Origen. Opera Omnia [Caillau, Guillon Eds.] 1829. Volume 6.

8/6/2019 Origen. Opera Omnia [Caillau, Guillon Eds.] 1829. Volume 6.

http://slidepdf.com/reader/full/origen-opera-omnia-caillau-guillon-eds-1829-volume-6 1/515









COLLECTIOSELECT\

SS. ECCLESI^ PATRUM.

XTI.

PATRES TERTII ECCLESl/E SiECULI.

OniGENES,

YI.

fl-K



PROSTAT INSUPER VENALE

LUGDUNI,

Apuu RUSAKB, bibliopolam;

MONTIS PESSULANI,

Afud VZRXlZffQUXis bibliopolam;

PARISIIS,

Apud GAUME fratres, bibliopolas;

ROMM,

APUD MERZiE, BIBLIOPOLAM.

^<S"^^^

PARISIIS, E TYPOGRAPHEO DECOURCHANT,VIA VULGO DICTA u'eRFURTH, N*' I.



COLLEGTIOSELECTA- --

r N

SS. ECCLESI^ PATRUM,\

' t:OM P L E C T E N jf

EXQUISITISSIMA 0PER/V

TUM DOGMATICA ET MORALIA , TUM APOLOGETIGA ET ORATORIA;

ACCURAICTIBtrS

D. A. B. CAILLAU,MISSIOHUU GALLICARUM FaESBYTERO,

NONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERLS,

UNA CUftl

D. M. N. S. GUILLON,IN FACUT,TATE THEOI.OGIiE rARISIENSI ELOQUENTIiE SACRiE PROFESSORE,

PR>EDICATORK REGIO , AUCTORE LIBRI CUI TITULUS GAI.T4ICE :

BIBLIOTHEQOB CUOISIE DES pMeS GRECS ET LATIKS.

TOMUS DUODECIMUS.

PARISIIS,

APUD MEQUIGNON-HAVARD, BIBLIOPOLAM,VIA VTJLGO DICTA DES SAINTS-PERES.

BRUXEZ.I.IS, APUD 3SUMDEM.PAPJSIIS, APDD A. POILLEDX. LIBLIOPOLAM,

»IA VOLGO DICTA DU ClMBTlkRB-S.-ANDRB-UBS-AIICS.

M. DCCC. XXIX.'



UH 2 4 1938



ORIGENIS

COMMENTARIA.

SEQUUNTUR IN MATTHiEUM GOMMENTARIA.

HOMILIiE IN LUCAM.

COMMENTARIA IN EVANGELIUM JOANNIS.

XII.





ORIGENISCOMMENTARTORUM

IN MATTH.EUMTOMUS DECIMUS SEXTUS'.

De ascensu Chrlsti in Jerusalem.

« Cum autem^ ascensurus esset Jesus Jerosolymam, as-

» sumpsil duodecim discipulos secreto in via, et ait illis' ;

et reliqua, usque ad id : « Et tertia dic resurgel ''. » Paria his

quoque Marcus conscripsit hoc modo : « Eranl autem in via

» ascendentes Jerosolymam, et praecedebat ilios Jesus^; »

et rehqua, iisque ad id : « Et tertia die resurget. » Necnon

iis consentire videtur Lucas qui scripsit : « Assurapsit au-

» tem Jcsus duodecim, et ait illis^; »et caetera, ad id usque:

« Et non intelhgebant quae dicebantur. » Qui nos ad sui imi-

tationem adhorlatur Paulus. quemadmodum et ipse Chris-

tum imitatus est, quique ait : « Imitatores mei estole, sicut

» et ego Christi^ » cum Christum nosset in aperta pericula

se misisse, et Jerosolymam ascendisse, posteaquam se sa-

cerdotum Principibus, et Scribis traditum, et morte dam-

natumiri, caeteraque praescivit, simile aliquid fecit : Agabus

enim sumpta ejus « zona, et alligans sibi pedes et manus,

» dixit : Haec dicit Spiritus sanctus, Virum cujus est zona

* Tom. 11] ed. Benedd. p. 708 et seqq. — 2 N. \.

3 Matlh. XX, ij. — ^" Ibidem, 19. — ^ Marc. x, 02, 55 et sf;q. — 6 l,,(,^

xviii, ")i, 02 ct seq. — ' 1 Cor. xi, 1.

i.

3a,



4 ORIGENIS COMMENTARIA

» hccc, slc alligabunt, poslquam ierit Jerosolymam*. »Hocc

postquam accepit Paulus, lanquam ad magistri sui exem-

plum se componens, Jerosolymam alacriter se contulit.

Cum autem prae nimioadversus ipsum amore flentibus non-

nullis, et quominus Jerosolymam peteret obstantibus, hu-

manitus fuisset affectus, dixit : « Quid facitis flentes, et af-

» fligentes cor meum? ego enim non solum afligari, sed et

» mori in Jerusalem paratus sum propter nomen Domini

» mei Jesu^. »Iiis animo perceptis, impendentibusnonnun-

nuama^rumnosistenlationibus, prout rationi consentaneum

erit, fortiter obsistamus; exemplar nobis rerum ejusmodi

Sospitatorem primo et praicipue, ipsius vero deinde Apo-

stolum proponentes. At nec ea, nec quoe superius protuK-

mus, contraria illis esse existimes : « Si persequentur vos cx

» civitate ista, fugite in aliam^, »et reliquis; neque recessui

Jesu, postquam Joannem in carcerem compactum accepit

sic enim statuimus, neque semper devitanda esse pericula,

neque semper iis esse occurrendum; atprudente in Ghristo

viro opus est, ut quonam tempore retrocedendum sit ex-

ploretur, tum et quo tempore prompto animo subeundum

sit certamen absque ullo recessu, longe vero magis absque

fuga. Atque hoec quidem praesentis loci significationi con-

sona dicta sint, ad mortis periculorumque excitandum con-

temptura.

§ II.

Dejiliis Zebedcei.

« Tunc accessit ad eum mater fiHorum Zebedaei cum fi-

» His suis* ; » et rehqua, usque ad id : « Audientes autem de-

» cem, indignali sunt de duobus fratribus^ » Idein a Marco

1 Act. XXI, 11, — ^ Ibid. i5. — ^ MatUi. x, 20,

^ N. 4) 5, 6. p. 712-720.

5 Matth. XX, 20. — ^ Ibicl. 24.



IN MATTHJEUM. TOM. XVI. »>

his verbis proditum esl : « Et accedunt ad eum Jacobus et

)) Joannes filii Zebednel, et dicunt ei*; » et caetera, ad hoBC

usque : v Coeperunt indignari de Jacobo et Joanne. » Hic

aliquid minime aspernandum, et evangelio Jesu Ghristi ac-

commodum investigare operoe pretium est; quonlam rudio-

ribus, et usquequaque simplicibus, et qui Dei ipsiusque

Scripturarum profunda perscrutari nesciunt,postuialionis,

et Jesu ad eam responsionis simplicitatem contextus osten-

dit; at qui quaestiones aliquantulum discutere sciunt, iis

levis esse videtur, et parvi pretii, quae hinc exurgit senlen-

tia, et quam praesertlm cum responso det Jesus, nihll Ipsius

ingenti animo congruum continel. Quemadmodum enim

in mundi hujusce regno summum honcris locum vidcntur

adepti qui regi in regiohabitu sedenti, vel negotia aliqua ad

regium munus pertinentia administranti assldent; ita filio-

rum, Zebedaei maler, prout juxta litteram intelligitur, vel,

quemadmodum scripsit Marcus, Jacobus et Joannes a Ser-

vatore postulasse videntur, ut in ipsius regno constitutus

unus a dextris ipsius, alter vero a sinistris sederet : et nihil

cerle mirum erat prae slmphcitate et imperitia decrevisse

mullerem haec esse postulanda. Deraus praeterea duos Apo-

stoIos,utpole homines adhuc imperfectos, neque quidquam

sublimius de regno Christi cogltantes, talla de iis qui Jesu

assideat sibi finxisse ; at quoniam Jesus ipse magnum quld

esse concedens, a dextris sinistrisve suls sedere, petitionis

magnitudinem extollit, et diclt : « Nescltls quid petatls; et

» Non est meum dare, sed quibus paratum est a Patre

» meo^, »acutus Scrlpturae auditor esse sibi videns aliquis,

quidnam sibi velit, a dextris Jesu vel a sinlstris in ipsius

regno sedere, postulabit. Ac in eorum quldem gratiam qui

haec anxie nlmis ac curiose a nobis disquiri putant, colli-

genda sunt quae de Dei vel Christi sessione scripta extant i

* Maic. X, 55, î. — '^ Matth, io, 22, 25.



i) OUIGliNIS COMMIilSTARIA.

ut ex eorum ad id collectorum examine, et invicem compa-

ratione, e prolato simpliciori exemplo sententiae magnitudo

<;Iucescat. Quale illud est quod tertio Regum scriptum ex-

tat, dlxisse Michajam : « Vldi Deum Israel sedentem super

» sollum suum, et omnls exercitus coeli assidens ei a dextris

» et a sinistris*; »et ca^lera : et in secundo Parallpomenon

hls fere consimilia dicit idem Michaeas his verbls : « Audite

» verhum Domlni. Vidi Dominum sedentem in solio majes-

» tatis suae, et omnis exercitus coeli asslstehat ei a dextris et

» a sinistris^; » et coetera. In Isaia autem scriptum est : « Et

» factum est in anno quo mortuus est rex Ozias, vidi Domi-

» num sedentem super sollum excelsum, et elevatum^; »et

rellqua. Talia praiterea in Daniele scripla sunt : « Aspicie-

» bam donec throni positi sunt, et antiquus dlerum sedlt'^ ;»

et quae sequuntur. His quoque affinla apud Ezechielem, sub

inillum prophetiae ipsius reperire est, cum ait : « Super fir-

» mamenlum, quod erat imminens capiti eorum ( CJierubim

1) vidclicet)^(]Udi%\ aspectuslapldissapphlri, similitudothroni

» supsr ipsum, et super simllitudinem throni similitudo quasi

» aspectus homlnis desuper*. » In psalmo autem centesimo

nono, haec verba : «Dlxit Dominus Domlno meo, Sede a dex-

» tris meis^, «sesslonem Patris et alteram Servatoris a dex-

tris ipsius sedentlsdeciarant; etrursum in aliopsalmo orans

Propheta ait : « Qui sedes super Cherubim, manifestare '; »

et iterum : «Deus sedet supersedem sanctam suam^ » Quod

si ab Evangellis quoque exemplum peti vis, audi describen-

tem Mpithaeum quomodo discipulis suis dixerit Jesus :

« Ainen dJco vobis, quod vos qui secuti eslis me, in regene-

» rallone cum sederit Filius homlnls in sede majestatls

» sucE% »et cactera; et : «Amodo videbiiis Filium homlnls

* .")\\i:'i. XXII, lo. — 2 2 l'ai-. \vm, :M. — ' Isai. w, i . — ^ Yi:\n. vii, 9,

— ^ Ezec!;. 1, 26. — ' Psalm. c:ix, j. — « Psalin. ixxix. 2.-5 X'salm.

.xs,vi, 9. — ^ ^âtlli. XIX, 2S.



IN MITTHÛM. TOM. XVI. 7

» sedentem a dextris virtutis *. » Haec quoque habet Mat-

ihaeus : « Gum venerit Filius hominis in majestate sua, et

» omnes Angeli cum eo, tunc sedebit super sedem majesta-

» tatis suae^, » et reliqua,* atque item : « Amodo videbitis Fi-

» lium hominis sedentem a dextris virtutis. » Par illud quoque

est, quod his verbis Marcus conscripsit : « Videbitis Filium

» hominis sedentem a dextris virtutis, et venientem cum nu-

» bibus coeli^ » Necnon Lucas simile quid profert hoc loco :

« Ex hoc autem erit Fihus hominis sedens a dextris virtutis

» Dei*. » Nihil [autem] de corporaU sessione perilla

significatur, quam id esse definierunt, chuiibus sedi aUcui

incumbentibus innili; nam quod haec corporaliter nuncu-

pata sint, ridicuhmi foret thronos esse quosdam (ex quanam

materia, mihi non liquet) fabricatos existimare, sessionis

Dei vel Christi capaces, eorumve qui a dextris vel sinistris

Christi sedent, quibu^ nimirum id Pater praeparavit. Certe

an coeh mihtiam arbitrari fas sit a dextris vel sinistris Dei

corporahter stare; vel sibi rursum fingere salutem adeptos,

et laudem meritos a corporels regis nostri Jesu Christi dex-

tris esse; et vituperio et reprehensione dignos, ac peritu-

ros, a corporeis simihter sinistris stare, haud satis scio.

At vide annon Christum recuperato suo imperio in reg-

num restitui, destructo quod in mortahbus hominum cor-

poribus regnabat peccato, et omni in improbos imperium

tenente principatu, et potestate, ac dilione, idem sit quod

in majestatis suae soho ipsum considere : omnia auteim Deo

dextra efficere, ita ut nihil ipsius ratione sinistrum sit, idem

sit atque a dextris et a sinistris ipsius in regno Christi, qui

Verbum est, sedere; quae a dexiris sessio iis continget qui

a dextris virtutis erunt, ut iis exemplo sint qui quod ad vir-

tutis dexteram erit intuebuntur : quos in pristinum statum

* Matlh. XXVI, 04. — 2 jGcm, xxv, 01. — 3 Marc. xiv, 63. — * Luc.

XXII, Cg.




Deus restituit, postquam opem iis contulit, et ut ad Christi

sublimitatem propius accederent disposuit,* ut qui iis qui

Christo appropinquant proecellet, sit a dextris, et velut ip-

sum conlingat, et dextrae Verbi adhaerescat; qui vero dig-

nitate inferior erit ac meritis, prope sinistram ipsius sit

Videndum autem annon vera fillorum Zebedaei mater, quos

Boanerges, hoc est, lonilrus filios, vel tonitrum Servator ap-

pellavit, magnam de fihis suis Jacobo et Joanne existima-

lionem animo praicipiens (et magni quippe revera erant),

et prae universa natura creataprimas

ferre posse autumans,

utpote qui ipsius grandiloquentiam fuissent assecuti, ad Do-

minum accedens, ut a dextris alterum, aUerum a sinistris

constitueret, postulabat : Servator autem usque adeogran-

diloquam Jacobi et Joannis matrem redarguens, ut qua^

praestantiores minime dlgnosceret, atque ejusmodi donum

nesciret esse gratiam Dei qui supra omnia est, quique fa-

vorem suum et auxilium confert, et in tah subHmilatis

gradu eos collocat quos ad id Idoneos esse novit, id dixit :

« Nescltis quid petatis; et : Sedere ad dexteram meam et

» sinistram, non est meum dare, sed quibus paratum est a

» Patre meo *. » Matri autem, opinor, fiHorum Zebe-

daei, ipslsque adeo declarare volens nonnulla ipsis adhuc

deesse, ut non ad medlocrem perfeclionis gradum, sed ad

summum, quem quidem homlnes assequi possunt, perve-

nlrent, post ha^c verba : Nescltls quid petatis, » id respon-

si adjeclt : « Poleslis bibere cahcem quem ego blbiturus

» sum ^? » vel, ila ut scrlpsll, Marcus : « Potestls biberc

» caHcem queni ego blbo, aut bapllsmo quo ego baptlzor

» baptlzari ^ ? »

Atque hoc quidem loco quassiverlt aHquis, quid slt cahx,

quidbaptisma, quasl diversa sintab invicem,nec mediocrem

virtutem requirant, eam scIHcet qua pohebit qui bibiturus

1 MaUh. XX, 22, 20. — 2 ijîti, _ 3 Maic. x, 5S.



IN MATTHÛM. TOM. XVI. 9

est vel qui baptizandus est, et qni bibiturus est non alium

calicem quam quem bibiturus erat Jesus, quique baptizan-

dus est eodem fere baptismate quo baptizandus erat Do-

minus. Plurimi sane ad martyrium utrumque referunt

Ac ut martyrium his significari probetur, non eo solum

loco utetur aliquis : « Pater, si possibile est, transfer a me

» calicem hunc *, » quasi aegre et non sine laboribus ac

aerumnis ab eo ebibatur qui martyrii difficultates ac tor-

menta patitur; omnibus donec illum ebibat toleratis qua^;

in martyrii periclitatione sibi inferuntur, verum et illo qui

in psalmo centeslmo decimo quinto extat : « Quid retri-

» buam Domino pro omnihus quae retribuit mihi? Calicem

» salutaris accipiam, et nomen Domini invocabo. Vota Do-

» mino reddam coram omni populo ejus. Pretiosa in con-

» spectu Domini mors sanctorum ejus ^. » Nec amplius enim

quidquam Deo pro omnibus ab eo collatis in nos beneficiis

reddere possumus, quam calicem salutaris prompto animoaccipere, ad eumque exhauriendum nomen Domini invo-

care; quem dum bibit aliquis, vota sua omnia Domino

reddit coram omni populo ejus. Martyrium autem esse cali-

cem hoc ipso palam fecit quod statim post calicem sub-

junxit : « Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum

» ejus. » Duas autem marlyrium significationes comprehen-

dit, quarum altera calix salutaris appellatur; alia autem,

baptisma : et quatenus labores aliquis sustinet, calix est ab

eo ebibilus qui illala sibi omnia perfert, dolores suscipit

ac veluti haurit, eosque nec repellit neque rejicit, vel evo-

mit : baptisma autem est, quatenus remissionem peccato-

rum adipiscitur qui mala sustinet. Si enim peccatorum

remissionem polllcetur baplisma, quemadmodum accepi-

mus de baptismale in aqua et spirilu; remissionem autem

peccalorum recipit itidem, qui martyrii baptisma perfert;

* Marc. XIV, 5G. Matth. x.\vj, ocj. — 2 Psal, cxv, 12, ji5, i4j i5.



10 CillGliWiS COMM£I«fTARIA

martyrlum sane recle baptisma dici potest : peccata au-

tem ei remitti qui martyrium patitur, inde liquet : « Om-

» nis qui confilebitur me coram hominibus, confitebor et

» ego illum coram Patiê meo qui in coelis est \ » Goram

Palre vero suo qui in coelis est unumquemque confiletur

Servalor qui se fuerit confessus, etiamsi ante confessio-

nem cujusiibet peccali reus erit ; nam si cujuslibet pec-

cali reos non agnoscet, haud \erum erit illud : « Omnis

» ergo qui confitebitur me, » et caetera. Non futurum au-

tem existimo, ut cujusvis noxae reum coiâm Patre suo

qui in coelis est Sospitator confiteatur; illius siquidem

confessio, cum libere et audacter aliquem coram Patre

confiletur et agnoscit, ejusmodi est, quasi ea coram Patre

confessione dignus sit qui agnoscilur. Ne nos autem com-

moveat quod apud Marcum Servator calicem bibit, et bap-

tismate baptizatur; cum enim Joannes « venit in omnem

)) regionem finitin:)am Jordanis, praedicans baptismum poe-

» nitentiae in remissionem peccatorum ^, » ad Joannem quo-

que accedit Jesus, ut ab ipso baplizetur; quasi peccata

nostra ab eo eluercnlur, ut nos per ipsius lavacrum emun-

daremur : quin potius ob ipsum martyrium emundari nos

apparet, quo susceptis peccatis nostris boplizabatur, ut iis

nos ac item se exolveret. Idcirco « quod mortuus est, pec-

» cato nostro mortuus est ', » quandoquidem non suo, sed

nostro peccalo mortuus est. Quod si illud rationi consen-

tire videlur, calicem sane ebiberunt, et baptismate bapti-

zati sunt fdii ZeLedsei ; quoniam Herodes Jacobum, Joannis

fratrem, gladio interemit; Romanorum autem imperator,

quemadmodumpeihibet Iradilio, Joannem veritalis

Ver-bum testimonio suo coniprobantem in Patinon insulam re-

legavit^ Quaeautem ad marlyiium suum pertinent.. a quo

damnatus fueint prsetermittens, Joannes ipse tradit in Apo-

* Mnnli. X. 3?,. — " Luc. m, 3. — ^ Ilom. vi.io. — ^* Act. xn, 2.



I.N ilATTJlJiUM. TOM. XVI. 1 1

caiypsi, his verbis : « Ego Joannes frater vesler, et parti-

» ceps iii tribulatione, et regno, et patientia in Jesu, fui

» in insula quae appellatur Patmos, propter verbum Dei*;

et caetera : et in insula quidem divinitus ipsi nuntiata vide-

tur Apocalypsis.

Caelerum ^ hoc a Sospilatore ad Joannis et Jacobi ma-

tris, vel ipsorum Zebedaei filiorum postulationem respoiiso

dato, « Audientes, inquit, decem indignati ssint de duobus

» fratribus%» ut qui caeteris anteferri postulassent « Je-

» sus autem vocavit eos ad se, et ait : Scitis quia principes

» gentium dominantur eorum ^; » et rehqua, usque ad id :

« Et dare animam suam redemptionem pro multis. » Pa-

ria his quoque a Marco scripta sunt ^. Quemadmodum au-

lem in muUis aliis, ila et hoc loco eumdem sive sanatio-

num, sive sermonum scriptis traditorum ordinem servasse

Mattha3um et Marcum observavimus ; nam quae his sub-

nexa sunt: « Cum autem ascensurus esset Jesus Jerosoly-

» mam, assumpsit duodecim discipulos secreto ^, » usquc

ad id : « Et confestim dimittet eos, » haec omnia eodem or-

(Hne servavit Marcus ab hoc loco : « Erant autem in via as-

» cendentes Jerosolymam ',» usque ad illum : « Conlinuo

» illum rursus mittet huc. » At tu Evangelia hic iuvicem

opponens, eaque loca simul contendens, rem ita se habere

uti dicimus comperies. Simile autem ex parte est, quod

scripsit Lucas his praemissis : « Facta est autem contenlio

» inter eos, quis eorum esset major ^ ; » iis sedenim subjun-

git : « Dixit aulem eis : Reges gentium dominantur eorum,

)) et qui potestatem habent super eos, benefici vocantur :

» vos autem non sic ; » et caetera. Haec itaque dicta sint, nc

nos convenientia fugiat quam hoc loco Matthoeus et Mar-

* Apoc. I, c).

^N.8. p. 721-726.

'" Malth. XX, 24. — ^» llnd, 2.5 ol srq. — * Marc. x, /ji. - « Mallli. xx,

I 7 «-t scq. — 7 Marc. x, 02 vl seq. — ^ Lur. xxii, 24, ^5, 2<).




cus, et partim etiam Lucas, servaruut. Jam veroipsa eorum

quae a iiobis dicta sunt seiitentia disquirenda est Tale

autem illud est, quod ipse ait : Principes gentium, vel qui

in eos imperium tenere videntur, subditis suis dominari

non contenti, duriter ipsis imperare volentes, per vim eos

subigunt ; quemadmodum et gentium optimates in vitas hu-

jusce dlgnitatibus satis non habent in subjectos potestatem

habere, sed contra eos insurgentes potestate sua abutuntur.

At inter vos discipulos meos haec ita se non habento; ne-

que quibus aliquod tradltum in eos est imperium qui mihi

lldem habent, vel ahquam in Patris mei et Dei Ecclesia po-

lestatem habere creduntur, fratribus suis impotenter impe-

ranto, et praster jus et ajquum eos regunto qui ad cullum

Deo per me exhibendum confugerunt : sed si quis apud

Patrem meum magnus haberi vuh, et fratribus suis prae-

stantior, omnibus ministrato quibus major esse contendit.

Quod si quis primas etiam apud me teners partes cupit, se

nemini praelatum iri sciat, cui cum servire potuerit, minime

tamen servierit servitulem in modestia et laudabiH humili-

tate positam, quseque servienti prodesse, eos autem juvare

et reficere possit quibus ipsa exhlbetur. Al Lucas reges et

gentium dominos oratione sua comprehendit, eum deter-

rens qui inter fratres major esse voluerit, quominus regiampotestatem, vel palpi cupldltatem principibus insitam imi-

tetur : id nos edocens, ut qui inter nos major revera est,

fiat sicut junior, hoc est, sicut puellus propter simpllcita-

tem, et propterea quod aliis nunquam se anteferat ; prin-

ceps vero (sic aulem appellandum existimo qui in ecclesiis

episcopus vocatur), tanquam, qui ministrantibus ministrat.

Atque haec quidem docet nos Dei Verbum : nos autein sive

doctrinae Jesu hoc loco tradltae sententiam non assequaiiiur,

sive talia Servatoris aspernemur praecepta, tales sumus ut

ncquissimorum inlergentes principum superbiam aliquando



IN MATTHÛM. TOM. XVI. l3

superemiis, et satellites haud secus ac rcges tantum non

conquiramus : quinetiam nos ad terrorem componentes,

difficilesque ad nos aditus pauperibus praesertim facientes,

tales iis accedentibus et aliquid roganlibus nos exhibemus,

quales tyranni principumve crudehssimi supphcibus sese

non praebent. Ac in plerisque legitime constitutis, sed ma-

jorum praesertim civitatum ecclesiis principes popuH Dei

videre hcet, haud uUam apud se a^quaiitatem servari, ne

praestantissimis quidem nonnunquam Jesu discipuHs per-

mittentes. Certe Apostolus heris erga famulos praeceptum

tradit dicens : « Domini, quod justum est et aequum servis

» praestate, scientesquodetvos dominum habetis incoelo*;»

quinetiam adversus servos minas remiltere heros docet.

Nonnullos autem asperis utentes comminationibus videre

licet, aliquando peccati obtentu, nonnunquam etiam prae

pauperum contemptu, contra Apostoli sermonem qui sic

habet:

« Dextras dederunt mihi et Barnabae societatis:

ut» nos in gentes, ipsi autem in circumcisionem : tantum ut

» pauperum memores essemus ^: » et rursum nullam erga

subditos aequabilltatem in aniraum inducentes; neque mo-

destiam et aequabilitatem inter Ghristianos potissimum ver-

sari debere cogitantes, sed inter eos praesertim qui dignita-

tem aliquam inEccIesia gerunt : scriptum est enim : a Quanto

» magnus es, humilia te in omnibus, et coram Deo invenies

» gratiam^ » Illud quoque scire nos oportet, quod in Pro-

verbiis scriptum est his verbis : « Anlequam conteratur,

» exaltatur cor hominis, et antequam glorificetur, humilia-

» tur *; » ac devitandum item est ne in eam delabamur sen-

tentiam, eumdemque proferamus sermonem, ac qui excu-

satione se tueri volens erga Jesum a quo praeceptum illud

acceperat : « Diliges proximum tuum sicut teipsum% » Ser-

* Coloss. IV, 1. — 2 Galat. ii, 9, 10. — ^ Eccles. m, 20. — * Prov. xviii,

12. 5 LUC. X, 2T.



l4 ORIGENIS COMMliNTARIA

vatori respoiidere non erubuit : « Et quis est meus proxl-

» mus * ?» Id etiam a Paulo didicisse par erat : « Gum posse-

» mus vobis oneri esse, ut Christi Aposloli : sed facti sumus

» lenes in medio vestrum, tanquam si nutrix foveat filios

» suos ^. » Hoc etiam imitari oportebat : « Aut numquid pec-

» catum feci, meipsum humiiians ut vos exaltemini ^ ? »

Gentium ergo principes suo in eas imperio violenter utan-

tur; Ecclesise autem principes ipsi serviant : et gentium pri-

mores potestatem in eos iniquam teneant; fidelium autem,

dicto huic obtemperent : « Discite a me quia mitis sum et

» humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris^. »

Assentationibus praeterea non admittendis erudiamur, ne-

que propterea quod de aliquibus bene meriti esse visi simus,

benefici appellari gaudeamus. Hasc autem eo non dlcimus,

quo nos ipsi inconsulto « humillemus sub potenti manu

» Dei% » et juxta ipsius sermonem, sub ecclesiastico ministe-

rio, quandoque autem juxta Apostoli efiatum : « Peccantes

» coram omnibus arguendi sunt, ut et caeteri timorem ha-

» beant^ : » nonnunquam etiam potestate sua uti licet aliquos,

a tradendo Satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit

» in die Domini ' ; » at id raro faciendum est, sed « corripere

» oportet inquietos, consolari pusillanimes, suscipere infir-

» mos, et patientes esse erga omnes, et nemini malum pro

» malo reddere* : » neque vero qui peccat inimlci loco ha-

bendus est, sed audiendus Apostolus qui ait : « Nolite quasi

» inlmicum existlmare, sed corrlpite ut fratrem ^ » Haec au-

tem omnla propterea a me dlcta sunt, quod juxla Dei ser-

monem palam facere vellem princlpi Ecclesiae imltandum

non esse principem gentium, nec eos aemulandos qui impe-

rium potestatemve suam impotenter exercent, quique re-

* Luc. X, 29. — 2 1 Thess. 11, 7. — '2 Cor. xi, -. — ^ MaUb. xi, 29. —* 1 Pet. V, 6. — 6 j Tim. v, 20. — ' \ Cor. v, 5. — ^ 1 Thrss. v, i4, 10. —" 2 Thess. III, i5.



IN MATTHiBUM. TOM. XVI. 1 t>

gia dignitate praediti sunt : sed Ghrislus potius in ejusmodi

rebus pro virili imitandus est, ad quem facillimi sunt adi-

tus, qui cum mulieribus conversatur, et pueris manus im-

ponit : Jesum vero in peivim aquam profudisse, et discipu-

lorum pedes lersisse, quamvis majorem sensum contineat,

nihilominus tamen de iis sic ipse loquens in sacro contextu

audiendus : « Vos vocatis me, Magister et Domine; et bene

i> dicitis,sum etenim*, » et csetera ,* ad laudabiiem enim mo-

desliam suam imitandam per illa discipulos suos instruit.

Fortasse etiam propterea quod cum Dominus esset, generi

nostro pro hominum salute serviit, ideo formam servi ac-

cepisse, et ad mortem usque obedientem factum seipsum

depressisse dicitur ^: et si eum idcirco Deus supra modum

extulit, quisquis extolli voluerit, similia iis agat quae ad

summam altitudinem consequendam acta sunt. Nam etiamsi

FiUo hominis exhibitum sit ministerium, quando « Angeli

» accesserunt et ministrabant ei',» et rursum ministravit

ei Martha ; non tamen ad id venit ut ipsi ministraretur,

sed inter hominum genus conversatus est, ut ministraret,

et eo usque saluti nostrae inserviens procederet, ut animam

suam pro multis qui in se crediderant, redemptionis pre-

tium daret* : et si, ut hoc ponamus, omnes in eum credi-

dissent, animam suam utique redemptionis pretium pro om-

nibus dedisset

De duobus ccBcis.

« Et egredientibus " illis ab Jericho, secuta est eum turba

»

muha:

et ecce duocaeci

sedentes secus viam ',» et reliqua.

Vera esto rerum quae hoc loco narrantur historia, et Jeri

* Joan. XIII, i5. — ^ Fhilip. ii, 8. — * Matth. iv, ii. — ^* Joan. xii, r, —^ Matth.xx, 28.

* N. 9, 10, 11, 12, i3, 14. p. 727-758.

^ Matth. XX, 29, 5o,



3 6 ORIGENIS COMMENTAP.IA ,

chuntc cum discipulis exeuntem Jesum turba ingens secuta

sit ; et prope viam qua Jerichunte exittir sedentes caeci duo,

cum illac transire Jesum inaudissent, clamore sublatodixe-

rint : « Domine, miserere nostri, fdi David*,» atque in iis

quae scripta sunt vociferandis consenserint; et propter cae-

cos misericordiam implorantes restitans Jesus eos vocave-

rit, ne transiens et prastergrediens ipsos appellaret : sed et

postquam restitcrit, eosque interrogaverit dicens : « Quid

» vultis ut vobis faciam ^ ?» tum vero postulatum suum jam

clarius exponentes caeci, aperiri a Jesu oculos suos velle se

dicant : at homines amans, ac miseratione prosequens, erga

caicos misericordia alTectus Scrvator, et affectus, opinor,

quod misericordiam (ut ita dicam) Jesu implorare malue-

rint, hoc est, clamantes dixerint : «Miserere nostri, Domine,

» fili David^ , » et cum fide aperiri oculos suos postulaverint,

contactis ipsorum oculis, virtute per contactum oculis im-

missa sanandi vi pollente, caecis visum reslituerit, ipsi vero

accepti beneficii gratiam habentes Jesum secuti sint : atque

id aliquis persuasum habens, necnon et illud tenens : « Si

» non credideritis, non intelligetis \ » propterea quod cre-

diderit, pro fidei suae rala parle intelligentiam acceperit,

eaque accepta quae ad hunc locum pertinent edisserat, post

constitutum fidei his habitae fundamentum ea exponens,juxta illud : « Credidi, propter quod locutus sum ^

: » ac qui

erit ejusmodi, non Jesu solum iisque quae hoc loco scripta

extant consensum suum prajbeat, verum et eorum quoque

sententiam calleat; nam qui in fidei veritate permanet, et

per Verbi opera Verbo adhccret, juxta poUicitationem Jesu,

veritatem cognoscit, et ab ipsa liberatur. Nos vero, quan-

doquidem eorum quae dicta sunt sensum non assequimur,

cum fide caremus ; quotiescumque autem intelligimus, a

* Matth. XX, 7)0. — " Ihid. 5:^. — ^ Ihidem, 29. — ^ Isai. vi, 9. — ^ pâl

cxv, 1. — ^ Joan. viii, 82.



IN MATTIfÛM. TOM. XVI. I7

fidc nostra habemus ut iiUelligamus; age, eum prius appre

cati qui al) Evangelii tenebris ct obscurilate nos libcrat,

qua3 in hunc locum nobis succurrent pro virili parte expo

namus; ac illudprimum quid sit, Jerichunte egredientibus

cuni Scrvatore discipulis Jesu, magnam eiun turbam fuisse

subsecutam, perpendamus Vide num quaerere possis

annon memorata hic Jericho symbolum sit terrestris illius

loci qui in Scriplura mundus dici solet At propter

multitudinem quae Jerichunte est, magna siquidem Jeri-

chunte turba est, postquam ad eam cum discipulis perve-

nit Jesus noster, per hunc in Jericho advontum operam

dans ut viam iis prasiret qui se subsequi vclient, prolicisca-

tur : nam qui Jerichunte sunt, a cogitationibus iiiundanis

discedere nequeunt, nisi Jerichunte exeuntem non ipsum

solum Jesum viderint, sed et ipsius discipulos : at visa

ea re, subsequitur illum turba ingens. Et quisquis attentc

eos omnes perspexerit qui juxta divinum verbuai vitani

agere, necnon et mundum ac res terrenas despicatui ha-

bere volunt, Jesum ipsiusque discipulos sequi, eorumque

Jerichunte cxeuntium vesligia legere, is in loci hujus scn-

sum penetraverit. Jesum ergo turba ingens sequitur, ut

post eum ambulantes, eoque utentes itineris duce, Jeroso-

lymam conscendant.

Subjungitur certe paulo post : « Cum appropinquassent

» Jerosolymis, ct venissent Bethphage ad montem Oliveti,

» tunc Jesum misisse duos discipulos*, » et reliqua. Tum

deinde, caecos mox sanandos quasi indicantcScriptura,pro-

ditum extal: « Et ecce duo caeci sedcntes secus viam, audi-

» verunt quia Jesus transiret, et clamaverunt dicentes : Do-

» mine, misercre nostri, fili David ^ »Hic vero animadverle

nn in hisce verbis : « Et ecce duo caeci, » monstrationem ali-

quam vox ecce contineat. Quod si duos ergo caecos indi-

* Maltli. XXI, 1. — 2 lcl(!m, xx, 3o.

X,I. o



j<^ ORIGEMS C0S1MKNTA.ru

cantem Scriptarani assequi,in eosque oculos intendorepos-

simus, dicemus Israelem et Judceos ante Christi advenlum

CcTCos fuisse; verum sedentes secus viam, quod in Lege

ac Prophetis commorarentur ; caicos quidem, quodante

Christi in ipsorum animas adventum veros et legitimos m

Lege ac Prophelis comprehensos sensus minime intueren-

tur : id autem vociferatos : « Miserere nostri, fdi David, »

quod Scripturarum sensum nequaquam callere sibi consci-

rent, visum autem recuperare velle, et contenta in Scrip-

turis dogmata cognoscere. M velut caeci, necdum magni

qulppiam de Jesu sentientes, sed quod in eo carneum erat

id unum cogitantes, filium David qui ex semJne David se-

cundum carnem prognatus erat, appellant, quoniam nihil

ampUus mente capiebant; omnisque eorum clamor, quem

prai pietate tollere visi sunt, nihil aliud de Servatore pro-

ferre scicbat, quam ipsum esse fdium David. Quod si duos

cscos Israelem esse et Judam pronuntio antequam ad eo~

rum animam Jesus accessisset, ad Hbros Regum mentem

attolle, et populum Israelis et Judne Roboami temporibus

divisum cogita ; tum deinde ad Prophelas attende, qui Is-

raeli aUquando, aliquando Judai, utrique vero simul aU-

quando vaticinantur. Quod si Prophetas evolvere tibi li-

buerit, quo pacto utrique seorsum vaticinati sint*compertum

habebis; IsraeU autem simul et Judae, quando futurum pol

Ucetur Deus ut per Jesum « consummet super domum Juda

,, testamentum novum : non secundum testamentum quod

„ fecit Deus patribusS>de terra ^gypti exeuntibus. Et cum

ca^ci essent, Israel, de quo muUa a nobis dicta sunt cura

ab Israele carnaU eum distingueremus, atque itidem Juda,

postquam « audierunt quia Jesus transiret, clamaverunt=^

:

»

postquam audierunt, inquit, ab iis, opinor, qui annuntia-

bant ea qua) ad Jesu adventum pertinent, ipsumque Jeri-

i Jcrcm. XXX., oi, Tv.. llebr. vr.i, S, 9. -^ MattU. xx, :^,o.



IN MATTHyEUM. TOM XVI. IQ

chunte quae ipsa transitiira est, transire, in hanc quidem

peregrc advenientem, at inde exiturum, verentur ne se mi-

sericordiam nequaquam consecutos praetergrediatur ; id-

circo eum inclamaverunt dicenles : « Miserere nostri, Do-

» mine,fili David. » Beneficus aulem Servator non praeterit,

sed reslilat, ut stanle eo Leneficium neutiquam dilabatur

ac praitereat, sed tanquam de fonte certo ac perpetuo in

eos derivetur qui beneficio afficiuntur.

Stans ergo Jesus, eorumque clamore ac pbstulatione

commotus, ipsos ad se accersit, Leneficium suum jam inde

exorsus cum eos accersivit, non eos autem frustra vocavit,

nec ita ut in iis accitis nihil efllectum doderit. Atque utinam

cum ipsum inclamaverimus dicentes : « Miserere noslri, Do-

» mine, » ipse nos a Fili David auspicantes, et stans qui-

dem, quasi ad petitionem nostram attendens nos advocet.

Ait ergo iUis : « Quid vultis ut faciam vobis * ? » quod ejus-

modi esse arbitror : Quid velitis significate, ostendile; ut

quicumque Jerichunle exeunt, et me sequuntur, rem ges-

tam audiant, et spectent. At responderunt ilH : « Domine,

» ut aperiantur oculi nostri^ : » qua quidem responsione ad-

versus eum utunlur, sibique oculos aperiri velle significant,

qui generosi sunt, utpote ab Israele et Juda orli; at a ne-

quitia excaecati, ejusque sibi conscii sunt, et ea audierunt

qua? de Sospitalore dicuntur : atque illud potissimum di-

cunt qui Scripturam saciam evolventes se ad ipsius seiisum

caecutire non ignorant ; aiunt siquidem illi : « Miserere no-

» bis, et, Volumus ut aperiantur oculi nostri. » Utinam vero

nos secus ipsam Scripturarum viam sedentes, in quibus cae-

cutimus et videre non possumus cognoscentes, postquamJesum Iransire acceperimus, eum precatione noslra sistere

queamus, et dicamus velle nos « ut aperiantur oculi nostri !

quod si dixerimus ex afFectu ea videre concupiscente quai

' Mattli. XX, 02. — 2 Il,iJ. 53.

2.



20 ORIGENIS COMMENTARIil

videiitur Jesu beneficio postquam aniuise oculos tetigit, mi--

seratione commovebitur Sospitator noster, et oculos ante

adventum suum minime videntes conlinget, ulpole qui Yir-

tus sit, et Verbum, et Sapientin, et quaecumque dc ipso

conscripta sunt ; el postquam eos tetigerit, diffugieQt tene-

brae ac ignorantia, et protinus non solum videbimus, sed

ipsum etiam assectabimur, cum ipse propter se visum no-

bis reslituerit, ut eum duntaxat sequamur qui ut videremus

efFecit, neque aliud quidquam praelerea aganms : ut eum

sempersequentes, ad

Deumipso praetereunte deducamur;

atque oculis nostris ipsius beneficio videntibus, una cum ii*

qui propter munditiem cordis beati praedicantur, Deum as-

piciamus. Sic ergo habemus, qui Jerichunte exeunt, et Je-

sum sequuntur, et magno numero sunt, neque Israelem ne-

que Judam esse; caecos autem duos qui Jesum transire

audierunt, eumque fdium esse David cognoverunt, coecita-

tis suae conscios, oculosque suos aperiri rogantes, Israelem

esse et Judam, de quibus a uobis actum est, quorum oculi

clausi et obducti per Jesu contactum vident. Atque haec

quidem juxta Matthaeum.

Verum quoniam Marcus et Lucas eamdem quidem ex ali-

quorum sententia historiam narrant, at ex ahorum opinione

consimilem alleram, qusenam ab iis proponantur perpen-

dere operae pretium est. Ac primo quidem loco ea discu-

tienda veniunt quae apud Marcum continentur, a qwo res

ad hunc locum pertinentes his verbis conscriptae sunt : « Et

» venit Jericho : et inde eo proficiscente, et discipuHs ejus,

» et plurima multitudine, ecce fihus Timaei Bartimaeus cae-

» cus*; » et reHqua, usque ad id : « Et sequebatur eum in

» via. » Qui ergo nudam sequitur historiam, nec invicem

discrepare EvangeHstas fatetur, non eodem tempore conti-

gisse dicet quai apud Matthaeum quaeque apud Marcum tra-

*Marc. X, 4^ rt seq.



IN AIATTII.KUM, TOM. XVI. *A l

duntur; sed in aliqua in Jerichuntein peregrinatione visum

caecos duos recepisse, in altera auteni solum hunc Timaei

lilium Bartimaeum, et in.aiia quae apud Lucam habentur

accidisse. Nam si operam suam conferente Spiritu sanclo

accurate conscripta esse Evangeha credimus, et in iis com-

uiemorandis rebus lapsi non sunt eorum scriptores, quando-

quidem verum esse non potest in una eademque peregrina-

tione duos coecos vel unum fuisse consanatos, aliam quidem

a Matthaeo peregrinationem descriptam esse liquet, alteram

autem a Marco, et aliam rursum a Luca, quemadmodum

poterit confidenter afiirmare qui difFerentiam unius a reli-

quis observaverit. Nec mirum sane si eorum qui Jerichunte

fuerunt, priore quis annotata sanatione, ex verbis, et ex

simili precalione, in eodem quoque sanatos eos fuisse loco

contendat. Sic autem dixerit quispiam, alium quoque eum

€ssecaecum qui juxta Lucam sanatus est*. At qui profundio-

rem horum interpretationem rimabitur, unam eamdemque

rem diversis verbis declarari pronuntiabit; duo siquidem

caeci sunt Israel et Judas, ita ut a nobis proditum est; unus

est autem ex universis illis conflatus populus, quando uni-

cus sanitati restitutus coecus exhibetur. Ingenti ergo e gen-

tibus multitudine, una cum Jesu ipsiusque discipulis, e

rcbus mundanis exeunte, Israeliticae quaedam secus viam

sedentes reliquiae, cogitationum inopes, et animae necessa-

ria mendicantes, cum Jesum Nazarenum esse audissent,

magna voce clamantes, et Servatoris, tanquam filii David,

misericordiam implorantes accedunt : et postquam Judaeo-

rum in Jesum credentium fidem de Servatore perspexeris,

qui nonnunquam eum e Maria et Josepho natum, aliquando

e Maria sola et Spiritu sancto, at neutiquam cum theologica

ipsius cognilione existimabant, facile intslliges quomodo id

dicat caecus : « Fili David, miserere mei^, «quem plurimi

* Luc. xvnr,o5 ct >,f:q. — » Mattii. xx, 5o.



2 2 ORIGENIS COMMIiKTARIA

(juidem increpant : multi enim Jerichunte exeunt gentiles,

Judceos fidem amplecti visos oL inopiam incessentes: quge

si ad animam natalibus nobilem, rerum ejusmodi egenam,

et ad mendicitatem usque redaclam retuleris, non multuma ratione aberraveris. At quoniam Marco visum est caeci hu-

jus patris ncmen (Timaeus autem illuderat) scriptis tra-

dere, necnon et ipsius caeci, qui Bartimaeus vocabatur, id

quaerimus, an non sublimius allquid hoc loco Marcus intel-

lexerit : et fortasse quidem nomen ab historia depromptuin

necessario

eumaddidisse, et

ianquam remutilem ascrip-

sisse dixerit aliquis. Quod nisi ad eorum usque disputatio-

nem descendentes minuta consectari videamur, de Timoeo

qui r>>^ Tiii-nq, hoc est honoriset gloriae cognominis est, deque

filio ipsius Bartimaeo, quod Timaei filium sonat, quaestionem

habebimus. At vide an propter patriarchae Jacob et Israel

dignitatem ac honorem, Timaeus ipse tropice est : qui vero

nobilitatem ab ipso duxerunt, ii Barlimaeo caeco, et secus

viam itidem sedente, ac stipem rogante, propter res supe-

rius a nobis dictas repraesentantur. Deinde vero quoniam

dicentem eum : « Fiii David, miserere mei*, » increpabant

multi ut tacerct, quaero num plures illos increpantes eum

qul Ebionaeus et fidei in Jesum inops est, ut laceat, genti-

les esse dicero queas, qui, si paucos excipias, natum illum

esse ex virgine persuasum habuerunt; eumque ut taceal in-

crepant, qui eum e mulieris ac viri genus suum a Davide

ducentis semine nalum esse opinantur. Verum multis li-

cetincrepantibusmulto magis vociferatus est, in Jesum qui-

dem, at firle nimis humana credens; et voclferans ait : «Fili

» David, miscrere mei. » At homines amans Servator resti-

tans non jam cum amplius juxta Matthreum ipse accersif, at

accersi jussit. Qiiibus autem id mandatum fuit, ei dixerunt:

« Bono animo es : surge^; »sedenti enim ei, et decuinbenli



IN MATTIIiEUM. TOM. XVI. 2

dicuul : Surgc^ et siibnectunt : Fôcat te. Snbjicit cloindc

\Iarcus eum « projecto vestimenlo exilientcm venisse ad

» Jesuui. » An is porro nihil animo versans scripsit abjecto

illum veslimento exilientem ad Jesum accessisse, et haec

frustra inEvangehum fuisse intrusapronuntiare audebimusi*

Equidem ne iota quidem unum vel unum apicem in divinis

pricceptis inanem esse existimo; at veram eorum interpre-

lationem assequi, propter rerum obscuritatem, spissum esse

opinor ac operosum negolium. Vide ergo annon quasi caeci

et meudici operimenta, quibus indutus erat Bartimaeus,

signilicantur; quae quidem projecit caecus, cum haec audis-

set : « Boiio animo es ; vocat te, surge, » et abjectis mendici-

tatis tegminibus et indumentis exiliit, et surrexit, ut ad. Je-

sum accederet; et cum responsionem precationi suae datam

fuisset consecutus, hanc scilicet : « Quid vis faciam *? » ma-

jora quidem iis : « Fili David, miserere mei^> «prolocutus

est; majora enim eo, Fill David, animo commentus est

qui ait : Raiboni^ , et gratiae ac beneficii formam proposuit

dicens : « Ut visum recipiam \ » Nec vero propter illud :

« Fili David, miserere niei^, »beneficium confert Sospila-

tor, neque cum mendicitatis pallio indutus erat, neque cum

secusviara stipem rogans sedebat; sed propter illud: «Rab-

» boni, ut videam, » dixit ei : « Vade, fides tua te salvum fe-

» cit^ » Et ait quidem ei Servator : Vade; at ille eo man-

dato melius quidegit, non enim abiit, sed Jesum in itinerc

secutus est, statim atque visum recepit.

Quin et illud ila ut narralur a Luca consideremus : sic

illud se habet : « Factum est autem cum appropinquaret

» Jericho, caecus quidam sedebat secus viam mendicans', »

et caetera usque ad id : « Et omnis plebs ut vidit, dedit lau-

» dem Deo. » Ac ea quidem quae cum aliis ei communi^

^ Marc. X, 5i. — 2 Ihid. 48. — 3 Ibid. 5i. - ^» Ibid. — ^ Ibid. 4». —^ Ihid. 5i, 52. — ' Liic. xviii, 35 el scq.



24'

ORIGEMS COMMiilSTARlA

sunt, quoniam prout nobis visum fuit explicavimus, iterum

non repetemus; quae aulem ad rem pertinent, et iilius pro-

pria sunt, pro virili exponemus. Id primum observa scrip-

sisse MatthcCum et Marcum, caici, caecorumve historiam

contigisse, cum discipuHs comitatus Jerichunte Jesus ex -

Iret; Lucas autem ait : « Factum est autem cum appropin-

» quaret Jericho. » Juxta Lucam ergo Jerichuntem ingres-

surus, postquam ad eam propius accessit, c£Eci sanationem

adminislravit. Et juxta myslicum sane sensum dixerit ali-

quis prius esse quod ait Lucas , secundum quodMarcus,

tertium quod Matthaeus : primum enim ad Jerichuntem ac-

cedendum est, et eara postmodum ingrediendum, ac ea de-

mum exeundum. Id itaque dixit Lucas : « Factum est cum

» appropinquaret Jericho; »Marcus autem : « Et venit Jeri-

» cho, et proficiscente eo inde ^; »Matthaeus vero neque op-

propinquare scripsit Jericho, neque venire Jericho, sed so-

lum « egredientibus illis ab Jericho, secutam esse turbam

» multam^. » Quod ergo a Luca conscriptum est, cum Je-

richuntem accederet fecisse potest; quod autem a Marco,

cum venisset Jerichuntem; quod vero a Matthaô, cum ea

excessisset. Vides autem ca^cum de quo agil Lucas, « cum

» audiret turbam praitercuntem, non auiem Jesuniy inter-

» rogasse quid hoc esset' ; » at is de quo Marcus, « cum au-

» disset quia Jesus Nazarenus est, coepisse clamare "; »hos

vero « duos caecos sedentes»» juxta Matthaeum, «secus viam,

» cum audissent quia Jesus transiret, clamavisse ^: » nec

Jesum caecis de quibus Malthicus Nazarenum esse, esse

vero aliis; quorum is de quo.Marcus, Jesum esse Nazare-

num audit; at iile de quo Lucas postquam a turba praeter-

eunle percontatus est quid hoc esset, ex eorum renuntia-

tione transire Jesum Nazarenum didicit. Post illa deinde

^ Maic. X, .[('). — ^ Mallli. XX, 29. — ^ Liic. x\ 111, 7)6. — ^ Marc. x .ij.

— '•> Mallh. xx, 00.



IN MATTHvEUM. TOM. XVI. 25

observa vociferanteni caecum ac diccntem : « FiliDavid, mi-

» serere mei, » a praêuntibus increpitum fuisse ut taceret;

ac si dixisset, Qui prlmi crediderant increpabant dicentem :

« FUi David, ut taceret, nec deteriore eum nomine com-pellaret, sed verbi gratia diceret : Fili Dei, misersre mei;

ipsum vero multo magis clamasse : « Fili David, miserere

» mei. » Poslmodum, inquit, « stans Jesus jussit illum ad-

» duci ad se ^ » Ac vero vide annon inferior sit iste caecus,

quemadmodum annotavimus; nec eum quippe vocavit Je-

sus, neque porro vocari jussit; sed quasi horum minime ca-

pacem, illum ad se propriis viribus venire non valentem

jussit adduci. Tum vero, inqult, « Gum appropinquasset in-

» terrogavit illum, dicens : Quid tibi vis faciam^? » nec ante

ipsum interrogavit, quam ad se prope accesserit qui inter-

rogalusest; et quia accessit, proplerea cum fuit interroga-

tus, dixit : « Domine, ut videam. » Deinde, inqult, « respon-

» dens Jesus dixit illi : Respice, fides tua te salvum fecit^ »

At amplius quidpiam habent Matthoei ca3ci, de quibus scrip-

tum est misertum Jesum letigisse oculos eorum : non illius

autem oculos tetigit de quo Marcus, neque hujus de quo Lu-

cas. Rursum praerogativam allquam habet is de quo Lucas,

quoniam postquam visum derepenterecepit, nonipsum tan-

tummodo secutus est, sed aliquid etiam prae caeteris habuit:

« Sequebatur enim illum, inquit, magnificans Deum ^; »

atque ita desiit ille dicens, sequente eo et Deum magnifi-

cante, videntem omnem turbam dedisse laudera Deo. Haic

nos quidem impra^sentia super hoc loco si menle consequi

potuimus ; at cui voluerit Deus, ditiorcm saplentiae sermo-

nem, vel clariorem in luce sclentiae doclrlnam largiatur, ut

cura iis quae ab hujusmodi donis proficlscunlur hoecce com-

parata, taha esse reperiantur qualis est ad solem lucerna^

' Luc. XVIII, jfj, 40. — 2 Ihid. 4o, -ii. — s Il)id. 42. — '• Ibitl. 45.



aO ORIGiixMS COAJMEJNTARIA

§ IV.'

De asina el pullo.

« Et C!im appropinqiiasset Jerosolymis et venisset Beths-

» phage ad monlem Oliveti *, » et caelera, usque ad id : Su~

« per asinam et pullum lilium subjugalis^. » Marcus au

lem ita hoc loco scripsit : « Et cum appropinquarent Jero-

» solymae, el Bethania^ ad montem Olivarum^, » et reliqua,

ad haec usque: « Et continuo illum dimittet. » Haec quoque

Lucas iis verbis exposuit : « Praecedebat ascendens Jeroso-

» gmam \ aet reliqua, usque ad id : « Sic dicetis quia Domi-

» nus eo opus habet. » Super talibus Evangelii locisad scri-

ptorum senlenliam ac consilium mentem advertere operae

pretium est, quorsum post prodigia, et rerum a Sospila -

tore gestarum portenta, ea etiam couscripserint, quae nihil

ejnsmodi exhibent. Esto enim de visione caecis restituta,

paralylicorum sanatione, mortuorum resurrectione, et le-

prosorum purgalione commentali sint Evangelistae, ut scri-

ptorum suorum lectores in Jesu aedificentur : quid autem

proposito hoccc loco significatum voluut, quo poslquam

Jerosolymis appropinqnavit Jesus cum discipulis, et ve-

nit Bclhphfige prope montem Olivarum, misisse narratur

duos discipulos, dalo iis mandato ut solutam cum pullo

asinam adducerent ad se, qui longius itcr pedes nonnun-

quam conficere, suisque pedibus peregrinationem absol-

vere non renuit; iit cum Jerosolyma veniensper Samariam

transilt, ad puteumque pervenit, et ffitigatus ex itinere

prope illum consedit^? Quid sibi vult et ipse Jesus cum

aHlgatam asinam cum pullo solvi jubet, et ei qui hac de re

quidpiam dixerit, Domino iis opus esse responderi mandat,

* MallQ. XXI, 1 et seq. — ^ Ibid. 5. — •' Maic. xi, i (>t seq.— '' Liic . xix,

1 el seq. — ^ Joan. iv,(>.



Ii\ M/VTTHiEUlI. TOM. XVI. 27

ipsosque confestimdimissurumPTanlus enim ille Dominus,

cui asina et pullo jam olim alligatis opus est, magnificentia

sua dignum aliquid nobis ostcndat. Quaeslionis etiam dilli-

cultatem auget Zacharias prophela, Barachiae filius, qui

prophetiam animadversione dignam iis de rebus edidit, in

qua his ipsis verbis taha conscrlpta sunt : « Gaude vehe-

» menter filic Sion, praedica fdia Jerusalem; ecce Rex tuus

» venict tibi justus, et servans; ipse mansuetus, et ascen-

» dens super subjugalem et pullum juvenem*. » Quod si

ab ipso Propheta discere vis quomodo juxta haec: «

Gaude» vehementer, » ob res sibi pra^dictas gaudere debeat fdia

Sion, audi illud : « Et disperdet quadrigas ex Ephraim, et

» equum de Jerusalem, et dissipabitur arcus belH, et mul-

» titudo, et pax ex gentibus, et dominabitur aquis usque ad

» mare, et fluminibus qua per terras ostia exeunt. Et tu in

» sanguine testamenti emisisti vinctos tuos de lacu qui non

» habet aquam. Sedebitis in minulione viucti congregalio-

» nis, et pro una die incolatus tui duphcia reddam tibi ^: »

ac ne nostra longius excurrat oratio, hoc vaticinium cum

Evangehca historia contendere volenti, quaecumque hoc

loco conlinentur disquirenda rehnquhmus

At quaesiverit^ ahquis quomodo iihae Sion vehementer

gaudenclum, et fdiae Jerusalem praedicandum cum ratione

edicit Propheta, propter ascendentem super subjugem et

pullum juvenem, cum paulo post fleverit videns Jerusalem

quap occidit prophetas, etcaetera^ Vide enim annon haec

Servaloris symbola sint, per discipulos jumenta sua vincu-

lis exolventis; eos videlicetqui tunc de populo hoc, quique

e gentibus fidem professi sunt : peccatis enim astricta erat

et alligata anliqua synagoga; alli-gatus quoque erat una cum

* Zacb. IX, 9, — 2 Jd^ X, t 1, 12.

* N. i5. p. 7^8.

* Luc. xiii, ?>\.



S8 ORIttliNlS COMMJiT^TARIA

ea puUus, populus nimirum c gentibus novissiine conflatus,

et ulrumquc qua ad superriaui Jerosolymam ascensus pattt

cum accedcret Sospitalor, a discipulis praecepla tradenti-

bus solvi jussit, dalo iis per haec vcrba Spiritu sanclo:

« Accipile Spiritum sanctum : quorum remiscritis peccata,

)) remiltuntur cis, et quorum retinuerilis relenta sunt^ »

Et perpetuo quidem discipuli, quos a idoneos fecit minis-

» Iros novi lestamenli, non iitlerx, sed spiritus^, » alliga-

tam asinam et pullum solvenles ad Jesum adducunt, qui

iis

vult lan([uam vehiculis uti qui a veris ct genuinis suis

discipulis antiquis suis vinculis cxoluti sunl. Et sane Dei

Eilium dccet, humanus quippc est, alligata asina, el alli-

galo cum ca pullo co pacto indigcre ; his aulem opus illi csl

ut iis insidens, a labore polius rcliciat nc recrect quibus

insidct, quam ut ipse conquiescat.

.... Propter ejusmodi myslerium% quieque cum co nar-

1 antur, vchcmcnlcr laelari, et gaudium suum, quod fructus

Spiritus est^ augcre dccebat Sion Dei filiam, ipsiusque fi-

liam Jerosolymam proedicare; veniebat quippe ei Rex jus-

lus, et sospitans, scd scrvata aequitate, ot cum justilia sos-

pitans, et ad salutem pr.cparans, qui eaui erant adcpluri.

Yenicbat autcm ipse Sioncm et Jerosolymam « mansuclus,

» ct asccndcns supcr subjugalcm ct pullum juvenem % )>

uli supra prodidimus; visitans Isracl dispcrdendo quadri-

gas cx Ephraim, quae Pliaraonis quadrigis consimiles suut,

quando Pharaonis currus ct ipsius copias in mare disjccit^*

veniebat itcm disperdcns cquum bellicosum animal de Jc-

rusalcu), ut paccm Israeli parcret, convcrtons oves ipsius

(juae pcrierant; necnon et ut paccm Jcrosolymac quiJDrcret,

libcros ipsius reduccns qui ejccti fuerant^ Quomodo au-

* Joiin. \x, o.-i, ?,"). — 2 2 (ôi-. iiij G.

3>\ ib. p. ;./,..

* Gal. V, 32. — •' ISIaUli. XXI, .'5, -- *< Kxud, xv, .5. — ^ Maltli. x, 6.



IN MATTH/TÛM. TOM. XVI. 2()

lcm res ingenti digna gaudio non erat, Regem jusliim et

sospitantem et mansuetum Jerosoiymam ita advenire? cum

dissipandus erat omnis arcus bclli, ne amplius « peccatores

» inlenderent arcus, et pararent sagittas suas in pharetra,

» ut sagittarent in obscuro rectos corde*. » Tunc autem et

multitudo et pax ex credentlbus et salutem consequentibus

gentibus futura erat, dominante aquis Servatore ad mare

usque, et fluminibus quoque maxima terrae spatia per-

agrantibus et irrigantibus, ad ostia usque terrae quibus

effluunt

Nunc autem^ de Bethphage secundura Matthajum, Be-

thania secundum Marcum, Bethphage et Bethania secun-

dum Lucam agamus. Haec autem supra roontem fiebant,

qui Ohvarum dicitur. Bethphage porro, domum maxllla--

rum interpretandum esse dicimus, quae quidem sacerdo-

tum vilia erat; Bethaniam autem, domum obedientiw. Du-

cuntur ergo in obedientia? domum, quoe vincuhs solvuntur,

vel quod solvitur , ut ea ilhc Jesus conscendat; necnon et

in maxillarum domum : de qua, sumpta e hbro Judicum

occasione, in quo fons maxillas dictus commemoratur, de

quo potavit sitiens Samson % vel fortasse quod maxillam

unam caedenti alteram praebere oporteat \ dicere possu-

mus Bethphage symbolum esse patientiae eorum qui salu-

tem consequuntur; unde iis insidebat Jesus, quae a disci-

pulis juxta mandatum suum soluta crant. Mons autem

Olivarum est, quae cum fertiles sint et fructum ferant, di-

cunt : « Ego autem sicut oliva fructifera in domo Dei^; »

qui autem fidei rudimentis initiantur, sunt « sicut novellae

» ohvarum in circuitu mensae *» Ghristi, utpole liberi ejus

et fdii. Quod si ad duos quoque discipulos animus adver-

* Psal. X, 1:1.

2 N. 17. p. 743.

^ Jud. XV, 19. — '' Mattb. v, ?)g. — ^ Psal. li, 10. — * Psal. cxxvir, 5.



^8 ORlGliNIS COMMiil^TAllIl

ca puUus, populus nimirum e gentibus novissime conflatus,

et utrumque qua ad supernam JerosolymaEi ascensus patet

cum accederet Sospitator, a discipulis praecepla tradenti-

bus solvi jussit, dalo iis per haec verba Spiritu sanclo;

« Accipile Spiritum sanctum : quorum remiseritis peccata,

» remittuntur eis, et quorum retinuerilis retenta sunt\ »

Et perpetuo quidem discipuli, quos « idoneos fecit minis-

» tros novi lestamenti, non litlerae, sed spiritus^, » alliga-

tam asinam et puUum solventes ad Jesum adducant, qui

iis

vult tanquam vehiculisuti

qui averis et genuinis suis

discipuhs antiquis suis vincuhs exoluti sunt. Et sane Dei

Eilium decet, humanus quippe est, alligata asina, el alli-

galo cum ea pullo eo pacto indigere ; his aulem opus ilH est,

ut iis insidens, a labore polius reficiat ac recreet quibus

insidet, quam ut ipse conquiescat.

.... Propter ejusmodi mysterium% quieque cum eo nar-

rantur, vehementer laelari, et gaudium suum, quod fructus

Spiritus est\ augere decebat Sion Dei fdiam, ipsiusque fi-

liam Jerosolymam praedicare; veniebat quippe ei Rex jus-

tus, et sospitans, sed servata asquitate, et cum jiistitia sos-

pitans, et ad salutem praeparans, qui eam erant adepturi.

Yeniebat autem ipse Sionem et Jerosolymam « mansuetus,

» et ascendens super subjugalem et puUum juvenem%»

uli supra prodidimus; visitans israel disperdendo quadri-

gas ex Ephraim, quae Pharaonis quadrigis consimiles sunt,

quando Pharaonis currus et ipsius copias in mare disjecit^-

veniebat itcm disperdens equum bellicosum animal de Je-

rusalem, ut pacem Israeh pareret, convertens oves ipsius

quae perierant; necnon et ut pacem Jerosolymae quaereret,

liberos ipsius reducens qui ejecti fuerant^ Quomodo au-

* Jojin. XX, i-i, 9,5. — 2 2 Cor. lu, G.

^ ^\ it>. p. ~\i.

* Gal. V, 22. — '> Mattli. XXI, 5, — « Exud, xv, 5. — ^ IVIatth. x, 6.



IN MATTHil^.UAf. TOM. XVI. 2(j

If-m res ingenti digna gaudio non erat, Regem justiim et

sospitantem et mansuetum Jerosoiymam ita advenire ? cum

dissipandus erat omnis arcus belH, ne amplius « peccatores

» intenderent arcus, et pararent sagittas suas in pharetra,

j) ut sagittarent in obscuro rectos corde*. » Tunc autem et

multitudo et pax ex credentibas et salutem consequentibus

gentibus futura erat, dominante aquis Scrvatore ad mare

usque, et fluminibus quoque maxima terra? spatia per-

agranlibus et irrigantibus, ad ostia usque terrae quibus

effluunt

Nunc autem ^ de Bethphage secundum Matthajum, Be-

thania secundum Marcum, Bethphage et Bethania secun-

dum Lucam agamus. Haec autem supra roontem fiebant,

qui Ohvarum dicitur. Bethphage porro, domum maxlUa-

rum interpretandum esse dicimus, quae quidem sacerdo-

tum villa erat; Bethaniam autem, domum obedlenticB. Du-

cuntar ergo in obedientioe domum, quae vincuhs solvuntur,

vel quod solvitur , ut ea ilhc Jesus conscendat; necnon et

in maxillarum domum : de qua, sumpta e libro Judicum

occasione, in quo fons maxillae dictus commeraoratur, de

quo potavit sitiens Samson % vel fortasse quod maxillam

unam caedenti alteram praebere oporteat \ dicere possu-

mus Belhphage symbolum esse patientiae eorum qui salu-

lem consequuntur; unde iis insidebat Jesus, quae a disci-

pulis juxta mandatum suum soluta crant. Mons autem

Olivarum est, quse cum fertiles sint et fructum ferant, di-

cunt : « Ego autem sicut oliva fructifera in domo Dei^; »

qui autem fidei rudimentis initiantur, sunt « sicut novellae

» olivarum in circuitu mensae * » Ghristi, utpote liberi ejus

et filii. Quod si ad duos quoque discipulos animus adver-

* Psal. X, 1,1.

^N. 17. p.;43.

^ Jud. XV, 19. — '< Matth. v, 5g. — ^ Psal. lj, 10. — « Psal. cxxvir, 5.



00 ORIGIilSIS COJIMUx^TARIA

lCDdus est, quos ad ligatam asinam et qui cum ea erat

pullum Jesus misit, ut solutam eam ad se adducerent; an-

non discipulos hosce duos Petrum esse et Paulum dicen-

duni est, qui dexlras socielatis sibi dederunt *, ut in circum-

cisionem quidem Petrus, subjugem videlicet sub jugum

legis alligatam; Paulus vero in gentes, juvenem nimirum

ac nondum dcmitum pullum, iret? Et uterque sane, sub-

jugem dico et pullum, ante Jesum in villa erant in qua

fuerant vincli, non vero in civitate. Discipuii autem Jesu

solvunt utrumque et ad Jesum adducunt. Praeterea duos

discipulos si inlerpreteris anagogice, dices unum quidem

esse ordinem eorum qui ministrant circumcisis; alterum

autem qui gentibus

« Euntes autem ^ discipuli , fecerunt sicut praecepit illis

» Jesus, et adduxerunt asinam et puUum % » et reliqua, ad

hac usque : « A Nazaret Galiieae... » Exponemus quae nobis'

impraesentia proposita sunt, ubi traditum est abeuntes

duos discipulos, et sibi a Servatore mandata facessentes,

asinam ad ipsum cum pulio adduxisse ; quos quidem nudos

neutiquam dimiserunt, sed vestibus solutoe asinae et qui

cum ea erat pulio ornatum conciliantibus, utrumque in-

straverunt; quibus vestibus ipsi quoque antea ornati erant

et operti ; et ut supra asinam ac puilum vestibus ornatos

discipulorum qui piaecepla eis tradiderant, solum Dei Ver-

bum, soluta animalia, seseque vehenlia habenis regens

conquiescat et coliocetur. Verum eorum qui praecepta illis

tradiderant, vestibus asinae pulioque instratis Jesus quidem

insidet : at quoniam mansueto Regi, et super subjugemet

puilum juvenem ascendenti, uuumquemque aliquid con-

ferre decebat; simul autem cum Jesu plurima in Jerusa-

1 Galat. II, 9.

2N. 18, ,c). p.;44-747-

^ Malth. XXI, 6, 7 etseq.



IN MATTHvEUM. TOM. XVI. Ol

loui ingrediebatur lurba; susceplionis Sospilatoris fructuin

oslenderunt quoque ii, cum vestes suas ornatumque om-

nem ac operimentum super asinam ac pullum sedenti sub-

jecerunt. Qua ergo via asinam pujlumque in Jerusalem

agebat, ea stravit vestimenta sua turba plurima, ut perloca

lerrae terrenarumque rerum pura, et nullo pulvere inqui-

nala, asina ac pullus Jerosolymam ascenderent. Praeter

duos porro discipulos, et vestes suas in via substernentem

turbam plurimam, tertium nunc agmen commemoratur;

alii siquidem praeterea viae qua Jerosolymam petebat su-

pradictis animalibus veclus Jesus, decorem conciliabant;

is autem decor caesis ab arboribus ramis, et ab ulraque

vestimentorum parte in terram sparsis acceptus referendus

erat : nisi fortasse quarta baec cohors fuerit; alii quippe

erant discipuli solventes; alia soluta asina, et cum ea pul-

lus; lertii porro, plurima turba; et quarti demum, qui ra-

mos ab arboribus amputabant, et in via substernebarit.

Quinlam prajterea et sextam cohortem, ex iis qui Jesum

proecedebant quique subsequebantur conflalam, hoc loco

observa : et vero qui praecedunt, ex sanctis fortasse et Pro-

phetis qui ante adventum vixerunt, collectos esse dices;

qui subsequuntur, ex juslis, vel Christi Apostolis qui post

adventum Verbum asseclati sunt. Verumtamen non alia

praecedentes, alia vero subsequentes dicebant, uno enim

ore haud secus ac concors et consonus chorus clamabant

omnes,et Servatoris humanitatemhis verbis celebrabrant:

« Osanna fdio David*; » at secundum ipsius adventum, hoc

hymno : « Benedictus qui venit in nomine Domini; » res-

Jitutionem autem ejus in sancta dicentes : « Osanna in cx-

» celsis. »

Gaeterum hanc exclamationem uno concentu tollentibus

qui Jesum pracedebant, quique sequebantur, ipse veram

^ Matlh. xxr, 9,



5*2 ()1\IG£MS COMMEIVTARI.V

flerosolymara ingressus est. Stiipefactae autera virlules coe-

lestes, qu3e tota esse civitas dicuntur, aiebant : « Quis est

» hic *? » perinde ut quae in vigesimo tertio psalmo de Ser-

vatoris in coelo receptione, et coelestium virtutum novum

corpore?e ipsius vecturae spectaculum admirantium stupore

et perlurbatione praedicta sunt. Sic autem in hoc psalmo

habetur : « Atlolhle portas, principes, vestras, et elevamini

» porlae aeternales, et intrcibit Rex gloriae^, » et quae se-

quuntur. Gonslmilia quoqje Isaias deServatoris, post admi-

nistratam provinciam sibi impositam, ascensu vaticinatur;

sic enim scriptum est : « Quis est iste qui venit de Edom,

» rubor vestlum de Bosra, iste formosus in stola sua ^? »

Hujus sane loci singulas partes siraul coUectas per te potes

intelligere, necnon quid corporis Servatoris ascensum mi-

rantes turbae dicant, et quid responsi ferant. Haec qnidem

a me allata sunt, quo tropologiae Scriptura? cohaerentiam

servarem, quia « cum intrasset Jerosol) mam, commola est

» universa civitas, dicens : « Quis est hic'' ? » Post illa dein-

ceps scriptum est dixisse multos : « Hic est Jesus propheta

» a Nazaret Galileae % » eum conlitentes de quo id editum

fuerat vaticinium : « Quoniam Nazaraeus vocabitur *, » spe-

ciatim nimirura Deo semper consecratus..... « Osanna fdio

» David!

Benedictus qui venit in nomine Domini!

Osanna» in altissimis' !..... »

S V.

De iis quitemplo ejecti sunt.

« Et intravit ' Jesus in templum Dei, et ejiciebat omnes

» vendentes et ementes in teraplo % » et reliqua. Extant

item apud reliquos tres Evangelistas quaecumque habentur

^ Malth. XXXI, ;o. — ' P.salm. xxiii, 7. — ^ Isai. lxhi, i. — ^ MaUh,

XXI, 10. — ^ Ibid. 1.1. — " Id. 11, 20. — '' Id. xxi, 9.

^ N. 30, 21, 22. p. 748-7-^4'

' MaUli. XXI, 12.



IN MATTILÛM. TOM. XVI. 55

hoc loco; quorum inter se difFerentiam exponere non est

hujus loci : quae enim in eo quod explicamus EvangeHo con-

linenlur, pro virili explanasse satis erit Primum quid-

nam sit ilhid Dei templum dicendum est, quod agnoscens

Deus in Prophela dixit : « Domus mea domus orationis vo-

» cabitur*. » Juxta circumcisionem ergo secundum carnem,

et corporalia Legis festa ac sacriflcia, templum Dei existi-

mahatur esse opificium illud e lapidihus sensus experlihus

a Salomone primum constructum, ah Esdra deinde restau-

ratum, at post incarnationem Jesu a Romanis demum di-

rutum; ethaec donius orationisesse credehatur: quo everso

Judaeos, utpote domum orationis jnm non amplius hahen-

tes, privilcgium ilidem visitationis Dei jam amplius non ha-

buisse necessario dicendum est; quo frui credehantur pri-

vilegio, propterea quod in orationis domo orabant, post-

quam legalis cultus munia ohierant. Sospitator vero noster

qui actionum suarum spiritualium symhola edidil, ex eo

templo vendentes et ementes corporaliter deturbarit, num-

raulariorum mensas, et cathedras vendentium columhas

everterit, et quae scripta extant dixerit, ad conversionem

praesentis tum forte populi, qui cum sanctam festivitatem in

nomine Dei celehrare dehuisset, venditionihus emptioni-

husque non in loco ejusmodi rehus idoneo, sed in templo

vacahat : hic uhi coiens, tanquam in orationis domo orare

dehehat; at res orationi contrarias agehat, haud secus ac

in dicata mercatui domo vendens ac emens, pecunias per-

mutans, et in cathedris vendendarum coluoiharum gratia

sedens : Judaeorum autem facinoris foeditatem tunc Jesus

ahstulerit, quando negotiantes eos, et in corporeas delicias

se effundentes, cum juxta praiscriptum Legis festum cele-

hrare dehuissent, reprehendit.

Nunc aHtem coriflatum ex vivis lapidihus templum Eccle-

^ Isai. i,vi, 7.

XII. 3



34 ORIGEMS COMM£NTAI\IA

siam esse existimo, in eaque nonnullos esse qui non quasi

inEcclesia vivant, sed quasi « secundumcarnemmilitent*,»

quique orationis ex vivis lapidibus constructam domum per

suam nequitiamlatronum speluncam faciant : quis enim,

postquam peccata in ecclesiis quibusdam ab iis commissa

perspexerit qui aliorum pietalem quaestum esse existimant,

cumque ex Evangelio victum petere oporleat, id quidem

non faciunt, sed divitias ingenlesque facultates comparant,

tantum illud Ecclesicc myslerium latronum speluncam esse

factum non fateatur? adeo ut de peccatis, in vivo, quod ipse

aedificavit, templo admissis apposite id dicat Ghristus, quod

e Psalmis depromptum est : « Quae utilitas in sanguine meo,

» dum descendo in corruptionem ^? » et quod apud Osee,

ni fallor, extat, ubi Jesu anima, vita peccatorum, qui in

templo nihilominus esse videntur, ofTensa, ait : « Yac mihi

» quia factus sum sicut qui congregat stipulam in messe, et

» sicut racemos in vindemia, cum non sit spica ad come-

» dendum primitiva. Vse mihi anima, quia periit pius de

» terra, et non est in hominibus qui corrigat ^ » Si hac

porro Jesu oratione, quodque lapsus nostros deflens dixe-

rit : VcB miki anima, ofFenderis, cum his contende quae

habentur in Evangelio, ubi scriptum est, « videntem eum

» Jerusalem flevisse super illam, et dixisse \ » Quod si su-

per Jerusalem cum ratione flevit,longe magisetiam consen-

taneum erit ut super Ecclesiam fleat, quae ad id aedificata

est ut domus sit orationis, at propter turpem nonnullo-

rum quaestum ac luxum, atque utinam non et principum

popuh, spelunca latronum effecta est. Verum tunc ingres-

sus est quidem Jesus in templum Dei, et illud expurgavit,

ejectis omnibus vendentibus et ementibus in templo, et men-

sis nummulariorum eversis, una cum cathedris in quibus

sedebant qui vendebant columbas. Nunc autem quamdiu

* 2 Cor, X, 3. — 2 psal. xxix, lo. — ' Mich. vii, i, 2. — '• Luc. xix, 4i.



IN MATTH^VMi lOM; XYI. 55

non obsorvantLir ûi in nomine Jesu Chrisli simul in con-

ventibus coeunt, ii sunt qui vendunt et emunl in templo,

et reliqua faciunt, neque iis ullo modo videndum se dat

Jesus, ut ejectis iills reliquos servet, vel ut illos ejectos in

peccati sui agnitionem et conscientiam adducat, et in tem-

plum rursus, non vendendi, vel emendi, ac reliqua faciendi

gratia, introducat; postquam autem peccata nostra in-

spexerit, et quasi nos amore prosequens advencrit, ut nos

castiget, et tanquam fdios a se deinde admittendos flagris

cjedat; tunc congregalis nobiset Spiritu sancto ingredietur

Jesu polestas, eaque ingressa vendenles omnes ac ementes

in templo ejiciet; vendentes quidem et quasi nundinantes

si quid boni habuerunt; pro iis autem mala ementes; atque

haec in Dei templo, Ecclesia nimirum, agenles. Atque uti-

nam in Patris sui templum, Ecclesiamscilicet,orationis do-

mum ingressus Jesus,nummulariorum et avarorum mensas

deturbet, et qui probam pecuniam vilibus ac nullius pretii

nummulis commutant, ut eos quorum nummos permulant

aiTiciant damno, ipsi vero in res necessarias pecuniam neu-

tiquam expendant. Sunt autem alii qui in templo Chrisli

columbas vendunt et emunt, et principibus contra fas tra-

dunt, eos qui sunt « simplices sicut columbae % » qui orave-

runt, et dixerunt: « Quis dabit mihi pennas sicut columbae,

» et volabo, et requiescam^ ? » quorumque exauditae preces

ct acceptae sunt.

Ego vero quod de columbarum venditoribus scrlptum

est, his convenire existimo qui ecclesias avaris, tvrannicis,

indoctis et irreligiosis episcopis, presbyterisj vel diaconis

tradunt : quocirca de eorum tantummodo cathedrisqui co-

lumbas vendebant mentionem fecerunt Matthaeus et Mar-

cus, quas a Jesu eversas fuisse commemorant. Atque utinam

haec mente divinaj Scripturae accommodata audirent, qui

*MatUi. X, 16. — 2Psal. i.iv, 7.

5.



Crb oniGEINIS COMMENTARIA

supra cathedram Moysis sedere se gloriantar, et totas co-

luinbarum ecclesias vendunt, easque ejusmodi pragfectis

tradunt de quibus id dici potest quod in Jeremia a Domino

profertur : « Principes populi mei non me cognoverunt; filii

» insipientes sunt, et vecordes : sapientes sunt ut faciant

» mala, bene autem facere nescierunt *; » et quod apud

Michaeam, opinor, his verbis conceptum est : « Principes

» populi mei ejicientur de domo deliciarum suarum^ :»

haec enim si audissent, columbas Ghristi minime profecto

vendidissent , sed principes columbis parcentes , ac de ea-

rum salute sollicitos constituissent; neque circumspicientes

quonam mactato, haud secus ac pingui columba epulaturi

sint. Ejectis autem iis, quod venderent atque emerent, nec-

non et nummulariis et columbarum venditoribus pudorem

incutiens Jesus ex vaticiniis, quasi ex Patris sui persona

editis, scriptum esse dicit : « Domns mea, domus orationis

» vocabitur ; » nec enim aliud quidquam in ecclesia Dei esse

oportet, quam petitionem sancti cujuslibet operis, et visi-

tationem Dei arcessentis, et precationis loco apud Deum

habiti, juxta quod possibile illud est : « Sine intermissione

» orate ' ; » at vos orationis domum flagitiis vestris latronum

speluncam fecistis : et saepenumero ad depravationem pau-

latim ita vergentes Ecclesiae creditae res comperire iicet,

ut a latronum spelunca in nomine Christi congregatus coe-

tus minime difFerat, ita ut illis dici queat : « Propter vos

» semper nomen meum blasphematur in gentibus \- » Quod

si illustrandae Scripturae gratia tria eorum genera qui hic

congregati erant, accuratius exponenda sunt, videndum

annon qui e populo uullis aliis quam mundi rebus occu-

pantur, et vendendo solum emendoque dediti sunt, raro

autem orationibus et quae desiderat divinum Verbum ope-

ribus incumbunt, ii sint qui in Dei templo vendunt et

* Jerem. iv, 22. — ^ Mich, 11, 9. — ^ 1 Thess. v, 17. — ^" Isai. i,u, 5.



IN MATTHÛM. TOM. XVI. 3^

eiiiunt; diaconi vero qui ecclcsia; pecunias non recte dis-

peosant, sed eas semper manibus conlrectant, non honesle

vero administrant, sed ea quae vulgo divitiae existimantur

esse et pecunias coacervant, ut ex iis quae pauperum nomi-

ne eroganlur divites fiant, hi nummularii sint, pecuniarum

mensas habentes, quas Servator evertit; episcopi autem et

presbyteri quibus priores populi sedes attributae sunt, qui-

que tolas ecclesias quibus minime oporlet Iradunt, et prin-

cipes quos non expedit constituunt, ii sint cohimbarum.

venditores quorum mensas pessumdedit Jesus. Unusquis-

que ergo eorum qui in cathedra Ecclesiae sedent, et « dih-

» gunt primas cathedras in synagogis*, » videat annon ita in

cathedra sua sedeat, ut cum advenerit Jesus, eam, utpote

dignam quae evertatur, sit eversurus. Sed et quisquis ex dia-

conatu pecunias corradit, postquam propositum Scripturae

locumanimohauserit,argentum mensis ampHus nonconge-

rat, ne eas deturbet Jesus. Praeterea quos curaeet vitae hujus

sollicitudines venditionibus emptionibusque implicant, ca^

veant ne adveniens Jesus templo eos ejiciat, quando sciH-

cet qui ejectus est, eo etiam regrediendi unde ejectus est

spe caret. Quinetiam praesentem Scripturae locum perscru-

lanti mihi, annon haec in secundo adventu qui expectati

divini judicii tempore continget, acturus sit Servator, ah-

qua mihi incessit dubitatio : nam c«im in templum Dei uni-

versum ingressus fuerit, totam videHcet Ecclesiam, quae ex

quo constituta est Ecclesia, in nomine Ghristi ad consum-

mationem usque saecuh perseverat ,quoscumque ex iis qui in

templo Dei esse creduntur, emptioni venditionique operam

dedisse compererit, ejiciet; quosque mensas statuisse, et

uummulariae rei vacasse deprehenderit,eversis eorum men-

sis, peccatisque omnibus circa pecuniam admissis, sermone

aperlis ac palefactis coarguet; tunc quoque eorum etiam,

1 Luc. XI, 43.



38 ORIGEMS COMMENTARIA

ut dlximus, qui columbas vendunt, cathedras subvertet.

Quod si tribus his generibus aliquis neutiquam fuerit afTinis,

et in Dei templo inveniatur, confidat ille, a Jesu enim mi-

nime ejicietur, neque de rebus ad eum perlinentibus quid-

quam evertetur, neque quasi qui latronum speluncam do-

mum orationis fecerit, verbis tanquam latro castigabitur;

cum poenas dabunt qui latrociniis suis, et nequitia domum

orationis lalronum speluncam fecerunt.

§ VI.

DepcU arefacta.

« Et rehctis * iUis abiit foras extra civitatem, usque in Be-

» thaniam ^*, » et quae subnexa sunt, usque ad id : « Et omnia

» quaecumque petierilis in oratione credentes, accipietis. »

....Postquam in Bethania, obedientiae sciHcet domo,

conquievit, postquam constitui coepta est Ecclesia, et in ea

conquiescendi initium fecit Christus, tunc in civitatem

quam reliquerat, et extra quam fuerat, revertitur, et in eam

revertens esurit^ ; et visa una in via ficu, quae populi arbor

erat, accessit ad eam ; et nihil in ea edule, sed vitae lantum

signa invenit; folla quippe in ea erant, absque ullo fruclu :

tunc vero quoniam animata erat ficus, eam propterea, quasi

debitam sibi imprecationem audiret, compellat his verbis :

Nunquam tibiinnascaturfructus, quandiuperseverabitprae-

sens aetas. Inde fit ut sterilis existat Judneorum synagoga,

et ad consummationcm usque saecuH, donec plenitudo gen-

tium adveniat, taHs erit. Exaruit autem ficus, cum inter

homines humano corpore indutus et ipse Jesus etiamnum

viveret. Videntes autem discipuH, mirati sunt dicentes :

« Quomodo continuo aruit ficus'?» animae quippe ocuh*s

»N. 26. p. -57.

^ Matth. XXI, 17 el seq. — * Ibid. 18, 19. — ^ Ibid. 20.



IN MATTIIiEUM. TOM. XTI. 5()

arefactas ficus mysterium viderunt, et non tam quod exa-

ruerit, quam quod subito et derepente aruerit, obstupue-

runt : aridam enim ficum, hunc nimirum Israelis populum

intuebantur. Et cum arefactam derepente ficum videntesdiscipuii mirarentur, quasi id quod dictum fuerat confir-

mans Jesus, ila respondit : « Amen, si habueritis fidem, et

n non haesitaveritis, non solum hoc quod ficui contigit fa-

» cietis; sed et si monti huic dixeritis : Tollere, et jacta te

» in mare, fiet *. » Qui ergo credunt discipuh, neque du-

bitant, id quoque efficiunt quod ficui contigit, dicentes ei

« Vobis oportebat loqui verbum Dei, sed quoniam indig-

» nos vos judicatis, ecce convertimur ad genles^; » eamque

a se relictam arefaciunt, ut vitalis ipsius facultas ad genti-

les transeat, ad eosque spiritus populum hunc antea conser-

vans traducatur. Praetcr facultatem autem id efficiendi quod

ficui contigit, discipulis etiam suis pollicetur Dei Verbum,

futurum ut si fidem habuerint, neque dubitaverint, cum in-

dicato a se monti, id est, adversariae potestati sese adver-

sus homines extoUenti dixerint : « ToIIere, et projicere m»mare',» id ita contingat : ab unoquoque enim eorum qui-

bus auxilium praestant discipuli Jesu, gravis nequitiae mons,

Satanas nimlrum, aufertur, auferente eo qui ipsius victor

evasit; et in mare, abyssum scilicet, projicitur, eodem in

destinatum ipsius suppficio locum projiciente......

Sed * quoniara ex hoc loco res sapientia Dei a qua

conscripta suntEvangelia dignae depromendae sunt,animad-

verle annon juxta simpliciorum interpretationem superva-

caneum sit illud : « Reliclis illis abiit foras extra civitatem'; »

quomodo enim extra civitatem esse potuisset, iis non relic-

tis apud quos prius erat? At secundum eos qui acutius hunc

* Matth. XXI, 21. — * Act. xiiF, 46. — ' Matlh. xxi, ai.

* N. 27. p. 759.

> Matth. XXI, 17.





IN MATTH/EUM. TOM. XVI. 4l

lam ficlei pollicitationem absque fructibus habere invenia-

mur, confestim exarescemus, amissa etiam ea quam nobis

fidei nomine pepereramus existimatione. Ac ejusmodi ho-

mines reperire licet, qui fidelium nomen diu gesserunt,et

vivere se signis comprobaverunt, at aridi nihilominus om-

nino sunt : quos a Dei verbo penitus recessisse et exaruisse

videre est, quod fructum non dederint Id praeterea

certius cognoscemus, si unicuique rei qua^cumque conti-

nentur hoc loco sigillatim aptaverimus, atteiidentes quo

pacto in tentationibus fructus postulat Jesus; in persecu-

tione, verbi gratia, confessionem etmartyrium; cum ali-

quem mulier deperit, continentiam Josephi, et castitatem

et in singulis itidem tentalionibus congruentem ei fructum.

Qui autem ad dandam Jesu esurienti et ad se adventanti

confessionem vel continentiam se non accingit, arescit con-

festim;,nam qui fidem ejuravit arescit, ita et qui fornica-

tus est, etiamsi ante tenlalionum tempus vitae significatio-

nem daret, et quasi ficus foliis indutus esset

At Marcus* hancconscribenshistoriam, dissentaneumali-

quid minimeque verisimile contextui videtur addidisse, di-

cens Jesum « cum vidisset a longe ficum habentem folia, ve-

» nisse quasi aliquid in ea inventurum; cum venisset autem

» ad eam, et nihil invenisset praeter folia, non enim fuisse

» tempus ficorum, respondentem dixisse ei : Jam non am-

» plius in aeternum ex te fructum quisquam manducet^. »

Nam si ficorum, inquiet ahquis, tempus non erat, quomodo

ad ficum, quasi ahquid in ea inventurus Jesus accessit? el

quomodo ei jure dixit : « Jam non amplius in aeternum ex

» te fructum quisquam manducet^ ?» Ad id dici potest enu-meratos apud Apostolum fructus spiritus, charitatem nem-

pe,gaudium,pacem,l8nitatem,benignitatem,bonitatem,fi-

^ N. 29. p. 762.

2 M;irr. xi, 10, i/\. —"" Ibid. i^.



4^ ORIGENIS COMMENTARIA

dena,mansuetuclinem, temperantiam, nonnunquam proprio

suo tempore dariS* at si, provocantibus licet ad contrarias

fructuum emissioni res circumstantibus rebus, propter la-

tas a Verbo ingentes suppetias, tunc quoque fructus spiritus

dare aliquis valet, illud vero praestantius esse. Quod autem

dico, tale est : inter fructus spiritus recenselur charitas; il-

lius tum tempus est, cum amicitiae qua diligimur fructum

reddere operosum non est; et fructu« sane spirilus est dili-

gentem diligere, verum non in tempore, ut ita dicam, fico-

rum. At cum fidelem aliquis ad odium factis suis concilave-

rit, sive insidias struens, sive depravatis usque adeo moribus

praeditus, ut odio dignus videatur; justus autem ne homi-

nem quidem ejusmodi odio prosequitur, sed quasi illius fi-

lius « qui solera oriri facit super malos et bonos ^, » tum quo-

que eum diligit : in non tempore videlicet ficorum charitatis

fructus dans, beatus esl. Idem de gaudio intellige :

gaudiumenim fructum spiritus dare, cum tristitiam taediumve nemo

facessit, operosum non est; at cum moerorem alicui, et an-

gustiam, ac faslidium instantia mala comparant, et Verbi

tamen subsidio tantos fecerit progressus, ut eo etiam tem-

pore quo moeroris causas habuisse visus est, hilaritatem prae

se ferat; et cum ignominia allicitur, flagrisve caeditur, gau-

deat, et quocumque landem calamitoso tempore proecepti

hujus meminerit : « Semper gaudete ': » beatus ille pro-

cul dubio est, utpote qui gaudium fructum ferat, atque id

quidem in non tempore, ut ita dicam, ficorum. Idem quo-

que de reliquis spiritus fructibus demonstrare arduum non

est : nam qui fidem amplectitur et divino Verbo audientem

se prsebet, humana natura superiorem esse ac praestantio-

rem vultDeus, et inusitata ab eo, ac portentosa, et, ut ita

dicam, Dei potius quam hominis facinora requirit. Qua-

propter omnibus edicit quos ad beatitudinem vocat : « Ego.

* Gal. V, 22, 23. — 2 Matth. v, 45. — » a Thess. v, i6.



IN MATTH.EUM. TOM. XVI. 4^

» dixi : Dii estis, et filii Excelsi omnes* : » at eos arguens

qui dii fieri el filii Excelsi nolunt, ait : « Vos autem sicut

» homines moriemini^. » Quamdiu enim « carnales sumus,

» et secundum hominem ambulamus', » nihil aliud quam

mortem per singula peccata operamur; « Si enim secundum

» carnem vixerimus, nos morituros* » liquet, quemadmo-

dum ab Apostolo traditum est

* Psal. Lxxxi, 6. — ^ Ibid. 7,— * i Cor. iii, 3. — * Rom. viii, i3.



44 ORIGj:iSIS COMMENTARIA

•«9-^ W-t ^0»« Wi #»*«J »z ••«»6»««« »«*•«<><«»8•»««*• »«<»«e«»e9« ««»«*{.«««««« «• ^m

TORIUS DECIMUS SEPTIMUS*.

§1-

De prmcipibus sacerdotmn et senioribus qui Dominum interroga-

ceruntj, et dixerunt : In qua potestate hcBcfacis ?

« Et cum ^ venisset in lemplum, accesserunt ad eum do-

» centem principes sacerdotum, et seniores populi, dicen-

» les : In qua polestale hoec facis ^ ? » etreliqua, usque ad id :

« Nec ego dico vobis in qua potestate ha3C facio. » Gum prae-

sentem huncce locum tanquam necessarium Evangelistog tres

scriptis mandaverint, quonam consiho non unam duntaxat

qua^slionem, sed duas Servatori proposuerint Principes sa-

cerdolum, et seniores popuH, disputare operae pretium est,

quarum quaestionum una haec est : « In qua polestate haec

» facis* ? » allera vero : « Et quis tibi dedit hanc potesta-

» iem? »quidque sibi volens Servator ob id unum eos vicis-

sim interrogaverit, quo ad eorum quaesita non responderet

<'os quippe indignos esse videbat ad quorum quaestionem

responsum daret, et quorum propositionem solveret. Quae

autem hic habentur, non sicut opinantur nonnulH, aperta

ct inteHectu faciHa, sed mysteriis referta esse, et cor poslu-

iare profundiusex nostra disquisitione manifestum crit. Age

ergo, eorum argumentis astipulemur qui locum hunc sim-

plicius inlerpretantur. Dicent enim principes sacerdotum

et seniores populi, cum duas generales esse scirent potes-

^ Tom, III, p. j64 <t seqq. — ^ ]\. j.g. p. jS^.jyd.

^ MiiUli. XXI, 20 et seq. — '' Ibid. 23.



IN MATTHyEUM, TOM. XVII. /î)

tates, quarum melior Dei esset, deterior autem diaboli, ih

quanam e duabus hisce potestatibus, et a quo accepta ea

prodigia ederet, a Servatore quaesivisse : tum vero Jesum

eos vicissim inlerrogasse, ne ralionem ipsis redderet, et

quia eos ipsos a quibus interrogabatur una reprehendere

volebat, quod praeter rectam rationem Joanni Baptistae fi-

dem detraxissent : atque ita vicissim interrogando duas res

confecisse ; nam propter fidem Joanni detractam eos insi-

mulasse, percontaloresque suos ita dislraxisse, ut respon-

sionem ipsis cum ratione non dedisse videretur. Hic vero

dixerit quispiam ridiculum fuisse id quaerere, in qua potes-

tate Jesus hjec faceret; nec enim in diaboli potestate ea

se facere responsurum fuisse : neque id sane responsurum

non fuisse Servatorem solum dlco, sed nec « hominem pec-

n cati, qui adversatur et extoilitur supra omne quod dicitur

» Deus, aut quod colitur \ » veritatem sciscitantibus dictu-

rum se in diaboli potestate virtutes omnes, ac signa, et por-

lenla edere, quibus terrorem incutit, et ipsos etiam, si fieri

possit, electos decipiet^. Quod si ne is quidem in potestate

diaboli edere se signa confitetur, « et prodigia mendacii,

» quie in omni seductione iniquitatis, iis qui pereunt*, »

perficiuntur; quanto magis Servator, etiamsi reciprocam

qusestionem non objecisset, aliud respondisset nihil, quam

se hsec facere in Dei potestate ? Quêstionem igitur eos pro-

posuisse, ad quam facilis adeo erat et expedita responsio,

ad eamque Servatorem non respondisse, id dicere videlur

mihi perabsurdum.

Vide ergo annon haec sit hujus loci significatio : In Dei

sapientia, quae dlvinarum humanarumque rerum, et quibus

illae ex causis profluant, scientiam comprehendit, ejusmodi

thesauri continentur, quales sapientiae et scientiae thesauros

esse decet*; ac ii quidem sunt absconditi : et si quis dignus

* 2 Thess. II, 4.— ^ Marc. xm, 22, — ^ 2 Tliess. 11, 9, 10.— ^ Goloss. 11, 3.




habitus est qui « audiat arcana verba quae non licet homini

» loqui*, » is cognoverit « sapienliam in mysterio abscondi-^

» tam, quam praedestinavit Deus ante saecula in gloriam* »

juslorum. In recondltis ergo sapientiae et scientiae thesauris

profunda delitescit et arcana doctrina de diversis potestati-

bus, quae generatim quidem duae sunt, speciatim vero in

utraque illarum plures et incomprehensibiles conlinentur.

Tales autem sunt generales illae dua3 potestates : ahae in prae-

stantiori ordine censentur, et quemadmodum quidam sunt

homines Dei non vulgares, et AngeH Dei beati et prophetae,

Dei divino Spiritu afflati; ita quoedam sunt Dei potestates,

de quibus Christum celebrans Apostolus in epistola ad Go-

lossenses ait, quoniam Servator « est imago Dei invisibilis,

» primogenitus omnis creaturae : in quo condita sunt uni-

» versa in ccelis et in terra, sive visibilia et invisibdia, sive

.» Throni, sive Dominaliones, sive Principatus, sive Potesta-

» tes, omnia per ipsum et in ipso creata sunt : et ipse est ante

» omnes^ » Unum igitur genus est earum quae sub Deo con-

stitutae sunt, creataenempe in Christo potestates,aPrincipa-

tibus et Thronis et Dominationibus diversae; et unaquaeque

potestatem habet in ahqua, a Deo juxta arcanam quamdam

dignitatemconstituta supra ea quae digna sunt,ut unicuique

e polestatibus pro suis differentiis subdita sint. Ac de rebus

quidem ad eas potestates, et quae his subdita sunt, perti-

nentibus disserere prolixa res est et difficiUs. Quemadmo-

dum autem sunt quaedam Dei potestates, ita sunt contra-

riae ahquse, juxta homines peccati et angclos diaboh'; et iis

quidem qui adversus sanguinem et carnem non ampHus

coiluctanturS scd quod virtute supergressi sint, praeHan-

tur cum supcrioribus, contra potestates adversus rehgionis

athletas decertantes lucta est. Et quemadmodum plurimi

* a Cor. XII, 4' — ^ 1 Corinth. h, 7. — ^Coloss. i. i5, iG, 17. — Êphe».

*i, 12,



IN MATTiliEUM. TOM. XYJI. ^7

erant sub Deo ordines, ila et in contraria parto non potes-

tates sunt duntaxat, sed et mundi rectores tenebrarum ha-

rum, et spiritualia nequitiae in coelestibus; fortasse et prin-

cipatus. Ego vero quaecumque sunt apud Deum, res sibi

cognomines in contraria parlc habere existimo. Qui ergo

varia in Israel nomina sortiti erant, hoc est, principes sa-

cerdotum, et seniores populi, cum de poleslalibus multum

disceplassent, sive ex tradilionibus, sive ex proprio studio

ac industria, sive ex arcanis libris (an cum ralione, necne,

nescio) commoti, Deum portenta edentem, non sine con-

juncta illi potestate videbant : hujus igitur formam a scien-

tia Jesu, vel quae ei inesse videbatur, discere volebant.

Verum enimvero si ex iis qui Servatorem tunc interroga-

verunt sacerdotum principibus sancti ahqui et beati fuis-

sent, quahs erat Aaron, vel Eleazar, aut Phinees, vel qui-

cumqueministerii sui vices cum laude obierant, vel seniores

iis fuissent similes quos ex Dei mandato Moyses selegerat,

verisimile est non tanquam se tentantibus, sed quasi dis-

cendi cupidis, et tanlo documenlo dignis, doctrinam tra-

dere incoepturum fuisse Servalorem, quam ne muudus qui-

dem universus capere potuisset; et de beatis potestatibus,

earumque differenlia, deque causis cur ad polestatum dig-

nitatempervenerint, deque iis subjectis, sive animis sive

ralione praeditis quibuscumque rebus scientiam impertire;

quin et omnem de contrariis poteslatibus doctrinam enar-

rare, earumque difFerentias declarare. Docturum praeterea

eum fuisse verisimile est juxta illud : « Lex ordinata per An-

» gelos*, » et illud : « Si qui per Angelos dictus est sermo,

» factus esl firmus^; » juxta illud, inquam, quod de Ange-

lis legi ministrantibus, et potestate in Scripturis traditum

est; in qua, verbi gratia, potestale, Deo ministrante, vel

in quibus, unumquodque prodigiorum quae contigerunt in

* Gal. ni, ig. — i Hebr; II, 2.



/^8OftlGENiS COMMENTARIA

yEgypto, faclum esl; quaenam item potestas virgae Mosis in

serpentem transmutataD operam suam praestitit; tum quae-

nam huic contraria, iEgyptiacarum virgarum in dracones

permutationi ministerium suum contulit; virtutem quoquepotestatis explanasset, qua efFectum est ut Aaronis virga

iEgyptiorum virgas devoraret; dixisset etiam qua potestate

in nivem manus Mosis mutata sit; et quasnam ex adversa-

riis potestas iEgyptiis incanlatoribus sigillatimopitulabatur,

quando signa Dei imitari videbantur. Decem similiter ^gyp-

tiorumplagas, et legationes adversus eos missas malorum

angelorum ope administratas fuisse commemorasset; quai-

nam item potestas in populi transitum per mare Rubrum,

et in T^gyptiorum submersionem operam suam contulit; et

quse potestas, ut amarae aquoe ligni ope in dulces converte-

rentur, elTecit : cujusnam item poteslatis subsidio aqua e

petra exilieril, exposuisset; eamdemquc, vel certe aliam

potestatem mannae pluviam profudisse, et ingentem illam

vim coturnicum immisisse declarasset : aperuisset item qua-

nampotestatefieret ut manna illud primis sex diebus in ver-

mes mutatum, malum de se odorem daret, die autem sab-

bati integrum servaretur. Et quid attinet prodigia ea omnia

qua3 in deserto ad mortem usque Mosis contigerunt, recen-

sere? cum ea dlcturus fuisset Servalor quae ad potestatem

pertinebant, si digni fuissent sacerdotum principes, et se-

niores populi, quorum interrogationi responsum daretur.

Consimilia autem facili negotio repereris, si universam Scrip-

turam evolvas : a quanam potestate sol adversus Gabaoni-

tas, luna autem contra vallem Ajalon consliterit; et longe

antea, quanam potestate permeatus fuerit Jordanes fluvius,

et manna cessaverit. Ac in libro quidem Judicum pleraque

ejusmodi quaeri ac reperiri possint prodigia, ea puta quae

circa Gedeonem et Samsonem contigerunt; sed et in Re-

gum libris, quae circa Samuelem, etEliam, et Elisaeura, el



IN MATTIIÛM. TOM. XVII. 4^

Ezechiam facta sunt. Quibus sane commemoratis, et mys-

terio quod in variis potestatibus continetur exposito, in

quanam polestate ea faceret prodigia qua3 videbat populus

ostendisset Servator; quomodo etiam aliis polestalibusprae-

staret haic potestas, quam non ab Angelo aliquo, Deivê mi

nistro, nec a quoquam qui Deo inferior esset, sed ab ipso

Patre acceperat.

Verum cum ejusmodi rerum notitia dignl non essenl qui

illic aderant sacerdotum principes, et seniores populi, pro-

pterea minime ipsis respondet, sed vicissim interrogat; ut

non rcspondentibus iis ad ea quae spectant ad Joannem,

persuadere cum ratione et ipse posset, iis a quibus interro-

gabatur se non frustra in hoec verba respondisse : « Nec ego

» dico vobis in qua poteslate haec facio*. » Hoc autem loco

quajro ulrum unusquisque eorum qui prodigia in aliqua

potestate ediderunt, in una eademque potestate; an aliqui

initio quidem in hac, progressu autemfacto, in

ahquamajore ea ediderint : at in una potestate quam accepit a

Patre hajc omnia fecisse videtur Servator; haec enim ver-

ba : « Nec ego dico vobis in qua potestate haec facio, » ejus

erant qui in ahqua potestate ea se fecisse profiteretur; in

quanam autem, ipsis neutiquam declararet, neque ipsius

item proprietatem explicaret, neque omnia quae super ea

disseruisset si praestantiam ilhus suscepisset deriniendam,

ac excellenliam prae reliquis in quibus prodigia fecerant

Prophetae qui ipsum praecesserant. Nunc autem in tem-

plo, in Ecciesia scilicet, versatur Christus, in eoque do-

cet : his autem principibus et populi senioribus consimiles

quidam ipsum interrogant, responsionem autem non con-

sequuntur, utpote qui earum rerum nolitia nequaquam

digni sint, quam adipisci satagunt. Quajsiverit autem ali-

quis ulrum eos a se dispellere volens, hanc eis de Joanne

* Matlh. XXI, 97.

XII. 4



50 ORIOENIS COMWENTARIA

quaestionem fortuito inipegerit, ac si de alio quovis simili

quaesivisset; an de Joanne necessario interrogaverit, ut

datae de eo responsioni quae de potestate subnexa sunt

subjungeret. Mihi vero fortuito dictum non esse videtur

quod extat hoc loco; sed quandoquidem Joannes « vox erat

» clamantis in deserto : Parate viam Domini *, » atque is ipse

erat de quo dixerat Propheta : « Ecce ego mittam angeham

» meum ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante

» te^; » idcirco quaestionem, opinor, de eo proponit, haud

inscius quidem id illos re apud se pensitata responsi datu-

ros : cc Nescimus^ » propter ea quae scripta sunt; et quasi

de coelo esse Joannis baplisma respondissent, parem quo-

que suam esse potestatem, de ccelo videUcet sibi tributam

asserens.

§ II.•

Parabola de duobiis filiis a patre in vineam missis.

« Quid autemvobls videturPHomo quidam habebat duos

» fiHos. Accedens ad primum, dixit : Fili, vade, hodie ope-

» rare in vinea ^, » et reliqua, usque ad id : « Vos autem vi-

» dentes, nec posnitentiam habuistis postea, ut crederelis

» ei. » Unushanc parabolam litteris tradidit Matthaeus, quae,

mea quidem sententia, Israelis Deo morem non gerentis, et

populi quie genlibus Christo uomen dedit historiam con-

tinet : hi sedenim duo fdii sunt, quos habuit Deus, quasi

homo fdii sui mores sustinens. Is autem ad primum acce-

dens quem possedit ab initio, quem praescivit et praedesti-

navit, dixit ei : « Fili, vade, hodie operare in vinea mea; »

at hoc praedium fugiens ille, propter aestum et labores illic

ferendos, ire recusavit dicens : « Nolo ; » sed in fine tamen

motus pcenitentia, quod patri dixisset : Nolo, in vineam

* Matth. rii, 5. Marc. i, 2. 5. — 2 Lyc. yj,^ 27. — ' Matth. xxi, 3.7. —* Ibid. 28, 29 et seq.



IN MATTIIiEUM. TOM. XVII. 5i

iibiit, et patris sui voluntati obtemperavit. Cseterum post-

quam respondit primus : ISolo, accessit ad alterum pater

eademque dixit, ac deinde respondens alter ait : « Ego, Do-

» mine* ; » ad vineam autem sermonis et rus patris non abiit.

Manifestum est eum voluntatem patris sui reipsa facessi-

visse, qui dixit : Nolo ; et motus deinde poenilentia fuit, et

abiit, et in excolenda vinea desudavit. Qui enim verbis

pollicitus est, revera autem non egit, patris voluntatem

exequi detrectavit. Vide autem an parabolam hanc iis ac-

commodare possis qui paucula quidem, vel nihil omnino

pollicentur, neque virginitatem, neque ullam quae in Evan-

gelio praicipiatur actionem; re autem atque opere contra-

ria praestant ei atque exhibent opera, cui ne verbo quidem

bonorum facinorum rudimenta promiserant : iis item illud

convenit qui magna quidem promittunt, re autem promissa

sua minime implent; ait enim, verbi gratia, aliquis, Virgini-

lalem illam nolo quae vires meas superat; item, Vita hac

abdicata Christi verbo operam dare, dignitati meae ac me-

rito antecellit : ille autem, ingentia illa facinora quae iii

Scriptura commemorantur audiens, dicit : Ego, Domine^,

Tum vero nonnullos quasi poenitentia duclos videre licet in

boni rectique studio proficientes, et virtuti praeter eam

quam initio dederant expectationem naviteroperamdantes;

alios aulem postquam multa temere polliciti sunt, pleraque

contra promissa sua agentes.

Post parabolam autem, ei qui dixit : Nolo^, et poenitcn-

tia postmodum ductus abiit, id subjungitur : « Amcn dico

» vobis, quia publicani et meretrices praecedunt vos in re-

» giium Dei^ ; » ei autem qui dixit : Ego, Domine^, minime

autem abiit, illud : « Venit enim ad vos Joannes in via jus-

» titiae, et non credidistis ei **; » atque item illud : « Vos au-

' Malth. XXI, 3o. — 2 Ibideni. — 3 Ibid. 29. — ^" Ibid. 5i. — » Ibid. 5o.

— " Ibid. 52.




» tem videntes, nec poenitentiam habuistis postea, ut cre-

» derelis ei. » Quod si quis ad eos attenderit qui a nefaria

vita ad fidem transeunt, et Chrisli parles amplectuntur; et

ad eos qui Legem ac Prophetas jaclant, Filio autem Dei fi-

dem detrahunt, ac intemperanter vivunt, et adversus tri-

hules crudeHter se gerunt : verum is esse Jesu sermonem

deprehendet, « quia publicani et meretrices prcccedunt Is-

» raelem in regnum Dei. » Hunc autem Israelem qui Jesum

viditne nunc quidem poenitet, ut veritati, sero licet, as-

sentiatur. Quin et illud animadverte : « Praeccdunt vos in

» regnum Dei, » quod Israelem a regni Dei ingressu non

prohibet; nemo enim pra^cedit eum qui hoc loco nunquam

futurus est in quo ipse praecessit. Vide ergo num illud si-

gnificatur, futurum nempe ut saUitem universus Israel

consequatur, cum gentium plenitudo advenerit; intelliga-

tur autem Israel, non qui secundum carnem, sed qui

animae nobiHtate praeditus siguificatur, quique optima ad

intelHgendum et indole et perspicacitate poUet, non ut

postulabat autem haec indoles, in fide et vita bona educa-

tus est.

S III.

De 'vinca plantata et agricolis tradita.

« Aliam parabolam audite. Homo erat paterfamilias qui

» plantavit vineam, et sepem circumdedit ei, et fodit in ea

» torcular \ » et reliqua, ad id usque : « Dabitur genti fa-

» cienti fractus ejus. » Qui parabolae sensum leviler tantum

attinget, neque dictiones singulas perscrutabitur, planam

haec ei et persplcuam sententiam videbilur continere, eam

scilicet : Qui nos praecessit populuset Dei pars fuit, vinea

erat a patrefamilias, cujus in parabola mentio fit, consita;

Dei autem, quo tutus erat, praesidium, ea erat sepes; at

1 Malth. XXI, r>o, 34 't seq.



IN MATTHiEUM. TOM. XVtf. 53

templum turriserat; torcukrvero, libationum lt)cus; agri-

colae autem, sacerdotes et sapientes populi; heri vero pro-

fectio, quando Dominus qui intcr illos in nube diei et co-

lumna noctis versabatur, donec eos in montem sanctum

suum et in tabernacula sua deductos alibi consereret, non

ita amplius eis apparuit; tempus autem fructuum adven-

tans, tempus illud erat quo Prophetae ab agricolis et vinea

fructum reposcebant, ut vitae suae recta juxta legem insli-

tutione se legem accepisse declararent; servi vero ad agri-

colas missi ut fructus reciperent, ii erant priores Prophetae

quos verberibus et contumeliis afFecerunt Principes et sa-

pientes populi, nonnullos eliam trucidarunt, alios vero la-

})idibus enecarunt; servi autem qui post illos, plures priori-

l)us missi sunt, tempus plurimorumProphetarum significat,

quorum nomina in allero Paralipomenon libro, et in Jere-

mia, el in duodecim Prophetis, et in Daniele scripla sunt;

dicel enim fortasse allquis Ananiam, Azarlam et Misaelem

prophetas fuisse. Plures porro eos prioribus Prophetis iti-

dem exceperunt, verberibus caedentes, morte plectenles, et

lapidibus obruentes. Poslremo tandem fdium suum miltit

paterfamllias, Dominum videlicet nostrum Jesum Ghristum,

qui pudorem vineae et agricolis, ac reverenliam posset in-

cutere; sed principes sacerdotum et seniores ac sapientes

populi, viso Fillo, nec insolentiae suae immemores, haere-

dem eum esse cogitarunt; tum vero ut ipsi vineae domini

eflicerentur, inlerficere eum audent; cumque illum ejecis-

sent, et exlra Israelem amandandum decrevissent,^ trucida-

runt : confestimque vlneae Domlnus quem Interemerunt,

poslquam a morluls surrexit, ad eos profectus, agricolas

nefarios male perdit; aliis autem agricolis, Aposlolis nempe

suis, eos Iradlt qui e populo crediderunl, vineam videllcet;

atque hi fructus palrifamilias lemporibus suis reddunt. Post-

quam aulem ii qui supra quaesiverant : « In qua potestate



54 ORIGJENiS GOMMENTARiA.

» ha3C facls*? » ea post parabolam subjunxerunt quae his

verbis subnexa sunt : « Malos male pcrdet ^, » petitam e Pro-

phelis doctrinam ipsis tradens respondet Servator se ab illis

quidem esse reprobatum, apud Deum autem in honoreesse,

et totius aedificii, ac aniversae quae ei cohaeret compagis ca-

put, et mirabile quidem caput in eorum ocuhs qui illud in-

tueri possunt. Deinde vero vocationem e gentibus vatici-

nans, Judaeorum magistris sibi fidem non habentibus ait

« Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti

» fructus ejus^ » ....

....Verum hanc^ vineam, quam Legem esse rc Prophe-

tas existimo, omnemque adeo divinam Scripturam, Domi-

nus vineae colonis tradidit : prioribus quidem, huic nimirum

populo; prioribus enim ilhs « credita sunt eioquia Dei ^: »

secundis autem, « genti scUicet facienti fructus ejus '^, » quae

Ecclesia est e gentibus conflata. Sic exposila autem quse in

Evangeho commemoratur vinea, circumpositam ei sepem

explanare operosum est, cui nihll tale contingit quale de-

scriptae ab Isala sepi, de qua scriptum est : « Auferam sepem

» ejus, et erit in direptionem

\» effossumque in ea torcular,

aedificatamque turrlm. Vide autem an sermonem divlnae

Scripturae praeceptis accommodum, qul ad naturam huma-

nam homlnumque mores perlinet, vineam esse statuere

possimus; quse autem sermoni huic consonat vitam, virtu-

tis laudabllissimorumque fructus morum dantem, vineae

fructum esse; ipsa autem Scripturae verba et litteras, se-

pem esse quae vineae exterius adsita est, ut vinea, vlneaeque

praecipue occultus fructus extraneorum oculis niinime pa-

teant; anlmae aulem profundltatem, quae fructus illos reci-

pit, et ea omnia aspernatur quae exiant in superficie, tor-

* Matth. XXI, 20.—^ Ibid. /fi. — ^ Ibid. 43.

'•N. 7-11. p. 77S-7S4.

^ Rom. III, 2. — *"' Matth. xxr, 4-^. — ^ Isai. v, 5.



IN MATTH.liUM. TOM. XVII. 55

cular esse in vinea fossum; in vinea autem cedificatam

turrim, proceritate, elevatione et altitudine vineam, sepem

et torcular superantem, sermonem esse opinor qui de Deo

agit, quique divini sensus in ipso reconditi templum cst : ac

de ejusmodi turri id a Servatore dictum existimo : « Quis

» ex vobis volens iurrim aedificare, non prius computat an

» fundamentum ponere possit, et opus absolvere ; ne illudere

» ei incipiant qui viderint, quod coeptum non perfecerit * ?»

hac enim parabola illud signlficari puto, si de Deo disse-

rere, et ad theologiae siudia animum appellere satagis, vi-

dendum tibi esse an postquam initiuih feceris, quaecumque

ad thcologiaui requirit verbum, explere et perficere poteris;

ne postquam pietatis dogmata tractare occoeperis, imper-

fectam relinquas turrim, quae Dei causa erecta est, eique

coronam non superstruas ; nam nisi coronam superstruxe-

ris, padet aliquis ex iis cogitationibus quas de Deo finxerat,

et interibit. Hanc aulem, ita ut a nobis exposita est, vineam

colonis, populo videlicet qui ante nos fuit, tradidit Deus

ei in speculam suam deinde abiit, postquam ex his quae ipse

plantavit, et circumposuit, et fodit, et aedificavit, facultales

colonis ac copias dedlt, unde fructus suis temporibus af-

ferre possent. Singulis ergo, sed universo, opinor, populo

fructuum tempora adventarunt; accurate autem exponere

quid sit fructuum tempora adventare, majorem faculta-

lem et cor nostro mundius ac perspicacius requirit : nihilo-

minus tamen loci hujus explicationem pro viribus, a singu-

lis hominibus initio facto, aggrediemur.

Verbum ilaque in unaquaque anima satum, vitem esse a

patrefamihas plantatam ; vel rerum omnium copiam quae

ad salutem conferunt, vineam esse inlelligendum est.

Quemadmodum ergo vitibus tempus est aliquod quo mit-

lunt folia, aliud quo exigua quaedam fructuum rudimenta

' Luc. XIV, 28, 29.



56 OIUGENIS COMMENTARIA

oslendcre incipiunt, aliud ilem quo oborli illi fruclus iii

acinos dlstlnguuntur, aliud vero quo nigrescunt, ac aliud

tandem cum pcrfeclos fructus et vino fundendo maturos

vindemlandi idonea tompestas est : pari ralione prima

vltae hominis tempeslas qua infantia continetur, vitem re-

ferat nnlla re circumtectam, sed vita solummodo praedi-

tam; postquam vero perfectionem adipisci ratio coepit,

tempus illud sit quo fiores primumfundi occipiunt; quanto

magis autem culla anima proficlt, tanto plura etiam flo-

rentium uvarum specimina vinea culta profert, et futura)

virtutis in ipsis jam initiis suavem odorem mittentium, quae

postmodum etiam acerbae fmnt, ac nondum maturae, quia

his malitia exprimitur, non constans illa ac permanens, sed

qua3 necessario subest, neque unquam in pejus vergit, sed

semper ad virtutem, si ita loquendum est, contendit. Quod

si perseveret malitla, neque alia via ad virtulem grassemur,

sed eamdem teramus semper ut in virtute proficiamus, uva

acerba eflicltur et immatura, quam qui comederit, hujus,

juxta Prophetam, dcntes obstupescunt*. Qui autem in me-

IIus proficlt, quasi nlgrescentem, sed nondum perfectamuvam habet. Progressum autem bonus quidem excipit sta-

tus, quando nimirum exculla vitis fructum dat, perfectos

scilicet charitatis racemos, et gaudli, et pacis, et patientia^,

et rellquorum omnium qua3 apud Apostolum et in sexcen-

tis aliis Scrlpturse locis recenscntur, Quaedam enlm uva in

eo est : « Beati pauperes spiritu; « et alia In co:

«Beati qui

» lugent; c. ct alia in eo : » Beati mites; '( et alla in eo : » Beati

» pacificl ; a et alia in eo : » Beatl mundi cordc ^: » et quid me

attinet racemos eos omnes enumerare, qulbus bealltudines

continentur? Hoec autem eo fusius persecutus sum, quod

locum hunc : « Cum autem tenipus frucluum appropinquas-

» set *, » intelligere et explanare vcilem.

* Jcicui. XXXI, 29. — 2 ]\latih. V, 5, /j et scq. — "" Id. xxi, 3^.





58 ORIGENIS COMMimTARIA

» tus est^?» alium auteni, queniadmodum inter templum

et altare Zachariam "^, occiderunt; iilum vero lapidibus

oLtriverunt, ut Azariam filium Joiadae sacerdotem, quem-admodum in altero Paralipomenon libro traditum est :

quando enim « Spiritus Dei induit Azariam filium Joiada^

» sacerdotem, et stetit supra populum, et dixit : Haec dicit

» Dominus : Quare transgredimini praecepta Domini, et in-

» feliciter agetis; quia dereliquistis Dominum, et derelin-

» quet vos? Surrexerunt contra eum, et lapidaverunt juxta

» regis Joas imperium, in atrio domus Domini. Et non est

» recordatus Joas rex misericordiac quam fecerat Joiada pa-

» ter illius secum, et interfecit fdium ejus. Qui ciim more-

» retur, ait : Videat Dominus, et judicet^»

Haec deinceps habentur in parabola : « Iterum misit alios

» servos plures prioribus, et fecerunt illis similiter \ » His

aulem referta est Scriptura, quae contigerunt Prophetis,

quos pro populo misit ut illorum fructus , tanquam sancti

sacerdotes, Deo per orationes offerrent. Filium vero suum

tandem post Prophetas, Christum videlicet, misit. Quaeres

porro quomodo qui Filium suum mittit dicil quidem : « Ve-

» rebuntur filium meum *; » at quasi quae ei eventura erant

animo nonpraeciperet, illud dicit ; nam juxta Scripturse con-

textum, illum minime veriti videntur : at missi Filii Patrem

quae futura erant non praevidisse, sed falsum animi fulsse

cum alia praenuntiasset, alia configissent, impium foret hic

illud respondere : rursum autem dicere veritos illuin fuisse

colonos, omnem superat verisimilitudinem : « Agricolae enim

» videntes filium ejus, dixerunt intra se : Hic est hacres %»

et caetera. Respondebit ergo ad id aliquis, necessarium fuisse

ut id contingeiet : « Verebuntur filium meum',» quamvis

lunc non contigerit : at alius inquiet non dixisse Patrem

* 3 licg. XXII, 24. —^ Matlh. xxiii, 55. Luc. xi, 5i. —

^ 2 Par. xxiv, 20,

21, 25!.— '* Matlh. XXI, 56. — ^ Ibid. 07. — « Ibid. 58.— " Ibid. 5-.



I

I>' MATTlLiiUM. TOM. XVII. OQ

cum Filium milteret : Fructum a colonis filius meus reci-

piet, sed, verebuntur; reveritos quippe reipsa esse, cum

filium hunc esse cognoverunt, et intra se dixerunt : Ilic

est hwres ; at quamvis reveriti sint, et initio fuerint percu-

Isi, ita lamen se non gessisse quasi eum revererentur,

Simul vero quoesiverit quispiam, quinam hi sunt coloni

qui dixerunt : « Hic est hajres, venite, occidamus eum * ;

nec enim eum tanquam filium patrisfamihas Judaeos occi-

disse videri. Ac super his quidem dicere queat aUquis, cum

simul colloquentes quisnam ille esset disquirerent, eum

esse Christum nonnuUos prouuntiasse; his autem respon-

disse alios :« Christus cum venerit, nemo scit unde sit;

» hunc autem scinms unde sit^; » tum demum quoniam sig-

nis, et prodigiis, et virtutihus divinis perculsi, ipsum qui-

dem Christum Dei esse sentiebant, sed minime fatebantur,

verum fuisse illud : « Verebuntur filium meum^* » necnon

et vere illud dictum fuisse, postquam filium hunc esse cog-

noverunt : « Hic est haeres, venite, occidamus eum; » idcir-

co dicere Servatorem : « Et me scitis,et unde sim scilis*. »

Quod si quis animum ad ea adverterit qua) de Herode dicta

sunt, postquam natum esse Judaeorum regem a Magis res-

civit, Sospitatoris interfectores, postquam filium hunc esse

noverunt, haud secus insidiari illi potuisse comperiet. Cum

enim a Scribis didicisset Herodes nasciturum in Bethleem

Christum, quique ibi nalus erat Christum esse assensisset,

eos quidem mitlit dicens : « Ite et interrogate diligenter de

» puero, ut et ego veniens adorem eum % » nihilominus ta-

men postquam recesserunt illi, insidias puero slruxit, Chri-

slum hunc non esse minime credens; nec id enim minime

credens «occidit omnes pueros qui erant in Bethleem et in

» omnibus finibus ejus, a bimatu et infra, secundum tem-

* Malth. xxr, 58. — 2 Joan. vrr, 9.7. — ^ Matth. xxr, 07. — ^" Joan. ir,

a.S. — SMatth. r.,S.



6o ORIGEMS COMMENTARIA

» pus quod exquisierat a Magis ^: » sed et Christum a Pro-

phetis praedictum hunc esse credidit, eumque interficere

voluit, et quantum in se fuit interfecit. Pari igitur ratione,

qui Sospitalori insidiati sunt, dicere potuerunt, non ita ta-

men ut ad aHos usque sermo ipsorum perveniret, « dixerunt

» enim inlra se : Hic est ha^res^, » nec secius tamen ipsum

interfecisse. Occiso enim Christo, neque resurrectionem

ipsius cognoscentes, « si enim cognovissent, nunquam Do-

» minum gloriae crucifixissent% » dominos rerum futuros se

existimaverunt, postquam ipsos mahlia sua excsecavit, et

mysteria Dei minime cognoverunt, et quasi ea non cognos-

centes, ipsius FiHum « ejecerunt extra vineam, et cum oc-

» ciderunt \ » Uludporro : Eum ejeccrant cxtra vincamy id

sibi velle mihi videtur, ahenum hunc et a vinea et ah agri-

coHs, quanlum in se fuit, ipsos judicasse, quando eum cal-

culo suo capitis oamnahant. Hos deinde, qui nefarii coloni

et ipsi sunt, interrogat Sospitator dicens : « Cum ergo ve-

» nerit dominus vineai, quid faciet agricolis iUis ^?» Illi au-

tem ex ore suo judicandi et condemnandi, ut mah male

perituri, et eloquia Dei non amphus habituri, « aiunt iUi :

» Maios male perdet ipsos, et vineam suam locabit ahis

» agricohs, qui reddent ei fructum lemporibus suis *: » et

quemadmodum Caiphas, anni illius pontifex maximus, non

ex se verum protuHt, sed quia pontifex maximus erat ^; ita

illi quasi vaticinantur. Vaticinantur autem de gentibus, fu-

turum ut palrifamihas fructus reddant temporibus suis.

« Et cum ^ audissent principes sacerdotum et Pharisaii

» parabolas ejus,cognoverunt quod de ipsis diceret. Et quae-

» rentes eum tenere, timuerunt turbas, quoniam sicut pro-

» phelam eum habebant'. »Cum audissent principes sacer-

1 Matlh. n, 16. — 2 Id. xxr, 38, — ^ 1 Cor. n, 8. — ^ Matth. xxi, 09.—.

^ Ibid. 4o. — c Ibid. 4i- — ^ Joan. xi, 49» 5i>

»

N. i5, 14. p. 786-78S.^Matth. XXI, 40, 4G.



IN MATTH.EUM. TOM. X7II. 6l

dotum et Pharisaei paraLoIas ejus, quarum alterius initium

illud erat : u Horao quidam habebat duos filios* ; » alterius

vero ; « Homo erat paterfamilias qui planlavit vineam^, » de

se ipsum loqui cognoverunt : altera quidem parabola, quia

dixit secundus filius : « Ego, Domine, et non ivit^; » alia

vero, quia postquam ipsa conlra priores agricolas scelcris

reos pronuntiala est juxla Scripturae contextum, subnCxum

est illud : « Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti

» facienti fructus ejus* : » eumque de sc loqui comperientes,

illi manus quaesiverunt injicere, et quam pessimis possent

modis tractare; at minime valuerunt, quoniam multitudinis

ac turbarum, quae Jesum prophetae loco habebant, impe-

tum sustinere non poterant. Et quicumqueprofeclo insidiose

Verbum volunt apprehendere, ut apprchensum illud apud

se de medio tollant, haudquaquam ei manus possint inji-

cere, turbis scilicet a quibus propheta aliquis Dei»existima-

tur, eos retrahentibus qui ipsum comprehendere et insidiis

appetere volunt. Sciendum est deinceps, eorum esse discri-

mina qui Jesum tenere volunt; aliler enim principes sacer-

dotum et Pharisaei ipsum tenere satagebant; aliter sponsa

cujus in Gantico Canticorum mentio fit, postquam ipsum

quoesivit, et surrexit, et circuivit civitalem per fora et pla-

lcas, vix ipsum invenit, cum paululum custodcs praiteriit,

quique ipsum in civitate circuibant, eumque repertum te-

nuit, quando scilicet ait : « Tenui eum, nec dimlttam eum,

» donec intrcducam illum in domum malris meae, et in cu-

» biculum genitricis meae^ » Quin et ipsa sponsa initio Gan-

lici Ganticorum, « tenui eum, inqu.it, in domum malris

» meae, et in cubiculum genitricis meae ; » sub finem autem

ejusdem libri, ut quae progressum fecerit, eumque alio quo-

dam modo, meliusque quam antea, tentura sit, ait : « Dixi,

* Mattli. :ixi, 28. — 2 ihid. 53. — 3 Ibid. 3o. ~ '^ Ibid. 45. — 5 Cantic.

III, a, 5, 4.



6s ORIGEiMS COMMEISTARIA.

» Ascendam in palmam, et apprehendam cacumina ejus*. »

Atque haec a nobis dicta sint propler illud : « Et

» quaerentes eum tenere, timuerunt turbas, quoniam sicut

» prophetam eum habebant^. »

Verum, etiamîi Jesum laudibus ac volis prosequantur

turbae, aliquid veri de eo quidem sentiuut, ipsius tamen

magnitudinem non assequuntur ; propheta quippe etiam

crat Jesus, quemadmodum ei liquet qui haec perpenderit :

« Prophetam de fratribus vestris, sicut mo, suscitabit vobis

» Dominus Deus vester : ipsum audile in omnibus quaelo-

» queturprophelaille; quiautemprophetamhuncnon audie-

» ril,exterminabitur\ » Quanquam non in eosita erat ipsius

excellentia, quod esset propheta ; sed quod Filius esset Dei,

« primogenitus omnis crealurae, et imago Dei invisibilis, in

» quo condita sunt universa in coelo et in terra, sive visibi-

» lia, sive invisibilia*, »et caetera : et in eo prdecipue conti-

nebatur ipsius excellentia, quod Sapientia esset dicens :

« Deus possedit me initium viarum suarum in opera sua,

» antequam quidquam faceret, et ante saeculum fundavit

» me in principio antequam terram faceret^, » et reliqua.

Hancporro Uiultitudinem ita de eo sentientem, et pro co

decertare paratam adversus ipsius hostes, timent sacer-

dotum principes et Pharisaii, et quamvis insidias struant

volentes ipsi manus injicere, comprehendere tamen nequa-

quam possunt. Hic sane scriptum est : « Quoniam sicut

» prophetam eum habebant^; » illud vero amplius addere

queas, quamvis juxta Scripturae contextum tanqaam pro-phetam eum turbae non habeant, quoque eum loco tandem

habeant, longe infra ipsius dignitatem de eo sentire, ne tan-

tillam quidem cognitionis eorum partem assequentes qui

eum ex parte cognoscunt, neque de eo quidquam aperte

1 Cant. m, 7, 8. — ^jyiatti,, xxi, 46. — ^ Deut. xviii, 10, 19. — ^ Coloss.

j, i5, 16. —^ Prov. VIII, 22, 20. —

^ Matlh. xxi, 4^.



I> MATTILEUM. TOM. XVII. 65

inlclligeiites. Hoc autem de iis dico qui vera de eo seutiunt.

Non autem hi pro eo stare existimandi suiit, qui Deo glo-

riam ac honorem exhihere se credentes, falsa de ipso sibi

fingunt; cujusmodi sunt qui Patris ac FiHi notionem con-

fundunt, ct unam Patris ac Filii hypostasin esse statuunt,

sola cogitatione et nominibus solis unam eamdemque rem

dividentes; neque sane pro illo stant haeretici qui magna

de ipso sentire credentes iniquitatem in subhme loquuntur,

et Gonditori oblreclant; cum eo quippe non sunt, et id-

circo adversus eum sunt : « Qui enim, inquit, non est me-

» cum, contra me est*. » Similiter autem quamvis in nomine

Jesu congregent, qui vera de Filio non sentiunt, spargunt

potius quam congregant; ait quippe Servator : « Et qui

» non congregat mecum, spargit ^. » Animadverte autem

dictum non fuisse simpHciter : «Qui non congregat, spar-

» git; » sed cum cauto hoc et exquisito additamento, me-

ciim ; oportet enim ut qui congregat congreget cum eo

§ IV.

De accersitis ad nuptias.

« Et* respondens Jesus, dixit iterum in parabolis eis, di-

» cens : Simile factum est regnum coelorum homini regi,

» qui faciens nuptias flllo suo, misit servos suos ^, » et caetera

usque ad id : « Multi enim sunt vocati, pauci vero electi. »

Haec quoque parabola levius simpliciusque inlellecta facilis

esse videbitur, et aperta, in qua nimirum homo rex tropice

Deus et Christi pater esse dicitur; nuptiae aulem filii regis,

EccIesicB Christi sponsae sponso ipsius Christo restitutio;

servi vero ad vocandos eos missi qiii ad nuptias fuerant in-

* Matlh. XII, 5o. — ^lbid.

VN. 15-17. p. 791-795.

* Matth. XXII, 1, 2, 3 et seq.



64 OniCENlS COMMENTARIA

vitali, ii sunt prophetae vaticiniis suis eos qui e populo sunt

ad la^titiam tempestive convertentes, quae pro Ecclesia Ghri-

sto restitufca ducebatur; qui autem priores accersiti venire

nohierunt, hi sunt qui prophetarum sermonibus minime

paruerunt; at missi servi alteri, ahus est prophetarum coe-

tus; paratum vero prandium, in quo tauri regis et ahilia

maclata fuerant, sohdi erant et rationalcs Dei mysterio-

rum cibi. Simihter parata omnia, sermones sunt de rebus

universis agentes, quos cum advenerit quod nerfectum est, -

comedent ac bibent qui vocationem fuerint secuti. Quoniain

autem ex iis qui accersebantur per prophetas, ipsorum ser-

mones ahqui neghgebant duntaxat, et ad res profanas et

mundanas altendebant, nihil autem mah adversus ipsos de- '

signabant, propterea eorum difFcrentiam aperire volens di-

xit : « Ihi autem neglexerunt, et abierunt, ah"us in villam

» suam, ahus vero ad negotiationem suam. Rehqui vero tc-

» nuerunt servos ejus, et contumehis affectos occiderunt *. »

Deinde juxta rudiorera hanc expositionem, ira regis ea in-

teUigitur, cujus de Judaeis loquens Apostolus mentionem

facit : «Pervenit autem ira super illos usquc in finem^. » Ad

haec bellum adversus Judaeos movendum, et Jerosolymita-

num excidium, populique post Christi adventum cffides his

verbis praenuntiatur : « Et misso exercitu suo perdidit homi-

» cidas illos, et civitatem illorum succcndit^ »

lllud autem : « Tunc ait servis suis : Nuptiae quidem pa-

» ratae sunt, sed qui invilati erant non fuerunt digni. Ite

» ergo ad exitus viarum, et quoscumque inveneritis vocale

» ad nuptias^» referripolestad Jesu Christiapostolos Judceis

dicentes : « Vobis oportebat annuntiare verbum Dei; sed

» quoniam indignos vos judicatis, ecce convertimur ad gen-

» les \ »Res ergo extra Israelem collocatae, exitus sunt via-

1 Matth. xxn, 5. —2 i Thess. n, i6. —

' Matlh. xxii, 7. — Ubid. 8,9.

— ^ Act. xnr, 46.



IN MITTILEUM. TOM. XVlf. 65

runi, in quibus qui ab Apostolis invcniunlur vocanlur ad

nuptias, congreganlibus Apostolis quoscumque repercrint;

rcperiebant autem eos qui sibi aurem praebebant; et cum

vocarent, an qui accersebanlur anle vocalionem nequam

probine fuissent, susdeque habebant; quoscumque enim

reperissent, vocabant. Hic autem probi simplicitcr dici mo-

deslissimi quique censendi sunt, ex ils qui Dei cultui sc ad-

dicunt, quibus ha3C Aposloli verba accoramodare qucas :

«

Cum autemgentes quoe legem

nonhabent naturahler ea

» qusc legis sunt faciunt, ejusmodi legem non habentes ipsi

» sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cor-

» dibus suis, lestlmonium reddente illls conscientia ipso-

» rum*. » Et Chrisli quldem cum Ecclesla implelaj sunt

nuptlae,et eorum restitulio qui ab Apostohsinventi fuerant,

ct qui ut nuptlarum fruanturla^titia

dlscumbunt. Dclnde,quonlam mah probique accersendi erant, non ila tamen ut

in nequltia improbl perseverarent, sed ut, mutalo habitu

et deposltls vestibus nuptlali celebritati minime convenlen-

tibus, nuptlales induerent, « viscera nimirum misericor-

» dia!,benignitatem,humihlatem,modestIam,patientiam^;»

ea siquidem sunt nuptlaha vestimenta; idcirco ad videndosdlscumbentes ingreditur rex, anlequam instructum ipsls

prandium, tauros scihcet, et occisa altiha, et omnia parata

apponat : ut re perspecla, qui vestcm nuptlalem habuerint

retineat ac oblectet; qui secus autem, condemnet. Ingres-

sus ergo, ah'quem ex vocalis et vocatlonl obsecutis prlstinos

suos mores minlmc mutasse, neque nuptiah vestc indutumcsse comperlt, « et alt iUi : Quomodo huc intrasti non ha-

» bens vestem nuptlalem ^? » Deinde quonlam qui peccavit,

neque renovatus est, et Domlnum Jesum Christum non in-

duit, utpote nullam excusationis ansam habens, obmutesclt

idcirco illud scriptum est : « At ille obmutuit^ » Ncque vero

* Pvoui. II, i4, i5. —2 Coloss. !M, 12. —

3 Matth. xxif, 12. —^ Ibid.

XII. 5



-- 0RIGEN15 C051MENTAI\IA

enupliis expellisatis est qui nuplias dehonestav.l;

oporlet

1 ut a regis ministris c,ui vinculis pr^fect. sunt, colh-

rre us neûitia qua pr.ter fas usus estindust.iaque qua

boni nihil el, non a nuptiis dejiciatur solum. sed m locum

r',uLine'carentem relegetur. uhi -nehr. -t quan

tum pote profundx, et exteriores tenebrx d.ctê Quod

ouTs erô nostrum, qui a rege vocatus ad nupt.as fd.. .ps.us

ZZ: obtemperasse et cum vocatis venisse vdeatur m.-

11 t men ve^temiUam .ûptialem de qua d.x.mus .ndue-

TLc perpelietur. et pedibus manibusque constr.ctus

^^^'ttetur i tenebras exteriores; ubi. juxta .lud :

«V. vo

» bis qui ridetis nunc. quia lugeb.t.s et fleb.t.s .»fletu eos

„.anetqmfletu ac luctu digna comm.sennt; flebunt au-

tem caLitates suas lugentes. Deinde ut t.morem. trem -

rem, iristitiam, ac labores quos patientur qu. veste nupt.ah

iaduti non fuerint. declaret Verbum, ait:

« Ib. er.t fletu,.

neqt solum fletus, sed et . stridor dentium^ » Et ut multos

voLos esse. non omnes autem, sed paucos ex?----

doceat. toti demum parabote id subjung.tur : « Mult. en.m

«suntvocati, pauciveroelecti'. »

Ha^c igitur super parabola rudior. m.nerva d.cta s.nl

eam autem repetitam pro virium quibus nunc poUemusmo-

dulo expendere conabimur. si modo sapient.» sp.r.tu ad-

iuti penitiores ac profundiores sensus a nob.s super pa-

rabola repertos astruere. et juxta rationem ret.cere. vel

obscuresignif.care, vel aperte explicare possimus. Regnum

erso coelorum, quantum ad regnantem, homin. reg. ass.m.-

latum est; quantum autem ad eum qui una cum rege reg-

nat, ipsius fiUo; quantum autem ad ea qu* reg.s poteslat.

sobdita sunt. servis. et iis qui ad nuptias vocat. sunt. quo-

rum hi ingredi noluerunt, iUi vero ingredi neghgentes . ab-

. ierunt. aUus inviUam suam, aUus vero ad negotiat.onem

» Lhc. f ., 25. - ' Malth. xxi., i3.- ' Ibid. i4.



IN MATTIL«UM. TOM. XVII. 67

» suani,alii vero tenuerunt servos ejus, et contumeliis afTec-

j» los occiderunt*. » Praeterea ex iis est quae regis imperio

parent ipse regis exercitus, quique ex viis congregaii sunt

mali ac probi donec discumbentibus completae sint nuptiae,

quique inter discumbentes vestem nuptialem non habet, ac

ministri item quibus jussum est ut manibus ligent eum ac

pedibus qui vestem nuptialem non habet, et in tenebras ex-

teriores mittant. Scribi quidem poterat : « Simile factumest

* regnum coelorum regi^, » absque additamento hocce, lio-

mini ; sed quoniam illud, homini, adjectum est, id quo-

que necessario venit expiicandum, quod ita, meo quideni

judicio, expositum est. Quidam, a quo jam ante conscriptus

est liber legum sanctarum allegorias complectens, cum vo-

ces quibus humanae conditionis particeps declaratur Deus

explicaret, atque cas item quibus ipsius astruitur divinitas,

homini similem dici Deum humanae naturae curam geren-

tem ostendere volens, uno hoc loco usus est : « Portavit te

» Dominus Deus tuus ut solethomo gestare parvulum filium

» suum^ : » ut autem homini Deum similem non esse pate-

faceret, unum hunc protulit : « Non est Deus quasi homo,

» ut suspendatur*. »

Is certe^ qui homini regi assimilatus est, nuptias

filio suo faciens, « misit servos suos vocare invitatos ad nup-

» tias® : » at observabis an quemadmodum sponsa quse nu-

bit alia est a servis accersentibus, et ab iis qui ad nupt!.as

accersiti sunt; ita et in mysticis rebus aliqui ad novae nuptae

collocationem assumuntur; alii autem in servorum ordi-

nem, qui invitatos ad nuptias accersitum mittuntur,- ac prae-

ter illos demum tertii, qui nempe ipsi ad nuptias invitati

sunt : verum diversos animarum ordines, vel simul facul-

* Matlh. XXII, 5 et 6. — 2 Jbid. 2. — ^ Oeut. i, 5i. — * Num. xxui, 19.

^ N, 2i-2y. p. 799-812.

* Matlh. XXII, 3.

5,



tatum n..ibus poUent, Deus noverit, necnon et "usas prop-

lcr «un« a<l spons» coUocalionem assumanlar .11., aln mler

eos qui vocalioni huicceminislrant, atque alii demum .nler

ipsos invitatos. In spiritualibus antem nupliis animadverle

consuetudinem Verbi sponsi, nnde fetus tempest.ve exor.-

i,r cum animasponsaqua^Yerbonupsit, ab eoque v.t.ata

ac corrupta non est, sed qaotiescnmqae cu.n sponso con-

suescit, corruplionis immunitatem conc.p.t, et qualem ex

ejusmodi nupllis nasci progeniem par est,ralionales nempe

foetus enitilur..

In eius.T.odi item nuptiis ad paratum ex sol.do .n sp.n-

lualibus rationalibus cibo prandium .nentcm adverle:

cujus

cibi solidiorem partem tropologice significatam .ntell.g.to

nor tauros; quod autem spirltuale iu hac eadem contem-

platione conti.«tur, per mactata altiUa; aliam autemvar.e-

talem, spiritualem nempe contemplationcm qua. pro rerum

corporearum ralione fit, per ha=c verba :«Et omn.a pa-

„ rala' : » lale siquidem prandium rex cop..s omn.bus, ut.

,.e..em decet, affluens instruit, pro regia sua d.gn.tate et

otbus Prior certe ad nuplias invitatio, ad Israel.t.cas quas-

dam generosiores animas mihi videtur pertinere. Qn. emm

pcrsmcaciori polient ingenio, eos a vocatoribus per d.sc-

pli.v4 verba ad beatum iUud epnlum prx reliquis accers.tos

vullDeus venire : hos anlem videre licet vocatiom m.n.me

obsequentes venire noUe,et alii propterea mittunlur serv.

eos accersituri qui venire recusant, et promissur. falurum

ut .i hrvitati venerint, parati a rege prandii part.c.pes Cant,

necnon et lanrorum qui inter munda mund.s omn.bus

maiores sunt. et vario ac multipUci argumento sag.natarum

super unaqnaque qu^slione cogitationum; nam quas. sa-

.inalum, vel disseclum, quique in tropolog.a maclatus d.-

cilur sermonem proponit, qui supcr proposita quaesl.one

1 Matth. XXII, 4.



IN M.iTTII.EUÎ. TOM. XV!I. (k)

multiplex profert ac perfectum argumentum : quemadmo-

dum si sublesta quccdam et infirma probandis quaestionibus

proferri argumenta fmgamus, quibus eae valide confirmari

videantur, tenuia sane sunt ac exilia, ct ut convenlenter hacc

appellem, macilenta ac strigosa quae mactala sunt : at non

ejusmodi sunt quae in regis prandio fuerunt parata, in quo

inquit : « Tauri mei, et altilia occisa sunt, et omnia ttldem

» pdrata*, » ut stantibus pueris, etministrantibus spirituali-

bus pincernis, ea potissimum ordine servato prandio inferat

iamulus unusquisque, quse ministrare didicit. Secundos au-

iem, ita ut dixi, juxta parabolam adhortans, id ait : « Ecce

» prandium meum paravi, tauri mei, et altilia occisa sunt,

» et omuia parata : venite ad nuptias^ »

At qui priores invitati sunt, quasi mentls inopes, « negle-

» xerunt, et abierunt^ » rerum suarum satagentes, iisque

magis delectati quam quae sibi a rege per missos servos pro-

missa fuerant. Nota autem ahquem ex iis villam slbi possi-

dentem ad nuptias non ivisse; hunc autem negotiationl de-

ditum ea quodammodo Imitari voluisse quae in parabola de

margaritarum mercatore dicuntur, pulchras quaerente mar-

garilas, qui, inventa pretiosa una, plures aUas vendlt ut

unam illam mercetur*. Verum infausta ea est negotiatio,

ad quam abiens qui, invltatus est, parali a rege prandii oc-

cisorumque taurorum et altllium, paratorumque omnlumparliceps non fuit. Ex iis ergo qui perspicacltfite pollent,

quotquot mvllati non obscquuntur, servos tamen ad vocan-

dum missos contumelia non afficlunt,

neque trucldant, mo-deratiores iis suntqui talia designare fueruntausl,ac iequio-

res, et isquldem in agrum suum, ille vero ad negotlationem

suam quiescendi causa contcndit. Reliqui vero prceter istos

quinam sint, videamus : hi mihl sane ad contentiosos ser-

mones captiososque struendos scse demlslsse videntur; in

» Malth. XXI., 4. _ 2 ibid. - s Und. 5. - i

Id.xiii,

45, 46.



jb ORIGEMS COMMIiNTARIA

quibus missos servos, ad solvenda sophismata mlnime pa-

ratos, vel superantes, vel superare visi, vocationis minislros

contumeliis afficiunt. Ac eos quidem quidivinorumsermo-

num tractationi addicli sunt, et illos cum sapientia divina

praedicare volunt, a viris ingenii acumine prajditis, veritati

autem fidem accommodare nolentibus, injuria afTectos vi-

dere licet; nonnullos etiam ab iis interfectos, quibus rex

succensere dicitur, postquam videlicet id quod ira dicitur

in eos pervenerit*. Irae autem effectus ille est, regis exerci-

tum mitti, coelestis nempe exercitus copias, vel praefectos

suppliciis angelos : hi autem ministrorum VerLi interfeC-

tores de medio tollunt, universamque eorum civilatem rex

concremat; nam quasi civitatem quamdam et collectionem

sigillatim efficiunt congregatorum in sapientia principum

sacculi hujus dogmata, quam velut malis constantem aedifi-

ciis succendit rex ac delet : et si quando falso nominatam

scientiam, vel quosvis sermones veritatem profitentes, pes-

sundatos ac valide confutatos videris, id a Dei exercitibus

hostium veritatis urbes succendentibus factum esse dicere

ne pigeat* Sane Judaicae quoque doctrinaB civitaspost Chri-

sti adventum concremata est, qua succensa servis suis, Apo-

stolis nempe Chrisli, vel Angelis Dei vocationi gentium

pr-efectis^ dixit rex : « Nuptiae quidem paratae sunt, sed qui

» invitali erant non fuerunt digni. Ile ergo ad exitus via-

» rum, et quoscumque inveneritis vocate ad nuptias^ : » el

ex omni quidem publica ac plebeia via, necnon ex perva-

gatis dogmatibus gentium, et civitatum, et villarum, el lo-

corum usu receptis, invitatos ad nuplias homines videre

cst, ab iis quibus id agendi negotium datum est. Egrcssi

autem servi, Christi nimirum Apostoli, sive e Judaea, sivc

Jerosolyma, sive ab interioribus finibus, intra quos erant

beati angeli, postquam ad vias devenerunt, quoscumque in-

« 1 Thoss. II, iT). — 2 MaUh. xxu,8.



i

IW MATTHiEUM. TOM. XVII. 71

venerint homines nequam et congregarunt, ac porro con-

gregabunt, ut nequitia sua, nuptiis videlicet minime idonea

veste, deposita, et veste nuptiali cum iis induti qui boni

appellantur, nuptiale convivium se discumbentibus im-

pleant.

Poslquam ergo « impletae fuerint nuptiae discumben-

» tium*. » et conquiescentium in fide ac pietate, tunc in-

gredielur rex ut discumbe*ntes videat, deque iis sententiam

ferat, ut qui nuptialem vestem non habet, correptum eum

puniat; aliis vero, instructum prandium, et mactata altilia,

cum tauris, reliquisque omnibus a se paratis, apponat.

Unum autem veste nuptiali non indutum vidit, sub unico

genere vel specie universos comprehendens qui nequitiam

sibiante fidemadhaerescentem retinuerunt, eamqueminime

exuerunt; atque hunc quidem coarguit, ut qui male egerit

ad ejusmodi nuptias ingredi ausus veste nuptiali non as-

sumpta, virtutis nempe amictu, splendido vestimento, de

quo Salomon in Ecclesiaste praeceplt dicens : « Omni tem-

» pore sint vestimenta tua candida ^. » At obmutescit is qui

absque nuptiali veste in magnificas hasce nuptias ingredi

ausus est, neque quidquam proferre potest : qui ut poeiia ac

damnatione dignus ab eo condemnatur qui ministris edicit,

aliis nempe ab exercilibus de quibus supra dictum est, ut

colligatum ipsum pedibus manibusque, quibus recte et uti

par erat usus non est (nec enim ita uti decucrat ambula-

vit, neque ea quae decuerat egit), non extra nuptiale dun-

taxat convivium, sed in tenebras etiam exteriores et omni

cassas lumine ejiclant; ut postquam in exterioribus tene-

bris fuerit versatus, lunien sitlens, ad Deum qui beneficium

in eum conferre, alque inde illum liberare potest, fleat, in-

frendatque dentibus, qui propter nequitiam suam uvam

acerbam comederunt, atque idcirco obstupucrunt : « Qui

* Matth. xxn, 10. — ^ Eccles. ix, 8.^



72 ORIGENIS COMMENTAIIIA.

» cntm coiiiedit uvam acerham,obsl'Lipescent denles ejus*. »

Per acerbam porro uvani ejus nequitiara designari creden-

dum est qui ad ulleriora non conlendit, sed eodem perma-

net loco, cum ad maturitatem conlendere deLeret, et virtu-

tis uvam dulcem cfficere. Quod autem invitentur plerique,

digni autem nequaquam fiant, toti parabolac id subnectit :

« Malti enim sunt vocati^ ; »at propter eos qui ad nuptias

ingressJ, et pauci numero cum essent, discubuerunt, illud :

« Pauci vero electi. » Quod si quis numerosos ecclesiarum,

ut simplicioribus ular verbis, coetus consideret, quotque

piam ac rectam vitam ducant et « reformati sint in novitate

» sensus% »quotque scgniter vivant « et conrormentur huic

» saeculo; » tum demum utilitatem comperiet dicti hujus a

Servalore prolati : « Multi enim sunt vocati, pauci vero

» electi. » Alibi vero dictum est : « Multi quagrent intrare, et

» non poterunt *; et : Contendite intrare per angustam por-

» tam, quia pauci sunt qui inveniunt eam^ »

S V.

Deiis

quide censu interrogaiêrunt.

« Tunc abeuntes Pharisaci consilium inieriint adversus

» eum, ut capcrent eum in sermone ^ ; » et reliqua usque ad

id : « Et relicto eo abierunt. » Loci hujus, juxta ipsius con-

textus verba, haec mihi videtur esse senlenlia. Judaei, ul-

pote peculiarem, secundum Mosis lcgem, doctrinam, et

diversam a gentium instituto vitae rationem tuentes, illud-

que dogma observantes : « Usque ad mortem certa pro ve-

» ritale, et Deus pugnabit pro te ^ » ne legem Dei violarent,

victricibus sui gentibus adversabantur; et saepe in praesen-

tissimum vilic discrimen adducti sunt, cum Romanis, qui

^ Jer. XXXI, 5o. —^ Malth. xxii, i4. —

^ Rom. xii, 2. —^ Luc. xiir, ?.\

,

— ^ Mallh. VII, 10, ;4> — '^ Id. xxii, i5 ct scq. — "Eccli. iv.. 55.



IjN mattu.eum. to:î. xvii. 7«»

propler Judoeorum pcccala supcriorcs ipsis evaserant, Cac-

suris slatuam lemplo Dei iulerrc volcnlibus palam obsislc-

ront. Ac sub Pontio quidem Pilato valde pcriclitatum essc

populum ex conscriplis Tiberii Caisaris tempore historiis

discimus, cum statuam Caesaris in templo consecrare omni

ope contenderet Pilatus, hi autem supra vircs etiam suas

rcluctarentur. Idem quoque Caii Caesaris temporibus con-

ligisse scriptis traditum est. Suspicamur autem nihil fac-

tum ejusmodiquamdiu

populo provisum est, atque dicta a

Prophetis sepe vallata erat « vinea Domini, domus Israel, et

» vir Juda germen ejus delectabile*. »Quod autem omnem

superat fidem, primus ipse templum Dei violare ausus est

Pilatus, cui Jesum Iradiderunt. Sospitatoris itaque tem-

poribus cum tributum Romanis pcndere jussi sunt Judaei,

de eo inter Judaeos disputatum deliberatumque est, utrumconsecratam Deo gentem, quoe ipsius esset portio, tributum

principibus solvere conscntaneum sit; an pro libertate cer-

lare, si vilam pro arbitrio ducere non liceat, et tributum

uiinime pendere. Fertur autem docuisse Judas Galilaeus,

ciijus in Apostolorum Actis mentionem facit Lucas, ad de-

fectionem impulsa ingcnti Judoeorum multitudine,Cnesari

nequaquam pensitandum esse vecligal, neque dominuni

hunc appellandum. At qui tunc praeerat telrarcha populo

persuadere conabatur praesenti rerum statui sese ut accom-

modaret, nec voluntarium contra potcnticres bellum susci-

peret, et vectigalia solveret. Ac talia quidem praesenti hocce

EvangeHi loco non aperte declarantur; at qui proposita con-

textus verba accurate explorare valuerit, hoec ita se habere

facile inde comperiel. Cum enim Jesum in sermone illa-

queare vellent Pharisgei, missis ad eum discipulis suis cum

llerodianis, ut ab eo sciscitarentur liceretne ccnsum dare

CiEsari, annon, lllaqueandi ejus locum minime habuissenl,

1 Isai. V, 7.



74 ORIGUNIS COMMEffTARlA

si dandum eum esse iii coiifesso fuisset, vel si dandum non

esse omnes consensissent.

At vide annon vel ex eo historiae hujusce veritas eluces-

cat, quod cum Jesum in sermone illaqueare vellent Phari-

saei, non discipulos duntaxat suos de censu quajsilum mi-

serint, sed cum Herodianis. Veri quippe slmile est qui

Iributum Gaesari in populo pendi vellent, Herodianos ab iis

fuisse appellatos qui id nequaquam faciendum esse statue-

bant. Qui autem, libertatis specie ducti, quouiinus vecligal

Cassari pensitaretur impediebant, ii fuisse videntur Phari-

saei Judaeorum disciplinas accuratius rimantes ac tuentes.

Quod si quis haec nequaquam ita se habere censet, id ex-

plicet ac conciliet, curnam illaqueare eum in sermone vo-

lenles, suos discipulos, necnon et Herodianos, de censu

quaesituros mittant Pharisaei. Sive enim dandum esse tribu-

tum Caesari sanxisset Servator, sive non, cujusmodi is fuis-

set laqueus responsioni ejus praetensus; nisi, ita ut diximus,

impediente eo quominus census Caesari daretur, eum quasi

defeclionis auctorem ac inipulsorem Romanis tradituri fuis-

sent Herodlani; permittente vero, accusaturi Jesum fuis-

sent Pharisaei, quasi personam hominis potius respiceret,

quam viam Dei in verltate doceret? Apud te autem id co-

gita, Pharlsoeorum discipulos dlcentes : « Magister, scimus

» quia verax es, et viam Dei in verltate doces, et non est

» tibi cura de aliquo ; non enim respicis personam homi-

» num *, » ejusmodi laude eum quasi dehortari ne Herodla-

norum personam resplciat, eorumque qui a Caesaris parti-

bus stabant, ut juxla Pharisaeorum sententiam tributum

Caesari non esse solvendum affirmans, Herodianis ab ipsis

traderetur. Quin et illud atlende : « Cognlta autem Jesus

» nequitia eorum, ait : Quid me tentatls, hypocritae^ ? » Se

ergo a Pharisaels callldo ac vafro anlmo ad se accedenti-

* MaUh. XXII, 16. — 2 Ibid. 18.



IN MATTH-'€:t;M. TOM. XVili '^B

bus lenlari sciebat, ut quidquid ipse respondisset,ex sua re-

sponsione insidias sibi instruerent. Haec ergo in hunc prae-

sentis Evangelii locum ad litteram dicta sunto, quibus con-

sonant quae a Marco et Luca super iisdem rebus allata sunt,

quemadmodumexEvangeliorum inter se collatione ac com-

paratione existimare potes ; nec aliam enim ac istam super

hoc loco Matthaeus profert sententiam, nec Marcus quoque

itidem ac Malthaeus. Simul aulem ad ea quae jactantur a

multis, proplereaque honorifica videntur esse, minime sub

pietatis in Deum specie attendere a Sospitatore nostro do-

cemur, sed ad ea quae disquisitione et studio, necnon et ra-

tionis consequentia astruuntur ac probantur. Observa enim

quaestione hac proposita, an dandus esset Gaesari census,

necne, opinionem suam simpliciter eum non protuIisse,sed

cumdixisset : « Ostendite

mihi numisma census*,»

cujusesset imago ac superscriptio quaesivisse, et cum Caesaris

esse dicerent, Caesari quae sua forent poscenti reddenda

esse, neque pietatis specie hunc iis esse fraudandum res-

pondisse. Non autem quae Gaesaris sunt Gaesari reddere

licet, quae Dei autem sunt Deo reddere fas non est; nec

quae Caesarissunt Caesari reddens quispiam, quae Dei sunt

Deo reddere prohibetur.

Hunc autem locum tropologice sic interpretari potest

aliquis. Ex corpore et anima conflali sumus; quod autem

spiritu eliam constemus, id impraesentia dicere supersedea-

mus. Corporum autem principi, qui Caesar dicitur, quod-

dam veluti tributum pendere debemus, corpori videlicet

necessaria, quae corpoream corporum principis imaginem

conlinent; ea autera sunt alimenta, et vestes, et necessaria

quies, ac somnus. Quoniam autem anima ad imaginem Dei

a natura comparata est, alia animae naturoe ac substantiae

convenientia, ac congrua ipsiusregi,Deo scilicet,debemus;

*

Matlh. xxn, 19 et 20.



y6 ORIGENIS COMMENTARIA

ea autem sunt ad virtutem ducenles vias, el gesla virtuli

consona. Legis eigo Dei doctores de rebus ad corpus per-

linentibus ipsique debitis eadem non sentiunt. Qui enini

corpus quantum pote jejuniis et vigiliis macerant, rerum-

que omnium abstinenlia quas corpus et necessarise ipsius

functiones postulant, idem propemodum faciunt ac qui tri-

buti Caesari non solvendi auctores sunt. Alii vero sunt piae-

terea qui res hoc loco propositas obscure interpretantur

corpori aulem pendendum esse debitum sibi fmgunt. At

Sospitator noster, qui Verbum Dei cst, congrua corpori de-

bita ab animae debitis distinguens, ait : « Reddite quae sunt

» Caesaris, Caesari ; et quae sunt Dei, Deo* : » imagiuein

quippe Csesaris corporearumque rerum praefert Iributum,

quod solum, neque quidquam amplius, corpori debemus.

Aliam aulem etiam pervulgatam loci hujus interprcla-

tionem teneo. Princeps saeculi hujus tropologice nuncupa-

tur Caesar; at rex sae,culorum,nullo occultus symbolo,Deus

ubique appellatur. Quandoquidem ergo quaedam habemus

quae principis sunt saeculi hujus, hoc est, quae a nequitia

profluunt, neque Deo reddere possumus quie Dei sunt, nisi

prius, depositis quaecumque oriuntur exnequitia, quae Gae-

saris sunt Caesari reddiderimus; idcirco Servator, ostenso

sibi numismate, ipsique impressa imagine, ait : « Reddite

» quae sunt Caesaris, Caesari ; et quae sunt Dei, Deo. » Atque

haec quidem hoc loco consideremus, quia si quando ab iis

tentati qui occasiones quaerunt, et quaesliones proponunt,

non discendi causa, sed ut nos pro virili coarguant, sermo-

nes nobis tentandis propositos audiamus, non penitus ob-

mutescere, neque etiam temere, sed caute et considerate

respondere debemus, ut omnem his ansam praecidamus qui

occasiones quaerunt, et quae ad salutem conferunt eos in-

culpate doceamus qui ideo aiuliunl ut salulem indipiscan-

* Mallh. XXII, 21.



IN MATTHÛM. TOM. XVII.^y

iLir. Pharisa)! porro docendis variis JudcTorum lradilioiiiJ3us

assumi possunl; Herodiaui aulem ejus verl)i causa, quod

inler eos qui simpliciori modo appellantur Judaei, regiain

oblinere polestatcm a multis existimatur. Utrinque veroSospitatorem de censu interrogant; is autem ipsis, ita ut a

noLis supra dictum est, respondet : verum cum discendi

causa ipsum non interrogent, sed ut eum in sermone illa-

qucent ac tenlcnt, propterea accepta ipsius supcr sua qua3-

stione sententia, nullamque sibi pracbitam huic insidiandi

occasionem demirali, non apud eum quidem, quemadmo-dum discipuli, manserunt; neque simpliciter abierunt, ut

de aliis scriptum cst, sed « relicto eo abierunt* : » ac ejus-

modi quidem sunt qui, relicto Verbo, et fide ei non habita,

pcstquam audierunt illud recedunt. Et vero de iis qui post-

quam audierunt, ab ipsa audiiione deficiunt, non aberra-

verit profecto qui dixerit eos relicto Jesu abiisse; nos au-

lem illud Sponsse usurpabimus : « Tenui eum, nec dimisi

» eum^. »

§ VI.

])e Sadducceis, qui Jesum interrogauerunt de muliere guce septem

viris nupserat.

« In illo die accesserunt ad eum Sadducaei, qui dicnnt

» non esse resurrcctionem % » et reliqua usque ad id : « Mi-

» rabantur in doclrina ejus. » Parla his, vel sane eadem apud

Marcum et Lucam non valde discrepantibus verbis narran-

tur. In illo die, qu&niam die ? an quando « abeuntes Pha-

» rissei consilium inierunt adversus illum, ut caperent eum

» in sermone *, » et ipsum de censu inlerrogarunt? Post-

quam enim Servator noster responsioncm eis de censu de-

dit, et dixit : « Reddite ergo quae sunt Gaesaris, Caesari; et

* Matlh. XXII, 22. — 2 Cant. iii, 4« — ^ Matth. xxu, 25 et scq. — * Ibid.



n8 ORIGENIS COMMENTARIA

» quse sunt Dei, Deo % » ipsiusque responsionem mirali

sunt, verisimile est responsionuin ejus perspecta prudentia

existimasse Sadducaeos, vel proposita quaestione palam

facturos melioribus se niti argumentis, cum minime resur-

recluros eos dicerent qui resurreclionem sperant ; vel cerle

quomodo juxta Mosis scripta esse possit resurrectio, qualis-

que resurrectorum futura sit vita, sese discituros Sad-

ducaei ergo, qui resurrectionem non esse sciscebant, iion

eaiiLSolum quae a simplicioribus carnis resurrectio dicitur

respuebant, sed et animae non modo immortalitatem, at

omnem etiam perseverantiam funditus lollebant, nullam

animae vitaiii post illam corporis in Mosis scriptis significari

credentes. Eamdem autem de humana anima sententiam

quam Sadducaei, ad hanc usque diem Samaritani tuentur,

quique inter eos probare se Legis peritos volunt, et pro

Mosis lege ac circumcisione ad mortem usque depugnant.

Hoc autem de resurrectione placitum, quod nimirum tue-

bantur Sadducsei et Samaritani, futuram deinceps animaB

vitam negantes, amplexi quidam, Apostoli temporibus, Co-

rinthii, resurrectionem quoque non dari statuebant; de

quibusid ipse scribit : « Si autem Ghristus praedicatur quod

» resurrexit a mortuis, quomodo quidam dicunt in vobis,

» quoniam resurrectio mortuorum non est * ? » Quod au-

tem mortuorum resurrectionem inficiantes Corinthii, juxta

Sadducseorum sententiam, resurrectionem, hoc est, animae

perennitatem respuerent, his oslendit verbis : « Si in hac

» vita tantum in Christo sperantes sumus, miserabiliores

» sumus omnibus hominibus ^ » Quod si diligenter per-

penderis, videbis eum qui receptam ac creditam in Ecclesia

mortuorum resurrectionem negat, eliamsi falso neget, non

plane in hac vita tantum in Christo spem positam habere :

nam si, ut id ponamus, vera non sit credita a multis resur-

* Matth. XXII, 21. —2 i Cor. xv, 1 3.

—^ Ihid. it^.



IN MATTHÛM. TOM. XVII. 79

reclio, non in hac vita tanlum in Ghristo speni collocavit

qui eam repudiat, si modo vivat anima, non iUud quidem

resumens corpus, sed iEtherium aHud ac meHus induens;

sed nec « miserabihores sumus omnibus hominibus, » si

animam quidem vivere dicamus ac superesse, hoc autem

corpus ipsi nequaquam circumponatur, illudque eam resu-

mere non fateamur. Ut autem sententiae huic plane adver-

sari in priore ad Gorinthios Apostolum amplius comprobe-

mus, hoc etiam utemur loco : a Si omnino mortui nou

» resurgunt, utquid et baptizantur pro iUis? utquid et nos

» periclitamur omni hora ^ ? » necnon et illo : « Si (secun-

» dum hominem ) ad bestias pugnavi Ephesi,quid mihi

» prodest, si mortui non resurgunt ? Manducemus et bi-

» bamus, cras enim moriemur^ » Demus enim verum esse

quod credunt multi, dogma resurrectionenl mortuorum as-

serens falsum esse, quomodo inde sequitur frustra nos pro

animarum nostrarum salute decertantes pericHtari ? quo-

modo item nihil ille emolumenti capiet qui adversus bes-

tias pro Ghristo pugnaverit? pro merito administratte, prius

autem corpusnon resumat. Quo item pacto etiamsi minime

futura sit carnis resurrectio, haec inde consectaria sunt:

« Manducemus et bibamus, cras enim moriemur ?» Haec

autem propterea non dicimus, quod fidem iis detrectemus

quae his apud Isaiam verbis conscripta sunt : « Videbit om-

» nis caro salutare Dei ^ ; » vel quod habetur in Job : « Quia

» ^ternus qui solvere me debet super terram, et suscitare

» pellemmeam quae tolerat haec * ; » neque sane Apostoli dicto

fidem negamus, quod tale est : « Vivificabit mortalia corpo-

» ra vestra, propter inhabitantem spiritum ejus in vobis^ »

sed pro virili parte vocis hujus, resurrectio, significationem

in praesenti Evangehi loco propositam repurgamus : unde-

* 1 Gor. XV, 29, 00. ^ 2 ibid. 5a. — 3 Luc. 111, G. — ^ Job, xix, 25. —* Rom. vin, 11.




et ex priore ad Corlnthios deprompta allegavimus. « Acces-

» serunt crgo ad Jesum Sadducaei, qul dicebant non esse

)) resurrectionem *; » quo nimirum sensu resurrectionis vo-

cabulum, uti tradidimus, usurpabant; « et interrogaverunt

» Dominum nostrum , dicentes : Moyses dixit» Si quismor-

» tuus fueritnon habens fdium, ut ducat frater ejus uxorem

» ilHus, et suscitet semen fratri suo. »

Isaias^ quidem ait in prophetia : « Apprehendent sep-

» lem mulieres virum unum in die illa, dicentes :

Panem» nostrum comedemus, et vestimenlis nostris operiemur;

» tantummodo invocetur nomen tuum super nos, aufer op-

» probrium nostrum ^ » Accedentes autem ad Servatorem

nostrum Sadducaei, de septem viris qui unam duxerant

uxorem prophetije contraria dicunt : figuientum aûtem vi-

detur esse quaestio eorum, quibus id propositum est, ul per

fictionem doctrinam de resurrectione subvertant, quique

ex resurrectione consequi existimant ut unusquisque resur-

rectorum eamdem habeat affinitatem ac habitum cum qui-

bus in hac vita habuit, adeo ut uxorem suam postquam re-

surrexerit vir recipiat, pater autem in eodem erga fihum

habitu et frater erga fratrem perseveret. At rcrum omniumOpificem, cum res quasque ad utihtatem compararet, ubi

ortus foreJ; et interitus ejusmodi habitus necessario invexisse

nesciebant, ut ahquis sit vir ad Hberorum procreationem ab

uxoreadjutus; quiautemindegeuitisunt,quodexiisdemnali

fuerint,aHquam habeant consanguinitalem, invicem nempe

fraternitate conjuncti; generationis autem opus erat pater

et fdius, et mater ac fdia. Si ergo hanc adipisccnlur vitam,

qui propter proesens hocce sa?cuhim in quo recte vixerant

in beatitudine praemio digni censentur, neque quisquam a

* Mattli. XXII, 25, 24.

2N. 55. p.Sai-Sai

^ Isai. IV, 1.



IN MATTHvEUM. TOM; XVII. 8l

mortuis consequitur ut resurgal qui hic non decertaverit

manifestum sane est quibus propter generationem hic opus

crat,ea illic minime futura : nec enim supervacaneum quid-

quam facit Deus, neque frustra quidpiam ab i!lo producitur.

Gonsiderassent Sadducaei quid ex hac sua opinione foret

consectarium, cum uxorem suam assumpturum unumquem-

que arbitrabantur : futuras nimirirm ibi liberorum procrea-

tiones, infantium ortus et mortes; ac si hjec admittanlur,

morbos quoque; si genituroe eliam, infantiam, et ab infan-

lia ad loquela^ perfectionem progrcssum, ac rationem deni-

que, et dum perficitur ac completur ralio, malitiamj et vix

aliquando rursum virtulem in paucis iis qui illam reperire

salagunt : quo quid insanius esse potest? Ac satius quidem

cst resurrectionem non esse, quam qualem sibi fingebant

Sadducaei, resurrectioni a mortuis conseclarium esse pu-

lanles uxorem suam quemque recipere ; unde et ea omnia

qutTG diximus, futura esse sequebatur. Quod si novum ergo

saecuhim speratur, et, ut dixit Isaias, « coeli novi, et terra

» nova *,» et ut in Evangeho scriptum est, « calix novi les-

» tamenti ^, » a nova opinor vite expressus ; diversa profecto

esse oportet, et vere beata, quaecumque ad vitam illic Ira -

ducendam pertinebunt. Quemadmodum autem, ila ut ip-

sum declaravit Verbum, ex eo quod uxor et vir forent, pa-

Irum quoque fiHos esse sequebatur, et fratres fratrum, et

natorum matres ; nonne pari ratione ex eo quod neque uxor

sit, neque vir, sequitur quoque nec palrem, nec malrem,

ncc quosquam fratres invicem futuros; atque id fortasse

nou quoad futura solum, sed et quoad praeterita? Illic enim

nulla cognationis secundum carnem apud eos erit mentio

qui hoc recte intelhgunt : «Ne memineritis priorum,et anti-

» qua ne intueamini, ecce ego facio nova omnia ^: » et juxla

illud in futuro saeculo Abrahami pater non dicetur Thare;

* Isai. Lxvi, 22. — 2 j (]yi.. XI, 2.5. — 3 isai, xlmt, i8, 19.

XII. 6



32'

ORIGENIS COMMENTARIA

neque Ismaelis, xiliorumque qni ex Cetura Abrahamo nati

sunt, nec Isaaci fortasse Abraham; antiqua enim obsolela

sunt; et tunc fortassc dicetur : « Eccc facta sunt omnia

r> nova*.» An autem aliquo aho quam secundum carncm

modo frater aliquis est, et alio aliquo quam per generatio-

nem modo pater et fiHus, non muHeris ope, neque obscoe-

narum corporis partium, sed quomodo pro rata Dei fdius

est Sospitator, animadvertet qui haec recte investigare ac

rimari poterit, et « spiritus omnia scrutantis etiam profunda

), Dei ' » capax fuerit. Ego vero non diversura in his ahquid

duntaxat et quasi acquivocum intelligo, de fratre, et palre,

ac fdio loquor, sed in uxore etiam ac viro. « In resurrectione

,, enim » mortuorum verum illud est, « neque nubunt neque

), nubuntur, sed sunt sicut Angeh Dei in coelo ^; » verum

quoqueet iUud, qwod quasi in parabola de nuptiis, ab iis

qu^ supra lerram fiunt plane diversis, dictum est hoc loco :

« Simile factum est regnum coelorum homini regi, qui fa-

„ ciens nuptias fdio suo*,» et reliqi-ia; et hoc item loco :

« Tunc simile erit regnum ccelorum decem virginibus, qu.T

,) accipientes lampades suasS» et rehqua. In resurrectione

ero-o mortuorummatrimonium contrahit regis filius super

omne matrimonium quod oculus vidit, et auris audivit, et

in cor hominis ascendit '; et ex iis verbis arcanis « quae non

» licet homini loqui '» venerandum illud est, et divinum, ac

spirituale matrimonium

Quoniam' Sadducjeorum de septem fratribus qui unam

habuerunt uxoremquxslio nullam desiderat Iropologiam,

ao-edum Servatoris circa eam rem sermones expendamus,

inquibus ait: «Erratis ncscientes Scripturas, neque virtu-

„ tem Dei. In resurrectione enim neque nubent, neque nu-

* 2 Cor. V, 17. - 2 1 Cor. 11, 10. - » MaUh. xxm, 5o. - ^ Ibidom, 2.-

* 1(1. xW 1.'- •* 1 Cor. .., 9- - '2 Gor. xi.,4.

8 N. 34-56. p. 824-839-



IX MATTHÛM. TOM.' XVII. 83

» bentur : secl sunt sicut angeli Dei in coelo *. » Ad id auteni

proposuerlt aliquis ejusmodi quajsitum : Sospitator Saddu-

caeis dicens : « Erratis nescientes Scripturas, neque virtu-

» tem Dei, » id in Scripturis doceri declarat, in resurrec-

tione mortuorum nuptias non futuras, utpote Angelis qui

in ccelo sunt, et apud quos nuILne sunt nuptiae, similibus iis

futuris qui resurgent ; quaenam ergo docet Scriptura in re-

surreclione neque nupturos neque nuptum iri ? et quonamin loco vel Legis vel Prophetarum discimus similes Ange-

lis coeli futuros qui resurgent? id enim in veteri Scriptura

aperte non reperimus. lilud quidein apud Lucam minime

quaeretur, a quo Servatorem nostrum dixisse scriptum est

« Filii hujus saeculi generant et generantur, nubunt et tra-

» duntur ad nuptias^» et reliqua; non quidquam autem

quod ad Sadducaeos pertineat, quodque haec in Scripturis

doceri aslruat. At apud Matthaeum id sane quseri possit,

similiter quoque et apud Marcum; nam juxta ipsum res-

pondens Jesus dixit Sadducaeis : « Nonne ideo erratis non

» scientes Scripturas, neque virlutem Dei? Cum enim a

» raortuis resurrexerint, neque nubent, neque nubentur,

» sed sunt sicut Angeli in coelis^ » Quisquis ergo ad dubi-

tationem nostram atlenderit, ea requirat in Scripturis qua?

dicta a Servatore de rebus post resurrectionem futuris pro-

bent acconfirment : talia autem nos dicemus, hccc non ip-

sis quidem verbis, neque ita ut a quibushbet deprehendi

et adverli queanl, sed tropologice in Scripturis contineri :

« Cum enim umbram habeat Lex futurorum bonorum \et nonnulla de uxoribus et viris praeceperit,, et de legitimis

nupliis disseruerit; et de iis praecipue non loquiturquse ex

praesentibus verbis intelligi queant, sed iis quae supia a no-

bis commemoratae sunl, cum quae ad Sospifcatoris nuptias

' MaUh. XXII, 29, 5o. - 2 L„c. xx, 34. — » Marc. xii, 24, 25. — * Hebr.

G.



gA ORlGEiMS C0MME>'TAR1A

in futuro sseculo fuluras perlincnt proponercmus, ut puta :

« Abraham duos filios liabuit, unum de ancilla, et unum dc

» libera; et qui de ancilla, secundum carnem natus est; qui

» autem de libera, per promissionem *: » non sensili cum li-

bera matrimonio, neque habitae cum ancilla consuetudini^

mihi adhacrendum est; haec enim allegorice dicla sunt. Sed

el si « propter hoc rehnquet homo palrem el matrem suam,

» et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una, » non

hsec ita inleHigenda suntquasi nullum mysterium signifi-

cent ; « mysterium enim hoc magnum est ^ , » et, ut ait Pau-

lus, ad Christum et ad Ecclesiam pertinens : ac paulo su-

perius cum legem de muhere viri sui defuncti fratri nubente

exponeremus, legis sensum pro viriU rimati sumus. Sexcen-

103 autem ahce de viro et uxore leges prostant; quahs illa est

de hbello repudii'^;

et illa de duabus muheribus quashabet

unus vir, quarum dib'gitur aUera, aUera odio habetur^; et

illa quoque de captiva quse ei nubit a quo fuerit amata, nu-

bitautem postquamrasaest,et lugubri ornatu palrem suum

ct matrem luxit ac deflevit'^

: quarum legum unaquoeque san-

ctum ahquid ac divinum in vera tropologia conlinet, post-

quam semel reperta est. Si quis ergo Legem evolvens, et quae

de matrimonio mulierum ac virorum scripta sunt legens,

nonahud quam quod hltera significat ostendi ac reperiri

cxistimet, « errat nesciens Scripturas, neque virtutem Dei.»

Atenim qujeret ahquis an verba haec : « Erratis, nescientes

» Scripturas^ » quae Sadducaeis aham scripluram a legah

non admiltentibus dicta sunt, ad ahas a lege Moysis scrip-

turas referri possint. Ob idipsum ergo accusari SadduCc-eos

dicet ahquis, quod cum Scripturas quai Legem sequuntur

non admittunt, errent nescientes ipsas : at rcspondebit

aUcrad hoc, ut Sadducncorum coarguatur error, sufficere

1 Gah>t. IV, 22, 20. - 2 Gtnes. n, 2/|. Eplies. v, 5i.-^ Ibid. -'• Deul.

xx.v, 5. - 5 Idem, xxi, i5. - « Ibid. ii, 12, i3. -' Mallh. xx.i, 29.



IN MATTUiEUM. TOM. XVII. 85

ut Moysis ignorent scripturas, propter ignoralos illis sensus

divinos qui in iis delitescunt. Duo porro a Sadducaeis igno-

rari dicit, unum quidein, ipsas Scripturas; alteruni autem,

virtutem Dei; a qua virtute et ipsa resurrectio, et nova in

ea vita perficitur. Quod autem virtulem Dei ignorare di-

cuntur Sadducaei, ad se ipsum Scrvatorem referre poterit

pronuntiare aliquis; quandoquidem « Gliristus Dei virtus

» est et Dei sapientia *: » nec ipsum cognoscebant Sadducaci,

ulpote quoede ipso scripla sunt nescientes, neque quantumconferet ad eorum a mortuis resurreclionem qui salutem

consequenlur. Gui aulem orlae hujus super illo loco dubi-

tationis : « Erratis nescienles Scripluras, neque virtutem

» Dei, » per tropologiam solutio non satisfcicit, alterutrum

faciet : vel huicce loco fidem detrahet quasi non recte scri-

pto, quod nempe Servator quae scripta non sant quasi scrip-

la laudaverit; vel certe ipsi Jesu, quasi verum non dixerit,

fidem audsbitabrogare : at tertius aliquis ad apocryphos li-

bros confugiens, in quibus quae ad beatam vitam pertinent

apertius videntur fuisse conscripto, ad illos referenda esse

dicet qu* hic prodita sunt his verbis : Erratts, nescientes

Scripturas. Verum propter rejeclam h opologiam vide an-

non in absurda mera incurret : nam sive Scripturae fidem

delrahil, conlra Ecclesiae doctrinam faciet; sive Jesu, id

tanquam Judaeus secundum carnem praestabit; sin ad li-

bros apocryphos confugiet, ad rem a fidelibus non admis-

sam descendet. Quapropter mihi non aliler solvi posse

videtur illud : « Erratis, nescientes Scripturas, neque vir-

» tutem Dei. In resurreclione enim neque nubent, neque

» nubenlur^, » quam per allegoriam, quae simili modo apud

Aposlolum in epislola ad Galatasdeancilla et Iibera% et su-

per reliquis Scripturis in quibus de viro et muliere dictum

est aliquid, tradi potest. Et quemadmodum errant qui cum

* i Cor. II, 24. — 2 Mutlh. xxu, 29, 3o. — 3 Gal. iv, 22, 23,



8& OIUGEMS COMMl-INTAllIA

Prophetaruiii scripta tropologice iion interprelentur, cor-

poreos cibos post resurrectionem esuros nos ac bibituros

existimant, quia talia Scripturarum verbis continentur; ila

et cum res de matrimoniis ct viris ac muberibus conscriptas

verbo tenus tuentur, fulurumque autumant ut tunc quo-

que venereis utamur congressibus, propter quos orationi

vacare minime licet; cum poUuti quodammodo et immundi

sint qui venereis rebus uluntur.

Quaero deinceps an iila : « Erratis, nescientes Scripturas,

» neque virtutem Dei » ad illud solum referatur : « In resur-

» rectione enim neque nubent, neque nubentur; » an et ad

ea quoque : « Sed sunt sicut Angeli Dei in coelo : » nec enim

reperio in quonam Scripturae loco Angelis in ccelo similes

fuluri dicantur, qui salutem adipiscenlur; nisi quis fortassc

illo declarari pronuntiet : « Tu autem ibis ad patres tuos in

» pace, nutritus in senectute bona *, .» et i)Io : « Apposi-

» tus est populo suo ^, » vel eo qui in Deuteronomio habe-

tur loco, quo homo quasi a Deo in coelo et supra terram

constitukis exhibctur '; quem locum tibi ipse qua^situm

reperies. Deinde illud exponendum venit : « De resurrec -

» tione mortuorum non legistis quod dictum est a Deo di-

» cente vobis : Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et

» Deus Jacob ? Deus non est Deus mortuorum, sed viven-

» tium ^. »Ad id autein dicemus, cum depromptis e Pro-

phetis sexcentis testimoniisprobareposset Servator futuram

vitam homines manere, id minime fecisse, quod scilicet

unam Moysls scripturam admitterent Sadducaei, a qua de-

ducta raliocinatione convincere ipsos voluit : sic aulem illa

se habere videtur; Deus dixit Moysi : « Ego sum Deus Abra-

X ham, et Deus Isaac, et Deus Jacob % » cum oraculum

ipsi in rubo reddidit : aut igitur Deus eorum Deus est qui

* Gen. XV, i5. — ^ j^ xxxv, ^.9. —"^

Deiit. iv, 02. —^" Malth. xxii, 5i,

02. — ^ Exod. iir, 6.



IN MATTHJiUM. TOM. XVII. 87

sunt, aut corum qui non sunt : absurdum est autem Deum

qui dixit : « Ego sum qui sum id mihi noraen est *, » ho-

rumesse Deum pronuntiare qui neutiquam sunt : quod si

illud absurdum est, eorum profeclo Deus est qui sunt, et

qui vivunt, et qui existunt, quique beneflcium a Deo in se

collatum agnoscunt, cum ipsorum Deum sese professus est

et dixit : « Hoc est memoriale meum in oelernum ^. » Vi-

vunt ergo, Deum ipsiusque benelicium agnoscentes Abra-

ham, et Isaac,et

Jacob;et uniuscujusque ipsorum specia-

tlm Deus dictus est, nec enim scrlptum est : « Ego Deus

» Abraham,et Isaac, et Jacob, sed : Ego sum Deus Abra-

» ham, et Deus Isaac, et Deus Jacob \ » Et ita a Matlhifio, et

Marco, et Luca scriptum est, ut lecloribus, opinor, persua-

deanl Deum singulorum ipsorum Deum esse, hanc ipsis pe-

culiarem veniam condonantem; nec enimHebraeis similes

erant, ul quemadmodum illorum, ita et horum Deus col-

lective appellaretur : de his quippe scriptum est : « Deus

» Hebraeorum misit me *; » de illls autem sigillatlm, ut unum

Abrahamum ejusdem esse dlgnitalis et pretii ac totam He-

braeorum genlem Scriptura declararet; annon enim Deus

ieque Deus est Abrahami ac Deus Hebraeorum?

Deum itemipsum esse Isaac, et Deum Jacob, ita ut Hebraôrum Deus

est, pari modo pronuntiabls. Simill autem honore dlguum

habitum fuisse Eliam exlstimo; idcirco quarto Regum scrip-

tum est : « Deus Eliae ^ » Deus ergo Abrahami solum Deus

erat, slmillter et Isaac, et Jacob; Sospitatoris autem nostri

qui ipsls praestantior est, non Deus solum,sed etiam

Pa-ter Deus est. Propterea recle ait Apostolus : « Benedlctus

» Deus, et Paler Domini nostri Jesu Ghristl ®. » Is autem

Christus Jesus, cujus benedictus Deuset Pater csl, id etiam

veris suis concessit discipulls, ut ipsorum non modo Deus,

1 Exod. III, 4. — 2 ibid. i5. — 5 Ibid. 6. — * id. vn, iG. — ^^ 4 Reg,

ii,x4> —

^

a Gor.i,

5.



88 OKIGIiNIS COMMIiNT. IN MATTH. TOM. XVII.

sed eliam Palerslt; poslquam enlm surrexit a mortuis,

Mariae dixit : « Noli mc tangere, nondum enim ascendi ad

» Patrem meum : vade autem ad fratres meos, et dic eis :

» Ascendo ad Patrem meum, et Patrem vestrum; Deum

» meum, et Deum vestrum *, » Tunc vero et Abrahamc, et

Isaaco, et Jacobo id gratificatum ipsum fuisse exislimo, ut

non amplius eorum Deus duntaxat esset Deus, sed jam

etiam Pater. Ad id vero : « Deus non est mortuorum, sed

» vivorum ^, » quod apud Matlhceum et Marcum itidem ex-

tat, illud etiam addidit Lucas : « Omnes enim vivunt ei ' ; »

qnae quidem Patriarcharum laus crat non exigua, tanto vi-

dehcet nostro Servatore, non ipsos solum vivere, sed quod-

cumque etiam vitae ipsorum est, Deo, nec alii cuiquam

ducere testilicante. Illud vero : Omnes enlm vivunt eiy

omni modo nos exercere ac repraesentare decet, ut non aUi

culquam, quam Deo, in Christo omnes vivamus. Hanc au-

tem quae Palriarcharum vitam astrucbat demonstrationera,

paucis comprehensam verbis, et ex Moysis scriptis eorum

gratia depromptam qui sola illa lanquam divina admitte-

bant, « audientes turbae mirabantur *, » Sospitatoris doc-

trinae assentientes, atque huic quidem sapientlsslmae, quoe-

que parum ipsi credulos conciliare ad eumque convertere

posset.

^ Joan. XX, 17. — 2 Matlh. xxn, 02. Marc. xii, 27. — 3 Luc. xx, 58. -

^ Matlh. XXII, 55.



ORIGENIS

IN LUCAM HOMILI^,(d. hieronymo interprete.)

PROLOGUS

S. HIERONYMI PRESBYTERI

IN EXPLANATI0NE3I S. LUC^ AB ORIGENE *.

Ante paucos dies quorumdam in Matthaeo et in Luca coni-

mentarios vos legisse dixistis : e quibus alter et sensibus hebes

esset, et verbis; alter in verbis kideret, in sententiis dormita-

ret. Quamobrem petistis ut contemptis istiusmodi nugis, saltein

Adamantii nostri in Lucam homiUas, sicut in Graeco haben-tur, interpreter : molestam rem et tormento similem, alieno (ut

ait TulUus) stomacho et non suo scribere. Quam tamen idcirco

nunc faciam, quia subhmiora non poscitis. Si quidem illud

quod ohm Romfe sancta Blesilla flagitaverat, ut xxxvi tomos

ilhus in Matthaeum, et quinque ahos in Lucam, et xxxix in

Joannem, nostr?e hnguse traderem, nec virium mearum, nec

otii,nec laboris est. Perspicitis enim, quantum apud me et

auctoritas vestra et voluntas valet, praetermisi paululum He-

braicarum qusestionum libros, ut ad arbitrium vestrum lu-

crati operis htec, quahacumque sunt, non mea^ sed ahena dic-

larem, praesertim cum a sinistro oscinem corvuin audiani

crocitantem,et mirum in modum de cunctarum avium ridere

coloribus , cum totus ipse tenebrosus sit. Fateor itaque ante-

quain iUe objiciat in his Origenem tractatibus quasi iterum ta-

* Toni. III, p. f)0 2.



go 0RIG£N1S

lis ludere, alia siuit virilia ejus, et senectutis seria. Quae si li-

buerit, si potuero, si Dominus ut in Latinum sermonem vertam

dederit commeatum, et prcetermissum opus prius explevero,

tunc videre poteritis, imo per vos Romana lingua cognoscet,

quantum boni et ante nescierit, et scire nunc caperit. Praeterea

Commentarios viri eloquentissimi Ililarii, et beati martyris

Victorini, quos in Matthaeo diverso sermone, sed una gratia

Spiritus ediderunt, post paucos dies ad vos mittere disposui,

ne ignoretis quantum nostris quoque hominibus sanctarimi

Scripturarum quondam studium fuerit.

§!•

rRyEFATIO.

Sicut* ohm in populo Judaeorum multl prophetlam polli-

cebantur, et quldam erant pseudoprophelai, e qulbus unusfuit Ananlas filius Agot; alli vero prophetjB, et erat gralla

In populo dlscernendcrum spirltuum, per quem alll inter

prophetas reclpiebantur, nonnuIII quasl ab exercltatlsslmls

trapezltis reprobabantur : Ita et nunc In novo Teslamenlo

multi conati sunt scrlbere Evangella, sed non omnes receptl.

Et ut sclatls non solum quatuor Evangella, sed plurima esse

conscrlpta, e qulbus haec quae habemus electa sunt, et tra-

dita eccleslls, ex Ipso prooemlo Lucae quod ita contexltur,

cognoscamus : « Quonlam quldem multl conatl sunt ordi-

» nare narratlonem ^. » Hoc quod ait : conatl sunt, laten-

^tem habet accusatlonem eorum qul absque gratia Spirltus

sancll ad scrlbenda Evangella prosillerunt. Matthaeus qulppe,

et Marcus, et Joannes, et Lucas non sunt conatl scrlbere,

sed Splrltu sancto plenl scrlpserunt Evangelia. « Multl iî-

» tur conatl sunt ordlnare narratlonem de hls rebus quae

» manlfestissime cognIta3 sunt In nobls. » Ecclesla quatuor

habet Evangelia, haereses piurlmas, e qulbus quoddam scri-'

^ Hom. I. p. 9^2 et seqq.

^ Luc. I, 1.



IN LUCAM HOMILLE. 9I

Lilur secundum -^gyplios, aliud juxta duodeciui Aposlolos.

Ausus fuit et Basilides scribere Evangelium, et suo illud no-

mine titulare. Multi conati sunt scribere, sed et multi co-

nati sunt ordinare: quatuor tantum Evangelia sunl probata,

e quibus sub persona Domini et Salvalorisnostri proferenda

sunl dogmnta. Scio quoddam Evangeliura quod appellatur

secundum Thomam, et juxta Mathiam : et alia plura legi-

mus, ne quid ignorare videiemur propter eos qui se putant

aliquid scire, si isla cognovcrint. Sed in his omnibus nihil

aliud probamus, nisi quod Ecclcsia, id est, quatuor tantum

Evangelia recipienda. Haec idcirco, quia in principio lectum

est : « Multi conati sunt ordinare narrationem de his rebus

» quae confirmatae sunt in nobis*. » IIU tentaverunt, ^tque

conati sunt de his rebus scribere quae in nobis manifestis-

sime sunt compertoe. Effectum suum Lucas indicat ex ser-

mone quo ait : « in nobis manifestissime sunt ostensae ^, » id

est, Tcs7:l-/,pofop-n'j.h(,yj [quod uno verbo Latinus sermo non ex-

plicat]. Certa enim fide et ratione cognoverat, neque in ali-

quo fluctuabat, utrum ita esset, an aliter. Hoc autem illis

evenit qui fidelissime crediderunt, et id quod Propheta ob-

secrat consecuti sunt, et dicunt : « Oonfirma me in sermo-» nibus tuis ' : » unde et Apostolus de his qui erant firmi

atque robusti, ait : « Ut sitis radicati et fundali in fide*. »

Si quis enim radicatus in fide est atque fundatus, licet tem-

pestas fuerit exorta, licet venti flasêrint, licet se imber ef-

fuderit, non convelletur, nec corruet, quia super petram

cTcdificium solida mole fundatum est *. Nec putemus oculis

istis carnalibus firmitalem fldei dari, quam mens et ratio

tribuit. Infideles quique credant signis atque portentis, quae

humana acies contuetur : fidelis vero, magis prudens atque

robustus, rationem sequalur et verbum, et sic dijudicet

* Luc. r, i, — ' Ibid. — 5 iigai^ txvm, 2S. — '' Kpli. m, 17. — ' Maltli.

VII, a5.



92 OlUGEiyJS

quid verum quidve falsum sit. « Sicut tradiderunt nobis qui

» ab initio ipsi viderunt, et ministri fuerunt sermonis^. «In

Exodoscriptumesl : «Populusvidebatvocem Dei^. «Etcerle

vox auditur priusquam videtur, sed propterea scriptum est,

ut ostenderetur nobis aliis oculis videre vocem Dei, quibus

illam aspiciunt qui merentur. Porro in Evangelio non vox

cernitur, sed sermo qui voce praestantior est. Unde nunc

dicitur : « Sicut ab initio tradiderunt nobis qui a principio

» ipsi viderunt, et ministri fuerunt sermonis^ «igitur Apo-

stoli ipsi viderunt sermonem : non quia aspexerant corpus

Domini Salvatoris, sed quia Verbum viderunt. Si enim

juxta corpus vidissent Jesum, hoc est, Dei vidissent ser-

monem, ergo et Pilatus qui condemnavit, sermonem Dei

vidit, et Judas prodltor, et omnes qui clamaverunt : « Cru-

» cifige, crucifige eum : Tolle de terra^, » talem Dei vide-

ruut sermonem. Sed absit ut quisquam incredulus sermonem

Dei viderit. Videre sermonem Dei, tale est quale Salvator

ait : « Qui videt me, videt et Patrem qui misit me^ » « Sicut

» tradiderunt nobis qui a principio ipsi viderunt, et minis-

» tri fuerunt sermonis ^. » Glam Lucae sermonibus edoce-

mur, quod cujusdam doclrincG finis sit ipsa doctrina, alte-

rius vero doctrinte finis in opere computetur. Verbi gratia :

scientia geometriae fmem habet ipsam tantum scientiam

atque doctrinam. Alia vero scientia est, cujus finis opus

exigit : vehjt in medicina oportet rationem et dogmata scire

medicinae, iion ut tantummodo noverim quid debeam fa-

cere, sed ut faciam, id est, ut secem vulnera, victum mo-

deratum castigalumque disponam, aestus febrium in pulsu

venarum sentiam, ut curationibus cycHcis humorum abun-

dantiam siccem, temperem, atque restrlngam. Quae si quis

tautum scierit, et non opere fuerit subsecutus, cassa erit

^ Luc. 1, 2. —2 Exod. XX, xS. —

^ Luc. i, 2. —^ Joan. xix, 6 et i5.

—"^ Id. XIV, 9. — ^ Luc. I, 2.



IN LUCAM HOMILI/E. 9^

ejus scientia. Siinllc quid scicnllcX mediclnnc et operi, eliam

in notitia ministcrioque scrmonis csl. « Sicut tradiderunt

» nobis qui a principio ipsi viderunt*, «doctrinam et scien-

tiam significari, et ex eo quod dixit : « Ministri fuerunt ser-

» monis, » demonstrari opera cognoscamus. Assccuto a prin-

cipio : « Visum est et mihi asseculo ab initio % » inculcat,

ac replicatj qnoniam ea quflc scripturus est non rumore co-

gnoverit, sed ab initio ipse fuerit consecutus. Unde et ab

Apostolo merito collaudatur dicente : « Cujus laus in Evan-

» gelio est per omnes ecclesias^ » Hoc enim de nullo alio

dlcitur, et nisi de Luca dictum traditur : « Visum est et

» mihi assecuto a principio omnia diligenter ex ordine tibi

» scrlbere, optime Theophile \ » Putat aliquis quod ad Theo-

philura quempiam Evangelium scripserit. Omnes qui nos

aiiditis loqiienles, si tales fuerltis ut diligamini a Deo, et vos

Theophili estis ^ et ad vos Evangelium scribitur. Si quis Theo-

philus est, iste optimus et fortissimus est; hoc quippe slgni-

ficantius Graeco sermone dicitur /paTtô?. Nemo Theophilus

infirmus est. Et quomodo scrlptum est de populo Israel,

quando egredlebatur ex ^gyplo, quod non fuerlt in tribu-

bus eorum infirmus ^: sic, ut audacter loquar, dlcam quod

omnis qui Theophilus est, sit robustus, habens fortltudinem

robustam a Deo tanquam a sermone ejus, ut cognosccre

possit eorum vcrborum quibus cojiditus est verltatem, in-

telligens sermonem Evangelii in Christo, cui gloria in sae-

cula saeculorum. Amen.

S II.

De Joannis conccptiond.

Qui^ volunt peccatis suis oblendere aliquam excMsatio-

J Luc. I, 2.— 2 Ib.3. —3 2 Gor. VIII, i8. — '' Lnc. i, ."5. — ^ Ps. civ, 7>j

,

" riom. II, p. 934 etseqq.



q4 origenis

nem, existimant niillum esse absque peccato, et utunlur

testimonio quod in Job scriptum est : « Nemo mundus a

» sorde, ne si unius quidem diei fuerit vita ejus super ter-]

» ram*. » Numerabiles autem menses ejus. Cujus sonum

lantummodo proferunt, interprelationem penitus ignoran-

tes. Adversusquosbreviter respondebimus, quoniamabsque

peccato esse in Scripturis, dupliciter intelllgitur : ut sit alte-

rum,nunquam omnino peccasse ; alterum, peccare desiisse.

Si igitur aiunt eum absque peccato dici qui nunquam pec-

caverit,et

nos assentimus nullum esse absque peccato: quiaomnes hominesaliquando peccavimus,Iicet poslea virtutcm

secuti sumus. Si vero sic intelligunt hominem non esse abs-

que peccato, ut negent quempiam post vitia ita se ad vir-

tutes referre, ut nunquam omnino peccet, falsa eorum

sententia cst. Potest enim fieri ut qui ante peccaverit, et

peccare desierit, sine peccato esse dicatur. Sic et Dominusnoster Jesus Chrislus exhibuit « sibi gloriosam Ecclesiam,

» non habentem maculam ^; » non quia ecclesiasticus vir

nunquam habuerit maculam,sed quia nequaquam ultrama-

culetur : ct non habentem rugamS' » non quod ruga veteris

hominis in eo aliquando non fuerit, sed quod eam habere

desierit. In hunc modum ct illud quod sequitur est intelli-

gendum : « Ut sitsancta et immaculala ^: » non quod a prin-

cipio immaculata fuerit^ hoc enim suspicari quidem de

hominc non potest, quod anima ejus maculosa non fuerit;

sed quod reputetur pura alque sincera, quae maculari ultra

desierit. Haec idcirco diximus, ut doceremus posse homi-

nem, ob id quod peccare desivit, vocari absque peccato et

immaculatum. Unde et manifestissime de Zacharia et Eli-

zabeth scribitur: «Erant justi ambo, in conspectu Dei am-

» bulantes. In omnibus autem erant justi ambo ante Domi-

» num, incedentes in mandatis et justificationibus Domini

^ Job, XIV. — ' Ephcs. V, 27. — 3 Ibid. — ^* Ibld.



IN LUC.\M HOMILLE. 90

» sine querela *. » Diligcntius laudcs Zacharia3 et Elizabcth,

quas sanctus Lucas in sua scribit historia, contemplemur

non tantum ut sciamus illos fuisse laudabiles, sed ut sanc-

tum zelum assumentes, eliam ipsi laude digni elficiamur.

Potuerat simpliciter scribere, Erant jusli ambo, ambulantes

in omnibus mandatis; nunc autem necessario additur :

« jnsli ambo in conspectu Dei. » Potest quippe fieri ut sit

aHquis justus in conspectu hominum, sed in conspectu Dei,

non. Verbi gratia : quando non habet homo quod de me

male loquatur, et in me universa considerans, nihil cui de-

trahal reperit, justus sum in conspectu hominum. Finge

omnes dc me aequalem habere sententiam, et quaerere quid

detrahant mihi, et tamen invenire non posse, sed consono

me ore laudare : justus sum in conspectu hominum plu-

rimorum, Verum hominum non est certum judicium; ne-

sciunt enim utrum in abscondito cordis mei aliquando pec-

caverim, utrum viderim mulierem ad concupiscendum eam^,

et adulterium mihi in corde sil natum : ignorant homines

cum me viderint secundum vires raeas eleemosynam fa-

cere, utrum propter mandatum Dei fecerim, an hominum

laudcm favoremquc quaisierim. Difficilis res est in con-

spectu Dei justum esse, ut non ob aliam causam quid boni

facias nisi propter ipsum bonum, et Deum tantum quaeras

boni operis relributorem. Tale quid et Apostolus loquitur :

« Quorum laus non ex hominibus, sed exDeo est^ »Beatus

qui in conspectu Del justus est, atque laudabilis. Homines

enim, quamvis certum judicium habere videantur, tamen

qon possunt ad liqridum pronuntiare. Evenit quippe in-

terdum, ut laudent eum qui non est laudabilis, et ei detra-

hant qui minime detractione dignus est.- Solus Deus et in

laude et in vituperatione justus est jjidex. Unde digne et

nunc additur in laude justorum : « Erant justi ambo in con-

* Luc. I, 6. — 2 Matth. v, 28.— ^ Rom. 11, 29.



C)6 0RIGENI5

» speclu Dei *. » Tale quid et Salomon in Proverbiis cohor-

tatur dicens : « Fili, provide bona in conspectu Dei et ho-

» minum^ » Sequitur ZacharicTe et Elizabeth alia laudatio :

« Ambulanles in omnibus mandatis et justiflcationibus Do-

» mini. » Quando bene et recte de ahquibus judicamus, in

juslificationibus Domini gradimur; quando hoc aut ilhid

facimus, in mandatis iUius ambulamus. Unde puto et sanc-

tum Lucam volentem eos praedicare laude perfecta, dixisse:

« Erant justi ambo, ambulantes in omnibus mandatis et jus-

» tificationibus Domini ^ »Dicat mihi quispiam : Si laus ista

piirfecta est, quid sibi vult hoc quod dicitur: sine qiierela''?

sufliciebat enim dicere : « Ambulantes in omnibus viis et

» justificationibus Domini; » uisi posset fieri ut ambulet quis

in omnibus mandatis Dei, et lamen sine querela non ambu-

let. Et quomodo potest evenire ut in omnibus mandatis et

justificationibus Dei ambulans sub querela sit? Cui brevi-

ter dicam : Nisi hoc ita esset, nunquam in alio loco nosce-

remus scriptum referri : « Juste, id quod justum est se-

» quere^ » Nisi enim justum esset aliquid quod non juste

sequeremur, nequaquam nobis prseciperetur ut juste id

quod justum est sequeremur. Quando enim facimus man-

datum Dei, et in conscientia nostra vanae gloriae sordes re-

spergimus ut placeamus hominibus, aut alia quaecumque

non placet Deo boni operis causa praecedit, quamvis facia-

mus praeceptum Dei, tamen ilhid absque querela non faci-

mus, et injuste id quod justum est sequimur. Diflicile ergo

est ambulare in omnibus mandatis et juslificationibus Do-

mini sine querela, secundum testimoniumet

laudem Dei in

Christo Jesu. Quae laus reddenda est in die judicii ab eo

cui omnes nos manifeslari oportet ante tribunal ejus, ut

rocipiat unusquisque quae per corpus gessit, sive bona, sive

* liuc. 1, 6. — 2 Prov. iii. — 3 Luc. i, 6. — '' Ibidem. — ^ Deuter. xvi.

20.



IN LUCAM ITOMILIT:. 97

mala *. Oaines enim stablmus ante tribunal Dei, ut recipia-

inus quod mcremur in Ghristo Jesu

Quae ^ corporalia sunt et sensu carent, ut videantur ab alio

ipsa nihil efliciunt, sed tantummodo oculus alterius intentus

in ea, sive voluerint illa, sive noluerint, videt quando in ea

contemplationem direxerit. Quid enim potest homo, aut

aUa res quae circumdatur corpore crasso, cum in praesenti

fuerit, facere ne cernatur? E contrario ea quas sunt su-

perna et divina, ea cum in praesenti fuerint, non videntur,

nisi ipsa voluerint : et in voluntate eorum est videri, vel non

videri. Gratia Dei fuit ut appareret Abraham, vel coeleris

Prophetis : non quod oculus tantum cordis Abraham in

causa fuerit ut cerneret Deum ; sed quod gratia Dei ultro

se aspiciendam praebuerit viro justo. Hoc autem non solum

super Deo Patre intelligas, sed etiam super Domino Salva-

tore, et super Spiritu sancto, et ut ad minora perveniam,

super Cherubim et Seraphim. Fieri enim potest ut et nunc

nobis loquentibus assistat angelus, et tamen quia non me-

remur, eum videre nequeamus. Quamvis enim oculus sive

corporis, sive animne nostrae, ad contemplandum intendat,

nisi sponte apparuerit angelus, et se videndum pracbuerit,

et ille qui vere desiderat non videbit. Itaque ubicumque

scriptum fuerit : Apparuit Deus illi, vel illi, ut et nunc :

« Apparuit ei angelus Domini, stans a dextris altaris in-

» censi \ » ita ut dixi intellige. Sive Deus, sive angelus,

Abrahae vel Zachariae, cum voluerit vel noluerit, aut non

videbitur aut videbitur Tale quid mihi intelligendum

de Ghristo, qui quondam in corpore videbatur, quod non

quicumque eum videbant poterant videre. Videbant quippe

tantum corpus iUius : secundum vero hoc quod Ghristus,

^ 2 Cor. V, 10.

2 Uom. III. p. go5 ot soq.

^ Liic. I, 1 1.

xn. 7



ORIGKJNIS98

erat, eum videre non poteranl. Porro discipull cum viclc-

Lant, et magnitudinem divinitatis illius contcmplabantur.

Propter quod puto et ad Philippum deprecantem atque di-

centem: « Ostende nobis Patrem, et

sufficlt nobis

\» re-

spondisse Salvatorem : « Tanto tempore vobiscum sum, et

,, non cognovistis me? Philippe, qui videt me, videt et Pa-

), trem \ » Neque enim Pilatus, qui videbat Jesum, intue-

batur Patrem; nec proditor Judas : quia nec ipse Pilatus,

nec Judas, Christum secundum hoc quod erat Christus

videbant, nec multitudo quai coarctabat eum. HU tantum

videbant Jesum, quos aspectu suo dignos esse sciebat. La-

boremus ergo et nos, ut et impraesentiarum nobis Deus ap-

pareat. Sanctus quippe Scripturarum sermo promisit,quod

invenietur ab his qui non tentant eum, apparet autem his

qui non sunt increduli in eum; et in futuro non absconda-

tur a nobis, sed videamus eum facie ad faciem, ct habea-

mus fiduciam bonse vitae, fruamurque conspectu omnipo-

lentis Dei in Christo Jesu et Spiritu sancto

Zacharias* cum angeluni vidiset, cxpavit. Nova quippe

facies humanis obtutibus se praebens turbat mentem, ani-

mumque consternat. Unde angehis sciens hanc esse huma-

nam naturam, primum perturbationi medetur dicens : « Noli

„ timere, Zacharia '^: « et trepidantem refocillat, novoque

IjEtificat nuntio inferens : «Exaudita est oratio tua, et uxor

» tua EHzabeth pariet fdium, et vocabis nomen ejus Joan-

„ nem, et erit tibi gaudium et exultatio \ » Quando justus

quis oritur mundo, etstadium hujus vitae ingreditur, minis-

tri navitatis ejus la^tantur, et se efferunt in subHme.Quando

vero ille nascitur qui maiae vitae praeparatus est, et quasi

ob poenas in ergastulum relegatus, minister consternalur

1 Joan. XIV, 8. — ? Ibid. 9.

5 Hom. ly. p. 936 et seq.

<*

Luc. 1, i5. —^ Ibid. i4-



IN LUCAM HOMILI^.qq

el concidit. Vis exemplum accipere sancti viri cujus omnis

fructus in laude sit ? Vide Jacob duodecim genuisse mares,

qui omnes populi Dci et partis illius patriarchc-e et princi-

pes extiterunt:in his omnibus Jacob L-etabatur pater, sicut

et nunc de Joannis nativilate cunctis gaudium nuntiatur:

ct qui semel ob utilitatem aliorum ad liberorum opera de-

scenderit, et se voluerit huic ministerio mancipare, obse-

cretDeum ut talis ei filius ingrediatur saeculum, super cujus

nativitatelaitiorsit. Scribitur ergo de Joanne : « Erit mag-

» nus in conspectu Domini *. » Magnitudinem animse Joan-

nis ostendit, quae oculis Dei paleat; et aliquid minus, quodproprie in animae virtute conspicitur Sequitur de

Joanne: « Et Spiritu sancto replebitur adhuc de utero ma-

» trjs suae ^ » Et nativitas Joannis plena miraculo est. Quo-modo enim Domini nostri et Salvatoris advenlum Archan-gelus nunliavit, ila et Joannis ortum Archangelus nuntial

« Spiritu sauclo replebitur adhuc de utero matris sucT. »

Populus Judaeorum facientem Dominum nostrum signa at-

que portenta, et curantem infirmitates eorum, nequaquamvidebat

: Joannes vero adhuc in utero matris conslitutus

exultat, etenim non potest, et ad adventum matris Jesudeutero gestit erumpere. «Ecce enim, ait Ellzabetk, ut facla

» est-salutatio tua in aures meas, exultavit gaudio infans \n

» utero meo\ » Adhuc in matris utero erat Joannes, et jamSpiritum sanctum acceperat. Non enim illud principium

erat substantiae ejus, atquenaturae, de qua Scriptura loquii

tur, quod plurimos fdiorum Israel convertet adDominumDeum ipsorum. Joannes plurimos converlit, Dominus au-

tem non plures, sed omnes. Hoc opus illius, ut omnesconvertat ad Deum Patrera, « et praicedat coram ipso in spi-

n ritu et virtute EIia3 \ » Non ait in anima Elic^, sed \n spi-

ritu et virtute Ehae. Fuit in Elia virtus, et spiritus sicut m1 LUC. I, l5. — 2 IljjJ _ 3

J|,ifl, 4^ _ 4

i^^j_

./... x



ÔO• ORIGKMS

omnibus prophetis, et secundum dispensalionem corporld

in ipso quoque Domino Salvatore : de quo post paululura

ad Mariam dicitur : « Spiritus istinctus superveniet in te, et

» virtus Altissimi obumbrabit tibi *. » Spiritus ergo qui fue-

rat in Joanne, et virtus qucE in illo erat, in hoc quoque ap-

paruit. llle translatus est, hic vero praecursor Domini fuit;

et mortuus est anteeum, ut adinfernadescendens illius prae-

dicaret adventum. Ego puto quod sacramentum Joannis

usque hodie expleatur in mundo. Quicumque crediturus

est in Ghristum Jesum, praecurrit ante splritus et virtus

Joannis ad animam iUIus, et proeparat Domlno populum

perfeclum, et in cordis asperitatibus planas facit vias, et

dlrigit semitas parare Domino plebem perfectam. Non illo

tantum tempore praeparatae sunt vlae, et directae semitae,

sed nsque hodle adventum Domlnl Salvatoris spiritus Joan-

nis virlusque praecedlt. O magna mysteria Domini, et dls-

pensationis ejus ! Angeli praecurrunt Jesum : AngeU quoti-

die aut ascendunt aut descendunt super sahitemhominum,

in Chrislo Jesu

Zacharias ^ sacerdos cum in templo ofTerret incensum,

silentio condemnaturet retinetur, imo tantum nutibus lo-

quitur, et mutus usque ad ortum Joannis fdii perseverat.

Quo hfec tendit historia? Silentium Zacharlae silentium

prophetarum est in populo Israel. Nequaquam loquitur eis

Deus, et Sermo, qui a principio erat apud Patrem Deus, ad

nos transiit; nobisque non tacet Ghristus, apud illos usque

hodie silet :

quamobrem et Zacharias propheta tacuit. Ma-

nifestissime ex sermonlbus ipsius comprobatur, quod et

propheta fuerit et sacerdos

« Quando ^ concepit Ehzabeth, abscondebat se mensibus

» quinque dicens : Quia slc mihi fecit Domlnus in diebus

* Luc. I, 35.

3 Honi. V. p. 907, —* Hom. vf. p. 908 et seq.



IN LUCAM IIOMUAJE. 10 1

» quibus respexit auferre opprobrium meum in homini-

» bus *. » Quaero quam ob causam, postquam intellexit se

esse praegnanlem, publicum declinarit. Ni fallor, hoc est

eliam quod hi qui nuptiis copuh\ti sunt non omne tempus

coitus Hberum inter se habent, sed est tempus quando re-

cedunt ab opere nuptiarum. Si enim vir senex fuerit et mu-

lier anus, pudoris est maximi servire eos hbidini, servire

conjugio, quae vel curae corporis et senectse esse Dei viden-

tur voluntate sublata. Haec autem quoe ad sermonem Angch

et dispensationem Dei rursum fuerat viro copulata, erubes-

cebat quod anus et pene decrepita ad opus juvenum rever-

tisset. Unde et abscondebat se mensibus quinque : non us-

que ad ncnum mcnsem, donec partus ingrueret; sed usque

quo conciperet Maria. Quando enim illa concepit, et venit

ad eam, et facta est salutatio in aures ejus, exultavit in gau-

dio infans in utero Elizabeth, et prophetavit Spiritu sancto

plena, et locuta est quae Evangelicus sermo describit : « Et

» difFamata sunt super omnem montanam verba haec ^ »

Quando enim in populo rumor egressus est habere eam in

ulero prophetam, et aliquid majus esse hominem qui ges-

tabalur a virgine, tunc non absconditur, sed tota libertate

se prodit, et exultat se habere praecursorem in utero SaU

vatoris.

§ III-

De AnnuTitiatioms mjsterio.

..Scriptura commemorat quod « mense sexto conceptus

» ELizabetli, missus sit angelus Gabriel a Deo in civitatem

» Galilaea3, cujus nomen Nazareth, ad virginem desponsa-^

» tam viro cui nomen Joseph, de domo David^,» et no-

men virginis Maria. Rursum in mea mente volvens quaero

* Luc. I, 24 ct 25. — 2 iijifi, (35, __ > Wix^, 2G, 27.



102 ORIGENIS

quare Deus cum seuiel Salvatorem judicaret nasci ex vir-

gine, non elegit puellam absque sponso, sed eam potissimum

quaj jam fuerat desponsata. Et, nisi fallor, haec causa est.

Debuit de ea virgine nasci qua; non solum sponsum habe-

ret, sed, ut Matthaeus scribit, jam viro tradita fuerat, licet

eam vir necdum nosset, ne turpitudinem virginis habitus

ipse raonstraret, si virgo videretur utero tumenti. Unde ele-

ganter in cujusdam martyris epistola scriptum reperi, Ig-

natium dico episcopum Antiochiae post Petrum secundum,

qui in persecutione Ronice pugnavit ad bestias : «Principem

)> saeculi hujus latuit virginitas Mariaj : » latuit propter Jo-

seph, latuit propter nuptias, latuit quia habere virum pula

batur. Si enim non habuisset sponsum et, ut putabatur, vi-

rum, nequaquam potuisset principi mundi hujus abscondi.

Statim enim cogitatio diaboli tacila subrepsisset : Quo-

modo ista qua3 non concubuit cum viro, praegnans est?

Debet iste conceptus esse divinus, debet aliquid humana

natura esse sublimius. E contrario disposuerat Salvator dis-

pensationem suam et assumptionem corporis ignorare dia-

bolum : unde et in generalione sua celavit eam, et disci-

pulis postea praecipiebat ne manifestum eum facerent. Et

cum ab ipso diabolo tenlaretur, nusquam confessus est Dei

se esse Filium, sed tantummodo respondebat : Non oportel

ut adorem te, nec ut lapides istos panss faciam, aut me de

alto praecipitem. Et cum ista diceret, lacuit semper se esse

Filium Dei. Quaere et in alia scriptura, et reperies volunla-

tis Ghristi fuisse ut adventum Filii Dei diabolus ignoraret.

Apostolus enim passionem ejus asserens nescisse contrarias

fortitudincs, ait : « Sapientiam loquimur inter perfeclos :

» sapientiam autem non saculi hujus, neque principum sae-

» culi hujus qui destruitur ; sed loquimur Dei sapienliam in

» mysterio absconditam, quam nullus principum hujus saj-

»

culi cognovit.Si enim cognovissent,

nunquam Dominum



IN LUCAM IIOMILI^. lo3

» glorise cnicifixissent *. » Absconditum igitur fuit a princi-

pibus saeculi mysterium Salvatoris Hsec de co quod

sponsum habuerit Maria. Quia vero Angelus novo sermone

Mariam salutavit, quem in omni Scriptura invcnire non po-

tui, et de hoc pauca dicenda sunt. Id enim quod ait ; « Ave

)» gratia plena ^, » quod Gra3ce dicitur '/.zya.pt-zt^îvn, ubi in

Scripturis ahbi legerim non recordor : sed neque ad virum

istiusmodi sermo est, Salvc gralia plena. Soli Marioe haec

salutatio servatur. Si enim scisset Maria et ad alium quem-

piam similem factum esse sermonem, habebat quippe Le-

gis scientiam, et erat sancta, et Prophelarum vaticinia quo-

tidiana meditatione cognoverat, nunquam quasi peregrina

eam salulatio terruisset. Propter quod loquitur ei Angehis :

« Ne timeas, Maria, invenisti enim gratiam coram Domino.

» Ecce concipies in utero, et paries fihum, et vocabis no-

» men ejus Jesum. Is erit magnus, et FiHus Altissimi voca-

» bitur*. » Dicitur et de Joanne : « Erit magnus^; » et hoc

ipsum Gabriel angelus contestatur : sed quando venit Jesus

vere magnus, vere subhmis, ilie qui prius magnus fuerat

minor efFectus est. « Ille cnini, tnquit, fuit lucerna ardens

» et lucens, et vos voluistis ad horam exuhare in lumine

» ejus \ » Magnitudo Salvatoris nostri non tunc apparuit

quando natus est, sed nunc postquam opressa ab adversa-

riis videbatur, emicuit. Vide magnitudinem Domini : in

omnem terram exivit sonus doctrinae ejus, et in fines orbis

terrarum verba illius. Dominus nosler Jesus, qui virtus est

Dei, in omnem diffusus est orbem, et improesentiarum no-

biscum est, juxta illud quod in Apostolo iegitur : « Gongre-

» gatis vobis et spiritu meo cum virtute Domini nostri Jesu

» Christi ^ » Virtus Domini Salvatoris et cum his est qui

ab orbe nostro in Britannia dividuntur, et cum his qui in

1 1 Cor. u, 6, 7, 8. — 2 Luc. i, 28. — » Ibid. 5o et seqq. — ^* Ibid. i5.

* Joan. V, 35.— c1 Cor. v,4.



10/iOllIGEMS

Mauritania, et cimi miiversis qui sub sole iii iiomine ejus

crediderunt. Vide ergo magnitudinem Salvatoris quomodo

in toto orbe diffusa sit : et cerle necdum ejus veram mag-

nitudinem exposui. Ascende in coelos, et vide eum quo-

modo coelestia repleverit. Apparuit siquidem Angelis. De-

scende cogitatione in abyssos, et videbis eum etiam illuc

descendisse. « Qui eîim descendit, ipse est et qui ascendit,

» ut impleret omnia, ut in nomine Jesu omne genu ilecta-

» tur, coelestium, terrestrium, et infernorum \ » Gonsidera

virtutem Domini quod impleverit mundum, id est, coeles-

tia, terrestria, et infernalia; quomodo et coelum ipsum pc-

netravit, et in superna ascenderit. Legimus enim, quod

pertransierit coelos Filius Dei ^ Si haec videris, pariter in-

tueberis non transilorie dictum : « Magnus erit % » sed ver-

bum opere completum. Magnus estDominus noster Jesus

,

et praesens, et absens, tribuitque consortium fortitudinis

suae huic coetui noslro atque conventui : quod ut et singuli

mereamur accipere, deprecemur Dominum Deuu), cui est

gloria et imperium in ssecula sa^culorum. Amen.

§ IV.

De visitalione beatce Marice ad Elizabeth.

Meliores'' ad deteriores veniunt ut eis ex adventu suo ali-

quid tribuant emolumenti. Sic et Salvator venit ad Joan-

nem, ut sanctificaret baptisma illius : et Maria, statim ut au-

divit

Angelumnuntiantem quod conceperit Salvatorem, et

quod cognata illius Elizabeth haberet in utero, consurgens

cum festinatione venit in montana, et ingressa est domum

Elizabeth; Jesus vero qui in utero ilHus erat, feslinabat ad-

huc in ventre matris Joannem positum sanctificare. Deni-

^ Ephcs. IV, 10, et rhil. ii, lo. — ^ Hobi. iv, i4.— ^ rîc. i, 52.

^

Hoin. vu. p. 909(jt st'q.



IN LUCAM HOMILIiE. lOO

que aiitequam veiiiret Maria, et salutaret Elizabeth, non

exultavit infans in utero : sed statini ut Maria locuta esi

verbum quod Filius Dei in ventre matris suggesserat, exul-

tavit infans in gaudio, et tunc primum prjecursorem suum

prophetam fecit Jesus. Oportebat quoque Mariam cum Dei

prole dignissima post alloquium Dei ad montana conscen-

dere, etin subhmioribus commorari. Unde et scriptum est

« Cônsurgens Maria in diebus illis, venit ad montana*. »

Debuerat eliam cum esset sollicita non pigra, properare

sollicitudinc, et Spiritu sanclo plena ad sublimiora perduci,

et virlute Dei protegi, a qua fuerat obumbrata. Venit ergo

« in civitatem Judae, et in domum Zachariae, et salutavitEH-

» zabeth. Factum est cum audisset salutalionem Marise Eli-

» zabeth, exultavit infans in utero ejus, et replela est Spiritu

» sancto". » Non est itaque dubium quin qua; tunc repleta

est Spiritu sancio, propter fdium slt repleta. Neque enini

mater primum Spiritum sancium meruit, sed cum Joannes

adhuc clausus in utero Spiritum sanctum recepisset, tunc

et illa post sanctificationem filii repleta est Spiritu sanclo.

Poteris hoc credere, si simile quid eiiam de Salvatore cog-

noveris Spiritu iiaque sancio tunc repleia esi Maria,

quando coepit in utero habere Salvaiorem. Statim enim ut

Spiritum sanctum accepit Dominici corporis conditorem,

ei Filius Dei esse coepit in utero, etiam ipsa completa est

Spiritu sancto : c Exultavit ei^go infans in utero Eiizabetli,

D et repleta est Spiritu sanclo, et clamavit voce magna, ct

» dixit : Benedicta tu inter mulieres^ » Debemus in hoc

loco, ne simplices quique decipiantur, ea quae solent oppo-

nere hseretici confutare. In taniam quippe nescio quis pro-

rupii insaniam, ui assereret negatam fuisse Mariam a Sal-

vatore, co quod post nativitatem illius juiicta fuerit Joseph,

ct locuius est : quae quali menie dixerii ipse noverii qui

> liuc. 1, 09. —2 ibicj, 09, 4o, 4i. — • Ibid. 4»? 42.







108 ORIGENIS

quoque mulieres, sexus fragilitate deposita, imitarentur vi-

tam conversationemque sanctarum earum quae vel maxime

nunc in Evangelio describuntur. Videamus ergo vaticinium

virginale : « Magnificat, ait, anima mea Dominum, et exul-

» tavit spiritus meus in Deo salutari meo *. » Duae res, anima

scilicet et spiritus, duplici laude funguntur : anima Domi-

num praedicat, spiritus Deum. Non quod alia laus Domini,

aiia Dei sit : sed quia qui Deus est, idem et Dominus est; et

quiDominus est, idem et Deus sit. Quaeritur quomodo mag-

nificet Dominum ; si enim Dominus nec augmentum nec

decrementum recipere potest, et quod est est, qua ratione

nunc Maria loquitur : « Magnificat anima mea Dominum? »

Si considerem Dominum Salvatorem imaginem esse invi-

sibilis Dei, et videam animam meam factam ad imaginem

Conditoris, ut imago esset imaginis; neque enim anima

mea specialiter imago est Dei, sed ad similitudinem imagi-

nis prioris efFecta est : tunc videbo quoniam, in exemplum

eorum qui solent imagines pingere, e* uno (verbi causa)

vultu regis accepto ad principalem similitudinem exprimen-

dam, artis industriam commendare, unusquisque nostrum

ad imaginem Ghrisli formans animam suam, aut majorem

ei aut minorem ponit imaginem, vel obsoletam, vel sordi-

dam, aut claram, atque lucentem et splendentem, ad effi-

giem imaginis principalis. Quando igitur grandem fecero

imaginem imaginis, id est, animam meam, et magnificave-

ro eam opere, cogitatione, sermone; tunc imago Dei gran-

disefficitur,

et ipse Dominus, cujus imagoest,

in nostra

anima magnificatur. Et quomodo crescit Dominus in nostra

imaglne, sic si peccatores fuerimus, minuitur atque decres-

cit. Sed nos pro imagine Salvatoris alias nobis imagines in-

duimus, pro imagine Verbi, sapienliae, justitiae, caeterarum-

que virtutum, diaboli formam assumimus, ut dicatur de

* Luc. I, 46, 47«



IN LUCAM HOiMrLI^. 1 O9

iioLis : « Scrpenles, generalio viperariim\ » Et leonis per-

sonam induimus, et draconis, et vulpiura, quando venenati,

crudeles, callidi sumus; necnon et hirci, vel porci, quando

ad libidinem promptiores Anima itaque Mariae

primum magnifical Dominum, ct postea exultat in Deo.

Nisi enim antea crederemus, exultare non possemus. « Quia

» respexit, inquit, in humilitalem ancillae suae^. »In quam

humilitatem Mariae respexit Dominus ? Quid habebat mater

Salvatoris humile atque dejectum, quae Dei Filium gesta-

bat in utero? Quod ergo dicit : « Respexit in humllitatem

» ancillae suae, »tale est quasi dixerit : Respexit in justitiam

ancillae suae, respexit in temperantiam, respexit in fortitu-

dinem atque sapientiam. Dignum quippe est, ut virtutes

respiciat. Respondeat aliquis, et dicat : Intelligo quomodo

Deus justitiam ancillae suae sapientiamque respiciat; quo-

modo autem intendat humilitatem non satis liquet. Gonsi-

deret qui quaerit talia, quoniam proprie in Scripturis una

de virtutibus humihtas praedicetur. Ait quippe Salvator :

« Discite a me, quia mansuetus sum et humilis corde, et

» invenietis requiem animabus vestris \ » Quod si vis no-

men hujus audire virtutis, quomodo eliam a philosophis

appellatur, ausculta eamdem es&e humilitatem quam respi-

ciat Deus, quae ab illis axuîa sive peTptoT/j? dicitur. Sed et

nos quodam eam possumus appellare circuitu, cum aliquis

non est inflatus, sed ipse se dejicit. Qui enim inflatur, ca-

dit secundum Apostolum in judicium diaboli, siquidem et

ille ab inflatione ccepit atque superbia : « Ut non, inquit,

» inflatus in judicium incidat diaboliô » Respexit super hu-

mihtatem ancillae suae. Humilem me, inquit, et mansuetu-

dinis sectantem dejectionisque virtutem respexit Deus.

« Ecce enim amodo beatam me dicunt omnes generatio-

* Matth. XXIII, 35. — 2 Luc. i, 48. — ^ Matlh. xi, 29. — '•\ Timolh.

{II, 6.



110 ORIGENIS

» nes*. »Si simpllciter intelligam oranes generationes, su-

per credentibus illud interpretor. Si autem altius aliquid

fuero scrutatus, animadvertam quanti profectus sitdicere:

« Quia fecit mihi magna qui est potens^; » quoniam « om-

» nis qui se humiliat exaltabitur^ » Respexit autem Deus

in humilitatem beatae Mariae, propterea fecit illi magna qui

potens est, « et sanctum nomen ejus. Et misericordia ejns

» in generationes generationum *. » Misericordia Dei non in

unam generalionem, nec in duas, neque in tres, sed nec in

quinque, verum in sempiternum extenditur in generationes

generationum, timentibus potentiam ejus. « Fecit virtutem

» in brachio suo^ »Licet inllrmus ad Dominum accesseris,

si timueris eum, audire poleris repromissionem quam tibi

ob timorem suum Dominus pollicetur. Quoe est ista repro-

missio? Timentibus, inquit, sc fecit virtutem. Virtus, sive

imperium, potestas est regla. Etenim /.caToc, quod nos impe-

rium possumus appellare, ab eo dicitur quod imperet, sive

sub se universa contineat. Si ergo timueris Domlnum, dat

tibi fortitudinem sive imperium, dat regnum, ut factus sub

rege regum, possideas regnum coelorum in Christo Jesu :

cui est gloria et imperiura in saecula saeculorum, Amen.

S V.

De ZacharicB propJietia.

Plenus * Spiritu sancto Zacharias, duas prophetias gene-

rahter nuntiat : primam de Ghristo, aheram de Joanne.

Quod manifeste de verbis ipsius approbatur, in quibus quasi

de praesentia et qui versaretur in mtindo loqultur Salvato-

ris, ac deinde de Joanne : « Repletus ciiim Spiritu sancto,

» prophetavit dicens : Benedlctus Domlnus Deus Israel, quia

» Luc. 1,48. — ^ tb. 49. — ' 1(1- XIV, 11. — ^ Id. I, 49, 5o. —5 Ib. 56.

^ Honi. X. p. 9^2 et seqq.



IN LUCAM lIOMlLLi:. 1 1 1

» visitavit et fecit redcmptionem plebis suae *. » Visitanle

eiiimetDeo volente redimerc populum suum, mansit Ma-

ria cum Elizabeth, postquam ei locutus est Angelus mensi-

bus tribus, ut per ineffabilem quamdam virtutem, non so-

lum Joannem, sicut dudum diximus, sed etiam Zachariam,

ut nunc Evangehcus serino declarat, praesens Salvator in-

strueret. Poulatim quippe et hic per tres menses sancti Spi-

ritus augmenta capiebat, et cum nesciret erudiebatur, et

de Christo prophetavit dicens : « Qui dedit redemptionem

» populo suo, et suscitavit cornu salutis nobis in domo Da-

» vid^, » in qua secundum carnem natus est Christus. Et

vere quia fuit cornu sahilis in domo David, prophelia ista

concinitur : « Vineae/itmfacta estincornu^ «Inquocornu?

In Christo Jesu, in illo in quo nunc scribitur : « Suscitavit

» cornu salutis nobis, in domo David pueri sui, sicutlocu-

» tus est per os sanctorum Prophetarum. Salutem ex inimi-

» cis nostris\ »Non putemus nunc de corporalibus inimicis

dici, sed de spiritualibus. Venit enim Dominus Jesus, foris

in prajho, destruere omnes inimicos nostros, ut nos de in-

sidiis eorum liberaret : « De mann inimicorum nostrorum,

» et de manu eorum qui nos oderunt. Facere misericor-

» diam cum patribus nostris'. » Ego puto quod in adventu

Domini Salvatoris, et Abraham, et Isaac, et Jacob fruiti

sint misericordia Dei. Neque enim credibiie est ut qui prius

viderunt diem iUius, et laetati sunt, postea in adventu ip-

sius et nativitate de virgine nihil utilitatis acceperint. Et

quid de Patriarchis loquor? Ad akiora Scripturarum auc-

torilatem sequens audacter ascendam, quoniam praescntia

Domini Jesu et dispensatio illius non solum terrena, sed

etiam coelestia juverit. Unde et Apostolus ait : « Pacem fa-

» ciens per sanguinem crucis suae, sive super terram, sive

iLuc. 1,67, 68. — 2 Ibid. 68, 69.— 2 Isai. v, i. — ^ Luc. 1,69, 70, 71.

— » Ibid. 71, 72.



1 1 «i ORIGENIS

» in coelis^ »Si autem in coelis et in terra praesentia Domini

profuit, cur paveas dicere quod adventus illius etiam ma-

joribus profuit, ut impleatur quod dicitur : « Facere miseri-

» cordiam cum patribus nostris, et recordari testamenti

» sancti sui, juramenti quod juravit ad Abraham patrem

» noslrum, ut daret nobis absque tiraore de manu inimi-

» corum liberari ^ ? » Ciebro de hostium manu aliqui libe-

rantur, sed non absque timore. Gum enim metus discrimen

ante pra^cesserit, et ita de inimicorum manu quis fuerit eru-

tus, liberatur quidem, sed non sine timore. Porro adventus

Domini Jesu de manu inimicorum absque timore nos eruit.

Non enim sensimus inimicos nostros, nec eos vidimus re-

pugnanles, sed nescimus quomodo repente de fliucibus eo-

rum et insidiis erepti sumus, in puncto atque momento, ct

transtulit nos in haereditatem partemque justorum, « et h-

» berati sumus de manu inimicorum sine metu, ut servia-

» mus Deo in sanctitate et justitia coram eo omnibus die-

» bus nostris^ » «Et tu puer propheta Altissimi vocaberis ^ »

Apud memetipsum quaerens rationem quare non quasi de

Joanne, sed ad Joannem ipsum dicens : « Et tu puer pro-

» pheta Altissimi vocaberis, » et reliqua; superfluum enimfuit ad non audienlem loqui, et ad parvulum atque lactan-

tem apostropham facere; hanc puto posse me reperire :

quod quomodo mirabiliter Joannes natus est, et Angelo prae- -

dicante venit in mundum, et tribus mensibus Maria juxta

Elizabeth commorante fusus est in terram, sic etiam cun-

cta quae super eo scripta sunt mirabiliter facta referuntur.

Quod si dubitas statim de utero matris elFusum posse verba

palris audire, et scire quid sit hoc quod ad se dicitur ; « Et

» tu puer propheta Allissimi vocaberis, » considera multo

fuisse mirabilius quod praecessit : « Ecce ut facta est vox sa-

» lutationis tua? in aures meas, exullavit infans in gaudio irr

* Coloss. 1, 20. — ' Lnc. t, 7?., -7), j^. — ^ ]i)i(|. j^^ j5_ — k Ibid. 76,



IN LIICAM IIOMILLE. 1 l5

s utero meo*. » Si enim adhuc in vcnlre matris conclusus

audit Jesum, et audicns exilivit alque la^tatus cst, quare

non credas eum jam genitum prophetiam patris audire, et

intelligere potuisse dicentem ad se : « Et tu puer propheta

» Excelsi vocaLeris, antecedes enim coram Domlno parare

» vias ejus ^ ? » Ideo reor Zachariam festinasse ut loqueretur

ad parvulum, quia sciebat eum post paululum in eremomo-

raturum, nec se ejus posse prnesentiam habere : «Puer eniin

» erat in desertis usquead diem ostensionis suae ad IsraeP. »

Et Moyses in desertis moratus est, sed post et expletis jam

aetatis suae annis, fugit ex i^gypto, et per alios aunos pecora

custodivit : Joannes vero slatim ut natus est, transiit ad de-

serta, et qui major fuit inter natos mulierum, majori nutri-

mento dignus apparuit de quo Propheta loquitur : « Ecce

» mitto angelum meum ante faciem tuam\ »Recte angelus

dicitur qui missus fuerat coram Domino, et prophetantem

patrem statim ut natus est audire potuit, et intelligcre.

Quamobrem nos qui tantis mirabilibus credimus, credamus

pariter resurreciioni, credamus et repromissionibus quas

venturae sunt, regnoque coelorum quod nobis quotidie spi-

ritus pollicctur. Quae omnia ut scripta sunt mirabiliter plus

quam sentire possumus, accipiamus in Christo Jesu, cui

est gloria et imperium in saecula soeculorum. Amen.

S VI.

De natwitate Christi.

Natusest^Dominus meus Jesus, et Angelus descendit de

coelo annuntians nativitatem ejus.. Videamus itaque quos

quaesierit, ut eis nuntiaret adventum. Non venit Jerosoly-

mam, nou quaesivit Scribas et Pharisieos, non synagogam

* Luc. I, 44- — ^ Ibid. 76. — 5 Ibid. 80. — ^" Malach. iii, 1.

* Ilom. XII. p. 945 ct seq.



1 i/^ ORIGEMS

ingressus est Judaeoruni ; sed pastores reperit super greges

suos vigilias excubanles, eisque loquitur : « Natus esthodie

» Salvator, qui est Ghristus Domiaus *. «Putasne nihil aliud

di vinus Scripturarum sermo significat, sed tantum hoc, quod

ad pastores venerit Angelus et eis locutus sit? Audite, pas-

tores ecclesiarum, pastores Dei, quod semper Angelus ejus

descendat e coelo, et annuntiet vobis quoniam « natus est

» vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus. wEtenim

pastores ecclesiarum, nisi ille Pastor venerit, per se bene

gregem servare non poterunt : infirma est eorum custodia,

nisi Christus cum eis paverit atque servaverit. Dudum in

Apostolo lectum est : « Dei cooperatores sumus^. » Pastor

bonus qui imitatur Pastorem bonum, cooperator est Dei

et Ghristi. Et propterea pastor bonus est qui habel secum

Pastorem optimum compasccntem sibi. Posuit enim Deus

in ecclesia apostolos, prophetas, evangeUstas, pastores, doc-

tores, omnia in perfectione sanctorum^ Et haec quidcm

sunt dlcta simplicius. Cajterum si ad sacratiorem oportet

ascendere intelligentiam , dicam quosdam fuisse pastores

Angelos qui res humanas regerent; et cum horum unus-

quisque suam custodiam conservaret et diebus ac noctibus

vigilans jam laborem ferre non posset, et hoc ageret indus-

trie, ut gentes quae sibi creditx fuerant gubernaret, ve-

nisse Angelum nato Domino, et annuntiasse pastoribus quod

verus esset Pastor exortus. Verbi gratia, ut ad exemplum

veniam, erat quidam pastor Macedonias, hic necessarium

habebat auxihum Domini : propterea apparuit in somnis

vir Macedo Paulo, dicens : « Transiens in Macedoniam, ad-

» juva nos*. » Quid de Paulo loquar, cum ha^c non Paulo,

sed qui in Paulo erat, locutus sit Jesu ? Indigent itaque

pastores praesentia Ghristi. Quamobrem Angelus descendit

de coelo, et ait : « Nolite timere : ecce enim annuntio vobis

*

Lur. ir, 1 1.

—2

,

(;ô,._ ,,^r).

—3

Ephes. iv,1

1, i

2.

—^"

Act. XV?, 9.



iN LUCAiM homili.t:.'

1 l5

» gaudiimi magnum*. » Vcrc gaiidiimi magnum, his quibus

hominum fuerat et provinciarum ciira permissa, Christum

venisse in mundum. JMuIUim utililatis acccpit Angelus qui

dispensabat /Egyptias res, postquam Dominus descendit e

ccelo, ut ^gyplii Christiani fierent. Profuit el cunclis qui

diversas provincias oblinebanl; verbi causa, prjesidi Mace-

doniae, pracsidi Achaiae, reliquarumque religionum. Neque

enim fas est credere malos angelos suis prseesse provinciis,

et bonos non easdem provincias habere permissas. Hoc au-

tem quod de singulis provinciis dicit, puto etiam de univer-

sis hominibus generaliter debere credere. Unlcuique duo

assistunt angeli, alter justitiae, aller iniquitatis. Si bonse co-

gitationes in corde nostro fuerint, et in animo justitla pui-

lularit,haud dubium quin nobis loquatur Angelus Domlni

si vero mala fuerint in nostro corde versata, loquitur no-

bis angalus diaboli. Quomodo igitur per singulos homines

bini sunt angeli, sic opinor et in singulis dispares esse pro-

vinciis, ut sint et boni, sint et mali. Verbi gratia, in Epheso

propter eos qui in illa urbe peccatores erant, pessimi angeli

praesidebant. Rursus quia multl crant credentes in ea, erat

et Angelus ecclesloe Ephesiorum, ulique bonus. Hoc autem

quod de Epheso dixiraus, super omnlbus provinciis cognos-

cendum. Ante adventum Domini Salvaloris, isti Angeli pa-

rum poterant credills sibi utllltatls afFerre, et conatus eorum

sequi non valebat efTectus. Quoddam est signum quam pa-

rum prodesse poterant subjeclls. Ausculta quod dlcimus:

Quando Angelus /Egyptiorum /Egj^ptios adjuvabat, vix unus

proselytus credebat in Deum; et hoc fiebat, iEgyptlos An-

gelo dispensante. Denique quiaplerlque de yEgyptiis et Idu-

maeis proselyti accipiebant fidem Christi, proplerea Scrip-

tura dicit : « Non abomlnaberls /Egyptlum, quoniam advenae

» eratis in lerra Êgypti ; et Idumaeum, quia frater tuus est.

* liUr. !i, lo.

8.



Il6 ORir.ENIS

y> Filii si nati fuerint eis, in gcneraiione tertia intrabunt in

)) ecclesiam Dei *. » Atque ita fiebat ut de omnibus genti

bus nonnulli proselyti fierent, et hoc ipsum Angelis qui

gentes habebant subditas annitentibus. Nunc autem po-

puli credentiuni accedunt ad fidem Jesu, et Angeli quibus

creditaefuerintecclesioB, roborati praesentia Salvatoris, mul-

los adducunt proselytos, ut congregentur in omni orbe

conventicula Christianorum....

Dorainus^ noster atque Salvator in Bethleem, et multl-

tudo coelestis exercitus laudat Deum, et dicit : « Gloria in

» excelsis Deo, et super terram pax hominibus bonae volun-

r> tatis^ »Haecautem loquitur multitudo coelestis exercitus,

quia jam defecerat praebere horainibus auxihum,et videbat

se opus quod sibi creditura fuerat implere non posse abs-

que eo qui vere salvare poterat, et proesules quoque ipsos

juvare iit homines salvarentur. Quoraodo igitur scriptum

est in Evangelio quod quidara, remis sulcantes mare adver-

sus contrarios ventos, jam fessi erant, et viginti quinque

sive triginta stadiis laborantes, portum tenere non poterant,

et postea Dominus supervenit, etquiescere fecit fluctus tu-

mentes, navemque cujus hinc inde latera tundebantur, ab

imminenti discrimine liberavit *: sic intellige quoniam et

Angeli volebant quidem homlnibus prnebere auxilium, et

eis ab aegrolatlonibus suis tribuere sanitatem; qula «omnes

» smit apparltores spiritus In ministerlum mlssi propter eos

» qui consecuti sunt salutem^» qui, quanlum In suis viri-

bus erat, adjuvabant homlnes. Videbant autem multo Infe-

riorem suam esse mediclnam, quam illorum cura poscebat.

Porro, ut de exemplo possls intelllgere quod diclmus, vide

mihi urbem in qua aegrotent plurlmi, et raedicorum fre*

* Deut. XXIII, 7, 8.

2 Hom. XIII, p. 946 ct seq.

3 Lnc. 11, i4»—* Joan. vi, 19, 21. —

* Hebr. i, 14.



IN LTJCAM HOMILI^. II7

queiis adhibealur manus ; sint diversa vulnera ; (jiiotidie

in emorluam carnem serpens putrodo penetret , et tamen

medici qui adhibiti sunt ad curandum nequeant alia ultra

invenire medicamina, et artis suae scientia magnitudinem

mali vincere : cum haec in tahbus nacti sint, eveniat aliquis

archiater qui habeat summari in arte notitiam, et illi qui

prius sanare nequiverant, cernenles inagistri manu putre-

dines cessare vulnerum, non invideant, non Hvore crucien^

tur, sed in laudes erumpant archiatri, et praedicent Deum

qui et sibi et aegrotantibustantae scientioe hominem miserit.

In hanc ergo simihtudinem, et multitudo exercitus Ange-

lorum audita est dicens : « Gloria in excelsis Deo, et super

» terram pax hominibus bonae voluntatis*. «Postquam enim

Dominus venit ad terram, pacem fecit per sanguinem crucis

suae, sive eorum quaj in terra erant, sive eorum quae in cce-

lis ^. Siquidem volentes Angeli ut recordarentur homines

Creatoris sui, cum fecissent omnia quae in suis viribus

erant ut sanarentur, et noluissent illi respicere sanitalem,

cernunt eum qui sanare potuit, et glorificantes dicunt :

a Gloria in excelsis Deo, et super terram pax '. » Diligens

Scripturaelector inquirat quomodo Salvalor loquilur : « Non

» veni pacem millere super terram, sed gladium *; » ct

nunc Angeli in ejus nativitate decantant : « Super lerram

» pax ^ » Siquidem et in alio loco ex persona ipsius dici-

lur : « Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis. Non

» sicut mundus iste dat pacem, ego do pacem ^ » Videat

crgo quod inferimus, an possit solvere quaestionem. Si

scriptum esset, Super lerrampax, et hucusque esset fmita

sententia, recte quaeslio nasceretur. Nunc vero in eo quod

additum est, hoc est, quod post pacem dicitur : « In homi-

» nibus bonae voluntatis ', » solvit quaestionem. Pax enim

* Luc. II, 14. — 2 Goloss. I, 20. — 3 Luc. n, 14. — ^* Matth. x, 54« —Luc. ij, 14.— ^ Joan, xiv, 27. — '

Luc. 11, i4.



Il8 OUlGliNlS

tjuaui uou dat Domlnus super terram, non esl pax bonae

voluntatis. Neque eniw ait simpliciter : « Non veni pacem

» mitterc % » sed cum additamento super terram : neque

contrario dixit : Non veni pacem mittere super terram

liomiuibus bonse voluntatis. Haec locuti sunt Angeli ad pas-

tores; qui non solum eo tempore loquebantur, sed usque

hodie nisi locuti fuerint ad pastores, et sua eis opera copu-

larint, dicitur ad eos : « Nisi Dominus aedificaverit domum,

» in vanum laboraverunt qui ajdificant eam. Nisi Dominus

» custodierit civitatem, in vanum iaborabit qui custodit

» eam ^. » .... « Et factum est, inqmty cum abiissent ab eis

» Angeli in coelos, pastores dixerunt ad invicem : Trans-

» eamus usque Bethieem, et videamus lioc verbum quod

» factum est, quod Dominus ostendit nobis. Venerunl fes-

» tinantes, et invenerunt Mariam,et Joseph, et puerum ^ »

Quia festinantes venerant, et non pedetentim neque lesso

gradu, icêo invenerunt Josepli dispensatorem ortus Domi-

nici, et Mariam quae Jesum fudit in partum, et ipsum Sai-

vatorem jaccnlem in praesepio. Iliud erat de quo Propiieta

vaticinatus est, dicens : « Gognovit bos possessorem suum,

» et asinus pra3sepe Domini sui \ » Bos animai munduniest, asinus animai immundum. « Cognovit asinus praesepe

» Domini sui. » Non populus Israei cognovit prsesepe Do-

mini sui, sed immundum animal ex gentibus : « Israel vero

» me non cogoovit, et populus meus me non inteliexit ^ »

Intelligentes hoc praesepe, nitamur cognoscere Dominum,

et digni fieri scientia ejus, assumere quoque nativitatem et

resurrectionem carnis ejus, sed et inciytum ac secundum

majestatis ejus adventum, cui est gloria el imperium in soe-

cuia saecuiorum. Amen.

1 Mallh. X, 54. — ^ Vsa\, cxxvi, 1. — ^ Luc. 11, i5, iG. — '*

Isai. i, 5.—•"^ Ihideni.



IN HJCAM H0MILIJ5. IKJ

§ VII.

De Simeonis et Annce prophetia.

Digna * Dei munere quaerenda est ratio. « Simeon, vir

« sanctus et Domiuo placens, sicut in Evangelio scriptum

» est, expectans consolationem Israel, responsum acceperat

»a Spiritu sancto, non se prius mortem obiturum, quam

» videret Christum Domini ^ » Quid ei profuit ut videret

Christum? Utrum hoc tantum in promissione habuit, ut

yideret illum, niliilque ex visu ejus consequeretur utihta-

tis? an latet ahquod donum dignum Deo, quod beatus

Simeon et meruit et accepit ? « Fimbriam vestimenti Jesu

« muher tetegit, et sanata est '. » Si iha ad extremam partem

•vestimenli tantum emolumenti habuit, quid pulandum est

de Simeone qui in suas uhias accepit Infanlem, et brachiis

tenens betabatur, atquo gaudebat videns parvulum a se

gestari qui ad vinctos venerat resolvendos, seque ipsum

nodis corporis hberandum; sciens neminem posse de claus

tro corporis quempiam emittere cum spe futurae vitae, nisi

eum quem in brachiis conlinebat, Unde ad eum loquitur :

« Nuncdimillis, Domlne, servum luum in pace *. )> Quam-diu enim Ghrislum non tenebam, quamdiu ihum meis bra-

chiis non arctabam, clausus eram, et de vincuhs exire non

poteram. Hoc autem non solum de Simeone, sed de omni

humano genere sciendum est. Si quis egreditur e mundo,

si quis e carcere vinctorum domo dimittitur ut ad regnan-

dum vadat, sumat Jesum in manibus suis, et circumdet

eum brachiis suis, lotum habeat in sinu, et tunc exultans

ire poterit quo desiderat* Considerale quanta dispensatio

praecesserit ut Fihum Dei Simeon mereretur tenere. Pri-

* Uom. XV, p. 9^9 tit seq.

2 Luc. II, a5, uG. — ' iVIatlli. ix., 20, 22. — * Luc. 11, 29.



120 OHlGExM»

mum responsum a sancto Spirltu acceperat, non eum vi-

dere mortem nisi prius vldisset Chrlstum Domini. Delnde

non fortuitu ac simpllciter ingressus est lemplum, sed ve-

nit in templum in spiritu Dei. « Quotquot enim spiritu Dei

» aguntur, hl sunt fihi Dei *. » Spiritus igitur sanctus eum

duxit in templum. Tu quoque sl vis tenere Jesum et am-

plexare manibus, et dignus fleri exire de carcere, omni la-

bore nitere ut ducem habeas spiritum, veniasque ad tem-

plum Dei. Ecce nunc stas in templo Domini Jesu, hoc est,

in Ecclesia ejus : hoc est templum de vivis lapidibus extruc-

tum. Stas autem in templo Domini, quando vita tua et

conversatio Eccleslae fuerit appellatlone dignlssima. Si vene-

ris spiritu ad lemplum, invenies parvulum Jesum ; levabis

illum brachiis tuis, et dices : « Nunc dlmittis servum tuum,

» Domine, in pace, secundum verbum tuum^. » Slmulque

attende, quod solutionl et dimissloni pax addita sit. Non

enlm ait : Dimllti volo; sed cum addltamenlo : In pace di-

mitti. Nam et beato Abrahse hoc idem promissum est : « Tu

» autem vades ad patres tuos in pace, nutritus in senecta

» bona ^ » Quis est qui moriatur in pace, nisi qui habet pa-

cem Dei, quae omnem sensum superat, custoditque cor

possessoris sui? Quis est iste qui de saeculo isto recedit in

pace, nisi Is qui inteingit quod Deus erat in Christo mun-

dum reconciHans sibi, nihilque inimicum habet adversa-

rium Dei, sed omnem pacem atque concordiam bonis in se

operibus assumpsit, et sic in pace dimittitur pergere ad

sanclos patres, ad quoset sanctus Abraham profectus est?

Quid de patribus loquar ad ipsum quoque qui patrlarcha-

rum prlnceps et Dominus est, ire Jesum, de quo dicitur

« Melius est resolvi, et esse cum Christo ' ? » Ille habet

Jesum, qui audet loqui : « Yivo, jam non ego, vivit vero in

* Rom, viu, i4. — 2 Luc. II, 29. — 5 Gencs. xv, i5. — '' riiilipi

J,

23.



IN LUCAM HOMILI^. 1«!

» mc Christus *.» Ut igitur et nos, staotes in templo, et le-

nenles Dei Filium, amplexantesque eum, digni remissione

ct profectione ad meliora simus, oremus omnipotenlem

Deum, oremus et ipsum parvulum Jesum, quem alloqui et

teuere desideramus in brachiis : cui est gloria et imperium

in saecula saeculorum. Amen.

« Erant^ paler illius et mater admirantes super

» his quaj dicebantur de eo ^ » Quae igitur causa extitit ut

eum qui patcr non fuit patrem esse memoraret? Qui sim-

plici expositione contentus est, dicit : Honoravit eum Spi-

ritus sanctus patris vocabulo, quia nutrierat Salvatorem.

Qui autem altius allquid inquirlt, potest dicere, quia gene-

rationis ordo a Davld usque ad Joseph deducitur, et ne

videretur frustra Joseph nominarl, qui pater non fuerat

Salvatoris, ut generalionls ordo haberet locum, pater ap-

pellatus est Domini. Admirabantur igltur pater illius et ma-

ter super hls quae dlcebantur de eo, tam ab Angeloquam a

multitudlne crelestis exercitus, necnon a pastoribus. Om-

nia quippe haec audientes vehementissime mlrabantur.

Dehinc Scrlptura ait : « Benedixit els Simeon, et dixlt ad

» Mariam matrem ejus : Ecce iste posilus est in rulnam et

» in resurrectionem multorum in Israel, et in signum cui

» contradicelur. Et tuam ipsius animam pertranslblt gla-

» dius. ut rcvelentur ex multis cordibus cogltatlones '\ »

Quomodo Salvator in ruinam et in resurrectionem multo-

rum venerit, est contemplandum. Qui simpliciter exponit

potest dicere in ruinam eum venisse infidellum, et in re-

surrecllonem credentium. Qui vero curiosus interpres est,

dicit nequaquam eum cadere qui ante non steterit. Da mlhi

Igitur qui fuerit ille qui steterit, ct in cujus ruinam Salva-

'' Calat. II, 20.

2 Hom. XVII, p. 95 1 etseqq.

' Luc. n, 55. — 4 Ibid. 54 ct 35.



15i2 OUrCEiMS

tor adveiieril, necnoii et eum qui consurgat. Nam utique

ille consurgit qui ante corruerat. Videndum est utique ne

forte Salvalor non aliis alque aliis in ruinam venerit et rc-

surrectionem multorum, sed iisdem et in ruinam et in rc-

surreclionem venerit. « In judicium, ait^ ego veni, ut qui

» non videbant videant, et qui videbant caeci (lant*. » Est

eaim in nobis quod videbat prius, et postea videre desivit;

et aliud quod non videbat, et poslea coepit videre. Verbi

gralia, volo videre illis oculis quibus antea non videbam, et

qui mihi poslea reserati sunt, quoniam post inobedientiam

et Adam et Evae oculi sunt aperti, de quibus superiori ser-

mone traclavimus. Nunc aulem interpretandum quid sibi

velit hoc quod ait : « Ecce hic positus est in ruinam et in

» resurrectionemmultorum iu IsraeP. «Me oportet primum

cadere, et cum cecidero postea bene resurgere, ne Salvalor

causa fuerit maiaeruinae. Sed propterea cadere me fecit, ut

consurgam, et mullo mihi ruiiia utilior fuerit quam illud

tempus quo videbar stare: slabam enim in peccato ep tem-

pore quo peccalo vivebam ; et quia peccato stabam, prima

mihi utilitas fuit ut caderem, et peccato morerer. Denique

et sancti Prophetae quando augustius aliquid contemplaban-

iur, cadebant in faciem suam. Propterea autem cadebant,

ut peccala per ruinam plenius purgarenlur. Hoc ipsum et

Salvator tibi primum concedit, ut corruas : elhnicus eras,

cadat in te ethnicus ; diligebas scortum, primum in te

scortum intereat ; peccator eras, cadat in te peccator : ut

possis de hioc resurgere et dicere : « Si commorlui sumus,

» et convivemus^ ; » et : « Si raortis conformes, simul et

« resurreclionis erimus^. » Iste igitur in ruinam et in re-

surrectionem multorum positus est in Israel, hoc est, in his

qui plena possunt acie el ratione conspicere. « Et in signum

» cui conlradicelur^ » Omnibus quae narrat historia de Salva-

^

Joan.IX,

09.

— 2 f^„^. j|,51, — ^ [{om. vi, 8.— ^* Ib. 5. — ^' Luc. 11,

54.'



IN LUCAM UOiVlILIiE. 123

lore, conlradicitur. Virgo mater est; signum est cui con-

Iradicitur : Marcionitae contradicunt huic signo, et aiunt

penitus eum de muliere non esse generatum; Ebionilae con-

Iradicunt signo, dicentes ex viro et muliere ita natum esse

ut nos quoque nascimur. Habuit corpus humanum, et hoc

signum est cui contradicitur : alii enim dicunt eum venisse

de ccshs; ahi, tale quale nos corpus habuisse, ut per simi-,

litudinem corporis etiam nostra corporis redimeret a pec-

catis, et daret nobis spem resurrectionis. Resurrexit a mor-

luis, et hoc siguum est cui contradicilur : quomodo resur-

rexit, et utrum ipse, et talis qualis mortuus est, an certe

melioris substantiae corpus resurrexerit : et est infinita con-

tentio, aliis dicentibus : Fixuram clavorum Thomaj osten-

dit in manibus suis ; aliis e regione tractantibus : Si idem

corpus habuit, quomodo clausis ingressus est ostiis, el sle-

lit ? Vides igitur quemadmodum argumentis variis etiani

resurrectioni ejus quaestio concitetur, et fit signum cui

contradicitur. Ego et hoc quod Prophetarum ore praedic-

tum est, puto signum esse cui contradicitur. Sunt enim

plures haeretici qui asserunt eum a Prophetis penitus nou

liiisse praedicatum. Et quid me necesse est multa prosequi ?

Omnia quae de eo narrat historia, signum est cui contradi-

citur. Non quod contradicant hi qui credunt in eum, nos

quippe omnia scimus vera esse quce scripta sunt ,- sed quia

apud incredulos universa quae de eo scripta sunt, signum

sit cui contradicitur. Deinde Simeon ait

« Et tuam animam pertransibit gladius, ut revelentur

» ex multorum cordibus cogitationes*.» Cogitationes erant

malae in hominibus, quae propterea revelata) sunt ut pro-

latae in medium perderentur, et interfectae atque emor-

tuae, esse desinerent, et occideret eas ille qui pro nobis

mortuus est. Quamdiu enim absconditae erant cogitationes,

* Liic. II, ."5.



124 ORIGKNIS

nec prolalae in medium, iaipossihile erat eas penilus inter-

fici. Unde et nos si peccaverimus, debemus dicere : « Pec-

» catum meum nolum feci tibi, et iniquitatem meam non

» abscondi. Dixi : Annuntiabo injuslitiam meam contra me

» Domino *. » Si enim hoc fecerimus, et revelaverimus pec-

cala nostra non sohim Deo, sed et his qui possunt mederi

vulneribus nostris atque peccatis, delebuntur peccata nos-

tra ab eo qui ait : « Ecce delebo ut nubem iniquitates tuas,

» et sicut cahginem peccata tua^. » Post Simeonis prophe-

tiam, quia necesse erat ut muheres etiam salvarentur, venit

prophetes muher, de qua scribitur : « Et erat Anna prophe-

» tissa, fiha Phanucl, de tribu Aser ^ » Quam pulcher ordo

Non venit ante virum mulier, sed primum venit Simeou,

qui apprehendit Infantem et tenuit in brachiis suis ; deinde

muher, cujus non sunt quidem verba digesta, sed dictum

est generahter quod confessa sit Domino, et locuta de eo

omnibus qui expectabant redemptionem Israel. Et juste

sancta muher spiritum prophetandi meruit accipere, quia

longa castitate longisque jejuniis ad hoc culmen ascende-

rat. Videte,muheres, testimonium Anna;,et imitamini illud,

si quando vobis evenerit ut perdatis viros. Considerate quid

de ea scriptum sit : « Seplem annis vixit a virginitate sua

» cum viro suo S » et rehqua : propterea prophetes fuit.

Neque enim uthbet et fortuito Spiritus sanctus habitavit

in ea. Bonum est et primum, si qua potest virginitatis gra-

liam possidere; si autem hoc non potuerit, sed evenerit ei

ut perdat virum, vidua perseveret* Tsal. s.wi, 5. — 2 iâ]^ xi.iv, 22. — ^ Luc. ii, 56. — ^* Ibid.



IN LUCAM lIOMILia. 12^

S VIII.

De pueritia Jesu.

Natus * est Dominus meus Jesus, et ascenderunt paren-

tes ejus in Jerosolymam, iit complerent ea quae fuerant in

Lege praecepta, et offerrent pro eo par turturum et duos

pullos columbarum. Tenuit eum brachiis suis Simeon, ut

dudum lectum est, et prophetavit de eo quae narrat histo-

ria : et postquam omnia in more comple*a sunt, revertun-

tur parentes quo Jesus nunc agebat; et tamen crescebat et

confortabatur sapientia et gratia. Necdum quadraginta dies

purgationis impleverat, necdum Nazareth venerat, et jam

totam sapientiam respiciebat. Potuit Scriptura dicere : Cre-

scebat et confortabatur, et accipiebat spiritum; sed qui

evacuaverat se formam servi accipiens, statim ut pro mun-

datione ejus sacrificium oblatum est, id quod vacuefecerat

adimplevit : non quod corpus ejus iUico majus fuerit effec-

tum, sed quod sacratius qulppiam demonstraretur, Scrip-

tura referente : « Puer autem cresccbat, et confortabatur,

» et replebatur sapientia ^. » Quaeramus sicubi alibi de par-

vulo scriptum sit : « Grescebat et confortabalur, » ut ex

collatione multorum, quid plus iri Domino nostro dicatur

inlelligere valeamus. De Joanne : « Puer autem crescebat

» et confortabatur ^* » et tamen non additur, et replebatur

sapientia, sed, confortabatur spiritu, Hic vero de Domino :

« Cresccbat, inquit, et confortabatur, et replebatur sapien-

» tia, etgratia Dei erat super eum \ » Haec omnia de puero

qui necdum duodecim annos impleverat, dicta sunt. Cum

autem duodecim esset annorum, remanet in Jerusalem.

Parentes ejus ignorantes, quaerunt eum sollicite, et non in-

* Hom. xviii, p. 955 et seq.

^ Liic. II, 4o. — 2 Id. I, 8o- — ^" Id. )i, 4^'



1'iG ORlGEIVrs

veniunt. Quaeriint inter affines, quoerunt in comitatu, quae-

runt inter notos, et in his omnibus non reperiunt. Quae-

ritur ergo Jesus a parentibus suis cum patre qui nutritius

et comes fuerat vEgyptum descendentis, et tamen non sta-

tim ut qut-eritur invenitur. Non cnim inter cognatos et car-

nis propinquos invenitur Jesus, non in his qui corporaliter

ei juncti sunt; in multorum comitatu Jcsus meus nou po-

lest inveniri. Disce ubi eura qua^rentes reperiant, ut et tu

quaerens cum Joseph iMariaque reperias. Et quaerentes, in-

quit, « invenerunt ilkim in templo *. » Non ubicumque

in alio loco, sed in templo. Neque in templo simpliciter,

sed « in medio doctorura, audientem et interrogantem

» eos. » Et tu ergo quaere Jesum in templo Dei, qua?re in

ecclesia, quaere eum apud magistros qui in templo sunt et

non egrediuntur ex eo. Si enim ita quaesieris, invenies eum.

Porro si quispiam dicit se magistrum esse, et Jesum non

habet, isle nomine tantum magister est; et ideo apud eum

non potest inveniri Jesus Verbum Dei et sapientia. Inventus

est, inquit, in medio doctorum. Quomodo in alio loco de

prophetis scriptum est, sic et nunc intellige in raedio doc-

torum. « Si, inqult, alteri revelatum fuerit sedenti, primus» tacet^. » In medio doclorum sedentem invcniunt eum,

et non solum sedentem, sed et sciscitantem et audientem

eos. Et nunc pra^sens est Jesus, interrogat nos, et audit

loquentes. «Et mirabantur, inquU, omnes ^ » Super quo

mirabantur? Non super interrogationibus ejus, licet et ip-

saemirabileserant, sed «super responsionibusejus *. » Aliud

est enim interrogare, aliud respondore. Interrogabat ma-

gistros, et quia respondere non poterant, ipse his de qui-

bus interrogaveratrespondebat. Quod autem responsio non

vicissitudinem sermocinandi, sed doctrinam in Soripturis

sanctis sonet, lex di vina te doceat. Moyses loquebalur ; Deus

* Liic. n, 46. — 2 1 Cor. xiv, oo. — ^ Luc. n, ^J. —'' Ibid.



IN LUCAM IlOMlLIvE. IV!^

aulem rcspondebat ei voce. Responsio illa corum erat super

quibus ignorantem Moysen Dominus instruebat. Interdum

interrogat Jesus, interdum respondet, sicut supra diximus.

Quanquam mirabilis ejus interrogatio sit, tamen multo mi-

rabilior est responsio. Ut igitur et nos audiamas eum, et

proponat nobis quaestiones, quas ips6 dissolvat, obsecre-

mus illum, et cum labore nimio et dolore quaeramus; et

lunc poterimus invenire quem quaerimus. Non enim frus-

tra scriplum est: «Ego et pater tuus dolentes quaerebamus

» te *.» Oportet enim qui quaerit Jesum, non negligenter,

nou dissolute, non transitorie quoerere, sicut quaerunt non-

nulli, et ideo invenire non possunt...

«Dolentes ^ inquit, quacrebamus te ^» Non puto

eos idcirco doluisse quia putarent errasse puerum, vel

periisse ,* nec poterat accidere ut Maria, quae sciebat se de

Spiritu sancto concepisse, quae et Angelum loquentem, et

currenles pastores, et Simeonem audierat prophelantem,

timeret ne puerum perderet oberranlem. Amove hanc opi-

nionem maxime de Joseph, cui ab Angelo praeceptum fue-

rat ut tolleret puerum, et in iEgyptum pergeret ; qui au-

dierat : « Ne timeas tollere Mariam conjugem tuam, quod

» enim in ea natum est de Spiritu sancto est ^. » Nunquam

fieri poterat ut perditum formidaret infantem, quem divi-

num esse cognoverat. Aliud quidam dolor et quaestio pa-

rentum, quam simplex lector intelligit, sonat. Quomodo

enim tu, si quando Scripturas legis, quaeris in eis sensum

cum dolore quodam ac tormento; non quo Scripturas er-

rasse aut perperam quid habere arbitreris, sed quod illae

intrinsecus habeant veritatis sermonem atque rationem, et

tu nequeas invenire quod verum est : ita et illi quaerebant

* Luc. II, 48.

2 Horo. XIX. p. 9G5.

* Luc. 11,48. — * Matth. i, ao.



128 ORIGEMS

ne forte recessisset ab eis, ne relinquens eos ad alia Irans-

migrasset, et, quod magis puto, ne reveiiisset ad coelos,

cum illi placuisset iterum descensurus. Dolentes ergo quoe-

rebant Filium Dei. Et cum quaererent, non invenerunt in-

ter coguatos. Neque enim poterat humana cognatio Dei

Filium continere. Non invenerunt inter cognatos, quia di-

vina majora erant notitia scientiaque morlali. Ubi igitur

inveniunt eum ? In templo. Ibi enim invenitur Filius Dei.

Si quando et tu quaesieris Filium Dei, quaere primum in

templo; illuc propera, ibi Ghristum sermonem atque sa-

pientiam, id est, FiHum Dei, reperies. Quoniam vero par-

vulus erat, invenitur in medio praeceptorum sanctificans et

erudiens eos. Quia parvulus erat, invcnitur in medio non

eos docens, sed interrogans, et hoc pro aetalis ollicio, ut

nos doceret quid pueris, quamvis sapientes et eruditi sint,

conveniret, ut audiant potius magistros quam docere de-

siderent, et se vana ostentatione non jactent. Interrogabat,

inquam, magistros, nou ut ahquid disceret, sed ut interro-

gans erudiret. Ex uno quippe doctrinae fonle manat et in-

terrogare et respondere sapienter; et ejusdem scientiae est,

scire quid interroges, quidve respondeas. Oportuit primum

Salvatorem eruditaeinterrogationis magistrum fieri, ut post-

ea interrogationibus responderet juxta rationem Dei atque

sermonem....

Quaerebant^ Marla et Joseph inter affines Jesum, et non

inveniebant in comitatu, et invenire non polerant. Quae-

sierunt in templo,sed

apudmagistros, et in medio praecep-

torum inveniunt eum. Ubicumque magistrl fuerint, in me-

dio magistrorum invenitur Jesus; si tamen magister sedeat

in templo, et nunquam egrediatur ex eo. Profuit Jesus ma-

gistris suis, et eos quos interrogare videbatur docuit in

medio eorum loquens, et quodammodo concitabat eos ad

* Honi. XX , p. 955 et seq.



IN LUCAM IIOmLI/E. 1^9

quaerenda qiioe usque ad id locorum utrum scirent, an igno-

rarent, nosse non poterant. Invenilur Jesus in medio magis-

trorum, et inventus dicit quaesitoribus suis : « Quid est quia

» quoerebatis me ? Nesciebatis quia in his qua^ sunt Patris

» inei oportet me esse * ?» Primum simpliciter sentientes,

armemur adversus impios ha^reticos, qui dicunt non esse

Conditorem Patrem Jesu, neque Deum Legis, sed nec Pro-

phetarum. Ecce Pater, Deus tempK asseritur. Erubescant

Valentiniani audicnles Jesum inquientem : « In his qua3 sunt

» Patris mci oporlet me esse. » Erubcscant omnes haeretici,

qui Evangelium recipiunt secundum Lucam, et quae in co

sunt scripta contemnunt. Haec, ut dixi, sint intellecta simpH-

cius. Quoniam vero infertur : « Ipsi autem non intellexerunt

» sermonem ^» sensum Scripturae diligentius ventilemus,

si erant stulti et insipientes, ut nescirent quid diceret, quia

hoc quod ait : « In his quae sunt Patris mei me esse opor-

» tet, » significaret in templo, an aliud quidam altius signi-

flcet, et quod magis aedificet audientes. Unusquisque nos-

Irum si bonus fuerit atque perfectus, possessio Dei Patris

est, et habet in medio sui Jesum. Credamus quippe di~

centi : « Quoniam in his quae sunt Patris mei me oportet

» esse*. » Magis rationabile atque vivens, et verum templum

Dei hoc esse suspicor, quam illudquod typice terreno opere

constructum est. Unde illo in templo ut typice fult, ita re-

cessit et lypice. Egressus est enim de lemplo terreno di-

cens : « Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta *, » et

relinquens domum illam veuit ad possessionem Dci Patris,

ad ecclesias in toto orbe dispersas, et dicit : « lu his quae

» sunt Patris mei me oportet esse ^ » Tunc ergo non intel-

lexerunt verbum quod locutus est eis. Simul et illud allen-

dite, quod quamdiu in possessione Patris sui fuit, sursum

erat. Quia necdum pleuam fidem Joseph et Maria habe-

* Luc. II, 49. — 2 Ib. 5o.—Mb. 49. — ' Matth. xxui, 38.— 5 Luc. u, 49'

XII.9



l5o ORIGEiXIS

bant (i), proptefea sursum cum eo manere non poleriint^

seddicitur descendisse cum eis. Grebro Jesus descenditcum

discipulis suis, nec semper versatur in monte, nec absque

fine sublimia tenet. In monte cum Petro est, cum Jacobo,

cum Joanne, et rursum in alio loco cum caeteris discipulis.

Porro quia non valebant hi qui variis aegrotationibus labo-

rabant in montem conscendere, idcirco descendit, et venit

ad eos qui deorsum erant. Nunc quoque scribitur : « Des-

» cendit cum eis, et venit Nazareth, et subjiciebatur eis ^.

Discamus filii subjecti esse parentibus nostris; majorminori

subjicitur. Nam quia majorem Joseph videbat aitate, prop-

terea eum parentis honore coluit, omuibus fiUis exemplum

tribuens, ut subjiciantur parentibus. Quod si patres iis non

fuerint, subjiciantur iis qui patrum aetatem habent. Quid

loquor de parentibus et fiHis ? Si Jesus Filius Oei subjicitur

Joseph et Mari^, ego non subjiciar episcopo, qui mihi a

Deo ordinatus est pater? non subjiciar presbytero, qui mihi

Domini dignatione praepositus est ? Puto quod intelHgebat

Joseph quia major se erat Jesus, quod subjiciebatur sibi,

et sciens majorem esse subjectum, trepidus moderabatur

imperiura.Videat ergo unusquisque quod saepe melioribus

praepositus sit inferior, et nonnunquam accidat ut ille qui

subjectus est meUor sit eo qui sibi videtur esse praepositus.

Quod cum intellexerit dignitate sublimior, non elevabitur

superbia ex eo quod major est, sed sciet ita sibi mehorem

esse subjectum, quomodo et Jesus subjectus fuit Joseph.

Deinde sequitur : « Maria autem conservabat omnia verba

» haec in corde suo ^. » Plus ahquid quam de homine suspi-

cabatur, unde et custodiebat omnia verba ejus in corde

suo, non quasi pueri qui duodecim esset annorum, sed ejus

qui de Spiritu sancto conceplus fuerat, quem videbat pro-

ficere sapientia et gratia apud Deum et homines. Jesus pro-

* Luc. II, 5i. —^ Ibicl.



IN LUCA.M HOMlLIyE. l3l

ficieLat sapientia,* sapientior per singulas videbatur aetates.

Numquid sapiens non erat, ut sapienlior fieret ? An quo-

niam evacuaverat se, formam servi accipiens, id quod ami-

serat resumebat, et replebatur virtutibus quas paulo ante

assumpto corpore visus fuerat relinqucre ? Proficiebat ergo

non solum sapientia, sed aelate. Est aetatis profectus. Duae

in Scripturis feruntur aetates : altera corporis, quae non est

in potestate nostra, sed in lege naturae; allera animoe, quae

proprie in nobis sita est, juxta quam, si volumus, quotidie

crescimus et ad summitatem venimus, ut non simus ultra

parvuli fluctuantes, et qui circumferamur omni vento doc-

trinse, sed esse parvuli desinentes, incipiamus esse viri at-

que dicamus : « Quando factus sum vir^ destruxi ea quae

» erant parvuli *. » Hujus, ut dixi, aetatis profectus, qui in-

crementum habet animae, in nostra est potestate. Si aulem

non sufBcit testimonium, etiam abud de Paulo sumamus

exempium: « Donec perveniamus, inquitj omnes in virum

» perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis corporis Chri-

» sti^. » In nobis ergo est ut ad mensuram perveniamus

aetatis corporis Christi, et, si in nobis est, omni labore ni-

tamur deponere parvulum et destruere ilium, et ad aetates

reliquas pervenire, ut nos quoque audire possimus : « Tu au-

» tem ibis ad patres tuos cum pace, nutritus in senecta bo-

» na^» utique spirituali, quae est vere senectus bona, canes-

cens et in fmem usque perveniens in Christo Jesu : cui est

gloria, et honor, et imperium in saecuJa saeculorum. Amen.

§ IX.

De prcedicatione Joahnis.

Quando ^" ad Judaeos tantum sermo propheticus mitteba-

* 1 Cor. XIII, 11. — 2 Eplies. iv, i3. — ^ Gen. xv, i5

.

^* Ilnii), XXI. p. 966 «;t seqq.



1 5 2 ORIGEMS

tur, Judaici reges ponebantur in titulo. Yerbi gratla, vlsio

quam vidit Isaias filius Amos *, adversus Judoeam et adver-

sus Jerusalem, in regno Osiae et Jonathan, et Achaz, et Eze-

chioc; nec alium quemquam, exceptis Judaâe regibus, Isaiie

videstemporedesignatum. In quibusdam prophelisetlsrael

reges legimus, sicut ibi : « Et in diebus, inquit^ Jeroboam

» fihi Joas regis Israel \ » Quando vero sacramentum Evan-

gelii praidicandumerat, et in toto orbe Evangehum dissemi-

nandum, cujus princeps Joannes in eremo fuit, et orbem

Romanum Tiberii regebat imperium, et tunc in quinto de-

cimo anno verbum Domini ad Joannem factum esse descri-*

bitur. Et si tantum his qui de nationibus credituri erant

annunlianda salus fuisset, et penitus exchidcndus Israel,

suffecerat dicens : « In quinto decimo anno Tiberii Caesaris,

» praeside Judaeoe Ponlio Pilato^ » Quia vero et de Judaea et

de Galilaea muUi credituri erant, idcirco et haec regna po-

nuntur in titulo,diciturque: «Tetrarcha Gahlaâe Herode,et

))Phihppofralreejus tetrarcha Itureae etTrachonitidisregio-

y) nis, etLysania tetrarcha Abilenae, sub principibus sacerdo-

» tum Anna et Caipha factum est verbum Domini ad Joan-

»

nem fihumZachariae in deserto*. »

Ohm verbumDei fiebat

ad Jeremiam fihum Elchifc, in Anathoth, in diebus Josiae re-

gis Judae : nunc sermo Dei fit ad Joannem fihum Zachariae,

qui nunquam factus est ad prophetas in deserto. Sed quia

pkires fihi credituri erant desertae, magis quam ejus quae

habet virum, idcirco factum est verbum Dei ad Joannem

fihum Zachariae in deserlo. Simulque considera quod magis

rationem habet si mystice inlehigatur desertum, et non se-

cundum simphcem htteram. Qui enim in deserto praedicat,

superflue facit ibi vociferari, ubi se loquentem nullus exau-

diat. Praecursor ergo Christi, et vox clamantis in deserto,

prsedicat in deserto aniraae quae non habebat pacem. Non

* Isai. 1, K—' Amos. i, i. —

' Luc. m, i.

—^"

Ib. i et 2. —^"

Jer. r, i.



IN LUCA.M IIOMILLB. 1 33

solum autem tunc, sed et in praesenti primum lucerna ar-

dens et lucens venit, et praedicabat baptisma poenitentiae in

reraissloneni peccalorum : deinde lux vera subsequitur,

quando lucerna ipsa loquitur : « Illum oportet crescere, me

• auteni minui *. » Fit verbum in deserlo, et venit ad omnem

circa regionem Jordanis^. Quae enim aiia loca debuit circuire

Baplista, nisi vicinia Jordanis, ut quicumque voluisset agere

poenitentiam, praesto csset ad lavacrum aquse? Porro Jor-

danis, descendens interpretatur : descendens autem et largo

impetu currens fluvius Dei, Salvalor noster Dominus est, in

quo baplizamur. Quam veram aquam salularem in remis-

sionem quoque peccatorum in baptisma praedicat : venite

catechumeni, agite poenltentiam, ut in remissionem pecca-

torum baptisma consequamlni. In remissionem peccatorum

ille

accipit baptisma, qui peccare desistit. Si quis enim pec-cans ad lavacrum venit, ei non fit remissio peccatorum.

Proplerea obsecro vos ne absque cautela et dilige||ti clr-

cumspectlone ad baptismum venialls, sed ostendatis pri-

mum fructus dlgnos poenitentia). Facite allquid temporls in

conversalione bona, mundos vos a cunctis sordlbus vitils-

que servate, et tunc vobis remissio peccatorum fiet, quandocoeperitis et ipsi propria peccata contemnere. Dlmlttite de-

licta vestra, et dimittentur vobis. Hoc autem ipsum quod

nunc de veteri instrumento ponltur, In Isaia propheta scrlp-

tum legimus; ILi enini dlcltur : « Vox clamantis in dcserlo

» Parate viam Domlni, rectas facite semitas ejus'. » Vult

Dominus in vobls reperlre viam ut possit In vestras animasingredi et Iter suum facere. Pra^parale ei semitam de quo

dicitur : « Rect&§ facite semilas ejus : » Vox clamantis in de-

serto, vox clamat : Praiparateviam.Primo enim vox ad aures

pervenit: deinde postvocem, Imo cum voce,auditum sermo

penetrat. Juxta hunc sensum a Joanne annunllatus est Chri-

* Joan. iii, 00, —' Luc. iii, 4« —

* Isai. il, 3.



l54 OUIGtKIS

slus. Videamus ergo quid vox de Verbo anauntiet. « Praepa

» rate, inquit, viam Domino. » Quam viam Domino prsepa^

remus ? Numquid corpoream ? Aut potest sermo Dei tali

itinere pergere ? An intrinsecus praeparanda est Domino, et

in corde noslro recta et aequalis semita componenda ? Haec

est via per quam ingressus est sermo Dei, qui in humani

corporis capacitate consistit. Magnum est cor hominis, et

spatiosum, et capax, si tamen mundum fuerit. Vis ejus mag-

nitudinem latitudinemque cognoscere? Vide quantum di-

vinorum sensuum magnitudinem capiat. Ipse ait : « Dedit

» mihi eorum quae sunt notitiam; rationem mundi scire,

» et opera elemenlorum; principium et finem, et medieta-

» tem saeculorum; temporum varietates, et translationem

» mensium; annorum circulos, et siderum sedes; naluras

» anlmalium, et furores bestiarum; spirituum violentias, et

» cogitationes hominum; diversitates arborum, et vim ra-

» di^m ^ » Vides non parvum esse cor hominis, quod tanta

capiat. Neque in corporis quantitate, sed in fortitudine ejus

inteUige, quae tantam scientiam capiat veritatis. Ut au-

tem et simplices quosquo quotidianis exempHs ad creden-

dum adducam quod grande sit cor hominis, videamus.

Quascumque urbes transivimus, habemus illam in animo;

et quaHtates, et situs platearum murorumque, et aedificio-

rum in corde nostro versantur : viam quam ingressi sumus,

in memoriae pictura ac descriptione retinemus ; mare quod

navigavimus lacita cogitatione amplectimur. Non est par-

vum, ut dixi, cor hominis, quod potest tanta caperc. Si

aulem non est parvum lanta capiens, consequenter in illo

via Domini praeparatur, et recta llt semita, ut ambulet in

illa sermo Dei atque sapientia. Praepara viam Domino per

conversalionem bonam, et egregiis operibus tene semi-

|am, absque offensa ulla deambulet in te Verbum Dei, et

* Sap. VII, 1 j ct secjq.



IN LUCAM HOMIUiE. »35

donet tibi mysteriorum suorum adventusque noliliam

Quod sequitur*, proprie de Domino Salvatore est.

Neque enim a Joaniie omnis vallis impleta est, sed a Do-

mino Salvatore. Seipsum unusquisque consideret, quis erat

flntequam crederet : tunc animadvertet vallem humilem,

vallem se fuisse praecipitem et in ima demersam. Quando

venit Dominus Jesus et misit Spiritum sanctum vicarium

suum, vallis omnis expleta est. Expleta est autem operibus

bonis et fructibus Spiritus sancti. Charitas non sinit per-

manere te vallem. Quod si pacem habueris, et sapientiam,

et bonitalem, non solum vallis es5e desistes,sed etiam mons

esse incipies Dei. Quod tamen de gentibys quotidie ma~

gis fieri videmus atque compleri : « Omnis vallis implebi-

» lur, » quam de populo Israel, qui de excelso depositus

est. « Omnis, inquit, mons et collis humiliabitur ^. » Mons

erat quondam ille populus, et collls, qui depositus est atque

destructus. « lilorum delicto salus gentibus data est ad

» aemulandum eos ^ » Quod etsi contrarias fortitudines quae

adversus mortales erigebantur, dixeris montes et colles esse

depositos, non peccabis. Ut enim impleantur hujuscemodi

valles, humiliandae sunt. Sed et hoc quod in adventu Chri-

sti prophetatum est, utrum expletum sit contemplemur.

Sequitur enim : « El omnia prava erunt in directa \ » Unus-

quisque nostrum pravus erat, si tamen non et usque hodie

perseverat, et per adventum Christi qui factus est ad ani-

mam nostram, prava quaeque directa sunt. Quid enim tibi

prodest si Christus quoijdam venit in carnem, nisi quoque

ad tuam animam venerit? Oremus ut illius quotidie no-

bis adventus fiat, et possimus dicere : « Vivo autem, jam

» non ego, vivit autem in me Christus ^ » Si enim Christus

' Hom. XXII. p. 958 et seq.

2 Luc. Hi ,5. — 5 Uom. X! , 11. — * Luc. ni, 5. — ^ Gal. 11, 20,





IN LUGAU HOMILIiE. iSj

illos loquitur, ad vos, o calechuineni et catechumenae, loqui-

tur. Qui disponilis venire ad baplismum, considerate num

forsitan vobis dici possit : « Generatio viperarum. » Sed et

illud quod sequilur, nisi pravitatem venenaque serpentum

de corde veslro expuleritis, dicetur ad vos : « Quis ostendit

» vobis fugere ab ira vcntura * ? » Magna huic saeculo im-

pendct ira : omnis iram Dei passurus est mundus : tanlam

vastitatem coeh', et laliludinem terrae, et stellarum choros,

splendorem solis, et luna? noclurnae solalia, Dei ira subver-

tet. Haec enim omnia propter hominum peccata Iransibunt.

Et olim quidem super omnia tantum in terra venit ira Dei,

quia omnis caro reliquerat viam suam super terram ^: nunc

autem et super coelum et super terram ventura est ira Dei.

« Goeli pertransibunt, tu autem permanebis ( ad Deum

» dicUur)f et omnes sicut vestimentum veterascent^ » Vi-

dete qualis et quanta ira sit, quae mundum omnem con-

sumptura sit, et puniet cos qui poena digni sunt, inveniet-

que materiam in qua se exerceat. Unusquisqae nostrum ex

eo quod gessit, irae materiam praeparavit. « Secundum du-

» ritiam enim tuam, el impoenitens cor, thesaurizas tibi iram

» in die iroe et revelationis jusli judicii Dci\ » dicitur ad

Romanos. Dein sequitur : « Quis ostendit vobis fugere ab

» ira ventura? Facite ergo fructus dignos poenitentiae ^ »

Et vobis qui venilis ad baptismum, dicitur : « Facile fruc-

» tus dignos poenilentiae. » Vultis scire qui sunt fructus

poenitentiae ? Gharitas fructus est spiritus, gaudium fruc-

tus est spiritus, pax, patientia, benignitas, bonitas, fides,

mansuetudo, continentia% et reliqua hujuscemodi. Si haec

omnia habuerimus, fecimus fructus dignos poenitentiae.

Rursum dicitur ad eos qui ad Joannis baptismum venie-

bant : « Et ne incipialis dicere intra vosmelipsos : Patrem

* Luc. II), 7. — 2 Gen. vi, 12. — ' Ps. ci, 37. — '' Rom. m, 5. — ^ Luc.

III, 7, 8. — * Galat. v, 22, aS.



l58 OKIGJilNlS

» habemus Abraham : dico enim vobis, quia potost Deus

» de lapidibus islis suscilare filios Abraham. » Prophetat

Joaiines novissimus prophetarum expulsionem prioris po-

puli, et vocationem gentium. Illis enim qui de Abraham

gloriabantur, dicit : c Et ne incipialis dicere in vobismet-

» ipsis : Patrem habemus Abraham*. » Et de gentibus sur-

sum loquitur : « Dico enim vobis, quia potest Deus de lapi-

» dibus istis suscitare fdios Abrahaj. » De quibus lapidibus?

Non utique lapides irrationabiles corporeosque monstra-

bat, sed homines insensibiles et quondam duros, qui quia

lapides et h*gna adorabant, impletum est illud quod in Psal-

mo cantabatur : « Similes illis fiant qui faclunt ea, et om-

» nes qui confidunt in eis^ » Vere qui faciunt idola, et con-

iidunt in eis, similes sunt diis suis, absque sensu, sine ulla

ralione, in lapides lignaque conversi sunt. Gumenim tantum

videant creaturarum ordinem, decorem, officium, tantam

mundi puIchritudinem,noIunt de creaturis intelligere crea-

torem,neque considerant tanta3 dispensationis aliquam pro-

videntiani, aliquem esse rectorem; sed sunt cajci, his tan-

tum oculis mundum videntes,quibus irrationabilia jumenta

et besliae vident.

Nonenim animadvertunt in his quae vident

ratione regi, aliquam inesse rationem. Haec propterea, quia

Joannes dixerat : « Potest Deus de lapidibus istis suscitare

» filios Abrahae^ » Et nos igitur obsecremus Deum, ut si

quando fuimus lapides, vertamur in filios Abrahae pro his

filiis qui ejecti sunt, et repromissionem adoptionemque suo

vilio perdiderunt. Unum testimonium adhuc de lapidibus

ponam. Si quidem in cantico Exodi scribitur : « Verlantur

» in lapides, donec perlranseat populus tuus isle quem pos-

» scdisti *. » Rogatur itaque Deus, ut paulisper convertan-

lur in lapides. Hoc enim Graecus sermo significantius so-

nat, civa/t,3ôou3w7av, donec pertranseat populus Judaeorum.

^ Luc. 111, 8. —2 pjjai. cxiii, 8. —

^ Luc. uij 8- —'' Exod. xv, i6.



IiX LUCAM lIOMILIiE. lOQ

llaud dubium quin postquam illi transierint, gentes lapi-

deae esse cessabunt, et pro duro corde recipient humanam

in Christo rationabilemque naturam

Joannes * illo jam tempore loquebatur : « Ecce securis ad

i) radices arborum posita est^ : » et si quidem jam ingrueret

consummatio, et temporum finis instaret, nulla mihi qucEs-

lio nasceretur; dicerem enim hoc quod ait : « Ecce securis

» ad radices arboris posita est* ; » et illud : « Omnis enirn

» arbor quae non facit fructum bonum, praecidetur, et in

» ignem mittetur, » propterea prophetatum, quia in illo tem-

pore complebatiir. Cum autem tanta post saecula fluxerint,

et lam innumerabiles anni ab illo tempore usque ad prae-

senlem diem transierint, quomodo Spiritus sanctus in Pro-

pheta dicat : « Ecce securis ad radices arborum posita est,»

debemus inquirere. Ego puto Israelitico populo prophetari,

quod proecisio ejus vicina sit. His enim qui egrediebantur

ad eum ut baptizarentur, inter caetera loquebatur : « Facite

» fructus dignos poenitentiae^, » et quasi Judoeis dicebat : « Ne

» incipiatis dicere in vobismetipsis : Patrem habemus Abra-

)) ham. Dico enim vobis, quia potest Deus ex lapidibus istis

» suscitare fdios Abrahae^ » Hoc ergo quod ait : « Ecce se-

» curis ad radices arborum posita est% » Judaeis loquitur.

Cui sensui et Apostohcum illud congruit, fractos esse ab hac

securi infldehtatis ramos, alque succisos, ut amputaret ex

arbore non radicem, sed ea quae de radice pullularunt, ut

inradicepristinae arboris rami possint oleastri inseri^. «Om-

» nis ergo arbor quae non facit fructum bonum, praecide

» tur, et in igriem mittetur ^ » Hunc enim finem habet, ut

incendio concremelur. Deinde tres ordines inducunturscis-

citantium Joannem super salute sua : unus quem Scriptura

* Hom. XXIII. p. 969 et seqq.'^ Lnc. III, 9. — 3 ibid. — 4 ll)i(J. 8. — 5 Il)id. — 6 Il>id. 9. — 7 Roiu.

XI, 16, 1 J <;t Scqq " Luc. Ml, (j.



1^0' ORIGENIS

appellavltpopuios exeuntes ad baptisuia, alius quem Publi-

canos nominat, tertius qui militum appellatione censelur.

« Inlerrogabant eum turbae, dicentes : Quid faciemus? Qui

» respondens eis : Qui habet duas tunicas, det ei qui non

» habet; et qui habet cibos, simililer faciat*.» Quod qui-

dem nescio si turbae convenial praecipi. Magis enim aposto-

hs quam vulgo congruit, ut qui duas tunicas habet, unam

Iribuat non habenti. Et ut scias magis hoc apostoiis quam

populis convenire, audi quid a Salvatore dicatur ad eos :

« Neque duas tunicas tollatis in via ^. » Duplex itaque ves-

limentum quo unusquisque vestitur, et pra^cipitur ut alte-

rum tribuat non habenti, aliam intelligentiam sonat. Vult

enim nos Salvator, quomodo non habemus duobus servire

dominis, sic nec duas habere tunicas, nec duplici veste cir-

cumdari, ne sit unum indumentum veteris hominis, et al-

lerum novi. E contrario autem cupit ut expoliemus nos ve-

terem hominem, et induamus n.ovum. Hucusque facilis

expositio est. Porro qua^ritur quomodo, juxta hanc inter-

pretationem, jubealur nobis non habenti Iribuere vestimen-

tum. Quisnam esl ille qui ne unum quidem indumentum

super carnem suam habet, qui nudus est, qui omnino nulla

veste coopertus ? Neque vero hoc dico, quod non praecipia-

tur liberalitas, et in pauperes misericordia; hyperbolica

clemenlia, ut etiam nudos altera tunica protegamus : sed

hoc aio, quod et profundiorem locus iste respiciat intellec-

tum, et oporteat ei dare lunicam qui omnino non habebat.

Quis est ergo iste qui tunicam non habet? nempe iiie qui

penitus Deum non habet, Debemus igitur exuere nos, et ei

dare qui nudus est. Alius habet Deum, alius omnino non

habet, conlraria videlicet fortitudo. Et quomodo scriptum

est ut in profundo maris praecipitemus delicta nostra, sic

projici a nobis oporlet vilia atque peccala, et jacere super

* tuc. III, 10. — ^ Matlh. X, 10.

1



IN LUCAM HOMILI^. l/^t

euni qui eorum nobis causa extilil^ « Et qui habet, tn(juit,

i> cibum, similiter faciat *. » Qui habet cibos, tribuat non

habenti, ut non sohim ei vestimentum, sed etiam id quod

possit comedere largiatur. « Venerunt autem et Pubhcani

» baptizari ab eo ^. » Hoc et juxta simphcem inlenigentiam

docet Pubhcanos nihil amphus quoerere quam in Lcge prae-

ceptum est; qui enim plus exegerint, non Joannis manda-

tum praevaricant, sed Spiritus sancli qui locutus est in

Joanne. Nescio autem utrum, ut secundum avaywy/jv, ahud

quiddam excehenlius sermo significet, et an debeamus in

tah auditorio res tam mysticas prodcre, maxime inter eos

qui Scripturarum meduhas non introspiciunt, sed tantum

supcrficie delectantur. Periculosum quidem est, sed tamen

slrictim breviterque tangendum. Gum exierimus a saeculo,

et hajc vita nostra fuerlt commutata, erunt quidam in fini-

bus mundi sedentes velut Piiblicanorum officio diligentis-

sime perscrutantes ne quid sui in nobis inveniant. Videtur

mihi princeps saeculi hujus quasi Publicanus esse, unde

scriptum est de eo : « Venit princeps mundi istius, et in me

» habet nihiP.» Ihud quoque quod in Apostolo Icgimus :

oReddite omnibus debita; cui tributum, tributum : cui vec-

» tigal, vectigal; cui honorem, honorem : nemini quid de~

» beatis, nisi ut invicem diligatis*,» sacrate intelligendum

est. Quamobrem consideremus ne forte cum non habue-

rimus quod pro vectlgali queamus reddere, ipsi Irahamur

ob debltum, ut solet apud sajculi quoque fiari vectigales,

quando quis pro debito ipsi relpubhcre serviturus includi-

tur. Complures e nobis ab isliusmodi Publicanis tenendi

sunt, quos Jacob ille vir sanctus non magnopere formida-

bat, nec verebatur ut de Pubhcanorum vectigalibus in eo

aliquid reperiretur. Unde et audacter ad Pubhcanum ihum

* Mich. VII, 19. — 2 Luc. ni, 11. — ^ Ihidem, 12, — ^ Joan. xiv, 5o. —* Rom. XIII, 7, 8.



1^2 ORIGENIS

loquebatur LaLan : « Gognosce si quid tuarum rerum est

» apud me*. » Super quod agit testimonium Scriptura di-

cens : «Etnon cognovit Laban apud Jacob quidquam^.» ....

Haec idcirco diximus, ut ostenderemus et Pubiicanos do-

ceri a Joanne, et non solum eos qui reipublicae vectigalibus

serviunt, sed etiam iilos qui veniebant ad poenitentiam. Et

alii erant a corporalibus Publicani, sicut et alii milites, qui

egrediebantur ad baptismum poenitentiae. Venit enim non

Joannes et propheta tantum, sed etiam ipse Salvator, et

hominibus, et Angelis, et virtutibus cseteris salutarem poe-

nitentiam praedicare, « ut in nomine Jesu omne genu flec-

» tatur, ccElestium, et terrestrium, et infernorum ; et omnis

» lingua confiteatur, quia Dominus Jesus Christus in gloria

» est Dei Patris'.

Joannem\ qui minor est Christo, suscepit populus, repu-

tans et cogitans ne forte ipse esset Christus : eum vero qui

major illo venerat, non suscepit. Vis causam scire? Cog-

nosce : Joannis baptisma videbatur, Christi baptismus in-

visibilis erat. « Ego enim, inquit^ baptizo vos in aqua : qui

» autem posl me venit, major est; ipse vos baptizabit Spiritu

» sancto et igni^ » Quando baptizat Jesus Spiritu sanclo, et

rursum quando igne baptizat ? Numquid uno atque eodem

lempcre Splritu et igni baptizat, an vario atque diverso?

« Vos autem baptizabimini Spiritu sancto non post multos

»hos dies^ » Baptizatisunt; Apostoh post ascensionem ejus

adcoelos Spiritu sancto : quod autem igni fuerint baptizati,

Scripturanon memorat. Sedquomodo Joannes juxta Jorda-nem fluvium venientes ad baptismum praestolabalur, et alios

abigebat dicens : « Generatio viperarum%» et reliqua, porro

eos qui confitebantur vitia atque peccata suscipiebat : sic

* Gen. XXXI, 02. — ^ Ibid. 35.— ' Pliilip, it, 10, 11.

^* Hom. XXIV. p. 9G1 et seq.

^ Luc. m, 16. —"

Act. I, 5. —"

Luc. iii, 7.



I\ LUGAM HOmUJE. l^^

slabitinigneo flumine Domiaus Jesus juxtaflammeam rom-

phaeam, ut quemcumque post exitum vita^ hujus qui ad pa-

radisum transire desiderat, et purgatione indigct, hoc eum

amne baptizet, et ad cupita transmiltat; eum vero qui non

habetsignum priorum baptismalum,lavacro igneo non bap-

tizet. Oportet enim prius aliquem baptizari aqua et Spiritu,

ut cum ad igneum fluvium venerit, oslendat se et aquae et

Spiritus lavacra servasse, et tunc mereatur etiam ignis ac-

cipere baptismum in Christo Jesu

Habet* periculum et dilectio, si modum transeat. Debet

enim qui aHqueni dihgit naturas et causas considerare di-

lecti, et non eum plus diligere quam meretur. Nam si men-

suram charitatis modumque transcenderit, et qui diligit

et qui dihgitur in peccato erunt. Quod ut manifestius fiat,

ponamus exemplum. Joannem populus mirabatur, et dihge-

bat eum : et revera crat dignus miraculo, ut plus ei quam

caeteris hominibus deferretur, quia ahter quam cuucti mor-

tales vixerat. Non omnes sumus simplici contenti cibo, sed

varietate delectamur escarum : unum nobis ad potandum

vinum sufficit; varii gustus vina mercamur : Joaunes vero

semper locustis, semper vescebatur melle sylvestri, et con-

teutus erat simphci et tenui cibo, ne corpus ihius crassiori-

bus pulmentis pinguesceret, et exquisitis dapibus gravare-

tur. Hujusmodi quippe natura corpora nostra sunt ut escis

superfluis aggraventur, et cum corpus fuerit aggravatum

anima quoque oneretur, quae per totum diff"usa corpus pas-

sionibus iljius subjacet. Quamobrem recte pnecipitur cis

qui observare possunt : « Bonum est non manducare car-^

» nem, neque bibere vinum, neque in quo frater tuus scan-

» dalizetur^. wErat igitur Joannes vitae mirabilis et mullum

ab ahorum hominum conversatione diversus. Non habebat

* Honi. XXV. p. 962 et seq.

^ Rom. XIV, 21.



l44 • ORIGliMS

sacculum, iion famulum, non saltem vile lugurlum. Mora-

batur in deserto non solum usque ad diem ostensionis suae

ad Israel; verum eo tempore quo poenitenliam populo prae -

dicabat, erat in solitudine Judaeae, et aqua simplici irriga-

batur, ut et in potu esset diversus a caeteris. Nos qui versa-

mur in urbibus, qui in medio populorum sumus, et vestes

quaerimus lautiores, et cibos, et habilia : ille vero qui in

eremo morabatur, videle quali veslimenlo indutus fuerit:

de pilis camelorum sibi tunicam fecerat, et zona pellicea

cingebatur. Omnia ergo in illo nova erant,et propter dissi-

militudinem vitas, universi qui videLant admirabanlur eum,

et mirantes studiosissime colebant, super omnia quod poe-

nitentes in remissionem peccatorum baptizabat. Quas ob

causas dillgebant eum quidem justissime, sed non servabant

in charitate modum : cogitabant enim ne forte ipse esset

Christus. Quam inordinalam et irrationabilem charitatcm

cavens apostolus Paulus, de semetipso loquebatur : « Timeo

» autem ne quis de me cogitet super id quod videt in me,

» aut audit ex me. Et ne magnitudo revelationum exlollat

» me, etc* » Quod metuens ne etiam ipse incurrat, nolebat

omnia de se judicare quac noverat, ne quis eo plus arbitre-

tur esse quam cerneret, et mensuram honoris excedens di-

ceret quod dictum fuerat de Joanne, quia ipse esset Ghris-

tus. Quod quidem nonnulli etiam de Dositheo Samaritarum

haeresiarcha dixerunt, ahi vero de Juda Galilaeo. Denique

in tantam quidam dilectionls audaclam proruperunt, ut

nova qutcdam et inaudita super Paulo monstra confinge-

rent. Alii enim aiunt hoc quod scriptum est, sedere a dex-

Iris Salvatoris et sinistris, de Paulo etde Marcione dici, quod

Paulus sedet a dextris, Marcion sedeat a sinistris. Porro alii

legentes : « Mittam vobis advocatum Spiritum veritatis^, »

iiolunt intelligere tertiam personam a Patre et Filio, et di-

* I Cor. XII, 6, 7. — 2 Joan. xiv, 16, 17.



IN LUCAM HOAIILI.E. 1^5

vinamsuLlimemque naturam, sed apostolum Paulum. Non-

ue tibi omnes videntur plus amasse quam expedit, et dum

virtutem uniuscujusque mirantur, dilectionis perdidisse

mensuram? Quod quidem in Ecclesia palimur : plerique

cnim dum plus diliguntquam meremur, haec jactant et lo-

quuntur, sermones noslros doctrinamque laudantes, qua^

conscientia nostra non recipit. Alii vero tractatus nostros

calumniantes, ea senlire nos criminantur quae nunquam

sensisse nos novimus. Sed neque hi qui plus diligunt, ne-

que illi qui oderunt, veritatis regulam tenent ; et alii per

dilectionem, alii per odium metiuntur. Unde oportet chari-

tati frena imponere, et tantum ei vagandi permittere liber-

talem, quantum in proerupta non corruat. Scriptum est in

Ecclesiaste : « Ne sis justus multum, neque ampliora cogi-

» tes, ne forte obstupescas^ » Quod exemplum sequens

possum simile quid dicere : Ne diligas hominem ex tota

anima tua, et ex tota virtute tua : Ne ames Angelum de toto

corde, de tota anima, de tota virtute ; sed praeceptum juxta

eloquium Salvatoris soli serva Deo. « Diliges enim, inqiiit,

)) Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima

» tua, et ex tota virtute tua. » Respondeat mihi aliquis, et

dicat : Salvator proecipit : « Diliges Dominum Deum tuum

» ex toto corde tuo, et ex tola anima tua, et ex tota virtute

» tua, et proximum tuum tanquam teipsura . » Volo diligere

Christum : doce ergo me quomodo eum diligam. Si enim

dilexero enm ex toto corde meo, et ex tola anima mea, et

ex tota virtute, contra praeceptum facio, ut alterum nbsque

imo Deo sic diligam. Sin autem minus eum dilexero quam

omnipolenlemPatrem,timeo ne in Primogenitum universae

creaturae impius et profanus inveniar. Doce me, et ostende

rationem, quomodo inter utrumque medius incedens, dili-

gere debeam Christum. Yis scire qua charitate Christus dili-

^

Eccles.VII,

17. —2

Matth. xxn, 3j, 3y.

Xii. 10



l/.6 ORIGEMS

gendus sit ? Breviter ausculta. Diliges Dominum Deum tuum

in Christo. Putas diversam habere posse in Palre et Filio

charitatem ? Simul dihge Dominum Christum. Dilige Pa-

trem in Filio, Filium in Patre, ex toto corde, et ex tota

anima, et ex tota virtute. Quod si ahquis sciscitatur, et di-

cit : Hoc quod asseris de Scripturis proba : audiat aposto-

lum Pauhjm, qui habebat rationabilem charitalem, loquen

tem : « Certus enim sum, quia neque mors, neque vita,

» neque Angeli, neque potestates, nec praesentia, nec fu-

» tura, nec fortitudo, nec altitudo, necprofundum, necaha

» creatura poterit nos separare a charitate Dei, quae est in

» ChristoJesu, Domino Salvatore nosiro^. »

Christus^ est Deus, « et qui adorat eum, in spiritu et ve-

» ritate oportet adorare^ »Deus quoque noster, « ignis con-

» sumens est*. » Dupliciter appellatur Deus, et spiritus, et

ignis. Justis spiritus, ignis peccatoribus. Sed dum et AngeH

spiritus ignisque dicuntur : « Qui facit, inquit, Angelos suos

» spiritus, et ministros suos ignem urentem *» AngeH sanc-

tis quibusque sunt spiritus; his vero qui merentur addicunt

ignem, et fervorem subministrant. Juxta quem sensum et

Deus noster atque Salvator cum sit spiritus, ignem venit

mittere super terram. Spiritus, secundum illud quod scri-

bitur : « Gum autem conversus fueris ad Dominum, aufere-

» tur velamen% »et, « Dominus spiritus est'. » Ignem autem

venit mittere non super coehim, sed super terram, ut ipse

demonslrat dicens : « Ignem veni mittere super terram, et

» quid volo, nisi ut jam ardeat"? » Si

enim conversusfueris

ad Dominum qui est spiritus, Christus tibi spiritus erit, et

non venit ignem mittere super torram. Quod si non con-

verteris ad Deum, sed habes terram et fructus ejus, ignem

* Rom. viM, 38, 09.

2 Hom. XXVI. p. 965 ot seq.

3 Joan. IV, 9.^. — ^* Dcut. iv, 24. — ^ Ilehr, 1,-. ~ ^ 2 Cor. 111, iG, 1 j.

•^"^ Joan. IV, s/j.

—* Luc. xiij 49-



IN LLCAM H^MILI^. 1^7

veiiit miltere super leriam tuam. Huic quid simile etiam de

Deo scriptum est : « Igais accsnsus est fuioris ejus, » non

usque ad coelum sursum, sed « usque ad infernum deorsum,f> et devorabit » iion coelum, sed « terram et germina ejus*. »

Quorsum ista memoravi ? Quia et baptismus quo baptizat

Jesus, in Spiritu sanclo est, et igni, Memini eorum quae nu_

per locutus sum, nec pneterit explanatio superior, sed volo

et novum aliquid inferre. Si sanctus fueris, Spiritu sancto

baptizaberis; si peccator, in ignem mergeris, et unum at-

que idem baptisma indignis et peccatoribus in condemna-

tionem ignemque vertetur : his vero qui sancti sunt, et tota

fidead Dominum convertuntur, Spiritus sancti gralia salus-

que tribuenda est. Is ergo qui Spiritu sancto et igne dicitur

baptizare, habet « ventilabrum in manu sua, et mundabit

» aream suam, et congregabit triticum suum in horreum;» paleas autem comburet igni inextinguibili ^. » Volo inve-

nire rationem quare Dominus noster habeat venlilabrum,

et quod blando vento leves paleae huc illucque rapiantur,

grave vero triticum in unum deferatur locum : neque enim

absque vento possunt triticum et paleae separari. Existimo

tentationes pro vento inteiligi, quae confuso credentium

acervo, alios paleas, alios triticum esse demonstrant. Gum

enim anima tua fuerit aliqua tentatione superata, non ten-

tatio te vertit in paleas, sed cum esses palea, levis videlicet

et incredulus, ostendit le esse tentatio quod latebas. E con-

trario autem cum fortiter tentamenta toleras, non te facit

fidelem lentalio, atque patientem, sed virtutem quae in te

erat palientiae et fortitudinis, et latebat, profert in medium.

«Putas enim, alt Domlnus, aliter me tibi locutum fuisse,

» quam ut pareres justus ?»et alibi : « Afflixi te, et affeci pe-

» nuria, ut manifesta flerent quae erant in corde tuo. » In

hunc modum et tempestas non facit super arenam aedifi-

^ Dtllt. XXMI, 22. 2 Luc. IU, 17.

10.



,48^^^"^'^^'^'

cium consistere, sed super terram. Quoe cum fuerit exorta,

id quod super terram fundatum est non evertet; quod vero

super arenam fluctuat, probatillico non bene fuisse funda-

lum. Quapropter antequam oriatur tempestas, antequam

venlorum flabra consurgant, priusquam intumescant flu-

mina, dum adhuc silent universa, omne studium nostrum

ad aidificiorum fundamenta vertamus, aedificemus domum

nostram variis firmisque lapidibus praeceptorum Dei, ut

cum persecutio ssevierit adversus Ghristianos, durusque

lurbo surrexerit, ostendamus nos habere aedificium super

petram Ghristum Jesum. Si quis aulem (quod procul ab-

sit a nobis) negaverit, iste sciat non se illo tempore quo ne-

gasse visus est, Ghristum negasse, sed semina et radices

habuissenegandi jam veteres, tuncverofuisse agnitumquod

habebat,etin medium esse productum. Oremus igitur Do^

minum ut simus a;dificium quod tempestas nulla subvertat,

fundatum supra petram per Dominum nostrum Jesum

Christum....

Oui* Evangelii ermonem docet, non unam rem nunliat,

sedplurimas. Hoc quippe Scriptura significat dicens : « Multa

» quidem et aha exhortans annuntiabat^ » Itaque eliam aha

qu» scripta non sunt Joannes populo prccdicabat:quae au-

tem scripta, considerate quanta fuerint quae annuntiant

Christum. Monstravit enim baptismum Spiritus sancti, prae-

dicavit Pubhcanis salutem, docuit mihtes disciplinam,

aream purgari, succidi arbores, et caetera quae Evangelii

narrat historia. Exceptis ergo his quae scripta sunt, etiam

illa qu3e scripta non sunt annuntiasse monstratur in eo quod

dicitur : « Multa quidem et alia exhortans annuntiabat po-

), pulo. » Et quomodo in Evangelio secundum Joannem de

Christo refertur, quia «multa et alia locatus est quae non

1 Hom. xxvu. !>. 964f't

seq-

^ Luc. 111, i8-



IN LUCAM HOMILI.«. 1 ^9

B sunt scripta iti liLro isto : quae si scriberentur, neque ip-

» sum puto mundum capere potuisse libros qui scribendi

» erant *: » sic et in praesenti loco inteUige, quod forsitan

Lucas, quoniam majora quaedam a Joanne annuntiabantur

quam ut deberent litteris credi, noluerit ea nominatim di-

ccrc, sed tantum significaverit quod dicla sint; et idcirco

dixisse : «Mulla quidem et alia exhortans annuntiabat po-

» pulo^. » Miremur quidem Joannem ex his quaj sequuntur,

maxime quod inter natos muHerum major Joanne Baptista

nemo fuerit, et in tantam opinionem merito virtutis ascen-

derit, ut a plerisque Ghristus putaretur : sed aliud multo

mirabilius. Herodes tetrarcha habebal regiam potestatem,

et polerat eum cum vohiisset occidere : etcum rem fecisset

injuslam et contra legem Moysi, ut uxorera fratris sûi acci-

peret, quae habebat filiam de priori viro, non eum timuit,

non accepit personam, non cogitavit, ut dixi, regiam potes-

tatem, non formidavit interitum; sciebat enim, etiamsi pro-

pheta non esset, quod lacessitus eum posset occidere. Haec

igilur universa cum nossct, libertate prophetica corripuit

Herodem, et incestas nuptias arguit, et ob id clausus in car-

cere, non de morte sollicitus, non de incerto judicii, sed in

vinculis de Christo quem annuntiaverat, cogitabat. Et quia

ipse ad eum ire non poterat, mittit discipulos suos sciscitan-

tcs : « Tu es qui venlurus es, an alium expectamus^? »

Animadverlis quod et in carcere docuerit; vides eum et

in illo loco discipulos habere, et quam ob causam ibidem

per se erudiebat. Inler quae etiara cura de Jesu orta essefe

quaestio, raittit ex discipulis et interrogat : « Tu es qui ven-

» turus es, an alium expectamus? » Rcvertuntur discipuli,

cl nuntiant raagislro quac Salvator jusserat nuntiari : cujus

vcrbis Joannes armatus ad praelium conlldcnter emoritur,

et libenter capite truncaiur ipsa vox Domini voce firmatus,

* Joan. XXI, 25.— 2 Luc. ui, i8.— * Id. vii, 19,



l5o ORIGliiNlJ^

verum esse Dei Filium qiiem credebat. Haec de Joamie, et

liberlate ejus, et Herodis insania, qui super multa scelera

etiam hoc addidit, ut Joannem primum carcere cluderet,

et poslea decollaret. Quia vero Dominus baptizatus est, et

coeli aperti sunt, et Spiritus sanctus descendit super eum,

voxque de cc&lis intonuit dicens : « Hic est Filius meus di-

» lectus, in quo mihi complacui* ; » dicendum est in bap-

tismo Jesu coelum esse reseratum, et ad dispensationem

remissionemque peccatorum, non illius qui peccalum non

fecerat neque inventus est dolus in ore ejus, sed totius

mundiapertos esse coelos.etSpiritumsanctumdescendisse

ut postquam Dominus ascendisset in excelsum, et caplivam

duxisset captivitatem,tribueret nobis Spiritum qui ad seve-

nerat, quem quidem dederat et resurreclionis tempore, di-

cens : « Accipite Spiritum sanctum. Si cui dimiseritis pec-

» cata, dimittentur eis : si cui tenueritis, tenebuntur ^. » Des-

cendit enim Spiritus sanctus super Salvatorem in specie

columbae, avis mansuetae, innocentis, et simplicis. Unde et

nobis praecipitur ut imiiemur innocenliam coiumbariim.

Talls est Spiritus sanctus, mundus, et volucris, et sublime

consurgens. Quamobrem orantes dicimus : « Quis dabit

» mihi pennas ut columbae, et requiescam* ? » Id est : Quis

dabit mihi pennas Spiritus sancti ? Et in alio loco sermo

propheticus pollicetur: «Si dormieritis inter medios cleros,

» pennae columbae deargentatae, et posteriora dorsi ejus in

» virore auri^. » Si enim inter medios cleros veteris et novi

testamenti requieverimus, dabuntur nobis pennae columbae

deargentatae, id est, sermones Dei, et posteriora ejus auri

fulgore et virore radiantia, ut sensus noster Spiritus sancti

sensibus compleatur, id est, sermo et mens illius complea-

tur adventu, et nec loquamur aliqaid, nec intelligamus, nisi

quod ille suggesserit : sed omnis sanctificatio tam in cordo

* Matth, III, jj.

—2 Joan. xx^ 22, 2 5.

—^ Pt;al. mv,

7. —* Ps. i.xvii, i^»



IN LUCAM IIOMJLI.E. l5l

quam in verbis et in opere, a sancto Spiritu veniat iii Ghri-

slo Jesu, cui est gloria et imperium in saccula saeculorum.

Amen.

gx. -

De genealogia Salwatoris,

Douiinus* nosler atque Salvator, qui multoruni Salvator,

cujus generalionem Scriptura non docuit quae. melior fuit,

nunc secundum patrum ordinem natus esse describitur. Et

cum divinitas ejus non subjaceat exordio, propter te, qui

ortus in carne es, nasci voluit, et tamen non aeque ab Evan-

gelistis nativitatis ejus ordo narratur. Quae res nonnullos

plurimum conlurbavit. Matthaeus enim incipiens nativitatis

illius seriem lexere ab Abraham, usque ad id pervenit ut di-

ceret : « Christi autem Jesu generatio sic erat ^: » et descri-

bit non eum qui baptizalus est, sed qui venit in mundum.

Lucas vero exponens nativitalem ejus, non a superioribus

ad inferiora deducit; sed cum baptizatum ante dixisset,

usque ad ipsum pervenit Deum. Nec eaedem personae sunt

in generatione ejus, quando descendere dicitur et quando

conscendere. Qui enim fecit eum coelis tibi descendentem,

mulieres non quaslibet, sed peccatrices, et quas Scriptura

reprehenderat introducit : qui vero baptizatum narrat, nui-

lius facit mulieris mentionem. In Matthaeoenim,ut diximus,

nominatur Thamar quae cum socero fraude concubuit; et

Ruth Moabitis, nec de genere Israel; et Raab, quse unde

sumpta sit scire nequeo; et conjux Uriae, quoe violavit ma-

riti thorum. Quia enim Dominus noster atque Salvator ad

hoc venerat ut hominum peccata susciperet, et eum qui

non fecerat peccatum pro nobis peccatum fecit Deus : pro-

pterea d^scendens in mundum assumpsit peccatorum ho-

' Iloin. xxviii. p. 965 cl seq.

iMallh.1,18.



l52 ORIGENIS

minum vitiosorumque personam, et nasci voluit de stirpe

Salomonis cujus peccata conscripta, et Roboam cujus de-

licta feruntur, et de caeteris e quibus multi fecerunt malum

in conspectu Dei. Quando vero de lavacro conscendit, et

secundus ordo esse describitur, non per Salomonem, sed

per Nathan nascitur, qui ejus arguit patrem super Uriai

morte ortuque Salomonis. Sed in Matlhaeo semper genera-

tionis nomen adjungitur : hic vero penitus siletur. Scriptum

est enim ibi : « Abraham genuit Isaac : Isaac genuit Jacob

» Jacob genuit Judam et fratres ejus : Judas geuuit Phares

» et Zaram de Thamar * ; » et usque ad fmem genult sem-

per apponitur. In Luca vero ubi de lavacro conscendit Je-

sus fdius, dicitur : « sicut putabatur, fdius Joseph ^: » et in

tam multa serie nominum, excepto quod putabatur fdius

Joseph, generationis nomen ascriptum non est. In Matthaeo

non est scriptum : Inclpicbat ; hic vero quia de baptismale

conscensurus erat, inciplebat legitur, Scriptura referente :

« Et ipse erat Jesus incipiens \ » Quando enim baptizatus

est, et mysterium secundae gencrationis assumpsit, ut tu

quoque priorem natlvilatem destruas, et in secunda rege-

neratione nascaris, tunc dicitur incoepisse. Et quomodo po

pulus Judaeorum, quando erat in yEgypto, non habebat in-

itium mensium; quando vero egressus est ex ^gyplo nunc

dicitur ad eum : «Mensis iste initium mensium primus erit

» vobis de mensibus anni *: » sic qui necdum est baptizatus,

nec ccepisse narratur. Nec enim frustra additum putemus

ad id quod dlcitur:

« Ipse erat Jesus % » quod sequitur:

inci-

pie7is. Sed el quod ait : « Quasi annorum triginta, » conside-

randum. Joseph triginta annorum erat quando, dimissus c

vinculis et interpretatus somniuraPharaonis, Êgypti effec-

tus est princeps, ubertatisque tempore triticum congrega-

* Matth. I, 2,0.— 2 Luc. in, 23. — ^ Ibid. — ^" Exod. xn, 2. — * Luc.

Jllj 23.



IN LUCA.M HOMILIiE. 1 55

vit, ut famis tempore haberet quod distribueret. Ego puto

quod triginta aniii Joseph, in triginta annorum prxcesse-

rint Salvatoris. Iste enim Joseph non tale triticum congrega-

vit quale in yEgypto ille Joseph, sed triticum verum atque

coelesle, ut tempore ubertatis tritico congregato, haberct

quod distribueret cum fames esset missa in /Egyptum, non

fames panis neque sitis aquae, scd fames audiendi sermo-

nem Dei. Congregat de Prophetis, de Lege, de Apostolis,

verba abundantiae, unde quando jam non scribuntur Hbri,

nec novum aliquod conficilur instrumcntum, nec mitluii-

tur ab Apostolis ea quae ab Jesu in horrea Apostolorum fue-

rant comportata, hoc est, inanimas eorum, omniumque san-

ctorum, dislribuat et nutriat iEgyptum fame periclitanlem,

maximeque fratres de quibus scribitur : « Narrabo nomen

» tuum fratribus meis, in medio ecclesiae cantabo te *. » Ha-

bent ^t a^lii homines verba palientiae, verbaque judicii, et

rehquarum verba virtutum ; hoc est, Iriticum quod Joseph

.^gyptiis distribuit. Sed ahud est frumentum quod fratri-

bus, id est, discipuHs suis distribuit de Gessen terra, de ea

quae ad orientem respicit; Iriticum Evangelicum, triticum

Apostolicum. De hoc tritico debemus panes facere, ita ta-

men ut non commisceatur veteri fermento, habeamusque

panem novum de Scripturarum tritico, farinamque com-

molitam in Ghristo Jesu, cui est gioria et imperium in sae-

cula saeculorum. Ameii.

S XI.

De tribus tentalionibus Christi.

Quando^ legis in EvangeHo : « Jesus autcm plenus Spi-

» ritu sancto reversus est ^, » et in Actibus apostolorum,

* Psalm. XXI, 20.

2 Honi. x.\ix. p. 966 et seq.

* Luc. IV, 1 et seqq.



l54 OIUGENIS

iibi dicilur quod repleli fuerinl Spiritu sanclo, vide ne

jequalcs pules esse Apostolos Salvalori; sed et Jesum, Apo-

slolos, cl alium quemlibet sanctorum, plenos Spiritu sanclo

cognosce secundum mensuram vasculi sui : et quomodo,

verbi gralia, si volueris dicere : Haec vasa plena sunt vino

vel o!eo, non statim judicas quod ;equali mensura plena

sint, siquidem aiiud sextarium capere polest, aliud urnaui,

aliud amphoram,- eodem modo et Jesus et Paulus pleni

erant Spiritu sancto : sed multo vas Pauli minus erat vase

Jesu, el tamen erat secundum mensuram suam utrumque

completum. Accepto itaque baptismo, Salvator plenus Spi-

rllu sanclo qui super eum in specie columbae de coelis ve-

Jierat, ducebatur a spiritu. Quia enim « quotquot spiritu

» Dei ducuntur, hi filil sunt Dei*, » iste autem extra om-

nes proprie Filius Dei erat, ideo et ipsum oportebat Spi-

ritu snncto duci. Siquidem scriptum est : « Ducebatur au-

» tem in desertum a j^piritu ^. » Quadraginta diebus lenlatur

Jesus, et quae fuerint tentamenta nescimus : quae ideo for-

sitan prajtermissa sunt, quia majora erant quam ut lilteris

crederentur. Et si sic oportet dicere, sicut mundus capere

non poterat omnes libros, si scripta fuissent quae fecit et

docuit^,sic quadraginta dierum tentationes quibus lentatus

est Dominus a diabolo, mundus ferre non poterat, si Scrip-

tura docuisset. Sufficit nobis hoc tantum scire, quod qua-

draginta diebus in deserto fuerit et tentabatur a diabolo,

et non comederit quidquam in diebus illis. Mortificabat

enim sensum carnis jugi continuoque jejunio : et cura com-

pleti fuissent dies, esuriil. Dixit aulem ei diabolus : « Si

» Filius Dei es, dic lapidi huic ut panis fiat^. » « Dic, ia-

» quit, lapidi huic. » Cui lapidi? utique monstrabat diabo-

Iiis quem vult panem fieri. Quaenam est ista lenlatio, ut ro-

gato patre a filio panem, ncc lapidem quod ne ipse quidem

^

lioin. viir, i-^.

—"

Luc. iv, i. —-^

J(ian. x\i, /.5.

—''

Liic. iv, 3,



IN LIJCAM 110MILI.E. l55

aclversarius voluit versipellis fallax, det lapidem pro pane?

hoc est eiiim quod diabolus voluit, ut lapis panisfierct; el

iion potius, ut non in panem lapidero, sed hominem in

lapidem verteret, quem diabolus pro pane monstraveral.

Ego puto quod usque hodie lapidem diabolus ostendat, et

hortetur singulos ad loquendum : « Dic ut lapis iste pa-

» nis fiat. » Omni lentatione qua lentandi erant homines,

primus secundum assumptionem carnis tentatus est Domi-

nus. Tentalur autem ob id, ut nos quoque illo vincentc

vincamus. Obscurum fit forle quod dico, nisi manifestius

exemplo fiat. Si videris ha3reticos dogmatum suorum men-

dacium pro pane comedere, scito lapidem eorum esse ser^

monem, quem monslrat diabolus. Neque vero existimes

unum eum habere lapidem : habet plures lapides, de qui-

bus a Matthaô introducitur loquens : « Dic ut lapides isli

» pancs flant*. » Dixit et Marcion, et lapis diaboli ei fac-

tus est panis. Dixit Valentinus, et alius lapis ei est versus

in panem. Habuit et Basilides ejusmodi, et caeteri haeretici.

Unde sollicite providendum, ne forle diaboli lapidem co-

medenies, putemus pane vesci Dei. Alioquin quai erat len-

talio de lapide panem fieri, et a Salvatore comedi ? Finga-

mus enim quod, diabolo proponente, Dominus lapidem in

panem verlit, et id quod virtute sua ipse fecerat comede-

rit et satiarit esuriem; qua^nam esset ista tenlatio, quae vic-

loria diaboli, si haec simpliciler scriberenlur? Quae, ut di-

ximus, raliojie perspecta, et tentationem ostendunt fuisse

si fierent, et victoriam quod contempta sunt fieri. Simul-

(|ue monstratur istum panem qui de lapide fiat, non csse

verbum Dei quod pascit hominem, de quo scriptum est :

« Non in pane solo vivit homo; sed in omni verbo quod

» egredielur per os Dei, vivet homo^. » Respondeo tibi, o

vcrsipelli*^ et nequam, qui me lenlaro non mcluis : Aliu^

\ Mallh. IV, 7>. — 2 Lup. IV, /[. Deiit. vi, 8, 5.



i5G ORIGENIS

est ptiiils, sermo Dei qui vivificat hominem. Simulque vl-

deamus quod haec loqualur non Flhus Dei, sed homo quem

Fih'us Dei dignatus est assumere : quasi de homine enim

lespondet, et dicit : « Scriptum est : Non in pane solo vi -

>) vit homo* : » ex quo manifestum non Deum, sed homi-

nem fuisse tentatum. Scripturae sensum dih'genter eventi-

lans, reor invenire me causam quare Joannes tenlationem

Domini non descripserit, sed tantum Matthaeus, Lucas et

Marcus. Joannes enim, qui a Deo exordium fecerat dicens :

« In prlnclpio erat Verhum, et Verbum erat apud Deum,

» et Deus erat Verhum^, » nec poterat divlnae generationis

ordlnem texere, sed lanlummodo quod ex Deo et cum Deo

esset expresserat, adjecit : « Et Verhum caro factum est^ »

Porro qula Deus tentari non potest, de quo ei erat sermo,

ideo tentari illum a dlabolo non introducit. Quia vero liber

generationis Jesu Christi de eo in Matthagi Evangelio narra-

tur, et in Luca generatio ejus descrlbitur, et in Marco homo

cst qui tentatur, propterea ejus fertur slmlle responsum :

« Non in pane solo vlvit homo. » Si igltur Filius Del Deus pro

te homo factus est, et tentatur,qul natura homo cs, non de-

hes indignari si forte tentaris. Quod si tentatus illum imi-

tatus fueris qui pro te tentatus est, et omne viceris tenta-

mentum, habebis spem cum eo qui tunc homo fult, nunc

aulem homo esse cessavit (2). Nam si qui quondam homo

erat, postquam tentatus est et recesslt ab eo diabolus us-

que ad lempus mortis, a mortuis resurgens ultra non mo-

rietur, omnls autem homo morti subjacet : Iste ergo qui

nequaquam moritur, jam non est homo, sed Deus est. Si

autem Deus est qui quondara homo fuit, et oportet te illi

similem fieri quando slmlles ejus fuerimus, et viderimus

eum sicuti est, te quoque necesse erit Deum fieri iii Ghri-

sto Jesu

^

Matth. IV, 4. —"

Joiin. 1, i.

—^

jbid. 14.



IN LUC.\M IIOMILI.Ii:. 107

Tam* Filio Dei quain Anlichristo regnandi studiiim est.

Sed et Antichristus regnare desiderat, ut occidat quos sibi

subjeceril : Chrislus ad hoc regnat ut salvet. Et unusquis-

que nostrum si leHx est, regnatur a Christo, sermone, sa-

pientia, justilia, veritate. Si autem amatores voluptatis su-

mus magis quam amatores Dei, regnamur a peccato, de quo

Apostolus loquitur : « Non ergo regnet peccatum in vestro

» mortali corpore ^. » Duo igitur reges certatim regnare fes-

tinant : peccati rex peccatoribus diabol*is, justitiae rex jus-

tis Christus. Sciensque diabolus ad hoc venisse Christum

ut regnum ilhus toUeret, et hi qui sub eo erant inciperent

esse sub Christo, oslendit ei omnia regna mundi, et homi-

num hujus sa^cuh, quomodo alii regnenlur a fornicatione,

alii ab avaritia, illi populari rapiaiitur cura, hi formae ca-

piantur illecebris. Neque vero arbitrandum est quod regna

ei mundi ostendens, Persarum, verbi gratia, regnum Indo-

rumque monstraverit; sed ostendat ei omnia regna mundi,

id esl, regnum suum quomodo regnaret in mundo, ut co-

hortans eum facere quod volebat, inciperet etiam Christum

habere subjectum. Vis, inquit, in hominibus his regnare ?

Ostenditinnumerabiles

hominummultitudines,

quae suotenebantur imperio. Et revera si miseriam et infelicitatem

nostram simpliciter volumus confileri, pene totius mundi

rex diabolus est : unde et princeps istius saeculi a Salvatore

vocatur. Quod ergo dicit : Vides hos homines qui sub meo

regno sunt, ostendit ei in puncto temporis, hoc est, in prae-

senti temporum cursu, qui ad comparationem aeternilatis

puncti instar obtinet. Neque enim necessarium habuit Sal-

vator ut ei dignitates saeculi istius et ncgotia monstraren-

lur : statim ut aciem luminum suorum ad contemplandum

vertit, et peccata regrantia, et eos qui regnarentur a vitiis

* Hom. XXX p. 967 et seq.

*

Rom. VI, 12.



l58 ORlGlilMS

conspexit, et ipsum principem saeculi diabolum supervenlen-

tem, atque gaudentem in propriam perniciem, quia tantos

siib suo habebat imperio. Dicit ergo ad Dominum diabolus :

Ideo venisli utadversus me dimices, et toUas de imperio meo

quos nunc subjectos habeo. Nolo contendas, nolo nitaris,

ne babeas uHam in certando molestiam. Unum est quod

precor : procidens adora me, et accipe regnum omne quod

teneo. Verum Dominus noster atque Salvator vult quidem

regnare, et omnes genles subjeclas esse ut serviant justitiae,

veritati, ca^terisque virtulibus : sed vult regnare quasi justi-

tia, ut absque labore regnet, ut nihil faciat indecorum, et

non vult absque labore subjectus diabolo coronari, nec sic

regnare cacteris ut ipse regnetur a diabolo. Unde loquitur

ad eum Jesus : « Scriptum est : Dominum Deum tuum ad-

»

orabis, etipsi

soUservies *. » Hos, inquit,

omnespropterea »

volo mihi esse subjectos, ut Dominum Deum adorent, et

ipsi soh scrviant. Hoec est cupido regni mei. Cur autem a

me vis accipere peccata quae dissoluturus veni, quae etiam

a caeteris auferre desidero? Scito atque cognosce me in hoc

manere quod dixi, ut adoretur Dominus Deus solus, et hos

omnes sub meam faciam potestalem, meoque regno subji-

ciam : cui gaudeamus nos quoque esse subjectos, et depre-

cemur Dominum, ut regnans peccatum in corpore nostro

mortificet, et regnet nobis sokis Christus Jesus

Scrutamini^ Scripturas, u t et in his quoe putantur esse sim-

pHcia reperialis non minima sacramenta. Scrutemur prin-

cipium Evangelica3 lectionis, quotquot hodie audivimus, et

id quod latebat procedit in medium. Adduxit autem dia-

bolus Jesum in Jerusalem. Hoc incredibile est, ut diabolus

duceret Fihum Dei, et ille sequeretur. Seqaebatur plane

quasi athleta ad tentationem sponte proficiscens. Non for-^

^ Luc. IV, 8.

2 II om. XXXI. p. 96S et seq^q.



IN LUCAM IIOMILLK. 1 09

inidabat tenlanleni, ncque insidias calidissimi pertimes-

cebat inimici, et quodamniodo loquebatur : Duc quo vis,

lenta ut placet : ad tcntandum sponle me tribuo ; sustineo

quae suggesseris ; praebeo me in (juibuscumque tentaveris :

invenies in omnibus fortiorem : « Ad<luxit erô euin in Je-

» rusalem, et posuit super pinnam templi^ et dixit : Si Fi-

» lius Dei es, mitte te deorsum*. » Adduxit eum in culmen

ad summitatem templi, et hortatur ut se inde praecipitet.

Quod cum ille fraudulenter proponeret, ct sub ostentatione

glbriaj niteretur, dicebat Salvator : « Scriptum est : Non

» tenlabis Dominum Deum tuum^ » Simulque considera

quomodo tentet diabolus. Non aliunde tentare audet, nisi

de divinis libris, et de Psalmis sumens testimonium, ait :

« Si Filius Dei es, mitte te deorsum. Scriptum est enim :

» Quia Angelis suis mandavit de te, et in mauibus tollent te,

» ne forte offendas ad lapidem pedem tuum^ » Unde tibi,

diabole, hoc scire quod ista scripta sunt? Numquid legisti

prophetas, vel divina eloquia cognovisli ? Licet tu taceas,

ego pro le respondebo. Legisti, non ut ipse ex lectione sanc-

torum melior fieres, sed ut simplicitate eos qui amici sunt

iitterae, interficias. Scis quia si de aiiis ei voluminibus loqui

volueris, non decipies, neque habere poterunt auctoritalem

assertiones tua). Sic legit Scripturas Marcion ut diabolusp

sic Basilides, sic Valentinus, ut cum diabolo dicerent Sal-

vatori : « Scriptum est, quia angelis suis mandavit de te, et

» in msinibus tollent te, ne forte oftendas ad lapidem pedem

» tuum. » Si quando testlmonium de Scriptura audieris,

vide ne statim loquenli acquiescas, sed considera illum cu-

jus sit, ac Cujus sententiae, cujus sit voluntatis : ne forte

simulet sanctum se esse quomodo non est, et venenis in-

fectus hsereseos, sub ovis pelle lupus latltet, ne forte loqua-

tur in eo diabolus de Scripturis. Quomodo autem diabolus

* Luc. IV, y. — 2 [|)ij. 12. — ^ Ibid.9,

10, 11.



jGo ORIGJiNIS

per occasionem temporum dc Scripturis loquitur, sic e cou

trario Paulus pro utiiitate eorum qui audiunt, non solum

de Scripturis, sed etiam de soecularibus libris assumit testi-

monium, et ait : « Gretenses semper mendaces, malae bes-

» tiae, ventres, pigri*. «Et rursum de alio : « Ipsius enim el

» genus sumus ^. » Necnon et de Gomico : « Gorrumpunt

» mores bonos coUoquia mala^ » Sed neque diabolus si de

Scripturislocutus fuerit,poteritme hacoccasionedecipere;

neque Paulus, si de gentilibus litteris aliquod exemplum

sumpserit, quoquo modo me eloquio deterrebit. Ideo enim

assumpsit Paulus verba etiam de Iiis qune foris sunt, ut sanc-

tificet ea. Videamus ergo quid de Scripturis diabolus loqua-

tur ad Dominum. « Scriptum est enim : Angelis suis man-

» davit de te, et in manibus tollent te, ne forte oiTendas ad

» lapidem pedem tuum^. » Vide quomodo et in ipsis testi-

moniis versipellis est. Vult enim imminuere gloriam Salva-

toris, quasi Angelorum indigeat auxilio, offensurus pedem,

nisi eorum manibus sublevetur. Assumit testimonium, et

Interpretatur illud de Ghristo, quod uon de Ghristo, sed de

sanctis generaliter scriptum est. Libere quippe et tota con-

fidentia contradico diabolo super Ghristi persona hoc non

posse intelligi. Neque enim indiget Angelorum auxilio qui

major Angelis, et melius ipsis hcereditatem consecutus est

et nomen. NuUi Angelorum unquam dixit Deus : « Filius

» meus es tu, ego hodie genui te ^ » Ad nullum eorum quasi

ad Filium loculus : « Qui facit Angelos suos spiritus, et

»

ministros suos ignemurentem^ » sed ad Fihura propric

suum, de quo innumerabilia loquitur in Prophetis. Non in-

diget, inquam, Angelorum auxilio Filius Dei. Quin potius

disce, diabole, quod nisi Jesus adjuverit Angelos, offendent

pedem suum. Et si quis Angelorum visus est offendere, de

* Tit. I, 12. — ^ Act. xvii, 28. — ^ 1 Gorinlh. xv, 55. — ^ Luc. iv, 10.

Matth. IV, 6. —^ Psalm. 11, 7.

—''

Psalm. ciii, 4. Hebr. 1, 7.



IN LUCAM HOMILIyE. l6l

quibus dudum lectum est : <t Quia angelos judicabimus*, »

ideo ofFendlt quia non extendit manum suam ad Jesum, ut

apprehensus ab eo non ofFenderet. Quoniani enim in pro-

pria virtute confidens, non invocas praesidium Jesu, offen-

dis, et credere in Jesum Christum Filium Dei noluisti. Ut

aulem scias quod male interpretatus est, et non de Ghristo

sed de sanctis intelligi, qua; sequuntur ausculta. « A ruina

» ct da^monio meridiano ^ » non Jcsum Christum liberat

Deus, sed sanctos. Lege nonagesimum Psalmum, cujus

principium : « Qui habitat in adjutorio Allissimi, in pro-

» tectione Dei coeli commorabitur^ » et invenies haec ma-

gis justo viro quam Dei Filio convenire : « Gadent a latere

» tuo mille, et decem inillia a dextris tuis, ad te autem non

» appropinquabit : verumtamen oculis tuis videbis, et re-

» tributionem aspicies peccatorum ^, » et reliqua, super

personam justi interpretans. Sed et sic quoque perverse af-

ferens diabolus testimonia, ut assereret super Salvatore in-

telligi, silet et transit versiculos qui contra se scripti sunt.

Gum enim dixisset : « Angelis suis mandavit de te, et in

» manibus tollent te, ne forte ofFendas ad lapidem pedem

» tuum^, » tacuit illud quod sequitur ; « Super aspidcm et

» basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draco-

» nem *. » Quare, diabole, siles, nisi quod lu es basiliscus, tu

es omnium serpentium regulus, nocentiora habens venena

quam ca^teri? Qui statim ut videris ahquem, interficis, et

aliam forlitudinem contrariam sociam tui assurais, quae as-

pis appellatur, et viro juslo subjecta est; et idcirco omnia

taces. Tu es draco, tu es leo, de quibus scribitur : « Super

» aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem

» et draconem. » Sed licet tu taceas, nos qui Scripturas rec-

tius legimus, scimus habere nos potestatem conculcandi te,

* 1 Cor. v.,5. — 2Psal. xc, 6, — ^ Ibid. i.—

'^ Ibid. 7,8.— '^ Ibid.

11 ct la. — * Ibid. 10.

XII. 11



lG2 ORIGEMS

el datam nobis hanc ditionem, uon solum in veteri Testa-

menlo, sicut nunc cantatur in Psalmo, sed etiam in novo,

Salvrlore dicenle : « Ecce do vobis potestatem calcandi su-

» per serpentes, et scorpiones, et omnem virtutem inimici

)) et nihil vobis nocebunt^ » Sumamus arma, tanta potes-

tate firmatij et universa faciamus ut per conversationem

nostram leonem conculcemus et draconem, Porro ut scias

quomodo conculcetur leo, et conteratur draco, PauH Epi-

stolam lege in qua asserit conculcari peccatores Fiho Dei.

Sicut ergo qui peccatorest

conculcatur Filio Dei,sic

econ-

trario qui justus est conculcat leonem et draconem, et om-

nem virtulem inimici conculcat in nomine Jesu Ghristi,

cui est gloria et imperium in soecula saeculorum. Amen.

S XII.

De prcedicatione Christi in synagoga.

Primum ^ quidem Jesus plenus Spiritu sancto reversus

est a Jordane, et agebatur a spiritu in deserto diebus

quadraginta. Gum tentaretur a diabolo, quia adhuc vi

certaturus erat adversus eum, et semel, et bis, non cum

additamento aliquo spiritus ponitur. Quando vero tres ten

tationes quas Scriptura commemorat pugnando superavit,

attende quid de spiritu signanter cauteque ponatur. Ait :

« Et reversus est Jesus in virtute spiritus. wVirtus addita

cst, quia conculcaverat draconem, et tentatorem cominus

vicerat. « Reversus est ergo Jesus in virtute spiritus in Ga-

» lilaeam terram, et fama exiit per omnem regionem de

weo : et ipse docebat in synagogis eorum, et glorificabatur

» ab omnibus^ » Gave ne beatos illos tantum judices, et t^

* Luc. X, 19.

^ Hom. XXXII. p. 970.

' Luc. IV, i4, i5. '



IN LLCAM IIOMILIiE. l63

al'Litreris primum esse doctrina. Si vera sunt quae scripta

sunt, non solum tunc in congregationibus Judaeorum, sed

et hodie in hac congregatione Dominus loquilur; et non

solum in hac, sed etiam in alio ccetu et in toto orbe docet

Jesus, quaerens organa per quae doceat. Orale, ut me quo-

que compositum ad caneudum aptumqtue reperiat. Sicut

enim quaerit omnipotens Deus prophetas eo tempore quo

prophetia mortales indigent,et invenit,verl)i gratia,Isai£im,

Jeremiam, Ezechielem, Danielem; sic quaerit Deus organa

perquae doceat sermonemsuum, vel erudiat populos iu syn-

agogis eorum, et glorificetur ab omnibus. Nunc magis glo-

rificatur ab omnibus Jesus quam illo tempore quo tantum

in una provincia cognoscebatur. a Deinde venit Nazareth

» ubi nutritus fuerat, et ingressus juxta morem in synago-

» gam die sabbalorum, surrexit legere ; et datus est ei Hber

B prophelae Isaiae : et revolvens hbrum, et locum ubi erat

» scriptum : Spiritus Domini super me, propter quod unxit

» me *. » Non fortuitu revolvit Hbrum, et apud se vatici-

nans reperit lectiones, sed et hoc providentiae Dei fuit. Si-

cut enim scriptum est, quia in laqueum non cadit passer

sinevoluntate Palris ^, et quia capilh capitis Apostolorum

omnes numerati sunt; sic forsitan et hoc quod Isaiae potis-

simum hber inventus est, et lectio non aha, sed haec quac

Christi mysteriumloquebalur : « SpiritusDomini super me,

» propter quod unxit me \ » Ghristus est enim qui ista com-

memorat, non uthbet et casu venisse arbitrandum est, êd

providentia etdispensatione Dei. Quae simt igitur

quae in

Propheta loquebatur, et poslea de se ipse in synagoga per-

sonet, contemplemur. « Evangehzare {ait) pauperibus mi-

» sit me ^. » Pauperes, nationes significant. Isli enim erant

paupercs, nihil omnino possidentes, non Deum, non Le-

gem, non Prophetas, non justitiam, rehquasque virtutes.

*

Luc. IV, i6 et s«qq. —^

MaUU.x.

—5

Lnc.iv, 18.

—^' IhiiJ.

I 1.





IN LUCAM HOMILIiE. l65

enim respexeritis ad eum, de lumine ejus et intuitu cla-

riores vcstri vultus erunt, et dicere poteritis : « Signalum

p est super nos lumen vuitus tui, Domine *, » cui est gloria

et imperium in saecula saeculorum. Amen.

§ xin.

De parabola Samaritani.

Cum muha * in Lege praecepta sint, haec tantum Salva-

lor in Evangelio posuit qua3 quodam compendio ad aiterna

obedientes ducerent. Ad id enim respicit quod Legis doctor

interrogaveral eum dicens : « Magister, quid faciens vitam

» aeternampossidebo* ?» quae lectiosecundumLucam hodie

vobis recitala est. Respondit : « In Lege quid scriptumest?

» Quomodo legis? Diliges Dominum Deum tuum ex toto

'» corde tuo, et ex tota virtute tua, et ex tota mente tua, et

» proximum tuum tanquam teipsum. Ac deinde : Bene,

» aitj respondisti : hoc fac, et vives \ » Haud dubium quin

sempiternam vitam hoc faciendo accepturus sis, de qua et

Legis doctor inlerrogaverat. Simulque perspicue docemur

in Legis prBeceplo ut diligamus Deum. In Deuteronomio

scriptum est : « Audi, inquit, Israel; Dominus Deus ttius,

» Deus unus est; et : Diliges Dominum Deum tuum ex tota

» menle iusL^ êt reliq ua, ei proximum tuum quasi teipsum.»

Et Salvator super his teslatus est dicens : « In his duobus

» mandatis tota Lex pendet et Prophetae ". «Volente autem

doctore Legis justillcare semelipsum, et oslendere quod ne-

mo sibi esset proximus, atque dicente : « Quis est proximus

» meus ' ? » intulit Dominus parabolam cujus exordium est

« Homo quidam descendebat de Jerusalem in Jericho^ »

* rsal. IV, 7.

^ Hum. XXXIV. p. ^ji et seqq.

5 Luc. X, 2.5. .— 4 ibid. 26, 27, 28. — ^Deut. vi, 4,5. — C' MaUli. xxa,

4o.— ' Luc. X, 09. — 8 Ibid. 5o.



lG6 ORIGENIS

et reliqua : et docet nullius fuisse proximum descendeniem,

nisi illius qui voluerlt custodire praecepta, et praeparare se

ut sit proximus omnl homini qui auxllio indlget. Hoc enim

est quod post paraLolam in fine ponitur : « Quis de his tri-

» bus videtur tlbi proxlmus esse ejus qui in latrones inci-

» dlt*?» Nec enim sacerdos, nec levltes proxlmi ejus fue-

runt; sed, ut ipse quoque Legis doctor respondit, « ille qui

» feclt mlsericordlam^, » proximus ejus fuit. Unde et a Sal-

vatore dlcitur : « Vade, et iu fac slmlliter ^ » Aiebat qui-

damde presbyteris volens parabolam interpretari, hominem

qui descendlt esse Adam; Jerusalem, paradisum; Jericho,

mundum ; latrones, conirarlas fortltudlnes; saccrdotem,

Legem ; ievitem, Prophetas; Samaritem, Christum ; vul-

nera vero, inobedlentlam; animal, corpus Domini; paiido-

chium, id est, stabulum quod universos volentes Introire

vsuscipiat, Ecclesiam interpretari : porro duos denarios, Pa-

trem et Flhum Intelligi; stabularium, Ecclesloe prjesidem

cui dispensatio credlta est. De eo vero quod Samarites re-

versurum se esse promittlt, secundum Salvatoris figurabat

adventum.Haec cumralionabI!iterpulchrequedicantur,non

est tamen exlsllmandum quod ad omnem hominem pertl-

neant : neque enim omnis homo descendit de Jerusalem in

Jericho, nec universi propierea In praesenti sa^culo commo-

rantur, Hcet Ilie qui missus est, propter perdltas oves ve-

iierlt domus Israel. Homo igitur qui de Jerusalem descendlt

in Jericho, qnia vohilt ipse descendere, propterea in latro-

nes incidlt. Latrones autem nuUI sunt ahi, nisi de quibus

Saivator alt : « Omnes qul anle me venerunt, furesfuerunt

» et latrones''. » Verumtamen non incidlt in fures, sed in

muUo furlbus nequiores latrones, qui descendenlcm eum

de Jerusalem, cum incidlsset iu lUos, spohaverunt, et im-

posuerunt ei plagas. Quoe sunt plagae, qune vuhiera quibus

1 Luc. X, 36. —2 Ibid. 7>7. — 5 Ibid. — ^- Joan. x, 8.



IN HJCAM HOMILI.fi. ifiy

Yulneralus esthomo? Vitia atque peccata. Deinde quia la-

trones qui nudaverant euin et vulnaverant, non assident

nudo, sed plagis rursus iuipositis relinquunt eum, idcirco

scriptum cst : « Spoliantes eum et vulnera apponentes, ab-

» ierunt, eo non mortuo, sed seminece*. » Factum est autem

ut in eadem via prinius sacerdos, deinde leviles descende-

reut, qui forsiian aliis hominibus bona quaedam fecerant,

non tamen huic qui descendcrat ab Jerusalem in Jericho.

Hunc enimvidit sacerdos, puto

Lexvidit; levites, ut reor,

sermo propheticus : et cum vidissent, rehquerunt et trans-

ierunt. Scrvabat quippe seminecem Providentia ei qui for

tior erat Lege et Prophetis, Samaritano vidclicet, qui inter-

prctatur custos. Iste est qui non doruiitat, neque dormit

custodiens Israel. Propter seminecem profectus est iste Sa-

maritanusnon de

Jerusalem in Jericho, sicut sacerdos et

levita dcvScendcns : aul si descendit, idcirco descendit ut

salvaret custodiretque moriturum. Ad quem locuti sunt

Judcei : « Samaritanus es tu, et daemonium habes ^ » Qui

cum negasset se habere daemonium, Samaritem negare se

noluit : sciebat enim se custodem. Itaque cum venisset ad

seminecem, et vidisset eum in suo sanguine volutari, miser-

tus accessit ad eum ut fieret ejus proximus. Ligavit vulnera,

infudit oleum vino mixtum : neque dixit quod in Propheta

legitur : a Non est malagma imponere, neque oleum, neque

» alligaturas^ » Isle est Samaritanus, cujus cura et auxilio

omnes qui male habcnt indigent. Hujus vel maxime Sa-

maritani indigebat auxilio qui de Jerusalem descendens in-

ciderat in latrones, et vulneratus ab eis, semianimis fuerat

dercliclus. Ut autem scias quod juxta providentiam Dei

Samarites iste descenderit ut curaret eum qui inciderat in

lalrones, manifesto doceberis ex eo quod secum habebat

alligaturas, secumoleum, sccum vinum. Quae quidem ego

' Lur. X, 'o — 2 Joau. VIII, /\S. — * Isni. i, 6,



lG8 ORIGENiS

pulo, iion propter istum unum seminecem, sed propter

alios quoque qui ob varias causas fuerant vulnerati, et indi-

gebant alligaturis, et oleo, et vino, secum portasse Samari-

len. Habebat oleum de quo scriptum est : « Ut exhilaret fa-

» ciem in oleo* : » haud dubium quin ejus qui curatus fuerat

oleo etiam tumores vulnerum sedarentur. Sed et vino mun-

dat vulnera, asperitatis aliquidadmiscsns : eumque qui fue-

rat vulneratus imposuit jumento, id est, proprio corpori,

juxta id quod est hominem dignatus assumere. Iste Sama-

ritanus peccata noslra portat, et pro nobis dolet, portat se-

minecem, inducit in pandochium, id est, in Ecclesiam, quae

omnes suscipit et nulli auxilium suum denegat, ad quam

cunctos provocat Jesus dicens : « Venite ad me omnes qui

» laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos^. » Et post-

quam induxit eum, non statim recedit, sed uno die in sla-

bulo cum seminece perseverat, et curat vulnera non solum

in die, verum etiam in nocte, reliquam sollicitudinem suam

et industriam tribuens. Cumque vellet mane proficisci, de

probato argento suo, de probata pecunia sua tollit duos de-

narios, et onerat stabularium, haud dubium quin Angelum

Ecclesiag, cui praecipit ut diligenter curet eum, et ad sanita-

tem usque perducat quem pro angustia temporis etiam ipse

curaverat. Duo denarii notitia mihi videtur esse Patris et

Filii, et scientia sacramenti, quomodo Pater in Filio et Fi-

lius in Palre sit, qui vult mercedes donentur angelo, ut di-

hgentius curet sibi hominem commendatum, etpromittitur

ei quidquid de suo in medelam seminecis expenderit, illico

esse reddendum. Vere Legis et Prophetiae custos animarum

iste vicinior, qui fecit misericordiam ei qui inciderat in la-

trones, et proximus ejus apparuit non tam sermone quam

opere. Quia ergo possibile est, juxta illud quod sequitur,

imitari nos Ghristum, et misereri eorum qui inciderant in

* Psalm. ciii, i5. —2 MaUli. xr, 28,



IN LUCAM HOMILliE. 1 Oq

lalrones, accedere ad eos, ligare vulnera, infundere oleuiu

et vinum, imponere super proprium jumentum, et ferre

onera ipsorum ; propterea ad talia nos cohortans Filius Dei,

non tam doctori Legis quam nobis quoque omnibus loqui-

tur : « Vade, et lu fac simililer\ » Quae si similiter feceri-

mus, vitam consequemur aeternam in Ghristo Jesu, cui est

gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

§ XIV.

De ingressu Christi iii Jerusalem.

Lectum^ esl in Evangelio secundum Lucam, quomodo

cum venisset Salvator Bethphage et Bethaniam juxta mon-

tem Oliveti, miserit duos e discipulis suis ut solverent pul-

lum asiuae, qui vinctus erat, et super quem nullus hominum

aliquando sederat^ Quod quidem mihi videtur magis ad

altiorem intclllgentiam quam ad simplicem historiam per-

linere. xisinus vinctus erat. Ubinam? Contra Bethphage et

Bethaniam; e quibus Bethania interpretatur domus obe-

dientioe, Bethphage vero domus maxillarum, sacerdotalis

quidam locus. Maxillae enim sacerdotibus dabantur, sicut

in Lege prcecipitur. Illuc ergo ubi obedientia, ubi locus sa-

cerdotibus mancipatus, mittit Salvator discipulos suos, ut

solvant pullum asinoe super quem nullus hominum aliquando

sederat. Porroquid aliud super asinum sederepotestabsque

homine? Volo paulisper exemplum sumere, ut quod dictu-

rus sum possit intelllgi. Scriptum est in Isaia : « Visio qua-

» drupedum in tribulatione et anguslia,» et reliqua, usque

ad eum locum ubi ait : « Non proderunt eis diviliae aspi-

» dum. » Unusquisque nostrum consideret quantas opes as-

* Luc. X, 5j.

* Hom. XXXVII. p. 9j6 et seq.

' Luc. XIX.



J-TO ORIGEKIS

pidum aiile porlaveril, quantas divilias besliaruiu, et quo-

iiiodo nunquam rationabilis homo sederit super asinum

noslrum, non sermo Moysi, non Isaiae, non Jeremiae, nec

reliquorum omnium prophetarum : et videbit tunc sedisse

super nos sermonem Dei atque rationem, quando venit Do-

minus Jesus, et praecepit discipuhs suis ut euntes solverent

pullum asinae, qui prius vinctus fuerat, ut hber incederet.

Solutus itaque pullus asinae adducitur ad Jesum, ad cujus

solutlonem mittens discipulos dixerat : « Si quis vos inter-

» rogaverit quare solvitis pullum, dicile el, quia Dominus

» necessarium illum habet *. » Multi erant domini hujus

pulli antequam Salvator eum haberet necessarium : post-

quam vero ille co^pit esse Domlnus, plures domini esse ces-

saverunt. Nemo enlm potest Deo servlre et mammonae.

Quando malltlae servierimus, multls sumus passlonibus vi-

tilsque subjecti. Solvitur ergo pulhis, quia Domlnus neces-

sarium eum habet. Vos estis pullus asinae; quid vestri Filius

Dei necessarium habet? quld a vobis expetlt? Salute vestra

opus habet, cuplt vos solvi vlnculls peccatorum. Delnde

mltlunt disclpuli vestes suas super asinum, et sedere faclunt

Salvalorem. Assumunt sermonem Del, et imponunt eum

super animas audltorum. Vestlbus exuuntur, subslernunt

eas in vla. Super nos sunt vestmienta Apostolorum : opera

eorum bona, ornamenta nostra sunt : volunt Apostoli Indu-

menta sua calcari a ncbis. Et revera solulus a disclpulis

aslnus,et portans Jesum, incedit super vestimenla Aposto-

lorum, quando doctrlnam eorum imilatur et vitam. Quis

noslrum ita beatus cst, ut sedeat super illum Jesus? Qui

quamdlu in monte fuit, cum suis Apostolls morabatur :

quando vero coeplt viclnus esse descensui, tum occurrit ei

turba populorum. Si non venisset ad descensum, non ei

j)0terat occurrere multitudo. Descendit, sedltque super pul



IN LUCAM UOMILIyE. I7I

liiin asinae, et omnis populus voce consona laudabat Deum.

Quod Pharisaei videntes, dicebant Domino : « Increpa eos. »

Quibus ille respondit : « Si isti tacuerint, lapides clama-

» bunt*. » Quando nos loquimur, lapides silent : quando nos

tacemus, lapides clamant. « Potest enim Dominus de lapi-

» dibus istis suscitare filios Abrahse^ » Quo tempore nos

tacebimus? Quando refrixerit charitas multorum; quando

illud quod a Salvatore pra^dicatum est, fuerit impletum :

« Putas veniens Filius hominis inveniet fidem super ter-

» ram ' ? »

Cum*appropinquasset Jerusalem Dominus noster, videns

eam flevit, et dixil : « Si cognosceres et tu in die ista quoe

» ad pacem sunt libi, nunc autem abscondita sunt ab ocu-

» lis tuis, quoniam veuient dies super te, et circumdabunt

» te inimici tui vallo ^ » Sacramenta sunt quae dicuntur, et

speramus pandente Deo aperire posse quod lalitat. Primum

ergo de fletu ejus videndum. Omnes beatitudincs quas lo-

cutus est in Evangelio Jesus, suo firmat exemplo, et quod

(locuit pro testimonio probat. « Beati, inquit, mites ^. » Huic

simile est de semetipso : «Discite a me quoniam mitis sum .

» Beali pacifici '. » Et quis alius ita pacificus ut Dominus

meus Jcsus qui est pax nostra, qui solvit inimicitiam, et in

sua eam carue deslruxit? « Beali qui persecutlonem patiun-

» tur propter justitiam ^ » Nemo sic persecutionem passus

est propter jiistitiam ut Dominus Jesus, qui pro peccatis

nostris crucifixus est. Omnes igitur beatitudines in semet-

ipso Dominus ostendit. Ad quam similitudinem etiam illud

q!iod dixerat : « Beati flentcs*^, » ipse flevit, ut hujus quo-

que bealitudinis jaceret fundamenta. Flevit autem super

Jerusalem, dicens : « Si cognovisses et tu In die Isla quaj ad

* Luc. XIX, oy, 4o. — 2 j(i_ ,11 j S. — ^ Id. xviif, 8.

'^ Hom, xxxviii. p. c)7j.^

^- Luc. XIX, 42 et soqq. — ^ ,Mattii. v, 4. — ' lil. xi, ?.(j, — '^ Idcm, v, y.

^? Ihid. 10 — <Mbid.5.



1^2 ORIGENIS

» pacem sunt tibi, nuac aulem abscondita sunt ab oculis

» tuis*, »et reliqua usque ad eum locum ubi ait : « Eo quod

» non cognoveris tempus visitationis tuae^. » Dicat aliquis

auditorum: Manifesta sunt quae dicuntur, et opere completa

de Jerusalem ; circumdedit enim eam Piomanus exercitus, et

ad inlernecionem usque vastavit, tempusque veniet quando

lapis super lapidem non relinquetur super eam. Non negoet

illam quidem Jerusalem propter habitatorum scelera fuisse

destructam, sed qufero si et ad hanc nostram Jerusalem

fletus iste pertineat. Nos enim sumus Jerusalem quce defle-

tur, qui nobis videmur intuitum habere majorem. Quod si

post mysteria veritatis, post sermonem Evangehi, post doc-

trinam Ecclesiae, post visionem sacramentorum ejus, ali-

quis e nobis peccaverit, plangitur atque fletur. Nemo enim

gentilis fletur, sed ille qui fuit de Jerusalem; quod post

peccata circumdant eam inimici, contrariae videlicet forti-

tudines, spiritus nequam, et immittant in circuitu ejus val-

lum, et obsideant eam, et lapidem super lapidem non relin-

quant : maxime si post multani continentiam, post aliquot

annos castitatis victus quis fuerit, blandimenlisque carnis

illectus patientiam pudicitiamque amiserit. Si fueris forni-

catus, lapidem super lapidem non relinquent super te. Ait

enim in alio loco : « Non recordabor priorum justitiarum

» ejus : in peccalo suo in quo deprehensus fuerit, in ipso

» judicabo eum\ » Haec est ergo quae defletur Jerusalem.

Post quae dicitur : « Ingressus est templum*. » Quod cum

fuisset ingressus, ejecit eos qui vendebant columbas. Non

ejecit ementes : qui enim emunt, et quod emerint possi-

dent. IIIos ejecit de templo Patris Jesus qui vendunt et

abjiciunt quod habuerant, in simiHtudinem illius luxuriosi

fdii qui substantiam suam accepit a patre, et universa per-

didit nimie potando. Si quis ergo vendit, ejicitur, praecipue

* Liic. XIX, 42, — 2 Ibid;.44. — ^rEzech. xvm, 22. — '' Luc. xix, 45.



IN. LUCA.M HOMILI/E. 1^5

si vendebat columbas. Quare alias aves non posuit nisi co-

lumbas? Hoc animai simplex est et decorum. Vereor ne et

in nobis vitium istiusmodi deprehendatur. Si enim ea quae

mihi a sancto Spiritu revelata sunt et credita ut in vulgus ef-

ierrem pretio vendidero, et absque mercede non docuero,

quid aliud facio nisi columbas, id est, Spiritum sanclum

vendo? Quem cum vendidero, ejicior de templo Dei. Qua-

propter rogemus Dominum ut omnes emamus potiusquam

vendamus. Si enim non vendiderimus, cognoscimus et in-

telligimus salutem nostram : alioquin inimici circumdabunt

urbem noslram. Quod si semel nos exercitus hostilis cinxe-

rit, lacrymas Dei non merebimur. Surgamus ergo diluculo,

et obsecremus Dominum, ut sallcm micas quae de mensa

ejus cadunt comcdere possimus. MiraturScriptura reginam

Saba venisse ab extremo terrae audire sapientiam Salomo-

nis : qua3 cum vidisset prandium, et supellectilem, et minis-

teria domus ejus, obstupuit, et tota in miraculo fuit*. Nos si

tantas Domini nostri opes, tantam sermonis supellectilem

et abundantiam doctrinarum non libenter amplectimur, si

non comedimus panem vitae, si non carnibus Ghristi vesci-

mur et cruore potamur, si contemnimus dapes Salvatoris

nostri, scire debemus quod habeat Deus et benignitatem

et severitatem. E quibus benignitatem ejus magis orare de-

bemus, in Christo Jesu Domino nostro, cui est gloria et im-

perium in saecula saeculorum. Amen.

» 5 Rcir. X.





ORIGENISCOMMENTARIORUM

IN

EVANGELIUM JOANNIS

TOMI l' ET VI.

(iNTERPRETE AMBROSIO FERRARIO.)

§ I-

De Joanne et Eiângelio Prcefatio.

Arbitror ^ ego, etiamsi quatuor sint Evaiigelia, veluti ele-

menta fidei Ecclesiae, ex quibus elementis totus conslathic

mundus Deo per Ghristum reconciliatus, sicut inquit Pau-

lus, « Deus erat in Christo, mundum sibi reconcilians^: »

cujus mundi peccatum sustulit Jesus; de mundo enimEc-

clesiae sermo ille est scriptus : « Ecce Agnus Dei, qui aufert

» peccatum mundi*, «Evangeliorum primitias Evangelium

esse Joannis nobis propositum, cujus sensum pro virili nos-

tra jussi sumus abs le investigare. Idque arbitror, consi-

derans genealogiam texentem, et incipientem ab eo qui

genealogia caret. Nam Matthaeus quidem cum scriberet

Hebraeis, qui venturum ex Abrahamo et Davide expecta-

bant : « Liber, inquit, generationis Jesu Christi filii David,

» filii Abraham^ «Marcus vero sciens quod scribit, initium

* Tom. IV ed. Benedd. p. i et seqq. — ^ ]y, ^. p. 5.

' 2 Cor. V, 19. — ^» Joan. i,3o. — & Mallh. i, 1,



1^6 ORIGEISIS COMMENTARIA

enarrat Evangelii, fortassis quod inveniamus finem ipsius

apud Joannem, qui in principio Verbum Deum fuisse in-

quit. Lucas etiam cum dixisset : « Primum quidem sermo-

» nem feci de omnibus quae coepit Jesu facere et docere, »

majores perfcctioresque de Jesu sermones reservat ei qui

supra pectus Jesu recubuit. Nullus enim illorum adeo purc

manifestavit illius divinitatem ut Joannes, quippe qui in-

ducat illum dicentem : « Ego sum lux mundi : Ego sum via,

» veritas et vita : Egosum

resurrectio :

Ego sum ostium:

» Ego sum pastor bonus ; » et in Apocalypsi : « Ego sum a

» et 6J, principium et finis, primus et novissimus*. » Audea"

mus igitur dicere primitias Scripturarum omnium Evan-

gelium esse; Evangeliorum vero primitias, Evangelium a

Joanne traditum; cujus sensum percipere nemo potest,

nisi qui supra pectus Jesu recubuerit, vel acceperit a JesuMariam, qua? etiam ipsius mater fiat : adeo talem tantum-

que esse necesse est, qui Joannes alius sil futurus, ut quem-

admodum Joannes, itidem etiam et iste a Jesu Jesus exis-

tere ostendatur. Nam si nullus est Mariae filius, judicio

eorum qui de ipsa sane senserunt, prneterquam Jesus ; di-

cilque Jesus matri : « Ecce filius tuus ^, » et non, Ecce etiam

hic est fdius tuus : perinde est ac si dixisset : Ecce hic est

Jesus quem genuisti. Etenim quisquis perfectus est, non

amplius vivit ipse, sed in ipso vivit Ghristus. Gumque in

ipso vivat Ghristus^ dicitur de eo Mariae : Ecce linus tuus

Ghristus. Quid ergo attinet dicere, quanta nobis opus sit

mente ut in testaceis abjecta? htterae thesauris reconditum

verbum digne valeamus interpretari; praesertim cum httera

passim a quibusvis legatur, verbumque per vocem sensibile

audiatur ab omnibus qui auditum praebent corporalem?

Qui enim accurate apprehensurus sit, vere is dicat oportet

* Joan. vui, 12 ; xiv, lo ; xi, 26 ; x, 7, 9, 11. Apoc. j , 8 ; xxii, i5. —^ Joan. XIX, 26. —

^ Coloss. 11, 20.



iN EVAKG. JOANNIS. TOMk I. t^^

« Nos autem Ghristi sensuin habemus, ut sciamus quae a

» Deo donata sunt noLis*. »

Sed ^ tempus jam est accuratius exquirere quid vox Evan-

gelii significet, et quare hi Ubri inscriptionem hanc habeant»

Est igitur Evangelium, sermo qui rerum nuntium conlinet,

quae quod utiles sint jure merito laetiliam pariunt auditori,

simul atque ab ipso admissa fuerint quae nuntiantur. Nec

vero minus tahs oratio est Evangelium, quamvis ex habitu

audientis perpendatur. Vel, Evangelium oratio est conti-

nens boni praesentiam cuicumque credenti ; vel, oratio af-

firmans adesse bonum quod expectabatur. Omnes autem

quas praediximus definitioncs iis conveniunt quae inscribun-

tur Evangelia : cum enim unumquodque Evangelium sit

coacervatio nuntiorum utilium ei qui fidem adjungit, ne-

que prceler germanam scientiam intelllgit, etemolumentum

offerat, jure merito laetitiam parit, docens salutarem adven^

tum ad homines, et propter homlnes, Primogeniti omnis

creaturae, nempe Jesu Ghristi. Quinetiam quod Evangellum

unumquodque sit oratio, docens boni Patris in Fllio adven-

tum ad volentes eum excipere, credenti cullibetperspicuum

est. Quod aulem expectatum etlam bonum per hos Ilbros

promlttltur, non est obscurum : tollus namque popull fere

ore loquens Baptista Joannes in legalione ad Jesum mlssa

ait : « Num tu es ille venturus, an alium expectamus^ ? »

Expectatum enlm a populo bonum, Jesus erat; de quo Pro-

phetls annuntlantibus, etiam e vulgo qullibet homines qui

sub Lege et Prophetis erant, in eo spem habebant; Sama-

ritide illa hoc testante, atque dicente : « Novi quod Messias

» venit, qui dicitur Ghrlstus. Gum ergo venerlt Ille, nobls

» nuntiabit omnia \ »

* i Cor. n, 1 2, 16.

2 N. 7. p. 7.

3 Matth. XI, 5. —^ Jcian. iv, aS.

XII. 12



jrS ORIGEMS COMMENTARIA

Quod * si quis repugnare velit primcE definilioni, quia ca-

flaiil et alia sub eam quae non inscribantur Evangelii titulo,

dicalque Lcgem et Prophelicos sermones coulinere nuntiumrerum quae, quod utiles sint, merito lastitiam pariuntaudi-

tori, simul ac ab ipso approbatae fuerint; respondebimus

Legem et Propheticos serraones ante Christi adventum,

quia nondum advenisset ille qui in his conlenla reseraret

iuysteria, non habuisse ejusmodi nuntium quod Evangehi

definitione continetur : Servatorem vero, ad nos cum acces-

sisset, et ut Evangehum corpore esset praeditum effecisset,

perfecisse cum EvangeKo ut omnia essent instar Evange-

lii

[Hinc] ^ Esaias dicit : «Quam pulchri sunt pedes evan-

» gehzantium bona^ » Itaque bona evangehzant

iUi quorum pedes sunt pulchri [bona, inquam], sciUcet

Jesum.

Nec mireturquispiam si nomine bonorum numeromuUi-

tudinis, exposuimus annuntiari Jesum ab evangehzantibus :

expositis enim rebus nomina habentibus, qulbus Dei FiUus

nuncupatur, sciemus quomodo muUa bona sit Jesus, quem

annuntiant ii quorum speciosi sunt pedes. Vita bonum est

unum; at Jesus est vita. Bonum aherum hix est mundi, lux

vera, lux hominum; at haec omnia dicitur esse Filius Dei.

Ad haec, praeterquam quod vita et lux est, aUud etiam est

bonum, juxta considerationes nostras, veritas scihcet. Rur-

sus est ahud bonum, quod est quartum bonum, nempe via

quae ad haec bona nos conducal. Hcec autem omnia Serva-

tor seipsum esse docet, dicens : « Ego sum via, veritas, et

» vita^. » Quomodo autem non bonum est resurgere homi-

nem excusso pulvere et mortahtate,hocquea Domino asse-

qui secundum quod ipse Jesus est resurrectio, qui etiani

*N. 8.p.8.

— ^N. 10,11.

p.11- 15.

^ Is. m, y, Rom. x, i5 — ^* Joan. xiv, 6.



IV tVANG. JOANNIS. TOM. I. I79

mquit : « Ego sum resurrectio* ? » Quin et ostium etiam per

c|uod ad summam beatitudinem quis ingreditur, est bonum.

At Christus inquit : « Ego sum ostium^. » Quid vero opus

est verba facere de Sapientia,quam « condidit Deus in ini-

» tio viarum suarum, in opera sua% »qua adgaudebat Pater

ipsius, obleclatus in mullifaria ipsius pulchritudine intelH-

•gibili, quae sohs intellectuaUbus oculis cernitur, quaeque

considerantem divinam pulchritudinem ad amorem coeles-

lem invitat? Bonum enim est Sapientia Del. At hoc quoque,

prseler ea quae supra recensuimus, ii annuntiant quorum

pedes sunt pulchri. Potentia Dei praeterea octavum nobis

bonum annumeratur, qui est Christus.Verumenimvero haud

silentio praelereundum est illud Verbum, quod post Patrem

universorum est Deus. Namque et hoc bonum nullo alio

bonoest inferius. Itaque beati

qui admiserint haec bona, qui-que perceperint ea ab iis qui pedes habent pulchros, atque

qui evangelizant. Verumtamen quamvis Corinthius quis-

piam evtiterit, apudquem affirmet Paulus se nihil sclre nisi

Jesum Ghristum, et hunc quidem crucillxum, edoctusque

hunc nostri causa hominem factum attigerit inltia bonorum,

is ab homlne Jesu fit

homoDei, et cx

morteejus

morienspeccato : « Etenim quod ille mortuus fult peccato, mortuus

» est semeP : »ex vita vero ipsius, quonlam Jesus est illud

quod vivlt, vivlt Deo unusquisque, et conformls factus re-

surrectioni ejus hoc assequllur, ut vivat Deo. Quis autem

ambigat, an ipsa justllla, ipsa sanctiiicatio, alque ipsa re-

demplio, sll bonum? quae etlam ipsa Jesum evangellzantesevangelizant, dlcenles cum factinn fuisse nobls justltlam a

Dco, et sancllficallonem, et redemptlonem^ Ex his ergo li-

cebit inlelligere ea qiue de eo scripla suut, et vix cnumerari

possunt, probando Jesum bonorum esse multitudlnem ; at~

' Joan. XI, a5, — 2 Idcni, x, 9. — 3 Prov. viii, 22. — * liom. vi, 10. -^

* i Cor. I,

5o.

1*2.



|8o aRIGEISIS COMMENTARIA

que ex his quaeaegre enumerari possunt et scripta sunt, con-

jeciuram capere de iis quae in ipso quidem insunt, in quem

beneplacitum fuit omnem plenitudinem divinitalis corpo-

raliter habitare, haud tamen a htteris continentur : quid

dico a litteris ? quando et de toto mundo dicat Joannes t

« Nec ipse, opinor, mundus caperet eos qui scriberentur

» Hbros*. » Dicere ergo Apostolos evangelizare Servatorem,

perinde est ac si diceremus eos evangelizare bona omnia...

....Hoc^ in loco finiemus quae narranda esse diximus ante

interpretationem eorum quae praeleguntur his scriplis. Jam

vero Deum oremus ut nobis sit adjumenlo per Ghristum

in sancto Spiritu ad exphcandum mysticum sensum in ver-

bis, perinde ac thesaurum reconditum.

S IV.De variis Joannis Baptistce testimoniis.

Fortasse'^ primum Joannis de Christo testimo-

nium esse dicent [aliquij : « Qui post me venit, ante mc fac-

» tus est, quia prior me erat ^; » et illud : « Ex plenitudine

» ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia^, » et

quae sequuntur, dictum fuisse ex persona DiscipuH. Unde

necesse est intelligentiam hanc refellere, ceu coaclam, et

non consequentem. Admodum enim violentum est existi-

mare repente adeo et importune Baptistae orationem inief-

ruptam fuisse ab oratione DiscipuH. Et sane vel cuiHbet

quitantillum judicare sciat contextum orationis eorum quae

dicunlur, lectionis series aperta est : « Hic erat quem dixi

» Qui post me venit, ante me factus est, quia prior me erat'. »

Docet autem Baptista quomodo ante se factus sit Jesus, dic-

tus ipso Baptista prior, quia sit « primogenitus omnis crea-

1 Joan. XXI, 25.

2 ]\{. i5. p. i-.— 3 Toimis vf. p. 100 et seqq. — ^" N. 0-7. p. io6-ii5.

5 Joan. I, i5. — ^ Ihid. 16. — "' Ibid. i5.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. VI. l8l

» lurae *,»per illa verba : «Quoniam ex pleniludine ejus nos

» omnes accepimus ^ » Ob hanc enim causam inquit : « Anle

» me factus est, quoniam prior me erat', » et ob hanc cau-

sam inteUigo eum priorem me existere, et apud Patrem ho-

norabiliorem esse, quoniam ex ejus plenitudine, tum ego,

lum ProphetcC qui me anlecesserunt, sumpserimus; nempe

gratiam diviniorem, et majorem, et propheticam, pro ea

gratia quae secundum eleclionem noslram recepta est : ob

hanc autem causam « ante me etiam factus est, quoniam» prior me erat,

»quia ex plenitudine ejus cum hausissemus,

intelleximus etiam Legem per Mosen, non aMose, datani

fuisse ; gratiam vero et veritatem per Jesum Ghristum non

solum datam, sed etlam factam fuisse* : nempe Deo et Patre

ipsius, tum Legem per Mosen dante, tum veritalem et gra-

tiam per Jesum Ghristum faciente ; gratiam autem et veri-

lalem per Jesum Ghristum faciente,quaehomines pracvenit.

Candidius enim et simplicius interpretantes ea verba: «Gra-

» tia et veritas per Jesum Ghristum facta est % » non dis-

cruciabimur perinde quasi contraria his sit illud : « Ego

» sum via, veritas, et vita ^: »nam si Jesus est, qui dicit

« Ego sum veritas, » qui fieri potest ut veritas per Jesumfiat, cum ahquis per seipsum non fiat? Sed intelligendum

est quod dv-zoT.lr.bEtx, ea quae est per se veritas, ipsa illa quae

est subslantialis, et, ut ita dicam, primum exemplar illius

veritatis quae in animabus inest rationis capacibus, a qua

veritate, veluti imagines iilius imprcssae fuere spectantibus

veritatem, non per Jesum Ghristum facta est, neque om-nino per aliquem, sed a Deo. Quemadmodum enira neque

Sermo ille, qui in prlncipio erat apud Deum, non est per

aliquem' : neque Saplentia illa, quam creavit initio viarum

suarum Deus^ non est per aliquem : sic neque Veritas illa

»Coloss. 1, i5. — 2 Joan. i, 16. — ' Ibid, i5. — * Ibid. 17.— * Ibid.—

* Id. XIV, 6. —7

Id. ij 2.

_8 PiQx, VIII, 22,



l82 ORIGEMS COMMENTAniA.

est per aliqiiem. Verum quae apud homines est veritas, pef

Jesum Christum facta est : verLi gratia, veritas quoe in

Pauloinest

cseterisque Apostolis, per Jesum Christumfacta

est. Nec mirum est si, veritas cum sit una, multas quasi ve-

ritates ab illa dicamus diffluere. Vidit enim David ille pro-

pheta multas veritates, dicens : « Veritates exquiret Domi-

» nus\ ))Non enim unam exquirit veritatem verilatis ipsius

Paler, sed multas, per quas servantur qui eas habent. Si-

mile vero quiddam huic orationi de veritate et veritalibus

dictum invenimus, de juslilia et justiliis. Ipsa enim justitia,

quae ex se est et substantialis, Christus est,«qui factus est

» nobis sapientia a Deo, justitiaque, et sanctificatio, et re-

» demptio^ )) [perfecta]. Ab illa aulem justilia ea justitia

formatur quae in unoquoque inest, ita ut in his qui servan-

tur multoe fiant justiliae : hanc ob causam etiam scriptum

est : « Juslus Dominus, et justitias dilexit^ : )) sic enim in

veris exemplaribus et Cietcris traditionibus juxla Septua-

ginta, et ipso Hebraico invenimus. Inspice vero num isto

modo alia quoque, qu?e Christus esse dicitur singulariter,

pro proportione mulliplicata, plurium numero efferri pos-

sint : verbi gratia, Christus est vita nostra, quemadmodumScrvator ipse inquit : « Ego sum via, veritas, et vita^ ; ))et

Apostolus : « Quandocumque Christus manifestatus fuerit

» vita nostra, tunc et vos cum illo manifestabimini in glo-

» ria ^ )) Rursus in Psalmis scriptum : «Melior misericordia

» lua super vitas^ » Nam quia Chrislus in unoquoque inest

vita, ideo multiplicantur vitae; forlassis isto modo et illud

inquirendum : «Num experimentum quaeritis ejus qui in

» me loquitur Christus ' ? » Ferme enim in unoquoque san-

cto Christus invenitiir, et fiunt per unum Christum multi

Christi, iUius imitatores, et Iransformati ad illius similitu-

* Psal. XXX, 2J. — 2 i Cor. i. 5o. — » Pjâlm. x, 8. — ^ Joan. xiv, 6. —* Coloss. 111, 4« — ^ Psalni, lxii, 4- — '

3 Cor. xiii, 5.



IN EVANG. JOiNMS. TOM. VI. 1 85

diaem, qui est imago Dei : unde per Prophetam inquit

Deus : « Ne tetlgerills Chrislos meos *. » Quod igltur in enar-

rando vlsi sumus proeterilsse, nempe : « Gratia et veritas per

» Jesum Christum facta est % » obiter nunc explicuimus;

iusuper ostendentes Joannis Baptistae hanc esse vocem, ad-

huc eliam per haec verba testimonium reddentis Fillo Dei.

Jam ergo videamus secundum Joannis testimonium. E

Hierosolymis Judaei, ceu affines Baplistae, qui ex genere

sacerdotah erat, sacerdotes miltunt et levitas interrogatu-

ros quis tandem esset Joannes*. At ille dlcens : « Non sum

» ego Chrlstus\ «veritatis confessionem edidit; nec,ut ali-

quis suspicari posset, per hoec verba : « Non sum ego Chri-

» stus, » negavit : neque enim negatio est, ad Christi glo-

riam dlcere se non esse Christum. Caeterum cumaudlssent

qui missi fuerant e Hlerosolymorum urbe sacerdotes et le-

vitae, ipsum non esse Chrlstum expectatum, de secundo

qui sperabatur (nempe Ella), cujus nomen magni apud ip-

sos fiebat, percunctantur num ipse ille esset. Quo dicente

se non esse Eliam, rursus dicendo, « Non sum^, «faletur ve-

rum. Quoniam vero Prophelae multi cum essent in Israel,

unus qulspiam praecipue expectabatur prophelatus a Mose,

juxla verbum illud dlcens : «Prophetam vobis suscitabit Do-

» minus Deus noster ex fralribus vestris, sicut me : ipsum

» audite : et omnls anlma quse non audlerit Prophetam il-

» lum, ex populo suo extermlnabltur', » tertio inlerrogant,

non si propheta esset, sed an Prophela ille. Ethoc non po-

nentlbus illis nomen de Chrlsto, sed alterum esse ipsum

praeter Chrlstum existlmantlbus; ipse cognoscens illum,.

cujus praecursor est (nempe quod Chrlstus est, quod Pro-

phela est ille prophetatus), respondet, ISon^ : responsurus

fortasse, Nw (quae vox est assentlentis), si absque arliculo

1 1 Paralip. \\i, 22, «l Psalin. r.iv, i''. — ^ iod^n. 1, j;. — ' Ihid. 10. —* Ibid. ao. — * Jbid. 21. — ^ D^ûX. xvm, 18, 19. — ' Joan. i, at.



l84 ORIGEMS COMMEKTARIA

inlerrogassent; cum non ignoraret se prophetam existere.

In omnibus his etiam responsionibus secundum Joannis

{estimonium non absolutum fuit, donec petentibus respon-

sionem renuntiandam his qui eos miserant*, seipsumevoce

prophetica Esaiae manifestavit, quae sic sese habet ; « Vox

» clamantis in deserto ; Parate viam Domini ^. »

Quaesitu aulem dignum est,utrum absolutum sit secun-

dum teslimonium, et lertium incipiat ad eos qui mise-

rant ex Pharisaeis, et volentes intelligere cur tandembap-

tizaret^ cum neque Christus, neque Elias, neque Propheta

existeret, in illis verbis ; « Ego baptizo in aqua ; sed in

» medio vestrum stat, quem vos nescitis. Ipse est qui,

» post me veniens, ante me factus est; cujus non sum ego

» dignus ut solvam corrigiam ejus calceamenti ^; » an pars

secundi testimonii sit responsio ad Pharisasos. Verum ego,

quanlum conjectare ex lectione valeo, dicturus sum lertium

testimonium esse responsionem ad eos qui missi fuerant ex

Pharisaeis. Observandum insuper quodprimumtestimonium

divinitatem Servatoris demonstrat : alterum suspicionem

ambigentium num forte Joannes esset Christus, purgat :

tertium invisibililer hominibus praesentem praedicat illico

venturum. Verum ante testimonia sequentia, ex quibus qui

demonstratur testimonium accipit, videamus singulas dic-

tiones secimdi et tertii testlmonii : hoc primum observan-

tes, duas legationes fieri ad Baptistam, alteram « e Hiero-

» solymis a Judceis mittentibus sacerdotes et levitas, ut

» inlerrogarent eum ; Tu quis es * ? » altcram a Pharisaeis

mittentibus, atque praeter factam responsionem sacerdo-

tibus et levitis, dubia moventibus ^ Observa ergo, quo-

modo propter personam sacratam, et leviticam, cum man-

sueludine atque discendi aviditate dicuntur ea verba: « Tu

* Joan. I, 22. — ^ Isai. xi., o. Joan. i, 2?). — ^ Ibid. aS. — ^ Ibid. 26",

37. — ^ Ibld. 19. — " Ibid. 24.

I



I> EVANG. JOANMS. TOM. VI. l85

» qui es? » et illud : «Quid ergo? Elias es tu? » et illud :

« Num Propheta ille es tu ? » et ad kcec : « Quis es, ut res-

» ponsum demus his qui miserunt nos?

quiddicis de ie

» ipso*?» Nequeenim quidquam praefractum temerariumve

incst in horum interrogatione, sed omnia convenientia ve-

ris Dei cullorihus. Gum conlra qui missi fuerant a Phari-

sceis, levitis alioqui et sacerdotibus, minime anxie disqui-

rentibus ea quae dicta fuerant, vocibus veluti contumeliosis

et inhumanioribus cum Baptista agunt, per illud : « Quid» ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque

» ille Propheta ^ ? » Et fere non intelligere volentes, veluti

praedicti levitae et sacerdoles, hi miltunt, sed prohibere

volentes a baplizando; cum fortassis exisiimarent ad nul-

lum alium pertinere bapiizare, quam ad Christum, vel ad

Eliam, vel ad Prophetam. Jam qui accuraie Scripturamlegere voluerit, diligentiam is adhibeat oportet, observare

necessarium cum sit quae dicunlur, a quibus, et quando

dicuntur : ut per totos sanctos libros inveniamus personis

apte tributum sermonem.

« Tunc miserunt Judaei ab Hierosolymis sacerdotes et

» levitas, ut inlerrogarent eum:

Tu quis es ? Et confessus

» est, et non ncgavit ,* et confessus est : Non sum ego ille

» Christus'. » Quos mittere legalos ad Joannem Judaei de-

bebant, ct unde, nisi eos qui praecellere existimabantur, et

a Hierosolymorum loco super omnem terram bonam cele-

brato, ubi iemplum erat Dei ? Joannem itaque lanto cum

honore inierrogant. De Christo vero nihil tale Judaeos fe-

cisse scriptum est. Sed quod Judaei erga Joannem faciunt,

isthuc Joannes erga Christum fecit, per suos discipulos in-

lerrogans : «Tu es qui venturuses,an alium expectamus* ?»

Et Joannes quidem ad eos qui venerant confessus cum

fuisset, et non negasset, subinde illud : « Ego vox clamantis

* Joan. j, 21, 22. —2 ibid. 25. —

3 Ibid. 19, 20. —^*

MaUh. xi, 3.



l86 ORIGEMS COMMENTARIA

» in descrlo*, » enuntial : Ghristus vero, tanquam qui ma-

jus ieslimonium quam Joannes haberet, responsionem facit

sermonibus et operibus dicens : « Ile, et renuntiale Joanni

» qua3 audltis et videtis : cacci visum recipiunt, claudi am-

» bulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, pauperes lae-

» tum accipiunt Evangehi nuntium^; » de quibus commo-

dius, Deo danle, in suis disputabimus locis. Fortasse auleni

non sine causa quis instaret, cur tandem sacerdotibus et

levitis inlerrogantibus Joannem, non si ipse esset Ghristus,

sed, « Tu quis es? » respondet Baptisla non Id quod par eral

ad illud, « Tu quis es? Ego vox clamantis in deserlo^ , » sed

quod apte dlctum fuisset si interrogassent, Tu es Ghristus?

Gonvenicbat enim ad Illud : Es tu IUe Ghristus? illud: « Ego

» non sum Ghrlstiis ^*

; » ad ilhid vero : « Tu quis es ? Ego vox

» clamanlis in deserto^ » Dicendum vero ad hoc, quod ex

inlerrogatione videbat Joannes (ut probabile erat) timidi-

tatem levilarum et sacerdotum prae se ferenlium quidem

suspiclonem oplnlonls num forte is qui baptizat esset Ghri-

stus, sed apertius Illud nominare, ne viderentur petulantes,

caventium. Unde jure, ut in primis omnem ipsorum suspi-

cionem tolleret, quam de seipso falsam habebant, deinde

sic ostenderet veritalem, anle omnia enunliat illud :« Non

» sum ego Ghristus ^ » Declarat autem tale quiddam suspica-

los eos fuisse secunda, atque etiam tertla interrogatio. Ellam

enimcum venturum sperarent, atque plurimi facerent, eum

esse suspicanles honore ipsl Ghristo proxlmum, alque se-

cundum, enuntlante Joanne se non esse Ghristum, inter-

rogant: « Quid ergo ? Elias es tu? Et dixit : Non sum' : »ter-

iio num ipse esset ille Propheta scire volunt; quo respon-

denle, Non, cum non amplius possent dicere privatim nomen

alicujus qui ad se accessurus sperarelur, inquiunt : «Quis

* Joau. 1, a5. — ^ Malth. xi, 4. 5. — ^ Joan. i, 19, a5. — * Ibid. 20.

* Ibid. 19, 20. — ^ Ibid. 20. — ' Ibid. 21.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. VI. 187

» es? ut responsum denius his qui miserunt nos; quid dicis

9 de teipso* ? » hoc innuenles : Haec quidem non es quae

Israeli futura expectantur; qualis autem sis, qui baplizas,

nescimus : quare islhuc nos doceto, ut possimus renuntiare

his qui hanc ob causam nos ad te miserunt. Rursus vero

etiam hoc his quae proposila sunt proximum addemus,

videhcet quod lempus adventus Christi commoverat popu-

lum : quod quidem tempus jam aUquo modo inslabat circa

annos qui erant ab orlu Jesu, et paulo superius usque ad

demonstrationem pracdicationis. Quocirca Scribis et Legis

perilis, ut probabile erat, jam expectantibus eum qui spe-

rabatur, quia tempus illius e divinis Scripturis collegerant,

tumuhuatus est Theudas non parva muhitudine congrega-

ta ^, lanquam, opinor, Chrislus essel, «et post illum Judas

» Gahlaeus in diebus professionis. » Consenlaneum ergo est,

cum Christi adventus fervenlius expectaretur, divulgaretur-

que, Judceos ab Hierosolymis sacerdoles et levitas misisse

ad Joannem, per illud : « Tu quis es^? » discere volenles

num faleretur seipsum esse Christum.

« Et interrogaverunt euni : Quid ergo ? Elias es tu ? Et

» dicit :

Non sum *. «Verum enimvcro quis audiens Jesumdicenlem de Joanne : « Si vultis accipere, ipse esl Elias, qui

» venlurus est ^ » non quacsiturus sit quonam pacto ad in-

ierrogantes : « Elias es tu * ? » dicat Joannes : « Non sum; »

alque etiam quomodo opus sit intelligere Joannem esse

Eliam vcnturum, juxla id quod a Malachia est dictum, sic

habens : « Et ecce ego mitto vobis Ellam Thesbiten, ante-

» quam veniat dies Domini magna et manifesta, qui resti-

» tuet cor patris erga filium, et cor hominis erga proximum

» suum, ne veniam et percutiam terram funditus ^? »Quin

Angeli oratio ad Zachariam stantis a dexlris altaris incensi,

* Joan. I, 22. — 2 Act. v, 56, Sj. — 3 Joan. i, 19. — * lbid<.'m, 21. —» Mallli. XI, 14. —

6 Joan, i, 21. —' Malacli. iv, 5, 6.



l88 ORiGENIS C05iMJ:NTAl\iA

quem ipse etiam Zacharias conspexit, simile quiddam his

quae dixit Malachias, per haec verba oslendit : « Et uxor tua

» Elisahelh parietlibi

fiHum, et vocabis nomen ejus Joan-» nem ^

: » et post pauca : « Ipse praecedet coram ipso cum

» spiritu, et virtute Eliae, ut convertat corda patrum ad fi-

» lios, et contumaces ad prudenliam justorum, ut praeparet

» Domino populum instructum. » Ad primum igitur aliquis

dicet Joannem ignorasse seipsum esse Eliam : et forlassis

hac ralione usuri sunt qui favent opinioni eorum qui po-

nunt (y.£-£V(7w,7.aTwr7iv, hoc est) transcorporationem : perinde

quasi anima subinde induat corpora, prorsus immemor aii-

teactffi vitaj. Sed et hi ipsi dicturi sunt ahquos ex Judaeis

huic dogmati assentientes de Servatore dixisse eum forlassis

unum quempiam esse ex veteribus Prophetis, qui resurre-

xisset non ex monumentis, sed ab ortu ^. Qui fieri enim po-

terat ut palam cum innotuisset Mariam ipsius esse matrem,

putareturque Joseph faber illi pater esse, existimarent eum_

unum quemdam ex Prophetis exislere a mortuis resuscita-

tum^ ? Quineliam illo testimonio Geneseos hi utentes : « De-

» lebo universam resurrectioncm\ » statuent in certamine

virum ab hoc dogmate slanlem, gnarum solvendi e Scrip-

turis divinis fallaces probabilitates adductas. Caeterum alius

Ecclesiasticus oralionem eam, quce astruat transcorpora-

tionem, veluti falsam respuens, nec admittens Joannis ani-

mam aliquando Eliam fuisse, praedicta oratione AngeH usu^

rus est, qui non nominaverit Eliae animam in ortu Joannis,

sed spiritum, et virtutem, per haec verba : « Et ipse praece'

» det coram ipso cum spiritu, et virtule Elia?, ut corda pa-

» trum ad filios convertat% » infinitis Scripturarum locis

ostendere valens, aliud esse spiritum et id quod nominatur

virtus spiritus, aUud esse animam : de quibus tempeslivum

*

Luc. I, i5, 17. —2 Matlh. xvi, 14. — ^ Idcm, xm, 55. — '^ CJencs. vii,

4. — ^ Ltic. i. 17.



IK EVANG. JOA.NISIS. TOM. VI. 189

noii est nunc multa in inedium afferre, ne in immensum

orationem protrahamus. Satis magnam vim habebit nunc

ad per«uadendum quidem virtutem differre a spiritu, illud :

«Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Allissimi ob-

» umbrabit tibi* ; » ad ostendendum vero eos spiritus qui

sunt in prophetis (ut qui illis a Deo donati sinl) veluti illo-

rum mancipia esse, istud: «Spiritus prophetarum prophe-

» tis subjiciuntur^,»et iliud: «Requievit spiritus Ehsesuper

» Ehsaium^ » Isto enim modo nihil absurdi erit, inquiet, ut

Joannes convertens in spiritu, et virtute EUse corda patrum

ad fihos ^, dicatur propter hunc spiritum, « Ehas, qui ventu-

» rus est^; »ad quorum confirmationem etiam hac ralione

utetur: Si universorum Deus fumiharis factus sanctis, Deus

ipsorum fit, sic nominatus Deus Abraham, et Deus Isaac,

et Deus Jacob% quantomagis Spiritussanctusfamiharis fac-

tus prophetis, spiritus ipsorum haberi poterit, ut hunc in

modum spiritus dicatur, spiritus Eha;, et spiritus Esaiae?....

« Es tu ' Propheta ille ? et respondit : Non ^ » Si « Lex et

» Prophetae usque ad Joannem^,» quid ahud diceremus

Joannem esse, quam prophetam? quemadmodum pater

ejus Zacharias plcnus Spiritu sanclo prophetans inquit :

« Et tu, puer, propheta AUissimi vocaberis : praeibis enim

» ante faciem Domini, ad prajparandum vias ejus *"; » nisi

forte quis sumat vocem vocaberis non esse dictam pro eo

quod est, eris, idque potissimum quod Servator dixerit eis

qui existimabant eum esse Prophetam : « Sed quid existis

» ad videndum ? Prophetam? Eliam dico vobis, et plus-

» quam prophetam**.» Observandum autem quodea verba,,

Etiam dico vobis, ponant Joannem esse prophelam, nec

auferant eum prophetam esse. Quod si, praeterquam quod

* Luc. I, 55. — 2 1 Coiintli. xiv, Sa. — ^ 4 têg. n, i5. — '' Liic. i, ij. —^ Matth. XI, i4. — ® Exod. iii, 6, i5, 16, et iv, 5.

' N. 8-11. p. 1 i6-i2o.

* Joan. I, 21. — 3 Luc. xvi, 16. — '^^ Id. i. 76 — ** Mattli. xi, 9.



1C)0 ORIGJiiMsS COMMJiNTARIA.

est propheta, etiam major quam propheta a Servalore dl-

citur, quomodo ergo, si prophela est, sacerdotibus ac le-

vitis inlerrogantibus : « Propheta es tu*

?» respondlt :

ISon?Diccndum autem ad hoc, non idem esse : « Propheta es tu

» ille?» [cum articulo],et : « Es tu propheta?[sinearticulo.]

Simiiia observavimus ante, quid diflerat, ille Deus [cum ar-

ticulo], et Deus [sine arliculo], et ille Sermo, et Sermo.

Quoniam ergo in Deuleronomio scriptum est : « Prophelam

» vobis sjjscitabit Dominus Deus vester de fralribus ves-

» tris mei similenij ipsum audielis. Futurum est autem, ut

» omnis anima quoe non audierit Prophetam illum, exler-

» minetur e populo suo ^, » expectabatur quispiam eximie

Propheta, qui simile quid Mosi habens mediatorem ageret

inter Deum et homines, et acceptum a Deo teslamentum

novum discipulis traderet : atque in singulis Prophetis agno-

verat populus Israel neminem eorum hunc extitisse qui a

Mose prophetatus fuerat. Ut ergo de Joanne ambigebant,

num forte ipse esset Christus, sic etiam, num esset iile Pro-

phetA. Nec mirum si ambigentes de Joanne, an forle ipse

esset Christus, dillgenler non invesllgarunt an ipse essct

Christus et ille Propheta. Sequitur enlin ut qui hac de re

sic interrogant, ignorent etiam quod Ipse, qui slt Chrlstus,

sit etiam ille Propheta. Latult autem multos ea differentia

quae est inter Prophetam Illum, cum articulo, et prophe-

tam, absque articulo; velutl ellam Heracleonem, qui hlsce

dictionlbus inqult : « Sic igitur Joannes fassus est se Chri-

» stum non esse, neque Propketarn, neque Eiiam : » opus

cum alloqui fulsset hunc locum sic interpretantem perscru-

iari, vera necne Joannes narret dlcens se neque Prophetam

neque Eliam esse. Verum cum loca haec non considerasset

ille in commentarils quae rellquit, talia sine ulla examlna-

lione praeteriit, quaedam admodum paucula, eaque indili-

^ Joan, 1, 21. — 2 Dcut. xviii, i5, i8, 19, Act. in, aa, 23.



IX liVANG. JOANMS. TOM. VI. IQl

o-enter examinata in sequentibus dicens, de quibus mox

dicturi sumus.

« Dixerunt ergo ei : Quis es ? ut responsum demus his

» qui miserunt nos : quid dicis de te ipso* ?» lllud quod di-

cunt hi qui missi fuerant, hoc valet : Advencramus dis-

cendi gralia quod rebamur te esse, et agnovimus te non

esse talem; reslat post haec, ut abs le audiamus quis sis, ut

renunliemus his qui miserunt nos responsum tuum de te.

«Ego vox clamantisin deserto : Dirigite viam Domini,

» sicut dixit Esaias propheta ^ » Ut iHe qui proprie Filius

est Dei, non aUus a Sermonc cum sit, sermone utitur (ipse

enim in principio Sermo ille erat*, et ille )6/o,-, Deus apud

Deum) ; sic Joannes, minisler illius Sermonis (si proprie

Scripturam intelligamus), non alius cum sit a voce, voce

utitur oslendente Sermonem. Qui etiam cum intellexisset

propheliam ds se apud Esaiam dictam luisse, vocem se esse

inquit ; nec vocem clamantem in deserto, sed vocem «cla-

» munlis in deserto, » nempe illius qui «stabat et clamabat

» Si quis sltit, veniat ad me, et bibat *; » dicendo et illud :

fi Dirigile viam Domini, reclas facite semilas ejus. Omnis

» vallis implebitur, et omnis mons et collis reddetur humilis,

» eterunt omniaobliquain viam rectam **.» Utenimscriptum

est in Ex.odo Mosi a Deo dici : « Ecce dedi te Deum Pharaoni,

» et Aaron frater tuus erit tuus prophela ^; » sic intelligen-

dum est in his ralionem quamdam et analoo;iam esse Joan-

nis ad Sermonem Deum, qui est in principio', etiamsi unde-

quaque simililudo non quadret. Vox enim demonslrans et

ob oculos ponens Sermonem illum, Joannes erat Illud

etiam egregie, quod non ait se vocem dicentis in deserto,

sed « clamantis in deserto *: » elenim qui clamat : « Dirigite

» viam Domini, » etiam dicit; sed contingit ut quispiam non

* Joao. I, aa. — ^lbid. 23.— Mb. i. — <* Id. vii, Ij.— » Luc. m, 4, 5.

—«

Exod. vn, 1.

—7

Joan. i, i.— » Ibid. a5.



J()2 ORIGJi.MS COMMEMARiA

clamans, hoc ipsum eliam dicat. Glamat vero, et vociferatur,

ut et qui suiit procul a dicente audiant, et qui ad audien-

dumsunt tardi, rerum quaj dicuntur magnitudinem inlel-

ligant; voce pronuntiata cum magnitudine opem ferens tum

his qui a Deo recesserint, lum his qui auditus acuitatem per-

diderint. Hanc ob causam enim « stabat etiam Jesus, et cla-

» mabat dicens : Si quis sitit, veniat ad me, et bibat*.»Hanc

ob causam « Joannes etiam testillcatur de eo, et clamat di-

» cens^.

» Hanc ob causam jubet Esaiam Deus clamare in

voce « dicenlis : Clama ^ ; » cui respondet Esaias: « Quid cla-

» mabo?» At vox precantium, quae intelligentia percipitur,

quamvis magna, neque prohxa omnino fuerit, nequeadauxe-

rint illi clamorem ac vociferationem, audit tamen hunc in

modum precantes Deus, Mosi dicens : « Quid ad me cla-

» mas ^ ?» qui sensibihter non clamaverat; neque euim scri-

ptum est in Exodo, Mosen sensibiliter clamasse, cum per

precalionem ea voce valde clamasset, quam solus Deus au-

dit. Hanc ob causam David etiam inquit : « Voce mea ad

» Dominum clamavi, et exaudivit me \ » Opus est autem

voce clamantis in deserto, ubi anima etiam Deo alque ve-

ritate destituta ( quodnam enim aliud desertum asperius,

quam anima quae Deo atque omni virtute sit destituta?)

60 quod adhuc obhque ambulet egens doctrina, invitetur ad

dirigendam Domini viam; quam quidem viam ille dirigit

quidem qui nequaquam serpentis iter torluosum imitatur,

pervertit vero qui huic est contrarius. Quamobrem cum

similibus hujusmodi vir objurgatur per illud : « Quare per-

» vertitis vias Domini rectas * ? »

Coelerum bifariam via Domini dirigitur, primum propler

contempialionem, quae manifestatur in veritate, absque ulla

permixtione mendacii ; deinde propter actionem, si quis,

* Joan. VII, 07. — 2 Idem, t, i5. — ^ Isai. xi. ,6, — ^" Exod. xiv, i5. —° Psal. i.xxvi, 2. — •' Act. xui, 10.



IN i:VAi\G. JOAKMS TO.VI. VI. 1 9O

cum proLe pervidcrit quid agendum, actioiieiu cenvenien-

iem rationi rectoe suggerenti agenda, in opus produxerit.

Ut accuratius vero intelliganius illud : o Dirigile viam Do~

»mlni*, )) opportunum erit citare quod in Proverbiorum

libro est dictuiii : « Ne declinaveris, neque ad dexteram ne-

» que ad sinislram ^. » Qui enim in utramlibet inclinat, is

amisit illud dirigere, factus non amplius cura et conside-

ratione dignus, quando transgressus fuerit itineris rectitu-

dinem.«

Quoniam enim justus Dominus, et justitias dilexit,

y) et rectitudines vidit vultus ejusS» illud quod videt illu-

minat. Hanc ob causam, qui est in consideralione et tutela,

utilitatem ex hac cura et protectione capiens, inquit : «Sig-

» natum est super nos lumen vultus tui, Domine ^. » Ilaque

stemus in viis, juxta Jeremiae dicta ^ et videntcs interroge-

mus semitas Domini sempiternas : et videamus quaenamsit viabona, et ambulemus in ea : perinque atque Apostoli,

qui sleteruntjCt interrogarunt semilas Dominisempiternas,

nempe Patriarchas et Prophetas, quorum litteras cum in-

terrogassent, postea ipsos intelligendo, viderunt viam bo-

nam, nempe Jesum dicentem : « Ego sum via *, » et ambu-

laverunt in ea. Bona enim via est quae ad Patrem ducit

bonum hominem de thesauro suo proferentem bona, et

bonum servum, et fidelem'. Caeterum haec quidem via an-

gusta est vulgaribus, et alioqui carnis amanlibus, qui iter

per eam facere non possunt; sed eadem etiam pressa, et

trita est ab his qui vim faciunt ut per eam eant : quoniam

non est dicta premens, sed pressa. Nam qui non solverit

calceamenta pedum suorum, neque sincere admiserit quod

locus in quo stat, vel etiam per quem ambulat, terra sancta

est, is premit viventem viam et sentientem proprietatcs fa-

* Joan. I, 25. — 2 Prov. iv, 27. — » Psal. x, 8. — '' Psal. iv, 7. — & J,m-.

VI, 16. — 6 Joan. XIV, 6. — ' Matlh. xii, 35. — « Id. xxv, uj, 2."^. — 8I,j.

VII, ir>, 34. —10 Exod. iii, 5.

XII. l5



If)4 ORIGEMS COMME.NTARIA

clenlls iter. Ducel prneterea baec via ad eura qui, vita cum

sit, dixit : « Ego sum vita*. » Servator namque, in quo uni-

versa est virtus, variis modis potest intelligi et significari.

Hinc illi qui ad finem nondum pervenerit, sed adhuc pro-

greditur ac proficit, est via; illi vero qui omnem mortalita-

lem deposuerit, vita. Per hanc viam qui ambulat, docetur

nihil in illam tollere, quia ipsa panes habet et quae ad vitam

pertinent; nevirga quidem egens, quod nibil in illa possint

hostes; sed neque calceis, quia sancta sit ^.

« Et' qui missi fuerant erant ex Pbarisajisc Et interroga-

» verunt eum, ac dixerunt ei : Quid ergo baptizas, si tu non

» es Christus ille, neque Elias,neque Propheta ille*? » Qui

quidem ab Hierosolymis sacerdotes et levitas interrdgalu-

ros Joannem miserant, cum didicissent quis esset vel non

esset ipse Joannes, decentissime quiescunt^ : veluti silentio

faventes, et demonstrantes se admittere qua3 audissent,

quod baptizare conveniat voci clamantis in deserto ad diri-

gendam viam Domini. Contra vero Pharisaei ( ut qui juxta

nomen suum divisi quidam et sediliosi essenl) se eadem

non sentire demonstrant cum Judaeis existentibus in urbe

metropoli, et cum ministris cultus divini, ac sacerdotibus

et levitis : mittendo qui veluti increpantes ac prohibentes>

quantum in ipsis esset, baptizare, interrogarcnt : «Quidergo

» baptizas, si tu non es ille Christus, neque Elias, neque Pro-

» pheta ille?» Et fortasse si unum in corpus connectamus

quac in Evangeliis sunt scripta, dicturi sumus nunc quidem

eos haec dixisse, deinde vero nescio quo modo eos, cum se

baptismo dedissent, a Joanne audisse illud : « Progcnies vi-

» perarum, quis vos docuit fugere a ventura ira ? Facite

» i2;itur fructum dignum poenitentia *. » Haec enim apud Mal-

* Joan. XIV, 6. — ^ Matlh. x, lo. ,

3 N. i3. p. 120 et seqq.

* Joan. 1, 94) 2.5. — * Ibid. 19 — * Matth, m, 7, S.



IN EVANG. JOANNIS. TOM; VI. 1^5

ihaeum dicta sunt a Baptlsta, cum vidisset multos Pharisaeo-

rum et Sadducaeorum venlenles ad baptisma; cum videli-

cet poenitenliaj fructusnon haberent, atque

pharisaiccapud

seipsos glornarentur de Abraham tanquam patre : quocirca

soevius objurgantur a Joanne zelum Eliae habente juxta com-

municalionem Spiritus sancti. Objurgativa enim oralio

est illa, qu3e inqult : « Ne cogltelis dlcere apud vos ipsos :

» Patrem habemus Abraham *; » dldascallca autem illa,

quod infideles (ob cor lapldeum lapldes dlcti) immutariposslnt virtule Dei, ex lapidibus in liberos Abrahae, quo-

niam crant in oculls Prophelae, non fugienles illlus divlnum

obtutum. Quam ob causam illud ab Ipso dlcltur : « Dico

» vobls posse Deum e lapldlbus istis suscltare llberos Abra-

» ha?^. » Et quoniam cum non fecissent fructum poenitentia

dlgnum, veniunt ad baptlsma, convenlentissime Ipsis illud

dicitur : « Jam vero et securis ad radlcem arborum posita

» est. Omnis igitur arbor non faciens fructum bonum, ex-

» ciditur, et in ignem conjlcltur^; » veluti ipsis aperte di-

cens : Quoniam venlstls ad baptismum, cum non feceritis

fructum pcenitentlas, arbor estls non faciens fructum bonum

,

excidenda ab acutlssima el valldissima securl, nempe a Ser-

mone vivente, ct eflicaci, qui penetrantior est quovis gladlo

utrinque incidente'^. CseterumPharlsaeorum de se praedica-

tionem produxit Lucas in medlum, per illud : « Duo homi-

» nes ascenderunt in templum, ut precarentur : unus Pha-

» rlsaeus, et alter Publicanus. Pharisaeus stans haec apud

» se orabat : Deus, gratias ago tibi quod non sum quales

» cajteri homlnes, raptores, Injusti, adulteri, quaJis etiam

» hic Publicanus*. » Quando propter haec verba Publlcanus

« domum suam descendit justificatus magls quam ille", »

additur etiam, omnem exaltantem se humillari. Ut hypo-

* Matth. 111,9.— 2 Ibid. — » Ib. 10. — * Hebr. iv, 12. — ' Luc. xviii,

10, 11. —" Ibid. 14.

j5.



I(j6 OIUGENIS COMMEISTARIA

crilae igltur (juxta Servatoris ad ipsos objurgaloria verha

veniunt ad Laptisma, non latentes baptizantem quod ad-

huc haberent viperarumel

aspidum venenum sub labiis

suis : (iVenenumenim, inquit, aspidum sub iabiiseorum*. »

Cumque vere venenum haberent, ut venenum serpentis, id

etiam expresserunt per hanc amaram interrogationem :

« Quid ergo baplizas, si tu non es Ghristus, neque Elias,

» neque Propheta ille? » Quibus ego dicere possem, tan-

quam Christo, atque Elia propheta baptizanlibus, cum vox

clamantis in eremo hanc facultalem non acceperit : In-

humaniter, o boni, interrogatis missum nuntium ante fa-

ciem Christi ad praeparandum viam ejus coram ipso % uni-

versa ipsius qui ad hunc locum attinet, ignorantes mysleria

nam is cum sit Christus (vel si nolitis) et ille Propheta, ipse

non baptizavit, sed discipuli ejus. Proinde undenam vobis

persuasum est Eliam venturum ad baplizandum, qui neque

ligna altari superposita tempore Achab, eaque egentia bal-

neo, ut comburerentur (cum apparuisset per ignem Domi-

nus) baptizaverit ? Jubet enim sacerdotibus ut isthuc face-

rent, nec id tantum semel, nam dicit : « Denuo id facite;

» cumque denuo id fecissent, Tertio, inquit, id facite; et

» tertio id fecerunt ^*. » Cum ergo ipse tum non baptizarit^

sed aliis cesserit hanc provinciam, quomodo cum acces-

serit, juxta Malachire vaticinium, baptizaturus est*? Igitur

Christus in aqua non baptizal, sed discipuli ejus : sibi ipsi

reservans baptismum in Spiritu sancto, et igni ^

Quoniam' vero necessarlumnobisesse videtur in medium

afferre Evangeliorum verba similia huic contextui quem

in manibus habemus (et hoc singulatim ad fmem usque est

faciendum, quo quae discrepantiam habere videntur con-

* Psalm. xiii, 5. — ^ Joan. i , 25. — ^ Marc. i, 2. — ^5 Reg. xviii , 54,

58. —* Malach. IV, 5. —

" Matth. iii, 1 i. Luc. iii, 16.

^ N. 14-17. P-i25-i55.



IN LVANG. JOA^MS. TOM. VI. KJ"^

sona osleaJaulur,at(|uc ilein ut cxplanentur quae veluti sin-

gulare quidpiam privatim habent), age id eliam hoc loco

faciamus. lUud enim : « Vox clamantis in deserlo : Dirigite

» viam Domini *, » apud discipulum Joannem ex persona

Baptistae dicitur; apud Marcum vero^ tanquam principium

Evangelii Jesu Ghristi ex Esaiae voce hunc in modum est

scriptum ; « Initium Evangelii Jesu Christi, prout scriptum

» est in Esaia prophcta : Ecce ego mitto Angelum meum

T9 ante faciein tuam, qui praeparaturus est viam tuam ante te'.

» Vox clamantis in deserto : Parate viam Domini, rectas fa-

» cite semitas ejus \ » Caeterum non ponitur in Propheta :

« Dirigite viam Domini \ » quod citavit Joannes. Proinde

vide ne forte Joannes decurtans illud : u Parate viam Domi-

» ni, rectas facile semitas Dei nostri % » scripserit : « Dirigite

V viam Domini : » quas verba Marcus, duas prophetias duo-

bus in locis diclas a duobus Prophetis, in unum colligens,

posuit : « Prout scriptum est iu Esaia propheta : Ecce ego

p mitto nuntium merum ante faciem tuam, qui praeparabit

» viam tuam ante te. Vox clamantis in deserto : Parate viam

» Domini, rectas facite semitas ejus '. » lllud enim : « Vox

» clamanlis in deserto*,» mox scriptum est post historiam

narrantem Ezechiam ex morbo convaluisse; illud autem :

«Ecce ego mitto uuntium meum ante faciem tuam%»a

Malachia. Quod autem scripsit Joannes abbr^vians textum

a se citatum, id Marcus etiam ipse in alia dictione reprae-

sentavit; quandoquidem, dicenle Propheta : «Parate viam

» Domini,rectasfacitesemitasDei nostri *°,)»scripserit ipse:

«Parate viam Domini, rectas facile semitas ejus**. » Idem

fecit etiam in illis verbis : « Ecce ego mitto Angelum meum

» ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante te*^ :

' Joan. I, 20. — 2 Marc. i, i, 2, 5. — ' Malach, m, 1. — * Isai. xl, 3,

— * Joan. I, 20. — 6 Isai. xl, 5. — ' Marc. 1, 2, 3. — « Isai. Xi, 3. —9 Malach. 111, 1. — *o

Isai. xl, 3. — " Marc. i, 3. — "Malach. 111, 1.



1q8 ORIGliKIS COMWKNTAr.IA

addens ante te, quod posituni non fuerat a Propheta. Insu-

per dlllgentiam adhibentes in illud : « Et qui missl fueraut

» erant ex Pharisaeis, et interrogaverunt eum *, » nos pra^po-

suimus Pharisasorum Interrogationem (quod Matthaeus eam

tacuerit) his quae scripta sunt facta fuisse apud Matlhoeum

dicentem quod, Intuitus Joannes multos Pharlsaiorum et

Sadducaeorum venienles ad haplisma, dlxerit ilHs : « Proge-

» nies viperarum ^, » et quae sequunlur, consequens cum sit

prlraumeos interrogasse,tum

veroadvenisse.

Hocetlam ob-

iter observandurn est, quod exeuntibus tum Hlerosolyma ^,

tum tota Judaea, tum vero tota regione fluvio Jordani clr-

cumjecta, sua ipsorum peccata confitentibus, Matthaeo nul-

lum dlcente eos verbum a Baptlsta audisse objurgatorlum

et asperum, sed solos Pharlsacos et Sadducaeos,eosque mul-

tos, cum venlrent, conspectos audlsse Illud : « Progenles vl-

» perarum,» et quae sequuntur; Marcum consequenter, qula

non nominarlt Pharlsaeos neque Sadducaeos, nuHum objur-

gatlorum verbum narrare dlctum fulsse a Joanne hls qui

ad se venerunt, cum accesslssent ad eum tota Judaea, ac

Hlerosolymilae omnos, et baptizarentur ab eo in Jordane,

confitenlcs peccata sua \ Quin et hoc necessario addamusoportet, nempe utrosque, Matthaeum videHcet et Marcuin %

dicere, totam Hierosolymam, totamque Judaeam, ac om-

nem circumjectam Jordanls reglonem, vel lotam Judaeam

reglonem et Hlerosolymitas omnes confiteri peccata sua

sed cum Matthaeus induxerlt venlentes ad bapllsma Phari-

S3G0S et Sadducaeos % non lamen confitentes pcccata sua

probabile esse atque ralloni consentaneum ut hanc ob

causam audlerint : « Progenics vlperarum '. » Caeterum ne

nos existimes importune quae quatuor Evangclislac dlxe-

runt contuKsse, inquirentes quae pertinent ad eos qui mlssi

* Joan. I, 24, 25. — 2 Matth. ni, 7. — ^ Ibldem, 5. — * Marc. i, 5. —^ Matth. ni, 5, 6. Marc. i, 5. — «^Matth. iii, 7, ~ ' Ibid.



IN EVANG. iOAKNIS. TOM. YI. J 99

fuerant ex Pharisajis et interrogaverunl Joannem* ; nam si

bene adaptavimus Pharisajorum interrogationem scriptam

apud discipulum Joannem, baptismo ipsorum posito apud

Malthaeum, consequens erat inquirere quaj ad haec loca

etiam intelligenda perlinebant, et quas invenissemus obser-

vationes addcre. Meminit autem Lucas, perinde atque Mar

cus, ex persona propria, eorum verborum : « Vox clamantis

j> in deserto, » hunc in modum : « Factum est verbum Do-

» mini ad Joannem Zachariaj filium in deserto. Et venit in

» omnem regionem finitimam Jordani, proedicans baptis-

» mum pocnitentiae in remissionem peccatorum, sicut scrip-

» tum est in hbro sermonum Esaiaj propheta; dicentis : Vox

» clamantis in deserlo : Parate viam Domini, rectas facite

» semitas ejus ^. » Addidit etiam Lucas quod rehquum erat

propheliae: « Omnis vaUis implebitur, et omnis mons et col-

» lis reddetur humilis, vertenturque distorta in vias rectas,

» et asperae viac in planas, videbitque omnis caro salulare

» Dei ' : » perinde atque Marcus, cum scripsisset : « Rectas

» facite semitas ejus,» decurtans, ut praediximus, illud :

« Rectas facite semitas Dei nostri *,* » in illis vero verbis :

«Et erunt omnia obliqua in rectum ^ » vocem omnia prae-

termisit, plurium etiam numero, rectas dicens, quod, rec-

tam, singulari numero dictum fuerat. Ad ha^c etiam pro

eo quod est, « aspera in planitiem, «feclt, «et asperae viae in

» planas ': » cumque praetermisisset illud : « Videbitur gloria

» Domini ^» addidit deinceps : « Et videbit omnis caro salu-

» tare Dei. » Practer hoc vero conferunt etiam hujusmodi

observationes ad demonstrandum decurtata fuisse ab Evan-

gehstis Prophetica. Ad haic vero observandum est illud :

« Progenies viperarum ', » et qua) sequuntur, Matthaeum

narrare dictum fuisse Pharisaeis et Sadducaîs advenlanti-

* Joan. I, 24, 25. — 2 Luc. iii, 2, 3, 4. — 3 Ibid. 5, (3. ~ ^ Isai. xl, 5.

—6 Ibid. 4. —

• Ibid. 5. —1 Ibid, —

8 MaUh. m, 7.



tÔO OKIGl^rslS CO:UMJiIVTARlA

bus ad baptlsmum, diversis existentibus ab his qui conflte-

bantur peccata sua, et nihll tale audlebant : Lucam vero,

egredlenlibus lurbis ut baptizarentur ab ipso, haec dicta

fuisse*; non facientem duos ordines eorum qui baptizaban-

tur, quod apud Mattha3um invenlmus. Sed jure Matth«us

Baptistam inducit dlcentem turbis : « Progenies vipera-

» rum^,» et qua3 sequuntur, quando turbae in bonam par-

tem non sumuntur, ut observantibus perspicuum erit. Pha-

risaiis praeterea et Sadducyeis numero singulari dictum est :

« Facite fructum dignum poenitentia ^ ; » turbis vero nu-

mero plurium, « fructus dignos poenitentia^. » Forlassis enim

fructus poenitentiae eximius a Pharisaeis exigitur, qui non

alius est quam Jesus, et fides erga ipsum; a turbis autem

neque principium bonorum habentibus omnes exiguntur

poenitentiaefructus.

Quamobrem plurlum numero,«

fruc-

» tus facite, » dixit ipsis Baptista. lilud etiam praeter haec Pha-

risaeis dlcitur : « Ne cogitetis apud vosmetipsos dicere : Pa-

» trem habemus Abraham *. » [Multi enim nunc princlpium

habent, putantes se ad divinum verbum introduci, ut acce-

dant ad veritatem. Itaque dicere secum in animo inciplunt,

« Patrem habemus Abraham. » ] Pharisaei vero non inci-

piunt, sed multo ante hoc cogitant. Utrique tamen prasdlc-

tos lapides ostensos audiunt, quasi ex his suscitari possent

hberi Abrahac ipsi% suscilaturos ab insensibihtate et morti-

ficatione. Observa autem Pharlsaeis (juxta id quod dictum

fuit apud Prophetam : « Gomedistls fructum mendacem '

»

habentibus fructum mendacem dici :

«Omnis igitur arbor

» non faciens fructum bonum excinditur [et in ignem mit-

)) titur*; )) turbis autem quae nullo modo fructum ferunt

« Omnis ergo arbor non faciens fructum excidetur'. ) » Id

enim quod fructum non habet, ne bonum quidem fructum

1 Luc. III, 7. — 2 iMatth. iit, 7. — > Ibid. 8. — ^ Luc. m, 8. — ' MaUlu

311, 9. — 6 Ibid. — ^ Ose. X, i5. — ' Matth. iii, 10. — ^ Luc. iii, 9.



IN EVANG. JOAi>i\IS. TOM. V/. 201

habel; quamobrem clignum est ut excindatur : quod au-

tem fructum liabet, id non oumino fructum bonum habel;

quare jure et ipsum a securi dejicitur. Caelerum si accura-

iius exquisierimus, fieri non posse videbimus ut id quod

nuper excoH sit coeptum, etiam si fructificet,primos afferat

fructus bonos. Gontentusque est agricola primam arboris

culturam convenientes fructus proferre, tum vero proce-

dente tempore, post hos qualescumque fruclus, sumpturus

etiam fructus bonos, adhibilis purgationibus agriculturae

convenientibus. Quin Lex eliam huic nostrae intelhgentiae

altestatur dicens, oportt;re eum qui plantaverit impurga-

tum triennio sinere quod plantaverit, non comesis rei plan-

tatae fructibus : « Tres enlm„ inqiilt^ annos vobis fructus

» impurgntus non comedetur; quarlo autem annoeritom-

» nis fructus sanctus, laudabilis Domino*. » Jure ergo ad

turbasabsque addilione boni dicitur : « Omnis igitur arbor

» quae non facit fructum excinditur et in ignem conjici-

» tur^; » et quae diutius fructum fert principio similem, cum

sit arbor quae non facit fructum bonum, exciditur et in

igiiem miltitur, quandoquidem post triennii culturam, in

anno quarto non facit fructum sanctum, laudabilem Do-

mino. Haec autem omnia quamvis per digressionem videan-

lur a nobis dicta, comparanlibus etiam quaj caetera Evan-

gelia dicant, non importune tamen ascita, neque aliena a

praesenti consideratione judicio sunt meo. Pharisaei enim

mittunt ad Joannem post sacerdotes et levitas ab lliero-

solymis missos, ad inlerrogandum ipsum quisnam esset,

iuterrogantes : « Quid ergo baptizas, si tu non es ille Ghris-

» tus, neque EHas, neque ille Propheta^ ?» cumque interro-

gassent hoc in loco, deinceps profecli ut baptizarentur, ut

scribit Malthaeus, audiunt convenientia fastui et simula-

lioni sucx*. Porro quoniam his eadem fere quae turbis dicta

1 Levit. XIX, i5, 24. — 2 Luc. iii, 9. — ^ .Jc:.n. 1, 25. — '' Mallh. iii, 7.



208 OlUGliNlS COMMENTARIA.

fuerant, postulabant haec collatlonem atque explanallo-

nem, qucE dum fmnt plura compullt nos consequentia re-

rum conslderare. HIs insuper quae dlximus necessarlo illud

addemus, Joannem scrlbere duos ordlnes esse mitten-

tlum : alterum quidem Judseorum mltlenllum ab Hleroso-

lymls sacerdotes et levltas *; alterum vero PharisiEorum

addubltantium quare baptizet ^. Tradidimus, etiam Phari-

saios postinterrogationem profectos fuisse ut baptizarentur.

Proinde vide ne fortc JudaÎ, qui ante Pharisoeos miserant

ab Hierosolymis, admlssa Joannls oratione, quia priores

Pharlsaeis miserint, prlores etlam veniant. Hierosolyma

enim, et tota Judaea, et consequenter omnis regio Jordanl

finltima baplizabanlur ab ipso in Jordane fluvlo, confitentes

peccata sua^ : vel, ut Lucas inquit : « Egrediebatur ad ipsum

» tota Judaea regio, et Hlerosolymilae omnes, et baptizaban-

» tur ab ipso in Jordane fluvio, confitentes peccata sua ^.

Caeterum neque Malthaeus Pharlsajos et Sadducaeos, quibus

dicilur : « Progenies vlperarum^» neque Lucas turbas eam-

dem Increpallonem audisse Inducunt confilentes peccata

sua. llkid vero dubltatlone dignum est, quomodo cum tota

Hlerosolyniitarum urbs, et tota Judaea, et tota regio Jor-

dani fmillma baptizarentur in Jordane a Joanne, Servator

dicat : « Yenit Joannes Baptisla, neque manducans neque

» bibens, et dicltis : Diemonium habet^ : » et interroganli-

bus : « In qua potestale haec facis? » dicit : « Inlerrogabo et

» ego vos unum verbum; quod si dixeritis mihi, dicameliam

» ego vobis in qua polestale haec facio : Baplismus Joannis

» unde erat? e coelo, an ex hominlbus ^ ?» quando et discep-

tantcs inquiunt : « Si dixerimus, e ccelo, dicet : Quare non

» credldistis iUi?» Sed solvltur hunc in modum dubilalio :

Pharlsaei, ut antea observavlmus, qui audierant, «Progenies

* Jo;in. I, 19. —2 ibid. 24, 25. —

* Matlh. iu, 3, 6. —* Marc. i, 5.

—* MaUh. m, 7,— ^ Id. xf, i8. — ' Id. \xi, 25, aj, 2% 26,



IN EVANG. JOAW.MS. TOM. VI. 300

» vlperaruin*, » uec illi crediderant, accedunt ad baptismum,

timentes, uti probabile est, turbam, atque propter iilos si-

mulale volentes lavari, ne tot hominibus adversari videren-

tur. Senlientes igitur ipsum ab hominibus, non e cceIo ha-

bere baplismum, timent quod suspicantur dicere, ne forte

lapidentur a turba. Quare quce Servator Pharisseis locutus

est, conlraria non sunt his quae scripla fuerunt in Evan-

geHis dc muUitudine corum qui apud Joannem baptizati

fuerunt ; cum alioqui temerilalis Pharisaôrum fuerit dicere

Joannem habere da^monium, et Jesum in Beelzebul dsemo-

niorum principe virtutes edidisse ^

« Respondit illis Joannes, dicens : Ego quidem baptizo

D vos in aqua; in mcdio autem vestri stat, quem vos nesci-

» tis. Ipse est qui post me venturus est, cujus non sum dig-

» nus ut solvam ejus corriglam calceamenti^ » Equidem

Heracleon exislimat Joannem respondere his qui a Phari-

saeis missi fuerant, quod ipse volebat, non ad id quod illi

interrogaverant, non advcrtens sc incusare Prophetam in-

scitiae, si aliud interrogatus de re alia respondet : cavendum

cnim nobis est hoc, dum colloquimur, tanquam vilium.

Contra, nos dicimus maxime apposllam esse responsionem.

Namque ad illud : « Quid ergo baptizas, si lu non es ille

» Christus * ?»quid aliud dici oportult, quam ostendere bap-

tisma suum esse corporale?« Ego enim, inqiiit, baptlzo in

» aqua* : » cumque hoc respondisset ad illud : « Quid ergo

» baptlzas? » ad allerum : « Si tu non es ille Christus, » lau-

des cnarrat de praicipua ac prajcedenli substantia Chrisli,

nempe quod Christus tantum virium habet, ut invisibilis

eliam sit divinitate sua, omni homlni praesens, et pcr uni-

versum orbem extensus; quod declaratur per illud : « In

» medio vestri stat ille [quem vos nescilis]^ » Et quoniam

* MaUli. III, -. — 2 Luc. xr, i5. — » Joan. i, 26, 27. — ^ Ibidem, 25. —•Ibid. a6. — «Ibid.



204 OKKiEMS COMMKNTARIA

uihil tale expectantes Christi adventum Pharisaei de ipso

videLant, tantum suspicantes eum esse hominem sanctum,

concinne redarguit Pharisaeorum ignorantiam, qui ipsius

excellentiam ignorabant, adjiciens, « quem vos nescilis, »

illis verbis : « In medio vestri stat. » Et ne quis suspicetur

eum qui sit invisibilis, quique psnelret ad omnem homi-

nem et ad lolum mundum, diversum esse ab eo qui hu-

manam sumpsit carnem, et « super terram est vis, et cum

)) hominibus est conversatus*, )/ conjungit illis verbis: « In

» medio vestri stat, quem vos nescitis, » illud : « Qui post me

» venturus esl% »hoc est, qui post me manifestandus est.

Cujus cum excedente et exuperante excellentia intellexis-

set Joannes suam ipsius naturam superari, ob quam ambi-

gebant nonnuUi an ipse esset Chrislus, ostendere volens

quanto inferior esset Christi magnitudine, ne quis de se co-

gilaret ahquid supra id quod videt aut audit a semetipso^,

dicit etiam illud : « Cujus non sum ego dignus ut solvam

» ejus corrigiam calceamenti ^, » illud innuens se minime

idoneum esse qui de ipsius Christi incorporationt^ rationem

(quoB vehiti Hgala est et occultata non inteUigentibus) sol-

vat exphcetque, dignum aUquid dicendo de tanto adventu

in tantam brevitatem contracto.

Verum enimvero haud importunum fuerit inquirentibus

nobis ilJud : « Ego in aqua baptizo % » addere, si quid simile

de hoc dixerint EvangeHstae, et cum re de qua agitur con-

ferre. Itaque xMatlhajus inquit, cum conspexisset muhosex

Pharisaîs et ex Sadducaeis venientes ad baptismum(post

verba increpatoria, de quibus inquisivimus) : « Ego quidem

» vos in aqua baptizo ad rcsipiscentiam; at ille qui post

» me venturus est potentior me est cujus non sum idoneus

» ut calceamenla portem : ipse vos baptizabit in Spiritu

* Baruch, iir, 58, — ^ Juan. i, 2j. — ^2 Cur. xit. iG. —^ Joan. 1, 27.

^ Ibid. 26.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. VI. 20.?

» sanclo, et igni* : »cum scrmone Joannis conveniens nar-

rante confessionem baptismi in aqua ad eos qui missi fue-

rant ex Pharisaeis. At Marcus : « Praedicabat {inqait) Joan-

» nes dicens : Venit qui fortior est me, post me, cujus non

» sum idoneus ut procumbens solvam corrigiam calcea-

» mentorum ejus. Ego quidem baplizo vos aqua, ille vero

» baptizabit vos in Spiritu sanclo ^: » ad complures el om-

nes audientes docens htec praedicata fuisse. Rursum Lucas

inquit quod, expectante populo, et cogitantibus omnibus

in cordibus suis de Joanne, an ipseesset Christus, respon

derit Joannes dicens universis : « Ego quidem aqua baptizo

»vos; sed veniet qui potentior est me, cujus non sum ido-

» neus solvere corrigiam calceamentorum ejus. Ipse vos

» baptizabit in Spiritu sancto, et igni*. »

Tenentes igitur quatuor Evangelistarum similia verba,

age videamus pro virili seorsum uniuscujusque verbi sen-

sum, et dilTerentias, initio sumpto a Matlhaeo, qui primus

coeterorum traditur Evangelium tradidisse Hebraeis, qui ex

circumcisione crediderant : « Ego vos, Inquil, in aqua bap-

» lizo ad resipiscentiam*, » veluti purgans et deterrens a re-

bus mal!s,et ad resipiscentiam invitans : Ut praeparem enim

populum instraclum ego veni^ ; et ad praeparandum locum

resipiscentiae per baptlsmum post me venturo, qui hac

etiam ratione longe potentius praestantiusque quam mea

sit potentia, vobis adjumento futurus est. Siquidem illius

baptismus non est corporalis, cum resipiscentem repleat

Spiritus sanctus igne diviniori quidquid vel materiale vei

terrenum fuerit demoliente et consumente. Et hoc non

tantum in eo qui ipsum admiserlt, sed ellam in eo qui

audierit ipsum habentes. Tanto autem est me fortior qui

post me venturus est, ut ne ea quidem quae ad amictum

* Matlh. III, 11. —2 Marc. i, 6, 7, 8. — * Luc. m, 16. — '' Maltli. ni, n.

—*

Luc. I, 17.




spectant exlremarum potentiarum quae sunt clrca ipsum

portare, vel quae ea sustinent ferre sim idoneus; cum non

ila nuda prostent, ut ea obvii quique intelligere possint.

Jgltur non novi utrum prlus dlcam, meamne multam im-

becillltatem, quoene vilia quidem Chrisli (magnarumrerum

circa ipsum existentium comparatione) ferre queat, an dl-

vinilalem illius eminentem, et loio mundo majorem, quan-

doquidem ego, qui tantam accepi gratiam ut prophetia

dignus habitus fuerim qua^ meum adventum ad vitam ho-

mlnum praediceret, iUis verbis : « Ego vox clamantis in de-

)) serto*, )) et : « Ecce ego mltto nuntium meum ante faciem

» tuam ^; » ego, cujus ortum Gabriel astans coram altari ad-

mirabihter annunliavit, paire meo in senectulc exlstenie^

ego, ad cujus nomen Zacharias mox vocem recepit, atque

cliam prophctandi munus per ipsam^; ego, de quo Domi-

nus testificatus est, nemincm inter natos mullerum me ma-

jorem exlstere ^; neque calceamenta ejus idoneus sum por-

lare. Quod si non calceamenta, quid dlcendum de vesli-

mentis ejus ? Quis tantus, qui iotam iUius vestem custodlre

queat? Quis est qui cogitalurus sit, se comprehensurum

raiionem eam quam habet tunica a summo inconsutih's,

quia sit per totum conlexla^?lllud vero observandum,quod

qualuor Evangellsiis dlcentlbus Joannem faleri se advenisse

ad baptizandum in aqua, solus Matthaûs huic rei addide-

rit, « ad resipiscentiam ' ; » nlmlrum docens utililatem futu-

ram baptismatls ei qui ex proposito baptizaretur, quae ad

resipiscenlem perveniens, ei qui accederet non resipiscens,

asperius j udicium futura esset

Proinde * jam Marcum etiam consideremus, qui praedi-

cantem quidem Joannem eadem scripsit dixisse, juxia illud:

* Isai. XL, 5. — 2 Malach. iii, i . — • Luc. 1,7, 11 et seq. — * Ibid. 65,

64, 67 et seq. — * Malth. xi, 1 1. — " Joan. xix, ao. — ^ Matlh. iii, 11.

«N. 18. p. 134.



IJV ETAKG. JOANMfl. TOM. VI. 207

« Venit polentior me post me*; » hoec enim aeque valent

atque ea verba : « Qui post me venturus est, potentior me

» est^; »non ampllus vero eadem, dum inquit ; « Non sum

» idoneus procumbens solvere corrigiam calceamcntorum

» ejus^ » Aliud est ctenim gestare calceamenta, jam scilicet

solula a pedlbus calceati ,* aliud etiam, procumbentem sol-

vere corrigiam calceamenlorum ejus. Proinde consequens

est, nullo ex Evangelistis vel fallente, vel mentiente, ut di-

cerent qui credunt, utraque Baptistara diversis lemporibus

dixisse secundum aliam et aliam mentem motum. Non enim

de iisdem rebus varie locuti sunt Evangelistai, ut quidam

expositores putant, accurate non inquirentes singula dicta

vel facta. Atque magnum quidem est gestare Jesu calcea-

menta, sed magnum etiam est illud, procumbentem ad

ipsius corporalia deorsum facla (considerandi causa ima-

ginem inferiorem ) solvere obscura quaeque mysterii incar-

nationis, quae veluti sunt calceamentorum corrigia ; unum

cnim est obscuritatis vinculum, sicut etiam una scientiae est

clavis, quae ne ipse quidem major inter natos mulierum ex

se solvere vel aperire idoneus est; nempe eo solo ligante

aperienteque, qui quibus ipse velit elargitur solvere et ape-

rire corrigiam calcâmentorum, atque etiam quae clausa

sunt.

Nec illud* sinatur intactum, Lucam, similiterque Joan-

nem \ocem procumbens^ omisisse. Et fortassis quidem con-

tingit ut qui procubuerit, solvat, jiixla id quod est dictum;

sed facile factu est etiam ut qui observat altitudinem in-

tervalli et spatii existentis a ô/w [Filio Dei], inveniat cal-

ceamentorum solutionem (quae, cum quis ea quaerit, ligata

apparent) : ut ea quis cum solverit calceamenta quae sepa-

* Marc. 1,7.-2 Mattb. ui, 11.— 3 Marc. 1, 7.

* N. 19, 20. p. i55, i36,

Marc. I, 7.



2of^ ORIGliWIS COMMENTARIA

rabilia sunt, videat ôyov [Dei Filium]per se nuflum rebus

inferioribus.

Perscribit autem Joannes : « Non sum eg;o dignus*, » quod

idem non est cum illis verbis : « Non sum ego idoneus^ : »

fieri enim potest ut qui dignus non sit, sit idoneus; contra

qui dignus sit, nondum sit idoneus. Si enim eliam ad id

quod expedit data sunt dona ^, nec id tantum ex proportione

fidei, Dei humanum genus amantis olTicium erit prneviden-

tis nocumentum ex elatione, vel inflatione insecutura, ne

digno quidem aliquando idoneitatem dare. Accommodatum

est autem ad naturam bonitatis Dei, vincere in conferendis

beneficiis eum in quem beneficia conferuntur, anticipare-

que eum qui dignus futurus est, atque ornare idoneitate,

ut post idoneilatem assequatur esse dignus : ne talis dignus

omnino cumfuerit, praeveniens

Deum muneralargientem,

ipsiusque gratias anticipans, ad hoc pertingat ut sit ido-

neus. Ergo apud tres EvangeHstas se non esse idoneum in-

quit Baptista, apud Joannem aulem non esse dignum. Nec

profecto qui dixit se nondum existere idoneum, excludi-

tur, quin factus fuerit postea idoneus, etiamsi nondum dig-

nusesset; qui vicissim cum dixit se non esse dignum, cumnon esset dignus, non exchiditur, quin ad hoc non perti-

gerit ut Bsset dignus. Nisi forte quis dicturus esl, eo quod

morlalis natura non capax sit, neque possit illo perlingere

ahquando ut calceamenta ipsa solvere alque gestare pos-

sit, ut dignum est ipsis, Joannem vera narrantem habere

illud, ut nunquam fuerit idoneus, ac ne dignus quidem

solvere corrigiam calceamentorum pro dignitate ipsius

Christi; quia quamvis muha cognitione percepimus, adhuc

rehnquantur tamen multa nondum intellecla : « Quoniam

» cum absolverit homo, tunc incipit; et cum quieverit, tunc

incertus erit\ » juxta Jesu fdii Sirach Sapientiam.

* Joan. !, 27. — ^ Marc. i^ 7. — ^ Rom. xii, 6. — * Ecclcs. xviii, j.



W EVANC. JOANNIS. TOM, vr. 200

Qiiin', 4uod ad id atlinet : « In medio vestri stat, quem

» vos nescitis \ , h=ec disserenda sunt de Filio Dei /ivo, perquem omm-a facta sunt,

subsistente subslantialiter secun-dum subjectum, et idem exislente cuin sapienlia. Hic enimper un.versam orLis machinam permeal, ut qu* semperliunt, per ipsum fiant; et dc universis, qua^cumque pro-tnlens, semper verum erit : „ Omnia per ipsum facta sunl,» et s,ne ipso factum est nihil ^- » et illud : « Omnia in sapien-» tia lec<st.

. , Quod si

per omnem creationem atque uni-versam mundi fabricam permeat, i„ medio scihcet etiameorum stat qui interrogabant

: . Quid ergo baptizas, si tu» non es «I/e Christus, neque Elias, neque Propheta ille

^ ^ ,In med,o, .nquam, stat >,;,., ipse [hoc est ratio], et FiliusDe. a Palre firmatus ubique. Vel verba ea : „ I„ „,edio ve.-'

ir. stat ,

»

sic

intelligantur : quia homines vos estfs ratio-n.s compotes, idcirco . in medio vestri stat, , eo quod i„med,o s,t tot.uscorporis ea anim. pars pr.stantissima, pri„.c.patum quam vocant, Scripluris inviolata= fidei oslenden-t.bus eam ,n corde existere. Qui igitur in sui ipsorum me-d.o >oyov

[hoc est rationem

] habent, cum interim nond.sserant vel de ipsius

natura, vel a quo fonte et principiovenent, neque tandem quomodo confirmave.it ipsos hi inmed.o su, ipsorum U,o. [et ralionem] se habere nesdun,At Joannes ,psum novit; hoc enim, »quem vos nescit.V

,',

co„tumehose d.ctum ad Pha,-is*os, ostendit Joannem ac'curate agnov,sse quem illi ignorarent

-4t Heracleon\ . I„ medio vestri stai'',',, inlerpretatur •

Jam adest, et est in mundo. et inler „os omnes' hon ,"e;,am v,s.b,I,s est:qua interpretatione tollitquod docuimus'!

»N. 20. p. i.vS.

^ Joan. I, 26,

X(I.



,^j^ÔRIGEiSlS COMMEryTARIA

iicmpo qiiod ipse discurrat, ac permeet per totam mun-

dum. Dicendum enim ad illum : Quando enim non adest ?

quando autem non est in mundo? prsesertim Evangelio di

cente : « In mundo erat, et mundus per ipsum factus est,

>, [et muiidus eum non cognovit^ ] » Et ob hanc causam

hi etiam ad quos Sermo est , ille « quem vos nescitis% »

nesciunt eum, quoniam nondum e mundo egressi fuerant,

uiundus vero eum non cognovit. Sed quo tempore cessavit

inter homines esse? An non erat in Esaiadicente : « Spiri-

» lus Domini super me, propterea quod unxit me; et:Mani-

,) festus factus sum in his qui me non quaerebant^ ? » Rur-

sus dicant, an in Davide non erat, non a semetipso dicente :

« Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion mon-

» tem sanctum ejus" ; « et qua^cumque in Psalmis ex per-

sona Ghristi scripta sunt. Gumque evidenter docere queam

Jesum semper inter homines esse, ad convincendum non

recte Heracleonem exponendo « In medio veslri stat % ))ex

posuisse : Jam adest, et est in mundo, et inhomine; quid

opus est me singulalim argumenta contingere, cum ea vix

enumerari queant? Non absurde tamen apud eum dicitur,

quod verba illa : « Qui post me venturus est% » declarant

Joannem prÊCursorem Ghristi existere : vere enim non

secus atque servus praecurrit dominum. Longe vero sim-

plicius ea verba interpretatus est : « Non sum ego dignus

» ut solvam ejus corrigiam calceamenti \ » perinde quasi

fateatur Baplista his verbis, se neque dignum qui ultima

officia in Ghristum conferat. Attamen post hanc expositio-

nem satis probabiliter subjunxit : Non sum ego idoneus ut

mei gratia descendat a magnitudine. et carnem accipiat,

ceu calceamentum, de qua rationem reddere ego non va-

leo, neque enarrare, vel solvere dc ipsa dispensationem....

1

Joan. 1, 10.

- 2 Ibid. 26. - 3 Isai. lx., 1 , et lxv, 1.- ^ Psal. n, 6.

-

^âoan! 1,26. -«Ibid. 27. - ' Ibid.



IN KVANG. JOANNIS. TOM. Vf. 211

.Haec' i„ Bethabara facta sunt, trans Jordanem, ubi» eral Joannes baptizans^ . Quod in omnibus fere exem-planbus

ponatur : « Ifec in Bethania fac.a sunt. , non ig-noramus, et videtur hoc etiam antea factum fuisse : undeapudHeracIeonem etiam Bethaniam legimus. Sedpersuasisumus non Betkama, sed Bctkabara legere, cum ad locapervemssemus, ut Jesu, discipulorumque ejus, ac Prophe-tarum vest.g.a mspiceremus. Bethania namque, nt ipse in-qu.t

Evangehsta, patna Lazari, et Maria,, et Marth»», quin-decm stadns a Hierosolymis distat, qua Jordanes fluviu!ato computo, abest stadiiscirciteroctoginta supra centum

;'

sed neque locus est c.rca Jordanem, qui nomen commune

Jordan,s Bethabara, ubi Historia^ dicunt Joannem bapti-

zasse,- estque nominis interpretatio consequens baptismatipraeparanfs Domino populum instructum \ Est enim si interpreteris, Domus inslructionis; Bethania vero, Domusobed.ent.*. Nam profecto ubi baptizare opus erat ei „uim.ssus fuerat ante faciem Christi ad pr^parandum viam ip-s.uscoram .pso^quamindomo instructionis ?Qu»nam vero

niag.spropriaestpatriaipsi Mari», qua= elegerat bonamp^rtem a se non auferendam, et Martha^ in diversa distractepropter suscipiendum Jesum», atque ipsarum fratri Lazaroqm a Servatore amicus dicitur', quam Bethania, obedien't.« do.„us

? .taque contemnenda non est accurata circa non..na d.hgent.a e. qui voluerit probe inteHigere sanctas lit-

leras. Peccatum equidem frequenter fuisse i„ Gcntililexemplanbus mdeque errata in Evangeliis translata ci"qu.s credat. D.spensatio namque circa porcos e rupe ^

'

c.p.tatos, et .„ mari suffocatos a d.moniis, scriptL'"t

' N. a4. p. ,4o.

2 Joan. 1, 28. —3 id „

i'. 43. -7

Joan. ,,,,;;•'

'' ^^- - ' '-^- '' >7. - ^ ibid. yG,

-c

ij. ^^

14.



ORIGENIS COMMENTABIA

faileinlocoGerasenorum'. Gerasa -U-- urbs est Ara-

bi^ neque mare neque stagnum ui propmquo habens. ^tc

tndacium adeo aperlum, quodque facile redargu.posset,

aixissent Evangelistx, viri diligenter agnoscentes reg.onem

Juds.se. Quoniam vero in paucis exemplaribus .nyemmus :

. In locum Gadarenor.™, » ad hoc eliam est d.cendum,

Gadaram qu.dem civitalem esse Judaâ., circa quam ce e-

berrima bah,ea snnl, haudq«aq..am vero .n ea esse s.ag-

„um vel mare pr^cipitiis adjacens. At Ge.-gesa, aqu..

Ger..esa=i, urbs est anliqua juxta stagnum quod nunc 1.-

beldis ôcamus, iuxta quam rupes est stas..o ad.^cer.

e qua ostenditur porcos a <la.mo„,bus .n prxceps J lalos

fulse Inte.-pretalur aulem Gergesa, Hab.tat.o ej.c.ent.um,

frrtVs'secognomentum sortita prophetic^B iUius re., quam

rcorum cives erga Servatorem fecerunt, obsecra.Ues eum

ul e finibue suis excederet^Tale subinde erratum .n Lege

et Prophetis circa nomina licet cernere, ut accurate pcr-

spexinn.s ab Hebra.is edocli, cum ipsorum exemp ar.bus

noslra co.nparantes, qua, teslimo..ium habent ab ed.t.on.-

Iûs Aquila>. et Symmachi, et Theodotion.s, qua^ nondum

mint depravalx

Ouainobrem^ videamus qu=E ad Evangelicam lect.onem

soectaut. Jorda.ês quidem inlerpretatur. Desce.«us .pso-

'^

Ouis lluvius nisi Servator nosler, d.sterm.-

,..ns eos qui a Mose hxreditatem acceper.nt, ab h.s qu.

""roprias

parles acceperunt per Jesum? Hujus igitur ..npe-

t r u Lnt per fluvium descendenten., l.t.hcant. ut .a

Psahnis esl scriptum, civitatem Dei '. non H.erusalem sub

!etum cade..tem (..ec enim Hierusalem habet ad,ace„tem

fluvTum), sed inculpatam Dei Eccles.am a.d.f.catam super

1 Mallh. VIII , 25, ^2. rtiai*-.^

vM.,54.Marc. V, .7. Luc. v,m, .^-.

s N. 25. p. 142.

ft Psal. XLV, 5.





2l4 ORIGENIS COMMENTARIA

cum fide pronuntianti : « Si vis, potes me mundare : Vofo^

» mundus esto *; » prasterquam quod enim locutus est, te-

tigit etiam eum, et mundatus fuit a lepra sua. Errans etiam

Naaman, nec videns quantum cseleri fluvii Jordane sint in-

feriores, quantum atlinet ad curandum eos qui morbo af-

fecti sunt, laudat Damasci fluvios Arbana, et Pharpha, di-

cens : « Annon bonus est Arbana et Pharpha, fluvii Dama-

» sci, prse omnibus aquis Israehs? Nonne profectus lavabor

» in eis, et mundabor^? » Ut enim nullus bonus, nisi unus,

nempe Deus Pater^, sic inter fluvios nullus est bonus, nisi

Jordanis, etiam a lepra Hberare valens eum qui cum fide

lavat animam in Jesu. Proinde meum est judicium, scrip-

tum fuisse omnes sedentes super flumina Babylonis propler

hunc flere, memoria repetentes Sion^. Deducti enim ob vi-

tium in captivitatem, cum aHas degustassent aquas post

sanctum Jordanem, in memoriam desideriumque veniunt

proprii et salutaris fluvii. Propterea de fluviis Babylonis in-

quiunt : « Illic sedimus (nimirum stare nequentes) et flevi-

» mus\ » Quando etiam Jeremias minalur volentibus Mgy-

ptiam aquam bibere, et relinquentibus aquam e coelo de-

scendentem, et descensus agnomen habentem Jordanem,

dicens : « Nunc igitur quid est tibi in via iEgypti, ut bibas

» aquam Geon, et ut bibas aquam fluviorum^? » vel, ut He-

braicum habet, « bibere aquam Seor, » de qua nunc pro-

positum non est dicere.

« Postero ' die videt Joannes Jesum venientem ad se^ »

Prius Jesu mater, simul atque ipsum concepit, ad Joannismatrem, eamque uterum ferentem pergit, quando qui for-

matur accuratiorem formationem donat ei qui formabatur,

conformem illum efliciens suae gloriae, adeo ut ob formam

* Matlh. viu, 2, 3. — 2 4 Reg. v, 12. — * Malth. xix, 17. Matc. x, 18.

Liic. xviii, 19. — ^" Psal. cxxxvi, 1. — & Ibid. — ^ Jereni. n, iS.

^N. 3o, 3i, 32. p. i48-i5o.

* Joan. 1, 29.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. VI. 2l5

comiiiuneui, Joanncs crcderelur csse Christus^ ct itcm

Christus Joannes csse a mortuis cxcitus^ putarctur apud eos

qui non discernunt inter imQgincm, et inter cum c[ui cst

secundum imaginem; nunc autcm ipsc Jesus post ea, qua3

antea accurate examinavimus, tcslimonia Joannis de ipso,

videtur a Baptista vcniens ad illum. Sed oLiter observan-

dum est, quod iUic per vocem salutalionis Maria?, qua; per-

vcnit ad aures Elisabclh, exilit Joanncs infans in ulcro

matris, tum veluti a sancta Maria sumcnlis Spirilum sanc-

tum : «Evenit enim, inquit, ut audivit salutationem Mariaj

» Elisabeth, subsilivit infans in utero ejus, et repleta cst

» Spiritu sancto Eh*sabeth, ct exclamavit voce magna, et

» dixit^ » Hic autem « videt Joannes Jesum ad seipsum ve-

» nientem, ct dicit ; Ecce ille Agnus Dei qui tolht pecca-

» lum muudi ^: » in rebus etenim praestantibus, per auditum

primum quis eruditur, deinde oculatus testis ipsarum re-

rum fit. Sed profecto adjuvari Joannem ad formationem a

Domino, qui adhuc cum formaretur perrexit in matre ad

EHsabetham, ei perspicuum erit qui tenuerit quai disserui

mus dum diceremus Joannem esse vocem, Jesum vcro ser-

monem : magna enim vox fit in Elisabeth repleta Spiritu

sancto ob Mariaj salutationem, ut lectio ipsa docet hunc in

modum habens : « Et cxclamavit voce magna % » scilicet

Ehsabeth, « et dixit. » Vox enim sahitationis Marias % qua)

pervenit ad aures EHsabeth, replevit Joannem sc ipsa; quam

ub causam subsiht Joannes, mater que veluti os fiHi et pro-

phetissa efficitur, voce magna cxclamans, ac diccns : « Be-

» nedicta tu inter muHeres, et benedictus ille fructus vcn-

» Iris tui \ » Jam vcro a nobis aperte perspici polest tum

Mariai iter ad montana cum festinalione, tum ingrcssus in

domum Zachariffi, ac deindc salulalio qua salutat EHsa-

* Luc. III, i5. Matlli. XIV, 2. Marc. vi, i4, 16. —2 Luc. ix, 8. — 3 Id

i, 4«, 42. — * Joan. I, 39. —^ Luc. 1,42. — ^ Ibid. 4i.— ' Ibid, 42,



2lG 01\IGJiMS COMMEMARIA

Letli *. Haec enim omnia cveniunt ut Maria faciat partici-

pem Joannem (etiamnum in utero matris existentem) ejus

potenliae quam habet ab eo quem conceperat, qui quidem

Joannes et ipse participem facturus erat matrem illius gra-

tiae propheticse quam acceperat. Et decentissime profecto

in montana tales dispensationes perficiuntur, cum nihil

magni capi possit ab his hominibus qui valles ob humilita-

iem vocandi sunt. Ideo hoc in loco post Joannis testimo-

nia, primum quidem quod dicitur a Joanne clamanle^, ac

theologum agente; alterum vero ad sacerdotes et levitas

ab Hierosolymis a Judaeis missos ^ ; tertium ad eos qui ex

Pharisaeis existentes acerbius interrogarunt^, Jesus jam vi-

detur ab eo qui lestimonium pcrhibuerat venienti ad se,

adhuc proficientem, mehoremque evadentem : cujus pro-

fectus et ad mehora progressus nota cst ea dies, quai pos-

tera dicitur; veluti enim in sequenti illuminatione et in

postera die, propter ea quae praecesserant, Jesus venit, non

tantum ignotus^ (tanquam qui in medio steterit etiam ne-

scientium), sed jam etiam veniens conspicuus ei qui ha^c

antea annuntiarat. Prima ergo die iestimonia fiunt. Altera

Jesusad Joannem venit^ Teriia autem Joaunes (cum sta-

ret cura duobus discipuhs, intuitusque esset Jesum ambu-

lantem, ac dixisset : « Ecce Agnus ille Dei ^

» )praesentes ad-

monet uti sequantur Fihum Dei. Jam in quarta die, cum

exire vellet in Gahlaiam ille qui exiit ad qua^rendum quod

perierat, « invenit Phihppum, et dicit ei : Sequere me^ »

Die vero tertia post quariam, quae sexta est in earum nu-mero quas a principio recensuimus, nuptiae fiunt in Cana

Galilaeae^ de quibus videbimus cumadlocumhuncpervene-

limus. Illud etiam obiier observandum, quodMaria illa prae-

* Luc. 1, og ct 4o. — ^ Joan. i, i et seq. — ^ Ibid. 19 et seq. — ^" Ibid.

24 ct seq. — ' Ibid. 26.— ^ Ibid. 29. — ' Ibid. 53 et 56. — ^ Ibidcm, 4^'

iîic. xrx, 10. —^

Joan. 11, 1.





2l8 ORIGENIS COMMENTARIA

» num alterum ofTeres vespcre, juxla sacrificium primuiii,

» el juxla libamen ipsius. Facies odorem fragrantiac, obla-

» tionem Domino, sacrificium endelechismi in generaliones

» vestras ad ostia tabernaculi testimonii coram Domino, in

» quibus agnoscar tibi illic in lantum, ut loquar ad le ; ibi-

» que ordinabo fdiis Israel, et sanctificabor in gloria mea;

» et sarMilificatione sanctificabo tentorium testimonii*. »

Quod^ si quaerat quis quid facturus sit sanctus eo tem

pore quod est inter mane et vesperam, transferat sermo-

nem ab hisce rebus qua3 ad cultum Mosaicum pertinent,

et deinde EvangeHca potiora sequatur. Ut enim legis veteris

sacerdotes principium victimarum ofFerunt endelechismi

victimam, ac deinde ante vespertinam victimam endele-

chismi, caeteras ex lege (verbi gratia, pro delicto, vel pro

his quae sponte non commiltuntur, vei pro salute, vel pro

precatioue, vel pro zelotypia, vel pro sabbato, vel pro no-

vilunio, et reliquis, quae longum esset in praesentia recen-

sere); sic etiam nos a sermone de imagine, qui est Christus,

oblationem facere incipientes, de multis, hisque utilissimis,

dlsserere poterimus. Rursusque in his quae Christi sunt

finienles, ad vesperam veluti noctemque perveniemus, ve-

nientes ad corpora etiam.

Sin vero sermonem exquirimus de Jesu demonstrato a

Joanne, juxta id : « Ecce Agnus ille Dei qui tollit peccatum

» mundi^, «insistentes in ipsa dispensatione corporei adven-

tus Filii Dei ad vitam hominum, Agnum nou alium existi-

mabimus quam hominem; hic enim « veluti ovis ad caedem

» ductus est, ettanquam agnus coram tondentesemutus ^;

dicens : « Ego tanquam agnus innocens ducor, ul immo-

» ler^ » Quam ob causam, et in Apocalypsi videtur Agnus

* Exod. XXIX, 58 et seq.

" N. 54-56. p. i52-i54.^ Joan. I, 29. — ^* Isai. mi, 7. — ^ Jercm. xi, 19.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. VI. SIQ

stans ceu immolatus *. Hic igitur Agnus occisus purificatio

faclus est, juxta quasdam rationes occultas, totius mundi,

pro quo ob amorem quo Pater humanum genus prosequi-

tur, caedem etiam suscepit, suo ipsius sanguine nos pecca-

tis venditos redimens ab ;eo qui nos seduxerat. Porro qui

Agnum hunc ad sacrificium offerebat, Deus in homine erat,

magnus Sacerdos, qui hoc declarat per ea verba : « Nullus

» animam meam a me loUit, sed ego a memetipsopono eam.

» Potestatem habeo ponendi eam, et rursum potestatem

» habeo sumendi eam ^. »

Et sane hujus victimae cognatae sunt caeteroe, quarum

notae sunt legales; per caeteras vero victimas huic victimac

cognalas, effusiones inteHigo sanguinis generosorum marty-

rum, qui non frustra conspiciuntur stare a discipulo Joannc

juxta coeleste altare. Sed « quis sapiens, et intelligel: haec?

» vel prudens, et agnoscet haec^ ?» Ad haec altioris contem

plationis est vel tantillum exequi rationem de husjuscemodi

victimis, quae purgant eos pro quibus offeruntur Rela-

tum autem, atque testatum est apud Gentiles, multos caedi

pro commuui hominum salute seipsos tradidisse, cum pesti-

lenles morbi suam patriam invasissent. Et haec ita evenissc

admittit, non sine causa historiis credens, Clemens ille fide-

Iis,dequohuncinmodumtestificaturPauIus,dicens : « Cum

B Clemente, et reliquis coadjutoribus meis, quorum nomina

» sunt in libro vitae*.» Similem habentdissimilitudinem apud

eum qui velit mysteria, quae multos latent, incusare quae

de martyribus traduntur; Deo magis approbante ut vel as-

perrima supplicia suscipiamus, dum confitemur illius divi-

nitatem, quam a tot rebus quae malae existimantur liberari

ad breve tempus, sermone nostro ubique sequentes volun-

latem inimicorum veritalis. Quamobrem existimare debe-

mus destructionem fieri potcntiarum maleficarum per mor-

* Apoc. V, G. — 2 Joan. x, 18. — » Osc. xiv, ic. — ^ Philii). iv, 5.



*i2 01UG£iMS COMMENTARIA

teni saiiclorum martyrum, veluti tolerantia eorum et con-

fesslone usqiie ad morlem, atque erga pietatem prompti-

ludlne, hebetantibas et mitigantibus feritalem insidiarum

tyrannorum illorum, contra tot cruciatus patientem, ut he-

betata et deblH reddita polentia ipsorum, alii, etiam plures

viclis , dimilterentur hberati eo onere quo potentiae mala3

iustantes eos gravabant et laedebant

Caeterum* multum immorati sumus de martyribus verba

facientes, atque enarrantes de his qui perierunt ob pesti-

lentes constitutiones, ut videremus excellentiam iUius qui

ductus est velut ovis ad caedem, quique sicut agnus coram

tondente fult mutus \ Namque si aliqua Gentibus non falso

historils mandala sunt, ahqua vero tum de marlyribus sunt

dicla, qui fuerunt mundi purgamenta ,* tum de Apostohs, qui

omnium rejectamenta ob hanc causam dlcuntur^ : quid et

quantum sentiendum est de Agno iUo Dei, qui ob hanc cau-

sam sacrlficatur ut toHat peccatum, non paucorum, sed

totius mundi, pro quo et passus est? « Quamvis enim pec-

» cet ahquls, advocatum habemus apud Patrem Jesum Chri-

» stum justum : et Ipse propitiatio est pro peccatis nostris ;

» non pro nostrls autem tantum, sed etiam pro totlus mun-

» di ^; » quonlam «Servator est omnlumhominum, et maxlme

» fidehum *: » qui suo ipslus sanguine « chlrographum quod

» adversus nos erat delevit, et illud sustuht e medio, et af-

» fixit cruci %» ut ne vestigia quidem peccatorum perpetra-

toruminveniantur : qui « expohans princlpatus ac potestates

» ostentavit palam triumphans in hgno \ » Itaquc affllcti in

mundo docemur confidere, confidendi causam hanc esse

edocti, quia mundus sit victus, quem persplcuum est victori

subjectum fuisse. Undc etiam omnes gentes absolutse ab his

^ N. 07. p. 1 54-1 5-.

*^

Ji-rem. XI, 19. —*

1 (jor. iv, i5. —^

1 Joaii. 11, 1, 2. —'

i Tiai. iv,

10. — 6 Coloss. II, i4i i5. — ' Ibid. i5.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. Vf. 22 1

qui ante praevaluerant, serviunl ipsi, « quoniam liLeravit

» inendicum a potente » per propriam passionem, « et pau-

» perem, cui nullus erat adjutor*. » Hic igitur Scrvator hu-

miliato calumnialore^ (eo quodseipsumhumiliaveril), cum

iiitenibigiHsoIepermanct^coramsplendisieimaEcclesia (quae

tropice luna dicitur) , a generatione in generationem

Et cum pergit victoriis trophselsque onustus, cum corporc

quod ex mortuis resurrexerat (quomodo enim aliter intel-

ligere oportet illud : « Nondum ascendi ad Patrem meum ?

et illud : « Vado ad Patrem meum ?) » nunc aliquae quidem

potentiae dicunt : « Quis est iste qui accedit ex Edom, ru-

K bra vestiraenta habens ex Bosor ? adeo speciosus * ? » Qui

vero praeibant illum, illis qui praefecti erant porlis ccelcsti-

bus inquiunt : « Tollite portas, principes, vestras, et ele-

» vamini portae aeternales, et introibit Rex gloriae \ » Prop-

terea vero interrogant, veluti aspectu ipso, ut ila dicam,

ipsius dexlerani videntes cruenlatam, eumque totum reple-

lum operibus strenue gestis : « Quare rubra sunt vestimenta

» tua sicut calcatio torcularis pleni uva calcata ^ ? » quando

et respondet : « Calcavi eos. » Vere ob haec indiguit ut la-

varet « in vino stolam suam, et vestimentum suum in san-

» guine uvae^ » Infirmitates enim nostras cum sumpsisset,

aegritudinesque portasset, toliusque mundi peccatum cum

sustulisset', et in tot beneflcia conlulisset, fortassis tum ba-

ptismum accepit quovis alio qul apud homines excogitarl

potest, majorem, de quo reor eum dixisse : « Baptismo au-

» tem habeo baptizari, et aliquo modo coarctor donec per-

» fectum fuerit ^ » Verum non omnium peccatum ab

Agno aufertur, nempe eorum qui non dolent, quique non

afiliguntur, donec ablatum fuerit. Spinae namque non tan-

tum infixae, sed etiam altius radicatae in manibus cujuscum-

* Psalm. Lxxi, 12. — 2 Ihid. 4 et 5. — ^ Isai. lxim, i . — ^ Psalm. xxiii,

7, y. — ^ Is. i.xiii, 2,3. — 6 Gen. xmx, ii. — ' Is. mh, 4« — ^ IjUC. xii, 5o.



2 22 ORIGENIS COMMENTARIA

que per vitium temulenli, quique sobrietatem perdiderit,

juxta illud quod in Proverbiis dicitur : « Spinae nascuntur

» in manu temulenti*, » quantum doloris parient in eo qui

^^les plantas admiserit in corpus suae ipsius animae, jam di-

cere difficillimum est. Nam abscindatur oportet a sermone

Dei vi ventis ,penetrantiore quovis gladio utrinque incidente^

et efficaci, et supra omnem ignem comburente, quisquis eo

profunditatis su'ae ipsius animae admisit vitium, ut factus sit

terra spinas germinans. Et profecto opus erit ad hujusmodi

animam ignem mitti invenientem spinas, propeque eas stan-

tem, ac penetrantem sua ipsius divinitate, nec combustu-

rum areas, vel spicas camporum. Verum enimvero Agni

tollentis peccatum mundi, idque per propriam cajdem in-

cipientis, complures sunt viae; quarum aliae quidem ma-

nifestae possunt esse vulgo, aliae vero vulgus latentes his

qui divina sapientia digni habiti fuerint, quibus soHs sunt

notae. Quid enim opus est recensere quot viis ad creden-

dum veniat quis inler homines, cum Hceat unicuique, dum

adhuc in hoc est corpore, ex se id considerare? Verumla-

men per vias credendi Hcet peccatum quoque tollere, per

flagella,per spiritus malos, per

morbosdifficillimos,

per in-

firmitates laboriosissimas. Quis ergo novit quae sunt etiam

post haec? caeterum necessarium fuit ne respueremus eum

qui assequi videtur veram intelligentiam sermonis illius qui

dicit : « Ecce Agnus ille Dei, qui tollit peccatum mundi^,

diutius de hisce rebus disserere, ut scientes nos et furore

Dei aliquando redargui, et ira Dei corripi, nemiuem ob

amorem erga genus humanum, vel ad hyperbolen usque,

sinentis omnino irredargutum, atque non correptum, om-

nia faciamus, ut talibus redargutionibus, atque correp*

tione ea quae sita est in rebus asperrimis atque molestis-

simis, non egeamus.

* Pvov, XXVI, 9. —^ Hebr. iv, 12. —

^ Joan. 1, 29.



IN EVANG. JOANNIS. 2'iO

TOMUS DECIMUS'.

§1-

De mensariis templo ejectis.

« Et asccndlt ^ Jerosolymam Jesus, et reperlt in templo

» eos qui vendebant boves, et oves, et columbas, et men-

» sarios sedentes. Et cum fecisset flagellum e funiculis, eje

» cit e templo oves simul ac boves; et mensariorum aes

» effudit, et mensas subvertit; et his qui columbas vende-

» bant dixit : Auferte ista hinc, nec facite domum Patris

» mei domum mercatus. Tunc recordati sunt discipuli ejus

» scriptum esse : Zelus domus tuae comedit me^. » Notan-

dum quidem est Joannem scribere secundum Jesu opus

fuisse id quod fecit erga repertos a se vendentes oves, et

boves, et columbas in templo; cum caeteri fere in fine vi-

cinum iliud faciant dispensationi illi quoe erat tempore

passionis : et Matlhaeus quidem sic : « Et cum intrasset

» ipse Jerosolymam, commola est universa civitas dicens :

» Quis est hic ? Turbae autem dicebant : Hic est Jesus ille

» propheta a Nazareth Galilaeae. Et intravit Jesus in lem-

» plum, et ejecit omnes vendentes et ementes in templo;

» mensasque mensariorum et cathedras vendentium co-

» lumbas subvertit; et dicit eis : Scriplum est : Domus

» mea, domus precationis vocabitur; at vos facitis illam

» speluncam lalronum \ » At Marcus : « Et veniunt Jero-

* Tom. IV, p. i6o et seqq. — 2 N. i5, iG. p. i8o-i8(),

3 Joan. II, i5 et seq. — >* Matlli. xxi, 10 ot seq.



'2 24 ORIGENIS COMMENTARIA

» solymam : ingressusque Jesus in templum coepit ejicere

» eos qui vendebant et emebant in templo; et mensas

» argentariorum sellasque vendentium columbas subver-

» tit : nec permittebat ut quisquam deportaêt vas per

» templum; et docebat, dicens illis : Nonne scriptum est :

» Domus mea, domus precationis vocabitur omnibus gen-

» tibus? Vos autem fecistis eam speluncam latronum*. »

Lucas vero : « Et ut appropinquavit, videns civitatem, fle-

» vit super illam, dicens : Quia si cognovisses et tu in die

» illa quoe ad pacem ; nunc autem occultata sunt ab oculis

» tuis, quia supervenient tibi dies, et circumdabunt te, e^

» cingent le undique, et solo sequabunt te, ct filios tuo»?

» et non relinquent in te lapidem super lapidem, eo quod

» non cognoveris tempus visitationis tuae. Et ingressus in

» templum, coepit ejicere vendentes, dlcens illis : Scrip-

» tum est : Et erit domus mea domus precationis; vos au-

» lem fecistis illam speluncam latronum ^. » Praeterea hoc

etiam observandum est, quod his quoe dicta sunt apud

Ires EvangeHstas in ascensu Domini ad Jerosolymam, in

quo hasc fecit in templo, simiha scripserit Joannes post

multa fuisse facta, nempe post altcrum ipsius adventum

ad Jerosolymam, a praesenti diversum. Sunt autem hunc

in modum consideranda , atque in primis quae a Matthaeo

traduntur : « Et cum appropinquassent Jerosolymis, et ve-

» nissen-t Bethphage ad monlem Olivarum, tunc Jesus mi-

» sit duos discipulos, dicens eis : Ite in vicum qui e re-

» gione vestriest, et statim invenietis

asinam alligalam, et

» pullum cum ea; solvite, et adducite mihi : et si quis vo-

» bis dixcrit : Quid facitis? dicetis : Domiaus his opus ha-

» bet ; et confeslim dimittet eos. Hoc autem totum factum

» est, ut impleretur quod dictum est per Prophetam dicen-

» tem : Dicite fdise Sion : Ecce Rex tuus venii mansuetus,

* Marc. xiM, i5 et seq. —^ Luc. xix, l\\ et seq.



IN i:VA>G. JOANMS. TOM. X. '220

Tt fii sedens super asinam el pullum filium subjugis. Pro-

» fecti autem discipuli fecerunt sicut praeceperat illis Jesus,

» et adduxerunt asinam ct pullum, et imposucrunt super

» eos veslimenta sua, et insedit illis. Plurima autem turha

» slraverunt vestimenta sua in via. Porro turbae, quoe prae-

» cedebant eum et sequebantur, clamabant dicentes : IIo-

» sanna fdio David ! benediclus qui venit in nomine Domini

» Hosanna in altissimis* ! » Deinde vero sequunlur : « Et

» cum intrasset ipse Jerosolymam, commota est universa

j) civitas; » quae in superioribus ciiavimus. Nunc vero verba

Marci consideremus : « Et cum appropinquant Jerosoly-

» mis, ad Belhphage et Belhaniam, juxta monlem Olivarum,

» emittit duos e discipulis suis, et dicit illis : Abite in vicum

» qui e regione veslri est, et statim ingredienles in illum in-

» venietispullum

alligatum,super quem

nullusadhuc ho-

» minum sedii : solvite eum, et adducile. Et si quis vobis

» dixerit : Cur facitis hoc? dicite quod Dominus eo opus

» habet, ei continuo illum miitet huc. Et abierunt, et in-

» venerunt pullum alligatum juxia januam foris in bivio,

» et solvunt illum. Et nonnulli eorum qui illic stabant di-

»

cebantillis :

Quidfacitis solventes pullum ?

Atilli

dixe-» runl eis quemadmodum prfcceperat Jesus,* et sinebnnt

» illos : ei adduxerunt pullum ad Jesum, et injecerunt

» illi veslimenia sua. Alii autem frondes Cfedebant de ar-

» boribus, et sternebant in via. El qui proecedebant, quique

» sequebaniur, clamabani dicentes : Hosanna ! benedic

»

tus qui venit in nomine Domini; Benedictum quod venit» regnum patris noslri David : Ilosanna in allissimis ! Et

» ingressus est Jerosolymam in templum, et cum circum-

» spexisset omnia, jamque tempus esset vesperlinum, in-

» gressus est Bethaniam cum duodecim; et posiero dic.

') cum exissent Bethania, esuriit^. » Deinde post ficus are-

'

Miitlh. xxr, 1 el srq. —2

ftlaic. xi, i ct snq.

XH. i5



22G ORIfiKNIS COMMKISTARIA

lactae mysterluni, « venimil Jcrosolymam. Et ingressns in

» templum, coepit ejicere vendentes; » et quae sequuntur

huncin modum a Luca narrala : « Et evenit,

cumappro-

» pinquasset acl Bethphage et Bethaniath, juxta montem

» qui vocatur Olivarum, misit duos discipulos dicens : Ab-

» ite in castellum quocl est ex adverso, in quod inlroeuntes

» invenietis pulhim alligalum, in quo nemo unquam ho-

» minum seditj solvite iUum, et adducite ; et si quis vos

» interrogaverit:

Quare solvitis? sic dicetis:

Quia Dorai-

» nus eo opus habet. Abierunt autem discipuli, et invene-

» runt slcut dixerat eis. Solventibus autem illis pullum,

» (hxerunt dominl ejus ipsis : Quare solvitis pullum ? at ilh

» dixerunt : Quia Dominus eo opus habet. Et duxerunt il

» lum ad Jesum, injectisque vestimentis suis super pullum,

» imposuerunt Jesum. Proficiscenle autem illo, substerne-

» bant vesllmenla sua In via. Et cum appropinquaret jam ad

» descensum montis Olivarum, coeperunt omnis miiltitudo

» (hsclpulorum gaudentes laudare Deum voce magna super

» omnibus quas viderant virtutibus, dicentcs : Benedictus

» Rex in nomine Dominl : pax in coelo, et gloria In aUissi-

» mls ! Et quidani PhnrIsa?orum e turba dixerunt iHi : Ma-

» gister, Increpa dlsclpulos tuos. Quibus respondens ait :

» Dico vobis, sl hi tacuerint, lapides clamaturos. Et ut ap-

» propinquavit, intuilus civitatem, flevit super illam \ » et

quae sequuntur a nobis posita. Atque Joannes post illud :

« Et ascendit Jesus Jerosolymam, et reperit in templo ven-

» dentes oves et boves^, » pluribus interjectis, allerum Do-

mlnl enarrans ad Jerosolymam ascensum post eam ccenam

([uae Bethanlae fuit ante sex dies paschalis^, in qua Mar-

tha ministrabat Lazaro accumbente, haec inquit : « Postero

» dle turba multa, quae venerant ad diem festum, cum au-

» dissent quod venlret Jesus Jerosolymam, acceperunt ra-

^ Luc. XIX, 29 et seq. — ^ .foan. 11, i5. — ^ Id. xii, 1, 2,







IN EVANC. JOANMS. TOM. X. 22^

pecunias congregatas efTundens, lanq uam indignas quae. si-

mtil tenercntur, et ipsarum inutilitalem ostendens. Subver-

tit etiam, quae in avarorum erant animis, mensas, dicens

his qui columbas vendebant : « Auferte ista hinc % » ne

posthac in templo Dei vendantur. Arbitror vero ego Jesum

ipsum edidisse signa, per ea quie dixit, profundius, ut nos

intelligeremus significari per haec, quod non amplius in po-

sterum perficiendus esset cultus a sacerdotibus in templo

illo, juxta cultus sub sensum cadentes,nequeLegem servari

posse amplius constanter, saltem ut volebant corporales Ju-

daei. Neque enim expellente Jesu boves et oves, jubenteque

inde auferri columbas, futurum erat ut in multum tempo-

ris immolarentur boves, et oves, et columbae, juxta Judaeo-

rum morem. Fieri enim potest ut numismata, quae figurae

sunt numismatum corporalium, et non habentium Dei for-

mas et impressiones, efFundantur, quoniam Legis constitu-

tio, quae veneranda esse videbatur, propter occidentem lit-

teram dissolvenda efTundendaque erat, et adveniente Jesu,

atque utente adversus populum flageliis, transferendum erat

sacerdotium ad eos qui ex gentibus credidissent in Deum

per Christum a Judaeis; a quibus etiam auferendum reg-

iium Deidandumerat genli facienti fructusejus^. Fieri vero

etiam j>otest ut naturaliter Dei templum sit anima rationi

obtemperans, corpore superior propter ingenitam sibi ra-

lionem existens, ad quam e Capharnao inferne posita, ni-

mirum in humiHoribus, ascendit Jesus : in qua reperiuntur

terreni, antequam a Jesu erudiatur castigeturque, et fatui,

et bestiales motus, atque ea quae nos, cum non sint, in bo-

nis ducimus, quie expelluntur a Jesu, ratione contexta ex

dogmatibus demonstrativis et objurgatoriis, ne anima do-

mus Patris sui sit amplius domus mercatus» sed recipiat

Dei cultum, qui peragitur juxta coelesles spiritualesque le-

*

Joan. II, 16. —2 Matth. XXI, 4?;.



23o • ORIGKKIS COMMEIVTARIA

ges, tum pro sua, tiim pro plurium salute. Motuum sane>

terrenorum nota est bos, cum sit agricultor; fatuorum au-

tem et bestiallum, ovis, quoniam prse omnibus brutis ser-

vile est animal; levium vero, et instabilium cogitationum,

columba ; eorum vero quae in bonis ducimus, numismata.

Quod si quis expositione hac ofFenditur, quia pura sint ani-

malia quae in Scripturam fuere assumpla, dicendum est

dubiae fidei futuram Scripturam secundum contingentem

historiam, si narraret ingressa fuisse alia animalia etiam ad

mercaturam, pra?ler ea quae immolabanlur; quod dici non

posset aliorum animalium gregem, praeter qunm purorcm,

fuisse in templo Dei. Quapropler Evangelista, judiciomeo,

usus est re illa quam mercatores fecere, qui advenerant

temporibus Judaicarum feslivitatum, induxerantque anima-

lia hcTC in templi vestibulum exterlus. Porro cui curae est

accuratior inquisitio, considerabit an juxta dignitatem prae-

sentis vitae erat, ut Jesus, qui fabri fillus putabalur*, rem

talem auderet facere; extrudere videlicet mercatorum mul-

titudlnem qui ad diem festum ascenderant , distributuri

boves ditioribus, et tanto populo oves mactandas per domos

familiarum, quae multorum milh'um complerent numerum,

atque eos qui in rebus lalibus gloriantes producturi in me-

dium erant columbas, quas mulli erapturi erant, ceu in con-

ventu celeberrimo convivaturi. Gonsiderabit etiam an num-

mulariorum erat non accusare Jesum injuriae propter suas

ipsorum effusas pecunlas et mensas subversas. Quis autem

flagello e funiculis verberatus expulsusque ab eo qui peneseos habebatur vilis, hunc adorlus non inclamasset, totis vi-

ribus sese ulciscens, cum praesertim tantam haberet mul-

titudinem eorum qui sibi aeque contumeliam fieri crede-

bant, faventem sibi adversum Jesum ? Insuper consideremus

Dei Filium funiculos sumentem, sihique flagellum texentcm

* MaUli- XIII, 55. Marc. vi, 5.



IN EVANG. JOAK.MS. TOM. X. 25

ad exlrudendum c templo, an non lepraesenlet, praclcr au-

<laciam ct lemeritatem, inordinatum etiam quiddam. At

vero unum rclinquitur delensionis suffugium contra haec

volenti etiam hisloriam servare, vis quaedam Jesu divinior,

qui poteral, cum vellet, inflammatum inimicorum animam

cxlinguere, et muUa hominum millia superare gralia divina,

el cogitutiones tumultuantium diseiparc : a Dominus enim

» dissipat consilia gentium, et spernit cogitaticnes populo-

» rum; consilium autem Domini in sempiternum pers-

» tat *. » ....

s "•

De ingressu Christi Jerosolyniam.

Sed^ jam cognata huic !oco (nimirum quod ejecti fue-

rint e templo qui illud facerent domum mercalus) apud

caeteros posita consideranda sunt. Ac sane videamus inpri-

mis quae sunt apud Matthaeum dicentem, ingresso Domino

Jerosolymam, commolam fuisse universam civitatem*, di-

centem : * Quis est hic * ? » narrantemque ante haec de asina

et pullo, sumplis jussu Domini a duobus discipulis ab ipso

missis a Bethphage, et inventis in vico e regione ipsius exis-

lente, ubi et a duobus discipulis solvitur asina antca alli-

gata, jussis, si quis quid illis dixisset, respondere : « Domi-

» nus his opus habet, et confestini dimittet eos ^ » Narrat

etiam Matthaeus per haec impleri prophetiam factam, diccn-

lem: «

Ecce Rexvenit mansuetus, et sedens super asinam,

» et pullum fdium subjugis*, »quam apud Zachariam inve-

nimus'; ct inquit profeclos discipulos, cum fecissent quae

illis jussisset Jesus, asinam adduxisse et pullum, atqncim-

^ Tfcal. xxxii, m, 11.

'^ M. «7-19- p. 186-196.

^ Mallh. XXI, 10. — 4 Ibid. i ct scq. — '" Ibid. 5. — * ib. 5. — " Zach.

'«.9-



Si.12 OKIGJiiMS COMMKNTARIA

posaisse super eos veslimenta sua *; Dominumque illis, ni-

mirum asina? et puIIo,insedisse, tum scilicet cumturba stra-

vit vestimenla in via, et alii ab arboribus resectos ramos

in via sternerent, praecedenlibus ac sequentibus turbis,

quoe clamarent : « Hosanna filio David ! benedictus qui venit

» in nomine Doraini : Hosanna in altissimis ^! » Verumtameii

postquam ingressus est horum gratia Jerosolymam, « com-

» motaest universa civilaSjdicens: Quis est hic^?»Etturbae,

videlicet quae praecedebant et sequebantur, responderuntinterroganlibus quis esset : « llic est ille Jesus propheta,

» ille a Nazareth Galila^cTe. Et inlravit Jesus in templum, et

» ejecit omnes vendentes et ementes in templo, mensasque

» mensariorum et cathedras vendentium columbas subver-

» lit, et dicit eis : Scriptum est : Domus mea domus pre-

» cationis vocabitur; at vos facitis illam speluncam lalro-

» num*. » Interrogemus igitur eos qui nihil ultra historiam

propositum fuisse rentur Matthaeo Evangelium scribenti,

quid illud erat perurgens uti mitterentur duo discipuli in

vicum qui erat e regione Bethphage, asinam alligatam re-

pertam, et pullum cum ea soluturi, et adducturi ad eum.

Quld autem scriplione dignum fecit Jesus asinne insidens

et pullo, et ingressus in civitatem? Cur autem prophelans

Zacharias quae de Ghristo postea evenerunt, ait : « Gaude

» valde, fdia Sion ; annuntia, filia Jerusalem : Ecce Rex tuus

» venil tibi justus, et servans ipse, mansuetus, et ascendens

» super subjugum et pullum novum * ? » Nam si prophetia

haec tantum procdicit id quod Evangelistae corporaliter re-

praesentant, consequentiam proplietiae servent nobis, litterae

insistentes, sic habenlem : « Et excindet currus ex Ephraim,

» et equum ex Jerusalem, et excindetur arcus bellicus, et

» mullitudo, et pax ex Gentibus, et imperabit aquis usque

^ Matlli. xxr, G et seq.

—'^ Ihid, 9.

—' IL». 10. — ^ Ibid. 11 et seq. —

'^ Zacli. IX, 9.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. X. 233

» ad mare, et fluviis usqiie ad exitus terrae*, » et quae sequun-

lur. Sciendum est etiam Matthajum non protulisse lextum

prout jacet apud Prophetam; pro eo namque quoderat :

a Exulta vehementer , filia Sion ; annuntia, fdia Jerusalem^,

scripsit : « Dicite filiae Sion^ : «abhrevians illud quod Pro-

pheta dixerat, tacuit « justus, et servans ipse, » et dixit, ut

positum est, « mansuetus, et ascendens : » et pro eo quod

erat, « super subjugum, et pullum novum, » scripsit, « super

» asinam, et pullum fdium subjugis. » Quin Jud.xi quoque,prophetire seriem cum his quae de Jesu scripta sunt confe-

rentes, non vulgariter nos urgent, petentes quomodo Je-

sus excidcrit currus ex Ephraim, et equum ex Jerusalem,

excideritque arcum bellicosum, ac fecerit quoe sequuntur.

Sed hactenus quidem de prophetia. Quod si longitudinem

viae praelendent, nihil dignum invenientes oeconomia Filii

Dei in sermone de asina et pullo, primum quidem, qui

quindecim stadiis utuntur existsntibus parva distantia, non

admodum consentaneam defensionem viae afferent; deinde

vero causam nobis dicant, quomodo ad viam tam brevem

duobus jumentisopushabeat : «Inseditentm, inquit, illis^. »

Praeterea illud etiam : « Si quis vobis aliquid dixerit, dicite

» quod Dominus his opus habet, statimque dimittet eos% »

non arbitror dignum esse magnitudinis deitatis Filii, ut di-

camus tali naturae fatendum esse sibi opusesse asina soluta

a vinculis, et pullo cum ea veniente. Magnum enim omne

sit oportet, dignumque bonitate ejus, quo Filius Dei opus

habeat. Ad haec vero plurima turba vestimenta sua ster-

nens in via (tolerante haec Jesu, et non increpante, ut per-

spicuum est ex his quae alii narrant, nimirum : « Si hi la-

» cuerint,Iapides clamabunt%»

) haud scioan non ostendant

stoUdam causam ipsius (si nihil aliud ex hls declaratur) qui

* Zacliar. ix, lo. — 2 Ibiclcm, 9. — ^ Mallli. \xi, 5. — * Ibidem, 7. ->

^ Ibid. 7>.

—6 Liic. xix, 40,





IN EVANG. JOANNIS. TOM. X. 2 0.)

bus Inquit sponsus : « Oculi tui columbae * ; » fortasse innuens

vim acutae inlelligentiae quam habent spirituales, propteroa

quod etiam super Dominum, atque super singulos ipsum

habentes, Spiritus sanctus sicut cohimba advenit : attamen

sic etiani aflecti non lardabimus contreclantes dictos vitic

sermones, periculum facere percipiendi vim ipsorum dif-

lluentem in eum qui cum fide tetigerit. Est igitur Jesus

Dei sermo qui ingreditur in animam, quae vocatur Jero-

solyma, vectus asina, quam discipuhavincuhs

solverunt;

vectus, inquam, asina, hoc est litteris veteris Instrumenti

simplicibus, quas explanarunt illns solventes discipuli duo :

altero ad animai medelam reducenle ea quae scripta sunl,

ejusque gratia per allegorias illa tractante; altero futura,

eaque vera bona, per ea quae in umbra posila erant, edo-

cente. Sed vehilur etiam novo pullo, hoc est novo Instru-

menlo : in utrisque enim invenire licet veritatis sermonem

nos purificantem, expellentemque cogitationes omnes in

nobis vendentes et ementes. Solus autem ad Jerosolymam,

animam, non venit : sed neque cura paucis quibusdam;

multa enim sint in nobis oportet praecedentia sermonem

nos perficientem, aliaque quamplurima ipsum sequentia,

nimirum omnia ipsum laudantia et glorificantia, proprium-

que ornamentum ac vestem ipsi supponentia, quo vehicula

ipsius terram non langant, habentia eum qui e coelo de-

scendit in se requiescenlem. Ut aulem magis sint supra

terram ipsum vehentes, nimirum Scripturarum sermones

novi et veteres, excindantur rami de arboribus oportet, ut

ascendant super ea quae rationi convenienter sunt exposita.

Caeterum praecedenles ipsum ac sequentes turbae declararc

possunt Angelicas cooperationes : aliquibus quidem praepa-

ranlibus illi viam in animabus noslris, quibus ipsi hones-

tentur; aliquibus vero adventum ipsius intra nos sequenti-

* Cant. I, i5.



256 OniGEIMS COMMEINTARiA

bus. Qna de re saepius cum disserueriiiius, nunc ad hoc

teslibus non egemus. Ac fortasse non al) re assimilavi asi-

nae voces quae circumsteterunt Sermonem, ducentes ipsum

ad animam : nam et animal esse asina onera gestans, et

multum ponderis, onusque grave, declaratur ex Scriptura,

praesertim veteris Instrumenti, ut perspicuum est inspi-

cienti quae apud Judaeos fiunt. Sed non sic pullus, ut asina,

gestat onera : quamvis enim grave sit omne onus litterae

non valentibusid quod spiritus habet, sursum tendens, ac

levissimum capere; minus tamen oneris habet Instrumen-

tum novum, quam vetus. Proinde quosdam novi qui asi-

nam quidem alligatam, esse interpretarentur ex circumci-

sione credentes, quos a multis vinculis solvissent hi qui

sincere per Filium Dei spiritualiter edocti fuere; pullum

vero, Gentiles, qui antequam Jesu sermonem susciperent,

exlra omne impositum jugum existentes, nullo coerceban-

tur freno, sed soluti erant ac voluptatis amantes. Quamvis

autem hi non disseruerint de pra3cedentibus et sequenti-

bus lurbis, non improbabile tamen fuerit dicere praeceden-

les esse Moysen et Prophetas; sequentes vero. sanctos

Apostolos : de quibus omnibus, quam ingrediantur Jeroso-

I)mam, et in quam domum habentem multos vendentes

et ementes expulsos a Filio Dei, quantum ad hunc sermo-

nem spectat, quaerendum est. Et fortasse superna Jerusa-

lem ad quam ascendet Dominus, aurigse instar ducens eos

qui ex circumcisione et ex Genlibus credunt, praeceden-

tibus eum et sequentibus vel Prophetis et Apostolis, vel mi-

nistrantibus ipsi Angelis(possunt quippe ita exponi ex iis

qui ipsum praecedunt etsequuntur); superna, inquam, Je-

rusalem nunc dici potest quae ante ipsius ascensum ea con-

tinebat, qui dicuntur « spiritualia nequitiae in coelestibus*, »

nimirum vel Chananaeos, et Chetlaeos, et Amorrhaeos, et

^ Ej)hes. VI, 1 2.



IN EVANG. JOANMS. TOiM. X. sSy

liosles populi, el oainlno alienos ; cum illic etiam aliquo

modo impleri posset prophetia dicens : « Terra vestra de-

» serta, civitates vestrae igni succensae :

ipsam regionem

» vestram coram vobis alieni devorant *. » Hi enim sunt

qui coelestem Patris domum, Jerusalem sanctam, domum

precationis inquinantes, speluncam etiam fecerunt latro-

num, non aliorum quam sui ipsorum, qui argentum ha-

bent adulteratum, dantes accedentibus obolos et colly-

ba, vilia et contemplibilia numismata. Hi sunt qui dumcum animabus luctantur, preliosiora ab illis auferunt, de-

prsedanturque praestantiora, ut dent ea quae nullius sunt

prelii. Attamen profecti discipuli inveniunt asinam alliga-

tam, et non habentem Jesum, propter impositum legi ve-

lamen, et solvunt. Quin invenitur et pullus cum ea : quo-

niam utraque ante Jesum perierant; dico autem tam eos

qui ex circumcisione, quam eos qui ex Gentibus postea

crediderunt. Verum enimvero quomodo mcx rursus hi

mittuntur, postquam insidens asinae Dominus Jerosoly-

mam ascendlt, dici non potest sine periculo, res alioqui

myslica, et conjuncta mutationi sanctorum in Angelos

mittendos in futuro saeculo, perinde atque illi administra-

torii spiritus, qui mittuntur in ministerium eorum qui hae-

reditalem sortientur vitae aeternae propter haec^. Quod si

asina et pullus litterae veteres et novae sunt, quibus Sermo

ille Dei vehitur, haud admodum difficile fuerit ostendere,

postquam insederit super illis Sermo, et postquam ingres-

sus fuerit Jerosolymam, quomodo remittantur non manen-

tes inter eos qui ejecerunt a se cogitationes omnes ven-

dentes et ementes. Arbitror vero ego non fruslra etiam

vicum, eumque sine nomine, esse locum hunc ubi alligata

asina erat et pullus. Vicus enim comparalione totius orna-

tus qui est in coelo, universa est terra, ubi est alligata asi-

* Isai. I, 7. 2 Hebr. i, 14.



238 ORIGENIS COMMENTARi.4

na et pulliis, el vicus ccntenlus vocari abs(j[ue adjectioue al-

lerius nominis. A Bethphage vero Matthaeus inquit missos

luisse, qui assumerent asinam et pullum. Sane haec Beth-

ohage locus est sacerdotnHs, quem ( si interpreteris) vo-

care possis Domum maxillarum. Et haec quibus habuimus

quae dissereremus pro virili de his quoe sunt apud Mat

ihaeum, pleniorem atque accurationem sermonem habi-

turi, nacti commodiorem occasionem interpretandi Evan-

irehum a Matlhaeo traditum. At Marcus et Lucas pullum

aihgatum, super quem nuUus unquam hominum sedisset,

repertum dicunt juxta Domini jussionem a duobus discipu-

lls, quem solulum ad Dominum duxerint^. Addit autem

l\iarcus repertum pullum aUigatum ad januam foris in bivio^

Sed quis foris erat, nisi Gentiles, extranei a testamentis, et

aheni a promissione Dei '^

; in bivio, non sub tecto domove

ncquiescentes, propriis peccatis vincti, et soluti a praedicla

dupHci scientia familiarium Jesu? Vincula vero aliigatae

asinae, et peccata facta circa sanam doctrinam redarguta ab

ipso qui erat janua vitae, respectu illius januae vitae, non

orant intra januam, sed foris^ Nam fortassis inlra januam

lieri nequit vinculum vitiositatis. Steterunt autem, ut Mar-

cus scribit, quidam apud alligatum pullum*, nimirum qui

ligaverunt ipsum, pulli domini, ut Lucas scribit, dixerunt-

que ad discipulos : « Cur pullum solvitis ^ ? » Domini enim

qui subjecerant et ligaverant peccatorem, iniqui et exle-

o;es sunt, quirespicere nequeunt in verum

Dominumlibe-

rantem pullum a vinculis ipsorum. Quonlam ergo inquiunt

discipuh : «Dominus illo opus habet \ » nihil valentibus pra-

vis dominis respondere, ducunt ad Jesum pullum nudum,

et substernunt proprium ornamentum, ut injectis vestimen-

' Matlh. XXI, 1, >., — 2 Marc. xi, 2, 4, 7- Luc. xix, 5o, 02, 55. — ^ Marc

XI, 4. — ^ Ephes. n , 12. — = Joan. x, 9. — ^ Marc. xi, 5. —' Luc. xix,

55. — s Ibul. 54.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. X. 2O9

tisdiscipuloruiii insidens Jesus quiescat. Caelcra ex hls qunc

dicla suiit apud Matthaeum, non admodum obscura erunt

nenipe quonam pacto«

veniunt Jerosolymom, et ingressus

» in templum coepit ejicere vendentes et ementes in tem-

)) plo*; ))vel,<( ut appropinquavit, intuitus civitatem, flevit

» super illaai; cumque ingressus esset in tempkim, coepit

» cjicere vendenles^. » In ahquibus elenim habentibus in se

templum, ejicit omnes vendentes et emenles in templo; in

aliis vero non admodum parenlibus sermoni Dei, tantumlacit initium ejiciendi vendentes et ementes. Praeter hos

vero sunt etiam terlii, in quibus coepit ejicere tantum ven-

denles, non eliam ementes Verum apud Joannem omnes

ejiciuntur flagello ex funiculis plicalo, una cum ovibus et

bobus^ Inspice vero diligenter an alterationes rerum scri-

plarum, dissonanticeque dissolvi possint Iropo anagogico:

nimirum unoquoque Evangelistarum diversas actiones Ser-

-.monis describente in diversis animarum moribus, non ea-

dcm, sed similia quaedam perficienles. Quin difierentia

oliani illa quae videtur esse de ascensionibus Domini ad

Jcrosolymam apud Joannem qui Evangelium quod in ma-

nibus habemus allter quam tres scripsit, ut exposuimus

in verbis ipsorum, slc solum servari potest, Joanne similia

asserente, et dicente, pro excisis ab arboribus ramis, vel

frondlbus ex agrls, et slratis in via, ramos palmarum mul-

tam lurbam, quae venerat ad diem festum*, accepisse, et

processlsse obvlam ei clamantem : « Benedlctus qui venit in

» nomine Dominl, ct, Rex Ille Israells. » Gajterum ab ipso

Jesu inqult Joannes repertum aselluui, super' quem sedit

Christus^; majus quiddamnoblsob oculos ponens per huuc

asellum sic troplce dictum, qui bencficium majus accepit

« non ab hominibus, neque per homines, sed per Jesum

* Marc. XI, i5. — 2 ^m^ xix,4i, 45. — ^ Joan. 11, i5. — '' Idem, xii,

12, i3. —5 Ibid. i4.



2qO ORIGEMS COMMJiNT ARt A.

» ChrlstLuii*. » Quin ne Joannes quidem ipse protulit pro^

phetiam iisdem verbis, sed pro ea dixit : « NoH timere, fdia

» Sion:

ecce Rex tuus venit sedens super pullum asinse ^; »

pro eo quod est : « Ascendens super subjugalem, et puUum

» novum^ wllhid vero : « Noh timere, fdia Sion, »haudqua-

quam dictum est.Verumtamen cum exposuerint omnes pro-

pheticum sermonem, videamus annon necessario gauden-

dum sit fdice Sion, atque hac praestantiori fdiae Jerusalem

non solum valde gaudere, verum etiam prsedicare necesse

sit regem suum advenientem, justum,etservantem,etman-

suetum, eo quod super subjugalem et puUum novum as-

cenderit^. Quisquis igilur ipsum receperit, non in posterum

formidabit diversai sectae homines eloquentise viribus arma-

tos, qui currus Ephraim dicuntur% et a Deo exclndi, qui-

que multos Isedunt, Jerusalem habltare, et intendere volen-

tes sanae doctrlnae : non formidabit etlam equum fallacem

ad salutem % hoc est desiderlum insanum, et rebus sub sen-

sum caedentibus familiare. Ad haec gaudere dlgnum est, eo

quod ab eo excindatur arcus bellicus, qui vehitur super sub-

jugalem et pullum novum% non valentibus ampllus inlmici

ignitls sagittis adversus eum qui receperlt Jesum in suum

templum. Erit aulem in Jerusalem multltudo ex Genlibus

cum pace, Servatoris adventu, imperanlis aquis % ut con-

terat caplta draconum in aqua, et ut calcentur undoe maris

a nobis pervenlentibus usque ad exitus fluviorum omnium

qui sunt super terram ^ Cseterum quod Marcus de pullo

scribens a Domino dlctum fuisse inqult : « Super quem nemo

» unquam homlnum sedlt*\ » innuere mlhl videtur, quod hi

qui postea credlderunt nunquam rationi antea se ipsos sub-

didissent, quam Jesus inter ipsos adveniret. Nam fortassis

^ Galat. I, 1. — ^ Joan. XII, )5. — ^ Zacli. ix, 9. — ^- Ihitl. — 'Ibid. 10.

6 psai. xxxii, 17. —'

Zach. ix, 9, 10. —"

Ibid. 10. —^

Psalm.lxxuij

i5. — 10 Marc. xi, 2.



IN EVANG. JOAINNiS. TOM. X. s/j (

LomlnuQi uemo unquam insederat pullo, cun\ alioqui ex fe-

ris, vel ex his potestatibus quae a ratione alience erant, ali-

quae insedissent; quandoquidem divltioe adversariarumpo-

tentiarum etiam apud Esaiam prophetam super asinos et

camelos ferri dicanlur his verbis : « In Iribulatlone et an-

» gijslla leo et catukis leonis, inde eliam genimina volau-

j) lium aspidum, ferentium super asinos et camelos divitias

» suas*. » Proinde rursum inlerrogandi sunt, qui nuda3 lit-

teraesunt intenti, annon judicio suo

frustra scriptum fuisse

videatur - « Super quem nemo unquam hominum sedit^. »

Quls enim, pr(€ter hominem, super pullos asinorum sedet?

Et nos quidem sic.

Videamus vero quae Heracleon dical, inqulens Domini

ascensum ad Jerosolymam significare ascensum a materia-

libus ad animalem locum, imaginem existenlem Jeroso-lymne ; illud etiam : «Invenit in templo% onon dictumfuisse

cxistimans de locis supernis, ne intelligeremus vocationem

solam, slne Spiritus ope, adjuvari a Domino. Exlstlmat enim

templum esse Sancta sanctorum, in quae solus summus pon-

tifex ingrediebatur, quo etiam prolicisci spirituales arbi-

trorillum

dicere; vestibuhun vero (ubi etiamlevitae

erant)arbilratur notam esse earum animarum quae inveniuntur

in salule exlra Pleroma. Adhaec inventos in templo venden-

tes boves, et oves, et columbas, et sedentes mensarios, dlci

exposult pro hls qui nihll grallae tribuunt, sed mercaturam

putant et lucrum ingressum extraneorum in templum; vic-

timas, proprii lucri et avaritiae causa, ad cullum Dei sup-

peditantes. Quinetlam Jesuni e funiculis fecisse fiagellum,

non ab alio illud accepisse, suo morc pronuntiat : flagelluui

imaginem esse dicens polentiai, et aclionls Spiritus sancli

elllantis, et expellentls malos; et inquit (lageilum, linuni,

slndonem, et caelera lalio, Imaginem esse potcnticTe, et opc-

' I .;,i. XXX, ().

—2

yiun:. xi, ?..

—^

Jo.in. ii, i },

Ml. jC)



9^2 ORIGENIS COMMENTARIA

ralionis Spiritus sancli. Poslea sibi assumit quod scriptum

uon est, nimirum quod flagellum ad lignum ligatum erat,

quod lignum interprelatus est figuram esse crucis; et in-

quit hoc ligno consumptos et deletos aleatores, mercatores

omnemque malitiam. Nec scio quomodo nugans dicat fla-

gellum ex hisce duabus rebus paratum fuisse, quaerens quo-

modo a Jesu factum fuerit illud : neque enim expelle, in-

quit, mortua ilkid fecit, ut ecclesiam praepararet non ampflus

speluncam latronum et mercatorum, sed domum Patris sui.

Dicendum est etiam id, quod maxime est necessarium, de

divinitate ex hoc contextu ipsi Heracleoni. Nam si templum

quod Jerosolymis erat, domum proprii Patris dicit esse Je-

sus, factumque fuerat templum illud ad gloriam ejus qui

coelum lerramque creavit, quomodo non statim edocemur,

non putare Filium Dei alicujus alterius filium esse, quam

ejus qui coelum terramque condidit? Ad hanc ergo do-

mum Patris Jesu, tanquam existentem domum precationis,

ctiam Ghristi Apostoli (ut in illorura Actis invenimus) ab

Angelo jubentur profecti stare et loqui populo omnia verba

vitae hujus*. Quineliam per portam speciosam illic preca-

luri, veluli ad domum precationis proficiscuntur ^: haud-

quaquamhajc facturi, nisi ipsum eumdem cum eo novissent

Deum, qui adorabatur ab his qui templum illud Deo con-

secrarant. Quocirca obedientes Deo magis quam homini-

bus% Petrus et Apostoli dicunt : « Deus patrum nostrorum

» suscitavit Jesum, quem vos interemistis, suspendentes in

» Iii::no* : » non enim ab alio Deo sciunt excitum Jesum e

mortuis, nisi a Deo patrum illorum, quem Christus glorifi-

can?, Abraham et Isaac et Jacob Deum dicit esse, non mor-

tuorum, sed viventium ^ Atque etiam quomodo Discipuli,

si domus non fuisset ejusdem Dei cum Deo Christi, recor-

*

Act. V, 20. '^1^.111,1^2. — Md. V, 29. — Mbid. 5o. —^'

Mattli..

XXII, 52. Marc, xn, 26, 27. Luc. xx, 57, 58.



IN EVANG. JOAISNIS. TOM, X. 2^3

ilali fuissent vcrbornm illorum : « Zelus domus tuae come-

» dit me*,»quae dicuntur in Psalmo sexagesimo octavo? Sic

enim ponitur in Propheta, comedit, tempore prsesenti, et

non comedity tempore praeterito. Diligit autem eximle Chri-

stus domum Dei in unoquoque nostrum, nolens ipsam fieri

domum mercatus, neque volens ut domus precationis spe-

lunca fiat latronum, quippe qui Dei zelantis sit Filius, si

candido animo tales Scripturarum voces audimus, a rebus

humanis per metaphoram desumptas, ad demonstrandum

quod Deus noHt aheni quidquam a voluntate sua admisceri

animae omnium quidem hominum, sed praecipue eorum

qui admiltere volunt divinissimam fidem. Attamen scien-

dum est, Psalmum oclavum et sexagesimum, habentem :

« Zelus domus tuae comedit me, » et post pauca : « Dede-

» runt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me

» aceto% (quae utraque in Evangehis sunt scripta^ ) ex per-

sona Christi dici, nuUam personae loquentis ostendentem

mutationem. Valde autem inobservanter Heracleon iihid :

« Zehis domus luae comedit me, » dici putat ex persona

earum Potentiarum quae ejectae fuerunt et consumptae a

Servatore, non valens in Psalmo seriem prophetiae ser-

vare. Nam nobis intelhgentibus haec ex ejectarum et con-

sumptarum Polentiarum persona dici, consequens est judi-

cio suo, ut ab ilhs etiam dicantur verba illa : « Dederunt in

» escam meam fel, » quae in eodem scripta sunt Psalmo :

sed, ut probabile est, illum turbavit vox comedit me (per-

inde quasi a Christo dici non posset ) non videntem mo-

rem Scripturarum, hominum afFectus Deo et Christo tri-

buentium.

^ P.>,'il. LXVMi, 10. — ^ Il)i(l. 9.2. — ' Joan- ii, 17, ot xix, 9.8, 5o.

16.





IN EVANG. JOANiMS. TOM. X. 2^5

cjue (ut in primo et vigesimo scriptum est Psalmo*) omoia

Ghristi ossa ab insidiis, quae sunt in persecutionibus et tri-

bnlationibus, et ab his qui bellum inferunt unitali lempli

ob persecutiones, erigelur templum, et suscitabitur corpus

lerlia die post diem mahliaj in ipso instantem, atque post

diem consummationis hac posleriorem^. Terlia enim in coelo

novo et lerra nova inslabit dies, quando ossa haec ', nempc

omnis domus Israel, in magna dominica excitabuntur, morte

devicla,adeo ut facta resurreclio Ghristi a crucis passione,

conlineat mysterium resurrectionis tolius corporis Ghristi.

Ut autem corpus illud Jesu sensibus obnoxiura, cruci affi-

xum est, sepullumque, et postea excitum; sic totum sanc-

toruui Ghristi corpus cum Ghristo cruci affixum est, et nunc

non amphus vivit. Unusquisque enim illorum, perinde at-

quePauhjs, in nulla re alia gloriatur, praeterquam in crucc

Dominl noslri Jesu Ghristi, pcr quem ipse mundo crucifixus

est,elmundus illi\ Quamobrem non tantum una cum Ghri-

sto cruci fuit affixus imusquisque, ac mundo, sed etiam una

cum Chrislo sepelitur : « Gonsepulti enim sumus cum Ghri-

» sto % » inquit Paulus, addens etiam (veluti ad quempiam

resurrcctionis arrabonem pervenisset) : « Et cum ipso con-

» surreximus^ : » postea in quadam novitate vitae ambulat,

tanquam qui beala illa et perfecta resurrectione nondum

resurrexerit. Yel igitur nunc qui<iem crucifixus fuit, postea

vero sepelilur; vel nunc sepelitur sublatus etiam e cruce,

aliquando (qualenus sepultusnunc fuit) resuscitaturus. Gae-

terum magnum est resurrectionis nostrae mysterium, pror-

susque contemplatu difficile; quod cum in aliis multis Scri-

pturarum locis, tum vero etiam apud Ezechielem his verbis

annuDtiatnr : « Et facta est super me manus Domini, et

» eduxitme in spiritu Domini, et posuit me in medio cam-

* Psal. XXI, 1-1. — 2 2 l'et. III, o, lo, lo. — * Ezccli. xxxvii, 1 1. —. * Gal,

Ti, 14. — ' Itoin. VI, 4.— " Ibid.



2^6 origi:ms commektama

» pi : et hic erat plenus ossibus hominum; et circumduxit

» me per ea in gyrum, et ecce multa valde super facieni

» campi, siccaque vehementer : et dixit ad me : [Fih homi-

» nis, si vivent ossa haec? Et dixi : Domine, Domine, tu scis

y^ haec. Et dixit mihi : ] Vaticinare de ossibus istis, et di-

» ces eis : Ossa arida, audite verbum Domini* : » et post

pauca : « Et loculus est ad me Dominus, dicens : FiH ho-

» minis, ossa haec domus est universa Israel : et ipsi dicunt

» Aruerunt ossa noslra, periit spes nostra, abscissi sumus*. »

Quibusenimossibus dicilur : «Audite verbumDomini,» tan-

quam quae sentiant verbum Domini, tanquamque quae sint

inDomo Israel, nisi Ghrisli corpori, de quo dicebat Domi-

nus : « Dissipata sunt omnia ossa mea', » cum ahoqui ossa

ipsius corporaha dissipata non fuerint, sed ne unum quidem

ex ipsis contritum ? Proinde cum eflicitur resurrectio haec

veri et perfectioris corporis Ghristi, tunc membra Ghrisli

(nimirum ossa ea quae in praesentia, futuri comparatione,

sunt arida) conjungentur, os scihcet ad os suum, et junc-

tura ad juncturam'^; nemine, qui privatus sit junctura, oc-

Gursuro in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudi-

nis corporis Ghristi^ : et tunc membra multa unum erunt

corpus, cum omnia corporis membra, quae multa sunt, flenl

unius corporis". At discrimen pedis manusque, atque ocuh,

ac denique auditus et olfactus, quibus complentur singula-

tim quidein caput, singulatim vero pedes, et caetera membra,

tum imbecilliora, tum abjectiora, ac ea quae putantur in-

decora et decora, soHus Dei esl facere, qui siraul tempera-bit corpus, etiam magis quam nunc copiosiorem honorem

addens ei cui deerit', ne dissidium sit in corpore, sed invi-

cem aha pro aliis soHicitudinem eamdem gerant membra :

etsi quid patitur unum membrum, simul patientur omnia

1 Ezech. XXXVII, 1 ct scq.— 2 Ibid. u. — ^Psalni. xxi, i5. — * Ezecli.

xxxvii, ;. —5 Eph. IV, 10. ~

^'

i Co:. xii, i2 ct seq. —'

Ibid. ^4 et sc(i-



IN JiVANG. JOANNIS. TOM. X. 2^7

membra; sive glorificatur unum membrum, simul gaude-

buot omnia membra.

Haec sunt a me dicta, nec praeter institutum, de tem-

plo, deque ex ipso expulsis, de quo Servator dicit : « Zelus

» domus tuae comedit me * ; » atque etiam de Judaeis peten-

tibus signum sibi oslendi, ac denique de Domini ad ipsos

responsione, conjungentis sermonem templi sermoni pro-

prii corporis, et dicentis : « Destruite templum hoc, et ia

» tribus diebus erigam illud^. » Ab hoc enim templo, quod

est corpus Chrisli, expellanlur ha3C oportet quaj ralionis ca-

pacia non sunt, et quae mercaturam exercent, ut non in pos-

terum sit domus mercaturam exercentium. Destrui etiam

hoc templum ab his qui insidiantursermoni Deinecesseest,

cumque dirutum fuerit, terlia, quam praediximus, die exci-

tari : quando etiam Discipuli ejus recordabuntur quod dixe-

rit Filius Dei, antequam destrueretur templum, perfecta

tunc cum cognitione fide etiani ipsorum; et credent ser-

moni q,uem dixerit Jesus. Quin unusquisque qui erit hujus-

modi (Jesu illum purificante ) cum deposuerit quae aUena

sunt a ratione, ac vendenlia, propter inhabitantis in se FiUi

Dei zelum, deslruetur, ut a Jesu erigatur : non tertia die,

quod ad propositam leclionem attinet ; nec enim scriptum

est : « Destruite templum hoc, et tertia die illud erigam;

» sedyMiiTihus diebus^ »Erigitur enim lempherectiojpost-

quam destruclum fuerit, prima et secunda die; perficitur

autem in tolis tribus diebus. ()uamobrem, et facta est re-

surrectio, et erit resurreclio, siquidem «cum Christo con-

» sepuiti sumus, et cum ipso consurreximus ^. » Et quoniam

non satis est ad integram resurrectionem iUud verbum»

consurreximus, additur : « In Christo omnes vivificabun-

» tur, unusquisque autem in suo ordine : primitiae Christus,

3 deinde qui sunt Chrisli, in adventu ejus; postremo fi-

*Psal. Lxviii, 10. — 2 Joan. ii, 19. —3 Ibid. — * Iloui. vi, 4.



2/iS OUiGJiMS COMMiilNTARIl

)) ms\ » Resurrectionis enim illucl est, prima die in paradiso

esse Dei; resurrectionis item, quando apparens inquit: oNe

r>

metangas, nondum enim ascendi ad Patrem ^

: » at perfecta

est resurrectio, cum vadit ad Patrem. Quoniam vero qui-

dam confunduntur, cum venerint ad locum de Patre et Fi-

Jio, adducentes illud : « Invenimur autem et falsi testes Dei,

j) quod testati fuerimus adversus Deum, quod excitaverit

i» Ghristum, quem non excitavit^ ; » et his similia declaran-

tia alium esse eum qui excitavit, ab eo qui excitatus fuit;

ct illud : « Destruite templum hoc, et ia tribus diebus eri-

» gam illud^; » existimantes ex his ostendi numero non dif-

ferre Filium a Patre, sed ulrumque non solum substanlia,

^cd etiam subjecto unum, secundum quasdam intelhgen-

tias, non secundum hypostasim diversos dici Patrem et Fi-

lium ; iUis respondere debemus, in primis quidem ea verba

qua3 pra3cipue astruant alium esse Filium a Patre, et quod

neccssario Filius sit Palris fllius, et Pater Filii sit pater;

tum vero uon absurdum esse, eum qui fateatur se nihil

posse facere nisi quod viderit Patrem facientem % quique

dicat : « Quidquid aulem Paler facit, simiUter etiam FiHus

» facit^,» corpus quod mortuum erat excitasse, Patre hoc

ilh donante : qui Paler praecipue dicendus est Christum

excitasse e mortuis. Sane Heracleon inquit, In tribus^ pro

eo quod est, In terlia, non perscrutatus (quamvis notarit

^ oculas in tribiis) quomodo in tribus diebus peragatur re^

surrectio. Adhuc autem et tertiam diem appeliat spiritua-

!em, in qua declarari putant Ecclesia^ resurrectionem. His

vero consequens est, ut prima dies terrestris, secunda ani-

malis dicatur, non facta Ecclesia? resurrectione in ipsis.

Videntur equidem quae scripta sunt in Evangelio secun-

dum Matthaeum et Marcum de falsis testibus, in fine Evan-

^ i Cor. XV, 22 et seq

—^ Joan. xx , 17. — ^ i Cor. xr, i5. — ^* Joau.

n, if), — 5 jj, V, 19. — f' Ibi<l.



li\ EVANG. JOANNIS. TOM. X. 2^9

gelii accusantibus Dominum noslrumJesum Christum, re-

lationem habere ad illud : « Destruite templum hoc, et ego

)) in Iribus diebus erigam illud \ » llle enim de templo cor-

poris sui dicebat, quae il!i suspicantes de eo templo dici

quod ex lapidibus aedificatum fuerat, quge hic dicta sunt,

dixerunt accusantes : « Hic dixit ; Possum destruere tem-

» plum Dei, et per tres dies illud aediflcare^; » vel ut Mar-

cus : « Nos audivimus hunc dicentem : Ego diruam templum

» hoc manu factum, et per tres dies aliud non manu faclum

» reaediflcabo^» quando et summus sacerdos surgens dixit

illi: « Nihil respondcsPcur isti adversum te teslificanturPAt

» Jesus tacebat^ : » vel ut Marcus inquit : «Et surgens sum-

» mus sacerdos in medium, interrogabat Jesum dicens :

» Non respondes quidquam? cur isti adversum te dicunt

» testimonia ? At ille tacebat, neque quidquam responde-

» bat ^ » Arbitror vero necessario etiam haec citala fuisse

relationem habentia ad eum textum qui est prae manibus.

«Dixerunt ergo Judaî : Quadraginta et sex annis aedifi-

» catum est templum hoc, et tu in tribus diebus eriges il-

» lud® ?» Quomodo quadragintaetsexannisextructum fuisse

Judaei dicant templum hoc, si historiam sequamur, dicere

non possumus. Nam in tertio Regum scriptum est, qucdprae-

paraverint « lapides et ligna tribus annis. lu quarto autem

» anno, mense secundo, regnante rege Salomone super Is-

» rael, mandavit rex, et tollunt lapides grandes, lapidespre-

» tiosos pro fuudamento domus, atque lapides impolitos : et

» sculpserunt eos filii Salomonis, et fiiii Ghiram, jecerunt-

» que eos pro fundatione in quarto anno, et fundaverunt

» domum Domini in mense Nisan (is est secundus mensis),

» Undecimo autem anno, in mense Baal, qui est mensis oc-

D tavus, perfecta est domus per omnes partes suas, et juxta

< ,Inan. ii, 19. — 2 Matth. xxvi, 61.— ' Marc. xiv, .5<S. — '• Matth. xxvi,

62. — ^ Mair. XIV, 60, (U. — ^ Joan. ii, 20.



200 ORI6EMS COMMENTARIA

» cunctam dispositionem suam *. » Ut ergo etiam pr.êpara-

lionem ejus cum tempore structurae annumeremus, unde-

cim annorum numerus non completur ad structuram tcm-

pli. Quamobrem quomodo Judaei dicunt, quadraginta cl

sex annis aedificatum fuisse templum hoc? Nisi forte quis,

qui urgeretur, contenderet ostendere tempus quadraginla

et sex annorum compleri ab eo tempore quo David inqutt

ad Nathan prophetam, consulens de a^dificatione temph' :

«

En egohabito in domo cedrina, et arca Dei manet in me-» dio tentorii ^. » Nam etiam si prohibitus fuit, ceu vir san-

guinum, ipsum aedificare, at saltem videtur se exercuissc

circa coliigendam materiam temph^ Inquit ergo in primo

ParaHpomenon hbro rex David cunctae congregationi : « Sa-

» lomon fihus meus, in quem complacuit sibi Dominus, ju-

» venis est et dehcatus:

opusque magnum est, quoniam» non homini, sed Domino Deo acdificat. Praeparavi ilh pro

» viribus meis ad domum Dei mei construendam, aurum,

» argentum, oes, et ferrum, hgnum, hipides Soem, et plcni-

» ludinis, lapidesque sumptuosos, et varios, et omnem la •

» pidem pretiosum, et Parium muhum. Adhuc eliam, ut

» complacerem in domo Dei mei, est mihi, quod acquisivi,

» aurum et argentum : et ecce dedi in domum Dei mei in

» altitudinem : ex tot praeparavi in domum sanctorum Iria

» mihia talentorum auri ex Suphir, et septem mihia talen-

» torum argenti probali, ut incrustetur ex ipsis domus Dei

» per manus artificum *. » Regnavit enim David annis sep-

lem in Hebron, et tria supra triginta in Jerusalem*. Quare

si poterit quis ostendere principium praeparationis temph

fuisse, cohigente eo materiam convenientem a tempore

quinti anni regni sui, poterit, si urgeatur, dicere de qua-

draginta sex annis. Ahus vero quispiam dicet templum quod

* 5 Hcg. V, 17, iS^ el VI, i, 58. — ^ 2 Reg. vii, 2. — ^ 1 Paralip. xxii, 8, ct

xxvm, 5, — * Id. XXIX, x ct seq. — ' 5 Reg. u, 11,



IN EVANG. JOANNIS. TOM. X. 2,5 1

ostenditur iion esse illud a Salomone extructum, nani ever-

sum fuit captivitatis temporibus*; sed quod Esdra aedifica

verit ^: de quo non possumus aperte ostendere orationem

vera narrantem de quadraginta et sex annis. Apparet etiam

apud Macchabaica multam inconstantiam et confusionem

fuisse circa templum et circa populum' ; et haud scio an

tunc reaedificatum fuerit tot annis. Sane Heracleon, ne in-

specta quidem historia, Salomonem inquit quadraginta et

sex annis aedificasse templum, quod erat imago Servatoris:

ac sex numerum ad materiam, id est ad efFeclionem refert;

quadraginta autem numerum, qui est, inquit, quaternio

copulari nescius, ad insufllationem, semenque insufflatio-

nis. Tu vero videnum possis accipere per quadragenariuni

numerum quatuor elementa mundi, quae ponuntur in an-

gulis tempH ; per senarium vero, hominem sexta die factum.

« At ille dicebat de templo corporis sui. Cum ergo sur -

» rexit e mortuis, recordati sunt discipuli ejus quod hoc

» dixisset, et crediderunt Scripturae, et sermoni quem di-

y xerat Jesus *, » nempe corpus Filii vocari templum ejus.

Qusesitu autem dignum est, simpliciterne hoc accipiendum

sit, au contendendum sit singula quae dc templo scribun-

iur referre ad sermonem de corpore Jesu, videlicet quod

ipse ex Virgine sumpsit; vel ad Ecclesiam, quae ipsa etiam

corpus Christi dicitur, et ob quam nos etiam membra ipsius

Christi apud Aposlolum nominamur *. Atque molestiis qui-

dem seipsum liberans aliqais,et desperando singula referre

se posse quae de templo dicuntur, ad corpus, utrolibet modo

se habeat, ad intelligenliam simpliciorem confugiet, dicens

idcirco corpus utroque modo intellectum, templuui nuncu-

palum fuisse, quod quemadmodum templum illud gloriam

Dei habebat in seipso habitantem, ita imago et gloria Dei

1 2 Paral. xxxvi, 19. — 25 Esdr. vi, i ct seq. — * 1 Macch. i, 22 ct seq»

* Joan, II, 21; 22, — ^ i Gor. xn, 27.



2tl2 ORIGliMS COMMENTARIA

exislens Priniogenilus omnis creaturae* repraesenlans cor-

pus suum, vel Ecclesiam, templum Dei rationabiliter fuerit

dictum. Nos vero videntes quidem difficile esse de singulis

reLus templi disserere, quae in Regum tertio dicuntur^,

longeque majus oratione nostra, alioqui etiam ad praesen-

lem scriptionem non pertinens, difleremus. Caeterum in

hujusmodi rebus persuasum habentes ad Dei sapientiam

pertinere proprietates explicare divinitus inspiratae Scrip-

lurae, quae sapientiam docet in mysterio recondilam, quam

nullus principum sx^culi hujus cognovit'; cum id praeser-

tim naturae humanae captum superet, deprehendentes in-

super nos ipsos eximii spiritus sapienlia egere, ad intelli-

gendum talia, ut sacerdolem decet; quam paucissimis

polerimus, describere hujus loci intelligentiam tentabimus,

edocli a Petro Ecclesiam corpus esse ^*, et

domumDei ex

lapidibus viventibus a^dificatam, domum spiritualem in sa-

cerdotium sanctum, ila ut Davidis filius sit hanc ob causam

Christi figura, aedificans templum : qui post bella, pace al-

. tissima facta, aedificat ad gloriam Dei templum in terreslri

Jerusalem % ne in posterum cultus Dci perficiatur in tento-

rio subinde mutabili, singulas res lempli ad Ecclesiam re-

ferre tentabimus. Forlassis enim si inimici omnes subsel-

lium fiant pedum Chrisli, et ultimus inimicus, nempe mors,

aboleatur^, perfectissima pax erit, quando Chrislus erit

Salomon, quem si interprcteris, est Pacificus' : impleta in

ipsum prophetia quae dicit : « Cum his qui odio habebaut

» pacem, eram pacificus ^ » Ac tunc unusquisque vivens

lapis pro dignilate praesentis vilae erit templi lapis : alter

quidem in fundamento Apostolus, vel Propheta portans su-

perimposilos ; alter vero post eos qui sunt in fundamcnlo,

^ Colosj. I, i5.— 2, Rpg, VI, vn et viii. — ' i Cor. li, 7,8.— ^"

1 Pelr.

II, r*. — 55 Rf.-g. V. 3, 4, 5. — "1 Cor. XV, 25, 26. — '1 l*:tral. xxii, 9. —* Psal. cxix, 7.





254 ORIGEMS COMMENTARIA.

o-randes, pretiosos, non scalpios; qui non a quibusvis arli-

licibus scalpanlur, sed a Salomonis filiis : nam hoc in Re-

i]fum terlio scriptum invenimus^ Tunc etiam proptermul-

iam pacem, Tyri rex Chiram coadjuvat aedificationem templi

datis suis ipsius fdiis Salomonis filiis', ut scalpant grandes

( t pretiosos lapides sanctae domus, etiam in quarto anno,

sedentes ad fundalionem domus Dei ^ Caeterum octonario

numero annorum completur domus, octavo mense octavi

onni a fundatione ^Nihil autem absurdi erit, existimantibus praeter historiam

declarari per haec aliud nihil, in medio sermone verba ad-

hlbere quibus pudore perfundantur et flectantur ad quac-

rendum in his,ceu litteris Spiritus, sensum Spiritu dignum.

An regum fdii vacabant scalptioni grandium et pretiosorum

lapidura, sumpta arte a regia generositate et nobilitate alie-

na? An eliam numerus humeris onera gestantium, et lapi-

cidarum, et praefectorum, ac postremo temporis praepara-

lionis lapidum, rerumque similium vulgariter inscriplus

est? Scilicet Deo a;dificari necesse erat domum sanctam,

(juae in pace construebatur, sine malleo et securi, et quo-

vis ferri instrumenlo, ut turbulentum nihil sequeretur in

lemplo Dei. Proindc rursus contra hos qui litlerae serviunt

((uaestionem moveo : Qui fieri poterat ut chiliades octo-

ginta lapicidarum cum essent % aedificaretur domus Dei la-

pidibus duris, candidis, neque malleo neque securi, seu

aliquo ferri instrumento audito in domo ipsius, dum ipsa

aedificaretur ^ ? Vide vero ne forte viventes lapicidis lapides,

sine strepitu secti et tumultu, excindantur alicubi extra

templum, ut parati veniant ad structurae locum convenien-

tem. Quin ascensus quidam est circa domum Dei non ha-

bens angulos, sed flexiones rectarum linearum. Scriptum

*3 Reg. v,i5, ,j, iS. — 2 Ibid. 4. Sct seq. — ^ Id. vi, i, 5;.— ^- Ibid.

58.— 5 Id. V, i5. — 6Id. VI, -.



IN EVA>'G. JOANMS. TOM. X. 255

est enim : « Et asceiisus llexuosus crat ad mcdium thala-

» mum, et a niedio usque ad terlium iaqueare*. » Flexuo-

sum enim esse necesse erat in Dei lemplo asccnsum ipsum,

linea obiiqua ascensu ipso imitanle circulum aequissimum.

Jam vero ut domus haec sit firma, aedificantur iili quam

pulcherrime vincuia quinquc per lotam domum unius cu-

biti altitudine ^: ut innuatur debere nos ascendere in su-

biime a rebus sensibiiibus ad eos sensus quos divinos vo-

cant, contuendi ac conlempiandi causa res eas quae animo

cernuntur. Porro beatiorum iapidum iocus iiie esse vide-

tur qui vocatur Dabir ^: ubi arca testamenti Domini erat

,

et chirographum ( ut ita dicam) Dei, nempe tabuiae scriptae

digito ipsius*. At tota domus inauratur : « Totam enim, in-

» quit, domum auro circumquaque auravit usque ad per-

» fectionem universae domus ^ » Praeterea duo Cherubim in

Dabir erant% quod proprie interpretari non potuerunt qui

res Hebraicas in Graecum transtuierunt. Abusive autem

quidam hunc iocum dixerunt tempium, quod honorabiiius

templo existeret. Caeterum quae in domo sunt fiunt tota

aurea', in signum quod mens omnino perfecta accuratam

discretionem habeat rerum quae mente percipiuntur; quae

quoniam omnino pervia et cognoscibilia non sunt, fabrica-

tur velamen auiae, penitissimis non releclis ievitarum et

sacerdotum compiuribus ^

Quaesitu autem dignum est quomodo tanquam rex dica-

tur Salomon aedilicare tempium, et Chiram tanquam archi-

tectus ^: quem accitum recepit Saiomon filium conjugis

viduae ex Tyro, et patre Tyrio, et e tribu Nephtaiim ; fa-

ber aerarius, et pienus sapientia ct agnitione ad faciendum

omne opus ex aere : qui cum adductus fuisset ad regem

' 3 Reg. VI. 8. — 2 ll,i(i(,ni, \o. — 3 Ihid. iG ct 19. — '' Exod. xxxi, 18.

Dent. IX, 10.— »3 Reg. vi, 21, — " Ibid. 9.3. — " Ibid. 22. — ^ Ibid, 56.

— Md. VII, i5, 14.



2 56 ORIGKNTS COMMENTARIA

Salomoiiem, fecit omnia opera. Proinde inspicito an forte

Salomon accipi possit in Primogenitum omnis creaturoe *

Chiram vero, in hominem quem hic Primogenitus assump-

sit ab hominum congregatione (sonat enim Tyrii, si eos in-

terpretemur, Gontinentes ), hominem natura genus conti-

nentem, qui impletus onmi arte. et scientia, et agnitione,

adductus est, cooperans Primogenito omnis creaturae, ut

aedificet templum ; in quo struuntur etiam fenestrse occuUae

obhque ex aUo introspicientes^,ut splendores lucis Dei capi

possint, et ut Ecclesia (quid enim oporlet me singula re-

censere?) rationem habens spirituahs domus ettempli Dei,

inveniatur corpus Christi. Ut enim praedixi, sapienlia ege-

mus ea quae in mysterio est recondita^ et quoe soH ilH est

perceptibihs qui dicere potest : « Nos autem mentem Christi

» habemus*, ut singula quae dicta sunt spirituahter inter-

pretemur juxta ilHus voluntatem qui disposuit ut haecscri-

berentur. Ahoqui etiam singula haec exponere non est prae-

sentis lectionis. Ouamobrem suiTiciant haec ad videndnm

quomodo « ille dicebat de templo corporis sui ^.

Caelerum dignum est ut post haec inspiciamus an facile

factu sit, ut hiec quae historia refert facta fuisse in tempio

cvenerint aliquando, seu eventura sint circa domum spiri-

tuak^m. Videtur voro nos utrinque urgere ratio : nam sive

dicamus fieri posse ut haec fiant, vel quadam ratione facta

fuisse in domo spirituah, gravate admiltent qui audiunt,

lahum bonorum transmutalionem : primum quidem, quia

iUis sic non hibeat; deinde quod dissentaneum sit bonorum

transmulationem futuram esse. Sin vero volentes immuta-

bilia servare quae semel sanctis data fuerunt bona, non ac-

commodabimus quae historfa narrat, quiddam hnereticis si-

mile videbimur hac in re facere, enarrationis Scripturarum

^ Coloss. I, i5. — - 7) I\t-g. VI, 4- — ^ 2 Ô''- "-, 7- — ' II>itlctn, i6. —' Joan . if, 2 1.



IN EVANG. JOANMS. TOM. X. 267

consonantiam non servantibus a principio usque ad finein.

Nisi aniliter tamen, atque Judaeorum more, promissiones

eas quae apud Prophetas, etpraesertimEsaiam, scriptas sunt,

tanquam eventuras lerrenae Jerusalem intellecturi sumus,

{si post captivitatem, eversionemque templi nonnulla prae-

clara evenisse ad templi aedificationem, populique statum

et constitutionem a captivitate dicantur, dicere] nos fuisse

templum necesse est, et captivatum fuisse populum, sed

redilurum ad Judaeam, et Jerusalem, atque Japidibus pre-

tiosis Jertisalem ipsam aedificandam. Haud scio autem, an

lemporum periodis longis revolutis similia fleri possint, ve-

luli in pejus. Habent autem promissionesapud Esaiam hunc

in modum : « En ego praeparo tibi carbunculum lapidem

» tuum, et fundamenta tua sapphirum : et ponam propug

»

naculatua jaspin, et portas tuas lapides crystalli,

et lori-

» cam murorum tuorum lapides elecLos, et omnes fllios tuos

» a Deo doctos : et in pace multa fdii tui, et in justitia aedi-

» licaberis *. » Et paulo post ad ipsam Jerusalem : «Et gloria

» Libani ad te veniet in cyparisso, et pino, et cedro, una

» cum glorificantibus locum sanctum meum. Et ibunt ad

» le timentesfilii

eorum qui te humiliaverunt , et irritave-

» runt te : et vocaberis civitas Domini Sion sancti Israelis,

» pro eo quod fueris derelicta et odio habita, nec esset qul

» tibi opem ferret. Et ponam te exultalionem sempiternam,

» jucunditalem generationum generationibus : et suges lac

» gentium,elregumdivitiascomedes,etcognosees quodego

» Dominus servans te, et eruens te Deus Israel. Et pro cere

» afTeram tibi aurum, et pro ferro adducam tibi argentum:

» pro lignis autem afferam tibi aes, et pro lapidibus ferrum :

» et dabo principes tuos in pace, et episcopos tuos in justitia

» etiniquitasnon audieturultra in terratua,nequecontritio,

» et miseria in terminis tuis : sed vocabuntur salutare muri

1 Isai. Liv, II et seq.

XII. 1 n



•258 ORIGENIS COMMENTARIA

» lui, et porlae luae sculptura. Et sol non crit tibi ultra in lu-

» cem diei, neque ortus lunae lumcn proebebit tibi noctu ; sed

» erit tibi Christus lux sempiterna, et Deus gloria tua : non

»enim occidet tibi sol, et luna tua non deficiet; erit enim

» Dominus libi lux sempiterna, et complebuntur dies luctus

» tui *. » Haec enim aperle de futuro saeculo prophetat fdiis Is-

rael in capti/itate degentibus, ad quos missus venit ille qui

dicebat : «Ego non sum missus, nisi ad oves perditas domus

» Israel ^. » Quod si captivi existentes haec in patria sua reci-

pient, quando etiam proselyti ad ipsos venient per Christum,

et ad ipsos diffugienl, secundum quod dicitur : « Ecce pro-

» selyti ad te venient per me, et ad te difFugieut^' » perspi-

cuum est quod caplivi qui in lemplo fuere aliquando, eliam

ad illud rursus redibunt reaedificandi, pretiosissimi lapides

facti. Nam vincens quispiamin

Apocalypsi apud Joannem,promissionem habet ut sit columna in Dei templo, extra

non exiturus ''. Caeterum hsec omnia a me dicta sunt ut bre-

vem saltem intelligentiam habeamus rerum templi, et do-

mus Dei, et Ecclesiae, et Jerusalem, de quibus singulatim

dicere non est praesentis temporis. At accuratissimam dili-

gentemque vel ad vulgarem usqne inquisitionem circa haec

faciant hi necesse est qui non defatiganlur legendo prophe-

lias quaerere in eis spiritualem sensum. Sed hactenus « de

» templo corporis sui ^ »

* Isai. LX, i5 et seq. — ^ MaUh. xv, 24. — ^ igai. liv, i5. — '' Apocal.

iM, 12.— ^ Joan. II, 21.

Tomus XI et XTI desiderantiir. In ultimo legeba-

tur initium Samaritidis historioe, quac iii tomo se-

quenti dimidiate repraesentatur.



IN EvÂNG. JOANNIS. 'i^Q

TOMUS DECIMUS TERTIUS \

$ I-

De Samaritidis historia.

Tibi quidem'^, Dci amanlissime, ac piissime AmLrosi,

non videbatur forlasse scindendus sermo Samariiidis, ita

ut illius pars esset in duodecimo tomo, ct reliqua qua3 re-

stabant, in tertio decimo. Sed quoniam videbamus duode-

cimum Commentariorum tomum satis scripiionum acce-

pisse, visum est nobis desinere in sermonem Samaritidis,

ubi loquebatur ipsa de puieo, quemadmodum Jacob iilud

dederit, et ipse ex eo biberit, ei fdii ejus, et pecora ejus%

tertium decimum tomum incepluris ubi Dominus ad ip-

sam respondet. « Respondit Jcsus et dixit illi : Omnis qui

» biberit ex aqua hac, sillet ilerum; qui autcm biberit ex

» aqua quam ego illi dcdero, fiet fons in eo aquoe salienlis

» in vitam ajternam''. » Hoc respondet secundo Jesus ad

Samaritidem : primum quidem dicens : « Si scires donum

» Dei, et quis est qui dicit tibi : Da mihi quod bibam, tu

» fortassis ab eo petiisses, et dedisset tibi aquam vivam ^;

et nunc quaado admonens ipsam ut peleret aquam vivam,

dicit quse recensuimus : et ad primam quidem responsio-

nem nihil loquitur Samaritis, sed addubitat de compara-

tione aquarum; post sccundam vero Domini responsionem

admittens <\mx. ab ipso dicta fuerant, « Da mihi hanc, irKjtiil^

' Ti>m, IV, p. 2ii («l scqq. — - N- i-f). p. ?.\2--j.\().

' Jo.in. IV, I a. — ''

l!>i(l. iT). — ' Ihiii. lo.

17.



r ORIGENIS COMME^TARIA

'

Inm'. »Forlassis enlm .logma est, neminem donum di

iZm accipere pr.-eter pelentem iUud. Quamobrem Se,-

: torem ipsnm Pater ipse petere admonetper Psalmum,

u,i sibi donetur, quemadmodum docet nos .pse F.lu.s d -

Is : .< Dominus dixit ad .ne : Filius meus es tu :postula

„ a ine, et dabo tibi gentes haereditatera luam, e^t posses-

;;;io„emtuamtermi..osterr.^..Dicitet.amServaor

. Petite, et dabitur vobis : omnis en.m qu. pet.t acc.p.l .

p.ret quidem Samarltis ut petat aquam a Jesu, .magoex.s-

rr u prxdiximus, eorum qui ab Ecclesi. decret.s d.s_

eLtes, sunt in divinis Scripturis exercitaU quando auda

com;aratio.,e utrarumque aquarum. Et v.de ex h.s qua,

p rJerat, quomodo bibens ex puteo. quem .i.a ex.sU

Lbat profundum, nec refocillaretur, nec a s.l. hbera

'' Prînde videamus quid ex iilis verbis signif.cetur : « Om-

. „is qui biberit ex hac oqua, sillet iterum '. » Porro voc.s

.itiendi et vocis esuriendi, quoad sensum hum.lem el cor-

..oralem altinet, du» sunt signif.caliones :altera cum vacu.

e-Leêmus, iUo. quod appetimus, humido dest.tut,; altera

cum s%e pauperes et qui sunt in egest:,te rerum neces-

alrum dicunt, eliamsi satiati fuerint, se esur.re vel s.-

;"Prim. quidem testimouium habes i„ Exodo quaudo

'en.es cibis « decima nona die, mense secundo, cum

%ressi fuisse„lJuda.i e terra JLgypti, murmurav.t un.-

t^rsacongregatio fdiorum Israel adversus Moysen et

Taôn et dix^runt ad ipsos fdii Is.-a.l : Utinam perusse-

„^ s p^rcussi a Domino in terra ^gypf, quando sedeba-

Z super lebetes carnium, et quando comedebamus pa-

"

nes .d Lturitatem ;quoniam eduxislis „os ad ha„c sol.tu-

a nem ad interf.ciendum fame cunctam congregat.onem

: hrnc Dixit autemDominus ad Moysen :

Ecce ego pluo

. ,„a„; .V, .5.- » PsM. ... „ 8. - ' Mauh. v,„ ;, 8.- ' Joan. ,v, .3,







Ii\ EVA.XC. JOAIVNIS. TOiM. XIII. .63

» (luui (lesiderat ccr/us ad fontes aquarum, ita desiderat

» anima mea ad tc, Deus. Sitivit anima mea ad Deum for-

» tem, vivum : quando veniam, et videbor coram facie

» Dei * ? » Ut ergo sitiamus, bonum est e fonte Jacob ut in

primis bibamus : illum, non perinde atque Samaritis, dicen-

tes puteum. Nam Servalor ad illius respondens sermonem,

ne nunc quidem ex puteo inquit aquam esse, sed simplici-

ter inquit: « Omnis qui biberit ex aqua hac,sitiet iterum^.»

Quod si bibenti ex illo fonte nulla provenisset utilitas, haad-

quaquam sessurus fuerat apud fontem Jesus, neque diclu-

rus Samaritidi : « Da mihi quod bibam^ » Proinde obser-

vandum est, quemadmodum petenti a se aquam Samaritidi

non alibi promiserit Jesus iilam se daturum quam apud fon-

tcm,dicens iJli: « Vade, voca virum tuum,et veni huc*. "

Adliuc autem inspiciamus num, quia qui biberit ex fonle

Jacob sitiat iterum, qui vero biberit ex aqua quam dat Je-

sus fonlem in seipso habeat aquae saUentis ad vitam aeter-

nam; iunui possit divcrsam esse utilitatem eorum qui cum

ipsa veritate consuetudiuem habuerc^ habiturique sunt, ab

ea utililate quam nobis oriri existimamus ex Scripturis,

etiamsi accurate inteilectae fuerint; praisertim cum quae-

dam ex principahoribus divinioribusque Dei mysteriis nec

capere potuerit Scriptura, quaedam etiam nec vox huma-

na : nam quaedam significationcs divfuae cum sint, hngua

est humana : « Sunt namquc et alia muUa quae fecit Jesus,

» quae singulatim si scribantur, nec ipsum arbitror mun-

» dum capturum qui scriberentur hbros^ » Quin et quae

locuta sunt septem iila tonitrua scripturus Joannes pro-

hibetur ^: et Paulus se audisse inquit indicibilia verba, quae

non Hceret ahcui loqui' ; hcebat enim ad Augelos ea loqui,

ad homines non licebat : nam « Omnia quidem Hcent,

* Psal. xi.i, 2, 5. — 2 Joan. iv, lo, — 3 Ibid. 7, — >* IWid. iG. — 5 Idemj

XXI, a5.— ^ Apoc. X, 5. — 7 ^ f.jji.^ xit, 4-



264 ORIGl-MS COMMEKTA.RIA

» i\\ 11011 omnia expediiint*. » Sin vero audivit inefTablla

verjja, quae fas non esset, inquit, ad hominem loqui, arbi-

tror ego universae cognitionis elementa quaedam minima

Lrevissimasque introductiones esse universas Scripturas,

etiamsi accurate intellectae fuerint. Quamobrem vide num

fons Jacob, ex quo bibebat aliquando Jacob, sed nunc non

bibit, atque etiam bibebant fdii sui, sed nunc potum habent

illo priori polu praestantiorem, quin biberunt etiam pecora

eorum, possit esse universa Scriptura; aqua vero Jesu, il-

lud esse possit, quod est supra ea quae scripla sunt : noii

omnibus autem scrutari Hcet quae sint superiora his quae

scripta sunt, nisi qui assimilatus fuerit ipsis; ne objurgetur

audiens : « Te difficiliora ne quaeras; et le fortiora ne ves

» tiga ^.

Quod si dicimus aliqua esse supra ea quae scripta sunt,

non hoc dicimus ea posse multis esse nota, sed Joanni, qui

audiens, scribere etiam quaha essent ea tonilruum verba

non permiltîtur ^; cumque ea didicisset, ea non scribit, ut

parcat mundo : rebatur enim ne ipsum quidem mundum

capturum qui scriberentur libros *. Quinetiani, quae Paulus

didicit

^

sunt supra ea quse scripta sunt, quandoquidem ho-mines ea locuti sunt; et quae oculus non vidit sunt supra

ea quae scripta sunt; et quae auris non audivit scribi non

possunt. Quin et quae in cor hominis non ascenderunt fonte

Jacob sunt majora, quippe quae a fonte aquae saHentis ad

vitam aelernam manifestantur his qui cor hominis non am-

pHus habent, sed dicere valent : « Nos autem mentem Chri-

» sti habemus, ut videamus quae a Deo donata sunt nobis :

» quae et loquimur non in doctis humanae sapientiac verbis,

» scd in doclrina Spiritus '. » Et inspice an fieri possit ut

humana sapientia non loquatur falsa dogmala, sed quae ve-

^ i Cor. VI, 12. — ^ Eccli. Hi, 22. — ^ Apoc. X, 3. — ^ Joan. xxi, aT).

—^"

1 Cor. II, 9. —i' Ibid. 12, 10 ct i6.



IN EVAiNG. JOÂNIS. TOM. XIII. 260

ritalem confirment, et ad homines posteriores perveniunl;

quae vero Spiritus edocet, sint fortasse fons aquae salientis

ad vilam aelernam*. Introductiones ergo sunt Scripturae, a

quibus accurate intelleciis, et nunc nominatis fons Jacob,

ascendendum est ad Jesum, ut nobis largiatur fontem aquae

salientis ad vitam aeternam. Caeterum non similiter omnis

haurit e fontc Jacob : nam etiamsi bibebat Jacob, et filii

ejus,et pecora ejus%atque etiam Samaritis illa venit ad fon-

tem ipsum, et haurit, vide ne aliter, et prudenter, biberit

Jacob cum fdiis; ahter, et simplicius, moreque magis pe-

cuino biberint pecora ejus ; rursus biberit etiam aliter quam

Jacob, et filii, et pecora ejus, Samaritis illa. Qui enim docti

sunt in Scripturis, bibunt sicut Jacob et filii ejus; rudio-

res vero et simpliciores, qui dicuntur oves Ghristi, bibunt

perinde atque ovês Jacob : tum aliqui laudantes Scripturas,

et quaedam constituentes male dicta, praelextu quod eas in

tellexerint, non secus bibunt atque bibebat Samaritis illa,

anlequam crederet in Jesum.

« Dicit ad illum mulier : Domiue, da mihi hanc aquam,

» ne sitiam, neque veniam huc ad hauriendum^ » Jam se-

cundo praedicat Samaritis Dominum Servatorem : primum

cum dicit : « Domine, neque haustorium habes, et puteus

)) allus est *; » quando etiam iulerrogat unde habeat aquam,

el num major sit Jacob, qui putabatur esSe pater ejus; et

nunc etiam, quando petit aquam illam quae in bibente fit

fons aquae salientis ad vitam seternam : et si quidem verum

est illud : «Tu forsitan petiisses ab eo, et dedisset tibi aquam

» vivam % » perspicuum est, eo quod dixerit : « Da mihi Iianc

» aquam, »acccpisse viventem aquam, ne in poslerum ege-

ret sitiens, neque veuiret ad fonlem Jacob hauriendi causa,

sed posset sine aqua Jacob angelice videre veritatem supra

hominem existeutem : naiii neque Angeli egent fonte Jacob,

* Joao. IV, 14.— 2lbid. i5. — 3 ibid. i5. — * Ib. ii cl 12.— ^ Ib. 10,



26<) 01\IGENIS COiAJ.MENT A:\I1

ut Llbant, sed unusquisque ipsorum in seipso fontem habet

aquae salienlis ad vitam a^ternam, orientem ac retectum ab

ipso Sernione Dei filio, atque sapientia ipsa.

Neque euimfacile factu est ut aquam quae a Filio Dei datur, diversam

existentem ab aqua fontis Jacob accipiat aliquis qui se non

dib'genlissime exercuerit veniendo, et inde hauriendo, eo

quod sitiat; perinde atque ille qui petit hanc aquam fre-

quenter inter multos magnos homines, ut qui diutius exer-

citi fuerint hauriendo e fonte Jacob.

« Dicit illi : Vade, voca virum tuum, et veni huc. Re-

» spondit mulier, et dixit : Non habeo virum*. «Diximus

eliam in superioribus hunc virum esse legem, quae prin-

ceps sit animce [nam habet unusquisque instituta quaedam

ac mores, sub quibus lanquam sub lege vivit], cui unus-

quisque seipsum siibjecerit. Nunc vero etiam illud Apostoli

ex Epistola ad Romanos ad hanc rem testimonium adduce-

mus, dicentis : « An ignoratis, fratres (scientibus enim le-

» gem loquor), quod lex tantisper dominatur homini, quoad

» vixerit^? » vixcrit autem quis? nempe lex, communiter

intelligenlibus nobis legem. Postea statim ait : « Nam mulier

» obnoxia viro, vivenli viro obligala est legi^, »tanquam si

diceret, viventi viro, qui vir est lex. Mox rursum inquit

« Quod si mortuus fuerit vir, liberata est a lege viri^ ; » ve-

luti liberata miilier est a lege raortua, nec amplius opera

mulleris erga virum exercet : deinde inquit : « Proinde, vi-

» vente viro, adullera vocabitur si se junxerit alteri viro;

» sin autem mortuus fuerit vir, libera est a lege viri, ut non

» sit adultera si juncta fuerit alteri viro^ » [ Lex autem

secundum litteram mortua est, neque jam adidter est ani-

mus si junctus fuerit alteri viro,] nimirum ei legi quae est

ex spiritu : mortuo autem viro mortua esse mulier aliquo

modo dicetur etiam viro, adeo ut nos hunc in modum

* Joan. IV, 16, 17.— 2 j[{om. vii, 1. — ^ Ibi('. 2. — '' Ibid. — '' Ibid. 5,



LV EVAXG. JOA.NMS. TOM. Xill. 2G7

exponamus lllud : « Itaque, fratres mei, vos quoque mor-

» tificati estis legi per corpus Christi, ut jungeremini al-

» teri, nimirum ei qui ex raortuis surrexit, ut fructifice-

» mus Deo*. »Si igitur lcx est vir, el Samaritis habet virum

aliquem, quia seipsam juxta perversam intelligentiam sano-

rum verborum subjecerit legi alicui, juxta quam vult vivere

unusquisqae ab Ecclesiae decretis dissidens ; et si vult etiam

hoc in loco divinus Sermo animam manifestari Ecclesia3

decretis dissentientem> quse sibi ipsi praefecerit legem prin-

cipem, ut spreto viro, ceu non legitimo, quaerat allerum,

nuptura alteri viro, nimirum Sermoni filio Dei, qui resusci-

tatus est ex mortuis, non mutandus, neque moriturus, sed

sempiternus, manens, et regnans, omnesque inlmicos sub-

jiciens : « Christus enim excitatus a mortuis non amplius

» moritur, mors illi ultra non dominabitur rquod enimmor-

» tuus est, peccato mortuus est semel; quod vero vivit, vi-

» vit Deo^, » in dextera ejus sedens, donec omnes inimici

ejus positi fuerint subsellium pedum ipsi^ Si hoBC, inquam,

ita se habent, ubinam debebat Jesus manifestare eum qui

putabatur esse Samarltidls, virum non esse illlus, nlsi apud

fontem Jacob, si a selpsa mulier non negasset virum? Ilanc

ob causam dlcit illi Jesus : « Vade, voca virum tuum, et veni

» huc^. » Jam vero veluti nonnihll habens aquae salientis ad

vilam aeternam, eo quod dixisset: «Da mlhi hancaquam%»

nec fallere quiret qui prcedixerat : « Tu forsltan petlisses ab

» eo, et dedlsset tibi aquam vivam; respondlt mulier", »

condemnans seipsam, quod cumhujusmodi viro consuetu-

dlnem habuisset, « et dixit : Non habeo vlrum^ »

« Dlclt iili Jesus : Bene dlxlsti, Non habeo virum, nam

» quinque viros habulsti; et nnnc quem habes, non cst tuus

» vir : hoc verc dlxlstl \ » Arbltror quod omnls anima quae

* Joan. IV, 4- — ^ Piom. vi, 9, 10. — ^ Ilebr. x, 12, i5.— ^ Joan. iv, 16.

^ * Ibid. i5. — « Ibi'!. 10. — ' Ibid. 17- — ^ Ibiti. ct iS.



268 ORIGEMS COMMENTARIV

introducilur ad eom, quae est per Scripluras, pielalem iii

Chrislo, incipiens ab his rehus quae sensihus sunt obnoxinc,

et quae corporeae vocaniur, habeat priores quinque viro^;

unoquoque sensu virum ahquem facienie : postea vero quam

habita consuetudine cum his quae sensu percipiuntur, emer-

gere quis volens, et conversus ad ea quae animo cernuntur,

impegeril in sermonem spiritualem non sanum, praetextn

allegoriae, hic post quinque viros id sexium pergit, dalo,

ul ita dicam, repudii hbello quinque primis, et decernens

cum sexio habitare. [Atque donec Jesus adveniu suo nos

in ejusmodi viri conspectum consensumque duxerit, cum

illo consuetudinem habemus et vivimus :] verum cum ad-

venerit Sermo Domini, disserueritque nobiscum, negantes

illum virum, dicimus : « Non habeo virum *; » quando etiam

laudatnos Dominus dicens

: «

Benedixisti,

Non habeovi-

)) rum. » IUud vero : « Hoc vere dixisti, » veluii objurgaiorium

est, perinde quasi muher in superioribus non vera dixerit.

Ac fortasse verum iilud non erat : « Non coiituntur Judaei

» Samaritanis ^, » ipso Jesu, ut in superioribus dixiraus,

commercium habenie cum Samaritanis, ut ilHs esset adju-

mento. Ac ne illud quidem verum est : « Neque hausiorium» habes, et puteus altus est' : » fortassis eiiam neque illud,

quod Jacob ex puteo biberit, et fihi ejus, et pecora ejus "*;

nam si Jacob, filii ejus, et pecora ejus, non similiter bibe-

runt ut mulier Samaritis, existimatque illa similem se om-

iiino potum atque eumdem bibisse cum Jacob, et filiis ejus,

et pecoribus ejus, perspicuum est falsa eam dixisse.

« Dicit * ad eum mulier : Domine, video te esse prophe-

i) tam. Patres nostri in monte hoc adoraverunt, et vos dici-

;> tis Jerosolymae locum esse ubi oporleai adorare *. » Ter-

' Joi.n. IV, 17, 18.— 2 Jbia. 9.— ^ Ibid. 11.- '' IMd. .2.

'" N. 12-14. P« 222-224.

** .Toan. IV, 19, 30.



IN liVANG. JOANMS. TOM. Xllt. 269

lio jam Samarilis Servatorem noslriim Domiimm pra^dical,

qiiando eliam scriptnm est nltimo hoc eam illi dixisse : at-

tamen nondum crcdit enm esse Prophetis prajstantiorem,

jieqne quem Prophelae praedixerint, sedprophetam ahquem.

Sententia etiam ab Ecclesiae decrelis dissentiens eorum qui

versantur in Scripturis, qulnque iUis viris in apertum sibi

productis, cumque iUis eo quem ipsa post illos occuparat,

quique existimabatur vir esse, /oyov, et Sermonem fihum

Dei, qui illos manifestarat, non valens a principio cernere,

prophetam esse inquit, ceu divinum qucmpiam, eumque

habentem homine quid majus; haud tamen tantum quan-

lum erat : quam ob causam inquit, vehiti quae suslulisset

ahquo modo oculos, et se existlmaret in visione fuisse :

(i Video te esse prophelam. » Sane quod ad illud attinet

« Patres nostri, » et quae sequuntur, agnoscenda est Sama-

ritanorum cum Judaeis difFerentia, de loco queni illi re-

bantur sanctum : nam Samaritini montem sanctum exis-

tiraantes eum qui vocatur Garizlm, Deum ibi adorant :

cujus meminit Moyses in Deuteronomio sic dicens : « Et

n praecepit Moyses populo in dic illa dlcens : Hi stabunt ad

» benedicendum populura in raonle Garizim, cum trans-

» ierint Jordanem, Simeon, Levi, Judas, Isachar, Joseph,

» et Benjamin : et hi stabunt in execratione in monte Ge-

» bal, Ruben, Gad, Aser, Zabulon, Dan, et Nephtallm* : »

Judaei autcm Sion montem divinum esse rati, proprium

etiam Dei illum rentur esse locum, electum a Palrc uni-

versorum ; et hanc ob causam dicunt in ipso aedificatum

fuisse templum a salomone , omnemqiie leviticum sacer-

dotalemque cultum illic perfici : quas suspiciones utraque

gens sequens, existimavit patres in hoc vel illo monte ad-

orasse Deum.

Quod si usque in hodiernum diem contenderent alr

* Dcut. XXVII, 11, 12, i5.



270 OniGIiiMS COMMEISTARIA

quando Jfidsci cum Samarltanis, addubitabit uterque ad al-

terum ; dicetque sane Samaritanus Judaeo praesenlem mu-

lioris scriplum sermoncm : « Patres nostri in monte boc

)) adoraverunt S » ostendens Garizim : « Vos autem dicitis

» Jerosolymae locum esse ubi oporteat adorare. )) Sed quo-

niam Judaei (ab ipsis enim salus^) gerunt imaginem eorum

qul sanae sunt oplnionis, Samaritae autem eorum qui ab

Ecclesiae decretis dissident; beatificant consequenter Sa-

maritae Garizim, qui mons inlerpretatur Discissio, vel Di-

visio; cum etiam separatio et divisio juxla bistoriam de-

cem tribuum, quai dlvisae fuerunt a reliquls duabus, facta

fuerit temporibus Jeroboam % qui et ipse interpretatur Ju-

dicium populi : Judael autem Sion, quem si interpreteris so-

nat Specula. Sed probabile est dubltaturum aliquem, quare

benedictiones flant in monteGarizim apud Mosen : ad quod

dicendum est, quoniam vox Garizim Dlscisslonem et Di-

visionem significat, Discissionls quidem significatum su-

mendum esse cum scinditur populus a Jeroboam , habi-

tatque Samarlam rcx ; Divislonis vero vocem sumendam

cssc in bonam parlem, quia apposite sapienles utantur di-

visione in unaquaque propositione disputabih*, necessaria

existente divisione ad cognitlonem veritatis. Quocirca qula

nondum venit hora IUa dlcta a Domino, quando neque in

monte hoc neque Jerosolymae adorabunt Patrem *, fugien-

dus est mons Samaritanorum, et interim in Slon, ubi est

Jerosolyma, Deus adorandus; quae Jerosolyma « civitas

)) Piegis magni ^ » dicitur a Christo. Sed quaenam alia eivitas

erlt Regis magni, et vera Jerosolyma, nisl Ecclesla ex vlvls

lapldibus aedlflcata, ubi est sacerdotium sanctum, ubl spiri-

tuales ofTeruntur hostiaj Deo a spirituahbus% et ab his qui

splrltualem intellexerint legem? Cum enimvero aderit ple-

* Joan. IV, 20. — ' IbUl. 22. — ^ 3 Rf'.<T. xii, 20. 2 Par. x, 19. — ^" Joan.

IV, 25. — ^" MaUh. V, o5. — ^ 1 Pel. m, 5.



IN EVAKG. JOANNIS. T03I. XIII. 2^1

niludo illa temporis; adhaec cum quis nequaquam in carne,

sed in spiritu fuerit, nec amplius in flgura, sedtotus in ve-

ritate, et taliter instructus ut seipsum similem reddat eo-

rumadoralorum quos Deus quserit : tunc non censendum

est veram adorationem perfectumque Dei cultum Jeroso-

lymis perfectum iri.

Bis autem scriptum est : « Venit liora * ; » sed primum cum

non addiderit Evangelista : « Et nunc est, » secundo inquit

« Sed venit liora, et nuac est^. » Ac, mea quidem sententia,

prima lectio declarat futuram adorationem extra corporapropter perfectionem, allera profectum eorum qui perfi-

ciuntur in hac vita, quoad licet humanai naturas. Quam-

obrem Hcet adorare Patrem, et spiritu et veritate, quando

non solum « venit hora, verum ctiam venit hora, el nunc

» est ^ ; » et quando Jerosolymis esse existimamur propter

eos qui eousque tantum ascenderunt. Quando ergo scrip-

tum est : « Venit hora, et nunc est^, » non amphus dicitur :

« Neque in monte hoc, neque Jerosolymis adorabitis Pa-

» trem^, » ut dictum est : [cum illud : « Venit hora, sme

» lioc toto, Et nunc est, » scripsit. ] Allamen falsia opinatur

Samaritis haec dicens, non aliter quam cum putabat fonlem

Jacob dici puteum. lllic etenim inquit : « Num tu major es

» patre nostro Jacob, qui dedit nobis hunc puteum, et ipse

» ex eo bibit, et lilii ejus, et pecora ejus"? » hic autem :

« Patres nostri in monte hoc adoraverunt \ »

« Vos* adoratis quod nescilis; nos adoramus quod sci-

» mus, quoniam salus ex Judaeis est ^ » Per voculam, vos^

quod ad expositionem attinet, intelliguntur Samaritani;

quantum vero ad anagogen, illi qui in Scripturis diversa a

nobis sentiunt : sic per voculam nos, quantum ad pro-

* Joan. IV, 21. — 2 ibid. -^5. — 3 Ibid. 21, 23. — * IbiJ. 25. — " Ibid.

21. — 6 Ibid. 12. — ' Ibid. 20.

« N. 17. p. 226.

^ Joan. IV, 22.



9-0 ORIGliMS COMMENTARIA.

positum, intelliguntur Judaei; quantum ad allegoriain, ego

ipse Dei Sermo, ipse Dei Filius, et qui in me transforman-

tur, salutem habentes a scriptis Judaicis : nam manilesta-

lum nunc mysterium manifestum est per Scripturas pro-

phelicas, et per adventum Domini nostri Jesu Christi*.

Vide vero annon improprie et praeter consequentiam ver-

borum Heracleon disseruerit, exponens illud vos, pro eo

uuod est, Vos Judoei, et Gentiles. Quale autem est, ut ad

Samaritidem dicatur, Vos Judaei; vel ad Samaritidem, Vos

Gentiles? Sed profecto nesciunt qui ab Ecclesiae decretis

dissident, quod adorant figmentum esse, non veritatem ; fa-

bulam, non mysteria : at vero qui Creatorem adorat, prae-

sertim juxta Judaeum occultum, et juxta sermones Judai-

cos spirituales, novit quod adorat^

« Sed' venit hora, et nunc est, quando veri adoratores

» adorabunt Patrem in spiritu et veritate^ » Qui minime

se profitentur adorare Patrem, hos ne nominare quidem

oporlet adoratores Dei : sedexomnibus profitentibus se ad-

orare mundiOpificem,si quidam non amplius sint in carne,

sed inspiritu, spiritu quia ambulent, desideria carnis non

perficientesS* et ahqui non in spiritu sint, sed incarne, et

secundum carnem militent : tunc dicendum est veros ado

ratores esse eos qui Patrem adorant iii spiritu, non in carne;

in veritate, non in figuris; non veros vero eos qui sic se

non habent. llle etiam qui non particeps fuerit spiritus vivi-

hcanlis, quique spirituaha legis non sequens a h'ttera occi-

dente in servitutem redactus fuerit, hic verus non erit ad-

orator, nec spirilu adorabit Patrem : imo hic ipse, totus

figuris et rebus corporeis addictus, cum se maxime asse-

qui existimaverit, tunc in figura et non in veritate Deum

^ Rom. XVI, 3.6. — - Id. n, 29.

3 N. iS. p. 228.

'' Joan. IV, 23. —^ Gal. v, 16.



IN KVANG, JOANNIS. TOM. XIII. a^S

adorat, et idcirco verus adoralor essc non valens. Fortasse

concessum est aliquando convenienter rationi, ut verus ad-

orator, in spiritu et verilate adorans, quaedam faciat quae in

figura sint, ut quos figura irretierit summa dispensationc

ab ea liberatos ad verilatem adducat : id quod Timotheo

Paulum fecisse apparet, fortassis autem in Cenchris, et Je-

rosolymis, veluti in Apostolorum Actis scriptum est*. Ob-

servandum vero est veros adoratores non solum in futura

hora, verum eliam in prsesenli, adorare Patrem in spiritu

et veritate. Sed qui in spiritu adorant, quemadmodum ac-

ceperunt adorantes, in arrabone spiritus nunc adorant :

tunc autem in spiritu Patrem adoraturi, cum totum per-

ceperint spiritum. Quod si is qui videt per speculum, non

videt verum, uti haec optime callentes ostendunt his imagi-

narie videntibus, et per speculum adorat Deum, videtque

Paulus nunc per speculum^, suique similes, perspicuum

est Paulum sic adorare Deum quemadmodum videt, atque

€tiam per speculum adorare Deum : cum vero venerit hora

post instantem futura, tunc erit adoratio in veritale, quaj

facie ad faciem, non amplius per speculum videtur.

« Etenim' Pater tales qua^rit, qui ipsum adorent^. » Si

quaerit Pat^r, per Filium quaerit, qui venit ad quaerendum

et servandum quod perierat ^: quos purificans et erudiens

ratione et sanis dogmatibus, praeparat esse veros adorato-

res. Periisse autem Heracleon inquit in profunda materia

erroris rem familiarem Patri, quae quaeritur, ut a familiari-

bus adorecur. Itaque hunc quidem sermonem si inlellexis-

set de ovium perditione, et de filio qui ab iis quae patris

sunt deciderit^, saltem admisissemus ipsius enarrationem :

sed nescio quid tandem aperte doceant de perditione spi-

* Act. XVI, 3 ; xvnr, 18, et xxi, 2^. — ^ i Cor. xiir, la.

^ N. 20-24. p. 229-234.

* Joan. IV, aS. — ^ JLnc. xix, 10. — * Id. xv, 4> 11 et scq.

XII. j8



^.'jU ORIGENIS COMMENTARIA

ritualis naturae, qui ipsum sequuntur^ fabulantes, et nihil

apertum nos docentes de saeculis vel temporibus qune fuerc

ante ipsam perditionem; neque enim manifestare valent ra-

tionem suam : hanc ob causam praetermisimus ipsos sponte,

hactenus disputasse contenti.

« Spiritus est Deus, et eos qui adorant eum, in spiritu et

» veritate oportet adorare*. » Gum multi multa de Deo de-

que ejus essentia enuntiarint, adeo ut quidam iUum cor-

poreae, et tenuis, et coelestis naturae dixerint; aUi incor-

poreai ; rursum ahi Deum has naturas transcenderc dixerint

potentia, et excellentia essentiae suae : operae pretium est ut

videamus an a Scripturis divinis habeanius causas ad di-

cendum aliquid de Dei essentia. Atque hoc quidem in loco

dicitur quasi essentia ejus esse spiritus : « Spiritus enim est

» Deus% » inquit; in lege vero ignis dicitur; scriptum est

enim : « Deus noster ignis Gonsumens est ^: » apud Joannem

vero lux : « Deus enim, inquit, lux est, et tenebrae in eo

» non sunt ullae''. » Si ergo simplicius haec intellexerimus,

nihil uhra Htteram perscrutantes, occasionem habebimus

dicendi Deum esse corpus, cum interim quae nos sequan-

tur absurda hoc dicentes vulgarium non sit cernere ; quiapauci disseruerint de corporum natura, et maxime de his

corporibus quae ornantur ratione et providentia : quan-

quam generah sermone dicant providentem et prospicien-

tem ejusdem essentiae esse cum his quibus prospicitur;

perfectum tamen et diversum ab eo cui prospicitur. Admi-

serunt autem quae repugnabant rationi ipsorum, absurda,

qui volunt Deum essc corpus, quia non valerent contra eos

qui evidenter et rationabiHter pugnabant, resistere : quae

dico excipiendo eos qui quintam naturam corporum, prae-

ter elementa, esse dicunt. Quod si omne corpus materiale

• naturam habet propria ratione sine quahtate existens,

1 loan. IV, 24. —^ Ib. —

^ Deut. iv, 24. Ilcbi-. xii, 29. —* 1 Joan. i, 5.



IN liVAKG. JOANNIS. TOM. XIII. 276

vertibilem autem et alterabilem, et per omnia mutabilem,

et qualitates capientem quas illi mundi Opifex imprimere

voluerit;esse necesse est Deuin malerialem exislentem,

vertibilem esse, et alterabilem, et mutabilem : et illos qui-

dem non pudet dicere Deum corruptibilem esse, corpus

cum sit, sed corpus spirituale et coeleste, praicipue secun-

dum principatum ipsius; corruptibilisque cum sit, idcirco

eum non corrumpi, quod non habeat corrumpentem. At

nos, eo quod non videamus consequenlia, si corpus eumdixerimus, et per Scripturam tale corpus, nempe spiritum,

et ignem consumentem, et lucem, quae necessario hanc opi-

nionem sequantur absurda non admittentes, erubescemus

veluti fatui dicentes contra aperta et evidentia. Omnis enim

ignis opus habens ut alatur, corruptibilis est, et omnis spi-

rilus (si simpliciter intelligamus spiritum) corpus cum sit,

accipit, quod ad suam naturam attinet, mutalionem in

rem crassiorem : ergo his fiet ut vel servantes verba, tot ab-

surda et inexplicabilia de Deo admitlamus; vel eadem via

incedendum est, quemadmcdum etiam in pluribus facie-

mus exquirendumque quid innui et declarari possit cum

Deus dicitur spiritus, vel ignis, vel lux.

Ac principio dicendum est, ut oculos, et palpebras, et

aures, et manus, et brachia, atque etiam alas, et pedes,

scripla de Deo invenientes, transmutamus quae scripta fue-

rint in allegoriam, spretis his qui Deo similem hominibus

formam attribuunt, hocque jure facimus; sic etiam nobis

idem faciendum esse in praedictis nominibus : ac profecto

id liquet ex re quae videtur nobis magis in usu esse : « Deus

» enim lux est, secundum Joannem, et tenebra) in eo non

» sunt ullae*. » Quomodo autem lux ipse intelligendus sit pro

virili cordatius consideremus. Dupliciter lux dicitur, tum

corporaliter, tumspiritualiter, hoc est, quae mentecernitur,

* 1 .loau. I, 5.

18.





IN EVANG. JOANMS. TOM. XIII. 277

s! cernantur in nobis ligna, foenum, stipula, sit Deus nosler

ignis talis materiae consumptor, qui dicitur « ignis consu-

»

mens: »

decetque profecto Dominum taliaconsumere,

delereque pejora : quo facto dolores arbitror laboresque

oriri nullo corporeo tactu circa principatus et partes animai

pra3stantissimas, ubi structura fuerit digna quoc consum-

metur. Lux ergo Deus nominatur, translatione surapla a

luce corporea ad invisibilem et incorpoream luceni, sic

dictus propter vim Hluminandi oculos intelligibiles. Appel-latur etiam « ignis consumens* » consideratione habita ab

eo igne qui est corporeus et consumptor talis materiae. Si

mile quiddam mihi videtur esse Deus, cum spiritus dicitur^

quoniam enim vivificatione ea quae media est, et quoe com-

muniori vocabulo vita appellatur, dicla etiam corporalis

flatus, vitae, viventes vivificamur a spiritu ; inde sumptumfuisse arbitror ut Deus ducens nos ad vitam veram, spiritus

dicatur. Spiritus enim, more sacrae Scripturae, dicitur id

quod vivificat^, non ea vivificatione quae est media, sed di-

viniori : etenim littera occidit et ingenerat mortem'', non

eam qua; est separatlo animoe a corpore, sed mortem quae

animam a Deo, et Domino suo, ct sancto Spiritu separat.

Vide igitur ne forte illud : « Auferes spiritum ab eis, et

» deficient^; » et illud : « Emittes spiritum tuum, et crea-

» buntur, et renovabis faciem terrae, » melius exponeremus

de divino Spiritu,existimantes quod qui privatur divinc Spi-

ritu lerrenus efficiatur; cum contra qui aptum seipsum fe-

cerit ad susceptionem ipsius, et eum acceperit, renovetur

et denuo creetur. Hujusmodi quiddam est illud : «Insuflla-

» vit in faciem ejus fiatum vitae, et factus est homo in ani-

» mam viventem *: » adeo ut et inspirationem, et flatum

vilae, et vitam animac spiritualiter intelligamus. Quoniam

* Hebr. xii, 29. — - Joan. iv, 24. — * 2 Coi. iii, G— •' Ibid. — ^ Psal.

Mi, 39, 3o.— ^' Gcn. if, 7.




autein vis prasdicta nacta animam sancti, quasi domuncu

lam aptam, seipsam exhibet ad permanendum, ut ita loquar,

in ea, et propler hoc illud scriptum esse etiam existiman-

dum est : « Inhabitabo in eis, et deambulabo inter ipsos, et

» ero illis Deus, et ipsi erunt mihi populus* : » multa sane

exercitatione egemus, ut perfecti, et exercitati in his quae

Paulus vocat sensoria^, dijudicare possimus bona et mala,

vera et falsa, videreque intelligibiha, quo dlhgentius, et ut

Deo magis est decens, juxta vires humanaj nalurae, inlelli-

gerepossimus quomodo Deus sit lux, quomodo ignis, quo-

mbdo spiritus. Quin in Regum tertio talia quaedam de Deo

suggeritDomini spiritus ad Eliam factus: dixit enim : «Egre-

» dietur cras, et stabit coram Domino in monte, et ecce prae-

• » teribit Dominus, et ventus magnus, et fortis, difTindens

» montes, et confringens petras coram Domino : non in

» vento Dominus » (in aliis vero exemplaribus invenimus :

« In spiritu Domini) : post ventum commotio, non in com-

» motione Dominus ; et post commotionem ignis, non in igne

» Dominus; post ignem autem, vox aurae tenuis' : »et for-

tasse in quantis oportcat nos versari pro cognoscendo at-

que apprehendendo Domino, declaratur per haec verba, quae

non est praesentis temporis enarrare. Quemnam autem de-

cuit de Deo dicere nobis quisnam sit, praeter Filiura ? nam

aPatrem nemo novit, nisi Filius*, » ut etiam nos, revelante

Filio, agnoscamus quonam pacto Deus sit spiritus, et con-

tendamus Deum adorare in spiritu vivificante, non in lit-

tera occidente, eumque colere in veritate, non amplius in

figuris et exemplaribus, perinde atque Angeli, qui non

exemplaribus et umbra coelestium Deo deserviunt% sed re-

bus intelligibilibus et supercoelestibus, summum illum Sa-

cerdotem secundum ordinem Melchisedech pro orantium

* aCor. VI, 16. Levlt. xxxvi, 12, —^ Hebr. v, i4. — ^3 Reg. xix, 1 1,

12. — ^» Matth. XI, 27. — ^ Hehr. vjii, 5.



Ilt EVANG. JOANIVIS. TOM. XIII. 279

«Ique egentiuin salute, habentes ducem cultus mystici at-

que ineffabilis visionis.

« Dicit * ei mulier : Scio Messiam venturum esse, qui di-

» citur Christus : cum venerit ille, annuntiabit nobis om-

» nia ^. » Dignum est ut videamus quonam pacto Samari-

lis nihil plus admittens quam quinque Mosis libros, Christi

adventum expectat, veluti tantum a Lege nuntiatum : ac

profecto consentaneum est, eam futurum hujus adventum

sperasse ex benedictione quam Judae Jacob dedit dicens :

« Juda, te laudabunt fratres tui : manus tuae in cervice hos-

» tium tuorum : genu flectent tibi fiUi patris tui ' ; » et post

pauca : « Non deflciet dux de Juda, et princeps de femori-

» bus ejus, donec venerint reposita ilii, et ipse expectatio

» gentium. » Quin verisimile est Samaritanos ex prophetiis

Balaam, idem sperasse et ex hac praesertim : « Egredielur

» homo ex semine ejus, et dominabitur gentibus multis, et

» exaltabitur regnum Gog, et regnum ejus augebitur : Deus

» deducet eum ex ^gypto : gloria ejus vekiti gloria uni-

» cornis : devorabit gentes inimicorum suorum, et crassities

» illorum medulla privabit; et jacuHs suis inimicum impe-

» tet :

decumbensrequievit ut leo, et ut catulus

leonis; quis» excitabit eum ? benedicentes te benedicentur, et execran-

» tes te execrati sint'. » Quin in sequenlibus etiam inquit

ipse Balaam : « Apparebo ilhs, et non nunc : beatifico, et

» non approximat : orietur astrum ex Jacob, et exurget

» homo ex Israel, et vulnerabit duces Moab, et captivos du-

» cet omnes fihos Seth, et erit Edom haeredilas:

et erit hae-

» reditas Esaii inimicus ejus, et Israel fecit in fortitudine,

» et excitabitur ex Jacob, et perdet servatum ex urbe ^. »

Inspicies vero num forte Samaritanis quoque complaceat

* N. "iG, 27. p. 236, 237.

2 Joan. IV, 26. ~ * Gen. xlix, 8, 10. — '' Nuin. xxiv, 7 ot scq. — * Ibid.

ij ct scq.



[l%0 ORIGKMS COMMEINTARIA

ut Mosis benedictio ad Judam, referatur ad Ghristum, sic

liabens : « Exaudi, Domine, vocem Juda, et ad populum

;) ejus, quaeso, venias : manus ejus simul judicant eum, et

» adjulor sibi ab inimicis ejus eris *. » Sed quoniam glorian-

iur Samaritani de Patriarcha Joseph, inspicio num forte

aliqui et benedictionem Jacob ad Joseph, et benedictionem

Mosls accipiant dici de Christi adventu. Poterit autem quis-

quis vohierit ex ipsa Scriptura sumere verba. Quin Serva-

lor ipse sciens Mosen muUa de Messiaj prophctia scripsisse,

ad Judaeos inquit : « Si Mosi credcretis, crederelis etiam

» mihi; de me enim ille scripsit ^ » Quamobrem quamplu-

rima invenire licet scripta in Lege tum typice aperte, tum

obscure, quae referantur ad Ghristum. Apertiora vero aHa,

et manifestiora praeter haec, ego in praesentia non video.

Messias quidem hngua Ilebraeorum dicitur, quod Septua-ginta interpretati sunt, Ghristus; Aquilas vero, Unctus.

Intuendum et illud : « Cum venerit ille, annuntiabit no-

» bis omnia\ » utrum ex Iraditione id dixerit Samaritis, an

ex Lege. Nec sane ignorandum est, ut Jesus seipsum non

solum esse ex Judaeis Messiam dicebat, sed etiam demon-

strabat,* sic Dositheum etiam quemdam extitisse ex Sama-ritanis, qui seipsum diceret Messiam prophetatum, a quo

usque nunc Dositheini sunt, Hbros Dosithei circumferentes,

et fabulas quasdam enarrantes de eo, perinde quasi ille non

perierit, sed alicubi in hac vita degat. Et haec quidem, quod

ad lectionis seriem attinet. Quinetiam diversae sectae muHer

apud fonlem Jacob, quem puteum putabat, quem mente

suspicatur esse perfectiorem ôyov [id est Sermonem],

hunc Ghristum nominans inquit : « Gum venerit ille, an-

» nuntiabit nobis omnia*; » praesens autem cum esset ille

qui et expectabatur et sperabatur : « Ego sum, qui tecum

» loquor *, »inquit

* Deut, xxxiii, 7. —'^ Joan. v, 48. —

"' Id. iv, 20. — ^ Ib. — ' Ib. u6.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XlII. 28

« Dicit *illi Jesus : Ego sum, qui loquor tecum. Et inte-

» rim venerunt discipuli ejus, mirabanturquequodcum mu-

» liere loqueretur: nemo tamen dixit : Quid quaeris, aut cur

» loqueris cum ea ^ ? » Inquirere debemus sicubi Christus

evangelizaverit seipsum, locaque inter se conferre, veluti

«: Ego sum qui de meipso testimonium fero, et testatur de

» me qui misit me Pater ^; » et illud : « Si crederetis Mosi,

» crederetis etiam mihi ; de me enim ille scripsitS* »et si

quid horum simile dictum est in aliquo Evangelio. Verum-

tamen, quod ad lectionis seriem attinet, ab ipso hinc disci-

mus quod mitis et humihs corde sit % tahbus de rebus dis-

serere non spernens cum muhere aquam gerente, et ob

multam paupertatem ex urbe egressa, ac laborante in hau-

rienda aqua. Ac profecto mirantur discipuli supervenien-

tes, qui praeviderant magnitudinem divinitatis in ipso, mi-

ranturque quomodo tantus cum muliere loqueretur; sed

nos jactantia ac superbia ducti simpHces desplcimus, obHli

illud singulatim ad quemvis hominem pertinere : « Facia-

» mus hominem ad imaglnem et simiHtudinem noslram ^:

et memoria non repetentes fmgentemin utero^, et fingen-

tem singulatim corda hominum omniura, et intelligentem

in omnia opera eorum, non agnosclmus quod abjectorum

et parvulorum Deus est auxIHator, et susceptor infirmorum

succurrens desperantibus, et eos qui deplorati sunt servans.

Utitur autem hac muHere veluti apostola ad eos qui erant

in urbe, in tantum eam sermonibus inflammans, ut dimissa

hydria sua

muherabierit in civitatem, dixeritque

homini-bus : « Venite, videte hominem qui dixit mihi omnia quae-

» cumque feci : an hlc est ilic Ghristus ? tunc ex urbe exie-

» runt, et venerunt ad ipsum ^; » atque muherem hanc non

1 N. 28. p. 257.

2 Joaii. IV, 26, 27. — 3 Id. V, 01, 07. — '' Ibid 4G. — ' Malth. xi, 29.—^ Gcn. I, 26. — " Psalni. xxxii, i5.

—»

Joan.iv,

29, 3o.



282 ORIGIiiMS COMMEIVTARIA

posthabens, aperlissime seipsum ostendit Sermo Dei filius,

adeo ut cum venissent Apostoli, mirarentur si cum hac foe-

mella, et quse facile decipi posset, dignaretur colloqui Sermo

filius Dei, Attamen omnia praeclare fieri a Sermonepersuasi

discipuli, non increpant Jesum, nec dubitant de disputa-

tione ejus cum Samaritide, vel de Samaritidis collocutione

cum Jesu ; fortassis vero etiam obstupuerant de multa bo-

nitate Filii Dei condescendentis anima^ spernenti Sion, et

spem in montem Samariae habenti :

quam ob causam scrip-

tum est : « Mirabantur quod cum muliere loqueretur*

« Reliquit^ igitur mulier hydriam suam, et civitatem

» adiit, et hominibus ait : Venite, videte virum qui dixit

» mihi omnia quaecumque feci : an hic est ille Christus^ ? »

Non frustra reor scripsisse Evangelistam de dimissione hy-

driae, quod reliquerit illam mulier profecta ad urbem, os-

tendens (quod ad textum quidem attinet) studium majus

quam pro Samaritide, ut quae reliquerit hydriam, non sic

cordi habens corporeum et humile officium, ut multorum

utilitatem : humanitate enim mota est, quae voluit civibus

evangelizare Ghristum; ipsi testimonium dans, quod om-

nia quaecumque fecisset sibi dixerit. Invitat autem ipsos

ad videndum hominem habentem rationera ac sermonem

longe homine praestantiorem : id enim quod de eo nostris

oculis aspectabile erat, homo erat. Quamobrem oblivisca-

muret nos necesse est rerum corporalium, hisque omissis

festinemus ad communicandam aliis quam participaveri-

mus utihtatem : ad hoc namque invitat Evangelisla laudem j

scribens mulieris prudenti lectori. Sed ad alliorem intelli-

gentiam intendendus est animus, quaenam scilicet sit hy-

dria quam relinquit Samaritis, quae aliquo modo accepe-

* Joan. IV, 27.

3 N. 29. p. 23g.

^* Joan. IV, 28, tg.



IN EVANG. JOANNIS. TOJI. XIII. 283

rat Jesu sermones ; et fortasse vas aquae nobilitatae ob pro-

funditatem doctrinae, his rebus quas antea curabat spretis,

reponit apud eum qui vase longe praestantior est; cum

sumpsisset ex illa aqua quae jam in se facta fuerat fons aquae

salientis ad vitam aeternam*. Quomodo enim si non par-

ticeps talis aquae fuisset, quomodo, inquam, humane Chris-

tum civibus praedicasset, admirans eum sibi omnia quae-

cumque fecisset renuntiantem, nisi particeps facta fuisset

aquae salutaris per ea verba quae audierat ? Rebecca sane

et ipsa hydriam habens super humeros, antequam Abrahae

puer finem loquendi faceret in cogitatione, egrediebatur

virgo specie pervenusta'^ : quae quoniam non perinde atque

Samaritis haec hauriret, descendit ad fontem et implet hy-

driam, eique ascendenti obviam accurrens Ahrahae puer di-

xit ; «

Potum praebe mihi pauculumaquae

exhydria tua ^. »

Quoniam igitur puer erat Ahraham, contentus fuit vel tan-

tulum aquae ex hydria Rebeccae sumere : et festinavit Re-

becca, et deposuit hydriam super brachium suum, potum

illi praebens, donec cessaret a bibendo^. Quoulam igitur

laudabilis erat Rebeccae hydria, non relinquitur a Rebecca;

sed Samaritidis hydria relinquitur, hora existente sexta^.

Hoc igitur in loco mulier Samaritanis annuntiat Christum;

in fine vero Evangeliorum, resurrectionem Servatoris etiam

enarrat Apostolis mulier, ante omnes ipsum conspicata ^.

Sed neque huic, tanquam quae renuntiarit perfectionem

fidei, gratiae a Samaritanis habentur dicentibus : « Non am-

» plius propter loquelam tuam credimus: ipsi enim audi-

» vimus, et scimus hunc esse vere Servatorem mundi ' : »

neque illi conceduntur primitiae tangendi Christum, dicen-

tem ei : « Noli me tangere ^; » quia Thomas auditurus erat

« Affer digitum tuum huc, et vide manus meas, et affer

1 Joan. IV, 14. —^Gemia. xxiv, i5, 16, 17. — ^ Ibid. 17. — ^ Ibid. 18.

—^

Joan. IV, G. —6

IJ. xx, 18. —'

Id. iv, 42. —« Id. xx, 17, 9-p,





IN EVANG. JOAKNIS. TOM. XIII. 285

pertinet, omnis oeconomia iitilitatis erga Samarilanos facta

est apnd fontem Jacob.

« Interim * rogabant eum discipuli, dicentes : Rabbi, co-

» mede ^. » Post oecononiam potus, et post doctrinam diversi-

tatis aquarum, consequens erat inscribi quae ad cibum per-

tinebant. Samaritis ilaque cum rogaretur potum, dubitat,

propter eum qui petierat (neque enim poterat dare Jesu di-

gnum illo potum), num se jussam aquam porrigere, vellet

Jesus beneficio afficere per huncpotum. Decebatigilur

a Samaritide. Porro discipuli, qui civitatem adierant ut ci-

bos emerent^ , cum eos apud homines diversoe sectae ex animi

senlentia invenissent, nempe sermones quosdam convenien-

tes, dicunt illi : Comcde^^ tempus illud idoneum rati ut

Jesus comederet, in quo mulier civitatem petierat, ventu-

rique erant adeum

Samarilani,

cumalioqui

cibum coramullo hospite illi nou apposuissent. Ac fortassis futurum erat

uti Samaritis conturbaretur si vidisset discipulos magistro

apponere volentes cibaria quae vel in Samaria emissent,

vel emisse verisimile esset : neque merito coram Samarita-

nis volentibus suam ipsorum derelinquere civilatem dixis-

sent:

Rabbly comede;ideo

bene additum est: «

Interim» rogabant eum disclpuli, dicentes : Rabbi, manduca *. » Sed

quam ob causam scriptum sit, Bogabant ipsum, et non,

Dicebant illi, dignum est cernere : simplicius enim scriptum

fuisset : Interim dicebant ei discipuli : Rabbi, comede.

Proinde rogare ut comedat, et supplicare eum, et precari,

fortassis aliquid innuit anle supplicationem, atque etiam in-

terdum post supplicationem. Yide vero ne forte vereantur

discipuli ne Sermo Dei fllius propriis alitus sit vel fortifi-

catus cibis, et ideo orent eum comedere inventos cibos*

His enim quaj inveniunt discipuli semper nutrire Aoyov vo-

»N. 3i.p. 24i.

2

Joan. IV, 5i. —3

Ibid^, 8. —*

Ibid. 5i. —*

H)id.





IN EVANG. JOANIVIS. TOM. XIII. 287

ret, si quis infantiam Corinthiorum habet, ad quos inquit

Paulus : « Lactis vos potu alui, non ciLo *: » infirmus vero,

eo quod non credat, olera comedat. [Atque hoc etiam do-

cet Paulus his verbis : « Alius quidem credit se manducare

» omnia : qui autem infirmus est, olus manducat ^ » ] Acprofecto « mehus est allquando olera cum amicitia et cha-

» ritate comedere, quam vitulum saginatum cum odio^

» Perfectorum vero est sohdus cibus, nempe eorum qui per

» consuetudinem exercitatos habent sensus ad discretionem

» boni et mali *. » Est etiam quidam cibus mortificus, quemdiscimus ex quarlo Regum, dicenlibus quibusdam ad Eli-

saeum :« Mors est in iebete, o homo Dei^ »Quineliam est

alius earum animarum quae rationis non sunt compotes,

cibus spiritualis herbarius, et alius foenum, et stlpula : qua?

significantur per ea Psaltae verba : « Dominus pascit me, et

» nihilmihi deerit; in locum hcrbae virentis ibi accubare

» mefecit:super aquam refocillatlonem praebentem nutri-

» vit me \ » Atque etiam Esaias alt : « Leo autem ut bos pa-

» leas comedet \ » Qulnetiam foenum jumentis in domo Re-

beccae Abrahae pueri apponunt'. Quod si quis rationabilior

fuerit, et hanc etiam ob causam intelllgibilis homo, panemintenigibllem manducat, quemadmodum scriptum est in

Psalmis :« Panis consolldat cor hominis ^- » et vino intelll-

giblli non allus quam homo oblectatur : « Vinum eniinlx-

» tlficat cor hominls*". » Sed ratione ascendamus necesse

est ab irrationalibus et ab homlnibus usque ad ipsos An"-e-

los, quandoquldem etlam ipsi nutriuntur, sibi omnino nonsufiicientes. « Panem igttur Angelorum manducavit bo-

» mo "; » beatusque sane Abraham, qui tribus illls qui slbi

apparuerunt, apponere potuit azyma subcineritia*^

» 1 Cor. ..,, 2 _ 2 Rom. x.v, 2. - 3 Prov. xv, 17. _ 4 Hebr. v, ,4.- ^ 4 Reg. .V, 4o - c p 1 ,,,._, j^^. ^^^ __ ,^^^^ ^^_

,^

^9 Psalm. c,.,, 15.-10 jbid. _- ii Psal. lxxv.,, a5.- 12 Qen. xvu. 6




Sed rursus eo redeat unde defluxerat oratio, nimiruni

ad sermonem de cibo Christi, quem discipuli tunc non

noFcrant : vere enim dicit Jesus : « Ego habeo cibum man-

» ducare, quem vos nescitis*.» Quod enim agebat Jesus,

voluntatem Patris, a quo missus fuerat, faciens, et perfi-

ciens illius opus, hoc discipuli non norant. Verum ut aper-

tius intelligantur ea verba : «Ego habeo cibum manducare,

» quem vos nescilis, » loquatur Paulus Corinthiis lacte

opus habentibus, non soHdo cibo, qui etiam lac biberant,

non cibum, eo quod cibi parlicipes esse non possent^,* [his,

inquam,loquatur Paulus :] « Ego habeo cibum manducare,

» quem vos nescitis^ » Semperque profeclo qui proestat

deterioribus, hisque qui videre nequeant ea quae vident

praestanliores, dicet : « Ego cibum habeo manducare, quem

» vos nescitis. » Nec sane absurdum erit, si dixerimus nonsolum homines et Angelos indigere cibis inteUigibilibus,

verum etiam ipsum Dei Chiistum : namque ipse eliam, ut

ita dicam, semper instruitur a Patre, qui nullius eget, sibi

sufTiciens. Sumit autem cibos vulgus discentium a discipu-

Hs Jesu, qui jubentur turbis apponere; Jesu vero discipuh

ab ipso Jesu, verumtamen interdum etiam a sanctis Ange-

Hs : at FiHus Dei a solo Patre cibos sumit, absque uHo me-

diatore. Itidem non absurdum erit, Spiritum sanctum nu-

triri dicere. Proinde inquirenda est lectio Scripturae quae

nos hoc edoceat. Totum autem mysterium vocationis et

electionis, cibi sunt illius magnae coenae : « Homo enim^

» inquity fecit ccenam magnam, ccenaeque tempore misit

» qui vocarent invitatos* : » relegendaeque sunt omnino ex

EvangeHis parabolae quae de coenis loquuntur. Quinetiam

per Esaiam promissiones habemus comedendi et bibendi,

dicentem : « Ecce servi mei comedent, vos autem esurie-

' Joan. IV, 32. — ^ i Cor. m, 2, — ^ Joan. iv, 52. — '' Matth. xxu, 2.

IfUC. XIV, 16.



IN KVANG. JOAN.MS. TOW. XIII. 289

» lis : ecce servi mei bibent, vos aulem sitietis^ » Ad liaec

ipsum homincm ponil Deus apud Genesim in Paradiso de-

liciarum, datis illi legibus ut quaedam comedere-t, qujedam

non comederet ^: mansurusque erat immortalis homo si ex

omni ligno Paradisi comedisset, praeterquam e ligno co"--

noscendi bonum et malum. Vide quae in primo ot vio-esimo

Psalmo dicuntur de his qui adorarunt eo quod comede-rint : « Gomederunl e?iim, imfuil, et adoraverunt omncs

» pingues terrae' ; » propterea : « Non interficiet Dominus

» famc animam juslam *; » sed quando injusti efficimur, im-

miltet « famem super ierram; non famem panis, neque si-

» limaquae, sed fainem audiendi verbi Dei ^ » Quanto igi

tur magis proficimus, tanto meliora ac plura comedimus,

donec forlasse perveniamus ad id, ut eumdem cibum co-

medamus cum Filio Dei, quem in prsesentia discipuli nonnorant

« Dicebanl» igitur discipuli inier se : Num aliquis aitulit

» illi aliquid ad edenduni ' ? » Eliam si carnaliler retur He-

racleon haec a discipuHs dici, tanquam qui adhuc humi re-

pant, Samaritidem imitantesdicenlem : « Neque haustorium

» habes, et puteus altus est "; » dignum est uli cernamus

num forte aliquid divinius videntes discipuli dicant inter se

« Num quis attulit illi quod edat '?» Fortassis enim reban-

tur potentiam aliquam angelicam altulisse illi quod ederet;

et fortassis idcirco docebaniur majorem esse illum cibum,

quem manducare habebat, qui erat ut faceret voluntatem

ejus qui eum miseral, perficeretque opus illius.

« Dicit illis Jesus : Meus cibus est ut faciam voluntatem

» ejus qui misit me, et perficiam iUius opus*\ » Decenscibus Filio Dei, quando efficit voluntatem paternam; hoc

» Isai. Lxv, i3. - 2 Gen. .., 8 ol seq. - 3 p,al. xx,, 5o. - <• IVov x-

— " Amos, VIII, 11.' •> •

«IV . 35-57. p- 245-248.

^ Joan. IV, 33. - « Ibid. n. _ ? Ibid. 35. - " Ibid. 54.

XII.'9



2qo ORIGENIS COMMENTARIA

Yelle in selpso faciens, quod est et in Patre : ila ut volunla?

Dei sit in Filii voluntate immuiabili a voluntate Palris; nc

sint amplius duaj voluntates, sed una volunlas:

quae una

voluntas auctor est Filio Dei dicendi : « Ego et Paler unum

)) sumus* : » et hanc ob voluntalem, qui eum vidit vidit et

Filium, vidit etiam eum qui misit ipsum^ Decelque niagis

ita nos intelllgere paternoe voluntati morem gercre Filium,

a qua voluntate ea etlam quae extra eum sunt qui vult prx'

clare facta sunt, quam curiosius ea quac ad volunlatem per-

tinent spectantes, facere voluntatem ejus qui misit, in fa-

ciendls quibusdam quae exteriora sunt, positum existimare,

Illud enim ( dico autem illud, quod extra volentem)

fac-

tum seorsum a voluntate proedicta, non est tota voluntas

Patris; cum alioqui tota volunlas Patris a Filio sit effecta,

cum velle Dei natum in Filio faclat ha?c quae velit voluntas

Dei : solo Fiho capiente totam Patris voluntatem :quam

etiam ob causam imagoipsiusest' : id quod etiam de Spinlu

sancto considerandum est. Gaelerum reHqui sancti nihil quir-

dem facient praeler volunlatem Dei, alque omnia profeeto

qu« facient, facient secundum voluntatem Dei, haud lamen

ut tota Dei voluntas imprlmatur in eis. Quln hoc sanctum

prae illo sancto meHus et majus, plus atque expressius per-

cipiet ex voluntate paterna, comparatione alterius, quo

sancto rursus ahud sanctum exceUentius percipiet. At om-

nem universamque Dei voluntatem iUe faciet, qui dixit :

u Meus cibusest ut faciam voluntalem Dei, qui misit me'. »

Post hsec igitur de Deo inqult gratiose admodum : « Nihll

» potest FiHus facere a se ipso, nisi viderit Patrem aUquid

), facientem : qu^ enim Pater facit, ea simlHter et FiHus fa-

,) cit; Pater dlHglt FIHum, et orania iUi ostendit quae ipse

» facit ' ; » et fortassis hanc ob causam imago esl Dci invisi-

1 3oan. X, 5o. - ^ Idcu), x.., 45. -^ 2 Cor. .v, 4- -

' Joan. iv, ^. -5 Id, V, 19, 20.

I







IN EVANG. JOANNIS. TOM. XIII. *2[)Ti

homiiiein), uno eoderaque modo ipsum perficit : si qui-

ilem ea quae beatiora sunt, parentia sermoni et rationi, non

egentia labore, solo sermone et ratione perficiuntur; alia

vero non credenlia sermoni et rationi, laboribus egent, ut

post labores, rationibus poslea aliquando adducta, his per-

ficianlur. Verumtaraen haec utraque, scilicet, Patris sui vo-

luntalera facere, qui misit illum, et opus illius perficere,

unus et proprius cibus Jesu sunt.

« Nonne * vos dicitis quod adhuc menses sunt quatuor,

» et messis venit ? Ecce dico vobis : Levate oculos vestros,

» et videte regiones jam albas esse ad messem ^. » Gontraeos

qui existimant simplicius et corporahus haec dicta fuisse :

« Nonne vos dicitis quod adhuc menses sunt quatuor, et

» messis venit? » dubia movenda sunt, ut persuasum ha-

beant spirituaha et nuda rebus sub sensum cadentibus et

corpOraHbus Servatorem saepius locutum fuisse : si enim

tempus quando Jesus haec loquebatur, ante messem meii-

sium qualuor spatio erat, perspicuum est hiemen fuisse;

messis enim in Judinea incipit fieri circa mensem qui apud

Hebrieos Nisan appellatur, quando agitur pascha; adeo ut

aliquoties azyma faciant Judaei ex novo frumento. Sed esto

illo mense non esse messem, sed in mense post illum pro-

xime sequente, qui apud eos appellatur Jar : etiam ita, tem-

pus hoc quatuor mensibus prius, est hiems adulta. Cum

igitur ostenderimus, cum haec diceret Jesus, tempus fuisse

uiessis, vel existentis, vel proxiraae fini, demonstratura no-

bis erit id de quo agitur. Observandum ilaque post cecono-

miam quae facta fuit in Cana Galil?eae circa rautationem

aquae in vinura, descendisse dici Dorainura Gapharnaum,

cumque ipso matrera ejus, et fratres, et discipulos, ubi

inanserit non multos dies'; fuisseque in propinquo Pascha

1 N. ."9,40. p. 248-251.

2 Joan. IV, 55. — » Id. 11, i ct seq.



29/4 ORIGENIS COMMENTARf.A

JLi(]a'oi'um, cl Jerosolyniam asccndissc Jesum, cum omne*

in templo fnvcnlos vendcntas boves, et oves, et columbas,

ct coDlera iiiioe scrlpta sunt, facto flagello e funiculis, eje-

cit e templo; diclisque quibusdam ad Nicomedum, postea

venisse ipsum ct discipulos ejus in terram Judaâm, et il-

lic commoralum fuisse cum eis, et baptizasse*. Quantum

i<i;itur lcmporis poncmus cum iji Judaea consumpsisse bap-

tizantem post Pascha? non cnlm aperte scriptum cst : et

apparct, eo quod cognoverint Pharisiei Jesum plures disci-

pulos faccre ct baptizarc quam Joannes % Jesum Judneam

reliquisse, profectumquc in Galllacam, cum oporteret eum

translrc per Samariam, vcnlsse ad fontem Jacob, ubi inquit

ha?c verba : « Nonne vos dicltis, quod adhuc quatuor sunt

» menscs, et messls venit? [Ecce dico vobis : Levate oculos

)) vcstros, el videte regioncs jam albas esse admessem]^

»

Quod si quis exislimat plurium mensium lempus consump-

^lsse Jcsum post Pascha in Judaâ baptizantem cum discl-

puils suis, adco ut jam instaret tempus, quod erat antc

([uarlum menseui messis ; adjungendum est illi, quod duos

dics cum mansisset illic apud Samaritanos, post hos cxicrit

in Galllaeam^; scriptumque esse, quod (perinde quasi nuperPaschate facto, rebusque quas ipse egerat Jerosolymis) cum

venisset in Galilaiam, exceperint illum Galilaei, qui viderant

quajcumque Jerosolymls fecisset in dle festo : venerant eniui

etiam ipsi ad diem feslum. Sed probabllc est aliquem ad

hacc dicturum, nihii obslare plurimum temporis eum in

Judaea commoratum venisse ad fontem Jacob, abeuntem in

Galliaeam, quando dixit : « Adhuc quatuor menses sunt ad

» mcssem^ » nec quldquam absurdi csse Galiiaeos eum exce-

pisse, propter ea qua) in pra3cedentibus mensibus ipse Je-

rosolymis egisset. Sed respondendam est illis, quod profec-

* Joan, III, 1 el seq. — ^ kl. iv, i ct seq. — ' Ibid. 35. — ^ Ibid.43,^

4j. —'"

Ibid. 55.



IN EVANG. JOANMS. TOM. XIII. 'SgS

tus in Galilaeam venerit Canam civitatem Galilaex *, ubi an-

tca fecerat ex aqua vinum, ubi etiam reguli filium aegrotan-

tem in Capharnao curavit, patri ipsius dicens : « Filius tuus

» vivit^ : » et : « Postea erat dies festus Judneorum, et ascen-

» dit Jesus Jerosolymam^ «quando paralylicum octo et tri-

glnta annos habenlem se in infirmitate curavit. An vero hic

dies festus Paschatis erat, non additur nomen ejus; urget-

que series historlae, et maxime quod post pauca subjungi-

tur: « Proximus erat dies festus Judaeorufti Scenopegia*. »

His igitur diutius examinatis, consequens est displclenti

profundius sensum Scriplurarum quaerere quid cogitans Je-

sus discipuhs dixerit : « Nonne vos dicitis quod adhuc qua-

» tuor menses sunt, et messis vcnit? Ecce dico vobis : Le-

» vate oculos vestros, et videte reglones albas esse jam ad

» messem^ » Quemadmodum autem dicebamus aquas ac-

curate examinantes in sermone Samaiilidls, ita hoc etiam

loco faclemus. Quls enim jam non sit fassurus dictum hoc :

« Levate oculos vestros, ct videte regiones aibas esse jam

» ad messem, » splrltuale esse, nudumque his rebus quoe

sensu percipiuntur ? cui consequens etiam erit uti dicant

discipuli post quatuor menses futuram messem, quaj, quod

ad eorum conjecturam attinebat, mcssi quac a Jesu fulsset

oslensa similis esset. Existimamus ergo in hls discipulorum

verbis : « Quatuor menses sunl, et messis venit, » talem in-

esse sensum. Complures disclpulorum Verbi considerantes

difficiliorem essc veritatem quam quse ab humana natura

percipi facilc posslt, cum disseruerunt de ea vila quae est

altera a praesenti, defatlgati in apprehendendo fine earum

rerum quae in prsesenti vita quaeruntur, veritatem se ap-

prchensuros cxlstlmant, cum quatuor elemenla transcen-

«lcrint, cnm quibus cognationem habent. Proinde dicunt

* Joan. IV, ^C). — 2 Ibul. 5o. — > Id, v, i ot soq. — '• Id. vir, 2. — ^ j,}^

!V, r)5.



^9^ ORIGEMS OOMMKiNTARlA

discipuli messem quae, juxta Domini vocem, est consum-

matio collatitiorum verilatis operum, fieri post instanlem

r|uaternitatem. Porro mensium nomea convenienter ser-

raoni corporeo de messe sumptum este Nec enim dicere

oportebat : « Nonne vos dicitis quod adhuc quatuor dies

» sunt, et messis vcnit; vel : Adhuc quatuor anni, et mes-

» sis vcnit* ? »idque potissimum, quoniam Seruio filius Dei

vulgum, et corpori deditos velit latere, mysticum quidem

celans, id vero quod simplicius est ostendens, ut aperti

esse exislimentur sermones a Servalore prolati. Vel fortas-

sis discipulorum voluntas, dicenlium : « Adhuc sunt quu-

» tuor menses, et messis venit^, » talis est : Quatuor sunt

sphoerae quatuor elementorum, quae suLjeclaD sunt naturoe

coelesti : in medlo quidem, et maxime inferne, sphaera est

terrae; circa hanc est sphaera aquae; tertia est aeris; quarta

ignis; post quam sphaera lunae, et caeterarum. Notemus

etiam, ne forle discipuli existiment eos veritatem perceptu-

ros qui hinc instrucli discesserint,el prope puriorem essen-

tiam pervenerint, quando possit quls non corruptus peccato

ignis etiam sphaeram transire, quae quidem Ignis sphaera ma-

teria est unlversi in Hanc opinionem, ceu non

sanam, redarguens Verbum caro factumS ad eos qui talia

credunt inquit : « Nonne vos dlcilis quod quatuor menses

» sunt, et messls venlt? Ecce dico vobis : Levale oculos

» vestros, et vldete reglones jam albas esse ad messem''. »

Etenlm incomprehenslbile nobis videtur eum de una messe

in his omnibus disserere, quandoquidem sententia eorumqui simpllclus exponunt, vera loquentes discipulos objurgat

Domlnus, exlstlmantes, ut hi putant, post quartum men-

sem venturam messem, quam in superiorlbus proposuimus

non admodum posse post quartum mensem consistere.

AHoquin dlscipulorum etiam opinionem fere corrigens, in-

i Joan. IV, 55. — 2 Ibid. — 3 Id. i, i4. —'' Id. iv, 35.



IN I-VAAG. JOANNIS. TOM. XIH. 297

qult : «Nonne vos quidcin lioc dicitis? » at ego lioc clico.

Ad liaec quomodo absurdum non est allegorice palam in

omnibus explicare hoc dictum : v( Levate oculos veslros; »

el hoc : « Videte regiones jam albas esse ad messem; » in

eo vero quod anle hoc positum est, nempe : « Nonne vos

» dicitis quod adhuc quatuor menses sunt, et messis ve-

» nit, » idem faciendum non censere?

« Ecce* dico vobis : Levate oculos vestros, et videte loca

» jam alba esse ad messem ^. » In multis Scripturae locis po-

situm est hoc dictum : Levate oculos vestros; divina nos

oratione admonente uti attollamus elevemusque lum sen-

sus, tum vim videndi inferne jacentem etpronam, nec eri

gere se valentem, ut perfecte sublimia contempletur, quem-

admodum in Esaia : « Levate in excelsum oculos vestros, ct

» videle quis haec omnia ostendit ^ » Servator etiam his

qui in campum convenerant beatitudines dicturus, elevatis

oculis suis ad discipulos, inquit : Beall^ hi, et hi : nullus

enim discipulus germanus Jesu jacet inferne, quemadmo-

dum neque ille qui in Abrahae sinibus requiescebat : ex quo

dives qui in tormentis erat, cum elevasset oculos, videt

Abraham et Lazarum in hujus sinibus. Ad haec mulier illa

contracla, nec caput erigere omnino valens, cum a Jesu

erecta fuisset, contractionem alque inflrmitatem erigendi

sese deponit, ut elevet oculos ^. Nec ullus profecto est, qui

perturbationibus obnoxius et carni adhaerens , vel rebus

materialibus commixtus mandatum,servaverit dicens : «Le-

»

vate oculosvestros *

: »

quamobrem ne loca quidem vi-

surus est iste, etiamsi jam alba sint ad messem. Praetcrea

nullus qui operatur opera carnis, levavit oculos. Porro alba

sunt ad messem jam loca, quando adest Dei Sermo ape-

* N. 42, 45. p. 252-255.

2 Joan. IV, 55. — ' Isai. xl, 26. — * MaUb. v, j et seq. Luc. vi, 20 e\

seq.Id, XVI, 23,

—-"^

Id. xm, 11 et seq. —^

Joan. iv, 35.





Ii\ JiVAAG. JOA?iiMS, TOM. XIII. 299

» nCy iccla aulein his qui scnsuai distribucre volunt \ »

« Qui melit, mercedem accipit, et congregat fructum iu

» vitam oelernam; ut qui seminat simul gaudeatetqui me-

» til^. » Quot modis in Scriptura messis dicatur, ct in quot

significationibus poiialur, dicere oporlet : necessario ap-

ponendum reor, ut possimus, significatione hujus nominis

nobis pro viribus perspecla, ex pluribus videre in quanam

ponendum sit. Invenimus ergo in Evangelio secundum Mat-

thacum, cum accessissent discipuh ad Dominum dicentes :

« Edissere nobis parabolam zizaniorum agri',» doctrinam

Domini, qua; de hoc nomine post aha dicit : « Messis vero

» est finis saeculi, messores autem Angeli sunt. » At vero

etiam alio in loco de multitudine credentium, et opus ha-

bcntium doclrina quse illis manifestet ea quae credunt, Ser-

vator inquit noster : « Messis quidem multa, operarii au-

» lem pauci; obsecrate ergo dominum messis, ut emittat

» operarios in messem suam \ » Ad haec Apostolus semen

quidem nominat eam, quae in hac vita est, abundantiam,

vel peccatum hominum; messem vero ea quae unicuique

merito reposita sunt, vel ob praeclare facta, vel ob peccata

quae in praesenli vita quisque egerit, sic dicens : « Quidquid

» enim seminaverit homo, hoc etiam melet : quoniam qui

» in carne seminat, de carne messurus est corruptionem

» qui autem seminat in spiritu, de spiritu metet vitam aeler-

» nam *. » In aliqua vero simili significatione arbitror etiam

Prophetam, qui in Psalmis circumfertur, dixisse : « Qui se-

» minant in lacrymis, in exultalionc inetent. Euntes ibant

» et flebant,mittentes semina sua : venientes autem venient

» cum exultatione, porlanles manipulos suos^. » Ponitur

etiam hoc nomcn frequeuter, ut loqui consucvimus, quem-

admodiim m libro Rulh hiscc verbis : « Illac autcm advenc-

* Piov. viir, 9. — 2 Joan. iv, /)G. — ^ Mallli. xiri, IG, 7>(). — '> Id. rx, Ti;,

58. — 5 Gal. VI, 7, S. — « Psal. cxxv, 5, 6.





IN EyA^G. JOANNIS. TOM. XIII. OO

qiiod apud Aposlolum in alio loco coDsideravimus hic con-

gruit, dicentem : « Qui parce seminat, parce et melet; et

» qui seaiinat in benedictionibus, de benedictionibus et

» mctet *. »

Quaeramus igitur septimam significalionem convenieu-

lem his quae supra disseruimus in ilhid : « Nonne vos dicitis

» quod adhuc quatuor menses sunt, et messis venit^?»et

in hoc: «Ecce dico vobis : Levate oculos vestros, et videte

» regiones jam albas esse ad messem; » sitque messis nobis

ratio. sive oratio aperta de perspicuitate Scripturarum (ve-

luti quomodo omnia quae fecit Deussint valde bona'),quam

messem qui metit duos fructus metendi habet ; alterum,

quod accipit mercedem; alterum, quod colligit fructum in

vitamaeternam*. Et arbitror pereas promissiones qunepostea

futurae sunt, juxta id quod scriptum est : « Ecce Dominus,

» et merces ejus in manu ejus, ut reddat unicuique secun-

» dum ea quae gesserit% » dictum fuisse : « Mercedem acci-

» pit* ; »propter provenientem autem ex ipsa cognitione uti-

lilatem, quae ex se secundum naturam in mente inest, etiam

in rationali natura, ceu egregium quiddam et insigne exi-

slens, etiam praeter promissiones, quae aliae sunt ab ipsis,

scriptum fuisse : « Colligit fructum in vitam aelernam': »

quae res beneficium quoddam, et commodum tou //yct^LovtxoO

[sive menlis principalis] oslendit : quemadmodum in ter-

tio Stromaton libro exposuimus, enarrantes dlclum illud :

« Paler tuus, qui videt in abscondito, rcddet tibi in mani-

» feslo '. »

Quamobrem® si assecuti fuimus elevallonem ocu-

lorum Apostolicorum, visiouemque regionum jam ad mes-

sem albarum, eodem modo accurate inquiramus oportet

* 2 Cor. IX, G. — 2 j(j;in, ,v, 35. — s Ccn. i, 5i. — '• Joan. iv, 36.

5 Ibid. — 6 Isai. xl, lo. — ^ Joan. iv, 36. — ^ Ibid, — » Matth. vi, 4.

9 N. 46. 47- p. 256-260.



3o^ lORIGENIS COMMENTARlA

quid sit hoc diclum : « Ut qui seminat simul gaudeal et

» qui melit*. » Existlmo igitur eum in omni arte ct scien-

lla, quae pluiibus speculationibus conslet seminare, qui

piincipia inveniat; quoe alii assumentes, curiosiusque ea

examinantes, vicissimque aliis tradentes inventa sua, auc-

tores sunt posteris, ex his quoe invenerint, non valentibus

principia inveniie, et sequentia conjungere, ct summam

manum artibus et scientiis imponere, ut plenum fructum

percipiant : non secus atque in messe, hujusmodi artibus

et scientiis completis. Quod si hoc verum est in aiiibus et

quibusdam scientiis, quanto magis in ea arle quae ars esl

artium et scientia scientiarum, conspicere id licet ? In-

venta enim a majoribus curiosius cum indagassent posteri,

occasionem successoribus suis, qui haec inventa cum dili-

gentiaadiissent tradiderunt, ut unum veritatis corpus cuni

saplentia conjungerent. Igitur, completo toto opere artis

artium, qui seminat simul gaudet et qui metit; Deo vicis-

sim in unum finem omnes congregante. Proinde vide an

seminantes sint Moses et Prophetas, qui scripserunt ca

« quae pertinent ad noslram admonitionem, in quos fines

» saeculorum devenerunt%» quique pra^dlcaverunt adven-

tum Christi; qui messuerunt aatem sint Apostoli, qui Chri-

stum receperunt, videruntque gloriam ejus, consonam pro-

pheticis et rationabilibus de ipso seminibus, quae demessa

fuere secundum accuratam indaglnem et intelligentiam

mysterii, absconditi quidem a saeculis, sed retecti in no-

vissimis temporibus^ ; « quod in aliis aetatibus non innotuit

» filiis hominum, quemadmodum revelatum est nunc san-

» ctis ejus Apostolis et Prophetis *; » semen vero sit uni-

versa illa ratio « myslerii,quod temporibus aeternis tacitum,

» nunc pcr rcvelationein e^ per Scripturas propheticas^ »

1 Joan. IV, 36. — "^

i Cor. x, ii. — ^ i Petr. i, 20. — ^* Eplics, ju, 5. —^ Uoin. XVI, 25, 26.





3o4 ORIGEMS COMMliNTARIA

plures dicautur esse qui melunt, et plures qui laborave-

rint, nimirum in seminando. Dicitur enim veluti ad mul-

los messores : « Ego misi vos ad melendum, quod vos noii

» laborastis *: » et quasi multi siut qui iu semine laLora-

verint, similiter dicitur : « Alii laboraverunt, et vos iu la-

)) borem eorum introislis ^. » Proinde sequivalet universali

haec propositio : « Ille qui metit, mercedem accipit' : » et

sensus talis est : Omnis « qui metit, mercedem accipit, et

» congregat fructum in vitam aeternam; ut omnis qui semi-

» nat, simul gaudeat, et omnis qui metit. » Haec autem ali-

qui quidem prompte admiltent, non ambigentes quin ma-

nifestata sint sanctis Apostolis in adventu Ghristi, qui eis

illustravit omnem Scripturam luce cognitionis, quae occul-

tata fuerant anliquis generationibus, ac ipsi Mosi el Pro-

phelis : alii vero verebuntur admittere, non audentes dicere

Mosem virum tantum, et Prophetas, adhuc agentes in hu-

manis, non assecutos fuisse quse Apostoli intellexissent;

praesertim cum haec in Scripturis sint seminala, quas ipse

Moses ac Propheta? administraverint. Sed illi primi hoc

dicto ulentur : « MuUi Prophetae et justi cupierunt videre

»

quae vosvidetis, et

non viderunt; et audire quae auditis,

» et non audierunt *; » et hoc etiam : « Ecce plusquam

» Salomon hoc in loco^; » et illo eliam : « In aHis aetatibus

» non innotuit filiis hominum, quemadmodum revelatum

» est nunc sanctis Apostolis ejus et Prophetis, ut sint gen-

» tes cohaeredes, et ejusdem corporis, consortesque pro-

» missionis in Ghristo*. n Adducent etiam hi illud quod Da-

niel post quamdam visionem scripsit : « Surrexi, et non erat

» qui inteiligeret ' ; » et illud Esaiae : « Sermones hujus libri

» sunt veluti liber hominis signatus : quem ipsum si dede-

» rint homini nescienti litteras, dicentes : Lege, dicet : Ne-

1 Joan. i\s5S. — 2 ibid. —3 Ibid. 56. -'' MaUh. xiii, 17. — ^hS. xii,

^2. —6 Ephes. III, 5, 6.— " Dan. vm, 26.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XIII. -

3o5

» scio litteras; et dabiint illumhomini scienti litteras, et di-

» cet:Non possum legere, eo quod signatus sit*. «Rursus

alii haec omnia hac sententia destruent : « Saplens inlelhget

« quas ex ore suo prodibunt; in labiisautem suis geslat scicn-

» tiam\- » dicentes Mosen et unumquemquc Prophelarumintellexisse qua3 ipsi adminislraverint, non tamen ut aliis

etiam traderent revelarentque mysterla; Apostolos vero,ut qui tempore revelationis exliterint, dicere : « Statc, et

» tenete traditiones quas edocti fuistls^- » ct illud : « Qu:g

« audlsti a me per multos tesles, hocc proponc hominlLns

» fidehbus, qui idonei erunt allos etiam docere' : » dicenl-

^que, si desiderarunt multi Prophelc-e et justi videre quce vi-

derunt, et audierunt Apostoli a Servatorc loquente % nonomnino desiderasse Scripturas Legis et Prophetarum, sedhis majora, nempe quaj Servator Apostolis enunliasset, pra3-

ter spirituaha Legis et abslrusa Prophetarum, de qJorumnumero illud erat

: « Audivi arcana verba, qu^ non licet ad>> homlnem Ioqui% »et simlha hls, qua3 dlcuntur a Para-cleto. Praeterea vero etiam in his contextum consideremus,

quemadmodum quemdam esse metentcm, qui mercedemacciplat, et congreget fructum in vitam aiternam. narrat

Evangellsta, diccns : « Ul qui semlnat simul gaudeat et qui

» metlt'. »Nam si, ut qui seminat simul gaudeat, el si quimetit mercedem acclpit, et congregat fructum in vitamielernam, forlassis qui semiuat parllcipans mercedem cumraetente, et collectionem fructus qui convehllur In vitamaeternam, simul cum metente gaudebit. At alius quidam dic-

turus est, omnia legalia et prophctica Mosen ac Prophe-tas accurate inlellexlsse, juxta spirltualem intelligentiam,

et, ut oportebat, tecte et considerate scripta ea esse, qua^seminata sunt

: quonlam autem « si sermonem sapienlem

i Isai. XX.X, U, IP.. _ 2 p,„,. ,,.,^^- _ 3

^ ^,j^^^^ _ ,^

n, a. _ ' Matth. xn., ,- _ 6 , Cor. x.,, 4- - ^ Joan. .v, 36.

XII.20



5o6 oniGENlS COMMEISTARIA.

)) audierit sapiens, laudabit eum, et ad ipsum addct S » pcr-

spicuum esse Apostolos rerum magis reconditarum et pro-

fundarum usos seminibus quae Moyses et Propheta? distri-

buissent, eo pervenisse ut assequerentur visiones veritatis

multo copiosiores, nimirum Jesu illorum oculos attollente,

et illucescente illorum mentibus, quae copiosiores visiones

messis regionum albarum erant : caeterum non quia fuerint

abjectiores Propheta? ac Moses, a principio eos non vidisse

omnia quae Apostoli in adventu Christi; sed quia veluti

expeclabant temporis plenitudinem : quo quidem tempore

cum eximii illius Jesu Ghristi adventu revelandaeranteliam

excellenliora his quae unquam vel dicta vel scripta fuerint

in mundo, ab eo qui non rapinam arbitratus est se Deo x-

qualem esse, sed seipsum exinanivit forma servi accepta^.

« In hoc enim sermo verax est, quod alius est qui semi-

)) nat, et alius qui metit ^ )> Sive secundum exemplum ab

artibus et scientiis sumptum interpretemur praesentia, cla-

rum est quod verus sit sermo : « Alius est qui seminat, et

)) ahus qui metit ^: » sive eo quod seminarit quidem Moses

et Prophetoe, viderint autem regiones albas esse, qui leva-

veruQt oculos juxta praeceptum Doraini nostri Jesu Christi,

qui eis praeceperat ut viderent quomodo rrgiones jam albae

essent ad messem; etiam sic manifestum est, quonam pacto

ahus sit qui seminat, et alius qui metit. Considera vero num

alius et alius idcirco dicatur, eo quod illi justificentur qui-

dem tali vitae instituto; hi vero alio praeter illud : adeo ut

alterum legalem, alterum Evangelicum dicamus. Altamcnsimul gaudent, uno fine utrisque reposito ab uno Deo per

unum Christum in uno sancto Spiritu.

('. Ego^ misi vos ad metendum quod vos non laborastis :

» alii laboraverunt, et vos in laborem eorum introistis *. »

1 Eccli. XXI, 18. —2 Philjp. II, 6, -. — 3 Joan. iv, T);. — ^" Ibid,

^ N. 49- p. 261.^'

Joan. iv, 38.



IN EVANG. J0ANNI5. TOM. XIII. Soy

Haiid est (iJfTicile videre ex his quae siipra diximus, quo-

modo miserit Jcsus discipulos ad metenduai illud in quod

ipsi non laborarint, sed majores sui :

cum enim laborarit

Moses et Prophetse ut percipere quirent inlelligenllam my

steriorum, quorum vestigia in suis ipsorum scriptis reli-

querunt, in Mosis ac Prophctarum laborcm introiere Apo-

stoli a Jesu mysteria edocti, metentes et congregantes in

horrea sua^ ipsorum anima? sensum in illis reconditum. Ac

semper certe Sermo ille [filius Dei] majorum labores cla-

riores facit his qui germane discere cupiunt, etiamsi non

ncqae laborent atque hi qui seminarunt. Est et hoc quo-

que considerandum inter omnia quae de aliis metentibus

dicuntur, num quando Angelis ad satus hominum ordinatis,

cooperatores perfectionis eorum qui seminali fuerunt Apo-

sloli, in aliorum laborem ingrediantur metentes, et fructus

in his qui adjuvabantur invenientes, quos Jesu adventus pa-

ratos ad messem, etiam ante quatuor menses qui spera-

bantur, fecerat. Quod si haec ita se habent, dignum est ut

inspiciamus num ministerium Angelorum, quod impen-

dunt animas in corporibus seminando, laboriosum sit

quippe qui duo quaedam congregent quae natura sunt con-

traria, in unum temperamentum et in tempore ordinato,

quique incipiant uniuscujusque oeconomiam facere, et ad

perfectionem producant hominem antea plasmatum. Sed

dicetaliquis contrarium his esse, quod Deus dicatur homi-

nem plasmare tum hoc dicto : « Manus tuae fecerunt me, et

» plasmaverunt me*

; » tum illo : « Antequam formarem le

T) in utero, novi te ; et antequam de vulva exires, sanctifi-

» cavi te^. » Ad quod respondendum est, quod quemadmo-

dum lex per Angelos ordinata S et dictus sermo per Ange-

los fuit stabilis* (cum ahoqui perspicuum sit enm a Deo

dictum fuisse), ita etiam cx)ntingere in generatione, ut per

' Psal. cxviii, 73. — 2 j^r. 1, 5. — ^ Galat. iii, 19. — '' Ilebr. 11,2.

20,



5Qg ORIGENIS COMMEIVTARIA

Aii^êlos meclialores Deum plasmare in utero dicamus. Sed

haud scio an huic nodo solvendo tale quid adduci possit,

nempe quod Joh et David,partis Dei

cumessent, dicen-

tes : « Manus tuce fecerunt me, et plasmaverunt me*, » a

Deo plasmati fuerint; eTeremias autem audiens: a Antequam

)) formarem te in utero, novi te^ ))ceu partis Dei futurus,

ah ipso formatus fuerit; alii vero aliorum existenles partes,

ah his forraenlur quihus sorte ohtinjrunt. Et accuratius prc-

fecto illud interprelahitur haec oratio: « Faciamus hominem

)) ad imaginemet simiHtudinem noslram', )> hoc dicente

Deo de omnihus hominibus, et de opere antegresso :quod

deinde opus et a caeteris fit, secundum propriam partem,

ad quos fit sermo ; Deo his dicente : « Faciamus hominem:

)>

quibus etiam inquit in confusione hnguarum : « Vemte, et

» descendentes confundamus illic illorum linguam'. ))Haec

autem non defmientes dicimus, cum ahoquin ha3C muUa

egeant examinatione, ut inveniatur an hoc an illo modo

res se habeat : altamen nou cst parvipendenda Lec inler-

pretatio: Unusquisque homo pars est ahcujus; juxta illud :

« Quando dividebat Altissimus gentes, et quando disper-

)) gebat fdios Adam, constituit terminos populorum, juxta

)) numerum Angelorum Dei : factusque est pars Domini

» populus ejus Jacoh, funiculus hoereditatis ejus IsraeP. »

Quod si omnino unusquisque alicujus est pars, quia Deus

disseminarit fdios Adam, unusquisque quidem Angelorum

lahorat circa suam partem, disponens quae ad ipsam perti-

nent. Sed in adventu Servatoris assumuntur caplivati, ut

obediant Ghristo ex omnium parte per ministrantes Evan-

geho Apostolos, et Evangehstas, et doctores, a Chrlslo :

adducunturque, ut sint gentes hacredes Ghrisli. Vide igitur

ne forte propter hoc dici possit Apostohs post paulo audi-

1 Job, X, 8. Psalm. cxv.ir, jo. -2 Jeieui. i, 5.

-^ Gen. i, 26. - ^- Id.

XI, 7. — = Deut. xxxn, 8, 9.



IS EVANG. JOANNIS. TOM. XIII. SoQ

turis: « Ite, doccte omiies gentes*, » illud : « Alii laborave-

» runt, et vos in laLoreoi illorum introistis^. » Quod si sancti

Angeli reliquas parles, praeter electam, sortiti fuerint, et

ordinati sunt ad sationem animarum, nihil absurdi conse-

quitur seminantem simul gaudere et metentera post mes-

sem

« Ex urbe' autem illa multi Samaritanorum crediderunt

» propter sermonem mulieris testantis : Quia dixit mihi om-

» nia quaicumque feci *. » Cum hydriam reliquisset, abiisset-

que in civitatem Samaritis, ut annuntiaret quae a Servatore

audierat, cumque venirent ad Dominum credentes sermoni

muHeris, interim Servator discipuHs loquens verba fecit su-

perius dicta, obsecrantibus discipulis ut comedat : post-

quam autem dicta fuissent ad discipulos ,quae pro virili

indagovimus, resumit Scriptura narrationem de his qui

venerant e civilate ad ipsum, et de his qui credideraiil

per testimonium mulieris dicentis : « Quia dixit mihi omnia

T» quaecumque feci ^ » Quod si memores sumus eorum quaj

superius diximus de Samaria, et de Samaritide, et de fonle

Jacob, non difficile est videre quonam pacto qui assecuti

fuerint sanam doctrinam, cum anlea occupati fuissent in

doctrinis ab Ecclesiae decretis dissidentibus, relinquunt ve-

luli dogmatum civitatem, et egressi ex ea sane credunt,

cum una quacpiam mulier antea perceperit apud fontem

Jacob salutarem doctrinam, et reliquerit praedictam hy-

driam, invitalura alios ut simihler juvenlur

« Ut * ergo venerunt ad eum Samaritaui, rogabant euiri

)» ut apud ipsos maneret : et mansit illic duos dies : et multo

" plurcscrediderunt propter sermonem suum '. » Non inscite

* MaUh. xxvru, 19. — 2 J,,aii. iv, 58.

^ jN. 00. p. 260.

* Joau. IV, r>c;. — » IbiJ.

6 N. 5i. p. 264.

Joap. IV, 4o, 4'-



01 O OIUGEMS COMMEISTARIA

quis confeiet hoc dictum : « In viam gentiuui ne abieritis,

)) et in civitatem Samaritanorum non ingrediemini*, » cum

hoc contexlu. Rogatus enim Servator ut manerct apud Sa-

maritanos, mansit illic duos dies, qui dixerat : « In civiia-

» tcm Samaritanorum non ingrediemini : » unde perspicuum

est discipulos ejus cum ipso in civilalem ingressos non fuisse.

Ad quod dicendum est, quod ire in viam gentium sit reci-

pere aliquod dogma gentile, alienum ab Israele Dei, et am-

bularein illo; ingredi vero in civitatem Samarilanorum,

sit adhcerere alicui scicnliae falso nominalae, eorum qui se

dicunt adhibere mentem legahbus, vcl propheticis, vel Evan-

geHcis, vel ApostoHcis sermonibus. ReHnqueniibus autem

Samaritanis propriam urbem, et venieniibus ad Jesum apud

fontem Jacob, Hcet Jesu admitlenli eorum qui crediderant

proposilum, manereapud ipsos roganies. Arbilrorque Joan-nem cum judicio non posuisse : « Rogabant eum ^ » Samari-

tani ut Samariam ingrederetur, vel, ut ingrederetur in civi-

tatem, sed, « ui maneret apud ipsos : » non enim idem est,

manere apud credenlem, et ingredi in civiiatem ipsius.

Quin lectio sequens non inquii mansisse eum in civitate illa

duos dics, vel quod manserit in Samaria, sed mansit illic;

hoc est, penes eos qui rogarant. Manet enim Jesus apud

eos qui rogant, et praecipue cum rogantes eum egrediuntur

ex urbe sua, et veniunt ad ipsum Jesum, Abraham veluti

imilati parentem Deo dicenti : « Egredere de lerra tua, et

» de coguaiione tua, el de domo pairis tui ^ » Mansit autem

duos dies penes eos a quibus rogaius fuerat : nondum enim

capiebant tertium iHius diem, quoniam miraculosum aHquid

capere non poterant, perinde atque concives Canae GaHlaeae

teriia die cum Jesu ccenanies in nupiiis. Principium igitur

quod multi credideruni ex Samaria, sermo fuii mulieris

teslificantis dixisse sibi Jesum omnia quaecumque fecisset *;

^ Matth. X, 5. — 2 Joan. iv, 4o. — ' Gcn. xn, i. — '' Joan. iv, 09.



IN liVANG. JOAIViMS. TOM. XIII. 3ll

increinenlum vero et multiplicatio corum qui multo plu-

res crediderunt, non amplius propter sermonem mulieris,

scd propter sermonemejus; quod non aeque ipse Sermo

[seu Filius Dei] agnoscatur, cum aliquis de ipso testifica-

lur, atque cum ipsc a se ipso illustrat et erudit percipien-

tem discipulum...^.

«Mulieri* autem dicebant : Non amplius proptei' loque-

» lam tuam credimus : ipsi enim audivimus, et scimus quod

»

hic est vere Servator mundi^.»

Negaut fidem eam quamhabebant propler loquelam muheris, eo quod hac praestan-

tiorem invenissent, audilo Servatore ipso, adeo ut agnove-

rint hunc esse vere Servatorem mundi. Ac certe melius est

propriis oculis cernere Sermonem, ipsumque audire do-

cenlem sine instrumentis, et citra docentes visa imprimen-

lem animae principatui, invenienti veritatis figura& mani-festo; quam non videntes ipsum, neque ab iUius illustratos

potentia, doctrinam percipere de illo per ministros qui il-

lum viderint. Difficillimum enim factu est ut afFectioncm

eamdem quae in principatu animae illius qui viderit effi-

citur patialur ille qui edocctur ab eo qui ipsam viderit :

unde etiam longe melius est per speciem ambulare quamper fidem^ Hanc ob causam aliqui per speciem ambulan-

tes in priccipuis.dicentur esse charismatibus, nempe in ser-

mone sapientyiae per Spirilum Dei, et in sermone scienliae

juxla eumdem Spiritum^; qui vero per fidem ambulant,

eliamsi donum sit fides, juxla illud : « Alii autem fides, in

» eodem spiritu*, »in ordine priorum sunt ultimi. Caeteruminquiramus oportet quando et quoraodo dicat Paulus :

« Per fidem enim ambulamus, non per speciem^ : » quo-

modo enim, ut multi renlur, pcr fidem et non per specieni

* N. 52. p. 265.

2 Joan. IV, 42. —5 2 Coi. v, 7. —'*1 Cor. xii, 8. — ^ Ibid. 9.— « 2 Cor.



»')I2 ORlGfilMS COM31ENTARIA

aail)ulat, q»ii gravissims diclt : « Nonne sum liber ? nonne

» sum Aposlolus? nonne Dominum noslrum Jesum Chris-

» tum vidi ? nonne opus meum vos estis in Domino* ? » Pro-

inde videamus quomodo inlelligendum sit illud: «Per fidem

» enim ambulamus, non per speciem^; » reassumenles ex

superioribus ipsum sic habens : « At qui nos in hoc ipsum

» paravit, Deus est : qui eliam dedit nobis arrabonem Spi-

» ritus. Ilaque Lono animo simus scmper, scientes quod

» cum domi sumus iii corpore, peregrinamur a Domino :

» pcr fidem enim ambulamus, non per speciem; » (scillcet

cum domi existeutes in corpore, peregrinamur a Domino)

« confidentes, niagis probamus peregre abesse a corpore,

» et praisenles adesse apud Dominum*. » llis sic dictis in-

lelligendi causa quid sit praesens esse in corpore, et pere-

grinari a Domino; itemque quid sit peregre abesse a cor-

pore, et pra^sens adesse ad Dominum, nos ipsos interroge-

mus quid de Aposlolo dicturi simus : utrumne quod domi

exislens in corpore peregre absit a Domino, an quod per-

egre agens a corpore praesens adsit apud Dominum. Sed

perspicuum est id ; nam quoniam qui in carne sunt Deo

placere non possunt, et sancti non sunt in carne, sed in

spiritu''; quandoquidem Dei Spiritus habitat in ipsis; Pau-

Iiis neque in carne neque in corpore erat : nam vere dicit

« Opinor autem quod et ego spiritum Dei habeam' : » sed

neque in carne neque in corpore habitabat, cum is qui

corpus inhabitat, per fidem ambulct, non per speciem. Ac

vide num Apostolicie diligentioe possitesse, utesse in carne

et habitare in corpore, non idem esse dicamus : etenim qui j

in carne sunt Deo placere non possunt^ Piursus qui ha-

bitant in corpore, peregre quidem absunt a Domino ve~

rumtamen per fidem ambulant, etiamsi nondum percepe-

*i Gor. IX, 1. — 2 2 Cor. v, 7. — ^ Ibid. 5 cl seq. — '' Ilom. viii, 8, 9,

—^ i Gor. VII, 4o. —

^ Rora. vcii, 8.



IIS' LVAiNG. JOAiNNlS. TOM. XIII. 5l3

rint per speciem. Et eos quideai in carne arbitror esse qui

secundum carnem militant; corpus vero inhabitare ct

peregre abesse a Domino, eos qui sensus spirituales Scrip-

turse non intelligentes, corpore toti sunt ipsi Scripturae ad-

dicti : alioquin quomodo non pcregrc abest a Domino, si

Dominus spiritus est, qui nondum percipit Spiritum vivi-

ficanlem, et sensum Scriptura? splritualem* ? Attamen per

fidem, qui hujusmodi est ambulat : peregre autem abest

ille a corpore et praesens est ad Dominum, qui spiritualia

spiritualibus conferens, et factus « spiritualis, omnia dijudi-

» cat, ipse autem a nullo dijudicatus^. » Haec quanquam a

nobls per dlgresslonem In ApostoIIca verba dicta videntur,

maxlme tamen necessarla sunt ad differentlam sermonls Sa-

maritanorum non ampllus propter loquelam muheris cre-

dentium,sed quia viderunt et audlerunt

huncesse Serva-

torem mundl. Nec mirum sane debetesse quosdam quidem

per lldem ambulare, non per speciem; quosdam vero per

speciem, id quod majus est quam ambulare per fidem

§ II.

Dejilii ciijusdam reguli sanatione.

« Et crat^ quidam regulus, cujus filius infirmabatur in

» Capharnao, » usque ad hoc : « Et credidit ipse, et domus

» ejus tota*. » Non admodum usltatum invenfmus apud Ju-

dffios reguli nomen : unde neque, quantum ad historiam,

cogitalione assequlmur quis sit isle regulus, et cujus regis

sit cognomlnis. Itaque simpllclor cxlstimablt regulum hunc

homlnem esse aliquem Herodls regls. Rursus alter huic

slmilis dicturus est e Gaesaris domo hunc fuissc regulum,

1 a Cor. III, 17. — 2i (Jojj-. ,,^ i5.

5 N. 5;. p. 271.

* Joan. IV, 46, 55.



3l4 ORIGJiiMS COMMlilVTARIA

tum tempoiis aliquid in Judaea exigenlein Iractantenive :

neque enim aperte invenitur quod fuerit Judaeus, quoniam

non sequitur indigenam eum fuisse illorum locorum, eo

quod filius suus in CapLarnao segrotabat. Ostenditur autem

iliius dignitas etiam ex hoc, quod jam illi descendenli oc-

currisse dicuntur servi, dicentes fdium ipsius vivere* : plu-

rium enim numero servi dicuntur. Habeat igitur historia ut

lubet, elegantiusque se habeat reguli filius juxta Servatoris

vocem hora septiiiia liberalus a febri, domusque ejus tota

credat^. At age pro virili nostra vesligeraus, cujus rei nota

esse possit hic regulus et {ilius ejus. Magnum igitur Re~

gem% cujus civitas vera Jerosolyma sunt*, et Regem reg-

nantium peregre profectum ad regionem longinquam acci-

piendi sibi regni causa et redeundi ^, et revertentem regem

alium neminem scimus, nisi dicentem: « Ego aulem consli-

» tutus sum Rex ab eo super Sion montem sanctuin ejus;

» praedicans priEceptum Domini® : » hujus diem qui vide-

rint et lajtati fuerint, omnes sunt reguli; et qui credunt in

Patrem per ipsum, regni illius sunt cognomines : quorum

unum quemdam quaerimus, et ipsius fdium qui aegrotarit,

et caitera quae de hoc scribuntur. Diximus autem in supe-

rioribus omnem populum filium esse Abrahae, quemadmo-

dum etiam ipsi gloriantes fatentur : « Nos semen Abrahae

» sumus, et nemini servivimus unquam ; » et illud : « Num

» tumajorespatrenostro Abraham,qui mortuus est^?»Per-

inde enim quasi populus gloriaretur in ipso magis quam in

caeteris palribus, iisque qui post ipsum extitissent, inquit

etiam Servator : « Ne coeperitis dicere : Patrem habemus

» Abraham; vel : Ne cogitetis dicere : Palrem habemus

» Abraham; nam potest Deus de lapidibus his suscitare fi-

)) lios Abrahae^ » Quin Esaias quoque ad populum inquit :

' Joan. IV, 5x. — ^ Ibid. 02, 55. — ' Malth. v, 55. — '' Apoc. xix, 16. —'' Luc. XIX, 12. — " Psal. u,6. — ' Joan. vui, 55, 55.— ^' Mallh. in, 9.



IN EVANG. JOANNIS. TOBI. XIII. .5 1

« Inspicite in Abraham patrem vestrum, et in Sarram, quae

» vos peperil*. » Et quid opus est exemplis sermonem pro-

ducere, manifestum cum sit quod ipse Abrahara sit primus

paler popuh*, propter quod singulariter etlam nominatur

pater? Suspicamur igitur regulum esse Abraham, ejus vero

fihum, qui in Capharnao segrotavit eratque moriturus, Is-

laehticum genus, quod aegrotaverat in Dei cultu et obser-

vatione divinarum legum; et etiam Deo ut moreretiir, fer-

ventibus [ut ita loquar] inimici sagittis fervefactum fueral,

unde etiam fervere, id est, febricilare dicitur. Apparet au-

tem sanctis qui antea ex hac vita emigrarint, curam esse

de populo; quemadmodum in Macchabaeorum gestis scrip-

tum est, post plurimos annos ab obitu Jeremioe : « Hic est

» Jeremias Dei propheta, qui muhum crat pro populo^. »

Vide ergo num exponere possimus quod Abraham reguhis

quispiam existens, aegrotante sibi fiho, eoque morituro, Do-

minum rogat pro filii laborantis sanatione, profectus ad ip-

sum, et obsecrans ut descendat, et curet suum fihum jani

moriturum^

« Hoc ^' autem rursus secundum signum fecit Jesus, ve-

» niens a Judaca in Gahloeam^ » Hic contextus est ambiguus

habet enim talem significationem, quasi Jesus duo signa fe-

cerit, cum veniret a Judaâ in Gahlaeairi, quorum signuui

de filio reguli sit secundum; et quod duo signa cum sint

quae fecerit Jesus in Gahlaea, secundum fecerit veniens a

Judaea in Gahlaeam : estque hoc receptum, et verum; ne-

que enim cumproficisceretur a Judaea in Gahlaeam

primumfecit, sed primuni fecit quando mutavit aquam in vinum :

faclumque est postera die, fuitque etiam in causa ut An-

dreas, frater Simonis Petri, interrogans ubi maneret, circa

* Isai. i.r, j.. —2 2 Macclial». xv, i4. - ^ Joati. iv, '\-.

^* N. 6o. p. )--.

'

Joan. IV. 54.



OlG ORIGEMS COMMENTARIA

decimam diel horam apud Domiiium mancret*; scriplum

est enim : « Postridie voluit exire in Galilaeam , et invenit Phi-

» hppum ^. » Sed vide num intelligere possimus oeconomiam,

eo quod notarit eliam Evangehsta hoc secundum signum fac-

tum fuisse cum descenderet Dominus a Judaea in Gahlaeam.

Diximus autem in superioribus duos Servatoris nostri adven-

tus in Canam accipi posse pro duohus ipsius super terram

adventibus : quae quidem terra, quia facla sit possessio ejus

quiaccepitpolestatem omnemîtainterra,

quemadmodumin ccelo, idcirco Kava appeUata est. Primo itaque advenlu

nos post lavacrum cum ipso convivantes exhilarat, etiam

donans ut bibamus e vino potentiae suae, quod quidem aqua

erat quando hauriebatur antea, sed vinum facta est quando

Immutavit illam Jesus. Etenira vere ante Jesum Scriptura

erat aqua; simul autem atque venit Jesus, facta est nobis

vinum. Secundo vero adveny.i hberat a febri, tempore ju-

dicii, quod ihi a Deo concreditum fuit ut judicet, hberans

a febri, et perfecte sanans reguh fiiium, sive Abrahae, sive

principis ahcujus qui regulus nominetur. Et h.iec quidem

veluli praetereundo superiores expositiones; quarum quo-

niam memores nos esse oportet, dicendum est fieri posse

ut omnis creatura duphcem iHius adventum hunc ad se

consideret. Proinde inspicies num principahs dicendus sit

hac ratione primus, sequens vero secundus : adeo ut in

principali exhilarentur hi qui eum receperint; in secundo

vero hberentur ab omni morbo et ab ignitis inimici sa-

giltis, hi qui noluerant antea de ejus vino bibere. Et pri-

mum quidem miracuhim indivisum est, nam Canae est, et

qui aquam vertit in vinum, et qui bibunt; secundum vero

miraculum quamdam veluti separalionem habct : nam hlius

Keguii a^grolans non erat ubi Jesus; non enim erat in Cana,

sed in Capharnao : et sermo quidem potentiie a Cana egrc-

1 Joan. \, 58, 09. - 2 lhi,.l. 43. — « iMaUh. xxviii, 18.



IN EVANC. JOANNIS. TOM. XIII. Sl^

flitur, nam, « Filius tuus vivit*,» in Cana dictumesl; opus

vero sermonis elTicitur in Capharnao, illic enim oegrotus

reguli filius sormone Jesu curatus est « hora septinia ^: » in-

venimusque hunc a sermone curatum, cui non putabatur

Jesus adesse, atque ejiam Ccnturionis servum. Etenim pro-

cul ab illo cum esset, non proficiscitur Dominus ad domum

Centurionis, qui dixit : « Domine, non sum idoneus ut sub

» tectum meum intres, sed tantum dic verbum, et sanabltur

» puer meus ^: » propter quod inquit ad ipsum : « Vade, et

» ut credidlsti fiat tibi ^. » Observavimus autem utrosque

aegrotantcs in Capharnao fuisse, scllicet reguli filiuui et

Centurlonls servum. Quin socrus etiam Pelri prostrata, fe-

bri laborabat in Capharnao, cujus manus cum atllgisset,

prostratam sanavit, adeo ut erecta mlnistraret illi \ Et hi

quldcm dle exislente curall fcere in Capharnao; nam re-

guli filius hora septima, Cenlurlonls autem servus et Petrl

socrus ante vesperam. « Vespera vero facta, juxta Mat-

» tlueum^ altulerunt iill in Capkarnao multos a daenione

» vexalos : spirltusque ejeclt sermone, omnesque male ha-

» bentes curavit^» Tardius ergo quldam, celerius alii cu-

rantur a Jesu : qui enini vespere, tardius curantur, qulppe

qui ils qui in dle curati sunt inferlores sint; nam a dcE-

mone vexantur, et male habent. Prolnde contendendum

Dobis est ut congregemus loca ubi inventi fuere qui cura-

tione egebant, notandumque est quibus in locis alia facta

fuerint slgna, ct non ea quae ad aegrotantes spectant : ve-

luti in Samarla signum erat illud : « Qulnque vlros habuisti,

» et nunc quem habes non est tuus vir ' : » propterea cum

obstupuissct mulier, dlxit : « Video te prophetam csse ',»

civibusque dicit : « Aglte, vldete homlnem qul dixlt mlhi

» omnia quajcumque feci : numquid hic est Christus^?»

* Joan. IV, 00. — ^ ibid. 62. — ' Matth. viii, 8. — '' Ib. i5. — ^ Marc.

I, 5o.— 6Matlh. vni, i6. — ' Joan. jv, 18. — Ubid. 19. — 9 Ibid. 29.



3l8 ORIGEMS COMMENTARIA

Observanda sunt cliam verba ipslus, ubi, et quamobreni. cl

propter quai facta dicuntur. Sub talium enim solum obser-

vatioiium et disquisitionum examine, brevi laborum fruc-

tus reperies, benedictionem nimirum in Psalmis memora-

tam : « Laborum tuorum fructus comedes *. » Pra^terea huic

dicto : « Hoc autem rursus secundum signum fecit Jesus^,»

hoc etiam addendum est, nuUibi prodigia sola nominari,

sed sicubi scribantur, ascribi etiam signa : quemadmo-

dum in his verbis : « Nisi signa et prodigia videritis, non

» credetis^; » frequenter vero signa sine prodigiis inveniri :

quemadmodum etiam hoc in loco. Proinde quaerendum est

habeant necne difTerentiam aliquam inter se prodigia ct

signa : et arbitror ea facta quse superant opinionem, quae-

que prodigiosa sunt, eo quod ipsam opinionem et consue- .

tudinem transcenderint, sintque admiranda et supra homi- |

nem, prodigia nominari; quae vero ahquid innuant praeter 1

ea quae fiunt, signa dici. Quam eliam ob causam nomen si-

gni invenitur in his quae non sunt praeter opinionem : ve-

luti signum nominatur a Deo in his : « Circumcidetur vobis

» omne mascuHnum, et circumcidetis carnem praeputii ves

» tri, et erit in signum lestamenti inter

meet vos*. » Nul-

hbi aulem sola prodigia nominata sunt : quoniam non est

ahquid paradoxon in Scriptura, quod non sit signum et

nota alterius rei, pr.aeter id quod sensibiUter fit : quoniam

si fuisset prodigiosi ahquid factum alterius rei non index,

scriptumfuisset hoc prodigium fecisse Jesum, vel Mosen

(ut ita dicam), vel ahquem sanctorum. Quando igituredo-

cemur a Scriptura oporlere quaerere cujus signum sit id

quod factum est, dicituc : « Hoc autem rursus secundum

» signum fecit Jesus *: » quando autem regulo ceu probro

datur, quod crediturus non sit absque visione prodigiorum,

^ Psalm. cxxvii, 2. — ^ Joan, iv, 54. — ^ Ibid. /[S. — * Gen. xvii, 10,

»1. —^ Joan. IV, 54.



IN EVANG. JO\KNIS. TOM. XIII. SlQ

non ampliiis dicitur : « iNisi signa viderilis, non credelis;

non enim signa facla invitant ad credendum, in quantuni

signa sunt, si contingat ut signum non sit etiam prodigium

seddicilur: « Nisisigna etprodigia videritis,noncredetis* :»

vobis quidem credentibus propler prodigium, noLis aulem

praeter hoc eliam honorem illi deferentibus, propter illud

cujus illud est signum. Quaeres autem in septuagesimo sep-

timo Psalmo : « Sicut disposuit in Êgypto signa sua et pro-

» digia sua in campo Taneos^,» utrum subjecto necne dif-

ferant signa et prodigla; an eadem, in quantum signa sunt,

facta sint in ^gypto, cum ipsa etiam ^gyptus ad intelligi-

bilia quaedam reducatur; in quantum autem prodigla, facta

sinl in campo Taneos, cum alioquin prodigia, in quantum

prodigia, neque campusTaneos, in quantum est campus Ta-

neos, allegoriam capiant. Quinetiain prodigia, in quantum

signa sunt, sensu anagogico egent, et campus Taneos, in

quantum est Êgyplus

* Joan. IV, 48. — ^ Psalni. lxxvh, 43.



5'20 ORIGENIS COMMENTARIA.

TOMUS DEGIMUS NONUS'.

S I-

De eo quod scriptum est :

Ego vado, et quceretis mej et in peccato

"vestro moriemini.

« Ego vado % et quaeretis ine, et in peccalo vestro ino-

» riemini^ »Quaeropropter hoc dictum: «Haec eoloquente,

» multi crediderunt in eum^, » numquid ad omnes praesen-

tes dixerit : « Ego vado, et quaeretis me, et in peccalo ves-

» tro moriemini ^ ; » an potius ad eos quos, quia non credi-

dissent, noverat in peccato suo morituros, non valentes

pone ipsum sequi; non valentes aulem, eo quod nollent;

nam si volentes non polerant, haudquaquam illis rationabi-

liter diceretur : « In peccalo vestro moriemini. » At vero ali-

quis contra hoc dicturus est : Si haec diceLat non perma-

nentibus in lide, quomodo talibus dicit : « Quteretis me? »

Nam quaerere Jesum saepenumero est bonum, quod idem

fere sit quod quaerere sermonem, et veritatem, et sapien-

tiam. Sedrespondebishoc verbum, qucerere, dici aliquando

de his qui insidias struunt : quemadmodum in illo dicto :

« Qua^rebant eum prehendere, et nemo in eum injecit ma-» nus, quod nondum venisset hora ejus * ; » et in hoc : « Novl

» vos Abrahamsemenesse, sedquaerilis me interficere^quod

» sermo meus non capit in vobis ' ; » et in hoc : « Nunc aulem

* Tom. IV ed. Benedd. p. aSi et seqq. — ^ N. 5. p. 295.

' Joan. viii, 21. — ^" Ibid. 5o. — ^ Ibid. 21. — ^' Idcm, vii, 00. — " Id.

viii , 37.



IN EV/VNG. JOANNIS TOM. XIX. 3*2 1

D quaBritls me inlerficere, hominem, qui locutus sum veri-

)) tatem vobis, quam audivi a Patre*. » Quam etiam ob can-

sam dicilur illud eum non bcnc quaerentibus : « Et quaere-

» tis me ^: » quod contrarium non est ei dicto : « Omnis qui

» quaerit invenit^ » Ac certe diffcrentiae semper sunt quoe-

rentium Jesum, cum omnes non sinccre, et pro sua ipso-

rum salute, et ut ab eo juventur, quacranteum. Suntenim

aliqui innumeris argumentis, quae ab honesto dellexerunt,

quaerentes Jesum : quamobrem soh recte quaerenles eum

pacem invenerunt : qui etiam proprie dicentur ipsum quao-

rere in principio existentem Sermonem, Sermonem apud

Deum *, ut ipsos adducat ad Palrem. Assistens autem illc

loyo; [id est ratio, et FiUus Dei], et notiones suggerens,

nisi admissus fuerit, minatur se abiturum, et dicit : « Ego

» vado ^; » eum nobis postea, si abeuntem quaesierlmus, non

inventuris, sed in peccato nostro morituris. Novit autem a

quo discedit, et apud quem manet, nondum inventus, ut in

tempore quaesilus inveniatur : quibus profecto isto modo

habentlbus eum, nec adhuc ilhim videntlbus, dicitur illud :

« Ne dixerls in corde tuo : Quis ascendet in ccelum ? hoc est

)'. Christum deducere; vel: Quls descendet in abyssum ? hoc

» est Chrislum ex mortuis reducere. Sed quid dicit Scrip-

» tura ? Admodum prope te est verbum In ore tuo, et in

» corde tuo ^ »Proinde hls etiam benigne Servator osten-

dit quae ad regnum Dei pertinent, ne quaerant illud extra

seipsos, neque dicanl : « Ecce hic, vcl ecce iUic^ : «inquit

enim eis : « Regnum Dei Intra vos est : »et quamdiu quidem

servamus animoe nostrae Ingenita veritatis semina, ejusque

principia, nunquam a nobls dlscedit IIIe/070? [id estratio,

et Filius Dei]. Quod si malltlae dlssolutione corrupti fueri-

* Joan. vni,4o. — 2 Ib. 21. —3 Matlli. vii, 8. — >* Jnan. 1, 1. — ' Id.

viii, 21. — 6 Rom. X, 6, 7, 8. Deut. xxx, 14. — "Luc. xvii, 21.

XII. 9 1



^2 2 ORIGENIS COMMENTARIA

inus, tunc nobis dicturus est : « Yado*; » non inventuris il-

lum, etiamsi quaeramus maxime, sed in peccato nostro

morituris, deprehensis in eo, et assumptis ab his qui ordi-

nati sunt ut repetant animam; juxta dicentem; « Insipiens,

» nocte hac animam abs te tuam repetunt ^. » Sed ne hoc

quidem dictum : « In peccato vestro moriemini', » absque

indagine praetereundum est: nam si communiteraccipiatur,

perspicuum est peccatores in peccato suo morituros; jus-

tos vero in sua justitia : sin vero moriemini accipialur de

raorte, quae est inimica Christi, ut is pereat qui ad mor-

tem peccavit; perspicuum est nondum periisse eos quibus

hsec dicebantur. Quaeres etiam, quonam pacto qui non cre-

diderant se vivere in infirmitate, morituri sint aUquando;

praesertim cum ahquis in horum defensione sit responsurus

increduUlatem in illo tempore nondum fuisse peccatum ad

mortem ; et idcirco illos penes quos loquebatur Servator,

ad mortem non peccasse: vivebant illi tamen in infirmltale

animae suae, eratque infirmitas illa ad mortem : propterea

etiam Medicus videns illos misere aegrotantes, atque de il-

lorum salute desperans dicebat : « Ego vado, et quseretis

» me, et in peccato vestro moriemini ^. » Dicamus igitur

quod infirmitas illa illis ad mortem erat, tanquam a Jesu

edocti difFerenliafn iufirmitatis : infirmabatur namque La-

zarus, sed uoverat Medicus infirmitatem hujus non esse ad

mortem : quamobrem inquit : « Infirmitas haec non est ad

» mortem^. » Hanc ob causam si suscipiamus inlirmitates

ipsorum aegrotantium, adhibeamus animum ne quando ad

mortem aegrotemus, morbo facto immedicabili, cum adhuc

spes esse posset. Pariler etiam aperlius quodam modo erit

hoc dictum : « Quo ego vado vos non potestis venire*, »

^ Joaii. VIII, 2 1. — 2 Luc. XI!, 20. — 3 Joan. vnr, ai. — * Ibid. — * Id

2£i, 4. — * I^ VIII, 21.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XIX. 325

quod subjungltur illis verbis : « Et in peccato vestro morie-

» mini : »quanclo enim moritur quis in suo ipsius peccato,

quo vadit Jesus non polest abire; nullus enim mortuus sc-

qui potest Jesum, quandoquidem : « Non mortui laudabunt

» te, Domine, neque omnes qui descendunt in infernum :

» sed nos viventes laudabimus Dominum*. » Ad haec huic

dicto : (i In peccato vestro moriemini ^, » illud Ezechielis ad-

junges hunc in modum se habens : « Anima peccans, ipsa

» moritur' : »mors enim animae peccatum; non omne ta-

men, meo judicio, sed illud quod dicit Joannes ad mor-

tem* : qui pariter etiam distinguit peccatura aHquod mortem

esse animae, et ilem aliquod infirmitatem esse ejus : fortassis

etiam tertio modo peccatum ahquod damnum est animae,

quod sciHcet ex eo liquet : « Quid utilitatis habebit homo,

» si

universum mundumlucretur, animae vero suae detri-

» mentum patiatur ^ ? » et ex eo : « Si cujus opus exustum

» fuerit, damnum habebit^. » Atque in peccato quidem mo-

rientibus inquit : « Vado, et quaeretis me, et in peccato ves-

» Iro moriemini : quo ego vado non potestis venire^; »ad

Petrum vero : « Quo ego vado non potes me modo sequi,

» sequeris autem postea* : » fieri enim potest utdiscipulus

Jesu non sit nunc quidem paratus ad sequendum Christum

abeuntem ad Patrem, postea vero diHgenter vestigiis insi-

slat praeceptoris, et sequatur Sermonem Dei

« Dicebant" ergo Judsei: Numquid seipsum interfecturus

» est,quoddicit: Quo ego vado, vos non potestis venire*"?»

Dignumqugesilu est,

undenammoti Judaei

ad illud dictum:

« Quo ego vado, vos non potestis venire**, »dicanl : Nnm-

^ quid interfecturus est seipsum, quod^dicit : Quo ego vado

* Ps. cxm, 17, 18. — ^Joan. viii, 21. — ^ Ezech. xvm, 20. — *1 Joan.

V, i6, 17. — * Malth. XVI, 26.— * 1 Corinth. iii, i5. — ' Joan. vm, 21. —' lcjein, XIII, 56.

' N. 4- P- 296 et seqq.

""

Joan. VIII, aa.—**

Ibid. 21.

21.



32/4 ORIGENIS COMMKATARIA

» vos non poteslis venire * ? » Ut vero etiam detur simplicius

eos dixisse : « Numquid interfeclurus est seipsum?» quomo-

do qui poterant seipsos interficere, etiamsi non interficiant

seipsos, neque vadant eo quo vadit qiii seipsum interficit,

eo abire non possunt quo recedit qui seipsum interficit?

Itaque respondeant oportet ad haic quaesita, qui diligentius

et profundius intelligunt quae a Judaiis dicuntur in Evange-

liis, clarum esse Judaeos multa secundum quasdam tradi-

tiones occultas et separatas loqui; tanquam qui alia cog-

norint practer ea quae publica erant et trita

Videamus igitur etiam in hoc : « Numquid interfecturus

» est seipsum^ ? » an facile factu sit Judaeos non intellexisse

quidquamcommunius, velsimphcius; perinde quasiipse se-

ipsum e vita educeret, vel laqueo, vel gladio, vel qualicum-

que tandem via eorum qui hinc seipsos hberant; et maxi-

me quoniam existimant ipsum se inlerfectum, eo abiturum

quo difficilhmum factu sit eos proficisci ; et nisi circa nomi-

na superstitiosi simus, sed intueamur res, non invenientes

uli ahis nominibus de rebus, fortasse divinius, ut ita dicam,

ahquo modo se interfecit Dominus ; quam rem sic osten-

demus:

quia omnium animae qui ab hoc corpore discedunt,repetenlibus quibusdameas ad hoc ordinatis, assumantur,

uti probabile est esse huic muneri obeundo ordinatos, qui

ipsis animabus sint praestantiores ; illud enim :« Insipiens,

» hac noote repetunt abs te animam tuam% » tale quid de-

clarat. Quod si-quis dicat hoc quidem dici posse de mahs,

non vero de viris praestantioribus, deque his qui probe vi

xerint, illud nolet, annon Dominus singulare quiddam prae

omnibus qui in corpus advenerint, de seipso renuntians

dicat : « Nemo lollit a me animam meam; sed ego pono eam

» a meipso, et habeo poteslatem ponendi eam, et jterum

» habeo potestatem sumendi eam ^. » Cousideremus enim

* Joan. vm, 22. — ^ Ibid. —- ^ Luc, xir, 20. —^ Joan, x, 18.



IN EVAJNG. JOANNIS. TOM. XJX. 5'25

aliquem, qui, cum voluerit, relinquat corpus, et cxeat sine

via ferente ad mortem ; scilicet exiens sine viis violentis,

vel sine morbis, rursusque, cum voluerit, rediens, utensque

instrumento corpore, quod reliquerat : ab hoc cnim tali

animam non repeti dicemus. Ac decens profecto est de Jesu

anima isto modo diceremortem fuisse; ipsumque ostendere

volentem discipulis nobilitatem discessus hinc sui, dixisse :

iNemo tollita me animam meam, sedego pono eam a me-

» ipso : » hoc eniin neque Moyses, neque Patriarcharum

ahquis, neque Prophetarum, ac ne Apostolorum quidem

aliquis dixit praeter Jesum [quippe cum omnium hominum

animaj ab eis auferantur]. Proinde, hoc considerato, mani-

festum esse illud potest quod in septimo et octogesimo

Psalmo dictum est hoc modo, ex persona Servatoris : « In

» mortuis liber*. » Notans autem Evangeliorum scripta de

discessu hinc suo, invenies in illis non dissonantem intelli-

gentiam scriptorum de exitu suo : nam si mortuus fuisset

perinde ac illi latrones qui cum eo crucifixi fuere, et quo-

ruQi militcs fregerunt damnatorum crura^, haudquaquam

dicere possemus animam a semetipso Jesum posuisse, sed

aliqua via moricntium. At nunc Jesus « voce valida cum

» clamasset, emisit spiritum^ : » cumque etiam, quasi rex,

reliquisset corpus, et cum virtule et potentia operatus fuis-

set quai judicabat consentaneum esse facere, statim « velum

a.templi scissum est a sursum usque deorsum, etterra mota

» est, et petrae scissa3 sunt, et monumenla aperta sunt, et

» multa corpora sanclorum, qui dormierant, surrexerunt,

» et egressi e monumenlis post resurrectionem cjus ingressi

» sunt in sanctam civitalem, et apparuerunt multis : ita ut

» Centurio, et qui cum illo erant, servantes Jesum, viso

». terrae motu, et quae fiebant, valde timuerint, dicentes :

* Pbalui. Lxxxvii, G.— 2 Joan. xix, 52. — ^ Mallli. xxvn, 5u,



5 26 ORIGENIS OOMMENTARIA

» Veie Fillus Dei erat hic*. » Fortassis igitur ut in traditioni-

bus de Christo erat euiu nasciturum in Bethleem, proditu-

rumque ex tribu Juda, juxta sanas intelligentias Propheti-

corum sermonum^; sic de morte ipsius etiam erat, quod

Ghristus seipsum e vita Hberaturus esset eo modo quo dixi-

mus : et certe probabile est eos intellexisse eum qui sic ex-

iturus esset, abiturum in locum quo ne hi quidcm haec intel-

ligentesproficisci possent; adeo utnonsimpliciter, sedjuxta

quamdam de Christo traditionemdixerint: «Numquidinter-

» fecturus est seipsum, quia dicit : Quo ego vado vos non

» polestis venire'? » Quod si etiam haec loquuntur Judoei,

ambigue hoec loquuntur : nam dicere : « Numquid interfec-

» turus est seipsum? » tale quiddam est. Nec sane mirum

esteos de Chrislo ambigere, quando etiam in superioribus,

cum turbae audlssent sermones Jesu, dicerent : « Hic cst

» vere Prophela ille : alii vero dicebant : Hic est ille Chris-

» tus : quidam autem dicebant : Numnam ex Galilaea Chris-

» tus venit?Nonne Scriptura dicit quod ex semine David,

» et de Belhleem caslello ubi erat David, Christus ve-

» nict?» quando eliam « dissensio orta estin turba propter

»

eum\»Sed paulo post illa scriptum est respondisse minis-

tros : « Nunquam isto modo locutus est homo ^: » adeo ut

Pharisaei admirantibus sermonem ejus dixerint : « Num

» vos eliam decepti cstis? nuin aliquis ex principibus vel ex

» Phaiisaeis in eum credidit? Annoii turba haec, quac non

» agnoscit Legem, execrabiles sunt? » quando etiam cum

dixisset Nicodemus: « Num Lex nostra judicat homiuem,

)) nisi prius audierit ab ipso et cognoverit quid faciat ? res-

» ponderunt : Num et tu Galilajus es? scrutare, ct vide quod

» a Galilaea prophcla non egreditur, neque surgit. » Sed

quomodo simplicius poterantintelligere futurum utseipsum

* Mallli. xxvii, 3i et seqq. — ^ Micli. v, 2. Malth. 11, 6. Joan. vii, 42. —5 Id. viu, 22. —

^ Idcm, VII, 4«) et seq. —^ Ibid. \6 et scq.



IN ETANG. JOA.NNIS. TOM. XIX. 52^

Inlerficeret, audienteseumdlcentem: « Egosum lux mundi

» qui sequitur me nequaquam ambulaverit in tenebris, sed

» habebit lumen vitae* ? » Ad quem Pharisaei dixerunt : « Tu

» de teipso testificaris; testimonium tuum non est verum.

» Respondit Jesus, et dixit eis : Etiamsi ego testimonium

» perhibeo de meipso, verum est testimonium meum, quia

» scio unde venio, et quo vado. Vos secundum carnem ju-

» dicatis, ego non judico quemquam : porro etiamsi judi-

» cemego, judicium meum verum est, quia solus non sum;

» sed ego, el qui misit me Pater. Quin et in Lege vestra

» scriplum est, quod duorum hominum teslimonium verum

» est : ego sum is qui teslimonium fero de meipso, et tes-

» timonium fert de me qui misit me Pater. » Cur vero veri-

simile erat quod seipsum interfecturus esset post tot verba

tam magnifice a se hunc in modum dicta : « Neque me sci-

» tis, neque Patrem meum : si me sciretis, etiam Patrem

» meum sciretis^? » Credibile enim est eos, perinde atque

haec verba, intellexisse illud : « Ego vado, et quaeretis me,

» et in peccato veslro moriemini ; quo ego vado, eo vos non

» potestisvenire^ : » [cui etiam Judaei responderunt : «Num-

» quid interficiet seipsum, quia dicit : Quo ego v^do vos

» non potestis venire?»]

« Dixi* ergo vobis quod raoriemini in peccatis veslris;

» nisi enim credideritis quod ego sum, moriemini in pec-

» catis vestris^ » Quando dixit illis : « Moriemini in pec-

» catis vestris, » nisi quando dixit : « Quacrelis me, et in

M peccatis vestris moriemini ' ? » Quid vero est in causa

ut homines moriantur in peccatis suis, nisi non credere

Jesum esse Christum? ipse enim inquit : « Nisi credideritis

» quod ego ipse sum, moriemini in peccatis vestris. »Quo4

* Joan. vm, i 2 et seq. — ^ lijid. in. — « Ibid. 21 el 22.

^ N. 6. p. 5o6.

* Joan. VIII, 24. — * Ibid. 2x.




si quis 11011 credit Jesum esse Christum, moritur in pecca-

lls suis; scilicet qui non moritur in peccatis suis, is Ghristo

credit. At vero qui moritur in peccatis suis, etiamsi dicat se

Christo credere, quantum ad veritatem ipsi non credidit :

nam eliamsi dicatur fides, sed sit sine operibus, hujus-

modi fides mortua est, ut legimus in epistola qua) JacoLi

nomine circumferlur \ Quis igitur putas est credens, nisi

ille qui eo pervenit ut non cadat(quantum ad haec verba

pertinet)in ea peccata quae sunt ad mortem

^,

eo quod af-

fectus sit secundum ralionem, et coaluerit cum ea ? quan-

tum vero ad illa verba : « Omnis qui credit Jesum esse

» Christum, ex Deo natus est^ wut non peccet in ullo eo-

rum quae fiunt praster reclam ralionem? Insuper memoria

repelens ea quae est Primogenitus omnis crealurae*, consi-

derabis quid sit : « Nisi crediderilis quod ego sum, morie-» mini in peccatis veslris ^ » Verbi gratia, qui credit quid

sit justitia, injuriam ncn inferet; et qui crediderit in sapien-

tlam, quod satls explorale perceperit cognoveritque eam, is

nec fatuum ahquid loquetur nec faciet. Ad haec qui credi-

derit ô/w [id est ratloni, et Filio Dei], qui erat in princi-

pio apud Deum^, dum iUius cognltione fruitur, nihll a ra-

tlone ahenum facturus est : sic qui credit quod ipse est pax

nostra', haudquaquam quidpiam operabitur dissidii aut

belH. Quinetlam, quandoquldem Christus est non solum

Dei sapicntla, verum etiam Dei potentia, qui credit iUi, in

quantum potentia Dei est, haudquaquam erit impotens ad

praeclara. Proinde necessario eum considerantes patientiam

et forlitudinem, propter illud : « Et nunc quae est patientia

» mea?]NonneDominus*? »et^ «Fortitudo mea; »et, «Sub-

» stanlia mea Dominus^ » dicemus quod sl cedlmus ad la-

1 Jac. II, 20. — 2 Rom. vi, iG. — 3 ^ Joan. v, i. — ^' Goloss. i, i4-

— ' Joan. VIII, 24. — 6 Id. 1,2.— ' Epnes. 11, 14. — * Psalm. xxxviii, 8.

— ^ Psal. cxvii, 14.



li\ EVAKG. JOANNIS. TOW. XIX. 02^

bores, noii credimus illi in quanlum est patientia; et si iu-

iirmamur, non credimus ei in quantum est robur. Quod

si collegeris caeteras Chrisli considerationes, non dilHculter

invenies ex hiis quse diximus, quonam pacto qui non credit

Christo moriatur in peccatis suis. Nam qui fuerit in his quae

contraria sunt considerationi earum rerum quae est Chri-

stus, in suis peccatis moritur.

§ II.

De infernis el supemis.

« Et * dicebat iliis : Vos ex infernis estis , ego e supernis

»sum; vos ex hoc mundo eslis, ego non sum ex hoc

» mundo ^ » In superioribus eliam dixit ;«Qui est de terra,

» de terra est, et de terra loquitur; qui e coelo venit, supra

» omnes est; et quod vidit et audivit , hoc testatur '. » Si

igitur qui de terra est de tcrra ioquitur, et qui e coelo ve-

nit,quod vidit et audivit, hoc testatur, quseres utrum idem

sit esse e terra et esse ex infernis, an diversum. Simul au-

tem observabis quod illic non dixerit : Qui est e coelo, e

ccelo est, et e coelo loquitur; nam fortassis Servator non

erat e coelo : non erat prajsertim in quantum est primoge-

nitus omniscreaturcfi \ Quod enim attinet ad vocem e coelo,

secundus homo est e coelo : quemadmodum alicubi Pau-

lus dicit : « Primus homo e terra, terrenus; secundus ho-

» mo, e coelo ^ » Atque etiam hoc in loco notabis ulrum

tandem idem dicat dicendo : « Vos ex infernis estis, et :

» Vos ex hoc mundo estis ^; » an diversum sit esse e terra,

ab eo quod est essc ex hoc mundo. Simililer etiam in his

* N . 5. p. ooi.

2 Joan. VMi, 2!^. — » Id. iii, 5i, 32. — <* Coloss. i, i5. — 'i Coi . xv, 4?.

— ^ Joan. VIII, 2 .



53o ORIGliNIS COMMKNTARIA

verbis quaeies : « Ego e supernis sum, ct : Ego non sum ex

» hoc mundo *. » Dignum est enim ut inspiciamus quid

sit ex supernis esse, el quid sit non esse ex hoc mundo.

Vide igilur annon qui assumpsit ortum a maleria et cor-

poribus, eo quod meliora reliquerit, sit e lerra : qui qua-

ienus est e ierra, de lerra loquitur, aliius aliquid intueri

vel dicere non valens : qui idem etiam ex infernis est; nam

alia est consideratio esse ex infernis, alia esse e lerra : vox

enimtw/brne consideratur in quodam veluli loco , ilidem

in dogmaiibus, et in discursu menlis ; omnisque profecto

talibus dogmatibus, et discursu mentis utens quae sunt ex

infernis, ex infernis est. Atque etiam hic mundus visibilis,

materialis exislens propter eos qui materiali vita egent, loca

quidem habet diversa : quae sane omnia comparatione re-

rum immaterialium, et invisibilium, et corpore carenlium,inferna sunt; non tantum loco, quanlum comparatione ad

res invisibiles. Quanium aulem in hoc mundo loca mundi

inter se comparanda sunt, quaedam fuerint loca inferne,

quaedam superne : terrae enim proxima inferne sunt, coe-

leslia vero superne : adeo ut hac ratione qui ex infernis sit,

isetiam omnino sit exhocmundo;at vero quiexhoc mundosit, non omnino sit ex infernis. Vide enim an municeps cor-

porum aliquo pacto sit ex hoc mundo, non tamen ex infer-

nis localiier : verumtamen ipse eliam ex infernis est, com-

paraiione rerum quae mente percipiunlur : etenim omnis

municeps eorum quae videntur, quaeque perlranseunt, et

quae sunt iemporalia^ ex infernis est, etiamsi comparatione

locorum sit ex supernis : licetque profecto cuicumque qui

ex infernis, et ex hoc mundo, et e terra fuerit, immulari et

fieri e supernis, nec amplius ex hoc mundo esse : alii etiam

licet, ex hoc saeculo cum sit, fieri e coelo, dicente discipulis

Servatore : « Ex mundo eratis, et ego vos e mundo elegi,

^ Jnan. viii, 10. —^ 2 (jor. iv, 18.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XIX. 33

» nec amplius ex mundo eslis *: » quandoquidem enim ve-

nit Servator quaerere et servare quod perierat % venit eos

translaturus ad superna,

qui inferne erant , et adscripti

cives inler eos qui inferne erant. Etenim ipse est qui de-

scendit in inferiores partes terrae, propter eos qui erant in

infimis partibus terra? ^ Quinetiam ascendit super omnes

ccelos, viam praeparans volentibus, atque etiam his qui ip-

sius discipuli sincere fuerint, ad ea qua? sunt supra omnes

coelos, hoc est ad ea quaj sunt extra corpora. Quod si cupis

a Scriptura discere quis sit cx infernis, itemque quis sit e

supernis, audi : Quoniam ubi fuerit uniuscujusque thesau-

rus, illic erit et cor *: si quis thesauros recondiderit in terra,

cxipsoquodreconditthesauros interra,exinfernisefficitur;

sin vero thesauros recondiderit in coehs, nascitur e super-

iiis, et assumit imaglnem supercoelestis *; atque eliam aUus

cum penetrarit omnes coelos *, in fine invenielur beatissimo.

Sint autem utriusque opera, quaHa dixi : ita ut dicamus

opera carnis facere eum qui ex infernis est, fructum vero

spiritus facere eum qui est e supernis; atque rursus amo-

rem erga hunc mundum faccre hominem ex hoc mundo

existentem : quoniam, secundum Joannem, qui habet amo-

rcm Dei, ille non est ex hoc mundo ^; qui autem non dihgit

mundum, nec ea quidem quse in mundo sunt diUgit, sed

dicit : a Mihi absit gloriari, nisi in cruce Domini mei Jesii

» Chrisli, por quem mihi mundus crucifixus est, et ego

» mundo ', » et capit dihgere Domlnum Deum suum ex

loto corde suo, et ex tota anima sua, el ex lotamente sua ^,

eo quod non prematur lahs amor ab amore mundl, et

eorum quae sunt in mundo. Fleri enlm neqult ut slmul

exislat amor erga mundum cum amorc erga Deum; qaem

1 Jonn. XV, 19. — 2 £,„c. xix, 10. — ' Ephcs. iv, 9, 10. — ^" Mattli. vi,

21. —' 1 Corinth. xv, 49. — *' Ilehr. iv, i4. — ' 1 Joan. 11, iDetscq.—

» Galat. VI, 14. — 9 Malth. xxii, 3;.



332 ORIGEMS COMME>TAI\IA

adinodum fieri nequit ut simul existant lux et tenebrne,

Christus et Beliar : item fieri nequit ut idem templum

sit templum Dei , et templum idolorum *. Jam quasi

differant inter se loca quae inferne sunt, superlative di-

citur : « Posuerunt me in lacu infimo ^, » ot illud : « Qui

» descendit ad infimas partes terrae, hic est etiam qui as-

» cendit ^: » quocirca coram Christo « procident omnes

» descendentes ^ » ad inferiores partes terrae, nempe in in-

fernum; quoniam verum est illud : « Non est in morle qui

» memor sit tui; in inferno autem quis confitebitur tibi ^ ? »

,

Quod si contra quis objiciat ipsum etiam descendere ad in-

feriores partes terrae, observabis dictum esse de descenden-

tibus in terram verbum procldent : namque ex his qui co-

ram Christo cadunt, quique genu flectunt in nomine Jesu,

quidam antea, quidam post coram eo cadent : et fortassis.

qui sunt super terram anle cadenl, et ante alios subjicien-

lur; malorum namque est ultimo subjici; quam ob causam

« ullimus etiam inimicus abolebitur mors ^ » Postea qua?-

res num quemadmodumlocorum quae sunt inferne, eo quod

dicatur quid infimum, ita eliam eorum quae sunt superne,

sitdilTerenlia; idque praesertim, quoniam regni ccelorum

haereditas nobis obtiogat : qui cceli omnes haereditate nobis

obtingenles cum sint superne, non aequaliter tamen inter

se habent illud superne. Quinetiam si animae propler ma-

litiam et prava dogmata, iutelligibilem notaveris descen-

sum, etintelligibilem ipsius ascensum, non parvam invenies

differentiam: lalius enim considerabis inlelligibiliter de-

scendenles. Simul etiam vide annon sacraliori modo, et.

non localitcr intelligas de anima Jesu illud : « Qui ascendit

» supcr omnes ccelos ': » nam intelligibilis ascensus illius

aniraae uilra etiam omnes crelos Iransiliit, jamque (ut ila

^ 2 Cor. VI, i4, i5, i(). — ^ Psalm. i.xxxvii, 7. — ' Kplies. iv, 9, lo. —" l*snl. XXI, 5o. —

^ Ftial. vi, G. —''

i (Jor. xv, 26. —' Eplics. iv, u).



IN EVANG. JO\NNIS. TOM. XIX. 333

dicam) ad ipsum pervenit Deum. Verumtamen prseter hunc

visibilem et sensibilem mundum constanteni e ccelo et

terra, vel e coelis et terra, est etiam alius quidam mundus,

in quo sunt quie non videnlur:

ct hoc totum est mundusinaspectabilis, mundus qui non videtur, mundus inlelligi-

bilis; cujus visione et pulchritudine fruentur qui puro

sunt corde ; quo, hujus mundi intelligibilis visione antea

bene parati, penetrant, vel ad ipsum Deum videndum,

quatenus videri natura potest Deus. Insuper etiam quaeres

an juxta aliquam significationem possilprimogenitus omniscreaturaj* esse mundus, et praesertim in quantum est sa-

pienlia mulliformis ^: eo enim quod sint in sapientia omnes

rei cujuscumque rationes, juxla quas facta sunt omnia qua?

facta fuere a Deo, ut inquit Propheta : « Omnia in sapien-

» tia fecisli ^, » in ipso eliam mundus fuerit, tanto pictura-

tior,,

ornatior, atque etiam praestantior mundo sensibih',

quanto ratio mundi nuda ab omni materia praestat hoc

mundo materiato, non propter materiam, sed participatio-

ne illius ôyov [id est ilHus Filii De/I, qui est vera ratio], et

participatione sapientiae, quae mundum et ornamentum af-

ferunt materiae omnium quae mundo insignita fuerint. Ac

vide num possit anima esse Jesu, quae dicit : « Ego non sum» ex hoc inundo *, » conversans in illo toto mundo, omnem-

que eum perlustrans, manuque ducens ad eum eos qui di-

dicissent nihll inferne habere mundum iUumintelhgibilem ,•

quemadmodum neque iste, si quis accurate perpendat,

quidquam superne habet. Ahoquin quomodo mundus iste

habere ahquid superne potest, cujus conditio estdejectio?

neque enim oscitanter legendum est illud : « Ante dejec-

» tionem mundi \ » cum sancti convenienter et studiose

nomen hoc T~r,q y.y.To.Solr.g [ hoc est dejectionis] propter talem

* Coloss. I, i5. — 2 Ephes. iii, lo. — ' Psal. ciii, 24. — ^" Joan. viii, 25.

— * Id. XVII, 2\. Ephes. 1,4- 1 Petr. 1, 20.



334 OniGENIS COMMENTARIA

inteiligentiam flnxerint. Alioquin dicere poterant npoy.TiciOi

[hoc est, antc conditionem ] mundi, nec uli dejectionis

vocabulo. Totus itaque mundus, et quae in ipso sunt, in

dejectione sunt,* at vero extra dejectionem lotius mundi

existunt germani Jesu discipuli, quos e mundo elegerat, ut

non amplius essent e mundo *, tollentes crucem suam, et

sequentes eum ^.

* Joan. XV, 19. — 2 Marc. vm, ^4»

m n



IN EVANG. JOANXIS. 535

k«^ ^/%.*^t.^^ X'%^^'%^*^-%-%m/'^.^-v^'^-«r^'%^''^'^^/%^^/^^-%/%'^'%/V% ^-v^ %x % -^ 1

TOMUS VIGESIMUSV

§ UNICA.

De allocutionc Christi cum Judceis.

« Novi"^ quod Abrahae semen estis, sed quaeritis me in-

» terficere, quoniam sermo meus locum non habet in vo-

» bis^ »Hic contextus : « Novi quod Abrahae semen estis, »

videtur non considerantibus quid significet vox semen, et

quid significet vox filius, pugnare cum illo contextu qui

mox inferendus est, quique ad eosdem dicitur, nempe : « Si

» filii Abrahae estis, opera Abrahae facite*. » Ut ergo haec

considerentur, videamus in primis corporahter filii et se-

minis differentiam. Ac certe perspicuum est quod semen

ilHus cujus est semen, rationes in seipso contineat adhuc

pausantes et reconditas; filium vero exoriri et subsistere

nmla*to semine, et operante in materiam sibi appositam a

muliere, et ex nutrimenlis collectis formatum, et ad ortum

diligenter praeparatum. Quod si aliquidalicujus est proprie

fdius, quod ad corporalia attinet, ex semine ortum est;

cum tamen si aliquid est semen, non continuo sit filius....

Ei ergo® qui fuerit Abrahae semen, licet etiam fieri, si

diligentiam adhibeat, ejus filius : quemadmodum factu fa-

cilHmum est, ut nulla diligentia nullaque cultura adhibita,

hoc etiam perdat, quod semen Abrahae erat. Porro hi ad

* Tom. IV, p. 007 ct seqq. — ^ N. 2. p. ooS.

» Joan. VIII, 37.— » Ibid. Sg.

»N. 5. p. 5i3.



556 ORICliNIS COMMENTARIA.

quoserat seriuo, nondum erant Jeploratae spei, scienle Jcsit

eos etiamnum Abrahae semen esse, ac videnle eos nondum

amisisse facultatem eam qua fieri poterant Abrahae filii :

tanquam enim facile factu esset ut, pra^terquam quod se-

men essent Abrahae, etiam fdii efilcerentur, inquit ad eos :

« Si filii Abrahae estis, opera Abraha? facite. »

Videntur* autem hi ad quos est sermo non capere ser-

monem, qui prae praestantia magnitudinis suae quoe supra

ipsos erat, non habebat locum in eis; quandoquidem semen

Abrahae adhuc tantum erant. Quod si Abrahaj semen cumessent, addidissent illud Abrahoe semen excolere, ut mag-

num fieret et augeretur, accrevisset illud certe ad incre-

mentum magniludinemque seminis Abrahae, atque perce-

pissent Jesu sermonem. Et hactenus quidem dices Sermo-

nem non cadere in eos qui non eo usque profecerunt ut,

semen Abrahse cum essent, fierent etiam ejus filii. Hi etiam

interficere volunt Sermonem, velulique ipsum conterere,

magnitudinem non capientes ejus. Proinde aliquos seraper

est cernere non caplentes Sermonem, quod breviora sint

eorum vasa, volentes interficere unitatem Sermonis : quasi,

cum ipsum interfecerint, capere possint contritionem ojus,

et dividere eum in his in quibus fuerit. Hic sane Sermo

veluli ad suos interfectores inquit : « Disperserunt omnia

» ossa mea^ »Itaque si ex nobis aliquis semen est Abrahae,

et adhuc in se locum non habet Sermo Dei, ne quaeso quae-

rat inlerficere Sermonem, sed ex semine Abrahae immuta-

tus in fdium Abrahae, Sermonem Dei hactenus nonpercep-

tum capere poterit.

« Ego quse vidi apud Patrem loquor, et vos ergo quae

» audivistis a Patre facite'. » Ut homines quosdam dicimus

ab initio ipsosmet filii Dei spectatores fuisse, de quibus Lu-

1 N. 6, 7. p. 3i4-5i6.

" Psal. XXI, i5.— ' Joan. viii, 58.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. SS^

cas inqull : « Siculi Iradidcrunt nobis hi qui ab inilio ipsi-

» met spectatores ac ministri fuerc Sermonis *; » sic Serra-

lorem eliam dicemus ipsummet speclalorem esse eorum

quoc sunt apud Patrem; et hanc etiam ob causam dictumillud fuisse : «Ncmo agnovit Patrem, nisi Filius ^

: » cum ho-

mines, quibus FiHus revelat, non slnt autoptac, hoc cst pcr

sc spectatores. Ac etiam praesens conlexlus : «Ego quGc vidi

» apud Patrcm ioquor', » palam declarat Servatorein au-

loptam esse eorum quae sunt in Patrc. Sed quneres num

aliquando futurum sit ut Angeli ipsi visuri sint quoe sunt

apudPatrem, nullo mediatore ac minislro intercedentc vl-

dentes ea : nam quando viso quis Filio viderit Patrem, qui

misit illum, per Filium vldet Patrem : cum vero Patrem et

ea quae apud Palrem sunt vidct quis, perlnde atque Fillus;

is, quasi non allter ac Fllius, auloptes ac per se speclalor

Patriset eorum qua3 Palris sunt erit; non ampllus per Fi-

lium, qui est imago Patris, considerans res Patris. Et sane

reor hoc esse fincm, cum Iradlderit regnum Deo Palri, et

quando Deus erit omnia in omnibus*. Itaquc Servalor, quce

vidit apud Patrem loquitur; Judaei vero, qui crcdiderunt

ei, nou vlderunt apud Patrem, sed audierunt a Palre, ut

quae audlerlnt faciant :

hanc ob causam inquit ad cos Do-

minus : « Et vos Igilur, quae audivistis a Patre facite \ » Sed

quaerat allquls, quando Judael, qui Domlno credlderant, a

Patre audlerint : ad quod qui slmpliciter intellexerit haec

verba : « Quae vos audivistis a Patre faclte, w dicet eos au-

divisse a Patre, eo quod Pater per Mosen et Prophetas san-

xerit qu9e in Lege et Prophetis scripta sunt facienda : quo

lestimonlo qulsquls contra eos qui ab Eccleslac dccretis

dissident usus fuerlt, is doceblt non alium esscDcum, qui

hanc dederit Legem etProphetas, quam Christi Patrcm.

* Luc. 1, 3. — 2 I(l(>m^ X, 22. — ^ Joan. viii, 58. — '•

i Gor. xv, ?4, 28.

— ^ Join. VIII, 38.

X!I. 2 2



558 ORIGENIS COMME^TARIA

Al vcro alius his etiam verbis ulens : «Omnis qiii audivil a

» Patre, et didicit, venit ad me *; » non quod Patrem quis

viderit, nisi qui est apud Patrem, hic videt Palrem, dictu-

rus est ex animabus quae corpora induant, quasdam essc

quae antequam oriantur edoclae fuerint apud Patrem, atque

ab eo audierint, qua^ etiam veniant ad Servatorem, atquc

ex earum numero fuisse hos Judaeos quos, sibi eum credi-

dissent, inlerrogat alloquiturque Dominus dicens : « Vos

» igitur, qune audivistis a Patre facite \ » Dicet etiam hos

esse qui vocentur semen Abrahae. Rursum huic alius con-

tradicet dicens hoec quidem verba : « Omnis qui audivit a

» Patre, et didicit, vcnit ad me'^ » ostendere quod qui a Pa-

tre audierlt, et ab ipso didicerit, veniatomnino ad Servato-

rem; illa vero : « Et vos igilur, quae audivistis a Patre fa-

» cite\ » dicla ad Judaôs quaerentes interficere Filium Dei

(quibus eliam, tanquam qui non essent fiHi Abrahae, dici-

citur : « Sifilii Abrahaeestis,opera Abrahae facite^»), docere

hos nondum habere fructus veniendi ad Servatorem. At

vero ad hunc sic coiitradicentem respondebit alius, non

idem esse : « Omnis qui audivit a Patre, et didicit\ »cum

hisverbis : «Et vos igitur, quae audivistis a Palre ' : friHum

namque, praeterquam quod a Patre audierit et didicerit,

etiam venire ad Servatorem; hos vero qui audierint qui-

dem, sed non omnino didicerint eliaiH» nondum esse Abra-

hae fihos.

«Responderunt% et dixerunt ei : Pater noster Abraham

» est'. » Videntur hi abjcctius longe respondere, quam di-

xerit Dominus, declaranles quis ipsorum esset pater : siqui-

dem Jesus ad Deum refcrens dixerat : « Et vos igitur, quae

» audivistis a Patre facite***

: »hi vero abjectius palrem gcn-

1 Joan. VI, 45. — ^ IfJ- vMii, 58. — ^ Id. vi, 45. — '• Idcni , viii, 58. —& Ibxd. 59.— Md. VI, 49. — ^ Id. viii, 58.

8 N. 9. p. 517.

9 Joan. vn.,59. —*o Ibid. 58.



IN KVANG. JOANMS. TOM. XX. SSq

tiiini * palrem siium fatentur,dicenles : « Pater noster Abra-

» ham est ^. » Quod si quis eos defendens, tanquam qui bene

responderint, dicet, Jesu dicente : « Quae audivistis a Pa

» tre facite^, » et voculam Patris referente ad Deum, co^

dicere : « Pater noster Abraham est *, » ceu modestos, et no-

lentes sibi tribuere quod fdii Dei essent; perspicuum est

hoc etiam a Servatorecorrigi, ceu falso dictum, his verbis i

« Si fdii Abrahae estis, opera Abrahoe facite ^ »

« Dicil * illis Jesus : Si fiHi Abrahac estis, opera Abrahaj

» facite ^ » Respondeant qui ex his quac gessit Abraham

elegerunt unura quoddam opus, nempe : « Credidit autem

K Abraham Deo, et imputatum est illi ad justitiam % » et

hoc existimant esse ad quod referantur hoec verba : a Opera

» Abrahae facile, » ut etiam concedatur illis fidem esse opus,

quod minime concederent qui auctoritatem illam admit-

tunt : « Fides sine operibus mortua est ^, » neque hi qui

intelligunt melius esse justificari ex fide quam ex operibus

legis *°; et dicant quare non dictum sit singulariter : « Si fl-

»-lii Abrahae estis, opus Abrahae facite **,» sed numero plu-

rium, « Opera Abrahee facite : » quod meo judicio perinde

valet ac si dictum fuisset : Omnia « opera Abrahae facite. »

Sin vero idera est ac si diceremus : Omnia « opera Abrahas

» facite, » et neque corporaliter adhaerere ancillae debet is

qui uxorem habet, neque defu^nctae conjugi aliam in senec-

tute conjugem superinducere is qui, juxta Servatoris in-

terpretationem, voluerit Abrahae lilius declarari cx eo quod

Abrahae operafecerit;

palam hincdiscimus

necesse nobisesse ut, allegorice intelligentes omnem Abrahae historiam,

^ Gen. XVII, 4)5. — ^ Joan. viii, ."9. — ^ Ibidem, 58. — ^" Ibid., 5g. —* Ibid.

^ N. 10-11. p. 5i8-52i.

' Joan. viii, 59. — 8 Gen. xv, 16. Rom. iv, 5. Jac. ii, 4.1, — ' Ibid. 11,

20. — *^ Rom. III, a8. — *' Joan. viii, 5^.

22.



StJo OniGENIS CO?,iMENTARIA

jingula qunc ipse corporalitcr fccit , spirllualitcr a nobis

fiant; incipienles ab eo diclo : «Egredere de lerra tua,et de

» cognatione tua, et de donio patris tui, et veni in terram)> ûam monslravero tibi *

: » id quod sane dictum esl non

soli Abrahae, verum etiam cuicumque qui ipsius filius sit

luturus. Est enim quoedam uniuscujusqne nostrum terra,

aique quoedam anle divinum responsum non bona cogna-

lio; et postrcmo qusedam domus patris nostri, antequam

perveniat sermo Dei ad nos: quae omnia nobis propter ser-

monem Dci damnanda sunt et omittenda, si Servatorem

audimus dicentem : « Si filii Abrahae estis, opera Abraha?

» facite ^: » sic enim perveniemus, quia rehquerimus ter-

ram noslram, ad eam tcrram quam nobis ostendet Domi-

nus, nempe ad lerram vere bonam, vercque muham, quam

a Domino Deo dari par est his qui quod jubet in illo diclo :

« Egredere de terra tua, » percgerint. Quinetiam tanquam

qui reliquerimus cognationem non bonam, erimus in gen-

tcm mognam, eamque majorem; quam hominum " tan-

quamque qui despexerimus domum patris illaudabilem,

benediccmur, magnificato nomine nostro, et ad tantam be-

nedictionem pervenienles, ut vel nobis quoquebenedicenles

a Domino benedicantur, nobisque maledicentes diris devo-

veantur, atque etiam omnes famillas terroe in nobis benedi-

cantur : quando etiam de nobis sermo ille dicetur : « Egres-

» sus est, « ut dictum est de Abraham : » Et cgressus cst

» Abraham, quemadmodum locutus ei fuerat Domiuus \ »

Existimo autem futurum ut in principio et aliquandiu Loth

nos sequatur, cujus nota illud fuid : « Et ambulavit cum co

» Loth S* » et redeuntes in Ghanaan pertransibimus regio-

nem, usquc ad locum Sichem : sic ascensione cogitationis

* Gen. XII, 1. — 2 joan. viii, 09. — ^ Gen. xii, 2,5. — ^ Ibidem, 4« —* Ibid. ct seq.



IN KVANG. JOA>'MS. TOM. XX. O/f l

proficientes, donec perveniamus ad qucrcum altara. Vide-

bitur etiam nobis Dominus Deus, qui visus est Abrahae, ac

promitlet circa quercum altam semini intelligibili animoe

noslrae dare terram. Porro ad eum qui hiEC verbu conside-

raverit : « Opera Abrahffi facite *, » pertinet quoque aram

a^dificare Domino ^ ; Domino, inquam, qui nobis quoquc

apparel, ubi est qucrcus alla; posteaque recedere a loco

ahag quercus, quasi ad montem, et a monle ad orientcm

Bethel (quod si interpreteris, est Domus Dei), ubi (Igct

lenlorium suum : Bethel quidem tanquam ad mare, Angoe

vero tanquam ad orieutem (si interpreleris enimAngaj, so-

nat Feslivitales) : atque is profocto ccu proliciens post ha;c

rursum Domino aidificabit aram; jam etiam invocare valens

in nomine Domini, per ordinemque inde solvens, qui fulu-

rus est fiHus Abrahae, factus ahquo modo ducendi excrcitus

peritior, inteihgensque ad quot belia seipsum praepararc

oporteat, castrametabitur in soliludinc; poslea cum famem

orlam in lerra sentiet, in /Egyptum descendet, iliichabita-

lurus, ne adversum quoque se praevaleal fames, qua& super

lerram pricvaiuerit; descendetque in /Egyptum cum con-

juge sua eieganti forma, pactis quibusdam cum ipsa con-

slitutis, quo se mansuete iEgyptii iiiius causa utantur,

sintque iili in /Egypto oves, et viluli, et asini, et servi, et

anciliae, et muii, et cameH, d« quibus singuiis, aiicujus sa-

pientis et qui profunda Scripturae docte penetrare possit,

oflicium erit dicere : et certe generatim omnem Abrahê

historiam expiorantes, et quoecumque de ipso sunt scripta,

quae unum dicunt et aliud innuunt, spiriluaies spirifeuaiiter

omnia facere conabimur. Vidc vero annon aperte ex liis

quae in hoc ioco indagavimus, constet sapienlis cujusdani

csse, et omni virtute ornati, heri Abrahae fdius. Quid enim

opus est dicere quanta opus sit sapieulia ut Abralia; opera

* Joau. VII!, ")i^. — ^ Gcii. XII, 7 ct seq.



34*2 ORlGEiMS COMMli^TARIA

consldeieoius, quantaque opus sit potentia ut ea faciamus?

Sed quali sapienlia qualique potentia egemus, nisi Ghrisli,

qui est Dei polentia et Dei sapienlia*

? Gum ergo scriptum

sit : « Si filii Abraha^ estis, opera Abraha? lacite ^, » conse-

quenler huic dixeris : Si fihi Isaac estis, facite opera Isaac :

simihterque de Jacob et de singuhs sanctis patribus. Con-

tra singuli peccantes generatim quidem fdii sunt diaboli,

quoniam « Qui facit peccalum, ex diabolo natus est ^; »

privale vero vel Gain, vel Gham, vel Ghanaan, vel Pharao-

nis, vel Nabuchodonosor, vel ahcujus impiorum. Gonse-

quenleretiam his dices, unumquemque ex hac vita migran-

tem proficisci ad suos patres : omnibus enim hominibus

decedentibus e vita, non soH Abrahamo dici csnsendum

est : « Tu autem ad patres tuos ibis *, » eliamsi non omni-

bus hominibus addatur illud, cum pace, At vero perfectis,

hisque qui spiritualiter longajvi fuerint, illud etiam additur

« In senectute bona ^: wquandoquidem « Ganlties homini-

a bus est prudentia, et Gorona gloriationis est senectus S* »

et gloria veris ac divinis senibus canities illae sunt, quae

menle cernuntur, ipsos ornantes.

« Nunc autem quaeritis me interficere,hominem, quive-

» ritatem locutussum vobis, quam audivi a Deo \ » Jesum

qui quaerunt interficere, quoniam Deus non interficitur,

ctiamsi interficient, hominem interficicnt. Quod si quae-

runt interficere, et nondum interficiant, insidias illi veluti

homini struunt, non Deuni esse existimantes cui struuntur

insidiae. Nam nullus existimans Deum esse cui struuntur

insidiae, insidias illi slrueret. Gernere vero licet quosdam

aliquo modo semper Sermoni struentes insidias, quoniam

interficere quaerunt eum et delere : tanquam hominem ip-

sum (hoc est humanum et mortalem) esse existimantes;

* 1 Cor. 1, 24- — ^ Joan. vmi, 09. — '1 Joan. iii, 8. —^ Gcn. xv^ iS.

— ^ Sap. IV, 9, — 6 Pfov, xvj, 5i, — ' Joan, vm, 4o.



IN EVAHG. JOAiîMS. TOM. XX. 3/|5

qui vel humaniorem ipsius partem, et qiiod videtur, inva-

dunt : sed ut corpus etiani Sermonis interficiant, perspi-

cuum est eos post haec amplius aliquid facerenon

posse.

QuamoLrem non est nobis timendum ab his qui occidunt

corpus S nihil reliqui postea quod faciant habentes : neque

limendum est ab his qui occidunt corpus, animam vero

Sermonis inlerficere non valent : sed si quispiam est ejus-

modi sermo, cujus corpus et anima perdi possint, quia sint

perditione digna, timendus est Dei Sermo, qui potest et

corpus et animam perdere et delere, sive in gehenna, sive

quo ei lubitum fuerit ; Dominus enim Jesus conficiet spiritu

oris sui, et abolebit chiritaie adventus sui sermonem hunc

sibi adversorium, et efferentem se adversum omnem qui

dicitur Deus aut numen ^. Et sane hi ad quos est sermo

quaerunt interficere hominem qui veritatem locutus est,

*quam audivit et accepit a Deo ^ Etiamsi simpliciter locum

hunc interpretemur, aperle Servator docuit quod is quem

quaerebant Judaei, ut morti traderent, Deus non erat, sed

homo, qui etiam interfectus est. Nam Dcum dicere mori,

nefas est : et hanc ob causam Verbum illud, quod erat hi

principio apud Deum, quod eiiam Deus Verbum eral % nonmortuum fuit

« Hoc ^ Abraham non fecit \ » Quod nullo modo Abrahac

facile factu erat, si non fecit Abraham, idque poste^ conti-

git, destruere atque. abrogare videtur hunc contextum :

<i Hoc Abraham non fecit : » quibusdam ad hoc dicturis,

frustra dici : « Hoc Abraham non fecit, » si id nullo modofieri poterat aetale Abrahae : non enim natus erat Abrahae

lempore Jesus. Sed dicerem ego (quoniam veluti in laudem

dici Abrahai opinor haec verba : « Hoc Abraham non fecit» )

* Matlli. x,aS. — 2 aTlusii. ii, 8,4. — 3 .kau. vi.i, iu. — * J.l. 1, i,a.

^ N. ia-17, p. 021 5oi.

* Joan. vm, ô.



344 OniGElMS COMMIilNTARIA

juxla (loclrinam Servatoris docentis, ac dicentis : « Abrahain

» paler vester exultavil ut videret diem meum, et vidit, et

» gavisus est *, » fuisse etiam Abraha) tempore hominem

qui veritatem, quam a Deo audisset, loqueretur; quem ta-

men Abraham interficiendum non curarit. Et observa quod

homo, qui tropice intelligitur in Jesu, nunquam non adve-

nerit in hanc vitam, et post lempora hisloriae sui ipsius, et

antea. Hanc ob causam fieri non posse existimo ut omnis

« qui semel illuminatus fuerit, quique donum cceleste gus-

» laverit , et particeps factus fuerit Spiritus sancli ,gusta-

» verilque bonum Dei verbum ac virlutes futuri saccuh*, et

T* excideril, dcnuo reponatur per poenilenliam, ab integro

» crucifigens sibimetipsi Fihum Dei, et infamans, vel, ante

» crucifigens, vel, denuo crucifigens Filium Dei, infamans-

» que^,» sive antequam corporaUs Servatoris nostri adven-

tus historiis mandaretur, sive post. Non enim qui nunc post

illuminationemcaeteraqueDei in sebeneflcia peccat, Filium

Dei denuo crucifiglt propter peccata ad quoe recurrit, nihil

perficiens illius actionisqua? communius dicitur corporalis,

ad crucifigcndumFiliumDei : non idem autem etiam antea

fieret; etquipeccat postquam audierit divina verba, antea

crucillxcratFilium Dei. Quod si cui placet admiltere quod

in Aclis Pauli scriptum est, tanquam a Servalore diclum :

t( Denuo debeo crucifigi, » is quemadmodum post advenlum

aduiiltit illud, « Denuo debeo cruclfigi,» sic et ante adven-

lumadmitlet locum habuisse, quando eadem causa est di-

cendi : « Jam debeo crucifigi. » Gur enim non etiani antea

cruclfixus est, ut crucifigendus esl denuo? Vide vero an-

non tantuni sanctorum, qui post Christi advenlum fuere,

sit vox illa : « Gum Ghristo crucifixus sum % » sed ajque ad

j>riores eliam pertineat, ne difTcrre dicamus sanclos qiii

posl Ghrl^ti advenlum fuere, a Mosc, ct Piophetis, el Pa-* Joan, VII!, 55. — ^ Hebi-. vi, 4 «t scq. — ' (Jal;i!. n, 15.



IN EVANG. JOA.NMS. TOM. XX. 0^5

Iriarchis; vox illa quoqiie : a Vivo ego, non amplius ego, scd

» vivit in me Christus *, » teque etiam dicatur non solum do

sanclis qui post Christi advenlum fuere, verumetiam dehis qui antca. Observo etiam et hoc diclum Servatoris :

« Dcus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob ; Deus aulem

p non esl morluorum,sed vivenlium%)>num forle Abraham,

Isaac, et Jacob, proptcr hoc sint vivcnlcs quoniam et ipsi

cum Christo consepulti resurrexerunt; non omnino tamen

corporalis sepulturae Jcsu, vel corporalis resurreclionis ejus

inslar. Haic hactenus de eo quod est : « Hoc Abraham non

» fecit "\ » Quid autem hoc est aliud, nisi quajrere interflcere

hominem qui vcritatem locutus fuerit, quatn a Deo audie-

rit? Tradimus enim et docemus nunquam dcfuisse sanctis

spirilualcm Jesu advcntum, atque dispcnsalionem. Quod si

haec,(perinde atque in ahis consideravimus) ad sensum ana-

gogicum rcduxeris, ahus haec omnia hujus loci simihler ex-

planare tentabit, ad mysticum Abraham ea referens (omissa

vulgari explanandi consuetudine), quterens horumsingulo-

rum consequcnliam.

« Vos facitis opera patris vestri\ »Quod ad diclum hoc

atlinet, clarum non cst quem palrem Judceorum, qui sibi

credideranl, quique nondum agnoverant veritatem, veht

diccre : ad hos enim haec omnia loquitur, et nisi post pauca

intuhsset : «Vos ex patre diabolo eslis, et desideria patris

» vestri vullis facere \ » ne nunc quidem agnosccremus (sal-

temapcrle) consiUum loquenlis. Nec mirum profeclo, si

ad eos Judajos qui ei crediderant, nec tamen tantum tem-

poris in scrmone ejus permanserant, ut vcre ipsius facti

discipuh agnoscerent veritatem, ut ab ea hberarentur, di-

xerit : « Vos facitis opera patris vestri " ; » ct ilhid etiam quod

in sequenlibus subjungitur : « Vos ex palre diabolo estis'. »

* Galat. M, 20. — 2 Maiii,. xxii, 5?.. — ' Joan. vui, 4o. — * Ibid. 4»» —' Ibid. 4i- —

^ Ibid. 41. —' Ibid. 4i.



.^4^ ORIGJiMS COMMEWTARIA

Quamvis eiiim inhum^num hoc dictum vldeatur ad eos qui

ei crediderant, quique aHquo modo aL eo cdocti fuerant,

non tamen eousque ut vere discipuh Christi dicerentur,

attamen necesse est consideremus illud a Joanne in Gatho-

lica Epistola diclum de filiis Dei, deque fdiis diaboH : « Qui

» committit enlm^ inqait, peccatum, ex diabolo est, quo-

» niam ab initio diabolus peccat. Ad hoc apparuit Fihus

» Dei, ut dissolvat opera diaboU. Omnis qui natus est ex

» Deo, peccatum non committit, quoniam semen ipsius in

» eo manet, et non potest peccare, eo quod ex Deo natus

» est. In hoc manifesti sunt filii Dei, et filii diaboli : omnis

» qui non facit justitiam, non est ex Deo, et qui non diligit

» fralrem suum*. »Quibus verbis sichabentibus, considera

annon aperle dictum sit : «Omnis qui committit peccatum,

» ex diabolo est. «Proinde in quantum peccatum committi-

mus, nondum exuimus ortum ex diabolo, etiamsi crederc

iu Jesum existimemur; et consequens est hoc dici a Jesu

Judaeis qui 'ei crediderant : « Vos facitis opera patris ves-

» tri^,» relalionem habente voce pairis ad diabolum, prop-

ter illud : « Vos ex patre diabolo estis^ » Quod si omnis qui

committit peccatum, est ex diabolo; omnis qui non est e?^

diabolo, non committit peccatum. Quinetiom si ad hoc ap-

paruit Filius Dei, ut solvat opera dlaboli, quia huic non ex-

hibuerimus nos ipsos solventl opera diaboli, nondum depo-

suimus esse filii diaboli; quia ab operibus agnoscimur cujus

filii simus : ex quibus etiam perspicuum est, non propter

opificium aliquem diaboH fdium esse, neque quia sic crea-

tus fuerit, filius quisplam in hominibus dici Dei; imo ma-

nifestum est quod qui aliquando fuerit diaboli fdius, eflici

possit fdius Dei. Id quod etiam Matthaeus hunc In moduni

manifestat Servatorem dixisse, scribens : « Audistis dictum

!) esse : Diliges proximum tuum, et odio habebis inimicum

* 1 Joan. jii, 8, 9, lo. — ^ Ideni, vm, 4i' — ^ Ibid. 44-



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. 3^7

» luuiD. At ego dico vobis: Diligileinimicos vestros, et orale

» pro persequentibus vos, ut sitis filii Patris vestri, qui iu

»

coelis est \» Orate enim, quia oranles pro persequentibus

vos, et inimicos veslros amore prosequenles, filii efRcie-

mini Palris coelestis, si quis antea ex vobis non fuerit illius

filius. Quoniam autem manifesti sunt filii Dei, et filii dia-

boli, propter id quod superius dictum est de diaboli filiis,

nempe : « Qui committit peccatum, ex diabolo est^* » de fi-

liis vero Dei:

« Omnis qui natus est ex Deo, peccatum non» commiltit, quoniam semen ipsius in eo manet, et non po-

» test peccare, eo quod ex Deo natus est: »perspicuum est

hominem omnem qui compleverit rationem, vel filium Dei

vel filium diaboli esse. Aut enim committit peccatum, aut

non committit : cum nihil sit inter commitlere peccatum et

non cpmmittere peccatum, et si quidem peccatum commit-lit, diaboli est; sin vero peccatum non committit, ex Dco

natus est. Conjuncta sunt autem enuntiationi horumde filiis

Dei et filiis cliaboli, qucc in Epistola ipsa dicuntur de his qui

sunt in Filio Dei, deque his qui non viderunt eum : « Omnis

» eniin {inquit) qui in eo manet, non peccat; et omnis qui

» peccat, non vidit ipsum\ » Igitur si omnis qui in illo ma-net non peccai, qui peccat non manet in Filio; et si omnis

qui peccat non vidit ipsum, qui vidit ipsum non peccat.

Pariter hoc etiam notabis, quid sibi vclit Joannes dicens :

« Omnis qui peccat non vidit ipsum, » quasi his verbis,

vidit ipsum, innuens semper aliquos esse posse qui vi-

deant Filium Dei, quique ex ipsius visione participent po-

lentiam nunquam peccandi. Pra^lerea dices haec verba :

« Vos facitis opera patris vestri % » aliquando quidem dici

ad fdios diaboli, aliquando vero ad filios Dei : qui peccata

namque committunt, opera patris sui diaboli commitlunt

at vero qui praeclare se gerunt, opcra faciunt Palris suL

* Malth. v,45 etscq. — î Joan. iii, 8,9, 10. — Mb. 6. ^^ Id. viu, 4i.



3/j8 ORIGENIS C031M1-NTA11IA

Dci. Scd probabile est fulurum ut aliquis cx his oioveatur,

cogitans an faciendo Lona ct mala seorsum, idem propler

bona filius Dei, et propter mala filius diaboli esse possit.

Scd lioc pra^terquam quod absurdissimum est, non inuui-

tur ex dictis. Enuntiat namque Joannes quod unusquisque

qui ex Deo natus est peccatum non faciat, quod scmen il-

lius in seipso habeat, nec posse hunc peccare, co quod ex

Deo natus sit : « Omnis igitur qtii ex Deo natus est, pecca-

» lam non committit* : »nec tamen scriptum est quod om-

iiis iialus ex diabolo justitiam non committit, sed : « Qui

» commitlit peccatum, ex diabolo est^. «Piursus non quem-

admodum dictum est : « Qui committit peccatum, ex dia-

» bolo est, n ita scriptum esl : Qui committit justitiam, ex

Deo est. Et adhibe animum ad dilTerentias propositionum,

quonam pacto cum omni diligentia a Joanne dictae fuerint

adeo ut miretur aliquis, quomodo irreprehensibiliter et, ut

quidam dicerent, dialectice, illis ususfuerit, similia non af-

ferens de his qui sunt ex diabolo, deque his qui sunt ex

Deo : similiter vero extulissel, si scripsisset, quemadmodum

« Qui peccatum committit, ex diabolo cst, »ita : Qui jusli-

tiam committit, ex Deo est; vel si quemadmodum scripse-

rat : « Omnis qui natus est ex Deo, peccatum non commit-

» lit, » scripsisset : Omnis qui natus est ex diabolo, justiliam

non committit. Annon etiam sapientissimeadmodumposuit

verbum est ct vocabulum gcnitus : verbum est^ dictum

de eoqui

exdiabolo est,

nonponens de his qui ex Dco

sunt; et vocabulum genitus, scriptum de his qui sunt ex

Deo, non ponens de his qui sunt ex diabolo? Extulit eniui

eum qui ex Deo est, vocabulum genitus ponens dc eo;

quod si etiam de diabolo posuisset, pejus quiddam ostensu-

rus erat quam si dixisset : « Est ex diabolo : »atque etiamsi

posuisset verbum est de eo qui est ex Deo, quemadQiodum^ 1 Joan. m, 9. — ^ I!)iJ. 8.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. 5/|9

posuil dc co qiii cx diabolo csl, minus oslcnsnrus lucraL

flc eo (jui ex Dco iialus cst, cum longc mclius sil gcnilum

fuisse cx Dco quam ex Deo cssc. Scd dicct aliquis quas-

dam crcaluras esse ex Deo, quaj omnino genita; non siiit

ex Deo, hasque omnino inferiorcs esse omnibus qua3 a Deo

dicantur genita esse. Ac ccrte cum pcrveneris ad differen-

liam illam qurc cst inter esse ex diabolo, et inter genitum

esse exDeo, qutneres num forte aliquis sit qui etiam cx dia-

bolo sit nalus; cum omnino qui sit ex diabolo, non conti-

nuo ctiam natus sit ex diabolo : et rursum num sit aliquis

cx Deo, qui non etiam omnino ex Deo sit natus; cum si sit

aliquis ex Deo, non omnino sit ctiam natus ex Dco. Proinde

formatur, delineaturque qui natus est ex Dco, si peccatum

non committat,eo quod scmenDei in ipso maneat, eta po-

tentia Dci in se cxistente ingenita vim habeat in posterum

non peccandi. Dicitur etiam in extremo hujus Epistolne :

« Omnis qui natus est ex Deo, non peccat : sed qui gcni-

» tus est ex Deo servat seipsum, et Malus non tangit eum*. »

[Quod si is qui ex Dco natus est seipsum tuetur ct scrvat,

ncc Improbus, id est diabolus, ipsum attingit], qui seip-

sum non servat, ne Malo illo tangatur, non genitus est cx

Deo; et omnis quem tangit Malus ille, non gcnitus est cx

Deo : tangit autem Malus ille cos qui seipsos non servant.

Quoniam vero iis qua? de Abraham dicta sunt, nullo facto

inlervallo, hoc infcrtur : « Vos facitis opera patris vestri^, »

quaerebamus num forte propter primum Abraha) datum

mandatum hoc scriptumsit. Primumnamque divinum man-

datum ad eum sic habct : « Egredere de tcrra tua, et de

» cognatione tua, et dc domo patris tul, et vade ad terram

» quamostendam tibi^ » Exivit ergo Abraham de domo pa-

tris sui, quod non fecisse convincuntur hi qui reprehcn-

duntur eo quod non bene dixerint : « Paler nostcr Abra-

* 1 .Toan, V, i8. — ^ Joan. vm, \i. — ' Gcn. xii, i.



5e5o ORIGF.NIS C0MME?\T/VT\IA

» ham est*; «nam si filii Abrah£e faciunt opcra ALrahne, ct

si primum opus est exire de terra sua^ et de domo patris

sui, et proficisci ad eam terram quam illi ostenditDeus,

et hanc ob causam hi ad quos est sermo reprehenduntur

tanquam qui non sint fihi Abrahap, hquet eos idcirco re-

prehendi quia non exierint e domo patris sui, tanquam

adhuc ad Malum patrem (diabohim) pertinenles, atque

adhuc palris ilHus opera facientes. His a nobis hunc in con-

textum dictis, palam opinor eos convictos qui hinc oslendi

existimant filios diaboH ex creatione esse.

« Dixerunt ergo ilH : Nosexstupro nonsumus nati; unum

» patrem habemus Deum^. » Quaero num forte Judaei iHi

qui dicuntur Domino credidisse, redarguti quod non sint

fdii Abraham, acerhius non respondeant iHi, tecte innuen-

tes Servatorem ex stupro natum fuisse : hoc suspicantes,

ut probabile est, quod admissus non fuerit celebris atque

divulgatus ilfms ortus ex virgine. Admodum enim praeter

ralionem atque proeter rem de qua agitur, videntur mihi

haec verba ipsi efTulisse; cum neque ad superiora, neque

consequenler posterioribus dictum fuisse possit, ac ne sim-

pHciter quidem inteHigi iHud : « Nos ex stupro non sumus

»nati,))quod ipsi dixerunt. Quinetiam quoniam palrem

suum dicebat Deum Servator, neminem hominem patrem

sui ipsius confilens, probabile est ipsos HH dicto : « Nos ex

» stupro non sumus nati,» subjungere rursum infensos il-

lud : « Unum patrem habemus Deum : » tanquam si dice-

rent : Nos, potius quam tu, habemus unum patrem Deum,

qui te ortum dlcis ex virgine, cum natus sis ex fornicatlone;

qui etiam dicis te unum solum patrem habere Deum, quia

jacles te natum ex virgine; fatentlbus alloqui nobis Deum

patrem, non tamen negantibus hominem etiam nos habere

patrem. Sed dicet aliquis haec sic intellecta non posse essc

^ Joan viii, 5c). — ^n^jfi ^^,^



IN irANG. JOANMS. TvOM. XX. o5 l

verba eoruni Judocorum qui illi cretliderant. Adquod dicen-

dum CvSt quod cum principio dictum fuisset illis illurl : « Si

a vos-^manseritis in sermone meo, vere discipuli meierltis,

» et agnoscelis verilatemS » perinde ac possent manere in

scrmone Jesu, et non manere, non difficillimum factu esse

quosdam redargutos non mansisse in sermone ipsius; cum-

que non mansissent, acerbius et repugnanter illud dixlsse :

« No5 ex stupro non sumus nali; unum palrem habemus

» Deum".» Videntur autem mihi contenlioslus quoque re-

spondisse : cum cnim nntea dixissent : « Semen Abrahac su-

n mus*,» et quasi hoc manifestius confessi fuissent per il-

lud : '( Pafeer noster Abraham est *, » cum ad illud rcsponderi

audivissent : « Si filii Abrahaa estis, opera Abrahae facite,»

majorem Abrahamo suum ipsorum patrcm fatentur dicen-

tes : « Unum patrcm habemus Deum ^ » Ac fortassis eo quod

aliqui homines sint ex diabolo, alii vero orti ex Deo, omnes

recte diceremus qui geniti ex Deo non essent, ex stupro

ortos fuisse. Non enim ex sponsa, sed ex meretrice materia

gignit vel creat diabolus eos qui ab ipso sunt; qui etiam

immodice affecti, et affixi rebus corpornlibus agglutinantur

merelrici matcria?, facti cum ipsa unum corpus : cum hi

qui ex Deo fuerint geniti, a meretrice materia recedant,

atque etiam agglutinentur Domino, uniti Sermoni illi qui

in principio erat apud Deum % et Sapientiae ipsius, quam

creavit principium viarum suarum ad opera sua'; ut sint

cum ipsa unus spiritus : « Qui enim agglutinatur meretrici,

» unum est corpus : qui vero agglutinatur Domino, unus

» spiritus est^

« Dixit iUis Jesus : Si Deus pater vester esset, diligeretis

» utique me : ego enim ex Deo exivi, et venio ^ » Quoniam

1 Joan. vin, 3i, 02. — ^lhid. 41. _ 3 i|j.i,]. 35. _ 1* Ibid. 59. —5 IbiJ.

4i. — * Idem, I, a. —~ 7 Prov. viii, 23 — ' 1 Cor. vi, iG, 17. — 9 Joan,

VIII, 43.



002 OKIGEMS COMMENTAHIA

qui naluras inlrodiicunt, ulnnlur hoc lcxlu, enarranlcs ip-

sum, [ac si dixisset Jesus :] Tanquam ognalum vobis ac

fralrem agnovisselis me, atque veluli proprium dllexissetis

me, si Dcus pater vesler esset; movenda sunt conlra ipsos

dubia hunc in modum : Erat quando Paulus oderal Jesum,

cumque oderat cum depopularetur et persequeretur Ec-

clesiam Dei ; veraque narrans dicehat illi primum Dei ora-

culum : « Saule, Saule, quid me persequeris* ?» Si ergo ve-

rum est illud: « Si Deus pater vesler esset, diligeretis utiquc

» me ^; » perspicuum est quoque illud, quod cum hoc con-

vertitur, rectum essc : Si me non diligeretis, ncquaquam

Deus pater vester esset. Ergo Deus pater non cst eonnn

qui non diligunt Jesum : cuinque lempus fuerit quo Paulus

non diligebat Jesum, sequitur quoque tempus fuisse quo

Deus pater Pauli non erat : non ergo nalura Paulus erat

Dei filius, sed postca faclus ost Dei filius : quando eliam

rccte assumeremus id quod sequitur, illud quod pra^cedit

conjunctum dicens : Atqui,o Paule, Deus pater esttuus, di-

ligis ergo Jesum. Quinetiam ante lempora fidei Pauli, cum

verum esset illud : « Si Deus pater vester esset, diligerelis

»

utique me,» recte assumere posset Jesus dicens:

Atqui, oPaule, menondiIigis,non ergopater luusDeus est. Quando

autem Deus eflicitur alicujus patcr, nisi quando aliquis ser-

vaverit mandata? quibus, cum antea non esset aliquis filius

Patris coelestis, efficilur ipsius filius; quando etiam Pater

ducens hunc ad regenerationem, quasi pater ipsius effici-

tur, et habelur ipsius pater. His adjungere possumus qua3

in Evangclio sccundum Matthajum scripta sunt hunc in mo-

dum : « Audistis diclum esse : Diliges proximum tuum, et

» odio habebis inimicum tuum. At ego dico vobis : Diligite

» inimicos vestros, et orate pro his qui vos persequuntur,

» ut sitis fdii Patris vestri, qui in coelis est\ » Adhibe au-

^ Act. IX, 4. — 2 Joan. vin, 42. - ^ MaUli. v, 43, 44, 45.



IN liVANG. JOANNIS. TOM. XX. oS5

i€m animum ad illud : « Ut sitis filii Palris vcstri, qui in

» coelis est, » ostendcns quod qui antea non est filius il-

lius Patris, qui est in coelis, deinde illius efficiatur filius.

Cumque diligenter oLservaveris illud, vestrl, quod addi-

lur vocabulo Patris (sic enim scriptum est : « Ut sitis filii

» Patris veslri » ), quaeres utrum simplicius illud dictum sit,

an peccantibus exemplaribus additum sit illud, vestri, Ni-

hil enim quaesissemus, si scriptum fuisset : « Ut sitis filii

» Patris illius qui in coelis est; » et praesertim quoniam vi-

dentur hasc repugnare, ut aliquis sit filius non simpliciter

Patris illius qui est in coelis, sed sui Patris : nam si est pa-

tcr ipsius, non efficitur postea filius ipsius; sin vero ipsius

fdius efficitur, non erat antea ipsius pater. Illud simul ob-

servabis, eo quod ex his qui censentur credere, quidam

servi Dei, rursum alii dicantur filii Dei, an forte non quale-

cumque mandatum, sed quaedam per excellentiam prae-

clare acta faciant aliquem, qui ea obierit, effici filium Dei.

Quamobrem cum in Matthaeo multa sint dicta, illud ob-

serva : « Ut sitis filii Patris vestri, qui in coelis est, » quod

subjungitur illis verbis : « Ego aulem dico vobis : Diligile

» inimicos vestros, et orate pro his qui vos perscquuntur. »

Elucet enim similitudo erga Deum, atque imitatio ipsius di-

ligentis omnia entia, et nihd abominantis eorum quae fecit,

etomnibus parcentis (quandoquidem ipsius Domini aiiima-

rum amantis sunt omnia) ineo qui diliglt inlmicos suos, et

precatur pro his qui persequuntur eum. Verum quomodo

convenienter subjungeretur illud : « Ut sitis filii Patris ves-

» tri, qui in coelis est,» illis

verbis:

« Dictum est:

Nc com-» mittas adulterium : at ego dico vobis : Quicumque aspe-

» xerit mulierem ad concupiscendam eam, jam adulterium

» commisit in corde suo cum ea *, » atque illis de perditione

unius membrorum, ne totum corpus conjiciatur in gehen •

* MatUi. V, aj, 28, ag..



354 ORIGEISIS COMMEMARIA

nam? Quinetiam si post illud : « Dictum est anliquis : Non

» pejerabis, sed persolves Domino juramenta tua : at ego

» dico vobis : Ne juretis omnino^ » subjungerelur, « ut silis

» filii Pairis vestri, qui in coelis esl ^,» multum profeclo of-

fendiculi ex se fecisset : nunc autem ut ille Pater coeleslis

exoriri solem facit super malos et bonos% sic unusquisque

filiorum Dei dilectionem in semetipso veluli solem hobens,

hanc exoriri facit etiam super malos, cum suos ipsius di-

lexerit inimicos. Ac rursum quemadmodum pluit Deus su-

per justos et injustos *, ita sanctus veluti pluviam quamdam

demitlit precationem super eos qui deorsum degunt, eo quod

illum persequebantur,protalibus etiam orans. Haec quidem

in illud quod mihi explanandum incidit : « Si Deus paler

» vester esset, diligerelis utique me^ »

Videamus vero et illud : « Ego ex Deo exivi, et venio ^: »

cum quo conferre illud Michaeae utile videtur sic habens :

« Audite, populi, sermones, et attendat terra, et omnes qui

» in ea sunt, et erit Dominus testis contra vos, Dominus, in-

» quam,de domosanclasua.Ecceegreditur Dominusde loco

» suo, et descendet, et calcabit super excelsa terrae, et com-

» movebuntur montes sub illo, et valles liquescent sicut cera

» a facie ignis, et sicut aqua quae descendens per praeceps

» defertur' : » et vide an forte aequipolleat illud : « Exivi a

» Deo, » cum illo : « Dominus egreditur de loco suo : » quo-

niam quando Filius in Patre est, in forma Dei existens, an-

tequam seipsum inaniat, veluti locus ipsius est Deus : et si

quis consideret ipsum existentem in principali illa Dei

forma, videbit nondum egressum a Deo Filium ipsius, et

Dominum nondum egredientem de loco suo; cum vero

cum hoc statu contulerit statum illius qui seipsum ina -

nivit, ex eo quod formam servi assumpserit, inlelliget quo-

* Matlh. V, 35, 54. — ^ Ibid. 45. — ^ Ibicl, — * Ibid. — ^ Joan. viii, 42-

— 6 Ibid. — ' Mich. I, 2, 5, 4.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. 555

modo Fillus Dei cxierit, et veneril ad nos, ac veliiti exlra

eum qui misit iiluui factus fuerit; eliamsi alio modo non

dimiserit iilum solum Paler, sed est cum ipso qui eliam cst

in Filio, quemadmodum Filius est in Patre.Sin vero non

consideraveris alio modo esse Filium in Patre, quam erat

anlequam exiret a Deo, videhitur repugnare egressum esse

aDeo, et egressum a Deo esse adhuc in Deo. Ca^terum alii

illud : « Exivi a Deo, » exposuerunt pro eo quod est, Geni-

lus sum ex Deo : quos sequitur Filium diccre ex substantia

genitam fuisse Patris, veluti diminuti, etcareniis substantia

Filii quam ante habebat, quando generavit Filium : tan-

quam si consideraret aliquis hoc etiam in praegnantibus.

Gonsequitur aulem illos dicere Patrem et Filium corpus

esse, ac Palrem dividi : quae dogmala hominum sunt eorum

qui ne per somniom quidem rerum quie animo cernuntur,

et incorpoream naturam (quae proprie est substantia) ima-

ginali sunt : unde etiam perspicuum est hos in corporall

loco Palrem esse daturos, et Filium immutato loco, ex loco

ad hanc vitam devenisse, nec mutasse statum ex statu, ut

nos interpretati sumus.

« Neque enim a memelipso veni, sed ille me misit*. »

IJtTC arbitror dici perinde quasi a semetipsis veniant qui-

dam, non missi aPatre, doctrinam vel prophetiam promit-

tentes. Atque de talibus quidem hominibus docemur a Jc-

remia, apudquem scriptum est: «Non mittebamProphetas,

» et ipsi currebant^. »

« Quare^ dicta mea non agnoscitis? quia non potestis

» audire sermonem meum*. » Yos, inquit, non possesermo-

nem meum audire, in causa est quod dicta mea non agnos-

catis. Unde primum comparanda nobis est vis audiendi di-

* Joan. VIII, 4'-^- — ^ J'"'"- XXIII, 2;

.

3 N. 18. p. 352.

^ Joan. VIII, 4"^'

s5.



356 ORIGENIS COMMl-NTARI.i

viniim sermoiiem, ut deinde omnia Jesii dicta agnoscero

possimus : licet enim illi qui antea non valebat audire ser-

mones Jesu, postea eo pervenire ut possit audire illos; quo-

niam quamdiu non medicaverit alicujus auditumSermo, ac

lllius Dei dicens surdo, Adaperlrt^ , non potest ille audire.

Simul alque autem solutum fuerit vinculum quod occasio-

nem praebebat surditatis, tunc audire quis poterit Jesum;

quando etiam cognoscere potest ipsius dicta. Alioquin di-

cant nobis illi qui existimant hisce vcrbis constitui dogma

de naturis, ulrum poterant illi quibus medicatus est post-

eu, surdi adhuc existentes, audire an non? Sed cum liqueat

eos non potuisse, perspicuum est hcere immutari ab impo-

tenlia audiendi sermones Jesu, ad audiendum illos, et pro-

pter naturam incurabiliter habentem, quando non potest

aliquis audire : suntque haec potissimum dicenda his qui

ab Ecclesiae decretis dissident, gaudenles allegoriis, et sa-

nationum historiam reducentibus ad curationem animaj*

quam Jesus Hberat ab omni morbo et ab omni molUtie.

Arbitror vero ego vocabulum nudire positum nunc esse

pro intelhgere quae dicuntur; vocabulum vero agnoscere^

pro eo qui percipiens assentitur, illustratus luce cognos-

cendi ea

« Vos^ ex palre diabolo eslis, et desideria patris vestri vul-

»tis facere \ » Ambiguus (4) est conlextus [proinde quoque

duplex ex eo ehci potest sensus] : alter, quasi diabolus ha-

beat patrem, ex quo patre (quantum ad contextum alti-

net) ostendantur hi esse adquos est sermo ; alter (qui etiam

mehor est) : Vos ex hoc patre estis, de quo prajdicatur dia-

bohis. Atque ambiguus quidem futurus erat hic contextus,

si etiam omisso primo articulo, toO, dictum fuisset « ex pa-

y> tre, »et non « ex illo patre; » attamen apertius apparuisset

* Marc. VII, 54- ' Joan. viii, 44-

"^ N. 19, 20. p. ooo-ooj.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. 3^7

\olunlas conlextus. Et quidem qui favcret credenti esse

aliquem diaboli palrera, cujus filios videatur dicere hos ad

quos est sermo, verbis quae subjunguntur usurus est sic se

habentibus : « Cum loquitur mendaclum, ex propriis loqui-

» tur; quoniam mendax est, et pater ejus* : » dicetque men-

dacium esse diabolum, diversum vero ab hoc cssc mendacii

patrem : sed non recte hoc diceretur; nam magis conve-

niet mendacium contrario dicentis : « Ego sum veritas^ : »

dico autem contrario Chrlsli, cui mendax est pater, qui

diabolus est. Sed consentaneum est ahquem offensum iri,

eo quod dixerimus Anlichristum esse mendacium; vitupe-

rabilem non amplius futurum, si hypostasi et essentia nil

aUud sit mendacium : contra quem cum attuleris in me-

dium illud : «Perdltio factus es, et non eris in saeculum' »

(quod in Ezechiele dictum est de quodam qui propter vi-

tium immutatus fuerat, ut esset ipsa perditio), tu simlHter

etiam proferes ahquem non esse natura mendacium, ex

creatione, sed ex mutatione, et proprio proposlto talem

factum fuisse, et sic, ut nove dicam, naluralum. Quamob-

rem non fuglens quis ceu absurdum dicere Antlchristum

mendaclum esse, dicet omnibus ellam congruere mentlen-

libus hoc dictum : « Cum loqultur mendacium, ex propriis

» loquitur*. » Cura enim mendacium, quod in singuhs men-

tlenlibus inest, loquitur, cx propriis mendacis loquitur.

Qiiinetiam si haec verba : « Mendax est, et pater ejus*, »

eo referas, ut unumquemque proferentem mendacium ex

suo ipsius ore, dlcas esse patrem ejus mendacii quod lo-

quitur, hujusmodi sane asslgnatio absurda non erit. Sed

dicta haic sunto veluli adjacentia amphlbobaj contexlus

nobis expositi.

Sequitur : « Et desideria palris vestri vultis facere*^. »

» Joan. vur, 44. _ 2 i^ j,^^ g — 5 Ezech. xxvui, 19. — ^ Joan. ri-f,

44- —* Ibid. — Ubid.



558 ORlGKîS COMMENTARIA.

Enarrantes illa verba : ft Yos facitis opera patris vestri S »

anlevertimus eliam in hoc disserere; frequenter alioqui

colligenles quae nobis utilia visa fuerant ad enarrationem;

proinde slne causa nunc hoc in loco non immorabimur.

Quod si quis ortus fuerit ex diabolo, eo quod committat

peccatum, et hunc ab illo ortum non aboleverit, hic non

unum, sed phira desideria tahs patris vult facere : cum-

que desideria qusc sunt in omnibus fdiis diaboh nascantur a

desideriis quae sunt in diabolo, perspicuum est desideria

illius esse prudentiam materiae et corruptionis, quas pro-

prie inimicas dixcrit ahquis esse adversus Deum. Atque

caidcs quidem,et injustitias, et avaritiara, si quis dicat illius

esse desideria, quae generent desideria his similia in filiis

ejus, non dissentanea loquitur : atque etiam generaliter di-

cere immundltias naturae illi purissimae contrarias existcn-

tes, esse illius desideria, a quibus desideria ingenerentur

dlaboli filiis ad res immundas, non gravate admittendum

est : dicere etiam fornicationem, vel adulterium, vel amo

rem obscoenum in pueros, vel mollltiem, esse illius deside-

rium, facile quis etiam admlserit. Quod si dubitet quls quo-

nam pacto haec desideria in hominibus oriantur a desideriis

quai sunt in illo, quantum ad verba altinet, veluti quiddam

universale doceatur de desideriis quae sunt in hominibus,

quod vellnt homines desideyia patris sui facere; quia omnia

quae prnstcr legem desiderant, antea fuerinl desiderium pa-

tris sui (tale enim est quod dlcitur : « Et desideria patris

» vestri vultis facere ^ » ) : ad haec dicendum est diabolum

desiderare ut corrumpatur, verbi gratia, hic pucr, illa ad-

ulterium committat, hi fornicentur; et haec desiderando

ingenerarc his qui valent illi obsequi, desiderium faciendi

qua3 ille cupiat eflici : ut hac ratione dicat aliquis diabo-

lum committentem fornicationemaut adulterium, prius

- Joan. VIII, î, — ?- Ibid. 44»



K\ EVArCG. JOANNIS. TOM. XX. oS^

fornicari et prius adalterium commillere, quam hominem.

Idem etiam dices de omni peccato : verbi gratia, diabolus

argentum non desiderat, at amat argenti cupidos facere,

facereque homines rerura maleriaHum affectibus obno-

xios ; quod ipsius desiderium facere volunt hi qui argentum

non aliter quam voluntate amant. Quamobrem omnia quae

acturi sumus inspiciamus oportet et examinemus, ne forte

quod facere volumus sit ex desideriis diaboli : ut cum vi-

derimus diaboli desideria, desinamus velle ea facere; scien-

les omnem qui diaboli desideria facere voluerit, ex Deo

patre haudquaquam esse posse, sed factum fuisse diaboli fi-

lium, atque stiam formatum et factum ad imaginem Mali

palris, eo quod velit pejoris desideria facere, a quo profi-

ciscuntur formanturque terreslris illius imagines : primus

enim terrenus ille, eo quod primus delapsus fuerit a rebusmelioribus, et desideraverit alteram vitam praeler vitani

praestantiorem, dignus factus fuit ut esset principium* non

creaturae, non operis, sed figmenti Domini, factus ut illu-

deretur ab Angelis ejus. Nostra vero principalis substantia

in ea parte est quse ad similitudinem est Creatoris; altera

vero ex culpa in figmeuto quod e pulvere terrae est

sump-tum. Atque equidem si obliti veluti substantiae mehorls,

quae in nobis est, ei figmenlo quod est e pulvere subdide-

rimus nos ipsos, pars etiam praeslantior imaglnem terreni

sumet; sin vero intelligcnles quod factum est ad imaginem,

et quod sumptum est e pulvere terrae, inclinaverimus ad .

huncad cujus

imaglnemfjcti sumus,

erimus etiam ad si-

militudinem Dei ; omni affectlone erga materiam et erga

corpora, atque eliam erga aliquem eorum qui sunt ad simi-

litudinem, abolita. Quoniam aulem s~t.3rju a [hoc est desi-

dcrium] indifferens est in Scripturis dlvinis, non agnoscen-

tibus accuralam vocnbulorum slgnificalionom, a Gcnlibus,



56o ORIGEKIS COMMENTARIA

qui fliligenter disseruere, traditam, qui to a^ciov [hoc est,

quod industrium sludiosumque est] nominent SouV/jpa [hoc

est, voluntatem], eam definientes appetitum rationi consen-

taneum; quod vero malum est, £7zaûy.ix [hoc est, deside-

rium], qucd dicunt esse appetitum a ratione aHenum, vel

vehementem appetitum ; dicendum est omnem naturam

genitam desideria patris sui velle facere : quemadmodum

cliam omnis natura facit opera patris sui; in primis quidem

illius patris sancti, ingenili existentis, qui est Deus; iUius

vero in primis mah palris, qui ex nullo est patre : quippe

in quo nullus paler efFecerit ut subsisteret pravitas, sed

aversio a Deo genuerit eam.-Quod igitur nunc examinatum

ad noLis est, nempe : « Et desideria patris vestri vultis fa-

» cere *, » perspicuum est ad diabolum referri, cum su-

perius dictum sit : « Vos ex patre diabolo cstis, » et sub-

jungatur : « Ille homicida erat ab initio. » Quinetiam ad

unumquemque, sive is fuerit ex diabolo, sive ex Deo, recte

dicetur : « Desideria patris vestri vultis facere. » Dicuntur

enim etiam Dei quaedam esse desideria; isto modo sic dictis

vohintatibus ipsius : unde in decimo octavo Psalmo dictum

est : « Judicia Domini vera, justificata in idipsum : deside-

» ria super aurum et lapidem pretiosum multum^. » Quod

si legas : « desiderabilia super aurum, et lapidem pretiosum

» multum, » ut quaedam habent exemplaria, dices deside-

rabilia digna esse ut aliquis desideret ea; sicut laudabilia,

ut laudentur; et diligibilia, ut diligantur. Ut igitur bene-

dicta magis a Deo benedicuntur, et diligibilia magis a Deo

diliguntur; sic etiam desiderabilia ralionabilius multo a

Deo desideranlur : candidius, etiu bonam ( ut diximus su-

perius) partem accipientes ijrtûpav [hoc est desiderium],

dicente etiam Servators : « Desiderio desideravi hoc pas-

» cha manducare voblscum antequam patiar^ »Quod vero.

* Joan. VIII, 44. — ^ i'sal. xviii, lO; 11, — ^ Jjuc, xxii, i5.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. 36

eliam in malam partem sumatur desiderium, eliamsi suHi-

cere potest praisens contextus quem nunc Iractamus; ni-

hilominus tamen ille ellam addendus est : « Qui inspexerit

» muliercm ad desiderandum eam, jam adulterium in corde

» suo cum ea commisit*. »Porro qui desiderat, non omnino

id quod abest desiderat; quemadmodum neque qui vuit,

is omnino absentia vult. Hoc autem praemunivimus, prop-

ter desideria Dei, et perfectorum desideria. Quisquis ergo

alicujus filius fuerit, is etiam patris sui dcsideria vult fa-

cere; suique patris opera facit. [Sic enim etiam Servator,

et Patris sui desideria vult periicere, et ejusdem opera per-

ficit. Itemque peccati filius, et perditione fiUus patris sui

cupiditatibus obedire vult, patrisque sui opera efficit :]

omninoque in potestate nostra est, qui sumus homines, vel

Dei, vel diaboli opera, et ea quae volumus facere, sive desi-

derium sit Patris nostri boni coelestis, sive diaboli, qui est

inimicus illi : et si quidem facimus opera Dei, volumusque

ejus desideria facere, filii sumus Dei ; sin vero quae diaboli

sunt agimus, volentes qua^ ille desiderat facere, ex patre

diabolo sumus. Quamobrem inspiciamus non solum quae

agimus, verum eliam quae volumus. Ut enim aliquis sit dia-

boli filius, sufficit vel solum velle illius desideria facere : et

fortassis etiam hac de causa post illud : « Vos facitis opera

» patris vestri ^, » dictum est : « Desideria palris vestri vultis

» facere ' : » ut hinc discamus nos esse diaboli filios, si vel

solum velimus facere quas diabolus desiderat. At aptissime

quis ad haec diceret sufficere etlam, ut simus filii Dei, velle

desideria illius facere, etiamsi opera illius non faciamus :

sed dicendum est quod necesse sit ei qui velit desideria

Dei facere, ut etiam faciat opera Dei : non enim solum velle,

verum etiam perficere (ut inquit Paulus) ex Deo est*: cum

hoc bonum vellc sequatur omnino operatio, veluti sua ( ul

* Matth. V, 2.S. — 2 Joan. vm, 'j i. — ' IJjid. 44« — * Philip. n, i5.



362 ORIGIiMS COMMENTARIA

ita dicam) conjux: « Diligentibus enim Deuiii omnia coo-

» perantur in bonum* : » nec Deus omnino bonum velle,

imperfectum sinet, qui facit omnia opera valde bona^.

Quin ne excogltari quidem potest bonum velle, non con-

juncta in lali \oluntate operalione bona bono velle. Sane

operalio velle conjuncta esl, etiamsi plerumque ralioni

convenienter impediatur a providentia, quando pro aliqua

universali utilitate, vel pro qualicumque utilitate, opus est

interrumpi opus deterius, secundum voluntatem

« IUe ^ bomicida erat ab initio, et in veritale non stetit,

» quia non est veritas in eo^. » Quoniam generatim homi-

cida est ille qui quomodocumque hominem interfecerit

qui homicida aliquando etiam est indifFerens, juxta id quod

eliam fecit Phinee, qui, zclo Dei accensus, Israehtam in-

lerfecit fornicautem et Madianitam^; juxta quod et David

etiam absque viluperatione dicelur homicida, qui in no-

mine Domini Dei virtutum coram acie Israelis interfecit

GoHalh^ : quap.rendum est quaenam sit hominis vera vita, et

rursum quae sil hujus mors, verce vitae contraria, ut intelH-

gamus quisnam sit vituperabilis homicida. Efc quantum qui-

dem ad hlstoriam pertinet, dices Adam et Evam tamdiu

interfectos non fuisse quamdiu non peccaverunt; mox vero

periisse in ea die qua de Hgno vetito comederunt : nuHo

aHo interficienle eos, quam homicida iho dlabolo, quando

Evam decepit per serpenlem, et Eva dedit viro de Hgno, et

comeditvir^ Quantum veroadprofundiora dogmata, si con-

sideraveris dictum iHud : « Non moriar, sed vivam, et enar-

» rabo opera Domini % » ct iHud a Servatore dictum ad Sad-

ducaeos, occuUissime his qui quod dlctum erat inteHigere

quirent, in EvangeHo a Malthaeo tradlto : « De resurrectionc

* Uijiii. viii, 28. — 2 Gcn. 1, 01.

•' JV. 21, 22. p. 54o-34v^.

^"

Joan. VIII, 44- —^

Niuuer. xxv, G, 7, 8. —^ i

Ucg. xvii, 4^, 5i. —' Gci). Mi, 6. — * Psal. cxvif, 17.



IN EVA\G. JOA.WMS. TOM. XX. 565

u mortuorum annon legistis quod dictum est vobis a Deo,

» qui ait : Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus

» Jacob ? Deus non est Deus mortuorum, sed viventium*; »

et in Evangelio a Luca tradilo : « Quod vcro resurgant mor-

» tui, eliam Moses ostendit juxta rubum, cum dicit Domi-

» num, Deum Abraham, et Deum Isaac, et Deum Jacob :

» Deus autem non est mortuorum, sed viventium; ocanes

» enim vivunl illi^

: » adhuc autem et in EvangeHo secundum

IMarcjim : « De mortuis, quod resuscilentur, non legistis in

» libro Mosi, quomodo in rubo locutus sit illi Deus dicens :

» Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob?

» Non eslDeus mortuorum, sed viventium^ : » [si haec, in-

quam, consideraveris] videbis, si nunc vivit, quia ex mor-

tuis resurrcxerit, Abraham, et Isaac, et Jacob, hos fuisse

mortuos anlequam viverent. Nemo autem proprie dicitur

morluus, qui ante non vixerit. Inspice vero etiam hoc : « In

/» Adam omnes moriuntur, et in Christo omnes vivificabun-

» tur * » (quibus verbis neque mors media significatur hoc

diclo : « In Adam omnes moriuntur; » neque indifferens

vita, quae neque bonum per se est neque malum, in illo :

« In Ghrislo omnes vivificabuntur» ) : et videbis vitam ho-

minis qui est ad imaginem : cujus vita considerata, intelli-

ges quonam pacto homicida ille interfecerit viventem homi-

nem; recte dicendus homicida, non quia unum quempiam

privatim interfecerit, sedpropter universum genus a se in-

terfectum : unde in Adam omnes moriuntur. Hoc vero ho-

micidium operatus est, cum incoepisset ab inltio : propter

quod hujus homicldium unusquisque rcm ipsam conside-

rans, suumque proprium corpus, et cui accommodatum sit,

hocdicturusest, seipsum dicens miseriim,eo quod in Adam

perieril : a Infelix ego homo, quis me liberabitex hoc cor-

» Matlh. xAii, 3i, 52. — 2 Luc. xx, 5;, 38. — ^ Marc. xii, 26. — *i Cor.

VV, 22.



364 ORIGKNIS COSIMliNTARIA

» pore morti obnoxio* ?» vldens etiam quonam pacto (licluiii

sit illud : « In pulverem mortis deduxisti me^, » et illud :

« Humiliasti nos in loco afflictionis ^ » et illud : « Corpus

» nostrum humile^ »Est etiam occullius quiddam, propter

quod homicida ille ab initio princeps sit hujus mundi, hoc

est, terrestris loci ubi sunt homines quos interfeclt. Atque

homicida quidem interfecit nos : non vero Dei gralia con-

sepulti sumus Christo, et consurreximus illi, conformes

facti resurrectioni ejus, et in novitate vitae ambulantes^. At

vero homicida ille princeps est interfectorum, itemque mor-

tuorum, nullius viventis valens princeps esse. Quod si la-

tius consideraveris quae scripta sunt de mortuis, veluti hoc :

« In hoc enim Christus et mortuus est, et resurrexit, ut

» mortuorum ac viventium sit princeps % » videbis quo-

modo per mortem Jesu ne mortuorum quidem amplius sit

ille princeps. Mortuus est enim Jesus, ut mortuis etiam do-

minetur : atque quaradiu vivit homo, non gerit imaginem

lerreni,' sed cum moritur, interflciturque ab homicida iilo,

tum perdit Dei imaginem, tum recipit imaginem terreni,et

mortiflcatur : mortuus enim est terrenus, quomodo vivus

est supercoelestis ; et Dcus non est Deus mortuorum, sed

viventium : ergo si quidem consurreximus in novitate vitae

ambulanles, Deus est noster; quod si vero adhuc inter mor-

tuos sumus, cum Deus non sit mortuorum, ne nostri qui-

dem erit Deus. Caeterum instituta^ disputationi de eo qui

erat homicida ab initio, proximum est ut videamus aliquos

quidem mortuos esse, sednon in alio praeterquamin Christo:

qui etiam primum resurrecturi sunt : de quibus in Epistola

ad Corinthios sic dicitur : « Clanget enim tuba, et mortui

» resurgent incorruptibiles, et nos immutabimur ^ »In Epi-

stola vero ad Thessalonicenses : « Hoc enim vobis dicimus

* Rom. vii, 24. —^ Psal. xxi, 16, —

^ Psal. xlui, 20. —^ Phil. 111, 21.

— * Rom. VI, 4. — p Id. XIV, f). — "1 Coi. xv, 62.





OOG OniGEMS COMMliNTARiA

Videainusveroeliamdehoc: «Et iii veritale noii slellt*.

Atqtie omnis quidem ac solus iile qui recta firmiter habet

dogmata, et propter firmitatem dogmatum perpetuo con-

stantis cst sententiae, nullo infortunio, nullo corporali prae-

textu concussus, is stetit in veritate ; qui vero etiamnum

appetituvehementiore rerum venerearum, vel qualicumque

culpa conculitur, ita ut aliquantulum dimoveatur ab ho-

nesto; is merito non sletisse existimetur in veritate. Sed

haec oratio perveniat ad eas eliam naluras quie sunl extra

carnem et sanguinem : est enim etiam in illarum vita iie-

cessario dicendum cas quae praeclare se gesserint, slare in

veritate : sin vero aliquis hunc in modum non vixerit, is

non stetit in veritale. Sed observo ne forte unum quiddam

et uniforme sit, stare in veritate ; varium vero ac multi-

plex, non slare in ea : quibusdam conantibus iii ea slare,

sed id assequi non valentibus, quod pedes habeant treme-

bundos, ut ila dlcam, et vacillantes; aliis vero, etiamsi hoc

modo afTecli non fuerint, in periculo tamen constitutis, ne

idem sibi contingat; qualis erat qui dlclt : « Mei autem pene

» moti sunt pedes^ : «rursumque etlam aliis in pelra laben-

tibus, dequibus dici opinor : «

Omnisqui ceciderit super

» petram hanc, conteretur^ »Ad hoc stare in veritate Do-

minus adhortans JMosen, dixit ad eum : « Ecce locus apud

» me, et stabis super petram *: » nam si petra Christus erat %

Christusf[ue inquit : « Ego sum veritas^ »fortassis hoc dic-

tum : « Stabis super petram, » idem est atque hoc : Stabis

supra veritatem : id quod vix post multa tandem contingit

ahcui. Unde ad id etiam usque temporis quo dicla fuere

haec verba Mosi : « Ecce locus apud me esl, et stabis super

» petram', » Moses non steterat supra pelram. Quod si quis

diligentius inspexerit naturam humanam non facile valentem

* Joan. VIII, 44- — ^ Psalm. lxxii, 2. — ^ ^]nuh. xxi, 44« — ^' Exod.

xxxiii, ?.i .

—^ 1 Cor. 10, 4- —

^ Joan. xiv, 6.

—' Exod. xxxiir, 21.



IN liVANG. JOANMS. TOM. XX. 56^

se mundare a falsis dogmatibus, is visurus est quemadnio-

dum omnis homo est mendax*, ita etiam nullum hominem

stare in verilate ; nam si aHquis non est amplius mendax,

aut stat in veritate, hujusmodi sano non est homo; adeo ut

Deus illi, suique simiHbus dicat : «Ego dixi : Dli estis et filii

» Excelsi omnes ^; » nec illud de eo subjungetur : « Vos au-

» tem sicut homlnes morlemlni. » Quod si igitur qulsquam

etiam allus non stetlt in verilate, profecto is fuit dlabolus,

qui ab initio fult homlcida : et causa sane cur ipse nonste-

terit in veritate, dlcta est hunc in modum: « Quia veritas

i in eo non est '. » Hanc autem ob causam non est in eo ve-

rltas, quoniam deceptus est, falsaque opinatur; ipseque a

seipso deceptus est, pejor is cicterls deceptis habltus, quod

iHi quldem decipiuntur ab hoc, ipse autem sibi fabricator

et auctor est deceptionis. Sed dignum quaesitu est quomodo

dicatur : « Veritas in eo non est : » utrumne tandem quia

nuHum dogma verum habet, sed omnia quoecumque opi-

natur falsa sint; an potius quia purticeps Ghristi non est,

ut ii qul sunt participes Chrlsti dicentis : « Ego sum veri-

» las''?» Qui enlm particlpes sunt iHius, IHIus sunt parti-

cipes in quantum est veritas; et idcirco verltas in eis est.

Rursum lerllo addubitabitur hoc in loco, quibusdam anno-

taturls num dicere oporteat non esse veritatem in eo qui

qualecumque mendacium opinatur, etiamsi cum multis ve-

ris ipsum opinetur. Ut enim falsa est complexio ex innu-

meris quae valde vera sint, et uno mendacio constans; sic

in eo qui cum muUis veris unum mendacium oplnatur, ta-

lis ferme est complexlo et copulatio, ut in iHo dicamus ve-

ritatem non esse. Ostendo autem cum multis veris unum

mendacium suspicantem; ac tria sane videbuntur babere

rationera : ahquo quidem dicturo propter hoc dictum fuisse

* Psalm. cxv, 1 1 — 2 Psalm. lxxxi, 6, 7. — ^ Joan. vm, 44- — '' Idcm,

X IV, G.




« Veritas in eo non est*,»qnoniam particeps non sit Chrisli,

quippe cui etiam inferat bellum : altero autem, quoniam

nil vere cogitet, sed in omnibus mentitus sit; propter quod

etiam diabolus sit et malus et pejor quocumque cadente,

quoniam fortassis in multis sit etlam aliquid veri admixtum

illis multis quibus falluntur, in hoc vero nihil sit verum.

Atque etiam tertius aliquis patrocinabilur rehquo, dicens

fieri non posse ut ahquod animal rationis compos ita de

omnibus falsa opinelur ut de re nulla (saltem imbecilliter)

cogitet verum. Nam omnino saltem hoc diabolus dogmaverum habet, quod seipsum rationis compotem esse intel-

hgit, quodque tahs etiam homo est , itidemque Angelus;

quodque corpus est tale, et quale corpus; et ahud quiddam

a corpore diversum. Sed ut postremum non dicat, nec con-

sideret; at sallem satis sunt prima, ut verum esse non pos-

sit de eo, quod nihil veri cogitat. Alque nos quidem hoc

dictum: « In veritate non sletit', «intenigimusnon tanquam

ostendentes naturam talem, neque docentes fieri non posse

ut ipse stet in veritate

« Cum ^ loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quo-

» niam mendax est et pater ejus ^. » Quoniam exponentes

illud : « Vos ex patre diabolo estis % » memores hujus dicti

anticipavimus dicere quae nobis tum in hunc textum suc-

currerunt, quaerentes quid sit mendacium, et quid sit pater

ejus, expendenda quoque nunc sunt cum illis quae a nobis

dicentur. Et arbitror ego omnem spiritum malum et falla-

cem, mendacium esse; et unumquemque horum, cum lo-

quitur, ex propriis loqui, non ex his quae Dei sunt : horum

autem mendax pater diabolus est. Uhde vero moti fuerimus

ut diceremus omnem malum spiritum mendacium esse,

' Joan, VIII, 44- — ^ Ibid.

^ N. 25-3o, p. 545-359.

* Joan. VIII, 44« — * Ibid.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. SGq

hunc in medium adduccmus. Scriptum est in libro tertio

Regum : Sic dixit Mlchocas vocatus ab Achab prophetandi

causa utrum sibi conduceret ire in Rammoth Galaad ad

bellum, an non: « Vidi Deum IsraeHs sedentem in soho suo,

» et omnis exercitus coeh stabat juxta eum ad dexleram

» ejus-et ad sinistram ejus : dixltque Dominus : Quls deci-

» piet Achab regem Israel, et ascendet, et cadet in Ram-

» moth Galaad? cumque ahus ahud diceret , egrediebatur

» spiritus, et stetit coram Domino, et ait : Ego decipiam

» eum;

dixitque ad eum Dominus:

Qua in re? et dixit

» Egrediar, et ero spiritus mendacii in ore omnium prophe-

» tarum ejus *. » Et in secundo Parahpomenon, ipse Mi-

chaeas ad Achab et Josaphat inquit : « Audite verbum Do-

» mini. Vidi Dominum sedenlem in soHo suo, et omnls po-

» tentia coeh stabat ad dextram ejus et ad sinistram cjus :

» et dixlt Dominus: Quls declpiet Achab regem Israel, et

» ascendet, et corruet in Rammoth Galaad? cumque ahus

» ahud dlxisset,egressus est spiritus,etstetItcoramDomino,

» et dixit : Ego declplam eum : et dlxlt Dominus : Qua in

» re? et dixit : Egredlar, et ero spirltus mendax in ore om-

» nium prophetarum ejus ^. » Aperte igitur ex his declaratur

quod si est ahquis splritus mendax, spiritus etlam slmilcs

spiritus sunt mendaces, quippe qui a patre suo mendace

acceperint esse splritus mendaces propter mendacium et

propter vitium; non quia propter essentiam et naluram

sint tales. Atque Spiritus quidem sanctus, vel Angehcus

spiritus cum loquitur, non ex proprils loquitur, sed loquitur

a Sermone veritatis et sapientlae^ : id quod etlam manlfestat

Joannis Evangehum, in quo de Paracleto docens Servator

inquit : « De meo accipiet, et annuntiabit vobis ^ » Qul

vero ex propriis loquitur, mendacium loquitur : ex proprlis

* 5 Reg. XXII, 19 et seq. — 2 2 Paral. xviii, 18 et seq. — ' Joan. xvi, 1.7."

— * Ibid. i5.

XII. 24



3^0 ORIGEKTS COAiMEiNTAr.IA

enim locutus est etiam ille iu libro terlio Regum spirilus

mendax decipiens Achab. VeiMnutameii observa vocabu-

lum mendax similiter positum fuisse de diabolo, qui men-

dacium genuit, et de homine. Alque hoc quidem in loco di-

citur de homine et de diabolo : « Quoniam mendax csl, et

» pater ejus* : » in Psahnis vero de homine sohim ; ut ilhid :

« Ego dixi in excessu meo : Omnis homo mendax ^ » Ve-

rum haec omnia in medium adduximus ut, quoad fieri po-

test, fugiamus esse homines, l<Bslinantes fdii Dei efllci :

quoniam quamdiu homines sumus mendaees sumus, sicut

et pater mendacii mendax est. Simile est autem nos unius

et ejusdem nominis fieri participes, et participare rem ab

ipso nomine significatam : nos dico, si adhuc manserimus

homines, et diabolum, qui mendax est dictus.

« Ego autem quia verilatem dico, non creditis mihi ^ »

Si memores sumus ad quos loquitur, nempe ad eos qui cre-

diderant ei Judaeos ^*, qui promissionem acceperant, si per-

inansissent in sermone Jesu, tum vere discipulos ejus futu-

ros, et agnituros veritatem hberantem eos; dubilabi«aus

quomodo tahbus dicat : « Ego autem quia verilatem dico,

» non creditis mihi. »Proinde vide ne forte juxta unam con-

siderationem fieri possit ut quis uni eidemque credat, et

juxta aham considerationem eidem non credat : verbi gra-

tia, qui credunt in Jesum crucifixum tempore Pontii Pilali

in Judaea, non credunt autem in eum qui natus est ex Maria

virgine; hi in eum credunt, et in eum non credunt. Rur-

sumque qui credunt in Jesum qui fecit in Judoea signa et

prodigia quc-e scripta sunt, non credunt autem in Jesum

FiUum ejus qui fecit coelum et terram, in Deum credunt

et non credunt. Ac rursus qui credunt in Patrem Jesu

Christi, non credunt autem in Opificem factoremque hu-

jus universi; hi in eum credunt el non credunt. Atque

* Joan. vm, 44- — ^ Psal. cxv, ii. —3 Joan. viii, 45. —

^* Ibid. 5i.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. Sy 1

cquidem qui credunt in Factorcin coeli et tcrrac, non crc-

dunt autem in Palreni Jesu crucifixi tempore Ponlii Pilati,

in Deum credunt et non credunt. Ne igilur statim sit con-

trarietas, perinde quasi qui hoc scribit hujusmodi Evange-

h'um, non itidem hoc perspexerit, dices quod dicens eis qui

crediderant ei Judacis : « Ego aulem quia veritaleai dico,

» noncreditis mihi\»secundum unamconsiderationemcre-

dentibus, secundum aham considerationem non credentibus

haec dixerit. Et certe consentaneum est crcdidisse quidem

eos juxta apparentiam propter prodigia, et non credidisse

dictis ipsius profundioribus. Proinde hoc diclum : « Quia

» veritatem dico, non creditis mihi,» convenit cum illo :

<( Agnoscetis veritatem^; » quod perinde est ac si non agno-

scerent veritatem : tanquam si diceret : Quatenus prodigia

facio, credilis mihi; quatenus autem veritatem dico, non

creditis mihi. Hoc aulem nunc eliam in muUis cernere pos-

sis admirantibus quidem Jesum, cum ilhus hisloricT, inten-

dunt; haud ita vero credentibus, simul atquc profundior

ac major quam pro captu ipsorum exphcata fuerit ilhs ra-

tio, sed suspicanlibus illam esse falsam. Quocirca inlenda-

mus ne forte nobis etiam dicat Sermo Dei Fihus : « Quia

» veritatem dico, non creditis mihi ^ »

« Quis ex vobis arguit me de peccato^?» Sermo Dei Fi-

hus cum aperte voluntatem suam ob oculos posuisset, ita

ut ne unus quidem audientium contradicere posset, etiam

haec dicit, visum perstringens eorum qui sibi non assentie-

bantur : Si non ostenditis ea quoe dicuntur peccata esse,

jam jure a vobis exigo consensum. Magnara autem fiduciam

habet Servatoris oratio in hoc dicto, nullo homine cum ea

confidentia quoe nascitur ex non peccasse, dicere valente :

« Quis ex vobis arguit me de peccato?» sed solo Domino

nostro dicere haec valente ad omnes qui unquam illum co-

1 Joan. VIII, 45.— 2 Ibid. 02. —3 Ibid. 45. — 'i Ibid. 46.

24-



ORIGENIS COMMETsTARrA.

^^^'

.» . rrni neccatum non feclt, « per omma tcnlatii3

! •rlniSrrnbs.ue peccato.. » Quod a.e. aj.it.

Vq« ex vobis. . sie intelligo,ut id non ad pr.sentes tan^

;r ed ad universum hominun.genus dictum s,t

:

tanquam

"; explanarelur : Quis ex vestro genere. vel. Qu.s, qua-

s umque tandcm sit iUe homo, arguere potent me de pec-

oT t cerle nemo. Propter autem ôc d.ctum :

«Im.-

Utores .«ei cstote, sicut et ego Christ.S » omn. modo

rndendum nobis est. «t juxtavires human. na.ur.

rerrecipiamus f.duciam munda= consclcnfx erga omnes

h nres u dicamus in futurum, ac post f.de. pr.nc.p.um,

d s nis nos agnoscentes : « Quis ex vobis argu.t me de

p ccâto' ? » eti^msi factu facile non est. ut hoc d.camus.

rdpWimus rationem. C.tcrum non ad ho.nu.cs tar^^

ZZ Servator dixit hoc. sed etiam addiaboh.m atquc ad

ôTents illi subicctas. nihU valentes c,uo .pseêccar

Li obiicere. Et hoc sane conscquens est .Ih :« Vemt pr .i

Cmu^di hujus. et in me non habet .uidcjuam. ct mhd ^

7me invenit'

» Possumus vero etiam nos ex multa d.h-

: Vrp r al,uod tempus f.duciam recipere ad d.cendum

21ct angehs cjus. qu.rentibus adversum

nos occa-

Itm cum admam efflamus : . Q«is ex vob.s argu.t me

"': rlatlL dico. ciuarc vos „on creditis mihi-.Dig-

„um est ut vidcamus quld innuatur ex hac interrogat.o..c :

!. hoc videblmus, ctiamsi iUi ad quos erat scrmo non rc-

Inderint proferentes convenicns responsum. Respondcre^^

tosset aUauis : Hanc ob causam non crcdimus. quo-

Im non" -s quonam pacto iUud quod d.cit sit ver.-

t non videa,us autem co quod nondum .-nd^^-'" ^

l^bis mi ocuU qui vim perspiciend. veritat.s natura habenl

.Heb..,v,,5.-nCo..,..-'ôa„.v,„.46.-'l.'-.-—_5 1d. VM1,46. -'Il^*^-



IN liVANG. JOANMS. TOM. XX. OyD

el quoniam lales sumus, non sumus ex Deo; quod si non-

(lum ex Deo sumus, eliam oculi vim pcrspiciendae vcrilalis

habenles mundi non sunt, vel quia cooperti sint, vel quia

sint crassi, vel quia sint turhidi propter vitium. Ac consi-

derantes diligenler quidem quid sit proprie credere, juxta

illud dictum : « Omnis qui credit quod Jesus Ghristus est,

» ex Deo genitus est*,» sentientesque quantum absimus ab

hoc credendi modo, haec respondeamus, obsecrantes Me-

dicum oculorum anima3 ut sua ipsius tum sapientia, tum

amore quo genus humanum prosequitur, omnia facial, quo

aperianlur oculi noslri adhuc clausi ab ignominia noslra,

ppopter vilium; juxta illud : « Gooperuit nos igQOminia nos-

» tra'. » Exaudietenim nos si confiteamur causas cur nondum

crodamus, et quasi male affectis atque medico cgentibus

opem ferens Dominus cooperabitur nobis ad percipiendum

donum credendi, tertio loco apud Paulum positum, duni

recenset domi,* nimirum post donum sapientiae, et posl do-

num scicntiae, quibus subjungit : « Alii fides per eumdem

» spiritum ' : » de quo dono et alibi inquit : « Quia a Deo vo-

» bis donatum est, non solum ut in Ghristum credatis, ve-

» rum etiam ut pro ipso patiamini *. » Atque equidem si

quis efficaciam credendi notarit, videbit manifesto non vul-

gare donum Dei esse, quod quis credat nulli alii praeter-

quam soli vero; praesertim cum plura dogmata, eaque varia,

divulgentur a multis vera se docere promiltentibus. Hoc

cnim jam probati etiam nummularii officium cst, quem si

quis perfectum nominarit, haud aberrabit; cum etiam in

Hebraeorum Epistola scriptum sit : « Perfeclorum autem est

» soHdus cibus, nempe horum qui propter assuetudinem

» sensus habent exercitatos ad discretionem boni pariter

» et mali ^ »

« Qui ex Deo est verba Dei audit; propterea vos non

* 1 Joan. V, 1. — 2 Jerem. iii, 25. — ^ i Cor. xii, g. — * Piiilip. i, 29.

^ llcbr. V, 14.




» auditis, quia ex Deo non estis *. » Qui diversaruni natu-

raruni inlroducunt comnientum, quique dicunt fdios Dei

natura et a prima institutione tales exislere, eosque solum

capaces esse verborumDei propter cognationem quam cum

Deo habent, ex hoc etiam loco existimant se probare quod

proposuerint : hoc contextu, quem mordicus etiamtenent,

in suam opinionem trahentes rudes et sine judicio, nec va-

lentes respondere ad probabiUtatem voluntatis contextus,

neque videntes ejussolutionem hunc in modum se haben-

tem : Si palam est, quotquot receperunt lucem veram, quaj

iiluminat omnem hominem venientem in mundum % non

quia sint ex Deo recepisse eam ( nam si eo quod essent ex

Deo recepissent illam, haudquaquam de eis scriptum fuis-

sel : « Quotquot autem receperunt eum, dedit eis creden-

» tibus in nomen ejus potestatem ut fihi Dei fierent^) : »

hquet etiam eos qui non sunt ex Deo, potestatem non ha-

bere ahquo paclo fiHos Dei fleri, antequam acceperint ve-

ram lucem. Imo qui acceperint, ne filii quidem Dei adhuc

sunt, sed, eo quod acceperint hicem, potestatem accipiunt

fiHos Dei fieri, et tunc ex Deo geniti, etiam verba Dei au-

diunt :

non amphus tantum simphciter credentes, sed jamacutius res divini cultus intehigentes. Porro qui hujusmodi

esse non contenderint, nec fiHi Dei fiunt, nec sunt ex eo;

ethanc ob causam neque audiunt verba ipsius, neque in-

tenigunt voluntatem illorum ; sed manent in statu praece-

denti filios Dei, nempe in statu eorum qui tantum credi-

derunt, servi Dei, eo quod acceperint servitutis spiritum in

timore '', nec contenderint eo procedere et proficere, ut

etiani adoplionis fdiorum spiritum acciperent, pcr quem

clamant illum habentes, Abba pater. Quod enim genera-

tim nuHus homo ab inilio sit HHus Dei, palam est tum ex

hoc dicto : « Eramus natura fdii irae " » ( id quod Paulus

etiam de seipso dixit ), tum ex eo : « Ego autem dico vobis :

Uoan. VIII, 47. —2 id. I, 9. —3 Ib. 12.— ^» Rom. vni, i5.~ ^ Eph. ii, 3.



IN EVANG. JOANjVIS. TOM. XX. S^S

» Diligite inimicos veslros, et oratc pro perseqaenlibus vos,

» ut sitis filii Patris vestri coelestis *: » nam si Paulus na-

lura filius iras erat, quis superior esi Paulo, quatenus ad

creationem attinet, et quis non filius irae, antequam acci-

piat potestatem filium Dei fieri, et antequam filius Dei effi-

ciatur? Quod si non aliter efficitur aliquis filius Patris coe-

lestis, nisi diligendo suos ipsius inimicos, et orando pro

persequentibus se, perspicuum est nullum hominem, eo

quod uatura sit ex Deo, verba Dei audire, sed quia accepe-

rit potestalem ut filius Dei efficiatur eaque utatur commc-de, et eo quod dilexerit inimicos et oraverit pro se laedenti-

bus, factus fdius Patris coelestis, tunc esse ex Deo et verba

Dei audire, intelligens ea et scientiam illorum recipiens :

quse res non propria est servis, sed bis qui sunt Dei filii,

qui omnem quidem ortum destruxerunt, sed ortum a Deo

receperunt, duce spiritu adoptionis. Pariter illud etiam di-

ligenter considerandum est, quomodo accipi opus sit hoc

dictum : « Verba Dei audit %• » cui simile est illud : « Oves

» meae vocem meam audiunt^ » Nam si vocabulum audit

de nudo sumamus consensu, etiam animales ad tempus cre-

dentes ex Deo erunt : de quibus Servator inquit quosdam

esse qui ad tempus credant*. Rursum si verbum audit su-

mamus pro eo quod est, servare mandala, perspicuum est

vel in uno peccantem, non futurum filium Dei : quod qui^

dem non nos premit, qui dicimus ex mutatione unum-

quemque fdium Dei fleri; sed illos qui neque seipsos ne-

que iisclem disciplinis imbutos facile ostendere possunt [ava-

y.c'.oT/jTouc, hoc est] impeccabiles. Quod si audit sumamus

pro eo quod est intelligere et considerare, ostendant ali-

quem oranes hunc in modum Novi Teslamenli sermones

oudientem : ut illum dicamus fllium Dei, si expositio illius

in sacris Scripturis inversionem non recipiat : nos enim

1 Mallli. Vj \\ — 2 Jojn, viii, 4j. — 3 Icl. X, >.-. — '> Luc vm, i3.



376 ORIGENIS COMMENTARIA.

«Gliam iii his magnum quemdam et admirandum imagina-

les esse eum qui jam filius Dei efFeclus est, non indigne iis

qui ex Deo sunt arguemur accepisse illud : « Qui est ex» Deo, verba Dei audit *. » Jam vero paradoxon etiam quid-

piam quod ex contrariis emergere videtur explanari poterit.

Quodnam est autem paradoxon, nisi quod aliquis fdius Dei

alio sit magis filius Dei, et quod alius filius Dei sit magis

alio in duplo filius Dei? quod quomodo ex contrario osten-

datur, sic proponemus. In Evangelio a Mallhaô tradilo se-

cunda comminatio ad Pharisaeos et Scribas sic se hahet ;

« Voe vobis, Scribaj et Pharisa?i hypocritaj, quia obitis mare

» etterram ut faciatis unum proselytum; et cum fuerit fac-

» tus, facitis illum filium gehennae duplo magis quam vos

» eslis ^: » igitur hac ratione, neque quidam natura sunt

fdii gehennae, neque gehennae filii ex aequo sunt illius filii,

si alius duplo magis quam alius est gehennae filius. Quod si

alius duplo magis quam alius est gchennae filius, cur non

eliam perditionis, etmortis, et tenebrarum, et caelerorum,

quorum qui varie peccant sunt filii? Quod si in his sic se

res habct, cur non etiam filii lucis alii duplo mngis qiiam

alii erunt, et filii vitae, et filii sapientiae, alque etiam hunc

in modum filii Dei? Quod si duplo alius magis quam alius

clTicitur filius Dei, cur non etiam multipliciler, et tanto

multipliciler quanto multipliciter dignum est considerare

esse priinogenitum lolius creaturae Filium Dei super omnes

qui sunt fi'ii Dei, et non amplius habent spirltum servitulis

intimorc^, sed acceperunt spiritum adoptionis?Forlassis

igitur plura cum siut verba Dei, non solum quae scripta sunt,

verum etiam inefFabilia, et quae homini dicere nefas est\

et ea de quibus inquit Joannes : « Nec ipse, opinor, mun-

)> dus caperct eos qui scriberentur libros % » quilibet qualia-

*

Joan. VIII, 4;. —2

Rlatth.xxiii,

i5. —^

I\om.viii, i5.

—''2 Cor. xii,

-4. — = Joan. XXI, 25.





5^8 ORIGEMS COMMENTARIA

non aiidit qui non audit verba Dei, quoniam ex Deo non

est, et ex Deo non est propler seipsum : eliamsi aliquando

acceperit potesiatem fieri filius Dei, possitque diligendo ini-

micos, et orando pro his a quibus laeditur, fieri fdius Palris

coelestis.

« Responderunt ergo Judaei, et dixerunt ei : Nonne bene

» dicimus nos quod Samaritanus es tu, et dasmonium ha-

» bes *? » Consentaneum est, propter id quod tacetur, fre-

quenler haec inter se quosdam de Servatore dixisse, Sama-ritanum ilhmi appellantes , tanquam qui res Judaicas

aduUeraret, non secus atque Samaritani : « non enim co-

» utuntur Judaei Samaritanis ^, » in multis dogmatibus ab

ilHs dissidentes. Sed profecto quaesitu dignum est quomo-

do, Samaritanis futurum saeculum negantibus, et ne animae

quidem permanentiam admittentibus, ausi fuerint Servato-

rem dicere Samaritanum, qui quamplurima docuerat, et de

resurrectione, et de judicio. At fortassis hoc dlcunt illum

mordenles, perinde quasi non omnino eadem quac ilH de-

creta poneret. Verisimile est etiam aliquos existimasse eum

, non ex affectu de futuro saeculo, de resurreclione, et de

judicio docere, sed Samaritice affectum (perinde ac nihil

rehquum foret post hanc vitam), simulationis causa pro-

pler opinionem quam habebant Judaei, et ut ilHs place-

ret, de resurrectione deque aeterna vita verba facere. Quin

daemonium quoque eum habere dicebant, propter ipsius

sermones, qui hominum captum transccndebant, quibus

Patrem proprium dicebat Deum, seque e coelo descendisse,

quodque esset panis vilae longe meliormanna, adeo ut qui

cx hoc pane comederet victurus esset in aeternum^, aliaque

innumera quibus Evangelia repleta sunt. Potest etiam prop-

tcr suspicionem eorum circa Beclzebul dictum fuisse : « Tu

» daemonium habes, » quandoquidem quidam in Beclzcbul

' Joan. VIII, 4'"^- — ^ I*^*" 'V, f). — ^ Id. VI, 5 1 , 02, 53 »;l .scq.



IN EVA^G. JOAK?ilS. TOM. XX. S^Q

principe daimonioriim existimabant eum ejicere dasmonia*,

tanquam qui in se haberet Bcelzebul. Atque inimici qui-

dem dicentes ipsum habere daemonium, illi viderint : nos

vero illi credamus dlcenti : « Ego da)monium non habeo^:

neque enim potest da^monium caecorum oculos aperire, vel

haec slgna facere quae scrlpta sunt, quorum etlam vestigla

el rellquiaj, vel usque in pra^sens fiunt In Ecclesiis in no-

mine Domlnl. Prasterea quaerat allquls cur respondentibus

Judaeis, non lllls qui crediderant ei, duoque crimina ei im-

plngentlbus, nempe: « Samaritanus es tu, et, Da^monium

» habes S » non ad duo, sed ad unum, nempe, a Dajmonium

» habes, » respondetdlcens : «Egodoemoniumnon habeo*.»

Et vide an ad hoc appllcarl possit illud illius parabolae quae

est apud Evangellum Lucai % nempe de eo qui cum des-

cenderet a Jerusalem in Jericho, incldit in latrones,* quem

cum sacerdos et levita praeterlissent, Samarltanus iter fa-

ciens venit ad eum, et viso eo misericordla motus est, et

cum accessisset, obllgavit vulnera ejus, infundens oleum

et vlnum. Nam si poterit quis de hac parabola disputans

ostendere ad nullum alium, praeterquam ad solumServato-

rem, referri posse quae de Samaritano dlcuntur, qui semi-

mortuum ; et delapsum in latrones curavit is ostendet

etiam quare Servator non negarit se Samarltanum. At vero

alius, quia dlfferant apud Paulum Judaei ab hls, qui sunt

sub Lege % conslderans, et sensu anagogico pro hls qui sunt

sub Lege Samarltanos inteliigens, Inveniensque Servato-

rem magls quam Paulimi omnibus omnla factum fuisse ut

omnes lucrifaceret, dicet eo quod factus sit sub Lege his

qui sub Lege eraut, veluti etlam Samaritanum fulsse factum,

ct idclrco non negasse etiam se Samarltanum fulsse. Rursus

aliquis lerlius interpretationem Samarilani intelllgens si-

1 Liic. XI, i5. — 2 Joan. viii, 49, — 3 Il)k]..4,S. — * Ibid. 49. — 5 Luc.

X, oc cl sr({. — '"

i Cor. IX, 20, 21

.



OHO ORIGEMS COMMliNTARIA

gnificanlis custodeni, dicturus csl, quamvis alia considera-

tione dixerint Judaci Jesum Samaritanum, ipsum tameii si-

gnificatione nominis perspecta, illud se esse non negasse;

scientem se custodem animarum hominum, de quo etiam

dictum est : « Ecce non dormitabit, neque dormiet qui cu-

» stodit Israel*, » et ; « Custodiens parvulos Dominus^. »IIe-

Lraei etiam Somer dicunt custodem, sicque tradunt Samari-

tanos primum appellatos fuisse, quod missi fuerint abAssy-

riorum rege ad custodiam terrae Israel, post caplivitatem

Israelis, qui diversus erat a Juda : qui etiam Israel propler

peccata multa in captivitatem deductus fuit Assyriorum \

« llespondit Jesus : Ego da^monium non habeo, sed ho-

» noro Patrem meum, et vos ignominia afficitis me : ego

» non quaero gloriam meam; est qui quaerit, et judicat''. »

Si hgnum juxta decursus aquarum plantatum^ hujusmodiest, ut fructum suum in tempore suo afTerat, ita ut ne fo-

lium quidem ejus defluat, sed cuncta quaecumque fecerit

felicem habeant successum ; quid exislimandum est de Ser-

valore noslro Jesu, nisi quod (cum sit Hgnum vitae qua-

tenus est sapienlia, et cum sapientia sit hgnum vitae omni-

bus recipienlibus eam) et fruclificat, et alia foh*a praeter

fructus taha habet, ut ne unum quidem ex ipsis defluat?

Hanc ob causam nullum Jesu verbum (proesertim quod ha-

bitum dignum fuerit scriptione a sanctis ipsius discipulis

vulgariter intelhgendum est. Quinetiam omnis dihgenlia

adhibenda est a nobis his etiamquae existimantur aperta;

non desperantes in ejus sermone, etiamsi extemporaneus

ct siraplex esse credatur, inveniri semper ahquid illius ore

sacro dignum a recte quaerentibus. Quod si ahquando non

inveniamus, nos incusandi sumus, non Jesu sermo, tan-

quam qui non spiret ex plenitudine dogmata plena verita-

^ Psal. cxx, 4.—

^ Psalni. cxiv, 6. — ^4 I^''g- ^vii, 27 et soq. — ^" Joan.

i;ii, 49, 5o. — 5 Psal. 1, 5,



IN EVANG. JOANNIS. TOMj XX. 58 i

lis et sapientinc. Quae mihi dicta sunt volcnti inquircrc dc

co : « Ego doemonium non habco* : » per quod omnes Evan-

geUum legenles rem doccmur quam, antequam Evange-

lium Icgeremus, non noveramus: quae

qualisnamsit

jamconsideranda est. Convenit juxla Scripturas multa peccan-

tes facere praeter rationcm, non ob aliud nisi quia facti

fuerint capaces opcrationis mali spiritus; vel voluntatis

immundi dacmonis. Non dubitarunt igitur vcl ea quae exi-

slimantur essc levia peccata, daemoniis tribuere illi qui

dixerunt repentinam iram, similiterque detractionem doe-

monium essc. Gonsentaneum vero est, daemoniis in nobis

imaginationcs imprimeiitibus, in nosque operantibus in-

numera alia, nos juxta illorum voluntatc macerc : et ut

inter homines nullus est absque sordibus^, et nullus jus-

tus super terram, qui faciat bonum et non peccet'; sic

ctiam,

nullus est semper a daeraoniis mundus, et perpe-

tuo faclus incapax operationis horum. Quocirca allego-

rice interpretantes curationes in Evangelio positas, in

qulbus sunt etiam dsemonum expulsiones, dicemus Jesum

ab illis omnibus semper dsemonas expellere, qui propterea

quod curati fuerint a Filio Dei, non amphus admittunt dai-

monum operationes :

quamobrem solius Jesu vocem essc

reor (qui solus expoliavit principatus et potestates ^ et os-

lentans palam, et triumphans eas in ligno, trophaeum ad-

versus omnem potentiam contrariam statuit crucem) ila

dicere : Ego daemonium neque habui, neque habeo, ac ne

habiturus quidem sum : quemadmodum illud etiam dixit :

« Venit princeps mundi hujus, ct in me non habet quid-

» quam ^ » Possumus quidem etiam nos proferre, et dicere:

« Daemonium non habeo \ » scd refellemur perinde atque

hi qui cum negaverint se insanire,'ipsis factis convincuntur

* Joan. vnr,49. — 2 Job, xiv, 4.— Êcclcs. vii, 21, — '^Coloss. n, i5.

— 5 Joan. XIV, 3o. — ^ i^]^ y,j,^ ^g^



5(S ORICENIS COMME^TARIA

menlitos fuisse. Annoii manifestnra argiimcntiim nos insa-

nire, quando statum habcntes insanientium clamamus, ex-

candescentia et ira accensi? vel cum rabie agitati et tan-

quam hinnientes, proprias etiam conjuges instar equorum

equawim amore insanientium conscendimus, post tergum

ejicientes quidquid Deus dixerit de sedandis affectibus?

Quinetiam quia abjecli et obscuri a moerore delineamur,

propriaque generositate eorum qui rationis sunt compotes

amissa, obHviscimur ne unum quidem passerem absque Deo

in laqueum caderc *, justaque esse quarumhbet rerum quae

hominibus contingunt judicia; quid dicturi sumus, nisi nos

haec pati quia vicerit nos diabolus, et quia etiam animae

partem proestanlissimam (principatum quam vocanl) olTus-

carit turbidaritque? Quinetiam timores rerum non timen-

darum, gaudiaque elata de rebus nihili, quorum sunt actio-

nes? annon daemonum, qui impleverunt eos qui cum veritate

dicere nequeunt : « Ego daemonium non habeo ^ ?» Sed con-

sentaneum est futuros aliquos, qui sanctos Pairiarchas, vel

servum illum sacrum, vel admirandos Prophetas, vel poten-

tissimos Servatoris nostri Jesu Aposlolos in hanc dispula-

tionem afferentes, nos refulent, quasi hi perinde alquc Jc-

sus dicturi sint : « Ego daemonium non habeo^ : » ad quos

dicere hcet : Num hi etiam aUquando peccarunt, an falsum

est illud : « Omnes enim peccaverunt, ac destituunturgloria

» Dei * ? » num etiam verum non est illud : « Nuilus mundus

» est a sorde"? »annon dictum est cum consideratione :

« Non est justus super terram, qui faciat bonum, et non» peccet ^ ? » annon perspicuum est omnes Scripturas veras

csse? Igitur non semper, neque ab initio poterant hi dicere,

ac ne hi qui transeunt ad vitam virtute constanlem : « Ego

» daemonium non habeo'; » sed soHus hominis, qui consi-

' Matth. X, 29. — 2 Joan. viii, 49- — ^ Ibid. — ^ Rom. iii, 23. — ^ Job,

xiv. 4. —^ Eccl. vu, 21. —

' Joan. vni, 49-



IN EVANG. JOANISIS. TOM. XX. 385

(leratur in Servatore, vox est illa ab initio : qui etiam hanc

ob causam propriissime et perfectissime solus Patrem ho-

noravit. NuUus enim honorans aliquid eorum quse honoran-

tur a Deo,honorat spernentem quae ille honoret. Alioquin

quomodo dicendus est aliquis honorare Patrem, qui spiri-

tum adoptionis nullo prorsus modo acceperit? Nam nuUus

habet adoplionis spiritum peccans : « Qui enim ex Deo ge-

» nitus est, non peccat^ » Praeterea quomodo honorat quis

Palrem, honorans gloriam quae est ab hominibus; vel ar-

gentum, vel terrenas divitias [aut J)ulchritudinem quae excarne et sanguine constat], vel generatim qua; sunt propria

materiei et interitus? Itaque perspicuum est quomodo Ser-

vatoris vox iila sit : « Honoro Patrem ^, » quam pro virili cou-

tendere nos etiam debemus dicere, tribuentes Deo et Pa-

tri honorem, nec ulli alii tribuenles ipsum, contestante

nobis conscientia in Spiritu sancto^ Ac pulchrc profecto

cum advenisset temporis plenitudo, missus a Deo ut ex mu-

liere nasceretur, fieretque sub Lege^, quasi qui esset sub

Lege dicente : « Honora palrem tuum et matrem tuam, ut

» bene sit tibi^ »nullum alium habens patrem, nisi Deum

coelesiem, inquit : « Sed honoro Palrem meum ^ »Dicemus

vero etiam nos hanc vocem, si consideraverimus regenera-

tionis lavacrum, lotique in eo, ut efficiamur fdii Dei, non

amplius vocabimus patrem super terram, eo quod facti fue-

rimus fdii Patris coelestis', fratresque dicentis : « Vado ad

» Patrem meum, et Patrem vestrum, et Deum meum, et

» Deum vestrum \ » Quamobremperspicuum est, quod pro-

priissime et perfectissime dicenle Jesu : « Ego dajmoniumj> non habeo, sed honoro Patrem meum % » unusquisque

nostrum imitator ejus, quoad fleri potest, et omnia potens

* 1 Joan. V, 18.— 2 l,iem, viu, 49- — ^ Rom. ix, 1 . — ^* Galat. iv, 4. —' Exod. XX, 12. Ephes. vi, 2. — ^ Joan. viii, 49- — ' Malth. xxiii, 9. —* Joan. XX, 17. — 9 Id. viii, 49.



584 ORIGENfS COMMENTARIA

in Chrlsto Jcsu eum corroboranteS dlcturus etlam est ;

«Egoda3monIumnonliabeo,sedcohonestoPatreQimeum^

Caeterum quls inter mortuos versans, in sepulchrlsque ha~

bltans dlcere poterlt : « Ego daemonlum non habeo* ? ))vel

quis qulpplam allud honorans praster Deum, Yerbumque

ipsius, ac praeter id quod a Verbo praeclpitur alteri hono-

rem tribuens (cum slt necesse honorem Illl tribuere), dic-

turus est tanquam Jesu disclpulus : « Sed honoro Patrem

» meum '"?)) cui dlcto proxlmum est hoc : « Et vos ignomi-

» nia me afTicitls, )> quod dictum est ad eos qui illum con-

temptui habebaut, qulque illl dicebant : « Nonne bene dici-

» mus nos, quod Samarltanus es tu et daemonlum habes ^? »

existimantes quod male dixerant se bene dixisse : male

enlm cogltantes enuntiarunt Servatorem Samaritanum, et

daemonium habentem. Nec vero existlmandum est illis solis

tunc dictum fuisse : « Et vos ignomlnia me afficltis % » sed

his etiam qui perpetuo Ghristum, qui est justilia, ignominia

afficiunt per ea quae injuste agunt; atque etiam hls qui ig-

nominla potentiam Dei afficiunt, qua; est Servator ( Chri-

stus enim est Dei potenlia^), ex his quae efficlunt in debi-

litate et inlirmitate. Qulnetiam cuicumque spernenti Dei

sapientlam dlcelur : « Vos ignominia me afficitls ^: » quando-

quidem Christus etiam est sapientia^ [atque etlam pax*°].

Quod si quispiam est ex ipso, is pacem etiam cum homlnl-

bus omnibus habeat oportet, adeo ut dicat propheticum

illud : « Cum his qul oderunt pacem eram pacIficus^S »

opus etiamest ut reciplat pacem superantem

omnemDei

Inlelllgentlam *^, corque custodienlem sensus ejus qui eam

receperlt. Quod sl quis bellandi cupidus mordeat etlam, in-

cusetque ac devoret proximum, sitque etlam plenus per-

1 Phil. IV, i5. — 2 Joon. vm, 49. — ' Ibid. — ^ Ibid. — ^ Ibid. 48. —^ Ibld. 49- — '1 Corlnlh. 1, 24. — ^ Joan. viii, 49. — ^ 1 Cor. 1, 24. —»0

Ephes. II, 14. —î

Psal. cxix, 7. —12

Phil. ,v, 7.



IN EVA.NG. JOANNIS. TOM. XX. 385

lurLalionis, causa seditionis existcnlis in suo ipsius animoi

principatu, huic etiam dicelur : « Vos ignominia me affici-

»tis*, » Christus enim pax nostra est ^ Rursus quoniam

ff qiii male agit odit lucem, et non venit ad hicem ^ , » luxque

est ille qui dixit : « Ego sum hix mundi *; » perspicuum est

quod qui male agit, ignominia lucem afficiens, ignominia

eliam Christum affioiat : auditurus etiam : « Et vos ignomi-

» nia me afficitis^ »Et quid opus est in longum protrahere

sermonem explicantem et ostendentem quinam sint qui a

Jesu redarguantur, et qui sint qui audiant ab ipso : « Yos

» ignominia me afficitis, » cum manifesti sint ex his quce

explicuimus, ct ex his quae his consequenter conjungi pos-

sunt?

Post haec videamus quid sit : « Ego autem non queero

» gloriam meam : est qui quaerit, et judicat*. » Quaerit Deus

(qui noLis suum ipsius Filium dedit) in singulis qui euni

recepcrint, gloriam Christi : quam quidem inveniet in his

qui sui curam egerint, quique diligenter excolunt natura

sibi ingenitas ad virtutem causas : alioquin hanc non inven-

turus in his qui hujusmodi non fuerint : et non inveniens,

judicat eos in quihus non invenit gloriam Filii sui, ad quos

dicet : « Per vos jugiter nomen meum male audit inter Gen-

» tes '. • AdduLilaLit eliam aliquis propler hoc : « Est qui

» quaerit et judicat, » num ad Deum referri hoc opus sit,

cum palam dixerit Servator : « Neque enim Pater quem-

» quam judicat, sed omne judicium dedit Filio suo, ut om-

» nes honorent Filium, sicut honorant Patrem^ » At vide

an ad hoc uti possis eo dicto : « Non possum ego facere a

» me ipsoquidquam: sicutaudio, judico : et judiciummeum

» justum est; quoniam non quaero voluntalem meam, sed

1 Joan. vni, 49. ^ Êphes. 11, 14. — ^ Joan. iii, 20.— ^ Id. viii, 12.—^ Ibideoi, 49-

—^ Ibid. 5o. — "

Isai. mi, 5. Rom. n, 24. — ^ Joan. v,

22 , 25.

XII. 25



38G ORIGENIS COMMENTARIA

)) volunlatem ejus qui misit me *. » Nam si, ut audil a Palrc

Servator, sic judlcal, qua^reus non suam, sed Patris, qui

cum misit, gloriam, et hanc ob causam justum est ejus ju-

dicium; fortassis judicium quod judicat qui a Patre audil,

non est audientis, sed magis proprie ejus qui dicit audienli.

Sin vero etiam dicit : « Judicium meum justum est, » audi

etimineodemEvangcliodicentem: «Omniameatuasunt^ : »

nam si verum est quod a Servatore dictum est : « Omnia mea

» tua sunt, wperspicuum est judicium etiam ipsum, de quo

inquit : « Judicium meum justum est^ , » Patris esse judicium

quod si Palris est judicium, potest solvi dubium hujus dicli

« Ego autem non quaero gloriam meam; est qui quoprit et

» judical'. » Habet autem quamdam modestiaj emphasim

convenientem Servalori quod dicitur : « Ego aulem non

» qua^ro gloriam mcam : » nequc enim admodum decebat

illum, ut gloriam exigeret, et ob hoc judicarct eos qui ilH

illam nou reddidissent ; sed oportebat uti Pater, qui glo-

riam FiHo dederat, exigeret eam ab his qui eum illa priva-

bant, judicaretque eos propter illum. Fortassis etiam Ser-

vator, imilator Patris cum esset, gloriam Dei quocrit ab his

qui didicerunt quae sunt Dei : et nisi invenerit in aliquibus

Patris gloriam, judicabit iilos, tanquam qui polestatem ac-

ceperit faciendi judicium, quoniam Filius hominis est^

« Amen ^ amen dico vobis : Si quis sermonem meum ser-

» vaverit, mortem non videbit in aeternum'. » Quemadino-

dum est quaedam vita, quae nobis est indifFerens, neque bo-

num neque malum existens, juxla quam etiam impios ct

animaha bruta vivere dicimus; et allcra, quae non est indif-

ferens, non malum, sed bonum exislens, dc qua inquit Pau-

lus : « Vita nostra abscondita est cum Chrislo in Deo%- »et

* Joan. V, 5o. — 2 Idern, xvii, lo. — ^ Id. v, 5o. — '' Idcm, v/n, 5o.—° Idem, V, 27.

6 N. 5 1-53. p. 56o-5GS.

' Joan» VIII, 5i, — * Coloss. iii, 3.



IN liVANG. JOAiXMS. TOM. XX. 087

ipse DomiQus nostcr de seipso : « Ego suni vila *: «ila mor-

lem eam quae contraria sit indiiTerenli vitaj, indifferentem

dixeris; illam veroquae est inimica dicenti: «Ego sumvita,»

malam quamdam et asperam morlem, qua qui moritur est

in morte : de qua scriptum : « Ultimus inimicus aboletur,

» nempe mors ^. » Ac profecto de hac morte censendum est

Apostolum haec loqui : « Propter hoc, quemadmodum per

» unum hominem peccatum intravit in mundum, etiam per

» peccatum mors, et sic in omnes homines pertransiit, eo

)) quodomnes peccaverunt. UsqueadLegem enim peccatum

» erat in mundo : peccatum enim non imputatur, non exis-

» tente Lege : sed regnavit mors ab Adam usque ad Mosen,

» eliam in eos qui non peccarunt ad similitudinem trans-

» gressionis Adam ' : » et post pauca : « Etenim si per unius

» delictum mors regnavit per unum, muito magis hi qui

» exuberantiam gratiae et justitiae accipiunt in vita regna-

» bunt, auctoreuno JesuGhristo*. » Quasnamenim est mors

quse per peccatum introivit in mundum, nisi ultimus ini-

micus Christi abolendus? et quaenam mors illa est quae in

omnes homines pervasit, eo quod omnes peccaverint, nisi

haec quae etiam regnavit ab Adam usque ad MosenPMoses

autem, hoc est Lex, fuit usque ad Servatoris noslri Jesu

Christi adventum^ Ac profecto regnavit unius dehcto per

unum, quousque qui exuberantiam gratiae et justitiae ac-

clpiunt per vitam, regnent auctore uno Jesu Christo. Hanc

igitur mortem non videbit in oelernum qui sermonem Uni-

geniti et primogenili omnis creaturae servaverit, natura

aptum ad prohibendum ut mors non videatur. Sic igitur

intelligendum est : « Si quis sermonem meum servaverit,

» morlem non videbit in aeternum',» perinde ac si haeclo-

quens, quia donasset lucem audientibus, diceret illis : Si

1 Joan. XI, 25. — 2 1 Cor. xv, 26. — ^ Iloni. v, 12 ct seq. — * Ibid. i

— ^ Luc. XVI, 16. Rom. x, 4- — ^ Joan. viii, 5i.

5i5.



388 ORIGliNlS COMMKNTARIA

quis meam hanc servaverit lucem^ tenebras non videbii Hi

aeternum. Nam fieri non potest ut tenebra; oriantur illi qui

servat hanc lucem : atqui si hanc lucem quis perdiderit, ,

futurumest ut

moxtalis videat tenebras. Islo igitur modo

eiiam vita facta esi in Sermone, qui in principio erai apud

Deum^ Quocirca principium, hoc est, sapientia, quae dicit

« Deus creavii me initium viarum suarum ad opera ejus ^, »

de sermone in seipsa existente, in quo fijcta est viia, doce-

bit ei dicei : « Si quis sermonem meum servaverit, mortem

» non videbii in aeternum^

: » parlter enim servabii quis ser-

monem, et viiam in ipso factam, ab ipsoque inseparabilem,

quae etiam vita lux est hominum hicens in tenebris ei ab ip-

sis non apprehensa". Si igitur vehiti percunctans PropLeta

dicat : « Quis esi homo qui vivei, ei non videbit mortem^?»

respondebimus a Servatore nostro edocti, et dicemus : Ille

homo vivet, et non videbit mortem, qui servai sermonemdicentis: « Si quis sermonem meum servaverit, mortem non

» videbit in ailernum'. wHoc in loco pariter qua^ro num forte

vocabuhim in mlernum, intelhgendum sit communiier; ui

totum sit hujusmodi : Si quis sermonem meum servaverit

in aeiernum, mortem non videbit in aeternum. Videtur enim

ahquis lamdiu iion videre moriem, quamdiu sermonem ser-

vat Jesu; simul enim atque quis eum perdiderit, mortem

etiam vidit. Quod si recurrere quis poiest ad profundiores

raiiones, et considerare quomodo dicaiur ab homine : « Et

» in pulverem moriis adduxisti me % » ei a Paulo : « Quis me

» liberabit ex corpore hoc morlah * ? » videbit etiam quo-

modo quamdiu servatus fuerii sermo, iamdiu mors visa non

fuerit ab eo qui ipsum servarii; et quomodo, cum quis

a^gre aliendens observationi sermonis, et circa ejus custo-

diam neghgens factus, eum cessarii custodire, tunc mortem

^ Joan. I, 2. — 2 Pi-ov. VIII, 22. — '^ Joan. viii, 5i. — ^ Jdfm, i, l\. —' Psal, 1.XXXV111, 49^ — ^ Joan. vm, 5i. — "' Ps. xxi, iG. — Roni. vii, 24.



IN EVANG. JO\NNIS. TOM. XX. ^89

viderit non apud alium quam apud seipsum. Ac profecto

dogma legemque sempiternam censendum est hoc esse,

perpetuodicendum esse his qui receperint sermonem

: «

Si» quis sermonem meum servaverit, mortem non videhit in

» aeternum *. » Ut autem (ut ita dicam) diutius visae tenebrae

aciem illius qui viderit ohlundunt, sic mors conspecta ab

eo qui sermonem non servarit, interimit et mortificat, ex-

caecatque aciem contemplationi assuetam, adeo ut opus ha-

beat eo qui cajcorum oculos aperit.

Ac profectoexistimo

idcirco caecos, quorum nota fuerunt caeci, qui in Evangelio

scrlbuntur amisisse oculos, eo quod, serroonem cum non

servassent, mortem conspexerint.

« Dixerunt ei Judaei : Nunc cognovimus quod daemonium

» habes^. » Complures, hique sapientes, omne genus peccati

(cujus una eliam species est, peccatum in sermone) non

aliunde oriri existimant, quam a pravis judiciis. At vero

qui Scripturis sacris tanquam divinis crediderunt, sic dis-

putant de hominibus praeter rationem operantibus, tan-

quam absque daemoniis, vel qualibuscumque potentiis con-

Irariis peccata non perficiantur. Quamobrem Judaei etiam

existimabant Jesum juxta daemonis operationem dixisse :

« Amen, amen dico vobis : Si quis sermonem meum ser-

» vaverit, mortem non videbit in aeternum'. » Quod passi

sunt, quia nec sermonem servaverunt, nec vim dicti vide-

runt. Nam mortem quamdam sciens Jesus inimicam esse

rationi, qua moriunlur peccantes, hanc in aeternum non

videri dicebat ab eo qui sermonem ipsius servaverit; illi

autem de communi morte dictum esse exislimantes, aber-

rare arbilrati sunt (cum mortuus fuisset Abraham caeteri-

que Prophelae) dicentem neminem in aeternum mori, qui

mandata sua servarit.

« Abraham mortuus est et Prophetae, et tu dicis : Si

^ ,!oan. VIII, 5i. —' '^ Ibid. 52. — * Ibid. 5i.



5(jO ORIGEINIS COMMENTARIA

)) quis sermonem meum servaverit, mortem non gustablt

)) in aeternum ; num tu major es patre nostro Abrahamo,

))

qui mortuus est? et Prophetae mortui sunt. Quera teip-

)) sum facis*? » Etiamsi juxla simphciorem intelh^gentiam,

quemadmoclum et nos interpretati sumus, videatur aper-

tum esse id quod Judaei suspicati fuerant, respondentes ad

Servatoris sermonem de Abraham cieterisque Prophetis,

perinde quasi iHi mortui fuissent, nihilominus non sinenda

est disputatio inexplorata cum collatione ostendente supe-

riora simiha. Utrum existimabant Servatorem cum nuHa

ratione dixisse : « Si quis sermonem meum servaverit, mor-

3 tem non videbit in ajternum% » et hanc ob causam ma-

nifestum quiddam ad ipsius sermonem responderunt? an

potius, sicut consideravimus, non de communi morte ip-

sum locutum fuisse opinabantur, et animo cogitantes Abra

ham et Prophelas aliquando spirituaHter mortuos fuisse,

sermone illius sprelo (ut qui ne eum quidem talem essc

qualem loquens se promittebat existimarent ) inquiunt :

« Nunc cognovimus quod daemonium habes ^ ? » Simile vero

etiam in ahis ipsius sermonibus pluribus verbis in superio-

ribus exquisivimus : veluti in Samaritide; quando cum di-

xisset ei Jesus : « Da mihi quod bibam, » post aha taha

addidit : « Si scires donum Dei, et quis sit qui dicit tibi :

» Da mihi quod bibam, tu utique petiisses ab eo, et dedisset

» tibi aquam vivam. Et dicit illi muher : Domine, neque

» haustorium habes, et puteus profundus est; unde ergo

» habes illam aquam vivam ? » et rursus : « Domine, da mihi

» istam aquam vivam, ut non sitiam, neque veniam huc ad

» hauriendum *. » Haud enim probabile esl Samaritidem ilH

respondere de aqua sub sensum cadentC; vel ab ipso pelere

corporalem aquam, ne in posterum sitiret, vel ne veniret

ad hauriendum ex fonte Jacob sub sensum cadente. Quin-

^ Joan. viii, 52, 55. — 2 Ibid, 5i. — ^ Ib. 52. — ^" Id. iv, j, lo, 1 1, if)



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. 5^ 1

etiam dicenle Domiiio : « Panis quem ego dabo, caro mca

» est pro mundi vita*, » quando « pugnabant inter se Judnci

» dicenles : Quomodo potest hic nobis carnem suara dare

» ad manducandum^? » ostendimus non adeo stupidos

fuisse qui audiebant, ut opinarentur Jesum haec loquen-

tem invitare auditores ut accederent comesturi carnem ip-

sius. Gonsentaneumque certe est Judaeos dixisse in proesenti

contextu quem nunc examinamus, haec verba : « Abraham

» mfortuus est, et Prophelse',» quoniam didicissent quo-

modo fl per unum hominem peccatum intravit in mundum,

» et per peccatum mors; et ita in omnes homines pervasit,

» eo quod omnes peccaverunt*. » Consentaneum vero etiam

est eos vidisse mortem regnasse in eos qui peccaverunt ad

simiHtudinem transgressionis Adae% habuisse que sermonem

de morte, quas per peccatum in omnes homines pervasit,

eo quod omnes peccaverunt. De his autem edocli, Jesu

sermones non noverunt, quia quae sequuntur non admise-

runt : nimirum quod, « Non sicut delictum, ita et do-

» num^ » Sed ne ratiocinari quidem poterant, quod « Si

» unius deHcto multi periere, multo magis gratia Dei, et

» donum per gratiam, quae fuit unius hominis Jesu Chri-

» sti, in multos exuberavit. » Non intellexerunt etiam quo-

modo donum non est simile morti quae fuit per unum qui

peccavit : uequc enim eruditi fueranl ahquando « donum

» ex muhis deHctis fuisse ad justificationem'. » Sed ne vi-

derant quidem etiam quod « exuberantiam gratiae et doni

» acciplentes per vitam, regnabunt auctore uno Jesu Chri-

» slo \ » Atque Abrahae quidem et Prophetarum morleni

versabant animo, audientes quod etiam Samuel, quasi per

iQortem sub terra existens, a Pythonissa excitatus fuisset

quae Deos cum existimaret inferne sub terram esse, dice-

* Joan. VI, 52. — ^ Ibid. 53. — ' Id. viii, 52. — * Rom. v, i2. — ' Ib,

i4.— «Ibid. i5.— Mbid. i6. — Ubid. 17.



Oya ORIGEMS COMMENTARIA

Lat : « Ego vidi deos ascendentes e terra*. » At vero vitam

Abrahaj et Prophetaruiii non apprehenderunt, ac ne ap-

prehenderunt quidem Deum Abraha^, et Isaac, et Jacob

Deumnon esse ipsorum mortuorum, sed viventium^ : ac ve-

luti suspicantes mortuos esse Prophetas, fabricantur illorum

sepulchra^* hanc eliam ob causam miseri habiti. Etiam

igitur si Abraham mortuus fuerit, revixit in posterum non

ampHus visurus mortem : ab eo enim terapore quo vidit Jesu

diem, exultavit et gavisus est. Atque etiam ob hanc cau-

sam arbitror Servatorem docentem Abraham vivere, cum

dixissent : « Abraham mortuus est \ » mox intuhsse : « Abra-

» ham pater vester exultavit ut videret diem meum, et vi-

» dit, et gavisus est^ » Quod si noHt ahquis res Abrahaj sic

se habere, dicat nobis utrum qui vidit ahquando Servatoris

nostri diem, et hanc ob causam exsultavit et gavisus est,

[etiam mortem videat; an qui Servatoris nostri diem vidit,

et exuhavit, atque gavisus est] dignatus tah visione, taii-

quam ipsa dignus, postea privatus fuit ea re quam viderat.

Nam si utrumque horuni absurdum est, cum Abraham vi-

dit Jesu diem, cum ipso pariter videre audivit etiam sermo-

nem ipsius et servavit, nec amphus mortem videt; nec

recle Judaî dicebant : « Abraham mortuus est, » perinde

quasi ipse etiam tum in morte esset. Simile eliam de Pro-

phetis dices : nam si Deus non est mortuorum, sed viven-

tium% est ut estAbraham,etIsaac, et Jacob Deus, sicetiam

est caeterorum Prophetarum Deus, vivunt etiam Prophetae;

ut qui servaverunt etiam sermonem Fihi Dei, quando sermo

factus est ad Oseam', vel sermo factus est ad Jeremiam %

vel sermo factus est ad Esaiam^ : nec enim ahus sermo ad

ahquidem horum factus est, pra^terquam Sermo ille qui

* 1 Reg. xxvm, 10. — 2 Matlh, x\ii, 52. — ^ i,^, xxiir, 29.—

'' Joan.

VIII, 52.— 5 Ibid. ^S.

—(^

MaUh.xxii,

Sz, —'

Ose.i, 1.

—Mor.xiv, i.

•— ^ Isai. II, 1.



IN LVANG. JOANMS. TOM. XX. ^qS

erat in principio apud DeiimS Fiiius ipsius Del Sermo;

quem, si quis alius, Prophetoe in primis servaverunt, qui

etiam, ex quo acceperunt sermonem, mortem amplius non

viderunt. /Eque igitur faisum est, « Nunc cognovimus quod

» dtTmonium habes ^, » atque hoc, « Abraham mortuus est,

» et Prophetae, » quod dixerunt Judaei. Neque enim agno-

verant daemonium habere eum qui imperabat daemoniis

nullus enim cognoscit quod non est : neque Abraham et

ProphetcTe in morle amphus erant, quando dicebant Judaei :

« Abraham mortuus est, et Prophetae. » Deinde qua^rimus

cur tandem, cum dlxisset Servator de quocumque qui ser-

monem ipsius servat, « Mortem non videbit in aeternum, »

idque exigeret uti Judaei post illa verba quae antea exami-

navimus, consequenter his verbis : « Mortem non videbit in

» acternum% » dicerent : « Et tu dicis : Si quis sermonem

» meum servaverit, mortem non videbit in aeternum, » illi

non hoc faciant, sed respondeant quod Servator non dixe-

rit. Neque enim dixerat Servator : « Si quis sermonem meum

» servaverit, morlem non gustabit in seternum *, » quod isti

proferunt tanquam a Domino nostro dictum. Et vide an quia

difierentia sit inter videre mortem et gustare mortem, a

caeteris pariter Evangeiistis dictum fuerit, eos qui prope

Jesu essent non gustaturos mortem, quoad usque vidissent

Filium hominis venientem in regno suo. Matthaeus quldem

slc habet : « Amen dico vobis : sunt quidam hic stanles, qui

» non gustabunt mortem, donec viderint Filium hominis

» venieutem in regno suo ^ » Marcus vero : « Amen dico

» vobis : sunt quidam inter eos qui liic stant, qui non gus-

» labunt mortem donec viderint regnum Dei venisse cum

» polentla ^ » At Lucas slc : « Vere sunt quidam hic stan-

» tes, qui non gustabunt morlem donec vldeant Fihum

Joan.i, 2.— 2 Id. viii, :'i?.. — ^ Ibid. 5i. — '' Ibidein, 02.— ^ Matlh.

XVI, 2-S. — •"' Maic. IX, 1; al.vm, oq.



r)(j4 ORIGENIS COMMEKTARIA

)) hominis vcnienlem in gloria sua\ » Ut enim in corporc

diversi sunt sensus, guslus et visus; sic juxta sensus qui a

Salomone divini dicuutur% alia erit animai potenlia, qua?

vim videndi habet et conlemplandi ; alia, quae gustandi

et adipiscendi qualitatem eorum ciborum qui animo pcr-

cipiuntur. Et quoniam quatenus Dominus panis est vivus

qui e coelo descendit^ sub gustum cadit, nutriens animam ;

cadens etiam sub visum, quatenus sapientia est, cujus put-

chritudinis amalorem se esse fatetur ille qui dicit : « Ama-

)) tor factus sum illius pulchritudinis^ ; )> nobis etiam illud

prteclpiens ; a Ama cam, et servabit te^ : » hanc ob causam

in Psalmis dictum est : « Gustate, et videtc quod suavis est

» Dcminus \ » Et ut Dominus sub gustum et sub visum

cadit, sic etiani adversaria ejus mors sub gustum et sub

visum cadit.

Mortem sub gustum cadere illud docet: «

Sunt» quidam hic stanles, qui non gustabunt mortem % » et quas

sequuntur; quod vero sub visum etiam cadat, illud : « Si

» quis sermonem meum servaverit, mortem non videbit iu

» aeternum^ » Proinde gustat morlem, nec solum guslat,

verum etiam morte veluti cibo expletur qui contraria ver-

bis vitae aeternae profert. Promissio etiam est neminem stan-

tem in loco qui mente cernitur, quem demonstrat Jesus,

gustaturum mortem. Observa enim tres Evangelistas di-

xisse pariter : « Sunt quidam hic stantes; vcl: Sunt quidam

» qui hic sleterunt: » de quibus etiam scripserunt quod gus-

taturi non essent mortem doiiec vidissent Filium hominis

venientem in regno suo, vel in gloria sua, vel donec vidis-

sent regnum Dei advenisse cum poteutia. Et quoniam, qua-

si fieri possit ut qui stat cadat, dictum est : « Qui stare sc

» exislimat, videat ne cadat % » hanc ob causam observa

i Luc. IX, 27. — 2 Sap. VII, 7. — ^ Joan. vi, 5i. — '• Sap. vm, 2. —'^ Prov. IV, G. — ^ Psal. xxx[ii, 9. — ' MaUh. xvi, 28. — ^ Joan. viii, .5:^.

~ ^ 1 Gor. X, 1 2,



Ii\ EVAKG. JOANNIS. TOM. XX. OQO

non cle omnibus slanlibus, sed dc quibusdam scriptuui

lulsse : « Aracn dico vobis, sunt quidam hic stantes*. » At-

quc slans quidcm aliquis non gustat mortem, nimirum ser-

vans illud stare : qui vero sermonem perceperit et serval,

mortem nou videbit. Quamobrem si differentia quajdam

est gustandi mortcm et videndi morlem, Judaei veluti au

ditores parum inteiligentes confundcntesque Domini ser-

monem, pro eo quod est, « Non videbit mortem, dlxe-

)) runty Non gustabit mortem, » verbo delapsi in sensum

deteriorem. Quaeres etiam numquid quemadmodum dici-

mus videre morlem, et gustare mortem, ita etiam sit iii

Cieteris sensibus, vel audire mortem, vel odorare mor-

lem, vel tangere mortem; et si manus Apostolorum con-

trectaverunt de verbo vitae ^, numquid manus Pseudoapo-

stolorum et operariorum dolosorum, qui transfigurantur

in Angelos justitiae^ contrectaverint de verbomortis; et

si oves Christi audiunt vocem ejus*, numquid etiam quoc

non sunt ejus oves, ad quos dicitur : « Vos non estis cx

» ovibus meis % » audiant vocem mortis. Proinde vide nc

forte etiam sit odor mortis in his vibicibus, quae ex peccalo

proveniunt, de quibus dictum est : « Foetuerunt, et cor-

» ruptae sunt vibices meae *^

: » et odor mortis in Lazaro,

antequam a mortuis resurgeret; quem nolentes odorare

Apostoli dicebant Servatori : « Domine, jam foetet; qua-

» triduanus enim est^ » At vero quod ad mortis odorem

attinet, qui menle cernitur, et ad odorem vitae, Apostoli-

cum illud observemus necesse est : « Christi bonus odor

» sumus Dco in omnl loco : in his qui servantur, et in his

» qui pereunt; islis quidem odor mortis in morlem, illis

» vero odor vilac in vitam^: » bonus enim odor Chrisli

* Matlh. XVI, 28. —2 i Joan. i, i.— ' 2 Cor. xi , i3, i5. — '> Joan, x,

27. — ^ IbH. 26. — 6 Psalm. xxxvir, 6. — ' Joan. xi, Sq. — » 2 Cor. 11,

16, 16.







5(.SORIGENIS COMMENTARIAl

obslanlem quomimis ovcs bibereiit (a quibus fulurum erat

iitadjuvarenluriiobilia,et pars Jacob) acciperet ; cumquc

ad hunc lapidem accessisset, revolveret eum ab ore putei,

ut potum daret ovibus Laban Iratris malris suae. Ac pro-

ibclo opus erat ut ad puteum ipse accederet Jacob, exlra

speluncam vero staret Jesus. Vide vero an inspicere possis

(luamobremsuperpositus speluncae lapis non revolvatur,sed

lollatur; a puteo autem non omnino tollatur, sed revolva-

tur. Oportebat quidem omnino a monumento lapidem tolli,

nec rursum volvi; allerum vero revolvi tanlum a puteo:

superius enim dictum est quod

oloriam Dei, considerantes magnitudinem ejus lidei,qua^

est ad justitiam, credamus. Quod si aliquis ex eorum nu-

mero qui se credidisse existimant, nondum gloriam Dei

vidit. is discat se argui non credidisse, eo quod nondum

vidit gloriam Dei : mentiri etenim ille non novit, qui non

soluin uni Marthaj, verum etiam cuicumque dicit:« Si cre-

» didcris, videbis gloriam Dei *. »

« Suslulerunt crgo lapidem ^ » Ut lapis speluncai impo-

situs lardius tolleretur, soror defuncti fecit : qua3 veluti his

quibus jusserat Jesus dicens : c( ToIIile lapidem \ «obstitit,

cum dixisset : « Jam foetet; quatriduanus enim est : » et

sane ni coercita fuisset Marihae infidelitas, dicente illi Jesu :

« Nonne dixi tibi quod si credideris videbis gloriam Dei ^?

haudquaquam qui audierant : « ToIIile lapidem, » sustulis-

sent lapidem. Age enim ponatur, cum dicerel Jesus : « Tol-

,) lite lapidem % » defuncti sororem nec respondisse, nec

dixisse : « Jam foelet; quatriduanus enim est, » quid secu-

turumfuerat, quia scriptum fuisset : « Dicit Jesus:

Tolhle

. lapidem , » nisi : « Sustulerunt igitur lapidem ' ? » Nunc

autem quc-c dicuntur a sorore defuncti, inlcr hoc dictum :

_c ibid. 4i-



IN EV.lNt. JOANiMS. TOM. XXVHI. 3,.o

. Tollilo lapidein, » ct iiitei- illud : ,< Susl.ilcnmt igitur la-

» pidem, » impcdimcnlo lucre quominus tolleretur lapis. Aciie ullo quidein uiodo, etiam si sero, sublatus fuisset, nisirespondens Jesus ad iilius incredulitatem dixissct : «

Nonne» dixi tiLi quod si crcdidcris videbis gloriam Dci .»„ Quam-«brcm bonumest, si cum quid cuique jusserit Dominus is

nihil interposuerit inter ejus jussionem et opcris implet'io-i.em

: opinorque sane ci qui ejusmodi est convenirc ut «c.initatorem Christi faclura cssedicat. Ut enim Chrislo . dixil

» Deus, et facla sunt; mandavit, et creata sunt ' : „

sic fid»licum dixit Christus, fidclis fccil; cum Chrislus mandat, illemandatum implevit, nihil moraj interponens : vel sibi dam.uficus erit inobedienlia, quia intercedat tempus inter im-perium et imperii expletionem. Existimare enim dcbemuslempus illud quod interponunt aliqui, postea mandata fa-cienles, tempus esse inobedientia, prscepti.

Ilanc etiam obcausam qui juLelur a patre in Evangelii parabola proficisci... agrum et operari \ quia non confestim fecit, sod quandopflcmtentia motus abiit, non fecit voluntatem patris per idlempus quod intercessit, anlcquara pa.nitentia moveretur«jBocirca memores simus necesse est illius dicli •

. Ne» percuncleris reverti ad Dominum, neque

difleras de dio» in diera ^ „ et illius

: « Ne dixeris : Rediens redi et cras» dabo tibi. cum possis beneficiura conferre '. » Itaque necessario nobis existimandura est accusalionem essc Martha:quod tardiu., scriplum fuerit : . Sustulerunt igltur lapil

"

''Ti"""'" """''"''"

'•^*P°^l"'»'-el"lc«mdixisset Jesus •

. lol ite iapidem «. „ deinceps sequeretur : .

Tuierunt erso» lapidem. »^

. At Jesus suslulit oculos sursum, ct dixit ' » qua= scripta•snnt. De ocuiis Jesu, dequc corum iuibitu erga quosdam,

' Psal. XXX,,,9. _ 2 MMih. XX,, 28, u,j. - =

Eccles v S . P



/ OKIGEKIS COMMEMARIA

dili-eiis observalio inquisilioque cst adhibenda. Vcibi gra-

lia "in Evangelio Luca; dicturus bealitudines, hisque con-

junctam doctrinam, « elevatis oculis in discipulos suos di-

» cebat'

: » nunc autem « sustulit oculos suos sursuin, el

» dixit : » a primo namquc dicto monemur discipulos suos

inferne non esse; quam ob causam elevantur magistri oculi

in eos in quos dignum erat ut suos ipse oculos atloUeret.

Hoc aulem quod nunc tractamus edocemur Jesum intel-

ligentiam humanam transtulisse a consuetudine quam ha-

bebat cum his qui inferne dcgebant, eamque m subhme

elevasse et exaltasse. evehens eam per precalionem ad Pa-

trem super omnia existentem. Quineliam Paulus cum sui

simiUbus (quandoquidem imitator Chrisli est^) exemp o et

imitatione precationis Christi precalurus, necessar.o attol-

lere debet oculos animae sursum, eosque abducere a rebus

prxsentibus, nempe a memoria, a consideratiombus, alque

cogilationibus, sicqueDeo dicere precationis verl.a magna.

eaque coelestia, de rebus magnis, deque supercoelest.bus.

Verum si quis opposuerit Pubhcanum, qui ne oculos qui-

dem attoUere voluerit, quique percusserit pectus suum d.-

cens : « Deus, propitius eslo mihi peccator. =

,» hu.c est

respondendum :quemadmodum neque omn.bus neque

semper assumendus est dolor qui est secundum Dcum,

quique operatur poenitenliam ad salutem haud poen.tendam,

sed ei soU et omni qul dignum aUquid taU dolore comm.-

serit ob eumque dolorem resipuerit (isque sane assumen-

dusest

cummensura et non exuberans. ne exuberantiori

dolore absorbeatur a Satana^); ita fortassis non convenne

ut velint omnes semper attoUere oculos, ut efam non con-

venit semper stare procul. Cxterum unusqu.sque se.psum

de rebus hujuscemodi judicet probetque homo, et s.c non

. Luc. v, ao.- ^

. Cor. ,v, .6, e. x„ i. - » Luc. .vn„ .3. - ' .Co,

.

VU, 10. '2VuOl. U> /* '



IN KVANG, JOANNIS. TOM. XXVIir. Ô l

solum ex illo pane comcdat ct ex calicc bibat, vcrum eliam

oculos elevct, supernc eos altollens, precemquc fundat sub-

jiciens seipsum Deo, humiliansque illi. Quod si exislima-

mus quomodocumque viventi licere, perinde ac Publicano,

nolle oculos ad ccelum levare, commode diccmus volenti

levare oculos suos, itidem ei standum csse procul a lemplo,quod quale aliud erit, nisi Ecclesia Dei viventis ? qua) eliaoi

a Paulo dicitur domus Dei, dum dicit : « Quodsi lardius ve-

» nero, ut noris quomodo oporteat te in domo Dei versari,

» qu3ecstEccIesiaDeiviveniis,coIumna;etbasisveritatisS))'

Ut igitur non decet omnem uli illo pane et bibcre ex illo

calice, et esse procul a domo Dei et ab Ecclesia, sic nondccet omnem nolle elevare oculos. Pcccat autem aliquis si,

cum deceat eum levarc oculos, non levat eos : rursumqucitidem peccat si, cum eum dedeceat levare oculos, eos Ic-

vat. Atque Publicanus quidem in Evangelio nec oculos Ic-

vare voIebat% decenterfaciens,"quos jure levaret discipulus

Jesuassistens, cuietiam mandatum datur dicens : « Attol-

» liteoculos vestros,et conlemplamini regiones, quoniamal-

» bae jam suntad messem^ » Quin Propheta quoqueinquit:

« Levate iu altum oculos veslros ': » et in Psalmo cxxii,

qui Graduum est cantus quartus, tanquam qui decenlerlevaverit oculos suos ad Dcum, inquit Prophcta ; « Ad tc

» levavi oculos meos, qui habitas in coelo. Ecce sicut oculi

» servorum ad manus dominorum suorum, et sicut oculi

» ancillae ad manus dominse suaj, ita oculi nostri ad Domi-» num Deum nostrum, donec misereatur nostri \ » Quod si

aperlius eliam docere opus est quem quidem deceat imitari

Jesum superne oculos attollentem, dum etiam ipse atlollit

oculos suos; et quisnam hoc facerc non debeat, sed Publi-

cani imitatione, non solum procul a templo stare, vcrum

X.I.26



^02 ORIGEMS C0MME1N'TA.RIA

otiam non velle oculos allollere, in medium adducemus ex

Daniele quae scripta suntde iniquis senibus amaloribus Su-"

sannoe, hunc in modum se habenlia : « Et averlerunt men-

)) tem suam, et decHnarunt oculos suos, ne in ccelum suspi-

5) cerent, neque memores essent judiciorum justorum *. »

Adducemus etiam in medium quae de Susanna scribuntur

hoc modo dicta : « At illa flens suspexit in coelum, quoniam

» cor ejus fidebat Domino ^ » Observa enim in istis, quod

qui averterant mentem suam declinarunt oculos suos, ne

in coelum suspicerent; ea vero quae Domiuo fidebat, con-

sequenter fiduciae quam habebat in Domino, suspexeril in

coelum. Decebat enim precaluram, ob fiduciam continen-

lia), suspicere in coelum superneque oculos altollere : se-

niores vero decebat nolle oculos levare, atque etiam procul,

perinde ac Publicanus, stare, verberareque pectora sua, cl

dicere : « Deus, propitius esto mihi peccatori^ ; » si suppo

natur, postquam averterant mentem suam, declinaveranl-

que oculos suos ne suspicerent in coelum neque recorda-

rentur justorum judiciorum, eos resipuisse, atque post

dolum intentatum muheri, impotes facti factos precari. Cfe-

lenum erigenlis oculos sursum, eosque decenter erigentis

in coelum officium quoque erit susloUere manus sanctas,

praesertim quando absque ira et disceptationibus emittit

precem *. Sic enim nostris etiam oculis sursum per cogita-

tionem et conlemplationem ereclis, atque etiam manibus

ipsis erectis per acliones sustollentes atque exaltantes ani-

mam, Moseos more ila sustollentismanus ^ ut eliamdicerel,

« Elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum % )>

Amalecitaj el omnes invisibiles inimici vincentur; Israe-

litae vero, nempe cogitationes nostrae, vincent. Hactenus de

eo quod est : « 3ustulit oculos Jesus sursum, et dixit ', »

* Dan. XIII, 9. — 2 Ibidem, 55. — ^ Luc. xviii, i5. — ^*

i Tim. 11, 8. —^ Exod, XVII, IX. —

^ Psalm. cxl, 2, —' Joan. xi, î.



IN liVANG. JOANKIS. TOiM. XXVIII. 4<^5

in quem locum diximus quae nobis sunt visa conducere.

« Paler, gratias ago tibi quoniam audisti me. Ego aulem

» sciebam quod semper me audis; sed propter turbam quae

» circumslat dixi, ut credant quod tu me miseris *. » Si oran-

tibus viris probis in c.arne viventibus, nec secundum car-

nem militantibus ^, tale quiddam promisit Deus pro eorum

prece : « Etiam adhuc loquente tc, dicam : Ecce adsum % »

quid censendum est de Servatore et Domino ? nonne hoc :

« Antequam loquaris tu, dicam : Ecce adsum?» simul enim

« sustuHt oculos sursum et dixit. » Quid dixit? si fieri potest

ut conjectemus in talibus, consequenter huic dicto : « Ante-

» quam loquaris tu, dicam : Ecce adsum, » ut majus sit quod

dicitur ad Servatorem, quam quod scriptum fuerit in pro-

missione quae est ad sanctos, nempe : « Adhuc te loquente,

» dicam : Ecce adsum \ » Quid, inquam, dixit? Proposuerat

Servator precari, sed praeoccupante illius precationem illo

qui el dixerat : « Antequam loquaris tu, dicam : Ecce ad-

» sum, » pro precatione quam animo conceptam dicturus

erat Patri, qui praeoccuparat preces, gratias agit; et (per-

inde quasi cxauditus fuisset) propter ea quae animo tan-

tum conceperat, non tamen protulerat, precando inquit

« Pater, gratias ago tibi quod audisti me ^ » Precaturiis

ergo erat pro Lazari resurrectione, et praeoccupans iiiius

precationem solus ilie bonus Deus et Paler% audivit qua^

dicenda erant in precatione, pro quibus in frequenti audi-

lorio circumslantis ipsum turbae, precum vice remitlit gra-

tiarum actionem Servator : duo pariter faciens, (3t gratias

agens pro his quae de Lazaro assecutus fuerat, et circum-

slantem sibi turbam confirmans. Volebat enim Jesus ut hi

admilterent se a Deo missum, ad hanc vitam advenisse. Aa:-

novit autem se exauditum, quoniam spiritu norat Lazari

*Joan. xi,4i,42. — 2 2 Cor. x, 3. — ^ Isai. lviw, 9. — '' Ibicl. — & Joan.

\>, 4i. — ^ Matth. XIX, 17.

2G.



4o4 ORIGENIS COMMENTARIA

anlmam rcniissam ab anlmarum loco, corpori ejas rcslita-

lam. Ncc enim censendum est qiiod Lazari anima adessct

corpori post suum exccssum, et quod quasi celeritcr prac-

scns, cum clamasset Jesus dixissetque : « Lazare, prodi fo-

» ras*,» audierit, conjunctaque corpori fuerlt. Alioquin si

quis hoc de Lazari anlma suspicatur, absurditatemque ad~

mltlat de anima a corpore liberata, perindc quasi mortuo

ossideat, dicat quomodo audltus fuerit Jcsus a Patre, ma-

iicnte adhuc mortuo Lazari corpore, ct anima quidem sc-

parata (ut aliquis eorum qui hoc asserunt diceret), assi-

dente autem corpori. Ut enlm hoc concedatur, non tamen

Jesum audltum esse dicere possumus, si audlendus erat,

quod anlma in corporc versaretur. Simile oplnor factum

fuisse quando archisynagogi suscitavit filiam, precibus

ctlam pro hoc habltis^. Petilt enim ut redlret anima inha-

bitaretque corpus rursum. Cajterum an slmlle slt, necnc,

quod attlnet ad vlduae filium qui efFerebatur ^, inquires tu

ipse, ut invenias consequcnllam locorum omnium : nec

enim alloquin tales digressiones decet nos faccre. Fortasse

vero cognovit etiam Jesus, talls tantusque, Lazari anlmam

ipsam, vel adductam ab hls quibus hoc opus obeundumpraeceptum fult, vel ab ipsa paterna voluntate quae Jesum

exaudleral : qui cum vidisset ipsam ingredlentem per lo-

cum unde ablatus erat lapis, dixit : « Pater, gratias ago

» tibi quod audisli me *. » Sed quonlam antehac alia etiam

innumera petierat et fuerat consecutus, hanc ob causam

non propter Lazarum modo, sed etiam propler alia priora

gratias agit dicens :propter Lazarum quidem : « Paler, gra-

» tias ago tlbi quod audlsti me ,*

»propter priora vero : « Ego

» autem noram quod semper me audis : Id quod tolum

» dixi, tnquity turbae circumstantls Causa, ut credant quod

' Joan. XI, 4^' — ^ Luc. vtii, 54. — ^ Idcm, vii , 12. — ^ Joan. xi,

41.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXVIII. iÔd

» lii me mlseris*. » Sed de hoc contextu, ac Lazari resur-

rectione, haclenus quidem. Ca^terum sensus hujus loci ana-

gogicus, ex his qux explicuimus haud est difficilis. Pcliit

enim Jesus ut qui peccaverat post amiciliam quam erga

se habuerat, mortuus factus Deo, divina virtute rediret dc-

nuo ad vitam; votique compos factus est, vidilque in hujus-

modi homine vitales motus, pro quibus gratias agit Patri.

Circa hujuscemodi autem mortuum stabat lurba nondum

credentium Jesum a Deo missum fuisse, nec Sermonem

hunc divinitus ad homines accessissa. Atque utinam haic

turba circumstans miretur quod aHquis adeo foetidus fac-

tus ob peccata ad mortem, morluusque virtuti, denuo ad

vitam redierit; cumque mirata fuerit, credat Sermoni ip-

sam ahquando vivificaturo, quod divinitus ad homines ad-

venerlt.

« Et haec cum dixisset, voce magna clamavit : Lazare,

» veni foras : et prodiit qui mortuus fucrat, manus et pedes

» habens revinctos fasciis funereis : et facies illius sudario

» erat obvincta. Dicit eis Jesus : Solvite eum et sinile

» abire ^. » Precaturus Jesus cum sustulisset oculos, exau-

ditus fuit, el precum loco gratias egit, quia diligenler per-

spcxisset Lazari animam corpus ingressam fuisse, egentem

supcrventura sibi (ob jussionem Jesu ) strenuitate et vi-

gore ad exeundum e monumenlo. Quocirca postquam Pa •

tri gratias egisset, voce magna clamavit, robur impositura

in Lazaro, magna voce opus habente, quia nondum acu-

mine praeditus esset audiendi clamorem invitantem se extra

monumenlum. Atque hoc sane opus dignum Jesu esse di-

cendum est, ut non solum pro mortui vita oret, verum

etiam in illo insonet, vocetque illum in monumentoexisten-

tem et in spelunca ad prodeundum foras. Scd nolemus

nccesse est aliquos eliamnum Lazaros csse, qui post coni

* Joan. XI, 45. — 2 iij. 4.-, 4^.



ORIGKMS COMMKNTARIA

tractam cum Jesu amicitiam infirmati sunt et periere ; qut

eliam in monumento et in mortuorum loco manserunt

cum mortuis mortui, et postea oratione Jesu, qui illos e

monumento ad prodeundum foras voce sua magna vocavit,

vivificati : cui qui paret, egreditur vinculis mortificatione

dignis ob priora peccata circumdatus; et faciem etiamnum

obvinctam habens, neque videns, neque ambulare valens,

neque aliquid operari propter mortificationis vincula, donec

Jesus jusserit solventibus eum, penes quos etiam facultas

est sinendi eum abire. Et sane quisquis dicere valet : « An

» experimentum quserilis in me loquentis Christi * ? » is ten-

tet talis fieri, ut sibi Christus voce magna clamans dicat :

« Lazare, prodi foras^ : «sibi, inquam, qui postquam mor-

tuus fuit, invocavit quidem, sed non acule; et idcirco etiam

opus habebat Jesu clamore. Proinde cogita

eumqui a Chri-

sto recessit, ad gentilem relapsus vitani post acceptam ve-

ritatis cognitionem, et poslquam ilkiminatus fuerit gus-

taveritque donum supercoelcste, particeps factus Spiritus

sancti, atque gustaverit bonum Dei verbuin virtutesque

futuri ScecuH ^; cogita, inquam, taleni in inferno esse cum

umbris et mortuis, in loco ac regione mortuorum et mo-numentis. Simul atque igitur perveuerit Jesus ad hujusce-

modi hominis monumentum, et extra illud stans pro tali

oraverit et exauditus fuerit, postulans illius voci, illius ser-

monibus innasci robur, voce magna clainat illum quem sic

adamabat ad ea qua3 procul absunt a Gentilium vita, et a

monumenlo atque spelunca eorum vocans:

quando Jesu

sectatori licet agnoscere quonam pacto talis propter Jesu

quidem vocem piodeat, scd adhuc suorum peccatorum spi-

ris Hgatus et strictus, atque ob poenitentiam quidem at-

que quia audierit Jesus vocem vivens ; sed nec pedibus

(quia nondum liberatus sit peccati vinculis) liberisingredi,

\ a Cor, xiu, o. — ^ Joan, xi. ô. — ^ Hebr. vi, 4, 5.



IN EVAKG. JOA^NIS. TOM. XXVIII. lîVJ

nec res eximias libere operari valens, manus et êdes re-

vinctos habens vinculis mortuorum sepulchralibus. Ac talis

profecto propter in se existenlem mortificationem, prajter

vincula etiani

manuumet pedum, faciem quoque ignoran-

tia coopertam et obvinctam habet. Deinde quoniam non

tantum voluit Jesus hunc vivere, nec amplius in monumento

manere, exlra monumentum cum venisset Lazarus ligalam

(ut superius dictum est) facicHi habens alque impeditus,

quatenus ligatus erat, e monumento prodire, dicit illis qui

huic muneri obeundo idonei erant Jesus: «

Solvite eum et

» sinite abire * ; » existimo quod non approbans rationem

conversionis, postquam peccaverat; nec adhuc valens juxta

illam vivere, quod detinerentur animae illius potentiae (nempe

eundi, operandi et conlemplandi), lalis prodiit e nionu-

mento adhuc manus et pedes revinctos habens fasciis se-

pulchralibus, faciemque suam sudario obvinclam. Sedpost-quam dicente Jesu Chrislo tanquam Domino : « Solvite eum

» et sinite abire, » his qui solvcre illum poterant, ob jus-

sionem Jesu solutus fuit pedibus et manibus, ac deposuit

quod imposilum faciei sua; operimenlum fuerat, instiluit

itcr tale ut etiam ipse eo perveniat ut sit unus ex accum-

bentibus cum Jesu.

Adhuc ^ quairo an impleverit Jesus hoc dictum : « Sed

» vado ut a somno excitem euni% »quod ilii subjungitur :

« Lazarus amicus nosler dormit. » Itaque inspicio an forte

expletum fuerit hoc dictuni : « Vado ut a somno excitcm

» eum, » cum Jesus voce magna clamans dixit : « Lazare,

» prodi foras^*

; » nam vox magna ct clanior non absurde

dicetur excitasse eum. Inspicio etiam an possis eounliare

in hoc magis impletum fuisse illud : « Vado ut a somno ex-

1 Joan. XI, \~').

2 N.8-IO. p. 580-082.

J Joan. XI, 11. — ^* Ibid, 4^»



4<.8 OKIGENIS COMMENTAEIxl

» citcm euin, » quam cum Pater, audita Jesu precalione,

Lazari animam fecit ad corpus ejus redire, quod in monu-

mcnlo repositum erat. Dicturus est enim aliquis Palrem

cum audisset orantem Filium, Lazari animam ex mortuis

excitasse, Jesum vero voce magna cum clamasset, ac dixis-

set : « Lazare, prodi foras, » id quod antea promiserat im-

plesse ; « Sed vado ut a somno excitem eum. » Atque hoc

quidcm qui astruit, dilTerre dicens hoc dictum : « Lazarus

» ainiciis noster dormit *, » aL hoc: « Lazarus mortuus est,

dicet ad vocabulum dormit, Jesum promisisse, dicentem:

[ « Sed vado ut a somno excitem eum ; » et ad verbum hoc,

mortiius est^ non respondisse illud] : « Vado ut suscitem

» eum ex morluis. »At vero qui solvit discrepantiam quac

in liis cssG videtur, et dat Lazari ex mortuis resurrectionem

commune opus fuisse tum Filii precanlis, tum Patris exau-

dienlis, uletur testimonio Domini ad Martham dicentis :

« Ego sum resurrectio; et vita ^ » addetque illud etiam :

« Lt cnim Paler suscitat mortuos et vivificat; sic etiam

» Filius qiiOS vult vivifical^ »

« Mulli igitur ex Judaeis qui venerant ad Mariam, cum

» vidlssent quae fecisset Jesus, crediderunt in eum *. » Et

sanc quemnam eorum qui demersi admodum fuere vilio,

lanquam morlificatione et fcDCtore, quique summa mutatione

facla dcposucriint (imperio et coopcratione Filii Dei), non

solum multum foelorcm cx pcccato contractum, verum etiam

vincula vires animae delinentia, nempe vires eundi et ope-

randi, alque eliam praetcrea vim conteraplandi ;

qucmnam,inquam, non moverHiit ha3C ad crcdcndum, atque etiam ad

vcro credcndum praedicationi Jesu? Perculsi enim qui glo-

rificabantur se, mulla diligentia adhibita, exerceri in verbo

Dei, plcnitudincm veroejus non pcrccperant, crediderunt

vidcnlcs Jcsum in talibus lantum potuissc; praesertimquc

Uoan. xi, 14. — 2i};i(]. 25. —3 i^. v, 3 i .

—''

Id. xi,45.



IN EVxVNG. JOAISKIS. TOW. XXVIII. 4^9

credituri erant qui propter mortuum ct omniiio despera-

ium, quem et ipsi deploratum habebant, ad Mariam vene-

rant officii gratia plorantem ob fratris casum; quorum

cliam causa potius quam cjus qui mortuus fuerat, cum ve-

nisset ad defuncti speluncam, « sustulit oculos sursum, et

» dixit : Pater, gratias ago tibi quod audisti me : ego au-

» tem noveram quod semper me audis *. » Quod enim ho-

rum gratia magis quam Lazari hujuscemodi grntiarum ac-

iionem reddiderit, perspicuum est ex his verbis : [ « Sed

» propter populum qui circumstat dixi, ut credant quia

» tu me misisli ^. » Lazarus ergo ei curae fuit],nempe pro-

pter circumstanlem turbam ; ut multi Judseorum qui ad

Mariam venerant, quique viderunt quae fecisset Jesus, in

ipsum crederent.

Sed audi etiam de his, verum non iantum corporaHter.

« Quidara autem ex eis abierunt ad Pharisaeos, et dixerunt

» ilhs qua; fecisset Jesus^» Nonnihil ambigui habet hiccon-

textus, uirum qui inde adPharisacos concesserant dixerant-

que ipsis quas fecisset Jesus, essent ex ea Judaeorum inultitu-

dine qui crediderant in eum, conspectis his quae fecisset,

hoc agentcs ut cliam eos flecterent qui hostih animo erga

Jesum erant aflecli, nuniiantes quae Lazaro evenissent; an

ahi praeier illos multos qui crediderant, ceu edito miraculo

non moii ad credendum in Jesum, imo potius, quantum in

seipsis erat, Pharisaeos atque zelum malum in seipsis exi-

stenlem excilanies conlra Jesum per ea qua; dc Lazaro

nuntiabant : id quod videtur magis mihi significare voluisse

Evangelista. Quocirca subjungitur : « CoIIegerunt igitur

» pontifices et Pharisaei *, » et qusc sequuntur. Multos igi-

tur dicens, inlellexit eos qui conspeclis his quae circa La-

zarum egerat crediderant, quemadmodum pauciores dixit

esse qui hujusmodi non cssent, diccns : « Quidam aulem

1 Joan. XI, 4',.42. — 2 Ibid.42. — 3 li,id. 46. — '• Ibicl.47,



4 10 01\I(JKMS COMMETMARiV

» ex ipsis abicrunl', » cl qua3 scquuntur. Atlhibc vcro ani-

mum his etiam quae dicturus sum, ncmpe an ad hujus ap-

probationcm movere nos possit quod dictuni non iuerit :

Muhi igitur ex Judasis, nempe hi qui venerant ad Ma-

riam et vidcrant quae fecisset Jesus, crediderunt in eum ;

sed scriptum sit : « Muhi igitur ex ilHs Judaeis qui vene-

» rant ad Mariam et viderant quae fecisset Jesus, credidc-

» runt in eum^. » Moveor praesertim ob anagogen, num

lOrte OmnCS [ oi ^cS(.(7<X[jlsvoi, rovcic^t 5sMpYt(TC(.vTS<; /ai auvtsvTc?, hoc

est] qui viderant, et contemplati fuerant, et intellexcrant

quae fecisset Jesus, crediderint in eum; cum contra de his

qui abierunt ad Pharisaios et dixerunt ilhs quje fecisset Jc-

sus, non dicatur quod viderint et contemplati fuerint. Et

fortasse quia laudi datur his qui crediderunt vocabulum

videndi,seu conlemplandi, hi qui abierunt ad Pharisa30s

non habent vocabulum videndi, seu contemplandi. Quan-

doquidem si etiam hi qui in eum crediderunt conlcmphui

fuissent, scriptum esset quosdam ex his ad Pharisseos con-

ccssisse, dixisseque ipsis qua3 contempLnti fuissent fecisse

Jesum, vel se contempLatos fuisse quod fecisset Jesus : nunc

autem vocabulum contcmplandi haudquaquam dictum cst

de hisce, sed de his qui crediderant, et venerant etiam ad

Mariam et viderant qua^ fecisset Jesus ; propter quos etiam

opinor eum dixisse : « Sed propter circumstantcm turbam

» dixi, ut credant quod tu mc miseris "\ » Pariler etiam huc

menlem adhibe, num possis eos solos qui ad Mariam vene-

^rint, quique contemplati fuerint quae fecisset Jesus, quiquc

in ipsum crediderint, dicere (quia multi essent) fuisse lur-

bam circum Jesum stantem; cujus causa dixit illud : « Pa-

» lcr, gratias ago tibi quoniam audisti me; ego autcm scie-

» bam quod semper me audis''. » Nam si haec dixit turbaii

circumstantis causa, ut crederent quod Paler illum misis-

* Joan. xf, 4(). — 2 Ibid. 45.-5 ibid. 42. — ^ Il)id.4i,42.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXVIII. ^H

scl, et proptcr hoc loquens dixit ut turba circumstans cre-

dat, haudquaquam ad Patrem locuturus luerat, perindc

atque aHquis homo futurorum ignarus, si futurum erat ut

aliquis ex ipsis non crederet : « Sed propter turbam circura-

» stanlem dixi, ut credant quod tu me misisti *. » Proinde

vide ne forte qui venerant ad Mariam, et contemplati fue-

rant quae fecerat, et crediderant in eum, soH sint turba cir-

cumstans Jesum; caeteros vero neque contemplatos fuissc

qua) feccrat Jesus, neque circa eum sletisse.

§ II.

De insidiis Pharisceorwn et Cdiaplicc prophetia.

« Collegerunt^ ergo pontifices et Pharisaei concilium, ac

» dicebant : Quid facimus, quia hic homo multa signa edit?

» si

permiserimus eumsic,

omnescredent in

eum;ve -

» nientque Romani et tollent tum locum nostrum tum

» gentem^ » Quod attinet ad contextum, Pharisoei et pon-

lifices videbant facilHmum factu esse ut, ob magnitudinem

prodigiorum ac virtutum quas fecisset Jesus, totus Judaeo-

rum populus traducerelur ad credendum in eum, et tra-

ductus despiceret cultumiliius

loci corporalem, tum levi-

ticum, tum sacerdotalem : adeo ut res hujuscemodi prae-

textus fieret, quia non foverent Judaei locum, ut Romani

haberent, causa Servatoris, tum locum dictuni, quod ab

illis plurimi ficbat, tum gentem Judajorum totam nolen-

tium omnino servarc confcsslonem quod essent Judaei ipsi.

Dcinde quoniam cultum divinum, et locum, et gentis mul-titudlnem omnibus praeferebant quae prae hls majoris esse

momenti censebantur; hanc ob causam consllium agitant

contra Jesum, ne sinant eum vivere. Arbltrorque eos simili

modo dixisse : « Hic homo \ » tanquam ad destruendam

.1 Joan. XI, 42. Uoan. xi, 47, 48. — ''Ibicl.47-

^N. 11-17, ^.'082-397.



4l9 OiaGENlS COMMExMARlA

gloriarn ejus : nec enim credebant liis qucX superius dixcrat

(ncnipe quod esset ipse Deus), cum lapidare eum volue-

runt lanquam pro blasphemia ; dicenles illi : « Tu homo

» cum sis, facis teipsum Deum* : » quando etiam sua be-

nignitate respondit, docens omnem ad quem sermo Dei'

factus est, dici Deum aDeo; cum non valeat solvi vel dis-

solvi Scriptura Prophetica quae hoc enuntiat. Licet etiam

ex his quae Pharisaei et pontifices dixerunt, considerarc

illorum aperlam mahliam et caecam:

apertam quidem,quoniam atteslabantur ilH eum muUa fecisse signa,possc-

que huic qui tot signa^ egerat insidias strui; perinde quasi

sui causa nihil posset contra factas sibi insidias : id quod

ipsum etiam nihilominus caecitatis erat, cum ejusdem essetj

qui multa fecisset miracula, insidias etiam superare nolen-

tium eum sic dimittere. Nisi forte credebant eum facere

miracula, et item suspicabantur ea non fieri virtute divina,

ita ut hanc ob causam omnia ipse non posset, neque se eri-

pere ex illorum insidiis. Atque illi quidem cogitabant non

dimittere eum, existimantes futurum ut hanc ob causam

impedimento essent credentibus in eum et Romanis qui

ablaturi erant ab eis tum locum tum gentem. Verum quia

«; Dominus dissipat concilia gentium, et reprobat cogita-

» tiones populorum ^, » nihilominus etiamsi non dimisc-

runt eum, et Deus eum excitavit, et dimisit, et omnes genles

servierunt ei, et Romani venientes tulerunt illorum locum :

(ubi enim quod illi vocant, Sanctuarium ?) atque etiam tu-

lere genlem, ablatis illis e loco ; vix concedentes illis stare

ubi vellent, etiam in dispersione. Quod si audere necessc

est in sensum anagogicum horum verborum, dicemus Jio-

rum qui ex circumcisione sunt locum Gentes accepisse,

quia « illorum lapsu salus venerit Gentibus, quo ipsis Jti-

» dcei a'mularentur^, » ct pro Gentibus Romanos fuisse

^ Joan. X, 55, 55. — 2 Psalm. xxxii, 10. — ^ Uom. xi, 11.



I?f EVANG. JOANMS. TOM. XXVIII. 4 1 «^

cViclos ; hoc cst, pro snbdilis, cos qui roriim poliohanlur ;

proinde gcns a Gcnlibus ablala fuil; qui enim populus non

eral faclus est populus^ ; et qui ex Israel erant non amplius

sunt Israelis; quiquc semen erant eo non pervenerunt ut

filii ficrent. Quarum rcrum caui-a multa fuere Jesu mira-

cula ; et quia dimisit illum Pater supcriorem flictum pon-

tificum el Pharis.neorum, qui concilium adversus eum col-

lcgerant. concilio. At vero pontificcs et tolus Judaeorum

corporalis cultus, Pharisaeique et tota Legis doclrina, juxla

lilteram insidias molilur veritati ( Jesu ), vultque figuramsubsistere, verltatis manifestationem impcdiens ; et non se-

cus ac caro, eliam hanc ob causam concupiscit adversus

spiritum^ Sed fortior cum sit spirilus concupiscens adver-

sus carncm, et verus Servatoris nostri principatussacerdo-

lii spiritualisque illius doctrina, pontificum Pharisaeorum-

que concilium adversus cum insidias struentium dissolvit.

Hncc aulem etiamnum fieri censendum est, ut est cernerc

in his qui spiritualem Christi doctrinam pcr corporalem

Judaismi conspirationem dissolvcrc volunt.

« Unus autcm quispiam ex his, nomine Caiaphas, cum

» cssct pontifex anni illius, dixit eis : Vos nescilis quidquam,

» nec perpenditis expedire nobis ut unus homo moriatur

» pro populo, ac non tota gens pereat. Hoc autem a semel-

» ipso non dixit; sed, cum esset pontifex anni illius, valici-

» natus est Jesum moriturum esse pro gente ; et non tan-

» tum pro gente, sed ut etiam filios Dei qui erant dispersi

» congrcgaret in unum^ » Non si quis prophetat ideo pro-

pheta est. Caiaphas fgitur, « pontifex cum esset anni ilh'us,

» prophelavit quidem Jesum morilurum pro gonte ; et non

» pro gente tantum, sed ut filios Dei qui erant dispersi

» congrcgarcl in unum,» haud tamen propheta erat. Quod

si cliam Balaam prophetavit quae in Numerorum libro sunt

* 1 rotr. II, 10. — 2 Galaf. v, 17. — ^ Jonn. xr, /\cj et scq.



^l^ ORlGliNIS COMMEATARIA

scripla, diceiis ; « Vcrbum quod immiserit Deus in os meum;

» hoc loquar *, » et quoe suiit ab eo loco : « Ex Mcsopolamia

!> accersivit me^,» et sequuntur: perspicuum est quod pro-

phela Don erat; augurem enim fuisse scriptum est. Ac prc-

lecto si quis propheta est, is quidem prophelat; sin vero

quis prophetat, non continuo etiam est propheta. Tanquam

si de re aHa quapiam meiiore dicerem : Si quis est justus,

jus etiam persequitur; at si quis jus persequitur, non ta-

men statim justus est : id quod inteliiges notans dictum il-

lud : « Juste quod juslum est persequeris^; » quandoquidem

haec vocula, Jusle, non frustra praeposita fuerit ilhs vocuhs,

« quod justum est persequeris. » FacilUmum enim factu esse

reor ut Jus quis persequalur, sed non juste. Etenim qui fa-

ciunt opus ahquod ex sc bonum ut ab hominibus glorifi-

centur, verbi gratia, in pauperes benefici, rem quidem jus-

lam fecerunt, haud lamen ex habitu justitiae, sed ob vanam

vrloriam. Ac, mea quidem senlenlia, juxta comparatlonem

dicti hujus : « Juste quod justum est persequeris, » dicetur

etiam hoc : Modeste id quod modestum est persequeris; et

ViriHter id quod viriie est persequeris ; et : Sapienter id quod

sapiens est persequeris:

ac deinde simiHter in caeteris virtu-

tibus. Hoec autem diximus ut conferreraus cum prophela

ausurem, qui simihs ilh cum sit, non tamen est propheta.

Hanc etiam ob causam continenter in Prophetiis de Prophe-

tis dici arbitror : « Dicit Jeremias prophela S» et si quid his

esl simile. Porro qui nominum vim tenent inquiunt non con-

tinuo, si quis quid fecerit quod ad medicinam spectet vel remj

quampiam quae ad sanitatem conducat, illum medicum esse

neque si quisquidfeceritquodad artemaedificandipertineat, j

domorum fabricatorem esse. Insupcr cx his quoe de Caiapha

scripta sunt, qui de Servalore prophelavit, dicere possumus

*Num. XII, 58. — 2 Id. xxiii, -. — 3D(3uI(.j. xvi, 20. — ^" Oer. xxvm.

5^6, i5; XXXIV, 9; XLii, 4. •



IN EVANG. JOA^MS. TOM. XXVIII. /\lb

animam quoque pravam suscipere prophetandi munus. Ac-

cusatur enim ab Evangelistis CaiaphcTe pravitas, qui eral

pontifex anni illius, quando Servator noster dum pro ho-

mlnibus paleretur perfecit oeconomiam. Malthaeus elenim

inquit : « Tunc profectus unus de Duodecim, qui dicebalur

)) Judas Jscarioles, ad principes sacerdotum dixit : Quid

)) vultis mihi dare, et ego vobis illum tradam ? At illi con-

» stituerunt ei triginta argenteos *: » et paulo post inquit

« Ecce Judas unus ex Duodecim venit, et cum eo turba

» multa cum gladiis et fustibus, a principibus sacerdolum

» el senioribus populi^. » Atque in his quidem principibus

sacerdotum intelligimus etiam inesse Gaiapham, quod de

illo teslatum sit eum pontificem esse anni illius^ Aperle

aatem post haec Matthaeus inquit : « At illi comprehensum

» Jesum abduxerunt ad Gaiapham principem sacerdotum,

» ubi Scribae et seniores convenerant *: » post pauca etiam

infert : « Principes aulem sacerdotum et concilium quae-

» rebant falsum testimonium contra Jesum, ut morti eum

» traderent; et non inveniebant, etiam cum multi falsi tesles

» accessissent : postremo autem advenerunt duo falsi testes,

» et dixerunt : Hic dixit : Possum destruere templum Dei,

» et in Iriduo aedificare illud. Et surgens princeps sacerdo-

» tum ait illi : Nihil respondes ? Gur isti adversum te tesli-

» ficantur? Jesus autem tacebat. Et princeps sacerdotum

» dixit illi : Adjuro te per Deum vivum ut dicas nobis an

» tu sis Ghristus Filius Dei. Dicit illi Jesus : Tu dixlsti. Ve-

» rumtamen dico vobis : jam hinc videbitis Filium hominis

» sedentem a dextris potentiae, et venientem in nubibus

» coeli. Tunc princeps sacerdotum disrupit vestimenta sua,

» dicens : Prolocutus est blasphemiam : quid insuper ege-

» mus testibus? Eccenunc audistisblasphemiam ejus; quid

7> vobis videtur? At illi respondentes dixerunt : Reus est

1 Matth. XXVI, i4. ~ 2 ihid. 4-. _ 3 joan. î, /+9. — ' Mattli. xxvi, 67.



/j(> ORIGlilSIS COMMENTARIA.

)) morlis'. » Deinde riirsum posl alia : « El cum accusarelur

), a principibus sacerdolum et scnioribus, nihil rospon-

)) dit ^ » Rursumquepost pauca : « Principes autem saccr-

,) dotum et scniores persuaserunt multitudini ut petcrent

)) Barrabam, Jesum vero perderent^ » Poslea post resar-,

reclioncm Servatoris, abeunlibus Maria Magdalena et al- ^

lera Maria, « ecce quidam ex custodia venerunt in civita-

)) tem, ac nuntiarunt principibus sacerdolum omnia quas

)) acciderant: et congregati cum senioribus,

consilio capto,

» pccuniam numerosam dederunt militibus dicenles : Di-

)) cite, Discipuli ejus nocte venerunt et furali sunt eum,

)) nobis dormientibus : et si boc auditum fuerit sub prieside,

» nos persuadebimus ei, et securos vos faciemus \ » At La-

cas scripsit quod « ingressus faerU Salanas in Judam, cui

)) coo-nomen erat Iscariotes, qui erat ex numero Duodccim,

)) abiitque et locutus est cum princlpibus sacerdotum ac

))mao-istratibus, quomodo eum traderet illis \ » Deinde post

pauca : « Dixit, i?iqmh Jcsus iis qui vencrant ad sc princi-

))pibus sacerdotum, ac magistratibus Templi, et seniori-

)) bus :Quasi ad latronem existis cum gladiis etfustibus^»

Et post pauca : « Comprehensum autem eum duxerunt, et

)) induxerunt in domum principis sacerdotum' : » et adhuc

postpauca:«Stabant autem principes saccrdotum et Scri-

» baJ acriter accusantcs eum ': » rursumque post pauca :

«Ut iUuxit, convenerunt seniores popuH principesque sa-

)>cerdolum, ct Scribje, duxeruntque illum in concilium

)) suum^ »Porro Marcus inquit : « Judaslscariotcs, unus ex

,, numero Duodecim, accessil ad summos sacerdotes ut pro-

), derct eum ilUs : hoc autem iUi audito gavisi sunt, et pol-

» liciti sunt ei pecuniam se daturos *°: » et post pauca :

«Ad-

* Mnlth. xxvT, 59 et seq. - ' H. xxvn, 1 2. - ^ Ihid. 20 - ^ Id. xxvn.,

,, et seq. -^ Luc. xxn, 5,4- -

^^

Ibid-5a.

-^ Ihid. 5^.

-^ Id. xx.n,

10. _ a Id. xx!i, CG,— 10 Marc. xiv, 10, 11.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXVIII. / ,-

» 1.UC loquente Jesu, accedit Judas Iscanotes. qui erat ..n,/s

»e Duodecm, et c..m illo turta multa cum gladiis et fus-

» t.l>us, a summ,s sacerdotibus, et scribis et senioribus' •„etpostpauca:

«AbduxeruntJesum ad summumsacerdotem» Ca,apham, et convenerunt ad ilJum omnos summi Sacer-. dotes et Scnb. et seniores ^

: . deinde rursum post pauca •

. Lt surgens summus sacerdos interrogavit Jesum. L2-:^^;;

-7"<^-^-dq-m? quid istiadversum te t^stific ^!»

ur? At ,lle tacebat, neque quidquam respondebat. Rursum» ummus

sacerdos interrogabat eum secundo dicens Es t"

d,c,t II.. rud,x.st.: egosum: et videbitis Filium hominis

» sedenlem a dextra potentia,, et venientem cum nubTu»c»h At summus sacerdos dilaceratis statim vest.b ,! s.!

» d,c,:Qu,d pr.terea opus habemus testibus.» Aud^

. blasphem.am']. „ Deinde post pauca : „ Et diluculo cons

.o .„,o,ummisacerdotes cum senioribus et scHbTac

» loto consessu, v.nctum Jesum abduxerunt in aulam tr!. d.deru„tque Pilato , „ Deinde post pauca : .IX;rn summ. sacerdotes de multis : ipse vero nihil resp»d.t

„Joannes vero .nquit

: „ Adducunt Jesum a Caiapha» .n

Pr.tor.um'.

» fec autem diutius exposuimus, ut 1,.som„.um Evangehstarum testimoniis ostenderemus effus.onem v.t.os.tatis Caiaph., et quod adversum Jesum 7n-tendens „.h,lom,nus prophetarit. Atquc quod prophetar."mamfeste docuit „os Joannes '.

f.ewr.t,

Sed qua^res an qui prophetat, is omnino e Spirilu sanctoprophetet,

et.amsi aliquibus non videatur hoc .Lt m ^.onem postulare.Verum quomodo non est hoc qu.situ dtum s. Dav.d post peccatum i« Uriam commissum, .-me!:.e ab se auferretur Spiritus sanctus. inquit : .Spiritum s;;!

XII.

27



4l8 ORIGENIS COMMhNTARlA

» ctum tuum ne auferas a me*?» Quod si quis eticim admit-

tat illud : « Spiritus sanctus disciplinaB efFugict dolosum,

»et recedet a pravis consiliis% »aperte videbitur ostendere

Spiritum sanctum animam dolosam fugcre, etiamsi in ca

ante dolum et -peccatum habitaverit. Sic autem quaesilu

dignum est illud de Spiritu sancto, an in peccatrice quoque

anima esse possit, ut aliquis diclurus sit in ipsis quoque

peccatoribus esse Spiritum sanctum : quandoquidem « ne-

» mine valente dicere Dominum Jcsum, nisi in Spiritu san-

» cto', » multi tamen peccatcres afFecli in/eniantur erga Je-

sum, tanquam erga Dominum Dicet [aulem aliquis]

malos eliam spiritus posse lestimonium praebere Jesu, et

prophet&re de eo non secus atque ille qui dixit : « Novimus

» te quis sis; nempe ille sanctus Dei^ : »et ut illi qui roga-

Lant eum ne praeciperet illis in abyssum abire % et dice-

bant : « Venisti ad perdendum nos*? » Quin in Apostolo-

rum quoque Actis haec scripla sunt : « Conligit ut euntibus

» nobis ad precationem, puella qu:edam spirilum P) thonis

» habens nobis occurreret, quae quacstum magnum prsesta-

)) bat dominis suis divinando : haec subsecuta Paulum et

» nos, clamabat dicens : Isti homines servi Dei excelsissimi

» sunt, qui annuntiant nobis viam salutis^ » Proinde qui

his lestimoniis utitur, dicet nihil distare a prophetia ora-

tionem spiritus divinaloris, testimonium praebentis Apos-

tolis, et admonentis audientes ut viam salutis, quae annun-

tiabatur, crederent. Quoniam autem in medium adduximus

quaedixit Balaam, adhibe mentem an de illo quoque dici

possit, divinitus eum non fuisse locutum, sed ab Angelo :

« Stetit enim, inquit, Angelus Dei in via, dum transiret

» ipse, ascenditque Balaam super asinam suam, et duo sui

» pueri secum. Vidensque asina Angelum Dei stantem e

* Psalm. L, 10. — 2 Sap. j^ 5, — S 2 Corinlh. xii, 5. — '* Marc. i, 24. —

6 Luc. vni, 5i. —^

Marc. 1, 24. Luc. iv, 04. —^

^ct, xvi, j6, jj.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXVIII. 4 * <)

» regione in via, gladiumque dislrictum in manu ejus, de-

» clinavit asina de via et ivit in campum. At Balaam verbe-

j) ravit asinam virga ut rediret in viam ; stetit autem An-

» gelus Dei in angusta semita vincarum, eratque ex utraque

» parte maceria*. » Deinde post pauca : « Videns asina An-

» gelum Dei, succubuit sub Balaam^. » Deinde post pauca :

«DixitAngelusDei illi: Gur jam terverberasti asinamtuam?

» En ego egressus sum, ut te impedirem; aberrat enim via

» tua coram me, et videns me asina declinavit jam ter ; quae

» si non declinasset coram me, nunc te interfecto ipsam

» incolumem scrvassem. Et dixit Balaam Angelo : Domine,

» peccavi, quoniam non novi quod tu adversum me in via

» stares : et nunc si tibi displicet, revertar. Aitque Angelus

» Dei ad Balaam : Vade cum viris illis; sed tantummodo

» verbum quodcumque locutus fuero ad te, hoc observa-

» bis loqui \ » Observa enim quod Angelus sit qui dicit :

« Verbum quodcumque locutus fuero ad te, hoc obser-

» vabis loqui. » Verum dices paulo posl Deum ipsi Balaiim

apparuisse, dixisseque illi Balaam : « Seplem aras paravi,

» et imposui in unaquaque vitulum et arietem. Et Deus

» sermonem indidit ori Balaam, et dixit : Reversus ad Balac

» sic loqueris^ »At vero tu altende quomodo utraque vera

sunt, et quod ab Angelo dicitur, nempe : « Quodcumquc

» locutus fuero ad te, hoc observabis Ioqui% »et quod Scri-

ptura pronuntiat : « Indidit Deus sermonem ori Balaam, ct

» dixit ^ » Caeterum veru transflximus haec verba : « Factus

» est spirilus Dei in ipso'; » quod neque his simile quid-

quam in caeterorum editionibus invenerimus. Rursumque

e diverso post pauca :« Occurrit, inquit, Deus Balaam, et

» indidit sermonem in ore ejus, et dixit : Revertere ad Balac

>? et haec loqueris^ » In haec autem omnia audens aliquis,

^ iXuni. xxu , 22, 20, i\. ~ 2 Ihid. 27. — 5 Il)id. 07 ot seq. — ^" Idem,

xxMi, 4, 5. — » Id. XXI!, o5.— <5 Id. xxiii, o. — ^ Ibid. 6. — * Ibid, 16.

27.



^20 ORIGENIS COMMENTARIA

dicet de Saiile eilam dictum fuisse : « Spiritus Dei mahis

» suffocabat eum*. » Quinetiam cum exisset spiritus meii-

dax factus est in ore omnium prophetarum Achab, dicente

Domlno : « Quis decipiet Achab ^? »et exeunte spiritu men-

d-aci, et dicente : « Ego decipiam eum. » Atque haec quidem

his in locis examinuta sunt, cum ahoquin valeat unusquis-

que a semelipso consequenter his testimoniis quac in me-

dium protuHmus, considerare quomodo prophetaverit Caia-

phas. Vide vero an forte haec etiam dicenda slnt de prophe-

tia ejus, quoniam non sanctus erat» etiamsl prophetarit,

iion tameii ex afllatu Spiritus sancti prophetasse Caiapham.

Ulrautem qua^situ dignum est quomodo prophetaverit Caia-

phas, sic etiam in primo Regum quaBres quomodo prophe-

larlnt nuntii Saiihs missi ad Davldem, et post Ipsos Saiil.

Scriptum est enim : « Et nuntiatum est Saiili hisce verbis :

» Ecce David est in Avolh, in Rama. Et misit Saiil nuntios

» qul adducerent Davidem,et viderunt cuneum propheta-

» rum, et Samuelem slantem antistitem supereos : faclus-

» que est spirltus Domini supcr nuntios Saiilis, ut tt ipsl

» prophetarent. Nuntiatumque est Saiili, et misit alios nun-

» tios, qul eliam ipsl prophetarunt. Et excanduit ira Saiil,

» concessltque etiam Ipse in Armalhneam, ct venlt usquc

» ad puteum magnum, et ad viam quae est In Sophem; et

» Interrogans alt : Ubl est Samuel et Davld? Et dixerunt :

» Eccc in Avoth, In Rama. Et concedit illinc In Avoth In

» Rama : factusque cst splritus Domlnl super eum, et eundo

» ibat atque prophetabat, doneccum

venisset in Avolh in

» Rama, exulls vesiimentis suis prophetavit coram Sa -

» muele : et procldit nudus tota Illa dle et lota nocte. Hinc

» dicitur : Num et Saiil inter Prophetas^ ? » Ha^c vero ne-

cessarlo apposlta fuisse reor, ut clareret peccatores quoquc

prophetare, et utrum ex Spiritu sancto, an ex alla poten-

*i Reg, XVI, 14. —

^

S Rrg. xx i, 20, 21, 22. —^

i Rcg. xix, iq el seq.



I

IN EVANG. JOANNIS. TGM. XXVIII. 4'2l

lia non menlienle (quantum ad testificandiim verllati alti-

net) hi prophetent. Rursumque in primo Regum inveniun-

tur idolorum vates ostendentes de Arca denuntiantesque

Phdistoeis quod si Luculae lactenles in viam ambulaverint

Jesu Bethsamusae, sciant sibi a Deo factam fuisse plagam*.

Ac ne illud quidem de muliere habenle spiritum Pythonis,

deque Samuelein his locis reticendum est : exquibus didi-

cit Saul futurum ut postero die cum fdiis inlerficeretur^ :

quorum locorum accuratam intelligenliam is visurus est

qui disserere potest de diversis potentiis, tum bonis, tummahs, atque de his etiam quae inter has medise sunt, si

quae sunt. Rursus qui velit Gaiapham prophetasse vi poten-

tioe malae, dicturus est nil mirum esse si mala potcntia

haec dixerit, quandoquidem inveniatur diabolus non oni-

ninoignorare Jesum dictum fuisse in his quae ab Evangelis-

tis suht scripta, Filium Dei esse, cum ipse loqueretur ad

Dommum. Dicet autem malitiam etiam quamdam inesse in

potentia operante ut haec de Servatore prophetarentur :

quippe cui scopus esset non fideles facere auditores, sed

summos sacerdoles pharlsaeosque, qul convenerant In con-

clllum adversus Jesum, irrltare, ut Ipsum interficerent :

quae operatlo non erat ex Splrltu sancto.

Vlde veroannon concltare vellt auditores sive Caiaphas,

slve Is qui IIII vlm prophetandi suppedltabat, ad inlerficien-

dum Jesum hisce verbls : « Vos nescltls quldquam, neque

» cogitatis quiaexpeditnobis ut unus homomorlaturpropo-

» pulo, et non tola gens pereat ' ; » utrum qui dlclt : «Expedit

» nobis, » quse verba sunt prophetlae ipsius pars, vera narrat,

an mentitur? Si vera narrat,' servatur Gaiaphas cum his

qui in conclllo adversus Jesum contendunt, quia mortuus

est Jesus pro populo,consequunlurque omnes hi utilltatem :

si vero absurdum est dicere Gaiapham eosque qui concilia

* I Rrg. VI, 9. — 2 IH, XXVIII, 19. _ 3 Joan. xi, 49, 5o.



^22 ORIGHNIS COMMENTARIA

aderaiit adversus Jesum, servari, assecutosque eos fuisse

utilitatem, quia inortuus fuerit Jesus ;perspicuum est non

dici Spiritum sanctum talia operatum fuisse : Spiritus enim

sanctus non menlitur. Qui vero velit Caiapliam atque po-

tentiam in ipso operantem vera narrare dicendo : « Expedit

)) ncbis ut unus homo moriatur pro populo *, sprofundius

intelliget hoc dictum :« Expedit nobis, wpropter rationem

finis, uteturque eo testimonio : « Ut per gratiam J)ei,vel,

» sine Deo, pro omni gustaret morlem^: «et nolabit illud,

« pro omni, » et illud, « sine Deo, pro omni. » Utetur pari-

ter etiam illo : « Qui est Servator omnium hominum,pr3e-

)) sertim fideHum '; » et illo : « Hic est iUe agnus Dei, qui

» aufert peccatum mundi', »proprie intelligens auferri pec-

catum mundi,non parti* ejus. Caeterum qui verum esse di-

cit: « Expedit nobis ut unus homo moriatur% » dicet to-

tum prsesentem locum veram prophetiam esse incipientem

ab illo : « Vos nescitis quidquam \ » Nihil enim norant

summi sacerdotes et Pharisaei nescientes Jesum veritatem

esse, sapienliam, justiliam, et pacem : « Ipse enim est pax

» nostra \ » Quinetiam non cogitabanthi nihil scientes, quor

nam pacto conduceret etiamilHs ut unus hic, quatenus

homo est, moreretur pro populo. Jesus enim, qui morluus

est, homo est : quocirca ipse etiam inquit : « Nunc autem

» qua^ritis me interficere, hoininem, qui locutus sum ve-

» ritatem^ » Et quoniam homo quidem est, qui mortuus

est,- non erat autem homo veritas, sapientia, pax, et justi-

tia, et de quo scriptum est : « Deus erat sermo^ ; »nonmor-

tuus est ille Deus sermo, et veritas, et sapientia, et justi-

tia : si quidem imago invisibihs Dei, primogenitus omnis

crealuije '\ incapax est mortis. Pro populo autem moriiur

1 Joan. XI, 5o. — ^ Ilebr. u, 9. — ^ i Tim. iv, 10. — ^ Joan. 1, 29.—

^ Id. XI, 5o. — " Ib. 49. — 7 Ephes. 11, i4. — * 'oan. vm, 4c. — "' Idcm,

1, i.

— ioColoss. I, i5.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXVIII. ^^S

hic homo omnlbus animantihus purior, qui peccata nos-

Ira tulit et infirmitales S quia posset universum totius

mundi peccatum in se receptum solvere, et consumere,

et delere, quoniam«

peccatum non fecit, neque inven-» lus est in ore ejus dolus^, » neque agnovit peccatum.

Hanc etiam ob causam opinor Paulum sic dixisse : « Eum

» qui non novit peccatum pro nobis peccatum fecit DeuSy

» ut nos efliceremur justitia Dei in ipso' : » peccatum

enim, dixit, ipsum fecit, qui peccatuni non novit, quia cum

ipse nihil peccati commisisset, omnium in se peccata re-

ceperit; et si audacius loqui audendum est, multo magis

quam caeteri sui Apostoli, purgamentum mundi factus fue-

rit, rejectamentaque omnium dicentium : « Quasi purga-

» menta mundi facli sumus; omnium rejectamenta usque

» nunc \ » Quod aulem frequenter invalescentibus rebus

qulbusdam asperis, veluti peste, vel fame, vel nocuis ven-torum agitationibus in hominum genere, solvantur haec;

abolito, verbi gratia, spiritu illo malo qui haec operabatur,

eo quod aliquis seipsum pro communi salute dederit, mul-

torum auctorum narranthistoria), tum Graecorum, tum Bar-

barorum, hanc noslram intelligentiam neque respuentium

neque reprobanlium:

quae verae sint, necne, non est prae-

sentis tcmporis accurate exquirere. Verumtamen nullibi

gentium, nullis historiis aliquando mandatum est, ac ne

mandari quidem potest, fuisse aliquem qui se reciperet pro

toto mundo mortem obiturum, ut totus mundus purgare-

tur illius sanclitate; alioquin perdendus, ni pro eo servando

mortem oppeteret:

quippe quod solius sit Jesu posse om-nium peccati onus in se recipere per crucem pro omnibus

« sine Deo^ » atque ingenlibus suis viribus illud porlare.

(".alluit enim liic solus fcrre languorein, ut inquit Esaias

' Isai. i.iu, 4. — ^ 1 Pctr. n, 22. — ' 2 Cor. v, 21. — ^ 1 Cor. iv, i3.—

liibr. II, 9.




propheta diceiis : « Homo in plaga exisiens, et sciens ferre

» languorem*. » Alque hic sane peccata nostra accepit^, et

gegre alTectus est propter iniquitates nostras, in seque lacla

est punitio quae nobis deLebatur, ut pacem recipiamus,

dum erudimur castigati. Isto namque modo hoc intelligo :

« Erudilio pacis noslrae super eum'. wFortasse autem nos,

quia « hvore ejus sanati sumus, » livore ex cruce illi oLve-

iiiente sanati dicemus : « Mihi autem aLsit gloriari, nisi in

)) cruce Domini noslri Jesu Ghristi, per quem mihi mundus

» crucifixus est, et ego mundo'^. »Traditus est a Patre pro-

pter peccata noslra hic Jesus : qui eliam propterea « ad oc-

)) cisionem ductus est, ut agnus coram tondente mutus^ »

llujus in humihlate, qua « humilem praeLuit seipsum, factus

» oLediens usque ad mortem, mortem autem crucis % »ju-

dicium suLlalum est : sic enim hoc inlelHgo : « In humih-

y> tate judicium ejus suLlatum est ' ; » perinde ac diceret :

In humilitate ejus judicium suLlatum est ; et fuit sic, pro-

pter iniquitates popuH Dei, ductus ad mortem. Morluus est

jgltur hic homo pro populo, et propler hunc non tota gens

periit. Ac vide num popuh nomen referre possis ad eos qui

sunt ex circumcisione, Geiitis vero ad caeteros. Mortuus et-

enim est hic homo, non tantum pro populo, sed etiam ne

tota gens pereat : tanquam si dixisset, JNequi vocantur gens^

inter Judaôs, et omnes Gentiles pereant.

His proximum est : « Hoc a semetipso non dixit \ » Hoc

dicto nos discere opinor quaedam nos homines a noLismet-

ipsis proferre, nuUo spiritu nos ad id impellente : aha vero

veluti insonante ac suggerente noLis spiritu quopiam quae

dicamus, etiamsi omnino a noLis iion ahenemur, et incon-

sequenter aiFecti erga ipsa quae dicimus, videamur illa asse-

qui. Gontingit autem ut assequentes ea quae dicimus, iion

* Isai. Liii, 3. — 2 Ibid. 4' — ^ Ibid. 5. — '' Gal. vi, li.— * Is.ii. liii, j.

— 6 phii^ ,,^ 8 _ 7 igai, ,,,,^ 3^ _ 8 Joan. xi,. 5i.



IN EVANG. JOA^NIS. TOM. XXVIH. 4'25

assequamur voluntatem et consilium eoFum quae dicun-

tur : quemadmodum nunc Caiaphas pontifex, qui nec a se-

melipso locutus est, nec sensum locutus est ut prophetiam,

quia prophetiam eorum quaeloquebalur non intellexit. Quin

apud Paulum etiam sunt quidam Legis doctores, « neque

» inlelligentes quaj dicunt, neque de quibus affirmant*. »

At vero sapiens non est hujusmodi, de quo loquitur in Pro-

verbiis ^Salomon ille : « Sapiens intelliget quc-e ex ore suo

» prodibunt, ct in labiis suis portabit agnitionem^ » Ac

meum profecto est judicium, casum aliquoties in causa essa

prophetandi: ut nunc Gaiapha3 in causa fuit quod pontifex

esset anni illius, quo moriturus erat Jesus, non tantum pro

populo, sed ne tota gens pereat. Gum enim alii quoque

ponlifices essent, ut perspicuum est ex his quae in medium

protuhmus, nullus prophetat nisi ponlifex anni illius quo

passurus-erat Jesus summus pontifex. Itidem casus fecit

nuntios Saulis ad Davidem missos, ipsumque Saulem, pro-

phetare : fere enim quia quaesierunt David, obvenit ut pro-

phetarent, sed eo modo quo scriptum est. Quin et Balaam

assumpta parabola sua non dixisset: « Ex Mesopolamia ac-

» cersivit me % » et quae sequuntur, ni vidisset Israelem cas-

trametatum fuisse : et semper aliam partem exercilus vi-

dens, ex novitate rei conspectae movebatur ad dicendum

pro Israele.

Moriturus ergo erat Jesus pro gente quae diversa erat a

fdiis Dei dispersis, ut perspicuum est hoc dicto : « Futurum

» erat ut Jcsus moreretur non tantum pro gente, sed etiam

» ut filios Dei qui dispersi erant congregaret in unum \ »

Quinam vero alii, praeter gentes, filii Dei dispersi essent,

nunc tempus est quaerere : de quibus, qui na'turas inlrodu-

cunt, dicturi sunt illos qui judicio eorum sunt spirituales^

fdios esse Dei, spiritualiter non dijudicantes omnia. lloc

* 1 Tini. 1, 7.- 2 p,ov. XVI, 23. -3 jVun,. xxni, 7. - Uoaa. xi,5i, 5>.



^•iG ORIGEKIS COMMliNTARIA

enim dicere consequens est eos qui naluras esse exisllmaut,

intelligentes hoc YOCixhiiliim , sphntualcs_, praeler voluntatem

Apostoli dicentis ; « Spiritualis omnia dijudicat, et ipse a

» nullo dijudicatur *: » quibus verbis efficitur ut qui omnia

non dijudicet, vel non sit spiritualis, vel nondum sit spiri-

tualis. Quin si quis dijudicatur, ab aliquo, quoniamspiritua-

lis a nullo dijudicatur, vel non est spirilualis, vel nondum

spiritualis. Vide vero annon melius dicendum sit effici ali- i

quem spiritualem, qui antea non esset, qui proprie jam fi-

lius etiam Dei est. Quinam igilur sint qui nunc dicuntur

filii Dei, si non sunt hi qui spirituales sunt judicio eorum

qui naturas introducunt, tempus est considerare : et vide

an fdios Dei dispersos, alios a gentibus, intelligere possis

eos esse qui jam justi erant in Deo, cum lia^c tum dice-^

rentur; sive Patriarchas qui jam antea e vita excesserant,*

vel Prophetas, vel quosdam alios Dei electos, sive etiam eos

qui per id temporis sani erant : quasi enim aliqui sani es-

sent et non aegrotantes, inquit: «Non opus habent qui sani

» sunt medico, sed aegre affecti ^: » et quasi essent etiam

aliqui justi, dicit : « Non veni vocare justos, sed peccatores

»

adpoenitentiam

^» Moriturus itaque

Jesus erat pro gente,ut non periret; pro fdiis vero Dci qui in dispersione erant,

ut congregarentur in unum sermonem fierenlque unus

grex, unus pastor : quando, mea sententia, Servatoris pre-

catio implebitur diccnlis : « Ut ego et tu unum sumus, ut

» et ipsi unum sint^. » Sin vero de Israelis non natura, sed

gencre altius aliquid dicendum sit; de quo cum in disper-

sione esset scriptum est : « Primogenitus meus filius Is-

» raeP,» hoc eliam ipse notabis, quasi hi sint filii Dei dis-

persi, pro quibus moriturus sit Jesus, ut eos in unum

congrcgaret.

* 1 Cor. II, v5. —2 Maltl".. ix, i?.. — ^ Marc. u, 17. Matlh. ix, i7). —'

Joan. xvn, 21. —^'

Exod. iv, 22.



IN EVANG. JOANWIS. TOM. XX7III. 4*^7

« Ab illo ergo die consultarunt una, ut interficerent

a eum*. » Pontifices et Pharisasi, qui concilium collegerant,

et consideraverant quid facere deberent Servatori nosiro

(cum Caiaphas pontifex quae superius exposuimus dixisset,

et hujus sermonibus fuissent incitali), consultarunt una ut

interficerent Dominum. Quocirca quaeres quo spiritu pro-

phelarit Jesum moriturum pro genle; et utrum sanclus

Spiritus hac etiam in re operatus sit, auctorque fuerit con-

silii adversus Jesum ,• an ille quidem non fuerit, sed alius spi-

ritus, valens in impio etiam loqui, sibique similes adversum

Jesum movere, nihilominus etiam videret aliquid erga Je-

sum, ut pro viribus superius exquisivimus, Atque omnino

qui respondere voluerit Spiritum sanctum auctorem videri

fuisse ut pontifices et Pharissei moti ex sermonibus Caia-

phae una consultarent interficere Jesum, dicetnon alienum

esse lale opus a sanctitate, quoniam ne Jesus quidem rem

se indignara fecerit, in ruinam et resurrectionem multa-

rum gentium^ qua3 erant in Israel, veniens el dicens: «Ego

» in judicium in hunc mundum veni, ut non videntes vi-

» deant, et videntes caeci fiant*.»Ut enim opus habemus

sermone sapienliae, quo defendamus quomodo rem se indi-

gnam illenon fecerit, qui se huic mundo accessisse in judi-

cium fatetur; sic etiam in hoc, ut ostendamus pontifices

et Pharisaeos ex Caiaphae verbis una consultasse ut interfi-

cerent Jesum. Atque de eo quideai quod est : « In judicium

n ego in hunc mundum veni, » in explanationibus illius loci

pro viribus disseruimus; nunc vero, quod attinet ad id de

quo agitur, haec dicentur : nempe quod quemadmoduinsa-

cram Scripturarum intcIligentiam,ob eorum utilitatem dic-

tam qui ex ea juvari quaerunt, calumniantur hi qui eam

in deteriorem parlem intclligunt, quo ansam habere videan-

lur impiam confirmandi doclrinam eorum qui loquuntur

^ Joai). XI, 55. — 2 Ijxic. ii, 54« — '' Joan. ix, oq.



4^8 ORIGENIS CO.AIMENTARIA

in allitudinem injusliliam ' ; sic Pontifices eliam et Pliaii-

sopi non recte intelligentes factam a Gaiapha de Servatorc

nostro veram propbetiam, ncmpe quod expediret nobis ut

unus bomo moreretur pro populo, et tota gens non perirel

sed aliam intenigenliam esse rati in voluntate consilii Caia-

pbae, ab illo die una consultarunt u\ Jesum interficerent.

Haec autem dico sequens banc intelligentiam, ut Spiritus

sanclus sit ille qui propbetarit in Caiapba : non omnino

confirmans boc ita se babere; sed lectoribus judicium re-

linquens utrum admitti oporteat de Caiapba, quod quasl

repente Spiritu sanclo sit motus.

§ iii-

De Jesu secessu.

(( Jesus^ ergo jam non propalam ambulabat inter Judacos,.

» sed abiit illinc in regionem deserto vicinam, in civitateni

» quai dicitur Epbraim, ibique versabatur cum discipulis

» suis ^ » Haec et bis similia scripta fuisse censeo, volenle

Jesu nos advertere ne iracundius ac inconsideratius insi-

liamus in certamen mortis, pro veritate teslimonium prae

bituri. Etenim bonestum qaidem est, si inciderit certamen

pro confitendo Jesum, confessionem noa difTerre neque

tardare mortem pro veritale oppetere : at non minus quam

hoc honestum est , tali tanlxque tentationi occasioneni

non dare, sed omnimodo vitare eam, non solum quia tantas

rei exitus incertus sit nobis, verum etiam ne nos occasio

simus ut magis peccalorcs magisque impii evadant illi

qui iiondum sanguinem noslrum quidem re ipsa elFudissej

rei sunt facti; si quae in nobis sunt facienles, declinavcri-

inus eos qui insidias nobis vel ad mortem usque moliun-

lur; sed puniendi alioquin majori graviorique poena nos-

* Psal. Lxxii, 8.

2 IN. i8-2o, p. 597-400. ^ Joan. xi. 51.



IN KVANG. JOANNIS. TOM. XXVIII. ^9.C)

Iri causa, si noslri amanlcs, rebus illoriim posthabitis, ex-

posuerimus nos ipsos intcrficiendo , nulla nos neccssitalc

nrgente. Nam si etiam qui alicui occasio peccati factus

fuerit, is poenas dabit ob ea quae sui causa peccaverint ali-

qui homines; quomodo non etiam pnenas daturus est qui

cum declinandi facultalem habeat, ne proditor ille Chris-

tiani sit hominis et insidiator cultus divini erga Jesum,

non declinaverit ; imo potius concitaverit; etiamsi, quod

ad promptitudinem atlinet fortitudinemque, hac in re ho-

nore ac laude sit dignus apud Deum, quem pie colit, apud-

que Servatorem, quem confessus fuerit? Porro quod nos-

tri causa ha^c scripta fuerint, quo Jesum haberemus exem-

plarcujus in hujuscemodi rebus imitatores essemus, docet

Scriptura dicens : « Quairebant igitur eum comprehendere,

» et nullus in eum conjeclt manum, quod nondum venisset

» hora ejus *. » Ut enim, juxta

hunctextiim, nullus in

eumconjecit manum^ praesentem et non fugientem, quia non-

dum venisset hora ejus; sic etiamsi non secessisset in eo

temporc, quo nondum instabat hora ejus, eum haudqua-

quam detenturi fulssent, et similiter nullus in eum conje-

cit manum. Quocirca inlelligcndum est non tantum illud :

« Si persecuti vos fuerint in una civrtate,fugite ad allam^,

et ea quaj sequunlur; sed etiam hoc, quod quando una con

sultaverunt pontifices et Pharisaî ut Jesum interficerent,

id quod rationi erat maxime consentaneum servans, Ser-

vator non ampHus propalam ambulabat inter JudcTeos : sed

neque in aliam urbem secessit turbls plenam, sed in quam-

dam urbem seorsum posilam. Scrlptum est enim: «

Jesus» igitur jam non propalam ambulabat inter Judaeos; sed

» abiit illinc in locum deserto proximum, nempe in civi-

» latem quae dicitur Ephraim\ » Nec sane solus eo conces-

sit, verum ne uUam occaslonem se quaerentibus daret, dis-

* Joan. v(i, 5o. — ^ Matlh. x, 25, — * Joan. xr, 54.



/J30ORICENIS COWMl.NTARIA

cipulos cllam sccum assumpsil; « illicque vcrsabatur cunt •

» discipulis. » Tale quiddam cst cliam quod in Evangclio a

Matthnco tradito scriptum cst; quando « audiens Joannem

» traditum esse, seccssit in Galilaeam, reliclaque Nazarcth,

» profectus habitavit Capharnaiim civilatem maritimam, in

» (inibus Zabulon et Nephtahm *: » et cum tcmpus appc-

tercl ut comprchenderetur, observavit ne uhro illud palc-

retur, neque in Jerosolymis invenirelur vel iii Templo, ubi

frcquenter docuit, neque in ullo aHo simiH loco : « Exivit ,

» enim cum discipuHs suis trans torrentcm Ccdron, ubi

» erat hortus in quem intravit ipse, ct discipuH ejus ^. » Sic

autem secessit per id temporis, ct in pubHco non ambula-

bat, ut pontifices ct Pharisaei volentes illum comprehen-

derecgerent Juda, propterea quod discipulus ipsius cum es-

set, probe scirct loca sccessus iHius. Quocirca tunc« Judas

» cum accepisset cohortem ct ex principibus sacerdoluni

» acPharisacis miuistros, iHuc venit cum laternis ct facibus

» et armis^. » Caelcrum hoc loco EvangcHi declaratur quod

si quidcm noluisset capi, haudquaquam detcntus fuissct :

detcntus autem fuit, cum humilcm praebuit scipsum el fac-

tus obediens detinenlibus vel usquc ad cruccin \ Quando

igitur exivit et dicit his qui ad hortum vencrant : « Qucm

» quscritis ^?» et rcspondcrunt ipsi : « Jesum ilkim Nazare- ^

» num; »cum iUis dixisset : « Ego sum, » virtute sua divina

« abiere rctro, humique cecidcrunl. » Deinde post hoc cum

voluisset recipere dispensationem atquc oeconomiam pcr

passionem, « rursum interrogavit eos : Quem quaeritisPat

» iUi dixerunt : Jcsum Nazarcnum. » Et post pauca, « cohors j

)) et tribunus miHtum et ministri Judaiorum comprehendc-

\) runt Jesum volcntem et Hgaverunt ipsum* » sc proebcntcm

vincuHs. Nam si pati noluisset, rursum dixisset : Ego siun,

* MaUb. IV, 12, i5. — 2 Joan. xvni, i. — ' Ibiil. 5. — ^ riiil. n, S. —'^ Joan. XVIII, 4 cl scq. — ^ Ibid. i ?..



IN EVANG. JOANNIS. TOAl. XXVIII. 4^1

et abiissenl hi, tot quot essenl, relro, omnesquc humi pro

strati fuissent. Ut autem talibus rebus docet nos secedere

in pcrsecutionibus ct in insidiis quae advcrsum nos struun-

tur; sic cliam ah'bi reperias cum secederc ab his quac bona

mundus ducit, ut per haec etiam doceat nos mundi dignita-

les fugcre, exccllentiasque in ipso existentes. « Jesus cnim

» cum aliquando cognovisset futurum ut venirenl et rape-

» renteum ut illum regem faccrcnt, secessit in monlem*,

sed non cum discipulis, sed solus, nc his occasioncm qui-

dem praebens, tanquam ipsum amantibus et volenlibuscum caeteris ipsum facere rcgem, ut jam mundane ipsorum

ctiam^rex esset.

Hoec quidem in tcxtum et in doctrinam quae est exEvan-

gelica littera de secessu. At vero in anagogen talia dicun-

tur, Jcsum olim propalam inler Judaeos obambulasse,

quando sermo Dei pcr Prophetas inter eos vcrsabatur:

Jesuenim erat propalam vox illa : « Haec dicit Dominus, » sed

nunc non amplius Jcsus intcr Judaôs propalam obambulat,

sed inde abiit, ncc est Dei sermo inlcr Judaeos : indequc

digressus, nempe a Judaeis, venit in locum deserto vicinum,

de quo dlcitur : « Multi filii desertae, magis quam cjus qnni}

» virum habct^, »ct adquam dicitur : « Loetare,stcriIis, quae

» non paris : erumpc et clama, quae non parturis. »Est au-

tem deserto vicina civitas Ephraim, ad quam venit Jesus

non amplius propalam obambulans inter Judaeos. Sonat au-

tem Ephraim, si interprclcris, Fertilitas : fuilquc Ephraim

fraler Manasse, hoc est populi natu grandioris, maximeque

oblivioni traditi. Simul atque enim derelictus est populus

oblivioni traditus, orta est ex Gentibus fertilitas : nempe

cum fliimina quidem quae sunt in Israele « vertit Deus iu

» desertum; et venas aquarum illic existentium, in loca

» siticulosa; et terram eorum frugiferam, in slcrile solum,

1 Joan. VI, i5. — 2 Galat. iv, 27.



452 ORIGENIS COMMENT.\RIA

)) propler iiicolarum viliositatem: Gentium vero (lescrtuin

» vertit in stagna aquarum; terramque eorum siticulosam,

)) in venas aquarum : ibique collocyvit famelicos, et extru-

)) xerunt urbem celebrem, nempe Ecclesiam, ubi semina-

» vit agros* » juxta semen quod cecidit in terram praecla-

ram et bonam et facientem fructum centesimum ^: et

« plantavit vineas, » cujus palmites erant discipuli Do-

mini, qui etiam « fecerunt fructum copiosum, et benedixit

» eis, et multiplicati sunt valde^ » Quinetiam ne hos qui-

dem qui a ratione alieniores erant parvos esse cogitavit

ille qui homines et jumenta servat^; scriptum est enim :

« Et jumenta eorum non minuit^ » Ac Judsei quidem« im-

» minuti sunt, et afllicli fuere a tribulatione malorum ct

» dolore; efTuditque ( Deus ) contemptum in principes/??'o-

» pter Abraham ; et errare fecit eos in invio, et non in

» via. » Deus igitur post Judaeos, popuhim gentilem « paupc-

» rem exemit ex mendicitate, tractavitque familias vehit

» oves, quos videbunt mox Angeli et laitabuntur, et omnis

» iniquitas obturabit os suum. » His in Psalmo sexto supra

centesimummysticeprophetatis subjungitur: «Quissapiens

» et custodiet haec, et intelliget misericordias Domini?»

benefico enim existente Domino in Gentiles, sapiens haec

custodietînteHigensbeneficiaDomini. «Jesusigiturnonam-

» plius in pubHco obambulabat inter Judoeos, sed indeabiit

» in locum totius orbisEcclesice deserto vicinum; nempe in

» urbem Ephraim, quce dicitur frugifera civitas; iUicque

» versabatur cum discipuhs® : » estque ad hunc usque diein

Jesus cum discipuhs suis in urbe, quam vocant Ephraim,

deserto vicinam ; nam adest fertihtati : et in ortu sane hu-

ius Ephraim dicet ilHus genilor Dominus noster frumenli

erogator, qui seipsum humilem prasbuit faclus obediens

* Psal. cvi, 1 5 et seq. — ^ Luc. vm, 8. — ' Psalni. cyi, oy. — ^* Psalm.

XXXV, 7.—5

Psal.cvi,

58 et seq. —^

Joan.xi,

54.



W E7ANC. JOANNIS. TOM. XXXII. /53

usque ad morlera, morlem amom crucis' : « Au.vit me Deu»» m lerra afllictionis mea; \ »

. Instabat autem pascha Judaeorum, etascenderunt multi

» Judxorum Jerosolymam ex regione ante pascha, ut puri-» f.carent se. Quaerebant ergo Jesum, et colloquebantur in-» ter se in lemplo stautes : Quid videtur vobis, quod non. venerit ad diem festum »?

. Non idem censendum est essepascha Domini, et pascha Judôrum : nam pascha secun-dum Legem ad Dominum pertinel; ad eos vero qui sunt

exleges, pascha Judaeorum Et sane in templo ipsostantes colloquebantur inter se de Jesu : « Quid videtur. vobis, quod non venerit ad diem festum'? „ At non ubihi stabant diem festum agebat Jesus, sed in canaculo ma-gno scopis purgato et mundato, ubi desiderio desiderave-i-al pascha manducare cum discipuhs antequam pateretur

D.ces .gitur eos etiamnum in templo stare qusrentes Je-sum, mmxos veluti sac.-is Scripturis; sed quia qua;rentesignorent eum qui venit. huic quidem maledicere, diversumvero ab hoc conf.teri Christum. Adhibe vero mentem, aadicere possrs alios quoque Judasos esse qui ascendant Jc-rosolymam, veniantque ad urbem Dei ex regione qu« est

extra Jerosolymam, venianlque ut purificati diem festumtum agere possinl cum pascha immolatus fuerit Christusnon fermento vetei-i, neque fermento malitiae et versutia'sed in panibus fermento carentibus, hoc est, sincerilate etver.tate \ Hujusmcdique sane quaerent Jesum in temploScr.pturarum, stantes, et inler se dubitantes an venturus

sit Jesus ad diem festum.

<- Dederant autem Pharisxi et pontifices mandatum, ut

» s. qu.s cognovisset ubi esset. indicaret, ut comprehende-. rent eum'. »Vide ut dictus est secessisse : quo nos etiam

• PUilip. „, 8. - 2 fen. xu, 5.. _ > Joan. .,, 5,, 56._ . JMd. Jfi _I...C. xx>,, ,2, ,5. _ r.

, c„p. ,., 8. _ ^Jo.„,. X,, 5..

»8




tliscamus in lempore idem facerc. Ac profeclo attende

neque pontifices neque Pharisaeos nosse ubi sit Jesus; el

quod nescientes dent mandatum ut si quis agnoverit ubi

sit, indicet illis, ut comprehendant eum. Atque etiam aliler

dices, quod qui Jesu insidias moliuntur, nesciunt ubi sit;

quam ob causam alia dant mandata a mandatis Dei, docen

tes doctrinas hominumque mandata *. Et sunt ipsorum

mandata quoe Pharisaei prajbent et pontifices corpora-

lium Judaeorum, adversus Jesum : volunt enim quos-

dam indicare sibi Jesum, ut illum mancipium acceptum

prodant. Dices etiam omnem curiose perscrutantem Chri-

stianismum, quo subvertat illud et accuset, Pharisaeum

quemdam esse, et non bonum pontificem, rerum ratione

carentium dantem mandata, quibus existimat se docere

Jesum, ut ipsum sibi

indicatum comprehendat,et

contu-meliis afFectum occidat.

* Matth. XV, 9. Marc. vii, 7.



IN EVAXr.. JOANNIS. ^55

TOMUS TRIGESIMUS SECUNDUS

§ TJ1VIC4.

De ccena Domini.

Deo' nobis per Jesum Christum iter ex animi senlentia

iarglente, gradimur per Evangelii sancti viam magnam,eamque vivenlem, ut ad ipsius etiam finem perveniamus,

si per eam a nobis agnitam ambulaverimus. Atque utinamcum nunc veluti secundam et trlgesimam stationem, in his

quae dlcenda sunt, Ingredi coneniur, nobis adsit columna illa

lucidae nubis Jesu, quoe nos pra^cedat cum opus erlt, rur

susque stet cum oporteblt; donec, o Ambrosi homo sacer,

idemque frater, totum coplosis commentatlonibug explana-

verimus Evangelium; non succumbentes ob longltudinem

via; prolixa;, neque defatigati ob nostram infirmitatem, sed

conantes incedere per vestigia columnoe veritatis. Utrumautem velit Deus mentem nostram iter perficere Scriptur»

totius Evangelii a Joanne traditi explanationlbus, annon,

ipse novlt. Tantum domi existentes In corpore^ et ab ipso

peregrinantes, ut praesentes adslmus apud Dominum,extraEvangelium non eamus, ut operibus sermonlbusque beatl-

tudlnes ferentibus, in paradiso dellciarum Dei fruamur.

« Et coena facta, cum diabolus jam immlsisset in corJud«» Simonis Iscariotae ut proderet eum, sciens Jesus omnia

1 Tom. IV ed. Benedd. p. 4o4 et seqq. — 2 N. ,.,-. p 404-44«.^ 2 Cor. V, 6, 8.

28.



/^5 OI\[GKMS COMMliNrART.V

» dedisse sibi Patrem in uianus, seqiie a Deo cxisse el ad

» DcLim abire, surgit a coeua et ponit vestimenta; cumque

» accepisset linteumpraecinxit se : deinde misit aquam in

» pelvim, et coepit lavare pedes discipulorum, et exlergere

,) linteo quo prajcinctus erat*. » In homiliis quas in Lucam

edidimus, parabolis inter se collatis, inquisivimus quid in

divinis Scripturis significaret prandium, quidque rursus in

his significaret coena. Dicatur ergo etiam nunc quod pran-

dium^sit ille primus cibus quiiis qui introducuntur conve-

nit, atque etiam antequam fmiatur dies spiritualis, qui in

hac vita oblingit; coenam vero es,se ultimum illum cibum

qui rationabililer apponitur his qui plus profecerunt. Nisi

dicat etiam aliquis prandium esse inlelligentiam velerum

Scripturarum, ccenam vero mysleria quce in novo Testa-

menlo sunt recondita. Hoec autem in prooemio dictamihi

fuere exquirenti quomodo facta coena surgit Jesus, et missa

aqua in pelvim coepit lavare pedes discipulorum. Arbilror

enim ego eos qui cum Jcsu coenant, cibum cum ipso perci-

pienles in ultimo hujus vitoe die, purificatione quidcm ali-

qua opus habere; cum tamen non opus habeant ut primae

partes corporis animae (ut ita loquar) illorum laventur,

sed, ut ahquis diceret, illa illis lantum lavanda sint qua?

sunt ultima et extrema, et qune in terra necessario versan-

tur; hancque purificationem primum quidem a nuUo pra3-

terquam a solo Jesu fieri posse, deinde vero etiam a disci-

pufis suis, quibus dixit : «Debelis et vos muluo lavarc pedes :

«exemphim enim dedi vobis ut, quemadmodum ego feci

,) vobis, sic et vos faciatis \ »Quin Evangelista etiam vide-

tur mihi, excitans mentem noslram ad intelligentiam spiri-

tualem pra?sentis loci, non observasse hoc in loco corpo-

ralem lavandi consequentiam et ordinem ;quandoquidem

qui opus habent lavari, ante ccenam anteque coenae accu-

» Joan. xiii, 2 et seq. — ^ Ibid. i4> i5.



IN EVAAG. JOANNIS, TOM. XXXII. 45^

biluin pefles lavent; sed id tcmporis cum scraione con-

sumpsisset, scripsisse Jesum, qui jam accubuerat coenandi

causa, a coina surrexisse, ut discipulorum qui jam coena-

rantMagister et Dominus inciperet pedes lavare; namque

anle coenam loti erant et flicti mundi loti, propler illud :

« Lavamini, mundi estote, auferte vitia ab animabus ves-

» Iris, coram oculis vestris*, » et quae sequuntur; post quod

lavacrum secunda etiam aqua egebanl ad solos pedes, hoc

est, ad eas solas corporis partes quae infimse sunt. Nam

fieri non posse arbitror ut anima nihil sordium conlrahat,

ne in exlremis quidem partibus, et quae infimae sunt; etiam

si quoadhomines perfectus quis esse videatur. Atquemulti

quidem etiam post baptismum peccatorum pulvere caput

leplent, vel ea quae hoc sunt paulo inferiora; qui veroger-

mane ipsius Jesu discipuli fuerint, adeo ut eo perveniant

ut etiam cum eo ipso coenent, solos pedes habent quiegeant lavari a-o tov /670^ [hoc est, a Filio Dei et rationej.

Et cerle qui videt diversitates peccatorum, quique peccala

considerat quantum ad accuratam et constantem rationem

(quae nec peccata existimantur esse apud multos), is visu-

rus est qua^nam sint illa ob quae opus habeant pedes lavari

a Jesu. Sin vero lalia sunt pedum inqulnamenta, quid fac-

turi sumus nos qui nunquam ad coenandum cum Jesu per-

venimus, quique non pedes tantum habemus inquinalos?

dicenle Jesu Pelro lum nescienti, sed agnituro poslea mys-

ierium lavationis pedum qui a Jesu mundantur : « Nisi la-

» vero te, non habebis partem mccum^ : »quod quem sen-

sum habeat inquires ; utrumne hunc: Nisi lavero te, nullam

omnino bonam partem habiturus es; an illum : Ne mecuniquidem pra^ceptore ac Domino habilurus es partem, nisi

le lavero; sed cum me inferioribus, inler quos sunt il qui

post baplismum nec coenarunt mccum, nec pedes habue-

* Isai. 1, 16. — 2 Joan. xiu, 8.




runl a me lolos; vel si coenarunt, a me tamen loti non fue-

Funt. Illud aulem noto propter haec verba : « Ecce ego slo

» ad ostium, ct pulso : si quis mihi aperuerit ostium, ingre-

)i diar ad eum, et coenabo cum eo, et ipse raecum* ; » ne forte

Jesus cum ullo non prandeat : neque enim eget introduc-

tione et primis disciplinis, neque prandct aliquls cum eo;

sed qui cum illo coraedit, tanlum coenat : « Plusquam enini

» Saiomon^ , inq uity hoc in loco^» de quoscriplumest: «Et

» erat prandiura Salomonis ^ » hoc, quod in Regum terlio

recensitum est. Ausim etiam hoc dicere lanquam conse-

quens huic diclo : « Nisi lavero te, non habebis parlem me-

» cum% » Jesura Juda pedes non lavisse, nimirum quod illi

Jam diabolus immisisset in cor ut Jesum traderet praecep-

iorem et Dominum, cum invenisset eura non indutum om-

nem Dei armaturam, nec habentem fidei scutum, quo valet

quis omnes Mali illius sagittas ignilas extinguere ^: intelllgo

enim hoc quod scriptum est : « Gum jam diabolus imml-

wsisset', » sicut etiam Scriptura hac de re in septimo

Psalmo docet, nimlrum feriente diabolo, qui veluti sagitla-

rius sagittas ignitas confecit iis qui omni custodia cor suum

non servant. Est autem Psalmi contextus talis : « Nisi con-

» versi fueritis, gladium suum vibrabit, arcum suum teten-

)> dit, et paravit illum, et in eo paravit vasa mortis, sagittas

» suas ardentibus efFecit. Ecce parturiit injustitiam, conce-

» pit laborem, et peperit iniquitatem^ » Atque omnis qui-

dem fatebitur verba haec : « Ecce parturiit injustitiam, con-

n cepit laborem, et peperit iniquitatem, » referri posse ad

diabolum : ad quorum etiam verborum similitudinem non

existimare dictum fuisse illud : « Nisi conversi fueritis, gla-

» dium suum vibrabit, arcum suum tetendit, et paravit

* Apoc. III, 20. — 2 Matlli. XII,42. — * Lnc. xi, 01. — ^5 Ueg. iv, 2 2.

— ^ Joan. XIII, 8. — ^ Ephes. vi, 11, 16. — ' Joan. xiii, 2. — * Psal. vir,

i5, i4, i5.



h\ liVARG. JOANNIS. TOM. XXXII. i^l)^

^ illum, el iu eo paravit vasa mortis, «absurdum est. Nam

vasa mortis nerao alius arcu suo quem tetenclit paravit, nisi

iliecujus invidia mors intravit in orbem*. Ex iis igitur sa-

gitlis quas ardentibus confecerat diabolus,immisit in cor

Judae Simonis Iscariotis, jam sic in coena saucii ut etiam

illi placeret celeriler convivatorem prodere : quoniam coenac

hujus cibus, vinumque quod in ipsa erat, cor non poterat

(diaboli enim erat sagitla saucium) penetrare. Nec aperte

in his apparet quis esset ille a quo cocna fiebat, ut in su-

pcrioribus ; «

Fecerunl iliic, inqult, coenam illi, et Martha» ministrabat, eralque Lazarus unus ex recumbentibus cum

» ipso^. » Alque de Juda quldem scriptuui est : « Cum jam

» diabolus immisisset in cor Judae Simonis Iscariotae ut pro-

» deret eum^; » sed huic consequenler dices de singulis cor

a diabolo saucium habentibus : Gum jam misisset diabolus

in cor jllius ut fornicaretur; et in cor illius ut fraudaret;et ut perditap. opinionis admiltat idololatriam allcujus ex his

qui videntur esse In dignitate: et isto modo in caeteris pec-

catis ctiam dlces, quae diabolus mlttit in cor quod nou ha-

bet fidei sculum; quo fidei scuto non unam, aut duas, sed

omnes Mali sagillas ignltas extlnguere quis polest\

Appropinquante igltur oeconomla passionis, in qua pro-dllurus eum erat Judas Simonis Iscariotes a diabolo sau-

clus factus, « Coena jam facta, scicns, inquit, Jesus om-

» nla sibi dedlsse Patrem in manus, seque a Deo exlisse, et

» ad Deum abire, surgit a coena ^ » Igltur quae anlea non

erant in manibus Jesu dantur a Patre in manu illius, nec

aliqua quidem et aliqua non, sed omnla:

quaj spiritualiter

David videns inquit : « Dlxit Dominus Domlno meo : Sede

» ad dextram meam, donec inimicos luos subdam scabel-

» lum pedlbus tuis *. » Etenlm inimicl Jesu pars quaedam

* Sap. II, 24- — ^ Joan. xii, 2. — ' Idcui, xiii, 2. — * Eplics. vi, 16. •—

* Joan. XIII, 2, 3, 4« — ^ Psal. cix, 1.



44o ORIGENIS COMMEMARIA

omiiium eiaiit qucs uoverat Jesus, quantum ad praescien-

tiam, sibi datos fuisse a Patre. Ut autem videamus apertius

quid sit : « Omnia dedit ei Pater in manus *, » inspiciamus

hoc diclum, « Quemadmodum enim omnes in Adam mo-» riuntur, sic etiam in Ghristo omnes vivificabuntur ^

: »

nam quamvis dederit ilH omnia Pater in manus, atque iu

Christo sint omnes vivificandi, non confunditur tamen ju-

stitia Dei, quin distributio fiat ex dignitate uniuscujusque :

quod declaratur ex his quae mox huic dicto, « sic in Christo

» omnes vivificabuntur, » subjunguntur, nempe : « Unus-

» quisque autem in suo ordine ^ » Rursusque varie ipsos

considerabis ordines eorum qui in Christo sunt vivificandi,

quando impletur illud : « Omnia dedit ei Pater in manus \ »

illud notans : « Primitia3 Christus : deinde hi qui sunt Chri-

» sti, in adventu ejus : deinde flnis %* » qui finis cum Chri-

sto in adventu ejus instabit, « cum tradiderit regnum Deo

» et Patri, prius omni principatu et omni potestate ac vir-

» tute abolitis. » [ Haec autem sunt, ut arbitror, cum qui-

bus lucta est, ut jam non sit principatus, non potestas, non

etiam virlus, cum quibus est lucta et colluctatio : ob cam-

que causam jam luctae nullus erit relictus locus, omni prin-

cipatu, potestate et virtute deletis. ] Movet autem me ut

credam principatum omnem , et potestatem omnem et

virtutem omnem quae destruuntur ^, ea esse adversus quae

nobis sit pugna, eo quod his quae Paulus dixit mox subjun-

gatur : « Oportet enim eum regnare, donec posuerit omnes

» inimicos sub pedes suos : deinde novissimus hostis abo-

» leatur mors ^: » quod profecto cum hoc diclo : « Om

» nia dedit illi Pater in manus ejus % » convenit : id quod

apertius exponsns Pauius inquit : « Cum aulem dicat omnia

' Joan. XIII, 5. — 2j Cjor. xv, 22. — ^ Ibidem, 20. — ^ Joan. xiii . 5. —

' i Cor. XV, 20, 24. — ^ Ephes. vi , 1 2, — '1 Coj . xv, 25, 26. — ^ Joan.

XIII, 5.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. l\l\\

» illi subjecta esse, palam est excipiendum esse eum qui

» subjecit illi omnia *. » Sin vero omnia subjecla fuere prae-

ter eum qui subjecit illi omnia, perspicuum est quod et is

de quo scriptum est : « Goram Domino omnipolente col-

» lum fregit ^, » erit ex his qui subduntur illi; victus ut

cedat Sermoni, Filio Dei, et ut subdatur imagini Dei, et sit

subsellium Ghristi pedum. OEconomiam igitur aspiciens ad

bonum finem jam lendentem, propter illud : « Gum jam

» immisisset diabolus in cor Jndoe Simonis Iscariolis ut eum

» proderet^ » noverat omnia sibi Patrem dedisse, dedisse-

que in manus omnia capienles, ul omnia essent illi manci-

pia : vel, omnia dedisse sibi Patrem in manus noverat; hoc

est, in actiones suas et recte facta, nam « Pater, inqult,

» meus ad hoc usque temporis operatur, et ego operor'^. »

Caeterum propter illa quae a Deo exierant facla extra Deum,

el exlra eum qui noluisset principaliter exire a Palre, exivit

a Deo Jesus, ut quaj exierant venirentin manus via et or-

dine Jesu, et disponerentur ad Deum ire sequentia Jesum;

et quia sequerentur Jesum, futura apud Deum, ex quo dic-

tum est Petro : « Quo ego vado non potes me nunc sequi;

» sequeris aulem postea ^: » adhuc enim habebat Pelrus

quod noii permilteret illum sequi X>/ov, [et Filium Dei ].

Simile vero esse, sed juxta quamdam justam analogiam et

rallonem, illud quod dicendum est singulis illis omnibus

quae Pater Filio dedit in ipsius manus (singulis enim omni-

bus dicetur illud : « Sequeris autem me postea » ), conside-

rare te oportet : verum si simul non sequantur, cum dici-

tur : « Sequeris autem me postea, » \ox postea, singulis qui

secuti fuerint conveniens, non ad idem tempus refertur :

id quod etiam mihi considera de his quae destruuntur, sive

cum destruxerit omneni principatum, sive omnem potes-

* 1 Cor. XV, 2;. — 2 jQh^ XV, 25, — 3 Joan. xiii, 2. — ^ Idcm, v, 17. —' Idi XIII; 56.





IN £VANG. JOA.NNIS. TOM. XXXII. 44^

Atque Abraham equiflem « cum respexisset oculis suis, vi-

» dit : etecce tres viri stelerunt juxta eum; quoscumvidis-

» set occurrit eis de ostio tabernaculi, et incurvavit se versus

» lerram, et dixit : Amabo, Domine, si hanc gratiam a lc

» impelrare possum, ne, quaeso, proetereas servum tuum *. »

Nou ipse accipit aquam, non promitlit se pedes eorum qui

veluti hospiles advenerant lavare; sed inquit : « Sumalur,

» quaeso, aqua, et Iaventu.r pedes vestri^. » Sed nc Joseph

quidem aquam attulit ut lavaret undecim fralrem pedes,

sed horao de domo Joseph « eduxit ad eos Simeon, et lulit

» aquam ut lavarent pedes suos'. » At vero ille qui dixit :

« Ego veni, non tanquam qui recumbit, sed tanquam qui

» ministral^; » quique dicebat juste : « Discite a me quia

» mitis sum et humilis corde^, » ipse mitlit aquam in pel-

vim : norat enim neminem sic posse lavare pedes discipu-

lorum, [ut quod ablucrentur, ipsi cum eo parlem haberent,

quemadmodum ipse posset. Aqua autem, mea quidem sen-

tentia, lale verbum erat, abluens discipulorum pedes] qui

venerant ad pelvim appositam sibi a Jesu. Deinde qua^ro cur

tandem non scriplum sit : Lavit pedes discipulorum, sed

diclum fuerit : <> Et coepit lavare pedes discipulorum \ »

Ulrum enim consuetudo lalis est Scripturarum, juxta quam

non jure, comparalione consuetudinis multorum, prajponi

videtur illud, coepll; an coepit quidem Jesus lavare pedes

discipulorum, haud lamen tum cessavit illorum pedes la-

vare; lavit enim postea, atque ipsum lavare complevil, quo-

niam inquinati fuerant, juxta illud : « Omnes vos offende-

» mini causa mea nocle hac ', » el juxta illud quod Petro

estdictum : « Non c?ntabitgallus donec ter abnegaris me'.

Cum enim haec peccala commissa fuerunt, tunc opus ha-

* Gen, XVIII, 2, o. — 2 Jbid. 4. _ s ij, xmii, 23, 24. — '' Luc. xxii, 27.

— * Matlh. XI, 29. — 6 Joan. xiii, 5. — ' MaUh. xxvi, 5i. — » Joaii. xiii,

38.



444 ORIGLiMS COMMENTARIA.

buerunt discipulorum pedes inquinati, ut rursum lavaren-

tur ; quos lavare cceplt quando surgit a coena, ac lavare

complevit cum eos mundasset non amplius inquinandos.

Hunc etiam in modum coepit extergere pedes discipulorum;illos complens abstergere, cum complevit etiam lavare.

«Venit ergo r.d Simoncm Petrum, et dicit ei ille : Do-

» mine, tu mihi lavas pedes? Respondit Jesus, et dixit ei :

» Quod ego facio tu nunc nescis, scies autem postea. Di-

» cit ei Petrus : Nequaquam laveris pedes meos in oeternum.

» Respondit ei Jesus:

Si non lavero te, non habes parlem» mecum. Dicit ei Simon Pelrus : Domine, non tantum pe-

» des meos, sed et manus, et caput. Dicit ei Jesus : Qui lotus

» est, nihil opus habet praeterquam pedes lavare, sed est

» mundus totus :et vos mundi estis, sed nonomnes : sciebat

» enim quisnam essetproditor ipsius : [propterea dixit: Non

» estis mundi omnes]. » His quae nunc a Petro sunt dicta

opportune ulemur exempli causa, sicubi opus fuerit, prop-

terca quod facile factu sit ut aliquls propter imprudentiam

optimo proposito dlcat qua^ sibi minime sint utllia. Nam si

Petro utlle erat ad habendam partem cum Jesu, ut sui pe-

des lavarentur ab ipso, el Petrus nesciens utile hoc esse

prius quidem illud, veluti addubilans, dixit verecunde :

« Domine, tu mihi lavas pedes? » ac denuo : « Non lavabis

» mihi pedes in aeternum, » et quse Petrus dicebat prohibe-

bant opus quod eo eum eveheret ut haberet partem cum

Servatore; perspicuum est, eliamsi sano proposito et ve-

nerando ad Praeceptorem hoc dixerit, nocenter sibi dixisse.

Itaque hac specie peccatoruni vita eorum repleta est, qui

dum ad fidcm veniunt, res quidem proponunt sibi prae-

stanles, propter ignorantiam tamen, qune in contrarium

ducunt dicunt vel etiam faciunl. Atque hujusmodi profecto

sunt qui dicunt : « Ne tetigeris, neque gustaveris, neque

* Joan. xiiT, 6 cl scq.



IN EVANG, JOANNIS. TOM. XXXII. 44'^

» contrcclaverls de omniLiis qunc siint in corruptionem et

» abusum* » hominum, juxta quamdam divina longe infe-

riorem doctrinam earum rerum, per quas horao quasi mo-

rilur. Quid autcm dicere oportet de his qui in haeresibus

flucluant, quiquc omni vento circumferuntur ^ per versu-

liam hominum divulgantium salutaria esse quaj perniciem

afferunt, ac tanquam in honorem Jesu falsa de ipso opinan-

tium? Petrum itaque soepenumero Scriplura talem notavit

ferventiorem ad promittendum quae sibi videbantur me-

Hora; quemadmodum etiam in eo quod dixit absque ulia

examinatione. ac veluti spernens prophetiam Jesu de dis-

cipulis dicentis : « Omnes vos offendemini mea causa nocte

» hac\ »et causam ostendentis in eo quod ait : « Scriptum

» estenim : Percutiam pastorem, et dispergentur oves gre-

» gis : » absque ulla enim examinatione, et quasi spernens

enuntiatjonem Jesu, dixit ad hoc: « Etiamsi omnes offen-

» dautur tua causa, ego tamen nunquam offendar*; » id

quod tum temporis lemerarium existens in animo ipsius,

etiom in causa fuit ut gravlore proe caeterls lapsu peccarit

ipse, Jesum ter negando ante galli cantum. Hanc ob cau-

sam talem sui ipslus temeritatem priorem dlligentius cum

perspexlsset, maximum ex ea fructum percepit, adeo ut

postea factus slt fortissimus, atque ad quldquid accidisset

aequanlmlter ferendum paratlssimus : quod declaretur ex

eo quod Paulo dlcente illi coram omnibus : « SI tu Judaeus

» cum sls, Gentillter vivis et non Judaice, quomodo Gentes

» cogls Judoeorum more vivere^? » et quae sequuntur, hic

cum fortitudlne tacuit [et patlentisslme quod In illo loco

cum ratione factum fuerat non docuit], qua de re accom-

modatius quis in Epistola ad Galatas disputabit. Quin in

Apostolorum quoque Actls constantia ipsius ad eamdem ima-

* Goloss. II , 21, 12. — 2 Eph. IV, i4. — ' Matth. xxvi, 5i. ^— '' Ib. 7y7).

— * Galat. II, i4.



446 ORIGKMS COMMENTARIA

ginem Iransformali patebit singula observantibus, et men»

tem adhibentibus. Igitur hoc etiam in loco, Jesu, qui a

coena surrexerat, et posuerat vestimenta, quique praecinxe-

rat se eo Hnteo quod acceperat, quique posuerat aquam in

pelvim, atque incoeperat lavare pedes discipulorum et abs-

lergere linteo quo erat praecinctus, cum omnes exhibuis-

sent pedes, consequenter opinioni quam jam ante de Jesu

conceperant, videntes quod talis non sine causa, nec, ut

multi dicerent, gravare volens discipulos, lavat ipsorum

pedes; sed utile aliquid perficiens, quod expectabant in

posterum cognoscendum : considerantes ne forte hcec age-

rentur symbolum existens alicujus rei, solus Petrus id quod

in promptu erat et apertum intuitus, nullo alio consilio ad-

hibito, veluti honorans Jesum, non praebuit illi suos pedes

lavandos, sed primum quidem tentavit illum pudore per-

fundere dicens : « Domine, tu mihi lavas pedes*?» deinde

cum debuisset parere dicenti : « Quod ego facio tu nescis

» nunc; scies autem postea, inquit : Non mihi lavabis pe-

» des in aeternum. » Alioquin etiam cum ca^teri discipuli

commisissent seipsos Jesu fidei, de re nulla illi contradi-

centes, hic ex his quai dicit, etiamsi recte se verba facere

putabat, non solum Jesum incusat, tanquam qui sine causa

discipulorum pedes lavare incoeperit, verum etiam condis-

cipulos. Nam si ipse, opinione sua, dum prohibere vellet,

officiosum se praebuit, illis idipsum non considerantibus,

etiam illos accusavit qui praeter officium pedes suos lavan-

dos Jesu prajbuissent. Atque equidem si cogitasset, rei

quae cum ratione efficitur non contradicendum, cogitas-

setque rationabile esse id quod fiebat dum lavarentur dis-

cipulorum pedes a Jesu, haudquaquam repugnasset facto.

Quamobrem apparet sine judicio eum cogitasse volunta-

tem Jesu de lavandis pedibus discipulorum rationi consen-

* Joao . -nii, 6, j.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. 44y

taneam non fuisse. Quod si opus cst Scripturam perscru-

lari usque ad ea qu.-e minima esse putantur, quaeret aliquis

cur tandem, cum in numerandis Apostolis primum locum

oblineat Petrus (forlassis quia caeteris honorabilior, quo-niam etiam vere omnium ultimus Judas ob malum affec-

tum in ultimum locum projectus jacet), cum Jesus incce-

pisset lavare pedes diseipulorum et abstergere linteo quo

erat praecinctus, non a Petro incoeperit, [sed ab illo?] (o)

Ad quod respondendum est : Ut medicus plurimis infirmis

subministrans juxta artem medicinae, initium medendi fa-

cit ab his qui urgenlur, quique pejus affecti sunt; sic dis-

cipulorum sordidos pedes lavantem, incoepisse a magis sor-

didis; atque equidem fortassis ad Petrum postremo venit

,

quia minus caeteris indigeret ut sibi lavarentur pedes :

fortassis etiam status pedum suorum, qui proxime accede-

bat ad mundiliem, efficit ut contradicere cogitaret.

Porro si examinemus quod dixit Jesus, nempe : « Qui lo-

» tus est nihil opus habet pra^terquam pedes lavare, sed est

» mundus totus : et vos mundi estis, sed non omnes*,»for-

tasse talem suggerit intelligentiam, perinde quasi discipuli

lotos jam haberent pedes a Jesu, et quod post illam lava-

tionem non amplius opus haberent lavari; quodque Petrus

etiam mundus jam existeret, antequam illius pedes lavaret

Jesus. Quod si contra haec quaerat aliquis cur cum dixis-

set : « Qui lotus est non opus habet ut lavetur, sed est mun-

» dus totus, » lavet tamen Jesus pedes discipulorum, qui alio-

quin opus non habebant sibi eos lavari ; huic illud dicendum

est : « Omni habenti dabitur, et adjicietur ^- » unde habenti-

bus discipulis munditiem, Jesum, ut adjiceret munditiei il-

lorum, illorum pedes etiam lavare; illos alioqui non lava

turus ni loti fuissent atque omnino mundi : ita tamen ut

dicamus neminem ex his qui isto modo sunt mundi, otiam

* Joan. XIII, 10. — 2 Matth. xxv, 29.



448 ORIGENIS COMMfiNTARIA.

si perfectus quis sit inter filios liominum, absente munditia

(ut ila loquar) Jesu, mundum reputandum esse. Et hnec

quidem ultimo expono, quae succurrerunt post priora supe-

rius dicta, servantibus noLis ordinem eorum quae iu men-tem venerunt et intelligentiam : verbi gratia, cum prius

conspexerimus sordidatos pedes disclpulorum eguisse ut a

Jesu lavarentur, nunc idcirco illum illorum pedes lavisse di-|

cimus, quia essent comparatione hominum mundi, sed non

etiam apud Deum ; nec enim sine Jesu ahquis fit apud Deuin

mundus, etiamsi coram se existimetur ahquis ahqua dih-

gentia seipsum mundum fecisse. Jam in his qui hominum

comparatione muiidi sunt facti, quique loti sunt Jesu bap-

lismo, quique etiam ab ipso lotos pedes habent, inhabilare 1

polest etiam Splritus sanctus, virtusque ex aUo, ceu vesli-

mentum. Atque Petrus quidem non considerans rationem

voluntatis Jesu, qui incoeperat lavare pedes discipulorum

et abstergere linteo quo erat praicinctus, dlcit illi : « Do-

» mine, tu mihi lavas pedes^?» dubitative, et veluti pudore

illum afficere volens, hoc dicens : at vero « Jesus respon-

» dit, et dixit illi : Quod ego facio tu nunc nescis, scies au-

» tem poslea ; » docens mysterlum hoc esse. Sed quid erat

illud (|uod faciebat Jesus lavando pedes discipulorum? An

operabatur lavando ipsorum pedes et abstergendo linteo

quo erat praecinctus, ipsos speciosos, cum futurum esset

ut Aposloli bona evangellzarent? Nam quando lavit pedes

discipulorum Jesus, tunc opinor illud prophetlce dictum de

Aposlolis suis completum fuisse : « Quam speciosi sunt pe-

» des evangellzantium bona ^! » Quod si pedes discipulorum

lavans pulchros eos facit, quid dlcturi sumus ingenerari a

vera pulchritudlne his qui toti sunt baptizati a Jesu in Spi-

ritu sancto et igni ? Proinde pedes evangelizantium bona

pulchri fuerant, ut loti et mundati et abslersi Ghristi ma-

* Joan. xni, 6, 7. — ^ Isai. Lii, 7.



IN EVANG. JOANNIS TOM. XXXII. 44q

nibus, incedere possent per sanclam viam, atque iter facere

per illum, qui dixit ; a Ego sum via \ >, Solus cnim et omniscujus pedes laverit Jesus, viam perambulat hanc viventemet ad Palrem ducentem; nec capit

haec via pedes inquina-los et pedes qai nondum sunt mundi. Atque Moses quidemopus habebat solvere calceamentum ex pedibus suis \ quo-niam is locus ad quem pervenerat et in quo stabat, terra

sancta erat; similiter et Jesus Nave filius^ At vero Jesu dis-

cipulis, ut per hanc viventem animatamque viam peram-bulent, non solum satis est in

via calceos non habere, cumhoc Jesus discipulis suis praeceperit^- sed ad hanc ipsamviam conficiendam opus etiam habebant lavari a Jesu, qui

deposuit vestimenla : forlassis ut mundos illorum pedes

existenles, mundiores faceret; forlassis etiam, ut immun-ditiam quam in pedibus suis habebant discipuli in suumipsius recipcret corpus,

mediante linleo eo quo solo praj-cinctus erat : fert ipse namque infirmitales noslras'. Vide

igitur quod lavalurus pedes discipulorum nullum aliud

tempus elegerit, nisi quando jam diabolus immisisset in cor

Simonis Judae Iscariotis % ut proderet eum, et quando fa-

cienda erat pro hominibus oeconomia : anle hanc etenim

non opportunum eratdiscipulos hoLere pedes a Jesu lo-

tos; quis enim loturus fuerat pedum illorum sordes inlra

hoc tempus usque ad passionem? Sed ne tempore quidem

passionis : neque enim alius erat Jesus, qui illorum lavaret

pedes. Ac ne post oeconomiam quidem : jam enim aderat

hora Spiritus sancti ad discipulos venturi jam factos mun-dos, et lotos

habentes pedes, eosque promptos et pulchrosad evangelizandum in Spiritu sancto bona. Tale igitur illud

est :« Quod ego facio tu nunc nescis ; scies autem postea \ »

Quod ego lavem pedes vestros, nota est quod animarum ve-

1 Joan. XIV, 6. — 2 Exod. m, 5. — * Josue, v, 16. — * Malll). x, 10. —* Isai. Liii, 4. Malth. viii, 17. — 6 Joan. xm, 2, — ' Ibid. 7.

XII.

29



^5o ORIGENIS COMMENTARTl

strarum purificentur gressus, iit sint pulchri evaugelizalit-

ris vobis bona, et mundis pedibus ingressuris in hominuni

animas. Hoc autem mysterium tu nunc quidem nescis, quia

nondum percipis cognitionem ejus opportunius in te futu-

ram, simul atque ego lavero pedes tuos; poslea vero cogno-

sces, dum hoc intelliges illuminatus cognitione non parva,

neque facile conlemnenda. Caeterum haec loquente Jesu Pe-

tro, discipuKis respondet responsum non peritum, sed sen-

tentiam pronciscentem quidem ab alFectu, et erga Jesum

honoris et reverentioe plcnam, sed tamen qua falleretur.

Quocirca quoniam utiUs Petro non erat ejus responsio, non

sinit eam ille veram esse, qui nocua utihtati dicentis et vere

eyentura prohibet» pro sua bonitate. Atque Petrus quidem

inquit : « Non Lavabis mihi pedes in a^ternumS » enuntia-

vitque, cum Jesus ilHus pedes lavare decrevisset, nunquam

futurum ut lavaretur ab ipso, ac ne hoc quidem ullo un-

quam sjeculo futurum; sed ille qui videbat Petro conduci-

bihus esse ut hac in re mentiretur quam ut vera diceret,

utihtatem ostcndit in eo quod non opus erat ut qui hoc

dixisset vera loqueretur, dicens : « Nisi lavero te, non ha

« bes partem mecum ^ » Atque equidem si Pelrus, qui enun-

iiarat:«Non lavabis mihi pedes in aeternum % » vera di-

cens hac in re non habilurus erat cum Jesu parlem (aUoqui

habiturus mentiens), eo quod lemerarie pneveniens iocu-

tus fuisset, quid aUud agere opus erat, nisi menliri ? ne hoc

quod verum Pelrus diceret, impedimento ipsi Petro esset,

quominus haberet partem cum Jesu, qui ostendit iUum

mendacem lavando pedes ejus : scriptum est enim : «Omnis

» homo mendax ''. » Opportune auteni utemur hoc dicto adj

cos qui audacius ac sine delectu id se facturos dicunt quod

rainime iUis conducat, praeserlim si desislere noUnt ab eo

quod male promiscrint : ostendentes enim ilUs quia nuUa-



IN liVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. /^^l

tenus hablturi sint partem cum Jesu si vocem temerariam

in promittendo servaverint, iuturum vero ut bonam spem

habere possint si quod prius dixerant spreverint, abduce-

iTius eos a persistendo in his quas male judicassent, etiam

si aliquando cum juramenlo tale fiat, propter mullam te-

meritatem; dicemusque : Queinadmodum prohibetur Pc-

trus, qui dixit : « Non lavabis mihi pedes in aiternum *, »

persistere in eo quod dixerat, ut habeatpartem cum Jesu;

sic tu qui peccasti propter lemeritatem, atqus etiam pro-

misisti nullo delectu, melius facturus sis, si desistens a per-

manendo in hoc quod male judicasli, ad hoc agendum quod

niagis est consentaneum transeas. Qui autem hoc dictum

observaverunt : « Quod ego facio tu nunc nescis ; scies au-

» tem postea ^, » et illud : « Nisi lavero te, non habes partem

» mecum, » nolcntes illud huicque simiha ad tropologiam

referre, pndefacti admittant talem Evangelicarum disputa-

lionum formam, vel nolentes ostendant qui consentaneum

esset eum qui propter venerationem (ut isti dicturi sunt)

qua Jesum prosequebatur dicebat : «Non lavabis mihipedes

)) in aeternum,)) a Magistro audire, sic non habiturum se par-

lem cum Filio Dei, perinde ac maximo peccato obnoxium,

quod sui pedes ab ipso loti non fuissent. Nam dicere : Si hoc

delictum commiseris, non habebis partem mecum, locum

|habet id quod dicitur, de peccatis apertis : at vero dicere :

« Nisi lavero le, non habes partem mecum,)) haudquaquam

est consentaneum, si (quod nefas est dictu) Magister hoec vi-

detur respondisse, quod est absurdissimum, discipulo Petro

ipsum honoranti, praebere nolenti corporeos pedes suos la-

vandos ab eo qui slatueratlavare pedes ipsius mansuetissime.

Hanc ob causam praebeamus pedes nostros Jesu etiamdum

surgenti a coena , et ponenti vestimenta , et linteum accipienti

,

et praecingenti se, et mittenli aquam in pelvim, et incipienti

* Joan. XIII, 8. — ^ Ibid. 7, 6.

29.



4')2 ORIGENIS COMMENTARIA

lavare pcdes noslros non secus atque si essemus sui dlsci-

puli, el exlergere linleo quo proecingllur noslri causji, fac-

lus in medio noslri tanquam qui ministrat*. Nam nisi hoc

fecerimus, non habebimus partem cum eo, neque erunt

pulchri pedes nostri : praeserlim cum a^mulemur charis-j

mata mehora^, volenles inter eos annumerari qui bona

cvangeHzant^ Caelerum quando hberior est Pelrus in lo-

t|uendo importune, rogatus pedes suos prsebere Jesu, cum

audisset : « Nisi lavero te, non habes partem mecum^ »

mensuras pelitionis ejus vult superare, non lantum solos

pedes a Jesu lavandos exhibens, verum eliam raanus, quas

non amplius Jesus lavari volebat, cum panem comederenl,

despiciens eos qui dicerent : « Discipuli tui non abluunt ma-

» nus cum panem edunt^ » Exhibuit etiam praeter manus,

caput, quod non amplius volebat Jesus lavari, quippe quia

in eo imago et gloria Dei jam esset : suiTicit cnim nobis, si

eo pervenerimus, ut occasionem habeamus aeque ac disci-

puli, proebendi illi pedes, quos solos lavat et abstergil; nam

« qui Ictus est non opus habet lavari, scd est mundus lo-

» tus ^: »si quis vero non est mundus totus, is se non lavit.

Sed quscrat aliquis, si lotus non opus habet lavari, sed est

mundus, et erant discipuli Jesu mundi, tanquam loti, quo-

modo mittit aquam in pelvim, et coepit lavare pedes disci- j

pulorum Jcsus? Caeterum hac de re cum supra disserucri-

mus ex parte anticipantes, nunc etiam haec illis addemus,,

nimirum haec verba, Opus habemus, posila esse de rebus'

necessariis, sine quibus aliquis vivere non potest; ut si di-

camus in rebus corporaUbus hominem non plurlbus opus

habere, sed his solum qua3 dicit Aposloius : « Habenles au-

» tem cibum et operimentum, his conlenti sumus ' : » qucc

vero ad divitias et delicias conferunt, ex abundanti moIII-

* Luc xxH, 27. — 2 i Cor. XII, 01. — ^ Isai. lii, 7. — '^ Joan. xin , 8.

— ^ MaUli, XV, 2. — 6 Joan. xiii, 10.— ' 1 Tim. vi, 8.



IN EVANG. JOAKNIS. TOM. XXXII. 4^'''>

bus ci dellcalis superesse, uoii tanquam nccessana et sinc

quibus non possint vivere, sed tanquani superflua. Sic igi^

lur ct in divinioribus opus quidem nobls est liis quai inlro-

dncunt ad vilam, hisque quoe faciunt in eo nos essc qui di-

cil : « Ego sum vlta *: wquse vero sunt supra haic dc quibus

dicitur: « Dehciare in Domino, et dabit tibi peliliones cor-

» dis tui ^, » et qua^cumque considerantur propler paradisum

dchciarum, et propter divltias, et propler gloriam, quae sunt

in sinistra sapienliae, juxla dicenlem : « Longitudo enim vi-

» tae et anni vitae in dextera ejus : et in sinislra ejus divitiae

» el gloria^ » supra necessilatem esse dicenlur. Ac fortassc

lale est, cum ahcujus qui lotus fuerlt lavantur pedes a tali

Magistro ac Servatore : nam donum Dei exccllit necessila-

tem, quemadmodum etiam esse in gloria solis, vel luna?,

vel astrorum, in sacra mortnorum resurrectione *: atque qui

mundus est quldem et lotus, opus non habet ut lavelur,

sed lavatur propter illud quod superius assignavimus, ni-

mirum quod « omni habenti dabitur et adjicietur ^; » et ut

inquit Joannes : « Et mundus mundetur adhuc, et sanctus

» sanctificetur adhuc*. » Caeterum illud : « Vos mundi es-

» tis', »rcfertur ad Undecim, cui subjungilur illud : « Noii

» omnes, » proplcr Iscariotem : noverat enim eum a qiio

Iradebatur non esse mundum; primum quidem, quod pau-

peres illi non cssent curae, fur cum csset, et quod marsu-

pium habens, quaj immiltebanlur auferret^; delnde quod

ccKna facla cum jam diabolus immisisset in cor ipsius Juda)

Simonis Iscariolae, ut proderet Jesum, non repulit ferien-

lem'. Quocirca loli Undecim cliam mundiorcs facti fuerc

cum illorum pedes lavisset Jcsus : et Judas non mundus

( « Sordldus cnlm^ incjuit, sordcscat adhuc** ») faclus est

1

. * Joan. XI, 25, — '^l*sal. xxxvi, 4« — ' Vrov. iii, i6. — ''

i Cor. xv, \i

4?.. — ^ Mallli. XXV, 39. — <• ApocaU xxii, u. — " Joan. xiii, lo. — ^ Icl,

\i', G. —'

Idxiii, 2.

—*<*

Apocal. xxm, 11,



/^54 ORIGENIS COMMENTARI.i

sordidior et immunclior, quarido post buccellam intravit in

illum Salanas*.

« Postquam ergo lavit pedes eorum, receptisque vestibus

» suis iterum accubuit, dixit eis : [ Scitis quid fecerim vo-

» bis ? ] Vos vocatis me Magistrum ac Dominum, et bene

i) dicitis ; sum etenim : si ergo lavi pedes vestros Dominus

» et Magister, vos quoque debelis invicem alii aliorum lavare

» pedes : exemplum enim prsebui vobis, ut quemadmodum

» ego feci vobis, vos quoque faciatis ^. » Probabile est eos

qui considerassent magnitudinem potentiae Jesu, quique

intellexissent quid factum fuisset a Jesu, qui lavavit pedesj

discipulorum, ut ultimas ac viles ipsorum partes ac corTJ

pora bumi vcrsantia, quorum nota erant illa corpora, mun-

daret, admiratos opus e lavatione proveniens, haudquaquam

ausuros fuisse rem talem etiam ipsos facere, tenuiores se

esse existimantes, quam qui possent lavare pedss inleriores

et occulti hominis, vel eorum qui haec amplectuntur Dei

dogmata ; nisi Jesus per ea quae exposita sunt, ad hoc ad-

hortatus fuisset eos, figura coenantis reassumpta, quando

docturus erat ea quae dicuntur ad eos qui jam coenaranl.

Atque summa quidemausterilate

orationeque adadmonen-dum maxime accommodata (quo agnoscerent quod actum

fuerat) dictum est : « Scitis quid fecerim vobis ' ? » Verbum

autcm, scltis, per interrogationem legendum est, ut osten-

dat rei gestae magnitudinem; vel imperantis modo, cognos-

cite^ ad excitandum illorum intelhgentiam, qua illum cog^

noscerent perpendentes quid gestum fuisset. Summa autei

Magistri auctoritate, summaque animi inlenlione persuaJ

dendi illos, dictum est : « Vos vocatis me Magistrum a(

» Dominum, ct bene dicilis; sum etenim : si ergo ego lavi

» pedes vestros Magister et Dominus, et vos debetis ahi alio-

» rum lavare pedes *. » Lavit quidem Jesus discipulorun^

^ Joan. XIII ,27. — ^ Ib. 12 el seq. —' Ibid. 12. —

* Joan. xiii, x3, i^



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXIf. /^^5

pedes, quateuus eorum Magisler; pedesque servoruai, qua-

leuus Domiuus erat. Doctriua enim purgatur pulvis qifi ex

lerra rebusque mundanis conlractus uou ad aliud perlin-

git quam ad extremas iufimasquc parles discipulorum :

dominatioue vero priucipatum et potestatem habentis, ab-

jiciuntur ea quee pedes inquiuaut aorum qui adhuc vel

vulgivre ac qualecumquo iuquiuamenlum suscipiunt, quia

etiamuum habeant spiritum servitutis, Nec uUus cordatus

dicturus est Jesum, quateuus ostium, vel quateuus pastor,

vel qualenus medicus est, discipulorum et servorum lavare

pedes. Ego vero arbitror, quouiam discipuloruui pedes ue-

cessitatem recipiuut ut a Magistro lavcutur, uoudum per-

cepisse quod illis csset satis, sed cliamnum procul abesse

ab ilio dicto : « Sufficit disclpulo si sit similis praeccptori

» ipsius \ » Atque hic profecto finis est magistri erga disci-

pulum (quatenus magister est ) facere discipulum sui si-

milem, ue iu posterum egeat magistro; sed ut etiam ipse sil

magister, quo ahus egeat. Ut enim finis medici (quo egent

qui male habeut, uon qui validi suut ^ ) esl sanare male ha-

benlcs ab aegritudine sua, ue iuposterum opera ejus egeanl;

sic finis magistri est discipulo acquirere illud quod ap/sTov

[ hoc cst, sufliciens ] dicitur, ut cum discipulus id habuerit

quod sibi sufTicit, sit similis pr.Tceptori ipsius. At vero quod

ad Servalorem uostrum attinet existenlem Domiuum, cer-

nere est eum ex sc louge plus existeie quam alii domini,

noleutcs discipulos esse sicut magistros suos, vel scrvos

sicut dominos. Talis igitur est illc filius paternai bonitatis

et charitatis ejus. Dominus eiiim cum sit, operatus est ut

sint servi sicuteorum domiuus; quando scilicetnon amplius

habebunt spiritum servitulis iterum iu timore, sedaccipieut

hpiritum adopliouis, per quem clamabunt : Abba paler^,

Allamen, aulcquam fiaut sicut Magister el Dominus, opus

* Mattli. X, 25. — 2 jj_ ix^ 12. — 3 Rom. vm, i5.



t

456 ORIGEKIS COMMENTARIA

habent perinde ac discipuli indiî, ut sui iavenlur pedes, et

quasi adhuc servitutis spiritum in timorem habentes. At

vero simul atque ahquis ex his habens quae discipulo suffi-

ciant ut sit sicut magister ojus, et servus sicut dominus,

eo pervenerit ut sit sicut magister suus et dominus suus,

lunc imilari poterit eum qui Javit pedcs discipulorum ; dis-

cipulorumque pedes lavare, sicut magislcr quem Deus in J

Ecclesia ordinaverit post Aposlolos *, qui in ea primum sor- 1

tili sunt locum, ac post Prophetas,qui secundum. Sin vero

"

dictum hoc : « Fratri tuo scrvies ^, » referri potest ad eos

quibus magis deest; et illud : a Esto dominus fratris tui% »

ad eos qui Jacob instar sunt proeslanliores : perspicuum est

servum qui factus fuerit sicut dominus, lavare pedes eorum

qui serviunt doctrinae quam penes se habet; quoniam non

existimo dictum hoc : « Vos vocatis me Magistrum et Do-

» minum, et bene dicitis; sum etcnim % » nihil omnino ha-

bere profundum, ac supra multorum inteliigentiam, quan-

doquidem non oinnibus qui dicunt, « Domine, Domine, »

dictum fuerit a Jesu : « Yos vocatis me Dominum ac Ma-

» gistrum, et bene dicitis. » Neque enim bene dicunt ilii,

Domine, qui in die illa dicturi sunt : « Domine, Domine,

» nonne in nominc tuo edimus, et in nomine tuo bibimus,

» et in nomine tuo daemonia ejecimus, et virtutes multas

» fecimus ^? » proinde dicet illis Jesus : « Discedite a me;

» nunqiiam vos novi, quia operarii estis iniquitatis : » quae

verba, nempe : « Discedite a me, » non illis dixit qui bene

dicunt, « Domine, Domine. » Quinetiam hoc diclum : « Non

» quisquis mihi dicit, Domine, Domine, inlrabit in regnnm

» coelorum ^, » paiam docet non omnem dicentem, « Do-

» mine, Domine, » testimonium iiabiturum ab ipso, sicut

nunc Apostoli, quibus dixit : « Benc dicitis; sum eteniin ', »

* i Cor. XII, 28. — 2 Gcn. xxvii, 4<J. — ' \h. ac). — ^ Joan. xiii, i3. —^ Matth. VII, 22, 20. Luc. xm, 26, 27. — ^ Matth. vii, 21.— ' Joan, xin, lo-



IN EVANG. JOAKNiS. TOM. XXXII. 4^7

Vere enim vilium non amplius cls dominabalur, sed Aoyo^

[ id est, ratio ], et ut generatim dicam, Dominus, lioc est,

universa animata et vivens virlus. Quinetiam si « nullus po-

» test dicere, Dominus Jesus, nisi in Spiritu sancto*, » et

conslderemus quid slt dicere in hoc loco, « Dominus Jesus ;

qui dicit, « Dominus Jesus, » in Spiriiu snnclo, bene diclt.

An vero qui benc dicit, Is omnlno dlcat etiam In Spiritu

sanclo, tu quseres, propter illud : « Et bene dlcltis ^, » quod

nunc examlnatur cum illo dlcto : « Nondum enlm erat Spi-

» ritus dalus, qula nondum esset Jesus glorlficatus '. » Illius

itaque qui sincereet ex animo servit Fillo Dei, officlum est

bene dlcerc, « Dominus Jesus, » cum ad discipnlum aeque

pertincat hujus Instar dlcere, Maglster'*; ad quem ipse re-

spondeat, Sum etenim, Id quod alioquln dicturus non fue-

rat Jcsus servienti peccato, et discipulo mendaciorurn.

Contingit altamen sanctum quoque opus habere ut sibi

laventur pedes : quonlam requlrltur etlam a vldua, quae

connumeratur in honorem eccleslastlcum , an, Intcr alia

bona, sanclorum quoque pedes laverit ^ Nam rldlculum

exlsllmo affigi littera;, viduamque ha;c omnia ( ut ita di-

cam )habenlem quae sanctam delineent viduam, hacque

una re carentem, non conjungi honori ecclesiasllco, cum

ipsa frequenter, mediantlbus anclllis et vernis, prudenter

egerlt tempore quo abundabat habebatque opporluna qui-

bus beneficlum conferret hospitibus, atque ctiam his, ut

gencrallni dlcam, qui opus habebant ul ab ea perciperent

aliquid officii humanl. Nec mireris si llbi exponendum slt

anagoglco sensu hoc dictum : « SI sanclorum psdeslavlt ^, »

cum anus jubeantur pari ratione cum presbylerls honesta

docere'. Vlde vero an non ellam operosum slt cuilibet

Chrlsli dlscipulo volenli Implere mandatum dicens : « Et -

1 I Cor. XII, 7). — 2 joan. xiii, i3. — ^ Id. vn, .59. — '' Idem, xiii, i5.

— ^ 1 Tim. V, 9, 10. — ^ Ibid. 10. — "^ Tit. ir, 3.



4^8 OKIGJiNIS COiMMENTARlA

» vos deLelis alii aliorum lavare pedes \ » si vellt corpora-

les ac sensibiles fratruDi pedes lavare, ceu opus debitunn

ut fideles in quovis vitae genere existentes hoc faciant, sive

qui videntur esse in sublimitate ecclesiastica episcopi et

presbyteri, sive in quibusdam aliis mundanis dignilatibus : 2

adeo ut hanc ob causam herus quoque veniat ad lavandos

servi credentis pedes, et parentes fdii. Qui mos quidem

erat, sed nunc non fit, nisi supra modum rarissimo, et apud

admodum simplices rusticioresque (6). Prceler haec autem

meminisse debemus eorum quse disseruimus in hunc con-

textum ; « Nisi lavero te, non habes parlem mecum % » al-

que etiam illius : « Scitis quid fecerim vobis ? » Decet enlm

Jesum dedisse nobis exemplum de lavandis pedibus prin-

cipalibus, quod respondet his quae Iropice dicta fuernnt a

Sponsa in Cantico Canticorum, dum dicit : « Lavi pedes

» meos, quomodo inquinabo ilios ^ ? » Attende aulem huic

dicto ; « Ut quemadmodum ego feci vobis, ila vos etiam

» faciatis '*, » cum hoc pariter examinans : « Nisi lavero te,

» non habes partem mecum ^ » Verum si quispiam contra

haec dicat, quamvis per allegoriam dicantur, nihilominus

juxla contextum facla fuisse, moraliterque etiam intelli-

genda esse hcec verba ; « Si igitur ego lavi pedes vestros

» Magister et Dominus, et vos debetis alii aliorum lavaie

» pedes ; exemplum enim dedi vobis, ut quemadmodum ego

» feci vobis, ita et vos faciatis *; » ad hujusmodi respon- 1

dendum est : ergo quoniam juxta tcxlum factum est quod

Petro dicenti ; « Non lavabis mihi pedes in aeternum \ »

dictum fuit, nempc : « Nisi lavero te, non habes parteni

» mecum,»etiam nos, juxla contextum, ob reverentiam pe-

des suos lavandos non praebentibus dicemus, audebimus-

que lalibus dicere : « Nisi lavero te, non habes partem mc-

* Joan. XIII, i4- — 2 IIji(L 8, 12, — ^ Cant. v, 2. — ^" Joan. xiii, i5. —^ Ibid. P. — 6 Ibid. ij il i5. — ' Ibid. 8.



IN F.VANG. JOANMS. TOM. XXXII. 4^9

» cum. » Quod si hoc iu loco libi nou persuadet quod dixi,

perpende quid dicere le oporteat contra dubitationem, an

omnino juxta textum haec sint servaiida. Atque quod huic

quidem aliquando conveniat lavare pedes illius discipuli

Jesu, illi vero aHquando suos ab ipso lavandos prajbere, ita

ut ille ob charitatem et comitalem lavet, hic se lavandum

exhibeat, etiam ipse faleor. Sin vero dicemus unumquem-

que non conscium sibi hoc fecisse, sanctorumque isto modo

pedes non lavisse, debitum quoddam mandatum non per-

solvisse, nempe : « Debetis aUi aliorum lavare pedes *, »

tempus est dicendi omnes aliquo modo hujusmandati de-

bilores esse.

« Amen, amen dico vobis : Non est servus major domino

» suo, neque legatus major est eo qui legavit ipsum : si

» ha3C novistis, beati estis si fcceritis ea. Non de omnibus

» vobis loquor ; ego scio quos elegerim ; sed ut impleretur

» Scriptura : Qui edit meum panem sustulit adversum me

» calcaneum suum ^. » Adhuc et haec cohserere mihi viden-

tur, ut sciamus ad mores reducere quae dicuntur de lava-

tione pedum. Haec enim verba : « Si haec novistis, beati eslis

» si feceritis ea % » cum nihil antea praescriptum sit quod

agere debeamus, praeterquam de lotione pedum, ad illa ha-

bent relationem. Gaeterum praesentis loci doctrinas scire ut

Sermo vult, et facere ut vult Jesus, nempe quomodo dis-

cipuiorum, qui jam laverant, pedes inquinentur, et quonam

pacto laventur, vere opus est virorum beatorum : hoc enim

tale tantumque nomen, nempe, beatum, consentaneum non

est dicere adesse quibusdam vulgaribus : adeo ut vel servo

lavanti pedes domini videatur hanc ob causam beati nomen

obtingere, etiam si adulalor ethypocrita fuerit; cum, utnos

explicavimus, lavare pcdes discipulorum Jesu magni cu-

jusdam sit, ct Jesum in sc habentis, ct omnino beati. Sed

? Joan. XIII, 14. — ^ Ib. lO ot scq. Psal. xi-, 10. — ^ Joan. xm, 17.



4()0 ORIGJiKIS COMMLNTAniA

sciaiiius iiecesse est similia huic lexlui inessc in Evaugelio

a Mallhao tradito : sic enim habct : a Non est discipulus

» supra praeceptorem, neque scrvus supra domin:im suum;

» sufficit discipulo ut sit simihs pra?ceptoris ipsius, et ul

» servus simiUs domini ipsius *. » Lucas vcro sic hahet :

« Non est discipuhis supra praeceptorem suum : perfec-

» lus aulem omiiis eril simihs prapceptoris ipsius ^. » Huic

proximum est ut quaeramus ad quid referemus id quod

in fine dicilur : « Non de omnihus vobis dico \ » Atque

ahquis quidem dicet dictum hoc referri acl illud : « Beali

» estis si feceritis ea ^*

; » neque enim beatus Judas. At ego

non existimo recte hoc dictum eo referri ad illud dictum :

« Beati estis si feceritis ea. » Hoc enim totum, et de Juda,

ct de quovis, quamvis pravissimus sit, verum est : Beatus

es, quisquis ha3c feceris ; tanquam si dicerem inlempcranti

(etiam si non auditurus sit quae dicuntur, neque temperan-

tia usurus) : Beatus es si temperate vixeris; ct sapieutiam

spernenti, etiam si ingrediatur hoc propositum : Beatus es

tu, si sapienliam et disciphnam susceperis. Proinde vide

ne forte haec verba : « Non de omnibus vobis dico \ » rcfe-

renda sintad ilhid: «

Nooest

servus major domino suo ^»

Quoniam enim « quisquis peccatum commitlit servus est

» peccati', » commiltebatautempeccatum Judas,etmaxime

cum diabolus immisisset in cor ejus ut Servatorem prode-

ret % servus erat Judas peccali. Servus autem peccali cum

esset, non erat Verbi Dei servus : isloque modo, ne Jcsu

quidem amphus apostolus erat; jam enim factus erat dia-

boli, qui in cor ejus immiserat ut Servatorem proderet. Id-

circo ncgans Servator eum esse servum suum et apostolum,

cum dixisset : « Non est servus major domino suo, neque

» apostolus major eo qui misit ipsum^, » addidit : « Non

* MaUh. X. 24, 25.— 2 Lnc. vi,4o. — •' Joan. xiii, 18. — ^ Ibitleni, 17.

' Ibid. 18,— G Ibid. 1(5. — 7 Id. VIII, 04.— « Id. XMi, 2. —^ Ibid. i<).



Ij\ EVANG. JOAiNNIS. TOM. XXKII. /,6l

» dc omiiibiis vobis dico *.» Posl hoc vidoamiis hocdiclum :

« Ego scio qijos elcgcrim, » quod simplicius lalc est ; Scio

qualis sil unusquisque eorum quos elegi : quamobrem scio

eliam qualis sil Judas, nec mc clam est quae diabolus jam

iuimiserit in cor ejus advcrsum me. Atque talem habet in-

telllgentiam propter quamdam consuetudinem Scripturae,

cum ulitur vocabulo scio^ atque illi similibus : cujusmodi

eliam est novl, Servatore alicubi dicente futurum ut dicat

dicturis : « In nomine tuo manducavimus, et bibimus, et

» daemonia ejecimus ^, » hoc : «

Nunquamnovi vos

%» et

illud : « Nescio vos unde sitis *: » quod si simpHcius intel-

ligatur, videbimur infra dignitatem Salvatoris cogltare.

Proinde vide ne forte, quoniam « cognovit Dominus qui

9 sunt ejus% » non agnoscat etiam qui non sint ejus ; et

quomodo de quibusdam inquit : « Nunquam novi vos *, »

sic dicatetiam de Juda,

si

nonest ipsius :

Nunquam novite. Quod si cum essct Jesu Judas, postea lapsus fuit, dictu-

rus cerle est illi Jesus : Nescio te und§ sis. Unde etiamnum,

quia immiserit diabolus in cor ejus hiec adversus Jesum',

nescit illum Jesus : quamobrem non dixit : Nunc ego scio

omnes praesenles, sed : « Ego scio quos elegerim *

»( lanquam

diceret,eleclos meos).

Nonde

omnibus autem prajsenti-

bus inquio : « Ego scio quos elegerim : » utque hoc eveniat

quod eveuit unus ex vobis est causa,qui me est proditu-

rus; ut impleatur Scriptura dicens : « Qui manducat panem

» meum, sustulit conlra me calcaneum suum^ » Transla-

lum autem est -acaopa^t/wj dictum hoc a Psalmo quadrage-

simo, sic habens:

« Etenim homo pacis meae, in quo spera-

» vi, qui edebat panes meos, magnificavit adversum me

» supplantatlonem*" ; » quod dictum Servator de Juda ac dc

* Joan. xni, iS. — 2 Matth. vii, 22. Liic, xui, 26. — ' Malth. vii, 20. —' Luc. XIII, 27. — ^ 2 Tim. 11 , 19. — ^ Matth. vn ,25. — ' Joan. xiji, 2.

~ s Ibid. 18. — ^lbid. — *o Psalm. XI., m.



462 ORIGliNlS COMMENTARU

seipso flictuin luisse inquit. In quo qua^res quomodo Homd

pacis Judas fuerit, et quomodo Servalor iii eum speraverit.

His verbis ergo declarari arbitror Judam aliquando sincere

credidisse : neque enim, ni aliquando fuisset fdius pacis,

misisset eum Dominus cum caeteris Apostolis, eique dixis-

set (nam Duodecim scriptum est eum dixisse) : « Dicite : Pax

» huic domui; et si illic fuerit iilius pacis, requiescet super

» illum pax vestra; sin minus, ad vos revertetur pax ves-

» tra *: » proinde vide post quanta diabolus immiserit liaec

in cor ejus adversum Servatorem,et

quiadictus est paulo

ante fur esse. Non autem opinor quod marsupium ei con-

creditum fuisset, si a principio fur fuisset; sed diguus cum

esset cui illud crederetur (etiam si eum proescisset lapsu-

rum Jesus), illius illi cura credita fuit : fuitque tantus homo

pacis Christi, ut in eo velut bono Apostolo bonam spem

habuerit aliquando Jesus; considera enim illud : « In quo

» speravi^. »Proinde meum est judicium sermones eum oc-

cultos et firmissimos ac maxime nutrientes, quos a Jesu ac-

cepisset, Apostolis communicasse, de quibus dixit : « Qui

» edebat panes meos^ » Ca^terura pro : « Magnificavit ad-

» versum me supplantationem suam, » fecit Evangelista i

« Sustulit adversum me calcaneum suum, » ut idem va-

leat tna^nificavit quod sustuiit. Quod si contextus hic :

« Sustulit adversum me calcaneum suum, ety Magnifica-

» vit adversum nie supplanlationem suam *, » necessario no-

bis explanandus sit, dicemus hoc fieri a calce intendente

plagas alicui; cujusmodi etiam erat Judas Dei Filium deci-

piens, manducansque cum Jesu ejus panem, cum (immer-

sam buccellam accipiente Jesu, ac Judae Simoni Iscariolaj

porrigenie) sustulit Judas adversus praeceptoremcalraneum

suum, quia post buccellam intravit Sataiias iu Judam ^ An

i Luc. X, 5, 6. — 2 Psal. xr, 10. — ^ Ibid. — ' Joan. xru, 18. — ^ Jbiti.

26 et 27.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. 4G3

vero illiid: «Iniqiiitas calcaiiei mci circumdabit me*, » una

examinatumcumeo: «Sustulitcontrnmecalcaneumsuum,»

referri ad Judam possit, qui fuit in parte Jesu, et habitus

possessio ejus et apostolas; diclus vcrocalcaneum tropice,

quod ipse ullimnm prodilor fucrit, lu ipse etiam conside-

rabis.

« Nunc dico vobis antequam fiat, ut cum factum fuerit,

» credalis quia ego sum ^ » Relationem habent verba haec

ad id quod superius est diclum : « Non de omnibus vobis

»

dico:

Ego scio quos elegerim; sed ut Impleatur Scriptura :

» Qui manducat pancm meum sustulit adversum me cal-

» caneum suum^ : » hoc enim futurum, ut Scriptura im-

pleretur de eo qui sustulit adversuni me calcaneum suum

(qui est ille qui manducat panem meum ) , nunc dlco vobis,

ct dlco antequam fiat, ut cum factum fuerit quod prophe-

lalum in Scrlptura futurum est ut impleatur, credatis meesse eum de quo hoec prophelala sunt, propter eum qui

cum manducaret panem meum, sustidit adversum mc cal-

caneum suum. Sed quaerat allquis quomodo dlctum sil dls-

cipulis, quorum laverat pedes Jesus, perinde quasi nondum

credidissenl ipsiim esse Christum : « Nunc dico vobis aule-

» quam fiat^ wet propter hoc dico, « ut cum factum fuerll,

» credatis me esse » Christum prophetalum. At vide num

possimus caventes accusare tales tantosque Jesu discipu-

los, quasi qul nondum credidlssent, consilium etiam ser-

vare dicenlis : « Ut cum factum fuerit, credalls quia ego

» sum. » Qui recipit sapientice theoremata, interdum per

priora, quibus jam saplens est, percipit posterlora, in qui-

bus antea non eratsaplens, sapientiorque erlt: quemadmo-

dum illud etlam dlcitur : « Haec enim audlens sapiens, sa-

» pientior erit^ » Ut igitur si sapienti dicerentur quaedam,

* Ptalni. xi.vm, 6. — 2 Joan. xiii, 19. — ^ Ibid. 18. — ^ Ibidem, 19. —Prov. I, 5.




et subjungerelLir : Haec le faciunl sapienlem ; non cmnino:i

sapientem consideraremus ex non sapienle, sed ex sapiente

snpientiorem, tanquam profectu succedente, et tendente ad

perfectionem : sic mihi considera credentem posse magis

credentem fieri : Aposloli enim cum aliquando ad Dominum;

accessissent, non seipsos incusantes tanquam non creden-

tes, dixerunt iili : « Domine, adauge nobis fidem * ; » siqui-

dem in vocabulo adauge aperte oslenditur fidem habuisse

Apostolos capienlcm additamentum. Quamobrem si hsec

intelleximus, mihi considera additamenta rerum fidem fa-

cientium, post quaedam quae antea fidem fecerant, addidisse]

fidei; adeo ut discipuH pra^ler ea quae habebant fidem fa-

cientia, eliam hoc assumpserint, ut viderent Scripturam

dicentem : « Qui manducat panem meum, sustulit contra

» me calcaneum suum% » impletam, ob oculos ponenle eo

qui prophetabatur se esse, de quo talia praedicta fuerant : vi-

deque ul intelligas hoc vocabuhim, « ut credatis^ «perinde

ac sic, Ut operemini, permanentes in credulitate, iiullam

causam habenles qua mutemini. Ac certe nisi magnitudine

magna fides esset, aut multiludine multa, haudquaquam di-

xisset Paulus : « Etiam si habuero omnem fidem*. » Ut enim

perfectus et omnes habens virtutes, cum singulatim unam-

quamque virtutem perfectam perceperit, perfectam habct

sapientiam ct perfectam modestiam, atque etiam sic pieta-

tem et ca^teras virtutes; sic aliquis diceret perfectum in

virtute credendi, eum omnem habere fidem. Hoec autem di-

co, tanquam sapientia, modestia, pietas, caeteraeque virtu-

tes imperfectae non possint a nobis proprie nominari, sed

abusive; cum etiam perfectus qui efficitur in unaquaque

virtute, nominetur aequivoce cum eo qui est virtute per-

fecta. Nam hunc in modum sapiens dicitur qui in quibus-

dam quidem ofFendit, ut objurgatione egeat, haud tamen

* Luc. XVII, 5. — 2 Joan. xm, i8. — ^ Ibid. 19. — ^ 1 Cor. xiii, 2.





ORICEMS COMMENTARIA

fcrenlia : adeo ut illud : « Qua mensura meliemini, eadem

» niensura remetietur vobis *,»perlingat etiam ad mensuras

fidei , et ad mensuras retributionis et salutis qune est a Dco.

llancralionem qui considerarit diligenter, videbit quomodomerito dicalur hominibus, quasi judicare non valentibus :

« Nolile judicare, ne judicemlni^, »et illud : « Ne judicetis

» quidquam ante tempus, donec venerit Dominus^ » Rur-

sus in haec, quoniam dixi exempH gratia, centum numcro

cxislentibus his quaj servant dum creduntur, his cenlum

lirmiler credentem omnem habere fidem: non habentem

vero fidem erga ahqua eoruni centum, vel varie aflbctum

lirmilate erga ea quae creduntur, non habere omnem fidem,

explanationis gratia exponemus taHa : Ante omnia credilo

imum esse Deum, qui omnia condidit et perfecit, quiqjie

omnia fecit ut essent, ex re non existenle : quinetiam creda-

mus necesse est Jesum Christum esse Dominum, et omni

veritati quae de ipso dicitur tum juxta illius divinitalem,

lum juxla iUius humanitatem : in Spiritura etiam sanctum

credendi necessitatem habemus; et quod liberi arbitrii cum

simus, punimur ob ea quae peccamus, honoremur vero ob

recle facta. Age igilur ponamus, si quis se credere in Jesum

putans, non credat unum esse Deum Legis et Evangelii,

cujusgloriam coeli lanquam ab ipso facti enarrant, et fir-

mamentum annuntiat opera manuum suarum tanquam ea-

rum opus*; huic profecto maximum deerit fidei caput. Vcl

rursus si quis credat Jesum sub Pontio Pilato praeside cruci

affixum, sacram rem quamdam et salutarcm mundo allu-

lisse; non item credens eum ex Maria virgine et sanclo

Spiritu ortum assumpsisse, sed ex Joseph et Maria : huic

etiam deerunt maxime necessaria ad habendara omnem fi-

dem. Rursus e regione si quis divinitatem ilHus admillal,

* MaUh. VII, 2. Marc. iv, 24. — ^ Matlh. vn, i. — * 1 Corinth. iv, 5. —* Psal. xviir, 2.



)N r.VANC. JOANNIS. TO»f. XXXII. /(J.

iHMnanitaleque ejus offensus nihil huuiani ci.-ca eum facluiui".sse credat, vel hypostasin sumpsisse; huic quoque „onvuJgana deerunt ad omnem f.dem. E

contiario denuo si.1U.S humanas de eo res admittat, sp.eta hypostasi Un.Wa.t. et pr.mogenili omnis creatura.; haudquaquam is di-cere poter.t omnem se hahere fidem. Sicque miii per o.-di-nem cons.dera; ut videamus quanta res sit-absque ullo.lefectu et constanter omnem haLere fidem, adeo polentem,.|ua„do lota est i„ homi„is anima, ut vel

montes (quales-cumque s.nt^.lli) transferre possit : cum omues quidem ho-.n.nes loco d.movere valeant montem, vel moates quos Jc-sus osle„der.t; sin vero quaedam defuerint perfecl» fideides.t et.am pote„tia tra„sferendi montes. Ac profecto tall•n hujusmod. rebus utar exemplo : Vt tales tolque haben-les v.res pr.mum navim deducunt in mare;

sin vero vel."lus cooperarius vel vires alicujus rei his defuei-int. nondeductur navis

:sic veluti multi lra„sfe.-entes monles est

omn.s fides, i„ qua qui fuerit impe.-fectus, quo minus ha-huerrt om„em fidem. eo magis aberit a potentia transferendimontes. Proinde vide an non utiliter h«c omnia indagata fue-nnt propter discipulos. ad quos (cum lavisset

Jesus eorumpedes). ut suspicari posset negligens lector, quasi ad no„-dum credenles, dixit :

. Nunc dico vobis priusquam fiat ut» cum factum fuerit credatis quia ego sum'. , Pariter veroet.am exphcata oratio, quauta res sit virlus omnera conti-neus fidem ostendit, et quod raro inveniatur : ostendit praj-lerea quam procul absil quivis nostrum ut

habeat illamomnem fidem, qua monles transferat. Cslerum non co„lcranenda res est qua „os ad c-edendum inducit. iuxta eaquienuncsuntproposila, quod Prophetx vaticinati antcafuer.nl qua, ad Jesum pe.-line„t, et quod juxta sermonem.llorum 5ervatori acciderint qua; ab ipsis pra;dicta fue.-u„t.

* Joan. XIII, jr).

3o.



^(i^ ORIGIiiXIS COMMEKTARIA

« x\men, amen dico vobis : Qiii recipit qiiemcnm([ue ini-

» sero, me recipit : qui autem me recipit, recipit eum qni

» misit me ^ » Miltit Jesus non solum sanctos, verum etiam

et sanctos et Angelos : nominanturque hi quos mittit, eo

quod ab ipso mittantur, Apostoli [hoc est, missi]. Jam vero

horum Apostolorum alii sunt homines, ahi virtute praestan-

tiores : nec enim a vero aberravimus, apostoli nomen his

Angelis eliam ponentes de quibus scriplum est quod « om-

»

nessint administratorii spiritus qui in ministerium emil-

» tuntur, propter eos qui hoeredes erunt salutis^ » Nam si

Traoa zo i-orilhbxi, y.r.67oloi [hoc cst, a mittcndo, missi ] om-

nesque ab eo « qui facit Angelos suos spiritus, et ministros

» suos ignis flammam', » in ministerium miltuntur admini-

slratcrii spiritus, hi etiam aposloli [hoc est, missi ]dicen-

tur ejus a quo mittuntur. Atque unusquisqueprofeclo qui

mittitur ab aliquo apostoUis [hoc est, missus] est illius

qui misit; juxta quod in superioribus est dictum post ea

verba : « Non est servus major domino suo, neque apostc-

» lus major eo qui misit ipsum^ » Hanc ob causam non

aberrabit a vero qui Joannem etiam dixerit Dei apostolum

propter illud : « Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat

» Joannes^ » Quin Esaias quoque apostolus erit, propler

illud : « Quem mittam, et quis ibit ad populum hunc^? »

quando respondit dicens : « En ego sum, mitte me. » Sed

quid de hisce dico, quando et in Epistola ad Hebraeos talis

tantusque Servator noster dictus sit Apostolus a Palre ?

scriptum est enim : « Habentes igitur Pontificem magnum,

» et Apostolum Jesum C^hristum^ » Quamobrem si Serva-

tor aliquem miserit qui aliquorum salulem administrarit,

is qui miititur apostolus est Jesu Christi. Verum ut apo-

stolus apostolus est ejus qui misit ; sic quibusdam solis ad

1 Joan. XI. I, ao. - ^ Ilebr. r, li. - » Ibid. 7. Psal. c,,, 4. - ^ Jyan.

xm, i6. — 5Id. ,,6. —6 Isai. v,,S. —

" Hebr. ii», i;«v,-i4.



IN EVANG. JOANNIS, TOM. XXXII. 4^^

quos millitur est apostolus. Hanc rem considerans Paulus

dicebat : « Etiam si aliis non sim apostolus, vobis sum ta-

»men; nam signaculum apostolatus mei vos eslis in Do-

» mino*; » proinde licet alicui esse aj)Ostoio Jesu Ghrisli

ad unum solum misso, si, Dei providentia, uni soli sermo-

nem is administraverit. Quae quidem diximus ut rursus

videamus eorum qui Jesu Christi Apostoli fuerunt habiti

excelientiam : « Dexteras enim societatis mihi et Barnabae,

» inqult, dederunt, ut nos in Gentes, ipsi vero in Gircum-

» cisionem^. »Igitur Paulus Gentibus soiis erat Apostolus;

Petrus, toti Gircumcisioni. Quod si ex nobis habitus fuerit

aliquis dignus, ut ostendit Aposlolus, eundi ad aliquem, vel

ad paulo plures, aposlolus is eilicitur. Nec extoilatur fac-

tus apostolus, illius dicti memor : « Quod superest autem,

» illud requirilur in dispensatoribus, ut fidus aliquis inve-

» niatur^ : »non enim si quaerilur aliquid, iilud omnino in-

venitur. Gaelerum, propter hoc dictum : « Qui recipil si

» quem misero*, » quoscumque contigerit a Jesu mitti, lios

nominat apostolos, etiam si taies non sint, ut diximus. Di-

ximus etiam contingere ut aliqua prtEslanliora quam na-

tura sit liominum. miltantur a Jesu : propterea, qui recipit

quem miserit Jesus, Jesum iu misso recipit; qui autem Jc-

sum recipit, Patrem recipit : igitur qui recipit quem Jesus

miserit, Jesu Patrem recipit, qui misit ipsum. Potest eliani

haec oratio talis esse : Qui recipit quem ego misero, me

recipit, eousque pertingens ut me recipiat : qui vero me

non recipit per aiiquem meum apostolum, sed me recipit,

non ab hominibus, neque per homines adminislratum, sed

ad animas advenientem eorum qui se ipsos diligenter pra3-

paraverunt ad moi receplionem; lii Palrem, qui me misit,

recipiunt; ita ul ncn solus ego Ghrislus futurus sim in ipso,

sed ipse quoque Pater. Possumus autem ex his rcpugnanlla

1 1 Cor. ix, 3, — 2 Galat. n, 9. — •'1 Gor. iv, 2. — ^ Joan. xiii, 20.



47^ ORIGEMS COMMIiNTARIA.

etiam consirlerare : qui namque recipit quem miserit filius

Mali, ille Anlichristum recipit; qui vero recipit {ilium Ma-

li, et admittit sermonem Chrislo contrarium, fingentem se

esse verltatem, falsoque promittentem se esse justitiam, is

ipsum recipit Malum. Quamobrem attendamusut,tanquam

boni nummularii, eorum quidem quae vera sunt ministrum

probemus, falsa vero adminlstrantem reprobemus. Atque

hoc quidem in Ioco,« Qui recipit, inquit, si quem misero,

» me recipit; qui autem me recipit, recipit eum qui me mi-

» sit*; ))et ; « Qui videt me, videt eum qui misit me^ : » at

vero non dictum est : Qui credit in vos, credit in me; ne-

que, Qui videt vos, videt me : ut enlm recipiamus suos ip-

slus apostolos vult quidem ille, non tamen ut in illos cre-

damus. Quamobrem recipiamus eos qui a Sermone ad nos

mittuntur, ipsumque Dei Sermonem; haudquaquam tamen

recipiamus apostolum Anlichristi sermonemque falsum.

«Gum hc-EC dixisset Jesus, turbatus est spiritu, et testi-

)» ficatus est. et dixit : Amen. amen dlco vobis, quod unus

)> ex vobis me proditurus est\ )> Superius dixerat : « Nunc

)) anima mea turbata est *; y> nunc vero dicitur : « Haec cum)» dixisset Jesus, turbatus est spiritu; » et qusero hunc in

locum taha : curnam scilicet dictum non fuerit, Spiritus

Jesu turbatus est, perinde atque, « Nunc anima mea turbata

» est; » vel cur hoc dictum : « Nunc anima mea turbata

» est, » ad similitudinem illius dicti : « Turbatus est spiri-

» tu, » pronuntiatum non fuerit. Quae quaerere ausus sum

mediocriter, quod per totam Scripturam diligenter obser-

vaverim spiritus, et animse difTerentiam,

mediumque quid-dam viderim esse animam, capacemque virtutis, et vitii;

spirilum vero hominis qui in ipso est, mala recipere mi-

nime posse; quippe cum res optimae fructus dicantur esse

spiritus et spiritus hominis, non Spiritus sancti, ut arbilra-

* Joan. xiir, 20. — 2 Id. xir, 45. — M '. xm, 21, 22.— ''

I '. xii, 2-.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. l^-j \

retur aliquls. Nam ad distinclionem hujus spiritus hominis,

manifesta opera carnis nuncupantur ea omnia quae sunt

vituperabilia; quoniam nullum est carnis opus laudabilc.

Hactenus aulem semel inveni spiritum hominis mali indii

rari dictum a Domino Deo. Hunc enim in modum scriplum

est in Deuteronomio ; « Noluitque Seon rex Esebon praeter-

» ire nos per ipsum, quod induraverat Dominus Deus spi-

» ritum ejus; et occupavit cor ejus, ut traderetur in manus

» tuas, ut in diehac*; » quaj quidem accommodatius in

Deuteronomio examinabuntur. Nunc autem proposilumest nobis dicere quomodo, quae superius dixiraus locutus

Jesus, turbatus fuerit; et cur turbatus non fuerit in anim i

neque propter animam, neque a Spiritu, sed spiritu. No

igitur quod observavimus de Spiritu praetereat, dicendum

est, ubi dicitur : « Nunc anima mea turbata est^, » illam

turbationis affectionem fuisse animae ; ubi vero dicitur :

« Jesus turbatus est spiritu *,»affectionem humanam fuisso

venientem a dominio spiritus. Ut enim sanctus vivit, spiritu

auspicante in vita actionem omnem et votum et laudem

ad Deum; sic quidquid fecerit, id facit spiritu; atque etiam

si patitur, spiritu "patitur. Quod si sanctus sic se habet,

quanto magis dicenda sunt haec de Jesu sanctorum prin-

cipe, cujus spiritus hominis qui in eo est, dum ipsum lo-

tum hominem assumeret, concussit caetera in ipso humana?

Huncque in raodum turbatus est spiritu, ut testaretur et

diceret cum divino quasi juramento iliud : « Amen dico vo-

» bis, quod unus ex vobis me proditurus est^; »cum enim,

opinor, spiritus vidisset id quod jam immissum fuerat a

diabolo in cor Judae Simonis Iscariotae, nimirum ut Prae-

ceptorem proderet, futurum praevidens, turbatus est; et

quoniam perturbatio illa cx cognilione cst orta quae erat

per spiritum, qui etiam spiritus perturbabatur, dictus est

* Deut. it, 5o. — ^' Joan. xii, 27. — ^ IJcuj, xui, 21. — * IbiJ.





IN liVAiNG. J0AISNi<6. TOM. XXXII. l^^jO

pipaliter non essent liomines, moriuntur cjuasi hoiniues, et

quasi unus exprincipibus cadunt. Exislimo vero etiam cum

admiralione dicta fuisse haec verba tali sensu : Qui me pro-

diturus est non cst alienus a discipulis meis, ac ne unusquidem ex multis et vulgaribus discipulis, sed unus ex illo-

rum Apostolorum numero quos ego mihihonorandodelege-

ram. Atquemulti quidem quiJesum condemnaruntdicunt

«Cruciiige,crucifigeeum*,»et: «Tollehunc eterra^; «ateum

tradere opus illius fuit qui vidit et cognovit eum : talium

enim lantarumque disciplinarum, quas seorsim cum Apo-stolis audierat, cum sciret eum Praeceptorem, ac Dominum

cum agnovisset, prodens eum, magnitudinem illius quam

norat prodidit, cum nuUus qui magnitudinem illius non

vidisset, acturus fuisset hoc. Nam prodens proderet ille

quidem magnum, at non in quantum est magnus, cum Je-

sum npn nosset in quantum magnum. At vero hic qui didi-

cerat quomodo sit magnus, auditor factus magnitudinis

sapientia3 quai est in eo, et ralionis, et gratiae, et prodidit

eum, et prodidit totam quam novit magnitudinem. Hanc

ob causam conducebat iliinatumnon fuisse^, sive regenera-

tionis ortu, ut profundius quis intelligeret ; sive hoc com-

muniori ortu, de quo orlu molestiis se eximere quis volens,

cum inquisierit quod quidquid utile est utile sit ei qui est,

et considerans quod ei qui non sit nihil conferat et utile

sit, ad secundam expositionem cum devenerit, illam magis

suscipiet.

«' Aspiciebant autem sese mutuo discipuli, dubilantes

» de quonam diceret*. » Equidem si aperta fuisset Judae ma-litia Jesu discipulis, agnitus etiam fuisset ille qui Magistrum

proditurus esset, dicente Servatore : « Unus vestrum me pro-

» diturus est ^: » at nunc intuentur sese mutuo discipuli, du-

^ Luc. XXII, 21. — ^ Act. xxu, 22. — ' .M,'(lll). XXVI, ^>4» Maic. xiv, 21.

^ Joau. XIII, 22. — ' Ibid. 2 1.



4^4 ORIGENIS COMMENTARI\

Lilantes de quo diceret. Judas elenim fortasse quidem ex hls

quae antea recte cgerat, persuaserat Apostolis ut nihil de

illo suspicarentur mali : fortasse vero nondum Judas Simon

Iscariotes perditae malitiae erat, etiam si diaholus jam imnii-

sisset in cor illius ut proderet Jesum, reliquiis etiamnum

existentibus in ipso honi propositi, quihus cum perspexissct

Jesum condemnatum, quando ligatum eum ahduxeruntet

tradiderunt Pilato praesidi, « poenitudine ductus retulit Iri-

» ginla argenteos principihus sacerdolum et seniorihus, d -

» cens: Peccavi Iradens sanguinem innocentein*;» quando

et dicentihus illis : « Quid ad nos ? tu videris, projeclis argen-

» teis » Judas, argenti ipse cupidus, « ahiens laqueo se sus-

» pendit,» ne videre quidem expectans judicii finem de Jesu

apud Pontium Pilatura. Neque hic sincere a peccato resi-

puit, neque fuit hujus malitia ad aliquid honi impos : si

enim sincere resipuisset, etiaui perinde ac lalro ille qui di-

xit: «]Vlementomei,Domine,dum venerisinregnumtuum^»

ad Servatorem accedens fecisset quae ad ipsum pertinehant

ut Jesum placatum redderet oh proditionem quac jam pne-

cesserat. Quod si vero omnino expulisset ah anima sua houi

nolionem, haudquaquam resipuisset videns Jesum condcin-

natum;

imo illum accusans addidisset sermones similes proditioni; quinetiam fruens, ceu argenti cupidus, argenteis

triginta quos acceperat pretium appretiati, neque voluissot

argenteos j)rojicere , ncque relulisset eos principihus sacer-

dolum et seniorihus, neque coram illis ipsis peccatum

suum fassus fuisset seipsum accusans et Magistrum lau-

dans dicendo:

«Peccavi tradens sanguinem justum^ » Quiii-

etiam pracfocare seipsum laqueo ncmo alius fecisset, prxler

illum qui in cor suum misisset ut proderet Servatorcm. Ac

profeclo in ulrisque dedit Judas locuui diaholo. Caelerum

haec pro virihus accurate inquisivi; simul oslcndens his qui

^ Mallli. XXVII, 5 el scq. — ^ Luc, xxiii, f\2. — ^ Matlli. xxvii, 4«



IN EVANG. JOANMS. TOM. XX\II. 4 7'">

Judam existimabant salutis non capacem esse natura, taleui

nonesse; simul etiam exponens quomodo merilo intueren-

tur sese mutuo Apostoli ob Doraini sermonem, dubitantes

de quonam diceret ; sed sufficiat ad ostendendum eum cor-

ruisse cum sanctus esset, afterrc in medium lectionem pro-

pheticam ex Psalmo quadragesimo sic habentem : « Etenim

» homo pacis meaj, in quo speravi, qui edebat panes meos

» mecum, magnificavit super me supplantationem*. » Quin-

etiam iHud : « Si inimicus meus conviciis me incessisset,

» sustinuisscQi utique^» quod ad eumdem refertur, decla-

rat eum a principio inimicum non fuisse. lllud etiam : « Si

» is qui me oderat adversum me mala locutus fuisset, abs-

» condissem me forsitan ab eo',» palam ostendit hunc ali-

quando dilexisse Jesum, eo usque etiam amando perve-

nientem ut esset Jesu unanimis, juxta illud : « Tu auteui

» homo unanimis, dux meus, ct nccessarius meus *.» Alio-

qui sexcenta alia invenias, ex quibus intelliges merito dis-

cipulos sese mutuo respexisse, dubitantes de quonam dice-

ret. PorroLucas scripsit,cum dixisset Jesus; «Verumtameii

» en nianus me tradentis est mecum in mensa ; et Filius qui-

» dem hominis vadit, juxta id quod sibi deflnitum fuit ; ve-

» rumtamen va3 homini illi per quom tradetur Î » discipu-

los coepisse inter se quaerere quisnam eorum esset hoc fac-

turus. Quairebant enim inter se d&bitantes dc quo diceret.

Jam vero secundum Lucam non apparet unumquemque sc

suspectum habere, perinde atque apud Mallhaeum et Mar-

cum, qui palam hoc ostendunt. Inquit enim Matthajus ; « Lt

» valde moesti coeperunt dicere : Numquid ego sum, Domi-

» ne ® ? » At Marcus : « Ca^perunt moesti esse ct dicere illi siu-

» gulatim : Numquid ego ? et alius ; Numquid ego' ? » Secum

enim repetebant, opinor, se homines esse, et proposiluiu

* Ps. XL, lo. — 2 Psai. Liv, i5. — 3 Ibid. — * Ibul. i4. — ' Luc. xxii,

21, 22, 20, — "^ iM.itlli. XXVI, 2 2. — ' Maic. XIV, 19.



%~

4^6 ORIGEMS COMMEKTARI.i

adhac prolicientium mulabile esse, capaxque voleiidi rcpu«

uanlia his quae antea proposuissel : fortassis etiam edocti con-

tra quae sit nohis lucta, propter incertum rerum humanarum

exitum, verentur ne quandoque victi admiltant proditionemde Magistro; namque Pelrus propositum quidem habebat,

cum confirmatus dicebat : « Etiam si omnes olFendanlur tna

» causa,ego tamen nunquam oflendar* , » non negandi Jesum

at victus propter timorem spiritus, ante galli cantum ter

eum negavit. Istiusmodi igitur rationibus edocemur, utwqui

» existimat se stare, videat ne cadat ^, » atque etiam « ne glo-

» rieris de die craslino, quando nescis quid superventura

» pariat dies ^ » Fortasse vero etiam illud : « Intuebantur

» sese mutuo discipuli \ » pra^ter id quod simphciter intel-

hgitur, tale quiddam declarat, quod unusquisque juxta vi-

res humance naturae in propositum aUerius intueretur, ad-

dubitans an possit anima quaj talia peregerlt, et sic afFecta

orga veracem Magistrum, qui vere testatus fuerit dicendo :

« Amen, amen dico vobis, quod unus ex vobis me proditu-

» rus est %» in tantum immutari et obhvisci^ doclrinarum

Magistri, ut ad eum Iradendum pervenirent : emphasin

enim habet dictio ha^c de discipuhs : « Dubilantes de quo

» diceret ^; » non enim habebant copiam cogitandi cui com-

peterel quod praediclum fuerat; sed de hoc dubitabant,

nihil apertum vel cogitare vel dicere invenientes.

« Erat autem unus ex discipuhs Jesu recumbens in sinu

» ipsius, quem dibgebat Jesus. Innuit ergo huic Simon Pe-

» trus, et dixit ei, ut sciscitaretur quis esset de quo loque-

» relur. Itaque cum recubuisset ille super pectus Jesu, di-

» cit ei : Domine, quis est ? Respondit Jesus : llle est cui

» ego intinctam oflûlam porrcxero. Et cum intinxisset ofFu-

» lam, dedit illam Simoni Iscariotae : et post oflulam, in-

* Matth, XXVI. 53. — 2 1 Cor, x, 12. — ^ Prov. xxvii, i. — '' Joan. xm^

22. — ^ Ibid. 21. — *' Iljid. 22.



IN liVAxNG. JOANNIS. TOM. XWII. ^77

» gressus est in euni Salanas. Dicil igitur ei Jesus : Quod

» lacis, fac ocius. Hoc auteni nemo discumbentium intelli-

» gebat ad quid ei dixisset : quidam enim putabanl, quia lo-

» culos habebat Judas, dixisse ei Jesum : Enie ea quae opus

» sunt nobis ad diem festum; aut egenis ut aliquid daret *. »

lUe qui in sinu Jesu erat recumbens, unus ex disclpulis, quem

diligebat Jesus, videtur esse Joannes qui E'/angelium scrip-

sit; quod in fine Evangelii scriptum sit hunc in modum :

« Conversus Petrus videt ilhim discipulum quem dihgebat

» Jesus, sequenlem, qui et recubuit in ccena super pectus

» ejus, et dixit : Domine, quis est ille tui prodilor? liunc

» ergo cum vidisset Petrus, dicit Jesu : Domine, hic autem

» quid ? Dicit ei Jesus : Si eum vchm manere donec ve-

» niam, quid ad tc? Tu me sequere. Exiit ergo sermo ille

» intcr fratres, quod discipulus ille non moreretur; el non

» dixerat ei Jesus : Non moritur; sed,Si velim eum manere

» donec veniam, quid ad le^? » Quod autem discipulus istc

qui scripsit tvangelium sit Joannes, liquet ex his qua3 sub

junguntur: «Hic est discipulus ille qui testimonium perhi-

» bet de his, et scripsit haec^ » Observa aulem in utrisque

Evangelii locis, quonam pacto Petrus velut quamplurimum

illi fidens et accumbens, aliquando quidem innuat Joanni

dicens : «Quis est de quo prodituro Jesus loquitur*? » ali-

quando vero eum intuitussequentem, vehiti illius plusquam

cseterorum curam habens, dicat Jesu de eo: «Domine, hic

» aulem quid^? » finem Joannis discere volens, perinde at-

que suum agnoverat ;' nempe quod cum senuisset, futurum

erat nt manus suas extenderet, et alius eum cingeret et du-

ceret quo non vellet^ Quod si vero verba quac locutus est

Jesus spiritus sunt et non littera, in quibus omnibus vita

est et nusquam mors^; et discipulus quem diligebat Jesus,

* Joan. xm, 23 ct seq. — ^ Idcni, xxr, 20 ot scq. — ^ Ibid. 24. — ^ Id.

xiii, 24. — ^ Idcni, XXI, 21. — ^ Ibid. 18. — ' Id. vi, 64.



/r8 ORIGIiNIS COMMKNTARIA

insum iniitans, spiritum et vitam scripsit; iiilelligendum esl

illud : « Erat recumbens unus ex discipulis ejus in sinu

» Jesu*, wpro dignitale honoris, quem conveniens eslFilio

I)ei dare, et ei quem ipse dilexerit accipere : et existimo

<!uod quamvis symbolice recumberet tum temporis Joannes

iu sinu Jesu, hoc munere dignatus ceu praecipuo amore

Magislri habitus dignus, hoc symboHcum denotare Joan-

nem, addictum in Sermonem Fihum Dei, propensum, et illi

muUum faventem,in rebusquesecrelioribusacquiescentem,

recubuisse in sinibus Sermonis [Filii Dei], perinde alque

ipse Dei Sermo est in sinibus Patris, juxla illud : « Unigeni-

» lus Deus, qui est in sinu Patris, ipse enarravit^. »

Gum ergo didicerimus eum quem amat Jesus recum-

bere in sinu Jesu, nihil non agamus quo praecipuo ipsius

amore digni judicemur : hunc enim in modum recumbemus

eliam ipsi in sinu Jesu. At annuit dileclo discipulo Simon

Petrus, nec annuisse contentus inquit ilH : a Sciscitarequis-

» nam sil ille de quo loquitur^ »Quamobrem quoniam an-

nuere in Proverbiis assumitur in calumniam, nam malus

« annuit oculo, annuit et pede,'docelque nutibus digitorum,

» corde perverso mala machinans*; » et : « Qui annuit ocu-

» lis cum dolo, aggregat viris moerores \ » dicendum est ma-

lum non esse annuere; sed oculo annuere, hoc est, oculo

Iransversa tueri, et non recle videre, ct annuere cum doJo,

vituperabile esse; at amanter annuere, Pelri officium esse,

et huic consequenter nutui dicere condiscipulo, tanquam

majorem erga Magistrum liberlalem habenti : « Sciscilare

» quisnam sit ille de quo loquitur^ » Volebat enim forlassis

mysterium quod erat in proditione qua Jesum Judas pro-

dit nosse; quod ut discat Petrus, Joannes qui prius rccu-

buerat in sinu Jesu, superascendit et recubuit super pectus.

* Joan. XIII, 20. — 2 Id. i, 18. — * Id. xiii, ?.4. — * Prov. vi, i5, i^. —^ Id, X. 10. — ^ Joan. xiii, 9.4.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. 4^0

Et forlassis uon recumbenli super peclus, sed perseveranli

iii sinu recumbere haudquaquam reddidisset Jesus quemPelrus et Joannes desiderabant sermonem. Quamvis igl-

iurantea recumberet in sinu Jesu, deindc vero recubueritsupra pectus Jesu, tamen per secundum illud, ulpote ma-JMs et excellenlius, germanus Jesu discipulus in postremisEvangelii designatur

: scriptum est enim : « Conversus Pe-n frus videt discipulum quem diligebat Jesus sequentem,

» qui et recubuit in coena super pectus ejus, et dixit : Do->'

mine, quis cst qui tradet te* ? »non enim scriptum est

« Qui recubuit in sinu Jesu.

Quid veroctiam respondens Dominus dixerit, videamus.« IWe.mquit, est cui ego offulam intingam et porrexero^ »

Dixitigitur hoc Jesus : «cumque inlinxisset oirulam, »eamsumit, et « porrigit Judoe Simoni Iscariot.x ; et statim post

» offulam intravit in illum Satanas, ,, qui ncque anlea value-rat intrare, neque etiam mox cum misisset in illius cor ulcum proderet^ Necesse enim erat, opinor, ob dalionemoffulai, ut Jesus reacciperet ab indigno illud pra3stantius

quodhabere videbatur; quandoquidem «ab eo qui non ha-

» bet, et id quod videtur habere auferetur ab eo\ ,. Pri-

vatus ergo Judas, veluti indignus. ab excellentiori qui pre-calus fuerat pacem, recepit ingressum Satanê in se. Exem-pli autem gratia, ut intelligatur quomodo Judê quidemdederit Dominus offulam, ille autem tunc illud a se repuleritquod in se eximium habebat, el fortasse pacem revertentemab eo qui audivit et non admisit, ad dicentem : « Si man-). serit illic filius pacis, pax vestra super illum requiescet;

.) sin minus. pax vestra ad vos revertetur*, ,>in medium ad-d.icemus quae in secunda ad Corinthlos Epistola hunc inmodum sunt scripta

: « Vcstra copia illorum inopiaj suc-

Uoan. XX., 20 - 2 ldem,x,M, .6, .7. - 3i,,;^. ,._ ,

^^j^j,,INlarc. IV, 25. — » Luc. X, 6.

*v, 29.



/jiSo ORIGKMS COMMEi\TA.RIA.

» currat, iit et IUoruiii copia vestrac inopiae\ » Si enim Coit-

sideraveris relributionem in liisce rebus rerum ierrenaruui

ad spiritualia, scire poteris quomodo ei qui indignus eral

pane distribuerit olTulam, ut per eam a Juda auferret pa-

cem, lanquam indignoqui amplius audiret : «Etenim homo

» pacis meae^; » nam « Sordidus sordescat adhuc * ; » qua ab-

hita, ille qui observabat occasiouem ingrediendi in animam

illius, et in dantem sibi ingrediendi locum, in Judam in -

gressus est. Pariler observa Salanam antea non ingressum

fuisse in Judam , sed tantum misisse in cor ejus ut Magis-

Irum proderet''; juxta ea vero quse nunc accurate exquisi-

vimus, post offulam introiisse in eum. Quainobrem cavea-

mus et nos, ne quando diabolus in cor nostrum jaciat qua-

lemcumque sagiltam sui ipsius ignitam : nam si jecerit,

mox etiam observat tempus ingrediendi. Sed quaerat aliquis

quare scriptum non fuerit: <i IUe est cui ego ofFuIam ^ » de-

dero, sed cum adjeclione hac, intingam : «Gui ego cnrm^

» inquit, intingam offulam et porrexero; et cum intinxisset

» buccellam, sumit eam, et porrigit Judae Simoni Iscario-

» tae. » In simihbus aulem locis menlem adhibe, an possis

dicere sincerum panem non esse tinctum, sed ex se esse

'Tpi^fty.ov [hoc est nutriens]; ilkid vero quod Judne dabatur

non fuisse panem, sed offalam ; et non offulam absque im-

mersione, sed tinctam et immersam ab eo qui poterat ab

anima ipsius avellere omnem tincturam a ratione aHquan-

tulum infusam, ut post offulam ingrederetur in illum Sa-

tanas. At ego adhuc quaererem quod in Matthaeo scribitur

huic loco affine, sic habens : « Qui intinxit mecum manum

» in catino, hic me proditurus est^; »item iUud quod scri-

liitMarcus :«Intingens mecum in catino^; » rursus etiam

quod Lucas, etiam si non dicat, « intinxit, » sed tanlum :

' 2 Cor. vin, i4. — ^rsalm. xl, lo. — ^ Apoc. xxii, 1 1. — '' Joan. xiii,

2. — 5 Ibkl. 26. — c Mallh. xxvi, 23. — ' Mnrc. xiv, 20.



IN EVANG. JOAWNIS. TOM. XXXII. 48

« Verumtamen en manus me prodentis est mecum in men-)sa*. » Atque verus quidem hisce de rebus sermo inveniatur

apudeos quime longe sapientia pr^stant; ego autem con-

jector ne forte impudentia Judac appareat hac quoque inre, non honorantis Magistrum in convivio dum una come-deret, neque deferentis ilH dum in catino immergeret, utca^ter, deferebant. Hanc ob causam cum nemo illorum im-mergeret cum Jcsu, ipse qui non dignabatur cum illis im-mergercajqualitatem volens cum illo habere, cum ipso im-

mergebat, cum cedere debuisset excellentiaj ipsius. Quam-obrem huic fortasse proximum est illud : « Verumtamen enr> manus me prodentis mecum est in mensa. ,, Ac profectoqmsquis urbane aliquando juvenes admonuerit ut seniori-bus ,n conviviis deferant, hoc dicto utetur, ne manum com-pnmant suorum seniorum. Scriptum est enim et hoc quo-

que : « Ne comprimaris cum eo in calino^ » Calcrum nonignorantes de curiosa quaestione et de defensione persua-dere auditori non valenti, gloriam non iêportari apud eosqui haec audiunt, haec ausi sumus, mehus esse rati omniaexplorare, quam ahquid quod scriptum sit praterire in-

tactum.

Cum vero ingressus fuisset Satanas in Judam, « dicit illi

» Jesus : Quod facis, fac ocius^- „ sed cui dicat dubium est

nam vel Judae vel Satanaj potest dixisse Dominus : « Quod» facis, fac ocius, » invitans vel antagonistam ad pugnam,vel proditorem ad subministrandum dispensationi quse toto

orbi salutifera futura erat; quam non amplius retardare,

sed pro viribus accelerare volebat: non metuens, ut qui-dam cxistimant non intelligentes quomodo dixerit : « Pater,

» si fieri potest, transeat a me calix iste* ; » sed confidentis-

sime ad certamen (ut ita loquar) exutus. Proinde arbitror

* ^"c- '^'^"' 2»- - ' Ecclesiastic. xxx,, 17, al. xxx.v, ,4 et 17. _ 3 Joan.XIII, 27. — ^" Malth. XXVI, 39.

^

XII. 5




vicresimum sextum eliam Psalmum ex persona Servatoris

prophetatum fuisse propter tempus passionis, diabolo tolis

viribus adversus eum contendente : quos intuitus adversum

se armatos atque ad pugnam paratos, quando « astiterunt

» reges terrae et principes una convenerunt adversus Do-

» minum et adversus Christum ejus*, » inquit : « Dominus

» lux mea et salus mea, a quonam metuam ? Dominus pro-

» tector vitas meae, a quo expavescam? Dum appropinquant

» super me nocentes, ut devorent carnes meas, tribulantes

» me, et inimici mei, ipsi infirmati sunt, et ceciderunt. Si

» aciem struant adversum me castra, non timebit cor meum;

» si insurgat adversum me praelium, in hoc ego sperabo^ »

Verumtamen quod dixit Jesus, sive Judae, sive Satanae :

« Quod facis, fac ocius', » nemo agnovit discumbentium ad

quid dixerit; quidam enim putabant, quod instaret Pascha-

tis dies festus, Jesum dixisse habenti marsupiura expensa-

rum et eorum quae dabantur in usum pauperum, ut emeret

ea quibus opus haberent ad diem festum , vel ut ex his quae

collecta fuerant daret pauperibus. At Jesus non hoc dixe-

rat; sed videns et Satanam ingressum, et Judam admitlen-

tem eum omnesque adversus se insidias, ad certamen vel-

uti exutus, et ad strenue se gerendum pro salute hominum

adversum malum, id est, diabolum, hoc dixit : « Quod facis»

» fac ocius. »

« Cum accepisset ergo ille offulam, exivit continuo : erat

»autem nox \ » Dixerat quidem Servator Judae : « Quod

» facis, fac ocius *; at proditor hac una in re Magistro nunc

paret; sumpta namque olfula non moratur, sed ut scrip-

tum est, « exivit continuo,» ut faceret ocius proditionis

opus juxta jussionem Jesu; et vere exivit ; nec enim tan-

tum juxta simpliciorem sensum exivit ex domo in qua coena

1 Psalm. n, 2. - ^ Psalm. xxvi, 1, 2, 3. — ^ Joan. xm, 27, 28, 29.—

' Ibid. 3o. — 5 ibid. 27.





484 ORICENIS COMMENT\I\IA

jiKlicium manrlucat ct bibil*; in pane et calice una virluie

praestanliori opcrantc bonum in bono affectu constituto, in

affcclu vero malo operante condemnationem: sic offulam

a Jesu datam ejusdem generis fuisse cum ea quam Jesus

dedit caeteris Apostolis, dum diceret : « Accipite, comedi-

y) te^; »sed illis quidem ad salutem, Juda3 vero ad condem-

nationem; ita ut post offulam ingrederetur in illum Sata-

nas (7). Ga^terum consideretur hic panis et hoc poculum

a simplicioribus juxta communiorem intelligenliam de Eu-

charistia, id est, de gratiarum actione : at qui altius hoec in-

telligere didicerint, considerent hoc dictum fuisse juxta di~

viniorem promissionem etiam de ô^w, et Verbo verilalis

alimcntum uberius praestante: tanquam si exemplo dicerem

panem, quod ad corpus attinet, alimentum uberrimum prac-

stantem, febrim subjcctam augere, cum contra bonam cor-

poris habitudinem ad sanitatem reducat. Quam ob causamplcrumque sermo verus oegrotanti animae non indigenli

tali cibo datus, illam conteret, illi ut pejus sc habeat causa

exislens : atque etiam sic sequitur ut vera dicere periculo-

sum sit. Hoc autem mihi dictum est propter offulam, quam

intinctam dedit Judic Jesus Simoni Iscarlotae : movimusque

rationem in utramque partem; sive necesse sit dicere Ju-dam acceptam offulam comedisse; sive a Satana, qui in

ipsum ingressus fuerat, prohibitum fuisse. Sin vero per-

pendere etiam illud oportet : « Erat autem nox ^, » tanquam

non temere assignatum ab Evangelista, dicendum est sym-

bolice lunc noctcm fuisse sub sensum cadentem, quae imago

existeret noctis facta^ in anima Judae; quando quae fereban-

tur super abyssum, illaj tenebrae (nempe Satanas) ingressae

sunt in eum; vocavit enim Deus tenebras noctem^; quare

noctis, inquit Paulus, non sumus fdii, neque tenebrarum,

dicens : « Ergo, fratres, non sumusnoctis neque tenebrarum

1 X Cor. XI, 29.— 2 Matth. xxvi, 26. — * Joan. xm, 3o.— ^ Gen. r, 5.



pIN EVANG. JOANNIS. TO.M. XXXII. 4^5

V filii*, »et illud : « Nos autem qui dici filii sumus, sobrii si-

» mus^ ? » Quamobrem nox non erat his quorum pedes la-

verat Jesus ; sed dies, eaque splendidissima, ut qui jam

mundati essent, abjecissenlque sordes quas in pcdibus

animae suae habebant : excellentiori eliam modo nox non

erat recumbenti in sinu Jesu, quod Jesus amorc quo illum

prosequebatur cunctas solvisset tenebras. Ac ne Petro qui-

dem nox erat confitenti id quod sibi coelestis ille Paler re-

vclarat, nempe : « Tu es ille Ghrislus, ille Filius Dei viven-

» tisS* »cui tamen neganti nox confestim fuit. Etiam nunc

igitur cum egressus est Judas sumpta ofTuIa mox sibi egresso

nox fuit : nec enim illic ille vir aderat cui nomen est Oriens *

sciiicet reliquerat, dum egrederetur, jusliliaiSolem^ Ac Je-

sum quidem persequebatur Judas tenebrarum plenus; sed

tenebrae, et qui ipsas receperat, non apprehenderunt lucem

quam persequebantur^ Quocirca cum dixisset lanquamjus-

tiliae sermonem : « Peccavi tradens sanguinem justum^ »

profectus laqueo sc praefocavit; Satana nimirum qui in ipso

erat eum usque ad laqueum adducenle, et in hoc ipsum

pra?focante; quando et animam ejus diabolus attiglt; quippe

qui lalis non esset ut de eo diceretur a Domino, quod de

Job est dictum ad diabolum : « At illius aniniam ne attin-

» gas . »

« Cum ergo exisset, Jesus dicit : Nunc glorificatus est

» Filius hominis, et Deus glorificatus est per eum. Si Deus

» glorificatus cst per eum, et Deus glorificabit eum per se;

» et continuo glorificabit eum ^ » Tunc glorificari coepit

Filius hominis post gloriam quae ob slgna ct prodlgla con-

ligerat, et post gloriam transfigurationis, cum Judas cum

Satana in ipsum ingresso, a loco ubi erat Jesus exivit. Quo-

1 1 Thess. V, 5.-2 Ibid. 8. — ^ Mallh. xvi, i6. — '^ Zachar. vi, 12. —s Malach. iv, 2. — ^ Joan, 1, 5. — ^ Mallh. xxvii, 4, 5. — * Job, 11, 6. —— 5 Joan. XIII, 5x, 02.



48G OIUGENIS COMMENTARIA

circa Jlxit Jcsus : « Nunc glorificatus est Filius hominis*.

Pra3terca illud etiam : « Si ego exaltatus a terra fuero, om-

» nia traham ad meipsum ^, » dictum est a Servatore signi-

ficante quah morte glorificaturus esset Deum : glorificavit

enim etiam moriendo Deum. Hanc ob causam, quoniam

inilium dispensationis morituri Jesu perficiehatur, egresso

post ofTulam Juda, ut conlra Jesum negotiarelur, dictum

est : « Nunc glorificatus est Filius hominisS*» deinde quo-

niam non hceat glorificari Christum, non glorificato per

ipsum Patre, proplerea his verhis : « Nunc glorificatus est

» FiHus hominis, » adduntur haec : « Et Deus glorificatus est

)) per ipsum. » Verunitamen gloria contingens ob mortem

pro hominibus non perlinebat ad unigenitum /oy&^^ seu

Sermonem, qui nalura mori aptus non erat, neque ad sa-

pientiam et pietatem et quaecumque aha csse dicunlur in

Jesu diviniora; sed ad hominem, qui erat etiam fiHus ho-

minis, genitus ex semine David secundum carnem ^. Quo-

circa superius quidem dixit : « [ Nunc qucxritis me interfi-

» cere, hominem qui veritatcm vobis locutus sum ^"

: » in

iis autem quae nunc consideramus et traclamus, haec ait :]

« Nunc glorificatus est Fihus hominis. » Hunc etiam, opi-

nor, Deus exaUavit, factum obedientem usque ad mortem,

mortem autem crucis*. Nam illud Verbum quod erat in prin-

cipio apud Deum Deus ', non recipit exahari. Caeterum

exaUatio FiHi hominis sibi facta glorificanti Deum per suam

ipsius mortem, hacc fuit, ut uon ampHus ipse ahud essel a

Verbo, sed idem cum ipso. Nam si « qui adhaeret Domino,

» unus est splritus % » ut de hoc et de spiritu non ampfius

dicatur quod duo sint; quomodo non magis diceremus id

quod de Jesu est humanum factum fuisse unum cum Ver-

bo, exahato quidem illo qui « non rapinam arbitralus esl se

* loan. XIII, 3i. — 2 Xd. xii, 32. — 3 Idem, xiii, 3i. — ^ Rom. i , 3. —6 Joau. vjii, 4o. — 6 phii, ,,^ 8^ (^. —

7 Joao, i, 2. —^ i Cor. vi, 17.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXIl. 4^^7

» csse aequalem Deo *, » sed Verbo manente in sua altitu-

dine, vel etiam restitulo ad id ubi erat prius, apudDeum,

Deus Yerbum existens et homo ? Altera vero glorifica-

lio Jesu Deum per mortem suam glorificanlis, tunc fuit

cum « expoliatos principalus ac potestates ostentavit pa-

» lani Iriumphans de illis per h'gnum ^, » et cum « paci-

» licavit sanguinem crucis ejus, sive quae in terra sunt

,

» sive quaB in coehs ^ » In his enim oranibus gloriflcatus

est Fihus hominis, Deo etiam glorificato per eum. Caete-

rum quoniam qui glorificatur ab ahquo glorificatur, quai-

res in his verbis : « Glorificalus est Fihus hominis, » a quo

glorificatus fuerit ; simihler eliam in his facies : « Deus

» glorificatus est per eum. » Pro quorum verborum expla-

natione dihgenter adhibeamus animum ad primum diclum,

scihcet : « Nunc glorificatus est Fihus hominis ^; item ad

secundum : « Et Deus glorificatus est per eum ; » et ad ter-

lium lioc conjunctum : « Si Deus glorificatus est per eum,

» et Deus glorificabit eum per se;» demum ad quartum : «Et

» continuo glorificabit eum. » Nisi forte quis dicat hoc re-

petere Christum ad conjunclionem quae est in eo quod

claudit conjunctum, ut conjunctum incipiat ab illis verbis :

a Et Deus glorificatus est per eum, » et desinat inea : «Et

» Deus glorilicabit eum per se, et continuo glorificabit eum.

Verum atlendamus necesse est gloriae vocabulo, quod apud

nonnuUos Gentiles de re media ponitur, ex quo definiunt,

gloriam esse laudem a multis proficiscentem. Perspicuum

vero est alia de re hoc nomen etiam poni, ex eo quod hunc

in modum in Exodo dictum sit : « Et gloria Domini reple-

» tum est tentoriam; nec poterat Moyses ingredi in tento-

» rium testimonii, quod obumbrasset illud nubes; et glo-

» ria Domini plenum fuit tentorium \ » In tertio etiam

* Pliil. II, 6. — 2 Goloss. 11, i5. — * Id. I, 20. — * Joan. xiii, 5i, 32. —5 Exod. XL, 32, 33,





IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. 4^9

» adhuc velatum est Evangclium noslrum, ia his velatum

» est qui pereunt : in quibus Dcus hujus saeculi excaecavit

» sensus incredulorum , ne illucescercl illis illuminatio

»

Evangelii gIoria3 Chrisli, qui est imago Dei*. »

Etiterum

post pauca : « Quoniam Deus, qui jussit e tenebris lucem

» illucescere*, ipsc luxit in cordibus nostris ad illuminatio-

» nem cognitionls gloriae Dei, in facie Jesu Christi ^ » Quo-

rum singula quamvis accurale nunc enarrare non postulet

proposita enarratio textus Evangelici, tamen paucis haec

dicenda sunt. Quanlum ad sensum humilem et corpora-lem attinet, divinior quaedam manifestatio in tcntorio et

in lemplo completo facta fuit et in facie Moysis, qui cum

divina nalura conversatus fuerat : quantum vero ad ana-

gogen et altiorem inlelligentiam, ea quae de Deo accurate

agnoscuntur, quaeque acie mentis dispiciuntur, apte prop-

ler excellentiam puritalis dicenturesse gloria Dei conspecta;quoniam mens mundificata, etquae materialia cuncta trans-

cenderit, ut accurate intueatur visionem Dei, ob ea quae

inluetur deificatur. Dicendum est eliam ejusmodi esseglo-

rificari faciem ejus qui Deum intuitus fuerit et cum ipso

conversatus, quique cum hujusmodi visione consuetudi-

nemhabuerit, ut tropice glorificata fuisse Moysis facies in-

lelligatur, quia mens illius dcificala fuerit. In hanc senten-

tiam Apostolus quoque dicebat : « Nos autem omnes retecta

» facie gloriam Domini in speculo reprsesentantcs, ad eam-

» dem imaginem transformamur '. » Ut autem nocturnae

lucis splendor exoriente sole ofTuscatur, sic Moysis gloriae

lenebras ofFundit gloria quae est inChristo: cum alioqui ex-

cellentia quae est in Christo comparationem non habeat,

qua agnoscens Patrem Christus, longe magis glorificatus

fuit quam fuerit Moyses ex his qu.a; a se cognita fuere ct

quae glorificaverunt faciem animaj ejus. Idcirco gloria h\

1 2 Gof. IV, 5, 4. — 2 Ibul. 6. — i Id. iij, i8.




Moyse exislens dicta est. deslrui a supereminenti gloria quse

est in Christo.

« Filioli *, adhuc paulisper vobiscum sum. Quaeretis me,

» et sicut dixi Judaeis : Quo ego abeo vos non potestis ve-

» nire, et voLis dico nunc^. » Cum collegeris ex Evangehis

voces quae dicuntur a Servatore nostro, tanquam a patre

ad fiHos, confidito dicere Servatorem esse ahquorum pa-

Irem. Inquit enim Paralylico : « Confide, fih, remittuntur

» tibi peccata ^; » foeminae vero fluxu 'ânguinis laboranti:

« Fiha, fides tua te salvam fecit *. » Nunc eiiam discipuhs

inquit : Filioli; ostendente, opinor, Jesu nonnullum blan-

dientis alTeclum, simulque docente Aposiolos etiam tum

animo pusihos esse. Sin vero quaeral ahquis num paraly-

ticus diclus fihus honorabihor sit ihis quibus Fihus Dei

dixit, Fiiioli; is sciat eum qui sit fiholus esse etiam om-

nino fihum, propler quod nec paralyticus dictus fdius pro-

hibilus est esse eliam fiholus : quemadmodura etiam ne^

cesse non est ut paralylicus nuncupatus fdius honorabihor

sit his quos Fihus Dei dixit fiholos. Proinde sciamus necesse

est, non ut in hominibus evenit, ut qui fihus ahcujus fae-

rit, is ihius postea esse frater non possit, ita evenire in Jesu

ut ahquis ex fiho immuiari non possit ut sit ilhus frater.

Quamobrem hi quibus dixit, Fiiioti, post Servatoris re-

surrectionem (lanquam immulato Jesu ex resurrectione)

fratres ihius efliciuntur, qui antea ihis dixerat, Filioli

unde et scriptum est : « Vade ad fratres meos, et dic ihis :

» Ascendo ad Patrem meum, et Patrem vestrum; et Deum

» meum, et Deum veslrum*. » Et fortasse quemadmodum

hcet etiam ex servo Jesu immutari; nam servi erant etiam

disclpuh antequam fierent hhoh, ut ex hoc dicto perspi-

cuum esl : « Vos vocaiis me Magistrum et Dominum, et

* N. 19. p. 45 1 et seqq.

2 Joan. xiit, 33. — 3 Matlh. ix, 2. — * Ibid. 22. — ^ Joaa. xx, 17.



IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. 49*

» bcne dicitis; sum elenim*; » et cx illis : « Non est servus

» major domino suo^, »quod scriptum est ante haec verba :

« Filioli, adhuc paulisper vobiscum sum^: » inspicies an

servus cfficiatur primum discipalus, deinde filiolus, pos-

tremo frater Christi et filius Dei. Inspicies etiam an disci-

pulus inter hos dicendus sit qui percepturus sit, eo quod

seipsum exhibuerit, sermonis scientiam; addiscens a tali

lantoque praeceptore sapientiam Dei. Caeterum hoc dic-

tum : «Adhuc pauHsper vobiscum sum,» juxta simpliciorem

quidem sensum quod ad contextum attinet, apertum est,

quoniam jam futurus non erat amplius cum discipulis; pri-

mum quidem comprehensus a cohorte et tribuno et a Ju-

daicis ministris, qui eum ligatum abduxerunt ad Annam

primum, postea vero Pilato traditus, et deinceps ad cru-

cem condemnatus,ac demum factus tribus diebus et tribus

noctibus in corde terrae\ Juxta profundiorem vero sensum

quaeres an forte post illud paulisper jam non fuerit cum

illis, non eo quod illis non afTuerit secundum carnem, et

eo quod descenderit cum anima sua ad inferos (hujus

enim rei causa non prohibebatur esse etiam cum discipulis

ille qui dixerat : « Ubi duo vel tres congregati fuerint in

» nomine meo, etiam ego sum in medio eorum^; » et

(' Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad con-

» summationem saeculi'

) ; » sed eo quod illud implerelur :

« Omnes vos oflendemini mea causa in nocte hac : scrip-

» tum est eaim : Percutiam pastorem, et dispergentur oves

» gregis ', » idcirco non amplius futurus esset cum illis, quia

cum dignis est solls. \ erum contra hoc objicict ahquis illud:

« Iq medio vestrum stat, quem vos nescitis ', » dicens eum

cum his etiam esse a quibus non cognoscatur. Sed vide ne

forte idem non sit esse cum aliquo, quod in promissione

* Joan. XIII, 1 3. — ^ ibiî ^g^ — 3 Ibidem, 33. — ^" Id. xviii, 12 et seq.

— ' Matth. xviii, 20. — ^ Id. xxvim, 20. — ' Id. xxvi, 3i. — * Joan. i, 26,



4^2 ORIGENIS COMMl-NTAllIA

lanquam dignis datur, et stare in medio non agnoscentium

eum. Cum enim sit in promissione illud : « Ubi duo vel tres

}) congregati fuerint in nomine meo, ego etiam in medio

» eorum sum*, wet illud : « Ecce ego voLiscum sum omni-

» bus diebus usque ad consummationem sseculi ^, » non ejus-

modi est illud : « In medio vestri stat, quem vos nescitis^ »

Proinde qui dixerat : « Ecce ego vobiscum sum, » in prae-

senti contextu inquit : « Adhuc paulisper vobiscum sum *. »

Et qui dicit : « Adhuc paulipser vobiscum sum, » haud-

quaquam praesenli sensibiliter Judse, in cujus cor jam im-

miserat diabohis ut proderet Servatorem, dixit : Tecum

sum : non amphus enim erat cum ipso, cum inlinctam

offulam ipsi porrigeret. Quando vero post offulam ingres-

sus est in Judam Salanas, multo minus erat cum illo Jesus,

abducente procul seipsum a Servalore : « Quae enim con-

» venientia Christi cum Behar ®? » Quamvis altamen adhuc

paulisper cum filiolis futurus esset Jesus, ipsorum pater,

sciamus oporlet illud pauUsper magnum esse. Nam etiam

si cum illis non erat Jesus, nihilominus quaesituri erant

Jesum : quemadmodum Petrus post negationem amare fle-

vit, quaerens (opinor) Jesum. Nunc igitur illud : « Filioli,

» adhuc paulisper vobiscum sum *» [dictum est : paulo au-

tem post ait : ] « Pusillum, et jam non videbitis me ; et

» iterum pusillum, et videbitis me ' : » quando dicentibus

discipulis : « Quid est hoc quod dicit, Pusillum? nescimus

» quid loquatur; cum intellexisset Jesus quia Vfcllent eum

» interrogare, dixit illis : De hoc quoeritis inter vos, quod

» dixi: Pusillum, et non videbitis me; et ilerum pusillum,

» et videbitis me : Amen, amen dico vobis : Plorabilis et

» lamentabimini vos, mundus autem gaudebit; vos autcni

» moerore afficiemini, sed mocror vester vertelur in gau-

' Matlh. xviii, 20. — 2 Idcni, xxvm, 20. — ' Joan. i, 26. — ^ Id. xiii,

^5, — 5 2 Cor. VI, i5.

—f Joan. xni, 35. — ' Id. xvi, iG, 18 et scq.



IN EVANG. JOA^NIS. TOM. XXXII. 4()3

^) dlum. ))Illo cnim pusillo tempore quo non videbant eum,

quocrebant Jcsum. Quocirca plorabant, et lamentabantur,

sed moerore commutato illis in gaudium, implebatur tunc

illud : «Et iterum pusillum,et videbitisme*. y>ln quibus dis

quires an is qui post pusillum ipsum visurus non est, si

quidem postea illum visarus est, post tempus non longum

ipsum omnino visurus sit ; considerantibus nobis illud :

« Et Iterum pusillum, et videbitis me. » Caeterum quaerere

Jcsum est quaerere sermonem, sapienliam, justitiam, veri-

tatem et potentiam Dei, quae omnia est Ghristus. Quaerunt

vcro quidam eum ex his qul signa vlderunt, qulquc cum

ipso videre sumpserunt ab eo panem et comedunt : haben-

tibus illis quaerendi causam, eo quod nutriti fuerint a Xoyw,

et Filio Dei : « Quaeritls enim me, inquit, non quia slgna

)) videritis, sed quia comedcrltis ex panlbus, et saturati sl-

i> tls^. ))Deinde quonlam antea Judaeis dixerat : «Ego vado,

» et quaeretls me, et in peccato vestro morlemlni; et : Quo

y> ego vado vos non potestis venire^; )) ad illud referens id

dc quo agimus, inqult: «Et sicut dixl Judaels : Quo ego abeo

» vos non potestls venire, ita etiam vobls dlco nunc*. » Ut

enlm illis, inqult, hoc dixi, sic etlam vobls : sed vobls etiam

hoc dico non de mullo tempore. SIc enim ego Intelligo II-

lud : « Ellam vobls dico nunc, »quae non idem sonant ac si

dixisset : Et vobls dico, absque additlone vocabuli, nunc.

Judaei enim, quos praevlderat morituros in peccato suo, ire

non poterant, nec ad breve tempus, quo abibat Jesus : at

vero discipull post illud pusillum tempus, in quo non am-

pllus futurus erat cum eis, propter ea quae superlus dixi-

raus, poterant sequi Sermonem abeuntcm ad suas ipsius

dlspensationes. Et nisi hls verbis : « Quo ego vado vos non

)) potestis veniie % » praeposita fulssent ha3C : « Slcut dixi

* Joan. XVI, 16. — 2 1(1. VI, 20. — ^ Idem, viix, 21. — * Idem, xm, 55.

— Ubid.



4{)4 ORIGENIS COMAIEXTARIA

» Jndacis, » slmpliclus existlmassemus linec etiam dicla

fuisse, referentes verbum nunc ad id temporis quo anima

Jesu e vita decedebat. Caeterum si Judaei perituri erant,

et Jesus periturus descensurusque ad inferos ; quomodo

ire non poterant quo Jesus abibatPSed dicet ab'quis quod

in paradiso Dei etiam futurus erat Jesus, ad quem qui

in peccatis suis moriebantur proficisci non poterant; dis-

cipulos vero Jesu cum tunc ire non possent, postea po-

tuisse: idcirco Jud?eis in peccato suo morientibus dictum

fuisse : « Quo ego abeo vos non poteslis venire *; » disci

pulis vero: «Quo ego abeo vos non potestis venire nunc ^.»

Elocutionis enim talis est ordo : Sicut dixi Judaeis, etiam

vobis dico : Quo ego vado vos non potestis venire nunc.

Quanquam sic etiam non parum quaestionis habet hic lo-

cus, propter hoc : « Filius hominis aget in corde terrae tres

» dies et Ires noctes \ » Nam quomodo tres dies et tres

noctes egit in corde terra^, qui simul atque cum decessis-

set e vita futurus erat in paradiso Dei, juxta illud : «Hodie

» mecum eris in paradiso Dei^ ? » Sic autem perturbavit hoc

dictum nonnullos, ceu absonum, ut suspicari ausi fuerint

hcec verba: « Hodie mecum eris in paradiso Dei, » addita

fuisseEvangeUoabahquibusilludadulteranlibus.Atveronosjuxta simpUciorem quidem sensum inteHigimus, eum for-

lasse, antequam abiret in cor terrae, ut vocant, restituisse

in paradiso Dei dicentem sibi : « Domine, memento mei,

» dum veneris in regnum tuum ^: » juxta vero profundio-

rem sensum dicimus plerumqus vocabulum liodic in Scri

ptura extendere praesens tempus in tolum saeculuoi : ut

in illud : «Divulgatum est hoc verbum apud Judaeos us

» que hodie® ; » et : « Hic est paterMoabitarumusque inho-

» diernum dicm '; »et : « Hodie si vocem ejus audieritis, ne

* Joîn. VIII, 21. — 2 Idem, xiii, 55. — ' Matth. xii, 4o. — ^* Luc. xxin,

45. — ^ Ibld. 42. — ^ Matth. xxviii, i5. - '' Gen. xix, Sy.



IN EVANG. JOANNIS. TOM, XXXII.Ô'^

» reccdalls a Domino *. » Itaque oranti latroni ut sui memo-

ria habeatur in regno Dei promittit Christus in vocabulo

hodie se facturum ut latro ipse secum sit in regno Dei in

prnesenti sreculo ante futurum. Sed hoc per digressionem

dictum sit in id quo de agimus. At vero dlscipulis volenti-

bus sequi Jesum, non, ut simpliclorcs rentiir, corporallter,

sed ut signlficat illud : « Qni non tulerit crucem suam et

» me subsecutus fuerlt non est dlgnus meus esse dlsclou-

» lus '^,» inqult nunc Dominus : « Quo ego abeo vos non po-

» testis venire nunc'. » Nam etiam sl sequi volebant VerbumDei Filium, et confileri eum non offensi causa ipsius, non-

dum poterant tamen hoc facere : « Nondum enim erat Spi-

» ritus, quod nondum esset Jesus glorificatus *; Et nullus

» potest dlcere, Dominus Jesus, nlsi In Spiritu sancto ^. »

Caetcrum abit loyog [id est, Fillus Dei] pergens ad sua iti-

nera, quem quldem sequitur qui ôyov, [hoc est, ratlonem ]

sequitur : non potest vero sequi qui selpsum non praepara-

verit pro dignitate iHIus, ad suuin ipsius Palrem adducentls

eos qui nlhil non agunt ut pocslnt illum sequi, et sequun-

tur eum, donec, ut Christo dlgnum est, dicant : « Adhcesit

» anlma mea post te ^ »

* Psal. xciv, 8.—2 Mattli. x, 58,— ' Joan. xiri, 33. — * Id. vn, 3g.

•Î Cor. XII, 5. — fi Psal. lxii, g.





ANNOTATIONES.

Annot. (l), pag. l3o.

Hic et alibi Origenes B. virginem Mariam infidelitatis arguit,

quBB sententia ita male sonat, ut hujus nemo catholicus se vadem

constituat.

Annot. (2), pag. i56.

Homo esse cessavit, id est, mortalis esse cessavit; nam Chris-

tus semper erit homo secundum naturam, licet non semper se-

cundum mortalitatem futurus sit.

Annot. (3), pag. ^53.

Ab exitu filiorum Israel ad initia constitutionis templi annos ef-

fluidsse octoginta supra quadringentos diserts scriptum est iii Reg.

VI, I, nedum quadringentos et triginta, uti hic habetur. Josuam

praeterea res in ^gypto administrasse ullas quis unquam prodi-

dit? Quid hoc denique monstri est, triginta annos a Testamento

Dei ab Abrahamo suscepto, ad Legem Moysi traditam interces-

sisse ; cum annorum triginta et quadringentorum spatium Paulus

interponat Gal. iii, 17, ex eo quod habetur Exod. xii, 40? Si

huicigitur loco medicinam facere velimus, ita subducendae sunt

rationes, ut duplex annorum summa, eorum scilicet qui a Tes-

tamento tradito ad exitum filiorum Israel, seu Legem positam (eo-

dem quippe haec anno contigerunt)quique ab exitu ad extruc-

tionem templi praeterierunt , duplicem numerum sabbaticum det,

septingentorum videlicet et septuaginta annorum. Ac posteriorem

quidem, ab exitu ad extructionem templi, quadringentorum et

octoginta annorum esse proditur iir Reg. vi, TjjuxlaHebraicum

XII. 32



498 ANNOTA.TIONES.

exemplar, quod reliqui fere interpretes secuti sunt; unis exceptis

Septuaginta senibus, quos assectatus est Origenes : at illi sic ha-

bent : xat syivrfiY) h tw TSdo-apaxo^^w xat TeTpaxoorto?-" eret xYig e^6-

(?ou, etc. Complut. editio, oyJôyjxo^w. Certe Melchior Canus lib. xi,

de loc. Theolog. numerum illum a librariis, ut fere fit, esse cor-

ruptum multis probat : et revera, si numeros accurate ponere vo-

lueris, ex aliis Scripturae locis facile comperies lectionem illam

stare non posse. Verisimile igitur mihi fit Icgisse Origenem : hTw Teo-o-apaxo^w xat Tpiaxoaioi^to, et inde loco hoc quem tractamus

scripsisse Tptaxoata xat Teo-o-apaxovTa. Quae sequuntur apud eum :

xat Twu xaTa Trjv AtyuTTTOv otxovo|u,-^3"e'vTwv êra. Ivjcou xat V er/j rrig

etc. manifesto sunt vitiosa. Ea sic reparari possunt. Codex Re-

gius habet, y.-roi. Iv. Ita legerunt Perionius et Ferrarius , et ita scri-

pserat indoctus librarius, h pro lyjooO positum existimans, more

Ta^ûypaipwv, quibus id nominis ita contrahere solitum est. At plane

scripsit Origenes ^sTa u xai T eT/j, hoc est quod habetur Gal. iip,

17, pcTa ezn 'zexpot.y.ociy. xat TptaxovTa. Atqui hae duae summae in

unum compositae dupliceni numerum sabbaticum dabunt, sep-

tingentorum nempe annorum et septuaginta.

Annot. (4), pag. 356.

Ambigua sunt Graeca, ix toO TraTpb? tou Sta6o\ou iê, hoc est,

a pat?'e diaholo estis., vel, a patre diaholi cstis. Latina autem nul-

lam habent ambiguitatem.

Annot. (5), pag. 447-

Putat autem hic Origenes, Jesum incoepisse lavare pedes dis-cipulorum non a Petro, sed a Juda, uti in-terpretatur Ferrarius :

« quia, uti medicus initium medendi facit ab iis infirmis qui pe-

i> jus affecti sunt, sic discipulorum sordidos pedeslavare incoepit

* a magis sordidis ; atque etiam ad Petrum fortassis postremo ve-

> nit, quia minus caeteris indigebat ut sib '.avarentur pedes : for-

» tassis etiam status pedum suorum,qui proxime accedcbat ad

» munditiem , effecit ut conlradicere cogitaret.



ANNOTATIONES. ^99

Annot. (6), pag. 458.

Ut crederet Origenes a Petro lavandi initium mininie factum,

ex eo inductus est, quod poslquam dixit Joannes : >:pâTo viitzcLv

TOuj 7ro<?a? Twv â6>7T&)V, subdit : epyjz^x.t ouv Trpoj ItyMVfx Ylizpov. At

quanto verisimilius est lavationem pedum primo generaliter, ut

fit, enuntiasse Evangelistam, quam deinde singulatim descripsit!

Id videtur insinuare illud : epysrxt oOv. Dixit autem : îpâTo vtV-

Tetv, pro, evtipSy Ut Luc. iii, 8 : x.at arj otp^YiaB- liystv sv eauTOi?, Tra-

Tspa. e/opLsv tov k^pa.oipi^ et saepe alias, ut supra ipse agnoscit Ori-

genes. Idem est saepenumero vocabuli incipio usus apud Latinos

auctores, et praesertim apud poetas. Horat. lib. i, epist. v

Potare et spargere flores

Incipiam patiarque vel inconsultus haberi.

Propertius lib. ii , eleg. xii

Fluminaque ad capul incipient rcvocarc iiquores.

Et Juverialis Sat. x :

Eloquium autfamam Demosthcnis, aut Ciceronis

Incipit optare.

Chrislum itaque verisimile est a Pelro lavationem fuisse auspi-

calum. Ita senlit Augustinus in hunc locum Joannis, cujus verba

referre operae pretium est : « Quamvis itaque magnae fuisset au-

» daciae contradicere servum Domino, hominem Deo, tamen hoc» Petrus facere maluit quam perpeti ut sibi pedes lavarentur a

» Domino et Deo. Nec putare debemus hoc Petrum inter caeteros

» formidasse atque recusasse, cum id alii ante ipsum libenter vel

» aequanimiter sibi fieri permisissent. Facilius qui'ppe sic acci-

» piuntur ista verba Evangelii, quia cum dictum esset : Coepit

» lavare pe^hs discipulorum, et extergere linteo quo erat prcecinc-

» tus, deinde subjunctum est : Venit ergo ad Simonem Petrum,

» quasi aliquibus jam lavisset, et post eos venisset ad Petrum.

» Quis enim nesciebat primum Apostolorum esse beatissimum Pe-

» trum? Sed non ita intelligendum est, quod post aliquos ad il-

» lum vcnerit , sed quod ab illis coeperit. Quando ergo pedes dis-

» cipulorum lavare ccepit, venit ad eum a quo coepit, id est ad

» Petrum. » Ferrarius Origenem hoc loco interprelatur, quasi a

Juda incoepissc Christum scripsorit. Hoc si verum est, quod in co-

32.



.500 ANNOTATIONES.

dice tamen Regio non comparet , consentientes habuerit Origenes

Chrysostomum et Theophylactui;n. — Huetius,

Al?fNOT. (7), pag. 484-

In eo erant utraque o/xoysvJi, quod utrisque specie tantura me-

rus erat panis,revera autem Christi corpus; erepoyzw^ autem, quod

comedenti pro sanctitate sua vel impietate salubria erant vel

noxia.



INDEX

TOMI DECIMI SECUNDI.

SEQUUNTUR ORIGENIS COMMENTARIA

IN MATTHiEUM.

Tag.

TOMUS DECIMUS SEXTUS, — S !• De ascensu Christi in Jeru-

salem. 5

SII. DefiliisZebedaei. 4

S III. De duobus cascis. ' >5

S IV. De asina et pullo. *6

S V. De iis qui templo ejecti sunt. 3a

S VI. De ficu arefacta. ^^

TOMUS DECIMUS SEPTIMUS.— S I- De principibus sacerdo-

tum et scuioribus qui Dominum interrogaTerunt, et dixerunt : In

qua potestate baec facis? 44

S II. Farabola de duobus filiis a patre in vineam missis. 5o

S III. De vinea plantata et agricolis tradita. 5a

S IV. De accersitis ad nuptias. 63i

S V. De iis qui de censu interrogaverunt. 72

S VI. De Sadducaeis, qui Jesum inetrrogaverunt de muliere qusB

septem viris nupserat. jj

IN LUCAM HOMILIiE.

PBOLOGUS S. HISaONYMI PRBSBYTBBI IN BXPLANATIOHBM S. LVCM AB uaiGENE. 89

S I. Prafatio. qo

S II. De Joannis conceptione. g3

S III. De Annuntiationis mysterio. loi

S IV. Dc visitatione beatae Mariae ad Elizabelb. io4

S V. De Zachariae prophetia. iio

S VI. De nativitate Christi. ii5

S VII. Di Simeonis et Annac prophetia. iio

S VIII. De pueritia Jesu. ,25

S IX. De praedicatione Joannis. iS^

S X. De genealogia Salvatorii. j5i



502 JNDIiX.

§ XI. De tribus tentationlbus Christi. i53

§ XII. De praedicatione Christi in synagaga, 162

§ XIII. De parabola Samaritani. i65

§XIV. De ingressu Christi in Jerusalenu i(hj

IN EVANGELIUM JOANNIS.

TOMUS PRIMUS. — § I. De Joanne et ETangelio prajfalio. i;5

§ II. De variis Joannis Baptistae teslimoniis. 180

TOMUS DECIMUS. — § I. De mensariistemplo ejccti^. 223

§ II. De ingrcssu Christi Jerosolymam. 23i

§ III. De eo quod scrlptum est:

Destruite templum hoc, et in trihus

diebus erigam illud. 2^4

TOMUS DEGIMUS TERTIUS. — § I. De Samaritidis historia. 269

§ II. De filii cujusdam reguli sanatione. 5i5

TOMUS DECIMUS NONUS.— § I. Deco quod scrlptum est ; Ego

vado, et quaeretis me, et ia peccato vejtro moriemini, 1 20

§ II. De infernis et supernis. Sag

TOMUS VIGESIMUS. — § Uivica. De alloculione Chiisticum Ju-dx'is. 555

TOMUS VIGESIMUS OCTAVUS. — § 1. De Lazaio.357

§ II. De insidiis Pharisacorum et Caiaphae prophetia. ^n

§ III. De Jesu secessu. 428

TOMUSTRIGESIMUSSEGUNDUS. —SUfliCA. De coeoa Domini. 455

A^NOTATIONES, 497

£XPLieiT IMURX.







coin^;!*

OiH

=^

•

O

«

1

V

I

i

Date post:	07-Apr-2018
Category:	Documents
Upload:	patrologia-latina-graeca-et-orientalis
View:	223 times
Download:	0 times

Origen. Opera Omnia [Caillau, Guillon Eds.] 1829. Volume 6.

Documents