Osmanli-Saglik-Teskilati

8/13/2019 Osmanli-Saglik-Teskilati

1/23

19. YZYLDA OSMANL SAGLIKTEKLATLANMASI

Prof. Dr Erdem AYDIN""

OTTOMAN HEALTH ORGANIZATION IN 19TH

CENTURY

SUMMARY

The establishment of a health organization in a particularcountry is sign of that country's interest in providing solutions to its

people's health problems. A flash-back reveals efforts made by theGttoman Empire during the second half of 19th century to establishhealth institutions. During the said period, the extension of healthservices from the centre to the rural areas was a primar1y objective.

However, the lack of health personel (doctors) put the

realization of the above objective at a risk. The opening of the firstmedical school was a step in the right direction in terms of thetraining/education of medical doctors. The main aim of establishingthe military medical school (1827), which later became a modernmedical school in 1839, was to train doctors for the army.

In 1866, the Ottoman administration established a civilianmedical school in order to train doctors to meet the need of healthinstitutions. For a better organization, the state began its first

registration of doctors and their qualifications in 1861. Later, in1871 the posting of doctors, as civil servants, to rural are as by thestate started. The duties of these doctors were to treatment and

, Hacettepe Oni. Tp Fak. Deontoloji. Tp Etii ve Tarihi AD.


2/23

186 ERDEM AYDIN

disease prevention (public health). Health directorates were

established in provincial headquarters. Although healthorganizations were given importance during the Ottoman Empire,reasonable improvements were not recorded until the formation of

the Turkish Republic.

Key Words: Ottoman Empire, Health Organization duringOttoman Empire, Heal th Organization in Turkey, Medical History.

ZET

Bir lkede devletin salk tekilat kurmas o devletin halknsalk sorunlarna sahip kmaya baladnn bir gstergesidir. 19.Yzyln ikinci yarsndan itibaren Osmanl mparatorluu'nun birsalk tekilat kurmaya giritii gzlemlenmektedir. Bu dnemdemerkezden taraya doru bir hizmet a kurmak ncelikli bir ama

haline gelmitir.

Ancak bunu yerine getirmek iin bata hekim olmak zere

salk personeli says son derece yetersizdir. lk tp okulununal, bilindii gibi lkemizdeki hekim yetitirme konusunda oknemli bir admdr. 1827 ylndaki giriimden sonra 1839'da gerekanlamda bir tp okuluna dnen Askeri Tp Okulununkurulmasndaki asl ama ise ordu iin hekim yetitirmektir.

Osmanl idaresi kurmak istedii salk tekilatna hekim teminetmek iin 1866'da Sivil Tp Okulunu kurar. Tekilatlanma yolunda

Devlet ilk olarak 1861 'de, lkedeki hekimlerin niteliklerini vesaylarn kayt altna almaya balamtr. Daha sonra 1871 ylndataraya hekim gnderilmeye balanr. Bu hekimler hem koruyucu(halk sal) hem de tedavi edici salk hizmetlerini yerinegetirmekle grevlidir. l merkezlerinde ilin tm salkilemlerinden sorumlu Salk Mdrlkleri kurulur. Osmanldneminde salk tekilatlanmas konusunda sz konusuilerlemeler kaydedilmi olsa da tekilat ve sunulan hizmet

Cumhuriyete kadar istenildii lde gelitirilememitir.Anahtar Kelimeler: Osmanl mparatorluu, Osmanl

mparatorluu'nda Salk Tekilatlanmas, Trkiye'de SalkTekilatlanmas, Tp Tarihi.


3/23

---19. YZYLDA OSMANl SAGLlK TEKiLATLANMAS 187

Bir lkede yaayan insanlarn hastalk-sakatlk durumlarnda

gerekli tedavi ve bakmnn salanmasnn yansra koruyucu salknlemlerinin de alnmas yneticilerin idari, politik grevlerindenbiridir. Her ne kadar uygulamada, bugn birok lkedemkemmellemi bir hizmet sunumu gzlemlenemese de ilkeselolarak devletler halkn salk sorunlarna zm getirebilmekamacyla kaynak ayrmakta, hizmet tekilatlanmasna gitmekte ve

bu alanda eitli hizmetleri retmektedirler. Tm bunlarn yaamageirilmesi her bir lkenin kendi benimsedii sosyo-ekonomik

mekanizmalar erevesinde gerekletirilmektedir. Bu nedenlesalk hizmetinin retim ve sunumu lkeden lkeye kendine zgnitelikler gstermektedir.

Aslna bakldnda devletlerin halkn salk sorunlarnsahiplenmesi olgusunun gemii ok eskilere dayanmaz. 19. yzylve zellikle bu yzyln ikinci yarsna kadar devlet ynetimlerininsalk alannda ciddi, sistemli, gnmzde anlald ekildeki birhizmet politikas ve uygulamalarna sahip olduklarndan fazla sz

edilemez. 19. yzyln ikinci yarsndan sonradr ki, bata Batlkelerinde olmak zere sistemli salk politikalar ve hizmetuygulamalarndan sz edebiliriz. (1)

Salk hizmeti konusunda 19. Yzylda Bat dnyasndagelimeye balayan anlay devlet yneticilerini salkhizmetlerinden sorumlu tutma ve bu alanda gerekli nlem vehizmetlerin yerine getirilmesini onlardan bekleme anlay

biimindedir. zellikle 19. yzyln ikinci yarsndan itibarenMikrobiyoloji alanndaki gelimeler sonucu koruyucu salkhizmetlerinin nemi anlalm ve Bat'daki devletler salktakilatlar kurmaya balamlardr.

Ksaca zetlediimiz Bat'daki bu gelimeler srasnda Osmanltoplumunda neler olup bittiine gelmeden nce yine birka cmleile Osmanl'daki 19. yzyl ncesindeki duruma deinelim:Deindiimiz gibi J 9. yzyla gelene dek deilOsmanl'da,dnyann hemen hibir yerinde devlet ynetimleri tarafndanstlenilmi sistemli, planl ve bilinli bir salk hizmet politikasnnvarlndan sz etmek zaten imkanszdr. Ayn ekilde Osmanldneminde de salk alannda devlete ait sistemli bir hizmet


4/23

188 ERDEMAYDIN

politikasnn olup olmadn aratrmak; rnein, olmadn

grerek eletirme anlamsz bir giriimdir. Buna ramen, salkhizmetine ilikin Osmanl dnemine ait baz tespitler de yapmak

mmkndr. Osmanl mparatorluu'nun kurulduu 13. yzyln

sonlarnda, Anadolu topraklarnda dnemi iin bir hayli zengin

dikkat ekici nitelikte bir salk hizmeti yaplanmas

bulunmaktadr. Anadolu'nun birok byk ehrinde hastaneler (Dar

-ifa, Dar s-shha, Bimaristan, Maristan) mevcuttur ve bu

yerlerde salk hizmeti verilmektedir. Seluklu dneminden kalan

bu hastaneler varlklarn srdrrlerken Osmanl bakent vepayitaht ehirlerinde bunlara yenileri eklenmitir. Sz konusu

hastane hizmetleri vakflar araclyla salanmaktadr. Vakflarn

hastane kurarak yerine getirdii salk hizmeti ile bu hizmetin

ama, ilev ve ynteminin devletin ne lde dorudan ya da

dolayl etkisi altnda olduunu; daha dorusu bu hizmetin Osmanl

ynetiminin ne kadar bilinli bir politik yaklamn sonucu olduu

bilemiyoruz.

Bu balamda 19. yzyla gelene dek kuruluundan sonraki

yzyllar ierisinde Osmanl'nn salk alanndaki yneliminde

dikkat eker tarihsel bir nokta ya da dnemece rastlayamayz.

Dier yandan da yaklak 700 yl gibi bir sreye ait tarihsel

bilgilerimizin kapsaml ve sonulanm bilgiler olduunu sylemek

de fazla doru olmaz. u anda saylar ok fazla olmayan yazma

eserler, baz hekimlere ait ksa bilgiler; hekimbala, hastanelere

ait tpla ilgili bilgiler gibi snrl tbbi bilgiler dnda, Osmanl'nnhalkn salk sorunlarna ne trde bir yaklam gsterdiini

ayrntl biimde aklayabilecek almalar ile verilere sahip

olduumuz sylenemez. Osmanl kaynaklar zerinde bundan sonra

yaplacak ileri dzeydeki aratrmalar belki bizleri yeni

deerlendirmelere gtrebilecektir.

Osmanl tbbnn klasik slam tbb niteliinde olduu sylenir.

(2) 12. yzyldan sonra slam Tbb'ndaki duraklamann ardndan,

Bat dnyasnda yzyllar ierisinde adm adm gelien "bilimseltp" anlaynn Osmanl toplumuna yansmas ok yava ve ge

olmutur. 17. ve 18. yzyla ait yazma eserlerden yava biimde de

olsa Bat tbbnn farkna varld izlenmektedir. Bununla birlikte

Osmanl tbbnn modern tp anlayna ynelmesinin ardnda


5/23

19. YZYLDA OSMANL SAGLlK TEKLATLANMASI 189

l827'de alan ve i839'da tam anlamyle modern nitelie brnen

Askeri Tp Okulu'nun varl yadsnamaz. Yine l866'de alanSivil Tp Okulu'nun da ayn ekilde tbbn modernlemesinde oknemli katklar olmutur. Aada da greceimiz gibiOsmanl'nn salk hizmetine ynelik giriimleri dnyada 19.yzylda gelien bireylerin salk sorunlar konusunda devletynetimlerinin sorumluluk almalar ve salk hizmeti retmeleriolgusuna tarihsel ynden paralellik arzetmektedir.

Osmanl ynetimi Askeri Tp Okulu'nu kurarken ordu iin

hekim yetitirmeyi amalamtr. Sivil Tp Okulunun kuruluundahedeflenen ise lke apnda hekim grevlendirmek abasdr. Buokullarn idaresi ile eitim-retimde grevalmas iin Batlkelerinden hekim ve bilim adamlar lkeye davet edilmitir.Davet edilen bu yabanc hekim ve eitimcilerin Trk tbbnnBat'ya ayak uydurma abalarnn gerek balatlmasnda gerekse demodern eitim usullerinin ve modern tp uygulamalarnnrenilmesinde ok nemli katklar olmutur.

lke genelinde salk tekilatlanmas konusuna, belki de,Osmanl'da l840'larda kurulan Karantina rgt ile balamamzgerekebilir. Bu rgt Dou'dan Bat'ya salgn ve bulachastalklarn yaylmasn nlemek amacyla, nemli lde Batlkelerinin insiyatifiyle kurulmutur. Bu rgt kapsamnda lkenineitli yerlerine salk birim ve elemanlar yerletirilmi olsa daanlalabilecei gibi bu tekilatlanma uluslararas niteliktedir ve

Karantina rgt'nn lke ii hizmet retmek kaygs ancakdolayl biimdedir. Yaplanmas ulusal ve kalc deildir. Bununla

birlikte Karantina rgt'nn salk tekilatlanmas asndaneitli ynlerden katklarnn bulunabilecei en azndantekilatlanma hakknda fikirler vermi olabilecei sylenebilir.

Osmanl'nn salk sorunlarna ynelmesi ve bu konudakiaraylara girmesi Tanzimat sonrasnda dikkat eker biimde

younluk kazanr. Tanzimat'tan sonra eitli alanlarda kendinigsteren devlet yaplanmasndaki yenilenme almalarnn birrneini de salk tekilatlanmas giriiminde grmekmmkndr. Osmanl devlet sistemini gnn gereksinimlerineuygun hale getirmek iin giriilen srete, salk hizmeti amal bir


6/23

190 ERD EM A Y D IN

tekil atlandrmamn devlet tarafndan kurulmaya balanmas bu

dnemde aka gzlemlenebilir bir giriimdir. Devletin, bu

konuda ilk yapmak istedii lkedeki salk personelinin (o

zamanlar iin yalnz hekimler ile ebeler sz konusudur) says ve

kimlii hakknda bilgi edinmek olmutur. Hekim ve ebelerin eitim

ve almalarn kayda geirerek; devlet, lkedeki salk elemanlar

hakknda haberdar olmak istemitir. Bylece yllarca mesleki

ehliyet ve nitelikleri belirsiz olarak alanlar, belli bir denetim

altna alnm ve en azndan elindeki olanaklar devletin bilmesi

anlamnda ve tekilatlanma ynnde ilk adm atlmtr. Sz

konusu bu ama ve istek 1861 ylnda "Tababeti Belediyecrasna Dair Nizamname" (3) ile yasal bir dayanaa balanr.

Tababeti Belediye crasna Dair Nizamname

1- Mektebi Tbbiyei ahane'den (Askeri Tp Okulu) veyahud

ecnebi mektep tbbiyesinden ellerinde diplomas olmayan kimseler

fen tababeti yahud bir baka fen dalnda mesleini icra

edemeyecektir. .

2- Gerek fen tababetinde ve gerek fen cerrahi de icazetnamesi

(diplomas) olmayan kimseler doktor unvan alamayacaktr.

3- bu nizamnamenin yaym ve ilanndan sonra ecnebi

lkesinden gelen doktorun Osmanl lkesinde tababet icra

edebilmesi iin ellerinde olan icazetnamelerini Mektebi Tbbiyei

ahaneye'ye gtrp kaydettirecekler; fakat daha nce kendi lke

temsilciklerinde pasoportlarm tasdik ettireceklerdir. Bu kiilerfen sanatndan imtihan edileceklerdir. Kabul edildikleri takdirde

be yz kuru karlnda ruhsatname verilecektir.

4- bu nizamnamenin yaymndan evvel stanbul'da sanat icra

etmekte olan doktor ve cerrahI ar icazetnamalerini Mektebi Tbbiyei

ahane'ye gtrp kaydettireceklerdir.

5- Fen tababetinde yahud cerrahi sanatnda doktor olup

taralarda mesleklerini icra edenler ellerindeki icazetnamelerini

Osmanl tabiiyetinden ise yetkili devlet dairesine, ecnebi ise

mensup olduu konsoloslua tasdik ettirerek valilik araclyla

Mektebi Tbbye ahane Nezaretine gnderecektir.


7/23

19. YZYLDA OSMANL SAGLIK TEKiLATLANMAS 191

6 -- Fen tababetinde yahud cerrahi sanatnda doktor olanlarkendi leri ila veremeyeceklerdir. Fakat resmi alm eczacdkkan bulunan mahallerde verebileceklerdir.

7- Ecnebi ehirlerde fen tahsili etmi olan ebeler Osmanllkes.inde meslek icra edecek olurlarsa 3. Maddeye tabiolacaklardr. Ancak ruhsatname iin yz kuru vereceklerdir.Bunlardan taralarda ebelik yapanlar 5. Maddede beyan olunankurallara uygun hareket etmek zorundadrlar.

8- Ebe kadnlarn aletle douma mdahalesi ve doumuhzlandrmak iin mahmuzlu avdar gibi ilalar kullanmalaryasaktr.

kinci fas l

9- Mektebi Tbbiye ahane'de Officier de Sante* olarak kabul

olunan kimseler ile Hekimba veyahud Mektebi Tbbiye Nazrolan zevatn birinden ellerinde ruhsatnamesi olanlar ve Mektebi

Tbbiye ahane'de hastanelerde ve taralarda hekimlik memuriyetiiin istihdam olunmu olan kimseler ellerinde bulunanruhsatnamelerini Mektebi Tbbiye ahane'ye kaydettirerek tababeticrasna izinli olacaklardr.

10- bu mertebede bulunan etibba ve cerrahI ar bykameliyatlar yapamayacaklardr.

11- Nezaret makamndan kendilerine kk cerrahlk ruhsat-

namesi verilenler veyahud orduyu hmayunlarda cerrahlkmemuriyetiyle istihdam olunanlarn kk cerrahlk yapmalarnaizin verilecekdir. Ancak Mektebi Tbbiyei ahaneiye gelipkaytlarn yeniden yaptracaklardr.

nc Fasl

Ceza Hkmleri

12- ster Osmanl tabiiyetinden ister ecnebi olsun her kimse 1.ve 2. Maddelere aksine hareket eder ise 2 ile 7 mecidiye aras altn

" Officier de Sante: Bu unvan Franszca'da hekim yardncs subay an/ammda

ku//wJllirdl; Osmanlt'da ise. bir dnem, doktor/rk derecesine varamayp ikinci derecedentabalJet icrasw yetkili o/a/ara veri/mitir.


8/23

192 ERDEM AYDIN

aras nakti ile cezalandrlacaktr. Aksine hareket tekrarlanrsa ceza

miktar 2 kat olacak ve 2-6 ayaras hapis cezas verilecektir.13- 3,4,5 ve 6. Maddelerin aksine hareket edenler 1 ile 5

mecidiye aras altnla cezalandrlacaktr

14- 8, 10 ve 11. Maddelerin aksine hareket edenler 3 ile 7

mecidiye aras altnla cezalandrlacaklardr.

Drdnc Fasl

Son hkmler

15- Mektebi Tbbiye Nezareti, yaym ve ilanndan itibaren

stanbul'da 3 ay taralarda 1 sene ierisinde Nizamnamenin

uygulanmasnn yansra icazetnameli hekim bulunmayan yerlere

hekim temininden sorumludur.

16- stanbul'da, Mektebi Tbbiyei ahane'de kaytl bulunan

etibbann isimleri bir isim defteri halinde gazetelerde yaymlanarak,

birer nshas eczac dkkanlarna gnderilecektir.

17- Bir sene dahilinde Mektebi Tbbiyei ahane'ye kayt olan

doktorlarn isimleri sene sonunda doktor isim defterine ilave

edilecektir. Bir doktorun Mektebi Tbbiyei ahane'ye yeni kayt

olduu, Meclisi Tbbiye tarafndan eczaclara bildirilecektir.

Tababeti Belediye crasna Dair Nizamname hkmleri gerei

ama bata hekimler olmak zere salk alanlarn belli bir

denetim altna almaktr. Bunun da yannda Nizamnamenin 15.

Maddesi uyarnca da o zaman iin bir tr Salk Bakanl ilevini

gren Mektebi Tbbiye Nezareti'nin taradaki yerlerde hekim

bulundurulmasn salamak gibi ilev stlendii grlmektedir.

Bunun uygulamadaki neticesi belediyelerin hekim istihdam etmesi

anlamna gelmitir, ki o zaman iin kurulular daha ok yeni olan

belediyelerden ka tanesinin bu ii baardn bilemiyoruz. Zaten

bundan da nce asl sorun olan, hekim talebini karlayacak hekim

saysnn olmaydr.

Bu yllar ierisinde anlyoruz ki devlet salk tekilat kurmak

yolunda kararldr. Bu suretle byk merkezler dnda birok tara

ehir ve kasabas devletin salk hizmetinden yararlanma ansn


9/23

19. YZYLDA OSMANL SAGLIK TEKiLATLANMAS 193

elde edebilecektir. lkemizdeki salk hizmetlerinintekilatlanmas asndan bu giriim tarihsel ynden son derecenemlidir. Bu dnemde devletin taraya gtrmek istedii salkhizmetinin ne tr ve biimde olabilecei konusunda sylenebilecekolan, devletin salk hizmetini henz kurumsal bir olgu olmaktanok, bireysel, daha ak bir ifade ile bir "hekimlik" olgusu olarakgrddr. Devlet salk hizmeti gtrmeyi yalnzca "hekimtayini" olarak alglamaktadr. Taraya salk elemanlar veyaplanmasyla bir "hizmet birimini" ulatrma dcesi henz

ortada yoktur; belki de salk hizmeti retmek iin byle birgiriime gidilmesinin gereklilii bilinmemektedir.

Salk hizmetinin hekim tayini eklinde deerlendirilmesikukusuz arkasndan bunun gereini yerine getirmek eklinde birhamleyi getirecektir. Yani hekim saysn oaltarak ehir vekasabalara hekim grevlendirmek: yleyse Osmanl'nn nceliklehekim ihtiyacn karlar sayda hekim yetitirmesi gerekmektedir.O dnemde kamudaki en nemli hekim grubu ordu mensubu

hekimlerdir. Bunun dnda yine saylarnn ok fazla olduklarsylenemeyecek serbest ve dier kamu hekimleri araclylataraya salk hizmeti gtrmek gibi bir politikay yerine getirmekimkanszdr. Serbest alan hekimlerin byk ounluu daecnebidir. te bu ortam ierisinde ilk nce hekim yetitirmek,

bunun iin de bu hekimlerin yetiecei askeri tp okulu dndaaskeri olmayan, sivil nitelikte yeni bir tp okulunu amakgerekmitir.

Bylelikle ehir ve kasabalarda grevlendirilmek zere hekimyetitirecak 1866 ylnda sivil nitelikteki ilk tp okulununalmasna karar verilir. Bu okulunun almasna ilikin resmi birdevlet belgesi, okulun alma amac ve devletin stlendii yeni

politik misyonun gstergesi olmas asndan son derece nemlitarihsel bir belgedir.

Sadrazamlk tezkeresi olarak, okulun almasyla ilgili gerekesz konusu devlet belgesinde ak biimde dile getirilmitir.Tezkerede yer alan ifadelerden bir blm yledir: "Padiahhazretlerinin yksek himayeleriyle taralar iin hekimler

yetitirmek zere Mektebi Tbbiyei Mlkiye adyla bir


10/23

194 ERDEMAYDIN

dershane kurulmasnn lzumu hakknda Mektebi Fnunu

Tbbiye-i ahane Nezareti 'nin tezkeresiyle iliik tasar zerine

Yce Meclis'ten kaleme alnan kararname etraflca grlmek

zere zel bakanlar komisyonuna arzedildi. eriinden

anlalaca gibi, faydal tp ilimIerinin eitiminin

kolaylatrlmas ile eitim usullerine nem verilmesi son

derece gerekli olup, Mektebi Tbbye-i ahane'nin askeri hekim

yetitirmesi nedeniyle sivil halk iin zorunlu olarak ecnebi

hekimlerden istifade edilmektedir. Ne var ki, bunlarn yetenek

ve maharetleri genellikle halkn shhatini koruyacak derecedebulunmadndan, Allah'n ltfettii bu byk devletin

genilii lsnde ehir ve kasabalarda birer, ikier tabibe

ihtiya duyulduu ve halkn da bunlara memnuniyetle deiik

derecelerde maa vermeyi kabul ettii halde, pek ok yerde

doktor bulunmamaktadr. Bundan baka ecnebilerden tayin

edilen doktorlar da arasra askeri idareye alndklarndan

taralarda doktor says ok azalmaktadr. Pekok ehir ve

kasabalar olan byle muazzam bir devletin ehirlerindedoktorlarn ok yetersiz oluu ve sanat dalnda yetitirilen

talebelerin azl memleket ve milletin varlnn teminat olan

padiah hazretlerinin yce himmetine nisbetle asla uygun

grlmeyeceinden byle bir Mektebi Tbbiye-i Mlkiye'nin

kurulmas uygun olacaktr. Sunulan tasarnn temel esaslar

gznnde bulundurularak bu gibi mektebler iin kolayca

imdiki Mektebi Tbbiye-i ahane rencilerinin saysn

artrmakla amaca ulalabilirse de, bu yolla say ne kadarartrlrsa masraflar da birlikte artacak ve bunu devlet btesi

kaldramayacaktr. Ayrca Mektebi Tbbiye-i ahane'ye alnan

rencilerin mezun olduklarnda askeri hizmete atanarak bu

yolla ilerleyecekleri amacyla okula girdiklerinden, sivil alanda

kullanlmak istenenler askeri alandaki rtbe ilerlemesini

gznnde tutarak bu hizmeti istemeyeceklerinden, belediye

hekimleri iin ayr bir dershane almas, gnn artlarna gre

masraf ksmak iin bu rencilerin geceleri okulda kalmaypdier okullar gibi maasz olarak gndzleri devam etmeleri,

ayrca askeri hekimlikteki rtbe ilerlemesine karlk olarak

bunlara baz ayrcalklarn tannmas uygun olacaktr. (..)

daresi Mektebi Tbbiye-i ahane'ye braklmak ve kacak


11/23

19. YZYLDA OSMANLl SAGLIK TEKLATLANMASI 195

doktorlarn grevlendirme ekli sonradan kararlatrlmakzere bu okulun derhal kurulmasyla arzedilen tasarhkmlerinin tatbik mevkiine konulmas ve gereklirencilerin alnmasnn sratle yerine getirilmesi.." (4,5)

Sadrazamlk tezkeresinde Mektebi Tbbiye-i Mlkiye'nin yanisivil tp okulunun kurulu gerekesi ak biimde dile getirilmitir.Devlet, kasaba ve ehirler olarak tm taraya hitap edecek ekildehekim grevlendirerek salk alannda bir hizmet ata ngerekletirmek istemektedir. Metinde yer ald ekilde taraya

gnderilmek istenen hekimler "Belediye"lik messesi ierindeistihdam edilecek olsa gerek. Devlet yeni okul al ve eitimiiin ekonomik olanakszlktan szetmektedir. Bunun iin zmyolu ararken, grevlendirecei hekimlerin maan demeyi o andahenz planlamamaktadr. Tezkerede, "Halkn da bunlaramemnuniyetle deiik derecelerde maa vermeyi kabulettii "ne deinilmektedir. Buradaki gibi, hekim maalarnn halktarafndan stlenileceini sylemek; gerekte, sz konusu parann

belediyeler tarafndan karlanacan atfta bulunmak demektir.Metnin daha ilerisinde grevlendirilecek hekimler iin "belediyehekimleri" tabiri kullanlmtr. Yukarda da Tababeti Belediyecrasna Dair Nizamname'de de yer alan hkmdeki gibi devlettaradaki hekimlik hizmetini belediyeler araclyla salamaydnmektedir .

1866'da alp, 1867 Trke olarak eitime balanmasndan

sonra Mektebi Tbbiye-i Mlkiye ilk mezunlarn 1874'de verir.Okuldan ilk olarak 25 hekim mezun olur. 1909'a kadar bu oku1'danmezun olan toplam hekim says 725 olacakdr, ki bu rakamn bilene kadar kk olduu ortadadr (6). Dier yandan okul dahamezunlarn vermeden nce, 1871'de, Tezkere belirtilmi olduugibi bu hekimlerin grevlendirilme biimini belirler. "MemleketTabibi" ad altnda grevlendirilecek olan bu hekimler araclylalkemizde salk tekilatlanmasnn ilk adm atlr.

Memleket Tabiplii

Osmanl idaresi, 1871'de, bir nizamname 'araclyla tarayahekim tayin iini ve bu hekimlerin grevlerini belirler. Ad dare-iUmumiye-i Tbbiye Nizamnarnesi (7) olan bu ynetmelie gre


12/23

196 ERDEM AYDIN

L

devlet "Memleket Tabibi" ad altnda il ve ilelerde hekim

grevlendirecektir. Tp Tarihimiz asndan bu olay ne kadar

nemli ise ayn ekilde Memleket Tabiplii anlay da o ekilde

nemlidir. Aada ynetmeliin tm metninde grlecei gibi

devlet hekim tayin etmekle birlikte salk hizmetinde yeni bir

anlay da gerekletirmektedir. Memleket tabiplerinden beklenen

hizmet ve grev klasik tedavi edici hekimlik anlayndan te bir

anlaytr. Bu anlay yukarda deindiimiz dnya gelimelerine

bir hayli paralel bir tp ve salk hizmeti anlaydr. Bunu,

bugnk yaklammzia halk sal anlay olarak

deerlendirebiliriz. Devlet memleket tabiplerini grevlendirirken

onlardan yalnzca tedavi edici hizmet beklememektedir. Onlardan

beklenen dnemi koullarnda ayn zamanda bir halk sal ya da

koruyucu salk hizmet anlaydr. Hatta denebilir ki hekim

tayininde asl ama budur ve tedavi edici hekimlik hizmeti devlet

iin ikincil bir hizmettir.

dare-i Umumiye-i Tbbiye Nizamnamesi

1- stanbul'da belediye, illerde valiler tarafndan Umuru

Tbbiye Mlkiye Nezareti ile grlerek snrlar belirlenen her bir

mahalde bir memleket tabibi bulunacak ve gerektii mahallerde

memleket tabiplerinin refakatine birer tabip muavini de tayin

olunacaktr.

2- Memleket tabiplerinin ve muavinierinin maalar

memuriyetlerinin bal olduu blgedeki belediye tarafndan

denecektir.

3- stanbul'da belediye ve illerde hkmet yetkilisi tarafndan

snr belirlenmi olan blgelerde belediyeler tarafndan, Belediye

Eczahanesi adyla birer eczahane alacak ve belediyeye ait olduu,

bir tabela ile giri kapsnn zerinde belirtilecektir.

4- Memleket tabiplerinin seilme usul ve koullar ile

eczahanelerin tahsisat zel nizamnamelerle belirlenecektir.


13/23

19. YZYLDA OSMANL SALlK TEKiLATLANMAS 197

!vlemleket tahiplerinin grevleri

5- Memleket tabipleri belediye tarafndan tayin ve ilan olunanyerde haftada iki gn parasz olarak hastalar muayene edecek ve

bu srede zengin-fakir hi kimseden para almayacaktr.

6- Parasz muayene gnlerinde tabip veya yannda muavinibulunur ise onun tarafndan cret alnmadan a yaplacaktr.

7- Tabip, ister zengin ister fakir olsun bulunduu ye~egelemeyecek kadar hasta olanlarn evlerine gitmek zorundadr.

8- Tabibi evine aran kimseler fakir ve aciz deil ise mahallibelediye tarafndan tespit edilen ve Umuru Tbbiyeyi Mlkiyetarafndan tasdik olunan tarife dorultusunda tabibin cretinidemek durumundadrlar.

9- Hakl bir gerekesi olmadan memleket tabibinin mevcutyasalara uymamas grevden uzaklatrlmasna neden olur.

10- Memleket tabibi blgesinde yaylmakta olan bir has-talhemen mahalli hkmet yetkilisine ve gerekli mahallere telgrafla,telgraf bulunmayan yerlerde mmkn olan en hzl ekilde

bilgilendirmekle; salgn hastaln tabiatn ve tbbi kaidelerdorultusunda gerekli tedbirleri hkmet yetkilisinin onay ileyerine getirmeye mecbur olduu gibi baka blgeye yaylma ya dagrev blgesi dndaki salgn hastalklarda yine hkmetyetkilisinin emri zerine, salgn blgesine gidip salgnn nedeni ve

nne geilmesiyle ilgili gerekli tedbirleri derhal mahalli hkmetyetkilisine bildirmek ve Nezareti Tbbiyeyi Mlkiye'ye bilgivermekle de ykmldr.

11- Salgn hastaln ortaya kt ve devam ettii blgeleregidecek olan memleket tabibinin grevinin nem ve sresine gredenmesi gereken harcamalar, grevlendiren hkmet yetkilisinin

bulunduu mahaldeki belediye tarafndan karlanacaktr.

12- Memleket tabibi grev yapaca blgenin toporafyasnrenmeye ve bir salgnn varlnda bunun neden meydanageldiini ve devam ettiini tespit etmekle grevlidir.


14/23

198 E R D EM A Y D IN

13- Memleket tabibi grev blgesine vardktan dokuz ay sonra

blgesi hakkndaki incelemeleri ve dncelerini bir rapor halindeve Nezareti Tbbiyeyi Mlkiye'ye bildirmeye mecbur olduu gibi

ayda bir kez blgesiyle ilgili tbbi tespitlerini en yksek Nezaret

grevlisine bildirmekle grevlidir.

14- Memleket tabibinin Nezaret'ten kendisine gnderilen

emirlere itiraz etmeye yetkisi olsa da, yeni emir gelene kadar

mevcut emri deitirme veya erteleme hakkna sahip

olamayacaktr.

15- Memleket tabibinin, Nezaret'ten alaca emirler

dorultusunda grev blgesi ierisinde gerekli tbbi tedbirlerin

alnmas konusunda yerel hkmet yetkilisini uyarmaya hakk

olacaktr.

16- eri hakim ve kanunlarn talep ve emri dorultusunda

memleket tabibinin cinayet olaylarnda yapaca incelernelerin usul

ve grevi zel bir talimat ile yaplacaktr.

Belediye Eczahanesinin dare ekli

17- Belediye eczaneleri, diplomas olan bir eczacnn

idaresinde ve memleket tabiplerinin denetimi altnda bulunacaktr.

18- Belediye eczahanelerine gereken ila ile malzemeler, tab ip

ve eczacnn bildirimiyle bedelleri mahalli belediye tarafndan

karlanarak ve Tbbiyeyi Mlkiyeyi Nezareti'yle grlerekstanbul'daki merkezi eczahaneden temin edilecektir. Alnan ila ve

malzemeler belediyenin kontrol altnda olacak ve ilgili idare alt

ayda bir eczahanenin muhasebesini inceleyecektir.

19- Fakirlere verilen reeteler tabip tarafndan onayland

takdirde ilalar, eczahane tarafndan cretsiz verilecek ve bu

reeteler her hafta eczac tarafndan belediye bakanlna venahiyelerde nahiye mdrlne gsterilip, tasdik ettirilecektir.

20- Ekonomik durumu yerinde olan hastalarn reetedeki

ilalar creti alnarak verilecek.

Nizamnamenin hkmlerinde de izlendii gibi memleket

tabipleri hem koruyucu, hem tedavi edici salk hizmetlerini


15/23

19. YZYLDA OSMANL SAGLlK TEKiLATLANMAS 199

birarada yrtmekle grevlidirler. Halk sal ya da koruyucusalk hizmetleri bylelikle sistemli bir tbb uygulama halinegelmesi arzu edilmektedir. Bylelikle, devletin, memlekettabipliini -nemli lde- koruyucu salk hizmeti anlayerevesinde ekillendirmesi salk tekilatnn kurulmas ile halksal hizmetleri arasnda lkemizde ciddi bir paralellik ortayakt sylenebilir.

Kukusuz memleket tabiplii kurulmasnn sonucu hekimlikmeslei ile devlet arasndaki ilikide ortaya kan nemli bir olgu

da hekimliin sistemli olarak, artk bir devlet memuriyeti eklini dealyor olmasdr. Yine idari anlamda karmza kan bir bakatarihsel tespit memleket tabiplerinin yerel mlki amirden ok,merkezden emir alyor olmalar ve mlki amirinin danmanniteliinde olmalardr. lkemizde salk tekilatlanmasnnyerlemesiyle karmza kan bir baka nemli unsur hekimlere,yine sistemli biimde Adli Tabiplik grevinin de verilmesidir.Tm bunlar ileriki yllarda lkemizdeki salk hizmetlerinin tara

ve krsal kesimdeki tekilatlanmasnda devaml yer alan birer ilkuygulamalardr.

Dier yandan Devlet, lke genelinde resmi olarak hekimgrevlendirmesine ramen nemli maddi bir ykn altnagirmemektedir. Memleket tabiplerinin maa ve gerekli baka bazharcamalarn bedellerini demekle belediyeler ykml klnmtr.Dier taraftan memleket tabiplerinin ilerini yrtecekleri mekan

belli deildir. Olasdr ki, hizmet verilecek mekanlarn temini debelediyelere braklmtr. Anlalyor ki, memleket tabipliiaraclyla gerekletirilen salk tekilatlanmasnda Devlet halknsalk sorunlarn zmlemeye giderken sanki bir organizasyongrevi stlenmekte, maddi harcamalara karmamaktadr. Ancaksalk sorunlar karsnda sorumluluk alma sreci balamtr vezamanla devlet bu konudaki varln belirginletirecektir. 1888'denitibaren memleket tabiplerinin maalar dorudan devlet tarafndan

denmeye balanr. Bu arada, grevdeki hekimlerin devletmemuriyeti sicilleri tutulur ve bu hekimler kaza, liva, vilayet tabibive mfetti snf olmak zere drt snfa ayrlr (8).


16/23

200 E R DE M A Y D IN

Osmanl idaresi salk tekilatlanmasna gitmesi bir defada

kolayca ekillenmi deildir. Uygulamada istenilen sonular

istenilen dzeyde alnamam ve yeni giriimlere gereksinim

duyulmutur. Tekilatn de v ve yetkileri, yaplanmas yansra

adlandrma ve tanmlamalar da deiimler geirmitir. 1882 ylnda

dare-i Shhiye Hakknda Rumeli arkyeye Mahsusu KanunVelayet (9) adn tayan dzenlemenin bir blm "Kaza Tabib veCerrahIarna Dair" altbaln tamakta ve salk

tekilatlanmasnda kazalarda hekimlerin grevlendirilmesine ilikin

kkmleri iermektedir. Bu hkmler yledir:1- Her bir kazada bir tabip veya cerrah bulunur.

2- Gerektii durumda dahiliye mdr shhiye meclisiyle bir-

likte livalarda mevcut olan kazalarn shhi taksimatn tesbit

edebilir.

3- Kaza hekimleri shhiye meclisinin reyiyle dahiliye mdri-

yetinin teklifi zerine vali tarafndan tayin olunur.

4- Kaza cerrahIar ad geen meclisin teklifi zerine dahiliye

mdriyeti tarafndan tayin olunur.

5- Cerrahlar dorudan doruya kaza hekimlerinin gzetimi

altnda sanatlarn icra ederler.

6- Kaza tabibleri shhiye meclisinden almakta olduklar emir

ve talimat icra ile bulunduklar kazalarn ahvali shhiyesini 3 ayda

bir rapor dzenleyip bunu takip eden ayn sonundaki l5'incigne kadar gnderirler. bu rapora bir de kaza dahilinde ad geen

ay zarfnda doanlar, salgn-bulac hastalklara yakalananlarn

ve lenlerin istatistiki cetvelleri eklenir.

7- Kaza tabibi mahalli hkmetin genel salk denetimi

grevinde yardm eder.

8- Kaza tabibi a usulnn icrasna nezaretle evine gelerek

kendine muayene ettirilen fakir hastalara parasz bakar ve gerekli

acil ihtiyalarn yerine getirir. Gerektiinde bunlarn evlerine de

gidip parasz tedavi etmeye mecburdur. Maddi durumlar yerinde

olanlardan zel nizamnameye uygun olarak cret alnr.


17/23


9- Kaza tabibi grevli olduu kazann ky says 30-50 kadarise 3 ayda bir, daha fazla ise 4 ayda bir tmn dolap muayeneeder ve genel salk kurallarna uygun olunup olunmadn teftieder. Bir salgn hastaln ortaya ktn grnce hemen shhiyemeclisini bilgilendirir ve yayld yere hi olmazsa 5 gnde birgidip hastalara tbbi yardm yapar. Sa olanlara gerekli shhitalimatlarn verir. Bunun yannda salgnn nne geilmesiamacyla gerektiinde belediyeyi baz nlemlerin alnmasna daveteder.

10- Kaza dahilinde kaza tabibi, belediye ve mlk amirtarafndan yaplacak davet zerine gerekli muayene ve teftileriyapar. ibu vazife kaza tabibi bulunmad durumda belediyedoktoru ya da serbest alan bir hekime yaptrlr.

11- Kaza cerrahIar kaza dahilinde a yapmaya mecburolduklar gibi kaza tabibleri tarafndan kendilerine verilen emri deyerine getirmek zorundadr.

Hkmet Tabiplii

Osmanl dneminde, Devletin salk alannda lke apndargtlenmesi ve tara-krsal kesime hizmet gtrmesi olgusu yllargetike daha iyi ekillenmeye balar. Yaklak 40 yl kadar sonraDevlet salk tekilatlanmas iin Vilayeti dare-i ShhiyeNizamnarnesi (lO) adn tayan yeni bir nizamname dahayrrle sokar. 1913 ylndaki bu nizamname memleket

tabipliini ya da genel ifade ile salk tekilatlanmasnn daha iyiorganize etmeyi hedefler. Sz konusu yeni nizamname hizmetanlay ynnden ok fazla deiiklik yoktur. ilk dikkati eken"Memleket Tabiplii" unvanndan vazgeilip yerine "HkmetTabiplii" adnn kullanlmasdr. Bir ikincisi il merkezinde "SalkMdrl"nn kurulmasdr. Bir dier nemli yeni ge ise ilekasabalardaki salk sorunlarnn grlp, gerekli giriimlerininyaplmasn salayc ve bir tr toplum katlmn salayan "Shhiye

Meclisleri"nin kurulmasdr. Bu nizamname dorultusunda 1913ylndan itibaren il merkezlerinde salk mdrlkleri kurulur.Bylelikle, bata koruyucu ve evre sal hizmetleri olmak zereil genelinin tm salk ilerinden idari ynden Salk Mdrlerisorumludur. Salk Mdrleri ildeki fabrika vb. iyerlerinde alan


18/23

202 ERDEMAYDIN

iilerin salk durumlaryla ilgili denetlerneler yapmakla da

ykmldrler.Vilayeti dare-i Shhiye Niza11l11anesi

1- Her ilde bir shhiye mdr, hkmet tabipleri ve meclisi

shhiye bulunur.

Shhiye Mdrleri

2- Shhiye Mdr ildeki salk ilerinin sorumlusudur.

Shhiye Mdr Genel Shhiye Mdriyetine bal olmaklaberaber, valiler ildeki salk ilerini kanun ve nizamlara uygun

olarak shhiye mdrlerini istihdam ederler ve herhangi bir salk

sorunu karsnda shhiye mdrnn grn alrlar.

3- Shhiye mdrnn Dahiliye Nezaretine bal Shhiye

Mdriyeti Umumiyesi ile olan ilikisi idari olarak vilayet

kanununun yirmibirinci maddesi hkmleri dorultusundadr. Liva

ve kazalardaki hkmet etibbas ildeki shhiye mdrne balolup, zel durumlar dnda Shhiye Mdriyeti Umumiyesi ile

gremezler.

4- Hkmet tabibi olmayan mahallerde, belediye tabibi

hkmet tabiplii vazifesiyle ykmldr.

5- Shhiye mdr senede iki defa grevli bulundu ili tefti

eder; tespitlerini Shhiye Mdriyeti Umumiyesi'ne bildirir ve her

sene ubat ayndan evvel ilin salk durumu ve bununla ilgilibilgileri gnderir.

6- A nizamnamesi ve talimatnamesine bal olarak il

dahilinde genel iek asnn yaplmas, fenni temizlik ve

arndrmalarn yaplmas, salgn hastal! klarn nlenmesi,

tecrithanelerin kurulmas, doumlar oalp-azalmas nn

nedenlerinin tetkiki, okul-hastane-darlaceze-han, otel vb., eczane-

sthane, gda imalathaneleri-fabrikalar ile belediyenin temizlik

hizmetlerinin ilgili yasa hkmlerine gre olmas ve hkmet

etibbasna verilen her trl malzemenin fennen uygun olarak

korunmasnn salanmas shhiye mdrnn grevlerindendir.


19/23


7 - Shhiye mdr amele salnn temini iin ildeki fabrikave tezgahlardaki salk koullarn tefti ve bu gibi sanayimesseselerinin yeri ve biimi konusunda salk kanun venizamlanna uygun olmasna dikkat eder.

8- Yiyecek ve ieceklerin bozuk ve saf olmayanlar hakkndashhiye mdr tarafndan yaplacak mracaat mahalli hkmetyetkilisi ve belediyece derhal dikkate alnr gerekli yasal ilemyerine getirilir.

9- Shhiye mdr il ierisinde tababet ve uabatyla ilgilikanun ve nizamlara tamamiyle uyulmasn denetlemekleykmldr.

10- lmerkezinde, sancak veya kazalarda bulunan hkmetetibbas bulunduklar liva veya kazann genel salk durumundansorumludur.

11- Hkmet tabipleri grevli olduklar blgede genel salk

durumunun tetkiki, tababat ile ilgili kanun ve nizamnamelereuyulup uyulmadna dikkat, a nizamnamesi gerei alarndzenli yaplmasnn salanmas, halkn ve amelenin salkkoullarn aratrma ve gereini yapmak, okul ve snaimesseselerin yer ve ina tarznn salk nizamlarna uygun olupolmadnn kontrol, yiyecek-ieceklerin sala uygun olupolmadnn teftii ve bu konuda tebligatlar yerine getirme ve yerelshhiye meclisi kararlarn uygulama, adli vazife ile belediye tabibi

olmayan yerde bu grevi yerine getirmekle ykmldr.12- Hkmet etibbas grevli bulunduklar blgede salkla

ilgili grlenleri, doum ve lm saylarn her ayda bir ayrntlbir rapor ile tanzim edip shhiye mdrlne gndermekleykmldr.

13- Hkmet etibbas grev blgesinde eczaneleri teftiyannda dipIomasz tabip, eczac, ebe, dii ile kanunlara kar

gelerek ila yapanlar aratrp takip ederek cezalandrlmas iinyerel hkmet yetkiliIerine/shhiye mdrlerine ihbar ve takibinikeyfiyet ederler.


20/23

204 ERDEM AYDIN

14- Hkmet etibbas grev blgesinde salgn hastalklarn

nne gemekle ykml olup askeri etibbann olmad yerlerdeaskeriyeye ait muayeneleri de yaparlar.

Vilayet Slliye Meclisi

15- Vilayet Shhiye Meclisi: Vilayet shhiye mdr, merkez

vilayet belediye reisi, maarif mdr, nafa bamhendisi, baytar

mfettii, karantina tabibi, en byk rtbeye sahip askeri tabip,

hkmet tabibi, belediye tabibi, hastane batabibi, serbest alan

iki veya tabip, serbest alan eczac ve belediye eczacsndanoluur. Bu meclise vali veya vekil olarak shhiye mdr bakanlk

eder.

16- Liva Shhiye Meclisi: Mutasarrf, belediye reisi, hkmet

tabibi, liva mhendisi, idadi mdr, maarif mfettii, askeri tabip,

hastane batabibi, karantina tabibi, belediye tabibi, serbest alan

bir veya iki veteriner hekim, serbest alan bir eczac ve belediye

eczacsndan oluur.17- Kaza Shhiye Meclisi: Kaymakam, belediye bakan,

hkmet tabibi, hastane tabibi, karantina tabibi, belediye tabibi,

serbest alan bir tabip, veteriner hekim, serbest alan eczae ve

bir belediye eezasndan oluur. Liva ve kazalarda mutasarrf ve

kaymakam meclise bakanlk eder.

18- Ad geen Shhiye Meclisi vilayette vali veya shhiye

mdrleri, sancakta mutasarrf, kazalarda kaymakam tarafndanyaplan davet zerine haftada bir, lzumunda daha sk toplanr.

19- Shhiye Meclislerine gr ve reyi alnmak zere

gerektiinde baka kiiler de davet edilebilir.

20- Shhiye Meclisinin balca grevleri: Bulunulan mahallin

salk durumunu grmek, halkn zellikle de kyllerin salk

durumlarn tetkik ve olumsuz salk koullarnn ortadan

kaldrlmas iin gereinin tesbiti, nfusun artrlmas konusuylailgilenme, salgn hastalklarn nne geilmesi ve bunun iin

gerekli salk messeselerinin kurulmas, frengi, stma ve verem

salgn hastalklarn yok edilmesi iin gereinin tesbitidir. Vilayet

shhiye meclisinin kararlar vilayete, liva ve kaza shhiye


21/23


meclisinin kararlarndan izne gerek olmayanlar mutasarrf ve

kaymakam, izne gerekli olanlar vilayete bildirilerek icra edilir.lave Maddeler

Salgn hastalklarn onune geilmesi ancak temizlik vetebhirata fevkalade dikkat ve uyularak salanabileceinden vilayetve sancak belediyeleri mkemmel bir "Etv" bulunmak zere hertrl tebhiriye vastasyla donatlm bir tebhirhane inasna vekazalarda nfusa gre form ol cihaz ve plvelizatrler ve antiseptik

ilalar temini ile tefrithane tesisine alacaklardr.21- Belediyeleri msait ve fenni heyeti bulunan byk

ehirlerde han, otel, hamam, apartman gibi mesken/umumi yerlerininaat eklinin salk ile o erevedeki talimatname kurallarnauygun olup olmad belediye ve hkmet etibbasnca tetkikettirilir. Bilhassa uzak kasabalarla karinelerde meskenlerin hava veziyaca ihtiyacn temin edecek surette inaasna ve su yolununkapal kalmasna ve aptesthane ve su yolunun kapal bulunmasnadikkat ve su yolu bulunmayan kasabalarda bunlar tesis ettirmeyegayret shhiye mdr ve hkmet ve belediye etibbasnnvazifelerindendir.

21- Vilayetler ierisinde yeniden inaa olunacak hastahane,bimarhane, telkinhane, darlaceze, eytamhane vesair bu gibimahallerin shhiye planlar mahalli shhiye meclisince tanzimolunduktan sonra mmkn olduunda bir kere de vilayet

makamnca fenni koullar ve shhiye asndan tetkik ettirilir.

22- Bir ehre yeni su getirtilip, datm yaplmadan ncesuyun muayenesiyle tahliline ve kaynak civarndaki arazinintesbitine dair tanzim edilen raporlar bir kere de vilayet makamncafenni koullar ve shhiye asndan tetkik ettirilir.

Grld gibi 1913 ylnda yaplan yeni dzenlernede de yenifarkl bir unsur yoktur. Memleket tabipleri gibi hkmet tabiplerine

de biilen grev ve sorumluluk hem tedavi ci edici hekimlik hem dekoruyucu hekimlik hizmetleridir. Hkmet tabiplii eklindekiatamalarn yapld dnemde dikkat eken yeni bir kurumlamada Shhiye Meclisleridir. Shhiye Meclisleri Cumhuriyetdneminde, nce "Umum Hfzsshha Meclisi" (l I) daha sonra


22/23

206 ERDEM AYDIN

Sosyalletirmede L ISalk Kurullar L I (Salk Ocaklarnn bulunduu

kylere kadar) olarak yer alr (12).SONU

Osmanl dneminde tara salk tekilatlanmasna ilikinolarak sonuta unlar syleyebiliriz: Bu dnemde salk hizmetive tekilatlanmasndan anlalan daha ok, tarada hekimgrevlendirilmesidir. Devlet, hekim temininiyle vatandalarnsalk sorunlarna zm getirme aray ierisindedir.

Grevlendirilen hekimler bata salgn ve bul ac hastalklar olmakzere salkla ilgili gelimeler konusunda devletin taradaki gzkula, resmi grevlileridir. Bu suretle tara salk hizmeti iingerekli temel unsurlardan biri olan -en azndan hekimlere mahsus-salk personeli ihtiyacn giderme yolunda admlar atlm olur.Buna karn Osmanl salk tekilatlanmasnda hizmet binas, tbbimalzemesi, ara-gereci, yardmc salk personeli ile btnlemi

bir salk nitesini kurmas koruyucu ve tedavi edici hizmetlerin

belli bir program dahilinde yrtlmesi gibi unsurlar henz yoktur.Gnmze k tutmas asndan tekrar vurgulanmas gereken,lkemizdeki bu salk tekilatlanmasnn temel zelliklerinden

birinin koruyucu (halk sal) ve tedavi edici hizmetleri tara-krsal kesimde birarada sunma niteliinde olmasdr.

KAYNAKLAR

1- Brockington F. The History of public health. In: The Theory and Practice of Public

Health. Ed. Hobson W. 4th ed. Oxford Uni. Press London 1975. 1-7.

2- ehsuvarolu BN. Demirhan AE, Gresever Ge. Trk Tp Tarihi. Ta kitaplk-

yay. ltd. ti. Bursa 1984, s. 21-3.

3- Tababet- Belediye crasna Dair Nizamname. Dstur Tertip I, C. 2. 814-6.

4- Ergin O. Trkiye Maarif Tarihi. e.2. Osmanbey Matbaas stanbul 1940. s. 364-5.

5- Unat EK, Samast M. Mekteb-j Tbbiye-i Mlkiye. .. Cerrahpaa Tp fak. Yay.

stanbul 1990, s. 8-9.

6- Unat EK. Samast M. a.e. s. 45.

7- dare-i Umuniye-i Tbbiye Nizannanesi. Dstur Tertip ll, e. 2. 800-3.


23/23

19. YZYLDA OSMAN LI SAGLIK TEKiLATLANMAS 207

8- Memleket etibbas ve eczaclar hakknda nizamname. Sicilli Kavanin i935; ll: 304-

5.

9- dare-i Shhiye Hakknda Rumeli arkyeye Mahsusu Kanun Vejayel. Dstur Tertip i.

Zeyl3. 210-221.

10- Vilayet-i dare-i Shhiye Nizamnamesi. Dstur Tertip r , C. 5. 362-6.

i1- Umumi Hfzsshha Kanunu. TBMM Kavanin Mecmuas 1930;8:239.

12- Sosyalletirilmi Salk Hizmetlerinin Salk Kurullar Ynetmelii. RG.

i5.3.1 969/] 3 149.

Date post:	04-Jun-2018
Category:	Documents
Upload:	dinbilim
View:	213 times
Download:	0 times

Osmanli-Saglik-Teskilati

Documents