Public Disclosure Authorized - World Bank€¦ · 4.3. §¨ng ký m· sè thuÕ 26 4.4. Mua quyÓn...

36754

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

LêI C¶M ¥N

B¸o ço nμy lμ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét tËp thÓ çc ç nh©n, ®èi t¸c vμ tû vÊn cñaChû¬ng Tr×nh Ph¸t TriÓn Kinh TÕ Tû Nh©n (MPDF).

Çc ®ång t¸c gi¶ cña b¸o ço nμy lμ «ng Nick Freeman, «ng NguyÔn V¨n Lμn vμ bμNguyÔn H¹nh Nam. Bμ NguyÔn Phû¬ng Quúnh Trang - MPDF vμ bμ Amanda Carlier -Ng©n Hμng ThÕ Giíi (WB) lμ nh÷ng ngûêi ®· khëi xûëng vμ ph¸c th¶o phû¬ng ph¸pnghiªn cøu cho dù ¸n nμy. Bμ NguyÔn Phû¬ng Quúnh Trang còng lμ ngûêi chÞu tr¸chnhiÖm gi¸m s¸t chung cho dù ¸n.

¤ng TrÇn Thanh S¬n (WB) ®ãng vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh vμ lËp mÉu nghiªncøu. Bμ NguyÔn H¹nh Nam, bμ Lª BÝch H¹nh vμ «ng Dû¬ng Thμnh Trung (MPDF) ®· trùctiÕp tham gia pháng vÊn çc chñ doanh nghiÖp. ¤ng Dû¬ng Thμnh Trung chÞu tr¸ch nhiÖmchÝnh trong viÖc nhËp vμ xö lý th«ng tin d÷ liÖu. Bªn c¹nh ®ã lμ sù ®ãng gãp kh«ng nhácña bμ §μo ThÞ Liªn (MPDF) vμ bμ TrÇn ThÞ Ngäc Dung (WB) trong viÖc s¾p xÕp çc cuécpháng vÊn víi çc chñ doanh nghiÖp. Bμ NguyÔn Quúnh Trang, bμ Phan ThÞ Thïy Chi vμbμ NguyÔn Thu HuyÒn còng ®· tham gia víi tû çch tû vÊn ®éc lËp trong viÖc rμ so¸t ®Óx¸c nhËn sù tån t¹i cña çc doanh nghiÖp ®· tham gia ®¨ng ký kinh doanh. Vμ cuèi cïnglμ sù gióp ®ì cña bμ Catherine McKinley trong viÖc biªn tËp l¹i b¸o ço nμy.

Nghiªn cøu nμy kh«ng thÓ hoμn thμnh nÕu thiÕu sù gióp ®ì tËn t×nh vμ çc gãp ý thÊu ®¸ocña rÊt nhiÒu doanh nh©n ë Hμ Néi vμ çc tØnh l©n cËn, nh÷ng ngûêi ®· dμnh thêi gianquý b¸u ®Ó tr¶ lêi çc c©u hái cña chóng t«i vμ chia sÎ kinh nghiÖm cña m×nh trong qu¸tr×nh ®¨ng ký. Hä kh«ng nh÷ng ®· gióp cho chóng t«i cã mét c¶m nhËn râ rμng h¬n lμnh÷ng h×nh dung ban ®Çu vÒ qu¸ tr×nh thμnh lËp doanh nghiÖp ë ViÖt Nam mμ cßn giópchóng t«i cã ®ûîc mét bøc tranh s©u s¾c, ®a d¹ng vμ nhiÒu chiÒu h¬n vÒ t×nh h×nh thùc tÕmμ chóng t«i muèn ph¶n ¸nh trong b¶n b¸o ço nμy. Do ®ã chóng t«i xin bμy tá lßng c¶m¬n tíi tÊt c¶ nh÷ng chñ doanh nghiÖp ®· s½n lßng tr¶ lêi pháng vÊn. Chóng t«i còng xinc¶m ¬n «ng Vò Anh TuÊn ë Tæng Côc Thèng Kª vμ «ng NguyÔn Lª Trung ë Trung T©mTh«ng tin Doanh nghiÖp cña Bé KÕ ho¹ch §Çu tû ®· gióp chóng t«i cã çi nh×n thÊu ®¸oh¬n vÒ viÖc thu thËp, ®èi chiÕu vμ b¸o ço çc con sè ®ûîc c«ng bè vÒ viÖc thμnh lËp vμ®¨ng ký doanh nghiÖp cña ViÖt Nam.

TÊt c¶ nh÷ng sai sãt trong b¸o ço nμy thuéc vÒ tr¸ch nhiÖm cña riªng çc ç nh©n ®ångt¸c gi¶.

i

môc lôc

lêi c¶m ¬n i

tãm t¾t v

chÛ¬ng I. §¡NG Ký THμNH LËP DOANH NGHIÖP ë VIÖT NAM: BèI C¶NH Vμ C¥ Së CñA Dù ¸N 1

1.1. Çc con sè cã tÝnh ®¹i diÖn ®Õn ®©u? 11.2. Nh×n vÊn ®Ò kh«ng chØ ë con sè 2

chÛ¬ng II. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU 52.1. Tiªu chÝ lùa chän mÉu 52.2. T×m kiÕm çc c«ng ty cßn ®ang ho¹t ®éng 62.3. Thu thËp d÷ liÖu 7

chÛ¬ng III. PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ “NH÷NG CON Sè C¤NG Bè” 93.1. Tæng côc Thèng kª 93.2. Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp 103.3. Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1 143.4. Suy ®o¸n vμ kÕt luËn vÒ giai ®o¹n 1 cña nghiªn cøu 173.5. Mét sè nguyªn nh©n lμm sai lÖch çc “con sè c«ng bè” 21

chÛ¬ng IV. PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ ÇC THñ TôC TRONG QUY TR×NH §¡NG Ký KINH DOANH 23

4.1. Chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh 234.2. §¨ng ký con dÊu doanh nghiÖp 254.3. §¨ng ký m· sè thuÕ 264.4. Mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” 26

chÛ¬ng V. NH÷NG PH¸T HIÖN VÒ HËU §¡NG Ký 295.1. Tãm t¾t thùc tr¹ng cña 47 doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn 295.2. Çc rμo c¶n 315.3. Thªm mét sè nhËn xÐt vÒ çc kÕt qu¶ ë giai ®o¹n 2 43

chÛ¬ng VI. KÕT LUËN 456.1. CÇn ph¶i cã nh÷ng sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c 456.2. Quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh cÇn gän nhÑ h¬n 47

Nguån tμi liÖu tham kh¶o 49

phô lôc 51

iii

danh s¸ch çc b¶ng, hép vμ h×nh vÏ

B¶ng sè 1: So s¸nh hai nguån thèng kª chÝnh vÒ çc doanh nghiÖp ho¹t ®éng ë ViÖt Nam 13

B¶ng sè 2: So s¸nh d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp cña TCTK vμ TTTT DN tõ n¨m 2000 - 2003 14

B¶ng sè 3: Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1 16

B¶ng sè 4: Çc doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m kÕ tõ 01/01/2000 ®Õn 31/12/2003 17

B¶ng sè 5: Nguån gèc cña doanh nghiÖp 30

B¶ng sè 6: Tû lÖ kh«ng hμi lßng víi c¬ së vËt chÊt 34

B¶ng sè 7: Çc doanh nghiÖp ®¨ng ký trong mÉu ®iÒu tra 51

B¶ng sè 8: Chi tiÕt vÒ vèn ®¨ng ký cña çc doanh nghiÖp trong mÉu 51B¶ng sè 9: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh 52B¶ng sè 10: Chi tiÕt vÒ vèn ®¨ng ký cña çc doanh nghiÖp trong mÉu 52B¶ng sè 11: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh ®èi víi

çc lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c nhau 52

Hép sè 1: Mét vμi ghi nhanh ë tØnh Z 20

Hép sè 2: Kh¶o s¸t thùc tÕ phßng ®¨ng ký kinh doanh cña Së KH-§T Hμ Néi 25

Hép sè 3: Quan ®iÓm cña c«ng ty luËt A 27

Hép sè 4: ThÕ giíi phøc t¹p cña doanh nghiÖp X vμ Y 28

Hép sè 5: ThiÕu ®Êt ®ai 33

Hép sè 6: Khã kh¨n ®Ó ®¶m b¶o thuª ®Êt dμi h¹n 33

Hép sè 7: Båi thûêng ®Ó gi¶i táa ®Êt 35

H×nh 1: BiÓu ®å m« t¶ qu¸ tr×nh ®iÒu tra 8

H×nh 2: Çc rμo c¶n chÝnh 32

ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n

iv

TãM T¾T

NhËn thøc chung cña nhiÒu ngûêi lμ khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam ®· ph¸t triÓnm¹nh kÓ tõ khi LuËt Doanh NghiÖp ra ®êi vμo n¨m 2000. NhËn thøc nμy chñ yÕu b¾tnguån tõ çc b¶n b¸o ço ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh ®¨ng ký doanh nghiÖp ®· dÔ dμng h¬n nhiÒu,vμ khi nãi tíi sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký thμnh lËp míi trong vßng bèn n¨m võa qua,ngûêi ta thûêng nãi tíi “con sè c«ng bè” s¸u ch÷ sè ®Çy Ên tûîng, qua con sè ®ã khu vùckinh tÕ tû nh©n cã vÎ lμ mét bøc tranh tû¬i s¸ng.

Tuy nhiªn, cã thÓ cã mét sè b»ng chøng cho thÊy khu vùc kinh tÕ tû nh©n kh«ng thËt hïngm¹nh nhû “con sè c«ng bè”. Cô thÓ lμ, mét sè yÕu tè nhû: mét doanh nh©n ®¨ng ký thμnhlËp nhiÒu doanh nghiÖp; rÊt Ýt hoÆc kh«ng hÒ cã sù theo dâi nh÷ng doanh nghiÖp ®· gi¶ithÓ vμ sù tån t¹i cña “çc doanh nghiÖp ma” (®ûîc hiÓu lμ nh÷ng c«ng ty chØ tham gia®¨ng ký nhûng thùc tÕ kh«ng ho¹t ®éng hoÆc nÕu ho¹t ®éng chØ thùc hiÖn b¸n hãa ®¬n®á kiÕm lêi), v.v... Nh÷ng yÕu tè nμy ®· thæi phång “sè c«ng bè” ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh.“Con sè c«ng bè” còng kh«ng cung cÊp ®ûîc bÊt cø mét th«ng tin g× vÒ viÖc çc doanhnghiÖp ®ang ho¹t ®éng cã ph¸t triÓn hay kh«ng vμ ph¸t triÓn ®Õn møc nμo. Tãm l¹i, sèlûîng giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh míi ®ûîc cÊp cã thÓ lμ mét phû¬ng ph¸p ®¸nhgi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña khu vùc tû nh©n nhûng phû¬ng ph¸p ®ã chØ cã thÓ ®ûa ra ®ûîch×nh ¶nh mét chiÒu cña mét hiÖn tûîng ®a chiÒu.

Trong bèi c¶nh nμy, Chû¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Kinh tÕ Tû nh©n (MPDF) vμ Ng©n hμng ThÕgiíi t¹i ViÖt Nam ®· quyÕt ®Þnh khëi xûíng mét nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh ®¨ng ký vμ thμnhlËp doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. Môc tiªu chÝnh cña nghiªn cøu nμy lμ nh»m hiÓu râ h¬nvÒ qu¸ tr×nh mμ çc doanh nghiÖp míi ph¶i tr¶i qua khi ®¨ng ký vμ ®Ó t×m hiÓu xem çcdoanh nghiÖp ph¸t triÓn nhû thÕ nμo sau khi ®¨ng ký; tõ ®ã cã ®ûîc mét bøc tranh râ nÐth¬n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò phÝa sau nh÷ng “con sè c«ng bè”. Phû¬ng ph¸p tiÕp cËn mμ chóngt«i sö dông ®· ®ûîc tr×nh bμy chi tiÕt trong Chû¬ng 2. Çc ph¸t hiÖn chÝnh ®· ®ûîc tr×nhbμy s¬ qua trong phÇn tãm t¾t s¬ bé nμy vμ ®· ®ûîc m« t¶ chi tiÕt h¬n trong Chû¬ng 3 vμChû¬ng 5. Chû¬ng 6 ®Ò cËp tíi mét sè nhËn xÐt kÕt luËn.

ÇC PH¸T HIÖN

C¬ së d÷ liÖu ®¨ng ký kinh doanh cßn yÕu kÐm

Nh÷ng “con sè c«ng bè” cÇn ®ûîc sö dông mét çch thËn träng, do çc c¬ së d÷ liÖu hiÖnt¹i cho viÖc ®¨ng ký kinh doanh cßn yÕu kÐm. Chóng t«i ®· sö dông çc con sè ®¨ng kýkinh doanh do Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp cña Bé KÕ ho¹ch §Çu tû (TTTT DN)cung cÊp vÒ viÖc thμnh lËp çc doanh nghiÖp míi lμm c¬ së d÷ liÖu ph©n tÝch ban ®Çu chonghiªn cøu nμy. Chóng t«i nhËn thÊy r»ng, mÆc dï çc con sè nμy m« t¶ tû¬ng ®èi chÝnh

v


x¸c tèc ®é çc doanh nghiÖp míi chÝnh thøc ®¨ng ký (vμ trong mét sè trûêng hîp lμ ®¨ngký l¹i) nhûng kh«ng ph¶i lóc nμo còng lμ chØ sè ®¸ng tin cËy minh häa quy m« - hay tèc®é ph¸t triÓn - cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam. Râ rμng lμ çc con sè hμng n¨mvÒ çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng cña Tæng Côc Thèng Kª (TCTK) thûêng nhá h¬n40% so víi çc con sè vÒ ®¨ng ký kinh doanh do TTTT DN cung cÊp. Møc ®é chªnh lÖchnμy kh«ng chØ do viÖc sö dông çc quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu kh¸c nhau mμ cßn v× çccon sè nμy ®ûîc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ çc hiÖn tûîng kh¸c nhau: sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ngký (trong trûêng hîp “con sè c«ng bè” cña TTTT DN) vμ sè çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t®éng (trong trûêng hîp “con sè c«ng bè” cña TCTK).

MÉu ®iÒu tra cña chóng t«i gåm 300 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trong ba n¨m tõ th¸ng 01n¨m 2000 ®Õn th¸ng 12 n¨m 2002 do TTTT DN cung cÊp, cho thÊy r»ng: 73,7% ch¾cch¾n hoÆc cã thÓ ®ang ho¹t ®éng; 13,7% ch¾c ch¾n hoÆc gÇn nhû ch¾c ch¾n ®ãng cöahoÆc kh«ng ho¹t ®éng; 15,7% vÉn cßn trong t×nh tr¹ng kh«ng râ rμng, mÆc dï chóng t«i®· cè g¾ng tèi ®a ®Ó x¸c ®Þnh. Cuéc ®iÒu tra nμy cho thÊy chØ cã 14 doanh nghiÖp (5%cña mÉu) ®· chÝnh thøc chÊm døt ho¹t ®éng. Vμ trong sè ®ã chØ cã 3 doanh nghiÖp (1%cña mÉu) ®· hoμn thμnh çc thñ tôc chÝnh thøc chÊm døt ho¹t ®éng kinh doanh. §iÒunμy cho thÊy qu¸ tr×nh chÊm døt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp hoÆc lμ rÊt khã kh¨nhoÆc hÖ thèng hiÖn t¹i kh«ng khuyÕn khÝch lμm viÖc nμy. Kinh nghiÖm trªn thÕ giíi chothÊy kho¶ng h¬n 5% çc doanh nghiÖp míi sÏ kh«ng ho¹t ®éng thμnh c«ng vμ cuèi cïngsÏ ®ãng cöa, thùc tr¹ng nμy lμ mét phÇn kh«ng thÓ tr¸nh khái trong vßng ®êi cña khèidoanh nghiÖp. §ãng cöa doanh nghiÖp lμ mét phÇn cña qu¸ tr×nh vËn ®éng mμ ë ®ã çcdoanh nghiÖp thμnh c«ng sÏ ph¸t triÓn cßn çc doanh nghiÖp kh«ng thμnh c«ng sÏ ph¶irót lui.

Cßn nhiÒu bÊt cËp hiÖn ®ang tån t¹i trong chÝnh c¬ së d÷ liÖu TTTT DN, nhÊt lμ vÒ vÊt ®ÒchÊt lûîng nhËp vμ lûu gi÷, cËp nhËt d÷ liÖu. Chóng t«i nhËn thÊy r»ng 39% çc doanhnghiÖp trong mÉu cña chóng t«i hiÖn ®ang ë t¹i çc ®Þa chØ kh¸c víi ®Þa chØ ®ûîc ghi trongc¬ së d÷ liÖu TTTT DN, thûêng lμ do viÖc chuyÓn ®Þa ®iÓm sau khi ®¨ng ký.

Çc doanh nghiÖp tham gia ®¨ng ký kh«ng ph¶i doanh nghiÖp míi ®Ûîc thμnh lËp

MÆc dï, con sè ®¨ng ký kinh doanh cao lμ mét dÊu hiÖu tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn cñathμnh phÇn kinh tÕ tû nh©n, nhûng còng kh«ng nªn sö dông nh÷ng con sè ®ã ®Ó ®¸nh gi¸tèc ®é ph¸t triÓn chung cña thμnh phÇn kinh tÕ tû nh©n. Trong çc doanh nghiÖp ®ûîc ®iÒutra, 16% çc doanh nghiÖp ®ûîc kh¶o s¸t ®· tõng ®¨ng ký kinh doanh trûíc khi Lu©tdoanh nghiÖp ®ûîc ban hμnh vμo th¸ng 1 n¨m 2000 vμ sau ®ã ®· ®¨ng ký l¹i. §ång thêi,cã kho¶ng 45% çc doanh nghiÖp mμ chóng t«i pháng vÊn ®· tõng tån t¹i dûíi h×nh thøckh«ng chÝnh thøc (vÝ dô nhû çc c¬ së kinh doanh hé gia ®×nh) vμ ®· quyÕt ®Þnh ®¨ng kýkinh doanh theo LuËt, do nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. ChØ kho¶ng 32% sè doanh nghiÖp mμchóng t«i pháng vÊn cã thÓ ®ûîc coi lμ do çc doanh nh©n thμnh lËp míi kÓ tõ khi LuËtDoanh NghiÖp ®ûîc ban hμnh.

vi

§i vμo ho¹t ®éng cßn cã nhiÒu khã kh¨n

Cuéc ®iÒu tra cña chóng t«i còng cho thÊy, çc doanh nghiÖp trong mÉu ®iÒu tra cñachóng t«i mÊt trung b×nh mÊt kho¶ng 50 ngμy (çc doanh nghiÖp nhê ®Õn çc nhμ cungcÊp dÞch vô th× kho¶ng 23 ngμy) ®Ó hoμn tÊt toμn bé qu¸ tr×nh xin ®¨ng ký vμ thμnh lËpdoanh nghiÖp, tõ viÖc xin giÊy ®¨ng ký kinh doanh ®Õn lóc ®ûîc cÊp quyÓn “hãa ®¬n ®á”®Çu tiªn ®Ó cã thÓ sö dông ho¸ ®¬n thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (VAT). §¸ng chó ý lμ sè ngμynμy nhiÒu h¬n sè ngμy ®¨ng ký ë ViÖt Nam thûêng ®ûîc nãi ®Õn - cã thÓ lμ do ®ã lμ sèliÖu ph¶n ¸nh thêi gian cÊp giÊy phÐp chø kh«ng ph¶i lμ toμn bé thêi gian cho qu¸ tr×nhthμnh lËp. ViÖc xin cÊp “hãa ®¬n ®á” lÇn ®Çu cã vÎ nhû lμ bûíc phiÒn to¸i nhÊt trong qu¸tr×nh thμnh lËp.

Cho dï gÇn ®©y ®· cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ, nhûng thêi gian ®Ó viÖc ®¨ng ký míi ë ViÖtNam vÉn cßn tû¬ng ®èi l©u nÕu xÐt theo tiªu chuÈn quèc tÕ. Çc thñ tôc hiÖn t¹i cÇn ®ûîc®¬n gi¶n hãa ®Ó cho phÐp çc doanh nghiÖp ®ång thêi cã thÓ xin ®¨ng ký con dÊu doanhnghiÖp, m· sè thuÕ vμ mua hãa ®¬n, vμ do ®ã cã thÓ rót ng¾n ®ûîc toμn bé thêi gian ®¨ngký. Çc thñ tôc ®ûîc ®¬n gi¶n hãa vμ viÕt thμnh v¨n b¶n râ rμng còng sÏ gióp gi¶m “çckho¶n phÝ kh«ng chÝnh thøc” thûêng n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh. Nh÷ngph¸t hiÖn trªn phï hîp víi nh÷ng sè liÖu ®ûa ra trong b¸o ço “Ho¹t §éng Kinh Doanh2005 - xãa bá çc rμo c¶n t¨ng trûëng”1.

Çc vÊn ®Ò hËu ®¨ng ký kinh doanh (®Êt ®ai, vèn, çc thñ tôc hμnh chÝnh) vÉn cßnlμ trë ng¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn

B¶n b¸o ço nμy còng cè g¾ng chØ ra çc trë ng¹i vÒ mÆt quy ®Þnh ®ang v« t×nh k×m h·msù n¨ng ®éng cña khu vùc tû nh©n vμ ®Ò ra çc çch thøc mμ ViÖt Nam cã thÓ lμm ®Ó c¶ithiÖn m«i trûêng ph¸p lý nh»m hç trî cho mét khu vùc kinh tÕ tû nh©n ho¹t ®éng m¹nhmÏ h¬n. Trong sè 47 doanh nghiÖp chóng t«i pháng vÊn, ®a sè ®Òu cho biÕt lμ lμm ¨n cãl·i nhûng gÇn mét nöa thÊy r»ng ho¹t ®éng kinh doanh khã h¬n nhiÒu so víi dù tÝnh ban®Çu. Tuy nhiªn, kho¶ng 90% vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng trªn lo¹i h×nh kinh doanh nhû lóc míithμnh lËp vμ chØ 10% ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ trong lÜnh vùc kinh doanh.

Mét phÇn tû sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi ®Õn viÖc t×m ®Êt ®ai hay c¬ së vËt chÊtthÝch hîp nhû lμ phÇn khã kh¨n nhÊt trong qu¸ tr×nh khëi nghiÖp. Chûa ®Õn 10% çcdoanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cã v¨n phßng trªn ®Êt riªng, cßn ®a sè hoÆc lμ thuª v¨nphßng, nhμ xûëng hoÆc lμ sö dông tμi s¶n riªng thuéc së h÷u cña nh÷ng ngûêi s¸ng lËp.Kho¶ng 11% çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn thuª l¹i ®Êt hoÆc c¬ së vËt chÊt cña çcdoanh nghiÖp nhμ nûíc.

KÕt qu¶ ®iÒu tra cña chóng t«i cho thÊy viÖc t×m ®ñ vèn ®Çu tû vÉn lμ th¸ch thøc lín ®èivíi çc doanh nghiÖp tû nh©n, c¶ trong giai ®o¹n khëi nghiÖp vμ ho¹t ®éng sau ®ã. §a sèçc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn kh«ng thÓ vay tiÒn ng©n hμng vμ hä tin r»ng viÖc khã

________________________________________________________

1 B¸o ço “ Kinh doanh n¨m 2005 – Xãa bá rμo c¶n t¨ng trûëng” cña Ng©n hμng ThÕ giíi, C«ng ty Tμi chÝnh Quèc tÕ vμ OxfordUniversity Press, Washington DC 2005.

Tãm t¾t

vii

tiÕp cËn çc kho¶n tÝn dông ng©n hμng ®ang k×m h·m triÓn väng ph¸t triÓn cña hä. Trëng¹i chÝnh dûêng nhû lμ thiÕu tμi s¶n cã gi¸ trÞ thÝch hîp ®Ó lμm thÕ chÊp.

NhiÒu doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho r»ng hÖ thèng thuÕ, ®Æc biÖt lμ viÖc cÊp quyÓn‘hãa ®¬n ®á’ VAT lμ phiÒn phøc vμ tèn thêi gian. VÒ thuÕ thu nhËp, mét sè doanh nghiÖpcho r»ng çc çn bé thuÕ thûêng ¸p ®Æt ra mét møc thuÕ mμ hä nghÜ lμ hîp lý, nhûngkh«ng dùa vμo çc con sè kÕ to¸n cña çc doanh nghiÖp (çc çn bé thuÕ cã xu hûíngkh«ng tin vμo çc con sè nμy). Theo mét sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn th× doanhnghiÖp kh«ng thÓ tuyªn bè lμm ¨n thua lç khi b¸o ço thuÕ vμ çn bé thuÕ thûêng chor»ng l·i cña doanh nghiÖp t¨ng hμng n¨m, do ®ã thuÕ thu nhËp n¨m sau ph¶i t¨ng h¬nn¨m trûíc.


viii

ChÛ¬ng I

§¡NG Ký THμNH LËP DOANH NGHIÖP ë VIÖT NAM: BèI C¶NH Vμ C¥ Së CñA Dù ¸N

NhËn thøc chung lμ khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam ®· t¨ng trûëng m¹nh mÏ kÓ tõkhi ban hμnh LuËt Doanh NghiÖp vμo th¸ng 01 n¨m 2000. NhËn thøc nμy chñ yÕu xuÊtph¸t tõ çc b¸o ço cho thÊy quy tr×nh ®¨ng ký ®· trë nªn dÔ dμng h¬n rÊt nhiÒu, vμ “consè c«ng bè” vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m qua lªn tíi s¸u ch÷ sè. Trªnthùc tÕ, “con sè c«ng bè” gÇn ®©y nhÊt vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi thûêng®ûîc ®Ò cËp trong nhiÒu b¸o ço nhû mét b»ng chøng chøng minh cho tiÕn tr×nh tù dohãa kinh doanh lÉn c«ng cuéc c¶i tæ nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam ®ang diÔn ra mét çch tÝchcùc vμ cã nh÷ng thμnh qu¶ thËt sù.

1.1 Çc con sè cã tÝnh ®¹i diÖn ®Õn ®©u?

Theo mét b¸o ço cña ChÝnh phñ ViÖt Nam, thêi gian trung b×nh ®Ó ®¨ng ký mét doanhnghiÖp tû nh©n ®· rót ng¾n rÊt nhiÒu, tõ 99 ngμy (trûíc khi cã LuËt Doanh NghiÖp) xuèngcßn 10 ngμy, vμ chi phÝ cho viÖc ®¨ng ký cña mét doanh nghiÖp míi còng gi¶m mét çch®¸ng kÓ2. B¸o ço “Kinh doanh n¨m 2005” cña Ng©n hμng ThÕ giíi l¹i ®ûa ra thêi gian®¨ng ký trung b×nh cao h¬n nhiÒu - kho¶ng 56 ngμy. Tuy nhiªn, çc thñ tôc ®¨ng ký kinhdoanh hiÖn ®¬n gi¶n h¬n, nhanh chãng h¬n vμ chi phÝ rÎ h¬n nªn cã nhiÒu doanh nh©nchÝnh thøc ®¨ng ký cho çc doanh nghiÖp hiÖn cã hay ®ang trong kÕ ho¹ch thμnh lËp. TÊtnhiªn ®©y lμ mét tiÕn bé quan träng cÇn ®ûîc ghi nhËn vμ hoan nghªnh. Trªn thùc tÕ, sùt¨ng trûëng vÒ sè lûîng çc doanh nghiÖp tû nh©n ®¨ng ký míi thûêng ®ûîc ®Ò cËp trongnhiÒu b¸o ço nhû lμ mét chØ sè ®¹i diÖn quan träng chøng minh sù ph¸t triÓn m¹nh mÏvμ thμnh c«ng cña tiÕn tr×nh tù do hãa kinh doanh vμ c¶i tæ nÒn kinh tÕ t¹i ViÖt Nam. NÕu®ûîc cung cÊp nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i trûêng tèt cho viÖc t¨ng trûëng lμnh m¹nh, th× doanhnghiÖp ®¨ng ký míi nμy sÏ ph¸t triÓn thμnh mét khu vùc kinh tÕ tû nh©n sèng ®éng vμm¹nh mÏ t¹i ViÖt Nam.

Tuy nhiªn, cã mét vμi b»ng chøng ®©y ®ã cho thÊy r»ng khu vùc kinh tÕ tû nh©n kh«nghoμn toμn khoÎ m¹nh vμ ph¸t triÓn nhanh nhû nh÷ng “con sè c«ng bè” cã thÓ hμm ý, vμsè liÖu thèng kª chÝnh thøc vÒ sè çc doanh nghiÖp ®¨ng ký ë ViÖt Nam kh«ng ®em l¹i®ûîc mét bøc tranh toμn diÖn. §Æc biÖt lμ nh÷ng “con sè c«ng bè” nμy cã thÓ bÞ thæiphång lªn mét møc nhÊt ®Þnh bëi mét sè çc yÕu tè nhû mét doanh nghiÖp ®¨ng ký nhiÒulÇn vμ sù cã mÆt cña çc “doanh nghiÖp ma”. Do ®ã, sè lûîng chøng nhËn ®¨ng ký kinhdoanh míi ®ûîc cÊp cã thÓ lμ mét phû¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña khu vùc

1Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20

________________________________________________________

2 Xem “B¸o ço vÒ Thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp trong 3 n¨m qua”, Tæ c«ng t¸c ®Æc biÖt vÒ Thi hμnh LuËt Doanh NghiÖp, th¸ng05/2003.

tû nh©n nhûng phû¬ng ph¸p ®ã chØ cã thÓ ®ûa ra ®ûîc h×nh ¶nh mét chiÒu cña mét hiÖntûîng ®a chiÒu. Thùc ra, kh«ng nªn kú väng qu¸ nhiÒu vμo hÖ thèng ®¨ng ký míi ®ûîcthiÕt lËp ®Ó nh»m ghi nhËn sè lûîng doanh nghiÖp míi ®¨ng ký v× hÖ thèng nμy kh«ngthÓ m« t¶ mét bøc tranh toμn diÖn vμ ®óng ®¾n. GÇn gièng viÖc chôp ¶nh nh÷ng chiÕc xe®i nhanh, rÊt cã thÓ bøc ¶nh ®ã khi ®ûîc in ra sÏ rÊt mê nh¹t vμ chØ ®Ó miªu t¶ l¹i métviÖc ®· x¶y ra. Vμ khi bøc ¶nh ®ûîc in ra thùc tÕ ®· kh¸c ®i rÊt nhiÒu.

MÆc dï sè lûîng ®¨ng ký çc doanh nghiÖp míi ë ViÖt Nam cã thÓ ®ang ®ûîc ghi chÐpkh¸ tèt, song viÖc ®ãng cöa çc doanh nghiÖp thùc tÕ kh«ng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ ®ûîc theodâi rÊt s¬ sμi. ë bÊt cø quèc gia nμo, viÖc dõng kinh doanh còng nhû viÖc ®¨ng ký kinhdoanh míi lμ mét phÇn b×nh thûêng cña qu¸ tr×nh t¨ng trûëng cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n.ViÖc ®ãng cöa doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng lμ ®û¬ng nhiªn mμ nã cßn lμ mét phÇn g¾n liÒncña qu¸ tr×nh khi mμ çc doanh nghiÖp - vμ toμn bé giíi doanh nghiÖp - ph¶n øng víinh÷ng thay ®æi liªn tôc cña m«i trûêng bªn ngoμi (vÝ dô, c¬ héi thÞ trûêng míi, c¬ héikinh doanh míi). §ã lμ mét phÇn “vßng ®êi” b×nh thûêng cña doanh nghiÖp. Nhû chÝnhphñ Singapore ®· ghi nhËn “...çc doanh nghiÖp liªn tôc gia nhËp vμ rót khái nÒn kinh tÕ...Qu¸ tr×nh thμnh lËp vμ gi¶i t¸n nμy lμ mét quy tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh th«ng thûêng”3.

1.2 Nh×n vÊn ®Ò kh«ng chØ ë con sè

Trong bèi c¶nh nμy, MPDF vμ Ng©n hμng ThÕ giíi t¹i ViÖt Nam quyÕt ®Þnh khëi xûíngmét nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ë ViÖt Nam ®Ó: hiÓu râ h¬n qu¸ tr×nhmμ çc doanh nghiÖp tr¶i qua khi ®¨ng ký; xem çc doanh nghiÖp ph¸t triÓn ra sao saukhi ®¨ng ký; tõ ®ã cã ®ûîc mét bøc tranh toμn diÖn h¬n vÒ nh÷ng ®iÒu thùc tÕ xung quanh“con sè c«ng bè” vÉn thûêng ®ûîc nh¾c tíi. Phû¬ng ph¸p tiÕp cËn mμ chóng t«i sö dông®ûîc ®Ò cËp chi tiÕt ë Chû¬ng 2. B¶n th©n sù t¨ng trûëng vÒ sè lûîng çc doanh nghiÖp®¨ng ký míi lμ mét dÊu hiÖu tèt, nhûng nã kh«ng cã ý nghÜa lμ quy m« vμ s¶n lûîng cñakhu vùc tû nh©n ViÖt Nam còng t¨ng trûëng cïng mét tèc ®é. VÝ dô, çc doanh nghiÖphiÖn t¹i cã thÓ ®ang t¸ch ra thμnh çc doanh nghiÖp míi nhá h¬n, nh»m tËn dông (métçch hoμn toμn hîp ph¸p) çc ûu ®·i vÒ tμi chÝnh ®ang ®ûîc ¸p dông cho çc doanhnghiÖp míi thμnh lËp. Nh÷ng ®éng th¸i nμy sÏ t¹o ra sù thæi phång çc sè liÖu thèng kªchÝnh thøc vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi, nhûng kh«ng nhÊt thiÕt lμ t¹o ra bÊtkú mét t¸c ®éng nμo vÒ s¶n lûîng, viÖc lμm, ®Çu tû vèn,v.v...

H¬n n÷a, mÆc dï viÖc ®¨ng ký kinh doanh ®· trë nªn ®¬n gi¶n h¬n rÊt nhiÒu tõ n¨m 2000,nhûng thñ tôc thμnh lËp mét doanh nghiÖp míi kh«ng chØ lμ viÖc ®¨ng ký. V× vËy nghiªncøu nμy tËp trung t×m hiÓu xem liÖu nh÷ng thñ tôc kh¸c ®i kÌm - vÝ dô nhû ®¨ng ký m·sè thuÕ - còng ®· ®ûîc c¶i thiÖn cïng víi quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh hay kh«ng. Cuèicïng chóng t«i còng xem xÐt nh÷ng trë ng¹i mμ çc doanh nghiÖp míi ph¶i ®èi mÆt tronggiai ®o¹n ban ®Çu ®i vμo ho¹t ®éng nhû viÖc tiÕp cËn vèn vμ quyÒn sö dông ®Êt...



________________________________________________________

3 §ûîc trÝch dÉn tõ the Statistics Singapore Newsletter, 09/2003, trang 17.

CÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng môc tiªu chñ yÕu cña dù ¸n nghiªn cøu nμy kh«ng ph¶i lμ ®Óv¹ch sai hay xem thûêng çc con sè thèng kª chÝnh thøc vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp mμ lμ®Ó cung cÊp thªm nh÷ng çi nh×n thÊu ®¸o, vμ qua ®ã hy väng mang ®Õn mét ý nghÜa ®Çy®ñ h¬n cho “con sè c«ng bè” thûêng ®ûîc ®Ò cËp trªn çc phû¬ng tiÖn th«ng tin. Râ rμnglμ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· t¹o ®ûîc nh÷ng bûíc tiÕn bé trongviÖc c¶i thiÖn m«i trûêng kinh doanh cho çc doanh nghiÖp tû nh©n, b¾t ®Çu tõ quy tr×nh®¨ng ký trë ®i. M«i trûêng mét thêi kh«ng th©n thiÖn cho çc doanh nghiÖp tû nh©n th×nay ®· trë nªn thuËn lîi vμ dÔ chÞu h¬n nhiÒu. B¶n b¸o ço nμy hy väng bæ sung thªmth«ng tin vÒ nh÷ng g× ®ang diÔn ra trong khu vùc çc doanh nghiÖp ngoμi quèc doanh,®Æc biÖt lμ ë giai ®o¹n míi thμnh lËp. Hy väng r»ng vÊn ®Ò mμ b¸o ço nμy ®ûa ra lμ thÝchhîp vμ nhËn ®ûîc sù quan t©m tõ phÝa çc nhμ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng nhû khèi kinhtÕ tû nh©n.

Th«ng qua viÖc hiÓu biÕt h¬n vÒ nh÷ng g× thËt sù ®ang diÔn ra trong vμ xung quanh “consè c«ng bè”, hy väng chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®ûîc çc biÖn ph¸p chÝnh s¸ch gióp choViÖt Nam ph¸t triÓn dùa trªn nh÷ng thμnh qu¶ ®· ®¹t ®ûîc, tiÕp tôc c¶i tiÕn viÖc thùc thiLuËt Doanh NghiÖp vμ cung cÊp th«ng tin ®Ó phôc vô viÖc th¶o luËn vÒ viÖc söa ®æi béluËt nμy. Vμ do ®ã cã thÓ hç trî cho çc doanh nghiÖp tû nh©n trong giai ®o¹n ph¸t triÓntiÕp theo.

Bèi c¶nh vμ c¬ së cña dù ¸n


ChÛ¬ng II

PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU

Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ thêi gian vμ chi phÝ, chóng t«i thÊy viÖc tiÕn hμnh mét cuéc ®iÒu traçc doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trªn quy m« toμn quèc ë ViÖt Nam lμ kh«ng kh¶ thi. Do ®ã,chóng t«i ®· chän mét mÉu ngÉu nhiªn gåm 300 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký ®Ó ®iÒu tra, tÊtc¶ çc doanh nghiÖp trong mÉu nμy ®ûîc ®¨ng ký t¹i Hμ Néi hoÆc çc tØnh l©n cËn lμ B¾cNinh, VÜnh Phóc, Hûng Yªn vμ Hμ T©y. §Ó chän ra mÉu nμy nμy, ®Çu tiªn chóng t«i ®·sö dông çc sè liÖu thèng kª vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp trªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DNv× c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN cã thÓ tiÕp cËn mét çch dÔ dμng vμ cã ®ñ chi tiÕt vÒ mçidoanh nghiÖp4.

H¬n n÷a, v× c¬ së d÷ liÖu TTTT DN ®ûîc x©y dùng vμ qu¶n lý bëi mét c¬ quan nhμ nûíccã thÈm quyÒn ®èi víi tÊt c¶ çc doanh nghiÖp ®¨ng ký (lμ Bé KÕ ho¹ch vμ §Çu tû vμ çcSë KÕ ho¹ch vμ §Çu tû trªn toμn quèc) nªn hiÖn nay c¬ së d÷ liÖu nμy ®ûîc xem lμ méttrong nh÷ng nguån th«ng tin ®¸ng tin cËy, dï vÉn cßn mét sè ®iÓm yÕu còng sÏ ®ûîc ®ÒcËp trong b¸o ço nμy.

2.1 Tiªu chÝ lùa chän mÉu

ViÖc lùa chän mÉu ngÉu nhiªn ®ûîc dùa trªn 3 nhãm tiªu chÝ sau:

100 doanh nghiÖp ®¨ng ký trong mçi n¨m 2000, 2001 vμ 2002 (tøc lμ cho 3 n¨m kÓtõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vμo ngμy 01 th¸ng 01 n¨m 2000); sau ®ã lμ

Çc doanh nghiÖp ®ûîc chän dùa trªn tû lÖ tû¬ng øng tæng sè doanh nghiÖp ®ûîc®¨ng ký cña çc tØnh vμ thμnh phè nμy5; sau ®ã lμ

Theo tû lÖ trung b×nh çc lo¹i h×nh doanh nghiÖp ph©n theo tû çch ph¸p nh©n(doanh nghiÖp tû nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vμ c«ng ty cæ phÇn).

CÇn ph¶i thõa nhËn r»ng mÉu 300 doanh nghiÖp t¹i Hμ Néi vμ çc tØnh l©n cËn cã nh÷ngmÆt h¹n chÕ cña nã, vμ v× vËy viÖc suy diÔn çc kÕt qu¶ cña ®iÒu tra nμy ra quy m« quècgia cÇn ph¶i ®ûîc xem xÐt mét çch thËn träng. NhÊt lμ 300 doanh nghiÖp chØ lμ mét tûlÖ kh¸ nhá (kho¶ng 4% hoÆc Ýt h¬n) trªn tæng sè çc doanh nghiÖp ngoμi quèc doanh ®ûîc®¨ng ký trong trong ba n¨m 2000 - 2002, vμ do ®ã kh«ng thÓ ®ûîc xem lμ mét mÉu mangtÝnh thèng kª ®¸ng kÓ cho toμn bé khu vùc kinh tÕ tû nh©n cña Viªt Nam. Còng cÇn chóý r»ng, 300 doanh nghiÖp ®ûîc lùa chän cho nghiªn cøu nμy ®Òu n»m ë miÒn B¾c cñaViÖt Nam, do ®ã mÉu nμy kh«ng thÓ minh häa cho mét bøc tranh toμn c¶nh vÒ viÖc ®¨ng


________________________________________________________

4 C¬ së d÷ liÖu cña TTTTDN cã thÓ tiÕp cËn dÔ dμng trªn internet (www.business.gov.vn).

5 Trong sè 300 doanh nghiÖp, 6 doanh nghiÖp ®Æt trô së ë VÜnh Phóc, 6 ë Hûng Yªn, 9 ë B¾c Ninh, 42 ë Hμ T©y, vμ 237 ë Hμ Néi.Xem b¶ng 8 trong phÇn phô lôc ®Ó cã th«ng tin ph©n tÝch chi tiÕt, theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp vμ n¨m ®¨ng ký kinh doanh.

ký kinh doanh cña çc doanh nghiÖp trªn toμn l·nh thæ ViÖt Nam. VÝ dô, mét mÉu tû¬ngtù çc doanh nghiÖp t¹i mét vμi thμnh phè vμ çc tØnh phÝa Nam cã thÓ ®ûa ra nh÷ng kÕtqu¶ kh¸c. Nghiªn cøu gÇn ®©y ®· x¸c nhËn nh÷ng sù kh¸c biÖt kh«ng thÓ nãi lμ kh«ng®¸ng kÓ trong m«i trûêng kinh doanh hiÖn ®ang tån t¹i ë tõng tØnh cña ViÖt Nam6 - ®©ylμ khÝa c¹nh mμ nghiªn cøu nμy chûa ph¶n ¸nh ®ûîc.

2.2 T×m kiÕm çc c«ng ty cßn ®ang ho¹t ®éng

TiÕn tr×nh thu thËp d÷ liÖu bao gåm hai phÇn riªng biÖt, hay gäi lμ hai giai ®o¹n. Sau khi®· x¸c ®Þnh mÉu ®¹i diÖn gåm 300 doanh nghiÖp khu vùc kinh tÕ tû nh©n chÝnh thøc ®¨ngký ë Hμ Néi vμ bèn tØnh l©n cËn trong thêi gian tõ th¸ng 01 n¨m 2000 ®Õn th¸ng 01 n¨m2002, giai ®o¹n 1 lÇn lûît x¸c ®Þnh xem çc doanh nghiÖp trong sè ®ã hiÖn ®ang ho¹t®éng, kh«ng cßn ho¹t ®éng hay ë trong t×nh tr¹ng kh«ng râ rμng. Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ nμybao gåm mét chuçi çc bûíc kiÓm tra nhû sau:

Sö dông sè liÖu chi tiÕt cña mçi doanh nghiÖp trong sè 300 doanh nghiÖp trong mÉutrªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, bûíc kiÓm tra ®Çu tiªn ®ûîc thùc hiÖn qua sè ®iÖntho¹i ghi trªn c¬ së d÷ liÖu vμ tra trªn danh b¹ ®iÖn tho¹i hoÆc sö dông tæng ®μi dÞchvô 1080 ®Ó t×m sè ®iÖn tho¹i ®Ó liªn l¹c víi doanh nghiÖp ®ã;

X¸c minh, vμ/hoÆc cËp nhËt çc chi tiÕt chÝnh vÒ doanh nghiÖp dùa trªn c¬ së d÷liÖu cña TTTT DN ®Ó phôc vô cho yªu cÇu tiÕp theo cña nghiªn cøu trong giai ®o¹n1 vμ giai ®o¹n 2 cña ®iÒu tra nμy;

Çc doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lμ ®ang ho¹t ®éng ®ûîc tËp hîp l¹i cho giai ®o¹n2 cña cuéc ®iÒu tra;

§èi víi nhãm nh÷ng doanh nghiÖp cã dÊu hiÖu kh«ng ho¹t ®éng hoÆc t×nh tr¹ngho¹t ®éng cña hä kh«ng râ rμng, chóng t«i tiÕn hμnh kiÓm tra hai lÇn, bao gåm:

LÇn thø nhÊt lμ “kh¶o s¸t thùc ®Þa” t¹i ®Þa chØ doanh nghiÖp ®Æt trô së theo d÷ liÖucña TTTT DN ®Ó x¸c minh thªm th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng cña doanh nghiÖp ®ã7;

LÇn thø hai lμ kiÓm tra ®Ó xem liÖu doanh nghiÖp ®· ®ûîc c¬ quan thuÕ cã thÈmquyÒn cÊp m· sè thuÕ hay chûa8;

Çc doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lμ ®ang ho¹t ®éng ë giai ®o¹n nμy còng sÏ ®ûîctËp hîp l¹i cho giai ®o¹n hai cña cuéc ®iÒu tra ë giai ®o¹n 2;

Vμ cuèi cïng, kÕt thóc giai ®o¹n 1 cña cuéc ®iÒu tra, chóng t«i läc ra mét mÉu thøcÊp bao gåm çc doanh nghiÖp ®· ®ûîc kh¼ng ®Þnh lμ hiÖn ®ang kh«ng ho¹t ®énghoÆc t×nh tr¹ng ho¹t ®éng cña hä vÉn kh«ng râ rμng.



________________________________________________________

6 Xem Malesky Edmund, “ Doanh nghiÖp vïng ngo¹i vi: Mét nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn thμnh phÇn kinh tÕ tû nh©n ë çc tØnh thμnh träng®iÓm cña ViÖt Nam” Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tû nh©n sè 18 cña MPDF, th¸ng 11 n¨m 2004.

7 NÕu çc doanh nghiÖp kh«ng ë ®Þa chØ ®· ®¨ng ký, th× viÖc kh¶o s¸t thùc ®Þa ®ûîc bæ sung b»ng mét cuéc kiÓm tra nhá quanh khuvùc ®ã vμ hái ngûêi d©n xung quanh xem liÖu hä cã biÕt chót g× vÒ doanh nghiÖp ®ã kh«ng.

8 Xin cÊp m· sè thuÕ lμ bûíc tiÕp theo trong qu¸ tr×nh thμnh lËp doanh nghiÖp sau khi ®¨ng ký kinh doanh, do ®ã viÖc mét doanh nghiÖpkh«ng cã m· sè thuÕ sÏ lμ mét b»ng chøng m¹nh mÏ – nhûng kh«ng ph¶i lμ kh¼ng ®Þnh hoμn toμn – r»ng doanh nghiÖp kh«ng b¾t®Çu ho¹t ®éng thùc sù v× mét lý do nμo ®ã.

2.3 Thu ThËp D÷ LiÖu

Giai ®o¹n hai cña dù ¸n nghiªn cøu nμy chñ yÕu tËp trung vμo nh÷ng doanh nghiÖp trongmÉu mμ ë giai ®o¹n 1 ®· ®ûîc x¸c ®Þnh lμ hiÖn ®ang ho¹t ®éng. Giai ®o¹n nμy ®ûîc tiÕnhμnh th«ng qua çc cuéc pháng vÊn chi tiÕt víi çc nhμ qu¶n lý hoÆc chñ së h÷u cña 47doanh nghiÖp s½n lßng th¶o luËn vÒ çc ho¹t ®éng kinh doanh cña hä. C«ng cô nghiªncøu ®ûîc sö dông lμ mét phiÕu c©u hái nh»m thu ®ûîc çc th«ng tin cã tÝnh ®ång nhÊt vÒcÊu tróc. PhiÕu c©u hái gåm h¬n 50 c©u (c¶ c©u hái ®ãng vμ c©u hái më) ®Ó qua ®ã n¾m®ûîc nhiÒu h¬n vÒ:

XuÊt xø cña doanh nghiÖp;

Qu¸ tr×nh ®¨ng ký mμ doanh nghiÖp ®· tr¶i qua (bao gåm xin cÊp m· sè thuÕ vμ‘hãa ®¬n ®á’);

Çc vÊn liªn quan tíi giai ®o¹n thμnh lËp ban ®Çu cña doanh nghiÖp;

Çc ho¹t ®éng hiÖn t¹i cña doanh nghiÖp;

Çc vÊn ®Ò cô thÓ liªn quan tíi ®Êt ®ai; vμ

TriÓn väng tû¬ng lai cña doanh nghiÖp.

47 doanh nghiÖp ®· ®ûîc pháng vÊn - chiÕm 16% tæng mÉu ®iÒu tra hay 22% sè çc doanhnghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lμ hiÖn ®ang ho¹t ®éng trong giai ®o¹n mét cña cuéc ®iÒu tra. ÇckÕt qu¶ chÝnh cña giai ®o¹n hai sÏ ®ûîc ®Ò cËp trong Chû¬ng 4 vμ 5 cña b¸o ço nμy.

Lý tûëng nhÊt lμ ph¶i pháng vÊn theo mÉu ngÉu nhiªn th× míi ®ûa ra ®ûîc mét bøc tranhtèi ûu vÒ 300 doanh nghiÖp ®· ®iÒu tra. Tuy nhiªn, chóng t«i ®· kh«ng thÓ lμm ®ûîc ®iÒunμy, ®¬n gi¶n lμ v× nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng ®ång ý cho pháng vÊn. YÕu tè nμy t¹o ramét sè h¹n chÕ vÒ ý nghÜa cña çc kÕt qu¶. VÝ dô, çc doanh nghiÖp ho¹t ®éng kÐm hiÖuqu¶ - nhû çc doanh nghiÖp lμm ¨n thua lç trÇm träng, hoÆc ®ang trªn bê vùc cña sù ph¸s¶n - hÇu nhû ®Òu tõ chèi lêi ®Ò nghÞ pháng vÊn, mÆc dï çc kinh nghiÖm vμ nh÷ng nhËnxÐt cña hä lμ rÊt cã gi¸ trÞ vμ thó vÞ cho mét cuéc nghiªn cøu nhû thÕ nμy. Tuy nhiªn, ®iÒunμy kh«ng nªn qu¸ lo ng¹i v× môc ®Ých chÝnh cña çc cuéc pháng vÊn trong giai ®o¹n hailμ ®Ó ®ûa ra çc vÝ dô thùc tiÔn vÒ çc d¹ng trë ng¹i vμ th¸ch thøc mμ çc doanh nghiÖpgÆp trong vμ sau khi ®¨ng ký.

§a sè nh÷ng ngûêi ®ûîc pháng vÊn (kho¶ng 85%) n¾m gi÷ vÞ trÝ gi¸m ®èc ®iÒu hμnh.Kho¶ng 10% sè ngûêi ®ûîc pháng vÊn lμ çc phã gi¸m ®èc ®iÒu hμnh, vμ chØ 5% lμ çccÊp qu¶n lý thÊp h¬n (vÝ dô nhû kÕ to¸n trûëng hoÆc gi¸m ®èc phô tr¸ch s¶n xuÊt). Trongmét sè trûêng hîp, c¶ gi¸m ®èc ®iÒu hμnh vμ cÊp phã cña ngûêi ®ã ®Òu tham gia vμo cuécpháng vÊn. Trong phÇn lín çc trûêng hîp, ngûêi gi¸m ®èc ®iÒu hμnh còng lμ ngûêi chñsë h÷u chÝnh cña doanh nghiÖp. V× nh÷ng ngûêi ®ûîc pháng vÊn ®Òu cã vÞ trÝ cao trongçc doanh nghiÖp, chóng t«i hy väng ®· n¾m b¾t ®óng t×nh h×nh nh÷ng trë ng¹i vμ th¸chthøc cÊp b¸ch mμ mçi doanh nghiÖp ph¶i ®èi mÆt.

Phû¬ng ph¸p nghiªn cøu


H×nh 1: BiÓu ®å m« t¶ qu¸ tr×nh ®iÒu tra



GIAI ®O¹N I

D÷ liÖu TTTT DN

Chän mÉu ngÉu nhiªn300 doanh nghiÖp

KiÓm tra qua ®iÖn tho¹i

§Õn tõng doanh nghiÖp

KiÓm tra theo m· sè thuÕ

218 DN ®ang ho¹t ®éng(ch¾c ch¾n hoÆc cã thÓ

®ang ho¹t ®éng)

giai ®o¹n II

TiÕn hμnh pháng vÊn

Hoμn tÊt ®iÒu tra

44 DN kh«ng râ cßnho¹t ®éng hay kh«ng

38 DN ®· ®ãng cöa(ch¾c ch¾n hoÆc cã thÓ

dõng ho¹t ®éng)

171

DN

ch¾

c ch

¾n ®

ang

ho¹t

®én

g

218

171

47

3 D

N c

h¾c

ch¾n

®an

g ho

¹t ®

éng

24 D

N c

ã kh

¶ n¨

ng ®

· ®ã

ng c

öa

2 D

N c

h¾c

ch¾n

®ãn

g cö

a

12 D

N c

h¾c

ch¾n

®ãn

g cö

a

44 D

N k

h«ng

cã

m·

sè t

huÕ

44 D

N c

ã kh

¶ n¨

ng ®

ang

ho¹t

®én

g

Kh«ng s½n sμng thamgia hoÆc qu¸ bËn ®Ótham gia pháng vÊn

ChÛ¬ng III

PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ “NH÷NG CON Sè C¤NG Bè”

Nhû ®· nãi ë phÇn trûíc, nhiÒu ngûêi ®Òu thõa nhËn r»ng sè lûîng çc doanh nghiÖpngoμi quèc doanh ®¨ng ký mét çch chÝnh thøc ë ViÖt Nam ®· t¨ng ®¸ng kÓ trong vμin¨m gÇn ®©y nhê phÇn lín çc rμo c¶n ®· ®ûîc gì bá. Theo mét chuyªn gia cao cÊp tõViÖn Nghiªn cøu Qu¶n lý Kinh tÕ Trung û¬ng (CIEM), trong kho¶ng 4 n¨m tõ n¨m 2000®Õn 2004 cã kho¶ng 114.000 doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh, so víi 45.000 doanhnghiÖp tham gia ®¨ng ký kinh doanh trong vßng 8 n¨m tõ n¨m 1991 ®Õn 1999; n©ng tængsè doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký lªn 150.0009. Tuy nhiªn, cÇn lûu ý r»ng tèc ®é t¨ng nhanhsè doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh míi ë ViÖt Nam kÓ tõ n¨m 2000 cã ®iÓm khëi ®ÇuthÊp - lμ mét ®iÒu thûêng cã trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi víi khu vùc kinh tÕ nhμ nûíchÇu nhû thèng trÞ trong nÒn kinh tÕ chÝnh thøc cho ®Õn tËn nh÷ng n¨m 1990. So víi çcquèc gia kh¸c ë Ch©u ¸, sè lûîng vμ quy m« ho¹t ®éng cña çc doanh nghiÖp thuéc khuvùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam vÉn cßn kh¸ nhá tÝnh theo tû lÖ d©n sè, s¶n lûîng c«ngnghiÖp hay GDP.

Çc nguån sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c vÒ sè lûîng çc doanh nghiÖp chÝnh thøc (kh«ngtÝnh çc doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc vμ kinh doanh hé gia ®×nh) ®ang ho¹t ®éng ëViÖt Nam cã sù kh¸c nhau10. HiÖn nay, ë ViÖt Nam cã hai tæ chøc ®éc lËp c«ng bè d÷ liÖuvÒ viÖc thμnh lËp vμ ho¹t ®éng cña çc doanh nghiÖp lμ: i) Tæng Côc Thèng Kª (TCTK);vμ ii) Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp (TTTT DN) thuéc Bé KÕ ho¹ch vμ §Çu tû. MÆcdï mét sè çc c¬ quan, çc tæ chøc kh¸c cã thÓ thØnh tho¶ng tiÕn hμnh çc cuéc ®iÒu tracña riªng hä ®Ó thu thËp th«ng tin vÒ çc doanh nghiÖp th× TCTK vμ TTTT DN vÉn lμnh÷ng nguån chÝnh thøc cung cÊp çc lo¹i th«ng tin nμy. Chóng t«i lûît xem xÐt tõngnguån d÷ liÖu nμy trûíc khi ph©n tÝch kÕt qu¶ ®iÒu tra cña dù ¸n.

3.1 Tæng Côc Thèng Kª

Theo çc sè liÖu thèng kª míi nhÊt hiÖn nay tõ Tæng Côc Thèng Kª (TCTK), sè lûîngçc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2002 lμ h¬n 62.900;t¨ng kho¶ng hai lÇn kÓ tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vμo th¸ng 01 n¨m 200011. XÐttrªn khÝa c¹nh ®¨ng ký doanh nghiÖp, nguån TCTK cho thÊy sè lûîng doanh nghiÖp ngoμiquèc doanh chiÕm kho¶ng 93% trong tæng khèi doanh nghiÖp cña ViÖt Nam (tøc lμ baogåm c¶ doanh nghiÖp nhμ nûíc vμ çc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu tû nûíc ngoμi) vûît h¼n


________________________________________________________

9 NguyÔn §×nh Cung “ Mét sè kinh nghiÖm trong viÖc so¹n th¶o LuËt Doanh NghiÖp t¹i ViÖt Nam”, b¶n thuyÕt tr×nh cho MPDF vμ Banso¹n th¶o LuËt Doanh NghiÖp cña Lμo, th¸ng 12 n¨m 2004.

10 Theo ûíc tÝnh cña TCTK, vμo n¨m 2002 ë ViÖt Nam, ngoμi çc doanh nghiÖp chÝnh thøc dù tÝnh cßn cã h¬n 650.000 doanh nghiÖpkh«ng chÝnh thøc ®ang ho¹t ®éng (kh«ng cã m· sè thuÕ).

11 Theo TCTK, vμo cuèi n¨m 1999, cã 33.393 doanh nghiÖp tû nh©n ViÖt Nam cã m· sè thuÕ.


con sè 83% trûíc khi thi hμnh LuËt Doanh NghiÖp. MÆc dï vμo thêi ®iÓm viÕt b¸o ço nμycon sè thèng kª chÝnh thøc cña TCTK vÒ çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹i thêi ®iÓmcuèi n¨m 2003 vÉn chûa cã song con sè nμy ®ûîc ûíc tÝnh vμo kho¶ng 75.000.

TCTK thu thËp sè liÖu thèng kª vÒ çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng nhû thÕ nμo? Consè nμy ®ûîc thèng kª hμng n¨m theo tæng ®iÒu tra quèc gia ®ûîc thùc hiÖn víi tÊt c¶ çcdoanh nghiÖp ®ang chÝnh thøc ho¹t ®éng12. TÝnh ®Õn n¨m 2004, nguån sè liÖu tham kh¶ochñ yÕu mμ TCTK sö dông vÉn lμ m· sè thuÕ ®· ®ûîc çc c¬ quan thuÕ ph¸t hμnh chomçi doanh nghiÖp. Nh÷ng m· sè thuÕ nμy ®ûîc göi tíi çc Chi Côc Thèng Kª (®ûîc viÕtt¾t lμ CCTKs) t¹i mçi tØnh, quËn huyÖn, çc nh©n viªn cña TCTK tham chiÕu sè liÖu nμykhi tÝnh to¸n sè lûîng çc doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng. Çc doanh nghiÖp ®·®ãng cöa hoÆc kh«ng ho¹t ®éng th× ®ûîc lo¹i ra. Tû¬ng tù, bÊt kÓ doanh nghiÖp nμo ®angho¹t ®éng mμ kh«ng cã tªn trong danh s¸ch m· sè thuÕ th× kh«ng ®ûîc tÝnh. GÇn ®©y,TCTK còng tham chiÕu c¶ d÷ liÖu ®¨ng ký doanh nghiÖp míi mμ TTTT DN cung cÊpcïng víi danh s¸ch m· sè thuÕ.

TCTK cã nhËn thÊy mét sè ®iÓm yÕu tiÒm Èn cña biÖn ph¸p tÝnh to¸n nμy: i) nguy c¬ tÝnhhai lÇn nh÷ng doanh nghiÖp ®ûîc ph¸t hμnh mét m· sè thuÕ míi khi thay ®æi tû çch ph¸pnh©n; ii) mét sè çc doanh nghiÖp kh«ng ®ãng thuÕ do kh«ng ®ûîc cÊp m· sè thuÕ (vÝ dônhû çc hîp t¸c x· chuyÓn ®æi thμnh doanh nghiÖp); iii) çc doanh nghiÖp nhá cã thÓ tr×ho·n viÖc nhËn m· sè thuÕ nhûng thùc tÕ l¹i ®ang ho¹t ®éng; vμ iv) nh÷ng khã kh¨n mμçc çn bé cña TCTK gÆp ph¶i trong viÖc tÝnh to¸n sè lûîng tÊt c¶ çc doanh nghiÖp khimμ mét sè çc doanh nghiÖp khã mμ t×m thÊy ®ûîc hoÆc cã thÓ kh¼ng ®Þnh lμ ®ang ho¹t®éng. §èi víi vÊn ®Ò nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng kh¼ng ®Þnh ®ûîc lμ ®ang ho¹t ®éng,TCTK cho r»ng kho¶ng gÇn 4% tæng sè çc doanh nghiÖp - phÇn lín lμ nh÷ng doanhnghiÖp rÊt nhá, chØ cã mét vμi lao ®éng - lμ kh«ng ®ûîc tÝnh ®Õn, do ®ã con sè çc doanhnghiÖp ®ang ho¹t ®éng tai ViÖt Nam mμ TCTK ®ûa ra lμ kh¸ chÝnh x¸c (dao ®éng trongkho¶ng 3.000).

3.2 Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp

Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp (TTTT DN) cã tû çch thuËn lîi ®Ó thu thËp, kiÓm travμ phæ biÕn th«ng tin vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. N»m trong Côc Ph¸t triÓnDoanh nghiÖp Võa vμ Nhá (míi ®ûîc thμnh lËp) cña Bé KÕ hoach vμ §Çu tû, TTTT DNcè g¾ng duy tr× mét c¬ së d÷ liÖu quèc gia vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp. Th«ng tin cho c¬ sëd÷ liÖu nμy ®ûîc cung cÊp tõ çc Së KÕ ho¹ch vμ §Çu tû (Së KH-§T) trªn toμn quèc.ChÝnh Së KH-§T lμ n¬i doanh nghiÖp nép ®¬n xin ®¨ng ký thμnh lËp doanh nghiÖp ®ÓnhËn ®ûîc giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh. Theo sè liÖu toμn quèc t¹i thêi ®iÓm cuèin¨m 2003 cña c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, cã 83.490 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký, trong sè®ã h¬n 14.000 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trong 5 th¸ng ®Çu n¨m 2004.


________________________________________________________

12 Hμng n¨m, TCTK ®· nç lùc t×m kiÕm, thèng kª tÊt c¶ çc doanh nghiÖp mμ kh«ng dïng kü thuËt ®iÒu tra lÊy mÉu hoÆc phû¬ng ph¸pngo¹i suy. Phû¬ng ph¸p ®iÒu tra nμy kh«ng tÝnh ®Õn çc hé kinh doanh gia ®×nh, tuy nhiªn trong ®iÒu tra toμn bé ®Þnh kú 5 n¨m cãsö dông kü thuËt ®iÒu tra lÊy mÉu vμ phû¬ng ph¸p ngo¹i suy l¹i tÝnh c¶ çc hé kinh doanh gia ®×nh.

Quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu cña TTTT DN rÊt kh¸c so víi quy tr×nh cña TCTK. Kh¸c biÖtlín nhÊt lμ TTTT DN thu thËp d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp míi ®¨ng ký tõ çc Së KH-§T cñaçc tØnh vμ thμnh phè chø kh«ng tÝnh theo tiªu chÝ çc doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t®éng. TTTT DN tæng kÕt çc con sè ®¨ng ký doanh nghiÖp nμy trong toμn quèc. Th«ngtin nμy ®ûîc 11 v¨n phßng Së KH-§T chuyÓn ®Õn TTTT DN b»ng ®ûêng ®iÖn tö quam¹ng TTTT DN ®ûîc nèi m¹ng tíi Hμ Néi, H¶i Phßng, Th¸i B×nh, H¶i Dû¬ng, Phó Thä,Th¸i Nguyªn, NghÖ An, Vòng Tμu - Bμ RÞa, §ång Nai vμ Thμnh phè Hå ChÝ Minh. §·cã kÕ ho¹ch më réng TTTT DN tíi tÊt c¶ çc Së KH-§T ë ViÖt Nam, nhûng kÕ ho¹chnμy vÉn chûa ®ûîc thùc hiÖn. Çc Së KH-§T kh«ng nèi m¹ng víi TTTT DN hμng th¸ngsÏ göi sè liÖu vÒ doanh nghiÖp ®¨ng ký míi tíi TTTT DN b»ng fax hoÆc qua ®ûêng bûu®iÖn, sau ®ã TTTT DN cËp nhËp d÷ liÖu b»ng tay. Tuy nhiªn, mét sè Së KH-§T thûênggöi sè liÖu chËm lμm cho viÖc tæng hîp çc sè liÖu ë TTTT DN khã kh¨n h¬n nhiÒu. VÝdô, 6 trong sè 64 v¨n phßng Së KH-§T ®· kh«ng göi mét b¸o ço nμo trong bèn th¸ng®Çu n¨m 2004. Khi chóng t«i gÆp TTTT DN vμo gi÷a n¨m 2004, chóng t«i hiÓu r»ng métsè Së KH-§T thiÕu çc nguån lùc vμ nh©n lùc ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc hiÖu qu¶ nhû TTTTDN mong muèn v× nhiÖm vô chÝnh cña hä lμ ph¸t hμnh giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinhdoanh cho nh÷ng doanh nghiÖp xin ®¨ng ký cã ®ñ ®iÒu kiÖn, nh÷ng nhiÖm vô kh¸c Ýt quanträng h¬n ®«i khi ®· kh«ng ®ûîc quan t©m.

Cã lÏ ®iÓm yÕu chÝnh cña hÖ thèng TTTT DN lμ sè liÖu ®¨ng ký cña hä ®«i khi ®ûîc mäingûêi v« t×nh coi lμ sè liÖu ph¶n ¸nh sè lûîng çc doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng.Nhûng kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký th× sau nμy ®Òu ho¹t ®éng v× hoμnc¶nh ®· thay ®æi vμ kÕ ho¹ch kinh doanh ®· bÞ hñy bá hoÆc ngõng trÖ. Kh«ng t×m ®ûîcnguån tμi chÝnh cÇn thiÕt hay nh÷ng thay ®æi trong ®iÒu kiÖn thÞ trûêng, luËt lÖ hoÆc méthîp ®ång trong kÕ ho¹ch bÞ huû bá ®Òu lμ çc vÝ dô cã thÓ dÉn ®Õn viÖc doanh nghiÖpkh«ng thÓ ho¹t ®éng sau khi ®· ®¨ng ký kinh doanh. Nhû giai ®o¹n hai cña nghiªn cøunμy cho thÊy, ®èi víi çc doanh nghiÖp míi, quy tr×nh xin cÊp m· sè thuÕ dûêng nhû khãkh¨n h¬n nhiÒu so víi quy tr×nh ®¨ng ký ban ®Çu vμ mét sè çc doanh nghiÖp ®· kh«ngthÓ vûît qua rμo c¶n nμy.

Theo quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu cña TCTK, còng cã thÓ mét sè çc doanh nghiÖp ®· ®ûîctÝnh hai lÇn trong trûêng hîp çc doanh nghiÖp nμy ®¨ng ký l¹i do thay ®æi tû çch ph¸pnh©n hoÆc h×nh thøc së h÷u. H¬n n÷a, mét phÇn cã thÓ do t¸c ®éng gi¸n tiÕp cña nhiÒuyÕu tè kh¸c nhau nhû c¬ chÕ khuyÕn khÝch ®Çu tû cho çc doanh nghiÖp míi thμnh lËp,çc doanh nghiÖp hiÖn ®ang ho¹t ®éng cã thÓ ®¨ng ký thμnh lËp doanh nghiÖp vÖ tinh míichø kh«ng më réng quy m« ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp ®· ®ûîc ®¨ng ký khihä më réng hoÆc ®a d¹ng hãa ho¹t ®éng kinh doanh. Çc chi nh¸nh cña çc doanh nghiÖp®ûîc thμnh lËp ë nhiÒu ®Þa phû¬ng kh¸c nhau còng ®ûîc tÝnh nhû lμ çc doanh nghiÖpmíi. Ngoμi ra, nh÷ng hé kinh doanh gia ®×nh kh«ng chÝnh thøc cã thÓ ®¨ng ký thμnh lËpchÝnh thøc. Nhû vËy, râ rμng lμ sè liÖu cña TTTT DN vÒ sè lûîng çc doanh nghiÖp míithμnh lËp lμ mét con sè bÞ thæi phång vμ çc doanh nghiÖp ViÖt Nam còng kh«ng ph¶ivõa míi ®ûîc thμnh lËp nhû “con sè c«ng bè” bëi v×, mét tû lÖ lín trong sè çc doanh

Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ “Nh÷ng con sè c«ng bè”


nghiÖp ®ûîc cho lμ míi ®· ®¨ng ký thμnh lËp tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vμon¨m 2000 l¹i kh«ng ph¶i lμ doanh nghiÖp hoμn toμn míi. Nhûng ®¸ng nãi h¬n lμ d÷ liÖucña TTTT DN kh«ng ghi nhËn chÆt chÏ sè lûîng çc doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ, hay ®¬ngi¶n lμ dõng ho¹t ®éng (vÝ dô lμ dõng ho¹t ®éng do çc ®iÒu kiÖn thÞ trûêng). Nãi métçch ®¬n gi¶n lμ trong khi viÖc “khai sinh” doanh nghiÖp míi ®ûîc ghi chÐp ®Çy ®ñ th×viÖc “khai tö” cña çc doanh nghiÖp l¹i kh«ng ®ûîc ghi l¹i. §iÒu nμy cã nghÜa lμ çc consè mμ TTTT DN ®ûa ra cÇn ®ûîc sö dông mét çch thËn träng v× chóng cho biÕt chÝnhx¸c tèc ®é çc doanh nghiÖp míi ®· ®ûîc ®¨ng ký, nhûng chóng kh«ng mang ®Õn th«ngtin chÝnh x¸c vÒ quy m« hay sù t¨ng trûëng cña khu vùc doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. §©ychÝnh lμ mét sù kh¸c biÖt quan träng cÇn ph¶i lûu t©m.

B¶ng 1 dûíi ®©y cè g¾ng so s¸nh gi÷a hai nguån “con sè c«ng bè” vÒ viÖc thμnh lËp doanhnghiÖp t¹i ViÖt Nam. Sau ®ã lμ b¶ng 2 ®ûa ra sè liÖu c«ng bè gÇn ®©y do TTTT DN vμTCTK c«ng bè. Cã thÓ dÔ dμng nhËn thÊy sù chªnh lÖch gi÷a hai nguån sè liÖu cμng ngμycμng lín, sè liÖu cña TCTK nhá h¬n sè liÖu cña TTTT DN vμo kho¶ng 40%. Sù kh¸c biÖtnμy kh«ng chØ xuÊt ph¸t tõ viÖc sö dông çc quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu kh¸c nhau mμ cßnv× chóng ®¸nh gi¸ nh÷ng hiÖn tûîng kh¸c nhau: sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký kinhdoanh (trong trûêng hîp cña TTTT DN) vμ sè lûîng doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng (trongtrûêng hîp cña TCTK). §©y lμ sù kh¸c biÖt quan träng cÇn lu«n lûu ý.





TCTK TTTT DN

Sù kh¸c nhauchñ yÕu

TÝnh sè doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng. TÝnh sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng kýmíi.

M« t¶ chungvÒ c¬ së d÷liÖu

Lμ mét phÇn cña d÷ liÖu tæng ®iÒu trahμng n¨m.

Lμ c¬ së d÷ liÖu ®ûîc lËp cho môc ®Ýchtheo dâi doanh nghiÖp ®¨ng ký trªntoμn quèc.

Nguån d÷ liÖuchÝnh

TËp hîp tõ ®iÒu tra thèng kª hμng n¨m ®èivíi çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹iViÖt Nam.

TËp hîp chi tiÕt sè çc doanh nghiÖp®¨ng ký t¹i tÊt c¶ çc v¨n phßng SëKH-§T t¹i ViÖt nam

TÇn suÊt cñaviÖc thu thËpd÷ liÖu

Hμng n¨m. Sè liÖu cËp nhËt trùc tuyÕn ®èi víi 11tØnh/thμnh ®ûîc kÕt nèi vμ cËp nhËthμng th¸ng ®èi víi tÊt c¶ çc tØnhthμnh cßn l¹i.

Nh÷ng mÆtm¹nh chñ yÕu

Theo dâi tæng sè çc doanh nghiÖp ®angho¹t ®éng mét çch kh¸ chÝnh x¸c.

Theo dâi tæng sè doanh nghiÖp ®¨ngký thμnh lËp mét çch tû¬ng ®èinhanh.

Nh÷ng ®iÓmyÕu chñ yÕu

1. Cuéc ®iÒu tra chØ ®ûîc tiÕn hμnh hμngn¨m vμ kÕt qu¶ cuèi n¨m sÏ kh«ng ®ûîcc«ng bè ngay mμ ph¶i chê ®Õn mét thêi®iÓm thÝch hîp sau ®ã.

2. Mét sè çc doanh nghiÖp nhá h¬n ®angho¹t ®éng nhûng çc çn bé cña TCTKkh«ng dÔ dμng tiÕp cËn th× thûêng lμ bÞbá qua.

3. Çc doanh nghiÖp trong giai ®o¹n ®ûîcmiÔn thuÕ sÏ kh«ng cã m· sè thuÕ, vμdo ®ã cã thÓ bÞ bá qua.

4. Khi çc doanh nghiÖp thay ®æi tû çchph¸p nh©n, hä cã thÓ ®ûîc ph¸t hμnhmét m· sè thuÕ míi, do ®ã cã nguy c¬®ûîc tÝnh hai lÇn. Tû¬ng tù, çc doanhnghiÖp cã nhiÒu chi nh¸nh cã thÓ cãnhiÒu m· sè thuÕ.

1. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc doanh nghiÖp®¨ng ký ®Òu lμ çc doanh nghiÖp®ang ho¹t ®éng.

2. Çc Së KH-§T kh«ng cã hÖ thèngtheo dâi çc doanh nghiÖp ®· gi¶ithÓ hoÆc kh«ng ho¹t ®éng.

3. ChØ cã 11 Së KH-§T ®ûîc kÕt nèitrùc tiÕp víi m¹ng cña TTTT DN,çc Së KH-§T kh¸c nép b¸o çodoanh nghiÖp ®¨ng ký míi b»ng®ûêng c«ng v¨n th«ng thûêng nªnthûêng bÞ chËm.

4. Çc doanh nghiÖp thay ®æi tû çchph¸p nh©n thûêng ®¨ng ký l¹i ë çcSë KH-§T nhûng nh÷ng doanhnghiÖp nμy vÉn ®ûîc tÝnh nhû lμçc doanh nghiÖp míi.

Sè liÖu míinhÊt vÒ sè çcdoanh nghiÖp®¨ng ký

Cuèi n¨m 2002: 62.908 çc doanh nghiÖp®ang ho¹t ®éng.Cuèi n¨m 2003: 72.016 doanh nghiÖp®ang ho¹t ®éng.

Cuèi n¨m 2003: 128.490 doanhnghiÖp ®· ®¨ng ký.

B¶ng sè 1: So s¸nh hai nguån thèng kª chÝnh vÒ çc doanh nghiÖp ho¹t ®éng

ë ViÖt Nam

3.3 Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1

VËy “çc con sè c«ng bè” chÝnh thøc nμy so víi kÕt qu¶ kh¶o s¸t mÉu 300 doanh nghiÖpcña chóng t«i nhû thÕ nμo? Trong bûíc thø nhÊt cña qu¸ tr×nh kiÓm tra, b»ng çch gäi®iÖn tho¹i vμ sö dông danh b¹ ®iÖn tho¹i, chóng t«i ®· ph¸t hiÖn ra:

57% doanh nghiÖp (171 doanh nghiÖp) trong mÉu cña chóng t«i râ rμng ®ang ho¹t®éng;

ChØ cã 4% (12 doanh nghiÖp) trong sè çc doanh nghiÖp cã vÎ lμ ®· gi¶i thÓ;

Vμ t×nh tr¹ng ho¹t ®éng cña 39% cßn l¹i (117 doanh nghiÖp) lμ ë t×nh tr¹ng kh«ngrâ rμng.

Còng cÇn chó ý çc ®iÓm kh¸c nhau gi÷a çc ®Þa phû¬ng kh¸c nhau. VÝ dô nhû ë tØnhHûng Yªn, tÊt c¶ çc doanh nghiÖp trong mÉu râ rμng ®ang ho¹t ®éng, tû lÖ nμy ë B¾cNinh lμ 44%. Tuy quy m« cña mÉu thø cÊp cho tõng ®Þa phû¬ng nμy lμ qu¸ nhá ®Ó ®ûara bÊt cø sù kh¼ng ®inh hay kÕt luËn nμo, nhûng sù kh¸c biÖt gi÷a çc tØnh còng cã thÓcho thÊy r»ng vÉn cßn cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau trong çch thøc mμ mçi Së KH-§T thùchiÖn viÖc ®¨ng ký vμ/hoÆc gi¸m s¸t çc doanh nghiÖp khèi tû nh©n thuéc ®Þa bμn m×nh.(§iÒu nμy còng phï hîp víi mét nghiªn cøu kh¸c gÇn ®©y nãi râ sù kh¸c biÖt vÒ chÝnhs¸ch vμ m«i trûêng kinh doanh ë çc tØnh vμ thμnh phè kh¸c nhau).

Sau ®ã chóng t«i ®i kh¶o s¸t thùc ®Þa 129 doanh nghiÖp (43% trong mÉu) mμ mμ qua ®iÒutra trªn ®iÖn tho¹i vμ qua danh b¹ cã vÎ lμ kh«ng ho¹t ®éng hoÆc kh«ng râ cã ho¹t ®énghay kh«ng13. ViÖc kh¶o s¸t thùc ®Þa nμy ®ûa ra nh÷ng kÕt qu¶ sau:

Sè lûîng çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng ®ûîc x¸c nhËn l¹i t¨ng lªn ®¸ng kÓ (tõ171 ®Õn 218), lªn ®Õn 73% tæng sè mÉu ;



Cuèi n¨m

2000

Cuèi n¨m

2001

Cuèi n¨m

2002

Cuèi n¨m

2003

Sè liÖu vÒ sè çc doanh nghiÖp ®¨ng ký míicña TTTT DN*

59.413 80.453 101.988 128.490

Sè liÖu vÒ çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éngcña TCTK

42.288 51.680 62.908 72.012

Sè liÖu cña TCTK theo tû lÖ % so víi sèliÖu cña TTTT DN

71% 64% 62% 58%

B¶ng sè 2: So s¸nh d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp cña TCTK vμ TTTT DN

tõ n¨m 2000 - 2003

* Nh÷ng con sè nμy bao gåm sè çc doanh nghiÖp ®¨ng ký tõ ngμy 01 th¸ng 01 n¨m 2000.

________________________________________________________

13 Chóng t«i ®· ®Õn th¨m thªm 8 doanh nghiÖp n÷a khi ph¸t hiÖn ra r»ng hä cã vÎ ®ang thùc sù ho¹t ®éng, mÆc dï c¬ së d÷ liÖu cñaTTTT DN cho r»ng nh÷ng c«ng ty nμy ®· chÝnh thøc ®ãng cöa.

Sè çc doanh nghiÖp gi¶i thÓ ®ûîc x¸c nhËn còng t¨ng lªn mét chót, (tõ 12 ®Õn 14)(chØ cã mét doanh nghiÖp trong sè nμy kh«ng ®Æt trô së ë Hμ Néi), chûa ®Õn 5%tæng sè mÉu;

22% mÉu - kho¶ng 68 doanh nghiÖp- kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®ûîc lμ cã ®ang ho¹t ®énghay kh«ng, thËm chÝ sau khi ®· t×m ®Õn tËn ®Þa chØ cña çc doanh nghiÖp nμy theoc¬ së d÷ liÖu TTTT DN.

Cïng víi viÖc kh¶o s¸t thùc ®Þa doanh nghiÖp, chóng t«i còng tiÕn hμnh ®iÒu tra xemnh÷ng doanh nghiÖp nμo trong sè 300 doanh nghiÖp ®· ®ûîc cÊp m· sè thuÕ - mét quy®Þnh tiÕp theo trong nh÷ng thñ tôc ®Ó b¾t ®Çu ho¹t ®éng kinh doanh. MÆc dï chóng t«ikh«ng thÓ cam kÕt hoμn toμn vÒ møc ®é chÝnh x¸c cña viÖc kiÓm tra m· sè thuÕ nμy nhûngtheo sè liÖu ®iÒu tra, kho¶ng 14% trong tæng sè mÉu 300 doanh nghiÖp (hay 42 doanhnghiÖp) ®· kh«ng ®ûîc cÊp m· sè thuÕ. NÕu sè liÖu nμy lμ ®óng th× cã vÎ lμ çc doanhnghiÖp nμy ®· kh«ng hoμn tÊt ®ûîc nh÷ng thñ tôc ®Ó b¾t ®Çu kinh doanh vμ do ®ã kh«ngthÓ ®i vμo ho¹t ®éng ®ûîc.

Trong sè çc doanh nghiÖp kh«ng x¸c minh ®ûîc cã ho¹t ®éng hay kh«ng nãi trªn, 24doanh nghiÖp kh«ng cã m· sè thuÕ vμ 44 doanh nghiÖp cã vÎ nhû ®· ®ûîc cÊp m· sè thuÕ.Do ®ã chóng t«i rÊt nghi ngê r»ng 24 doanh nghiÖp kh«ng cã m· sè thuÕ nμy chûa baogiê ho¹t ®éng ®ûîc v× çc doanh nghiÖp nμy kh«ng cã ®ûîc quyÓn ‘hãa ®¬n ®á’ thuÕ VATcÇn thiÕt ®Ó giao dÞch kinh doanh, Ýt nhÊt lμ giao dÞch chÝnh thøc. Do ®ã çc doanh nghiÖpnμy ®ûîc tÝnh vμo sè çc doanh nghiÖp ®· ®ûîc x¸c nhËn gi¶i thÓ hoÆc kh«ng ho¹t ®éng.§èi víi 44 doanh nghiÖp kh«ng x¸c ®Þnh ®ûîc cã ho¹t ®éng hay kh«ng nhûng cã m· sèthuÕ th× cã thÓ hiÓu r»ng hiÖn nay çc doanh nghiÖp nμy vÉn ®ang ho¹t ®éng; mÆc dï mäicè g¾ng ®iÒu tra cña chóng t«i kh«ng thÓ t×m ra bÊt kú dÊu vÕt nμo cña çc doanh nghiÖpnμy vμ do ®ã cã kh¶ n¨ng lμ phÇn lín çc doanh nghiÖp nμy chÝnh lμ çc “doanh nghiÖpma”. Trong sè çc doanh nghiÖp ®· x¸c nhËn gi¶i thÓ trong mÉu cña chóng t«i th× vÉn cãbèn doanh nghiÖp vÉn cßn m· sè thuÕ cã hiÖu lùc. §iÒu nμy cã thÓ lμ do qu¶n lý s¬ xuÊt,nhûng còng cã thÓ lμ çc doanh nghiÖp tuy kh«ng cßn ho¹t ®éng n÷a mμ vÉn mua ®ûîcquyÓn ‘hãa ®¬n ®á’ VAT. Trong sè 59 doanh nghiÖp kh«ng cã m· sè thuÕ trong mÉu cñachóng t«i th× cã ®Õn 14 doanh nghiÖp ®ûîc x¸c nhËn lμ ®ang ho¹t ®éng vμ do ®ã cã thÓcho r»ng çc doanh nghiÖp nμy ho¹t ®éng mμ kh«ng cã “hãa ®¬n ®á” thuÕ VAT.

Dùa vμo kÕt qu¶ cuéc kh¶o s¸t trªn ®©y, chóng t«i cã thÓ ®ûa ra “çc con sè c«ng bè” chomÉu ngÉu nhiªn 300 doanh nghiÖp ë Hμ Néi vμ çc tØnh quanh Hμ Néi, ®· ®¨ng ký míitrong 3 n¨m ®Çu tiªn kÓ tõ khi LuËt Doanh NghiÖp ®ûîc ban hμnh nhû sau:

218 doanh nghiÖp (kho¶ng 72.7% trong mÉu) cã thÓ kh¼ng ®Þnh hoÆc gi¶ ®Þnh r»ng®ang ho¹t ®éng;

38 doanh nghiÖp (hay 12.7%) cã thÓ kh¼ng ®Þnh hay rÊt nghi ngê r»ng ®· gi¶i thÓ;

Vμ 44 doanh nghiÖp (hay 14.7% trong mÉu) ë trong tr¹ng th¸i kh«ng thÓ x¸c minhcã ho¹t ®éng hay kh«ng.



B¶ng 3 dûíi ®©y m« t¶ kÕt qu¶ kh¶o s¸t chi tiÕt cña giai ®o¹n 1 thÓ hiÖn qua sè tuyÖt ®èilμ sè lûîng doanh nghiÖp (mÉu lμ 300 doanh nghiÖp) vμ sè tû¬ng ®èi lμ tû lÖ phÇn tr¨m.Çc kÕt qu¶ nμy còng ph©n theo tiªu chÝ nhû ba lo¹i h×nh doanh nghiÖp theo luËt ®Þnh vμtõng n¨m cho ba n¨m sau LuËt Doanh NghiÖp.

B¶ng sè 3: Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1

Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra (theo sè tuyÖt ®èi)

* TÊt c¶ çc sè liÖu ®· ®ûîc lμm trßn.



Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra

(tÝnh b»ng sè)

§ûîc x¸c ®Þnh

®ang ho¹t ®éng

§ûîc x¸c ®Þnh hoÆc

coi nhû ®· gi¶i thÓ

Kh«ng râ cã ho¹t

®éng hay kh«ng

Tæng

mÉu

Theo tû çch ph¸p nh©n

Doanh nghiÖp Tû nh©n 31 5 0 36

C«ng ty Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n 160 29 39 228

C«ng ty Cæ phÇn 27 4 5 36

Tæng sè 218 38 44 300

Theo n¨m ®¨ng ký

2000 75 17 8 100

2001 68 12 20 100

2002 75 9 16 100

Tæng sè 218 38 44 300

Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra (tÝnh b»ng %)

Theo tû çch ph¸p nh©n

Tû nh©n 10% 1% 1% 12%

Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n 53% 10% 13% 76%

Cæ phÇn 9% 2% 1% 12%

Tæng sè 73% 13% 15% 100%

Theo n¨m ®¨ng ký

2000 25% 5% 3% 33%

2001 23% 4% 7% 34%

2002 25% 3% 5% 33%

Tæng sè 73% 13% 15% 100%

B¶ng sè 4: Çc doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m kÕ tõ 01/01/2000 ®Õn 31/12/2003

Nguån: C¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN.

3.4 Suy ®o¸n vμ kÕt luËn vÒ giai ®o¹n 1 cña nghiªn cøu

Cã thÓ ®ûa ra mét sè suy ®o¸n vμ kÕt luËn c¬ b¶n tõ giai ®o¹n 1 cña nghiªn cøu, mÆc dïçc suy ®o¸n vμ kÕt luËn nμy cã h¹n chÕ lμ suy diÔn tõ mÉu cã quy m« kh¸ nhá - vμ giíih¹n vÒ ph¹m vi ®Þa lý cña dù ¸n nghiªn cøu.

3.4.1 Çc con sè c«ng bè bÞ thæi phång lªn

Çc kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy r»ng con sè thèng kª chÝnh thøc ®ûîc thuthËp (hay cßn gäi lμ “con sè c«ng bè”) vÒ çc doanh nghiÖp chÝnh thøc ®¨ng ký lín h¬nrÊt nhiÒu so víi çc doanh nghiÖp ®ang thùc sù ho¹t ®éng. “Con sè c«ng bè’ ®ûîc cungcÊp tõ c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN cã thÓ t¹o ra mét h×nh ¶nh phãng ®¹i vÒ t×nh h×nh thùctÕ. NÕu çc kÕt qu¶ tõ nghiªn cøu cña chóng t«i ®ûîc suy ra trªn toμn quèc, cuéc ®iÒu tranhá nμy cña chóng t«i sÏ cho ra con sè chØ kho¶ng 73% çc doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký lμthËt sù ®ang ho¹t ®éng14. §iÒu nμy cã thÓ chÊp nhËn ®ûîc, ®Æc biÖt lμ ë mét quèc gia mμsè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi ®ang t¨ng rÊt nhanh. §©y còng lμ mét hiÖn tûîngtû¬ng tù gièng nhû viÖc sè lûîng çc dù ¸n ®Çu tû nûíc ngoμi ®ûîc phª duyÖt vμ sè vèndoanh nghiÖp cam kÕt cã xu hûíng lín h¬n nhiÒu so víi sè lûîng dù ¸n ®i vμo ho¹t ®éngvμ sè vèn ®ûîc gi¶i ng©n. Còng cÇn lûu ý r»ng mét sè lûîng rÊt lín çc doanh nghiÖp lμhé gia ®×nh vμ çc doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc ®· kh«ng ®ûîc ®ûa vμo sè liÖu thèngkª chÝnh thøc vμ “con sè c«ng bè”.



Doanh

nghiÖp

tû nh©n

C«ng ty

TNHH

C«ng ty

Cæ PhÇn

C«ng ty

Hîp danh

C«ng ty

TNHH mét

thμnh viªn

Doanh

nghiÖp

Nhμ nûíc

Tæng sè

Toμn quèc 27.865 46.752 8.635 6 157 75 83.490

Trong ®ãmÉu:

Hμ Néi 1.085 11.190 3.522 0 65 0 15.862

Hμ T©y 219 717 135 0 7 0 1.078

B¾c Ninh 264 468 53 0 0 0 785

Hûng Yªn 137 305 34 0 0 0 476

VÜnh Phóc 118 362 31 0 1 0 512

________________________________________________________

14 Con sè phÇn tr¨m nμy (vÒ çc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng so víi çc doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký) cao h¬n con sè TCTK, vμ còng cãthÓ ph¶n ¸nh thùc tÕ lμ chóng t«i ®· ph¶i nç lùc h¬n rÊt nhiÒu ®Ó ®iÒu tra lÇn t×m dÊu vÕt cña çc doanh nghiÖp cã t×nh tr¹ng ho¹t ®éngkh«ng râ rμng. §iÒu nμy kh«ng qu¸ ®¸ng ng¹c nhiªn v× ®iÒu tra cña chóng t«i chØ giíi h¹n trong 300 doanh nghiÖp, cßn TCTK mçin¨m ph¶i thùc hiÖn víi vμi chôc ngμn doanh nghiÖp.

3.4.2 Khã cã thÓ tÝnh ®ûîc sè lûîng çc doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ

Chóng ta cã thÓ dù ®o¸n r»ng mét tû lÖ lín çc doanh nghiÖp ®¨ng ký sÏ chÝnh thøc gi¶ithÓ sau khi ho¹t ®éng kinh doanh cña hä kh«ng thμnh c«ng (®iÒu nμy lμ hiÓn nhiªn v× ch¾cch¾n lμ kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc doanh nghiÖp ®ûîc thμnh lËp ®Òu ho¹t ®éng thμnh c«ng).Tuy nhiªn, nghiªn cøu cña chóng t«i chØ ph¸t hiÖn ®ûîc kh¸ Ýt çc doanh nghiÖp ®· chÝnhthøc gi¶i thÓ (14 doanh nghiÖp, hay 5% tæng sè mÉu). H¬n n÷a, trong sè 14 doanh nghiÖpnμy th× chØ cã 3 doanh nghiÖp (1% mÉu) ®· hoμn thμnh çc thñ tôc gi¶i thÓ doanh nghiÖp.§iÒu ®ã cho thÊy r»ng thñ tôc ®Ó gi¶i thÓ doanh nghiÖp hoÆc lμ khã kh¨n hoÆc chÝnh s¸chkh«ng khuyÕn khÝch çc doanh nghiÖp c«ng khai gi¶i thÓ. KÕt qu¶ lμ, çc doanh nghiÖpchØ muèn gi¶i thÓ mét çch kh«ng chÝnh thøc hoÆc t¹m ngõng ho¹t ®éng, cã thÓ lμ t¹mn»m im ®Ó chê mét thêi ®iÓm nμo ®ã trong tû¬ng lai khi çc ®iÒu kiÖn thay ®æi theo chiÒuhûíng tèt h¬n th× ho¹t ®éng trë l¹i.

3.4.3 Sö dông m· sè thuÕ lμ h×nh thøc kh¸ h÷u hiÖu ®Ó x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng doanh

nghiÖp

Mét sè lûîng kh¸ lín çc doanh nghiÖp trong mÉu kh«ng x¸c ®Þnh ®ûîc cã ®ang ho¹t®éng hay kh«ng, mÆc dï ®· ®iÒu tra thùc ®Þa tËn n¬i. §¸ng lûu ý lμ 1/3 sè çc doanhnghiÖp nμy lμ dûêng nhû kh«ng cã m· sè thuÕ. Cã thÓ cho r»ng nh÷ng doanh nghiÖpkh«ng cã m· sè thuÕ nμy lμ do cã ngûêi ®· chÝnh thøc ®¨ng ký doanh nghiÖp song v× métlý do nμo ®ã nªn ®· kh«ng tiÕn hμnh xin cÊp m· sè thuÕ vμ çc thñ tôc khëi nghiÖp kh¸c.§iÒu nμy cã thÓ suy ra lμ nh÷ng doanh nghiÖp cã t×nh tr¹ng ho¹t ®éng kh«ng râ rμng vμkh«ng ®ûîc cÊp m· sè thuÕ th× hÇu nhû ch¾c ch¾n ®· kh«ng triÓn khai ho¹t ®éng v× kh«ngcã “hãa ®¬n ®á” VAT ®Ó ph¸t hμnh cho kh¸ch hμng. NÕu tÝnh sè doanh nghiÖp nμy (8%cña mÉu) gép vμo sè çc doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lμ ®· gi¶i thÓ (5% cña mÉu), chóngta cã thÓ kh¼ng ®Þnh tû¬ng ®èi ch¾c r»ng Ýt nhÊt 13% sè çc doanh nghiÖp trong mÉu lμkh«ng ho¹t ®éng. H¬n n÷a, còng cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng sè lûîng m· sè thuÕ ®ûîc ph¸thμnh chø kh«ng ph¶i lμ sè doanh nghiÖp ®¨ng ký trong c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN míilμ mét chØ sè chÝnh x¸c h¬n vÒ sè lûîng çc doanh nghiÖp míi ®i vμo ho¹t ®éng.

3.4.4 C¬ së d÷ liÖu TTTT DN cßn rÊt nhiÒu ®iÓm yÕu

Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra chóng t«i ph¸t hiÖn mét sè ®iÓm yÕu hiÖn ®ang tån t¹i trong c¬së d÷ liÖu cña TTTT DN, chñ yÕu lμ vÒ chÊt lûîng cña d÷ liÖu vÒ mçi doanh nghiÖp. Khitruy cËp lÊy th«ng tin vÒ 300 doanh nghiÖp trong mÉu, chóng t«i ph¸t hiÖn ra nhiÒu môctrong c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN ®· bÞ thiÕu th«ng tin. §iÒu nμy cho thÊy r»ng viÖc nhËpd÷ liÖu ban ®Çu ®· kh«ng ®ûîc thùc hiÖn mét çch chÝnh x¸c. Sau ®ã khi chóng t«i kiÓmtra tõng doanh nghiÖp theo d÷ liÖu ®· thu thËp tõ c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, chóng t«iph¸t hiÖn thÊy mét tû lÖ kh¸ lín çc th«ng tin nμy lμ kh«ng chÝnh x¸c. Cô thÓ lμ chóngt«i ®· ph¸t hiÖn ra 118 doanh nghiÖp trong sè nμy (39% cña mÉu) ë nh÷ng ®Þa chØ kh¸cso víi ®Þa chØ trong c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, thûêng lμ do thay ®æi ®Þa ®iÓm sau khi®¨ng ký. §iÒu nμy còng cho thÊy r»ng th«ng tin trong c¬ së d÷ liÖu kh«ng ®ûîc lûu gi÷



hoÆc cËp nhËt mét çch cã hiÖu qu¶. Nh÷ng vÊn ®Ò nμy dûêng nhû b¾t nguån tõ sù kÕthîp çc b¸o ço kh«ng ®Çy ®ñ cña chÝnh çc doanh nghiÖp vμ tõ viÖc cËp nhËt kh«ng ®Çy®ñ çc d÷ liÖu cña çc v¨n phßng Së KH-§T. Qua pháng vÊn çc çn bé cña Së KH-§Të mét tØnh chóng t«i ®ûîc biÕt lμ nhiÒu doanh nghiÖp ®· lê ®i çc quy ®Þnh hiÖn hμnh ®èivíi yªu cÇu nép b¸o ço ho¹t ®éng hμng n¨m (bao gåm c¶ çc thay ®æi vÒ ®Þa chØ), vμ çcquy ®Þnh nμy - bao gåm c¶ chÕ tμi ph¹t thu håi giÊy phÐp kinh doanh - ®· kh«ng ®ûîc thihμnh. Çc Së KH-§T còng trong t×nh tr¹ng thiÕu nh©n lùc, vμ v× sè lûîng çn bé h¹n chÕnªn kh«ng thÓ thûêng xuyªn tiÕn hμnh kiÓm tra ®èi víi çc doanh nghiÖp ®· ®ûîc ®¨ngký. KÕt qu¶ lμ Së KH-§T thûêng dõng l¹i ë viÖc cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanhmμ kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ cho viÖc gi¸m s¸t tiÕp theo. Ngoμi ra cßn mét sèvÊn ®Ò tõ chÝnh hÖ thèng c¬ së d÷ liÖu. HiÖn t¹i c¬ së d÷ liÖu chØ thu thËp vμ tæng hîp quam¹ng ®iÖn tö ®èi víi 11 Së KH-§T ë nh÷ng tØnh vμ thμnh phè chÝnh15.

§èi víi tÊt c¶ çc tØnh kh¸c, d÷ liÖu ®ûîc göi ®i b»ng ®ûêng c«ng v¨n sau ®ã ®ûîc nhËptheo phû¬ng ph¸p thñ c«ng, lμm t¨ng nguy c¬ t¹o ra çc lçi trong khi thùc hiÖn.

3.4.5 Sè lûîng çc doanh nghiÖp ®¨ng ký l¹i lμm mÐo mã con sè c«ng bè

49 doanh nghiÖp (16% cña mÉu) ®· ®¨ng ký trûíc khi thi hμnh luËt vμo th¸ng 01 n¨m2000, sau ®ã ®· ®¨ng ký l¹i. “§¨ng ký quay vßng” theo h×nh thøc nμy còng sÏ lμm cho“con sè c«ng bè” çc doanh nghiÖp ®¨ng ký cã thÓ bÞ thæi phång thªm mét chót. Do métsè çc doanh nghiÖp cè t×nh tù ý ®¨ng ký ®Ó ®ûîc hûëng mét sè ûu ®·i vÒ thuÕ dμnh choçc doanh nghiÖp míi ®¨ng ký hoÆc lμ v× lý do nμo kh¸c cã lîi cho doanh nghiÖp cña hä.

3.4.6 HÖ thèng VAT khuyÕn khÝch mét sè lo¹i h×nh doanh nghiÖp tham gia

®¨ng ký

Cuèi cïng, cÇn ghi nhËn r»ng çc doanh nghiÖp trong ngμnh s¶n xuÊt chØ chiÕm 12%trong mÉu. MÆc dï cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ®Þnh nghÜa çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt vμ dÞch vônhû nãi ë trªn vμ kh¶ n¨ng lÖch l¹c khi suy luËn tõ mét mÉu nhá - song ®iÒu nμy ph¶n¸nh cã thÓ mét sè lûîng lín doanh nghiÖp míi ®ûîc thμnh lËp theo LuËt Doanh NghiÖpthûêng lμ nh÷ng doanh nghiÖp thû¬ng m¹i hoÆc nh÷ng doanh nghiÖp dÞch vô nhá. Trongbèi c¶nh ®ã, chóng ta cã thÓ tiÕp tôc suy ®o¸n xem bao nhiªu trong sè nh÷ng doanhnghiÖp thû¬ng m¹i míi ®¨ng ký ®ûîc thμnh lËp chØ ®Ó cã quyÓn ‘hãa ®¬n ®á’ VAT cñakh¸ch hμng. NÕu ®óng nhû vËy, mét ®éng lùc thóc ®Èy çc hé gia ®×nh thμnh lËp çcdoanh nghiÖp chÝnh thøc, nhû ®· thÊy tõ viÖc ®¨ng ký chÝnh thøc çc doanh nghiÖp ngμycμng gia t¨ng, cã lÏ lμ do sù ra ®êi cña hÖ thèng VAT ë ViÖt Nam cïng lóc víi viÖc banhμnh LuËt Doanh NghiÖp ®Çu n¨m 2000.



________________________________________________________

15 ThËm chÝ, mét sè thμnh phè trong sè nμy ®· trang bÞ vi tÝnh hãa cho c¶ hÖ thèng ®¨ng ký cña phßng Së KH-§T, ®· tù viÕt phÇn mÒm,®éc lËp víi c¬ së d÷ liÖu TTTT DN ¸p dông trªn toμn quèc, ®iÒu nμy dÉn ®Õn khã kh¨n trong viÖc so s¸nh.



________________________________________________________

16 TÊt c¶ nh÷ng t×nh huèng ®ûa ra trong hép tho¹i ®Òu cã thËt chØ cã tªn çc tØnh thμnh vμ c«ng ty lμ thay ®æi.

Theo Côc thuÕ vμ Së KH-§T ë tØnh Z, cã hai lý do chÝnh gi¶i thÝch t¹i sao gÇn ®©y çc doanhnghiÖp ®· ®¨ng ký kh«ng tiÕp tôc xóc tiÕn viÖc mua “hãa ®¬n ®á” sau khi ®· nhËn ®ûîc giÊychøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh vμ m· sè thuÕ lμ: i) kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng t×m ®ûîc mÆt b»ng ®Êtnhû ®· dù tÝnh; hoÆc ii) kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng thùc hiÖn çc hîp ®ång thû¬ng m¹i víi çc ®èi t¸ckinh doanh, mμ nh÷ng hîp ®ång nμy lμ yÕu tè chÝnh thóc ®Èy viÖc thμnh lËp doanh nghiÖp míi,vμ do ®ã c«ng viÖc kinh doanh kh«ng thÓ tiÕn triÓn. Ýt nhÊt ®èi víi çc doanh nghiÖp míi thμnhlËp, ®iÒu nμy cho thÊy r»ng mét sè doanh nghiÖp ®¨ng ký xin cÊp giÊy phÐp trûíc khi b¾t ®Çuc«ng viÖc kinh doanh. Khi çc ®iÒu kiÖn cho viÖc kinh doanh ®· ®ûîc v¹ch ra kh«ng trë thμnhhiÖn thùc th× çc doanh nghiÖp ®ã míi ngõng ho¹t ®éng. §iÒu nμy thûêng x¶y ra sau khi çcdoanh nghiÖp ®· nhËn ®ûîc giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh vμ ®ûîc cÊp m· sè thuÕ, nhûngtrûíc khi mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” ®Çu tiªn. NÕu nhû vËy, phû¬ng ph¸p tÝnh sè lûîng doanhnghiÖp thùc sù ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam ph¶i lμ tÝnh sè çc doanh nghiÖp mμ ®· mua “hãa ®¬n®á” chø kh«ng ph¶i lμ tÝnh sè giÊy phÐp kinh doanh hoÆc sè m· sè thuÕ ®ûîc ph¸t hμnh.

Thêi gian ®Ó ®¨ng ký ë tØnh Z chØ cã tõ 2 - 3 ngμy. §iÒu nμy lμ do cã Ýt çc doanh nghiÖp xin®¨ng ký. N¨m 2003, trong sè vμi tr¨m doanh nghiÖp míi ®¨ng ký thμnh lËp, chØ cã ba doanhnghiÖp ®Ö ®¬n xin chÝnh thøc gi¶i thÓ vμ kh«ng cã doanh nghiÖp nμo xin tuyªn bè ph¸ s¶n. L·nh®¹o cña bé phËn ®¨ng ký ë Së KH-§T cho biÕt mét thùc tÕ thûêng thÊy lμ çc doanh nghiÖp ®¨ngký sè vèn thÊp h¬n thùc tÕ ®Ó gi¶m tiÒn thuÕ m«n bμi hμng n¨m.

Theo çc quy ®Þnh hiÖn hμnh, mét doanh nghiÖp sÏ bÞ rót giÊy phÐp kinh doanh nÕu doanh nghiÖp®ã kh«ng nép b¸o ço hμng n¨m cña hä. Tuy nhiªn trong thùc tÕ, chØ cã 30% sè çc doanh nghiÖpë tØnh Z cã nép b¸o ço vμ Së KH-§T ë tØnh Z chûa bao giê thu håi mét giÊy phÐp nμo. V¨nphßng Së KH-§T ë ®Þa phû¬ng cè g¾ng nh¾c nhë mçi n¨m ba lÇn çc doanh nghiÖp thùc hiÖnnghÜa vô nμy lóc trûíc khi ®Õn thêi h¹n, trong thêi h¹n, vμ sau khi hÕt thêi h¹n nép. Nhûng tû lÖçc doanh nghiÖp thùc hiÖn viÖc nép b¸o ço l¹i rÊt thÊp. Çc Së KH-§T cho r»ng ®iÒu nμy x¶yra lμ do kh«ng cã chÕ tμi ph¹t tiÒn ®èi víi çc doanh nghiÖp kh«ng nép b¸o ço. Cßn viÖc däa rótgiÊy phÐp th× dûêng nhû lμ kh«ng cã hiÖu qu¶ v× Së KH-§T ®Þa phû¬ng cho r»ng ®ã lμ mét h×nhph¹t qu¸ nÆng vμ khã mμ thùc hiÖn ®ûîc.

Phßng thuÕ ë tØnh Z cã tíi 380 nh©n viªn trong khi phßng ®¨ng ký cña Së KH-§T chØ cã ba nh©nviªn. Do ®ã çc çn bé thuÕ dûêng nhû hiÓu râ h¬n vÒ ®iÒu kiÖn vμ ho¹t ®éng cña çc doanhnghiÖp trong tØnh, Ýt nhÊt sau khi ®¨ng ký, so víi çn bé phô tr¸ch ®¨ng ký doanh nghiÖp cña SëKH-§T. MÆt kh¸c, çn bé cña Së KH-§T dûêng nhû chØ tËp trung vμo çc vÊn ®Ò ®¨ng ký doanhnghiÖp ban ®Çu vμ kh«ng ghi l¹i nh÷ng thay ®æi cña çc doanh nghiÖp - vÝ dô nhû thay ®æi vÒ ®ÞachØ hay thay ®æi vÒ ngμnh nghÒ kinh doanh - nÕu çc doanh nghiÖp kh«ng nép b¸o ço ho¹t ®énghμng n¨m. Nhû ®· nãi ë trªn, kho¶ng 70% çc doanh nghiÖp ë tØnh Z kh«ng nép b¸o çc ho¹t®éng hμng n¨m.

Hép sè 1: Mét vμi ghi nhanh ë tØnh Z16

3.5 Mét sè nguyªn nh©n lμm sai lÖch çc “con sè c«ng bè”

Çc con sè c«ng bè vÒ viÖc thμnh lËp çc doanh nghiÖp bÞ sai lÖch do:

Mét sè çc doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc - vÝ dô nhû çc doanh nghiÖp lμ hé gia®×nh - cã thÓ kh«ng thÝch ®¨ng ký chÝnh thøc mÆc dï hä ®ñ ®iÒu kiÖn vμ thõa kh¶n¨ng ®¸p øng çc yªu cÇu ®Ó ®¨ng ký;

Mét sè doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký, v× nhiÒu lý do kh¸c nhau, cã thÓ kh«ng chÝnh thøcth«ng b¸o gi¶i thÓ mμ thay vμo ®ã lμ duy tr× t×nh tr¹ng t¹m ngõng ho¹t ®éng;

Mét sè doanh nghiÖp ®¨ng ký ®Ó tranh thñ çc ûu ®·i vÒ luËt lÖ hay tμi chÝnh, ®Ót×m çch thu lîi (hoμn toμn hîp ph¸p) tõ çc ûu ®·i vÒ thuÕ hoÆc cã çc lîi Ých kh¸cmμ cã thÓ cã khi ®¨ng ký l¹i hay ®¨ng ký nhiÒu doanh nghiÖp17;

Mét sè doanh nghiÖp cã thÓ ®¨ng ký nh»m phôc vô nh÷ng môc ®Ých ç nh©n haymôc ®Ých ®Æc biÖt cña riªng doanh nghiÖp (vÝ dô: ®ûîc mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”VAT ®Ó sau ®ã b¸n l¹i)

Mét sè çc doanh nghiÖp trong nûíc cã thÓ ®¨ng ký theo luËt ®Çu tû nûíc ngoμi,nh»m hûëng lîi tõ çc chÕ ®é ûu ®·i vÒ tμi chÝnh chØ dμnh cho çc doanh nghiÖp cãvèn ®Çu tû nûíc ngoμi;

TCTK hoÆc TTTT DN ®· v« t×nh tÝnh hai lÇn mét sè doanh nghiÖp do nhiÒu çc yÕutè kh¸c nhau (vÝ dô: sù thay ®æi tû çch ph¸p nh©n dÉn ®Õn viÖc ®¨ng ký kinh doanhmíi vμ/hoÆc m· sè thuÕ míi, hoÆc viÖc më mét v¨n phßng chi nh¸nh ë mét ®Þaphû¬ng kh¸c,v.v...).

Çc yÕu tè lμm t¨ng hay gi¶m sè lûîng çc doanh nghiÖp ®¨ng ký bï triÖt tiªu nhau ëmøc ®é nμo lμ kh«ng x¸c ®Þnh râ ®ûîc.



________________________________________________________

17 VÝ dô, ®Ó tËn dông thêi kú miÔn thuÕ thu nhËp giμnh cho çc doanh nghiÖp míi thμnh lËp, hay ®Ó tËn dông çc khuyÕn khÝch tμi chÝnhgiμnh cho çc doanh nghiÖp ho¹t ®éng ë nh÷ng khu vùc nhÊt ®Þnh. Nh÷ng khuyÕn khÝch nhû vËy cã thÓ thóc ®Èy çc doanh nghiÖphiÖn cã thμnh lËp thªm nhiÒu doanh nghiÖp h¬n, chø kh«ng ph¶i lμ chØ ®¬n gi¶n t¸i ®Çu tû vμo lÜnh vùc kinh doanh ban ®Çu, çc doanhnghiÖp nμy nh»m ph¸t triÓn bÒ réng chø kh«ng theo chiÒu s©u.

ChÛ¬ng IV

PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ ÇC THñ TôC TRONG QUY TR×NH§¡NG Ký KINH DOANH

Ngay sau khi LuËt Doanh NghiÖp ®ûîc ban hμnh vμo n¨m 2000, mét ®iÒu cÇn c«ng nhËnlμ qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ®èi víi khèi doanh nghiÖp tû nh©n ®· ®ûîc ®¬n gi¶n hãa®¸ng kÓ vμ ®iÒu ®ã còng ®· ®ûîc thÓ hiÖn rÊt râ trong nghiªn cøu nμy nμy. TiÕn triÓn nμy®· ®ûîc ®«ng ®¶o giíi kinh doanh ë ViÖt Nam hoan nghªnh. Bèn bûíc chÝnh cña qu¸tr×nh ®¨ng ký kinh doanh vμ qu¸ tr×nh thμnh lËp doanh nghiÖp hiÖn nay lμ nhû sau:

(i) §¨ng ký xin giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh ë Së KÕ ho¹ch vμ §Çu tû;

(ii) Lμm con dÊu vμ ®¨ng ký t¹i c¬ quan c«ng an ®Þa phû¬ng;

(iii) NhËn m· sè thuÕ ë côc thuÕ ®Þa phû¬ng;

(iv) Cuèi cïng lμ mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” ë phßng thuÕ.

Çc doanh nghiÖp ®Òu ph¶i tu©n thñ qu¸ tr×nh nμy, tõng bûíc tõng bûíc mét, theo ®óngtr×nh tù chÆt chÏ nªu trªn chø kh«ng ®ûîc thùc hiÖn çc bûíc nμy cïng mét lóc. Nghiªncøu cña chóng t«i ®· cho thÊy trung b×nh mét doanh nghiÖp mÊt kho¶ng 50 ngμy ®Ó hoμntÊt toμn bé qu¸ tr×nh ®¨ng ký vμ thμnh lËp doanh nghiÖp.

4.1 chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh

§a sè çc doanh nh©n ®ûîc pháng vÊn trong giai ®o¹n hai ®Òu thÊy bûíc ®Çu tiªn trongqu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh lμ tû¬ng ®èi dÔ dμng vμ ®¬n gi¶n. Çc doanh nghiÖp cã thÓhoÆc lμ thuª mét nhμ cung cÊp dÞch vô (nhû mét c«ng ty luËt) hoÆc tù m×nh ®i ®¨ng ký.PhÝ cÊp giÊy phÐp kinh doanh chÝnh thøc lμ 200.000 VND (kho¶ng 13 ®« la Mü).

Trong sè çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn, kho¶ng 42% doanh nghiÖp ®· thuª nhμ cungcÊp dÞch vô hç trî m×nh trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký. HÇu hÕt çc doanh nghiÖp nμy ®Òu thuªnhμ cung cÊp dÞch vô ®¶m nhËn toμn bé qu¸ tr×nh ®¨ng ký (bao gåm giÊy phÐp kinhdoanh, m· sè thuÕ, kh¾c dÊu vμ quyÓn hãa ®¬n ®á) vμ ph¶i tr¶ mét kho¶n tiÒn trän gãicho dÞch vô nμy. Trung b×nh çc doanh nghiÖp nμy ph¶i tr¶ 2,2 triÖu VND (kho¶ng 140®« la Mü) cho nhμ cung cÊp dÞch vô trän gãi qu¸ tr×nh ®¨ng ký, vμ trung b×nh th× tiÕn tr×nhnμy chØ mÊt 23 ngμy ®Ó hoμn tÊt. TÊt c¶ çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn ®Òu hμi lßngvíi dÞch vô nμy.

Kho¶ng 55% çc doanh nghiÖp trong ®iÒu tra cña chóng t«i cho biÕt hä tù thùc hiÖn qu¸tr×nh ®¨ng ký. Trung b×nh, çc doanh nghiÖp nμy mÊt tõ 42 ®Õn 56 ngμy míi hoμn tÊttoμn bé qu¸ tr×nh nμy (l©u h¬n hai lÇn so víi çc doanh nghiÖp thuª nhμ cung cÊp dÞchvô). ChØ riªng cho viÖc xin cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh th«i, doanh nghiÖp


còng mÊt tõ 14 ®Õn 21 ngμy míi xin ®ûîc. Nhûng nãi chung, hÇu hÕt çc doanh nghiÖp®Òu kh«ng phμn nμn vÒ qu¸ tr×nh nμy. Mét nöa sè doanh nghiÖp tr¶ lêi hä ph¶i tr¶ çckho¶n phÝ “kh«ng chÝnh thøc” ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ®¨ng ký. Mét nöa kh¸c nãi häkh«ng ph¶i tr¶ bÊt kÓ mét kho¶n phÝ kh«ng chÝnh thøc nμo vμ còng ch¼ng gÆp bÊt kú khãkh¨n trë ng¹i nμo.

§iÒu tra nμy cña chóng t«i ®· cho thÊy qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh sÏ mÊt nhiÒu thêigian h¬n nÕu çc doanh nghiÖp kh«ng tr¶ phô phÝ, cho dï ®©y chØ lμ mét kho¶n tiÒn tû¬ng®èi nhá. Mét gi¸m ®èc kh«ng tr¶ kho¶n phô phÝ nhû vËy ®· nãi r»ng doanh nghiÖp cña«ng ta mÊt h¬n hai th¸ng míi ®ûîc ®¨ng ký. Doanh nghiÖp nμy ®· kh«ng tr¶ bÊt kÓ métkho¶n phÝ “kh«ng chÝnh thøc” nμo cho dï çn bé ë phßng ®¨ng ký gîi ý r»ng doanhnghiÖp nªn tr¶ thªm tiÒn ®Ó lμm ®ûîc nhanh h¬n. NÕu tr¶ mét kho¶n phÝ kh«ng chÝnhthøc, doanh nghiÖp cã thÓ ®ûîc çc çn bé phßng ®¨ng ký chØ dÉn tûêng tËn h¬n, vμ do®ã tiÕt kiÖm ®ûîc thêi gian trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ giÊy tê cÇn thiÕt. Mét trong nh÷ngyÕu tè gi¶i thÝch cho vÊn ®Ò phÝ “kh«ng chÝnh thøc” lμ phßng ®¨ng ký thûêng qu¸ t¶i vμçc çn bé kh«ng cã ®ñ thêi gian ®Ó chØ dÉn tûêng tËn cho tÊt c¶ mäi ngûêi. Gi¸m ®èccña mét doanh nghiÖp tû vÊn ®· m« t¶ qu¸ tr×nh ®¨ng ký cña doanh nghiÖp m×nh nhû sau:

ChÊt lûîng dÞch vô ë Phßng §¨ng ký Doanh nghiÖp rÊt kÐm. Do thiÕu trang thiÕtbÞ vμ nguån nh©n lùc, çn bé phßng ®¨ng ký dûêng nhû bÞ qu¸ t¶i. Chóng t«i ph¶ichê rÊt l©u vμ ®i l¹i kho¶ng 5 lÇn. Çc çn bé ë phßng ®¨ng ký ®· kh«ng chØ dÉntËn t×nh. ThËm chÝ mÆc dï hä biÕt giÊy tê cña chóng t«i cã khiÕm khuyÕt nhûng häkh«ng nãi cho chóng t«i biÕt ngay mét lóc, thÕ nªn chóng t«i cø ph¶i lμm ®i lμm l¹inhiÒu lÇn.

Còng cã lêi than phiÒn vÒ viÖc danh s¸ch nh÷ng lo¹i h×nh ho¹t ®éng kinh doanh, doanhnghiÖp cã thÓ ®¨ng ký lμ kh«ng ®Çy ®ñ. Hai doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi r»ng lo¹ih×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña hä kh«ng cã trong danh s¸ch vμ do ®ã hä ph¶i ®¨ng kýmét lo¹i h×nh rÊt chung chung. Doanh nghiÖp cã thÓ e ng¹i r»ng sau nμy nã cã thÓ g©y raçc vÊn ®Ò r¾c rèi, ®Æc biÖt lμ khi doanh nghiÖp ph¶i lμm viÖc víi çn bé thuÕ vÒ viÖc x¸c®Þnh thuÕ suÊt.

Mét thμnh viªn cña nhãm nghiªn cøu ®· ®Õn kh¶o s¸t t¹i mét phßng ®¨ng ký kinh doanh®Ó t×m hiÓu vÒ quy tr×nh ®¨ng ký.



Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ çc thñ tôc trong quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh


Hûíng dÉn ®Çy ®ñ vμ chi tiÕt vÒ quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ®ûîc d¸n trªn tûêng trongv¨n phßng cña Së KÕ ho¹ch vμ §Çu tû. B¶n ph«-t« hûíng dÉn còng ®ûîc bμy b¸n cho aimuèn mang ®i ®Ó ®äc kü h¬n víi gi¸ 20.000 VND mét bé (kho¶ng 1.25 ®« la Mü). Lμmtheo hûíng dÉn nμy lμ hoμn toμn cã thÓ hoμn tÊt hå s¬ ®¨ng ký kinh doanh mμ kh«ng cÇnthuª dÞch vô chuyªn nghiÖp.

Khi chuÈn bÞ xong hå s¬ xin ®¨ng ký th× cÇn nép çn bé phô tr¸ch ®¨ng ký kinh doanh ë SëKÕ ho¹ch vμ §Çu tû. Çn bé phô tr¸ch ®¨ng ký kinh doanh sÏ hÑn ngμy quay l¹i ®Ó th«ngb¸o cho b¹n biÕt liÖu giÊy tê cña b¹n ®· hoμn tÊt chûa vμ cã chÝnh thøc ®ûîc chÊp nhËn haykh«ng. NÕu kh«ng cã vÊn ®Ò g×, b¹n cã thÓ nhËn chøng nhËn kinh doanh sau 15 ngμy.

LÖ phÝ ®¨ng ký chÝnh thøc vμ cã giÊy biªn nhËn lμ 200.000VND (kho¶ng 12.50 ®« la Mü)vμ ph¶i thanh to¸n khi b¹n nhËn giÊy phÐp. Tuy nhiªn, nÕu cã vÊn ®Ò g× trong bé giÊy tê,nh÷ng çn bé nμy sÏ yªu cÇu b¹n lËp mét bé hå s¬ míi vμ xin cÊp giÊy phÐp l¹i.

Chóng t«i cã nãi chuyÖn víi vμi ngûêi ë phßng ®¨ng ký. Mét ngûêi lμm viÖc cho mét c«ngty luËt nãi r»ng anh ta thûêng xuyªn ®Õn ®©y ®Ó gióp kh¸ch hμng ®¨ng ký kinh doanh.Anh ta còng tû vÊn r»ng nÕu b¹n ®ûa chót tiÒn phong b× th× sù viÖc sÏ nhanh chãngh¬n nhiÒu. NÕu kh«ng ®ûa tiÒn th× çn bé ®¨ng ký sÏ chØ ra lçi trong bé hå s¬. VÊn ®Òlμ ë chç çn bé nμy kh«ng chØ ra tÊt c¶ çc lçi cïng mét lóc nªn khi b¹n söa ®ûîc métlçi råi vμ tr×nh l¹i hå s¬ th× ngûêi çn bé nμy l¹i chØ ra mét lçi kh¸c. V× vËy b¹n cã thÓph¶i lμm ®i lμm l¹i bé hå s¬ ®¨ng ký nhiÒu lÇn. H¬n n÷a ®«i khi lçi chØ lμ çc chi tiÕtrÊt nhá, v× thÕ kh«ng ai cã thÓ ®¶m b¶o hoμn toμn ®ûîc r»ng hå s¬ ®· ®ûîc chuÈn bÞhoμn h¶o. §iÒu nμy thËm chÝ còng x¶y ra víi çc nhμ cung cÊp dÞch vô lμm thñ tôc®¨ng ký kinh doanh nhû çc c«ng ty luËt. Nhûng nÕu ®ûa tiÒn phong b×, çc çn bé®¨ng ký sÏ thûêng dÔ dμng h¬n vμ sÏ chØ ra tÊt c¶ çc lçi trong bé giÊy tê ®¨ng ký ngaylÇn ®Çu tiªn. (Anh ta kh«ng nãi tiÒn phong b× lμ bao nhiªu).

Mét ngûêi kh¸c còng ®ang xin ®iÒu chØnh Néi dung ®¨ng ký kinh doanh cña doanh nghiÖpm×nh. ChÞ ta nãi r»ng chÞ ta cã thÓ xin chØnh söa nhanh chãng vμ ªm xu«i v× chÞ ta ®· lμmvμi lÇn råi mÆc dï chÝnh chÞ ta còng kh«ng biÕt t¹i sao doanh nghiÖp m×nh cø ph¶i chØnh söagiÊy phÐp kinh doanh 2-3 lÇn mçi n¨m. ChÞ lu«n kÑp 50.000 VND (kho¶ng 3,15 ®« la Mü)vμo giÊy tê xin söa néi dung giÊy phÐp kinh doanh vμ c«ng viÖc dûêng nhû rÊt nhÑ nhμng.

Hép sè 2: Kh¶o s¸t thùc tÕ t¹i mét phßng ®¨ng ký kinh doanh

4.2 §¨ng ký con dÊu doanh nghiÖp

Sau khi cã giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh gèc, doanh nghiÖp cã thÓ b¾t ®Çu ®¨ngký con dÊu chÝnh thøc cña m×nh t¹i C¬ quan c«ng an ®Þa phû¬ng. Theo kh¶o s¸t cña chóngt«i, qu¸ tr×nh lμm con dÊu kh¸ ®¬n gi¶n vμ thûêng mÊt kho¶ng tõ mét tuÇn ®Õn 10 ngμy.Mét sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi r»ng hä ph¶i tr¶ tiÒn “phÝ kh«ng chÝnh thøc”

cho c¬ quan c«ng an, cßn mét sè kh¸c chØ ph¶i tr¶ lÖ phÝ chÝnh thøc th«i. Kh«ng doanhnghiÖp ®ûîc pháng vÊn nμo gÆp r¾c rèi khi lμm con dÊu. Tuy nhiªn mét sè doanh nghiÖpcho r»ng kho¶ng thêi gian ®Ó lμm dÊu 10 ngμy lμ qu¸ dμi, ®Æc biÖt lμ v× doanh nghiÖpkh«ng thÓ thùc hiÖn ®ûîc bûíc tiÕp theo trong qu¸ tr×nh xin ®¨ng ký (vÝ dô nhû ®¨ng kým· sè thuÕ) mμ kh«ng cã con dÊu doanh nghiÖp.

4.3 §¨ng ký m· sè thuÕ

Sau khi cã ®ûîc con dÊu th× doanh nghiÖp ®ã míi cã thÓ b¾t ®Çu xin ®¨ng ký m· sè thuÕë Phßng ThuÕ n¬i mμ doanh nghiÖp ®Æt trô së. MÊt kho¶ng 15 ngμy míi nhËn ®ûîc m·sè thuÕ, m· sè nμy dïng cho c¶ thuÕ VAT vμ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. Còng gièngnhû khi ®i ®¨ng ký dÊu doanh nghiÖp, ®a sè çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn ®Òu nãikh«ng gÆp khã kh¨n trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký m¨ sè thuÕ. Tuy nhiªn vÉn cã kho¶ng 6%çc doanh nghiÖp ®ûîc ®iÒu tra kh«ng hμi lßng víi tiÕn tr×nh nμy, v× hä ®· ph¶i ®i ®Õnphßng thuÕ vμi lÇn vμ còng ph¶i tr¶ tiÒn “phÝ kh«ng chÝnh thøc” cho xong viÖc. Tuy nhiªnkh«ng doanh nghiÖp nμo nhí ®ûîc çc chi tiÕt râ rμng. Mét gi¸m ®èc ®ûîc pháng vÊn ®·m« t¶ qu¸ tr×nh nμy lμ ‘phøc t¹p vμ mÊt nhiÒu thêi gian’. C« ta tr¶ mét kho¶n “phÝ kh«ngchÝnh thøc” nhá cho nh©n viªn phô tr¸ch c«ng viÖc nμy, nhûng cho r»ng thÕ lμ b×nhthûêng. C« ta nãi thªm:

Hä yªu cÇu chóng t«i quay ®i quay l¹i nhiÒu lÇn. Sau ®ã chóng t«i kÝn ®¸o ®ûaphong b× cho hä. Kh«ng nhiÒu, vμ mäi viÖc xong xu«i. B¹n biÕt ®Êy, ®©y lμ luËt bÊtthμnh v¨n. Khi gi¶i quyÕt nh÷ng thñ tôc nhû thÕ nμy, b¹n ph¶i cã ®Çu ãc nhanhnh¹y vμ linh ho¹t. Chóng t«i quan t©m ®Õn viÖc lμm ¨n nhiÒu h¬n nªn nh÷ng thñtôc nhû thÕ nμy chØ lμ nh÷ng viÖc ®¬n gi¶n cÇn ph¶i lμm. Chóng t«i nghÜ kh«ng cÇnph¶i coi ®ã lμ vÊn ®Ò. Chóng t«i còng muèn gi÷ quan hÖ tèt víi hä bëi sau nμy häcßn qu¶n lý thuÕ cña chóng t«i. Vμ t«i nghÜ lμm thÕ còng ph¶i th«i. B¹n biÕt ®ÊynÕu hä chØ tr«ng chê vμo lû¬ng th«i th× hä h¼n sÏ rÊt nghÌo. Do ®ã, chi mét Ýt tiÒncho hä ch¼ng sao c¶. §iÒu nμy còng gièng nhû tÆng mét mãn quμ ®Ó c¶m ¬n hä.

4.4 Mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”

Theo kh¶o s¸t cña chóng t«i th× çc thñ tôc liªn quan ®Õn viÖc mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”®Çu tiªn ®«i khi rÊt phøc t¹p vμ khã chÞu. ThËm chÝ gi¸m ®èc çc doanh nghiÖp nhiÒu khiph¶i ®Õn gÆp trùc tiÕp çc çn bé phßng thuÕ trong lÇn ®Çu mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”. MÆcdï çc thñ tôc nμy ®· ®ûîc coi lμ ®· c¶i thiÖn trûíc khi chóng t«i thùc hiÖn nghiªn cøunμy nhûng vÉn cßn rÊt phøc t¹p. Lý do chñ yÕu gi¶i thÝch cho ®iÒu nμy lμ ®Ó cè g¾ng tr¸nhb¸n hãa ®¬n ®á cho çc doanh nghiÖp “ma”, çn bé phßng thuÕ ph¶i mÊt thêi gian ®Ó ch¾cch¾n r»ng hä kh«ng ph¸t hμnh çc quyÓn “hãa ®¬n ®á” cho nh÷ng ngûêi xin ®¨ng ký bÊtchÝnh. Kho¶ng mét nöa sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho biÕt hä ®· tr¶ mét kho¶n“phÝ kh«ng chÝnh thøc” ®Ó mäi viÖc diÔn ra xu«n sÎ. TÊt c¶ ®Òu nghÜ r»ng ®ã lμ ®iÒu hiÓnnhiªn vμ kh«ng cho r»ng kho¶n tiÒn ®ã lμ ®¸ng kÓ.



Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ çc thñ tôc trong quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh


C«ng ty luËt A ®ûîc thμnh lËp vμo n¨m 2001 ë Hμ Néi vμ chuyªn cung cÊp çc dÞch vô tûvÊn ph¸p lý cho çc doanh nghiÖp. TÝnh ®Õn nay, c«ng ty ®· phôc vô kho¶ng 1.800 kh¸chhμng, hÇu hÕt trong çc lÜnh vùc nhû ®¨ng ký kinh doanh, söa ®æi ®¨ng ký kinh doanh, b¶nquyÒn vμ çc vÊn ®Ò vÒ nh·n hiÖu hμng hãa, v.v... Ngoμi viÖc gióp rÊt nhiÒu doanh nghiÖpmíi ®¨ng ký, c«ng ty luËt nμy cßn lμm dÞch vô thñ tôc chÝnh thøc gi¶i thÓ cho kho¶ng 30doanh nghiÖp vμ lμm thñ tôc t¹m thêi dõng ho¹t ®éng cho 5 doanh nghiÖp. C«ng ty nμy cãkho¶ng 15 nh©n viªn lμm viÖc t¹i Hμ Néi vμ çc tØnh l©n cËn.

Trong qu¸ tr×nh cung cÊp dÞch vô, c«ng ty luËt A ®· nhËn ra rÊt nhiÒu khã kh¨n mμ çcdoanh nghiÖp gÆp ph¶i khi ®¨ng ký kinh doanh. VÒ ®¨ng ký tªn doanh nghiÖp, NghÞ ®Þnh3 cho phÐp trïng lÆp tªn ë çc tØnh kh¸c nhau trong khi ®ã NghÞ ®Þnh 54 l¹i cÊm. Ngoμi ra,viÖc x¸c ®Þnh tõ nμo vμ çc ch÷ viÕt t¾t nμo kh«ng ®ûîc phÐp ®ûa vμo tªn doanh nghiÖp vÉnmËp mê, t¹o khe hë cho çc çn bé phßng ®¨ng ký doanh nghiÖp cña çc Së KH-§T tr×ho·n qu¸ tr×nh ®¨ng ký. Mét chñ doanh nghiÖp míi còng kh¼ng ®Þnh r»ng chÞ ta kh«ng®ûîc phÐp sö dông tõ nûíc ngoμi hay tõ tù ph¸t minh ra lμm tªn chÝnh thøc cho doanhnghiÖp cho dï çc hûíng dÉn, quy ®Þnh ®Òu kh«ng c¶n trë g× ®iÒu nμy.

Còng theo c«ng ty luËt A, çc quy ®Þnh hμnh chÝnh vμ ph¸p lý ®èi víi mét sè ngμnh nghÒkinh doanh nhÊt ®Þnh còng chûa râ rμng. VÝ dô çc ho¹t ®éng tû vÊn luËt mét phÇn lμ doSë KH-§T qu¶n lý theo LuËt Doanh NghiÖp, mét phÇn lμ do Bé Tû Ph¸p qu¶n lý. Theoc«ng ty luËt nμy, çc çn bé ë mét sè Së KH-§T yªu cÇu khi ®¨ng ký xuÊt tr×nh thªm métsè giÊy tê (mμ LuËt Doanh NghiÖp kh«ng yªu cÇu). VÝ dô nhû phßng ®¨ng ký kinh doanhë mét quËn cña Hμ Néi yªu cÇu xuÊt tr×nh b¶n copy cña hîp ®ång v¨n phßng. Ngay gi÷açc çn bé phßng ®¨ng ký cã vÎ còng lÉn lén khi ph©n biÖt gi÷a c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷uh¹n vμ c«ng ty cæ phÇn, dÉn ®Õn nh÷ng yªu cÇu vÒ giÊy tê kh«ng cÇn thiÕt.

Theo quan ®iÓm cña c«ng ty luËt A, phÇn g©y phiÒn hμ nhiÒu nhÊt trong qu¸ tr×nh xin ®¨ngký trûíc khi ho¹t ®éng lμ viÖc xin m· sè thuÕ. ThËm chÝ theo luËt, phßng thuÕ kh«ng ®ûîcyªu cÇu thªm bÊt kú tμi liÖu nμo vμ ph¶i cÊp m¨ sè thuÕ cho bÊt kú doanh nghiÖp nμo míi®ûîc Së KH-§T cho ®¨ng ký - qu¸ tr×nh nμy cã thÓ ®¬n gi¶n h¬n nÕu xö lý b»ng mét phÇnmÒm phï hîp- nhûng phßng thuÕ thûêng kÐo dμi qu¸ tr×nh nμy, trung b×nh mÊt kho¶ng 15ngμy míi cÊp m· sè thuÕ. (Tuy nhiªn, trong nh÷ng trûêng hîp ®ûa quμ çp ç nh©n cho çcçn bé phô tr¸ch kh©u nμy th× cã thÓ ®ûîc cÊp m· sè thuÕ ngay trong ngμy lμm viÖc.) Ngoμira, phßng thuÕ còng cßn yªu cÇu xuÊt tr×nh hîp ®ång thuª v¨n phßng vμ çc giÊy tê chøngminh quyÒn sö dông ®Êt, ®· thanh to¸n hÕt çc kho¶n thuÕ ®Êt. Nhûng hiÖn t¹i kho¶ng tõ 75®Õn 80% nhμ ë Hμ Néi vμ çc vïng l©n cËn kh«ng ®¸p øng ®ûîc ®iÒu kiÖn nμy.

Nhû vËy, toμn bé qu¸ tr×nh xin ®¨ng ký kinh doanh theo nhû m« t¶ ë trªn cã thÓ mÊt tõ 45®Õn 60 ngμy, trong khi ®¸ng lÏ ra chØ cÇn mÊt tæng céng lμ h¬n 10 ngμy ®Ó hoμn tÊt, tõ viÖcxin vμ nhËn giÊy phÐp kinh doanh ®Õn viÖc xin ®ûîc m· sè thuÕ.

VÒ viÖc chÝnh thøc gi¶i thÓ doanh nghiÖp, c«ng ty luËt A cho r»ng khã kh¨n lín nhÊt lμ yªucÇu doanh nghiÖp ph¶i hoμn tÊt quyÕt to¸n lÇn cuèi víi c¬ quan thuÕ trûíc khi gi¶i thÓ. Çcquy ®Þnh hiÖn hμnh kh«ng quy ®Þnh giíi h¹n thêi gian mμ çn bé thuÕ cÇn hoμn tÊt thñ tôcnμy cho doanh nghiÖp nªn mét sè çn bé phßng thuÕ tr× ho·n viÖc quyÕt to¸n thuÕ lÇn cuèinμy khi hä kh«ng thÊy cã lîi Ých ç nh©n.

Hép sè 3: Quan ®iÓm cña c«ng ty luËt A

Nãi tãm l¹i, mÆc dï qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ®· ®ûîc ®¬n gi¶n hãa vμ ®a sè çcdoanh nghiÖp ®Òu cã vÎ hμi lßng víi qu¸ tr×nh nμy, vÉn cßn mét sè kh©u cã thÓ c¶i thiÖn®ûîc. Thêi gian ®Ó xin giÊy phÐp thμnh lËp cho mét doanh nghiÖp míi vÉn cßn qu¸ dμiso víi tiªu chuÈn quèc tÕ. Çc thñ tôc hiÖn t¹i cã thÓ ®ûîc ®¬n gi¶n hãa ®Ó cho phÐp çcdoanh nghiÖp cã thÓ ®ång thêi xin ®¨ng ký con dÊu doanh nghiÖp, m· sè thuÕ vμ hãa ®¬nmua b¸n ®Ó rót ng¾n toμn bé thêi gian ®¨ng ký. Çc thñ tôc ®ûîc ®¬n gi¶n hãa vμ cãhûíng dÉn râ rμng cã thÓ gãp phÇn lμm cho çc kho¶n “phÝ kh«ng chÝnh thøc” bít phæbiÕn h¬n.



Doanh nghiÖp X lμ mét c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã trô së t¹i Hμ Néi vμ ®· chÝnh thøcthμnh lËp vμo th¸ng 7 n¨m 2002. Doanh nghiÖp nμy tuyªn bè kinh doanh ®a d¹ng, tõ b¸nlÎ xe m¸y vμ kinh doanh hãa chÊt ®Õn viÖc kinh doanh nhμ hμng. Doanh nghiÖp X do métgia ®×nh kinh doanh xe m¸y ®· nhiÒu n¨m nay thμnh lËp vμ ®¨ng ký kinh doanh lÇn ®Çuvμo n¨m 1995.

¤ng X, gi¸m ®èc ®iÒu hμnh cña doanh nghiÖp X, nãi r»ng «ng nhËn giÊy phÐp kinh doanhvμ m· sè thuÕ vμo n¨m 2002 mét çch rÊt thuËn lîi. Tuy nhiªn, «ng vÉn chûa mua ®ûîcquyÓn hãa ®¬n ®á. Theo «ng X, lý do cã thÓ lμ v× cã qu¸ nhiÒu doanh nghiÖp ®· ®¨ng kýcïng ®Þa chØ víi doanh nghiÖp X, vμ do ®ã phßng thuÕ ng¹i r»ng doanh nghiÖp cã kh¶ n¨nggian lËn hãa ®¬n. Nhûng «ng X còng nghi ngê r»ng vÊn ®Ò cã thÓ lμ do «ng kh«ng cho çnbé phßng thuÕ tiÒn.

§i¹ chØ doanh nghiÖp X còng lμ ®i¹ chØ cöa hμng vμ v¨n phßng cña doanh nghiÖp Y - métc«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n kh¸c. Thùc tÕ, «ng X nãi r»ng «ng b¸n ®ûîc kho¶ng 2.000 xem¸y mçi n¨m. Khi chóng t«i ®Õn, cã kho¶ng 30 chiÕc xe Honda míi dùng trong cöa hμngvμ c«ng viÖc lμm ¨n cã vÎ rÊt s«i ®éng. Theo «ng X - «ng ®ång thêi cã cæ phÇn trong c¶doanh nghiÖp X vμ doanh nghiÖp Y), th× ngoμi doanh nghiÖp Y, gia ®×nh «ng cßn ®¨ng kýthªm 5 doanh nghiÖp n÷a còng ë cïng ®i¹ chØ, mçi doanh nghiÖp lμ cña mét thμnh viªnkh¸c nhau trong gia ®×nh (mÆc dï chóng t«i chØ cã thÓ t×m thÊy hai Doanh nghiÖp X vμDoanh nghiÖp Y trªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN). Së dÜ cã viÖc nhû vËy lμ do gia ®×nhmuèn ph©n chia râ rμng tr¸ch nhiÖm vμ lîi Ých gi÷a çc anh chÞ em trong gia ®×nh ®Ó tr¸nhçc tranh chÊp trong gia ®×nh.

Trªn thùc tÕ, Doanh nghiÖp X kh«ng hÒ ho¹t ®éng. ThËm chÝ c¶ tªn doanh nghiÖp còngkh«ng ®ûîc treo ë trûíc trô së. Tuy nhiªn theo luËt th× doanh nghiÖp nμy l¹i tån t¹i vμ chñcña nã vÉn tr¶ thuÕ m«n bμi hμng n¨m ®Ó duy tr× giÊy phÐp. Lý do ®Ó chñ doanh nghiÖpkh«ng gi¶i thÓ doanh nghiÖp X lμ v× hä coi thuÕ m«n bμi kh«ng ®¸ng kÓ vμ vÉn hy väng métngμy nμo ®ã hä cã thÓ mua ®ûîc quyÓn “hãa ®¬n ®á” ®Ó cã thÓ b¾t ®Çu ho¹t ®éng.

Hép sè 4: ThÕ giíi phøc t¹p cña doanh nghiÖp X vμ Y

ChÛ¬ng V

NH÷NG PH¸T HIÖN VÒ HËU §¡NG Ký

PhÇn nμy tr×nh bμy nh÷ng vÊn ®Ò ®-îc ph¸t hiÖn ë giai ®o¹n 2 trong nghiªn cøu cña chóngt«i vÒ nh÷ng trë ng¹i mμ çc doanh nghiÖp gÆp ph¶i sau khi ®¨ng ký. Nh÷ng ph¸t hiÖnnμy thu ®-îc qua çc cuéc pháng vÊn víi 47 doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng trong mÉu, vμ®-îc chia thμnh s¸u lo¹i chñ ®Ò: ®Êt ®ai nhμ x-ëng; tiÕp cËn vèn; çc cuéc thanh tra cñaçc c¬ quan nhμ n-íc; thuÕ, ®Æc biÖt lμ viÖc mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” VAT; çc giÊp phÐpcon; vμ çc thñ tôc h¶i quan.

Trûíc khi ®i s©u vμo nh÷ng vÊn ®Ò nμy, chóng t«i sÏ tãm t¾t thùc tr¹ng cña 47 doanhnghiÖp vμ sau ®ã chóng t«i sÏ cã mét sè nhËn xÐt ë cuèi chû¬ng.

5.1 Tãm t¾t thùc tr¹ng cña 47 doanh nghiÖp ®Ûîc pháng vÊn

33 doanh nghiÖp ®· pháng vÊn (hay kho¶ng 70% cña mÉu) lμ nh÷ng c«ng ty tr¸ch nhiÖmh÷u h¹n. ChØ cã 3 doanh nghiÖp (kho¶ng 6%) lμ doanh nghiÖp tû nh©n, vμ 24% lμ çcc«ng ty cæ phÇn. C¬ cÊu nμy ph¶n ¶nh m« h×nh cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n chÝnh thøc ëViÖt Nam lμ sè lûîng çc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã xu hûíng vûît tréi. 90% doanhnghiÖp kh«ng cã bÊt cø mét sù thay ®æi nμo vÒ c¬ cÊu chñ së h÷u kÓ tõ khi ®ûîc ®¨ng ký.

Kho¶ng 3/4 çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn ho¹t ®éng trong lÜnh vùc thû¬ng m¹i vμdÞch vô, vμ chØ cã 1/4 sè doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc s¶n xuÊt. C¬ cÊu nμy cñamÉu ph¶n ¶nh râ nÐt m« h×nh chung cña çc khèi doanh nghiÖp tû nh©n ë ViÖt Nam lμngμnh thû¬ng m¹i vμ dÞch vô cã xu hûíng tréi h¬n. N¨m 2003, xÐt trªn khÝa c¹nh vèn®¨ng ký th× hÇu hÕt lμ çc doanh nghiÖp nhá (trung b×nh lμ 1,33 tû ®ång ViÖt Nam)18, vμsè lûîng lao ®éng trung b×nh lμ 28. Nh×n chung, quy m« vÒ c¶ vèn ®¨ng ký vμ sè lûînglao ®éng ®· t¨ng nhÑ so víi ba n¨m trûíc ®ã. Tuy nhiªn, chØ cã 1/5 sè çc doanh nghiÖp®ûîc pháng vÊn cho biÕt hä ®· chÝnh thøc t¨ng vèn ®¨ng ký ph¸p ®Þnh sau ®¨ng ký ban®Çu, ®¹i ®a sè çc doanh nghiÖp kh«ng thay ®æi vÒ vèn ph¸p ®Þnh. B¶ng 5 dûíi ®©y minhhäa nguån gèc cña 47 doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn.

CÇn chó ý lμ kho¶ng 45% çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn trûíc ®©y lμ çc c¬ sëkh«ng chÝnh thøc (vÝ dô nhû hé gia ®×nh). Cã nhiÒu lý do v× sao nh÷ng chñ hé kinh doanhgia ®×nh quyÕt ®Þnh ®¨ng ký thμnh mét doanh nghiÖp chÝnh thøc. Lý do thûêng ®ûîcnãi ®Õn nhÊt lμ do çc vÊn ®Ò vÒ thuÕ vμ “hãa ®¬n ®á” VAT. Çc c¬ së kinh doanh kh«ngchÝnh thøc th× kh«ng cã quyÒn mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”, mμ kh«ng cã nh÷ng hãa ®¬nnμy hä kh«ng thÓ b¸n hμng hãa cho mét sè kh¸ch hμng yªu cÇu ph¶i cã hãa ®¬n ®á ®Óphôc vô nhû cÇu kÕ to¸n cña hä (vÝ dô nhû çc doanh nghiÖp nhμ nûíc vμ çc tæ chøccña chÝnh phñ).


________________________________________________________

18 Sè trung b×nh nμy t-¬ng ®-¬ng kho¶ng 85.000 ®«-la Mü. §Ó biÕt thªm chi tiÕt xin xem b¶ng 9, 10 vμ 11 ë phô lôc.

Mét lý do kh¸c ®ûîc nhiÒu doanh nghiÖp nãi ®Õn lμ mét doanh nghiÖp chÝnh thøc sÏ cãnhiÒu lîi thÕ trong viÖc thùc hiÖn nghÜa vô ®ãng thuÕ. Çch tÝnh thuÕ VAT ®èi víi çcdoanh nghiÖp chÝnh thøc cã vÎ ®¬n gi¶n vμ dÔ thùc hiÖn h¬n nhiÒu, dùa theo çc hãa ®¬n®· ®ûîc ph¸t hμnh20. Nhûng ®èi víi c¬ së kinh doanh kh«ng chÝnh thøc th× møc thuÕ ph¶inép lμ tuú vμo thû¬ng lûîng gi÷a chñ c¬ së vμ çn bé thuÕ mμ thûêng chñ c¬ së lμ ë vÞtrÝ bÊt lîi h¬n. Nh÷ng lîi Ých kh¸c g¾n víi mét doanh nghiÖp chÝnh thøc ®ã lμ kh¶ n¨ngxuÊt khÈu trùc tiÕp, vμ thuª ®Êt cña nhμ nûíc. Ngûîc l¹i, çc c¬ së kinh doanh kh«ngchÝnh thøc th× kh«ng ®ûîc phÐp xuÊt khÈu trùc tiÕp, vμ do ®ã khi lμm ¨n víi kh¸ch hμngnûíc ngoμi lu«n ph¶i th«ng qua mét bªn thø ba. Mét c¬ së kinh doanh kh«ng chÝnh thøcth× cã thÓ kh«ng thuª ®ûîc ®Êt cña nhμ nûíc. MÆc dï cã nhiÒu lý do kh¸c nhau, song métyÕu tè phæ th«ng chung lμ mét c¬ së kinh doanh kh«ng chÝnh thøc, ë mét møc ®é nμo ®ã,kh«ng thÓ më réng vμ t¨ng trûëng cã hiÖu qu¶.

ChØ kho¶ng 1/3 (32%) sè çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn míi cã vÎ thËt sù lμ çcdoanh nghiÖp míi hoμn toμn, ®ûîc thμnh lËp tõ khi cã LuËt Doanh NghiÖp n¨m 2000.Cã tíi 11% sè doanh nghiÖp ®· ®ûîc thμnh lËp trûíc khi cã LuËt Doanh NghiÖp, nhûngcòng ®· ®¨ng ký l¹i nhû mét doanh nghiÖp míi ®Ó ®ûîc mét sè çc lîi Ých hoÆc chØ ®¬ngi¶n lμ ®Ó phï hîp víi luËt míi.

§a sè çc doanh nghiÖp nãi r»ng hä lμm ¨n cã l·i. Tuy nhiªn, cÇn lûu ý lμ chñ cña çcdoanh nghiÖp tû nh©n nhá thûêng kh«ng tÝnh ®Õn chi phÝ c¬ héi cho søc lao ®éng cñachÝnh hä (vÝ dô nhû hä kh«ng tÝnh lû¬ng cho chÝnh m×nh khi tÝnh tæng çc chi phÝ cñadoanh nghiÖp) vμ kh«ng tÝnh tiÒn ®Êt (nÕu doanh nghiÖp ®Æt trô së t¹i ®Êt cña chñ doanhnghiÖp). HÇu hÕt çc doanh nghiÖp ®Òu nãi lμ lμm ¨n “®ûîc” nhûng còng nhiÒu ngûêinãi hä thÊy ho¹t ®éng kinh doanh cña hä khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi dù kiÕn trûíc ®©y.Khi ®ûîc hái hä ®· thÊy kinh doanh cã khã kh¨n vμ thuËn lîi ra sao, chØ cã kho¶ng 13%tr¶ lêi r»ng hä thÊy kinh doanh thuËn lîi h¬n dù kiÕn trong khi ®ã 49% tr¶ lêi kinh doanhkhã kh¨n h¬n dù kiÕn. Çc doanh nghiÖp còng cã ý kiÕn nhû vËy vÒ vÊn ®Ò lîi nhuËn.


Nguån g«cSè l-îng çc

doanh nghiÖptû lÖ%

Tr-íc ®©y lμ c¬ së kinh doanh kh«ng chÝnh thøc 21 44,7

§-îc thμnh lËp hoμn toμn míi 15 31,9

Tr-íc ®©y lμ mét ph¸p nh©n kh¸c 5 10,7

Lμ mét chi nh¸nh chÝnh thøc hay mét c«ng ty con cñamét doanh nghiÖp kh¸c

5 10,7

Çc lo¹i h×nh kh¸c 1 2,1

Tæng 47 100

________________________________________________________

19 MÉu dïng cho biÓu nμy chØ bao gåm 47 doanh nghiÖp, do ®ã tû lÖ phÇn tr¨m chØ cã tÝnh rÊt t-¬ng ®èi.

20 §Ó cã ®-îc quyÓn hãa ®¬n ®á l¹i l¹i lμ mét c©u chuyÖn kh¸c – xem phÇn 5.2.4.

B¶ng sè 5: Nguån gèc cña doanh nghiÖp19


Nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ hËu ®¨ng ký

Kho¶ng 45% sè çc doanh nghiÖp trong mÉu tr¶ lêi lîi nhuËn thÊp h¬n dù kiÕn vμ chØkho¶ng 9% c¶m thÊy lîi nhuËn cña doanh nghiÖp ®¹t ®ûîc nhiÒu h¬n dù kiÕn21.

MÆc dï çc c©u tr¶ lêi lμ rÊt nghiªm tóc, song ®a sè çc doanh nghiÖp (kho¶ng 90%) vÉntiÕp tôc duy tr× ngμnh nghÒ kinh doanh kÓ tõ khi thμnh lËp, vμ chØ cã 10% ®· cã nh÷ngthay ®æi m¹nh mÏ vÒ nghμnh nghÒ kinh doanh. HÇu hÕt çc doanh nghiÖp ®Òu rÊt l¹c quanvÒ c«ng viÖc kinh doanh cña hä trong tû¬ng lai. Kho¶ng 45% nãi r»ng hä ®ang më réngho¹t ®éng, 15% sÏ bûíc vμo ngμnh nghÒ kinh doanh míi hay çc thÞ trûêng míi, vμ 34%th× sÏ duy tr× ho¹t ®«ng kinh doanh ë cÊp ®é hiÖn t¹i. ChØ cã mét doanh nghiÖp cho biÕthä sÏ gi¶m quy m« ho¹t ®éng, vμ mét doanh nghiÖp kh¸c cã ý ®Þnh t¹m ngõng hoÆc hoμntoμn chÊm døt ho¹t ®éng22.

5.2 Çc Rμo C¶n

5.2.1 Çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt ®ai vμ c¬ së vËt chÊt

Cã ®ûîc quyÒn sö dông ®Êt ®ai râ rμng ®· trë thμnh mét vÊn ®Ò chÝnh mμ khèi doanhnghiÖp tû nh©n ë ViÖt Nam ®ang gÆp ph¶i. Çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt ®ai thûêng ph¸tsinh trong giai ®o¹n thμnh lËp, vμ trong nhiÒu trûêng hîp nã cßn tiÕp tôc diÔn ra trongsuèt vßng ®êi cña doanh nghiÖp. H¹n chÕ trong viÖc t×m ®ûîc ®Êt ®ai lμ mét phÇn nguyªnnh©n dÉn tíi quy m« kh¸ nhá vμ lÜnh vùc kinh doanh cña çc doanh nghiÖp ngoμi quècdoanh ë ViÖt Nam. Mét tû lÖ kh¸ cao doanh nghiÖp ngoμi quèc doanh ë ViÖt Nam lμ ®angho¹t ®éng trong lÜnh vùc thû¬ng m¹i vμ dÞch vô (90% trªn sè 300 doanh nghiÖp trong mÉucña chóng t«i), còng mét phÇn lμ do çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt ®ai, v× hÇu nhû çcdoanh nghiÖp thû¬ng m¹i vμ dÞch vô nh×n chung kh«ng cÇn mét mÆt b»ng lín nhû çcdoanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt.

Mét phÇn tû sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho biÕt viÖc t×m ®ûîc c¬ së vËt chÊt hoÆc®Êt ®ai thÝch hîp lμ vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt trong qu¸ tr×nh thμnh lËp doanh nghiÖp. Thèngkª çc khã kh¨n trong qu¸ tr×nh thμnh lËp còng nhû trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña çcdoanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho thÊy vÊn ®Ò t×m ®ûîc ®Þa ®iÓm v¨n phßng hoÆc ®Êt chos¶n xuÊt phï hîp lμ khã kh¨n lín thø hai (chØ sau viÖc t×m ®ûîc nguån tÝn dông). S¬ ®ådûíi ®©y m« t¶ çc nhãm vÊn ®Ò khã kh¨n chÝnh mμ doanh nghiÖp gÆp ph¶i trong giai®o¹n thμnh lËp vμ ho¹t ®éng sau ®ã vμ sè lûîng mçi doanh nghiÖp tr¶ lêi.


________________________________________________________

21 Cã thÓ cã mét chót khiªm tèn gi¶ t¹o trong nh÷ng c©u tr¶ lêi cña çc doanh nghiÖp mμ kh«ng muèn g©y sù chó ý tíi quy m« kinh doanhcòng nh- lîi nhuËn cña hä.

22 MÆc dï nh÷ng c©u tr¶ lêi nghe cã vÎ ®Çy høa hÑn song chóng ta còng cÇn nhËn thøc ®-îc xu h-íng tiÒm n¨ng trong mÉu.

§¸ng nãi lμ, chØ chûa ®Õn 10% çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn trong cuéc ®iÒu tra nμy®Æt trô së trªn ®Êt cña m×nh (tøc lμ ®Êt mμ doanh nghiÖp thuª) vμ chØ mét doanh nghiÖplμ ë trong khu c«ng nghiÖp. TÊt c¶ nh÷ng doanh nghiÖp cßn l¹i hoÆc lμ ë trªn ®Êt ®aithuéc së h÷u riªng cña chñ doanh nghiÖp (kho¶ng 1/4 mÉu) hoÆc t¹i çc c¬ së ®i thuª l¹i(kho¶ng1/2 cña mÉu).

V× n»m trªn ®Êt ®i thuª, thûêng lμ theo hîp ®ång cho thuª ng¾n h¹n, nªn doanh nghiÖpcã thªm nh÷ng khã kh¨n vμ bÊt æn. Cã hai nguån chÝnh mμ çc doanh nghiÖp ngoμi quècdoanh cã thÓ thuª mÆt b»ng ®ã lμ: çc doanh nghiÖp nhμ nûíc, hoÆc ®Êt thuéc së h÷u tûnh©n. Çc doanh nghiÖp cÇn mét mÆt b»ng kh¸ lín ®Ó ho¹t ®éng (vÝ dô nhû çc doanhnghiÖp s¶n xuÊt, vμ çc doanh nghiÖp thû¬ng m¹i cÇn nhμ kho lín) thûêng cè g¾ng thuª®Êt cña çc doanh nghiÖp nhμ nûíc. Kho¶ng 11% çc doanh nghiÖp pháng vÊn trong mÉuthuª ®Êt cña çc doanh nghiÖp nhμ nûíc. Thêi h¹n thuª thûêng lμ trung h¹n vμ ng¾n h¹n(theo ®iÒu tra cña chóng t«i tèi ®a lμ 10 n¨m). Do ®ã cã thÓ hiÓu ®ûîc lý do çc doanhnghiÖp rÊt ng¹i ®Çu tû nhiÒu vèn cè ®Þnh khi vÉn ho¹t ®éng trªn ®Êt thuª ng¾n h¹n. Vμ v×lý do nμy, hä dÔ thûêng kh«ng më réng hoÆc ph¸t triÓn ho¹t ®éng ë quy m« lín h¬n.

Trong mét sè trûêng hîp, çc doanh nghiÖp nhμ nûíc kh«ng ®ûîc phÐp cho çc doanhnghiÖp ngoμi quèc doanh thuª ®Êt, v× vËy nh÷ng doanh nghiÖp nμy t×m çch cho thuª bÊthîp ph¸p. Do ®ã tiÒn thuª ®Êt mμ çc doanh nghiÖp ngoμi quèc doanh tr¶ cho doanhnghiÖp nhμ nûíc kh«ng ®ûîc coi lμ kho¶n chi ®ûîc khÊu trõ thuÕ mét çch hîp ph¸p. H¬nn÷a do viÖc cho thuª lμ bÊt hîp ph¸p, vÞ thÕ ph¸p lý cña ngûêi ®i thuª dÔ bÞ tæn h¹i khiph¸t sinh bÊt cø mét tranh chÊp nμo, vμ tßa ¸n cã thÓ tõ chèi hiÖu lùc cña hîp ®ång.

MÆc dï thuª ®Êt mét çch kh«ng hîp ph¸p cña doanh nghiÖp nhμ nûíc th× ch¾c ch¾nkh«ng ph¶i lμ ®iÒu lý tûëng (g©y ra cho ngûêi thuª nhiÒu r¾c rèi vμ kh«ng æn ®Þnh), song®i thuª ®Êt cña tû nh©n cßn r¾c rèi h¬n rÊt nhiÒu. Çc doanh nghiÖp nhá ho¹t ®éng trong



02468

101214161820

Doanh nghiïåpmúái thaânh lêåp

Doanh nghiïåpàang hoaåt àöångSö

ë lûúån

g tra

ã lúâi

Tòm kiïëm nguöìn

Taâi chñnh

Tòm kiïëm cú súã vêåt chêët, àêët àai phuâ

húåp

Caác thuã tuåc haânh

chñnhquan liïu

Tòm kiïëm nguöìn

nhên lûåc phuâ húåp

Caác trúã ngaåi khaác

H×nh 2: Çc rμo c¶n chÝnh

lÜnh vùc thû¬ng m¹i thûêng t×m thuª v¨n phßng hoÆc cöa hμng cña tû nh©n. Thêi h¹n thuªthûêng tõ 06 th¸ng ®Õn 01 n¨m. PhÇn lín çc chñ cho thuª tû nh©n ë ViÖt Nam kh«ngmuèn cho thuª dμi h¹n, v× hä cã thÓ quyÕt ®Þnh sö dông ®Êt vμo nh÷ng môc ®Ých kh¸c saumét thêi gian cho thuª. Mét sè çc ®iÒu kho¶n thuª t¹o lîi thÕ cho ngûêi cho thuª khihîp ®ång cho thuª s¾p hÕt h¹n t¹o ra thªm nh÷ng r¾c rèi cho doanh nghiÖp ®i thuª. DoanhnghiÖp nμy ph¶i t×m mét ®Þa ®iÓm kh¸c trong mét thêi gian ng¾n vμ do ®ã cã thÓ sÏ bÞmÊt kh¸ch hμng.

Çc doanh nghiÖp dïng ®Êt ®ai thuéc së h÷u cña chñ doanh nghiÖp (chiÕm 1/4 trong mÉupháng vÊn) còng kh«ng ph¶i kh«ng cã vÊn ®Ò. Nh÷ng c¬ ng¬i nμy thûêng lμ nhá nªn h¹nchÕ viÖc më réng, vμ cßn nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thuÕ. VÝ dô, doanh nghiÖp thûênggÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tr×nh bμy víi çc çn bé thuÕ vÒ tæng chi phÝ hîp lý mμdoanh nghiÖp ph¶i chÞu, nhû tiÒn ®iÖn nûíc, v× rÊt khã ®Ó chia râ nh÷ng chi phÝ nμo thuécvÒ ç nh©n vμ chi phÝ nμo lμ cña doanh nghiÖp. Mét chñ doanh nghiÖp phμn nμn: “ RÊtkhã ®Ó t×m ®ûîc mét v¨n phßng ®Ó sö dông l©u dμi. V× thÕ hiÖn t¹i, t«i ph¶i sö dông ng«inhμ cña t«i ®Ó lμm v¨n phßng doanh nghiÖp. Do ®ã, nhiÒu chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc thuªnhμ, ®iÖn, nûíc, v.v... kh«ng ®ûîc khÊu trõ thuÕ.”



Doanh nghiÖp A cÇn kho¶ng 2.000 m2 cho nhμ m¸y cña m×nh. Tuy nhiªn, víi mét quy m«kh¸ nhá nh- vËy th× khã mμ cã ®-îc ®Êt ë trong mét khu c«ng nghiÖp. V× vËy doanh nghiÖpph¶i thuª ®Êt cña mét doanh nghiÖp tr-íc ®©y thuéc së h÷u nhμ n-íc nay ®· cæ phÇn hãa ëtØnh H¶i D-¬ng. V× chØ lμ ®Êt ®i thuª, doanh nghiÖp thÊy kh«ng thÓ ®Çu t- ®Ó x©y dùng nhμx-ëng tèt h¬n. Ng-êi lao ®éng th× còng kh«ng muèn lμm viÖc trong mét nhμ m¸y t¹m bî.

NhiÒu vÊn ®Ò kh¸c n÷a còng liªn quan ®Õn chi phÝ thuª ®Êt vμ tiÒn ®iÖn (®ã lμ nh÷ng kho¶nchi ®¸ng kÓ ®èi víi doanh nghiÖp nμy). Doanh nghiÖp nhμ n-íc kh«ng ®-îc phÐp cho thuªmÆt b»ng, do ®ã toμn bé viÖc cho thuª lμ kh«ng chÝnh thøc. §èi víi ®iÖn còng nh- vËy,doanh nghiÖp cho thuª kh«ng thÓ xuÊt “hãa ®¬n ®á” cho phÇn ®iÖn n¨ng mμ doanh nghiÖpA sö dông. Do ®ã doanh nghiÖp A kh«ng thÓ cã hãa ®¬n chÝnh thøc tiÒn ®iÖn vμ tiÒn thuªmÆt b»ng, vμ v× vËy kh«ng ®-îc tÝnh vμo çc chi phÝ hîp ph¸p ®Ó tÝnh thuÕ.

Doanh nghiÖp B thuª ®-îc mét m¶nh ®Êt cña mét ç nh©n vμ tù x©y dùng v¨n phßng v× hyväng hîp ®ång thuª cã thÓ ®-îc gia h¹n. Tuy nhiªn, sau hai n¨m th× ng-êi chñ ®· ®ßi l¹i nhμ,söa sang l¹i mét chót råi sau ®ã l¹i cho doanh nghiÖp B thuª nh-ng víi gi¸ cao h¬n.

Doanh nghiÖp C sö dông mét ®Þa ®iÓm thuª cña mét doanh nghiÖp du lÞch thuéc V¨n phßngThanh niªn Thμnh phè (mét tæ chøc phi lîi nhuËn) ®Ó ®Æt v¨n phßng vμ b¸n hμng. Nh-nghîp ®ång thuª chØ cã thêi h¹n rÊt ng¾n vμ cã thÓ chÊm døt bÊt cø khi nμo nÕu doanh nghiÖpdu lÞch cã nhu cÇu cÇn sö dông gÊp, hoÆc cã thÓ cho mét doanh nghiÖp kh¸c thuª víi nh÷ng®iÒu kiÖn -u ®·i h¬n. MÆt b»ng hiÖn t¹i (chØ cã 120 m2) lμ qu¸ nhá, v× vËy doanh nghiÖp Bkh«ng thÓ më réng ho¹t ®éng cña m×nh.

Hép sè 5: ThiÕu ®Êt ®ai

Hép sè 6: Khã kh¨n ®Ó ®¶m b¶o thuª ®Êt dμi h¹n

Mét chñ doanh nghiÖp kh¸c gi¶i thÝch r»ng trong trûêng hîp kh«ng cã chøng nhËn quyÒnsö dông ®Êt (“sæ ®á”), nh÷ng khã kh¨n cña hä cßn lín h¬n nhiÒu:

“T«i ®· chÞu qu¸ nhiÒu r¾c rèi liªn quan tíi ng«i nhμ vμ m¶nh ®Êt nμy råi. Chóngt«i s¾p cã “sæ ®á” cña m¶nh ®Êt nμy, khi ®ã th× ch¾c mäi viÖc sÏ thuËn lîi h¬n.M¶nh ®Êt nμy trûíc ®©y thuéc vÒ bè mÑ chång t«i. Khi hä chia cho mÊy anh chÞ emruét, vî chång t«i ®· mua l¹i phÇn cña nh÷ng ngûêi anh em kia ®Ó së h÷u toμn bém¶nh ®Êt. V× vËy m¶nh ®Êt thuéc vÒ chóng t«i, nhûng vÒ mÆt ph¸p luËt th× m¶nh®Êt nμy vÉn mang tªn bè chång t«i. Bè chång t«i ®· viÕt giÊy tháa thuËn ®Ó t«i södông m¶nh ®Êt nμy vμo c«ng viÖc kinh doanh cña t«i. Chóng t«i ®· tèn rÊt nhiÒutiÒn ®Ó x©y dùng vμ n©ng cÊp n¬i nμy, nhûng vÒ khÝa c¹nh ph¸p luËt ng«i nhμ vÉn®ûîc xem lμ cña cha t«i chø kh«ng ph¶i cña t«i, v× vËy nã kh«ng ®ûîc tÝnh vμo chiphÝ. T«i còng kh«ng thÓ sö dông nã ®Ó thÕ chÊp vay. Bè chång t«i nãi khi nμo nhËn®ûîc “sæ ®á” bè t«i sÏ chuyÓn quyÒn së h÷u hîp ph¸p cho chóng t«i, nhûng chóngt«i ®· ®¸nh mÊt nhiÒu c¬ héi kinh doanh v× çc r¾c rèi nμy”.

Nh×n chung, ®a sè çc chñ doanh nghiÖp kh«ng b»ng lßng víi c¬ së vËt chÊt hiÖn t¹i cñam×nh ë mét khÝa c¹nh nμy hoÆc khÝa c¹nh kh¸c. Chóng t«i ®· hái hä nh÷ng khÝa c¹nh nμomμ hä kh«ng hμi lßng víi nh÷ng c¬ së vËt chÊt hiÖn cã cña hä. Chóng t«i ®· s¾p xÕpnh÷ng c©u tr¶ lêi cña hä thμnh bèn ph¹m trï: vÞ trÝ, diÖn tÝch, gi¸ c¶, vμ çc ®iÒu kho¶nthuª (vÝ dô, thêi gian thuª). B¶ng dûíi ®©y minh häa sè lûîng çc chñ doanh nghiÖp ®·nãi vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã.

B¶ng sè 6: Tû lÖ kh«ng hμi lßng víi c¬ së vËt chÊt

* Mét sè chñ doanh nghiÖp ®· ®¸nh dÊu nhiÒu h¬n mét khÝa c¹nh kh«ng hμi lßng.

MÆc dï ®a sè çc doanh nghiÖp kh«ng hμi lßng víi c¬ së hiÖn t¹i, nhûng chØ cã mét sènhá cè g¾ng thuª ®Êt dïng cho çc môc ®Ých kinh doanh vμ chØ cã 15% doanh nghiÖptrong mÉu ®· thuª ®ûîc ®Êt cña nhμ nûíc. §iÒu nμy cã mét sè lý do; mét trong nh÷ng lýdo c¬ b¶n vμ quan träng nhÊt lμ ®Êt dïng cho môc ®Ých kinh doanh ë ViÖt Nam kh«ng®ñ. HiÖn nay kh«ng cã nhiÒu ®Êt dμnh cho çc doanh nghiÖp thuª, mÆc dï chÝnh phñ ®·cã nhiÒu cè g¾ng nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nμy. Mét lý do kh¸c lμ çc doanh nghiÖp tûnh©n hiÖn nay vÉn cßn qu¸ nhá vμ hä hoÆc kh«ng ®ñ tiÒn hoÆc kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó thuª®Êt tõ nhμ nûíc. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp ®ñ kh¶ n¨ng ®i thuª th× hä l¹i gÆp nh÷ngr¾c rèi vÒ thñ tôc hμnh chÝnh quan liªu phøc t¹p vμ çc khã kh¨n trong viÖc gi¶i táa ®Êt.NhiÒu doanh nghiÖp ng¹i nép ®¬n thuª ®Êt do çc thñ tôc hμnh chÝnh quan liªu phøc t¹p.



Kh«ng hμi lßng víi c¬ së hiÖn t¹i, vÒ khÝa c¹nh: % cña mÉu*

VÞ trÝ 34

DiÖn tÝch 34

Çc ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång thuª (vÝ dô, thêi h¹n thuª) 26

Gi¸ c¶ 15



Doanh nghiÖp D thuª 1,4 hÐc-ta ®Êt ë mét tØnh gÇn Hμ Néi. Doanh nghiÖp ®· b¾t ®Çu tiÕnhμnh nép ®¬n xin thuª ®Êt vμo th¸ng 05 n¨m 2001, vμ 17 th¸ng sau doanh nghiÖp nhËn®-îc quyÕt ®Þnh tõ cÊp tØnh ®ång ý cho doanh nghiÖp thuª m¶nh ®Êt nμy. Th¸ng T- n¨m2003, ñy ban Nh©n d©n tØnh ra quyÕt ®Þnh thu håi ®Êt cña d©n ®Ó giao cho doanh nghiÖpsö dông trong 50 n¨m. Tuy nhiªn, doanh nghiÖp D ph¶i tù gi¶i quyÕt viÖc båi th-êng chonh÷ng ng-êi sö dông tr-íc ®ã vμ tù gi¶i táa ®Êt. Doanh nghiÖp dï cè g¾ng còng chØ gi¶itáa ®-îc 82% m¶nh ®Êt “Chóng t«i kh«ng thÓ thu håi ®-îc phÇn cßn l¹i tõ nh÷ng ng-êi®ang sö dông, v× hä kh«ng nhËn tiÒn” gi¸m ®èc doanh nghiÖp gi¶i thÝch. “Hä tiÕp tôc ®ßinhiÒu tiÒn h¬n vμ chóng t«i kh«ng thÓ ®ñ tiÒn ®Ó lμm ®iÒu ®ã. Hä phÇn nμo bÞ ¶nh h-ëngth¶o luËn cña Quèc Héi vÒ LuËt ®Êt ®ai. Mét sè ®¹i biÓu Quèc héi ®· ®Ò cËp ®Õn mét sèvÊn ®Ò cã lîi cho nh÷ng ng-êi cã ®Êt, v× vËy b©y giê mäi ng-êi ®ang ®ßi thªm tiÒn.”

“T«i thÊy rÊt mÖt mái v× viÖc nμy råi. Khi t«i nép ®¬n vμ lμm çc thñ tôc giÊy tê xin thuªth× lμm víi tØnh nh-ng khi gÆp çc vÊn ®Ò khã kh¨n th× tØnh l¹i giao nhiÖm vô ®ã cho huyÖn.Chóng t«i ®· ph¶i ®i ®Õn huyÖn, sau ®ã xuèng x·, xuèng lμng vμ b©y giê lμ víi mçi hé çthÓ. Vμ mäi ng-êi rÊt nhiÒu chuyÖn, hä nãi çc doanh nghiÖp kh¸c tr¶ cho nh÷ng ng-êikh¸c nhiÒu h¬n, v× vËy chóng t«i cÇn ph¶i tr¶ thªm tiÒn. Hä nãi diÖn tÝch ruéng cña hä kh¸cso víi çc sè ®o ë trªn giÊy, hoÆc nãi hä ®· ®-îc cÊp m¶nh ®Êt nμy, nh-ng hä ®· chiÕmdông ®Êt ë xung quanh nªn giê ®Êt cña hä réng h¬n. D©n chóng rÊt c-¬ng quyÕt. Khi çcçn bé tØnh vμ x· ®Õn nh÷ng ng-êi d©n ®· ®uæi hä vÒ, hä nãi çc çn bé ®ã lμ nh÷ng kÎtham nhòng. Hä ®ßi chØ gÆp doanh nghiÖp. Nh-ng sau ®ã nh÷ng ng-êi d©n nμy l¹i tõ chèigÆp nh©n viªn cña t«i. Hä nãi “b¶o gi¸m ®èc cña çc anh ®Õn ®©y”. V× vËy b©y giê t«i ph¶i®Õn vμ nãi ngät víi tõng hé gia ®×nh. Vμ hä nãi “gi¸m ®èc cã nhiÒu tiÒn th× ®i n¬i kh¸c mμmua ®Êt, ®õng ®Õn mua ®Êt ë ®©y”. Hä xem viÖc ®ã nh- lμ mua ®Êt vËy. Chóng t«i chØmuèn ®-îc thuª m¶nh ®Êt nμy tõ chÝnh quyÒn tØnh .”

“Mét vÊn ®Ò chÝnh cña nh÷ng r¾c rèi lμ do bªn trong m¶nh ®Êt nμy cã nh÷ng m¶nh ®Êt mμ®-îc xÕp vμo lo¹i “®Êt phÇn tr¨m”. §ã lμ lo¹i ®Êt n«ng nghiÖp, nh-ng ng-êi d©n hy vängmét ngμy nμo ®Êy nã sÏ trë thμnh ®Êt thæ c-. Hä còng cã lý. ThËm chÝ nÕu b©y giê m¶nh®Êt nμy kh«ng ®-îc sö dông nh- lμ ®Êt thæ c- th× ë mét thêi ®iÓm nμo ®ã trong t-¬ng lai®iÒu nμy sÏ thμnh hiÖn thùc. V× vËy mäi ng-êi kh«ng muèn rêi bá m¶nh ®Êt nμy, vμ hä®ßi båi th-êng thËt nhiÒu tiÒn. D©n chóng ®Æt c©u hái t¹i sao tØnh l¹i thùc hiÖn quy ho¹chsö dông ®Êt theo çch tÝnh c¶ ®Êt “®Êt phÇn tr¨m, ®Êt trång rau” cña hä trong khu vùc s¶nxuÊt c«ng nghiÖp. Toμn bé khu vùc mμ chóng t«i kh«ng gi¶i táa ®-îc lμ thuéc vÒ çc hégia ®×nh cã hai lo¹i ®Êt nμy.”

MÆc dï doanh nghiÖp D ch-a hoμn thμnh viÖc thu håi ®Êt tõ tÊt c¶ mäi ng-êi hiÖn ®angngô c-, song doanh nghiÖp ®· b¾t ®Çu c«ng viÖc san lÊp mÆt b»ng. “Khi chóng t«i lμm nh-vËy, ng-êi d©n cã thÓ c¶m thÊy lo l¾ng vμ kh«ng trång trät ®-îc trªn ®Êt cña hä, qua ®ãchóng t«i hy väng sÏ lμm cho hä muèn nh-îng bé”. Chóng t«i còng hy väng r»ng hä sÏnhËn thÊy çc gia ®×nh ®· nhËn tiÒn ®Òn bï cña chóng t«i h-ëng tiÒn l·i trªn sè tiÒn ®Òn bïcña hä cßn nhiÒu h¬n sè tiÒn mμ hä cã thÓ thu ®-îc tõ viÖc trång trät trªn m¶nh ®Êt ®ã.”

“Mét sè ng-êi còng rÊt qu¸ ®¸ng. Hä ®· giao ®Êt cho chóng t«i, sau ®ã quay l¹i ®μo ®Êt vμ

Mét vμi chñ doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn tin r»ng hä sÏ kh«ng bao giê thuª ®ûîc ®Êtnªn ch¼ng buån nép ®¬n xin thuª. Mét sè çc doanh nghiÖp kh¸c tin r»ng kho¶n tiÒn thùctÕ mμ doanh nghiÖp ph¶i tr¶ cao h¬n nhiÒu so víi gi¸ chÝnh thøc mμ Nhμ nûíc quy ®Þnh(do ph¶i céng thªm kho¶n chi phÝ kh«ng chÝnh thøc). ViÖc gi¶i táa ®Êt th× còng cßn nhiÒur¾c rèi, vÝ dô dûíi ®©y minh häa mét çch râ rμng.

Hép sè 7: Båi th-êng ®Ó gi¶i táa ®Êt

5.2.2 Çc vÊn ®Ò liªn quan tíi vèn

H¹n chÕ trong viÖc tiÕp cËn vèn lμ mét rμo c¶n lín mμ çc doanh nghiÖp nhá ë nh÷ngnûíc ®ang ph¸t triÓn (vμ thËm chÝ c¶ ë nh÷ng nûíc ph¸t triÓn) ph¶i ®èi mÆt. Çc khã kh¨ntrong tiÕp cËn vèn mμ khèi doanh nghiÖp tû nh©n ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt ®· ®ûîc b¸o chÝ®Ò cËp vμ bμn luËn nhiÒu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Nghiªn cøu cña chóng t«i kh¼ng ®Þnhr»ng vÊn ®Ò nμy vÉn tiÕp tôc lμ mét trë ng¹i, mÆc dï t×nh h×nh chung ®ang dÇn ®ûîc c¶ithiÖn. Nhû çc sè liÖu ®· ®ûa ra, viÖc t×m ®ûîc ®ñ vèn lμ mét trong nh÷ng khã kh¨n hμng®Çu c¶ trong giai ®o¹n thμnh lËp còng nhû trong suèt thêi gian ho¹t ®éng sau ®ã cña



vËn chuyÓn ®i ®Ó lÊp ao hå cña m×nh ®Ó cã thÓ b¸n ®-îc nhiÒu tiÒn h¬n. T«i ®· ph¶i ph©nc«ng ng-êi ®Ó b¶o vÖ. H«m qua, chóng t«i ®· cã mét trËn ®¸nh nhau víi nh÷ng ng-êi ®ã.ThËt may lμ kh«ng ai bÞ th-¬ng c¶.”

Th¸ng T- n¨m 2002, tØnh ®· chän cho chóng t«i mét l« ®Êt kh¸c ngay s¸t ®-êng vμ kh«ngcã ®Êt “phÇn tr¨m rau xanh”. Sau ®ã vμo th¸ng T¸m n¨m 2002, hä ®· quyÕt ®Þnh kh«nggiao l« ®Êt ®ã cho doanh nghiÖp chóng t«i, mμ giao cho chóng t«i l« ®Êt nμy.

QuyÒn sö dông ®Êt

“Trªn b¶n ®å mμ tØnh giao, cã mét con ®-êng réng 24m ch¹y tõ ®-êng cao tèc vμo tíi m¶nh®Êt cña chóng t«i. Nh-ng tØnh kh«ng muèn ph¶i tiªu tiÒn vμo con ®-êng nμy. Hä ®· nãichóng t«i cã thÓ tù x©y dùng con ®-êng nμy vμ hä sÏ tr¶ tiÒn cho chóng t«i sau. Nh-ngchóng t«i kh«ng cã ®ñ tiÒn ®Ó lμm viÖc ®ã. V× vËy chóng t«i ph¶i hái xin mét doanh nghiÖpkh¸c ë trªn m¶nh ®Êt ngay s¸t m¶nh ®Êt cña chóng t«i, mμ ®· cã s½n mét con ®-êng nèivíi mét con ®-êng kh¸c, cho chóng t«i ra vμo m¶nh ®Êt cña chóng t«i xuyªn qua m¶nh ®Êtcña hä. DÜ nhiªn chóng t«i ph¶i tr¶ tiÒn cho hä ®Ó lμm nh- vËy. Hä ®ång ý cho chóng t«ilμm mét con ®-êng ®Êt réng 5m ë r×a m¶nh ®Êt cña hä ®Ó ®i vμo m¶nh ®Êt cña chóng t«i.Hä nãi r»ng hä ®· bμn giao m¶nh ®Êt ®ã cho mét doanh nghiÖp x©y dùng mμ hiÖn ®ang thic«ng x©y dùng nhμ m¸y cña hä, v× vËy chóng t«i còng ph¶i tr¶ cho doanh nghiÖp x©y dùng®ã mét kho¶n tiÒn.”

“Trong çc buæi lμm viÖc víi tØnh, tØnh ®· høa hÑn víi chóng t«i rÊt nhiÒu ®iÒu tèt ®Ñp, nãir»ng chóng t«i sÏ ®-îc kÐo ®iÖn n-íc ®Õn tËn n¬i. Thùc tÕ, chóng t«i sÏ ph¶i tr¶ tiÒn ®Ó l¾p®Æt mét ®-êng ®iÖn cao thÕ tõ ®-êng ®iÖn hiÖn cã cña tØnh ch¹y vμo m¶nh ®Êt cña chóngt«i. VÊn ®Ò r¾c rèi ë ®©y lμ ®-êng d©y ®iÖn cña tØnh ch¹y däc theo ®-êng cao tèc, vμ nãkh«ng ch¹y ®Õn chç m¶nh ®Êt cña chóng t«i. B©y giê chóng t«i kh«ng thÓ lμm g× ®-îc v×chóng t«i kh«ng cã ®ñ tiÒn. Chóng t«i c¶m thÊy nh- bÞ lõa. Lóc ®Çu hä nãi toμn ®iÒu tèt®Ñp ®Ó chóng t«i thuª ®Êt cña hä. B©y giê chóng t«i ®· thuª vμ ®· ®Çu t- tiÒn v× vËy chóngt«i ph¶i tiÕp tôc gi¶i quyÕt víi nh÷ng r¾c rèi nμy. §óng lμ t×nh tr¹ng “Trë ®i m¾c nói, trël¹i m¾c s«ng.”

“ThËm chÝ nÕu ñy ban Nh©n d©n tØnh muèn can thiÖp th× ch¾c ch¾n lμ çc së ngμnh liªnquan sÏ kh«ng nghe theo. Chñ tÞch ñy ban Nh©n d©n tØnh lμ mét ng-êi míi, vμ tr-íc ®©y«ng Êy tõng lμ gi¸m ®èc së, thËm chÝ cßn ë cÊp thÊp h¬n. Do ®ã ñy ban Nh©n d©n tØnhkh«ng thÓ giao viÖc cho çc së liªn quan ®-îc. MÆc dï hä còng ch¼ng quan t©m ®Õn viÖcgióp ®ì çc doanh nghiÖp nh-ng hä còng ®· th-êng tæ chøc häp víi vμi chôc doanh nghiÖp,nh-ng lóc ®ã çc doanh nghiÖp l¹i lín tiÕng chØ trÝch tØnh thÕ nªn ñy ban Nh©n d©n tØnhcòng ch¼ng thÊy thÝch thó g×. B©y giê hä triÖu tËp tõng doanh nghiÖp ®Õn gÆp vμ sau ®ã hägîi ý ¨n tr-a.”


doanh nghiÖp. §a sè çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn kh«ng thÓ vay tiÒn tõ ng©n hμng,vμ khã kh¨n trong vay vèn ®· c¶n trë sù më réng vμ ph¸t triÓn cña hä. Do ®ã çc doanhnghiÖp chñ yÕu theo ®uæi çc ho¹t ®éng kinh doanh trong nh÷ng lÜnh vùc ®ßi hái vèn ®Çutû nhá. Mét chñ doanh nghiÖp ®· nhÊn m¹nh: “T«i nghÜ r»ng vèn lμ mét vÊn ®Ò phæ biÕn®èi víi çc doanh nghiÖp tû nh©n, kÓ c¶ doanh nghiÖp cña chóng t«i. NÕu chóng t«i vay®ûîc tiÒn tõ çc ng©n hμng chóng t«i cã thÓ tiÕn hμnh çc ho¹t ®éng kinh doanh ®· ®¨ngký trong giÊy phÐp cña chóng t«i. Chóng t«i ®· ho¹t ®éng trong lÜnh vùc dÞch vô viÖc lμmbëi v× c«ng viÖc nμy kh«ng ®ßi hái ®Çu tû nhiÒu vèn ban ®Çu “.

Mét doanh nghiÖp kh¸c cã vÎ nhû ®· vûît qua khã kh¨n trong vÊn ®Ò xin thuª ®Êt métçch thμnh c«ng nhûng sau ®ã l¹i ph¶i ®èi mÆt víi vÊn ®Ò xin vèn ®Ó cã tiÒn më réng lμm¨n hay Ýt nhÊt còng ®Ó tËn dông triÖt ®Ó h¬n mÆt b»ng s½n cã: “ Sau khi thuª ®ûîc mét c¬ng¬i réng h¬n ë mét khu c«ng nghiÖp, chóng t«i muèn ®Çu tû mét d©y chuyÒn s¶n xuÊtvíi 200 – 300 c«ng nh©n. ViÖc nμy cÇn xÊp xØ 2 tû ®ång ViÖt Nam (kho¶ng 127.000 ®«-la Mü). Nhûng chóng t«i kh«ng cã g× ®Ó thÕ chÊp theo yªu cÇu cña çc ng©n hμng. NÕuchóng t«i kh«ng ®Çu tû, chóng t«i sÏ ®¸nh mÊt nhiÒu c¬ héi v× chóng t«i kh«ng ®ñ kh¶n¨ng ®Ó thùc hiÖn nh÷ng ®¬n ®Æt hμng lín cña çc kh¸ch hμng nûíc ngoμi.”

Çc yªu cÇu vÒ thÕ chÊp lμ mét rμo c¶n chÝnh. §a sè çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn®· kh«ng thÓ vay ®ûîc tiÒn tõ çc ng©n hμng v× thiÕu çc ®iÒu kiÖn thÕ chÊp thÝch hîp ®Ó®ûîc vay. Theo chóng t«i thÊy, nhiÒu chñ doanh nghiÖp s½n sμng mang nhμ vμ çc tμi s¶nriªng ®Ó lμm vËt thÕ chÊp, nhûng çc ng©n hμng thûêng ®Þnh gi¸ çc tμi s¶n thÕ chÊp thÊph¬n gi¸ trÞ thùc. Çc thñ tôc phøc t¹p liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh xin vay còng ®ûîc xem nhûmét rμo c¶n. Theo mét sè çc doanh nghiÖp trong mÉu, ®¬n gi¶n lμ thñ tôc qu¸ nhiÒu ®Õnmøc kh«ng ®¸ng ®Ó ®i vay çc ng©n hμng. Mét chñ doanh nghiÖp ®· kÓ r»ng ng©n hμng®· ûíc tÝnh ng«i nhμ vμ mét kh¸ch s¹n nhá mμ bμ Êy mang thÕ chÊp trÞ gi¸ 1 tû ®ång ViÖtNam, vμ sau khi hoμn tÊt çc thñ tôc giÊy tê, ng©n hμng nãi víi bμ Êy r»ng víi tμi s¶n thÕchÊp ®ã bμ Êy chØ cã thÓ vay ®ûîc 100 triÖu ®ång ViÖt Nam. Theo ûíc tÝnh cña bμ Êy, sètμi s¶n ®ã theo gi¸ thÞ trûêng vμo kho¶ng h¬n 5 tû ®ång ViÖt Nam. Sau ®ã bμ Êy ®· c©nnh¾c l¹i vμ quyÕt ®Þnh kh«ng vay n÷a, bμ Êy nãi “kh«ng ®¸ng ®Ó vay”.

Çc thñ tôc liªn quan ®Õn viÖc xin vay vèn ng©n hμng cã thÓ còng rÊt nhiªu khª, ®Æc biÖttrong çc trûêng hîp çc tμi s¶n lμm thÕ chÊp kh«ng cã giÊy tê së h÷u thÝch hîp (hay sæ®á). Trong nh÷ng trûêng hîp nhû vËy, çc doanh nghiÖp muèn xin vay vèn l¹i ph¶i thùchiÖn thªm mét lo¹t çc bûíc ®Ó chøng minh quyÒn së h÷u tμi s¶n cña hä. Tû¬ng tù, çcdoanh nghiÖp l¹i sÏ gÆp khã kh¨n trong viÖc chøng minh quyÒn së h÷u çc d¹ng tμi s¶nthÕ chÊp kh¸c - nhû m¸y mãc, thiÕt bÞ hay çc hμng hãa cã gi¸ trÞ kh¸c - nÕu hä kh«ngcã hãa ®¬n thÝch hîp (hãa ®¬n ®á) cho nh÷ng tμi s¶n nμy. ThËt ®¸ng tiÕc, rÊt nhiÒu doanhnghiÖp l¹i mua hμng cña çc doanh nghiÖp tû nh©n kh¸c, vμ trong nhiÒu trûêng hîp häkh«ng cã “hãa ®¬n ®á”.

Doanh nghiÖp còng than phiÒn vÒ çc çn bé tÝn dông. Mét doanh nh©n nãi ®Ó vay 500triÖu VND, bμ ta ®· ph¶i mÊt hai th¸ng míi hoμn thμnh tÊt c¶ çc c«ng viÖc giÊy tê, vμbμ còng ph¶i chi cho nh©n viªn tÝn dông 1% tæng sè tiÒn ®ûîc vay. Tuy nhiªn, cã nhiÒutrûêng hîp doanh nghiÖp cè t×nh khai b¸o con sè lîi nhuËn thÊp ®i hoÆc thËm chÝ b¸o ço




lç ®Ó trèn thuÕ, khi ®ã viÖc çc ng©n hμng thûêng kh«ng muèn cho çc doanh nghiÖp tûnh©n vay lμ cã thÓ hiÓu ®ûîc.

Khi nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng thÓ vay ®ûîc tiÒn tõ çc kªnh chÝnh thøc, hä thûêng ph¶idùa vμo vèn cña gia ®×nh, b¹n bÌ vμ çc nguån kh«ng chÝnh thøc kh¸c. Th«ng thûêng çcdoanh nghiÖp ph¶i tr¶ l·i suÊt cao h¬n cho çc kho¶n vay tõ çc nguån kh«ng chÝnh thøc®ã. Mét ngûêi ®ûîc pháng vÊn ®· nãi r»ng bμ ta ph¶i tr¶ tû lÖ l·i suÊt cao tíi 2,5%/ th¸ngcho çc kho¶n tiÒn vay cña b¹n. Mét sè doanh nghiÖp ®· vay tiÒn cña ng©n hμng th«ng quamét bªn thø ba lμ mét doanh nghiÖp nhμ nûíc. VÝ dô, doanh nghiÖp E ®· thiÕt lËp mèi quanhÖ víi mét doanh nghiÖp thû¬ng m¹i nhμ nûíc, doanh nghiÖp nhμ nûíc nμy cho doanhnghiÖp E vay sè tiÒn cÇn thiÕt ®Ó nhËp khÈu, còng nhû ®Ó tiÕn hμnh tÊt c¶ çc thñ tôc nhËpkhÈu, doanh nghiÖp E ph¶i tr¶ mét kho¶n hoa hång vμ tr¶ tiÒn l·i cho kho¶n tiÒn vay.

5.2.3 Thanh tra, kiÓm tra

Kh¶o s¸t cho thÊy r»ng cã mét tû lÖ nhÊt ®Þnh çc doanh nghiÖp tû nh©n ë ViÖt Namkh«ng hμi lßng víi çc cuéc thanh tra vμ th¨m viÕng thûêng xuyªn cña nhiÒu c¬ quan nhμnûíc. 57% çc c«nng ty tr¶ lêi pháng vÊn thûêng xuyªn ph¶i tiÕp ®ãn çc cuéc th¨mviÕng cña çc c¬ quan chÝnh quyÒn, 47% cßn l¹i thØnh tho¶ng còng ph¶i ®ãn tiÕp.

Çc cuéc kiÓm tra cã nhiÒu d¹ng, thûêng phô thuéc vμo lo¹i h×nh kinh doanh. Cã thÓ ®ãlμ çc cuéc kiÓm tra cña c«ng an, çc nh©n viªn cøu háa, çc çn bé ”qu¶n lý thÞ trûêng”,çn bé phßng th«ng tin vμ v¨n hãa, çn bé y tÕ cña phßng lao ®éng vμ çn bé cña së khoahäc m«i trûêng, song phæ biÕn nhÊt lμ c«ng an vμ çn bé qu¶n lý thÞ trûêng. Còng cãnhiÒu çc tæ chøc x· héi kh¸c nhau ®Õn ®Ó xin quyªn gãp vμo héi tõ thiÖn hay yªu cÇuhç trî çc ho¹t ®éng vμ sù kiÖn cña ®Þa phû¬ng. Nh÷ng ®iÒu nμy nhiÒu khi rÊt g©y khãchÞu. Nhû trûêng hîp sau: tõ khi x©y dùng nhμ m¸y míi ë mét khu c«ng nghiÖp, DoanhnghiÖp F ®· ph¶i thûêng xuyªn ®ãn tiÕp tÊt c¶ çc cÊp chÝnh quyÒn vμ çc tæ chøc ®Þaphû¬ng ®Õn ®Ò nghÞ ®ãng gãp vμo nh÷ng ho¹t ®éng nhû mua c«ng tr¸i, x©y ®Òn chïa, ñnghé ngûêi nghÌo, quü an ninh ®Þa phû¬ng vμ thËm chÝ c¶ viÖc ñng hé ®éi bãng ®¸.... mμmçi lÇn ®Òu xin tõ 200.000 VND ®Õn 500.000 VND. §Ó gi÷ ®ûîc mèi quan hÖ h÷u h¶ovíi çc c¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa phû¬ng, doanh nghiÖp nμy c¶m thÊy kh«ng thÓ tõ chèiçc cuéc viÕng th¨m nhû thÕ.

MÆc dï cã vÎ vÉn cã nhiÒu cuéc thanh tra, kiÓm tra kh«ng cÇn thiÕt, nãi chung t×nh h×nh®· tiÕn triÓn ®¸ng kÓ. Qua çc cuéc pháng vÊn ®· ®ûîc thùc hiÖn, gÇn nhû kh«ng cãtrûêng hîp nμo cã viÖc tïy tiÖn thanh tra kiÓm tra çc doanh nghiÖp trong mÉu. Trong hÇuhÕt çc trûêng hîp, çc çn bé chØ ®¬n gi¶n ®Õn ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc cña m×nh theoluËt quy ®Þnh vμ hÇu hÕt çc cuéc kiÓm tra, viÕng th¨m nμy ®Òu kh«ng bÞ coi lμ s¸chnhiÔu. Dùa trªn th«ng tin do çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cung cÊp, chóng t«i ®·chia møc ®é çc cuéc thanh tra kiÓm tra thμnh ba nhãm chÝnh: s¸ch nhiÔu, trung lËp vμkh«ng s¸ch nhiÔu. ChØ kho¶ng mét phÇn n¨m çc doanh nghiÖp ®ûîc kh¶o s¸t ®· ph¶i tiÕp®ãn çc cuéc viÕng th¨m s¸ch nhiÔu.

Mét sè doanh nghiÖp cho biÕt hä cßn ph¶i tr¶ tiÒn ‘trμ thuèc’ (thûêng vμo kho¶ng tõ50.000 VND ®Õn 100.000 VND) cho mçi cã thanh tra, kiÓm tra. Nhûng çc doanh nghiÖpnμy còng cho biÕt nh÷ng çn bé ®Õn thanh tra kh«ng g©y phiÒn nhiÔu g× cho hä kÓ c¶ nÕuhä kh«ng ®ûa tiÒn, trõ phi çc doanh nghiÖp nμy thùc sù vi ph¹m çc ®iÒu luËt vμ quy®Þnh cña chÝnh phñ. Mét doanh nghiÖp ®· tr¶ lêi pháng vÊn nhû sau: “Mçi n¨m çn béthanh tra thÞ trûêng ®Õn kho¶ng 5 ®Õn 7 lÇn, bÊt kÓ khi nμo cã chiÕn dÞch chèng hμng gi¶.Hä chØ ®Õn vμ xem xÐt s¶n phÈm ë ®©y vμ chóng t«i kh«ng cã hμng gi¶ nªn chóng t«ikh«ng gÆp chuyÖn g× c¶.” Vμ doanh nghiÖp nμy ®· ch¼ng chi cho çc thanh tra nμy çi g×c¶. Mét doanh nghiÖp kh¸c th× nãi: “Çn bé thanh tra thÞ trûêng ®Õn kho¶ng hai lÇn métn¨m mμ kh«ng hÒ b¸o trûíc. Hä ®Õn ®Ó kiÓm tra hμng hãa cña chóng t«i. Chóng t«i ch¼nggÆp khã kh¨n r¾c rèi g×. Chóng t«i cã thÓ cho hä Ýt tiÒn thuèc nûíc nhûng hä còng ch¼nglμm g× bÊt lîi cho chóng t«i nÕu chóng t«i kh«ng cho hä tiÒn, bëi v× chóng t«i kh«ng lμm®iÒu g× sai tr¸i c¶”.

5.2.4 Çc vÊn ®Ò vÒ thuÕ vμ viÖc mua “quyÓn hãa ®¬n ®á” VAT

ë ViÖt Nam, cã vÎ vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò r¾c rèi liªn quan ®Õn thuÕ vμ çc “quyÓn hãa®¬n ®á”, vμ chñ yÕu lμ vÒ çch thøc qu¶n lý vμ thùc thi chÕ ®é thuÕ. §èi víi nhiÒu doanhnghiÖp ngoμi quèc doanh, c¶m nhËn chung lμ qu¸ tr×nh tÝnh thuÕ lμ qu¸ tr×nh mÆc c¶ (kh¸thiÕu c«ng b»ng) gi÷a doanh nghiÖp vμ çc çn bé phßng thuÕ, trong ®ã doanh nghiÖpthûêng c¶m thÊy kh«ng an toμn. ChÝnh çc thñ tôc phøc t¹p liªn quan ®Õn viÖc mua hãa®¬n ®á cã vÎ lμ nguån gèc cña phiÒn to¸i.

Theo ®¸nh gi¸ rót ra tõ çc cuéc pháng vÊn cña chóng t«i, çc thñ tôc mua quyÓn “hãa®¬n ®á” VAT ®«i khi rÊt r¾c rèi vμ phiÒn to¸i. Ngoμi viÖc chÝnh çc gi¸m ®èc ®«i khi ph¶itù m×nh ®i mua quyÓn hãa ®¬n nμy, doanh nghiÖp nhiÒu khi cßn bÞ yªu cÇu ph¶i tr×nh çchîp ®ång kinh doanh cho çc çn bé thuÕ phô tr¸ch xem trûíc khi hä cã thÓ mua ®ûîcquyÓn “hãa ®¬n ®á”. Trûíc søc Ðp cña céng ®ång, hiÖn ®· cã mét sè c¶i thiÖn trong qu¸tr×nh nμy. Tuy nhiªn çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn vÉn cho çc thñ tôc nμy lμ cångkÒnh vμ tèn thêi gian. Mét sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho biÕt cø mçi lÇn ®i mua,hä thûêng ph¶i ®Õn phßng thuÕ Ýt nhÊt hai lÇn vμ nh©n viªn kÕ to¸n cña doanh nghiÖp cãthÓ mÊt ®Õn c¶ mét ngμy hoÆc thËm chÝ cßn h¬n thÕ n÷a th× míi mua ®ûîc quyÓn hãa ®¬n®á. Trong thêi gian tiÕn hμnh nghiªn cøu nμy, doanh nghiÖp ®· ph¶n ¸nh lμ ®Ó mua ®ûîcquyÓn hãa ®¬n ®á, çc doanh nghiÖp ®· bÞ yªu cÇu ph¶i ®Ö tr×nh mét sè giÊy tê, bao gåmc¶ mét b¸o ço vÒ çc hãa ®¬n ®· ®ûîc sö dông (®ûîc mua trûíc ®ã) vμ mét yªu cÇu ph¶imua hãa ®¬n cã ch÷ ký ®· duyÖt cña mét çn bé thuÕ chÞu tr¸ch nhiÖm theo dâi doanhnghiÖp. §«i khi mét sè doanh nghiÖp cßn gÆp khã kh¨n trong viÖc t×m xem çn bé nμy®ang ë ®©u.

NhiÒu doanh nghiÖp còng than thë r»ng hä chØ ®ûîc phÐp mua mét quyÓn hãa ®¬n (cã 50hoÆc 100 tê hãa ®¬n) mçi lÇn mua vμ hä chØ ®ûîc mua mét quyÓn hãa ®¬n míi sau khiquyÓn hãa ®¬n cò ®· ®ûîc dïng hÕt nh½n. Do vËy, çc çc doanh nghiÖp nμy nhiÒu khihÕt hãa ®¬n ®á. ChÝnh v× thÕ hä ph¶i yªu cÇu kh¸ch hμng cña m×nh hoÆc lμ chê hãa ®¬n



hoÆc lμ chËm giao hμng. Theo m«t doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn th× “ViÖc mua hãa ®¬n®á rÊt mÊt thêi gian v× doanh nghiÖp kh«ng ®ûîc phÐp mua nhiÒu h¬n mét quyÓn hãa ®¬n(50 tê hãa ®¬n) mçi lÇn. ThÕ nªn th¸ng nμo chóng t«i còng ph¶i ®i mua. Th¸ng trûíc lμlÇn ®Çu tiªn chóng t«i chØ tèn mét ngμy ®· mua ®ûîc quyÓn hãa ®¬n nμy råi, mμ trûíc ®ãthûêng lμ 3 ®Õn 4 ngμy. Phßng thuÕ chØ b¸n hãa ®¬n míi khi hä thÊy tÊt c¶ çc hãa ®¬nlÇn trûíc ®· ®ûîc sö dông hÕt, do ®ã cã kho¶ng trèng vμi ngμy doanh nghiÖp kh«ng cãhãa ®¬n cÊp cho kh¸ch hμng (mét sè trûêng hîp theo luËt ®Þnh cÇn ph¶i cã çc hãa ®¬nb¸n hμng nμy ®Ó chuyªn chë hμng hîp ph¸p b»ng ®ûêng bé). VÊn ®Ò nμy lÆp ®i lÆp l¹ihμng th¸ng vμ thËt sù phiÒn hμ cho doanh nghiÖp”.

Doanh nghiÖp còng than phiÒn vÒ th¸i ®é lμm viÖc cña çn bé thuÕ, mét sè çn bé bÞ kªulμ thiÕu chuyªn m«n. Theo mét sè doanh nghiÖp tr¶ lêi pháng vÊn th× mét mÆt çc çn béthuÕ kh«ng chØ dÉn ®Çy ®ñ, nhûng mÆt kh¸c hä l¹i ph¹t çc doanh nghiÖp v× nh÷ng lçikh«ng ®¸ng ph¹t. Mét sè Ýt çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho biÕt hä ph¶i tr¶ nh÷ngkho¶n tiÒn lãt tay cho çc çn bé thuÕ mçi lÇn hä mua hãa ®¬n ®Ó mäi viÖc xu«n xÎ. Métdoanh nghiÖp tr¶ lêi pháng vÊn ®· nãi “çc çn bé thuÕ cã rÊt nhiÒu cí g©y khã dÔ chodoanh nghiÖp chóng t«i, nhûng mäi viÖc ®Òu cã thÓ gi¶i quyÕt ®ûîc b»ng tiÒn”.

Çc cuéc pháng vÊn trong ®iÒu tra nμy còng cho thÊy viÖc çc çn bé thuÕ ¸p mét møcthuÕ thu nhËp cho çc doanh nghiÖp lμ rÊt phæ biÕn. Çc nh©n viªn thuÕ kh«ng tin vμo sæs¸ch kÕ to¸n cña doanh nghiÖp vμ do ®ã kh«ng tÝnh to¸n møc thuÕ thu nhËp doanh nghiÖpdùa vμo tμi liÖu sæ s¸ch kÕ to¸n nμy. Thay vμo ®ã hä ®· ®Æt ra mét møc thuÕ mμ hä cholμ hîp lý bÊt chÊp ho¹t ®éng thùc tÕ cña doanh nghiÖp. Mét doanh nghiÖp khi tr¶ lêipháng vÊn ®· cho biÕt çn bé thuÕ cã xu hûíng ¸p møc thuÕ thu nhËp vμo kho¶ng 5%tæng doanh sè b¸n hμng. Theo çc c©u tr¶ lêi pháng vÊn cña chóng t«i th× lu«n cã métquy t¾c kh«ng chÝnh thøc lμ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp n¨m sau ph¶i cao h¬n n¨m trûíc.Çc doanh nghiÖp ph¶i tr¶ møc thuÕ cao h¬n - hay Ýt nhÊt lμ cao b»ng møc thuÕ mμ häph¶i tr¶ vμo n¨m trûíc ®ã, cho dï hä cã b¸o ço lîi nhuËn cao h¬n hay kh«ng. Mét gi¸m®èc doanh nghiÖp nãi: “NÕu doanh nghiÖp cã l·i cao h¬n th× doanh nghiÖp ®ã ph¶i tr¶thuÕ cao h¬n. Nhûng sau ®ã çn bé thuÕ cho r»ng thuÕ thu nhËp ph¶i t¨ng hμng n¨m. NÕudoanh nghiÖp ®· tõng nép thuÕ cao th× n¨m sau hä sÏ kh«ng cho doanh nghiÖp nép thuÕÝt h¬n. Vμ nÕu doanh nghiÖp xin nép thuÕ Ýt h¬n hä còng kh«ng ®Ó doanh nghiÖp ®ã lμmnhû vËy. Ýt nhÊt doanh nghiÖp ph¶i nép mét kho¶n thuÕ b»ng nhû n¨m trûíc”. Theo métgi¸m ®èc tr¶ lêi pháng vÊn th× çc çn bé thuÕ “kh«ng chÊp nhËn doanh nghiÖp bÞ lç” chodï luËt râ rμng quy ®Þnh kh¸c.

Mét vÊn ®Ò n÷a ®ûîc nªu lªn ë ®©y lμ çc doanh nghiÖp nhiÒu khi ph¶i tr¶ thuÕ trûíc, vμo®Çu n¨m, vμ nÕu cã kho¶n chªnh lÖch nμo ®ã gi÷a kho¶n thuÕ ®· nép vμ møc thuÕ thùctÕ th× sÏ ®ûîc tÊt to¸n vμo cuèi n¨m. Con sè ®ãng thuÕ thùc tÕ lμ do çc çn bé phßngthuÕ quyÕt ®Þnh, hoμn toμn kh«ng dùa vμo con sè lîi nhuËn dù tÝnh cña doanh nghiÖp.Theo mét gi¸m ®èc, doanh nghiÖp lu«n ph¶i chÊp nhËn møc thuÕ do çn bé thuÕ Ên ®Þnh.“NÕu chóng t«i kh«ng nép thuÕ theo møc ®ã, hiÓn nhiªn çc çn bé phßng thuÕ sÏ g©ynhiÒu phiÒn phøc.” NhiÒu doanh nghiÖp than phiÒn r»ng hä lu«n ph¶i tr¶ thuÕ trûíc, hÕt



n¨m nμy sang n¨m kh¸c ®· ®ûîc bèn n¨m råi nhûng çn bé phô tr¸ch thuÕ vô kh«ng hÒxem xÐt ®Õn con sè lîi nhuËn thùc tÕ trong sæ kÕ to¸n cña doanh nghiÖp.

Còng cã mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc tÝnh to¸n çc kho¶n khÊu trõ thuÕ. NhiÒu doanhnghiÖp phμn nμn r»ng çc çn bé thuÕ kh«ng coi mét sè chi phÝ thùc tÕ cña doanh nghiÖplμ çc kho¶n cã thÓ khÊu trõ thuÕ hîp ph¸p, do ®ã doanh nghiÖp ph¶i tr¶ thuÕ cao h¬n.Hai vÝ dô sau ®©y sÏ minh chøng cho vÊn ®Ò nμy:

“Hä (çc çn bé thuÕ) kh«ng chÊp nhËn tiÒn l·i ph¶i tr¶ ng©n hμng h¬n 100 triÖuVND, ®ûîc tÝnh vμo chi phÝ ®Ó khÊu trõ thuÕ. Thùc tÕ lμ chóng t«i ph¶i thÕ chÊpnhμ cöa ®Ó vay tiÒn ng©n hμng, thanh to¸n çc kho¶n chi phÝ ho¹t ®éng doanhnghiÖp. Nhûng hä (çc çn bé thuÕ) nãi r»ng kho¶n thuÕ nμy kh«ng liªn quan trùctiÕp ®Õn tμi s¶n doanh nghiÖp thÕ nªn khÊu trõ çc kho¶n nμy lμ kh«ng hîp lý”.

“Dùa vμo çc b¶n b¸o ço tμi chÝnh cña doanh nghiÖp, nh÷ng çn bé thuÕ nμy sÏlËp luËn ®Ó lo¹i bá hay gi¶m bít mét sè chi phÝ vμ do ®ã l¹i t¨ng møc thuÕ ph¶i®ãng lªn. VÝ dô hä chØ chÊp nhËn møc lû¬ng hμng th¸ng cña c«ng nh©n lμ 500.000VND thËm chÝ mÆc dï trong thùc tÕ doanh nghiÖp ph¶i tr¶ 800.000VND. LËp luËncña nh©n viªn phßng thuÕ chØ ®¬n gi¶n lμ doanh nghiÖp cña çc «ng cã quy m« nhûthÕ vμ ho¹t ®éng kinh doanh lÜnh vùc nhû thÕ cã thÓ thuª nh©n viªn víi kho¶n lû¬ng500.000 VND vμ do ®ã chóng t«i chÊp nhËn «ng b¸o ço lû¬ng chØ 500.000 VND.Cßn nhiÒu kho¶n kh¸c, nhû b÷a ¨n trûa mμ doanh nghiÖp phôc vô miÔn phÝ chonh©n viªn kh«ng ®ûîc coi lμ chi phÝ”.

NhiÒu doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn còng than thë vÒ th¸i ®é lμm viÖc cña çn bé thuÕ.Mét doanh nghiÖp nªu ra mét vÊn ®Ò vÒ thuÕ VAT. Theo doanh nghiÖp kÓ th× mét çn béthuÕ b¸o cho doanh nghiÖp biÕt lμ n¨m trûíc hä ®· tÝnh sai møc thuÕ VAT cho doanhnghiÖp, møc thuÕ ®· tÝnh lμ 5%. Tuy nhiªn, lÏ ra møc thuÕ doanh nghiÖp ph¶i tr¶ lμ 10%.B©y giê doanh nghiÖp ph¶i nép theo møc 10%, truy thu ngûîc trë l¹i, nÕu kh«ng th× häsÏ kh«ng b¸n hãa ®¬n ®á cho doanh nghiÖp n÷a. Ngûêi tr¶ lêi pháng vÊn ®· cho biÕtdoanh nghiÖp m×nh hiÖn ®ang b¸o ço vμ nép tiÒn thuÕ VAT theo hμng th¸ng, nÕu çn béthuÕ nhËn thÊy møc thuÕ 5% lμ sai, t¹i sao hä kh«ng yªu cÇu doanh nghiÖp ph¶i tr¶ thuÕtheo møc ®óng ngay lËp tøc? Doanh nghiÖp ®· tÝnh cho kh¸ch hμng phÇn thuÕ VAT chØ ëmøc 5%, v× vËy kh«ng thÓ cã nguån tiÒn nμo ®Ó tr¶ thªm 5% n÷a. “Chóng t«i gÆp rÊtnhiÒu khã kh¨n víi çn bé thuÕ. GÇn nhû mçi th¸ng mét lÇn hä l¹i ®Õn doanh nghiÖpchóng t«i, xem xÐt hÖ thèng sæ s¸ch. NÕu hä ph¸t hiÖn ra vÊn ®Ò g× hä kh«ng bao giêth«ng b¸o cho chóng t«i ngay. Thay vμo ®ã, hä chê cho ®Õn cuèi n¨m míi chØ çc sai sãtcña chóng t«i. T«i nghÜ hä nªn th«ng b¸o cho chóng t«i nh÷ng quy ®Þnh míi cËp nhËt vμhûíng dÉn cho chóng t«i. Nhûng hä kh«ng lμm g× c¶ mμ chØ yªu cÇu ®ßi hái chóng t«i”.

Tuy nhiªn sÏ thËt chûa c«ng b»ng nÕu phª ph¸n çc çn bé thuÕ v× hä còng ph¶i thùc hiÖnc«ng viÖc vμ nghÜa vô cña m×nh. VÒ phÇn m×nh çc çn bé thuÕ vô còng cã môc tiªu thuthuÕ ph¶i ®¹t. Mét ngûêi tr¶ lêi pháng vÊn ®· nãi:

“Mua hãa ®¬n ®á th× phøc t¹p thËt. Nhûng kh«ng ph¶i lμ do çc çn bé thuÕ muèng©y khã kh¨n. Hä chØ nghiªm chØnh, chu ®¸o trong c«ng viÖc th«i. Chóng t«i ph¶i



cho hä xem çc hãa ®¬n mμ chóng t«i ®· ph¸t hμnh vμ hä cÇn ph¶i biÕt ch¾c lμchóng t«i ®ang ho¹t ®éng. Hä rÊt kü lûìng cÈn thËn vÒ ®iÒu nμy. §· cã lÇn cã çnbé thuÕ ®Õn tËn ®©y ®Ó xem xem chóng t«i cã thËt sù ho¹t ®éng kh«ng. Chóng t«inghÜ r»ng hä thËt cã tr¸ch nhiÖm víi c«ng viÖc ®ang lμm”.

Còng cã b»ng chøng râ rμng lμ nhiÒu doanh nghiÖp ®ang t×m çch trèn thuÕ, hay trongmét sè trûêng hîp, cè t×nh ®¨ng ký doanh nghiÖp gi¶ ®Ó nh»m mua quyÓn hãa ®¬n ®á,®Ó råi b¸n l¹i cho çc doanh nghiÖp kh¸c (çc doanh nghiÖp ma). Do ®ã còng cã thÓ thÊyr»ng çc çn bé thuÕ muèn t×m hiÓu xem cã ®óng lμ doanh nghiÖp thËt sù ho¹t ®éng haykh«ng...

5.2.5 GiÊy phÐp con

§èi víi çc doanh nghiÖp ë mét sè lÜnh vùc kinh doanh, cÇn ph¶i cã thªm rÊt nhiÒu çclo¹i giÊy phÐp kinh doanh hay çc lo¹i giÊy phÐp con, kÓ c¶ trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký vμtrong suèt qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. GiÊy phÐp con thûêng do çc bé cÊp, ®ûîc sö dông ®ÓchuÈn hãa vμ qu¶n lý kinh doanh ë mét sè lÜnh vùc ®Æc biÖt. GiÊy phÐp con cã thÓ ®ûîccÊp cho mét tæ chøc hay mét nhãm ngûêi. ChÝnh phñ hiÖn ®ang cè g¾ng xãa bá çc lo¹igiÊy phÐp con kh«ng cÇn thiÕt vμ do ®ã cã thÓ gi¶m sè lûîng giÊy phÐp con xuèng. Chodï chÝnh phñ ®· cã nh÷ng nç lûc ®¸ng kÓ, tæng sè giÊy phÐp con vÉn cßn rÊt lín. TheoPhßng Thû¬ng m¹i vμ C«ng nghiÖp ViÖt Nam, th¸ng 11-2003, trªn thùc tÕ hiÖn vÉn cßnh¬n 244 giÊy phÐp con.

Theo mÉu pháng vÊn cña chóng t«i, 23% sè doanh nghiÖp cho biÕt hä b¾t buéc ph¶i cãgiÊy phÐp con ®Ó ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh doanh cña m×nh. Kh«ng ph¶i lμ tÊt c¶ çcgiÊy phÐp con ®Òu ®ûîc çc doanh nghiÖp cho lμ hîp lý. VÝ dô, nãi chung çc doanhnghiÖp tû nh©n kh«ng ®ûîc phÐp in bÊt kú mét lo¹i s¸ch, b¸o, t¹p chÝ, lÞch, vÐ hay hãa®¬n nμo (bÊt kÓ lo¹i tμi liÖu in Ên nμo trõ tμi liÖu qu¶ng ço hay ®ãng gãi). ThËm chÝ ®èivíi çc tμi liÖu qu¶ng ço vμ ®ãng gãi, ®ûîc yªu cÇu ph¶i cã hîp ®ång b»ng v¨n b¶n vμph¶i cã b¶n photo giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh phï hîp cña kh¸ch hμng ®Æt in.§Ó in tËp qu¶ng ço th× doanh nghiÖp ph¶i cã ®ûîc quyÕt ®Þnh phª duyÖt tõ trûíc vÒ néidung tËp qu¶ng ço nμy do Bé v¨n hãa vμ Th«ng tin cÊp. NÕu çc çn bé cña Bé V¨n hãavμ Th«ng tin t×nh cê ph¸t hiÖn ra doanh nghiÖp in tËp qu¶ng ço mμ chûa ®ûîc phª duyÖtth× doanh nghiÖp cã thÓ bÞ ph¹t tõ 5 triÖu VND ®Õn 50 triÖu VND. Mét chñ doanh nghiÖpin cho biÕt: “Thùc tÕ, ®Ó ®¸p øng ®ûîc nhu cÇu cña kh¸ch hμng, doanh nghiÖp gÇn nhûkh«ng bao giê cã ®ûîc b¶n phª duyÖt nμy, chóng t«i còng kh«ng thÓ yªu cÇu kh¸ch hμngphoto b¶n ®¨ng ký kinh doanh cña hä v× sî r»ng nÕu yªu cÇu hä sÏ bá ®i in chç kh¸c”.

Cã vÎ cã çc giÊy phÐp con lμm çc doanh nghiÖp rÊt khã chÞu. VÝ dô, mét chñ doanhnghiÖp ®μo t¹o nh©n viªn gióp viÖc gia ®×nh ®i lμm viÖc t¹i §μi Loan ®· lμm rÊt tèt c«ngviÖc d¹y ng«n ng÷ vμ çc kü n¨ng gióp viÖc gia ®×nh mμ c«ng viÖc nμy ®ûîc bªn §μi Loan®¸nh gi¸ cao. Nhûng doanh nghiÖp nμy kh«ng ®ûîc phÐp cÊp chøng chØ häc nghÒ, mμngûêi häc ph¶i cã chøng chØ nμy th× míi ®ûîc phÐp ®i lμm viÖc ë §μi Loan. Do ®ã, doanhnghiÖp b¾t buéc ph¶i thùc hiÖn viÖc nμy th«ng qua bªn thø ba, mét tæ chøc thuéc së h÷u



nhμ nûíc cã thÓ cÊp chøng chØ nμy. Theo gi¸m ®èc doanh nghiÖp, ®iÒu nμy lμ kh«ng c«ngb»ng v× chøng chØ nªn dùa vμo chÊt lûîng ®μo t¹o.

5.2.6 Çc thñ tôc h¶i quan

Cuèi cïng, gÇn 30% çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn ph¶i lμm viÖc víi h¶i quan. H¬nmét phÇn ba trong sè nμy thuª dÞch vô bªn ngoμi vμ sè cßn l¹i tù m×nh lμm. Nãi chung,çc doanh nghiÖp kh«ng gÆp khã kh¨n g× trong khi lμm viÖc víi çc nh©n viªn h¶i quan.Tuy nhiªn h×nh nhû hä vÉn ph¶i tr¶ çc kho¶n lÖ phÝ lãt tay ®Ó mäi viÖc diÔn ra xu«n sÎ.Trong khi mét sè çc doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi th¼ng r»ng hä ph¶i tr¶ çc kho¶nphÝ lãt tay nhûng mét sè doanh nghiÖp kh¸c rÊt miÔn cûìng cung cÊp th«ng tin. NhûngtÊt c¶ ®Òu ®ång ý cho r»ng viÖc tr¶ çc kho¶n phÝ lãt tay lμ ®óng. Theo mét gi¸m ®èc, méttrong nh÷ng lý do mμ nhiÒu doanh nghiÖp sö dông dÞch vô bªn ngoμi lμ hä kh«ng ph¶ilμm viÖc trùc tiÕp víi çc nh©n viªn h¶i quan.’’

5.3 Thªm mét sè nhËn xÐt vÒ çc kÕt qu¶ ë giai ®o¹n 2

MÆc dï mÉu s¬ cÊp 47 doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho thÊy kÕt qu¶ cña giai ®o¹n 2cÇn ®ûîc sö dông cÈn thËn, çc kÕt qu¶ nμy còng gióp ta rót ra mét sè kÕt luËn sau.

5.3.1 Quy tr×nh ®¨ng ký cÇn ®û¬c c¶i thiÖn h¬n n÷a

Trûíc tiªn, kÕt qu¶ pháng vÊn vμ quan s¸t cña chóng t«i cho thÊy trong vμi n¨m qua thùctÕ qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ®· ®ûîc c¶i thiÖn nhiÒu. Nãi chung, doanh nghiÖp kh«ngcßn coi thñ tôc ®¨ng ký kinh doanh hiÖn nay lμ mét trë ng¹i lín ng¨n c¶n viÖc chÝnh thøc®¨ng ký kinh doanh. Tuy nhiªn quy tr×nh ®¨ng ký còng cã thÓ c¶i thiÖn h¬n n÷a ®Ó rótng¾n thêi gian vμ còng cã thÓ gi¶m nhÑ chi phÝ ®¨ng ký (bao gåm c¶ kho¶n tiÒn lãt tay).N¨ng lùc vμ th¸i ®é cña çc çn bé së kÕ ho¹ch vμ ®Çu tû còng cã thÓ c¶i thiÖn h¬n. Dù¸n ®iÒu tra nhá cña chóng t«i còng cho thÊy mÆc dï chÝnh qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh®· su«n sÎ h¬n ®¸ng kÕ nhûng bûíc thø hai lμ ®¨ng ký thuÕ l¹i cã vÎ chËm h¬n nhiÒu vμtrong mét sè trûêng hîp - cã thÓ khiÕn çc doanh nghiÖp míi ®¨ng ký kh«ng thÓ ho¹t®éng ®ûîc.

5.3.2 Çc doanh nghiÖp cã nhËn thÊy lîi Ých cña viÖc ®¨ng ký chÝnh thøc

Cã vÎ nhû çc doanh nh©n ngμy cμng nhËn ra Ých lîi cña viÖc chÝnh thøc hãa kinh doanhvμ còng thÊy ®ûîc çi lîi cña viÖc n©ng cÊp tõ mét c¬ së kinh doanh kh«ng chÝnh thøchay hé gia ®×nh lªn thμnh mét doanh nghiÖp cã ®¨ng ký kinh doanh ®Ó cã nhiÒu c¬ héitiÒm n¨ng h¬n. §©y lμ mét dÊu hiÖu ®¸ng mõng cho m«i trûêng kinh doanh nãi chungcña ViÖt Nam. Tuy nhiªn do sè mÉu çc doanh nghiÖp tr¶ lêi pháng vÊn cßn nhá nªn b¶nb¸o ço nμy chûa thÓ x¸c ®Þnh xu hûíng chÝnh thøc hãa kinh doanh nμo râ rÖt ë ViÖt Nam.Còng cÇn chó ý thÊy r»ng cã b»ng chøng cho thÊy mét sè doanh nghiÖp ®¨ng ký kinhdoanh ®Ó lîi dông lç hæng trong chÕ ®é khuyÕn khÝch ®Çu tû vμ ph¸p lý chø kh«ng ph¶ilμ muèn tËn dông c¬ héi kinh doanh thùc sù. Cã lÏ cÇn cã nghiªn cøu s©u h¬n ®Ó hiÓu



®ûîc chÝnh x¸c ®iÒu g× thóc ®Èy hay c¶n trë çc doanh nghiÖp chÝnh thøc s¸t nhËp thμnhmét doanh nghiÖp chÝnh thøc lín h¬n.

5.3.3 Qu¸ tr×nh ®¬n gi¶n hãa thñ tôc ®¨ng ký kinh doanh bÞ h¹n chÕ bëi çc lo¹i

giÊy phÐp con

ViÖc ®¬n gi¶n hãa qu¸ tr×nh ®¨ng ký ®· bÞ ¶nh hûëng Ýt nhiÒu bëi sù hiÖn diÖn cña çclo¹i giÊy phÐp con, ®©y lμ vÊn ®Ò cßn g©y nhiÒu tranh c·i. ViÖc xuÊt hiÖn lan trμn çc giÊyphÐp con kh«ng hîp lý cã thÓ kh«ng chØ lμm cho ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp bÞ chËm l¹ivμ lμm t¨ng chi phÝ giao dÞch mμ cßn t¹o ra mét m«i trûêng kh«ng tèt khi ph¶i thuª dÞchvô bªn ngoμi. H¬n n÷a, mét sè lo¹i giÊy phÐp con trùc tiÕp hoÆc kh«ng trùc tiÕp t¹o ®iÒukiÖn cho çc doanh nghiÖp quèc doanh vμ çc tæ chøc cña chÝnh phñ, vμ do ®ã t¹o s©nch¬i tèt h¬n cho çc doanh nghiÖp ViÖt Nam. Çc nhμ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nªn nhËnthøc ®ûîc t×nh h×nh nμy vμ chÝnh phñ ®· cã bûíc tiÕn ®¸ng kÓ trong viÖc gi¶m dÇn sè çcgiÊy phÐp con kh«ng cÇn thiÕt.

5.3.4 Khã tiÕp cËn ®ûîc víi ®Êt vμ vèn

Nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy tiÕp cËn ®Êt vμ vèn cßn lμ vÊn ®Ò khã kh¨n cho nhiÒudoanh nghiÖp, cho dï gÇn ®©y ®· cã nh÷ng nç lùc vμ tiÕn bé râ nÐt trong c¶ hai lÜnh vùcnμy. §a sè çc doanh nghiÖp tû nh©n vÉn cßn phô thuéc rÊt nhiÒu vμo viÖc ®i thuª l¹i ®Êt®ai vμ nhμ xûëng vμ thûêng chØ thuª ®ûîc trong mét thêi h¹n ng¾n. §iÒu nμy lμm chodoanh nghiÖp cã t©m lý bÊt an vμ cã thÓ h¹n chÕ doanh nghiÖp ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lμ h¹nchÕ ®Çu tû vμo tμi s¶n cè ®Þnh. VÒ viÖc tiÕp cËn vèn, çc thñ tôc cho vay phøc t¹p vμ çcyªu cÇu thÕ chÊp r¾c rèi vÉn tiÕp tôc c¶n trë khèi doanh nghiÖp tû nh©n kh«ng tiÕp cËn®ûîc çc kho¶n vay ng©n hμng.

5.3.5 HÖ thèng thuÕ vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp

Cuèi cïng, nhûng còng lμ ®iÒu quan träng nhÊt, viÖc chÕ ®é qu¶n lý thuÕ cã vÎ g©y ra métsè r¾c rèi cho çc doanh nghiÖp míi thμnh lËp, trong c¶ thêi gian ®¨ng ký kinh doanh ban®Çu vμ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sau nμy. Nh÷ng khã kh¨n nμy bao gåm viÖc mua quyÓnhãa ®¬n ®á VAT vμ sù kh«ng râ rμng trong tÝnh vμ thu thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. MÆcdï cã nhiÒu tiÕn bé trong vμo n¨m võa qua vÒ thñ tôc xin giÊy phÐp kinh doanh, çc quy®Þnh vÒ thuÕ (vÝ dô nhû xin m· sè thuÕ vμ xin mua quyÓn hãa ®¬n ®á) ®· trë thμnh yÕutè khã kh¨n nhÊt trong qu¸ tr×nh thμnh lËp vμ b¾t ®Çu kinh doanh cña doanh nghiÖp.




ChÛ¬ng VI

KÕT LUËN

Trong thêi gian tíi, sù ph¸t triÓn vÒ l©u dμi cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam phÇnlín phô thuéc vμo viÖc x©y dùng mét çch thËn träng vμ cung cÊp hiÖu qu¶ mét m«itrûêng thÝch hîp ®Ó cho çc doanh nghiÖp ®· thμnh c«ng trong kinh doanh tiÕp tôc ph¸ttriÓn m¹nh, vμ ®Ó tμi s¶n vμ çc nguån lùc cña çc doanh nghiÖp lμm ¨n kh«ng cã hiÖuqu¶ ®ûîc quay vßng vμ t¸i ph©n phèi ®Õn møc tèi ®a . §©y lμ mét phÇn cña “vßng ®êi”mμ qua ®ã çc doanh nghiÖp n¨ng ®éng h¬n míi cã thÓ ph¸t triÓn. ViÖc x©y dùng vμ ph¸ttriÓn mét m«i trûêng kinh doanh lμnh m¹nh nhû vËy còng ®ßi hái ph¶i cã tμi liÖu tû¬ng®èi chÝnh x¸c vÒ khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam vμ ph¶i cã mét mét çi nh×n tû¬ng®èi râ nÐt vÒ m«i trûêng kinh doanh mμ khu vùc nμy ®ang ho¹t ®éng. MÆc dï çc nhμho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã th«ng tin cËp nhËt chÝnh x¸c vÒ sè doanhnghiÖp ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam, chÝnh x¸c ®Õn doanh nghiÖp nhá nhÊt, nhûng còngcÇn ph¶i cã c¶m nhËn ®óng ®¾n vÒ xu hûíng ®ang diÔn ra trong viÖc thμnh lËp doanhnghiÖp, vμ n¾m b¾t ®Çy ®ñ çc ®iÓm yÕu ®ang tån t¹i trong d÷ liÖu thèng kª hiÖn t¹i.

6.1 CÇn ph¶i cã nh÷ng sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c

Cuéc ®iÒu tra cña chóng t«i ®· cho thÊy r»ng, çc con sè thèng kª hiÖn nay vÒ thμnh lËpdoanh nghiÖp cÇn ®ûîc xö lý thËn träng, vμ cÇn c¶i thiÖn qu¸ tr×nh thu thËp d÷ liÖu. §ÆcbiÖt TTTT DN vμ çc Së KH-§T cÇn ghi chÐp s¸t sao h¬n sè çc doanh nghiÖp gi¶i thÓ(nhiÒu doanh nghiÖp trong sè nμy ®Òu ®ãng cöa mét çch kh«ng chÝnh thøc, thûêng lμçc doanh nghiÖp chØ ®¬n gi¶n lμ ngõng ho¹t ®éng). Sö dông phû¬ng ph¸p nghiªn cøugièng nhû ®iÒu tra d©n sè, chóng t«i thÊy gÇn nhû “viÖc khai sinh” cña tÊt c¶ çc doanhnghiÖp ë ViÖt Nam (vμ mét sè lμ “khai sinh l¹i”) ®Òu ®ûîc tÝnh nhûng hÇu hÕt viÖc“khai tö” th× l¹i kh«ng. Nh÷ng yÕu tè kh¸c gãp phÇn thæi phång sè thèng kª ®¨ng kýkinh doanh bao gåm:

Xu hûíng mét sè doanh nghiÖp hiÖn ®ang tån t¹i cø ®¨ng ký l¹i nhiÒu lÇn, v× nhiÒulý do kh¸c nhau;

Xu hûíng mét sè doanh nghiÖp ®¨ng ký cho mçi mét doanh nghiÖp con hay chinh¸nh ë çc ®Þa phûong kh¸c nhau, nhû thÓ chóng lμ çc doanh nghiÖp riªng ®éc lËp;

Vμ v× nhiÒu hé gia ®×nh lμm ¨n cã hiÖu qu¶ lÇn ®Çu tiªn ®¨ng ký doanh nghiÖpchÝnh thøc.

ChØ 5% çc doanh nghiÖp trong mÉu cña chóng t«i chÝnh thøc chÊm døt ho¹t ®éng vμ chØ1% ®· thËt sù hoμn thμnh çc thñ tôc chÝnh thøc gi¶i thÓ doanh nghiÖp. Nhûng kÕt qu¶ s¬lûîc cña ®iÒu tra nμy - còng nhû kinh nghiÖm trªn thÕ giíi - ®· cho thÊy mét tû lÖ lín h¬n

rÊt nhiÒu trong sè çc doanh nghiÖp ë ViÖt Nam kh«ng hÒ ho¹t ®éng. ViÖc gi¶i thÓ çcdoanh nghiÖp lμm ¨n kh«ng thμnh c«ng lμ mét ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái thËm chÝ cÇnthiÕt, vμ lμ mét phÇn cña vßng ®êi doanh nghiÖp, vμ kh«ng ®ûîc v« t×nh hay h÷u ý che®Ëy v× ®iÒu ®ã chØ mang l¹i mét bøc tranh mÐo mã.

§Ó cã mét bøc tranh chÝnh x¸c h¬n vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®ang thùc sù ho¹t ®éng ëViÖt Nam, ngûîc víi viÖc chØ ®¬n gi¶n ®¨ng ký t¹i çc phßng kÕ ho¹ch vμ ®Çu tû, çc consè thèng kª cña TCTK cã vÎ ®¸ng tin cËy h¬n, cho dï vÉn cßn nhiÒu ®iÓm yÕu . Mét trongnh÷ng ®iÓm yÕu chÝnh lμ thêi gian thu thËp vμ c«ng bè con sè chËm chÔ, lμm cho chóngtrë thμnh nh÷ng sè liÖu kh«ng cßn mang tÝnh cËp nhËt, ®Æc biÖt trong m«i trûêng kinhdoanh lu«n biÕn ®æi vμ mét céng ®ång ph¸t triÓn nhanh chãng. ViÖc cã kho¶ng çch biÖtxÊp xØ 40% gi÷a sè thèng kª cña TTTT DN vμ TCTK (vμ kho¶ng çch nμy ®ang ngμycμng t¨ng lªn) cho thÊy râ ®iÒu nμy. Nã còng cho thÊy møc ®é mμ: i) çc con sè thèng kªchÝnh thøc nμy cÇn xö lý cÈn träng vμ ii) sù kh¸c biÖt quan träng vÒ ®èi tûîng mμ nh÷ngcon sè nμy thÓ hiÖn cÇn mμ ngûêi sö dông vμ trÝch dÉn cÇn hiÓu râ.

Còng cÇn lu«n nhí r»ng c¶ çc sè liÖu thèng kª cña TTTT DN vμ TCTK ®Òu kh«ng hμmchøa çc hé kinh doanh gia ®×nh kh«ng chÝnh thøc ë ViÖt Nam, sè lûîng çc hé kinhdoanh cßn lín h¬n sè lûîng çc doanh nghiÖp chÝnh thøc mét çch ®¸ng kÓ. V× nhiÒuhé gia ®×nh ®· ®¸p øng çc tiªu chuÈn tèi thiÓu ®Ó trë thμnh çc doanh nghiÖp chÝnh thøcvμ viÖc hoÆc chän ®¨ng ký doanh nghiÖp hoÆc chän vÉn lμ doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøcphô thuéc vμo lîi Ých tû¬ng ®èi cña mçi lùa chän - ranh giíi gi÷a çc doanh nghiÖp chÝnhthøc vμ kh«ng chÝnh thøc ngμy cμng mê nh¹t. Do vËy, tÇm quan träng vμ Ých lîi cña çc“con sè c«ng bè” vÒ çc doanh nghiÖp chÝnh thøc ®¨ng ký vμ ho¹t ®éng còng trë nªn Ýtrâ rμng h¬n. (§iÒu tra tÝnh sè hé gia ®×nh ë ViÖt Nam chØ ®ûîc tiÕn hμnh ®iÒu tra trªn toμnquèc 5 n¨m mét lÇn, vμ ®ûîc thùc hiÖn theo phû¬ng ph¸p lÊy mÉu vμ suy luËn chø kh«ngph¶i theo phû¬ng ph¸p tÝnh to¸n hoμn chØnh).

Còng cã thÓ lËp luËn r»ng viÖc tÝnh sè lûîng çc doanh nghiÖp ®ûîc cÊp m· sè thuÕcã thÓ lμ mét çch tÝnh çc doanh nghiÖp míi thμnh lËp chÝnh x¸c h¬n mét chót, v×sau khi ®¨ng ký doanh nghiÖp, cã mét sè lûîng ®¸ng kÓ çc doanh nghiÖp kh«ng nhËn®ûîc m· sè thuÕ. Còng theo çch lËp luËn nhû thÕ, cã thÓ cho r»ng viÖc tÝnh sè doanhnghiÖp mua quyÓn hãa ®¬n ®á VAT cã thÓ lμ çch tÝnh sè çc doanh nghiÖp míi chÝnhx¸c h¬n. Nhû ®iÒu tra cña chóng t«i cho thÊy do viÖc cÊp quyÓn hãa ®¬n ®á cã lÏ ®· trëthμnh mét yÕu tè khã kh¨n trong toμn bé qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh, nªn ®ã cã thÓ lμkh©u “thö ph¶n øng axit” ®Ó x¸c minh doanh nghiÖp míi ®i vμo ho¹t ®éng. Nhûng ngayc¶ phû¬ng ph¸p nμy còng kh«ng vûît qua ®ûîc mét sè ®iÓm yÕu trong qu¸ tr×nh thu thËpsè liÖu, chñ yÕu lμ do tÝnh hai lÇn vμ “®¨ng ký l¹i” cña mét sè doanh nghiÖp. H¬n n÷a,chÝnh viÖc ph¸t hμnh quyÓn hãa ®¬n ®á cã thÓ ®· v« t×nh lμm t¨ng çc sè liÖu thèng kªvÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp, v× çc hé gia ®×nh kh«ng chÝnh thøc vμ lμm ¨n cã hiÖu qu¶quyÕt ®Þnh ®¨ng ký trë thμnh çc thùc thÓ chÝnh thøc ®Ó cã thÓ dÔ dμng mua quyÓn hãa®¬n ®á. (NÕu ®iÒu nμy lμ ®óng th× ngûêi ta cã thÓ cho r»ng sè doanh nghiÖp ®¨ng ký t¨nglªn m¹nh mÏ tõ n¨m 2000 cã thÓ lμ kÕt qu¶ cña c¶ viÖc ®ûa ra hÖ thèng thuÕ VAT vμ LuËtDoanh NghiÖp ë ViÖt Nam).



6.2 Quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh cÇn gän nhÑ h¬n

MÆc dï gÇn ®©y ®· cã nh÷ng bûíc tiÕn ®¸ng kÓ nhûng theo tiªu chuÈn quèc tÕ th× viÖc®¨ng ký mét doanh nghiÖp míi ë ViÖt Nam vμ qu¸ tr×nh nhËn ®ûîc tÊt c¶ çc giÊy tê cÇnthiÕt ®Ó thùc sù b¾t ®Çu ho¹t ®éng vÉn cßn bÞ mÊt nhiÒu thêi gian. Çc b¸o ço gÇn ®©yvÒ tèc ®é mμ çc Së KH-§T cÊp giÊy phÐp kinh doanh ë mét sè n¬i lμ kh«ng chÝnh x¸cv× hä kh«ng tÝnh ®Õn çc thñ tôc cÇn thiÕt kh¸c ®Ó mét doanh nghiÖp cã thÓ b¾t ®Çu ho¹t®éng nhû cÊp m· sè thuÕ vμ mua quyÓn hãa ®¬n ®á lÇn ®Çu. Nãi mét çch kh¸c, qu¸ tr×nhthμnh lËp doanh nghiÖp kh«ng ph¶i b¾t ®Çu hay kÕt thóc cïng víi viÖc cÊp giÊy chøngnhËn ®¨ng ký kinh doanh Së KÕ ho¹ch §Çu tû cÊp.

Tõ nh÷ng th«ng tin vμ kiÕn thøc thu ®ûîc qua çc buæi pháng vÊn çc doanh nghiÖp ëgiai ®o¹n 2, çc kh©u kh¸c nhau trong viÖc ®¨ng ký kinh doanh vμ trong gi¸m s¸t doanhnghiÖp cßn cÇn ph¶i c¶i thiÖn nhiÒu. §Æc biÖt cÇn thùc hiÖn çc bûíc nh»m n©ng cao vaitrß vμ n¨ng lùc cña çc Së KH-§T vμ çn bé ®Ó tÊt c¶ Së KH-§T ®Òu xÐt ®¬n ®¨ng kýthμnh lËp theo cïng chuÈn mùc, cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh thËt hiÖu qu¶vμ cËp nhËt th«ng tin thu ®ûîc cho c¬ së d÷ liÖu TTTT DN vÒ çc doanh nghiÖp sau khi®¨ng ký (bao gåm c¶ viÖc cËp nhËt çc doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ). §iÒu nμy cã thÓ ®ûîcthùc hiÖn b»ng çch yªu cÇu tÊt c¶ çc doanh nghiÖp ph¶i th«ng b¸o Së KÕ ho¹ch §Çu tûbiÕt nh÷ng thay ®æi lín trong mét khung thêi gian hîp lý. Cã thÓ ph¶i tÝnh ®Õn çc h×nhph¹t thÝch ®¸ng h¬n cho çc doanh nghiÖp kh«ng tu©n thñ theo çc quy ®Þnh nhû vËy. Çcthñ tôc hiÖn t¹i cÇn ph¶i ®¬n gi¶n hãa ®Ó cho phÐp çc doanh nghiÖp cã thÓ ®ång thêi xincon dÊu doanh nghiÖp, m· sè thuÕ vμ mua hãa ®¬n chø kh«ng ph¶i thùc hiÖn tõng bûícmét nhû hiÖn nay, vμ nhê ®ã rót ng¾n toμn bé thêi gian ®¨ng ký. Çc thñ tôc ®ûîc ®¬ngi¶n hãa vμ cã hÖ thèng còng sÏ gãp phÇn gi¶m viÖc ph¶i tr¶ “phÝ kh«ng chÝnh thøc”.

Trong bèi c¶nh chuÈn bÞ söa ®æi LuËt Doanh NghiÖp, kÕt qu¶ rót ra ®ûîc tõ cuéc ®iÒutra nμy cã thÓ cho thÊy ho¹t ®éng ®¨ng ký doanh nghiÖp hiÖn t¹i ®· tû¬ng ®èi nhanhvμ cã hiÖu qu¶, t¸c dông cña nh÷ng c¶i tiÕn h¬n n÷a vÒ mÆt chÝnh s¸ch trong lÜnh vùcnμy sÏ gi¶m dÇn nhûng cßn nhiÒu c¬ héi ®Ó c¶i thiÖn viÖc thùc thi çc thñ tôc thμnhlËp doanh nghiÖp t¹i çc Së KÕ ho¹ch §Çu tû vμ çc kh©u kh¸c trong qu¸ tr×nh thμnh lËpdoanh nghiÖp, trong ®ã cã vÊn ®Ò thuÕ vμ hãa ®¬n VAT. Nªn xem xÐt çc phû¬ng hûíng®Ó hîp nhÊt ®ång thêi çc bûíc trong qu¸ tr×nh thμnh lËp doanh nghiÖp chø kh«ng cÇnthùc hiÖn lÇn lûît.

MÆc dï ®· cã nh÷ng c¶i thiÖn ®¸ng kÓ cña chÝnh phñ trong viÖc c¶i thiÖn m«i trûêng kinhdoanh nãi chung vμ thóc ®Èy khèi doanh nghiÖp tû nh©n nãi riªng, sù ph¸t triÓn cña khuvùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam vÉn tiÕp tôc bÞ nhiÒu yÕu tè c¶n trë, trong ®ã nhiÒu nhÊtlμ ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ®Êt vμ vèn. MÆc dï ®©y lμ nh÷ng c¶n trë ®èi víi doanhnghiÖp nhá ë tÊt c¶ mäi n¬i nhûng chóng cã vÎ nhû thËt sù râ nÐt ë ViÖt Nam. NÕu kh«ngcã nh÷ng tiÕn bé vûît bËc ë trong nh÷ng lÜnh vùc nμy, nhiÒu doanh nghiÖp ngoμi quècdoanh ë ViÖt Nam sÏ chØ tån t¹i víi quy m« nhá, víi nguån vèn cè ®Þnh Ýt ái, vμ chØ cãçc môc tiªu ng¾n h¹n trong chiÕn lûîc vμ kÕ ho¹ch kinh doanh. H¬n n÷a, khèi doanh

KÕt luËn


nghiÖp tû nh©n dûêng nhû vÉn gÆp khã kh¨n do çc quy ®Þnh vμ kiÓm so¸t ng¨t nghÌocña nhiÒu c¬ quan h÷u quan, vμ vÊn ®Ò nμy cÇn ph¶i ®ûîc ®Ò cËp ®Õn kü lûìng h¬n. §ÆcbiÖt, n¨ng lùc cña nhiÒu c¬ quan chÝnh phñ vμ th¸i ®é lμm viÖc cña mét sè çn bé cÇn®ûîc xem xÐt. Cuèi cïng, th× çc thñ tôc qu¶n lý gi¸m s¸t ho¹t ®éng kinh doanh cÇn ph¶iliªn tôc ®ûîc rμ so¸t, ®¬n gi¶n hãa bÊt kÓ khi nμo thÊy cã thÓ vμ thÝch hîp, vμ cÇn ®ûîcc«ng khai minh b¹ch h¬n, v× lîi Ých cña c¶ çc c¬ quan nhμ nûíc còng nhû cña khèi doanhnghiÖp tû nh©n.



Nguån tμi liÖu tham kh¶o

Tæng Côc Thèng Kª (2004). “Thùc tr¹ng cña çc doanh nnghiÖp: Qua kÕt qu¶ ®iÒu tracña nh÷ng n¨m 2001, 2002, 2003”. NXB Thèng kª Hμ Néi.

TËp §oμn Tμi ChÝnh Quèc TÕ (2000). “Çc Doanh nghiÖp Tû nh©n míi næi cña Trungquèc: TriÓn väng cho ThÕ kû míi”. Washington DC.

Malesky, Edmund, “Doanh nghiÖp ngo¹i vi: Mét nghiªn cøu vÒ sù ph¸t triÓn cña thμnhphÇn kinh tÕ tû nh©n ë çc tØnh thμnh l©n cËn”, Chuyªn ®Ò Nghiªn cøu Kinh tÕ tûnh©n sè 18 cña MPDF, th¸ng 11 n¨m 2004.

Singapore, Bé Thèng kª (1997). “§¸nh gi¸ sù tån t¹i cña çc Doanh nghiÖp võa vμ nhá”.Çc b¸o ço kh«ng ®Þnh kú vÒ thèng kª doanh nghiÖp, th¸ng 7. ww.singstat.gov.sg/ papers/op/op-b8.html.

Tenev, Stoyan, Amanda Carlier, Omar Chaudry and Quúnh Trang NguyÔn (2003). “Ho¹t®éng kh«ng chÝnh thøc vμ M«i trûêng Kinh doanh ë ViÖt Nam”. Washington DC:Ng©n hμng ThÕ giíi vμ C«ng ty Tμi chÝnh Quèc tÕ.

Ng©n Hμng ThÕ Giíi, IFC vμ Oxford University Press. “B¸o ço ho¹t ®éng kinh doanh2005 – Xãa bá rμo c¶n ®Ó ph¸t triÓn”, Washington DC 2005.

Zhang, Allan (2003), PricewaterhouseCooper, “Con Rång giÊu mÆt: Gi¶i phãng Khu vùcKinh tÕ tû nh©n Trung Quèc”, th¸ng 4 n¨m 2003.

Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp <www.business.gov.vn>.


Phô

lô

cB

¶n

g s

è 7

: C

¸c

do

an

h n

gh

iÖp

®¨

ng

ký

tro

ng

mÉ

u ®

iÒu

tra

Chó

ý:

B¶n

g nμ

y ba

o gå

m c

¶ ç

c d

oanh

ngh

iÖp

cæ p

hÇn

mét

vμ

nhiÒ

u th

μnh

viªn

.

B¶

ng

sè

8:

Ph

©n

bè

mÉ

u

20

00

20

01

20

02

TØn

hD

oanh

nghi

ÖpT

ûnh

©n

C«n

g ty

TN

HH

C«n

g ty

Cæ

phÇn

Tæn

gD

oanh

nghi

ÖpT

ûnh

©n

C«n

g ty

TN

HH

C«n

g ty

Cæ

phÇn

T

æng

Doa

nhng

hiÖp

Tû

nh©n

C«n

g ty

TN

HH

C«n

g ty

Cæ

phÇn

T

æng

Tæn

g

Hμ

Néi

260

1.25

114

01.

651

236

2.12

432

92.

689

325

4.92

61.

270

6.52

110

.861

Hμ

T©y

5363

912

544

177

1924

089

227

4135

772

2

Hûn

g Y

ªn15

150

3024

301

5518

504

7215

7

B¾c

Nin

h27

362

6541

726

119

8514

39

237

421

VÜn

h Ph

óc3

30

628

754

107

3611

89

163

276

Tæ

ng

35

81

.36

81

51

1.8

77

37

32

.47

83

59

3.2

10

55

35

.46

41

.33

37

.35

01

2.4

37

20

00

20

01

20

02

TØn

hD

oanh

nghi

ÖpT

ûnh

©n

C«n

g ty

TN

HH

C«n

g ty

Cæ

phÇn

Tæn

gD

oanh

nghi

ÖpT

ûnh

©n

C«n

g ty

TN

HH

C«n

g ty

Cæ

phÇn

T

æng

Doa

nhng

hiÖp

Tû

nh©n

C«n

g ty

TN

HH

C«n

g ty

Cæ

phÇn

T

æng

Tæn

g

Hμ

Néi

1467

788

766

1083

468

1789

260

Hμ

T©y

33

17

16

18

13

15

20

Hûn

g Y

ªn1

10

21

20

30

10

16

B¾c

Nin

h1

20

31

20

31

20

39

VÜn

h Ph

óc0

00

01

20

30

20

25

Tæ

ng

19

73

81

00

11

78

11

10

06

76

18

10

03

00




B¶ng sè 9: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh

B¶ng sè 10: Chi tiÕt vÒ vèn ®¨ng ký cña çc doanh nghiÖp trong mÉu

B¶ng sè 11: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh ®èi víi çc lo¹i h×nh doanh nghiÖp

kh¸c nhau

Sè lûîngTèi thiÓu

(triÖu VND)

Tèi ®a

(triÖu VND)

Trung b×nh

(triÖu VND)

Vèn ph¸p ®Þnh 270 17 50.000 1.335,2

Vèn ph¸p ®Þnh ®· ®¨ng ký

(triÖu VND)TÇn suÊt

TrÞ gi¸

phÇn tr¨m

PhÇn tr¨m

tÝch lòy

0-500 118 43,7 43,7

501-1,000 77 28,5 72,2

1,001-5,000 69 25,6 97,8

5,001-10,000 5 1,9 99,6

>10,000 1 0,4 100,0

Tæng 270 100,0

Lo¹i h×nh Trung b×nh (triÖu VND) Sè lûîng

C«ng ty TNHH 1.103,3 207

Doanh nghiÖp Tû nh©n 520,7 32

C«ng ty Cæ phÇn 3.724,6 31

Tæng 1.335,2 270

Giaáy chaáp nhaän ñaêng kyù keá hoaïch xuaát baûn soá 888-XB-QLXB/04-VHTT cuûa Cuïc Xuaát baûncaáp ngaøy 08 thaùng 06 naêm 2005.In 500 quyeån tieáng Vieät vaø 500 quyeån tieáng Anh, khoå 20,5 x 29,5cm.In xong vaø noäp löu chieåu thaùng 07 naêm 2005.Thieát keá vaø in aán taïi Coâng ty TNHH LuckHouse.

Date post:	19-Oct-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	0 times
Download:	0 times

Public Disclosure Authorized - World Bank€¦ · 4.3. §¨ng ký m· sè thuÕ 26 4.4. Mua quyÓn...

Documents