F. E £, s. DIssERTATIO PHILOsOPHICA, DE THEOLOGIA MARCI TULLII CICERONIs, QVAM, Indulgente Amplijs.s acuit, Philos, in Reg. Ac ad, Ahoen/t t PRAEsIDE, ‘VIRO Maxime Rev. atque Cc!dcmmo 9 DN CAROLO MEsTERTON, s, s* Theologia? DOCT. nec non Log. & Metaph. PROF. Reg, & Ord, PRO GRADU, Publico examini ossert IOHANNEs M. H AGERsTEIN, OsTROGOTHUs. Die XFIL Decemhr . Anni MDCCLIII, Loco horis que consictio impressit Ditessi cs i Typogr. Reg. Magn. Dua, Finland, JACOB MERCKELL,
Transcript
F. E £, s.DIssERTATIO PHILOsOPHICA,
DE
THEOLOGIAMARCI TULLII
CICERONIs,QVAM,
Indulgente Amplijs.sacuit, Philos, in Reg. Acad, Ahoen/ttPRAEsIDE,
‘VIRO Maxime Rev. atque Cc!dcmmo 9
DN CAROLOMEsTERTON,
s, s* Theologia? DOCT. nec non Log. & Metaph.PROF. Reg, & Ord,
PRO GRADU,Publico examini ossert
IOHANNEs M. H AGERsTEIN,OsTROGOTHUs.
Die XFIL Decemhr. Anni MDCCLIII,Loco horisque consictio
impressit Ditessi csi Typogr. Reg. Magn. Dua,Finland, JACOB MERCKELL,
J/1RO tyWctxime Reverendo atqut Qclebcrrimo ,
Oh e A R O L 0MKsTERTON,
s. s. Th. DOCTOR!, Log» ac Metaph. PROFEss.Reg. & Ordin. nec non utriusque Consistorii Adsesso-ri gravissimo , ut & Ecclesiarum in Pilus & Kustci
Aeumiet ti( AvTvnAtmt Tr t g usttjtK T*s rast Ukazti; djsAiiW-enjs, Kai vzuTet ast, dusTZoatiiTUt »£4» tr\g ?ri£> Is iwssi*(3s/*s, rt£s‘ & *'* ssiapcwt
Maxime Reverendi atque CeleberrimiNOMINIs TUI
Cliens humillimus,JOHANNEs M. HAGERsTEIN.
PROOEMIUM.
Ui altiori judicio ea examinant,quae ad perfectionem humani in-genii, quatenus in hoc imperse-ctionis statu eil parabilis, perti-nent
, Metaphysicae locum interscientias circulum eruditionis in-gredientes, negare non solent.
Quid enim lacunarum in sphaera & optabilius, & ma-jus Metaphysica, quae primas ideas primarumque ve-ritatum stamina, fundamenta & principia omnis cogni-tionis tradit, quibus non jactis nulla potest esso sci-entia, male autem jactis, fluctuans & incerta- Hujusscientiae Principis licet variae inveniantur partes, ea ta-men orbe in erudito satis elt decantata, quae Xysto inPhilosophico Theologia dici svevit Naturalis <5c ex ra-tionis principiis de Deo ac rebus Divinis praecipit, Di-verte equidem ratione Philosophiae veteris ac recentio-ris aevi Prodromi hanc nobis exhibuerunt. Illi enimnon nisi sparsim in scriptis & laciniis Tuis vesiigia no-bilissimae hujus Meraphvsices partis reliquerunt; hi ve-ro systemata satis exasciata & polita subministrarunr.
2Nihilo tamenmimis ethnicorum praecipue sapientlornmTheologia Naturalis sicta nen d< fraudanda est laude. PerHeliconias terras siatis siuperqne notum est, quid Helm-stadiensictm quondam Theologus I3n Doctor schmi-dius de Lucii Annaei senecae & Hippocratis nec nonCeleberrimus olim Jenensium Prostsscr Dn DoctorTrevnerus, de Platonis & Luciani, atque Noster pau-cis ab hinc annis Philosophus & Theologus acutissimusB. Dn. Doctor Andreas Bergius de Aristotelis Theo-logia orbi literato obtulerunt Horum omnium hacin parte opera excellentiora & illustriora longe siunt,quam ut nostris evehantur elogiis. De Theologia au-tem Ciceronis in paginis & soliis aliorum vix multaexpressa & detrita invenire licuit. Nonnulla equidemde Ciceroni Tseologia nobis exhibuit A cadetniae olimArgentoratensis Prosiessor Dn. D. Hardtschmidt, (edmultum luminis sili acervo deest, at silius cuique gu-ttus ,ut emblema habet gallicum. Quemadmodumenim de cibis prosiuo quisque gustu corporeo judicat;ita &de rerum pretiis pro siuo quisque guttu mentali.Metuendi igitur nulla siubest ratio, ne crambem centiescoctam apponamus. Ciceronem enim tibi, L. C. heicnon sistimus in enthea ipsius sivada oratorem sed Theo-logum. Opus siane dissicile, majoris vero momenti.Pulcrum namque non minus quam necessarium ett,utratio humana pro gloria sui Creatoris pugnet. Fate-mur, non definire eorum siat numerosiam phalangem,qui opprobrio Theologiam hanc Nostri in-usserunt; hos vero rigosios nimis judices facile dixe-rimus, Negandum non est imbecilliora esse,quaeTheo-
3
logiam ethnicorum constituunt, quam ut veritatis re-velatae cynosuram aequiparare queant; Ciceronis ta-men Theologia ceteris gentilium, si non in omnibus,certe in plerisque palmam omnino praeripit. De hacigitur in praesenti dispucaturus, ne Deli instar interinsulas, aberrem exlex, tractationem hanc in duo ca-pita dispesco, quorum prius Theologiam Ciceronistheoreticam, posterius vero practicam quadantenusdelineabit. Ea interim nitimur spe, sore, ut hos co-natus ,
C, L. fronte intueatur amiciori, probe explo-ratum habens: stellas fulgore, & homines ingenii flo-re dissere. Unde Hellados ore satis est tritum: soomV ov irarj oyi Faxit vero omnis Theologiae AuctorDeus, ut quae in ipsius suscipimus gloriam, succcssugaudeant exoptatissimo!
CAPUT PRIUsDE
Theologia Ciceronis Theoretica.$♦ I.
VEritatis in reguo, quod catena; rnerito assimilaturaureis sapientiae annulis connexae, si quae actoris
indaginis est disciplina, Theologia prosecto ejus estindolis, quae k as sumitur pro iis, quae Deus pe-culiari gratia & diviniori modo in subsidium & me-delam desicientis & aegrotantis nostrae rationis nobispatesecit. sed huic significationi non est quod im-moremur, praecipue, cum ipse disIertationis nostrae ti-tulus longe aliam ostendat. De Theologia enim M;ae-ci Tullii Ciceronis heic loquimur, Cicero autem e-
4rat ethnicus,ergo revelata? Theologia? notitia carust,& quidquid de Deo assert ex principiis rationis eli-cit. Tora adeo ipsins Theologia cst naturalis, seu elumine rationis petita, qua homini quomodo in hacvira Deum agnoscere, atque colere, & demum in al-tera vita beate perfrui possir, demonffrare intendit»
hunc ordinem reserenda sunt haec ejus eleganris-sima essata: si qua, dislerir, oblectatio animi quaeriturrequiesque curarum, quae conserri cum eorum studiispotest, qui semper aliquid acquirunt, quod spectet& valeat ad beare vivendum, haec cerre ars esl (<*Hoc etiam adjungit dictamen; Haec est ad agnitionemanimi puscerrima & ad moderandam religionem ne-cesIaria (0) Immo illa effectrix beatae vitae ( y ) Ipsi di-citur. Non insicias eo ipsum Theologiae nomen inoperibus scriptoris Nostri vix legi» concretum veroejus» quod est Theologus binis invehitur in locis (<}),eo scilicec sensu, ut designet aliquem de Deo & re-bus a Deo prosiciscenribus disserentem. Loco veroTheologiae sorsan ab eo posirae sunt, quas aliquotiesadhibet appellationes, sapienda, scilicet, scientia re-rum Divinarum, & scientia omnium princeps (s)Ollae omnia, ut sua radiant luce; ira illorum ex-plicationi inhaerere non vacat.
(a ) Lib 2 Officior. 6, (Q) Libr I. de Nat, Deor, §. I.(y)Libi 2. de Finib, honor, & wasor, §.s7- (b) Lib .
i, de A’. D. (*}Lib 1. ossic. §. 15;.
$. II.
sEd ut quod vis regnum silis gaadeit legibus, legum-que moderatoribus; ita quaevis disciplina sua habet
5
principia , qua? sunt velut primi annull in veritatumcatena sine ejuscemodt vero principiis nec ulia sci-entia firmo staret talo, nec ultra experientia? circulumpromoveret pedem, hinc nec Theologia Ciceronis,qua? adeo suo sulta est principio» ipsa nimirum ratio-ne. Patio namque est inventrix ardum, jurium, me-dicinarum, & quidquid in hac vira sapientia?, poten-tiae, virtutis & gloriae ab hominibus possidetur (£) siqui adeo errores in Theologia Ciceronis occurrunt iinon sunt rationis, sed Ciceronis ratiocinantis. Quod e-nim in ratiociniis Ejus Theologicis verum est id rationi,quod vero salsum Ipsi acceptum est reserendum. Vidithoc ipsnm Cicero, hinc de tristi ratiociniorum Tuorumdesectu saepenumero qnestus est. Praecipuum quidem im-pedimentum animi labem esIe perspiciebar- Deo autemoriginem ejus attribuere vetuit idea bonitatis Ejus:hominem vero ipsum istius reum pronunciare culpae,passionum, quae ei invito non raro obstrepat violen-tia, prohibere videbatur. Unde non potuit non gra-viter angi, quoties vel calamitas magna, vel quidamanimi instinctus cum ad soliiciram harum rerum me-ditationem impellerer. Videamus ipsius querelas: Uri-nam , inquit, veram religionem tam facile invenire pos-sem,qnam convincere salsam («}. Et; animi labes necdiuturnitate vanescere, nec manibus ullis elui potest ($)smmoradicitus unquam- Lethale enimhoc virus nobis ad-haeret, quam diu commercium animae & corporis durat,& vinculum inter haec duo amicissimum sibi constat,
IN mente autem nostra duo quasi loca observamus,ad quae perpetuo motu tenditur, verum scilicet &
bonum: in neutro tamen vera quies obtinetur, nisi in-vento Deo. si enim Deum non credas, omnis sides#sanctitas, & justitia tollatur necesse est. Hinc ipsis e-thnicis religio dicitur vinculum omnis societatis & le-gum quibus continetur propugnaculum. Ergo scelusesTe olim censuit socrates de creaturis agere, & opi-sicem omittere. Quid vero de Deo senserit Noster ex-cutiendum est. Magnifica sane sunt encomia, quibuseum extollit Tullius. Jovem quippe appellat Domi-natorem rerum, omnia nutu regentem, Patrem Di-vumque hominumque , Prae sentem & PraepotentemDeum, Excellentem praestantemque naturam, quae o-mnia secit, movet, regit, gubernat nec non optimummaximum, cujus nutu & arbitrio coelum, terra, ma-riaque reguntur (a). Quoniam vero omnia Divinumreserunt artificium, propensione naturali adductus suitCicero ad asTensu honorandam hanc propositionemDeus existit. Probat igitur Dei existentiam ex omni-um gentium sententia; omnibus enim innatum est <5canimo quasi insculptum, esIe Deos (0), Et, de ipsishominibus nnlla gens est, neque tam immansveta, ne-que rara sera, quae non, etiam si ignoret qualem ha-bere Deum deceat, tamen habendum sciat(y). Porrohoc evincit ex intuitu hujus universi: Quis est tamvecors, ait, qui cum suspexerjt in coelumrDeos eilenon sentiat;<5c ea, quae tanta mente siunt, ut vix quis-quarn arte ulla ordinem rerum ac vicissitudinem per-
7sequi prssit, casii fieri putet (2), Denique a corpo-re humano ad cujus admirandam structuram stupe-scit crrnis ingenii humani vis & acumen idem ad-strido de quo integrum discursum videre postumusin Lib I'. de Nat. Deor. a §. 154. ad $. 150, quem si to-tum allegaremus nimium sane spatii absuineret. Exhis liquer, Ciceronem atheorum & scepticorum sen-tinae atque turpissimae cohorti maxime bisestum suis-se. Quid? ii, inquit, qui dixerunt» totam de Diisimmortalibus opinionem sictam esse ab hominibus sa-pientibus reipubiicae caussa,ut quos ratio non pollet,eos ad officium religio duceret; nonne omnem reli-gionem sunditus sustulerunt? («) scepticos vero per-stringit dicens: Non sumus nos ii, quorum vageturanimus errore, nec habeat unquam, quid sequatur({) Mala enim & impia consvetudo est contra Deosdisputandi, sive animo id siat, sive simulate (»). Deipsa etiam Dei essentia insigni certe modestia & hu-manitate sententiam suam prosert; Roges me, inquit,qualem Deorum naturam esIe dicam ? nihil sortassierespondeam. Quid non sit, citius, quam quid sit di-xerim. Roges me quid aut qualis sit Deus? Auctor?utar simonide, qui rogatus de Deorum natura, deli-berandi causTa sibi unum diem postulavi; cum idemex eo postridie quaereretur, biduum petivit, cumquesaepius duplicaret numerum dierum, <5c admirabun-dus, qui quaesiverat illum, rogaret, quare ira saceret?quia quanto, inquit, diutius considere * tanto mihi resvidetur obscurior (3). $iqualem tamen nobis, essen-tiae divinae exhibet delineationem. Deus, ait, qui a
8
robis intelligitur, alio modo intelligi non potest, nisimens soluta quaedam & libera, segregata ab omniconcretione mortali, omnia sentiens & movens, ipsa-que praedita motu sempijtterno( 0.
(*) v)d, Lib. 2. d( N. D, 4, Lib, I. d, N. D 100. &,«•
tat. pro scxt. Roscio $. iji. (Q) Lib, 2. de N. D, 12, (y) Lib./. de Legtb $. 24. (i) vid. orat de Haru/p. Re[p. $. ip. cons.Lib, 2. de N D,§. 4- (s ) Lib, 1. de N. D. s ni. ({) Lib. 2,
Ojficior. §.7. (v) Lib. 2. de N, D. in sine (-5 ) Lib. I, de N.L>. & 60. (1) Lib. I. Lnsc, quasl, §, 66,
§. IV.
AD ipsa jam attributa Divina properabimus, & quamde illis Cicero, qui in samae theatrum dudum pro-
diit, sovet senrentiam perspiciemus. Haec sere omniaLatii hoc decus & admilit & adstruxis. Independen-tiam iis asserit verbis, quae ad calcem sere $. praece-dentis adduximus. Nam omnia movere & praeditumesTe motu sempisterno, quid aliud involvit, quam nonmotum effle ab alio, quod est ipsa independentia. Vi-deamus igitur ipsum motum, qui tormentum auditPhysicorum, insignem Ciceroni nostro soenerasIc lucemad cogitandum de attributis summl Numinis. Unita-tem indicat introducendo antiquum Megaricorum Phi-losophum Xenophanem dicentem; unum est omnia,& id est Deus («). simplicitas ex proxime anteceden-ti §;pho elucet, ubi Deum esse inconcretum & incom-positum adeoque simplicissimum indigitat. Immuta-bilitatis etiam recordatur, quando hoc laudati Xeno-phanis recenset: Deus non est mutabilis (0). Infinita-tem & immenlitatem Deo attribuit cum Anaxagora
9
( quem viri summi, in maxima rerum scientia elogioinsignit (y). ) Eum nominans; Mentem infinitam (i).Tandem Deo expresIe adscribit AEternitatem{ Dii e-nim semper suerunt, et nati unquam sunt, siquidemaeterni sunt futuri (»). Atque haec attributa viri eru-ditionis clypeo cincti vocare sveverunt negativa. Oc-casio etiam heic sese ossert attributa sic dicta positivaut t• nvo$ei perlustrandi. Primum horum esl Omniprae-sentia Divina, cujus Noster ex mente Thaletis mentio-nem injicit: Thales, inquit, sapienrissimus inter se-ptem, homines statuit existimare oportere, Deorumomnia esse plena, Deos omnia cernere; sore enim o-mnes castiores (£) Hanc concatenato nexu excipit O-mniscientia, quam egregie omnino Noster Parens e-loquentiae praedicat: Deo nihil obscurum esse potest(„) ubi igitur locus suit errori Deorum; Deus quo-modo salli potuit (5). Veneratione itaque Deum pro-sequitur ceu verum n^sttuy^(]>is t hoc est intimiora men-tium perspicienrem penetralia. De veracitate Divinaaltum in Cicerone ett silentium, urpote ignaro promis-sionum Divinarum, in sacris Occurrentium Bimiorumoraculis» Hoc in puncto a janua aberrarunt, quot-quot sine, gentilium Philosophi. Justitiae vero Divinaenon immemor suit Tullius: Haec, inquit, est Deorumvoluntas, ut nihil expetatur ab ipsis, nisi quod ju-stum sit atque honestum (i). De justitia reraunerativahaec adduxit» Qyi se integros caitosque servarunt,quibusque suit minima cum corporibus contagio, sue-runtque in corporibus humanis vitam imitati Deo-rum, his ad illos, a quibus sunt prosecti, reditus sa-
10
cile patebit (*). Justitiam denique vindicativam Deoadsignat ejusmodi proserens sermonem: Deorum te-la in impiorum mentibus figuntur (a); &, qui huma-nis sese vitiis contaminarunt, & se rotes libidinibusdederunt, iis demum quoddam iter est seclusum aconsilio Deorum (a). Cmnipotentiam Dei adeuratesaris depingit: Nihil , inquit, est praestantiiis Deo, abeo necesse est, mundum omnem regi, nulli naturae estsubjectus Deus, aut obediens, sed omnem ipse regit na-turam (»), Denique vere proprium & prae itans Deiattributum imrnensam Ejus bonitatem adeo servideevehit Marcus noster.ut nihil supra; Diis, ait, immor-talibus, primum natura nos conciliat; eorum enimcoelesti spiritu suscipimur in lucem & augemur (£),Opere etiam pretium est asserre hoc ejus Divinae bo-nitatis testimonium,documentum & argumentum evi-dentissimum; Qui negat in Deo esse gratiam, tollitici, quod maxime proprium est optimae & praestan-tissimae naturae; quid enim est melius, aut quid pra>stantius bonitate & benesicentia? Qua si carere Deumvultis, neminem Deo, nec hominem, nec Deum, ca-rum, neminem ab ipso amari, neminem diligi vultis (e).
(a) Lib. 4, Acad. ejuas}. $. 118. (B) Loiots §.eit, (y) Lib»3. de orae. p. 27/. (J) L.J.deN.D.§. 26. («) ({) L. 2.de Ug 26. (» ) /.5. cie N, D§. 3s. (&) l % c. 76. ( 1 ) orae prodomosu*.§.107 (k) L.I.Tusc (A) or.de deHar.re/.sy.jp,(1u ) L. I, Tusc. (j . $. 72,{*) L 2.de As, D. $ 77, (£ )0. de Harujp.res §.77. (« ) L I. de U.D. §. m,
$. V.\ D id jam quod est palmarium in doctrina de De se-
11
stinaret diseursus noder, ipsum nimirum sacro sanctaeTrinitatis mysterium, sive quod Deus in personis sitTrinus, qui in essentia unus manet. sed quoniamhoc dogma omnem rationis sibi relictae vim eo usquesuperat, ut sine peculiari revelatione Divina, ne qui-dem somniare de eo possit, in scopulos heic rationisallidit navicula, &in inso quasi ponto cursus sufflamina-tur. Nam ratione, qui gestit mysterium hocce compre-hendere, illud ve ad decempedam ejus ducere, tamfrustra & inepte se gerit, ac, qui auribus vult vide-re, & oculis audire. Non enim sunt haecduo ratio & sides, verum diversissimi gradus & ge-neris. Nec rationi majori jure relinquipotesl judicium de hoc & aliis mysteriis fidei, quamdiscipulo literarum omnium ignaro de Magistri sui do-ctrina sc capacitate se erudiendi. Mirum ergo nonest totum hocce dogma de sacro sancta Trinitate Ci-ceroni plane suisse incognitum, utpote, qui in hocangustus Philosophiae suae cancellos transgredi nonpoterat. In devia igitur tendunt non contemnendae a-lias eruditionis viri, qui vel cum Poireto («*) myste-rium hocce jurisdictioni rationis subjiciunt, vel cumsteucho (0),& Mornaeo (y) in illum errorem prola-psi sunt, ut sibi persvaserint, Platonem aliosque Phi-Josophos prilcos vi rationis in notitiam mysterii hu-jus penetravilie. sed, nulla ratione hi carbones dealbaripoliunt, nec ullum merentur tot mendacia savorem.
(a) In cosit.rationp. 16, (Q) In Libr.de PerenniPbil.p,29.(y) in Libr. de verit. Relig. Christ. p,
$. VI.antea (5. sc. IV.), excellentissi-
12
mum illud D :vinae Malesiatis attributum, quod boni-tatem appellamus, ex quo prosecto largos in omnegenus hominum benignitatis fluvios emitti 7 ulliusNoster & admisit & praedicavit. Horum ceu prima-rios Creationem & Providentiam maxime celebrat di-cens: Quis esi tam vecors» ut non intelligat Deo-rum Numine, hoc tantum imperium (loquitur destructura hujus universi quam publicum quoddamDivina; sapientiae theatrum merito dixeris») esse na-tum («). Cum vero fieri non possit, ut Deum sineprovida omnium rerum cura concipiamus, vi triti il-lius; si datur Deus, ergo mundus regitur Providen-tia. Lucidum etiam esi Ciceronem Nostrum nonpotuisie non hanc ipsam, quam inter delicias humanigeneris merito reterimus, Deo tribuere. Hinc haecejus esi asiertio: Dico igitur Deorum providentia mun-dum & omnes mundi partes & initio constirutas es-se ,
& omni tempore administrae!'. - • Omnem Deus re-git naturam, etenim si concedimus, intelligentes , esTeDeos, concedimus etiam esie providentes, & rerumquidem maximarum (1B). (a) or. dt H tR. §. ip. (G) l. 2. desi. D. $. 7/. §. VII.CUicunque grave non esi vasiissima omnipotentis
Dei opera attentis usurpare oculis; huic non por-esi non manisesium esie, haec inter hominis quoque sa-bricam admirabili pulcritudine ac decore corruscantemreserendam esse , quod aurea haec Ciceronis essataluculenter probant atque -evincunt. Animal hoc pro-vidum, inquit, sagax, multiplex, acutum, memor,plenum rationis & consini, quem vocamus hominem,
13
praeclara quadam conditione generatum est a supre-mo Deo» solum enim ex tot animantium generibusatque naturis particeps est rationis dc cogitationis, cumcetera linr expertia ( a). Altius adhuc progreditur no-ster dc animae irrmortalitatem adscribir pronuncians:Non assentior iis, qui haec nuper disterere coeperunt,cum corporibus sinio! animas interire, atque cmniamorte deleri; plus apud me antiquorum auctoritas va-let, vel nosirorum majorum, qui mortuis tam religio-sa tura tribuerunt, quod non secislent prosecto, si ni-hil ad eos pertinere arbitrarentur (si).
(a)Lib> I. de Leg §. 22. (si) Lihr. de Amicit, 12.§. VIII.
Licet gentilitiae tenebrae dc sacrorum carentia Biblio-rum essecerint; ut hic Noster, de statu innocentiae
nihil certi asfirmare potuerit; pravarum tamen mentisconcupiscentiarum deinde etiam conuprae hominis na-turae Ciceronem non omnino suissie ignarum dc quae!>♦ 2. adduximus dc haec ejus designanr verba Duplex,ait, est vis animorum atque naturae; Una pars in ap-petitu Posita est, quae est c;a»' graeaee, quae hominemhuc dc illud rapit; altera in ratione, quae docet dc ex-plicat, quid faciendum fugiendumve sit ita sit, ut ratiopraesit, appetitus vero obtemperet («) Quivis vero sal-tim non fugitivis oculis haec insidelis deprehendirTul-lium de homine peccatore vix convenientem soverehypotesin, cujus ratio non est alia, quam ea» quae ininitio hujus §. allata est, quod sc. extra lumen verbiDei fuerit constitutus. Habet enim se revelatio instartubi cujusdam optici, cujus ope multa videmus in
14
principiis rationis delitescere, vel consuPe admodumcognita, vel plane ignorata. Accedat ergo ad ccele-siem hanc sacem & phosphorum, quo d:Pectus & tene-brae ejus dispellantur! Nostrum vero non est in gratiamCiceronis ea addere, quae ipsemet vel non crediderit,vel etiam ut ethnicus plane nesciverit. (a) L.jt ojsic.§. iou
$. ix.
UT vero notitia lapsus hominis & peccati originalisCicero destitutus erat; ita admiratione minime est
dignum altum omnino apud illum esse silentium de me-diatore interDeum & hominem. Divina enim auctoritate,supra rationis & PhiloPophiae captum edocemur; sine si-de in Mediatorem Christum neminem Divina amici-tia aeternaque salute potiri posse. Quod eam solum obcausIam ex sacro sancta Theologia commemorare li-ceat, ut offendam rationem heic subsissere. Haec Pa-ne ess meta rationis sibi relictae, ultra quam naturalipotentia progredi non datur. Pcenitennam equidemnon oblivioni tradit Cicero dicens; Cujusvis hominisess, errare, nullius, nili incipientis, in errore perse-verare - - si ess erratum , redeamus in viam, optimusess portus poenitenti, mutatio consini («) sed nulla heicfidei mentio & quid mirum? Fides enim, quae Chri»{lianae militiae decus merito audit & insigoe., ethnicoqua tali est impolibilis, quoniam nullam apertiorem &
familiariorem Dei misericordiam libi habet revelatam,necesTe ergo ess rationem ejus ideis Puis dissidere, &
timere sallacias , praesertim in magna afflictione ,&
tremenda illa hora mortis, (ce) 0. Phil, u, ts /,
15
$. X.
HAnc mortem corporis Tullius migrationis com-mutationis vitae, directus, secretionis, ac dire-
ptus nominibus appellar, quam a Diis immortalibusnec suplicii causia esso constituram, sed aut necesiita-tem naturae, aut latorum ac rriseriarum quietem in-volvere opinatur (a). rit » imy&u observamus: Cicero-nem licet stoicorum opinionibus in multis addictum;dvviKH&as tamen crimen nunquam approbasie, Illud,inquit, breve vitae reliquum nec avide appetendum,nec sine causia deserendum essi Vetat enim Pythago-ras injusiu imperatoris, id e£l Dei, de statione vitaedecedere (B). Morti quidem corpus nosirum essie ob-noxium statuere, at, resurrectionem carnis eum cre-didisie probari nequit, quin potitus omnia his contra-ria eum protulissie consiet, eo quod putaverit animamlonge feliciorem sore, modo a corporis commercioplane segregaretur (y). Quibus infirmitas & homi-num gentilium & eorum Theologiae adtatim evincitur.Homini autem Christiane non integrum ell quid-quarn dicere , quod sacrae pandectae est contrari-um. Qua oculos aperiente vel inviti videmus asier-tionem hanc Ciceronianam non posie cum Divinisconsidere oraculis. Mundi vero consummationem Ci-cero indubio adsiruxit. Ex eo, inquit, eventurumnostri putant, ut ad extremum omnis mundus igne-sceret; cum humore consumto, neque terra ali pos-set, neque remearet aer, cujus ortus aqua omni ex-hausta, esIe non potest. Ita relinqui nihil praeter i-gnem,a quo rurium animante ac Deo renovatio mun-
16
di sieret, atque idem ornatus oriretur (d). Porro ju-dicium extremum, admisit. Nam, ut Noster indi-viduus socratis erat comes & Testator; Ira etiam cummoribundo socrate speravit se olim venturum, ad ju-dices istos divos ac supremos, Minoem, Rhadaman-thum; A'acum & Triptolemum (*)> quos vere ju-dices esIe dicit. Quae §. 4. de justitia Dei vindicari-va adduximus, oculis subjiciunt nostris quam opinio-nem sovet Cicero de Damnatione aeterna, quo verohaec enodatiora evadant addimus: Itaque, (impii),inquit, poenas lucent, ut eos agitent insectenturquesuriae, non ardentibus raedis, sicut in fabulis, sed an-gore consiciendae, fraudisque. crucitatu Illi igiturimpii etiam apud inseros poenas parricidii luent (£).Ultimum denique est ut aperiamus, quae Tullii fueritsententia de felicitate hominum in altera vira. Mul-ta sane hac in parte cum Platone jactat dicens; Ma-gna me spes tenet, bene mihi evenire, quod mittarad mortem; mors ei somno similis est, qui nonnun-quam sine visis somniorum placidissimam quietem as-sert. Dii boni! quid lucri est emori! aut quam mul-ti dies, reperiri possiunt, qui tali nocti anteponantur,cui similis futura est perpetuitas omnis consequentistemporis? Quis me beatior? Essenriam vero hu-jus felicitatis non in hac, sed in altera vita duratu-ram esTe hic «loquentiae princeps omnibus calculis con-firmat. vid, 1. 1. Tusc. q. 5. XLIV. &$. XCV1I.
(a)o. Ca(, 4. § 7. cons. L. I. Tu.q, §, 70, (Q) L. de sen. §. 72.sy) £. s, §. !o. (3) L. 2. de N, D. §. Ug. (*) L, J,Tu,qH,§. sis,(£) L, /. de Leg.
§. 40, Or. Pbilis. 14. §. /2,
17
$. xi.
CUm autem *3solnl& & jnAttseoV®- crimen omni-bus sanis Theologi® Naturalis principiis & veri-
tatibus ingentem minetur stragem, dubium videri pos-let, utrum ab hoc opprobrio liberandus sit Tullius,utpote, qui vel sexcentis vicibus pluralitatem Deo-rum adseruit, Horrendum quidem hocce commen-tum gangrenae instar inter ethnicos crevit; facile ta-men e notione Entis perfectillimi explodi posset, sinostri id jam essiet instituti". Ut dicam quW res est:Licet Consul Noster more loquendi inter gentiles per-vulgato uratur; probabili tamen ratione contendimus,illum, si non aperte, tacite tamen^negasse plurimumejusdem essientiae Divinae individuorum. Nomine ve-ro plurali eam ob causIam utitur, quoniam tum tem-poris periculosum erat in republica tam severa uni-tatem Dei adstruere. Cicero probe memor erat poenaesocratis, qui hujus assiertionis caussa vita mulctatus e-rat. Accedit denique, quod in omnibus sere Tulli-us Platonem secutus fuerit. Unde maluit cum eoerrare, quam cum aliis verum statuere, L. 1. Tusc.Qu. §. XXXIX. Quem vero fugit Platonem unitatemDei credidisse?
CAPUT POsTERIUs.De
Theologia Ciceronis Practica.s. I-
QUamvis omnia Theologiae Naturalis Theoreticesaffecta tendere debeant ad Gloriam summi Nu-
18
minis Illustrandam , nostram & aliorum felicitatempromovendam, atque ideo in praxin certo sensu in-stuant, sunt tamen alia, quas immediate, alia media-te praxin ingrediuntur. Pro duplici hac considentio-ne Theologiam Ciceronis in '\ heoreticam & practi-ca™ dispescere placuit. Nam prius est Deum scire;consequens colere, ut erudite monet Tullius ille Chri-stianorum Lactantius L. IV. infl. Div. C. IV, Quvs e-nim id agere porctt, quod non aliqua saltim ,ra,rionenovit. Er cum omnis Theoria tendar ad praxinpa-riter paret Theologiam esso debere practicum. Egi-mus hactenus, Gap. scilicet praecedenti, de TheologiaCiceronis Theoretica, sequitur ergo jam.vrpromiiii& methodi nostrae Ciceronis Theologia Practica.
$. U.
DEus estipsa veritas, ipsa proportio, ipseque ordo.Quantum igitur in homine est imitationis Dei,
tantum quoque est proportionis & ordinis. Quantumvero a sublimi bae norma aberrat, tantum quoque estperturbationis & consisionis. Ad hanc vero imita-tionem Dei adspirare omni aevo annisi sunt homines,sed pro diverlitate luminis dispari prorsus ratione. Qj.ro-usque vero Tullio hoc in puncto pervenire licuit jamsumus visuri. subjectum operationis hominem con-stituit ad bdatirudinem aeternam contendentem. Ani-mus enipn, inquit, ingeneratus est a Deo: ex quo ve-re vel agnatio nobis cum coelestibus, vel genus, velstirps appellari petest. Itaque ex tot generibus nul-lum eil animal, praeter hominem, quod habeat noti-tiam aliquam Dei (a). Hominem vero instar viatoris
19
considerat & his utitur verbis: Ex vita ista dissido,tanquam ex hospitio, non tanqtiam ex domo; com-morandi enim natura diversorium nobis, non habitan-di locum dedit ((3). ,
(a) Lib. I. de Leg. §. 2*. (£) De sen, §. s+,$. III.
HUjus vero felicitatis Auctorem agnoscit Deum.Attendant igitur homines, ex rigore doctrina;
Ejus, sete ira a Creatore elle conditos, ut Dei cogni-tionem caelum intuentes, capere possint («e). Diliguntenim nos Dii, sunt benesici» generique hominum ami-ci (9). Unde liquer» quoniam Deus nos ad sui co-gnitionem creavit, simul etiam ad beatirudinem in cas-ta futuram condidit. Porro ex his consiat, Deum adlargiendum homini beaticudinis brabeum, alma ergamortales adductum suisle bonitate. Quare etiam Tul-lius Noster quoties Ipsi ansa datur de hac disserendi,toties illam quam maxime tervidis praedicat encomiis.
(a) Lib. 2, de N, D' §. 140, (9) Lib. 2. de Div, $. 102.
$ IV.
AD scopum vero praefixum, quo homo viator per-tingat subsidia quaedam Noster praescribit, qui-
bus sollerter uti debet. Haec ipsi nomine religionis ve-niunt (a), utpote quae officia erga Deum, erga sei-psum & erga alios complectitur. Communi vocabu-lo officia erga Deum Cultum, viri alta eruditione ex-cultoque ingenio praediti appellant, qui esi duplex in-ternus & externus. Qualem vero cultum internum Mar-cus nosier esse voluerit hoc ejus satis superque offen-dit apophtegma: Cultus Deorum, inquit, est optimus,
20idemque casiissimus atque sanctissimns, plenissimnsqnepetatis, ut eos semper pura, integra, & incorrupta& mente & voce veneremur ((3). Fequirit ad hunccultum illud, in quo tota heminis felicitas consistir,volui dicere Pietatem, quae est virtutum princeps at-que regina, & ipsi vocatur justitia adversus Deum (y),quae ei grata est (2). Cui subjungit sanctitatem, quaeIpsi significat scientiam colendorum Deorum (*). Huc e-tiam pertinet Timor ex Praesectus & omni sidentis Dei ve-neratione prosicisicens. Quis enim potesl, ait, cumexistimet, a Deo sc curari, non & dies & noctes di-v;num Numen horrere? Et si quid adversi acciderit,extimesicere ,
ne id jure evenerit ({)? His finitimusest amor, seu affectus ille silialis, quem ipsiamet na-tura, Duce Deo, tanquam Parenti Maximo debemus,de quo Noster, ubi De Dei Bonitate loquitur, Cap, 1.&§. 4. longe egregia prosert. Denique nec silentiopraetereunda est Patientia, de qua Tullius hoc modosermonem instituti; Homines nos esIe, meminerimus,ea lege natos, ut omnibus fortunae telis proposita sitvita nostra; neque esse recusandum , quominus ea,qua nati sumus, conditione vivamus, neve tam gra-viter eos casus seramus, quos nullo consilio evitareposIumus (n). Atque haec siunt potiora praecepta de cul-tu Dei interno, quae ut homines obtervent, Cicerograviter urget. (<t) cons. Lib. 2. de Nt D, §»72, (Q) L, C.§. 71. (y) Lib. /. deN.D, §. ij6.(cT) L . 2. deLeg. §. 2r, {e)L. /, deD. §. ivs, ({) L. 4 .
dead, qut §, £pt adFamiLid. L.s,§. V.
/AUod vero ad cultum Dei externum attinet, po-
21siniat hic Noster, ut nonnullas notemus condusionespraxi inservientes , quarum primarias saltim adserreplacet» Harum in numero est, ut a Diis immortali-bus capiamus agendi primordia («e). Qua in re lauda-tissimo suo exemplo praeivit Cicero. Quoties enimin pleno senatus consesIu sermones haberet publicos,toties a Dei invocatione auspicatus ell (G). Nec de Deotemere, sed moderate loquendum esie svadet dicendo:AEquum est, hominem de poresiate Dei timide & pau-ca dicere, - ne aut invisa Diis immortalibus orationosira, aut ingrata ede videatur (y). Nulla enim esterga Deos pietas, nisi honesta de Numine eorum opi-nio (5 )♦ Praecipit ergo ut Deum precemur. Nam pie-tate & jusiis precibus Deorum mentes placantur («}•Pro benesiciis denique Deo gratias agendas esie sesin-io inculcat; Haec unica (gratae mentis ) virtus non so-lura csi maxima, sed etiam mater virtutum omniumreliquarum. - - Qui sunt sancti? Qui religionum co-lentes, nisi qui meritam Diis immortalibus gratiam,jusiis honoribus, & memori mente persolvuht? Quaeenim amicitia potesi esie inter ingratos (£)?
(a) Lt 2, de Leg. 7, (3) vid, or. in Palm. §. 14. (y)or.pro Leg. Manii. $. 47, (<l) or. pro domo /ita. §» 107. (*) or.pro Clutnt. §. IP4. (£) orat, pro Plantio §. 80,
$. VI.
sEd nec desunt ex mente Fullii, officia, quae ho-mini viatori <bga se ipsura exercere sas esi, ea ve-
ro sine adcurata cognitione sui nunquam implet. Hincnamque homini enascitur occasio conliderandi, cui ori-ginem debet, quis & qualis sit» tura respectu vitae au-
22ctoris, tnm sui ipsins, tum aliorum homimim, & de-nique quae officia ipsi incumbant. Hamo, satente No-stro, duabus absolvitur partibus anima & corpore,ergo tam huic quam illi, ob arctissimum, ouod in-ter has partes intercedit vinculum, sua exhibere de-bet officia. Animae , utpote partis praestantioris cu-ra primum sibi vindicat locum. Unde Cicero eru*dire pronunciat: silum quisque noscat ingenium, a-cremque se & vitiorum & bonorum suorum judicempraebeat; ne scenici plus quam nos videantur habereprudentiae: Illi enim non optima, sed sibi acomsnoda-tissimas fabulas eligunt (<*). Et hujus praecepti (no-sce te ipsum) tanta vis, tanta sententia est, ut ea nonhomini, sed Delphico Deo tribueretur , nam quise ipsum norit primum aliquid sentiet se habere quasidivinum , ingeniumque in se Tuum sicut simulacrumaliquod dedicatum putabit, tanto munere Deorum sera-per dignum aliquid & faciet & sentiet (P).
(a) Ltb. I. ospc, $, 114. (Q) Lib, I. de leg,$. VII.
COrpori etiam sollicita debetur cura, quoniam vira,quae fundamentum omnium bonorum temporali-
um & aeternorum occasio Grotio apposire satis dici-tur (a), corpore male se habente misera admodum sit,eoque concidente, ipsa quoque concidat. Ergo quem-admodum homo sine lumine videre non potest; itasine cibo potuque vita non amplius conservatur. Quo-vis ideo alimentorum genere, quae sanirati conveniunt,licite fruatur, tantumque cibi & potionis adhibeatur,ut resiciantur vires non opprimantur ((3 >, Hinc ve-
23tantur contraria; ebrietas, ingluvies , aviditas & vo-racitas, Nam & corporis vires extenuantur & cultuiDivino impedimenta ponuntur, & memoriae inteUerctusque acies hebescir & sussocatur, immo, quod per-niciocissimum est voluntati depravatae imperii occupan-di relinquitur locus. Multi etiam intemperanter viven-do scedos contrahunt morbos, ipsamque mortem nonraro sibi accelerant ex quo intelligitur» inquit Noster,.corporis voluptatem non sarisdignam esise hominis prae-stantia, eamque contemni & rejici oportere (y). vesti-tu quoque <sc omnibus, quae necesTaria sunt corpus in-struamus, in quibus tamen ut in plerisque rebus , me-diocritas optima est s<Jj,nequid a nobis siat, nisi ho-neste & decore ( e).
(a) Lih. 2. de jure belli (s pacti cap. 24. 6. ((3 ) cat. Ma-jor. c. JTj, (y)Lib. 1. ojsc. cap. s°* (J Ltb. I. ojsc. §. l}0. (1}Lib. 4. de sn. Bon. (s mat. §. ig,
$. V1H.
DFus vero, ut perfectistimus & oprimus ess; itanon hominem homini lupum creavit, sed ea lege
subsidiisque voluit instructum, quorum beneficio mu-tua quilibet commoda procuraret. Perspexir hoc etiamCicero, ergo officia, quae aliis sunt exhibenda soller-tiori studio inssillat: Non solum nobis, inquit, nati su-mus, sed homines, hominum causTa sunt generati, ut i-psi inser se alius alii prodesse posIent; In hoc natu-ram debemus ducem sequi, & communes utilitates inmedium asserre, dando, accipiendo, tumartibus, tumopera, tum facultatibus devincire hominum interhomi-nes societatem («). Hinc exuere hominem vel humini-
24tatem dicitur (s), qui suppressis his officiis aliis nonbene , sed male ede vult. I,ossa. 22. (5) orat,'tro Lisar, e. r.
$. IX.
PEr praecipuas igitur vitae hujus stationes ansa daturexpatiandi» & quid haec officia unicuique dicti-
tant perpendedi. Ordimur ab eo, qui umbram Deigerit ex Arabum loquendi modo, ejusque vicarium inhis terris agit, atque comtempIasur officia Magistratuserga subditos & vice versa. Noster haec munia in mediumprosert: Magistratus est intelligere, se gerere personamcivitatis, debereque ejus dignitatem & decus sustinere,servare leges, jura describere, ea fidei suae commisTa,meminisse. Privatum (Tubditum) autem oportet aequoac pari cum civibus jure vivere, neque submisTum &
abjectum esse, neque se esserentem: tum in republicaea velle, quae tranquilla & honesta siunt; talem enim& sentire, & bonum civem dicere solemus (a). De os-siciis Parentum & liberorum haec subministrat: Natura,inquit, tributum est, ut ii, qui procreati sunt, a procre-atoribus amentur (G). Praeceptores vero cum tanquamalteri parentes habendi sint, erga quos iterum discipuliad instar siliorum lese habeant, nec horum officia obli-vioni tradit Cicero. De illis haec ejus est siententia: Nul-lum munus Republicae asserre majus mcliusque postu-mus, quam si doceamus & erudiamus juventutem, iispraesertim moribus atque temporibus, quibus ita prola-psa est, ut omnium opibus refraenanda atque coercendasit (,y). De his;vero, quid eorum est officii, monet: Paeda-gogi nostri jure vetustatis plurimum benevolentiae po-
25stulabunt, qui negligendi non sunt sed colendi (2). Necsilentio praeterit Tullius conjugum officia, quae in re-ciproco amoris affectu bis ponit verbis : prima societasin ipso est conjugio, id autem est principium urbis, &
quasi seminarium Reipublicae. Et haec sangvinis con-junctio devincit sibi caritate homines CO. Deniquehis annectit officia erga inimicos. Adversarium, dicit,nobilitate, ingenio, virtute praestantem non modo ex-tollere jacentem, sed etiam amplificare ejus prissiiiaradignitatem; haec qui faciat, non ego cura summis vi-ris comparo, sed simillimum Deo judico (().
(a) Lti, I.Offrc. §. 4,de(in.Bon.& *»<*/.§« is.Adde L. I, Os. §. 12, &or. pro Cluent. §. 17. (y) Lth. i, deDivtn. §•
4,(i) de amicitia §.74. (e) L. I. Ossa. §./4. (s)t irAt.pro A1are,%.8,> X.
I7T haec adduxrsse sufficiar de Marci Tullii Ciceronisj, Theologia, quae in acieApollinis initructa, si non pri-
mum, nec tamen ultimum tenet locum, sii enim omnia,quae huc reserri posIent, adduceremus, vel ivadam i-plam desatigaret argumentii hocce dicendi ubertatelon-ge abiindantissimum, quod quivis, modo non graviscamenarum est hostis, largitur. Frangere quidem nu-cem conatus est Cicero; sed nucleum non arrigit. Idemei consigo ac stumina alkjuando trajecturis, ut infra me-tam appellere necessum habuerit. Hinc dissicilior Ipsisaepe est exims, quam ex lahvrinrho. Desectibus enim& infirmitatibus Theologia Ejus laborat, [psius igiturveritatis internae commendatione gravissimum est, quodquaevis gentilium Theologia erga Cbristianae veritatissolem spilTarum instar tenebrarum se habeat. Tullius I-pse scientiae suae naevos agnoseir, seque ignorantium ca-
26terrae annumerat. Philosophi enim,inquit, stimmi intel-ligunt, in summo le esse malo, quod sunt insipientes.Et optimus ac gravissimus quisque consitetur, multa seignorare, multa sibi etiam atque etiam esse discenda (a).Maluit Noster ignorantiam luam agnoscere, quam tur-gidam jactando scientiam sibi aliisque fraudi esse. Hincprisci illi sapientiae statores, quibus veritas cordi suit, alignis nondigressi sunt, sed pensitaris rationum ponde-ribus, graviter pronunciarunt: Maxima pars eorum, quaescimus,estjminimaeorum,quaenescimus. sobrium enimPhilosophum decet non memorem esse Ciceroniani illius:Haec est una omnisrapientia, non arbitrari sese scire quodne(ciar(9). Quis ergo heic splendidissimu exspectare lu-men,cum ipsemet vixcrepusculumpromittat?Non igiturest quodrigide nimis, quaein Tullio desiderari possunt, abillo exquiramus, u!traq;posse, quod ajunt,Ipsum oblige-mus. Absitjabsitjctnqua.anobis tam importuna & callosaimpudentia. Quot homines, tot senrentiae; salli igitur pos-lumus. Magnus etiam quandoq; dormitat Homerus. sedCiceronis mastiges, qui tanquam araneae ex optimis qui-busvis exsugunt id,quod pessimum est, adeoq; Castali-dum gloriam saepe obscurant, ipsorum torqueat virus.
(*)L.s.Tu/e.qi4. §. 69. (QjL. I, Actd.q*.§. XI
REx vero luminis DEUs, qui Ciae sine & bonus & sapiens est,nobisq;potestateradedic ingrediendi civitatem suasn,inqua
majus est lumen,concedat nobi* vires hoc rite utendi,quo qui-dem indigni sumus, natura prosani, gratia feliciores. Faciatetiam Prxsens & Prxpotens Numen, ut omnes nostrx scienti*non vitiorum, sed virtutum, sint ministrat, ducentes ad Dei glo-riam# quae omnium actionum nostrarum summu* ac primus est
![1593 PATRIZI [Ed. & Tr.] Magia Philosophica ...](https://static.documents.pub/doc/80x56/55cf9940550346d0339c68ac/1593-patrizi-ed-tr-magia-philosophica-.jpg)
