PRZEGLĄD TECHNICZNY TYGODNIE POŚWIĘCONY SPRAWOM TECHNIKI I PRZEMYS U. Wjilmitniotw* rok fcrisjilzioBt j ósmi. Przedp ata: kwartalnie. pó rocznie • kwartalnie • rab. 10 — 12 — 3 — Cena niniejszego numeru 60 kop. Redaktor BUnls atr Handuk. Komitet Redakcyjny: Stanis aw Anczyc, prof.; M. Chorzowski, inż.; P. Drzewieoki, infc: 1. Eboihardt, Int.; S. JakubowiM, int , H. Konrin.Kruliowski, rai.: 8. Kossuth, ini.; , Kucha rzewski, inż,; S. Patachke, ini.; S. P utański, inż.; A. Podworski, inż.: A. Rothert, prof.; E. Sokai, ini; M. Thollie, prof.; S. Ziolińaki, inż. Iv o ni i » s u redakcyjna dzia u , A r c h i t e k t n r a " : architekci: C. Domauiowalri, J, Hnurlclk, L. Puncmkiewicz, B. Rogdyski, H. Stifelman, S. Szyller, J. Wojdechowski, > • • Kominya redakcyjna dzia u „ E l e k t r o t e c h n i k a " : inżynierzy: Z. Beraon, A. Knhn, A. Olendzkl, M. 1'ozaryaki, 8. Wyiocki. Cennik og oszeń. Z% jednoraionre ogloaianie na powiericlmi ca ej alt. tb. 2O, •/,8«r.:rb. I I , za '/« »tr. rb. 7, za •/••<*. rb. 4, i» V« str »!>• 3. N« Btr. tytu owej ceay podwójne. Nastr. ostatniej, naczerw. kartce, orai na str.pny tekśrio ceny o 5 0 % droiase. Od og oszeń wielokrotnych odpowiednie ustępstwo. Warszawa, dnia 17 października 1912 /*. Tom L. yF Warszawą, Wtodżimlęrska Ne 3 ("Gmach Stowarzyszenia Tachników). Binro Redakcyi i AdininiBtracyi otwarte od 10—12 rano i od 5—8 wieczorem. WejjScio przez_ schody p ^w^ie budynku albo przez sień w podwórzu nawprost bramy Jfl 3. Telefonu Nfi 67-04T fabryka Maszyn, Odlewnia Stali i Żelaza BRACIA £2*BAUERERTZ w MIJACZOWIE ' ••'JMK lfcA\\ P MYSZKÓW (stacya dr. żel. ODDZIAŁ STALOWNI. Jedyny wyrób: Odlewy stalowe, fasonowe surowe i obrabiane, z modelu lub rysunku, do 25 000 funtów ciężaru w sztuce; odlew czysty i zwięz y zastosowanej do danego celu twardości. Csęśei mastsyns Krzyżowniki, korby, ożyska, t oki parowe, ko a zębate, drągi zębate, wieńce zębate, śli maki i ko a ślimakowe, cylindry do t oczni, części pomp, komory powietrzne, kab ąki niciarek, pierścienie do gruszek (konwertorów), części do parowozów i wa gonów, krążki biegowe, pierścienie do walców drogo wych i t. p. Ureądsenla elektryczne: Oprawy do magnesów, końcówki, kad uby silników do tramwajów, ko a zę bate frezowane i t. p. Ceęici statków wod »?jeh;*Stery ioprawy sterowe, opatki po pędne i ich piasty, ko twice, ko owroty do sterów,kierowniki oraz wszelkie części, które . ^JKk. wchodzą w sk ad ustro ju jako odlewy ze stali, czerpakowe, "krążki b otniarki (pompy b o tne) i ich skrzyd a i t. p. Huty iti5atc0WJf»fe:Koz ypod walce,walce zębate, kalibro we i g adkie, ączniki uzębione i g adkie (piastowe), trzpie nie, przenośniki krążkowe i ko a zębate do nich, skrzyn ki i garnki do wyżarzania, siod a i baby do m otów i t. p. Przygotowanie materya ów surowych (np. przemy walnie), cegielnie, fabryki cemen tu. Walce obiegowe, pierścienic do kruszenia i mielenia, p yty pancerne, ślimaki popędne, zawieszenia kamieni m yńskich, g owy stemp., części do miaźdżarek i t. p. Mosty i drogi żelazne: Siode ka wahad owe, krzyżo wnice i t. p. Przyrządy górnicze i budowlane: Kó ka do wózków, od dzielne lub w zesta wach z osiami, z o żyskami lub bez nich, maźnice do wózków, p yty obrotowe, tarcze obrotowe, iglice do zwrotnic, dzioby, ko a linkowe i t. p. (I) WŁASNE BIURA w Sosnowcu (Inż. JERZY BAUERERTZ). w Warszawie (Inż. MARCIN PIETRUSZKA) Aleja Jerozolimska 69. Telefon 88 42. w Petersburgu, Moskwie, Kijowie, Wilnie etc. etc. Z. Zawadzki i 8* Wiertmczo Górnicze tel. 15 48. ARTEZYJSKIE STUDNIE Warszawa Praga Środkowa 9 dom własny.
Transcript
PRZEGLĄD TECHNICZNYTYGODNIE POŚWIĘCONY SPRAWOM TECHNIKI I PRZEMYSŁU.
Wjilmitniotw* rok fcrisjilzioBt j ósmi.
Przedpłata:
kwartalnie.
półrocznie •kwartalnie •
rab. 10 —
12 —
3 —Cena niniejszego numeru 60 kop.
Redaktor BUnlsłatr Handuk.K o m i t e t Redakcyjny: Stanisław Anczyc, prof.; M. Chorzowski, inż.; P. Drzewieoki, infc:1. Eboihardt, Int.; S. JakubowiM, int--, H. Konrin.Kruliowski, rai.: 8. Kossuth, ini.; ł, Kucha-rzewski, inż,; S. Patachke, ini.; S. Płutański, inż.; A. Podworski, inż.: A. Rothert, prof.; E. Sokai, ini;
M. Thollie, prof.; S. Ziolińaki, inż.Iv o ni i » s u r e d a k c y j n a d z i a ł u ,Archi tektnra" : architekci: C. Domauiowalri, J, Hnurlclk,
L. Puncmkiewicz, B. Rogdyski, H. Stifelman, S. Szyller, J. Wojdechowski, >- • •Kominya r e d a k c y j n a dz iału „Elektrotechnika" : inżynierzy: Z. Beraon, A. Knhn,
A. Olendzkl, M. 1'ozaryaki, 8. Wyiocki.
Cennik ogłoszeń. Z% jednoraionreogloaianie na powiericlmi całej alt. tb. 2 O ,•/,8«r.:rb. II , za '/« »tr. rb. 7 , za •/••<*.rb. 4, i» V« s t r - »!>• 3 . N« Btr. tytułowej ceaypodwójne. Nastr. ostatniej, naczerw. kartce,orai na str.pny tekśrio ceny o 5 0 % droiase.
Od ogłoszeń wielokrotnych odpowiednieustępstwo.
Warszawa, dnia 17 października 1912 /*. Tom L.yF Warszawą, Wtodżimlęrska Ne 3 ("Gmach Stowarzyszenia Tachników).
Binro Redakcyi i AdininiBtracyi otwarte od 10—12 rano i od 5—8 wieczorem.WejjScio przez_ schody pł w ie budynku albo przez sień w podwórzu nawprost bramy Jfl 3.
Telefonu Nfi 67-04T
fabryka Maszyn, Odlewnia Stali i Żelaza
BRACIA £2*BAUERERTZw MIJACZOWIE ' • • ' J M K l f c A \ \ P-MYSZKÓW (stacya dr. żel.
ODDZIAŁ STALOWNI.Jedyny wyrób: Odlewy stalowe, fasonowe surowe i obrabiane, z modelu lub rysunku, do 25 0 0 0 funtów
c i ę ż a r u w s z t u c e ; odlew czysty i zwięzły zastosowanej do danego celu twardości.Csęśei mastsyns Krzyżowniki, korby, łożyska, tłoki
parowe, koła zębate, drągi zębate, wieńce zębate, śli-maki i koła ślimakowe, cylindry do tłoczni, częścipomp, komory powietrzne, kabłąki niciarek, pierścieniedo gruszek (konwertorów), części do parowozów i wa-gonów, krążki biegowe, pierścienie do walców drogo-wych i t. p.
Ureądsenla elektryczne: Oprawy do magnesów,końcówki, kadłuby silników do tramwajów, koła zę-bate frezowane i t. p.
Ceęici statków wod-»?jeh;*Stery ioprawysterowe, łopatki po-pędne i ich piasty, ko-twice, kołowroty dosterów,kierowniki orazwszelkie części, które . ^JKk.wchodzą w skład ustro-ju jako odlewy ze stali,
czerpakowe, "krążkibłotniarki (pompy bło-tne) i ich skrzydła i t. p.
Huty iti5atc0WJf»fe:Kozłypod walce,walce zębate, kalibro-we i gładkie, łączniki uzębione i gładkie (piastowe), trzpie-nie, przenośniki krążkowe i koła zębate do nich, skrzyn-ki i garnki do wyżarzania, siodła i baby do młotów i t. p.
Przygotowanie materyałów surowych (np.przemy walnie), cegielnie, fabryki cemen-tu. Walce obiegowe, pierścienic do kruszenia i mielenia,płyty pancerne, ślimaki popędne, zawieszenia kamienimłyńskich, głowy stemp., części do miaźdżarek i t. p.
Mosty i drogi żelazne: Siodełka wahadłowe, krzyżo-wnice i t. p.
Przyrządy górniczei budowlane: Kół-ka do wózków, od-dzielne lub w zesta-wach z osiami, z ło-żyskami lub bez nich,maźnice do wózków,płyty obrotowe, tarczeobrotowe, iglice dozwrotnic, dzioby, kołalinkowe i t. p.
(I)
WŁASNE BIURA w Sosnowcu (Inż. JERZY BAUERERTZ).w Warszawie (Inż. MARCIN PIETRUSZKA) Aleja Jerozolimska 69. Telefon 88-42.
w Petersburgu, Moskwie, Kijowie, Wilnie etc. etc.
Z. Zawadzki i-8*Wiertmczo-Górniczetel. 15-48.
ARTEZYJSKIE
STUDNIEWarszawa-Praga
Środkowa 9dom własny.
17 października 1912.
l U p f J R W WORTMRM^f^^CEMTRRLME BIURO NOWOŚCI
WARSZAWA MONIUSZKI 8 TEL.5144 Y*S*jF2ma&Emr*
Odoliwiacze „Rex".Całkowite wydzielenie smarów z pary powrotnej. Czyszczenie najwyżej raz na4 miesiące. Najlepsze działanie z pośród wszelkich systemów.zostało skonstatowaneAnalizami porównawczemi Centrali i. Laboratpryum Cukrowniczego w Warszawie-
Ulepszone Pompy Wirowe.Najprostsza z pośród istniejących konstrukcyi. Obsługa i dozórabsolutnie zbyteczne. Wyborowe działanie bez względu na tempe-raturę i gęstość płynu. Dopuszczalny opór tłoczenia 1% atm. przyssaniu do 6 m. bez zalewania. W razie zatrzymania pompy, słupcieczy w rurze tłoczącej nie opada. Wolny obrót i małe zużycie siły.
Samodziały Parowe LusebrinkaJedyny z pośród istniejących garnczków kondensacyjnych, pozbawiony pływaków, sprę/iyn, grzybków i wogóle wszelkiego ruchomego mechanizmu. Odprowadzanie wody nicodbywa się sporadycznie, jak w samodziałach pływakowych, lecz ciągłym nieprzerwa'nym strumieniem. Samodziały Lusebrinka działają od 0 do 16 atm. i podnoszą wodęautomatycznie na wysokość, odpowiadającą ciśnieniu pary. Dzięki temu, ssanie pompynasilającej odpada i do kotłów moie być uiyty kondensat o najwyiszej temperaturze,
Nowo wynalezione Rotacyjnekompresory, ssawki powietrzne, dmuchawki do ognisk i t. p., pozbawwionę skrzydeł i działające absolutnie bez szumu skutkiem nieobec*riości trybów i klap. Sprawność moie być dowolnie regulowanąi doprowadzoną do 700 mm. depresyi lub 8 m. ciśnienia słupa wody.
Tokarnie, Strugarki, Wiertarnienajnowszej amerykańskiej konstrukcyi oraz wszelkie obrabiarki ślusarzskie, kotlarskie i narzędzia warsztatowe ulepszonych systemów z pa^tentowanemi urządzeniami, ułątwiającemi i przyśpieszającemi roboty
w W a r s z a w i e , Marszałkowska 119, Tel. 37-40. Adr. tel. Bezet.Dostawa wszelkich artykułów elektrotechnicznych i technicznych. 444
M I E R Z OSSOWSKIINŻYNIJBR i OBROŃCA PATENTOWY.
BIURA PATENTOWEPETERSBURO-Woznlesienakll Prospeki Nr. 20
BERLIN—Potsdameratc Nr. 5.
NOWA KSIĄŻKA.
Młynarstwo Zbożowei Młynobudownictwo
(MUKOMOLNOJE PROIZWODSTWO).
Opracował P. A. Kozmin, inżynier-tecłmolog,wykładający w Kijowskim Instytucie" Politechnicznym,
Wydanie czasopisma „Russkij Mielnik", stron 610,z 535 rysunkami w tekście.
Podręcznik praktyczay i teoretyczay dla młynarzy,techników i inżynierów, pracujących w przemyśle młynar-skim i budowie młynów. 473
Żądać we wszystkich księgarniach. Cena 8 rubli.Kupujący książkę w admiuistracyi „Russkij ilielink", Petersburg,Rynocznaja 10, IleTepóypri. (PuHOHaaa, 10) — przesyłki nie płacą.
Jedynem i najwłaściwszetn oświetleniem mieszkań współ-czesnych tak pod względem kosztów, jak również i hy-
gieny jest o ś w i e t l e n i e naftowe. Świetliwem XX stulecia jestnafta „ K r y s z t a ł " Towarz. Braci Nobel. O ile kto zechce zadaćsobie trochę trudu utrzymywania lamp w należytym porządku,to dzięki nafcie „ K r y s z t a ł " osięga idealnie przyjemne i hygie-niczne oświetlenie swego ogniska domowego. 365
I BIURO ARCHITEKTONICZNO * BUDOWLANE
^RoGÓYSKI, B— HORN, RUPIEWICZ
wr«nr->7im> »»Aun\rrrcinvA TU» i Tm.TTRrłNIT Nf. 1 a,R7. 7AR7.AT) Nr 27.Ł.04.
iWARSZAWA, MAZOWIECKA Nr. 7. — TELEFONU Nr. 13'82. - ZARZĄD Nr. 225^94.
Całkowite przedsiębiorstwa budowlane lub tez oddzielne roboty mularskie, ciesielskie, stolarskie i t. p.Roboty ielazcbetonowe.
Projekty architektoniczne i budowlanckonstrukcyjne.Dozór techniczny i prowadzenie robót budowlanych.
WARSZAWA Elektoralna N° 16.Własne magazyny fabryczne znajdują się:
w WARSZAWIE: Wierzbowa JS6 8, dom dochodowy Teatrów Warszawskich I Nalewki Si 16, nraz w P e t e r s b u r g u .Moskwie, Charkowie, Odesie, Tyflisie, Łodzi, Kijowie i Wilnie.
962 PRZEGLĄD TECHNIOZFf. 17 października 1912.
TOWARZYSTWO
SSYJSKIEi
Fabryki i kopalnie znajdują się w JUZOWCE, gub. Ekaterynosławskiej,w pobliżu stacyi JUZOWO dr. żei. Ekaterynińskiej.
Adres dla listów:stitji pocztoit JUZOWKA, |ik
Adres dla depess:ZAWODSKAJA lub JUZOWKA.
REPREZENTACYA W WARSZAWIE:
HERMAN METERWARSZAWA,.UL. HR. BERGA Ns 2.
Adres dla depesza "Warszia-ccra —
Reprezentanci w innych miejscowościach:W Petersburga Komitet St.-Petersburski Towa-
rzystwa Noworosyjskiego, St.-Pe-tersburg, ul. Pocztamska A* 13.
Adres dl» depesz: St-Peteralmrg-F.lektriŁ.
a Koskwit Akcyjne Towarzystwo. „Gustawlist".
'» KJjOWll Dom Handlowy Inżynier HUSZCBO,Łoziński i S-ka, Kreszczatik 25.
W Charkowie Inżynier Górniczy A. W. Rut-; . czenko, Suraska JŚS 39.
„ Rostowie n/D. N. A. Gordon.„ Baka Filia Akcyjnego Towarzystwa
„Gustaw List". ,„ Wilnie Feliks Dessler.. Aleksandrowskn Bracia Oh. i R. Moznaim.„ Rydze J. A. Herskind.n Odessie J. L. Halbreich, Policejskaja As 35.
Dla miejscowości położonych nad brzegami morza Czarnego i Azowskiego:Dom Handlowy do Martińo i S-ka w Marjupolu. ,
Dla mlejSCOWOŚCi położonych nąd Wołgą: Dom HandJowy A. E. Landsberg w Moskwie.
Zakłady Noworosyjskiego Towarzystwa dostarczają:Węgiel, koks, surowiec odlewniczy, hematytowy, martenowski i zwierciadlany, ferro-mangan, ferrosilicium, silikószpigel, cegłę ogniotrwałą, szyny stalowe wszelkich typówdla dróg żelaznych i tramwajów, szyny dla kopalń, belki żelazne wszelkich wymiarów,stal resorową i fasonową, bloki stalowe w surowym stanie lub prze walcowane, żelazosortowe oraz fasonowe, blachy żelazne i stalowe, blacha dachowa, blachy grube dlabudowy pancerników i t. d. Odlewy stalowe i żelazne, wały kute, kowadła, mosty ko-lejowe, wiązania dachowe, kafary do szybów, zbiorniki i wszelkie konstrukeye żelazno.
•J* tó. 968
Towarzystwo AkcyjneELEKTROMECHANICZNEJ i TELEFONICZNEJ FABRYKI
N. C. HEISLER & CPETERSBURG, Griaznaja ul. Ns 12.
Aparaty telelefoniczne wszystkich syste-m ó w i miejskie, między-miastowe, wodonieprzepu-szczające dla okrętów i ko-palń; wszystkie apparatytelefoniczne, wyrabiane wnaszej fabryce, zaopatrzonesą mikrofonami z kapsułami.
Komutatory dla cen-tralnych stacyi telefonicz-nych.
Nowe komutatoryłączne dla stopniowego po-większania stacyi od 30 do120 N0N2 i od 100 do 2700MNb syst. „Muhipl".
Rozmaite częścitelefoniczne: pioruno-chrony, dzwonki i t. p.
Elektryczne przy-rządy pomiarowe.
Aparaty telegraficzne! Baudot i Wkeatstone.Sygnalizacya elektryczna: okrętowa i kolejowa.
' 266
mii1ii111111111Ii111111
11i1i
iiPolecamy łaskawej uwadze PP. inzy
nierów, architektów, budowniczych, fabry-kantów, właścicieli domów
CEREZYT(patentowany w Rosyi)
jedyny środek radykalny dla zabezpieczeniapiwnic od wody gruntowej, ścian od wilgoci,fundamentów, tarasów, cystern i t. d.
CEREZYTbył wielokrotnie używany w Cesarstwiei Królestwie tak w instytucyach P a ń s t w cwych jak i prywatnych.
Prospekty na pierwsze żądaniepłatnie.
Najlepsze referencye.
bez'
1
wiiii
i
Fabryka Cerezytu, Warszawa, Mylna 1-wa WonueiowstlcŁ Bitumenowycli Zakładów w UNSIE).
403
Ii
ANI SMAROWAĆANI DOGLĄDAĆ
ŁOŻYSK TRANSMISYJNYCH i MASZYNOWYCHpo zastosowaniu patexLto-waneg:o
Diamond CALYPSOL
Herman MeyerWARSZAWA
Hr. Berga 2.
PETERSBURG OHARKÓWB. KoniTiszennaja 29. Pl. Teatralny 7.
TECHNICZNY.
Ml •» Mt
Warszawskie Tow. Akcyjne handlu towarami aptecznymi
ZJMOCZEKI APTEKARZE
LUDWIK SPIESS i SYNp o l e c a :
Chlorek wapna, Dwusiarkon wapnia, Eormaliną.Kwasy: Karbolowy surowy, mleczny, octowy, saletrzany, siarczany i inne.Lug potażowy i sodowy. Koperwas miedz, i żelazny, Karbolineum do
konserwowania drzewa.Smary i oleje do maszyn.
Farby olejne, suche, pokost, terpentynę i lakiery.Płyny mianowane i odczynniki, etc. etc. etc.
A. DEICHSEL: SOSNOWIEC.: ' •_
: • SFECYAUTA IAJBYIA •LIN STALOWYCH
do użytku górniczego i wiertniczego.1 l^ADTO FABRYKUJE • '
do napędów: okrągłe, kwadratowe i trójkątne liny konop-ne, drut stalowy o wysokiej wytrzymałości do wyrobu lin,
Reprezentanci na Warszawę i ŁódźB r a c i a J e i l i k e w Warszawie, Żórawria 12.
. 42. PKZE&LĄD TECHNICZNY. 965
I JÓZEF HESSEt i-sza MECHANICZNA FABRYKA TKANIN METALOWYCHS i WYROBÓW DRUCIANYCH
I . ŁÓDŹ, ulica Zawadzka Nr 41.
1 Bracia hangemiiii
iini
MARKA FABRYCZNA• Pierwsza w kraju i cesarstwie fabryka
PORTLAND-CEMENTDM
U
założona "w rolsru. 1857
poczta BĘDZIN, st. "dr. żel. W.-W.Adres dladepesz: SO SNO WIEC-„GR O D Z I E C"
Telefon SosnOTviee-„Cłro(!ziee" JNa 48p o l e c a - S-^TT-ÓJ
portland cement „GRODZIEC"od r. 1837 SM
wypróbowanej i sprawdzonej dobroci w zastosowaniu budo-wianem, betonowem i wyrobach cementowych
w kraju, cesarstwie i zagranicą.
FABRYKA OBRABIAREK
Przedstawiciele na Warszawą:
Tow. Kom. S. WABERSKI i S=kaJerozolimska "74.
451
Kompletne Urządzenia Biurowe Amerykańskiego spt.T«W .-ik A. M- L U T H E R
• w
ł Maszyny do pisania IDEAŁz niezrównanie widocznem pismem, oraz
Wielojęzyczne maszyny
POLYGLOTSpiszące jednocześnie bez zmiany alfabetu ła-
cińskienii i rosyjskiemi literami—poleca
KAEOLF.FIŚER Warszawa, Mazowiecka N§ 10. Telefon 1-44.
TECHNICZNY. 17 października 1912
ROSYJSKIE TOWARZYSTWO
II.1
Kapitał Zakładowy 8,000,000 rubli.
Instalacye elektryczne w fabrykach i zakładach przemysłowych.Dynamomaszyny, silniki i transformatory. =Turbiny parowe i turbogeneratory.Oświetlenie elektryczne i przenoszenie siły. =
Z a r z ę d W S t . - P e t e r s b u r g u , Karawannaja JTo 9.Oddziały w miastach: Warszawa, Krakowskie Przedmieście 16/18; Sosnowice,
Specyaine Oddziały dla Rosyi w St.-Petersburgu, Karawannaja JVs 9:Budowa kolei elektrycznych i tramwajów.Budowa stacyi centralnych.Instalacye elektryczne na statkach morskich i rzecznych.Sygnalizaeya kolejowa. . _ _ _ _ T .Pneumatyczne hamulce. , . •••:.
(Bóóział óta (BóprzeóciBDców, kfiyga, dtefersBursfia szosa G%£ 19.
Przedstawiciel na Królestwo Polskie i Litwę
Inżynier-tect inolog: M. S z e j n m a n , Warszawa, Nowo- ienna 2 8.
FABRYKA. W ĘYDZE.
A d r e s t e l e g r a f i c z n y „ A ŁGS-E1ML•".•.
42. PRZEGLĄD TEOHJMCZM. 96?
6070 oszczędności "
O
na, olejachIIŁ arach
osiąga się przy użyciu
amerykańskiego grafitu płatkowego Dixona.WYŁĄCZNA SPRZEDAŻ Ryszard Boltne, W a r s z a w a
1 SKŁAD W FIRMIE Adr. lei. „BONUS". Długa 50.
/ FABRYKA^'MASZYN POflDCNICZYCHDLA ODLEWNI
KAŁÓDŹ
SENATORSKA 2 2 .TEL. WEICJTES. -ŁÓDŹ.
Towarzystwo Górnicze, Odlewów^ Żelaznych, Stalowych,Emaliowanych, Warsztatów Mechanicznych i Kopalń Węgla
„PORĘBA"p. ZAWIERCIE, st. dt ż. W.-W.
SPECYALNOŚĆ:
NOWOCZESNE PE.DNIE(TRANSMISYE)
w najszerszym zakresie.
Steinhagen, Wehr i S-ka, papierniaA. Schmelcer, \
Kompletne większe instalacye pędni dostarczononastępującym firmiom:
Myszków (8 razy).Myszków.
C Scheibler,' } Pre«d z a l n l«. Łódź.F. Bornstein, fabryka kortów,H. Cegielski, fabryka maszyn,Tow. Ako. „La Czenstochowienne",Cemus i S-ka, -Fitżner i Gamper,Kramatorskie Zakłady Hutnicze,H. Fullner, fabryka maszyn,C, A. Moes, papiernia,Fabryka maszyn „HUMBOLDT4,J. i J. Kohn, fabryka mebli giętych,M. M. Kohn,M. Cohn,G. Luther, fabryka maszyn,K. Micnler, młyn parowy,Temler i Szwede, garbarnia,.H. Landsberg, fabryka kortów,W. Dowgiałło i S-ka,Tow. Akc. „Zawiercie", przędzalniąTow. Przemysłu Metalurgicznego,K. Pawłowicz, Biuro techniczne,J. Sumner, Biuro techniczne,J. Baśsewicż,
Myszków, dnia 29 stycznia 1913 .-.JJSt dr. łoi. W.-W.
Do Towarzystwa Akcyjnego „PORĘBA"p. Zawiercie.
Lubimow i Solwey, fabryka chemiczna Lubimowski post.107-6
H. Citron, młyn, Supraśl (2 razy).
Niniejszem zaświadczamy, iż dostarczona nam w roku 1908 kompletnapędnia do przenoszenia siły maszyny parowej 1000-konnej oraz pędnia dostarczonaw końcu roku ubiegłego do przeróbki starej fabryki do nowej maszyny parowej12<l'-konnei działają zupełnie dobrze, wskutek czego powierzyliśmy znowuW. Panom"w roku bieżącym wykonanie nowej pędni w nowych oddziałach fa-bryki do maszyny parowej 1200-konnej, do której W. Panowie również dostar-czyć nam mają koło linowe o t> mtr. średnicy na 27 lin.
Z poważaniem
Towarzystwo Akcyjne „STEINHAGEN, WEHR i S-ka"(podp.) H. Sieinlwgen,
9G8 _W października 1912,
li
i Jezion
M. ŁEMPICK1
w Sosnowcu.
INŻYNIERZY
Warszawa - Wilno - Kijów—Moskwa-Odessa-ICraków- Lwów.
Budowa wodociągów i kanaiizacyi.Urządzenia wodolecznicze.
Kąpiele publiczne.Urządzenia rzeźni miejskich.
Egzystująca od 1824 rokuCesarsko-królewską uprzywilejowana
fabryka instrumentów muzycznych
W. Sto wassera Synowiew Graslicu (w Czechach)
i w Warszawie, Nowy Świat N« 36 " *™poleca wielki w.ybdr wszelkich instrmnantdw muzycznych dla
orkiestr fabrycznych. — Cenniki bezpłatnie.
systemu inżyniera
LOUIS PRATParyż, 29, rue de 1'Arcade.
Zalety zasadnicze:Znaczne zwiększenie wydajności kotłów.Możność stosowania paliwa o gatunku poślednim.Działanie bez żadnej przerwy.Zużycie siły minimalne.Poważna oszczędność w paliwie.. ... 338Bezdymnośó spalania prawie zupełna.
Wykonanych instalacyi do r. 1912 na 711000 koni par.
Przedstawiciele na Państwo Rosyjskie
Tadeusz Nowiński i S-ka,Warszawa, Mokotowska 63, tel. 66-00>
n w P1 & 0 3 .
GRAND PRIX.Wystawa Wszeclfświatowa w Turynie 1911 r.
Polec a:Wyroby gumowe: t e c h n i c z n e , węże, płyty,pakunki, pasy i t. p. Specyalne wyroby gu-mowe dla • Cukrowni i Gorzelni orazPrzetworów chemicznych. Wyroby
azbestowe i pakunki.
OPONY i kiszki samochodowe.
G u m y p o w o z o w e i r o w e r o w e .
Wyroby Gumowe CHIRURGICZNE,Materyaly i ubrania nieprzemakalne.
Wyroby Galanteryjne.
O b c a s y g u m o w e .
Fabryka Kotlarsko-Meckniczna
MALUŚCY i S-kaw WARSZAWIE
Wola, ulica Syreny Ni 5. Telefon 94-87.WYKONYWA' / ...
KONSTRUKCYE ŻELAZNE do celów budowlanych, oknażel. zwyczajne i ozdobne dla fabryk i gmachów publicznych, okna skle-powe i antresolowe; Schody, Balkony, Balustrady, Bramy i Werandy.
ELEWATORY do transportu materyałów budowl. Podnośniki,przenośniki, i żórawie.
ZBIORNIKI, Cysterny, Beczki, Kominy i wszelkie robotykotlarskie.
ROBOTY SPAWALNE. 449
Artezyjskie i poszukiwania. = = =Przedsiębiorstwo głębokich wierceń i robót górniczych.
M. ŁEMPICKI i"w:
Biuro własne w WARSZAWIE, Włodzimierska 15, tel. 215-40.
PRZEGLĄD TECHNICZNYTYGODNIK POŚWIĘCONY SPRAWOM TECHNIKI I PRZEMYSŁU.
Tom Ł. Warszawa, dnia 17 października 1912 r. 43.TREŚĆ. Loewe A. O. Ustroje napędu nowoczesnyeh samojazdów benzynowych [o. d.].-Przegląd wystaw, konkursów, kongresów i zjazdów.VI-y Zjazd Techników Polskich w Krakowie [dok.].—Wiadomości techniczne i przemysłowe.-Z towarzystw technicznych.—Kronika bieżąca.
Architektura. MichalsM W. Przepisy budowlane i ich znaczenie -w zabudowaniu się miast [c d.].-Rueh budowlany i RozmaitościąElektrotechnika. Posaryski M. Porażenia prądem elektrycznym i środki ochronne. — Drobne wiadomości.
Z 29-ma rysunkami w tekście.
Ustroje napędu nowoczesnych samojazdów benzynowych.Podał A. Gl. Łoewe, inż. dypl.
(Ciąg dalszy do str. 507 w Na 39 r. b.)
W innych, konstrukcyach tej kategoryi zastępowane by-wają zawory kulkowe grzybkiem lub suwakiem samoczyn-nym. Odmianę tejże kategoryi stanowią przyrządy bez zawo-ru samoczynnego, w których przekrój dodatkowy powietrzaotwierany bywa i zamykany przez suwak, połączony z dła-wikiem, t. j . "w zależności tylko od stopnia napełnienia,a nie od liczby obrotów. System ten, bardzo rozpowszechnio-ny, nie daje dokładnych wyników wówczas, gdy silnikzwalnia przy całkowitem napełnieniu, pod wpływem zwięk-szonego oporu (np. w chwili jazdy pod górę). Posiada on jed-nak zaletę wielkiej prostoty konstrukcyi i niewrażliwości nazmiany temperatury. Chronologicznie pierwszym i bezwzględ-nie ' najlepszym przedstawicielem • kategoryi ulatniaczów
Rys. 17. Ulatniacz Zenith.
o zmiennej ilości dopływu benzyny jest przyrząd zwany „Ze-nith" (Carburateur „Zenith", systemu A. Bavereya—Lug-dun), przedstawiony na rys. 17. A—jest dyszą o stałym prze-kroju, przez którą przechodzi powietrze w kierunku strza-łek E i D, dążąc do przewodu wlotowego silnika. P przedsta-wia dławik. W garnku V znajduje się pływak, miarkującypoziom paliwa płynnego, które dopływa przez otwór B. Ka-nałem C dostaje się benzyna do wprysku G, z którego przezotwór S wytryskuje na zewnątrz. Jednocześnie przechodzibenzyna przez otwór kalibrowany I do kanału F i _do ze-wnętrznego wprysku H, którego wylot tworzy przekrój pierś-cieniowy, otaczający wprysk S- Kanał F jest połączony za-pomocą kominka J, względnie otworu K, z atmosferą. W sta-nie bezczynności silnika kominek J napełniony jest benzynądo wysokości poziomu w garnku V. Przy nizkiej liczbieobrotów, benzyna wytryskuje z obydwu • wprysków S i H."W miarę jednak zwiększającej się liczby obrotów, lub zwięk-szającej się depresyi pod wpływem większego stopnia na-pełnienia cylindrów, poziom w J obniża się, ponieważ do-pł przez otwór I zaczyna być niewystarczającym. Prze-
krój / tak jest obliczony, aby przy najwyższej liczbie obro-tów poziom benzyny w kominku J obniżył się do wylotu ka-nału F. Pod wpływem, więc liczby obrotów i napełnienia sil-nika dopływ benzyny zmniejsza się lub powiększa. Przez do- •kładne obliczenie i kalibrowanie przekrojów I i S możnaosiągnąć teoretycznie należyty skład mieszanki. W prak-tyce posiadają ulatriiacze tego gatunku pierwszorzędną zale-tę, nie zawierają bowiem żadnych ustrojów mechaniczniesamoczynnych, zawsze podległych różnym usterkom i nie-prawidłowemu działaniu, i raz wyregulowane, pozostająniezmiennymi. Wadą ich jest wrażliwość wielka na zmianytemperatury i stopień wilgoci powietrza, wskutek czego wy-magają one niezmiernie energicznego podgrzewania. W now-szych silnikach stanowi druga kategorya ulatniaczów prze-ważną większość. Teorya, na której opierają się obliczeniawymiarów ulatniaczów, nie jest do dziś dnia bezwzględnieustalona wobec niezbadanych dotychczas spółczynników tar-cia płynów w przewodach włoskowatych o średnicach, wy-noszących 0,5—0,8 milimetra, i przy tak wielkich prędkoś-ciach płynów, jakie istnieją we wpryskach ulatniaczów. Wzo-ry, używane do tych obliczeń, są czysto empiryczne i różniąsię bardzo znacznie od siebie. Do tego przyłącza się trudnośćbadania nadprężności oddzielnych wzbuchów, wobec niemo-żności otrzymania ścisłego wykresu indykatorowego. Wy-kresy, otrzymane zapomocą indykatorów optycznych (np. Ma-nografu—Schultza) są niedość wyraźne do badań ścisłychi zatarte w okolicach wzbuchu i początku rozprężania, Ulat-niacze są dotychczas stroną najbardziej wrażliwą samojazdui najbardziej odległą od doskonałości.
III. Sprzęgła.
Sprzęgła cierne, używane w samojazdach do łączeniasilnika, muszą być tak obliczone, aby przenosiły bez ślizganiamoment maksymalny obrotu wału korbowego, aby jednakślizganie następowało bezpośrednio po przekroczeniu wiel-kości tego momentu. W praktyce używane są do tych obli-czeń wzory następujące:
1) Dla sprzęgła stożkowego:_ Mi sin a -J- u. cos a *)V = —f Z i • • • i 1 * )
w którym oznacza:Q — napór poosiowy na stożek sprzęgła,
Ma — moment maksymalny obrotu wału korbowego we-dług wzoru (12),
r — średni promień stożka — m " ' ^T ^-J-,
a, — kąt tworzącej z osią stożka,|j, — współczynnik tarcia skóry o żeliwo.
W praktyce dają wartości a = 6° do 8° i [t = 0,6wyniki najodpowiedniejsze. Wybór r zależy od warunkówkonstrukcyjnych i wymiarów miejsca, przeznaczonego nasprzęgło. O ile można, wybiera się r takie, aby parcie jednost-kowe na centymetr obwodu stożka wynosiło 1 do 2,5 kg.
2) Dla sprzęgieł warstwowych (Lamellenkupplung)daje wyniki dostatecznie dokładne wzór:
0. von Bach. Masohmenelerbente.
546 PBZEG-LĄD TECBMCZJSnf. 1912
« = — . g ^ ^ 0 , 0 4 gl-.
Po podstawieniu tej wartości na [Ł, otrzymamy:
r .ra. a.
Najbardziej rozpowszechnione są sprzęgła o stożkach,obciągniętych pasem skórzanym. Napór sprężyny poosiowejzrównoważony bywa zwykle w takich sprzęgłach przez na-pór stożka na koło rozpędowe silnika, tak, iż sprzęgło złączo-ne żadnego napora poosiowego na wał korbowy nie wywiera.Napór ten powstaje dopiero w chwili rozłączenia i bywa odpar-
(15) ty przez odpowiednie łożysko sztorcowe wału korbowego. Sto-żek sprzęgła zwrócony bywa do silnika podstawą lub też
Rys. 18. Sprzęgło „Dixi".
w którym oznacza:ar— liczbę par powierzchni ciernych*r — średni ich promień.,ra — największy ich promień,Q i Md jak wyżej.
Rys. 20. Sprzęgło Cottina i Desgouttesa.j
wierzchołkiem. W pierwszym wypadku rozpiera się sprężynapomiędzy piastami koła rozpędowego i stożka i rozłączenieodbywa się przez napór w kierunku silnika.
W drugim wypadku czop wała korbowego przechodzina wylot przez piastę stożka i służy za punkt oporu dla sprę-żyny, rozłączenie odbywa się w kierunku przeciwnym. W nie-których ustrojach (patrz rys. 4) zastąpiono sprężynę central-ną, cisnącą przez trzy sprężyny rozciągane (Zugfeder—Druck-feder).
Rys. 19. Sprzęgło R. A. F.
3) Dla sprzęgieł walcowych:
K = Md 2
Rys. 21. Sprzęgło Sizairea i Naudina.
Rys. 19 przedstawia typowe sprzęgło pierwszej kategofirmy czeskiej E. A. F. (Reichenberger- Autom obił-171"a-
wektorym oznacza:K — napór popromieniowy na każdy z odcinków wal
cowych,a — liczbę odcinków (zwykle = 2),fj, — współczynnik tarcia (średnio \s. = 0,1 dla żelaza la
nego o odlew stalowy),r —; promień walca sprzęgła,Md jak wyżej.
') O. WinkJer. Beitrag- z. Berechnung der Lamelłenkupplun-gen, „ Motorwagen" 31 Okt. 1907.
2) O. Bach. Mascliinenelemente. -
ryibrik), rys. 18 sprzęgło sampjazdów'nDixi"' (FahrzeugfabrikEisenach), charakteryzujące drugą kategoryę. (Por. takżerys. 27). Ńa obu rysunkach oznacza: strzałka kierunek roz-łączania; A—koło rozpędowe, B—stożek sprzęgła, 0—sprę-żyny, D—wał korbowy, E— czop wału korbowego, służącyza prowadnicę stożka, F—przegub wału napędnego zmia-ny prędkości: Q—pas rzemienny, tworzący płaszcz stożka.Sprzęgło „Dixi" wyróżnia się przez zastosowanie stożka J3"z blachy stalowej, ponacinanego na obwodzie, nadającego muw wysokim stopniu sprężystość i stopniowośó włączania(progressivite). G-odnym uwagi jest również niezmierniezwięzły ustrój sprzęgła, osiągnięty przez użycie sprężyny po-dwójnej.
JVS 4 2 . PKZEGLĄD TEOKNICZNY. 547
Rys. 20 przedstawia sprzęgło walcowe firmy „Cottin etDesgouttes" w Lugdunie. Litery oznaczają: A—koło rozpędo-we, B—wał korbowy, O—bęben, w którym umieszczone jestsprzęgło, D—klocki sprzęgła, tworzące dwa odcinki walca,E— sprzęgnik, F— sprężynę sprzęgła, G—kołek, służący dorozłączania, połączony z E i leżący wewnątrz wału przewierco-nego H, I—dźwignię, rozpierającą zapomocą, .kluczaK odcin-kiwalca -D; L — śrubę, służącą do regulowania sprzęgław miarę zużywania się powierzchni odcinków D; M—pedałrządzący sprzęgłem. Całośe zamknięta jest szczelnie w bęb-nie C, wypełnionym smarem.
Rys. 21 przedstawia najprostsze sprzęgło warstwowefirmy: Sizaire et Naudin w Paryżu. A—jest koło rozpędowe,
Na rys. 22 widzimy typowe sprzęgło warstwowe w po-staci bardzo rozpowszechnionej, konstrukcyi firmy: „Bayard-Clement" w Levallois pod Paryżem. A jest bęben, przymoco-wany do koła rozpędowego, B—wał pędniany, C—sprężyna,D—płytki sprzęgła, których połowa (Di) połączona jest z wa-łem B, a druga połowa (Dn) z bębnem A, czyli pośrednioz wałem korbowym; E—talerz, wspierający sprężynę; .F—tar-cza, za pośrednictwem której sprężyna przyciska piytki D[ doDn. Rozłączenie odbywa się w kierunku strzałki. Sprzęgłatego typu są niezmiernie sprężyste i działają stopniowo, lecz nierozłączają dość szybko ipodlegajązatarciu (grippage, fressen).
Rys. 22. Sprzęgło firmy „Bayard— Ciement". Rys. 23. Sprzęgło firmy Dion et Bouton.
JB—tarcza sprzęgła, O—sprężyna, D—wał korbowy, E—czopwału, wspierający sprężynę, F—przegub wału zmiany prze-kładni, G—dźwignie, opatrzone klockami E, rozpierające siępomiędzy brzegiem koła rozpędowego a tarczą sprzęgła,przyciskając ją silnie do powierzchni ciernej koła rozpędo-wego.
Sprzęgła powyższego ustroju są niezbyt skompliko-wane, lecz podlegają nadmiernemu zużyciu, wobec czego mo-gą być stosowane tylko do przenoszenia sił stosunkowo nie-wielkich.
Rys. 23 przedstawia bardzo skomplikowane sprzęgłoo dwóch powierzchniach ciernych firmy Dion et Boutonw Puteaus. 20 sprężyn e e ściska tarczę b, połączoną z wa-.łem pędnianym a, pomiędzy dwiema tarczami d, połączone-roi z kołem rozpędowem k; I — jest sprzęgnik, działający nadźwignie g, które oddalają za pośrednictwem kołków c tar-cze d od tarczy b, wyłączając tera samem sprzęgło. Całośćzamknięta jest szczelnie w bębnie, napełnionym smarem.Ustrój doskonały, lecz wymagający niezmiernie dokładnegowykonania i bardzo drogi. (C. d. n.)
Przegląd wystaw, konkursów, kongresów i zjazdów.VI-y Zjazd Techników Polskich w Krakowie.
(Dokończenie do str. 528 w Na 41 r. b.)
Il-ie Zebranie ogólne odbyło się dnia 15 września o godzinie5-ej po południu. Przewodniczy inż. Piotr Drzewiecki. Po krófc-kiem przemówieniu przewodniczący wzywa delegatów Zjazdów za-wodowych do zdania sprawy z przebiegu obrad i do przedstawie-nia wniosków przyjętych, które mają być zatwierdzone przez całyZjazd.
Imieniem komisyi rewizyjnej przedstawił prof. Ciechanowskikorzystny wynik pracy Stałej Delegacyi zjazdów i zrzeszeń techni-ków polskich za czas od V do VI Zjazdu techników polskich,z którego dowiadujemy się, że do Stałej Delegacyi należą obe-cnie następujące zrzeszenia techniczne: 1) Stowarzyszenie Tech-ników w Warszawie; 2) Wydział przyrodniczo-techniczny „Tow..Przyjaciół Nauk" w Poznaniu; S) Towarzystwo Politechniczne weLwowie; 4) Krakowskie Towarzystwo Techniczne; 5) KijowskiPolski klub przemysłowo-tecłmiczny; 6) Towarzystwo inżynierówc.-k. austr. kolei państw. „Sekcya Lwów"; 7) Związek inżynierówWydziału Krajowego; 8) Galicyjska Izba inżynierska; 9) Stowa-rzyszenie Techników w Lublinie; 10) Oddział krakowski Związkuinżynierów kolei państw.; 11) Związek inżynierów c.-k. austr. koleipaństw. „Oddział Stanisławowski". Przedstawiając następnie zam-knięcie rachunków, wykazujące zapas gotówki w ilości 1085 kor.45 Lal., referent stawia wniosek, by udzielić Stałej Delegacyi abso-lutoryum i wyrazić jej podziękowanie.
Z kolei przystąpiono do sprawozdań z przebiegu obrad po-szczególnych Zjazdów zawodowych i uchwalono następujące re-zolucye:
Zjazd techników tradowli dróg wodnych.
VI Zjazd T. P. przyłącza się do memoryalu Towarzystwa Po-litechnicznego we Lwowie w sprawie noweli do ustawy o budowiedróg wodnych i do wyrażonych w tym memoryale rezolucyi i połe-ca Stałej Delegacyi zwrócić się w tej sprawie do Koła PolskiegoRady Państwa w Wiedniu.
VI Zjazd T. P. uważa reformę obowiązującej dotąd ustawywodnej, ze szczególnem uwzględnieniem wyzyskania sił wodnychi ochrony wód przed zanieczyszczeniem, jako sprawę pilną, i dlakraju bardzo doniosłą i poleca Stałej Delegacyi, aby się w tejsprawie zwróciła do Wysokiego Sejmu Krajowego.
VT Zjazd T. P. wyraża przekonanie, że należyta kanalizacya,przeprowadzenie planu regulacyjnego, oraz urządzenie i utrzymaniedróg i chodników w zdrojowiskach i uzdrowiskach krajowychw sposób nowoczesny, następnie, że umiejętna stała opieka hydro-techniczna i lekarska nad zdrojami mineralnymi s% nieodzownymwarunkiem ich należytego wyzyskania—i poleca Stałej Delegacyi,aby w tej sprawie zwróciła się do czynników decydujących,a w szczególności do właścicieli i zarządów zdrojowisk, aby wewłasnym interesie postarały się jak najśpieszniej przedewszystkiemo projekty kanalizacyi, o odpowiednie ustawy i o sfinansowanie wy-konania tych projektów.
VI Zjazd T. P. uważa budowę zbiorników w dolinach gór-nych biegów rzek i potoków za rzecz konieczną do celowego prze-prowadzenia regulacyi tychże w interesie należytej gospodarki wod-
548 PRZEGLĄD TECHNICZNY. 1912
nej, i podnosi z uznaniem rozwiniętą, w tym kierunku działalnośćkrajowego biura melioracyjnego. Wzywa się Stalą Delegacyę tech-ników polskich, aby zwróciła się do czynników decydujących, byzapewniona krajową ustawą z d. 9 maja r. 1905 Dz. U. P. Nr. 5budowa szeregu zbiorników w Gralicyi jak najprędzej była wyko-nana i aby roboty te rozpoczęły się przedewszystkiem od przygoto-wanego już w projekcie zbiornika w dolinie Soły w Porąbce.
Wybrani zostali członkowie do Delegacyi Zjazdu technikówwodnych pp.: Roman Ingarden, Ludwik Regiec, Dyonizy Howarth,Maksymilian Matakiewicz i Otto Nadolski.
Na delegata do „Radyzjazdów i zrzeszeń techników polskich"(dotychczasowa „Stalą Delegacya Zjazdów") wybrano p. LudwikaRegieca.
Zjazd techników komunikacyi lądowych (Sekcya dróg żelaznych).Sekcya podaje do wiadomości uchwalone wnioski, dotyczące
planu nauk, przyjmowania i sposobów kształcenia w służbie kolejo-wej, oraz sprawy dopuszczania słuchaczy do praktyk wakacyjnych.
Do Rady Zjazdów wybrany został p. Zygmunt Maywald, zaśdo Delegacyi Zjazdów techników komunikacyi lądowej pp.: IgnacyDrewnowski i Kazimierz Ciechanowski.
Zjazd techników budowy i hygieny miast.
VI Zjazd T. P. uchwala polecić Radzie Zjazdów opracowanie,w porozumieniu a wszystkimi Wydziałami Towarzystw technicz-nych w kraju, memoryału w sprawie utworzenia przy c.-k. Szkolepolitechnicznej we Lwowie katedry, poświęconej budownictwumiejskiemu, i wręczenie tego memoryału gronu profesorskiemu poli-techniki i posłom technikom do Rady Państwa i Sejmu, celemprzedłożenia w izbach prawodawczych odpowiednich wniosków.
VI Zjazd T. P. uchwala: poleca się Radzie Zjazdów opraco-wanie w porozumieniu z towarzystwami tecłmicznemi wnioskuo utworzenie w Wydziale Krajowym osobnego biura do spraw bu-downictwa miejskiego i o uproszenie techników, zasiadającychw Sejmie, by wniosek ten przedłożyli Sejmowi.
VI Zjazd T. P., uważając budowę urządzeń sanitarnych, jak•wodociągów i kanalizacyi miejskiej, za najważniejszy warunekzdrowotności publicznej, a widząc zbyt powolny postęp w tyra kie-runku, oświadcza się za ułatwieniem przez Bank krajowy kredytumiastom i to na wartość samych inwestycyi, a nie na zastaw mająt-ków i podatków gminnych.
VI Zjazd T. P. uznaje potrzebę utworzenia funduszu pań-stwowego i krajowego na cele asenizacyjne miast i miasteczek; rezo-lueye te przedstawi Rada Zjazdów ministeryum i Sejmowi krajowemu.
VI Zjazd T. P. wniesie do Koła polskiego petycyę, aby usta-wa hypoteczna przy podziałach gruntów na części o tyle zostałazmieniona, aby podział ten w miastach, przed wniesieniem do hy-poteki, uzyskał aprobatę urzędów gminnych i magistratów.
Do Rady Zjazdów wybrano p. Józefa Sarego, a jako zastęp-cę, p. Andrzeja Kłeczka.
Do Stałej Delegacyi Zjazdu techn. bud. i hyg. miast wybra-ni zostali pp. Stan. Aleksandrowicz, Franciszek Bąkowski, Biegel-eiseń, prof. Bujwid, Czajkowski, M. Dąbrowski, Włod. Ekielski,Januszkiewicz, Kuhnel, A. Kłeczek, Kazimierz Obrębowicz, Rako-wicz, J . Sare, Tadeusz Szanior, Stef. Stobiecki.
Zjazd techników mechaników.
Podano do wiadomości dwa wnioski, dotyczące utworzeniaStałej Delegacyi Zjazdu mechaników polskich oraz uregulowaniasprawy wychowania terminatorów w fabrykach maszyn.
Delegatem do Rady Zjazdów mianowano p. Władysława Łat-kiewicza, zaś do Stałej Delegacyi Zjazdu mechaników polskich wy-brani zostali pp.: Stanisław Bormann, Edw. Hauswald, E. Herz-berg, Tad. Piedler, Władysław Łatkiewicz, Bronisław Słabosze-wicz, Adam Słucki, Wiesław Januszewski, Wład. Szaynok, HenrykSuchowiak i Edm. Zieleniewski.
Zjazd ohemików.
V I Zjazd T. P. uchwala utworzyć Stałą Delegacyę. i do zor-ganizowania jej powołać koło chemików przy Stowarzyszeniu Tech-ników w Warszawie, Tow. Techniczne w Krakowie i Tow. Politech-niczne we Lwowie.
Nadto podano do wiadomości dwa wnioski, dotyczące bada-nia smoleju galicyjskiego i usunięcia trudności w uzyskaniu prak-tyki fabrycznej.
Delegatem do Rady Zjazdów został wybrany p. StanisławSzymanowski, a jako zastępca, p. Andrzej Krzemecki.
Zjazd techników gazownictwa.
Podano do wiadomości trzy uchwały, dotyczące: utworzeniastacyi doświadczalnej, unormowania taryf gazu i elektryczności orazutworzenia kursów gazownictwa na Politechnice lwowskiej.
Delegatem do Rady Zjazdów wybrany został p. Miecz. Dą-browski, a jako zastępca p. Ad. Teodorowicz; zaś w skład StałejDelegacyi Zjazdu.tecbn. gaz. weszli pp.: Dąbrowski, Teodorowicz,Mianowski, Wowkanowicz, Dziurzyński, Feliks Bańkowski i Cze-sław Świerczewski.
Zjazd górników, hutników i techników wiertniczych.
Referent odczytuje wniosek treści następującej, przyjęty grom-kimi oklaskami przez zebranych: obecni na Zjeździe zawodowymgórników, hutników i techników wiertniczych VI Zjazdu T. P.w Krakowie wyrażają życzenie, aby w przyszłości wszystkie polskiezrzeszenia zawodowe górników, hutników i techników wiertni-czych brały udział w Zjazdach zawodowych techników i w czyn-nościach Stałej Rady zjazdów i zrzeszeń techników polskich.
Delegatem do Rady Zjazdów został p. Jan Brzostowski.
Zjazd elektrotechników.
Podano do wiadomości szereg wniosków, dotyczących wyda-nia statystyki elektrowni miejskich na ziemiach polskich i utwo-rzenia krajowego biura elektrotechnicznego, oraz utworzenia orga-nizacyi elektrotechników polskich.
Do Rady Zjazdów delegowani zostali pp.: Herz, Kaz. Gaj-czak i Dutczyński, jako zastępcy pp.: Freudensohn i Dubeltowicz.
Sekcya ogólna Zjazdu.
VI Zjazd T, P, wzywa zrzeszenia i towarzystwa techniczne,by utworzyły w swem łonie stałe organizacye, poświęcone stu-dyom nad statystyką, przemysłową, któreby pozostawały ze sobąw łączności, a galicyjskie oprócz tego z biurem Wydziału krajowe-go do statystyki przemysłowej.
VI Zjazd T. P. przyjmuje do wiadomości wydaną przez De-legacyę słownikową, w imieniu V Zjazdu T, P., pierwszą część słow-nika rzemieślniczego.
Przedłuża mandat i pełnomocnictwa Delegacyi do wydaniasłownika, jako całości.
Wyraża podziękowanie Kasie Mianowskiego za umożliwieniewydania słownika, oraz prof. d-wiJ. Łosiowi za tak skuteczną a bez-interesowną pracę przy jego wydaniu.
Zaleca technikom, organizacyom technicznym i fabrykom na-bywanie słownika w większych partyacb i rozpowszechnianie gowśród robotników fabrycznych i rzemieślniczych.
VI Zjazd T. P. przyjmuje do wiadomości uchwały i wynikiobrad poszczególnych zjazdów zawodowych w sprawach, związa-nych z wykształceniem techników, i zaleca Radzie Zjazdów, aby,rozpatrzywszy wnioski z temi sprawami związane i uzupełniwszyje ewentualnie przy pomocy stworzonej ankiety, starała się ujedno-stajnić rozbieżne w tych sprawach poglądy, w celu niezwłocznegopodjęcia przez Radę odpowiedniej akcyi lub przedstawienia sprawspornych do decyzyi następnego Zjazdu techników polskich.
Do Rady Zjazdów wybrani zostali pp.: Karol Rolle, a jakozastępca S. Szempliński.
Wobec nowego składu „Stałej Delegacyi Zjazdów techników-polskich", uchwalono zmianę jej nazwy na „Rada zjazdów i zrze-szeń techników polskich" oraz zmianę statutu w kierunku uzupeł-nienia jej przez delegatów zjazdów zawodowych oraz sekcyi.
Następnie zabiera głos p. Maryan Lutosławski i wygłaszaodczyt na temat: „Utworzenie Towarzystwa nauk technicznychw Krakowie". Referent podnosi, że sprawa naukowej działalnościpolskiej w dziedzinie techniki nie stoi na tym poziomie, na jakimstać powinna. Ulegamy stopniowemu wyjałowieniu, a dość spoj-rzeć choćby na bibliografię ostatnich lat, aby mieć poważne wąt-pliwości, czy niezaprzeczonemu rozwojowi zastosowania techniki naziemiach polskich — odpowiada, podobnie, jak u innych cywilizo-wanych narodów, rozwój wiedzy technicznej. Ten rozwój pielęgno-wać należy i w tym celu trzeba stworzyć instytucyę, któraby zo-gniskowała rozproszone obecnie wysiłki. Mówca przedstawia więcw krótkości historyę sprawy utworzenia wyżej wymienionego To-warzystwa i odczytuje projekt statutów przyszłego Towarzystwa.
1. Cel Towarzystwa, środki jego osiągnięcia i sposoby dzia-łania. § 1. Celem Towarzystwa Nauk Technicznych w Kra-kowie jest: a) skupienie wybitnych, sił technicznych polskich
PRZEGLĄD TECHNICZNY. 549
które bądź przez prace teoretyczne, bądź przez umiejętne za-stosowanie w praktyce wiedzy technicznej przyczyniły się dozwiększenia, dorobku nauk technicznych wśród Polaków; b) stwo-rzenia w tem skupieniu ośrodka o' wysokim autorytecie bez-stronnej wiedzy technicznej, powołanego do wypowiadania sięw imieniu Polaków w sprawach naukowo-technicznych; c) po-pieranie nauk technicznych wśród Polaków przez wydawnic-twa, stypendya, zapomogi oraz organizowanie prac naukowych.
§ 2. Towarzystwo dąży do osiągnięcia określonych w § 1celów:
a) przez uświadomienie ogółu polskiego co do celów i zadań,oraz wyników pracy Towarzystwa drogą stosownych pu-blikacyi, szczególnie zaś przez ogłaszanie dorocznego spra-wozdania (rocznika);
b) przez badanie i ocenę prac osób, zajętych na polu nauktechnicznych, i powoływanie na członków Towarzystwatych, których kwalif ikacye zostaną uznane za odpowiednie;
c) przez obrady członków Towarzystwa—ewentualnie z od-powiedniem za uczestnictwo i za prace wynagrodzeniemjak również urządzanie posiedzeń publicznych, lub do-stępnych dla osób zaproszonych;
d) przez gromadzenie funduszów z dobrowolnych ofiar odczłonków i osób postronnych, z zapisów, darowizn, lega-tów, subwencyi, sprzedaży wydawnictw, oraz z docho-dów majątku Towarzystwa.
2. Siedziba Towarzystwa. § S. Siedzibą Towarzystwa jestmiasto Kraków.
3. Sposób powstania Towarzystwa i powoływanie nowychczłonków. § 4. Pięciu założycieli Towarzystwa zaprosi Komi-tet organizacyjny złożony z 3B osób, który większością głosówpowota pierwszych 15 członków zwyczajnych Towarz,, po 5 dokażdego z Wydziałów. Komitet powinien powierzyć zbadaniekwalifikacyi kandydatów Komisyom zawodowym, złożonymz 3 ch członków, zaproszonych przezeń z pośród lub z poza człon-ków Komitetu.
Pierwsi członkowie każdego Wydziału wybiorą po 15 ko-respondentów do każdego Wydziału, a z pośród nich wybiorąnowych 5 członków zwyczajnych, poczem członkowie zwyczaj-ni każdego Wydziału wybierają po 5 członków Rady prowizo-rycznej. Po S-ch latach następują w Wydziałach wybory okre-ślonej regulaminem liczby członków rzeczywistych i Radygłównej.
§ 5. Do składu członków należą:a) Członkowie honorowi, powołani za wyjątkowe zasługi dla
techniki polskiej większością 3/4 głosów ogólnego zgroma-dzenia Towarzystwa, na przedstawienie jego Rady Głównej.
b) Członkowie rzeczywiści, powołani z pośród członków zwy-czajnych przez wybalotowanie w poszczególnych wydziałach,najbardziej zasłużonych, w miarę tworzenia się wakansóww liczbie, nie przekraczającej 15 dla każdego Wydziału, pozatwierdzeniu przez Radę Główną.
c) Członkowie korespondenci, powołani przez balotowanie•w Wydziałach prostą większością głosów, na przedstawie-nie dwóch członków,
Ł Kwalifikacye i prawa członków. § 6. Członkiem kore-spondentem może być każda osoba, posiadająca wyższe wy-kształcenie, nieskazitelna pod względem moralnym, zasłużonatechnice polskiej bądź przez prace naukowe, bądź przez umie-jętne i wydatne zastosowanie lub szerzenie wiedzy technicz-nej. Członkami korespondentami mogą być tylko Polacy, bezwzględu na miejsce ich zamieszkania i przynależność państwową.
Członkowie korespondenci mają prawo udziału w Zgroma-dzeniach Ogólnych (bez prawa udziału w głosowaniach), orazw zebraniach publicznych Wydziału.
§ 7. Członkiem zwyczajnym może zostać każdy członek ko-respondent, którego poziom wykształcenia, wynik prac nauko-
pch, lub zasób wiedzy technicznej zostanie uznany przezydział za wybitny i kwalifikujący na członka Wydziału.
Członkowie zwyczajni mają prawo uczestniczenia w zgroma-dzeniach ogólnych Towarzystwa i we wszystkich zebraniachWydziału i Sekcyi, do których należą, oraz prawo czynne wy-boru do Rady Wydziału i do Rady Głównej.
Sposób podawania kandydatów na członków zwyczajnych,badania kwalifikacyi, głosowania i zatwierdzania wyborówprzez Radę Główną określa regulamin, zatwierdzony i mogącyuledz zmianom tylko na podstawie prawomocnej uchwały To-warzystwa.
§ 8. Członkiem rzeczywistym może zostać _ każdy czło-nek zwyczajny, wybrany na tę godność większością % człon-ków Wydziału z pośród kandydatów, powołanych zwykłąwiększością głosów, w liczbie 3-ch na każdy wakans w RadzieWydziału i zatwierdzonych przez Radę Główną. Członkowierzeczywiści stanowią. Radę Wydziału, z pośród nich Wydziałwybiera co 3 lata 5-iu członków Rady Głównej, którzy zarazemstanowią prezydyum Wydziału i rozdzielają pośród siebie go-dności prezesa, 2-ch wice-prezesów, sekretarza i skarbnika Wy-działu. Liczba członków Rady każdego Wydziału wynosi nor-malnie 15. a regulamin wyborów określa się prawomocnąuchwałą Towarzystwa.
§ 9. Miejsce członka Rady Wydziału może byc uznane zawakujące przez prawomocną uchwałę Towarzystwa, gdy zaj-mujący je członek stracił nieodwołalnie możność uczestniczeniaw pracach Rady wskutek starości lub choroby nieuleczalnej,lub gdy został wykluczony z Towarzystwa. _
§ 10 Członków honorowych przedstawia Rada Wowna (namocy uchwały powziętej »/s głosów) do zatwierdzenia Ogólne-
mu Zgromadzeniu Towarzystwa, bez różnicy ich narodowościi miejsca zamieszkania, w uznaniu wyjątkowych zasług dlaTowarzystwa, lub dla Techniki polskiej,' albo dla postępu wie-dzy technicznej wogóle. Tytuł członka honorowego nie dajeżadnych szczególnych praw i przywilejów.
5. Wydziały, Sekoye i Władze Towarzystwa. § 11, Towa-rzystwo posiada 3 wydziały: statyczny (inżynierya, budo-wnictwo, górnictwo i t. p., z wyłączeniem tych działów, należą-cych do powyższych zawodów, które wkraczają w zakres in-nych wydziałów), dynamiczny (mechanika, elektrotechnika,lotnictwo i t. p,, jak wyżej) i chemiczny. Podział każdegoWydziału na Sekcye jest dowolny i zależny od uchwały Wy-działu. Sekcye mogą być i międzywydziałowe.
Zwierzchnią Władzą Towarzystwa jest jego Rada Główna.Raz do roku dla wysłuchania sprawozdania władz i potwier-dzenia wyboru członków honorowych Rada Główna zwołujeogólne zgromadzenie wszystkich członków Towarzystwa.
§ 12. Co roku kolejno jeden z wydziałów wybiera 5 człon-ków Rady Głównej, Rada zaś wybiera ze swego grona Preze-sa Towarzystwa i Sekretarza generalnego, których wybór od-nawia po każdem wygaśnięciu mandatu wybranych. RadaGłówna zarządza wszystkiemi sprawami ogólno-administracyj-nemi Towarzystwa, kontroluje zgodność działania Wydziałówz ustawą i uchwałami Towarzystwa, zarządza majątkiem To-warzystwa 1 funkcyonuje na podstawie regulaminu, określone-go przez prawomocną ach walę Towarzystwa.
6. Prawomocne uchwały Towarzystwa, jego podpis i ob-wieszczenia. § 13. Każdy wniosek, mający stać się przedmio-tem prawomocnej uchwały Towarzystwa, musi być uchwalonyprzez jeden z Wydziałów większością głosów, następnie przezRadę tegoż Wydziału większością 2/3 głosów, przedstawionydo zatwierdzenia Radzie Głównej. Rada Główna zasięga opi-nii Rad pozostałych. Wydziałów. Gdy która z nich zaprote-stuje przeciwko danemu wnioskowi, musi on być rozpatrzonyprzez Komisyę mieszaną, do której każdy z zainteresowanychWydziałów deleguje 3-ch członków, a Rada główna przewo-dniczącego: ten referuje sprawę Radzie Głównej, która wnio-sek Wydziału zatwierdza, lub odrzuca.
Wnioski Rady Głównej muszą przejść tą samą drogą przezwszystkie Wydziały.
§ 14. Podpisują za Towarzystwo łącznie: Prezes Towarzy-stwa i Sekretarz generalny.
§ 15. Wszelkie publiczne obwieszczenia Towarzystwa umie-szczane są w jego roczniku, oraz mogą być ogłaszane w czaso-pismach wedłng wyboru prezydyum.
7. Rozstrzyganię sporów, wynikających ze stosunku do To-warzystwa. § 16. Wszelkie spory, wynikające ze stosunkuczłonków do Towarzystwa, rozstrzyga Rada Główna, która de-cyzyę swą na żądanie strony interesowanej poddaje pod pra-womocną uchwałę Towarzystwa, skierowując sprawę dojednego z Wydziałów, według własnego uznania.
8. Przedstawicielstwo Towarzystwa na zewnątrz. § 17. Pre-zes Towarzystwa jest jego przedstawicielem na zewnątrz, a Se-kretarz generalny jego administratorem.
9. Wykluczenie członków i rozwiązanie Towarzystwa.§ 18. Członek Towarzystwa może być za udowodnione przewi-nienia, które go moralnie dyskwalifikują, przez prawomocnąuchwałę Towarzystwa wykluczony po przeprowadzaniu proce-su dyscyplinarnego, którego procedurę określa uchwalony przezTowarzystwo, na wniosek Rady Głównej, osobny regulamin.
§ 19. Rozwiązania Towarzystwa może nastąpić przez pra-womocną uchwalę Towarzystwa na wniosek Rady Głównej.
Majątek Towarzystwa, o ile nim nie zadysponuje inaczejTowarzystwo prawomocną uchwałą, przechodzi na rzecz Aka-demii Umiejętności w Krakowie na cele związane z naukamitecłmicznemi polskiemi.
Nad powyższymi wnioskami wywiązała się żywa dyskusj-a,wynikiem której było uchwalenie następującego wniosku:
VI Zjazd T. P., uznając utworzenie Tow. nauk technicznychza konieczne, poleca Radzie Zjazdów, aby, wysłuchawszy życzeńw sprawie utworzenia tego Towarzystwa, postarała się o jak naj-prędsze jego utworzenie w sposób, jaki uzna za najwłaściwszy.
Ostatni wniosek, jaki uchwalono na zebraniu zjazdowem,brzmiał:
VI Zjazd T. P. uchwala zwołać następny Zjazd w r. 19140 ile możności w Warszawie i wyraża życzenie, aby współcześnieodbywały' się należycie zorganizowane Zjazdy poszczególnych za-wodów.
Przewodniczący zamyka Zjazd krótką przemową, podkre-ślając znaczenie zjazdów dla techników polskich. Zjazdy ta-kie—mówi p. Drzewiecki — pogłębiają nietylko wiedzę techniczną1 dają sposobność do wspólnej wymiany myśli, lecz także zacieśnia-ją węzły przyjacielskie między technikami, w całej Polsce mieszka-jącymi. Następnie przewodniczący podziękował miastu i zarządowiuniwersytetu za gościnne przyjęcie, dalej władzom i instytucyom,oraz członkom Komitetu wykonawczego, którzy w tak trudnychwarunkach doprowadzili Zjazd do tak świetnych rezultatów, i za-kończył swoje przemówienie słowami „do widzenia za dwa lata".
550 PKZEGLĄD TECHNICZNY. 1912
W czasie Zjazdu poszczególne sekcye lub też grupy człon-ków odbyły następujące wycieczki: zwiedzono elektrownię miejską,gazownię, stacyę, telefonów automatycznych na poczcie, wystawęarchitektoniczną i roboty przy odnowieniu Wawelu, wreszcie fabry-
kę Tow. akc. L. Zieleniewski w Grzegórzkach; dalsze wycieczkiobejmowały zwiedzenie nowobudujacego się krajowego Zakładu dlaumysłowo chorych w Kobierzynie, kopalnie soli w Wieliczce —i elektrownię okręgowa, cementownię i kopalnie węgla w Sierszy.
Wiadomości techniczne i przemysłowe.Setny jubileusz zakładów Kruppa.
Sto lat minęło od chwili założenia przez FryderykaKruppa fabryki stali w Essen, której sądzone było stać siępo kilkudziesięciu latach największym zakładem przemysło-wym Europy. Były lata, gdy fabryka Kruppa zatrudniałazaledwie 7-u robotników; jeżeli przerosła ona po kolei swychwspółzawodników, zawdzięczać to należy wyjątkowej ener-gii i przedsiębiorczości gospodarzy fabryki. Prawda, że za-kłady Kruppa rozwijały się na tle przełomu społeczno-eko-nomicznego ubiegłego stulecia, wywołanego przez wielkiepostępy techniki i znamionującego wkroczenie do przemysłuwielkiego kapitału, ale nie wszyscy umieli korzystać z wy-zwalających się sił społecznych i iść razem z życiem naprzód.Alfred Krupp, twórca przedsiębiorstwa, posiadł tę umiejęt-ność; jego życie i działalność są wykładem praktycznymsztuki organizowania przemysłu. Zwłaszcza dla narodówmłodych pod względem życia przemysłowego i posiadającychpoważnych współzawodników, działalność Alfreda Kruppa,rozpoczęta w ciężkich warunkach historycznych i materyal-nych, nastręcza dużo wzorów do naśladowania.
Założyciel fabryki stali w Bssen, Fryderyk Krupp, po-chodził ze starej miejscowej rodziny kupieckiej. Zdolnościprzedsiębiorcze w tej rodzinie rozwinęły się już oddawna;głównym ich wyrazicielem była babka Fryderyka, któraprzy końcu w. XVIII prowadziła fabrykę płótna i małą hu-tę żelazną; "wywarła ona bezpośredni wpływ na wnuka, za-chęcając go do działalności przemysłowej. Fryderyk Kruppprzy dużej ruchliwości kupieckiej nie posiadał jednak naj-cenniejszych przymiotów przedsiębiorcy: wytrwałości i umie-jętności ześrodkowania wysiłków. Z handlu przerzucił sięon do wyrobu, stali, zachęcony do tego przez szybki wzrostzapotrzebowania na ten produkt, sprowadzany wówczas je-dynie z Anglii. Fabrykę założył on do spółki z dwomaoficerami, którzy posiadali jakoby tajemnicę wyrobu stali,wykradzioną podczas pobytu w Anglii. W listopadzie r. 1811powstało towarzystwo handlowe, które znalazło się w posia-daniu odlewni w Essen i małej kuźni z młotem wodnymw pewnej odległości od miasta. Piec do wyrobu stali zbu-dowany został na wzór używanych w hutach szklanych.
Posiadacze „tajemnicy stali" okazali się wkrótce nieu-kami; fabryka zaplątała się w proces między wspólnikamii po roku znalazła się w trudnem położeniu. Stan rzeczypogorszyło zniesienie blokady kontynentalnej, wskutek czegostal angielska zaczęła z powrotem zalewać rynek niemiecki.Krupp próbował poprawić sytuacyę, wchodząc w nowąspółkę z wynalazcą Nicolai, który otrzymał zapomogę rządo-wą na udoskonalenie wyrobu stali. Nowy wspólnik okazałsię równie szkodliwym dla fabryki, jak pierwsi. Rozpocząłsię nowy proces, trwający 8 lat, do ukończenia którego fa-bryka, na mocy rozporządzenia sądowego, miała być zam-knięta. Kruppowi udało się jednak uzyskać pozwolenie najej otwarcie w r. 1816.
Po pięciu latach dopiero zaczęło działać przedsiębior-stwo, zadłużone do ostatnich granic; powoli, przez osobistedoświadczenie, Fryderyk Krupp zdobył nieco wiadomościtechnicznych, nauczył się wyrabiać stal do świdrów, narzę-dzi tokarskich i garbarskich. Do wyrobu noży stal Kruppanie nadawała się, jako niedość czysta. Po kilku latach fa-bryka zdobyła sobie pewien bardzo szczupły rynek odbior-ców. W r. 1820 Krupp zaczął wyrabiać noże introligator-skie i walce stalowe.
Me można tego było nazwać powodzeniem fabryki.Przez cały czas swej działalności Fryderyk Krupp brnąłw coraz to nowe długi. Raz po raz trzeba było od-mawiać zamówień, wobec braku środków na kupno mate-ryałów surowych. Do kłopotów finansowych przyłączyła
się choroba, na którą Fryderyk Krupp zapadł w r. 1824i która zakończyła się śmieroią w jesieni r. 1826. Czującpogarszanie się stanu zdrowia, Fryderyk Krupp odebrał zeszkoły swego najstarszego 13-letniego syna Alfreda i zacząłgo wtajemniczać w prowadzenie fabryki i wyrób stali, prze-lewając nań swą głęboką wiarę w powodzenie fabryki staliw Niemczech.
Pozostała po Fryderyku Kruppie żona z trojgiem drob-nych dzieci postanowiła prowadzić dalej fabrykę. W cyr-kularzu, rozesłanym do odbiorców i przyjaciół, zawiadamiałaona o tem, że tajemnicę wyrobu zmarły przekazał swemunajstarszemu synowi i że zamówienia są nadal przyjmowanei wykonywane. Gospodarzem fabryki został więc trzyna-stoletni Alfred Krupp. Objął on cały nadzór technicznyi handlowy; był duszą przedsiębiorstwa. Już w roku następ-nym dyrektor mennicy w Dyseldorfie zwracał się do niego,jako właścioiela fabryki, i traktował z nim, jak z wyrobio-nym przemysłowcem. Niepospolitej w tym wieku powadzeAlfreda Kruppa przypisać należy przetrwanie ciężkiego po-łożenia fabryki, gdy pęknięcie tygla wywoływało bankruc-two a na kupno najmniejszych ilości żelaza, grafitu i glinytrzeba było zaciągać pożyczki.
W tych czasach podporą młodego gospodarza była jegomatka, która przelała nań dwie cnoty: niesłychaną pracowi-tość i oszczędność. Wobec braku środków, walczyć o powo-dzenie można było tylko sumiennością wykonania i dobrociąwyrobów. Młody Krupp poznał wkrótce wszystkie tajem-nice zawodowe kuźni i warsztatu mechanicznego i zacząłuczyć zawodu swych robotników, oderwanych świeżo odpługa. Aby znaleźć zbyt dla wyrobów, zaczął on obchodzićwszystkie kuźnie i warsztaty okoliczne. Ludzie, któ-rych spotykał, opowiadali mu o swych praktykach zawo-dowych, przedstawiali swe potrzeby i żądania, tak, że Kruppmiał zawsze przed oczyma pożądane zalety wyrobu i wie-dział, jak zaspokoić odbiorcę. Później zdobył on doświad-czenie i nrgł klientom swym służyć nieraz cenną radą.W tych młodzieńczych latach nabył on głębokiego prze-świadczenia, że przedsiębiorstwo zwycięża w walce o bytprzede wszy stkiem dobrocią towaru.
Liczba robotników, pracujących w przedsiębiorstwie,podwoiła się w okresie do r. 1833 z 7 do 11. Byli oni bar-dzo przywiązani do fabryki i do osoby Kruppa.
Wyrobami fabryki były w ty m czasie narzędzia garbarskie,kowalskie i stemple stalowe do mennic; stali narzędziowejwytwarzano mniej. Krupp pracował metodycznie nad pod-niesieniem wartości wyrobów, które wytwarzał w gotowejformie. Centnar stali tyglowej w prętach przedstawiał war-tość '25 talarów, w postaci stempli mennicowych 75 — 100,a w formie walców stalowych, sprowadzanych podówczasz Anglii, 125 do 250 talarów. Dążenie do wytwarzania go-towych wyrobów skłoniło Kruppa do zbudowania własnemisiłami tokarki i szlifierki do walców; nie uszło bowiemuwagi Kruppa, że wielu odbiorców psuło walce przyobróbce. Zbudowanie tych obrabiarek było zapoczątkowa-niem działalności Kruppa jako konstruktora młotów paro-wych i maszyn roboczych.
W tym czasie matka Kruppa zwracała się o zapomogęrządową w formie pożyczki. Ówczesny rząd nie żywił je-dnak tendencyi popierania przemysłu i prośbę odrzucono.Ten sam los spotkał ponownie w kilkanaście lat potem nowestarania Kruppa.
W poszukiwaniu nowych rynków zbytu oraz chęci roz-szerzenia swego widnokręgu przemysłowo-technicznego, Al-fred Krupp odbył w r. 1832 pierwszą większą podróż poNiemczech, zwiedzając wszystkie poważniejsze garbarniei mennice. W dwa lata potem odbył nową podróż po kraju.Równolegle z tem reformował przedsiębiorstwo, budując
M 42. PRZEGLĄD TECHNICZNY. 551
najprymitywniejsze obrabiarki; tak np. tokarki budował onczęściowo z drzewa. Najwięcej zajmowała go wówczas fa-brykacya walcarek, a nie samych tylko walców stalowych.Aby wzmódz przedsiębiorstwo w środki finansowe, przyjąłon w r. 1834 wspólnika z kapitałem 10 000 talarów; w na-stępnym zaraz roku kupił on silnik parowy o mocy 20 k. m.,który go kosztował 5000 tu larów. Oałe nowe urządzeniefabryczne Krupp obmyślił sam, wykazując niepośledniezdolności techniczne.
Pomyślne skutki rozszerzenia fabryki i wprowadzenianowych metod uwydatniły się po kilku latach. Towary za-częły znajdować zbyt w Niemczech, a przedewszystkiem zagranicą; w ciągu czterech lat wytwórczość wzrosła dziesię-ciokrotnie. Trzy piąte całkowitej wytwórczości, prawie wszy-stkie walcarki wędrowały poza granice Niemiec. Znaleźćzbyt w Niemczech było bardzo trudno w owych czasach;kraj był wyniszczony pod względem gospodarczym; wszę-dzie dał się odczuwać brak gotówki. Krupp trzymał sięprzytem zasady brania wysokich cen za dobry towar: nielubił kramarstwa. Nie mogąc w tych warunkach liczyćna zbyt we własnym kraju, szukał go za granicą. W r. Ib38odbywa on podróż naukową po Francyi i Anglii. W r. 1839wraca z powrotem do Essen, gdzie ratuje interesy fabry-ki, zachwianej przez kryzys pieniężny. W ciąga następnychczterech lat podróżuje po Niemczech i zagranicy, wra-cając co jakiś czas do Essen. Zwykłem! marszrutamiKruppa był Berlin, Warszawa, Saksonia, Śląsk i Wę-gry. Najczęściej jednak jeździł on do Wiednia, gdzie miałzawsze duże zamówienia na walce i urządzenia do mennic.Jedno z tych zamówień wiedeńskich postawiło go na pro-gu bankructwa. Przez nieumiejętne zdecydowanie termi-nu i warunków kontraktowych Krupp naraził się na stra-ty w wysokości 30 tys. talarów; w r. 1843 tylko dzięki nad-zwyczajnym wysiłkom zdołał on ocalić fabrykę od bank-ructwa.
W dalszym rozwoju fabryki duże znaczenie miało zbu-dowanie po długich, i mozolnych próbach walców do wyro-bu łyżek. Znalazły one zbyt wkrótce we wszystkich kra-jach. Jakiś czas Krupp próbował zmonopolizować wyróbłyżek w całej Europie. W tym celu założył on w Wiedniufabrykę łyżek srebrnych, która przeszła na własność jegobrata i dała początek fortunie Kruppów austryackich.
Od r. 1843 zaczęły się pierwsze próby nad wykonywa-niem luf armatnich ze stali, zamiast z bronzu; były to jednakpróby, obliczone na dalszą przyszłość. Tymczasowo przezprzyjęcie nowego wspólnika, przyjaciela z lat dziecięcych,Krupp zdołał rozszerzyć fabrykę, przystosowując ją dopotrzeb rozwijającego się coraz bardziej kolejnictwa. Stalznalazła w kolejnictwie i budowie parowców liczne i wszech-stronne zastosowania. W r. 1848 fabryka otrzymała za-mówienia na resory i tłoki do silników parowozowych.Rozwój przedsiębiorstwa postępował w coraz szybszem tempie.Przełomowe znaczenie posiadało zwłaszcza obmyślenie me-tody walcowania obręczy stalowych bez szwu do kół. Zasto-sowane zostały pierwsze tokarki do obręczy, prasy hydrau-liczne do wtłaczania kół na osie; popyt na osie, koła i obrę-cze wzrastał szybko bez przerwy. Krupp zaczął wykuwaćcoraz większe przedmioty stalowe, budzące powszechny po-dziw na pierwszych wystawach międzynarodowych. W tymczasie zbudowano cały szereg wielkich młotów parowych,powszechnie znanych.
W r. 1848 fabryka przeszła przez nowy kryzys, zagra-żający jej bankructwem. Krupp sprzedał wówczas przed-mioty codziennego użytku, aby mieć czem zapłacić robotni-ków. Był to jednak ostatni poważny kryzys, po którymrozpoczął się okres świetnego rozwoju.
Energia Kruppa wzmagała się z każdym dniem. Jegoprzyjaciele odradzali mu pracę, która nie dawała mu możno-ści korzystania z owoców jego działalności poprzedniej.Krupp był wierny jednak zasadzie: zaczynać od małego,hartować się w walce z przeszkodami i ważyć się na wiel-kie rzeczy.
Nie miejsce tu na opis szczegółowy rozwoju zakładówKruppa po r. 1850. Wynalazki i prace Siemensa, Besseme-ra i Martina, podchwycone w porę przez Kruppa, postępyna polu budowy armat i pancerzy, wielka wytwórczość
w dziedzinie kolejnictwa i budowy okrętów, wysunęły za-kłady esseńskie na widownię życia przemysłowego całejEuropy. W osobie Kruppa świat techniczny Anglii i Fran-cyi uznał powstanie wielkiego przemysłu niemieckiego. Odr. 1871 armaty Kruppa były już jedną z podstaw zwycię-stwa Niemiec. Od r. 1871, wraz ze wzrostem potęgi militar-nej Niemiec, zakłady Kruppa rosną jak na drożdżach. Kruppwciągnął do współpracownictwa kilku wybitnych zawodow-ców-artylerzystów, wprowadził próby armat na specyalnychterenach strzelniczych i przez szereg lat bił rekordy wytrzy-małości pancerzy i dalekonośnośći, oraz siły i celności armati pocisków.
Przy pracy swej w tym okresie Krupp korzystał bezprzerwy z wielkich odkryć na polu hutnictwa i technologiimechanicznej. Konserwatysta z usposobienia, pojmował ondoskonale istotę twórczości technicznej. Pracy wynalazcównie przeceniał on nigdy, wiedząc, że wprowadzenie w życiewynalazku przedstawia większe trudności, niż samo odkry-cie; twórczość organizacyjną cenił on nawet wyżej od tech-nicznej. Jego ideą przewodnią stało się zastąpienie przezstal innych materyałów konstrukcyjnych. W tym kierunkucechowała go niezwykła śmiałość. Nawet tak doświadczo-ny technik, jak Borsig, odrzucał możliwość zastosowania takkosztownego materyału jak stal do wyrobu armat i ciężkichczęści maszynowych.
Niemniej ważną zasadą Kruppa było budzenie wia-ry w przemysł rodzimy. W walce z przemysłem angiel-skim, który panował w opinii wszystkich krajów, Kruppzajął placówkę najtrudniejszą. Trzeba było rzeczywiścieogromu pracy, aby wyprzeć stal angielską z rynków nie-mieckich.
Krupp korzystał zawsze z obcokrajowych rynków zby-tu. Był on jednak przeciwnikiem zawziętym zakładania filiifabryk w innych krajach,, w celu osiągnięcia szybkich i ła-twych zysków. Krupp rozumiał doskonale, że filie te czekazawsze los wchłonięcia ich przez obce organizmy naro-dowe. Filia fabryki cudzoziemskiej budzi energię nawetnajbardziej ospałych pod względem przemysłowym narodów,wytwarzając po pewnym czasie wrogie współzawodnictwoi utratę rynków zbytu. W tym względzie Krupp postępo-wał inaczej od wielu współczesnych mu przedsiębiorcówi wyszedł na tem doskonale.
Jego ideałem było danie zarobku na miejscu jak naj-większej liczbie rodaków. Krupp dbał przytem o rozwójumysłowy i zawodowy robotników oraz o dobrobyt ogólny.Jego fundacye społeczne zjednały mu sławę mniejszą, niżwyrób armat, ale zato bardziej chlubną. Był on zawsze go-spodarzem przemysłowym w najobszerniejszem znaczeniutego słowa.
Ostatnie lata życia Alfred Krupp poświęcił opracowa-niu regulaminu organizacyjnego zakładów, mającego na ce-lu powoływanie najlepszych ludzi na wszystkie stanowiskai zapewnienie tym sposobem trwałości przedsiębiorstwuw przyszłości.
Po śmierci Alfreda Kruppa w r. 1887 majątek całyodziedziczył jego syn Fryderyk Alfred Krupp. Ojciec wi-dział w nim przyszłość zakładów i żądał od niego wyrobie-nia organizatorskiego; syn zaś, wątły fizycznie, posiadał du-żą wrażliwość, przeszkadzającą do działania energicznegoi stanowczego i będącą powodem do starć z ojcem. Wyrchowany miękko, zahartował się dopiero w walce z ży-ciem. Młody Krupp posiadał zamiłowanie naukowe. Powo-łał on do życia pracownie naukowe, bardzo bogato wypo-sażone. Główną jego troską stał się dobrobyt ludzi, pracu-jących w przedsiębiorstwie. Rozwój zakładów był nieza-chwiany. Liczba pracuj ą,cych stale wzrastała. Nabyte zosta-ły zakłady Gruson i warsztaty okrętowe Germania.
Po śmierci Fryderyka Alfreda Kruppa w r. 1902 za-kłady przeszły na własność jego siostry Berty, której mążGustaw von Bohlen und Halbach przyjął nazwisko Kruppa.Tow. akcyjne Fryderyk Krupp posiada obecnie kapitał za-kładowy 180 mil. mk. Liczba pracowników całego przedsię-biorstwa obecnie wynosi 70 329 osób. Towarzystwo obej-muje wielką stalownię w Essen, hutę Fryderyka Alfreda,stalownię Annen, zakłady okrętowe Germania, zakłady Gru-
552 PEZEGLĄD TECHNICZNY. 1912
son, place strzelnicze Meppen i Tanger, kopalnie węgla Sal- dy żelaznej w Niemczech i Hiszpanii. Uzupełniają je wła-zer i Neuach, Hannower, towarzystwa górnicze Weilburg, sne gazownie, elektrownie, urządzenia wodociągowe i telefo-Metzdorf, huty Muełfohen, Hermann i Siegen, kopalnie ru- niczne, wreszcie osady-ogrody dla robotników.
Z TOWARZYSTW TECHNICZNYCH.Stowarzyszenie Techników w Warszawie. Sprawozda-
nie z posiedzenia technicznego w d. 4 października r. b. Po przy-jęciu porządku dziennego, zatwierdzono protokóły z posiedzeńw d. 17, 24 i 31 maja r. 1912. W skrzynce zapytań nic nie zna-leziono. Ze spraw bieżących odczytano komunikat Eady Stowa-rzyszenia treści następującej: ;)Rada Stowarzyszenia czuje sięw obowiązku zakomunikować członkom Stowarzyszenia, iż w d. 28lipca r. b. odbyła się wycieczka członków naszego Stowarzyszeniado Łodzi, celem obejrzenia wystawy rzemieślniczo-przemysłowej.
Członkowie nasi spotkani byli na dworcu kolejowym przezZarząd i członków Stowarzyszenia Techników w Łodzi, którzy nie-tylko ułatwili naszym członkom zwiedzenie: 1) wystawy, 2) elek-trowni tramwajów miejskich, 3) nowej staoyi silnikowej Tow. Akc.K. Scheibler, 4) szkoły rzemiosł i 5) elektrowni miejskiej, ale ser-decznie podejmowali członków naszych podczas całego pobytuw Łodzi.
Jednocześnie zawiązane zostały bliższe stosunki pomiędzyobydwoma Stowarzyszeniami, na zasadzie których członkowie każ-dego z tych Stowarzyszeń korzystają z icb lokalów jak ze swoich.
Komunikując o powyższera, Rada czuje się w obowiązku wy-razić tutaj podziękowanie bratniemu stowarzyszeniu w Łodzi zaró-wno za serdeczne przyjęcie, jakiego doznali nasi członkowie, jakoteż za dowody łączności i koleżeńskiej przyjaźni w utrwaleniu wza-jemnego bliższego stosunku".
Następnie przewodniczący zwraca się do obecnych z prośbą,aby zechcieli dopomódz Wydziałowi Posiedzeń Technicznych, przezzgłaszanie się z odpowiednimi odczytami i referatami, gdyż wartośćpiątkowych posiedzeń zależy wyłącznie od poparcia członków.
P. Wiśniewski zaznacza, że pożądaneby było, aby niektóreodczyty, jakie są wypowiadane w różnych Kołach i WydziałachStowarzyszenia, o ile mogą zainteresować szersze koło słuchaczów,były wygłaszane na piątkowych posiedzeniach.
Przewodniczący wyjaśnia, że dotychczas Wydział tak postę-pował i że nadal zamierza korzystać ze sposobności. Poczem zabie-ra głos p. P. Kucharzewski, mówiąc na temat: „Technika i wyna-lazki. Studya neurologiczne Engelmeyera". Bliższego streszczeniatego odczytu nie podajemy, gdyż zamieszczony będzie w Przeglą-dzie Technicznym w całości. W dyskusyi nad odczytem nikt gło-su nie zabiera.
W punkcie porządku dziennego „wnioski członków" zabieragłos p. S. Kossuth, zaznaczając, że o odbytym Zjeździe w Krako-wie pisma pomieszczały nader skąpe wiadomości, i proponuje, abyPrzegląd Techniczny zebrał i pomieścił szczegółowsze materyały,dotyczące tego Zjazdu. Obecny na posiedzeniu redaktor PrzegląduTechnicznego zakomunikował, że w najbliższym numerze czytelnicyznajdą, odpowiedni artykuł. Przewodniczący dodaje, że WydziałPosiedzeń Technicznych również organizuje zbiorowy odczyt o pra-cach ostatniego Zjazdu w Krakowie; odczyt ma się odbyć d. 8 listo-pada. Dalej p. Kossuth przypomina wiadomość podaną w ostat-nim numerze Przeglądu Technicznego o nadanych przez Politech-nikę Lwowską tytułach doktorów honoris causa inż. KazimierzowiObrębowiczowi, p, Curie-Skłodowskiej, d-rowi A. Witkowskiemu,d-rowi J. Niedźwiedzkiemu i J. N. Frankemu; wiadomość ta z ży-wem uznaniem została przyjęta przez obecnych.
I. R.
KĘONIKA BIEŻĄCA..Beczka jako bęben pucerski. Rys. załączony przedstawia
zwykłą, beczułkę do piwa, zastosowaną jako bęben pucerski. W tymcelu do dna beczułki przyśrubowane jest łożysko, w które wchodziluźno sworzeft J3, przy-mocowany zapomocą śru-by C do klocka drewnia-nego D. Klocek przyśru-bowany jest wreszcie dopodłogi pod -wałem pęd-ni F.
Aby wzmódz przyleganie pasa H-, obracają-cego beczułkę, wał pęd-ni okręcony jest mocno•wstążką kauczukową G.Długość pasa jest takdobTana, że becznłka zaj-mnje położenie ukośne.Po oczyszczenia dostatecz-nem przedmiotów zdejmu-je się pas z beczułki, a na-stępnie przekręca się tęostatnią do tej pory ażsworzeń B oprze się o zde-rzak E. W tem położe-nia można beczułkę opró-żnić i napełnić nowymiprzedmiotami. W raziepotrzeby można również „ ,zdjąć beczułkę wraz z ło- B « b e n Pu c e r sk'-zyskiem ze sworznia.
Tkaniny papierowe. W Prometeusie z 27 lipca r. b. znajdu-jemy opis maszyn, budowanych przez jedną z fabryk dysaeldorfskichi służących do wyrobu tkanin papierowych; maszyny te są wzoro-wane na tkackich warsztatach bawełnianych.. Tkaniny papierowesą mocne, lekkie i trwałe, wchłaniają wilgoć "w nieco wyższym stop-niu niż bawełniane. Znajdują one zastosowanie do wyrobu worków,posiadających zaletę w postaci braku jakiegokolwiek zapachu cha-rakterystycznego, właściwego tkaninom wełnianym i bawełnianym;wyrabiane są z nich także maty i dywany, ciepłe w użyciu, orazchustki do nosa. Wiele wyrobów z papieru, w rodzaju sznurów ozdob-
nych i t. p., sprzedawane są za bawełniane i dopiero bliższe zba-danie wyjaśnia kwestyę materyału surowego.
Przewód wodociągowy spawany acetylenem. Cementowniaw Grolleschau, z powodu wyschnięcia studni fabrycznej latem r. z.,znalazła się w krytyczaem położeniu. Dla zaradzenia złemu, posta-nowiono w jak najkrótszym czasie przeprowadzić wodociąg tym-czasowy od rzeczki, odległej o 2'/2 km. W tym celu stare pło-mieniówki o średnicy 83 i 95 mm, spawane jedna z drugą acetyle-nem, zamienione zostały na rury wodociągowe. Do poruszania pom-py zastosowano lokomobilę. Po ośmiu dniach wodociąg oddano doużytku. Na spawanie acetylenem 682 styków zużyto zaledwie 3 dni.
Sowy sposób zmiękczania wody, polegający na przepuszczaniujej przez koryta glinowe (por. Przegląd Techniczny J& 12, str. 160,r. 1912), oddać może kotłowniom znaczne usługi. Próby zastosowa-nia sposobu powyższego do zmiękczania wody, zasilającej kotły pa-rowe, przeprowadzone na większą skalę przez Tow. do badań spraw-noici i bezpieczeństwa kotłów parowych w Wiedniu, wykazały conastępuje: Do zasilania kotła Menniera o powierzchni ogrzewalnej227 w2 i 10 atmosfer ciśnienia stosowano najpierw wodę studziennąo twardości 21 stopni niemieckich; następnie tęż samą wodę przepu-szczano przez rynnę glinową przykrytą; przy trzeciej próbie przepu-szczano ją przez rynnę glinową, wystawioną na działanie światła.Po 200 godzinach działania kotła otrzymano w pierwszym przypad-ku 0,051 g kamienia kotłowego z każdego 1 kg wody odparowanej,w drugim przypadku 0,025 g i w trzecim 0,011 g. Stosunek zatemilości otrzymanego kamienia kotłowego przy trzech próbach powyż-szych ma się, jak 5 : 2,5 :1, co dowodzi, że światło odgrywa w tymwypadku ważną rolę.
Jak odróżnić sztuczne szaflry i rubiny od naturalnych? W od-powiedzi na to prof. dr. 0. Doelter podaje w Centr. f. Min., Oeol. u.Pal. (1911, N° 24) interesujące wskazówki. Z badań Verneuila oka-zało się, że wykonywane obecnie sztuozne szafiry zabarwione są tlen-kiem żelaza oraz dwutlenkiem tytanu i w przeciwieństwie do wyko-nywanych dawniej nie są bezpostaciowe; pod wpływem kilkumie-sięcznego działania słabego preparatu radu (200 mg RGl2) zabarwiająsię lekko na kolor fioletowy, gdy naturalne szafiry żółkną. Sztucznyrubin z fabryki bulońskiej odróżnić można na zasadzie jego zachowa-nia sięwzględem promieni katodowych; naturalny słabiej świeci, orazodróżnia się od sztucznego fosforescencyą. Naturalny rubin, nagrzanyw tlenku węgla, zabarwia się na szaro.
Jtt 42. PfiZEGf-LĄD TECHNICZNY. 553
ARCHITEKTURA.Przepisy budowlane i icli znaczenie w zabudowaniu się miast.
(Odczyt wygłoązony w Stów. Właśc. Nierachom. m. Warszawy d. 5 czerwca r. b.).
Przez W. Miolialskiego, aroh.
(Ciąg dalszy do str. 530 w Na 41 r. b.).
Dla kamienic o systemie koszarowym, o mniejszej ilościpięter, głębokość bloków może być zmniejszona do45 — 70 metrów. Natomiast przy zabudowywaniu je-dnorodzinnymi domkami, głębokość ta na tańszych
gruntach może być bez zbytniego obciążenia komornego pod-niesiona do 100 — 150 metrów, licząc w to ogródki przedi poza domem. W niektórych wypadkach, nawet przy dośćwysokiej cenie na place, zachodzi możność zastosowania sy-stemu mieszanego. System ten polega na tem, że od ulic ru-chliwych, od wielkich arteryi komunikacyjnych dużej szero-kości, budujemy szereg kamienic wielopiętrowych ze skle-pami i magazynami, tworząc w ten sposób wielkie bloki, któ-re znów wewnątrz zabudowujemy małymi domkami jedno-rodzinnymi. System ten bywa w ostatnich czasach gorąco za-lecany przez wielu wybitnych teoretyków budowy miast, jakEberstadt, G-urlitt i inni, jako system przejściowy od zabudo-wania intensywnego do zabudowania ekstensywnego i mają-cy tę wyższość, że może być, jak już wspomniałem, stosowa-nym na względnie drogich placach.
Ciekawe są i charakterystyczne wyliczenia Stiibbena,jednego z najznakomitszych budowcniczych miast niemiec-kich, dla wykazania wpływu, jaki wywiera koszt budowy ulicyna podrożenie placów przy dwóch rodzajach zabudowaniai niezależnie od śruby spekulacyjnej. Jak wiadomo, w Niem-czech koszt budowy ulicy spada na właścicieli tych placów,do których ta -ulica przylega, przyczem właścicielom placówpodmiejskich nie wolno budować domów dotąd, dopóki niezostaną przeprowadzone i odpowiednio urządzone ich włas-nym kosztem, ale według planów miasta ulice. Stiibbenwylicza, że przy systemie koszarowym o czterech piętrach,na ulice, które w tym wypadku muszą być odpowiednio sze-rokie, odchodzi około 40$ od ogólnego terenu, przyczemkoszt urządzenia kompletnego ulicy wynosi 20 mk. czyli okołolOrublizam2. Dla systemu małych domków jednorodzinnych,systemu cottage'owego, na ulice odchodzi tylko 20$ od ogól-nego terenu i koszt urządzenia ulicy w tym wypadku wyno-si zaledwie 7,5 rubla (15 mk.) za m2.
Na przykładzie, dla ceny placu po rb. 15 za m2, przed-stawia się to tak;
1) Przy wysokiem zabudowaniu czteropiętrowemi ka-mienicami:100 m2 ziemi po rb. 15 czyni 1&00 rb.40%, czyli 40 m2 ulic po rb. 10 czyni . . . . • 400 „
Razem . . . 1900 rb.W ten sposób pozostałe pod budowę 60 m2 kosztują
rb. 1900, czyli = około rb. 30 za m\
2) Przy zabudowaniu cottage'owem:100 m2 ziemi po rb. 15 czyni 1500 rb.20%, czyli 20 m? ulicy po rb. 7,50 czyni . . • • 150 „
Razem . . . 1650 rb."W ten sposób pozostałe pod budowę 80 « 2 kosztują
rb. 1650, czyli po ~ | j j~ = około rb. 20 za TO2.
To znaczy, że przy cenie placu po rb. 15 za m2, czylipo rb. 5 za łokieć, samo przeprowadzenie ulic obciąża plac podbudowę dla systemu koszarowego rb. 15 nam2, podczasgdy dla systemu małych domków tylko rb. 5 na tę samąprzestrzeń, czyli trzy razy mniej.
Stąd wynika, że przy ulicach mieszkaniowych, czyliprzy ulicach, które nie służą dla komunikacyi wielkomiej-skiej, lecz mają za cel skupienie w sobie życia rodzinne-go, należy wybierać jako najracyonalniejszy z punktu wi-
dzenia ekonomicznego, nie mówiąc już o innych, system cot-tage'owy, o ile, oczywiście, cena placów nie została przezspekulacyę i budowanie wysokich domów tak już podniesio-na, że system ten okaże się niemożliwy, bez przyczynieniastrat właścicielom nieruchomości w danej dzielnicy.
Jednostką budowy miasta jest plac pod budowę domu.Sposób zabudowania tego placu, grupowanie oddzielnychplaców w bloki zapomocą ulic dobrze obmyślanych podwzględem komunikacyjnym i estetycznym, pod względempotrzeb kulturalnych i ekonomicznych, stanowi właściwezadanie budowy miast.
Tak jak nie można sobie wyobrazić państwa bez ist-nienia pewnych praw, określających wzajemny stosuneki obowiązki obywateli, tak nie można sobie wyobrazić ra-cyonalnej budowy miasta bez odnośnych przepisów budowla-nych. I jeżeliby nam ktoś powiedział, że jest to jednakmożliwe, to chyba tylko w tym wypadku, gdzie kiero-wnikiem tej gałęzi gospodarki jest osoba wysoko utalento-wana i prócz tego posiadająca nieograniczoną władzę wyko-nawczą. W przeciwnym zaś razie, t. j . , jeżeli nie posiada-my tak utalentowanej jednostki, albo ta jednostka istnieje,ale nie posiada dostatecznej władzy, to powstaje chaos, nad-użycia i samowola urzędników.
Przepisy budowlane w miastach są wywołane koniecz-nością i istnieją tak dawno, jak same miasta, nosząc na so-bie cechy tej epoki, w jakiej były wydawane. Nie zatrzy-mując się na historycznym rozwoju przepisów budowlanych,nie mających dla nas w tej chwili większego znaczenia,przejdę odrazu do charakteru i zakresu, w jakim one są dziśstosowane w Europie zachodniej.
Przepisy budowlane, mając na celu dobro całego mia-sta, skierowane są przedewszystkiem na place do zabudowa-nia, na te, jak je nazwałem, jednostki budowy miasta, okre-ślając potrzebną wielkość tego placu, położenie projektowa-nego na nim domu, jego wysokość i t. p.
Celem przepisów budowlanych jest uregulowanie pro-dukcyi mieszkań i wogóle budynków pod względem bezpie-czeństwa od ognia, pod względem konstrukcyjnej wytrzy-małości i pod względem hygieny.
1) Pod względem bezpieczeństwa od ognia przepisybudowlane odróżniają budynki publiczne, jak teatry, salekoncertowe i t. p., domy mieszkalne wielopiętrowe o syste-mie koszarowym i wreszcie domki jednorodzinne. Do każde-go z tych typów budynków stosowane są inne normy. Naj-większe niebezpieczeństwo pod względem pożarowym przed-stawiają teatry, a także sale koncertowe i t. p.; dlatego teżtutaj stosowane są najostrzejsze przepisy co do niepalnościmateryałów budowlanych, łatwego dostępu do tych budyn-ków w celu gaszenia pożaru, głównie zaś co do odpowiedniejilości schodów i wyjść w wypadku paniki. Podobne prze-pisy co do klatek schodowych i ich położenia względemmieszkań, istnieją w domach mieszkalnych dochodowycho systemie koszarowym. Co zaś do jednopiętrowych dom-ków jednorodzinnych, to tu czynione są duże ułatwienia, za-równo co do położenia i szerokości schodów na górę, jak po-zwolenie niewyprowadzania brandmurów ponad linię dachu•w razie zabudowania zamkniętego i t. p.
Prócz tego istnieją ograniczenia co do budowania w ob-rębie miasta z materyałów łatwopalnych, jak np. drzewo.
2) Drugim celem przepisów budowlanych jest zabez-pieczenie mieszkań pod względem wytrzymałości konstruk-cyjnej. Przepisy te nie powinny być przesadne, gdyż prze-sada pod tym względem obciąża koszt budowy mieszkańzupełnie nieprodukcyjnie, odbijając się w ten sposób bezcelo-
B54 PRZEGLĄD TECHNICZNY.
wem podrożeniem komornego. Z drugiej jednak strony prze-pisy tego rodzaju, jako też ich surowe przestrzeganie, są nie-odzownie potrzebne, jak to nam pokazują smutne katastrofybudowlane w Łodzi.
Przepisy względem wytrzymałości budynków polegająna "wypracowaniu pewnych minimalnych norm dla materya-łów budowlanych i dla konstrukcyi, jak np. wytrzymałośćna ciśnienie i jakość co do składu fizycznego i chemicznegocegły, jakość i wzajemny stosunek wapna i piasku i t. p.,z drugiej strony określenie minimalnej grubości murów przyróżnych wysokościach i obciążeniu, minimalnych profili be-lek żelaznych i drewnianych przy różnych rozpiętościachi obciążeniach i t. p.
Nie mniej ważną rzeczą jest ścisły nadzór nad prze-strzeganiem tych przepisów.
3) Trzecim celem przepisów budowlanych są względyhygieniczne, względy zdrowia publicznego i polegają na nie-dopuszczenie zbyt intensywnego zabudowania, które, zabie-rając nam słonce, światło i powietrze, ujemnie wpływa nazdrowie ciała i ducha mieszkańców. Przepisy budowlane,kierujące się względami hygienicznymi, rozpadają się nacztery grupy, rozpatrujące każda oddzielnie prawa przestrze-ni, prawa powierzchni, prawa wysokości i prawa odległościw zabudowaniu.
a) Prawo przestrzeni w zabudowaniu obejmuje szeregprzepisów, dotyczących ilości mieszkań, w jednym domu i naoddzielnem piętrze, wielkości tych mieszkań, powierzchni
okien i t. p. Jako ideał postawić tu należy ten typ domumiasta-ogrodu, który służy na wyłączny użytek jednej ro-dziny.
Ideał ten nigdzie jeszcze prawnie nie jest stosowanyza wyjątkiem miejscowych uchwał gminnych. Natomiastw prawie budowlanem angielskiem żądanem jest, ażeby każ-de mieszkanie, nawet najmniejsze, miało z dwóch przeciw-ległych stron okna, w celu dobrego przewietrzania. Tegosamego wymaga ustawa budowlana Królestwa Saskiegoa żądanie takie jest możliwem do wykonania tylko w tymwypadku, jeżeli przy jednej klatce schodowej nie będzie wię-cej nad dwa mieszkania. Innemi słowy, na mocy ustaw tychdwóch krajów, ogólnie biorąc, nie wolno projektować wię-cej nad dwa mieszkania na każdem piętrze, nie mówiąc jużo tem, że mieszkania t. zw. „w amfiladzie", jakie się prawiewyłącznie spotykają w naszych bocznych oficynach, są tamabsolutnie niedozwolone.
Co do ilości pokojów w każdem mieszkaniu, to niektó-re ustawy wymagają przynajmniej kuchni, jednego mieszkal-nego i jednego sypialnego pokoju dla każdej oddzielnej rodzi-ny; prócz tego przez wiele ustaw żądane jest, ażeby dzieci po-nad pewien wiek, 12-u lub 14-u lat, były podzielone w sy-pialnych pokojach według płci i oddzielnie od rodziców.Jak widzimy, ustawy budowlane wkraczają w fcym wypadkuw stały nadzór mieszkaniowy, który spoczywa w Niemczechw rękach jednej i tej samej instytucyi, t. zw. policyi budo-w l a n e j - (C. d. n.)
RUCH BUDOWLANY I ROZMAITOŚCI.Posiedzenie Koła Architektów. Po odczytaniu protokó-
łu z poprzedniego posiedzenia, przystąpiono do spraw, pomieszczo-nych na porządku dziennym. Ponieważ konkurs nie był przygoto-wany, przeto odłożono tę sprawę do następnego posiedzenia. P. Gra-vier, który reprezentował naszych architektów w Paryżu, zdał spra-wozdanie z przebiegu narad, jakie się tam odbyły.
Pierwsze posiedzenie Stałego Komitetu kongresów architekt.odbyło się w Paryżu dn. 10 czerwca r. b. w lokalu CentralnegoTowarzystwa Architektów Francuskich; zebranych przywitał prze-wodniczący Centr. Tow. Arch. p. L. Bernier. P. Cuypers otworzyłposiedzenie mową na cześć zmarłych architektów: ś. p. M. Daumeta(Francya), M. Fittlera (Węgry), M". Moyauza (Francya), M. Wille-mansa de Monteforte (Anglia). Następnie omawiano propozycyęusunięcia kilku sekcyi dla braku członków, Kanady i Meksyku,poczera nastąpiły wybory do prezydyum; na miejsce ś. p. Daumetado dn. 15 grudnia r. b. na przewodniczącego obrano p. Ouypersa,holendra; wice-przewodniczący zostaje, sekretarze zostają,, opróczskarbnika; dodany nowy wice-prezydent w sekcyi rosyjskiej p. Su-zor. Odczytano protokół z poprzedniego Kongresu międzynarodo-wego w Rzymie, który przyjęto. Sprawa wydawnictwa sprawo-zdań z posiedzeń. Komitetu została również poruszona, przyczemp. Gravier proponuje Kołu, aby zwrócić się do p. Poupinella, sekre-tarza, z prośbą o nadesłanie egzemplarza dla Koła. Omawiano ko-deks praw i warunków a także tabelkę honoraryów dla architek-tów, które opracował belgijezyk; nasz delegat proponuje Kołu, abynapisać do Belgii, a chętnie prześlą nam te dane. Architekt z Bar-celony przedstawił egzemplarz wydawnictwa amerykańskiego,w którym podane są nazwiska wszystkich architektów. Ponieważsą tam niezawodnie pewne omyłki, przeto proponuje p. Gravieraby postarać się o taki egzemplarz dla wprowadzenia poprawek.W tym celu należałoby napisać do Barcelony. Hiszpanie zapropo-nowali, aby ich język uznać za równy francuzkiemu i używać naposiedzeniach; na razie co do zdecydowania tego wstrzymano sięi propozycyę skierowano do prezydyum. P. Armand przedstawiłutworzenie się pierwszego Komitetu Stałego MiędzynarodowegoKongr. Artystycznych, jaki miał miejsce roku zeszłego w Rzymie;omawiano kwestyę słownictwa technicznego. Na posiedzeniu wie-czorowem, nieoficyalnem, potworzyły się kółka, w których oma-wiano wiele spraw najrozmaitszych tematów. P. Gravier zazna-jomił kolegów francuzów z tabelą, opracowaną, przez nasze Kołoa także z warunkami konkursowymi. Rzeczy te podobały się
bardzo i prawdopodobnie służyć będą jako materyały przy opra-cowaniu podobnych prac w Paryżu. Także działalność nasze-go Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości zyskała ich.aprobatę. Na skutek tej dyskusyi, koledzy z Francyi proponu-ją nawiązanie bliższych stosunków znajomości, co możnaby uczynić;przy nadarzającej się okazyi w czasie przejazdu francuzów do Pe-tersburga w r. 1914. Ponieważ p. Gravier wspomniał, że opraco-wujemy materyał do ustawy budowlanej, przeto p. Bornier przy-obiecał, w razie potrzeby, pokazać wszystkie ciekawe rzeczy w Pa-ryżu i dać stosowne objaśnienia.
Wzamian za prozycye stworzenia międzynarodowego wyda-wnictwa, architekt p. Cannizzaro proponuje zamianę wydawnictwi pism architektonicznych ze wszystkiemi stowarzyszeniami archi-tektonicznemi, co się już we Włoszech praktykuje. Objaśnieńudzieli chętnie wspomniany p. Cannizzaro. Za szczegółowy odczytp. Graviera, oraz za trudy poniesione w Paryżu, Koło Architekt,podziękowało serdecznie p. Grayierowi.
Tow. Zachęty Sztuk Pięknych zwróciło się do Koła, propo-nując współudział przy opracowaniu stałego regulaminu konkursówdla stypendystów. Koło wybrało delegacyę, w skład której weszlipp.: Gravier, Heurich oraz jako zastępca p. Lilpop. Odczytano listz podziękowaniem i pokwitowaniem z odbioru rb. 658 jako zasiłkudla szkoły przemysłowo-technicznej.
W odpowiedzi na prośbę Dziennika Kujawskiego o wskaza-nie pomocy w dostarczeniu materyałów do artykułów, mających nacelu zaznajomienie z kwestyą mieszkaniową, Koło poprosiło p. arch.W. Michalskiego, który obiecał sprawą tą zająć się i w tym celu po-rozumiewać się będzie bezpośrednio z redakcyą.
Towarzystwo Architektów Dyplom, w Paryżu nadesłało nam'swój rocznik.
Na wniosek Rady Stów. Techn. Koło uprosiło p. Wróbla, abyzechciał być delegatem Koła na posiedzeniach technicznych piątko-wych i tym sposobem stanowił stały łącznik między Kołem a Po-siedzeniami Technicznemi.
Tej samej Radzie, na zapytanie o wskazanie artysty dla skom-ponowania winiety do adresu, który ma być wręczony p. Rotwan-dowi—polecono podać adres architekta p. Polkowskiego,
Delegatem od Koła do Szkoły techniczno-przemysłowej obra-no, po głosowaniu kartkami, p. W. Junoszę-Piotrowskiego.
Bez udziału gości balotowano na członka Koła p. Bogusław^skiego, który jednogłośnie został przyjęty. W. J-
JA 42 PRZEttLĄD TECHNICZNA. 555
ELEKTROTECHNIKA.Porażenia prądem elektrycznym i środki ochronne.
Podał M. Pożaryski.
Z rozwojem i rozpowszechnieniem urządzeń elektrycz-nych w miastach i na wsi coraz poważniejsze znaczenie ma-ją porażenia prądem elektrycznym i środki ochronne. Trze-ba przyznać, że wypadki śmiertelne są, dosyć rzadkie. Nienależy jednak stąd wnosić, że prąd elektryczny tylko w wy-jątkowych wypadkach może być śmiertelny, raczej przyczy-ną tak wielkiego bezpieczeństwa urządzeń elektrycznych jeststaranne techniczne wykonanie, które od początku oparłosię świadomie na wynikach wszechstronnych prac naukowych,doświadczalnych i teoretycznych.
Ulepszenie urządzeń elektrycznych w kierunku bezpie-czeństwa i układanie przepisów, dotyczących obchodzeniasię z temi urządzeniami jest możliwe tylko na podstawie do-kładnej znajomości działania prądu elektrycznego na orga-nizm ludzki.
W ostatnich czasach sprawą tą, na skutek poleceniarządu, zajmowało się grono poważnych specyalistów w Pary-żu i otrzymało szereg dość ścisłych i miarodaj nych wyników.Na podstawie tych. obszernych, prac i niektórych innych drob-nych przyczynków i danych przedstawię omawianą sprawę.
Materyał w tej dziedzinie do ostatnich czasów był do-syć powierzchowny i skąpy. Najdawniej znane są ludzkościporażenia od pioruna; niestety jednak wiadomości o nichsą bardzo powierzchowne i niepewne. "Wypadki takich po-rażeń zdarzają się zawsze niespodzianie, przerażają bardzootoczenie i wiadomości, otrzymane od świadków, są zwykleniewyraźne, a nieraz bałamutne.
Wypadki porażenia prądem elektrycznym znamy le-piej, ponieważ nieraz zdarzają się one w obecności fachow-ców, pomimo to jednak, jeszcze zamało dokładnie, aby mo-żna było na tych wiadomościach opierać ścisłe rozumowanie.
Poza tem istnieją sprawozdania z przebiegu czynnościi objawów przy traceniu przestępców prądem elektrycznymw Ameryce. Tam jednak stosują prąd o stale wzrastającejsile i orzeczenie ścisłe, kiedy nastąpiła śmierć, jest dość trudne.Wobec tego i z tych. doświadczeń zasięgnąć wiadomości pe-wnych nie można.
Jedyną drogą do otrzymania wyraźnych danych, do-świadczalnych, na których, można byłoby opierać teoretycznei praktyczne wnioski, jest przeprowadzenie prób działania prą-dów różnej siły i różnego rodzaju na organizm zwierzęcy i prą-dów nieszkodliwych., bezpiecznych dla organizmu ludzkiego.
W r. 1903 miałem sposobność przeprowadzić badanianad działaniem prądu na organizm ludzki w następującysposób. Chodziło mi o ustalenie choćby przybliżonej grani-cy siły prądu stałego i zmiennego, przy której prąd jest już niedo zniesienia, i jaki opór przedstawia ciało ludzkie dla prądu.
W tym celu źródło prądu łączyłem z szeregiem lampżarowych i odgałęziałem prąd przez amperomierz do rąk,które mocno trzymały dwa gołe druty. Przenosząc miejscaodgałęzienia, stopniowo podnosiłem napięcie prądu międzyrękami. Napięcie wahało się w granicach od 18 do 140 v.a czasem nawet do 160 v. przy prądzie stałym i od 4 do 50 v.przy prądzie zmiennym.
Doświadczenia przerabiałem na sobie i na towarzyszcemojej pracy. Zestawienie ważniejszych wyników podajęw tablicy:
Prąd stały—ręce suche.
Prąd przepływający przez orga- Wrażenianizm w amperacŁ0,0006—0,0014 Nie odczuwa się żadnego szcze-
gólnego wrażenia.0,0026—0,0034 Tylko wrażenie ciepła w miej-
scu zetknięcia skóry z metalem.0,0044—0,0146 Kłucie na dłoniach i mrowie do
: , ' łokci.
Czas przepływu prądu wynosił kilka sekund.Z powyższych, danych na opór ciała ludzkiego wypada
16 700—9 600 omów.
Prąd stały—ręce mokre v).
Wrażenia
0,0018-0,0034
0,0042-0,0064
Prąd przepływający przez orga-nizm w amperach
0,008-0,0168
Nie odczuwa się żadnego szcze-gólnego wrażenia. *
Tylko wrażenie ciepła w miej-scu zetknięcia skóry z meta-lem.
Kłucie na dłoniach i mrowiedo łokcia.
Z tych doświadczeń na opór ciała ludzkiego wypada: 5500do 7000 omów, co wyraźnie świadczy o tem, że stan po-wierzchni skóry, stykającej się z metalem, ma wpływ bardzoznaczny na opór obwodu, po którym przebiegał prąd w tychdoświadczeniach.
Prąd zmienny o 50 okr. na sekundę—ręce suche.Prąd przepływający przez orga-
nizm w amperacli, wielkość czynna Wrażenia(efektywna)
0,00024-0,00075
0,00147—0,001620,00248—0,00300
Nie odczuwa się żadnego szcze-gólnego wrażenia.
Wrażenie mrowia na dłoniach.Mrowie coraz silniejsze, wresz-
cie dochodzi do łokcia i sta-je się nieznośnem.
Z tych wszystkich moich, doświadczeń, wyraźnie widać,że, przy tej samej sile prądu, prąd zmienny jest bardziejnieznośny od stałego i podobne wrażenia otrzymujemyprzy prądzie zmiennym cztery razy słabszym od stałego. Po-dane w tablicach najwyższe siły prądów ustalają granice, po-za któremi prądy stają się niebezpiecznymi dla życia.
Doświadczenia paryskie, przeprowadzone w r. 1909i 1910, były wykonane na psach 2). Psa umieszczano nastole izolowanym (rys. 1) i przepuszczano prąd w najrozmait-szy sposób. Próby przeprowadzano z psami znieczulonymichloralem i z psami w stanie normalnym. Szczegóły obwo-du przy prądzie zmiennym, wskazane są na rys. 2.
Psy znieczulone chloralem zaopatrywano w dwie rurkijedną, rozgałęzioną na dwie, wprowadzono do tchawicy i dru-gą do naczynia krwionośnego. Pierwsza rurka miała jednorozgałęzienie otwarte a drugie połączone z manometrem, za-pisującym prężność wdychanego powietrza na powierzchniobracającego się walca (rys. 1). Druga rurka, prowadzącaz naczynia krwionośnego, była połączona z manometremrtęciowym, zaopatrzonym w odpowiedni pływak, zapomocąktórego odbywało się na tym samym walcu zapisywanie ciś-nienia krwi, a więc działania serca.
Poza tem na powierzchni walca zapomocą sztyfcika,wprawianego automatycznie w ruch elektromagnesem, noto-wano czas przepływu prądu, urządzając układ połączeńelektrycznych w ten sposób, aby w chwili zamknięcia lubprzerwy prądu, przepływającego przez psa, współcześnie za-mykał się i przerywał prąd w powyższym elektromagnesie.
Z psami wykonano 44 doświadczenia; wyniki bardziejcharakterystyczne przytaczam.
') Zmoczone wodą wodociągową.2) Por. Bnllebin de la Societe internafcionale des electriciens
8, r. 1911.
PRZEGLĄD TECHNICZNY. 1912
PrzedewszYstkiem przeprowadzono badania z prądem Następnie dla zbadania działania prądu elektrycznegoPrzedewszystkiem przeprowda d o r . r o w a dzono na nerwy, a szczególnie na mózg, przepuszczano prąd przeznym o 50 okresach na sekundę. 1 ^ ° ^ ™ ^ ł i U s c z a f ą c elektrody na podbródku i na cziibku
X
B5G
^S^Ul^^^^^U^^^^ Sowę, umieszczać elektrody na "podbródku i na czubku
przy 42 v siła prądu wynosiła ^ ^ ^ ^ ^ . S t o s o w a n o prąd przy napięciu około 1090 y, regulującw ciągu 50 sekund. Skutk * $ ^ ^ ^ ^ ^ S j e g 0 siłę oporem dodatkowymf siła prądu wynosiła od 0,098
Z fkravwa u eóry), oddech zaś jest przy- do 0,047 amp., a czas przepuszczania prądu kilkadziesiąt sek.Po przerwaniu Po przerwaniu prądu zwierzę zawsze wracało do stanu nor-
^Ś!^^SSS^MS^1X)X^ T * * oślich dośwMcn n.le*y,nosić, m pr,dTpoo^tL i y t gwaTow?y i "Sw»<* tylko atopiiowo «r,c. zabójczy dl, serca me aabija nerwów; najwysej, gdy ] M tdo stanu normalnego. Gdy następnie napięcie podniesionodo 100 v. i prąd wzrósł do 0,145 amp., to po upływie 35 sek.został wstrzymany oddech, a po przepuszczeniu po raz drugitakiego samego prądu w.ciągu 12-u.sek., wstrzymane zostałoi serce. , .
Przy trochę wyższych napięciach i silniejszych prądacnobjawy są podobne. Na rys. 4 widzimy wykresy, otrzymanena ruchomym walcu przy działaniu na psa wagi 14 kg prą-du doprowadzonego przez przednią prawą łapę i tylną prawą,przy napięciu 1080—1140 v. i sile prądu 1,5—2 amp. w ciągu18 sek. Po zamknięciu prądu działanie serca i oddech odra-zu ustają, po przerwaniu prądu, jak widzimy z linii górnej,serce nie wraca do życia. Linia oddechu ma kilka wysko-ków, świadczących o kilku pośmiertnych westchnieniach.Pomimo szybkiej śmierci, spalenizny jednak w miejscachzetknięcia metalu ze skórą niema.. Masaż serca i sztucznyoddech nie ożywiły zwierzęcia.
Bardzo charakterystyczne doświadczenie wykonanoz psem znieczulonym wagi 10,8 kg, Prąd do psa był dopro-wadzony przez przednią lewą i tylną lewą łapę. Napięciewynosiło od 4600 do 2700 v., prąd około 7amp._w ciągu3 sek.; doświadczenie powtarzano pięć razy, w miejscach ze-tknięcia przewodników ze skórą potworzyły się głębokie ra-ny, jednak po przerwaniu prądu oddech i działalność serca
Rys/; 2.
bardzo silny, zatrzymuje oddech. Poza tem badano równieżwpływ częstości zmian prądu na jego działanie fizyologiczne.Przy prądach w granicach od 12 do 75 okresów na sekundę,skutki są zawsze jednakowe. Oczywiście zupełnie inaczejprzedstawia się sprawa fizyologicznego działania prądówo bardzo znacznej częstości (miliony na sekundę); takie prą-
ków.Gdy jednak przez tego samego psa przepuszczono na-
stępnie prąd siły 0,45 amp. w ciągu 19 sek., to nastąpiłaśmierć z powodu zatrzymania serca.
W celu przekonania się, czy napięcie prądu -"stosowa-nego nie odgrywa jakiejkolwiek roli, przerobiono* specyal-ne doświadczenie z psem wagi 19 kg, przepuszczając prądprzez łapę przednią prawą i tylną prawą od napięcia
Rys. 1.
4400 v. przez opór dodatkowy 74 500 omów. Siła prą-du wynosiła w tych warunkach 0,059 amp., prąd prze-biegał" w ciągu 65 sekund i pomimo to dopiero powtór-ne włączenie prądu na 49 sek. pozbawiło psa życia; w in-nym wypadku prąd przy napięciu 4450 v. przepuszcza-no przez psa wagi 11 kg w ten sposób, że siła prądu wynosi-ła również 0,069 amp.; pomimo to, że prąd przepływał całąminutę, po przerwaniu prądu pies prędko wrócił do stanunormalnego.
uczucia. Przyczynę tej własności rzeczonych prądów należywidzieć, jak dziś przypuszczamy, w tem, że działania fizyo-logiczne prądów przeciwnych kierunków znoszą się, i że prą-dy bardzo krótkotrwałe nie są w stanie wywołać wyraźnychwrażeń.
Zestawiając wyniki doświadczeń, przeprowadzonychw Paryżu nad psami uśpionymi i normalnymi, możemy ozna-czyć dosyć ściśle wielkość prądów, wywołujących na psach
pewien określony skutek fizyologiczny.Prądy od 0,035 do 0,075 amp. na serce wprost
nie działają, zatrzymują tylko oddech. Prądy od 0,075amp. do 5,5 amp. przy działaniu w ciągu 1 do 5 se-kund zatrzymują serce, wprawiając je w stan drganiawłóknikowego. Prądy zaś silne powyżej 5,5 amp., przydziałaniu nawet w ciągu kilku sekund, nie zatrzymująserca, wywołując tylko spaleniznę w miejscach zetknię-cia się skóry z przewodnikami.
W Paryżu badano również działanie fizyologicz-ne prądu stałego na psy. Z wielu doświadczeń prze-konano się, że jakościowo działanie prądu stałego jestpodobne do działania prądu zmiennego, ale prąd stałyśmiertelny jest znacznie większy. Przy 0,338 amp.jeszcze czasem życie wraca, a przy 0,339 amp. działaniejest zwykle śmiertelne. Porównywając ten prąd z od-powiednią siłą prądu zmiennego, wypada, że wielkośćjego jest czterokrotna.
Inne jednak doświadczenia stwierdziły własnośćprądu stałego, która jest bardzo niebezpieczna; mia-nowicie prąd stały, wywołując zjawisko elektrolizy *)w mięśniach, czasem obezwładnia mięśnie raz na zaw-sze; zabiegi lecznicze, mogące usunąć tę bezwładność,,nie są znane.
Dr. Weiss robił ciekawe doświadczenia zżabą(rys.5)-Zapomocą przełącznika MON kondensator C ładuje się i wy-ładowuje. Źródłem prądu' jest ogniwo P. Przez no-gę A żaby przepływają prądy ładujące i wyładowujące,a przez nogę B tylko ładujące. Po przejściu znacznej ilościwyładowań przez żabę w powyższym przyrządzie, żaba, wpu-
') Elektroliza wydziela tu produkty rozkładu nietylko na elek-trodach, ale i w tkance, ponieważ na drodze prądu są. przegrody prze-wodzące—nie elektrolity, t
iNa 42. P&ZEGLĄD TECHNICZNY. 557
szczona do akwaryum, bardzo prędko zupełnie normalniewłada nogą A, noga zaś B pozostaje na zawsze bezwładną.
Dla zoryentowania się w niebezpieczeństwie, jakie mo-że grozić ludziom, gdy stykają się z przewodnikami urzą-dzeń elektrycznych, pierwszorzędne znaczenie ma zbadanieoporu ciała ludzkiego w rozmaitych warunkach, ponie-waż tylko znając ten opór, można przewidzieć, jaki prądprzepłynie w pewnych określonych warunkach przez czło-wieka.
Badania paryskie wykazały, że opór ten zniniejsza sięprzy powiększaniu siły prądu Jub czasu jego działania.
pięciu 110 v. Robotnik, pracujący w kotle, gdy ujął w rękęoprawkę lampki, został zabity prądem przy napięciu 110 v.Robotnik, znajdujący się na słupie drewnianym, dotknął sięprzewodników prądu trójfazowego pod napięciem 190 v. i zo-stał porażony prądem śmiertelnie.
Większa liczba wypadków zdarza się od dotknięciajednego bieguna; wtedy oczywiście obwód zamyka się przezopór izolacyi drugiego bieguna, a przy prądzie zmiennymrównież przez jego pojemność. W sieciach znacznie rozgałę-
Rys. 3.
Od rodzaju prądu opór nie zależy; dla prądów stałychi zmiennych ciało ma ten sam opór. Najmniejszy opór, jakimoże się zdarzyć pomiędzy rękami przy zanurzeniu do wo-dy, wynosi od 1200 do 1500 omów.
Według doświadczeń, wykonywanych systematycznie odkilku lat przez uczniów w szkole technicznej H. Wawelbergai S. Rotwanda, opór pomiędzy rękami suchemi (względnie)wynosi — od 3000 do 30000 omów, pomiędzy rękami mo-kremi od 1200 do 8000 omów, od ręki do nogi—od 3600 do16 000 omów.
, Z tych danych wynika, że w wyjątkowych wypad-kach może się zdarzyć opór ciała ludzkiego, okrągło licząc,1000 omów. Obliczmy, jakie napięcie prądu będzie potrzebne,aby prąd, płynący przez ciało ludzkie, pod tem napięciem wy-wołał rozmaite skutki poprzednio omówione. .
Prąd zmienny.Gdy napięcie będzie 35 v., to prąd wypadnie 0,035 amp.;
prąd ten.u psów wstrzymuje oddech. Gt-dy napięcie będzie75 v., to prąd wypadnie 0,075 amp.; prąd taki zatrzymuje ser-ce. G-dy napięcie będzie wyższe od 5500 v., to chwilowy prądmoże wywołać tylko poranienie.
Prąd stały.Gdy napięcie wyniesie 339 v., to prąd psy zabija.Korzystając z wyników moich doświadczeń, możemy po-
wiedzieć, że prąd zmienny, przepływający przez ciało ludzkiew wyjątkowo niekorzystnych warunkach, już przy trzech wol-tach jest nie do zniesienia, natomiast prąd stały jest równieżnie do zniesienia dopiero wtedy, gdy napięcie wynosi 15 v.
Z tych danych należy wyprowadzić wniosek, że prądyelektryczne wszystkich napięć, stosowanych przy oświetle-niu lub przenoszeniu siły, są niebezpieczne i w wyjątkowoniekorzystnych warunkach, zwłaszcza gdy prąd jest zmienny,Eiogą wywołać. śmierć. Oto kilka wypadków charakte-rystycznych z praktyki elektrotechnicznej:
Kucharz został zabity prądem o napięciu 110 v., gdyjedną ręką otwierał kran wodociągowy a drugą ujął opraw-kę lampki elektrycznej, którą chciał przysunąć, aby sobie po-świecić. Osoba, .kąpiąca się w wannie, która schwyciła lamp-kę za oprawę, została porażona śmiertelnie prądem przy na-
Rys. 4.
zionychjopór izolacyi jest zawsze niewielki, a pojemność du-ża; opór pojemności dla prądu zmiennego, jak wiadomo, jestodwrotnie proporcyonalny do jej wielkości.
Dla zoryentowania się w ilości wypadków porażeniaprądem elektrycznym, podaję trochę danych statystycznych:
W Prusach w r. 1904 było 14 wypadków, w r. 1905—21wypadków, z nich 15 śmiertelnych. W Austryi wr. 1907 było65 wypadków, z nich 11—śmiertelnych, 8 wypadków od prą-
M 0'
A
Rys. 5.
du poniżej 1000 v. W Szwajcaryi w latach 1904, 5 i 6-tymzanotowano zaledwie 34 wypadki, z nich 19 z prądem ponad1000 v. We Erancyi w r. 1907 było wypadków śmiertelnych28, w r. 1908—26, w r. 1909—33. Wypadków, które byłyprzyczyną niedołęstwa na całe życie, w r. 1907—15, w r.1908—4, w r. 1909—14, Czasową zaś niezdolność do pracyz powodu porażenia prądem zanotowano w r. 1907 w 518-tuwypadkach, w r. 1908 w 714 i w r. 1909 w 714.
Środki ochronne dla zabezpieczenia od nieszczęśliwychwypadków z prądem są dwojakiego rodzaju: jedne z nich obję-te są rozmaitymi przepisami technicznymi, dotyczącymi wy-konania urządzeń i, o ile są ściśle przestrzegane, dają gwaran-cyę bezpiecznej obsługi urządzeń elektrycznych; drugie sta-nowią rozmaite sposoby zabezpieczania osób pracującychprzy urządzeniach elektrycznych. Te ostatnie zabezpieczeniazwykle stosują się jako odosobnienia, od ziemi, lub też przy-krycia izolujące, wkładane na rozmaite części ciała.
W sprawie odosobnień od ziemi pamiętać należy, że
PRZEGLĄD TECHNICZNA. 1812
odosobnienia te mogą tylko dla niezbyt wysokichnapięć sta-nowić pewną ochronę. Z doświadczeń, wykonanych wPary-ryżu jednocześnie z wyżej opisanemi, wypada, że opór do-brych, pomostów izolujących wynosi około miliona omów,złych, około 10 000omów. Pojemność człowieka, stojącego naszybie szklanej grubości 3,5 mm, jest taka, że opór pojemno-ściowy dla prądu zmiennego o 50 okresach na sekundę wyno-si około czterech, milionów omów, a dla człowieka, stojącegona desce drewnianej, opartej na czterech izolatorach^ którychwysokość jest 10 cm, opór ten wynosi około sześciu milio-nów omów.
Są to wszystko wielkości tego rzędu, że przy napięciachkilkudziesięciu tysięcy woltów prąd może się stać niebez-piecznym. Poza tem należy wspomnieć, że istnieje propo-
zycya stosowania osłon przewodzących, tkanych z cienkichdrucików miedzianych. Z takich tkanin wyrabiają się całe-ubrania, zakrywające człowieka od stóp do głowy. Przewo-dząca tkanina tego ubrania stanowi w razie przejścia prą-du bocznik o bardzo małym oporze.
Zastanawiając się jednak nad praktyczną stroną stoso-wania rozmaitych izolujących i przewodzących osłon do ciałaludzkiego, łatwo dojść do wniosku, że z lepszym skutkiem za-stąpić je może uwaga przy wykonywaniu różnych czynności,związanych z budową lub obsługą urządzeń elektrycznych,tem bardziej, że wogóle czynności te muszą być zawsze wy-konywane bardzo uważnie i z zastanowieniem, jeżeli mamyuniknąć błędów.
D R O B N E W I A D O M O Ś C I .
Nowa przekładnia elektryczna. Sprawa regulowania prędko-ści odgrywa w ostatnich czasach ważną rolę w elektrotechnice,a szczególnie w technice prądu zmiennego, niema bowiem silnikaprądu zmiennego, któryby zezwalał na regulowanie prędkości stop-niowe i oszczędne przy dowolnym momencie obrotowym.
A ponieważ silniki prądu stałego daje się regulować dalekodogodniej, więc dotąd zmuszeni byliśmy uciekać się do kłopotliwegoi kosztownego przetwarzania prądu.
przetwornicy i zdolna jest przenieść energię 60 k. m. przy 1800 obro-tach obu wirników; sprawność wynosi w tym wypadku 94°/0.
Autor projektu wykonał ten model i przerobił na nim szeregdoświadczeń, które w zupełności poparły wyniki obliczeń, stratytylko z powodu tarcia rtęci okazały się 5,5 razy większe, niż je obliczo-no; fakt ten wynalazca przypisuje niedokładnemu wykonaniu modelu.
Rys. 1.
'•''.'• Niedawno wynaleziono i opatentowano przekładnię elektrycz-ną; za.pomoca_ której można stałą liczbę obrotów silnika przekształcaćprzy każdym momencie kręcącym w dowolnem stopniowaniu na każ-dą-1 inna, od' spoczynku do pewnej największej prędkości.
Na rys. 1, 2 i 3 widzimy model przekładni, wykonany w ce-lu dokonania doświadczeń próbnych.
Z rys. 3 łatwo spostrzedz, że jest to niejako połączenie prąd-nicy 1 z silnikiem TI z odrębnymi wirnikami i jednym stójnikiem,w którym umieszczone są zwoje wzbudzające. Wzbudzanie oparte
jest na układzie tak zwanym jednobiegdnowym. Prąd indukowanyprzebiega przez oba -wirniki' i stójnik po linii, nakreślonej dłuższe-mi kreskami. W celu połączenia elektrycznego wirników ze stójni-kiem, przestrzeń między nimi wypełniona jest rtęcią. Napięcie wzbu-dzone jest bardzo małe, ale ponieważ obwód prądu posiada bardzomały opór, prąd, powstający w nich, dosięgać może od 50 000 do 100 000amperów; przekładnia więc może przenosić znaczną ilość energii me-chanicznej;,
Regulacya odbywa się przez zmianę siły prądu wzbudzającegoczęści I "lub I I , o ile zaś zmienimy kierunek prądu w którejkolwiekcewce wzbudzającej, uzyskamy zmianę kierunku obrotu.
Jak widzimy, mamy ta do czynienia z uproszczonym syste-mem Ward-Leonarda; system regulacyi jest tu ten1 sam, grupa ma-szyn zaś jest o wiele prostsza i tańsza. Według obliczeń wynalazcyprzekładnia o wymiarach według rys. 3 waży 115 kg, 5—1Ó°/O wagi
Rys. 3.
"Wynalazca jest zdania, że o ileby powierzchnia cylindrycznawirników była ściśle współśrodkowa z powierzchnią stójnika i o ile-by szczelina między wirnikami i stójnikiem nie wynosiła więcej niż0,6 mm, to mielibyśmy do czynienia tylko z tarciem, jakie powstajemiędzy 2-ma równoległemi powierzchniami. Przy doświadczeniach z po-wodu niedokładnego wykonania w rtęci powstawały wiry, które zwięk-szyły straty. Grzanie się przekładni jest dosyć znaczne, więc wy-nalazca nosi się z myślą zastosowania rtęci jako cieczy ochładzającej.
W sprawie ratowania porażonych prądem elektrycznym. Sto-warzyszenie Niemieckich Elektrotechników wystosowało w grudniur. 19il na ręce ministra handlu i przemysłu podanie, w któremwskazuje na omyłki, jakie się zdarzają przy ratowaniu porażeń prą-dem, i prosi o przedsięwzięcie kroków, w celu usunięcia powstają-cych stąd nadużyć.
Podanie to przytaczamy dosłownie:„W ostatnich latach poczyniono spostrzeżenia, iż przy ratowa-
niu porażonych prądem postępowano nieumiejętnie. Omyłki popeł-niali nietylko laicy, ale i doktorzy. Nieumiejętność postępowania daLsię określić w następujących punktach:
1) .Ratowanie rozpoczyna się zwykle zbyt późno, naprzykład,w kopalniach, gdzie porażonego zamiast celowo ratować, starają,się uprzednio wywieźć na powierzchnię ziemi. Z tego powodu, zda-rzają, się wypadki zaduszenia. Błąd popełniają często doktorzy, któ-rzy każą wywozić porażonego, ażeby sobie zaoszczędzić trudu, lubteż by módz przenieść chorego do pomieszczenia opatrunkowego. Ta-kież wypadki zdarzają się w fabrykach i w elektrowniach.
2) Próby przyprowadzania porażonych do przytomności by-wają stosowane niedostatecznie długo. Zdarza się, iż lekarz każeprzerywać akcyę ratunkową, sądząc, iż porażony umarł. W prakty-ce jednakże zdarzały się wypadki, iż przyprowadzano do przytomnościdopiero po kilkugodzinnych zabiegach ratunkowych. Naprzykładw Hanowerze na placu Waterloo zdołano przyprowadzić do przytom-ności dwóch żołnierzy, porażonych od pioruna: jednego po dwóchgodzinach, drugiego aż po czterech.
3) Przepisy ratunkowe nie są dostatecznie znane; zdarza się,,,że ich niema tam, gdzie być powinny. Byłoby więc pożądane, byrząd wydał rozkaz wywieszania przepisów ratunkowych w miejscachodpowiednich.
Ponieważ uważamy za rzecz celową usunięcie powyższychomyłek w praktyce ratunkowej, prosimy przeto Waszą Bkscelencyęo wydanie stosownych poleceń właściwym instytucyom, któreby przy-1
czyniły się do usunięcia istniejącego zła".W końcu listu Stowarzyszenie prosi ministra, aby polecił Urzę;
dowi Zdrowia Publicznego dokonać doświadczeń nad przyrządamiratunkowymi z tlenem.
42. PRZEGLĄD TECHNICZNY. 559
Należy również dodaó, iż minister w odpowiedzi na to poda-nie przesłał stosowne rozporządzenie do prezydenta policyi, do dy-rekcyi zarządu hut i kopalni oraz innych instytucyi.
Wskaźnik synchronizmu systemu Jlcsaga. Firma Voigt &Haeffner zbudowała wskaźnik synchronizmu systemu Besaga. Wyż-szość tego wskaźnika nad innymi polega na tem, że maszynistaz lampek sygnalizacyjnych przy każdej maszynie widzi, czy blizko
Rys. 1,1
jest punktu':'synchronizmu, i wie, czy ma zmniejszać, czy zwiększaćobroty. Rys. 1 i 2 wskazują schemat przyłączenia do sieci i układpołączeń wewnętrznych wskaźnika. Przy każdej maszynie znajdująsię 2 lampki: zielona i czerwona. Zapalanie się i gaśniecie jednejz tych lampek oznacza zbyt szybki bieg maszyny, drugiej zaś zbytwolny. W blizkości punktu synchronicznego zapalanie się i gaśniecie
Zapalanie się lampek fazowych
światło zielone
Rys. 2.
odbywa się powoli. Na magnesach T i Z (rys, 1) widzimy dwojakie-go rodzaju zwoje: jedne b' i a włączone bezpośrednio na jedną fazęmaszyny lub sieci, drugie Mes'—w szereg z dławnikiem. W obu zwo-jach więc każdego magnesu płyną prądy przesunięte w fazie. Tegorodzaju połączenie wywołuje wyżej opisane działanie przyrządu. Narys. 2 wskazano, jak lampki stopniowo zapalają się i gasną.
Przyrządy do badania minerałów pod względem ich czułościw przyjmowaniu fal elektrycznych. Dr. ii. Seibt wybudował 2 pro-wizoryczne stacye do wysyłania i przyjmowania fal elektrycznych,w celu przeprowadzenia studyów nad właściwościami fal elektrycz-nych, oraz w celu badania minerałów, które jako wykrywacze
(detektory) w telegrafii bez drutu służą do zamiany drgań*eiektrycz-nych, wywołanych na stacyi przyjmującej przez fale, na impulsyjednokierunkowe, które może wyczuć telefon. Rysunek przedstawiastacyę odbiorczą, na której widać z boku z prawej strony zacisk,przytrzymujący kryształ minerału, i śrubkę kontaktową.
Nowy sposób zakładania przewodników napowietrznych. Za-kładanie przewodników napowietrznych na słupach lub konsolachprzedstawia wiele niedogodności w wykonaniu techriieznem. W ma-fych miasteczkach, a o nie głównie tu idzie, chodniki bywajączęsto takie wązkie, że przy ustawianiu słupów napotyka się dużo
trudności; zawieszanie zaś przewodników na konsolach jest prawie żeniewykonalne, domy bowiem nie posiadają stałej linii regulacyjneji okna od ulicy nie zawsze leżą na, jednym poziomie.
Rys. 1.
Powyższe trudności i względy estetyczne naprowadziły E. Siich-tingera, dyrektora elektrowni w Bremie, na myśl zakładania przewod-ników napowietrznych na linkach poprzecznych, umocowanych na
Rys. 2.
domach. Na rys. 1 2 widzimy izolator do umocowania przewodni-ków do linki "wraz z zaciskiem dla przewodnika oraz połączenie ta-kich czterech izolatorów za pomocą linki stalowej. Przewodniki,
Rys. 3.
wprowadzające prąd do domów, umieszczane są wpoprzek ulicy, wy-żej od przewodników głównych; połączenie z tymi ostatnimi doko-nywa się zapomocą linek pionowych (rys. 3).
Izolatory r. drzewa. Firma „MinerallacElectric Co." w Chicago wyrabia izolatory, którewraz z trzonem zrobione są z drzewa przesycone-go, twardego, np. klonu. Na rys. widzimy takiizolator. Tego rodzaju izolatory są w nżycin od8 lat na liniach wysokiego napięcia od 4.000 do12000 v. i dotychczas nie utraciły właściwościizolacyjnej, nie kruszą się również i nie pękają.Najgłówniejszą ich zaletą jest to, że się nie tłuką,jak porcelana, i dzięki temu dają się łatwiej prze-wozić, posiadają również, podobno, w dużym stop-niu właściwości izolacyjne.
Mikrofon Egner-Holmstroma dla prądów sil-nycli. K. Egnerowi i G-. Holmstromowi zawdzię-czamy mikrofon dla prądów silnych, który używasię w telefonii bez drutu, oraz w zwykłej telefonii nadaleką odległość. Na rys. 1 widzimy model pierwotny z roko. 1909,przy pomocy którego w czerwcu r. 1909 udało się połączyć telefonicz-nie Paryż z Sundsvallem (2850 hm). Mikrofon ten posiada elektrody
na, przyczem napięcie zwiększanostopniowo kilka razy, z dosyć dłu-giemi przerwami. Tego rodzaju kon-strukcya okazała się bardzo celo-wą: drgania były jednoczesne i je-dnakowej wielkości na całej, stosun-kowo dużej, powierzchni elektrod.
W celu regulowania napię-cia i prądu, jaki mikrofon zużywa,a więc i mocy jego działania, wy-nalazcy zastosowali kilka elektrod
Rys. 2.
małych, które, stosownie do potrzeby, można łączyć równolegle lubw szereg. Na rys. 2 widzimy taki mikrofon firmy „Ericsson & Co."w Sztokholmie, zbudowany według pomysłu Egnera i Holmstroma.Kilka przyrządów tej konstrukcyi pracowało od połowy roku 1910.w Szwecyi w państwowej sieci telefonicznej w celach próbnych, a odroku 1911 oddano je na użytek publiczny w granicach Szwecyi.Opłata za przyrząd wynosi około rb. 25 jednorazowo, oraz około rb. 50Tocznie stale.
Nowy sposób zlutowywania przewodników. K. Egner wymy-ślił bardzo łatwy sposób łączenia zapomocą lutowania przewodników
Rys. 1.
miedzianych. Sposób ten polega na tem, że oba końce przewodni-ków, starannie oczyszczone i pokryte materyałem odtleniającym, kła-dziemy w rurkę miedzianą z otworami, którą owijamy cienką blasz-
Pewność oiągłości ruc!i u instalacyi elektrycznych. W „G-la-sers Annalen" Jte 82B, str. 219, r. 1911, S. Frenkiel ogłasza da-ne, jakie zebrał, tyczące się pewności instalacyi elektrycznych nadworcach kolei. Dane były zebrane z 47-iu dworców w r. 190759-iu w r. 1908 i 64-ch w f. 1909. 10 dworców posiadało własneelektrownie, pozostałe zaś czerpały prąd z miejskich lub prywatnychelektrowni. Na wszystkich tych dworcach w przeciągu wyżej wska-zanego czasu zdarzyły się tylko 44 wypadki uszkodzeń instalacyi.Przerwa w oświetleniu nie wynosiła nigdy więcej niż 24 godziny^w jedenastu wypadkach mniej niż pół godziny, w większości zaś naczas krótki. W 43 instalacyach nie było zupełnie przerwy w oświe-tleniu, w 14-u zdarzały się jednorazowe przerwy, w żadnej zaś in-stalacyi nie było więcej niż 5 przerw. Z tych danych wynika rów-nież, że z biegiem lat istnienia instalacyi ilość przerw zmniejszała się.Większość uszkodzeń instalaeyi powstawała z powodu burzy lubniepogody.
Przyrząd do wykazywaniu i regulowania zawartości wilgociW powietrzu. Opis powyższego przyrządu pomysłu St. W. Crameraz Karoliny podajemy za „Elektrotechniseher Anzeiger". Składa sięon z psychrometru, którego obydwa termometry zaopatrzone są w elek-tryczne urządzenia sygnalizujące. Dwa te ob-wody elektryczne stanowią, boki mostku Whea't-stona. Zapomocą trzeciego lub czwartego obwo-du można gałwanometr lub przenośnik elek-tryczny, wywołujący działanie przyrządów re-gulujących wilgoć, ustawić na pewien ozna-czony stosunek wysokości termometrów, a więcna normalną zawartość wody w powietrzu, tak,że najmniejsze odchylenie się od stanu nor-malnego jest niezwłocznie sygnalizowane lubteż wprawia się w ruch regulator wilgoci.
Rysunek przedstawia całe urządzenie.Do mierzenia wilgoci służy psychrometr Augu-stusa z termometrem suchym 1 i termometrem2, którego kulka .jest stale zwilżana zapomocąkawałka muślinu 2l, którego koniec pogrążo-ny jest w naczyniu z wodą H. Słupki rtęcioznaczone są 3 i 4; druciki 5 i 6 są wtopio-ne w rurki termometrów {'wychodzą w ich gór-nej części w punktach 8 i 9, a w dolnej w punk-tach 10 i 11. M, P, Q i N—oznaczają zaciski,przytwierdzające druty do deseczki 12, naktórej mieszczą się termometry. Termometr J)z suchą kulką stanowi jeden bok, termometr Bz kulką wilgotną—drngi bok mostku, pozostałe zaś dwa boki stanowią,opory C i A. W jednej przekątnej znajduje się źródło prądu 13, w dru-giej—galwanoinetr, ewentualnie relais I. Opory dobierają się tak, żeprzy normalnej wysokości obydwóch termometrów układ mostku jestw równowadze, a więc w I niema prądu.. Z chwilą jednak, gdyw jednym z termometrów słup rtęci podniesie się lub opadnie bez.równoczesnej odpowiedniej zmiany w wysokości drugiego termome-tru, równowaga elektryczna zostaje naruszona, a przez galwanometrlub przenośnik przechodzi prąd, wywołujący, zależnie od okoliczno-ści, zamknięcie lub przerwanie prądu w przyrządzie regulującymstopień wilgoci. S. Z.
Zastosowanie elektryczności w gospodarstwie rolnem- W szwaj-carskim kantonie Waadt nawet najmniejsze gminy zaopatrywane sąw energię,elektryczną z elektrowni nnd jeziorem Joux i rzeką Orbe,.która rozporządza siłą 12000—15000 k. m.
Pierwotne napięcie otrzymywanego prądu zmiennego wynosi18500 woltów przy 50 okresach. Istnieją dwie sieci: dla światła—prądjednofazowy i dla silników—trójfazowy. Przeszło 40 gmin posiadamłocarnie z napędem elektrycznym, stanowiące własność gminną.
Zapotrzebowanie energii elektrycznej jest następujące:Młocarnie:
Rys. 2.
ką cynową i ochronną blachą aluminiową. Wszystko wchodzi w rur-Jcę7 wykonaną z materyału zapalnego. Ciepło, wydzielające się przyspalaniu się owego materyału, roztapia cynę. Rys. 1 wskazuje spo-
Rys. 3.
sób łączenia przewodników, używanych na zewnątrz i Tys. 2 we-wnątrz budynków. Na rys. 3 widzimy płytkę do lutowania z pali-wem i bez paliwa.
długość bębna
1,8 m1,7 m
wydajność zużycie energiikg n"a godzinę angiel. maszyny niem. maszyny
6 5 0 - 800 12 k. m. 8 k. m.1350-1500 24 „ 18 „
Przy równoczesnym napędzie maszyny do przetrząsania słomylub plewy—o 1 k. m. więcej.
Przy napędzie elewatora dla plewy — o 1 k. na. więcej,n „ prasy do plewy — o 3—5 k. m. więcej.
{El. & MascHnenbau. 14/V 1911).Jak otrzymać giętki wolfram? Firma British Thomson Hou- .
ston Co. opatentowała niedawno sposób fabrykacyi giętkich nitekwolframowych dla żarówek, który zasadniczo jest następujący: sprosz-kowany wolfram, zawierający parę setnych procentu węgła, mieszasię z bizmutem i amalgamatem kadmu, otrzymaną w ten sposób pastęprzeciska się przez 1 mm sitko i tnie na kawałki 90 cm długości. Ka-wałki te po uprzedniem wyżarzeniu w próżni nagrzewa się zapomo-cą prądu elektrycznego najprzód w atmosferze wodoru, następnie-wodoru z azotem, do temperatury blizkiej punktu topienia się wol-framu, poczem po stopniowem ochłodzeniu w ciągu kilku godzin,otrzymuje się giętką nitkę wolframową.' ' . , ' * , ' • ' , i
• Wydawca Feliks Kuolinrzowski. Redaktor odp. Stanisław Manduk.Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiegó, Włodzimierską M 3 (Gmach Stowarzyszenia Techników).
42 PltZE&LĄD TECHNICZNY.
KONECZNY i PODGÓRSKI I N Ż Y N I E R O W I E
i9 BIURO ELEKTROTECHNICZNEWarszawa, ul. Żórawia 34, telefon 315-33.
Adres telegraficzny: KONEPO WflKSZflWA.
Rachunek przekazowy: dział M. K. w Banku Handlowym w Warszawie.
Wagroda Pierwsza i Medal Złoty na WystawieMiędzynarodowej w Brukseli 1910 r.
„COMPAG-r.cecłiy:
Wolnobieżne.Łatwe w obslndze.Nadają się do rolnictwa i przemysłu.Specyalnie wyregulowane do elek-
• trycznośoi.Zapłonnik elektryczny magneto Boscha
Przeszło 1000 w użyciu.Gwarancya dwuletnia.
BUDOWA CENTRALI ELEKTRYCZNYCH.Dostawa wszelkich artykułów elektrotechnicznych pierwszo-
rzędnych fabryk belgijskich.Kosztorysy i cenniki na żądanie bezpłatnie.
413
Zakłady Cegielniane i Fabryka Dachówek
„BOGUMIŁ SCHNEIDER"w Jelonkach pod Warszawą — telefon JSTs 5124.
Biuro Zarządu: Warszawa, Chłodna J\Ts 32, telefon 997.Zakłady wyrabiają: ulepszaną dachówkę elobioną i kar-
piówkę w gatunkach wyborowych, odporną na wszelkie wpływy atmosfe-ryczne i działanie kwasów, cegły oblicowe, w różnych profilach i kolo-rach, cegły potadekotce, dęte, koiikinowe> maaaynowe i zwy-czajne.
Wtakladfjf wykonywają krycie dachów w przedsiębiorstwie własnem.Katalogi, cenniki i próby wysyła się na żądanie gratis i franco.
egzystują oó r. 12$$.
KKK -Turbo^Dmuchawy,Kompresory iWentylatory.
Najwyższa sprawność, największe bezpieczeństwo ruchti,najmniejsze zużycie siły.
fcKUHNLE, KOPP & KAUSGH,
Frąnkenthal (Pf altf) - BawarjaT
OOLDBERO.Przedstawiciel naKrólestwo Polskie
Warszawa, ni. Chmielna 57. Telefon 157-05.452
970 JPBZBG-LĄD TECHNICZNY. 1'? października 1912,
udoskonalonej budowy
„Motory Perkun"do ropy* nzHy i spirytusu.
JMajtańsze źródło siły mechanicznej. Dproszczona i trwała konstrukcya. Wielka równośći cichość biegu. ISTa "Wystawie w Częstochowie odznaczone złotym medalem:
„za znakomite wykonanie i postępy w budowie",oraz na Międzynarodowej Wystawie Motorów w r. 1910 w Petersburgu odznaczone najwyższąnagrodą od Ministervum .Finansów wielkim medalem złotym:„za dobrze obmyśloną kcnsfrukcyę., za znakomite wykonanie i nadzwyczajekonomiczne cziaJanie wystswiorego motoru, jak również za znaczną
wytwórczość fabryki".Przeszło 3000 motorów w ruchu, których wykazy oraz katalogi, kosztorysy i chlubne
Dąbrowa Górnicza, Łódź, Lublin, Częstochowa, Radom, Moskwa, DżwlńskPOLECA W WIELKIM WYBORZE:
Żelazo, blachy, gwoździe, śruby, łopaty, rury. Belki i korytka. Węgiel, koks, antracyt.A r t y k u ł y t e c h n i c z n e : armatury, stal, metale, maszynki pomocnicze: wiertarnie, tokarnie, imaćlła, kowadła,
lisyjne skórzane i z sierści wielbłądziej, pakunki wszelkiego rodzaju, i t. p.pasy transmisyjnei -Jllllll"! Cenniki na żądanie gratis i franco. 418 J
PRZEGLĄD TECHNICZNĄ 17 października 1912,
NAFTOWO-PRZEMYSŁOWEi HANDLOWE TOWARZYSTWO „MAZUT" WARSZAWA, JASNA 8.
TELEFON SO-5S.
POLECA:
O l e j e maszynowe, cylindrowe, wazelinowe do motorów i samochodówT-wa S. i i i . SZYBAJEW i S-kst.
Benzynę różnych ciężarów gatunkowychNaftę, Ropę naftową i Odpadki naftowe. ,,,
.na pt;owineyl: rocznie rub. 6, półrocznie rub. 3.Prenumeratę za granicą przyjmuje Księgarnia Gebethnera i S-kiw Krakowie. Bocznie 16 koron lub 13 marek. Półrocznie 8 koron
lub 6 marek 60 fenigów.
Cena zeszytu pojedynczego 1 rub. 50 kop.
Przedpłatą pocztą, najlepiej przesyłać, wprost do Administracji „Eko-nomisty", ul. Podwale Na 4. Abonenci miejscowi w Warszawiemogą unosić prenumeratę w Administracyi, tudzież w księgarniach.
Nowi- prenumeratorzy mogą nabywać zeszyty „EKO-NOMISTY" z lat ubiegłych, z wyjątkiem roku ostatniego,
po cenie zniżonej—-75 kop. za zeszyt. .
tftt&EGLĄD TECHNICZNY.
TOWARZYSTWO AKCYJNE
CLE. Zakładów Przemysłowo-BudowlanychFr. Martens i Ad. Daab
w Warszawie.
BIURO ZARZĄDU: Wiejska HQ 9. Telefon Ns 55-84.FABRYKA: Czerniakowska Ns 51. Telefon NQ 18-36.ODDZIAŁ w ŁODZI: Dom własny Podleśna J\Ts 17. Telefon Na 13-07.
Dział robót telazno=betonowych:Projekty, wykonanie.
Tartakparowy.
5? WYKONYWA:
Roboty budowlane w ogól-nem przedsiębiorstwie Ioraz poszczególnie roboty S O S I * O W O - #murarskie, ciesielskie, be-tonowe, stolarskie i ślu-
sarskie.
rStolarnia
Tow. Akc.r
ZAKŁADÓW BODOWY MASZYNODDZIAŁ WARSZAWSKI
ulica Boduena J\5 4.Telefon 18-17.
Lokomotywy, Wagony, Kon-strukoye Żelazne, Odlewy, Silniki DieseFana ropę, Giildhera na gaz ssany, Statkirzeczne, Lokomobile ulepszonego systemui inne.
uUdUJB I Wodociągi i Kanalizacyę w miastach.,Tramwaje konne, elektryczne f benzyno-elektryczne, Koleje i Kolejki podjazdoweparowe i elektryczne.
Z zapytaniami i obstalunkami prosimy się zwracaćdo Oddziału Warszawskiego. 469
Rury, kotły oraz wszelkie a p a r a t y pa*rowe najracjonalniej i najeko*nomiczniej i z o l o w a ć massą„Azbesto*krzem".
tiO OOO OOO rubli.Dyrekcya w. Warszawie, Krakowskie-Przedmieście 7.
REPREZENTAOYE I AGENTURY GŁÓWNE:w Petersburgu, Moskwie, Wilnie, Kijowie, Żytomierzu Odeśle,
Charko-wle, Rydze, Ubawie, Rewlu i Łodzi.A g e n t u r y we wszystkich ważniejszych miastach Cesarstwa i Królestwa.
Prezes Towarzystwa Leopold baron Kronenberg.Zarządzający interesami Towarzystwa Andrzej Swiętochowski. 9
1? października 1912'
Specyalna Frezownia Kół Zębatych
JÓZEFA BERNAT Warszawa, Krak. Przedni. 20/22Telefony 31-49 I 117-85.
Frezuje koła zębate
CZOŁOWE,ŚLIMAKOWE,
SPIRALNE,do 10OO mm średnicy.
Precyzyjnie i pospiesznie wykonywana specyalnych amerykańskich, maszy-nach z własnych i powierzonych ma-
teryatów. 209CENY P R Z Y S T Ę P N E ! !
Firma egzystuje od roku 1900.
WARSZTATY STOLARSKIE MECHANICZNEw SOSNOWCU
nagrodzone złotymi medalami.
UJ
z
O1-zUlh-<CL
PODŁOGO-POSADZKAukładana na papie bez ślepej podłogi,
OKNO UNIWERSALNEpodwójne, do wewnątrz otwierane, z za-mianą żaluzyi na roletę, markizę i okien-nicę,
OKNO USZCZELNIONE\ podwójne, do w e w n ą t r z otwierane.
!!! Okna uszczelnione są tańsze od okien zwy-kłych do wewnątrz otwieranych.
Rysunki i opisy na żądanie gratis i franco.
Przedstawicielstwo posadzek „Tajkury". 463iCROSSLEY Bros U±. Manchester
NAJWIĘKSZĄ ANGIELSKA FABRYKA MOTORÓW.
& ii aes ta
§•UJ
• t a ' . ca
"li11 i
lii
e
f ff
ESJeneralny Przedstawiciel
na Królestwo Polskie JÓZEF BREITKOPFdawniej BREITKOPF i PRZANOWSKI.
BIURO TECHNICZNE — Miodowa Nr/15. Telefon 1-56. Adres telegr.: „Steflóa".Szczegółowymi objaśnieniami, projektami oraz kosztorysami służę chętnie na każde żądanie.
42 PRZEGLĄD TECHNICZNA. 975
f* TOWARZYSTWO AKCYJNE " ^
'HARTUNG1
ODLEWNIE STALI i ŻELAZA, FABRYKI MASZYN,RUSZTÓW i KOTŁÓW DO OGRZEWANIA
Centralne Biuro Sprzedaży na Królestwo i Cesarstwo
Warszawa, Moniuszki 9. Tel. 8-89.HS-śM
SPECYALNOŚĆ:H A R T U N G A ruszty ekonomiczne z własnego wy-
soce ogniotrwałego metalu, nie utwardzonegow kokilach.
ł ł a r t u n g a oryg. ekonomiczne ruszty POŁyCJON po-zwalają na wielkie rozwinięcie wolnej powierzchnirusztu, dochodzącej przy 5 mm szczelinach do 50$całkowitej powierzchni. Obfity dopływ powietrzaochładza energicznie rusztowiny i przyczynia siędo znacznej oszczędności paliwa.
t ł a r i u n r g a oryg. ekonomiczne ruszty żebrowe umo-żliwiają używanie i pełne wyzyskanie najtańszychmaterjałów opałowych, wykazując najkorzystniej-szy stosunek wolnej powierzchni rusztu do całko-witej.
Hai*tunga orygin. ekonomiczne ruszty szczelinowe.H a r t u n g a orygin. ekonomiczne ruszty ruchome z po-
przecznemi żebrami, używane ze znakomitymskutkiem, jako ruszty pochyłe.
H a r t u n g a orygin. ekonomiczne ruszty schodkowez cyrkulacyą, powietrza pozwalają na najlepszewyzyskanie materjalu opałowego. 393
WARSZAWA, KRAKÓW. PRZEDM. Ns 9 (róg Królewskiej)
poleca następujące nowości:
PARA PRZEGRZANAi jej zastosowanie w przemyśle
napisał Maksymilian Pawłowski. Cena rb. 1 k. 50.
BADANIA PORÓWNAWCZE ODPORNOŚCIRÓŻNYCH GATUNKÓW WĘGLA KAMIENNEGO,
spalanych pod kotłem parowozowym podczas biegu pociągównap. K. ŁUBKOWSKI, Inż.-techn. Cena rb. 1 k. 50.
Staraniem Księgarni 1/ATAI A / ł zawierający wszystkie dzieła,wyszedł nowy IV A l A j u U t l } wydane po polskuz dziedziny
TECHNIKI — INŻYNIERYI — TECHNOLOGII — BUDOWNICTWA,Posiadamy na składzie wielki wyhńr dzieł technicznych w językach:-?*- POLSKIM, FRANCUSKIM, NIEMIECKIM, ANGIELSKIM. — $ - 478
Towarzystwo Akcyjne
Le CarboneLevallois-Perret pod Paryżem.
Szczotki węglowe, węgle do mikrotonów,pierścienie węglowe do turbin parowych.
442Eeprezentacys. na Królestwo Polskie
INŻYNIER LANOAU i S-kaWarszawa, 36 Smolna
D Y P L O M U Z N A N I A (najwyższa nagroda) w CZĘSTOCHOWIE 1909.
O)
"STĘDNIE
(TRANSMISJE)SPRZĘGŁA CIERNE, KOŁA ZĘBATE,KOŁA ROZPĘDOWE
i WYOŁADZIARKI* (KALANDRY)| i WALCE do niołi,
ttmim EOTMJTESBMiFAdo ogrzewań wodnych i parowych.
W Warszawie i Sosnowcu stale ok. 2000 sztukkół na składzie.
Kolo od 60U mm średuicy i wyżej.
FAIRBANKSAdwuczęściowe koła pasowe z blachy stalowej
powinny być zastosowane w każdym warsztacie.Na składzie w wielkościach od 150 do 12.00 mm średnicy.Na zamówienie do 2000 mm średnicy i 215 mm grubości wału.Do nabycia w szerokościach do 1000 mm, wskutek czego unika się żmu-
dnego i kosztownego zestawienia kilku kół węższych, nieuchron-nego przy nabywaniu kół z innych podrzędnych fabryk.
Lekkie a trwałe. — Piasty do zmiany — Łatwy montaż bez klinów. —Małe zużycie siły.— Cieńsze wały.— Bezpieczeństwo ruchu bez przerw,
Warszawa, Marszałkowska Na 149, telefon 91-32.144Jeneralne Przedstawicielstwo na Królestwo Polskie
The Fairbanks (oinpany JSew-lork.ul. Główna Ns 20. SOSNOWIECKI SKŁAD Telefon 263.
Towarzystwo Akcyjne
Kfl
LANGENSIEPEN& S-kaODDZIAŁ WARSZAWSKIn l i c a Jnsiin. JS 6.
Adres telegr. „ELKO". Telefon Ne 226-38.
ARMATURA wszelkiego rodzaju do maszyn i kotłów parowych wodociągowa, gazowa:Manometry i wakuummetry rozmaitych systemów,Aparaty do sprawdzania manometrów, ' »Z a w ó r „Libermana"Inżektory oryginalne „Re-starting" i „Kerting",Zawory stalowe z uszczelnieniem niklowem i bronzowem,Zawory bronzowe zwrotne i zasilające.Zawory redukcyjne, ;
POMPY ręczne i transmisyjne.Pompy odśrodkowe, rotacyjne, kalifornijskie łańcuchowe,Pompy „Diafragma", „Letestue",Pompy do zasilania kotłów parowych,Pompy ssąco-tłoozące „Garda",Pompy skrzydłowe „Allweiler", ,'. •.Pompy parowe „Simpleks" i „Dupleks",Pompy pneumatyczne asenizacyjne.
KOMPLETNE urządzenia do studzien cembrowanych
,„„ i,,,,,. SIKAWKI i NARZĘDZIA OGNIOWE.
o
fi>
N-
a»mi
wiertniczych.
| do spuszczania szlamuKotłów parowych.
177 . •
42. PRZEGLĄD TECHNICZNY. 977
ZAKŁADY KOTLARSKO-MECHANICZNEBracia makowscy i FT1. hisowski
[ZAKŁADY:Sielce, ul. Stempinska J*j|22, ielefon *& 149-16.
Dom własny. •. "
. BIURO:ulica Płękna ;M 4t, telefon 173-90.
WYKONYWUJĄ WSZELKIEGO} RODZAJUKotły parowe, zbiorniki do płynów, kominy żelazne,
beczki żelazne, bnljery, wężownice i piece cyrkula-cyjne miedziane do urządzeń kąpielowych.
Budowa maszyn do wyrobu cegły, dachówek, dren i t. p.
ROBOTY KOTLARSKIE i MECHANICZNEsKonstrukcje Żelazne, wiązania dachowe, kolumny, schody.Akcesorja dla dróg podjazdowych. Budowa statków
parowych i łodzi.Montaże zakładów przemysłowych. Roboty spawalue.
Reperacje kotłów parowych i t. p.
FABRYKA ARMATUR
M. Lisowski St. Janicki i A. BajtnorWARSZAWA
FRBRYKR: ul. Grójecka M 1, tel. 246-30. BIURO:1 ul. Piękna\N§ 41, tel. 173-90.
A r m a t u r a : "wodociągowa, kanalizacyjna, gazowa, do ogrzewań parowych oraz Zakładów Prze-mysłowych t. j . cukrowni, gorzelni, browarów i t. p.
Baterje kąpielowe i krany toaletowe. Hydrauliczne zatrzaski do drzwi. 448 . •
D O M H A N D ŁOWY
n. LISOWSKI i st.W l P i k N 41 t l f 17
KWarszawa, ul. Piękna NQ 41, telefon 173-90.
Pierwszorzędne źródło dostawy artykułów technicznych:Armatury parowej wodnej, zaworów, gwizd a wek, oli-
wiarek i i. p. — z własnej fabryki.Lin drucianych i konopnych, drutu kolczastego oraz
tkanin metalowych.Smarów i olejów do maszyn parowych i t. p.Pędnie (transmisje) i pasy skórzane.
1;.;;V .;,',:•.:•-.', . • . . 2 2 I o r n . p l e t r L e xxxi
Nowość. Patentowane „Sąmozamykacie" do kranów czerpalnych.
Odlewów wszelkiego rodzaju, żelaznych surowychi emaliowanych, stalowych, lano-kutych i fosfor-bronzowych.
Artykułów kanalizacyjnych i wodociągowych jako to:zlewy, syfony, wanny, klozety, umywalki, rury i t. p.
MASZYNY POMOCNICZE.
TOWARZYSTWO KOMANDYTOWE
81ABERSKI i WarszawiePOLECAJĄ
Patentowane dzielone stalowe KOŁA transmisyjne„V INDOBON -A."są najtańsze, trwałe, lekkie, przewyższają zaletami sweini wszystkie inne systemy.
1OOO łsół stale n.a słsład-isie: w wymiarach do 1200 tmji średnicy, każdej szerokości i na każdy wal.
„ "„ „ 2800.mm „ ' z dostawą 2—8 tygodni.M uniwersalne stalowe smarownice systemu Stanffęra
z przykrywą i czopem tłoczonym z blachy stalowej,,do gęstych smarów, wskutek czego nie łamią, się.
Jerozolimska 74 Telef. 2181. -3fwRyd?e i . A. Heerd, S»Inż. K. Zeman. „ 209. B\ n Białymstoku Scheerschmidt & Go.ZimmeriKowalew „ 14-31. &) Sosnowcu i C e m n s i S h ;
N r-t T7 • 1 • ['Pili nn '••"> I «> OUtflłUnOU ŁłylłJJlUM 1 O lvii. . . •
. G-. Znamienski. „ 579-66. ^ ' "
r w Warszawie„Łodzi„Moskwie„Petersburgu" R t l /„Petersburgu N. G. „" Rostowle n/D. Taż.W. Marcinkowski. Tel. 14-65,. Lublinie Inź. Cz. Eakowski.
978 PRZEGLĄD TECHNICZNA. 17 października 1912.
POUIDNIOWO-RUSKIE ON1EPROWSKIE TOWARZYSTWO METALURGICZNE
HERB PAŃSTWAna Wszechrosyj-skiej Wystawie
w Niżnim-Nowgo-rodzie w roku 1896.
ZAKŁADY D1EPR0WSKIEZakłady położone przy stacyi „Trytuznaja", Jekaterynińskiej dr, żel.
Marka fabrycz •Oj.3?V na żelaza.
I. Zakłady Dnieprowskie wyrabiają:
WIELKI MEDAL2Ł0TY
na ParyskiejWszechświatowej
Wystawiew roku 1889.
Surowiec bessemerowski, martenowski, odle-wniczy, spiegel (zwierciadlany) i fosfo-ryczny.
Ferrętnangan i ferro-silicium.Bloki stalowe i z żelazu zlewnego w stanie
surowym i przewalcowaneKęsy (K.niippel) martenowskie i bessemerow-
skie.Szyny wszelkich typów dla dróg żelaznych,
parowych, konnych i do tramwajówelektrycznych.
Szyny profilów lekkich dla kopalń i t. d.Łączniki do szyn (lasze i podkładki).Podkłady żelazne walcowane.
Obręcze i 08ie do kół parowozowych, ten-drowych, wagonowych i złożenia osiowe.
Stal resorową płaską, i żłobkowaną.Belki walcowane I ; i kształtu |__J.Żelazo kolumnowe i kolumny.Wały walcowane do transmisyi (do 8" grub.).Wały kute fasonowe wagi < 100 pudów.Blachę stalową, żelazną i żelazno uniwersalne.Blachę falistą, snrową i ocynkowaną.Blachę dachową przygotowaną na sposób
nralski.Żelazo dwuteowe i lemieszowe do pługów, ką-
towe, teowe T , sztabowe, płaskie, obręczo-we, kwadratowe, okrągłe, półokrągłe, rusz-towe, szprychowe, owalne i sześciokątne.
Drut walcowany od 5 mm średnicy, z żelazazlewnego i stali.
Odkladnice do pługów.Zęby stalowe do bron i grabi konnych.Żelazo kalibrowane 4 • ••• B (białe).Kotły parowe różnych systemów.Rury faliste ogniowe do kotłów kornwal-
skich i łankjiszyrskich.Rezerwoary i kadzie.Dna wytłaczane (sztaueowane) do kotłów,
kadzi i beczek.Wiązary mostowe, wiązania dachowe.Kafary do szybów.Wagoniki żelazne dla kopalń.Zwrotnice i krzyżownice. !Rury wodociągowe lane od 2" do 12" śrev
II. Kopalnie i Zakłady Kadiewskie,p o ł o ż o n e p r z y s t . A ł m a z n a j a , d r . żel . J e k a t e r y n i ń s k i e j , w y r a b i a j ą , :
Koks metalurgiczny, odlewniczy i kowalski. Węgiel kamienny wszelkich gatunków. Surowiec odlewniczy: (czerwony) i szkocki,.Surowiec bessemerowski i martenowski. Surowce specyalne: spiegel, ferro-mangan i forro-silicium.
ZAMÓWIENIA PRZYJMUJĄ: Zarząd Towarzystwa ,w Petersburgu: Cłorochowaja Ni: 1 — 8, adres dla tełegr.: „Petersbnrg-Hetal",telef. J& 809. Dyrekcja Zakładów w Kamienskoje, adres dla listów: Zaporożje-Kamienskoje, gnb. Jekaterynosławska; adres dlatelegr.: Zaporożje-Kamiengkoje „Metal". Dyrekcya Zakładów w Kadlewce, gub. Jekaterynosławska; adres dla telegr.: Eadiewka„Kadmetal" i AO-ENTUEY w Moskwie: Czystoprudny Bulwar, dom Guśkowa; w Charkowie: Sumskaja jva 23; w Kijowie: Kreszcza-
" tik i!^ 12; w Odesie: Dom Handlowy „Książe Gagarin i S-ka"; w JekaterynoBławin: M. Karpas, oraz AGI-ENC1: w Warszawie:S. FALKOWSKI, Krakowskie-Prxedmieicie Na 38, telefonu J* S8 33; w Wilnie: J. Fedorowicz; w Rydze: P. Stolterfoth,.w Mikołajowie: F. Frischen. 222
Remiza wagonowa Łódzkich Elektr. Kolei Dojazdowych.
Konstrukcye i nowe sposoby obli'
czeń nagradzane wielokrotnie złe
tymi medalami i dyplomami h c
norowymi.'
Centrala: Neastadt (PalatynaCBa'
warski).
25 Oddziałówgw Rosyi, Niemczech,
Austrył, ^Włoszech i Południowej
Ameryce.
PROJEKTY i KOSZTORYSY
BEZPŁATNIE.
LOddział na Królestwo Polskie Łódź, ni. Zakątna N-r 85/87.
M 42. PRZEGLĄD TECHNICZNI. 941
Spis firm, ogłoszonych w numerze 42 Przeglądu Technicznego*Str. ' Str. Str.
„Ageya" Tow. Akc. w m. . . . . . 976„Ageya" Tow. Akc, Sosnowice . . . 9B1Bauerertz Bracia, Mijaczów 957Bernat Józef w m. . . . 974Bobrowski, Koiudzki ł S-ka w m. . . 971Bohne Eyszard w m 967Borkowski Ł. J. w m 971Brandel, Witoszyński i S-ka w m. . . 980Breitkopf Józef w m 974Brygłewioz W., M. Zacker 1 S-ka w m, 9B9Centralne Biuro Nowości Teohnicz. w m. 9B8Cerezytu Warsz. Eabryka w m. . . . 963Chrzanowski J. A. w m. . . . . . 980Deichsel A., Sosnowiec 964Dnieprowskich Zakładów Poi.-Buskie
Tow., Kamienskoje 978Drzewiecki i Jeziorański w m. . . . 968Elektryczne Pow." Tow. w m. . . . 966Piser Karol F. w m 966Praget Józef w m 961•Gerlach i Pulst Tow. Ako w m. . . 970<Jeyer Ludwik Tow. Akc, Łódź . . . 970„Grodziec" Tow. Akc, Grodziec, p: Będzin 965Hartung Tow. Akc. w m. . . . . . . 975Hassfeld Leon S. w m 980Heisłer N. O. & Co., Petersburg . . . 963Hesse Józef, Łódź 965Jelski W. (okna hermetyczne) Wilno . 957John J., Tow. Akc, Łódź 975
Karpiński W. i W. Leppert w m. . . 959Kłobukowski Dr. W. P. w m. . . . 968Kobryner & Dekler w m 970Kotomieńskich Zakładów Tow. Akc. w m. 973Koneczny i Podgórski w m 969Kornblum i Gepner w m 972„Kryształ" (Tow. B-oi Nobel) w m. . 959Kiihnle, Kopp i Kausch (Daniel Gold- !
berg) w m 969Landau i S-ka w m 976Lange Bracia, Łódź. . . . . . . . 966Langensiepen i S-ka, Tow. Akc w m. 976Lisowski M. i Sfc. Janicki w m. . . . 977Lisowski M., St. Janicki i A. Bajtner. 977Łempicki M. i S-ka w Sosnowcu. . ' . 968Makowscy Bracia i M. Lisowski w m. 977Maluścy Bracia w m. . 968Martena Er. & Ad. Daab, Tow. Akc. w m. 973„Mazut" Tow. w m,\ 972Meyer Herman w m. . -963Mrokowski Stefan, Sosnowiec. . . . 974Miiller G. A. w m 961Nowak Jarosław, Lublin 960Nowiński Tadeusz w m 968Noworosyjskie Tow., Juzowka. . . . 962Ossowski Kazimierz, Berlin 959Patzer Aleksander i Syn w m. . . . 979„Perkun", Tow. Eabr. Motorów w m. . 970„Poręba", Tow. Akc, Zawiercie . . . 967
Potz Czesław, Łódi . . 973„Promień" (Z. Korycki) w m . . . 979Przemysłowo-Leśne Tow. w m. , . . 961Rogóyski, Bcia Horn i Ruplewicz w m. 959Schneider Bogumił, Jelonki . , . . 969„Siemens" Tow. Akc. w m 960Smoczyński Z. i I. Dąbrowski w m. , cz. fc.Sommer Kazimierz w m. . . . . . 972Spiess Ludwik i Syn Tow. Akc. w m. 96iStowasser W. Synowie w na. . . . . 968Strasbnrger W. w m 988Szczepański J . w m 980Szumowski Aleksander w m. . . ., . 972Teodor B-cia A. i- B. w m. . . . . 979„Treugolnik* Tow. w m. . . . . . Cz. k.Troetzer J . i S-ka w m. . . . , . . 979Ubezpieczeń od Ognia Warsz. Tow- w m, 974Waberski St. i S-ka w m 977Wanderer Werke Tow. Akc, Chemnitz 971Wayss & Ereytag Tow. Akc, Łódź. . 978Weigt St. i S-ka, Łódź . . . . . . 967Wende E. i S-ka w m. . . . . . . 976Wettler A. sen. w m 979Wiśniewski Wł. (Zakł. Makowskie) w m. 957Wortman Jan w m 958Woysław Z. i I. Frzeździecki w m. . 968Zawadzki Z. i S-ka w m 957.
