Test analysis in Ferdowsi's Shahnameh in terms of basics...

Literary Arts, 10th Year, No. 24, Autumn 2018

_________________________________________________________________ 17

Test analysis in Ferdowsi's Shahnameh in terms of basics, goals, forms and

quiz construction

Mahmood Aghakhani Bizhani

Esmaeel Sadeghi

Abstract

In Ferdowsi's Shahnameh, Passing through the fire, falling into the blood, conquering

hard and difficult fortresses, answering to the mysterious questions and passing of

the kings is one of the most important bases for testing the heroes in which the

heroes must go through an important and difficult test to achieve their goal. The

passage of fire (or VER) to prove innocence in the story of Siavash, flooding in the

blood to escape from the fateful destiny in Zohak's story, choosing the kingdom to

determine the new king in the story of the kingdom of Kikávos,the test of choosing

Zal’s husband, the sons of Fereydoun and Goshtasb by the priests, the Shah of

Yemen and the Kaiser of Rome, testing the hero in the story of Haftkhan Rostam and

Esfandiar, are the most important tests in Ferdowsi's Shahnameh. The purpose of this

research is to analyze the basics, goals, forms, and structure of various tests in

Shahnameh. This research is fundamentally based on library studies and descriptive-

analytic methods. Heroes who have a godfather and support of God and who seek a

clean and good development will easily pass these tests and triumph, but Zahak, who

is bad, will fail in his test. All tests have the same structure, in the 1st place, the

situation is balanced, then it changes with an incident and eventually the balance is

restored with the action of the hero and the test.

1. Introduction

In Shahnameh, in order to make a great work for a great outcome, it will lead to

true victory, justice and defeating lies and injustice; heroes must pass through

difficult tests and get rid of ignorance and foolishness, and Come out of the story

while they get learned and wise. Examinations in Shahnameh are for the prompting

to the pious kingdom, kingdom, and proof of innocence, spousal and immortality

(Maskob, 2010: 33). Although sporadically, fire as a natural element in some

research has been discussed, the purpose of the test was not to analyze it and how it

was expressed; to take into account one of the functional roles of this element.

Studies have not done so far on the basics, forms, goals, and structure of tests,

especially the blood test, the choice of spouse, the kingdom and hero evaluation in a

separate and scientific study.

2. Discussion and analysis

Ph.D. Student of Persian Language and Literature University of Isfahan, Isfahan, Iran

[email protected]

Assistant Professor of Persian Language and Literature University of Shahr Kord, Shahrakord, Iran

Received:22/5/2017 Accepted: 30/01/2018

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License


18

The most important tests of Shahnameh and their structural elements are shown in

the following table:

Test result The purpose of the

test Examiner

Test

receiver The basis

of the test Exam’s

name Siavash victory

and purity

Proof of innocence Siavash Kay Kāvus fire Near fire

Defeat Zahhak

and Evil

Escape from

ominous fate and

rebirth (immortality)

Zahhak Zahhak Blood Passing

blood

Victory of the

Fereydoun

Boys and

Marriage to

Yemen's King's

Girls, Zal

marriage with

Rudaba and

Vishtaspa with

Ketayon

Choosing a Spouse

and Ensuring the

Competency,

Wisdom and his

Physical Fitness

The sons

of

Fereydoun,

Zal and

Vishtaspa

King of

Yemen,

Fereydoun,

Manuchehr,

Kaiser

Roman

Fighting

and

mysterious

questions

Marriage

test

Conquest of the

Bahman Fort

and the

Kingdom of

Kay Khosrow

on Persia

Getting into the

kingdom,Measure

competency in

athletics, and

wisdom

Fariborz

Kay

Khosrow

Kay Kāvus Conquer

the fort Choose a

Kingdom

Win over

enemies and

achieve the

goal

Coming to the

fortress base, Rescue

Shah (Prince),

measure the

competency in

wisdom and athletic

Rostam

Esfandiar

Kay Kāvus

Vishtaspa

Passing

the khan Hero

testing

(Haft

Khan)

In the Shahnameh of Ferdowsi, the examiner is usually the kings (Fereydoun, Kay

Kāvus, Manouchehr, Vishtaspa, Zahhak, Shah Yemen and Qaisar-Rom), Clergymen

and priests (in the test of Zal and Siavash); and heroes (Zal) and tested; Shah

(Zahhak), Princes (Fereydoun’s boys, Siavash, Esfandiar, Vishtaspa, Kay Khosrow,

Fariborz); and the heroes are (Zal and Rostam).

3. Conclusion

Usually the heroes who seek to spread goodness and dominated evil with the

support of God and the great power, they will come out of this test. As in Siavash's

story, near fire proves the innocence of Siavash. Another test in Shahnameh is a

blood test in Zahhak's story. Zahhak aims to change his fateful destiny to kill and

sacrifice humans and animals and tries to change his fate which was killing by

Fereydoun with creating a tale of blood that will fail in this test. Test the choice of

kingdom in the story of Kay Kāvus’s kingdom and choosing Kay Khosrow after

opening the Bahman fortress, Testing the hero in the story of Haft khan Rostam and

Esfandiar, Choosing a spouse test For the sons of Iraj by Sarv Shah (king of Yemen),


_________________________________________________________________ 19

Zal and Goshtasb are among the most important other tests in Ferdowsi's

Shahnameh.

The goal of these tests is to measure the competency and the wisdom of heroes,

and they have a mythological meaning. With the exception of Zahak in the blood

test, other heroes of the Shahnameh tests, who have a godsend of God, and they have

the support of Allah and seek to develop purity and goodness, simply pass through

these tests and win. All tests have the same structure: Initial balance Collapse

balance and unstable situationre-balance (A new steady state that takes shape).

Keywords: Shahnameh, test, structuralism, hero.

References

- Afifi, Rahim (1996). Iranian mythology and culture in Pahlavi's writings. 1st ed.,

Tehran: Toos.

- Aghakhani Bijani, Mahmoud; Hashemi Babaahidari, Seyyed Morteza & Sadeghi,

Esmaeel (2018). "Badness-removing belief in Bakhtiari tribe". 2nd edition of

Culture and Public Literature. Vol. 5. No. 14. Khordad and Tir. Pages 4967.

- Amouzgar, zhaleh (1996). Mythological History of Iran. Tehran: samt.

- Arab-Golpaygani, Esmat (1998). Mythology of Ancient Iran. 1st ed., Tehran:

Hirmand.

- Avesta (2014). Explanation and research: Jalil Doostkhah. 17th ed., Tehran:

morvarid.

- Aydandlo, Sajjad (2012). The Transcendent Scroll of Shahnameh. 1st ed., Tehran:

Behnegar.

- Bahar, Mehrdad (2002). Research on mythology in Iran. Tehran: Agah.

- Campbell, Joseph (2010). Hero of the Thousand Minds. Shadi Khosrow Panah

(trans.), 4th ed., Mashhad: Golaftab.

- Curtis, Vesta Sarkhosh (2011). Iranian mythology. Abbas Mokhtban (trans.),

Eighth ed., Tehran: Markaz.

- Eliadeh, Mircha (2007). Perspectives of Myth. Jalal Sattari (trans.), Tehran:

Tahoori.

- Ferdowsi, Abolghasem (2007). Shahnameh. Volume 1-5 in the endeavor of Jalal

Khaleghi Absolute. Printout 1. Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Center.

- Frankl, Victor Emile (2015). Man in Search of Meaning. Akbar Ma'arefi (Trans.),

11th ed., Tehran: University of Tehran.

- Freezer, James George (2009). Golden branch. Kazem Firoozmand (trans.), Print 6.

Tehran: Agah.

- Ginay, Phillip (1993). Ardawir Paper. Translation and Research: Jaleh Amozeghar.

1st ed., Tehran: The Definition of the French Society of Iranian Studies.

- Hall, James (2011). The Culture of Symbols in the Art of East and West. Roghayeh

Behzadi (Trans.), Tehran: Farhange moaser.

- Hinelz, John Russell (2014). Understanding myths of Iran. Mohammad Hossein

Bajlan Farrokhi (Trans.), Print 4. Tehran: Asatir.

- Islaminedushan, Mohammadali (1996). Life and death of pilgrims in Shahnameh.

Tehran: Asar.

- Khaleghi Motlagh, Jalal (2010). Notes of Shahnameh. Vol. 23. 1st ed., Tehran:

Center of Islamic Encyclopedia.


20

- Khwarazmi, Hamid Reza (2014). "The Prophetic Belief in Shahnameh". Two

Columns of Public Culture and Literature. Volume 1. Number 2. p. 124.

- Kozazi, Mir Jalaledin (1994). Epic, Myth and Dream. 1st ed., Tehran: Markaz.

- Meskoub, Shahrokh (2010). Tohid Pahlavan and Psycho-Wisdom. 3rd Ed., Tehran:

Tarhnoo.

- Mostafavi, Ali Asghar (1990). Sacrific mythology. Print 1. Tehran: Moalef.

- Mousavi, Seyyed Kazem & Khosravi, Ashraf (2010). The link between reason and

myth in Shahnameh. 1st ed., Tehran: Elmifarhangi.

- Pourdavood, Ibrahim (1968). Yashts. Print 2. Tehran: Tahori.

- -------------------------- (1943). "The Prosecutor of the Davadar in Ancient Iran"

Mehr Iran Journal. Year 7. Number 7 and 8. Autumn. Pages 363-371.

- Rastegar Fasaei, Mansour (2009). Petitioners in mythology. Tehran: Institute of

Humanities and Cultural Studies.

- Razi, Hashem (2006). Fire Festivals. Tehran: Forouhar Publications Organization.

- Safa, Zabihullah (1985). Epic Concert in Iran. 4th ed., Tehran: Amir Kabir.

- Sattari, Jalal (1995). Crypto and Parody in Psychoanalysis. Tehran: Tous.

- --------------- (2005. Study on the Myth of Gilgamesh and the Legend of Alexander.

Tehran: markaz.

- Selden, Raman (1993). A Guide to Contemporary Literary Theory. Abbas

Mokhtbar (trans.), Tehran: Tarhenoo.

- Shovalie, Jean & Guerbrand, Alan (2009). Symbol Culture. Sudabeh Fazaeli

(trans.), Tehran: Jayhoun.

- Tafazoli, Ahmad (2015). History of Persian literature before Islam. By Zhale

Amozeghar. 7th ed., Tehran: Sokhan.

- Tudorov, Tzutan (2004). Structuralist subjectivity. Mohammad Nabavi (trans.), 2nd

ed., Tehran: Agah.

- Vaheddost, Mahvash (2007). Mythological Institutions in Shahnameh. Print 2.

Tehran: Soroush.

- Worthy unworthy (Shayest Nashayest) (1391). Phonography and translation:

Katayon Mazdapour. 1st ed., Tehran: Institute for Cultural Studies and Research.

- Yong, Karl Gustavo (2010). Man and his symbols. Mahmoud Soltanieh (Trans.),

7th ed., Tehran: Jami.

ها مبانی، اهداف، اشکال و ساختار آزمون ؛ براساسشاهنامهتحلیل آزمون در

اسماعیل صادقی و محمود آقاخانی بیژنی

چکیده

است. این پژوهش به شکل بنیاادی، شاهنامههای مختلف در هدف این پژوهش، تحلیل مبانی، اشکال، اهداف و ساختار آزمون

گنااهی در است. آزمون )ور( گذر از آتش برای اثبات بای شده انجامای و به روش توصیفی ا تحلیلی هبر پایة مطالعات کتابخان

داستان سیاوش، آزمون فرو رفتن در خون برای رهایی از سرنوشت شوم در داستان ضحاک، آزماون انتخااپ پادشااهی بارای

همسار بارای زال، فرزنادان فریادون و گبتاساط توسا تعیین پادشاه جدید در داستان پادشاهی کیکاووس، آزمون انتخااپ

هاای موجاود ترین آزمون خان رستم و اسفندیار، از مهم موبدان، شاه یمن و قیصر روم، آزمون سنجش قهرمان در داستان هفت

قهرمانانی کاه از قهرمانان برای رسیدن به هدف خود، باید آنها را پبت سر بگذارند. که روند فردوسی به شمار می شاهنامهدر

گذرناد و پیاروز ها می ی از این آزمونآسان بهفرّ ایزدی و حمایت خداوند برخوردارند و در پی گسترش پاکی و خوبی هستند،

ی ا گونه بهها ساختاری مبابه دارند؛ خورد. تمامی آزمون شوند؛ اما ضحاک که نمودار بدی است، در آزمون خود شکست می می

، باا اقادام قهرماان و انجاام تیا درنهاشاود و ای دچار تغییر مای بتدا وضعیت متعادل برقرار است، سپس با بروز حادثهکه در ا

شود. آزمون، تعادل دوباره برقرار می

فردوسی، آزمون، ساختارگرایی، قهرمان شاهنامه: ها کلیدواژه

. مقدمه1

بزرگ ا به پیروزی راستی و داد و شکست دروغ و بیداد ا بینجامد، پهلواناان بایاد برای آنکه کار بزرگی به فرجام شاهنامهدر

ها در خردی و نادانی خالی شوند و خردمند و دانا از ماجرا بیرون بیایند. آزمون های دشوار را پبت سر بگذرانند و از بی آزمون

(.33: 1389گناهی، همسری و جاودانگی گوناگون است )مسکوپ، برای تبرف به پایگاه پهلوانی، پادشاهی، اثبات بی شاهنامه

هاای هایی هستند که مفاهیم یکساانی را بارای ساطس وسایعی از بباریت و فرهنا ها مضامین، تصاویر یا الگو الگو کهن

هایی نزدیک به هم در ی که جلوههای ببر های مبترک در همة فرهن الگو (. از کهن124: 1372کنند )کزازی، متفاوت القا می

فردوسای باه تصاویر کبایده شااهنامه قهرمان اسات کاه در « الگوی آزمون کهن»اساطیر و متون ادبی اقوام مختلف ببر دارد،

( مسؤول مکاتبات)، اصفهان، ایران دانبگاه اصفهان یحماس اتیادب یدکتر یدانبجو [email protected] شهرکرد، ایران نبگاه شهرکردی دافارس اتیادب و زبانگروه اریاستاد ، [email protected]

10/11/1396تاریخ پذیرش: 1/3/1396تاریخ وصول: Copyright © 2015-2016, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons

Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0/), which permits others to download this work and share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

پژوهبی( -فنون ادبی )علمی

96 -79 ص، 1397 پاییز( 24 )پیاپی 3 ، شمارهدهمسال

1397 پاییز (24، )پیاپی 3 دهم، شماره سال ،فنون ادبی / 80

بادین شااهنامه ها در است و در آن قهرمان برای دستیابی به هدف، باید آزمونی دشوار را پبت سر بگذارد. ساختار آزمون شده

ازلحاا زناد و قهرماان ای ایان وضاعیت را بارهم مای نه است: نخست، وضعیت متعادل برقرار است، ناگهان بروز حادثاه گو

کناد و درصادد دهنده، از مراحل دشوار عباور مای های یاری شود. وی با کمک نیرو خردمندی، توانایی جسمی و... ارزیابی می

خاورد شود؛ البته گاهی قهرمان شکست می به هدف، وضعیت متعادل دیگری حاکم می دستیابی به هدف خود است. با دستیابی

آید. و وضعیت متعادل با برتری نیروی رقیط به دست می

هادف اصالی ایان پاژوهش اسات. در ایان شااهنامه، هاای مختلاف در آشنایی با انواع، اشکال، اهداف و ساختار آزمون

است. شده استفادهبرای تبیین موضوع پژوهش، از روش توصیفی ا تحلیلی

. پیشینه پژوهش 1ـ1

انجاام هاایی فردوسای، مطالعاات و پاژوهش شاهنامهای در اسطوره ا های فرهنگی دربارۀ عنصر آتش و برخی آیین کنون تا

از مهاوش « اسای ایاران نمادینگی آتش و بازتااپ آن در متاون اسااطیری و حم »شود: است که به برخی از آنها اشاره می گرفته

اسات؛ (، که نویسنده در این پژوهش اهمیت و کاارکرد آتاش و بازتااپ آن در متاون ادبای را نباان داده 1384واحددوست )

(، کاه در آن خویباکاری عنصار 1388آباادی ) اصغر محماود مقامی و سید از محسن قائم« خویبکاری آتش در اساطیر ایرانی»

از ناصار « هاای ایرانای های مبترک فلز، آپ و آتش در اساطیر و بااور خویبکاری»است. سی شدهطبیعی آتش در اساطیر برر

هاای گاذر های هنری مکاتط نگارگری ایران باا نراری باه نگااره ها و ویژگی مایه تعامل نقش»(؛ 1389نیکوبخت و همکاران )

گران به این نتیجاه رسایدند گاذر سایاوش از آتاش بیباترین (، که پژوهب1388از سعید زاویه و همکاران )« سیاوش از آتش

است. فردوسی بیش از هر کتاپ دیگری نگارش و تصویر شده شاهنامهاست و ها را به خود اختصاص داده نگاره

اسات، بررسی شده ذکرشدههای پراکنده، خویبکاری آتش که عنصری طبیعی است در برخی از پژوهش صورت بهاگرچه

است. باا های کارکردی این عنصر بوده آوردن یکی از نقش حساپ بهآنها تحلیل آزمون و چگونگی بیان آن نبوده بلکه هدف از

ویاژه آزماون خاون، انتخااپ هاا باه در باپ مبانی، اشکال، اهداف و ساختار آزمون تاکنونمبخص شد شده انجامهای بررسی

.است مطالعاتی صورت نگرفتهجداگانه و علمی صورت به مهشاهناهمسر، پادشاهی و سنجش قهرمان در

شاهنامهها در . تحلیل انواع آزمون2

گنااهی در داساتان سایاوش، آزمون )یا ور( گذر از آتش برای اثبات بای شود؛ ازجمله در این پژوهش، انواع آزمون بررسی می

ضحاک، آزمون انتخاپ پادشاهی برای تعیین پادشااه جدیاد آزمون فرورفتن در خون برای رهایی از سرنوشت شوم در داستان

و موبادان، شااه یمان داوریباه فریدون و گبتاساط در داستان پادشاهی کیکاووس، آزمون انتخاپ همسر برای زال، فرزندان

ماون معرفای و در تحلیل هر آزمون، ابتدا مبناای آز خان رستم و اسفندیار. قهرمان در داستان هفتسنجش و آزمون قیصر روم

شود. در ادامه بعد ها تحلیل می شونده و کیفیت آزمون گیرنده و آزمون سپس اهمیت آن، هدف از انجام آزمون، شخصیت آزمون

شود. تحلیل می شاهنامهها در شود. ابتدا انواع آزمون از تحلیل آزمون، نتیجه و ساختار آن نیز بررسی می

ی گذر از آتش )وَر آتش/ گرم(ا . آزمون اسطوره1ـ2

آتشمبنای آزمون:

در میان همة اقاوام آریاایی، احتارام باه . را به خود جلط کردتوجه و احترام آدمی از زمانی که شناخته شد، همواره ،آتش

اسات: در راکناده در تماام جهاان پ ». آتاش گردد یبازماروپایی )آریایی( و ای کهن دارد و به دورۀ هند آتش و قداست آن ریبه

انرژی جاای دارد صورت بهآذرخش و به شکل صاعقه، در نهاد درونی انسان ئتیهزا به خورشید بر آسمان برین، در ابر توفان

سازد، در نباتات، در گرز ایزد تیبتر در نبارد باا اپاوش )دیاو خبکساالی( و آتبای کاه در مقابال و حرارت تن را فراهم می

81/ ها تحلیل آزمون در شاهنامه؛ براساس مبانی، اهداف، اشکال و ساختار آزمون

(. ایرانیان باستان آتش را مرهر پااکی و روشانایی، سایمتی، ساازندگی و 373و 91: 1393)هینلز، « شود میاهورامزدا افروخته

. به باور آنها افروختن آتش (92)همان: )آتش( نامیده بودند« آذر»تا جایی که ایزدی را به نام دانستند، نبانة حضور اورمزد می

در (. »148: 1385شد که آثار وجودی ظلمات و اهاریمن هساتند )رضای، تی میموجط از میان رفتن فقر، بیماری، بدی و زش

نبان ملی بر روی ساکه پادشااهان عنوان بهدورۀ ساسانیان »( و در 29: 1374، )آموزگار« های زرتبتی آتش مرکزیت دارد آیین

، پاورداوود « )است شده یمعرفزدا و بهترین ایزد پسر اهورام»(. در اوستا آتش 162: 1376گلپایگانی، )عرپ« است شده نقش می

کرد. کبف)قسمت اساطیری(، این عنصر را ابتدا هوشن )شاه پیبدادی( شاهنامه(. بنابر متن 131: 1347مهمای )ساده و هاای هاا و جبان هاا، نیاایش آیاین ، نیاز محادود نماناد و بارای آن آن البته نقش آتش در مذهط و ارتباط

شاود نقش دیگر آتش در مراسم سوگند و آزمون ایزدی نماودار مای برگزار شد و در فرهن مردم جای گرفت. سوری( چهارشنبه

تباخیص حاا از باطال هادف با(. آزمون آتش 46: 1373است )ستاری، ی و سوگند بودهساز پاککه در نزد ایرانیان باستان نماد

(. این آزمون به شکل گذر از آتاش و 127: 1388فسایی، )رستگار« نامند ’وَر‘ر پهلوی و د ’وَرَ‘در اوستا آن را »گرفت و انجام می

زرتبتی بارای یک سنت ماقبل احتماالً»است. آزمون گذر از آتش شده( بر سینه فرد وجود داشتهریختن آتش )مس و روی گداخته

شود. شناخته می شاهنامهیاوش از آتش در با گذر س معموالً( که 51: 1390)کرتیس، « است گناهی بوده اثبات بی

گناه : شناختن گناهکار از بیهدف آزمون

است: گناه بوده هدف این آزمون، برای اثبات گناهکار و بی

(.214: 2، ج1386مگر کاتش تیز پیدا کند / گنه کرده را زود رسوا کند )فردوسی،

شد و او سرد می بر آتشگناه بود، کرد و اگر بید از درون آتش گذر میبای ، میشده شناختهچنانکه شخص متهم و گناهکار

سوزاند. بود، آتش او را میآمد؛ اما اگر گناهکار ی از آن بیرون میسیمت بهاو

چگونگی و کیفیت برگزاری آزمون

اسات. شده انیب صراحت بهاست که بین طرفین )سودابه و سیاوش( طرح دعوی و اتهامآنچه در داستان سیاوش مبهود است

سیاوش فرزند کیکاووس است که پس از تولد، رستم او را باه زابال بارده، رسام پهلاوانی، فرهیختگای، رزم و بازم را باه او

ی و عفاف آموخته، تن دامن پاکبازد؛ اما شاهزاده که حیا، آموزد. در بازگبت، سودابه ا همسر کیکاووس ا به سیاوش دل می می

مربوط به اولین عنصرشود. پس سپارد و به همین دلیل از جانط سودابه مدعی، متهم به خیانت به پدر )پادشاه( می ه گناه نمیب

خصوص ور آتش )/ گرم( در داستان سیاوش طرح دعوی بین طرفین است؛ بنابراین همین دعوی )اتهام خیانات ور ایرانی و به

شود دو طارف دعاوا باه محاکماه کباانده علیه(، سبط می ه )مدعی( نسبت به سیاوش )مدعیبه پدر ا پادشاه( از سوی سوداب

شوند و در اثبات ادعای خویش دالیل منطقی و محکمی را ارائه کنند.

از وی عصبانی اسات. باه هماین شدت بهاست، اندازی به او را داشته در ادامه سودابه که مدعی است سیاوش قصد دست

کند: برد و از سیاوش بدگویی می کیکاووس )پادشاه( شکایت می شیپ بهدلیل

چنااین گفاات کااه آمااد ساایاوش بااه تخاات

کااه از تاااست جاااان و دلااام پااار ز مهاار

سااارم باینداخاااات افااااسر ز مابااااکین

بااایاراست جااان و بااارآویخت سااخت

چهاار چااه پرهیاازی از ماان تااو ای خااوپ

چاااانین چااااک زد جااماااه انااادر باااارم

(.225)همان:

کیکاووس، درمقام میانجی و حاکم، برای اثبات حقانیت ادعای سودابه، هر دو طرف دعوا )سودابه و سایاوش( را محاکماه

کند. می


پراندیبااااه شااااد زان سااااخن شااااهریار

ای خواسااااتار سااااخن کاااارد هرگونااااه

(.225ن: )هما

خواهد تا ادعایش را مبنی بر تعرض سیاوش باه او بپاذیرد. بادین وی ابتدا از سودابه، دالیل و اسناد منطقی و محکمی می

برپایی دادگاه و محاکمه طارفین دومین عنصر و مؤلفه ور ایرانی، ؛ بنابرایندت یایدسراهی است تا به حقیقت درصددطریا

شود تاا ضامن بیاان شاکایت، از کند. در دادگاه به طرفین اجازه داده می )یا میانجی( برپا می است که کیکاووس درمقام قاضی

خود دفاع کنند.

، شناختن گناهکاار و مجاازات او )گاذر از سومین عنصر شود؛ پس ی دادگاه، یکی از دو نفر گناهکار شناخته میرأبنا بر

سودابه گناهکار است: آتش( است. در هنگام محاکمه و بر اساس شواهد،

بااادان بازجساااتن همااای چااااره ج سااات

باااار و بااااازوی و ساااارو باااااالی اوی

ز ساااوداوه باااوی مااای و مباااک نااااپ

نباااود از سااایاوش بااار آن گوناااه باااوی

غماای گباات و سااوداوه را خااوار کاارد

ببوییااااد دساااات ساااایاوش نخساااات

سراسااااار ببوییاااااد هااااار جاااااای اوی

همااای یافااات کااااوس و، باااوی گااایپ

نباااااان پساااااودن نباااااود انااااادروی

دل خااااااویش را زو پ اااااارآزار کاااااارد

(.227ا226)همان:

کند: نرر می اما کیکاووس بنا به دالیل زیر از گناه او صرف

ز هاماااااوران زان پااااس اندیبااااه کاااارد

و دیگااار بااادان گاااه کاااه در بناااد باااود،

پرسااااتار سااااوداوه ب ااااد روز و شااااط،

ساادیگر کااه یااک دل پاار از مهاار داشاات

کااازو کودکاااان داشااات خ ااارد چهاااارم

کاااااه آشاااااوپ خیااااازد از آزار و درد

بااارو او ناااه خاااویش و ناااه پیوناااد باااود،

بپیچیااااد از آن رنااااد و نگباااااد لااااط

ببایسااات ازو هااار باااد انااادر گذاشااات

باااه چااااره غااام خااارد نتاااوان ساااپرد

(.227)همان:

خاورد؛ رود که باز شکسات مای کودک مرده به کیکاووس( به نبرد سیاوش می ای دیگر )نمودن دو در ادامه سودابه با حیله

دسات آوردن دل دادن سیاوش و باه دانند. سودابه برای گناهکار جلوه دو کودک را از پادشاه نمی شماران ستارهبینان و زیرا طالع

کناد تاا خواند و ساعی مای رستم را طرفدار سیاوش می گیرد و ضمن گریه و زاری، ای دیگر به کار می کیکاووس، دوباره حیله

اثر جلوه دهد. را به دلیل ترس از رستم، بی شماران ستارهبدین طریا گفتار

هاا، وی به دلیل عزیزبودن زن و فرزند و همچنین تردید کیکااووس در گناهکاار شاناختن سایاوش و بارای رفاع تردیاد

های منطقی و متعارف، درستی یا نادرستی ادعای سودابه را اثبات کند )هرچناد در ستفاده از روشتواند با دالیل دنیوی و ا نمی

جاویی هاای مااورایی، چااره )یان( یاا نیارو داند که سودابه گناهکار است(؛ به همین دلیل با باورداشتن به حضور خدا ظاهر می

چون قاانون در ایاران باساتان جازی آیاین دینای باوده و »نند. اما چرا موبدان دا کند و موبدان راه نجات را آزمون آتش می می

، ناگزیر موبدان که نگهبانان دین بودند و تفسیر متون مقدس از دانستند یمقانون سرچبمهرا اوستای آن روزگاران ها حقوقدان

ار رفته و در محاکمات دشاوار طارف مباورت شم دادوران به نیتر درست، از برای امور قضایی کبور بهترین و آمد یبرمآنان

ی هاا یآلاودگ آتش در پاک ساختن » ازآنجاکهاست. همچنین ( و رأی نهایی با موبد موبدان بوده369: 1322، پورداوود« )بودند

عنصر است، به هماین دلیال باه فتاوا و دساتور روحانیاان در نیمؤثرترروحانی در زمینة اخیقیات، ازجمله دروغ و ناراستی،

کارد از اتهاام ( و کسی که متهم بود و ادعا می118: 1392تبار، )زاویه و مافی« شد و محاکمات استفاده می ها شیآزما، ها یداور


است: شده یمواسطة آتش آزمایش بری است، به

چاااانین گااافت ماااوبد بااااه شاااه جهااان

گاوی و چااو خاواهی کاه پیادا کنای گفات

گونااه گباات ز هاار دو سااخن چااون باارین

کاااااه درد سااپاهاااابد نااااماند نااااهان

بابایااااد زدن سااااان را بااار ساااابوی

باااار آتاااااش یااااکی را ببایاااد گذشااات

(.232)همان:

علیاه )سایاوش( بارای اثباات پااکی و حقانیات آزمون ایزدی را قاضی و میانجی )کیکاووس( به مدعی )سودابه( و مدعی

دهد: سخنانبان پیبنهاد می

جهاناااادار سااااودابه را پاااایش خاااااواند

چااااانین پاسااااخ آورد سااااوداوه پاااایش

فااااگنده نماااودم دو کاااودک باااه شااااه

ساااایاوخش را کاااارد بایااااد درساااات

ساااایاوخش را گفاااات شااااااه زمااااین

سااایاوش چاااانین گفااات باااا شاااهریار

ز باااد باااا سااایاوش باااه گااافتن نباااند

کااه ماان راساات گااویم بااه گفتااار خااویش

بایابااااتر کاااس نبایااااند گااااناه ازیااااان

کااااه ایااان باااد نکاارد و تباااهی نجساات

کااه رایاات چااه باشااد کنااون اناادرین

کااه دوزم ماارا زیاان سااخن گباات خااوار

(.233ا232)همان:

ایماان دارد و دهد؛ اما سیاوش که به پاکی و حقانیت گفتة خاویش سودابه که از عمل خویش آگاه است به آزمون تن نمی

رسااند و تنهاا آزمون آتش که به پاکی آسیط نمی»گوید، با اعتقاد به کند که سخن سودابه دروغ است و وی راست می ادعا می

نکتة مهم این است که طرفین )سایاوش درواقعپذیرد. (، گذر از کوه آتش را می148: 1385)رضی، « برد ها را از بین می پلیدی

شود. نها با فاعل، یعنی آتش، شناخته می ند که اثبات ادعای آا ابه( مفعولییا سود

بارای اثباات شاده نیای تعشود و خود را برای مجاازات بدین طریا سیاوش از سوی قاضی )میانجی( گناهکار شناخته می

برپایی آزمون چهارمین عنصرحساپ، کند. با شناختن گناهکار، مجازات او حتمی است و با این درستی گفته خویش آماده می

شود: است. مقدمات آزمون فراهم می

نااهاااااادند هاااایزم دو کااااوه بااااالند

ز دور از دو فرسااان هااار کاااس بدیاااد

شاامارش گااذر کاارد باار چااون و چنااد

چااااانین جاااااست باااااید بااای را کلیاااد

(.2/234: 1386)فردوسی،

شود: ش این است که ور تنها روی یکی از متهمان اجرا مینکتة بارز در داستان سیاو

سااااایاوش بایامااااد بااااه پاااایش پاااادر

یااااکی خااااود زرنیااان نهاااده بااه سااار

(.234)همان:

طارف دعاوا )رهبار، کبد، ناه دو در ور سوگند نیز یکی از طرفین دعوا )سوگند خورنده( جام پر از آپ گوگرد را سر می

اش فلز گداخته بریزند و حتی خود زرتبات هام در پذیرد که بر سینه ( و در داستان آذرباد مهراسپند، فق وی می126: 1348

اش بریزناد و مخالفاان آن دو چناین شود که میان آتش بگذرد و نیز فلز گداخته بار ساینه پی اثبات درستی کیمش حاضر می

دهند. نکتة مهم دیگر این است که مهلک بودن ور باید حتمی باشد و هیچ راه فراری نداشته باشد: نمیعملی را انجام

نااهااااادند بااار دشااات هااایزم دو کااوه

گاااذر باااود چاااندانک جااانگی چاااهار

فاااروز بایااماااد دو صاااد مااارد آتاااش

گاااروه جااااهانی نااااراره شاااده هاااام

ه بارفااااتی بااااه تاااانگی ساااوار مایاناااا

دمااااایدند گفتااای شاااط آماااد باااه روز


ز هااار ساااو زباااناااه هامااای برکبااید

کسااای خاااود و اساااط سااایاوش ندیاااد

(.236ا234)همان:

آماده گذر از آتاش « رسم و ساز کفن»زده همانند پوش و کافور شود. سیاوش، سپید شخص گناهکار آمادۀ گذر از آتش می

یک آیین است و در آن فرد باید برای انجام ور خود را تمیاز کناد و از هرگوناه ناپااکی دور ساازد. در ور این ظاهراًشود. می

نخست غسل »کند. وی خورنده برای انجام آزمایش در آتبکده خود را مطابا با رسم آن روزگاران آماده می سوگند نیز سوگند

(. سیاوش سپس با اساط سایه 126: 1348)رهبر، « بست ید و پنام به دهان میپوشان کرد و سپس جامة پاک و تمیز بر تن می می

تازد: خود، شبرن بهزاد، به دل آتش می

یااااااکی تااااااازیی باااااارنبسته ساااایاه

پااااااراگنده کاااااافور باااااار خاااااویبتن

سااایاوش بااار آن کاااوه آتاااش بتاخااات

هاااامی گاارد ناااعلش بااارآمد بااه ماااه

چااانان چااون بااود رساام و ساااز کفاان

دل، جنااا آتاااش بسااااخت تنااا نباااد

(. 236ا235)همان:

شود و ناظرانی نیز در این آزماون از هار دو طارف حضاور آزمایش با حضور طرفین دعوی )سیاوش و سودابه( انجام می

دارند:

چااااون از دشاااات سااااوداوه آوا شاااانید

بااااار آمااااد باااه ایاااوان و آتاااش بدیاااد

(.236)همان:

گنااهی، نتیجة آزماون اسات. در صاورت بای پنجمین عنصر این بر کننده است؛ بنا رسد و نتیجة آن تعیین آزمون به پایان می

ی پیروزمناد مندا پاکدهد که سیاوش به دلیل نبان می صراحت به، نتیجه آزمون تیدرنهاشود. شخص متهم مدعی مجازات می

انگیزد: آید و شادمانی مردمان را برمی از آزمون بیرون می

چاااانان آماااد اساااط و قااابای ساااوار

چاو از کااوه آتااش بااه هاامون گااذشت

یااااکی شااااادمانی بااااد اناااادر جااااهان

کاااه گااافتی ساامن داشاات اناادر کنااار

خااااروشیدن آمااااد ز شاااهر و ز دشااات

انماااااایان کااااااهان و ماااااایان مااااااه

(.236)همان:

چنین شد که آتش گناهکار )سودابه( را اگرچه به درون آن نرفت، رسوایش کرد؛ اما با پیروز شدن سیاوش، برای گناهکاار

شود: )سودابه( مجازاتی تعیین می

بااارآشفت و سااااوداوه را پاایش خوانااد

نااااباید کااااه باااااشی تااو اناادر زمااین

هاااا فاااراوان براناااد گااااذشته سااااخن

جاااز آویخاااتن نیسااات پااااداش ایااان

(.237)همان:

گناهی او. ی و بیدامن پاک: وضعیت متعادل ثانویه؛ پیروزی سیاوش و اثبات نتیجه آزمون

. بررسی آزمون خون2ـ2

: خونمبنای آزمون

شاد و از هماین روی باود کاه نوشایدن آن یاا د زندگی و باروری و تجدید حیات دانسته مای های باستانی، نما خون در باور

شاو در خاون همچاون انتقاال و شسات »(. در اسطوره و حماسه 243: 1390پنداشتند )هال، گذشتن از روی آن را مایه توانایی می

(.58: 1389)مسکوپ، « ی پهلوان استمرگ یبپ زندگی، نماد تنی و گاه چون نوشیدن آ نیروی جان کبته به کبنده، نبانه رویین

: رهایی از سرنوشت شوم و تولد مجدد )جاودانگی( هدف آزمون



های موبدان باه دسات شود تا بلکه زندگانی خویش را که مطابا پیبگویی ور می ضحاک نیز بنا بر همین اعتقاد در خون غوطه

؛ البته خون در این داستان، نماد مرگ، ویرانی، نابودی، کبتار و به طور کلی نماادی اهریمنای ابدیبازون نابود خواهد شد، فرید

است؛ به همین دلیل آزمون ضحاک از نوع آزمون تعالی و کمال نیست، بلکه آزمون تنزل است. همچنین ضحاک قهرمان سافر

گناهاان اعام از شود و به ریخاتن خاون بای آرامی می است. وی ابتدا دچار نا کمال نیست، بلکه برعکس مسافر سقوط و تنزل

پردازد: انسان و حیوان و پرنده می

گااااناهان هاااازار رد سااااار بااااایبااااااابن

سااات ال پااار آتاااشادلااااش زان زده فااا

زن د و ماااارد وهااااامی خااااون دام و دَ

ماااگر کااو ساار و تاان ببااوید بااه خااون

د روزگاااارسااات از بااا هراساااان شاااده

سااات نااااخوش هااااامه زنااادگانی بااارو

نز آپ بااریاااااازد کااااااند در یاااااکی

گوناشاااااود فااااال اخااااترشناسان نااا

(.77 /1: 1386)فردوسی،

ای است که خون معناای نماادین دارد و بارای جلاط رضاایت های اسطوره برگرفته از آیین درواقععمل اعتقادی ضحاک

خبام خادایان شار بارای فرونباندنها برای گردد. در اسطوره و انگیختن ترحم آنان برای تغییر سرنوشت شوم برمیخدایان

شدن نیاز افراد از سوی خدایان به ریختن )قربانی( خون انسان، حیوان، پرنده و )گاهی سوزاندن گیاه( برآوردهجلط رضایت و

خواسات مارگ خاود را باه زنادگی ، ضحاک با شستن سر و تن با خون، میهنامهشا(. در 21: 1369پرداختند )مصطفوی، می

فراگرفتاه ریختن خون در حوض و شستن سر و بدن با آن به معنای زایش دوباره از جادویی بود کاه اطارافش را »تبدیل کند.

توان شر را با نباندن است که می ردم بودههای نخستین انسانی در بین م (. این اعتقاد برگرفته از باور11: 1392)خوارزمی، « بود

کارسااز نیسات و ضاحاک پیروزمناد از شااهنامه این طلسم در مقابل تقدیر در هرچند(؛ 11در حوض خون دفع کرد )همان:

خورد. آید و شکست می آزمون بیرون نمی

بیژنی و آقاخانی ←جو کرد )و بانی جسترا باید در اسطورۀ خون و قر شاهنامهگیری آزمون خون ضحاک در کیفیت شکل

خاون )کباتن باواساطه کند تا باه شاکل مساتقیم و (. به همین دلیل ضحاک، در پی انتقال شر، تیش می54: 1396همکاران،

اسات کارده های گوناگون تیش می ها ببر از روش انسان، حیوانات و پرندگان( سرنوشت شوم خود را تغییر دهد. در اسطوره

(. 61کند )همان: دفعرا تا با جلط رضایت خدایان، شر و بدی

در گاردد. برمی آنانبرای تقرپ به و برای جلوگیری از خبم خدایان اساطیرقربانی به ریختن و آیین خونپیبینه تاریخی

تارین در قرباانی باا ارزش کردناد. قرباانی مای های آپ و روشنایی، یعنی آناهیتا و مهر، زرتبتی در ایران برای الهه اساطیر پیبا

اساط، شاه یا فرزناد آن )مردماان اولیاه، یونانیاان و اقاوام ساامی(، ممکن استشود و این دارایی انسان به خدا هدیه داده می

شار پیباگیری و )هند(، شتر و یا میش )اسیم( باشد؛ زیرا با ایان عمال از و اسط گیاه مقدسگوسفند و گاو )ایران باستان(،

هراندازه که خیر مهم و هراندازه از شر گریزان باشند، به همان اندازه طیترت نیا شود. به داشته می موانع رویداد خیر از سر راه بر

(.53: 1396بیژنی و همکاران، آقاخانی ) شود رود و اطمینان قلبی حاصل می ارزش قربانی هم باال می

انساان باا ریخاتن یعنای ممانعت از انجام عملی یا روی دادن امری است؛ تبرف به جاودانگی و بانی، هدف قر نیتر مهم

کناد ها و دفع شر و رضایت خداوند ایجاد می واسطة این خون ریختن برای جلوگیری از بروز بی خون و قربانی، طلسمی را به

: 1388فریازر، ←« )کارکرد اسطورۀ خون در نزد قبایل اولیه»و با توجه به دارد. به همین دلیل میو بدین گونه خود را در امان

شوید؛ ولی با این عمل، او در کند و سرانجام در آن تن می ها و حیوانات زیادی را برای خدایان قربانی می (، ضحاک انسان326

نیروی فرّه و حمایت خداوند برخاوردار نباوده و خورد؛ زیرا ضحاک از پی ایجاد یک طلسم بوده و در این آزمون شکست می


خود نمودار ملموس شر و بدی بوده که همین امر دلیل دیگری برای شکست او در ایان آزماون اسات. دلیال دیگار شکسات

اسات؛ اماا باا دفع بی باوده درصددشاید ضحاک با کبتن این گاو »ضحاک در آزمون خون در کبتن گاو برمایون نهفته است.

شود و باید فرد کبنده منترر به دیدگاه مردم دربارۀ امور مقدس، کبتن حیوانات مقدس نیز همچون قتل عمد شمرده میتوجه

در اساطیر ایرانی قربانی کردن حیاوان رایاد باوده و قرباانی ازآنجاکه(. 5: 1392)خوارزمی، « تبعات و عواقط کبتار آن باشد

در هند قربانی انسان طی مراسم خاصی معمول »رود. رای قربانی انسان به هند میاست، ضحاک ب کردن انسان جایگاهی نداشته

« کناد گناه و حیوانات را برای دفاع شار قرباانی مای های بی رود و بسیاری از انسان است؛ به همین دلیل ضحاک به هند می بوده

(.155: 1369)مصطفوی،

شکست ضحاک به دست فریدون.نتیجه آزمون:

. بررسی آزمون ازدواج3ـ2

الجثه )اژدها، شیر و گرگ( و... های سهمگین با موجودات عریم معماگونه، نبرد سؤاالتمبنای آزمون:

اسات و پادر دختار یاا ازدواج در جوامع و قبایل کهان باوده پرتکرارهای مراسم یا آیین آزمون خواستگاران یکی از سنت

سنجیدند و هر کاس های مختلف خردمندی، زور و مردی جوان یا جوانان را می ر به شیوهدختران یا در برخی موارد خود دخت

منرور از این کاار ههادف آزماونط اطمیناان از »گزیدند. آمد، به دامادی یا همسری برمی می ها بر را که از عهدۀ آزمون یا آزمون

است. این خواستگاری خاص ا کوشش برای ناکام گذاشتن او بوده شایستگی خواستگار و گاهی ا هنگام مخالفت پدر دختر با

هاای ارزیاابی قادرت ترین شیوه کبی از مهم های متعددی دارد. در این میان، نمونه مربوط به آزمون کمان مضمون آیینی نمونه

(.82: 1391، )آیدنلو« یی داردهندواروپاای پیبینه احتماالًخواستگار است و

انتخاپ همسر و اطمینان از شایستگی )زور( و خردمندی خواستگارزمون: هدف آ


، بلکاه در دیگار اسااطیر شاهنامهدر تنها نهرود. این آزمون به شمار می شاهنامههای مهم در آزمون ازدواج یکی دیگر از آزمون

زمان پادشاهی فریدون نیز این آزمون برقرار است. آنجا که فریدون قصد دارد تاا و در شاهنامهاست. در نیز نمود بارزی داشته

سه دختر از یک پدر و مادر، شبیه به هم، بدون داشتن نام را برای سه فرزند خود )سلم، تور و ایرج( انتخاپ کند. جندل برای

یابد. شاه یمان دختر در بارگاه شاه یمن آگاهی میشود. سرانجام از وجود سه می کبور هفتپیدا کردن دخترانی زیبارو راهی

گیرد که قبول کناد؛ اماا تاپ سرپیچی از فریدون را ندارد، ناچار تصمیم می ازآنجاکهاست و که از این درخواست بسیار آزرده

اه )شاه یمن( قصاد دارد ای است که سروش خواهان است تا فرزندان فریدون را از نزدیک ببیند. آزمون در این داستان در لحره

تا با جادو فرزندان فریدون را نابود کند:

باااارون آمااااد از گلباااان خسااااروی

باااااارآورد ساااااارما و باااااااد دمااااااان

بااااادان ایاااااازدی فااااار و فرزانگااااای

باااااران بناااااد جاااااادو ببساااااتند راه

بیاراسااااااات آرایاااااااش جاااااااادوی

باااادان تااااا ساااارآید بریبااااان زمااااان

باااااه افساااااون شااااااهان و مردانگااااای

هنکااارد ایاااچ سااار ماااا بدیباااان نگاااا

(.1/101: 1386)فردوسی،

شااه را باه آیند و سه دختر سرو در نتیجة این آزمون پسران فریدون به یاری نیروی فرّه ایزدی پیروزمند از آزمون بیرون می

ایش دارنادۀ ناام و آزما نیا ا از پاس آزماید و آناان گیرند. سپس فریدون فرزندان خود را در بازگبت از یمن می همسری می

یابند. آزمون فرزندان فریدون به جنگاوری تور، دارایی سالم شوند و به مرتبة مردی و شهریاری تبرف می سزاوار همسری می


است. و آرامی و خرد ایرج بوده

(؛ زیارا او 32: 1389در داستان زال و رودابه، زال نخستین پهلوانی است که او را به دانش و مردانگی آزمودند )مسکوپ،

پهلوان یکی از بزرگان و نزدیکان پادشاه ایران بود. پیوند زال و رودابه با آن ناژاد و اثاری کاه در آینادۀ دو کباور پسر سام، جهان

داشت، کاری آسان نبود؛ برای همین، سام به شاه نامه نوشت و برای زناشویی پسرش از او فرمان خواسات. موبادان و دانایاان در

دیوساف اهیسآید؛ از دو اسط می پرسند: از دوازده سرو سهی که از هر یک سی شاخه بر ای از زال می گانه ه، چیستان ششپیبگاه شا

رسند؛ از شارستان آبادی بر سر کوهسار و خارستانی به هامون و مردی با داسای تیاز کاه تازند و به یکدیگر نمی که در پی هم می

دهد: پاسخ سؤال نخست دوازده ماال ساال اسات، دوم شاط و دن خبک و تر است. زال همه را پاسخ میدرن در کار دروی بی

افکنای و برگارفتن گیاری، ژوباین شود. زال در سواری، سپر روز و سوم زمان است. سپس آزمون وی به گردی و پهلوانی آغاز می

کند. بخبد و با ازدواج وی با رودابه موافقت می زال خلعت میشود و منوچهر به از پبت زین بر همه پیروز می نبرد هم

شاه( از او جادا است. گبتاسط به دلیل نزاع با پدرش )لهراسط شده انیبچنین آزمونی در پی اثبات پهلوانی گبتاسط نیز

انتخااپ همسار آینادۀ کتاایون، هماراه باا شود و در آنجا در هنگام رود. اندکی بعد از هند راهی روم می شود و به هند می می

شود. آیین خواساتگاری کند. بیگانه بودن گبتاسط سبط خبم قیصر روم می رود و کتایون او را انتخاپ می کدخدا به تاالر می

لیل قیصار در روم چنین است که داماد از اشخاص واالمقام باشد و بتواند دستاورد مهمی برای پادشاهی داشته باشد؛ به همین د

گوید: چنین می

کناااون هااارک جویناااد خویبااایوّ مااان

یکاااای کااااار بایاااادش کااااردن باااازرگ

و گااار سااار فااارازد باااه پیبااایوّ مااان

کاااه خواننااادش ایااادر بزرگاااان ساااترگ

(.5/25: 1386)فردوسی،

شاود و با حیله به میرین، نسبت داده می آورد؛ هرچند در ابتدا کبتن گرگ می پذیرد و ابتدا گرگ را از پای در گبتاسط می

ای ها، برای تبرف به پایگاه رزمیان و درآمدن به جرگة آنان، نوعی پیوند جادویی و اساطوره در اسطورهشود. او داماد قیصر می

تاابی ساوزان را بااکی و بای میان پهلوان و گرگ وجود داشت. پهلوان با شکار و سپس پوشیدن پوست گرگ، همان خبم، بی

شاد و خویی دارای نوعی همسانی جادویی با جانور می آورد و در زورمندی، چابکی و درنده دست می کردن دشمن به برای پاره

آورد کاه مای پیکر را از پاای در در نبرد دوم گبتاسط اژدهایی غول (.40: 1389شناختند )مسکوپ، ل چون گرگ میثَمَ بهاو را

کبی همان عملی است که در آغاز اساطیر اژدهاشود. شود و او نیز داماد قیصر می ه نام اهرن، پهلوان دیگر روم نسبت داده میب

کباد ، آورندۀ خبکی، را مای «ورتره»دهندۀ هندی اژدهایی به نام خدای جنگاور و برکت« ایندرا»است. شده انجامهندوایرانی

گرشاساط، رساتم، »کنناد. (. در پی این الگو نخساتین شااهان و پهلواناان آن را تکارار مای 250: 1389)موسوی و خسروی،

دوسات، )واحد« کبی کنند تا در ازلی قرار گیرند که مایة سعادت مردمان باشند گبتاسط، اسفندیار و دیگر قهرمانان باید اژدها

گیری بازی وکمان های رزمی، چوگان کند و هنر اژدها اعتراف می(. در ادامه در حضور قیصر، وی به کبتن گرگ و 318: 1379

دهاد و قیصار از او و گذارد که بر تمامی قهرمانان رومی برتر است. درنهایات او الیااس را شکسات مای خود را به نمایش می

پذیرد. شود و او را به دامادی می ش شاد می کردار

شادن و ازدواج زال با رودابه، پیروزی پسران فریدون و ازدواج با دختران شاه یمن و شایسته نام و همسرینتیجه آزمون:

ازدواج گبتاسط با کتایون.

. بررسی آزمون انتخاب پادشاه4ـ2

ختالجثه )اژدها، شیر و...( و فتس دژهای س های سهمگین با موجودات عریم معماگونه، نبرد سؤاالتمبنای آزمون:

تبرف به جایگاه پادشاهی، سنجش میزان شایستگی در زور و خردمندیهدف آزمون:



هادف آزماون سانجش و بیاان درواقاع گیارد. آغااز آزماون و در میان ایرانیان بر سر جانبینی کاووس نزاع درمی شاهنامهدر

ن است که با نبرد گیو و طوس )گودرزیان و نوذریان( بار سار پادشااهی رم شایستگی و خردمندی و انتخاپ پادشاه آینده ایرا

کنند. طوس که بازرگ خانادان مناوچهر اسات از انتخااپ کیخسارو برای انتخاپ پادشاه دالیلی را مطرح می هرکدامدهد. می

اد پادشاهی ایاران، فرزناد شااه و در تماام داند. او معتقد است فریبرز از نژ زند و فریبرز را شایستة پادشاهی ایران می سرباز می

است: داشته حضورها نبرد

فریبااااارز کااااااووس فرزناااااد شااااااه

باااه هااار ساااو ز دشااامن نااادارد ناااژاد

سااازاوارتر کاااس باااه تخااات و کااایه

همااش فاارّ و ب رزساات و هاام نااام و داد

(.2/286: 1386)فردوسی،

اسات؛ شمارد: نخست اینکه با او در این خصوص مبورت نبده را چنین برمیاو دالیل مخالفت خود در انتخاپ کیخسرو

کیخسارو پسار سایاوش و از دودماان باآنکاه دوم آنکه کیخسرو از نژاد افراسیاپ و خاانواده پبان )دشامن ایاران( اسات.

رزند را متعلا باه دودماان ماادر کند که ف پذیرد و نکته اینجاست که به نهادی ابتدایی اشاره می کیکاووس است، باز طوس نمی

پنداشتند )هم مادر کیخسرو، یعنی فرنگیس دختر افراسیاپ، و هم مادر سیاوش که نوۀ گرسیوز اسات(. هماین نکتاه را در می

شاه کابلی است و دارد که نماد دودمان مهراپ کریاژدهاپکنیم. اگرچه او از دودمان سام است، درفبی درفش رستم مباهده می

(. دلیال دیگار 157: 1393است )هینلاز، رسید، اژدها توتم خانوادگی او بوده دهاک می رستم از جانط مادر نژادش به اژی چون

تاوان خواهد؛ اما دلیل اصلی مخالفت طوس را مای طوس، جوان بودن کیخسروست؛ زیرا معتقد بود ایران پادشاهی کاردیده می

بایست پسر او، طوس، پادشاه شاود؛ می قاعدتاًپس از کبته شدن نوذر به دست افراسیاپ، »د: جویانه او بیان کر در اندیبة کینه

را که پیرمردی از خانواده فریدون بود به پادشاهی برداشتند. زال، طاوس را باه سابط نارساایی « زو»اما ایرانیان به توصیه زال،

گردد. کیقباد را که از نژاد کیان است نمی ی به خانواده نوذر براست. پس از مرگ زو هم فرمانروای ندیده وتخت تاج درخوری رأ

شود و دالیال او (. گیو از سخنان طوس خبمگین می228: 1374ندوشن، )اسیمی« نبانند آورند و بر تخت می از البرز کوه می

شمارد. گیو معتقد است: را کافی نمی

باااه گیاااتی کاااسی چاااون ساایاوش نبااود

ایاان جهااانجوی فرزنااد اوساات کااانون

ز جیحااون گااذر کاارد و کبااتی نجساات

ز مااااااااردی و از فاااااااارّۀ ایااااااازدی

چااااانو راد و آزاد و خااااااامش نبااااود

به فاّر و باه پاای و باه چهار و باه پوسات

باااااه فااارّ کاایاانااااای و رای درساااات

ازو دور شااااد دسااات و چبااام بااادی

(.2/300: 1386)فردوسی،

هایی را از قبیل گذر قهرمان از آپ )مانند فریدون(، وجود فرّه ایزدی، پیوند نسبی داشاتن باا سایاوش، داشاتن یو ویژگیگ

. گذر قهرماان از شود شمارد که با تحلیل این دالیل، برتری کیخسرو بر فریبرز روشن می می ، برای کیخسرو بر زور و قدرت خاص

(. این عمال از یاک 125: 1388رستگارفسایی، ←دهندۀ تولد مجدد است ) آید که نبان به شمار می های مهم آپ یکی از موفقیت

زند و سرانجام ضاحاک را رود می که فریدون بدون کبتی به اروند طور همانآید؛ برای مثال العاده با نیروی خاص برمی انسان فوق

گاذرد. هماراه گیاو و ماادرش )فارنگیس( از آپ مای سایمت بهکودکی بیش نبود، نکهیا وجود باآورد، کیخسرو نیز می از پای در

اعتقاد به فرّ مرباوط »گذرد. رود می است؛ چنانکه فریدون نیز به یاری همین فرّه از اروند نبوده ریتأث یبوجود فرّه ایزدی در این گذر

فارّ باه معنای شاکوه و (. »120: 1381)بهاار، « سان و جهان خدایان اسات به جامعه کهن و ابتدایی انسان است و فرّ راب جهان ان

خویباکاری باه دسات براثریابی به برکت، اقبال و خواسته نیز وابسته به داشتن فرّه است؛ اما فرّه دست درواقعدرخبش است و

« رساد و باه ساعادت و خواساته مای گاردد مناد مای آید؛ یعنی اگر هر کس به وظایف خویش و طبقة خاود عمال کناد، فارّه می

( 494: 1363ای کهن دارد و حقیقتی االهی و کیفیتی معنوی اسات )صافا، (. فرّ در فرهن ایرانی پیبینه57: 1388فسایی، )رستگار


رسااند دی میبخش، او را به توفیا، تندرستی و شا نیرویی باطنی و قدرت صورت بهدهنده همراه کیخسرو، و در نقش نیروی یاری

پاردازد. در این حال نماد لطف الهی است؛ به همین دلیل است که کیخسرو در گباایش دژ بهمان، باه ساتایش خادا مای طبعاًو

آید. مند از آزمون بیرون می ، پیروزتیدرنهاهای اهورایی و پاکی است که با لطف خداوند، کیخسرو نماد نیرو

فردوسای اسات و شااهنامه کیخسرو فرزند سیاوش است. سیاوش نماد پاکی و مردانگای در دلیل دیگر گیو این است که

ناحا، ایرانیان را به هم آنزمین شهید شدنش در توران تیدرنهاتهمت سودابه و گذر پیروزمند او از امتحان )آتش( و ازآنجاکه

یل انتخاپ باین فرزناد و نبیاره بارای کیکااووس بسایار دارد تا برای کیخسرو احترام خاصی قائل باشند؛ به همین دل بر آن می

داند کند که خردمندانه تصمیم بگیرد. او دالیل هر دو پهلوانش )طوس و گیو( را منطقی و کافی نمی دشوار است و او سعی می

کناد. وی تصامیم شاود تاا راه دیگاری را انتخااپ هر دو )فریبرز و کیخسرو( برای کیکاووس عزیزند، ناچار مای ازآنجاکهو

گیرد که چنانچه یکی از این دو بتواند دژ بهمن را فاتس کناد )سانجش میازان شایساتگی در پهلاوانی و خردمنادی(، تااج می

شمارند. این تصمیم یابد و هر دو رای شاه را نیک می دهد. با این تصمیم نزاع بین طوس و گیو نیز خاتمه می پادشاهی را به او

مات خردمندانه کیکاووس است. این آزماون، دوماین آزماون ساخت بعاد از گاذر سایاوش از آتاش در زماان یکی از تصمی

(.2/301: 1386)فردوسی، کیکاووس است

شوند. کنند و دو قهرمان راهی سفر/ آزمون می سرانجام همه این تصمیم پادشاه را قبول می

فااریااااابرز باااا طاااوس ناااوذر دماااان

ناااادر هاااوا سااااار باااااارۀ دژ باااااد ا

بگباااتند یاااک هفتاااه گااارد انااادرش

باااه نااااومیدی از جنااا گباااتند بااااز

بااااه نزدیاااک شاااااه آمادنااااد آن زماااان

نادیادنااااااد جاااااان هااااااوا را روا

بادیااااااده نادیادنااااااد جااااااایی درش

نایاامااااااد باااااار از رنااااااد و راه دراز

(.301)همان:

شوند: گردد. کیخسرو و سپاهش راهی دژ می و نامیدانه برمی ماند یدرمفریبرز از تسخیر دژ

باااه فاارّ و باااه فرماااان یااازدان پااااک

باااانه ناااایزه و ناااام یاااازدان بخاااوان

جهااااان شااااد بکااااردار تابنااااده ماااااه

باااار آن تخاااات پیااااروزه بنباااااندش

ساااارش را باااه گااارز انااادرآرم بخاااک

بااااگردان عاااانان تاااایز و لختااای باااران

نااااادار و از فاااارّ شااااااه باناااااام جاهاا

چاااو بنبسااات پااایش آفااارین خوانااادش

(.303ا302)همان:

گبااید و سرانجام کیخسرو با یاری خدا و نیروی فرّه ایزدی و همچنین زره سیاوش، ضمن غلبه بر دیوان، دژ بهمن را مای

شود. زمین انتخاپ می پادشاه ایران

زمین کیخسرو در فتس دژ بهمن و انتخاپ او به پادشاهی ایران پیروزینتیجه آزمون:

ها( . بررسی آزمون سنجش پهلوانی )گذر از خان5ـ2

ها گذر از خانمبنای آزمون:

خان )یا بیبتر( است. در این آزماون، قهرماان های قهرمانان حماسه و اساطیر، آزمون گذر از هفت ترین آزمون یکی از مهم

شود و معموالً هدف قهرمان، نجات شاه )شاهزاده( از دست دشمن است؛ بنابراین آنچه یابی به هدف راهی سفر می دستبرای

یابی به آن قبول رند و زحمت کناد، داشاتن هادف و معناا در شود تا برای دست کند و سبط می دار می زندگی را برای او معنا

در آزمون مساوی با رند کبیدن است و به شرطی که معنا و مقصودی در آن رند باشاد آزمون است. پس وجود معنا و هدف

دهد که رند خود را بپذیرد و آن را به دوش بکباد. ایان و با درک از ارزش هدف و معنا، آرامبی درونی به قهرمان دست می

: 1393فرانکال، ←ند و راه خاود را برگزیناد ) شوند تا قهرمان آزمون خود را در برابر وضعی معین انتخاپ ک عوامل باعث می


یاک قهرماان پیماید. مراحل عزیمت، تبرف و بازگبت را می ،قهرمان در طی آنآزمون )سفر(، کمپبل، در این ازنرر(. 46ا45

هاای شاگفت با نیرو ؛کند الطبیعه را آغاز می های ماورای آمیز به حیطه شگفتی کبد و سفری مخاطره از زندگی روزمره دست می

یابد. هنگام بازگبت از این سفر پررمزوراز، قهرمان نیروی آن را دارد که شود و به پیروزی قطعی دست می رو می در آنجا روبه

(.40: 1389ل، بکمپ ←به یارانش برکت و فضل نازل کند )

زان شایستگی در زور و خردمندی: تبرف به پایگاه پهلوانی، نجات شاه )شاهزاده(، سنجش میهدف آزمون

اندیبی در لحرات بسیار دشوار از طریاا ایان فردوسی قدرت و زور پهلوانی رستم و اسفندیار همراه با چاره شاهنامهدر

زور و بازوی خاص دارناد، شاهنامهشود که هدف آن تبرف به پایگاه پهلوانی است. اگرچه تمامی قهرمانان آزمون ارزیابی می

خاان و به همین دلیل، هفتدند نم هرهبالعاده، از نیروی فرّ پهلوانی و حمایت خداوند نیز و اسفندیار عیوه بر قدرت فوق رستم

گذارند. دشوار را پبت سر می


کننده(، رستم را بارای رهاایی خان، نجات کیکاووس از بند و جادوی دیو سپید است. زال )نیروی دعوت هدف رستم در هفت

است )برهم خاوردن پرخطرکند که بسیار پذیرد )عزیمت( و راه دوم را انتخاپ می کند. رستم می کیکاووس راهی مازندران می

گذراند. در خان دوم که تبانگی او ی میسیمت به( دهنده یارتعادل؛ شروع تبرف(. رستم خان اول را با کمک رخش )نیروی ی

عامال و »گذرد. مایش در اینجاا، دارد که ناگهان میبی فربه از جلوی او می می ، دست به نیایش خداوند برآورد یدرمرا از پای

فارّه شادنی ( و نمااد ظهاور محساوس و دیاده 275: 1389)موسوی و خسروی، « کند ای است که او را یاری می علتی اسطوره

(. 61: 1388فسایی، ایزدی است )رستگار

ستاید: نیکوسرین چنان است که گویی موجودی مقدس را می آفرین و دعای رستم در حا میش

بااار آن غااارم بااار، آفااارین کااارد چناااد

کاااه از چااارم گاااردان مباااادت گزناااد

(.25)همان:

، اژدهاا را از دهناده یاربرخوردار است. وی به کمک رخش، نیروی ی عادی ای غیر انسانی، پیکر و جثه رستم از نیروی فوق

ای باه شاکل کاه باا پیکرگردانای اساطوره ». چهارمین مرحله از آزمون رستم، رویارویی با زن جاادوگر اسات آورد یدرمپای

رود. منفی باه شامار مای ( و نماد آنیمای211: 1389)موسوی و خسروی، « شوند زیبارویانی جوان بر سر راه قهرمان ظاهر می

های مرموز )یاا ناخودآگااه( در ارتبااط شود که با نیرو زنان جادوگر به تصویر کبیده می صورت بهعنصر مادینه )آنیما( اغلط »

رهاند، بر زبان آوردن نام خداوند )حمایات (. آنچه رستم را از شر جادو و اسیر شدن در دام او می271: 1389)یون ، « هستند

، دیاوان موجاوداتی پلیاد و شااهنامه موجط بهشود. رو می به ایزدی( است. رستم در مرحلة گذار در سه خان بعدی با دیوان رو

هاای گاذر، حضاوری ند که مبارزه باا آنهاا نماودی چبامگیر دارد. حضاور ایان موجاود زشات و پتیااره در آیاین ا اهریمنی

نمادی از آیین گذر است. دیو معموالً نگهبان آپ، گند و موانع و مبکیتی است کاه فارد و ناگزیر است؛ زیرا شدنی بینی پیش

بار باید پبت سر نهد تا به هدفش دست یابد. به همین دلیل و با توجه به بینش اساطیری، دیوان معموالً با جادو در پیوندند. بنا

رساتم در کند تا از چن رستم بگریازد. جادو هوا را تاریک می شود، او با نیروی همین ویژگی وقتی رستم به اوالد نزدیک می

گذرد: خان شبم و در پی نجات کیکاووس از بند دیو سپید از آپ رودی می

چاااو زو بگاااذری رود آپ اسااات پااایش

کاناارنااااا ، دیااااااوی، ناااااگهدار اوی

کاااه پهناااای او بااار دو فرسااان بااایش

هاااااامه ناااااره دیاااااوان بااااافرمان اوی

(.2/28: 1386)فردوسی،

یاافتن در صاورتی آپ رمز حیات است و گذر از آن نمادی از مرگ و تولد دوباره؛ یعنی مردن از صورتی کهناه و زنادگی

ی ای از زنادگی مااد گذرد از مرحله شود و انسانی که از این خان می گر می تازه است که در قالط گذر از دریا و رودخانه جلوه


الگوی اساطیری مرگ و تولد دوباره اسات کاه در طای های کهن گذارد. گذر از آپ از نمود ای از حیات معنوی می پا به مرحله

باه افتاه ی کماال ای را در قالاط بازگباتی آگاه جمعی ظهور مجدد یا تولد دوبااره من انسان در اعماق تاریک ضمیر ناخود»آن

، گذر شاهان و پهلوانان از آپ مضمونی راید اسات. شاهنامههای (. در داستان98: 1389)یون ، « گذراند آگاهی از سر می خود

گذرند و گذر از آپ نمادی اساسی از حمایت یزدانی قهرمانان ایرانی است ی از آپ میسادگ بهمندان در اساطیر ایرانی همة فرّه

ای از حیاات سرگذاشاتن مرحلاه خان خروشان که خود مرهر زندگی اسات، پبات (. گذر از این 124: 1388فسایی، )رستگار

کند. تر را نمادینه می یابی به مقامی متعالی مادی و دست

یابد. افازون بار فارّه، وجاود ببار بیاان )جاماة دیو تسل می گرفته )اوالد(، بر ارژن در ادامه رستم با کمک نیروی اسارت

کند: شود، در چیرگی بر دشمنان او را یاری می سوزد و نه در آپ تر می و که نه در آتش میناپذیر( ا آسیط

یکااای مغفاااار خسااااروی باااار ساااارش

آلااااوده بباااار بیااااان در باااارش خااااوی

(143: 1390)فردوسی،

این خان، رستم بعد از نبردی سهمگین، دیو کند. در دیو، سرانجام به خان هفتم راه پیدا می در خان شبم با شکست ارژن

کباد. چکانادن خاون جگار دیاو ساپید در چبامان درد و جگرش را بیرون می دهد و جگرگاه او را می سپید را شکست می

ذکر شد، خاون نمااد زنادگی و نگهاداری آن حالات قبیًکیکاووس و سپاهیانش را باید در اسطوره خون تحلیل کرد. چنانکه

خنثی کردن شر و بدی و از بین بردن جادو منرور بهدر برابر حوادث است و چکاندن آن در چبمان شاه ایران سبط مصونیت

است: بوده

بااه چباامش چااو اناادر کباایدند خااون

شااااد آن دیاااادۀ تیااااره خورشاااایدگون

(.146)همان:

یی باه هنادواروپا ازجمله آغبتگی پیکر برخی پهلوانان روایات »نیز دارد؛ های اعتقادی یا داستانی دیگر این عمل همانندی

گذاشتن با خون قربانی جانور )گاو و گوسفند( بر سر، پیبانی و ساینه شخصای کاه (، نبان79: 1391)آیدنلو، « خون جانوران

و از این آزماون ساربلند بیارون دهد (. سرانجام رستم، کیکاووس را نجات می85: 1369است )مصطفوی، قربانی برای او بوده

کند. پهلوان( را کسط می بخش )جهان آید )بازگبت(. درست اینجاست که عنوان تاج می

گذارد. وی نیز همانند رستم از نیاروی فارّه برخاوردار سر می خان را پبت اسفندیار قهرمان دیگری است که آزمون هفت

ست. هدف اسفندیار از انجام این آزمون، نجات خواهرانش از بند ارجاسط تورانی ۀ دین بهی اندده است و نماینده و گسترش

کند )آغاز تبارف(. کننده وی گبتاسط است. وی نیز همانند رستم راه کوهستان را انتخاپ می دژ است. نیروی اعزام در رویین

باا وحبایگری و گارگ مااده متارادف باا گرگ نر مترادف»نمادشناسی موجط به. آورد یدرمدر خان اول دو گرگ را از پای

(. اسفندیار با کبتن این دو، گاام 720: 1385)شوالیه، « هرزگی است. گرگ جهنمی است و ماده گرگ تجسم میل جنسی است

کناد و باه داند و بیفاصله بعد از پیاروزی غسال مای دارد. وی این پیروزی را لطف یزدان پاک می می مهمی در مسیر آزمون بر

هاای بعادی شااهد ایان نیاایش اسافندیار هساتیم(. در خاان دوم، دو شایر را از پاای پردازد )چنانکه در خان نیایش خدا می

ی لیتاأو . از ساوی دیگار و باا (63: 1390)هاال، آورد. شیر نماد غرور، خودپرساتی و درنادگی وحبایانه نفاس اسات درمی

طبیعی و غریزه آدمای در حماساه اسات کاه پهلاوان باا باه خطار شناختی، گرگ و شیر تجسم حیوانی نیروهای سرکش روان

پیاروزی (. 40: 1389مساکوپ، ←زناد ) انداختن جان و پیروزی بر آنها به یاری شعور و آگاهی، تااریکی درون را پاس مای

و پهلواناان اش اسات کاه نماودی گساترده در اسااطیر خادایان قهرمان بر شیر بیانگر پیروزی روح انسانی بر طبیعت حیاوانی

کند و باه نبارد باا اژدهاا ای پنهان می در خان سوم خود را درون صندوقچه(. اسفندیار 61: 1384 است )ستاری، ای یافته افسانه

پردازد. بنا بر بینش اساطیری، معموالً پس از کبتن اژدها ممکن است که قهرمان آسیط ببیند. این آسیط در بااپ اسافندیار می

شدن اوست: هوش یبهمان


بااه شمباایر مغاازش هماای کاارد چاااک

از آن دود بااااارّنده بااااایهوش گباااات

هماااای دود زهاااارش برآمااااد ز خاااااک

تاااوش گبااات مغاااز و بااای بیفتااااد و بااای

(5/233: 1386)فردوسی،

ان همان حارز بهباتی اسات کاه شود. نیروی یاریگر وی در این خ رو می در خان چهارم همانند رستم با زن جادوگر روبه

بند، حلقه، تاج و در کال زیاورآالت حلقاوی، دارای قادرت جاادویی است. در بینش اساطیری، بازو زرتبت بر بازوی او بسته

نادارد و باه بااور فرازوفارود ای این اجسام است؛ زیرا های اهریمنی هستند. علت این امر، شکل دایره بوده و قادر به دفع نیرو

بخش و ماانع از هجاوم ارواح ای حافظ هر آن چیزی است که در درون آن قرار دارد، و ایمنی ینیان، فضای حلقوی و دایرهپیب

(. 36: 1386الیاده، ←؛ 9: 1390خبیثه است )هال،

هاای تیاز باه کاار را تیا شود و بیرون جعبه شود. همانند خان دوم در جعبه پنهان می رو می به در خان پنجم با سیمرغ رو

. در خان شبم با بارف و کاوالک دیآ یدرمدارند و از پای می ها زخم بر کردن جعبه، پاهایش از تی گیرد. سیمرغ هنگام بلند می

رود و ماانع رسایدن های اهریمنی و دیوان باه شامار مای بارد. این پدیده کارکردی از نیرو روز می شود که سه شبانه رو می به رو

گیرد و او با دعا به درگاه خادا از ایان مرحلاة شود. اسفندیار برای رهایی از این خان از پبوتن کمک می قهرمان به هدفش می

د. شاو دژ مای رسد. اسفندیار سپس با کبتن گرگسار، با جامة بازرگان وارد رویین گذرد. سرانجام به خان هفتم می دشوار نیز می

است. حتای در اسااطیر برخای از غدغنکبی در آن علت این امر آن است که بازار جایگاه صلس است و خونخواهی و انتقام»

(. در چناین رویکاردی نماادین، 24: 1385)شوالیه، « سلوک باطنی است و ای از نردبان سیر ملل، بازار یک مرحلة معنوی یا رتبه

کند و آن را باه آتاش دژ را فتس می کند. با این ترفند رویینشود و توجه ارجاسط را جلط می یاسفندیار سمبل صلس و آشتی م

کبد. این عمل برای پاک کردن بدی و نماد پیروزی وی بر ارجاساط تاورانی )نماادی اهریمنای( اسات. وی سارانجام از می

دهد )بازگبت(. میآید و خواهرانش را نجات مراحل دشوار آزمون سربلند بیرون می

یابی به هدف )نجات کیکاووس و خواهران اسفندیار(. پیروزی بر دشمنان و دست نتیجه آزمون:

شاهنامه ها در ، تحلیل آزمون1جدول

نتیجه آزمون هدف آزمون آزمون شونده گیرنده آزمون مبنای آزمون نام آزمون

پیروزی سیاوش و پاکی گناهی اثبات بی سیاوش کیکاووس آتش ور آتش

فاارار از سرنوشاات شااوم و ضحاک حاکض خون گذر از خون

تولد مجدد )جاودانگی(

شکست ضحاک و بدی

مباااااااارزه و آزمون ازدواج

ساااااااؤاالت

معماگونه

شااااه یمااان،

فریااااااادون،

منوچهر، قیصر

روم

پساااااااااران

فریاادون، زال

و گبتاسط

انتخاپ همسر و اطمیناان از

شایساااتگی و خردمنااادی و

نیروی جسمانی خواستگار

پیروزی پساران فریادون و

ازدواج با دختران شاه یمن،

ازدواج زال باااا روداباااه و

گبتاسط با کتایون

فریبرز کیکاووس فتس دژ انتخاب پادشاهی

کیخسرو

تبرف به پادشاهی، سانجش

میزان شایستگی در پهلاوانی

و خردمندی

فتس دژ بهمان و پادشااهی

زمین کیخسرو بر ایران

آزمــون ســنجش قهرمــــــــان

خان( )هفت

کیکاووس اه گذر از خان

گبتاسط

رستم

اسفندیار

تبرف باه پایگااه پهلاوانی،

نجات شاه)شاهزاده(،

سنجش میزان شایساتگی در

پهلوانی و خردمندی

پیاااروزی بااار دشااامنان و

یابی به هدف دست


ها . ساختار آزمون6ـ2

درهام رفت، ناظر بار توصایف وضاعیت معینای اسات کاه پی»است و شده لیتبکرفت ها از یک یا چند پی طرح آزمون

کلیة قواعد نحاوی زباان »تودورف معتقد است (.43: 1382)تودورف، « است سامان گرفته افتهیرییتغو دوباره به شکلی ختهیر

و پس از تأیید واحد کمینه )قضیه(، داند می« Proposition»شوند. وی واحد کمینة روایت را قضیه در هیئتی روایتی بازگو می

آورناد بر اعتقاد وی گروهی از قضایا سلسله را به وجود می و متن. بنا کند: سلسله تر آرای خود را نیز توصیف می دو سطس عالی

دوبااره باه شاکلی و ختاه یر درهام شود که ناظر بر توصیف وضعیت معینی است که ای از پند قضیه تبکیل می و سلسلة پایه

آورناد کاه از بر نرر تودورف، گروهی از قضایا، سلسله را به وجود مای (. بنا110: 1378)سلدن، « است سامان گرفته افتهیرییتغ

توان به شرح زیر مبخص کرد: شود. لذا این پند قضیه را می پند قضیه تبکیل می

(، دشامن 2. قهار) 4. از میان رفتن تعاادل، جنا ./ 3آورد./ هجوم می (؛ دشمن1. قهر )2(؛ برای مثال صلس./ 1. تعادل )1»

(.73: 1382)تودورف، « (؛ صلس و شرای جدید2. تعادل )5خورد./ شکست می

گونه است: بدین شاهنامهها در ساختار آزمون

گیارد(. در ای که شاکل مای زهتعادل مجدد )وضعیت پایدار تا ←به هم خوردن تعادل و وضعیت ناپایدار ←تعادل اولیه

خورد و با اقدام قهرمان و انجاام آزماون، ای( به هم می آغاز آزمون وضعیت متعادلی وجود دارد. بعد این تعادل )با بروز حادثه

ار و در با های آتش، خون، انتخاپ پادشااهی و انتخااپ همسار یاک شود که این حالت در آزمون این تعادل دوباره برقرار می

کنیم.است؛ برای مثال، طرح آزمون گذر سیاوش از آتش را تحلیل می بار اتفاق افتاده ها، هفت آزمون گذر از خان

. 1که مبتمل بار قضاایای زیار اسات: شده لیتبکدر آزمون گذر از آتش، چنین ساختاری حاکم است و از یک سلسله

آیاد. ش از سیستان همراه رستم به کام پادشاهی و نازد پادرش کیکااووس مای ابتدا وضعیت متعادل اولیه حاکم است و سیاو

گویند. شود و همه به او خوشامد می جبن بزرگی برگزار می

ای کاه در داساتان کند. نخستین حادثه بندد و عبا خود را به او آشکار می . بعد از گذر زمان، سودابه به سیاوش دل می2

(.1محرک( و علت اولیه و اصلی تمام حوادث بعدی است )قهر دهد )حادثة روی می

دهد )وضعیت نامتعادل(. پذیرد و بدین طریا بین او و سودابه درگیری رم می . سیاوش نمی3

(.2کند )قهر پذیرد و از آتش عبور می داوری کیکاووس و پیبنهاد آزمون آتش، سیاوش می . بعد از محاکمه به4

خاورد. در ایان هنگاام تعاادل شود و سودابه شکست مای گناهی او آشکار می آید و بی ز آتش سالم بیرون می. سیاوش ا5

ها نیز چنین ساختاری برقارار اسات؛ اماا فقا در آزماون ضاحاک وی شکسات در دیگر آزمونشود. ثانویه آزمون برقرار می

روی رقیط )فریدون( است.خورد و تعادل ثانویه وی، مساوی با پیروزی نی می

. نتیجه3

ترین مباانی آزماون قهرماناان باه از مهمها خانگونه و معما سؤاالتهای سخت و دشوار، فردوسی آتش، خون، دژ شاهنامهدر

گیرنده معماواًل شااهان )فریادون، کیکااووس، مناوچهر، گبتاساط، ضاحاک، شااه یمان و قیصار روم(، آزمون رود. شمار می

زادگاان )پساران فریادون، شونده، شاه )ضحاک(، شاه روحانیون و موبدان )در آزمون زال و سیاوش( و پهلوانان )زال( و آزمون

سیاوش، اسفندیار، گبتاسط، کیخسرو، فریبرز( و پهلوانان )زال و رستم( هستند.

پاذیرد. گناهی( انجام مای گناه )اثبات بی بی های آتش، آزمون یا ور است که برای تبخیص گناهکار از یکی از خویبکاری

آیند؛ معموالً قهرمانانی که در پی گسترش نیکی و تسل بر بدی هستند با حمایت خداوند و نیروی فرّه از این آزمون بیرون می

دن باه هار امار مهمای، بارای رسای کناد؛ بناابراین قهرماان گناهی سیاوش را اثبات می چنانکه در داستان سیاوش، ور آتش بی


آزمون خاون اسات کاه در داساتان ضاحاک شاهنامهدر گریدگذاشت. آزمون بایست آزمونی مهم و دشوار را پبت سر می می

آورد و تایش کردن انساان و حیاوان روی مای تغییر سرنوشت شوم خود به کبتن و قربانی هدف باکنیم. ضحاک مباهده می

شدن باه دسات فریادون، را تغییار دهاد کاه در ایان آزماون وسیلة خون، سرنوشتش، یعنی کبته بهکند تا با ایجاد طلسمی می

خورد. شکست می

سانجش دژ، آزماون آزمون انتخاپ پادشاهی در داستان پادشاهی کیکاووس و انتخااپ کیخسارو پاس از گباودن بهمان

برای فرزندان ایرج توسا سروشااه )شااه یمان(، زال و خان رستم و اسفندیار، آزمون انتخاپ همسر قهرمان در داستان هفت

سنجش میزان شایساتگی ها روند. هدف در این آزمون فردوسی به شمار می شاهنامههای دیگر در ترین آزمون از مهم گبتاسط

در دیگار متاون حماسای و ، و شااهنامه عیوه بر و دارند یریاساط یا هیما بنکه در پهلوانی )زور( و خردمندی قهرمانان است

مناد از فارّ ایازدی و کاه بهاره شااهنامه های ضحاک در آزمون خون، دیگر قهرمانان آزمون جز بهشوند. اساطیری نیز یافت می

شوند. همچنین، تمامی گذرند و پیروز می ها می ی از این آزمونآسان بهحمایت خداوند و در پی گسترش پاکی و خوبی هستند،

تعاادل مجادد )وضاعیت پایادار ←به هم خوردن تعادل و وضعیت ناپایادار ←ها ساختاری مبابه دارند: تعادل اولیه نآزمو

گیرد(. ای که شکل می تازه

منابع

، تهران: آثار.زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه (.1374علی ) ندوشن، محمد اسیمی .1

، «بااور بیگردانای در قاوم بختیااری » (.1396باباحیدری، سیدمرتضی و صادقی، اسماعیل ) بیژنی، محمود، هاشمی آقاخانی .2

.67ا49، خرداد و تیر، صص 14، شماره 5، سال دوماهنامه فرهن و ادبیات عامه

، تهران: سمت.تاریخ اساطیری ایران (.1374آموزگار، ژاله ) .3

، تهران: مروارید.17، چ گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه (.1392)اوستا .4

نگار. ، تهران: به1، چ طومار نقالی شاهنامه (.1391آیدنلو، سجاد ) .5

تهران: آگاه. پژوهبی در اساطیر ایران، (.1381بهار، مهرداد ) .6

، تهران: طهوری.2، چ ها یبت (.1347پورداوود، ابراهیم ) .7

، پااییز، صاص 8و 7، شمارۀ 7، سال مجله مهر ایران، «دادور در ایران باستان داد ا دادستان ا » (.1322) ااااااااااااااااا .8

.371ا363

، به کوشش ژاله آموزگار، چ هفتم، تهران: سخن.تاریخ ادبیات ایران پیش از اسیم (.1393تفضلی، احمد ) .9

.، تهران: آگه2ترجمه محمد نبوی، چ بوطیقای ساختارگرا، (.1382تودوروف، تزوتان ) .10

بزرگ اسیمی. المعارف دائره، تهران: مرکز 1، چ 3ا2جلد های شاهنامه، یادداشت (.1389مطلا، جیل ) خالقی .11

، صاص 2، شامارۀ 1، دورهدوفصلنامه فرهن و ادبیات عاماه ، «باور بیگردانی در شاهنامه» (.1392خوارزمی، حمیدرضا ) .12

.24ا1

، تهران: پژوهبگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.2، چ ی در اساطیرگردانکریپ (.1388فسایی، منصور ) رستگار .13

، تهران: سازمان انتبارات فروهر.های آتش جبن (.1385رضی، هاشم ) .14

.شناسی فرانسه ، تهران: معین ا انجمن ایران1، ترجمه و تحقیا: ژاله آموزگار، چ نامه ارداویراف (.1372ژینیو، فیلیپ ) .15

، تهران: طوس.رمز و مثل در روانکاوی (.1373ستاری، جیل ) .16

، تهران: مرکز.پژوهبی در اسطوره گیلگمش و افسانه اسکندر (.1384) ااااااااااااا .17


نو. ، ترجمه عباس مخبر، تهران: طرحمعاصر یادب هینررراهنمای (.1372) سلدن، رامان .18

، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.1پور، چ نویسی و ترجمه: کتایون مزدا آوا (.1369) نبایست شایست .19

، ترجمه سودابه فضایلی، تهران: جیحون.ها فرهن نماد (.1385شوالیه، ژان و آلن، گربران ) .20

، تهران: امیرکبیر.4، چ سرایی در ایران حماسه (.1363اهلل ) صفا، ذبیس .21

، تهران: هیرمند.1، چ اساطیر ایران باستان (.1376ی، عصمت )گلپایگان عرپ .22

، تهران: توس.1، چ های پهلوی اساطیر و فرهن ایران در نوشته (.1374عفیفی، رحیم ) .23

، تهران: دانبگاه تهران.11ترجمه اکبر معارفی، چ انسان در جستجوی معنی، (.1393فرانکل، ویکتور امیل ) .24

المعاارف بازرگ ، تهاران: مرکاز دائاره 1مطلاا، چ ، به کوشش جیل خالقی5ا1، ج شاهنامه (.1386لقاسم )فردوسی، ابوا .25

اسیمی.

، تهران: آگاه.6، چ شاخة زرین (.1388جرج ) فریزر، جیمز .26

، تهران: مرکز.1، چ حماسه، اسطوره و رؤیا (.1372الدین ) جیل کزازی، میر .27

، تهران: مرکز.8، ترجمه عباس مخبر، چ های ایرانی اسطوره (.1390کرتیس، وستا سرخوش ) .28

آفتاپ. ، مبهد: گل4پناه، چ ، ترجمه شادی خسروقهرمان هزارچهره (.1389کمپبل، جوزف ) .29

نو. ، تهران: طرح3، چ تن پهلوان و روان خرد (.1389مسکوپ، شاهرم ) .30

، تهران: مؤلف.1، چ ه قربانیاسطور (.1369اصغر ) مصطفوی، علی .31

، تهران: علمی و فرهنگی.1، چ پیوند خرد و اسطوره در شاهنامه (.1389موسوی، سیدکاظم و خسروی، اشرف ) .32

، تهران: فرهن معاصر.5، ترجمه رقیه بهزادی، چ ها در هنر شرق و غرپ ای نماد فرهن نگاره (.1390هال، جیمز ) .33

، تهران: اساطیر.4فرخی، چ ، ترجمه محمدحسین باجینشناخت اساطیر ایران (.1393راسل ) هیلنز، جان .34

، تهران: سروش.های اساطیری در شاهنامه فردوسی نهادینه (.1379دوست، مهوش ) واحد .35

، ترجمه جیل ستاری، تهران: طهوری.های اسطوره انداز چبم (.1386الیاده، میرچا ) .36

.، تهران: جامی7، ترجمه محمود سلطانیه، چ هایش انسان و سمبول (.1389گوستاو ) لیون ، کار .37


Date post:	03-Nov-2019
Category:	Documents
Upload:	others
View:	1 times
Download:	0 times

Test analysis in Ferdowsi's Shahnameh in terms of basics...

Documents