COLLOQUIUM WYDZIAU NAUK HUMANISTYCZNYCH I SPOECZNYCH

KWARTALNIK 3/2017

81

I w o n a J a k i m o w i c z - P i s a r s k a

A k a d e m i a M a r y n a r k i W o j e n n e j w G d y n i

T H E W O M E N A N E W K I N D

O F M I G R A N T S I N M O D E R N E U R O P E

ABSTRACT

The suggestion included in the title of the article is a kind of provocation for the

readers. Obviously, it isnt a truth that womens migration is a new issue in Europe and in the world. What is more, the women also dont create any particular group or category in the waves of imigrants who pour in UE. The text and its title should rather serve as a pretext to further discussion about present flows in the new waves of refugee. The text should also help to put some information in order. It allowes deeper understand why the phenomenon of femi-nization the migration is a natural concomitant for all waves of migration in XXI century. Moreover, some information can explain why the womens migration has a significant influ-ence on European society. The feminization of the migration is also a clear sight of modern changes and a obvious proof of transformation womens position in the world.

Key words: migration, gender, feminization, exile.

Historia kobiecej migracji

W ostatnich dekadach wyranie wida wzrost oglnej liczy osb, kt-

re zdecydoway si na migracj. W 2000 roku szacowano liczb t na

ok. 173 miliony, podczas gdy ju w roku 2010 na 222 miliony, a w 2015 na

244 miliony1. Wana jest jednak wiadomo, e pomimo udziau kobiet

w ruchach migracji na przestrzeni wielu wiekw dopiero w XX stuleciu

uznano i doceniono ich partycypacj. W podstawowej publikacji z zakresu

migracji The Age of Migration Stephena Castellesa i Marka Millera femi-

nizacja migracji jest wymieniona, obok takich zjawisk charakterystycznych

1 United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division

(2016). International Migration Report 2015: Highlights (ST/ESA/SER.A/375).

Iwona Jakimowicz-Pisarska

COLLOQUIUM WNHiS 82

dla czasw wspczesnych, jak choby globalizacja czy fragmentaryzacja

(czy raczej segmentaryzacja) wspczesnego wiata oraz swoisty klucz do

zrozumienia zachodzcych w nim zmian2. Do tej pory mwio i pisao si

o migracji mczyzn oraz podajcych za nimi rodzinach (w domyle byy

to wanie kobiety i dzieci). Ich mobilno bya traktowana jako efekt m-

skich decyzji i tylko w tym kontekcie podlegaa analizie. Wedug danych

opublikowanych przez United Nations3, w 2000 roku ok. 49% wszystkich

migrantw stanowiy kobiety i dziewczynki, a w niektrych regionach liczba

ta dochodzia nawet do 51%. W 1960 roku stanowiy one 46,6%. Mimo e

sama proporcja udziau niewiele si zmienia w cigu 40 lat, to radykalnie

wzrosa oglna liczba osb, ktre podjy decyzj o migracji. Wedug tego

samego rda, w 1960 roku na wiecie byo ok. 75 milionw emigrantw,

podczas gdy w 2000 r. stanowili oni 159-milionow grup, do ktrej naley

doliczy take 16 milionw osb majcych status uchodcy. W Europie tylko

w 2015 roku procentowy udzia kobiet w migracji by szacowany na 52,4%

cakowitej liczby wszystkich migrantw. Tabela 1. Procentowy udzia kobiet w oglnowiatowej migracji

w latach 19902015

Wybrane lata 1990 2000 2010 2015

Ogem 48,8 49,1 48,1 48,2

W bardziej rozwinitych

regionach wiata

51,2 51,2 51,5 51,6

W mniej rozwinitych

regionach wiata

46,2 46,1 43,3 43,0

W Europie 51,4 51,8 51,6 51,8 Dane w tabeli nie sumuj si do 100, poniewa pokazuj cze danych w wybranych regio-

nach wiata.

rdo: United Nations Department of Economic and Social Affairs ,Population Division,

20154.

Partycypacja kobiet i mczyzn w kolejnych falach migracji oraz

w rnych regionach wiata moe by inna, np. wspczynnik udziau kobiet

jest wyszy w krajach o tradycjach imigracyjnych, m.in. w Kanadzie czy

2 S. Castelles, M. J. Miller, The Age of Migration, Londyn 2009.

3 World Survey on the Role of Women in Development Women and International

Migration, United Nations, New York 2006. 4 A. Fleury, Understanding Women and Migration: A Literature Review, Komand

working paper 8, pdf; http://www.un.org/en/development/desa/population/migration/ publi-

cations/migrationreport/docs/MigrationReport2015_Highlights.pdf

http://www.un.org/en/development/desa/population/migration/

KOBIETY NOWY TYP IMIGRANTA WE WSPCZESNEJ EUROPIE

Nr 3(27)/2017 83

Australii. Istniej pastwa cechujce si w miar staym trendem migracji

rozpatrywanych wedug kryterium pci. I tak za kraj emigracji kobiet uznaje

si Filipiny, podczas gdy w Meksyku emigrantami s zazwyczaj mczyni.

Pomimo e dysproporcja miedzy liczb migrujcych przedstawicieli obu pci

zmniejsza si co roku, a wspczenie nawet wyrwnuje, nadal istnieje wra-

enie, e na tereny pastw UE napywa jednak wicej mczyzn. Wedug

danych Eurostatu, faktycznie w samym tylko 2006 roku w przypadku migra-

cji wewntrznych na terenie pastw UE na 114 imigrantw byo 100 imi-

grantek5. Dziesi lat pniej, uwaa si powszechnie, e liczba prbujcych

przekroczy europejskie granic mczyzn jest wysza anieli, w tym samym

czasie przedostajcych si do pastw Unii, kobiet. Trend ten zatem od ponad

dekady nie uleg zmianie i mona mwi, mimo odmiennego natenia czyn-

nikw warunkujcych mobilno na wiecie, o pewnym balansie proporcji

liczby kobiet i mczyzn migrujcych do pastw Unii.

Wspczesne imigrantki

Feminizacja zjawiska migracji jest te rna w rnych europejskich

krajach. O ile w Sowenii, czy pozostaych krajach bakaskich, mczyni

stanowi ponad 80% oglnej liczby imigrantw, o tyle w Portugali czy na

Cyprze dominuj zdecydowanie kobiety. Jedynym krajem, w ktrym od lat

utrzymuje si w miar stabilna 50-procentowa proporcja imigrantw obu pci

jest Holandia. Dysproporcje takie rzadziej zdarzaj si w grupie migrantw

napywajcych do pastw UE spoza terenw Europy: na kadych 108 m-

czyzn przypada 100 kobiet. Inn ciekaw tendencj, ktr pokazuj dane

Eurostatu, jest zwikszajca si proporcja imigrantek w poszczeglnych gru-

pach wiekowych. Im starsza z badanych grup imigrantw, tym bardziej

zmniejsza si w niej procentowy udzia panw. Doda naley, e imigrantki

s rednio o dwa lata modsze anieli ich koledzy badani w tej samej grupie

wiekowej.

Badania statystyczne pokazuj dwie prawidowoci. Po pierwsze imi-

grantki organizuj si w mniejsze liczebnie wsplnoty, w ramach ktrych

szybciej wsptworz midzy sob nici porozumienia i systemy wsparcia.

Tego typu grup moe by w danym kraju wicej, ale zwykle nie bd one tak

5 A. Herm, Recent migration trends: citizens of EU-27 Member States become ever

more mobile while EU remains attractive to non-EU citizens, epp.eurostat.ec.europa.eu/

cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-08-098/EN/KS-SF-08-098-EN.PDF

Iwona Jakimowicz-Pisarska

COLLOQUIUM WNHiS 84

due jak te, w ktrych dominuj mczyni migrujcy z tych samych krajw

co kobiety. Druga prawidowo dotyczy obszarw, z jakich pochodz imi-

granci napywajcy do Europy. Mczyni reprezentuj gwnie kraje p-

nocnej i zachodniej Afryki (m.in. Maroko, Tunezja, Egipt, Senegal czy

Ghana), tereny Bakanw (Albania, Serbia i Macedonia), niektre kraje azja-

tyckie (Sir Lanka, Indie czy Iran) oraz Turcj, jako eksportera pracowni-

kw do Niemiec i Holandii. Imigrantki to gwnie mieszkanki regionw

bdcych obecnie lub w przeszoci pod silnym wpywem tradycji chrzeci-

jaskich. S to przede wszystkim migracje wewntrzne w ramach pastw

europejskich oraz w dalszej kolejnoci z Ameryki aciskiej lub byych ko-

lonii, np. Somalii, Etiopii czy Erytrei6. Fakt pochodzenia kobiet z krajw

o podobnym systemie religijnym lub majcym tradycje wsppracy z Euro-

pejczykami wcale nie jest gwarantem atwiejszej adaptacji w nowym otocze-

niu, cho niewtpliwie pomaga w dostosowaniu si do warunkw

spoecznych oraz uatwia wykorzystanie wasnego kapitau kulturowego

w celu uniknicia ostracyzmu czy wykluczenia przez nowe rodowiska oraz

podjcia pracy w kraju osiedlenia. Z jednej strony wydaje si, e kobietom

atwiej anieli mczyznom zalegalizowa decyzj o zmianie miejsca pobytu

czy podj legaln prac. Wiksza jest spoeczna akceptacja ich nielegalnej

migracji7. Wynika to moe ze stereotypu o biernej postawie i pasywnym

stosunku kobiet do zjawiska migracji, nawet jeli same bior w nim udzia.

Z drugiej za to one czciej anieli mczyni padaj ofiar wykorzystania,

w tym take wykorzystania seksualnego, oraz innych form uzalenienia b-

dcego efektem nieuregulowanej prawnie sytuacji w wyniku nielegalnej mi-

gracji. Decydujc si na wyjazd z wasnego kraju, bior na siebie

jednoczenie ryzyko z nim zwizane.

Tabela 2. Procentowy udzia kobiet w oglnej liczbie wiatowych migracji

z podziaem na regiony w latach 19602000

1960 1970 1980 1990 2000

Total 47.9 46.6 47.2 47.4 48.8

Najbardziej rozwinite regiony 47.9 48.2 49.4 50.8 50.9

6 R. King, E. Zontini, The role of gender in the South European immigration model,

www.raco.cat/index.php/papers/article/viewFile/25564/25398 [dostp: 20.09.2016]. 7 J. Carling, Gender dimensions of international migration, Global Migration Per-

spectives nr 35 z 05.2005, www.gcim.org/mm/File/GMP%20No%2035.pdf

http://www.raco.cat/index.php/papers/article/viewFile/25564/25398

KOBIETY NOWY TYP IMIGRANTA WE WSPCZESNEJ EUROPIE

Nr 3(27)/2017 85

Najmniej rozwinite regiony 45.7 46.3 45.5 44.7 45.7

Europa 48.5 48.0 48.5 51.7 52.4

Ameryka Pnocna 49.8 51.1 52.6 51.0 51.0

Oceania 44.4 46.5 47.9 49.1 50.5

Afryka Pnocna 49.5 47.7 45.8 44.9 42.8

Afryka Sub-Saharyjska 40.6 42.1 43.8 46.0 47.2

Azja Poudniowa 46.3 46.9 45.9 44.4 44.4

Azja Wschodnia i Poudnio-

wo-Wschodnia

46.1 47.6 47.0 48.5 50.1

Zachodnia Azja 45.2 46.6 47.2 47.9 48.3

Karaiby 45.3 46.1 46.5 47.7 48.9

Ameryka aciska 44.7 46.9 48.4 50.2 50.5 Dane w tabeli nie sumuj si do 100 poniewa pokazuj cze danych w wybranych regio-

nach wiata.

rdo: Guide on Gender-Sensitive Labour Migration Policies8.

W poowie lat 70. ubiegego stulecia, zaczto dostrzega rnic

w dowiadczeniu mskiej i eskiej migracji9. Przy czym byy to nie tylko

badania dotyczce zwikszajcej si proporcji migrujcych kobiet, ale take

ich innych, anieli mczyzn, dowiadcze z ni zwizanych. Ciekawym

i majcym swoje pniejsze powane konsekwencje faktem by status kobiet

imigrantek w krajach tzw. starej Unii, ktre w latach 60. i 70. ubiegego stu-

lecia chtnie zapraszay mczyzn migrujcych jako robotnicy najemni. Ich

ony, partnerki, matki czy siostry, ktre poday ich ladem, zwykle nie

uzyskiway ju prawa do podejmowania legalnej pracy. Nie obejmoway ich

take programy asymilacji czy adaptacji kulturowej, w tym choby kursy

jzyka kraju pobytu. Taka sytuacja prowadzia do ich wyobcowania i zamy-

kania si w gettach tworzcych si w zamieszkaych przez nie dzielnicach, co

miao wpyw m.in. na pogldy wychowywanych przez nie dzieci, ktre dzi-

siaj nierzadko s penoprawnymi obywatelami pastw przyjmujcych10

.

8 Organization for Security and Co-operation in Europe Raport (OSCE), Wiede

2009, s. 23, www.osce.org [dostp: 20.09.2016]. 9 M. Morokvasic, Birds of passage are also women..., International Migration Re-

view, nr 18(4) 1984, s. 886-907; E. Kofman, Female birds of passage a decade later:

Gender and immigration in the European Union, International Migration Review, nr 33(2)

1999, s. 269-299. 10

Nierzadko dowiadczenia te staj si kanw wspczesnych filmw czy ksiek,

ktrych autorami s imigranci drugiego lub nawet trzeciego pokolenia. wietnym przyka-

Iwona Jakimowicz-Pisarska

COLLOQUIUM WNHiS 86

Niemniej w tym czasie publikacje z tego zakresu nie stanowiy adnego

z gwnych nurtw rozwaa ani teoretycznych opracowa dotyczcych mi-

gracji. Jednake wzrost mobilnoci kobiet i tym samym ich udzia w procesie

migracji wymusi przynajmniej od koca lat 80. XX wieku konieczno nie-

co innego spojrzenia na konsekwencje spoeczne feminizacji migracji zarw-

no dla kraju przyjmujcego, jak i pochodzenia. Ich mobilno rozpatrywana

bya przede wszystkim w kontekcie wykonywania pracy domowej. Emi-

grantki postrzegano gwnie jako pielgniarki lub opiekunki, kucharki, nia-

nie. Innym wyszczeglnianym rodzajem imigrantek s ony-cudzoziemki

pozostajce na utrzymaniu swoich mw, przyjedajce do nowego kraju

w ramach czenia rodzin (family reunification) albo ich tworzenia (family

formation).

Zjawisko rosncej migracji kobiet w ostatnich dekadach wpisuje si

w kontekst globalnych zmian gospodarczych i politycznych. Wpyny one

na pogbiajce si nierwnoci ekonomiczne pomidzy krajami, jak te we-

wntrz nich. Reformy oraz programy dostosowania strukturalnego spowodo-

way, e pogorszyo si ycie milionw kobiet, mczyzn i dzieci.

Ograniczenia wydatkw na edukacj, sub zdrowia i cele socjalne dotkny

w wielu krajach szczeglnie kobiety, gdy z jednej strony oznaczay utrat

pracy lub czci zarobkw (zatrudnienie w sferach budetowych jest sfemi-

nizowane), a z drugiej strony wycofanie si pastw ze wspierania spoecznej

reprodukcji, co skutkowao spychaniem tych obowizkw z powrotem na

rodzin, a w szczeglnoci na kobiety. Rosnce dysproporcje ekonomiczne

i drastyczne pogorszenie si warunkw ycia zmuszaj kobiety i mczyzn

z biednych regionw wiata do poszukiwania pracy m.in. w bogatszych kra-

jach Europy Zachodniej.

Konsekwencje feminizacji migracji

W badajc zjawisko migracji wane jest pytanie, jak relacje pci s

negocjowane ponad granicami pastw oraz jak wspgraj z innymi modela-

mi ksztatowania tosamoci i warunkw ycia. Robin Cohen11

zauway, e

zagadnienia feminizacji migracji oraz jej konsekwencji staway si, gwnie

od drugiej poowy poprzedniego wieku, systematycznie tematem coraz licz-

niejszych opracowa, za wnioski z nich pynce przedmiotem debat rozmai-

dem moe by ksika Monica Ali. Brick Line, ktra staa si bestsellerem ostatnich lat

w Europie. 11

R. Cohen, Global diasporas. An introduction, London 1997, s. 127.

KOBIETY NOWY TYP IMIGRANTA WE WSPCZESNEJ EUROPIE

Nr 3(27)/2017 87

tych gremiw specjalistw. Wizao si to zarwno ze wzrostem liczby emi-

grantek na wiecie, jak i spoecznymi konsekwencjami ich decyzji. Wsp-

czenie kobiety stanowi blisko poow oglnej liczby migracji. Trzeba

jednak pamita, e nawet zblione proporcje migracji kobiet i mczyzn

mog w sposb zasadniczy wynika z odmiennej motywacji migrantw oraz

stanowi konsekwencje, ktre ze sob nios. Gwnymi powodami s nadal

kwestie rodzinne, np. migracja bdca efektem czenia rodzin oraz wynika-

jca z koniecznoci uchodstwa z ojczyzny. Aczkolwiek innym, coraz wa-

niejszym, powodem migracji kobiet jest ich rosnca pozycja na rynkach

pracy i ch umocnienia lub poprawienia swojego statusu zawodowego.

Trudno jednak oceni skutki samej tylko migracji i jej wpyw na zmian sta-

tusu materialnego kobiet. Jest on bowiem wynikiem kompilacji wielu czyn-

nikw, takich jak np. wyksztacenie, status, posiadane potomstwo czy

predyspozycje psychiczne emigrantki. Jak pokazay ostatnie opinie na temat

fali migrantw do pastw Unii, take postrzeganie kobiet przez mieszkacw

pastw przyjmujcych, jako mniej zagraajcych ich kulturze i tradycji, mo-

e w istotny sposb zwiksza lub zmniejsza szanse na otrzymanie pomocy

i wsparcia w czasie przemieszczania si. Mona zatem uzna feminizacj

migracji za efekt zmian zachodzcych w wiatowych rynkach pracy, a take

mentalnoci zglobalizowanych spoeczestw12

. Nieco atwiej oceni spoecz-

ne skutki migracji kobiet. Zdecydowanie czciej ich decyzja o wyjedzie

z kraju przekada si na sytuacj rodziny i najbliszych, w szczeglnoci

dzieci. Nie zawsze s to negatywne konsekwencje, np. kobiety zwykle

wysyaj wiksz anieli mczyni cz zarobkw, w tym take dodat-

kowych, do swoich rodzin. czy si to czasami ze zjawiskami minimali-

zacji wydatkw w kraju pobytu oraz tzw. odroczonej konsumpcji13

.

Decyzja o wyjedzie, a tym samym opuszczeniu najbliszych, wie si

rwnie nierzadko z prbami przewidzenia skutkw rozdzielenia oraz po-

dejmowaniu prb ich agodzenia lub uniknicia. Niemniej decyzje kobiet

o migracji wpywaj na trudne do oszacowania koszty spoecznego funk-

cjonowania ich najbliszych pozostajcych w kraju pochodzenia. Brak

fizycznej obecnoci matki moe wywoa emocjonalne kopoty dzieci,

wpyn na stan zdrowia wspmaonka, a take zachwia poczucie bez-

pieczestwa innych krewnych. Co ciekawe, praca emigrantek w tzw. sek-

torze prac domowych ma zwykle miejsce w rodzinach czynnych

12

N.Al-Ali, Women, Gender and Migration in Europe, eprints.soas.ac.uk/4890/2/

Women_and_Migration_in_Europe_Report.pdf 13

E. Kpiska, Migracje sezonowe z Polski do Niemiec. Mechanizmy rekrutacji, ro-

la rodziny i zrnicowanie wedug pci, Warszawa 2008.

Iwona Jakimowicz-Pisarska

COLLOQUIUM WNHiS 88

zawodowo, w ktrych peni one role nie tylko gospo, sprztaczek czy

nianiek, ale dostarczaj swoim pracodawcom takich elementw ycia, jak

poczucie penego domu czy zadbania o komfort dnia codziennego,

ktrych ich nieobecno pozbawia wasnych rodzin. Wypeniaj one luk

i zaspokajaj potrzeby, jakie z racji modernizacji i globalizacji oraz zmian

w spoeczestwach przyjmujcych, nie mog lub nie s w stanie zaspokoi

obywatelki pastw docelowych. Powstaje globalny acuch opieki, na

ktrego kocu znajduj si zamone rodziny z krajw bogatych, ktre

korzystaj z nierwnoci ekonomicznych w globalnej gospodarce. wia-

domo takiego stanu rzeczy utrudnia im wykonywanie powierzonych

obowizkw i staje si rdem cierpienia dla nich samych. Niemniej

midzy tego rodzaju imigrantkami a ich pracodawcami zachodzi moe

szczeglnego rodzaju relacja. Obie strony s wiadome niesymetrycznej

pozycji wzgldem siebie. Kobiety zatrudniane w domach obywateli pa-

stw przyjmujcych pochodz z biedniejszych regionw, w ktrych ich

dochody z wykonywanej za granic pracy s czsto podstawowym r-

dem utrzymania pozostajcych w rodzinnych stronach najbliszych. Pra-

codawcy, rozumiejc dysproporcj ekonomiczn wzgldem zatrudnianych

kobiet, mog im zarwno dawa odczu ich niszy status, np. okazujc

lekcewaenie, jak i docenia ich ofiarno i determinacj, dowartociowu-

jc je poprzez stwarzanie familiarnej atmosfery lub traktujc jak czonka

rodziny14

.

Migracja kobiet w cigu ostatnich trzech dekad jest take efektem

zmian politycznych i spoecznych, jakie zachodz na wiecie, w tym

gwnie w Europie. Nie tylko atwiej jest im samotnie, tzn. bez towarzy-

stwa mczyzn w roli opiekunw, porusza si w przestrzeni publicznej.

Wanym czynnikiem s ich prawa, bdce przedmiotem debat i sporw,

ale obecnie atwiej egzekwowalne, a tym samym sprzyjajce, przynajm-

niej teoretycznej, ich ochronie podczas podry. Spoeczna zgoda, a nie-

rzadko i aprobata dla wielu dziaa i form aktywnoci, jeszcze

kilkadziesit lat temu nieakceptowanych przez otoczenie, omielia cz

kobiet w realizowaniu swoich ambicji. Odwaniej i goniej domagaj si

umoliwienia im speniania si w innych rolach anieli tradycyjnie im

przypisanej opiekunki domowego ogniska. Chtniej take wchodz

w role zarezerwowane do tej pory dla mczyzn, np. wyjedaj jako

14

Obie te sytuacje s przedstawiane w Polsce zarwno w popularnych serialach,

powieciach czy nawet historiach opisywanych w kolorowych gazetach lub portalach spo-

ecznociowych.

KOBIETY NOWY TYP IMIGRANTA WE WSPCZESNEJ EUROPIE

Nr 3(27)/2017 89

gowy rodzin i jedyne ywicielki najbliszych. Aczkolwiek nadal migracja

kobiet stanowi przykad udziau w tzw. konwencjonalnym rynku pracy

z charakterystycznymi cechami dla obszarw, w ktrych s zatrudniane.

Zwizane jest to przede wszystkim z rynkiem pracy domowej (m.in.

sprztaczki, opiekunki do dzieci lub osb starszych). Niemniej inaczej ni

jeszcze 20 czy 30 lat temu odbierana jest ich praca. W tych przypadkach,

w ktrych dochodzi do wykorzystywania seksualnego kobiet, w tym rw-

nie sutenerstwa, inna jest reakcja otoczenia. Zaczto postrzega je jako

ofiary, a nie wspwinne takich sytuacji. Zmiany w kwestiach obyczajo-

wych bez wtpienia stanowi jeden z impulsw podejmowania przez ko-

biety decyzji o migracji. Ponadto kobiety podejmujce decyzje

o wyjedzie zdaj si by rwnie bardzo zdeterminowane oraz dziaa

pod wiksz, anieli mczyni, presj. Obojtnie czy wyjazd ratuje ich

ycie, czy tylko wpywa na standard ycia najbliszych, s bardziej wy-

trwae i potrafi znie wicej przeciwnoci anieli mczyni. W wielu

przypadkach imigrantki zamykaj si w stosunkowo maych, zwykle do

hermetycznych rodowiskach. Z jednej strony pozwala im to na tworzenie

gbszych relacji z innymi czonkami tej samej spoecznoci, a tym sa-

mym buduje poczucie bezpieczestwa, z drugiej jednak ogranicza mobi l-

no i nie sprzyja horyzontalnemu tworzeniu si sieci zalenoci, ktre

mimo i s pytsze i bardziej powierzchowne, uatwiaj integracj z no-

wymi osobami oraz lepsze poznanie swojego otoczenia.

Migracje kobiet mona wspczenie podzieli ze wzgldu na: cel,

zakadany czas trwania w momencie podejmowania decyzji czy te zaleno

lub niezaleno od innych uczestnikw migracji15

. Pamita rwnie naley,

e kobiety mog by zaliczane, w rnych okresach swojego pobytu za gra-

nic, do rnych kategorii. Pierwsz z nich tworz tzw. permanentni imi-

granci (Permanent immigrants), ktrzy opuszczaj swoj ojczyzn

z zamiarem staego osiedlenia si w kraju przyjmujcym. W tym przypadku

imigracja ma indywidualny charakter. Zarwno decyzja o jej podjciu (nawet

jeli podejmowana wsplnie z partnerem), jak i faktyczny stopie adaptacji

w nowym rodowisku zaley przede wszystkim od cech danej emigrantki

oraz jej wasnych dowiadcze lub predyspozycji. Inn kategori stanowi

tzw. wewntrzne migracje odbywajce si w obrbie jakiego regionu (inter-

nal regional migrants). Maj one miejsce m.in. w przypadku obywateli UE,

15

Opracowane na podstawie analizy Helen Schwenken, Organization for Security

and Co-operation in Europe Raport (OSCE), Wiede 2009, s. 25, www.osce.org [dostp:

2.05.2016].

Iwona Jakimowicz-Pisarska

COLLOQUIUM WNHiS 90

ktrzy swobodnie podejmuj decyzj o miejscu zamieszkania czy podjcia

pracy w obrbie tej struktury oraz czasie, na jaki nastpuje zmiana miejsca

osiedlenia. Cech tego typu migracji jest stosunkowo niewielka ilo ograni-

cze (np. prawnych czy ekonomicznych), ktre warunkowayby podjcie

decyzji ze wzgldu na pe. Odmienn kategori tworz czonkowie rodzin,

ktrzy decyzj o emigracji podejmuj w konsekwencji wyjazdu swoich naj-

bliszych (np. ony wyjedajce wraz z mami czy dzieci z rodzicami).

Czas migracji zaley bezporednio od dziaa i planw ich krewnych. Znacz-

ny jest tu take stopie ich uzalenienia spoecznego, w tym gwnie finan-

sowego, od pozycji partnerw lub opiekunw prawnych. Takie silne

uzalenienie od innych moe sprowadzi kobiety do roli ofiar w wyniku cz-

ciowej lub cakowitej izolacji spoecznej, przemocy fizycznej lub psychicz-

nej dokonywanej przez czonkw ich najbliszego otoczenia. Nastpn

kategori tworz pracownicy kontraktowi i sezonowi (Contract, temporary

and posted workers), ktrzy zatrudniani s w rnych sektorach gospodarki,

na najrozmaitszych stanowiskach czsto niezalenie od pci i posiadanych

kwalifikacji. Zatrudniani s w rolnictwie, budownictwie czy sektorze prac

domowych. Czas ich wyjazdu, dugo przebywania w danym miejscu oraz

pozycja rni si ze wzgldu na szeroki wachlarz czynnikw, nie tylko ze

wzgldu na pe. Kolejny rodzaj to wysoko wykwalifikowani specjalici (hi-

ghly qualified workers). Czas i miejsce ich migracji warunkuje umowa o pra-

c, moliwo rozwoju zawodowego oraz wysoko otrzymywanego

uposaenia, ktre take jest nierzadko bezporednim impulsem podejmowa-

nych decyzji o wyjedzie. Wyranie przez wiele lat ten typ migracji zdomi-

nowali mczyni. Jednak feminizacja wielu zawodw, w tym tych

wymagajcych szczeglnych predyspozycji oraz zdolnoci, a co za tym idzie

dobrze opacanych, wpyna na wzrost liczby kobiet, ktre mona zaliczy

do tej kategorii. Osobn grup stanowi imigranci, ktrzy sami sobie, swoim

wspplemiecom, a nawet rdzennym mieszkacom, tworz miejsca pracy

w krajach osiedlenia (Self-employed migrants). Ci operatywni biznesmeni

nierzadko wykazuj si wiksz zaradnoci anieli mieszkajcy na danym

terenie rdzenni obywatele. Prowadz wasne przedsibiorstwa, czsto zaczy-

najc od wykonywania usug na rzecz wasnej wsplnoty migrantw, zatrud-

niajc najbliszych krewnych, aby dopiero z czasem w konsekwencji

rozwoju i ekspansji na rynku pozyska klientw, jak i pracownikw wrd

autochtonw. Przedostatni kategori tworz migranci o nieuregulowa-

nym statusie prawnym (irregular status workers), ktrych wyjazd wie

si zwykle z brakiem niezbdnych dokumentw, w tym np. wiz i pozwo-

le na prac. Procent kobiet w tej grupie zaley od kraju pobytu, jak i kra-

KOBIETY NOWY TYP IMIGRANTA WE WSPCZESNEJ EUROPIE

Nr 3(27)/2017 91

ju pochodzenia emigrantek. Niemniej te zaliczane do niej s szczeglnie

czsto naraone na wykorzystanie oraz uznawane mog by za potencjal-

ne ofiary rnego rodzaju naduy. W ostatniej z wyrnionych kategorii

mamy do czynienia z migrantami, ktrzy w rnych sferach ycia spo-

ecznego s wykorzystywani ze wzgldu na swoj pozycj emigranta (tzw.

Migrants trafficked for labour). Czsto s to osoby, ktre w sposb niele-

galny przekroczyy granic, ofiary handlu ludmi lub dziaalnoci gangw

przestpczych np. wykorzystujcych ich prac i ograniczajcych ich wo l-

no osobist.

Teoretycznie najatwiej jest kobietom, ktrych powodem migracji by-

y relacje rodzinne, czyli ch bycia z mem cudzoziemcem i decyzja o za-

mieszkaniu w kraju jego pochodzenia. Maj one zwykle w takich

przypadkach uregulowany status prawny cho niewolny cakowicie od pew-

nych prawno-formalnych ogranicze, np. czasowo utrudniony dostp do ryn-

ku pracy. Ich status spoeczny bywa te wynikiem pozycji ma i sprowadza

si tym samym jedynie do roli ony. Komplikacje migrujcych kobiet zwi-

zane s take w chwili decyzji rozstania si z dotychczasowym partnerem.

Zwykle w takich momentach na ich trudn sytuacj emocjonaln nakadaj

si problemy natury prawnej i spoecznej. Nie zawsze bowiem mog pozo-

sta legalnie w miejscu pobytu i korzysta z przywilejw, jakie miay do tej

pory. Dyskomfortem jest take wiadomo rozpadu zwizku w wyniku pod-

jtej migracji, kiedy relacja nie wytrzymuje albo prby wsplnego ycia

w obcym kraju, albo jego zakoczenie wynika ze zbyt dugiego rozstania

pary. Inn sytuacj, ale rwnie motywowan czynnikami osobistymi, jest

decyzja o emigracji podejmowana przez kobiety pod wpywem zmiany ich

sytuacji yciowej, np. w wyniku rozwodu lub mierci dotychczasowego

partnera. Wyjazd do innego kraju jest zatem rodzajem zerwania wizi ze

wiatem wspomnie, form ucieczki od problemw i symbolicznym roz-

poczciem nowego ycia. W takich rwnie przypadkach praca, poza in-

dywidualnymi predyspozycjami i motywacj, nadal wydaje si by

kluczowym elementem warunkujcym stopie adaptacji w nowym rodo-

wisku.

Migracja kobiet wie si take z rodzajem wykonywanej pracy. Jak

wspomniano ju wczeniej, tradycyjnie zatrudniane s one w zawodach

zwizanych z opiek nad dziemi lub osobami starszymi, tzw. drain care16

.

S to zatem osoby gwnie z wyksztaceniem medycznym, np. pielgniarki

16

F. Piperno, Welfare for whom? The impact of care drain in Romania and Ukraine

and the rise of a transnational welfare, www.cespi.it/PDF/piperno-welfare.pdf

Iwona Jakimowicz-Pisarska

COLLOQUIUM WNHiS 92

lub lekarki, ale take psycholoki czy rehabilitantki, oraz pedagogicznym,

np. nauczycielki lub wykwalifikowane opiekunki. Poniewa wykonywane

zawody s w krajach ich pochodzenia sabiej opacane, wyjazd pozwala

im na podniesienie standardu ycia rodziny bez koniecznoci zdobywania

dodatkowych kwalifikacji. Z reguy jedyn barier jest jzyk, ktry w wie-

lu przypadkach jest szybko przyswajany przez ten typ imigrantki17

. Kobie-

tom trudno znale zatrudnienie w innym sektorze anieli prace domowe.

W kraju przyjmujcym konkurowa musz nie tylko z innymi imigranta-

mi, w tym mczyznami, ale take z obywatelami pastw pobytu, ktrzy

chtnie chroni swoje miejsca pracy, naciskajc na politykw i urzdn i-

kw, aby ograniczyli np. ilo wydawanych wiz, pozwole na prac lub

wprowadzili inne przepisy, utrudniajce funkcjonowanie imigrantkom na

tzw. primary labour market. Sytuacja taka skutkuje dwojakiego rodzaju re-

akcj: po pierwsze zgod na nisze stawki, wykonywaniem pracy znacznie

poniej posiadanych kwalifikacji, wyduaniem czasu jej trwania czy bra-

kiem ubezpieczenia paconego przez pracodawc; po drugie podejmowa-

niem zatrudnienia w tzw. szarej strefie18

. Wwczas, jak zauwaa Izabela

Kory19

, legalna praca postrzegana jest jako swoisty luksus, a pitrzenie si

barier, w tym take pozaprawnych i pozainstytucjonalnych, tworzy szklany

sufit, ktrego nie s w stanie same rozbi. Jeli wyjazd za granic jest przez

nie dodatkowo traktowany tylko jako migracja ekonomiczna, same unikaj,

ich zdaniem zbdnych, inwestycji (jak np. kosztowna i czasochonna no-

stryfikacja dyplomu), jakie wymuszaoby na nich legalne zatrudnienie.

W efekcie jednak takie podejcie moe doprowadzi do marginalizacji

w kraju pobytu oraz mie swoje konsekwencje w sytuacji potencjalnego

powrotu do ojczyzny (np. brak podstaw do ubiegania si o wiadczenia

emerytalne).

Cho feminizacja migracji spowodowaa, e w ostatnich latach kobie-

ty bior udzia take w migracji zwanej drenaem mzgw (brain drain),

polegajcej na zachcaniu przez rzdy bogatszych krajw przedstawicieli

zawodw wymagajcych wysokich i czsto specjalistycznych kwalifikacji

pochodzcych z biedniejszych regionw wiata do osiedlania si na ich tere-

17

Kobiety, ze wzgldu na cechy charakterystyczne ich wyjazdw za granic, maj

zwykle mniejsz motywacj do nauki jzyka kraju pobytu a take moliwo jego uywania

anieli mczyni. 18

http:// www.vulnerableworkers.org.uk/wpcontent/uploads/2008/08/analysisof-

migrant-worker-data-final.pdf 19

I. Kory, Kobiety migrantki: warunki udanej integracji, Instytut Spraw Publicz-

nych, Warszawa 2009, www.isp.org.pl [dostp: 26.03.2016].

http://www.isp.org.pl/

KOBIETY NOWY TYP IMIGRANTA WE WSPCZESNEJ EUROPIE

Nr 3(27)/2017 93

nie. W gronie takich podanych pracownikw s zarwno lekarki, jak

i prawniczki, specjalistki z nauk biologicznych i chemicznych, pracownice

uczelni wyszych oraz kobiety posiadajce tytu inyniera20

. Im wyszy sto-

pie specjalizacji, tym wiksza szansa odniesienia sukcesu rozumianego jako

moliwo dalszego ksztacenia si, podniesienia standardu ycia oraz zdo-

bycia akceptacji rodowiska w kraju przyjmujcym. Jeli dodatkowo ambicje

i kompetencje kobiet ujawniaj si w krajach, w ktrych istnieje spoeczne,

kulturowe i prawne przyzwolenie na dyskryminacj na rynku pracy, wwczas

czciej podejmuj one ryzyko migracji. Zdarza si rwnie, e decyzja

o tego typu migracji jest podejmowana przez kobiety z zamiarem czasowego

jedynie opuszczenia kraju pochodzenia, np. na stypendia. Przeduajcy si

pobyt za granic, nowe moliwoci i rysujce si perspektywy, a take decy-

zje dotyczce ycia osobistego wpywaj z czasem na decyzj o pozostaniu

na stae.

Cz pastw europejskich, chcc zapobiec negatywnym konse-

kwencjom wynikajcym z coraz wikszej liczby migrujcych kobiet, przy

wsppracy z organizacjami pozarzdowymi tworzy programy wspierajce

imigrantki. Coraz czciej politycy dostrzegaj te tzw. porednie czynniki

wpywajce na osabienie lub wzmoenie ruchw migracyjnych w danym

regionie21

. Ponadto instytucje Unii opracowuj i wydaj odpowiednie re-

gulacje prawne gwarantujce okrelone zasady postpowania i ochrony

migrujcych do krajw czonkowskich kobiet22

. Z myl o kobietach or-

ganizowane s rozmaite kursy i szkolenia, w tym jzykowe i zawodowe,

uatwiajce im nie tylko znalezienie legalnej pracy, ale take adaptacj

w nowym rodowisku. Maj take zapobiega dyskryminacji na tle raso-

wym, wyznaniowym lub etnicznym w miejscach ich nowego osiedlania.

20

A. Vinokur, Brain migration revisited, Globalisation, Societies and Education,

nr 1, tom 4, 03.2006, s. 7-24, graduateinstitute.ch/webdav/site/developpement/shared/ devel-

oppement/cours/E759/a%20vinokur_06_brain_migration.pdf 21

Wielokrotnie w dyskusjach publicznych dostrzegano, e feminizacja niektrych

zawodw, np. nauczycielek czy pielgniarek, zwizana jest z obniajcymi si zarobkami

w tych branach. Frustracja finansowa moe za sta si z jednym z powodw wyjazdu

przedstawicielek tych grup za granic. Przykadem tego s tysice polskich pielgniarek

pracujcych w klinikach i szpitalach w Szwecji, Niemczech czy Wielkiej Brytanii. 22

Przykadem takich programw lub dziaa prawnych mog by: Strengthening

Protection of Women Migrant Workers in a Globalized World (www.equitas.org/english/

programs/migrant.php), projekt Equal Rights, Equal Voices Migrant women in the EU,

czy Dyrektywa Rady 2000/78/EC (27 listopada 2000 roku) ustanawiajca schemat postpo-

wania w dziedzinie zatrudniania imigrantw.

http://www.equitas.org/english/

Iwona Jakimowicz-Pisarska

COLLOQUIUM WNHiS 94

Skupiaj si na walce o prawa do rwnego z mczyznami, jak i obywate-

lami UE wynagrodzenia czy warunkw pracy. Dotycz take kwestii

przemocy wobec kobiet emigrantek tak ze strony ich wspplemiecw,

jak i nowych ssiadw. Wolontariusze wsppracujcy z instytucjami po-

zarzdowymi przeszukuj take osiedla duych miast i schroniska w po-

szukiwaniu krzywdzonych kobiet imigrantek23

. Take lekarze

w niektrych krajach UE szkoleni s, jak postpowa z ofiarami prze-

stpstw niebdcymi obywatelkami pastw zamieszkania. Coraz czciej

dyskutuje si take o prawach politycznych i obywatelskich kobiet bd-

cych legalnymi imigrantkami, czsto od wielu lat paccymi podatki

w krajach pobytu. Od pocztku lat 90. XX wieku wzrosa liczba orodkw

badawczych i katedr, ktrych pracownicy zajmowali si problemem im i-

gracji w jej rozmaitych kontekstach, w tym w ujciu bada gendero-

wych24

.

Teresa wikowska25

, powoujc si na Patrici Pessar i Sarah Mah-

ler (2003), przedstawia i opisaa ram teoretyczn o nazwie ugenderowione

geografie wadzy (Gendered Geographies of Power), ktra obejmuje trzy

podstawowe bloki oddziaywania na budowanie relacji pci w procesach mi-

gracyjnych: skal geograficzn, umiejscowienie spoeczne oraz geome-

trie wadzy. Skala geograficzna ma wskazywa na rne wymiary

oddziaywania przestrzennego i spoecznego w ponadnarodowym ksztato-

waniu pci, takie jak np. ciao, rodzina, pastwo. Wanym pytaniem stawia-

nym przez badaczki jest to, czy te wielorakie oddziaywania

w ponadnarodowej przestrzeni otwieraj przed kobietami i mczyznami

23

Na terenie Europy dziaaj m.in. takie organizacje, jak: TRUSTED Migrants

in The Netherlands; Kalayaan in the United Kingdom; the Services, Industrial, Profes-

sional and Technical Union (SIPTU) in Ireland; Interprofessional Union of Workers

(SIT) in Geneva. 24

Utworzono m.in. the ESRC Transnational Communities Program, przy Oxford

University w Wielkiej Brytanii, a nastpnie the Centre on Migration, Policy and Society

(COMPAS). Podczas gdy w latach 70. istniay gwnie anglojzyczne magazyny dotyczce

problemw migracji, np. the International Migration Review, Studi Emigrazione and

International Migration czy Ethnic and Racial Studies for integration studies, to w latach

80. zaczy pojawia si kolejne tytuy wydawane ju w rnych jzykach, m.in. REMI and

Hommes et Migrations we Francji, Migranten studies w Holandii, Migration w Niem-

czech lub Migraciones wychodzcy na obszarze Ameryki aciskiej. Trzecia fala wy-

dawnictw naukowych czasopism dotyczcych migracji przypada wanie na lata 90.

XX wieku, kiedy zaczy ukazywa si m.in. Identities, New Identities, Migracije lub

Migration and Identity. 25

T. wikowska, Migracja i gender z perspektywy pracy domowej i opiekuczej,

Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2010, s. 3-4, www.isp.org.pl [dostp: 20.09.2016].

http://www.isp.org.pl/

KOBIETY NOWY TYP IMIGRANTA WE WSPCZESNEJ EUROPIE

Nr 3(27)/2017 95

moliwoci kwestionowania dominujcych dyskursw i praktyk, czy te je

utrwalaj i podtrzymuj. Autorki zwracaj uwag na istotn rol pastwa

w ksztatowaniu relacji pci w ponadnarodowej przestrzeni. Ponadto podkre-

laj, jak bardzo istotnym czynnikiem ksztatujcym sytuacj yciow i za-

kres moliwoci dziaania migrantw i migrantek jest kwestia legalnoci,

ktra zasadniczo przekada si na egzekwowanie praw czowieka. Status by-

cia osob nielegalnie przebywajc na terenie danego pastwa wzmacnia

podatno na naduycia ze strony innych. Lk tym spowodowany skazuje

imigrantw na ycie poza prawem i wystawia ich na niebezpieczestwo

opresji i przemocy. W odniesieniu do kobiet imigrantek zwiksza si poten-

cjalne zagroenie napastowaniem seksualnym, gwatem, zmuszaniem do pro-

stytucji. Status nielegalnoci w wielu krajach wie si z brakiem dostpu do

podstawowej opieki zdrowotnej, edukacji oraz trudnociami w znalezieniu

mieszkania. Wspczesne zjawisko migracji wykracza poza granice pastw,

a zintegrowane systemy kontroli migracji wprowadzane np. przez Uni Euro-

pejsk sprawiaj, e ronie niepewno osb przybywajcych spoza Wsplno-

ty.

Kolejny blok oddziaywa na ksztatowanie si pci w procesach mi-

gracyjnych to, jak mona kolokwialnie uj, umiejscowienie spoeczne.

Odnosi si ono do pozycji osb w sieci hierarchii wadzy, uksztatowanych

przez takie czynniki jak: historia, polityka, ekonomia, geografia czy zwizki

pokrewiestwa. Umiejscowienie spoeczne wskazuje kontekst, w ktrym

ludzie si rodz i wychowuj. Warunkuje tym samym wice si z nim

przywileje i potencjalne krzywdy spoeczne. Kontekst ten zazwyczaj nie

przestaje dziaa podczas migracji, kiedy to relacje rodzinne i spoeczne mo-

g by negocjowane mimo przestrzennej odlegoci. Odbywaj si one czsto

w okolicznociach zmieniajcych si rl spoecznych, kiedy np. migrujce za

prac kobiety staj si gwnymi ywicielkami rodziny, a jednoczenie role

przypisywane im przez spoeczestwo i wsplnoty, z ktrych si wywodz,

nadal obarczaj je gwn odpowiedzialnoci za wychowanie i emocjonalne

bezpieczestwo dzieci.

Trzeci blok oddziaywa geometrie wadzy kieruje natomiast

uwag na rodzaje i stopnie sprawczoci (agency), ktre ludzie wykorzystuj,

biorc pod uwag ich spoeczne umiejscowienie. Analityczna kategoria geo-

metrii wadzy wymaga nie tylko badania tego, co przepywa przez ponadna-

rodowe przestrzenie, ale rwnie tego, kto kontroluje powstawanie,

zawarto i kierunki tych przepyww. Przykadem tego moe by, zdaniem

wikowskiej, przesyanie przez migrujce kobiety pienidzy uzalenionym

od ich pracy rodzinom w kraju pochodzenia.

Iwona Jakimowicz-Pisarska

COLLOQUIUM WNHiS 96

Pomoc i polityka pastw europejskich wobec feminizacji migracji

Wspczenie wydaje si, e jedynym sposobem ograniczenia migra-

cji kobiet lub przynajmniej moliwoci jej kontrolowania jest dotarcie do

przyczyn decyzji oraz ich zniwelowanie. aden rzd nie jest jednak w stanie

wpywa na zjawiska ekonomiczne i polityczne zachodzce w zglobalizowa-

nej przestrzeni midzynarodowej. Postulaty kierowane przez europejskie

organizacje do instytucji unijnych oraz rzdw krajw czonkowskich, a do-

tyczce kwestii feminizacji zjawiska migracji na terenie Europy, mona

sprowadzi w pewnym uproszczeniu jedynie do kilku powtarzajcych si

i moliwych do zrealizowania punktw26

:

1. Zwrcenie uwagi na dynamizm zmian, jakie we wspczesnej Eu-

ropie powoduje coraz wiksza liczba imigrantw, w tym kobiet, oraz ko-

nieczno elastycznego reagowania na wynikajce z nich zjawiska.

2. Apelowanie o pomoc w podejmowaniu aktywnoci w sferze pu-

blicznej wobec jak najwikszej liczby napywajcej do pastw europejskich

ludnoci. Uatwioby im to proces adaptacji do standardw kultur Starego

Kontynentu oraz jest kluczem do penej integracji.

3. Zapewnienie imigrantom nie tylko poziomu ycia na okrelonym

minimum, ale uatwianie im awansu spoecznego, np. poprzez dostp do

edukacji. Tylko w ten sposb mona zapobiega eskalacji radykalnych na-

strojw oraz ogranicza przemoc, gwnie wzgldem kobiet i dzieci, w tych

rodowiskach.

4. Konieczno dalszego konstruowania programw pomocowych dla

imigrantw, ktrych sukces gwarantuje m.in. wspudzia w ich realizacji

rdzennych mieszkacw UE oraz przedstawicieli kolejnych pokole migran-

tw przebywajcych od wielu lat na terenie Europy.

5. Gwarantowanie przez rzdy pastw czonkowskich ochrony pod-

stawowych praw czowieka imigrantom poprzez ustanawianie wsplnych

regulacji na obszarze caej Unii oraz wdraanie ich do krajowych systemw

prawnych.

6. Podejmowanie dziaalnoci publicznej, w tym politycznej, dla lep-

szego funkcjonowania imigrantw w krajach przyjmujcych np. tworzenie

sprawnego systemu opieki socjalnej dla tej grupy.

26

Opracowane na podstawie raportu Equal Rights, Equal Voices | Migrant women

in the European Union www.womenlobby.org/SiteResources/data/MediaArchive/ Publica-

tions/1817%20BR%20en%20MP01LR.pdf

http://www.womenlobby.org/SiteResources/data/MediaArchive/

KOBIETY NOWY TYP IMIGRANTA WE WSPCZESNEJ EUROPIE

Nr 3(27)/2017 97

7. Ograniczanie dysproporcji w zarobkach kobiet i mczyzn nie tyl-

ko w krajach UE, ale take w innych regionach wiata27

.

8. Konieczno wsppracy i wymiany dowiadcze midzy instytu-

cjami pastwowymi i organizacjami europejskimi zajmujcymi si na co

dzie kwestiami imigracji oraz naukowcami reprezentujcymi rne dziedzi-

ny nauk spoecznych.

9. Ksztacenie w duchu wielokulturowoci i tolerancji spoeczestw

europejskich, ktre jako gospodarze bd akceptowa odmienno napywa-

jcych do ich krajw imigrantw. Jedynie ekonomiczny i spoeczny rozwj,

przy jednoczesnym poszanowaniu praw kobiet, jest gwarantem ograniczenia

feminizacji migracji na caym wiecie.

10. Wspieranie kobiet chccych reemigrowa do kraju pochodzenia

i uawianie im realizacji podjtej decyzji. Ich powrt moe okaza si klu-

czowy dla procesw stabilizacji i normalizacji ycia w tych pastwach, ktre

ogarnite byy konfliktami albo ucierpiay wskutek klsk lub katastrof ywio-

owych28

.

Zatem dziaania skierowane do kobiet imigrantek, zdaniem specjali-

stw, dotyczy powinny przede wszystkim: wspierania ich w podnoszeniu

kwalifikacji zawodowych i usamodzielnianiu si na rynku pracy, sprzyjania

w podejmowaniu inicjatyw gospodarczych np. przez udzielanie nisko opro-

centowanych poyczek na rozwj wasnej firmy, upraszczania regulacji

prawnych dotyczcych ich emerytur oraz transferu wiadcze z i do kraju

pochodzenia oraz organizowania pomocy w wychowywaniu dzieci. Wan

spoeczn konsekwencj rosncej liczby migrujcych kobiet jest wzmacnia-

nie si u nich poczucia niezalenoci, nie tylko na paszczynie finansowej,

ale take kulturowej, swoistego wyzwolenia z uwikania w dotychczas krpu-

jce je ramy wyznaczane przez dawne wsplnoty. Co wicej, dowiadczenia

zdobywane przez migrujce kobiety wpywaj na zmian ich stosunku do

najbliszych i tzw. transformacj rl spoecznych. Nie oznacza to jednak, e

mczyni zawsze i chtnie przejmuj ich obowizki. Raczej one same s

wiadome wasnej wartoci, wymuszajc na otoczeniu najbliszych osb

wikszy szacunek dla ich pracy, jak i dla nich samych.

27

Praca kobiet, zwaszcza jeli jest identyczna z t jak wykonuj w tym samym

czasie i na tym samym poziomi co mczyzn, nie moe by tasza. Zbyt dua dysproporcja

rodzi grone skutki ekonomiczne, ale i spoeczne, m.in. wpywa na wzrost liczby migruj-

cych kobiet. 28

Przykadem ogromnego zaangaowania kobiet, w tym dziki sporemu udziaowi

reemigrantek, jest Rwanda. Por. film Bg zasypia w Rwandzie emitowany w Polsce

w telewizji Planet.

Iwona Jakimowicz-Pisarska

COLLOQUIUM WNHiS 98

Porednim efektem migracji kobiet jest take ich czste zaangaowa-

nie w propagowanie informacji o sytuacji w kraju ich pochodzenia w spoe-

czestwie krajw pobytu. Znane s powszechnie przypadki, gdy nawet

nielegalne imigrantki opowiadaj publicznie, gwnie dziki duemu zainte-

resowaniu mediw tego typu problemami, o pozycji kobiet w swoich ojczy-

znach. Ich losy staj si kanw nie tylko scenariuszy filmowych czy

bestsellerw29

na caym wiecie, ale stymuluj debaty polityczne i ekono-

miczne z udziaem przedstawicieli wielu opiniotwrczych rodowisk. W Eu-

ropie kobiety imigrantki nie tylko weszy w skad rzdw pastw osiedlenia,

ale zajmuj si newralgicznymi kwestiami zarwno dla rodowisk emigran-

tw, jak i ludnoci rdzennej30

.

Wnioski

W XXI wieku kobiety nie s zatem adnym nowym typem imigran-

tek, a feminizacja tego zjawiska bya procesem zauwaonym przez badaczy

ju kilkanacie lat temu. adna forma odgradzania si od napywajcych

rzesz emigrantw, uszczelnianie granic czy restrykcyjne prawo wizowe nie

zatrzymaj tego zjawiska oraz nie wpyn na zmniejszenie jego skali. Dzi-

siejsze pastwa europejskie oraz ich rzdy musz zatem zadba, aby decyzja

o migracji moga by wiadomym wyborem jak najwikszej liczby kobiet

(i mczyzn), takim samym jak wybr wykonywanego zawodu, miejsca pra-

cy czy modelu wychowania dzieci, a nie efektem heroicznej odwagi zdespe-

rowanych mieszkanek wielu regionw na rnych kontynentach. Rzdy

europejskie mog jedynie uwzgldnia ich obecno w przestrzeni publicznej

oraz zachca mieszkacw, aby aktywnie wczyli si w proces adaptacji

nowych ssiadw. Spektrum ich dziaa powinno by moliwie najszersze,

a wachlarz dostpnych rodkw na tyle bogaty, na ile tylko moe sobie po-

zwoli dane spoeczestwo. Rol politykw za jest take uwiadomienie

swoim obywatelom, e partycypacja ekonomiczna, polityczna czy spoeczna

imigrantek opaca si wszystkim zainteresowanym. Stworzenie migrantkom

warunkw rozwoju i zapewnienie poczucia bezpieczestwa musi by, jedno-

czenie i w takim samym stopniu, priorytetem w pastwach pochodzenia

29

Problematyk wspycia imigrantw i ludnoci autochtonicznej porusza w swo-

ich bestsellerowych powieciach np. Zadine Smith, ktrej matka jest emigrantk z Jamajki. 30

Chyba najsynniejsz imigrantk zasiadajc na fotelu ministra jest Rachida Dati

(kierujca resortem sprawiedliwoci w gabinecie prezydenta Francji Nicolasa Sarkozyego)

czy holenderska deputowana Ayaan Hirsi Ali (moda azylantka z Somalii). Na polskiej

scenie za tak polityczk uchodzi moe posanka PiS Nelly Rokita.

KOBIETY NOWY TYP IMIGRANTA WE WSPCZESNEJ EUROPIE

Nr 3(27)/2017 99

i emigracji. Podobnie uatwianie reemigracji musi sta si elementem polityki

migracyjnej obu tych grup krajw. Na pastwach europejskich, zarwno ze

wzgldu na dowiadczenia historyczne, jak i wpyw na arenie midzynaro-

dowej, zdaje si spoczywa wiksza odpowiedzialno za ich losy. Dyspro-

porcje spoeczne i ekonomiczne pomidzy yciem tu i tam oraz

nieuregulowane kwestie transferu wiadcze s czsto dla kobiet o wiele

wiksz barier utrudniajc powrt w rodzinne strony, anieli lk przed po-

nown koniecznoci odnalezienia si w nowych warunkach. Droga w adn

stron, ani decyzja o emigracji, ani reemigracji, nie moe by jednoczenie

przyznaniem si do poraki czy form ucieczki. Denie do takiego postrze-

gania migracji jest dla kobiet oraz ich rodzin szans na jak najefektywniejsze

skorzystanie z wasnej mobilnoci, w ktrej nie staj si one zakadniczkami

wasnych decyzji. I chyba tylko w takim aspekcie oraz po spenieniu powy-

szego warunku kobiety pochodzce z najdalszych nawet zaktkw wiata

a osiedlajce si na terenie pastw europejskich mog stworzy w przyszoci

nowy typ imigrantki.

BIBLIOGRAFIA

Literatura

[1] Carling J., Gender dimensions of international migration, Global Migration Perspectives nr 35 z 05.2005, www.gcim.org/mm/File/

GMP%20No%2035.pdf

[2] Castelles S., Miller M. J., The Age of Migration, Londyn 2009. [3] Cohen R., Global diasporas. An introduction, London 1997, s. 127. [4] Fleury A., Understanding Women and Migration: A Literature Re-

view, Komand working paper 8, pdf; http://www.un.org/en/ develop-

ment/desa/population/migration/publications/migrationreport/docs/Mi

grationReport2015_Highlights.pdf

[5] Herm A., Recent migration trends: citizens of EU-27 Member States become ever more mobile while EU remains attractive to non-EU citi-

zens, epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-08-098/

EN/KS-SF-08-098-EN.PDF.

[6] Kpiska E., Migracje sezonowe z Polski do Niemiec. Mechanizmy rekrutacji, rola rodziny i zrnicowanie wedug pci, Warszawa 2008.

[7] King R., Zontini E., The role of gender in the South European immi-gration model, www.raco.cat/index.php/papers/article/viewFile/

25564/25398.

http://www.gcim.org/mm/File/%20GMP%20No%2035.pdfhttp://www.gcim.org/mm/File/%20GMP%20No%2035.pdfhttp://www.un.org/en/development/desa/population/migration/publications/migrationreport/docs/MigrationReport2015_Highlights.pdfhttp://www.un.org/en/development/desa/population/migration/publications/migrationreport/docs/MigrationReport2015_Highlights.pdfhttp://www.un.org/en/development/desa/population/migration/publications/migrationreport/docs/MigrationReport2015_Highlights.pdfhttp://www.raco.cat/index.php/papers/article/viewFile/%2025564/25398http://www.raco.cat/index.php/papers/article/viewFile/%2025564/25398

Iwona Jakimowicz-Pisarska

COLLOQUIUM WNHiS 100

[8] Kofman E., Female birds of passage a decade later: Gender and immigration in the European Union, International Migration Review,

nr 33(2) 1999, s. 269-299.

[9] Kory I., Kobiety migrantki: warunki udanej integracji, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009, www.isp.org.pl

[10] Morokvasic M., Birds of passage are also women...,International Migration Review, nr 18(4) 1984, s. 886-907.

[11] Piperno F., Welfare for whom? The impact of care drain in Romania and Ukraine and the rise of a transnational welfare,

www.cespi.it/PDF/piperno-welfare.pdf

[12] Schwenken H., Organization for Security and Co-operation in Europe Raport (OSCE), Wiede 2009, s. 25, www.osce.org

[13] wikowska T., Migracja i gender z perspektywy pracy domowej i opiekuczej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2010, s. 3-4,

www.isp.org.pl

[14] Vinokur A., Brain migration revisited, Globalisation, Societies and Education, nr 1, tom 4, 03.2006, s. 7-24, graduateinstitute.ch/webdav

/site/developpement/shared/developpement/cours/E759/a%20vinokur

_06_brain_migration.pdf

Dokumenty

[15] Al-Ali N., Women, Gender and Migration in Europe, eprints.soas.ac.uk/4890/2/Women_and_Migration_in_Europe_Report.

pdf

[16] Dyrektywa Rady 2000/78/EC (27 listopada 2000 roku). [17] Equal Rights, Equal Voices, Migrant women in the European Union

www.womenlobby.org/SiteResources/data/MediaArchive/Publication

s/1817%20BR%20en%20MP01LR.pdf

[18] Population Division of the United Nations, Trends in Total Migrant Stock: The 2003 Revision, diskette (New York, United Nations,

2003).Source: Population Division of the United Nations, Trends

in Total Migrant Stock: The 2015 Revision, diskette (New York,

United Nations, 2015).

[19] Strengthening Protection of Women Migrant Workers in a Globalized World (www.equitas.org/english/programs/migrant.php), projekt

Equal Rights, Equal Voices Migrant women in the EU.

[20] World Survey on the Role of Women in Development Women and International Migration, United Nations, New York 2006.

http://www.isp.org.pl/http://www.cespi.it/PDF/piperno-welfare.pdfhttp://www.isp.org.pl/http://www.womenlobby.org/SiteResources/data/MediaArchive/Publications/1817%20BR%20en%20MP01LR.pdfhttp://www.womenlobby.org/SiteResources/data/MediaArchive/Publications/1817%20BR%20en%20MP01LR.pdf

KOBIETY NOWY TYP IMIGRANTA WE WSPCZESNEJ EUROPIE

Nr 3(27)/2017 101

[21] www.vulnerableworkers.org.uk/wpcontent/uploads/2008/08/analysisof-migrant-worker-data-final.pdf BASIC

K O B I E T Y N O W Y T Y P I M I G R A N T A

W E W S P C Z E S N E J E U R O P I E

STRESZCZENIE

Zaproponowany tytu jest poniekd prowokacj wobec potencjalnego czytelnika. Nie

jest bowiem prawd, e migracje kobiet s nowym zjawiskiem w Europie, ani te e tworz jak szczegln subkategori wrd imigrantw napywajcych do pastw UE. Ma on raczej suy za pretekst do ukazania w prezentowanym tekcie zjawiska kobiecej imigracji oraz pewnych cech dla niej charakterystycznych w dwch pierwszych dekadach XXI wieku. Za-gadnienie imigracji kobiet zostanie przedstawione jako cz nieustannie zmieniajcego si zjawiska napywu ludnoci, w tym rwnie kobiet, do pastw UE. Jest to kwestia szczeglnie istotna w kontekcie coraz ostrzejszych komentarzy o napywie mczyzn z krajw Bliskiego Wschodu i Afryki, ktrych liczba wyranie zwikszya si w ostatnim roku. Zwracajc uwag na skal feminizacji oraz wyrany wzrost zainteresowania, nie tylko rodowisk genderowych31 ale take midzynarodowych instytucji i organizacji32, tym szczeglnym rodzajem migracji, zasadne wydaje si by wskazanie konkretnych problemw wicych si ze wspczesn imigracj kobiet do krajw europejskich33. Podzia ze wzgldu na pe istotnie okrela wiele

31

Badaniami porzdkw i systemw gender zajmuj si gender studies, czyli stu-

dia nad kulturowym i spoecznym ksztatowaniem pci. Obejmuj one bardzo szeroki obszar,

w tym analizy przekazw kulturowych, dyskursw, praktyk spoecznych, relacji wadzy czy

roli pastwowych i ponadpastwowych instytucji w procesach ksztatowania pci. Obok

podejcia do gender jako zjawiska spoecznego studia genderowe badaj rwnie rol uwa-

runkowa strukturalnych. Podejcia te nie wykluczaj si wzajemnie, gdy ksztatowanie rl

i pozycji ze wzgldu na pe jest mocno zakorzenione w instytucjach spoecznych. Uwarun-

kowania strukturalne i instytucjonalne tworz z jednej strony dyskursywne ramy, wyznacza-

jce pole budowania tosamoci, z drugiej strony ksztatuj zakres moliwych wyborw

w ramach reimw prawnych i ekonomicznych. 32

Midzy innymi kwestami feminizacji wspczesnych migracji zajmuj si: Euro-

stat (epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page), ILO: International Labour Migration Statistics

(laborsta.ilo.org/cgi-bin) Bank wiatowy (econ.worldbank.org) czy OECD (www.oecd.org). 33

Podobnie, jak w innych rozdziaach, migracje kobiet rozwaa winno si w kate-

goriach ich dobrowolnych i w znacznym stopniu wiadomie podejmowanych decyzji. Kwe-

stie uchodstwa wrd kobiet czy innych form przymusowej emigracji nie bd stanowiy

tematu prezentowanego tekstu.

http://laborsta.ilo.org/cgi-bin

Iwona Jakimowicz-Pisarska

COLLOQUIUM WNHiS 102

obszarw ycia spoecznego, takich jak seksualno, rodzina, edukacja czy gospodarka, wyznacza w nich spoeczne role, status i presti. Zatem zastosowanie go do analizy zjawiska migracji jako wyrazu i formy aktywnoci ludzkiej wydaje si rwnie by zasadne.

Sowa kluczowe: migracja, gender, feminizacja, uchodctwo.