Tilburg University

De meetlat in de wetenschap [Review of the book The Metric Tide. Independent Reviewof the Role of Metrics in Research Assessment and Management, J.Wilsdon, 2016]van Dalen, Harry

Published in:De Nederlandse Boekengids

Document version:Publisher's PDF, also known as Version of record

Publication date:2016

Link to publication

Citation for published version (APA):van Dalen, H. (2016). De meetlat in de wetenschap [Review of the book The Metric Tide. Independent Review ofthe Role of Metrics in Research Assessment and Management, J.Wilsdon, 2016]. De Nederlandse Boekengids,1(4), 29.

General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.

- Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research - You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain - You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal

Take down policyIf you believe that this document breaches copyright, please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.

Download date: 27. Nov. 2020

1

6x per jaar

240 pagina’s

Essays over vrijheid, twijfel, genetica,

biologie, economie en Klein-Azië

+ Portretten van Aristoteles, Bruegel, Comenius en Jonathan Israel + Bijdragen van

Erik De Bom, Jacqueline Klooster, Geerdt Magiels, Kristof Smeyers en Jeroen Stumpel + De rubrieken Biblio-

theek van het Damesleesmuseum,

Herlezen en Het boekenbedrijf + Tips

van Dodo Meijer, Arjen Mulder en Harry van Dalen

#4 2016DeNederlandseBoekengids

essays | interviews | rubrieken | signalementen over non-fictie in de breedte

LOSSE VERKOOP: E4,95

2

Harry van Dalen (1961) is als

hoogleraar economie verbonden

aan Tilburg University en als onder-

zoeker aan het Nederlands Inter-

disciplinair Demografisch Instituut

te Den Haag. Hij is een van de

oprichters van mejudice.nl en heeft

zitting in het bestuur van Stichting

DNBg i.o.

Erik De Bom (1983) is als in-

tellectueel historicus en politiek

theoreticus verbonden aan de KU

Leuven. In september verschijnt

onder zijn redactie Andersland. In

de voetsporen van Thomas More (met

Toon Van Houdt e.a.). Zie erikde-

bom.net

Valentijn van Dijk (1967)

studeerde informatica en cogni-

tiewetenschap in Amsterdam en

Edinburgh. Momenteel werkt hij als

vertaler Engels en Frans, o.a. voor

New Scientist en 360 Magazine.

Rob Hartmans (1959) is histori-

cus en journalist. Hij schrijft regel-

matig voor NRC Handelsblad en legt

momenteel de laatste hand aan zijn

proefschrift over onder de werktitel

‘Geestdrift met verstand’. Het radica-

lisme van Jan de Koo en het weekblad

De Amsterdammer, 1877-1909.

Joop Hopster (1975) studeerde

(oude) geschiedenis aan de UvA

en is boekverkoper geschiedenis &

politiek bij Athenaeum Boekhandel

in Amsterdam.

Jacqueline Klooster (1976) pro-

moveerde als classica aan de UvA

en is als onderzoeker en docent

werkzaam aan de Rijksuniversiteit

Groningen. Zij publiceerde onder

meer over Hellenistische poëzie,

schrijvende machthebbers in de

oudheid en de Romeinse burger-

oorlogen.

Geerdt Magiels (1956) is bio-

loog en filosoof. Hij schrijft over

wetenschap en kunst, gezondheid

en geneeskunde, biologie, breinen

en genen. Zijn recentste boek is

Ingewikkeld (2016) over (over)leven

met psychose.

Dodo Ariane Meijer (1992) be-

haalde de bachelor Europe-Afrique

aan SciencesPo, Parijs, en de Uni-

versity of Cape Town, en volgt nu

in Parijs de master Economics and

Business.

Arjen Mulder (1955) is bioloog

en essayist, en doceert mediatheo-

rie en social semiotics aan KASK,

Gent. Van zijn hand verscheen on-

langs De successtaker. Adrien Turel en

de wortels van de creativiteit.

Jelle Reumer (1953) is bioloog

en als hoogleraar paleontologie ver-

bonden aan de Universiteit Utrecht.

Tussen 1987 en 2015 was hij direc-

teur van het Natuurhistorisch

Museum Rotterdam en hij is colum-

nist voor Trouw. Zie jellereumer.nl

Christiaan Roodenburg (1992)

studeert filosofie en Engelse litera-

tuur aan de UvA, werkt bij uitge-

verij Octavo en is junior-redacteur

van DNBg.

Roel Salemink (1983) studeerde

archeologie en prehistorie aan de

UvA en is bij Athenaeum Boekhan-

del verantwoordelijk voor de afde-

ling Klassieke Oudheid.

Frans W. Saris (1942) was als

fysicus werkzaam bij Amolf, U

Utrecht, ECN en U Leiden, als

columnist bij NRC, als redacteur bij

De Gids. Hij schrijft columns, essays

en boeken: Zie franswsaris.nl

Addie Schulte (1965) is free-

lance journalist en publiceerde on-

der andere in Trouw, Het Parool en

Folia. Hij werkt aan een boek over

het neergangsdenken en blogt over

non-fictieboeken op boekenstrijd.nl.

Kristof Smeyers (1988) is cul-

tuurhistoricus aan University Col-

lege London. In september 2016

verschijnt zijn economische geschie-

denis van België, Het gestolde land.

Jan Dirk Snel (1957) studeerde

geschiedenis en wijsbegeerte aan

de VU. Hij was rijksambtenaar en

is nu freelance publicist, redacteur

en vertaler (en heeft in die laatste

hoedanigheid o.a. Democratische

Verlichting van Jonathan Israel op

zijn naam staan).

Daan Stoffelsen (1981) stu-

deerde klassieke talen aan de VU,

is mede-oprichter en redacteur van

recensieweb.nl, redacteur van De

Revisor en verantwoordelijk voor

athenaeum.nl

Jeroen Stumpel (1951) is hoog-

leraar iconologie en kunsttheorie

aan het departement geschiede-

nis en kunstgeschiedenis aan de

Universiteit Utrecht. Naast weten-

schappelijke publicaties schrijft hij

regelmatig artikelen voor Kunst-

schrift.

Jozef Waanders (1987) stu-

deerde geschiedenis en filosofie in

Utrecht en Leuven. Hij is hoofdre-

dacteur van deFusie.net.

Helen Westerik (1966) is film-

historica, schrijver en boekverkoper

bij Athenaeum Boekhandel (film,

filosofie en wetenschap). Ze schrijft

over film en kunst, o.a. voor cultu-

reelpersbureau.nl.

Esther Wils (1964) studeerde

Italiaanse taal- en letterkunde aan

de UvA, is freelance publicist, was

jarenlang als redacteur-secretaris

werkzaam bij De Gids en vervult die

functie nu bij DNBg.

Oplage

5.000 exemplaren

Druk

Rodi Rotatiedruk

Beeld omslag en ontwerp

Arthur Meyer, Den Haag

Redactie

Hoofdredacteur: Merlijn Olnon

Junior-redacteuren: Katelijne

Blom en Christiaan Roodenburg

Webredacteur: Clara van de Wiel

(Beeld)redacteur: Esther Wils

Redactieraad

Marc Chavannes

Maxim Februari

Willem Otterspeer

Harold Polis

DNBg wordt uitgegeven

door Merlijn Olnon Publicis,

in samenwerking met

Uitgeverij Polis.

Redactioneel

KunstgeschiedenisDe schim van Pieter Bruegel door Jeroen Stumpel

Herlezen Jonathan Israel, of: het slagveld van de wereldgeschiedenisdoor Rob Hartmans

Klein-AziëDe beschaving is een grof schandaal door Jacqueline Klooster

BiologieAristoteles, bioloog door Jelle Reumer

Natuurwetenschappen Twee halve aardes door Frans W. Saris Genetica Genen zijn de nieuwe sterren door Valentijn van Dijk

Bibliotheek ‘Door lezen wyder horizont’ door Esther Wils

FilosofieDenken en weten door Geerdt Magiels

Politieke theorie Vrijheid en democratie door Jan Dirk Snel FilosofiePersoonlijk geluk in de volmaakte staat? door Erik de Bom

Het boekenbedrijf De maatlat in de wetenschap door Harry van Dalen

Kort/Op komstTwaalf opmerkelijke titels

Economie Markt en macht door Kristof Smeyers

DeFusie/FilosofieEuropa tussen ironie en ‘waarheid’ door Jozef Waanders

Op komst/FotografieOude kleuren

Op komst/Migratie Fort Europa voorbij een gesprek met Leo Lucassen en Henk van Houtum door Addie Schulte

Kunstgeschiedenis

Medewerkers aan dit nummer Colofon

Inhoudsopgave, medewerkers, colofon

BiologieKlein-Azië Filosofie

3

4

6

10

12

16

18

21

22

24

25

29

30

32

35

37

38

Migratie Economie

3

Nieuwsgierigheid

De mens is een grappig dier: hij is behept met een wil om te weten, ook als hem dat niet direct tot nut strekt – wat bij de andere dieren toch de voornaamste drijfveer lijkt voor het onderzoek van hun leefwereld. Een sterk voorbeeld daarvan waren de dames die eind negentiende eeuw het Haagse Damesleesmuseum op-richtten: zij hadden geen maatschappelijk gewin nodig of te verwachten van hun leesdrift, en toch dreef de nieuwsgierigheid hen tot het oprichten van een onaf-hankelijk instituut dat zich inmiddels al een zeer dikke eeuw handhaaft. Die wil om te weten kan de mens overigens ook vol-komen het bos in sturen; Geerdt Magiels verzamelde voor de Boekengids een aantal titels dat de wankelheid van het weten tot thema heeft en pleit met Maarten Boudry voor een gezonde dosis twijfel. Jozef Waanders waardeert Guido Vanheeswijcks tour door de Europese geschiedenis, op zoek naar de relativerende humor, een typisch Europees tegengif tegen schijnzekerheid en fanatisme. Engagement

Want de mens is ook een destructief dier: de verwoede strijd om macht en bezit heeft geleid tot verwoestende exploitatie van de natuur. Arjen Mulder signaleert een nieuwe Duitse ster aan het firmament, de ecologisch filosoof Andreas Weber, die de natuur van object tot subject maakt, een opvatting die interessant resoneert met de visie van Valentijn van Dijk, die kankerdeskun-dige Siddharta Mukherjee – of liever: de academische traditie waarin hij is opgevoed – in dat opzicht een blinde vlek verwijt. Frans Saris bespreekt de dreiging

van het Zesde Uitsterven die ongekend veel soorten boven het hoofd hangt, en de aanpak die daarvoor wordt aangedragen door de wetenschap. Wetenschap-pers Henk van Houtum en Leo Lucassen publiceren in oktober hun kijk op migratie in de wereld van nu. Zij spraken met Addie Schulte alvast over zin en onzin in het vluchtelingenbeleid, en het idealisme dat aan hun werk ten grondslag ligt. Harry van Dalen maakt dat maatschappelijk engage-ment van de onderzoeker tot de kern van zijn pleidooi voor een kentering in de wetenschappelijke productie-dwang; ook het tijd steken in het becommentariëren van andermans werk, het beoordelen van inzendingen voor tijdschriften, het beschikbaar maken van ken-nis buiten de universitaire kring en andere niet direct voor de eigen reputatie lonende activiteiten zouden onvervreemdbaar onderdeel moeten uitmaken van de wetenschappelijke roeping. Terug- en vooruitkijken

In dit nummer kijken Jelle Reumer, Jeroen Stumpel en Erik De Bom terug op het werk van respectievelijk de grootheden Aristoteles, Pieter Bruegel en Amos Jan Comenius. Niet voor niets heeft dier werk te tijd over-leefd en worden zij opnieuw vertaald en bestudeerd – lof voor uitgeverijen als Polis, Vantilt en de Historische Uitgeverij, die helpen bewaren wat kostbaar is en zulke meesters nieuw leven inblazen. Rob Hartmans weegt in zijn knappe serie oeuvrestukken voor de Boekengids dit maal het werk van Jonathan Israel. Het is wonder-lijk, pijnlijk en instructief om te lezen hoe iemand met zo’n pioniersgeest, werklust en kennis tot een zekere verstening raakt in zijn denkbeelden. Kristof Smeyers traceert helder en met elegante pen

de historische verbinding tussen markt en macht die in onze tijd tot een wurgende omvang is uitgegroeid. Jan Dirk Snel onderzoekt hardop denkend de moei-zame band tussen vrijheid en democratie, die steeds herijking behoeft – dat die twee niet vanzelfsprekend samengaan of zelfs geboorte kunnen geven aan een wangedrocht, tonen de ontwikkelingen in Turkije waar in naam van de democratie tienduizenden van hun vrijheid worden beroofd. De historische wortels van machtsmisbruik in die regio zijn het onderwerp van het boek dat Abdullah Öcalan in gevangenschap schreef en dat Jacqueline Klooster aanzet tot de vraag aan wie de geschiedenis toebehoort. Het voordeel van de twijfel

Kennis is slechts tot nader order geldig, zoveel is zeker. Wij houden de vinger aan de pols – vele vingers! Ieders unieke vingerafdruk laat zijn stempel achter op de pa-gina’s. Zo opent zich voor u een bonte speurtocht naar het boek van uw gading. Wie De Nederlandse Boekengids nog niet thuisge-stuurd krijgt, heeft nu de kans zich op proef te abon-neren; voor e10,- ontvangt de intekenaar (binnen Nederland) de nummers 4, 5 en 6 in de bus, oftewel één nummer gratis. Hoe dat in zijn werk gaat leest u in onze advertentie op pagina 20. U kunt ook onze website raadplegen of de URL aan een bekende door-sturen: nederlandseboekengids.nl. De Boekengids wil graag een onafhankelijk instituut worden, net als het Damesleesmuseum; gun ons en uzelf het voordeel van de twijfel!

Namens de redactie, Esther Wils

Redactioneel

Neem of geef een proefabonnement op De Nederlandse Boekengids, zie pagina 20!

29

IE zich tegenwoordig in het weten-schappelijk productieproces begeeft, zal zich verbazen over het gebruik van bibliometrische data om elkaar

de maat te nemen. Onderzoekers spreken elkaar aan op de impactfactor van de tijdschriften waarin ze schrijven en vooral op hun h-index – h is het aantal publica-ties van een wetenschapper met minstens h citaten. Universiteiten komen op gezette tijden met juichende verhalen naar buiten als ze op een van de vele ‘ran-kings’ een plaats zijn gestegen. Vreemd genoeg wordt er nooit gemeld waarover men schrijft. Als men maar wordt geplaatst in een tijdschrift, zo luidt het adagium. Het publiceren van boeken is de domste carrièrestap die je kunt maken, tenzij je weer zo beroemd bent dat je een boek kunt schrijven dat goed verkoopt in sta-tionshallen of op Schiphol. De druk om artikelen te publiceren wordt door velen gevoeld, vooral door jonge onderzoekers voor wie een vaste aanstelling in het ge-ding is. En die druk zal alleen maar toenemen. In het verdienmodel van universiteiten zijn promovendi goed-kope arbeidskrachten waar men niet buiten kan. En al die nieuwe onderzoekers willen werk en zoeken het hoogste podium voor hun onderzoek, en universiteiten hebben dan ook een eenvoudige benoemingsregel: ‘up or out’. Er is iedereen veel aan gelegen frequent te pu-bliceren. Het lijkt een onschuldig en goed principe: door het meten van de citaten laat een universiteit of on-derzoeker zien hoe belangrijk ideeën zijn, en door te publiceren in toptijdschriften toont men de toets der kritiek van vakgenoten te hebben doorstaan. Daarnaast maakt een cijfermatige onderbouwing benoemingen en promoties objectiever. Roem en eer zijn vanouds de drijfveer van de wetenschapper: wie het eerst met een nieuwe bevinding komt kan op veel aandacht rekenen. Dat is de hoofdprijs die de wetenschapper aan de praat houdt. Want aandacht vertaalt zich in citaten en geld, en met geld koopt de moderne wetenschapper zich vrij.

Mimicry Wat we echter steeds meer zien, is dat de goede bedoe-lingen achter het idee van ‘publish-or-perish’ worden overschaduwd door onbedoelde gedragseffecten. Het is als de oude wijsheid in de economie: wie B (publi-caties) beloont in de hoop dat A (innovatie) tot stand komt, krijgt uiteindelijk B en niet A. En inderdaad, in de praktijk verandert het gedrag van wetenschappers onder de publicatiedruk. Dan heb ik het niet eens over het regelrecht frauderen à la Stapel, maar over het aan-passen van de onderzoekstrategie en -stijl. Het proces dat zich ontwikkelt lijkt in vele opzichten op mimicry,

het aanpassingsproces van dieren of planten die een andere soort nabootsen om te ontsnappen aan de klau-wen van een roofdier, of omgekeerd: een roofdier past zich aan om zijn prooi te misleiden. Beide versies kom je in de wetenschap tegen, alleen wordt het beeld van de wetenschap er in beide gevallen niet beter op. Wie wil overleven in de wetenschap kan als gezegd maar beter veel publiceren en veel geciteerd worden. Om dat doel te bereiken hakt men bijvoorbeeld ideeën op in kleine partjes die elk apart worden gepubliceerd in verschillende tijdschriften. Het doen van inter-disciplinair onderzoek is slecht voor de carrière, een afwijkende stijl belemmert het beoordelingsproces en wordt dus vermeden. Het eindresultaat is wetenschap in een taal die zouteloos en gelijkvormig is geschreven en daardoor volledig inwisselbaar is. Dit is een jam-merlijke ontwikkeling omdat vooruitgang gebaat is bij diversiteit. De waarschuwing voor onbedoelde effecten van de publicatiecultuur komt ook uitgebreid aan de orde in het recente boek van James Wilsdon, genaamd The Me-tric Tide. Wetenschappers, bestuurders en beleidsmakers misbruiken de bibliometrische cijfers voor zelfpromotie en Wilsdon eindigt dan ook met de logische maar obli-gate aanbeveling dat iedereen verstandig moet omgaan met dergelijke gegevens. Het kwalitatieve oordeel van vakgenoten zal uiteindelijk toch de boventoon moeten voeren. Loffelijk, maar er is iets mis met deze en an-dere aanbevelingen die naar voren worden gebracht. Men miskent namelijk hoe fundamenteel het publieke karakter van de wetenschap is aangetast. De ego-wetenschapper Wat is er namelijk aan de hand? In de strijd om het wetenschappelijk bestaan is de ego-wetenschapper ont-staan voor wie tijd geld is en geld weer tijd vrijkoopt om onderzoek te doen. Het is iemand die uit noodzaak zijn eigenbelang nastreeft. Dit type wetenschapper is niet zozeer van nature egocentrisch, de regels van het spel roepen deze figuur op. Wetenschap is weliswaar altijd een tak van sport geweest waar eer en ego een grote rol speelden, maar er was nog genoeg ruimte om ook de dienstbare rollen te vervullen om het pu-blieke belang van wetenschap tot wasdom te brengen. En daarmee hebben we het echte pijnpunt van de ‘publish-or-perish’-cultuur. De wetenschap is nog meer dan vroeger een winner-takes-all-markt geworden. De wetenschap is allerminst meritocratisch ingericht; het is een wedstrijd met steeds meer deelnemers. En zoals Robert Frank in zijn recente boek Success and Luck (zie ook p. 30) laat zien: de kans dat iemand op basis van geluk en niet vanwege zijn merites een positie in

de wetenschap opbouwt, neemt toe naarmate er meer mensen aan de wedstrijd meedoen. Dat proces wordt versterkt door wat succes met mensen doet. Voor suc-cesvolle mensen ligt namelijk altijd de verleiding op de loer om het succes volledig toe te schrijven aan hun verdienste en niet aan de factor geluk. Dat zien we in het bedrijfsleven, de kunst en de politiek, maar ook in de wetenschap. En deze ego-wetenschapper zal onge-twijfeld denken: wat werkt voor mij, werkt ook voor de wetenschap. Voor de ego-wetenschapper is de status quo de beste van alle werelden. De wetenschap kan echter niet bestaan zonder sa-menwerking of het leveren van een bijdrage aan het grotere geheel. Onderzoek moet bijvoorbeeld de toets der kritiek kunnen doorstaan en dat betekent dat ie-dereen een deel van zijn tijd opoffert om onderzoek van anderen te bespreken en beter te maken. Het barst van dit soort taken: boeken recenseren, artikelen voor tijdschriften beoordelen, onderzoeksvoorstellen be-oordelen, tijdschriften beheren, bestuurstaken op zich nemen, kennis ten dienste van een breed publiek in-zichtelijk maken, en ga zo maar door. Door de enorme

publicatiedrang begint de wetenschap steeds stroever te draaien. Steeds meer tijdschrif-ten raken bedolven onder de inzendingen, waarvan maar een klein percentage in druk verschijnt. Om de zoek-tocht naar geschikte ‘reviewers’ te versnellen gaan veel tijdschriften zo ver dat auteurs mo-

gen suggereren wie zij wel en niet als ‘keurslager’ willen zien. Concurrentie om beurzen en onderzoeksubsidies is eveneens een strijd waarvan je je eerlijk moet afvra-gen of de baten nog tegen de kosten opwegen. Boven-dien moet ook hier het oordeel van de expert eraan te pas komen, waarbij de verleiding groot is om af te gaan op (bibliometrische) signalen en niet op het geschreven woord. De specialisatie is zo ver doorgevoerd dat nie-mand meer echt het overzicht heeft, en wat is er mak-kelijker - als de tijd schaars is - dan even te kijken wat de ‘impactfactor’ van een kandidaat is? Het hervormen van de wetenschap is makkelijker gezegd dan gedaan. De geest is uit de fles; zolang er bibliometrische cijfers zijn, zullen die gebruikt en mis-bruikt worden. Maar hoe krijgen we die geest weer terug in de fles? Het begin van een oplossing zit niet in het ophoesten van nog meer cijfers of het verantwoord gebruik ervan, maar in een fundamentele erkenning en waardering voor het dienen van een publiek belang. ♦

W

door Harry van DalenHet boekenbedrijf

De meetlat in de weten-schap

James Wilsdon

The Metric Tide.

Independent Review

of the Role of

Metrics in Research

Assessment and

Management

Sage 2016, 192 blz.

Het is als de oude wijsheid in de economie: wie B (publicaties) beloont in de hoop dat A (innovatie) tot stand komt, krijgt uiteindelijk B en niet A

De publicatiedruk op wetenschappers heeft verstrekkende gevolgen en staat al een aantal jaren ter discussie. Het probleem is nu weliswaar doorgedrongen tot een studie naar bibliometrie maar voor de oplossing is een steviger mentaliteitsomslag nodig dan auteur James Wilsdon aandraagt, betoogt econoom Harry van Dalen.