Trekvlinders in 1995 (zesenvijftigste jaarverslag) (Lepidoptera) R. DE Vos & A.L.M. Rutten VOS, DE & A.L.M. RUTTEN. 19%. MIGRATING LEPIDOPTERA IN 1995 (FIFTY-SIXTH REPORT). - ENT. BER.,AMSr. 56( 12): 177-191. Abstract: In this 56th annual report on migratory Lepidoptera in The Netherlands, data of 30 speeies recorded by 139 ob servers in 1995 are presented. The very rare Nymplialis aiitiopa. which is olTicially extinct in The Netherlands, and the common indigenous hiachis io. became very numerous in a short time, by immigration. Loxostege sticticalis and Leptidea simipis, both rare species, were seen in high numbers. Other rare species recorded are Danaiis plexippits (two specimens). Daphnis twrii. Frotoschinia sciitosa and Lithophone leautieri. Fliitella xylostella was lound overwintering in greenhouses. R. de Vos. Instituut voor Systematiek en Populatiebiologie (Zoologisch Museum). Plantage Middenlaan 64. 1018 DH Amsterdam. A.L.M. Rutten. Touwslagerslraat 13. 5801 RC Venray. Inleiding In (lit zesenvijftigste jaarveislag van in Neder- land geregistreerde trekvlinders wordt een overzicht gegeven van de 30 soorten die in 1995 werden waargenomen. Een aantal soor ten vertoonde niassale immigratie in een rela- ief korte periode, met name de thans in ons land uitgestorven rouwmantel {Nyinphalis aii- tiopa (Linnaeus)) en de inheemse dagpauw- oog (Inachis io (Linnaeus)) waren bijzonder talrijk. Opvallende waarnemingen waren die van de grote aantallen van Loxostege sticti calis (Linnaeus) en het boswitje {Leptidea sinapis (Linnaeus)). Van de bij ons uiterst zeldzame monarchvlinder {Danaus plexippits (Linnaeus)) werden twee exemplaren gezien en ook in 1995 werd melding gemaakt van een oleanderpijlstaart {Daphnis nerii (Linnaeus)). Zeer bijzonder was de vangsl van een exem- plaar van Protoschinia scntosa (Denis & Schiffermiiller) en van inmiddels alweer het vijfde exemplaar van Lithopiuine leautieri (Boisduval). Na Chrysodeixis chalcites (Es- per) en Helicoverpa arniigera (Hiibner), wor- den nu ook van het koolmotje {Plutella xylos tella (Linnaeus)) overwinteraars gemeld in glastuinbouw. In figuur lA en IB worden respectievelijk de neerslagduur en temperatuur weergegeven, waargenomen in De Bilt in 1995 (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI), 1996). De invloed van het weer in 1995 op het voorkomen van de trekvlinders wordt kort be- sproken. Medewerkers Van de volgcnde 139 personen en instellingen ontvingen we bruikbare gegevens, waarvoor onze harlelijke dank (gegevens van medewer kers die ons via De Vlinderstichting bereikten zijn als zodanig vermeld): B. van Aartsen. A. Albert.s. K. Alders, mw F. Arts. B. van As. J. Asselbergs. P. Barto. M. Bauduin. A. van Beek. R. Beenen (Bureau Milieu-inventari.satie. provincie Utrecht). II. Beers. J. Bielen. H. BijI. Th. Blokland. L. Bonhof, H. Bosnia. L. Bot. W. Brier. T. van den Broek. Th. de Brouwer. B. Brugge. H. Bunjes. N. van der Burg. A. Deelman. H. Dolfien. J. Donner. D. Doornheijn. J. Doornheijn. mw T. Duijm-Van Oyen. N. Elfferieh, fam. Van den Ende. G. Flint, A. Franssen, M. Franssen, Fries Natuurmuseum, P. Gaasendam. mw H. Geheniau-Lasan- ee. H. Goud/.waard. mw L. Groan. F. Groenen. A. Groe- nendijk. A. Grosseurt, H. de Haan. W. Heitmans. C. Hellegreen. P. de Heus. K. Hoek. B. Hoekstra. W. Hogenes. H. Holsteijn. mw A. Hoornveld-Jouksma. M. & A. Hospers. F. Houkes. J. Huisman. K. Huisman. R. Jacobs. M. Jansen. P. Jeschar. K. Kaag. I. Kaijadoe. D. van Katwijk. mw M. de Keijzer. J. Kerseboom. mw J.
Transcript
Trekvlinders in 1995 (zesenvijftigste jaarverslag)
(Lepidoptera)
R. DE Vos & A.L.M. Rutten
VOS, DE & A.L.M. RUTTEN. 19%. MIGRATING LEPIDOPTERA IN 1995 (FIFTY-SIXTH REPORT). - ENT.
BER.,AMSr. 56(12): 177-191.
Abstract: In this 56th annual report on migratory Lepidoptera in The Netherlands, data of 30 speeies recorded by 139 observers in 1995 are presented. The very rare Nymplialis aiitiopa. which is olTicially extinct in The Netherlands, and thecommon indigenous hiachis io. became very numerous in a short time, by immigration. Loxostege sticticalis andLeptidea simipis, both rare species, were seen in high numbers. Other rare species recorded are Danaiis plexippits (twospecimens). Daphnis twrii. Frotoschinia sciitosa and Lithophone leautieri. Fliitella xylostella was lound overwinteringin greenhouses.
R. de Vos. Instituut voor Systematiek en Populatiebiologie (Zoologisch Museum). Plantage Middenlaan 64. 1018 DHAmsterdam.
land geregistreerde trekvlinders wordt eenoverzicht gegeven van de 30 soorten die in1995 werden waargenomen. Een aantal soorten vertoonde niassale immigratie in een rela-ief korte periode, met name de thans in onsland uitgestorven rouwmantel {Nyinphalis aii-tiopa (Linnaeus)) en de inheemse dagpauw-oog (Inachis io (Linnaeus)) waren bijzondertalrijk. Opvallende waarnemingen waren dievan de grote aantallen van Loxostege sticti
calis (Linnaeus) en het boswitje {Leptideasinapis (Linnaeus)). Van de bij ons uiterstzeldzame monarchvlinder {Danaus plexippits
(Linnaeus)) werden twee exemplaren gezienen ook in 1995 werd melding gemaakt van een
oleanderpijlstaart {Daphnis nerii (Linnaeus)).Zeer bijzonder was de vangsl van een exem-plaar van Protoschinia scntosa (Denis &Schiffermiiller) en van inmiddels alweer het
vijfde exemplaar van Lithopiuine leautieri(Boisduval). Na Chrysodeixis chalcites (Es-per) en Helicoverpa arniigera (Hiibner), wor-
den nu ook van het koolmotje {Plutella xylostella (Linnaeus)) overwinteraars gemeld inglastuinbouw.
In figuur lA en IB worden respectievelijk
de neerslagduur en temperatuur weergegeven,waargenomen in De Bilt in 1995 (KoninklijkNederlands Meteorologisch Instituut (KNMI),1996). De invloed van het weer in 1995 op hetvoorkomen van de trekvlinders wordt kort be-
sproken.
Medewerkers
Van de volgcnde 139 personen en instellingenontvingen we bruikbare gegevens, waarvooronze harlelijke dank (gegevens van medewerkers die ons via De Vlinderstichting bereiktenzijn als zodanig vermeld):
B. van Aartsen. A. Albert.s. K. Alders, mw F. Arts. B. van
As. J. Asselbergs. P. Barto. M. Bauduin. A. van Beek. R.Beenen (Bureau Milieu-inventari.satie. provincie Utrecht).
II. Beers. J. Bielen. H. BijI. Th. Blokland. L. Bonhof, H.Bosnia. L. Bot. W. Brier. T. van den Broek. Th. de
Brouwer. B. Brugge. H. Bunjes. N. van der Burg. A.Deelman. H. Dolfien. J. Donner. D. Doornheijn. J.Doornheijn. mw T. Duijm-Van Oyen. N. Elfferieh, fam.Van den Ende. G. Flint, A. Franssen, M. Franssen, Fries
Natuurmuseum, P. Gaasendam. mw H. Geheniau-Lasan-
ee. H. Goud/.waard. mw L. Groan. F. Groenen. A. Groe-
nendijk. A. Grosseurt, H. de Haan. W. Heitmans. C.Hellegreen. P. de Heus. K. Hoek. B. Hoekstra. W.Hogenes. H. Holsteijn. mw A. Hoornveld-Jouksma. M. &
A. Hospers. F. Houkes. J. Huisman. K. Huisman. R.Jacobs. M. Jansen. P. Jeschar. K. Kaag. I. Kaijadoe. D.
van Katwijk. mw M. de Keijzer. J. Kerseboom. mw J.
178 Ent. BiiR., Amst. 56 (1996)
lUI FFFI I PI'
I 23 1 2 3 I 23 I 2 3 1 23 1 23 I 2 3 I 2 3 1 23 1 2 3 1 23 I 23
JAN FEB MKT APR MEI JUN JUL AUG SEP OKT NOV DEC
Fig. lA-B. Weersomstan-digheden in 1995, waarge-
nomen le Do Bill (gegcvensKoninkiijk Ncderiands Me-icoroiogisch Insliluiil, 1996).1 .A. neerslagduur per decadein uren; IB, maximum-, mi
nimum- en gemiddelde tem-
peraluur per decade in gra-den Celsius.
30 --
25 --
20
15
10
5
0 -|d
-5 --
1 I 1 I I I 1 1 I 1 1 1 I 1 1 I I 1 1 1 1 I I 1 I I I I I I I I 1 1 I 1
Kiel-Flartog, T. Kleijn, M. Kiemann. H. Korlekaas. J.
Rosier. P. Rrei jger, V. \ an Laar. C. de Lange. H. Lavrijsen.V. Lefeber, J. Lucas. M. Luilwieler, R. Lunlz. H. Meek. J.
Meijer, J. Meijerink, P. Meininger. F. Melkert, G. van derMeulen, J. Meulmeester, G. Minnema, G. van Minnen, mw
E. Molin-Neef. .1. Moonen, Fl. Nagel. Ch. Naves, W.
Nieuweboer, K. Nieuwland, P. Oomen, W. Oord, A. van
Oosten, F. van Ooslerhoul, C. Otlenheijm, G. Padding, J.van Piggelen, W. Poppe, D. Prins, A. van Randen. A.Remeeus, P. Rooij, W. van Rooijen, Fl. Rolteveel, A.
RuUen. J. .Scheffers, M. .Schevers, A. .Schreurs, mw J.
Sinnema, J. Slot, mw M. Smulders, M. Sonnemans, E. van
der Spek. H. Spijkers. B. Stam, A. Steendam, D. Stienstra,
R. Staicker. A. van Tuijl, C. de Veld. D. Vestcrgaard,C. Viveen, Vlinderwerkgroep Oosl-Zeeuws Vlaanderen.Viinderwerkgroep Stad & Ommeiaand, De Vlindersiich-ting. mw M. Vos. R. de Vos, P. Vranken. J. de Vries, P.
Vroegindeweij, J. van Vuure, Fl. Werners, A. Westerneng.
G. Wilmink. natuurorganisatie "De Windbreker". Th. Wip,J. Wolschrijn. O. Zijlstra, P. Zumkehr. J. Zwier.
Waarnemingen
Het jaar 1995 wa.s zeer warm cn droog en be-hoort tot de vijt warm.ste jaren van deze eetiw.
De zomer van 1995 was zelfs de op twee na
warmste van de eeuw.
Januari begon koud en was zeer nat, maar
het werd na de eerste decade snel warmer,
waarna een "warme" febmari maand volgde,na die van 1990 de warmste ooit geregistreerd.Daarmee was de winter van 1994-1995 vrij
Ent. Ber., Amst. 56 (1996) 179
zacht, maar wel de op een na natsie van dezeeeuw. De maand april was vrij warm en droog,
evenals het begin van mei, maar de eerste helftvan juni was te koud en samen met eind meizeer nat. Tegen het einde van juni begon detemperatuur flink te stijgen, waarna een zeer
warme zomer volgde. Juli en augustus waren
zeer waiTn, in de periode 29 juli tot 3 augustuswas sprake van een hittegoll'en bleven de dag-temperaturen boven de 25 "Celsius. Beide
maanden waren droog, maar er ontstondenwel veel stevige onweersbuien. In September
viel veel regen, met name in de derde decade,en waren de temperaturen normaal. Vanaf begin oktober tot het eind van het jaar viel erweinig neerslag. Oktober was warmer dan ge-
middeld. Daarna daalde de temperatuur flink,december werd zeer koud en vormde het begin
van een lange en zeer koude winter (KNMI,
1996).
In het voorjaar werden weinig migrantenwaargenomen en ook het aantal overwinterde
exemplaren was gering. In februari werd van
de atalanta (Vanessa atalanta (Linnaeus)) een
overwinteraar gezien, evenals twee exempla
ren in maart van de kolibrievlinder (Macro-
glossum stellatamm (Linnaeus)). Pas vanaf
begin mei, toen de temperaturen reeds tweedecaden zeer hoog waren, begon de instroomvan migranten enigszins op gang te komen.Maar zelfs sterke soorten als de atalanta en de
distelvlinder (Cv//7///V/ cardui (Linnaeus)) werden pas in de tweede decade van juli talrijker.Hoogtijdagen beleefden de irekvlinders tij-dens een hittegolf in de periode tussen 28 julien 4 augustus. Ook de in ons land uitgestorvenrouwmantel (Nymphalis antiopa) en enkele
inheemse soorten als de dagpauwoog (Inachisio) en in mindere mate de kleine vos (Aglais
uriicae (Linnaeus)) verschenen toen massaal
in ons land. De distelvlinder was in die periode erg talrijk, maar werd daarna weer in ge-bruikelijke aantallen waargenomen. De rouwmantel en dagpauwoog bleven echter nog langdaarna in grote aantallen te bewonderen. September gaf voor veel soorten een sterke terug-val te zien, vooral door de slechtere weersom-
standigheden, maar in de warme oktobermaand bleven de algemene soorten nog goed
vertegenwoordigd. Daarna liep het aantalwaarnemingen door het veel koudere weer
snel terug. Al met al was 1995 met 30 trek-vlindersoorten een opvallend trekvlinderjaar.
Platella xylostella (Linnaeus)
Het koolmotje was in 1995 zeer talrijk. Hetjaartotaal van 8789 exemplaren is het hoogstesinds 1980! Als we bedenken dat dit uitslui-
tend getelde exemplaren betreft, dus geenschattingen of extrapolaties, mogen we geruststellen dat 1995 een van de betere jaren is ge-
weest voor deze soort. In 1962 en 1980 wer
den extreem hoge aantallen waargenomen, totmeer dan 25000 exemplaren. Het is niet be-
kend of in die jaren extrapolaties verwerktzijn, maar dat is wel waarschijniijk.
Het seizoen begon op 22 april met een en-
kel exemplaar te Wezep (Gelderland) (K.Huisman). Zoals gewoonlijk bleven de aantallen aanvankelijk laag: 9 exemplaren in aprilwerden gevolgd door 69 in mei. Vervolgenswas het slechte weer er de oorzaak van dat de
vlinder in de eerste helft van juni weinig gezien werd. De komst van beter weer werd ver-
gezeld door een enorme toename. Op 14 juniwerden nog slechts vier exemplaren gemeld,maar de volgende dag waren dat er al 69, op18 juni 423 en op 25 juni niet minder dan 710!Hiermee werd 25 juni ook meteen de dag metde meeste exemplaren voor het koolmotje. Degehcle derde decade van juni bleven de aantallen zeer hoog om daarna in juli aanmerkelijk
te dalen. Het is niet ongebruikelijk voor deze
soort om meerdere migratiegolven te vertonenen een tweede duidelijke invasie begon op 28juli en duurde tot 6 augustus. Een geleidelijkeafname werd gevolgd door een scherpe daling
in de derde decade van augustus. Nietteminwerden nog ver in het jaar exemplaren gezien,het laatste op 15 november te Vlaardingen
(Zuid-Holland) door B. van As.
Het is niet gebruikelijk dat van deze soort ei-vondsten worden gemeld, maar de Vlinder-
werkgroep Stad & Ommelaand wist te Stedum(Groningen) tussen 4 mei en 26 juni zes stuks tevinden. M. Jansen ten slotte meldde twee rup-sen in Hoogeveen (Drenthe) op 30 augustus.
180 Ent. Bkk., Amst. 56 (19%)
Ovcrigens bcgint ook bij deze soort twijfel
tc beslaan over de herkomst van de gemeldevlinders. De beer J. Scheffers berichtte ons dat
in de kassen in het Westland. onder andere in
Honselersdijk (Zuid-Holland), reeds vroeg in
het jaar schade aan de bladeren van onder an
dere violieren (MaTtliiolci incana (L.) R. Br.)
werd geconstateerd, veroorzaakt door rupsjes
van bet koolmotje. Het gehele voorjaar bleven
de rupsen massaal aanwezig, ondanks regel-matige bestrijding. Na de oogst van de violieren overieefden de rupsen in kleine aantalien
op kleine veldkers {Cardamine hirsuta L.), dieveelvLildig aanwezig is in kassen. In de eerstedrie maanden van 1996 werd echter geen enkelkoolmotje in de bewuste kassen gezien! Moge-lijk was dit het gevolg van de vrij intensieveontsmetting en uitruiming van de kassen, dieinmiddels hadden plaatsgevonden. Het feit dat,in vorige jaren, de vlinder het gehele jaar doorwerd gezien doet vermoeden dat Plutella .vv-losiella op deze wijze wel degelijk in Neder-land kan overwinteren en dat vroege exempla-ren niet altijd migranten behoeven te zijn, een
verschijnsel dat we ook kennen van Cliry.so-dc'ixis dudcites en Hdicovcrpa armigera.
Zdraphera diniana (Guenee)
Twee exemplaren van deze moeilijk te her-kennen vlinder werden dit jaar op licht gevan-gen. De eerste vlinder op 26 juli te Wezep(Gelderland) (K. Huisman), de tweede op 28
juli in Kortgene (Zeeland) (J. van Vuure). Eenkarakteristiek exemplaar van deze soort is af-gebeeld in het jaarverslag van 1990 (Lempke
& De Vos, 1992) en in De Vos (1992), maar
omdat de vleugeltekening erg variabel kanzijn, is het maken van een genitaalpreparaatvaak nodig voor een zekere determinatie. Hetgenitaal is afgebeeld in Bentinck & Diakonoff(1968).
Met niet minder dan 179 waarnemingen was1996 het beste jaar tot nu toe voor deze zeld-zame pyralide. Ter vergelijking: sinds 1945werden in totaal slechts 42 exemplaren in
Nederland waargenomen! De stroom waarnemingen begon op 25 juli met een vlinder inWeesp (A. van Tuyl) en bereikte een hoogte-
punt op 30 en 31 juli. Op deze dagen werdenrespectievelijk 61 en 42 exemplaren geteld,het overgrote deel door J. Wolschrijn in Twello. Hierna daalden de aantalien snel, hoewel
nog tot eind augustus exemplaren werden gezien, het laatste op 27 augustus in Zuidloo (G.Flint). Het waamemingspatroon wijst erop dat
de in ons land waargenomen vlinders deel uit-gemaakt hebben van de grote vlinderinvasievan eind juli en begin augustus. Opvallend ishet grote aantal waarnemingen uit Gelderland(134 exemplaren) en de geringe aantalien inhet noorden van het land. Dat L. sticticalis be-
slist niet zeldzaam was bewijst het feit dat devlinder door 17 verschillende waarnemers uit
10 provincies werd gemeld. Ook in Groot-Brittannie werden uitzonderlijk grote aantalien gezien. In Belgie daarentegen werdenslechts twee exemplaren gemeld (Vanholder,1996).
Sitochroa verticalis (Linnaeus)
Evenals in 1992 en 1993 werden van deze
soort in 1995 meerdere exemplaren op eenplaats bij Woensdrecht (Noord-Brabant) ge-vangen (J. Asselbergs). Ditmaal tien exemplaren tussen 26juni en 7 juli. Het vermoeden dater reeds vanaf 1992 een lokale populatie aanwezig is (De Vos & Rutten, 1995) lijkt daar-mee bevestigd.
A1 vroeg werden de eersle twee vlinders waargenomen; op 4 mei in Liiyksgestel (F. Groe-nen) en op 5 mei in Drempt (Ch. Naves).Vervolgens ontbrak de vlinder bijna tweemaanden tot eind juli. Met name de tweede enderde decade van aiigustus werd met 72 exem-plaren de beste periode voor deze soort. Delaatste vlinder werd door J. Koster op 20 oktober in het Zwanenwater gezien. In totaal werden 115 exemplaren geteld, een goed resultaat
voor N. noctuella.
Hoewel deze migrant ook in het binnenlandgoed vertegenwoordigd was, heeft een grootdeel van de vlinders zich langs de kust ver-plaatst. Het verloop hiervan valt in de aantal-len duidelijk af te lezen: dertig waarnemingenin Zeeland, dertien in Zuid-Holland, negen inNoord-Holland, acht in Friesland en een in
Groningen. Ook de eerste waarnemingsdatumper provincie laat een dergelijk beeld zien: op17 juli werd N. noctuella voor het eerst uit
Zeeland gemeld, Noord-Holland volgde op 20
juli, daarna Zuid-Holland op 31 juli, Frieslandop 13 augustus en Groningen op 16 augustus.
Ancylosis oblitella (Zeller)
Tussen 19 juli en 19 augustus werden in totaalvier exemplaren van deze soort op licht waargenomen. Drie hiervan werden door J. van
Vuure uit Kortgene (Zeeland) gemeld, het
vierde exemplaar werd door J. Asselbergs inWoensdrecht (Noord-Brabant) gevangen.
Leptidea sinapis (Linnaeus)
De waarnemingen van deze zeldzame migrantwaren in zekere zin de "bijvangst" van een on-derzoek naar Hymenoptera dat door B. van
Aartsen en Br. V. Lefeber in Zuid-Limburg
werd uitgevoerd. In mei bleek bij een inspec-
tie van een vangtent, die op de St. Pietersbergstond opgesteld, dat deze tientallen boswitjesvan de eerste generatie bevatte! Deze waarne-ming werd eind juli overtroffen loen vele hon-derden vlinders van de tweede generatie in deFNCl-groeve werden waargenomen! Op 28juli tenslotte werden in een vangtent op de St.Pietersberg nogmaals drie vlinders gevonden.Hoewel het hoofdzakelijk schattingen betreft,is wel duidelijk dat ongekend grote aantallenboswitjes naar Nederland zijn getrokken. Infeite zijn ook van deze soort meer exemplarenwaargenomen dan in alle voorgaande jaren sa-men! Het totaal van 233 exemplaren is samen-
gesteld uit geschatte en werkelijke aantallen.Men zoii van zo'n fragiel gebouwde vlinder
als het boswitje niet verwachten dat het eentrekvlinder is. Bovendien valt het op dat dewaarnemingen zich net als in 1993 beperkentot een klein gedeelte van Zuid-Limburg. Mis-schien leidt het gedrag van deze soort, waarbijde vlinder zich met de wind over grotere af-standen verplaatst vanuit Midden-Furopa, totareaaluitbreiding.
Pontia daplidice (Linnaeus)
Voor het derde jaar op rij kan melding ge-maakt worden van het resedawitje. Ditmaalbetrofhet slechts een exemplaar, dat op 14 au
gustus te Petten (Noord-Holland) werd waar
genomen (De Windbreker).
Pieris napi (Linnaeus)
Migratie van het klein koolwitje, of knollewit-je. wordt niet zo vaak waargenomen als vanhet groot koolwitje (Pieris brassicae (Lin-
182 Ent. Bkr., Amst. 56 (1996)
Tabel 1. Waargenomen aanlailcn trekvUnders per decade in 1995.(* eieren, rupsen en/of poppen; zie tekst)
Soort jan t'ebruari maart april mei juni1 I II 111 I 11 111 1 11 111 I 11 111 1 II III
nacus)), waarvan dit jaar een beperkt aantalmigrerende vlinders is waargenomen. H. Bos-ma telde nabij Soest (Utrecht) op 7 juli binneneen kwartier vijftig westwaarts vliegende vlinders. Het werkelijke aantal dat aan deze mi-gralie zal hebben meegedaan moet vele malenhoger zijn geweest. Dat de vlinders aan trekdeelnamen werd duidelijk, doordat ze "ge-stuwd" werden door een houtwal, loodrecht
op de vliegrichting, waar doorheen de vlinderssnel een weg probeerden te vinden.
Met een vroeg exemplaar op 6 mei te Oostvoome (H. Holsteijn) begon een bescheidenreeks waamemingen, die op 13 augustus ein-digde op Terschelling in Midsiand (P. Zum-kehr). In totaal werden 14 vlinders waargeno
Ook de oranje luzernevlinder kende een magerseizoen. Dit jaar werden slechts zes exempla-ren geteld. De eerste waarneming werd ge-daan op 24 juli in Schoorl, de laatste in detweede decade van oktober in Valkenburg (K.Alders). Dit aantal staat in schril contrast met
1994 worden verhoogd met 157 exemplaren,omdat een belangrijke waarneming ons laterbereikte. In Borssele en Kattendijke (Zeeland)werden tussen 7 en 14 augustus 1994 op eenluzemeveld massaal oranje luzemevlindersaangetroffen (H. de Haan). Alleen al op delaatste dag werden er minstens 150 vlindersgeteld. Hiermee is bet totaal van 408 exemplaren bet boogste sinds 1967!
Nymphalis antiopa (Linnaeus)
De meest opmerkelijke gebeurtenis in 1995was zonder meer de grote invasie van derouwmantel, een vlinder die in Nederland als
uitgestorven wordt bescbouwd (Van Swaay,1995). Elk jaar worden wel enkele zwerverswaargenomen, maar de aantallen zijn dan ge-ring. Geen wonder dus dal bet massale optre-
den van deze opvallende vlinder veel aandacbttrok in de media.
Uit alle provincies kwamen meldingen,maar de meeste waamemingen werden gedaanlangs de kust van Friesland en Noord-Holland.Dit is volledig in overeenstemming met deaanname dat deze vlinders afkomstig zijn uitOost-Europa (Polen, Rusland) en dat ze deOostzeekust volgend naar bet westen zijn ge-
trokken. Omstreeks dezclfde tijd dat de rouwmantel ons land overspoelde, werden ook inDenemarken grote aantallen van deze, ook
daar niet inbeemse, vlinder gemeld. Via Nederland bereikte de migratiegolf Groot-Brit-tannie (Vanbolder, 1996) en verscbeen de
rouwmantel ook daar in grote aantallen. Op deSbetland-eilanden werden eveneens twee
exemplaren gesignaleerd, bet vijfde en zesdeexemplaar voor dat gebied. In Belgie werden.
184 Ent. Bkr., Amst. 56 (1996)
evenals in de drie zuidelijke Nedeiiandse
provincies (Van Swaay, 1995), weinig exem-piaren gezien (27), hetgeen eveneens een aan-wijzing vorml voor een migratie uit het noord-oosten (Vanholder, 1996 en N. Ryrholm,
schriftelijke mededeling). Op 23 juli werd deeerste roiiwmantel gemeld (Van Swaay,1995). De vlinder.s waren er plotseling in gro-te aantallen en konden nog king daarna, tot innovember, gezien worden. In totaal zijn meer
dan 1200 meldingen uit Nederland bekend ge-
wordcn (Veling, 1996).
Inachis io (Linnaeus)
Een eveneens opmerkelijk fenomeen betrof in1995 de invasie van de dagpauwoog. In de-zelfde periode dat de invasie van de rouwman-tel en de distelvlinder plaatsvond, werd dedagpauwoog overal in het land plotseling zeeralgemeen waargenomen. Opvallend hierbijwas dat er tussen de exemplaren van normale
almeting zich ook veel kleine vlinders bevon-den. Het vermoeden besiaat dat er exemplaren
vanuit Zuid-Europa naar onze streken zijn ge-komen. Er is ook migratie waargenomen: al
halverwege juli begonnen de aantallen dag-pauwogen toe te nemen, maar vooral op 30 en31 juli was deze toename explosief. Langs deHondsbossche Zeewering bij Petten (Noord-Holland) werden door medewerkers van na-
tuurorganisatie De Windbreker cnorme aantallen migrerende dagpauwogen gezien, samenmet enkele atalanta's (Gronert, 1995). In
Heerhugowaard (Noord-Holland) werd een
nauwkeurige telling bijgehouden en bereiktede invasie op 1 augustus een hoogtepunt metmini 3000 getelde vlinders (K. Kaag). Ook
kings de Afsluitdijk werden in deze periode
enorme aantallen gesignaleerd, samen met en
kele rouwmantels (P. Zumkehr). Maar ook in
Zuid-Holland en Zeeland werden in de eerste
week van augustus duizenden exemplaren ge-
teld, met name direkt aan de kust (De Vlinder-
stichting). Het grootste aantal waarnemingenwerd langs de westkust gedaan. Tot in September konden grote aantallen worden gezien,
maar na een weersomslag naar koeler weer
was het plotseling gedaan.
Migratie van dagpauwogen komt vakervoor. Lempke (1972) noernt diverse gevallenvan migratie, ook in het buitenland, maar wijstop de kleinschaligheid hiervan. Ook Williams(1958) benadrukt het bescheiden migratiege-drag van de dagpauwoog. Dat maakt de invasie in 1995 zeer bijzonder. Het is welhaast ze-ker dat we getuige zijn geweest van een van demeest massale vluchten die de dagpauwoogooit heefl gehad.
Vanessa atalanta (Linnaeus)
Het jaar 1995 behoort tot de beste jaren voorde atalanta. Alleen 1964 overtreft, met een
jaartotaal van 35000 exemplaren, het zeer ho-ge aantal van 31080 getelde vlinders. Het ver-loop van de aantallen vertoont echter veel pie-ken en dalen. De eerste melding betrof vrijwelzeker een overwinteraar, op 12 februari teHill St (Zeeland) (Vlinderwerkgroep Oost-Zeeuws Vkianderen). De eerstvolgende waar-neming werd op 1 1 maart gedaan te Kkiaswaal(Zuid-Holland) (De Vlinderstichting), waarnaop 24 maart een continue stroom waarnemingen begon. In maart en april bleven de aantallen echter zeer kiag. Pas in de derde decade
van mei kwamen de weektotalen boven de
honderd. Van een explosieve toename konworden gesproken in de eerste decade van juli. Eind juli bereikten de aantallen een eerstepiek, maar zakten weer terug in augustus. Op18 augustus werden op knotwilgen in deCarnisse Griend (Zuid-Holland) minstens 200
atalanta's waargenomen (mw. M. Vos). De
vlinders deden zich tegoed aan de honingdauw
die luizen op de bomen afscheidden. In de derde decade van augustus werden de hoogsteaantallen gezien. Dit werd vooral veroorzaaktdoor het enorme aantal van ten minste 3230
atalanta's, die in de Jan Gerritse Polder bijMaasdam (Zuid-Holland) op 27 augustus werden geteld (R. Strucker & M. Luitwieler). InBergen aan Zee (Noord-Holland) werden op31 augustus minstens 300 exemplaren geziendoor P. Zumkehr, later op de dag zag dezewaamemer nog eens meer dan 1000 exemplaren in Friesland tussen Komwerderzand en
Harlingen. De aantallen bleven, vooral in de
Ent. Bkr.. Amst. 56 (19%) 185
tweede decade van September nog vrij hoog,maar namen daarna langzaam en onregelmatig
af. Vanaf begin november was bet gedaan metde grote stroom waarnemingen en werd inWestkapelle (Zeeiand) op 1 decemberten slot-te het laatste exemplaar waargenomen (P.Meininger). Niet alleen lieten de totalen perdecade een grillig verloop zien, ook de verde-^ling over het land was zeer onregelmatig. Debeste provincies waren Zuid-Holland (10315exemplaren), Zeeiand (6534), Noord-Holland(4017) en Friesland (3234), hetgeen niet ver-
wonderlijk is, omdat in de kustprovincies vaakgrotere aantallen worden waargenomen. In de
andere provincies is het verband minder dui-delijk. Zo werd in Drenthe minder dan de helft
van het aantal in de provincie Groningen(1 180) geregistreerd en was ook in Limburgde atalanta niet algemeen met bijna de helftvan het aantal waarnemingen van Noord-
Brabant (1244). Zoals ieder jaar lopen de provincies Utrecht en Flevoland ver achterop wataantallen betreft, met respectievelijk 1 13 en83 exemplaren!
Er werd een groot aantal rupsen gezien, to-
taal 171 exemplaren, door diverse medewer-
kers in vrijwel het gehele land. Eieren werdengevonden op 12 juli te Drachten (Eriesland)
(mw A. Hoornveld-Jouksma) en, zeer laat in
het seizoen, op 12 november in Oud-Beijer-land (Zuid-Holland) (De Vlinderstichting). Op22 augListus werden in Wijnjewoude (Eriesland) twee poppen gevonden (mw A. Hoornveld-Jouksma) en op 23 oktober ten slotte nogeen te Dordrecht (Zuid-Holland) (mw M. de
Keijzer).
Cynthia cardui (Linnaeus)
Van de distelvlinder worden niet vaak over-
winterende exemplaren gemeld.|lii 1995 ̂ erdechter eon wol heel vrocgo waamoming gcdann van een exemplaar te Hilvcrsum, op 8 januuri (A. Giosscuitl^De migranten lieten zichook reeds vroeg zien, vanaf 26 april bij Stuif-akker, ten zuiden van Gostvoorne (Zuid-Hol
land), en op 29 april bij Mechelen (Limburg)(De Vlinderstichting), waarmee een opmer-
kelijk Jaar voor de distelvlinder begon. Vanaf
het begin werd de vlinder bijna dagelijks in
kleine aantallen waargenomen. Deze situatiebleef lange tijd onveranderd, waarbij hetslechte weer in juni en de omslag naar beterweer, aan het einde van die maand, blijkbaargeen invloed hadden op de aantallen. In dezeperiode, die tot ruwweg half juli duurde, werdde distelvlinder vooral uit het zuiden van het
land gemeld. In Zuid-Holland, Gelderland,maar met name in Limburg, was de distelvlinder het meest talrijk. In de tweede decade van
juli nam het aantal waarnemingen sterk toe enwederom was een groot deel hiervan afkom-stig uit Limburg. Geheel anders was de situatie tijdens de grote vlindermigratie die laterdie maand begon, waarbij enorme aantallendistelvlinders naar Scandinavie (N. Ryrholm,
schriftelijke mededeling) en onze strekenkwamen. Ongeveer een week lang, van 28 julitot 4 augustus, werden zeer grote aantallen
waargenomen. Op 31 juli, de topdag in dezeperiode, werden niet minder dan 1601 exemplaren geteld! Hoewel deze spectaculaire toe-name het meest duidelijk was in de kustprovincies, werden ook in het binnenland grote
aantallen distelvlinders genoteerd, met uitzon-
dering van Limburg. Het feit dat onze meestinlands gelegen provincie volkomen "gemist"
werd, bewijst dat de distelvlinder-invasie zichdus vooral langs de kust moet hebben voortbe-
wogen. Even plotseling als de invasie begon,waren de vlinders ook weer verdwenen.
Vervolgens namen de aantallen geleidelijk af
tot op 2 november de laatste vlinder in DeWieden (Overijssel) werd gezien (M. Kle-mann). Het jaartotaal van 5845 exemplaren is
iets hoger dan dat van 1994 en betekent wederom een prima jaar voor deze soort.
Tussen 10 juni en 1 1 augustus werden in to-taal 22 rupsen van de distelvlinder gevonden,het merendeel in Zuid-Holland.
Issoria lathonia (Linnaeus)
Van deze inheemse, maar soms zwertlustigevlinder, werden ditmaal twee waarnemingen
gedaan die ver van het normale biotoop ver-wijderd waren. Op 4 augustus werd te Wage-
ningen (Gelderland) een exemplaar gezien
186 Ent. Ber.. Amst. 56 (1996)
(M. Franssen), op 7 September een tweede te
Nunspeet (Gelderland) (L. Bonhof).
Danaus plexippiis (Linnaeus)
Van monarchvlinders weten we dat ze langeafstanden kunnen atleggen. Vanuil hun over-
winteringsplaatsen in hel hooggebergte inMexico en California irekken jaarlijks miljoe-nen vlinders vele duizenden kilometers naar
bet noorden, tot in Oost-Canada toe, waarna
aan bet einde van bet seizoen de nakornelingen
dezelfde weg terug afleggen (Urqubart, 1976).Hun trekgedrag brengt ze soms ook over deAtlantiscbe Oceaan, getuige de kolonisatie vande Canariscbe Eiianden (Higgins & Riley,1970) en bet uiterste zuiden van Spanje (J.Templado, mondelinge mededeling). In betverleden bebben ze zicb zeifs gedurende enigejaren in bet zuiden van Engeland weten te
bandbaven (Bretberton, 1989). Waarnemingenvan deze soort in Nederland beperken zicb tot
twee incidentele gevallen. Allereerst werd in1960 een vlinder vliegend waargenomen op
Terscbelling; dit wordt als de enige betrouwba-re melding van een monarcbvlinder inNederland bescbouwd. De tweede vlinder
stamt uit 1969 en werd in een scbip inRotterdam gevondcn en was boogstwaar-
scbijnlijk ingevoerd (De Vos et al., 1993). Op13 oktober 1995 kwam daar een derde waame-
ming bij toen N. van der Burg een exemplaarop de Maasvlakte (Zuid-Holland) zag. Ook elders in West-Europa werden rond die datummonarcbvlinders gczien, vooral in Groot-Brittannie, maar ook in Frankrijk en in Belgie(Vanbolder, 1996). Opmerkelijk is dat bet tijd-stip van deze waarnemingen samenvalt met datvan de grote remigratie in Noord-Amerika. In
dezelfde perie^de werden in Groot-Brittannieook meer dan twintig soorten Amerikaansetrekvogels gesignaleerd en een exemplaar vande Amerikaanse vlindersoort Vanessa virgi-
niensis (Drury) (Vanbolder, 1996). Onze colle-ga's van bet Belgiscb Trekvlinderonderzoek
(BTO) gaan er derbalve dan ook vanuit dat dein West-Europa opgedoken vlinders boogst-waarscbijnlijk uit Noord-Amerika zijn overge-vlogen, een tocbt van meer dan 4000 km! Een
late waarneming volgde nog op 16 november,toen een exemplaar gezien werd boven betHaringvliet (Zuid-Holland) (De Vlindersticb-
ting). Eerder in bet jaar werden reeds tweemonarcbvlinders gezien, in juni in Ede (Gelderland) en in juli in Langenboom (Noord-Brabant), maar De Vlindersticbting gaat er
vanuit dat dit gekweekte en losgelaten exem-plaren betrof (Veling & Peeters, 1996).
Cyclophora piippillaria (Hiibner)
Vindplaatsen: ZH.: Rhoon: Lbg.: Swalmen. Vlodrop.
In 1976, bijna twintig jaar geleden, werd voorbet laatst melding gemaakt van deze in ons
land zeer zeldzame trekvlinder. Dit jaar werden maar liefst 19 exemplaren waargenomenin een vrij korte periode. De eerste waarneming werd gedaan op 25 juli te Vlodrop, ge-volgd door 17 exemplaren te Swalmen van 28juli tot 18 augustus (C. Ottenbeijm). Een wes-telijke vangst stamt uit Rboon op 7 augustus(N. Elffericb). Opvallend is dat deze vlinders
opdoken in dezelfde periode waarin de invasievan de rouwmantel, distelvlinder en dagpauw-oog plaatsvond.
Rhodometra sacraria (Linnaeus)
Het eerste exemplaar van de twee, die van deze zeldzame gcometride werden gezien, ver-scbeen op 18 augustus in Ouddorp (Zuid-Holland) (K. Huisman). Een tweede en vrijlate waarneming volgde op 29 oktober inDordrecbt (Zuid-Holland) (M. de Keijzer). Delaatste jaren is deze vlinder vrijwel steeds aan-wezig, maar bijna altijd in zeer kleine aantal-len. Een bekende uitzondering vormde bet jaar
1987. waarin 97 exemplaren werden geteld.
Saturnia pyri (Denis & Scbiffermilller)
Op 5 juni werd op de camping "De Wilgen" inde gemeente Dronten (Flevoland) een doodexemplaar van de grote nacbtpauwoog gevon-
den (V. van Laar). De vlinder was tegen eenauto opgevlogen. De grote nacbtpauwoog iseen Oosteuropese soort die niet bepaald be-kend staat als een trekker. Dit neemt niet weg
Ent. Ber., Amst. 56 (1996) 187
dat af en toe een zwerver lot onze eontreien
weet door te dringen. In totaal zijn twee ande-re exemplaren uit ons land bekend (De Vos,
1995). Deze populaire en grootste vlinder vanEuropa wordt echter vaak gekweekt en moge-lijk betrof het een ontsnapt of losgelatenexemplaar.
De eerste windepijlstaart werd in 1995 doorM. Sonnemans op 13 juli in Liempde gevan-gen. De meeste vlinders (25) werden ook ditjaar weer in September waargenomen. Met eenvlinder in Hulst (Vlinderwerkgroep Oost-Zeeuws Vlaanderen) werd op 17 oktober een
seizoen afgesloten dat een totaal van 67 vlinders opleverde. Tussen 30 juli en 27 oktoberwerden bovendien nog twintig rupsen en tweeDoppen gevonden.
Bij trekvlinders die al in de vroege zomerverschijnen, is het moeilijk te beoordelen inhoeverre de in het najaar gevonden exemplarenmigranten zijn of nakomelingen van eerderemigranten. In Belgie zijn echter aanwijzingengevonden dat er dit jaar inderdaad ook sprake
was van een tweede trek in het najaar. Enkele in
September gevangen vrouwtjes bleken namelijkveel bevruchte eieren te leggen (Vanholder,
1996), hetzelfde ervoer H. Spijkers in Goirie.Dit maakt het aannemelijk dat deze vlindershier niet opgegroeid zijn, want evenals bij dedoodshoofdvlinder zijn de vrouwelijke nakomelingen van migranten van de windepijlstaartin onze eontreien gewoonlijk steriel.
Acherontia atropos (Linnaeus)
Vindplaatsen: Fr.: Oosterwoide; Ov.: De Wieden; Gdl.:
De eerste waarneming van dit jaar werd op 8juni gedaan en was ronduit opmerkelijk. Opdie datum vond L. de Vries nabij Oosterwoideeen pas uit de pop gekomen vlinder die zijnvleugels nog aan het oppompen was (A. vanRanden). De doodshoofdvlinder kan dus wel
degelijk in ons land overwinteren! In totaalwerden dit jaar negen vlinders gemeld, de laat-ste op 25 oktober in Sluiskil (Vlinderwerkgroep Oost-Zeeuws Vlaanderen). Over delaatste jaren bezien is dit een behoorlijk aantal.In Rucphen werd de enige rups gevonden, die
werd uitgekweekt en op 21 September de vlinder leverde (J. Asselbergs).
Macroglossum stellatarum (Linnaeus)
Ook de kolibrievlinder kende een goed sei
zoen met in totaal 164 waargenomen exempla
ren. De eerste exemplaren werden al zeer
vroeg in het jaar gezien. Op 11 rnaart werd zo-wel in Coevorden (Drenthe) als Steyl (Lim-burg) een vlinder waargenomen (De Vlinder-stichting). Omdat 1994 een erg goed jaar voordeze soort was en de winter van 1994-1995
vrij zacht, mogen we er vanuit gaan dat dezeeerste vlinders overwinteraars zijn geweest.De echte instroom van migranten begon paseind juli, nam langzaam toe en bereikte eenpiek in de tweede decade van September. Delaatste twee vlinders werden op 17 en 29 okto
ber in Melissant (Zuid-Holland) gezien (D.Doornheijn). De kolibrievlinder werd uit alleprovincies gemeld, maar de meeste werdengezien in de kustprovincies Zeeland en Zuid-Holland, met respectievelijk 70 en 39 waarne-mingen. De meeste waarnemers zagen door-
gaans maar een vlinder tegelijk, maar H.Holsteijn zag op 16 September bij Warffum
(Groningen) niet minder dan tien vlinders.
Daphnis nerii (Linnaeus)
Evenals in 1994 werd er dit jaar melding ge-maakt van de oleanderpijlstaart. Ditmaal be-
treft het hoogstwaarschijnlijk geimporteerdedieren. In een warenhuis in Honselersdijk(Zuid-Holland) werd in augustus een vol-groeide rups gevonden in de buurt van olean-
188 Ent. Ber., Amst. 56 (19%)
derplanten {Neriiim oleander L.), afkomstig
Liit Griekenland. Een maand later, op 12 September, werd in een schuur, in de nabijheidvan hetzelfde warenhuis, een vlinder aange-
Iroffen (J. Scheffers). Het is zeer aannemelijkdat dit exemplaar uit dezelfde zending plantenafkomstig was.
Co to ca /fl //Ya // / / (L i n n ae u s)
Op 4 September ving J. van Vuure een blauwweeskind in een lichtval in Kortgene (Zee-
land). Catocala fraxini behoort tot de grotezeldzaamheden van onze trekvlinderfauna.
Lang niet elk jaar wordt deze vlinder waarge-nomen, meestal slechts in een enkel exem
plaar. Het beste jaar voor deze soort was 1947met vijf waamemingen.
Overigens kan nog melding gemaakt wor-den van een nog niet eerder gepubliceerde
vondst in 1993. Op de onweersachtige avondvan 28 augustus van dat jaar vond M. vanStiphout nabij Posterholt (Limburg) eenblauw weeskind op stroop. De zeer alerte vlinder wist echter tot drie keer toe te ontkomen.
Autographa gamma (Linnaeus)
Het jaar 1995 heefl geen bijzonderheden op-geleverd voor de gamma-uil. Na de eerstewaarneming op 15 april te Best (Noord-Bra-bant) door M. Smulders en een opvallende
stijging van de aantallen eind mei, volgde eenjuni maand met weinig waamemingen. Pas te-gen het einde van de tweede decade van juliwerd de gamma-uil wal vaker gemeld, maarecht algemeen was de vlinder alleen in de da-gen van de grote vlindertrek, de periode tussen28 juli en 4 augustus. Op 28 november werdde laatste gamma-uil in Nieuwe Tonge (Zuid-Holland) gezien (J. Doornheijn). In totaal wer-den 20323 exemplaren gemeld, een matig aan-tal voor deze soort. De verdeling over het landwas opvallend. Zeeland leverde zoals ge-
bruikelijk de meeslc waamemingen (5092exemplaren). De aantallen in Zuid- en Noord-
Holland en Gelderland waren met respectieve-lijk 2927, 2640 en 31 18 exemplaren bedui-dend lager, en in de omringende provincies
werden er veel minder gezien: 1017 in Over-
ijssel, 1585 in Noord-Brabant en 923 in Limburg. Zeer opvallend waren de lage aantallenin Utrecht, Drenlhe en Flevoland met respec-
tievelijk 175, 73 en 20 exemplaren.Er werden slechts twee rupsen gevonden en
wel op 26 juli te Heerhugowaard (Noord-Holland) (K. Kaag). Op 10 oktober vond deVlinderwerkgroep Stad & Ommelaand inStadskanaal (Groningen) eieren van de gamma-uil.
M. Sonnemans in Meijel gevangen. Pas op 4juli volgde het tweede exemplaar, ditmaal teBeningersluis (P. Rooij). Ook bij deze soortvalt op hoe eind juli de aantallen plotseling be-ginnen te stijgen. Augustus werd, waarschijn-lijk door het warme weer, de maand met de
meeste waamemingen. Op 22 oktober werdende laatste vlinders gevangen: een exemplaar te
Brielle (P. Rooij) en een te Kortgene (J. vanVuure). Zoals gebruikelijk stamde het over-grote deel van de 300 waamemingen uit ge-bieden met veel glastuinbouw, voomamelijkin Zuid-Holland en Noord-Limburg. Eenexemplaar dat vrijwel zeker een migrant be-treft werd gevangen op 16 September in deKorverskooi op Texel (E. van der Spek). Dit istevens het eerst bekende exemplaar van deze
soort voor Texel. Op Terschelling worden alsinds 1988 exemplaren van C. chalcites gevangen, voomamelijk afkomstig uit pot-chry-santen {Chrysanthemum sp.) en zijn voor zo-ver bekend geen migranten (P. Zumkehr,mondelinge mededeling). Op 8 oktober werddoor A. Westerneng een vlinder in Noddcit*-b#Fg-gevangen. eveneens gelegen in een ge-bied met nauwelijks tot geen glastuinbouw. Inde buitenlucht werden voorts nog twee rupsenen zestien poppen gevonden op "cherry-to-maat" op 22 oktober te Brielle (P. Rooij).
hctUr-
Ent. Be
r.. A
mst.
56 (1
996)
Heli
cove
rpa a
rmig
era (
Hiib
ner)
Vindplaatsen;
Gdl.
; Dr
empl
; ZH
.: V
laardingen;
Zl.:
Korlge
ne; N
B.: B
lade
l. Ve
ssein.
De Vos (1
992)
meldt no
g da
t de vl
inder z
eld-
zaam
is i
n ons land en soms ja
ren ac
hter
een
ontb
reek
t. De
laalste jar
en wor
dt da
t echter a
n-
ders
. Niet zozeer worden v
eel vlinders in de
buitenluch
t gevangen, ma
ar st
eeds
vaker wor
den ru
psen
vond
sten
gemeld op an
jers
en pe
ul-
vruchten (D
e Vo
s & Ru
tten
, 1996). Het
aant
al
werk
elij
ke migranten is
waar
schi
jnli
jk sl
echt
sgering. I
n totaal werden
dit ja
ar dr
ie vlinders
waar
geno
men,
op 2 in
ei te
Vessem (
H. Ge
he-
niau-Lasance), op
11 o
ktober t
e Drempt op
lich
t (Ch
. Naves) en op 1
3 oktober
in e
en
lich
tval
te Kortgene (
J. va
n Vuure). H
. Nagel
vond in
een bos a
njer
s vier r
upse
n, sa
men me
teen ru
ps van een
ver
want
e en
inheemse so
oit,
Heli
othi
s nu
bige
ra H
erri
ch-S
chaf
fer.
Voo
rts
werd
en er
nog
nipsen en ee
n pop ge
vond
en in
peulvruchten, me
esta
l sp
erzi
e- of tu
inbo
nen
van
dive
rse herkomst (Ch. Na
ves,
H. Ge
he-
niau
-Las
ance
).
Proi
osch
inia
scutosa (D
enis &
Schiffermiilier) (fig. 2)
Deze
Midden- en Zuideuropese soort i
s een
uite
rst ze
ldza
me v
erschijning
in o
ns l
and.
Sinds d
e eerste w
aarneming in 187
8 (Lempke,
1972) z
ijn i
n totaal n
iet m
eer dan ti
en vl
inders
uit N
eder
land
bekend ge
worden
. Na
1958
isge
en exe
mpla
ar meer gemeld en on
tbre
ekt d
eso
ort i
n de handleiding van De
Vos (199
2). N
aeen afwezigheid van 38
jaar
ver
sche
en op 31
juli
een
gaa
f ex
empl
aar op l
icht
in Tw
ello
(Gelderland) (J. W
olsc
hrij
n). D
eze da
tum
valt
midden in
de al
eerder ge
meld
e period
e van de
grot
e migratiegolf di
e van eind ju
li t
ot beg
inaugustus Noo
rdwe
st-E
urop
a ov
ersp
oeld
e. He
tis dan ook niet ve
rwon
derl
ijk da
t P. scu
tosa
ook
elders werd waargenomen. Uit
Zweden.
waar de
ze so
ort b
ijna ne
t zo z
eldzaam i
s als bi
jon
s, werden
zelf
s meer dan tie
n vlinders ge
meld
(N. R
yrholm, s
chri
ftel
ijke
med
edel
ing)
,in Finland en Denemarken zel
fs grote aantal-
len.
Ook in
Belgie wer
d een vl
inder g
ezie
n, op
2 au
gust
us, h
et tweede exemplaar voor onz
eZLiiderburen sin
ds 190
0 (Vanholder, 19
96).
Spodoptera ex
igua
(Hubner)
Op 18 augustus wer
d een ex
empl
aar
bij O
ud-
dorp (Zuid-Holland) op l
icht
gevangen (K
.Huisman). E
venals van
Hel
icov
erpa
armigera
word
en van Spo
dopt
era exigua maar zelden
migranten
in de b
uitenluc
ht g
evangen
inNe
derl
and.
Mees
tal wo
rden
de wa
arne
ming
en
in kas
sen gedaan (D
e Vo
s & Ru
tten, 1
996).
Fig.
2. Pr
oios
chin
ia sc
utosa
(Den
is & Sc
hiff
ermi
ilie
r), i
190 Ent. Ber.. Amst. 56 (1996)
Lithophane leaiitieri (Boisduval)
Op 10 oktober trof J. van Vuure in de lichlvalin zijn woonplaats Kortgene (Zeeland) eenexemplaar aan van L. leaiitieri. Het was het
vijfde exemplaar van deze soort dat uitNederland bekend is. Deze op Cupres.sus nia-
crocarpa Gordon levende soort hoort eigen-lijk thuis in Zuid-Europa. In de vijftiger jarenwist L. leaiitieri zich echter ook in Groot-
Brittannie te vestigen in de buurt van aange-plante C. macrocarpa struiken (South, 1961),maar de rups blijkt ook Chamaecypari.s law-soniana (Murr.) Park en Ciipressocyparis ley-landi (Jacks. & Dall.) Dall. als voedselplant te
accepteren (Emmet, 1991). Thans heeft desoort zich over ecu groot deel van het zuidenen oosten van het eiland verspreid (Skinner,1984). Het feit dat deze zeldzame migrant pasvanaf 1980 in ons land wordt waargenomen en
tot de in Engeland voorkomende ondersoorthesperica Boursin behoort, duidt erop dat dein Nederland gevonden vlinders hoogstwaar-
.schijnlijk uit Groot-Brittannie afkomstig zijn(De Vos, 1992). De winterharde C. lawsonia-
na en C. leylaiuli worden ook in Nederlandvaak aangeplant in tuinen, zodat de mogelijk-heid bestaat dat zich ook in ons land popula-
ties kunnen vestigen.
Pseiidaletia iinipiincta (Haworth)
Sinds 1990 werd deze zeldzame trekvlinder
niet meer in Nederland waargenomen en in to-taal zijn er sinds 1940 slechts tien Nederlandseexemplaren bekend. Een elfde exemplaarwerd gevangen te Haamstede (Zeeland) op 12oktober door B. van Aartsen.
Peridroma saiicia (Hiibner)
De enige waarneming van dit jaar betrof dricexemplaren die op 10 oktober door B. van
Lempke (1972) noemde een jaartotaal van on-geveer 700 exemplaren gebruikelijk voor dezesoort. Sindsdien is deze vlinder geleidelijk aansteeds minder algemeen geworden. In de afge-lopen vijf jaar werd alleen in 1994 een jaartotaal van meer dan 100 vlinders bereikt. Ook
dit jaar was A. ip.silon erg schaars en werden erslechts 72 exemplaren geteld. De eerste vlinder werd op 1 juni door N. Elfferich te Rhoonwaargenomen. Een tweede vlinder en tevensde laatste van de voorjaarsgeneratie volgde op
29 juli te Kortgene (J. van Vuure). Waarne-mingen van de najaarsgeneratie startten hal-verwege augustus en liepen door tot 28 oktober toen de laatste twee vlinders door M.
Sonnemans in Meijel gevangen werden.
Dankwoord
Wij danken drs. T. HakbijI (Identification and Advisory
Services in Entomology (IASH), Amsterdam), voor deverzorging van figuiir lA-B en De Vlinderstichling(Wageningen) voor het beschikbaar stellen van aanvuilen-
de gegevens.
Literatuur
Bentinck, G.A. & A. Diakonoff. 1968. De Nederlandse
Bretuerton, R.F., 1989. Danainae. In: The moths and
hntterflies of Great liritain and Ireland. Hesperiidae-Nymphaiidae. The hntterflies (A.M. Emmet & J. Heatheds) 7(1): 283-285. Harley Books. Martins, Colches
ter, Essex.
E.vimet, A.m., 1991. Chart showing the life history and
habits of the British Lepidoptera. In: The moths andbutterflies of Great Britain and Ireland, Lasiocampi-
dae-Thyatiridae. with life history chart of the British
