i
T.C.
DOKUZ EYLL NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KAMU YNETM ANABLM DALI
KAMU YNETM PROGRAMI
DOKTORA TEZ
TRKYEDEK ADL DELL YNETMNN
KURUMSAL YAPI VE LEYNN ULUSLARARASI
ALANLA KARILATIRMALI ANALZ
Cemal ZTRK
DANIMAN
Yrd. Do. Dr. A. Faruk MUTLUSU
ZMR-2015
ii
Tez onay sayfas
iii
YEMN METN
Doktora Tezi olarak sunduum Trkiyedeki Adli Delil Ynetiminin
Kurumsal Yap ve leyiinin Uluslararas Alanla Karlatrmal Analizi adl
almann, tarafmdan, akademik kurallara ve etik deerlere uygun olarak
yazldn ve yararlandm eserlerin kaynakada gsterilenlerden olutuunu,
bunlara atf yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve bunu onurumla dorularm.
.././
Cemal ZTRK
mza
iv
NGLZCE YEMN METN
DECLARATION
I hereby declare that this doctoral thesis titled as A Comparative Analysis
of Institutional Structure and Process of Juridical Evidence Administration in
Turkey with International Field has been written by myself in accordance with
the academic rules and ethical conduct. I also declare that all materials benefited in
this thesis consist of the mentioned resourses in the reference list. I verify all these
with my honour.
//.
Cemal ZTRK
Signature
v
ZET
Doktora Tezi
Trkiyedeki Adli Delil Ynetiminin Kurumsal Yap ve leyiinin Uluslararas
Alanla Karlatrmal Analizi
Cemal ZTRK
Dokuz Eyll niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits
Kamu Ynetimi Anabilim Dal
Kamu Ynetimi Doktora Program
Adli Delilin tespiti, korunmas, nakli, muhafazas, deerlendirilmesi ve
imhas gibi sreler veya bu sreleri yrten kurumlarn idaresi olarak
syleyebileceimiz adli delil ynetimi; bal bana demokrasi, hukuk devleti ve
insan haklarnn korunmas ve salanmas asndan ke ta bir konuma
sahiptir.
Adli delil ynetimi srelerinde en ok ve en geni kapsamda yer alan
kurumlar kolluk kurumlardr. Trkiyede adli delil ynetiminde sorunlar
vardr. Bu sorunlar devlet ynetiminin grevlerinden olan gvenlik ve adalet
hizmetlerinde aksamalara sebep olmaktadr. Bu sorunlara dnyadaki gelimi
lkeler (ABD: Texas Kamu Gvenlii Dairesi, Almanya: Bundeskriminalamt-
BKA) ve kresel ve blgesel kolluk organizasyonlarnn (nterpol-Europol)
uygulamalarnda zmler bulunmas muhtemeldir.
Bu balamda yerli ve yabanc literatr, ilgili mevzuatlar, kurumlarn
resmi internet siteleri, kurumlarla yaplan bilgi al-verii, kurumlara dair
yaplan grmeler, kurumlara dair sorularn verilip cevaplanmas tarzndaki
veriler ve baz kurumlara dair yaplan nihayetinde onlarca yl sren gzlem ve
deneyimler kaynak olarak kullanlmtr.
vi
Trkiyedeki belirgin eksiklikler; terim ve anlam karmaas, saha-yetki-
grev karmaas, adli kolluk personelinin belirsizlii, adli delil ynetimi
balamndaki adli birimlerin adli makamlara bal olmamas, mevzuat sorunu,
egdm mekanizmas bulunmay, yarg ilemlerindeki yrtme arl, adli
makamlarn delillerden uzak kal, akreditasyon ve standardizasyon sorunlar,
kurumlarn farkl imkan ve standartlarda almalar, farkl personel
rejimlerinin uygulanmas, anlamazlklarda arabuluculuk olmay, kontrol
veya tavsiye niteliinde herhangi bir organ bulunmamas, bilimsel evrelerden
ve ilgili kurumlardan yararlanamama, delil tespitinde tutanan ana usul oluu,
veri deliline dair dzenlemelerin yeterli olmamas ve ynetimin temel
ilevlerinin bir btn olarak deerlendirilmemesi olarak ortaya konmutur.
Tezimizde bu sorunlara zm nerileri sunulmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Ynetim, Delil, Delil Ynetimi, Adli Delil Ynetimi,
Karlatrmal Delil Ynetimi, nterpol, Europol, Almanya
Bundeskriminalamt-BKA, ABD Texas Kamu Gvenlii Dairesi.
vii
ABSTRACT
Doctoral Thesis
Doctor of Philosophy (PhD)
A Comparative Analysis of Institutional Structure and Process of Juridical
Evidence Administration in Turkey with International Field
Cemal ZTRK
Dokuz Eyll University
Graduate School of Social Sciences
Department of Public Administration
Public Administration Doctoral Program
Forensic evidence administration which can be said the identification,
preservation, transportation, storage, evaluation and management processes or
the administration of the institutions which rules these processes; itself has the
cornerstone position for democracy, rule of law and protection and set of
human rights.
The institutions which have the most and at the widestrange role at the
forensic evidence administration are law enforcement agencies. There are
problems at the forensic evidence management in Turkey. These problems
cause to distruptions at the security and justice services which are the duties of
State administration. It is possible to find solutions for these problems at the
aplications of developed countries (USA: Texas Department of Public Security,
Germany: Bundeskriminalamt-BKA) and global and regional law enforcement
agecies (Interpol-Europol).
In this context, domestic and foreign literature, relevant legislation,
institutions' official websites, the exchange of information with institutions, the
talksheld on the institutions, the data of answers of the given questions on
viii
institutions and ultimately dozens of years of observation and experience are
used as the source.
Significant problems in Turkey are; confusion of terms and meanings,
field-authority-taskcomplexity, uncertainity of judicial police staff, Forensic
units are not under the judicial authorities in the context of forensi cevidence
management, regulatory problems, lack of coordination mechanism, execution
weight in judicial proceedings, stay away from the evidence of the judiciary,
accreditation and standardization issues, different working standarts of
institutions, implementation of different personel regimes, lack of mediation in
disputes, in the absence of any controlor advisory bodies, inability to benefit
from the scientific community and the relevant institutions, the minutes of
evidence identification is the main method, lack of sufficient regulations
concerning data evidence and the basic functions of management is not
considered as a whole. At the end we offered solutions to these problems.
Keywords: Administration, Evidence, Evidence Administration, Forensic
Evidence Administration, Comparative Evidence Administration, Interpol,
Europol, Germany Bundeskriminalamt-BKA, USA Texas Department of Public
Security.
ix
TRKYEDEK ADL DELL YNETMNN KURUMSAL YAPI VE
LEYNN ULUSLARARASI ALANLA KARILATIRMALI ANALZ
NDEKLER
TEZ ONAY SAYFASI ii
YEMN METN iii
NGLZCE YEMN METN iv
ZET v
ABSTRACT vii
NDEKLER ix
TABLOLAR LSTES xix
EKLLER LSTES xx
EKLER LSTES xxi
GR 1
BRNC BLM
DELL, YNETM VE DEMOKRAS-NSAN HAKLARI-HUKUK DEVLET
1.1. ADL DELL 7
1.1.1. Delil Kavram ve eitleri 7
1.1.1.1. Delil Kavram 7
1.1.1.2. Delil eitleri 9
1.1.1.2.1. Aklamalar 11
1.1.1.2.1.1. Sank Aklamalar 11
1.1.1.2.1.2. Tank Aklamalar 13
1.1.1.2.1.3. Sank Ve Tank Dnda Kalanlarn Aklamalar 15
1.1.1.2.1.4. Yazl Aklamalar (Belgeler) 16
1.1.1.2.1.5. Grnt Ve/Veya Ses Kaydeden Aralarla Aklama 17
1.1.1.2.2. zler 18
1.1.1.2.3. Veri 21
x
1.1.2. Adli Delil ve Ceza Muhakemesi Sjeleri 21
1.1.2.1. Hakim ve Savc 21
1.1.2.2. Adli Kolluk 23
1.1.2.3. Bilirkii 27
1.1.3. Adli zlerin Toplanma Vastalar 30
1.1.3.1. Olay Yeri-Su Mahalli ncelemeleri 30
1.1.3.2. Keif 33
1.1.3.3. Vcudun Muayenesi 33
1.1.3.4. DNA Analizi (Molekler Genetik nceleme) 34
1.1.3.5. Fiziki Kimliin Tespiti 35
1.1.3.6. Otopsi 35
1.1.3.7. Telekomnikasyon letiiminin Denetlenmesi 36
1.1.3.8. Gizli Soruturmac Kullanma Ve Teknik Aralarla zleme 377
1.1.4. Koruma Tedbirleri Ve z Deliller 37
1.1.5.Adli Bilimler 41
1.1.5.1. Genel Olarak 41
1.1.5.2. Adli Bilimler Alt Kollar 42
1.1.5.2.1.z Bilimi (Kriminalistik) 42
1.1.5.2.2. Dier Baz Alt Kollar 44
1.1.6. Adli Delil Terimi 45
1.2. YNETM VE ADL DELL YNETM KAVRAMI 46
1.3. DEMOKRAS, HUKUK DEVLET VE NSAN HAKLARI 48
1.3.1. Demokrasi 48
1.3.2. nsan Haklar 52
1.3.3. Hukuk Devleti 62
1.4. BLME SONU 64
KNC BLM
TRKYEDE ADL DELL YNETM
2.1. GENEL OLARAK 68
xi
2.2. POLS TEKLATI 73
2.2.1. Genel Olarak 73
2.2.2. Kurum Amac-Yaps 77
2.2.3. Personel Durumu 78
2.2.4. Atama-Ykselme-dllendirme 81
2.2.5. zlk Haklar 85
2.2.6. Performans Deerlendirmesi ve Denetleme-Disiplin 86
2.2.7. Eitim 89
2.2.7.1. Polis Koleji 89
2.2.7.2. Polis Akademisi-Faklte 90
2.2.7.3. Polis Akademisi- Polis Meslek Yksekokullar 91
2.2.7.4. Polis Meslek Eitim Merkezleri 91
2.2.7.5. Dier Kurumlarda Lisans ve Lisansst Eitim Yaptrtma 92
2.2.8. Hizmet i Eitim ve Halkla likiler 93
2.2.9. Genel Adli Delil Grev-Yetki ve lemleri 95
2.2.10. Ceza Muhakemesi Kanununca Verilen Adli Grevler 98
2.2.11. Olay Yeri nceleme Birimleri 104
2.2.11.1. Genel Olarak 104
2.2.11.2. Personel lemleri 109
2.2.11.3. Veri lemleri 110
2.2.12. Kriminal Polis Laboratuvarlar 114
2.2.12.1. Genel Olarak 114
2.2.12.2. nceleme Birimleri, Grevleri ve Ykleri 117
2.2.12.3. Uzman Yetitirilmesi 124
2.2.12.4. Su Eyalarna Dair Genel Hkmler 125
2.3. JANDARMA TEKLATI 126
2.3.1.Genel Olarak 126
2.3.2. Personel Durumu 128
2.3.3. Adli Delillere Dair Yetkiler 131
2.3.4. Jandarma Kriminal Laboratuvarlar 133
2.4. ADL TIP KURUMU 134
2.4.1. Genel Olarak 134
xii
2.4.2. Ballk ve Grevleri 136
2.4.3. Kurumu Oluturan Birimler, Grev Ve leyileri 137
2.4.4. alma Usulleri Ortak Hkmler 139
2.4.5. Personel Durumu 140
2.4.6. Uzman Yetitirilmesi 142
2.5. ADL EMANET 144
2.5.1. Genel Olarak 144
2.5.2. Su Eyas Ynetmelii Ve Adli Emanet 146
2.6. BLME SONU 154
NC BLM
ULUSLARARASI ALANDA ADL DELL YNETM
3.1. NTERPOL VE ADL DELL YNETM 163
3.1.1. nterpol 163
3.1.1.1. Ad Ve Logosu, Amblemi Ve Bayra 163
3.1.1.2. nterpoln Uluslararas Hukuk Kapsamnda Bir rgt Oluu 165
3.1.1.3. Genel, Ama, yelik, Kavramlar 167
3.1.1.4. Yap, rgt Ve Organlar 168
3.1.1.4.1. Genel Meclis 168
3.1.1.4.2. Ynetim Kurulu 170
3.1.1.4.3. Genel Sekreterlik 173
3.1.1.4.4. Danmanlar 174
3.1.1.4.5. nterpol Dosyalar Kontrol Komisyonu 174
3.1.1.5. Ulusal Merkez Brolar 177
3.1.1.6. Bte Ve Kaynaklar 177
3.1.1.7. nterpolde stihdam 179
3.1.1.8.nterpolde Eitim 181
3.1.1.9. Geerli Anayasa Metin Dilleri Ve alma Dilleri 185
3.1.1.10. Dier rgtlerle likiler 185
3.1.1.11. Akll Proje ve Haberleme-Polis A 186
3.1.1.12. nterpol Mdahale Timleri 188
xiii
3.1.1.12.1. Genel ve Olay Mdahale Timleri 188
3.1.1.12.2. Byk Olay Destek Timleri 189
3.1.1.13. nterpolde Adli Bilimler 190
3.1.1.13.1. Genel Olarak 190
3.1.1.13.2. Felaket Maduru Tehisi 192
3.1.1.13.3. Parmak zi Olay Yeri aretlerinin nterpol Genel Sekreterlii
(IPSG) Parmak zi Birimine Sunulmas 193
3.1.1.14. nterpol Veri leme Kurallar 195
3.1.1.15. Bireysel Eriim Hakk 200
3.1.1.16. nterpol Veri Tabanlar 201
3.1.2. nterpol ve Adli Delil Ynetimi Ksmna Sonu 203
3.2. EUROPOL VE ADL DELL YNETM 206
3.2.1. Avrupada z Biliminin Geliimi, Snr Aan Polis birlii Ve Gvenliin
nas 206
3.2.2. Europol 211
3.2.2.1. Genel Olarak 211
3.2.2.2. Kurulu, Hukuki Ehliyet, Ama, Yetki Ve Grevler 215
3.2.2.3. Europoln Organlar 218
3.2.2.3.1. Ynetim Kurulu 218
3.2.2.3.2. Bakan 220
3.2.2.4. Ulusal Birimler Ve rtibat Grevlileri 221
3.2.2.4.1. Ulusal Birimler 221
3.2.2.4.2. rtibat Memurlar 223
3.2.2.5. Bte 224
3.2.2.6. Diller 225
3.2.2.7. Personel 225
3.2.2.7.1. Genel Olarak 225
3.2.2.7.2. Europol stihdam Uygunluk Kriterleri: 226
3.2.2.7.3. Personel statistikleri 229
3.2.2.8. Ortaklar Ve Ortaklarla likiler 230
3.2.2.8.1. Birlik Veya Topluluk Kurumlar, Organlar, Ofisleri Ve Ajanslaryla
likiler 230
xiv
3.2.2.8.2. nc lke Ve rgtlerle likiler 231
3.2.2.8.3. Veri Nakli 233
3.2.2.8.4. zel Taraflar Veya zel Kiilerden Gelen Bilgiler 234
3.2.2.8.5. Europol'n likilerini Dzenleyen Uygulama Kurallar 236
3.2.2.9. Europoln Cezai Soruturma Balatma Talepleri Ve Ortak Soruturma
Ekipleri 236
3.2.2.9.1. Europoln Cezai Soruturma Balatma Talepleri 236
3.2.2.9.2. Ortak Soruturma Ekipleri Ve Katlmda Sorumluluk 237
3.2.2.10. Merkez Anlamas Ve Ayrcalklar Ve Dokunulmazlklar 239
3.2.2.11. Europoln Szlemeden Doan Ve Szleme D Sorumluluklar 240
3.2.2.12. Europol Operasyon Merkezi, statistikleri, Faaliyetleri 240
3.2.2.12.1. Operasyon Merkezi 240
3.2.2.12.2. Europol Operasyonel statistikleri 241
3.2.2.12.2. Europoln Operasyonel Faaliyetleri 242
3.2.2.13. Bilgi Deiimi, stihbarat Analizi Ve Adli Bilimler 245
3.2.2.13.1. Bilgi Deiimi 245
3.2.2.13.3. stihbarat Analizi 245
3.2.2.13.3. Adli Bilimler 246
3.2.2.14. Bilgi leme Hakknda Ortak Hkmler 247
3.2.2.15.Veri Koruma Ve Veri Gvenlii 249
3.2.2.15.1. Veri Koruma Memuru 249
3.2.2.15.2. Veri Koruma Standard 251
3.2.2.15.3. Veri Koruma Konularnda Sorumluluk 251
3.2.2.15.4. Bireysel Eriim Hakk 252
3.2.2.16. Kontrol Ve Denetleme 253
3.2.3. Europol ve Adli Delil Ynetimi Ksmna Sonu 254
3.3. AMERKA BRLEK DEVLETLER-TEXAS EYALET VE ADL DELL
YNETM 258
3.3.1. z Biliminin Amerikadaki Geliimi 258
3.3.2. Amerika Birleik Devletleri Polisi 259
3.3.3. Texas Kamu Gvenlii Dairesi 265
xv
3.3.3.1. Genel Olarak 265
3.3.3.2. Organlar 268
3.3.3.2.1. Kamu Gvenlii Komisyonu 268
3.3.3.2.2. Kamu Gvenlii Dairesi Mdr 271
3.3.3.2.3. Denetleme Ve nceleme Ofisi 272
3.3.3.2.4. Bamfetti Ofisi 272
3.3.3.2.5. Danma Nitelikli Gzetim Topluluu Yardm Kurulu 273
3.3.3.2.6. Memurlar Ve alanlar 274
3.3.3.3. Personel Politikalar Ve stihdam 276
3.3.3.4. Balantl ikayetler Ve Disiplin Cezas tirazlar Ve Personel
Anlamazlklarnda Arabuluculuk 277
3.3.3.5. Eitim 278
3.3.3.6. Halkla likiler 280
3.3.3.7. Yerel birlii Ve Devlet Kurumlar Ve Eitim Kurumlarnn
Yardm 281
3.3.4. Texas Ceza Faaliyetlerinde Delil 283
3.3.4.1. Masumiyet Karinesi ve Kullanlamayacak Delil 283
3.3.4.2. Texas Adli Bilim Komisyonu 283
3.3.4.3. Delilin Adli Analizi, Kabul Edilebilirlik Ve Analiz Belgesi 285
3.3.4.4. Sorumluluk Zinciri Beyannamesi 287
3.3.4.5. Biyolojik Malzeme eren Delil 288
3.3.4.6. Elektronik Olarak Muhafaza Edilmi Belgenin Kabul Edilebilirlii 289
3.3.5. Texas Su Laboratuvar 290
3.3.5.1. Genel Olarak 290
3.3.5.2. Personel-Maa 291
3.3.5.3. AFIS VE NIBIN Entegre Bilgi Sistemleri 292
3.3.5.4. CODIS, DPS, Kullanc Laboratuvarlar, Veri Taban Ve
Akreditasyon 293
3.3.5.5. Biyolojik Delilin Toplanmas, Depolanmas, Muhafazas Ve
Eriimi 298
3.3.6. Texas Eyaleti Adli Delil Ynetimi Ksmna Sonu 299
xvi
3.4. ALMANYA-BUNDESKRMNALAMT VE ADL DELL YNETM 305
3.4.1. Almanya Polisi 305
3.4.1.1. Genel Olarak 305
3.4.1.2. Poliste e Alma ve Eitim 311
3.4.1.3. Tekilat inde Ykselme Esaslar 313
3.4.1.4. Polisin alma Koullar, Sosyal-zlk Haklar 314
3.4.1.5. Polis - Halk likileri 316
3.4.2. Almanya Federal Su Polisi Ofisi (BUNDESKRMNALAMT-BKA) 317
3.4.2.1. Grev Ve Yetkileri 317
3.4.2.2. Ballk, Genel Yaps 321
3.4.2.3. Personeli ve Dnyadaki BKA rtibat Grevlileri 323
3.4.2.4. Temel ve Gelimi Polis Eitimi 327
3.4.2.5. Elektronik Aratrma Ve Bilgi Sistemleri 328
3.4.2.6. Veri Elde Etme Aralar 330
3.4.2.7. BKA Ve Bilimsel Aratrma Ve Dier Amalar in Veri Kullanm Ve
Kiisel Verinin Dzeltilmesi-Bloke Edilmesi-Silinmesi 331
3.4.2.8. Kimlik Tehis Hizmeti 333
3.4.2.9. BKA Ve DNA Analizleri 335
3.4.2.10. Analiz Ve Bilginin Yaylmas 337
3.4.2.11. Adli Bilim Kurumu Blm 338
3.4.3. Bundeskriminalamt Ve Adli Delil Ynetimi Ksmna Sonu 341
DRDNC BLM
YNETM BLM BALAMINDA TRKYEDEK SORUNLARA
ZM VE LERLEME NERLER
4.1. GR 348
4.2. YNETM 348
4.2.1. Ynetim Bilimi Kavram 348
4.2.2. Ynetim Biliminin Geliimi Ve Temel Ynetim Yaklamlar 350
xvii
4.2.2.1. Ynetim Biliminin Geliimi 350
4.2.2.2. Temel Ynetim Yaklamlar 351
4.2.2.2.1. Geleneksel Kamu Ynetimi Ve Yeni Kamu Ynetimi 351
4.2.2.2.2. Dier Yaklamlar 356
4.2.2.2.2.1. Post Modern Ynetim 356
4.2.2.2.2.2. Ynetiim 357
4.2.2.2.2.3. Toplam Kalite Ynetimi 359
4.2.2.2.2.4. Performans Ynetimi 360
4.2.2.2.2.5. Deiim Ynetimi 362
4.2.2.2.2.6. Sistem Ynetimi 363
4.2.2.2.2.7. Stratejik Ynetim 364
4.2.2.2.2.8. Kriz Ynetimi 365
4.2.2.2.2.9. Zaman Ynetimi 366
4.2.2.2.2.10. Stres Ynetimi 367
4.2.3.Dier Bilimlerle likiler 367
4.2.4. Ynetimin Temel levleri 368
4.2.4.1. rgtlenme 369
4.2.4.2. Ynetme 370
4.2.4.3. Planlama 372
4.2.4.4. Egdm-Koordinasyon 374
4.2.4.5. Denetleme 375
4.2.5. Motivasyon, Hizmet i Eitim, Verimlilik, Halkla likiler 377
4.2.5.1. Motivasyon 377
4.2.5.2. Hizmet i Eitim 378
4.2.5.3. Verimlilik 379
4.2.5.4. Halkla likiler 380
4.3. TRKYEDEK ADL DELL YNETMNDEK SORUNLARA ZM
VE YLETRME NERLER 380
4.3.1. Terim ve Anlam Karmaas 380
4.3.2. Saha-Yetki ve Grev Karmaas 382
4.3.3. Adli Kolluk Sorunsal 383
4.3.3.1. Personeldeki Belirsizlik 383
xviii
4.3.3.2. Adli Makamlara Bal Olmamas 383
4.3.4. Adli Makamlarn Delillerden Uzak Kal 384
4.3.5. Yarg Kurum Ve lemlerindeki Yrtme Arl 385
4.3.6. Mevzuat Yetersizlii 387
4.3.7. Egdmszlk 388
4.3.8. Akreditasyon ve Standardizasyon Eksiklii 390
4.3.9. Farkl mkan Ve Standartlar 391
4.3.10. Farkl Personel Rejimleri 392
4.3.11. ikayet Ve Anlamazlklarda Arabuluculuk Olmay 393
4.3.12. Tavsiye Biriminin Bulunmay 394
4.3.13. Bilimsel evre Ve Dier Kurumlardan Yararlanmama 395
4.3.14. Delilleri Tespit Yntemlerindeki Yetersizlik 395
4.3.15. Veri Delili lemlerindeki Geri Kalmlk 396
4.3.16. Planlama Yokluu 397
4.3.17. Ynetim Temel levlerinin Btncll 398
SONU 399
KAYNAKA 406
EKLER
xix
TABLOLAR LSTES
Tablo 1:Europol AD5/AD6 Geici Grevli Postlar s. 227
Tablo 2: Europol AD7/AD8 Geici Grevli Postlar s. 228
Tablo 3: Europol rtibat Grevlileri s. 229
Tablo 4: BKA, DNAdan kii irtibatlar s. 336
xx
EKLLER LSTES
ekil 1: Trk Bayra s. 68
ekil 2: Trk Polis Tekilat Logosu s. 73
ekil 3: Trk Polisi Tekilat Yaps s. 74
ekil 4: Kriminal Dairesi Bakanl, Olay Yeri nceleme Ve Kimlik Tespit ube
Mdrl Kurulu emas s. 106
ekil 5: l Emniyet Mdrl Olay Yeri nceleme Ve Kimlik Tespit ube
Mdrl Kurulu emas s. 107
ekil 6: Emniyet Genel Mdrl-EGM Kriminal Dairesi Bakanl Kurulu
emas s. 114
ekil 7: Genel Kurmay Bakanl emas s. 126
ekil 8: nterpol Logosu s. 163
ekil 9: nterpol Bayra s. 163
ekil 10: Europol Logosu s. 211
ekil 11: Europol Organizasyon emas s. 214
ekil 12: ABD Haritas s. 259
ekil 13: ABD ve Texas Bayra s. 259
ekil 14: Texas Kamu Gvenlii Dairesi Logosu s. 260
ekil 15: Texas Haritas. s. 265
ekil 16: Almanya Eyalet Haritas s. 305
ekil 17: Almanya Bayra s. 306
ekil 18: Bundeskriminalamt-BKA Logosu s. 306
ekil 19: Federal ve Eyalet Polisi birlii s. 309
ekil 20: Almanyada Federal Seviyede Polis s. 321
ekil 21: 0cak 2009 itibar ile BKA Personel Yaps s. 325
ekil 22: Ocak 2009 tibar le BKAdaki Bayan Personel Durumu s. 325
ekil 23: 1955den Ocak 2009a kadar olan BKA Personel Geliim Grafii s. 326
ekil 24: 1955den Ocak 2009a kadar olan BKA Bte Geliim Grafii s. 326
xxi
EKLER LSTES
Ek 1: nterpole ye Devletler Tarafndan grevlendirilen yetkililer iin istihdam
koullar ek s. 1
Ek 2: nterpolde Szlemeli alanlar iin stihdam Koullar ek s. 2
Ek 3: nterpol Maa Skalas ek s. 4
Ek 4: Texas Analiz Belgesi ek s. 5
Ek 5: Texas Sorumluluk Zinciri Beyannamesi ek s. 6
Ek 6: Montgomery le Polis efi Ofisi Su Laboratuvar Ksm ek s. 7
Ek 7: Almanya-Bkaya Dair Gr Verileri ek s. 10
Ek 8: Kriminal Polis Laboratuvarlarnda alan Personellerin Gr
Verileri ek s. 26
Ek 9: Polis Olay Yeri nceleme Birimlerinde alan Personellerin Gr
Verileri ek s. 38
Ek 10: Adli Emanette alan Personellerin Gr Verileri ek s. 56
1
GR
nsanlar topluluklar halinde yaayan sosyal canllardr. Nihai olarak insanlar
beraber yaamann gerei olarak yetkilerinden bir ksmn devlet denen aygta
devretmilerdir. Devlet bu beraber yaamda organizasyonu salayp, temel haklar
korurken bir takm grevleri yerine getirecektir, eitli snflara ayrlabilecek bu yetki
ve sorumluluklar aslnda ynetimin bir kolu olan kamu ynetiminin kapsamndadr.
Birden fazla insann bir arada yaamas iin bir takm kurallar konulmak
durumundadr. Bu bazen din, bazen ahlak bazen de hukuk kuralar olarak karmza
kar. Medeni toplumlarda insanlar arasndaki bu sosyal dzeni hukuk kurallar
salar. Bu kurallardan adalet salamaya ynelik olanlar phesiz ki ideal bir adaleti
gerekletirmek anlamnda deil iken olsa olsa hsn niyetli beerin elindeki
imkanlarla varabilecei beklenen en adil sonuca ulamasna dairdir. Gerek hak ve
adalete ulamann dnya dzeninde kesinlikle mmkn olduunu dnmek gereki
olmayacaktr ama imkanlar dahilinde art niyetsiz, hsnniyetle, mutabakatla,
mmkn olan kadaryla aydnlatlarak alnan kararlar varlabilecek olanlardr. Zaten
bunun dndaki faaliyetleri yrtenler, elindeki gce ve greve ramen
yaptklarndan, gerek zalimler olarak anlacak ve hakkn tesliminin yaplmas
beklenecektir. Adaleti datmakla grevli olanlarn bu borcun vebalini ve
sorumluluunu boyunlarnda tadklar gereinin yannda dnya dzeni asndan
varlabilecein en idealine varmak esas olabilir. Bu balamda yaplan adalete,
adliyeye dair almalar; olsa olsa samimi, cesur, mert, imkanl, art niyetsiz,
hsnniyet sahibi, korkmayan, kayrmayan, satlp-alnamayan, vicdan ve irfan
gelimi ve hr, donanml, gayretli, erdemli ksaca gzel insanlarn ilemlerinde ona
yardmc olabilme, onlara k tutabilme, el verebilme faaliyetleridir. Bu nedenle
balarken daha, bu almann amacnn yarg faaliyeti yapan ve yukarda vasflar
sayl yarglama makamlarna, iyi niyetle bir k tutma gayretinden te
geemeyeceini belirtmemiz gerekir.
Demokrasilerin vazgeilmezlerinden olan Hukuk Devletinin temel
ilkelerinden birisi kuvvetler ayrldr. Kuvvetler ayrl devletin temel erkinin
farkl yap tarafndan paylalmas demektir, bunlar yasama, yrtme ve yargdr.
Demokrasilerde yasamalar seimle gelmi vekillerden oluan yasama faaliyetlerini
2
(yasa koyma vb.) yapan meclis eklindedir; yrtme bu meclisin onayyla kurulan
lkedeki yasama ve yarg erki dndaki devlet kurumlarn, i ve ilemlerini, idari
yap ve brokrasiyi, dier yaplar kontrol eden, idare eden bir kurul-hkmet
eklindedir; yarg ise savclk, mahkemeler, hakimlikler, jriler eklinde
yaplanmaktadr. Kuvvetler ayrlnn salanmas nihayetinde bu erkin her birinin
grev sahasnda hareket etmesi, birinin dierine mdahale etmemesi-edememesi, her
bir erkin kendi grevlerini kendi ayaklar zerinde durarak yapabilmesiyle
mmkndr. phesiz bu erk ayr lke ynetimi oluturmak olarak
alglanmamaldr. Nihayetinde herkesin bir devletteki anayasayla belirlenmi
grevlerini yerine getirdii tabi ki koordinasyon yaplarnn ak olduu
organizasyonlar sz konusudur. Dier yandan hukukun stnl ilkesi daha farkl
olup aka hukuka stnlk tanm dolaysyla hukukun uygulaycs olarak
grevlendirilen yarg erkine dier erklere nazaran ncelik ve stnlk tanmtr, bu
stnlk dierlerinin grev sahalaryla ilgili deildir ancak yargnn kendi grevini
yaparken ki elde ettii nceliktir. Hukuk devleti ve hukukun stnlnden ortaya
kan grevleri balamnda hukuka ncelik ve stnlk tanmadr. Dier yandan
hukuk devleti ilkesi, idarenin ou zaman yrtmenin ta kendisi ya da emir ve
icraatlarn yerine getiren kurum ve kiilerin i ve faaliyetlerinin hukukun denetimine
tabi olmas, hukuka uygun olmas zorunluluudur. O zaman bir hukuk devletinde,
her bir erk dier erkten ayr ve bamsz olarak her ynden (personel, bte,
mevzuat, lojistik, kuvvete sahip olma ) grevlerini yerine getirme yetisine sahip
olmal; bu erklerin ve ilemlerinin hukuka uygunluuna dair yarg tarafndan
tamamen bamsz olarak ve gerekli gle denetlenmesi-denetlenebilmesi ortam ve
imkanna sahip olunmal; aralarndaki grev, ilem ve lojistik snrlar pheye mahal
brakmadan anayasayla izilmi olmal gibi gzkmektedir. Yargya tannan ncelik
ve ncllk asla yargnn grevlerini dier erklerden daha iyi yapaca dncesiyle
olmamakta, yalnzca vicdanlardaki hayali topik adaleti daim klma gds kendini
gstermektedir. Nitekim ok kt durumda ve kt ileyen yarglar grmek dier
erklerdeki kt ileyiler kadar ihtimal dahilindedir.
Nihayet demokrasi ve onun ierisindeki temel ilkeler balamnda sahip
klan hukuk devleti ve yargnn stnl ilkeleri dikkate alnarak insanlar
vicdanlar rahatlatmay arzularken unutulmamas gereken ise, bunun yani ideal bir
3
adalete kavumann beeri alemde mmkn olabileceini dnmenin de insanlar
arasndaki yaratl ve dier farklar gz nne alndnda pek mmkn
gzkmediidir. Bir yarg mensubunun ahlak, etik, namus, eref, onur, yrek, ideal
ve yasallk yoksunu olma ihtimali dier yasama veya yrtme erkinin ayn eylerin
yoksunu olma ihtimalinden daha dktr demek saflk olur, ya da aksi durumlar iin
de bu byledir. Sonuta birine gvenmek zorunda olduumuzdan adaleti onlarda
aradmz da ounlukla yanltr zira her bir erk mensuplarna ayn derecede
gveniriz ya da gvenmeliyiz. Bu alan farkllna belki grev dalm demek daha
doru olur. Yoksa mecliste yzlerce kiinin oylamayla, bir kolektif aklla aldklar
kararlarn drstl bir hakimin tek bana ya da iki hakimle ald kararlardan
daha aa deildir, belki daha yukardr. Millet adna karar veren dier erklerin
yannda yargnn baka bir handikab daha vardr, o da bir kiinin tek bana karar
verip bunun millet adna yazya alnmas, tek kiinin kendini millet yerine
koymasdr ki belki yrtmedeki bir kii bunu yapsa diktatr ilan edilir. Yargnn
bugnk baka bir kmaz da mevcut yaplarda kendine has ekonomik, personel, g
kullanabilen kuvvet ve organizasyonlar anlamnda zaten yukarda aklanan
bamszln yerine getirmesinin mmkn olmamasdr. Mesela yalnzca adli
kolluun ball sorunu bile erkleri karmaann iine sokmaya yetmektedir. Btesi
ve personelini yasamann, ki ou zaman yrtme yasamaya yn verir ve dediini
merulatrma arac olarak kullanabilmektedir, veya yrtmenin belirleyecei yarg
bazen yasamann bazen de yrtmenin kskacndadr. Hatta yargya bal olmas
gerekirken balanmayan, yargya yardmc olarak adlandrabileceimiz ilemleri
yapanlarn yarg mensuplarndan onlarca kez daha fazla maa ald, yarg
mensuplarna daha fazla maa ve imkanl yrtme ii grevler tahsis edilip oraya
meyletmelerinin saland, tam da yargya dair ilemleri dzenleyen daha ziyade
idari nitelik tayan hukuk kurallarnn-ynetmelik vb. yrtme tarafndan
hazrland, kendi kuvvetinden-adli kolluk yoksun brakld ve benzeri durumlarda
yargnn stnl ve bamszln sorgulamak gerekir.
Bu balamda mevcut dnya dzeni asndan baktmzda unu
grmekteyiz; hukukun koyduu kurallardan bazlar zel bazlar da kamuya ait
kurallar olup kamuya ait olanlarnn en bata geleni ceza normlar ve bu normlara
itaatsizliin sonunda yaplacak yarglama faaliyetlerini dzenleyen ceza muhakemesi
4
usul normlardr. Bir hukuki ihtilafn zmnde hukuki ve maddi gerein
renilmesi gerei vardr. Maddi gerein bulunmasnda ceza muhakemesi
faaliyetlerinin balamasn salayan eyler ise delillerdir. Hi unutulmamas gereken
ey hukuk devletinin stunu vardr, birincisi insan haklarn gerekletirir, ikincisi
adli devlettir, ncs de, gvenlii salayan devlettir1.
Demokrasi ve Hukuk devletinin gstergelerinden en nemlisi insan
haklarn salama ve muhafaza etme olup devletin grevlerini yerine getirirken
gvenlik ve adaleti salama kamusal ynetim ilemleri srasnda bu haklara en ok
mdahale eden alan ceza ve ceza muhakemesi ilemleridir. Trkiyedeki verilerle
devletin bu grevlerini yerine getirmedeki byk aksaklklar; soruturma ve
kovuturma evresindeki kararlarn isabetsizlii, hkm kurulamamas beraat veya
soruturmaya gerek olmad kararlarnn ykseklii, pheli ve madurlarn
milyonlarca olan saylar ve karar vermedeki gecikmeler, aka ceza
muhakemesinin arklarn dndren ve verilecek kararlarda gereke olan delillerden
yeterince yararlanlamadn ve bu balamda delil ynetimindeki ciddi zaaf ve
sorun varln ortaya koymaktadr.
Anayasamzda da Trkiye Cumhuriyetinin nitelikleri arasnda ifadesini
bulan insan haklarna saygl demokratik ve hukuk devletine erimek ve devletin
balca grevleri arasnda yer alan gvenlik ve adaleti salayabilmesi iin adli delil
ynetimi yadsnamaz bir ana unsurdur. Adli Delil Ynetimi, srelerin ynetimi ve
ilgili kurumlarn ynetimi gibi iki bak asyla aklanabilir ki biz tezimizde ilgili
kurumlarn ynetimi olarak ele alacaz. Adli delil ynetiminin ilgili kurumlarn
ynetimi bak asyla; adli delillerle itigal eden kurumlar, onlarn personelleri,
ilem ve ileyilerinin ynetimi olduu; yani delilin elde edilmesinden, tespiti, nakli,
muhafazas, deerlendirilmesi, msaderesi, incelenmesi, imhas, ve iadesi
srelerindeki karar veren ve uygulayan kurumlar, onlarn personel, ilem ve
ileyilerinin ynetimi olduu anlalmaktadr. Adli ilemlerde kullanlan delillerin
ynetimine kurumsal, personel ve sreler ynnden Trkiyede baktmzda; ilk ve
genel yetkililerin cumhuriyet savcs, mahkeme ve hakim olduunu gryoruz,
bunlar deliller zerinde her trl karar veren kii ve yaplar olmaktadrlar. Daha
sonraki ilgili kurumlar ve kiiler ise daha ziyade bu yarg organlarna yardmla
1 Bahri ztrk, Adli Kolluk zerine Genel Dnceler, Adli Kolluk Sempozyumu, Antalya, 1998,
s.270.
5
grevlilerdir ki bunlarn bir ksm inceleme, bir ksm tespit, toplama, nakil gibi
ilemleri bir ksm da daha ziyade muhafaza-takip ilemlerini yapmaktadrlar. Bu
ilemlere konu olan deliller, aklama delili dnda kalan delillerdir ki teze konu olan
deliller de daha ziyade bunlardr, bu konu delil eitleri ilenince daha net
grlecektir. Biz tezimizde yarg makamlarnn adli delillere dair karar vermedeki
stnlne sayg duyarak ama o makamlar inceleme konumuz dnda tutarak, o
makamlara yardmc sfatyla bu srelerde en ok ve en geni kapsamda yer alan
kurumlar olan kolluk kurumlarn daha fazla konu edineceiz. Trkiyede adli delil
ynetiminde sorunlar vardr. Bu sorunlar devlet ynetiminin grevlerinden olan
gvenlik ve adalet hizmetlerinde aksamalara sebep olmaktadr. Bu sorunlara dier
aratrmalarn yannda dnyadaki gelimi lkeler ve kresel ve blgesel kolluk
organizasyonlarnn uygulamalarnda zmler bulunmas muhtemeldir.
Biz bu teze nce ynetim, demokrasi-hukuk devleti-insan haklar ve delil
konularnda ksa bilgiler vererek balayacaz, mteakiben ikinci blmde
Trkiyedeki ve nc blmde dnyadaki durumu irdeleyecek ve son blmde de
Trkiyede adli delil ynetimi alannda var olan sorun blgelerine dnyadaki
uygulamalardan da faydalanarak zm nerileri getirmeye alacaz. Adli Delil
Ynetimi terimimizi birinci blmde daha ok hukuki ve bilimsel literatr taramas
eklindeki gayretlerimizle akladktan sonra Trkiyedeki, dnya apndaki kresel
polis rgt olarak nterpoldeki, Avrupa ktas bazndaki blgesel polis rgt
olarak Europoldeki, Amerika ktas olarak ABD-Texas Eyaletindeki, Avrupa ktas
olarak da Almanya Merkezi Su Soruturma Dairesindeki-BKA durum ortaya
konmaya allacaktr. Birok ynden Amerika ktasndaki ve dnyadaki demokratik
sper g olarak ABD, ABDde de en ok nfusa sahip devlet-eyalet olarak Texas
daha geni konu edilmitir. Trk Ceza mevzuatnn genel olarak alnd menei
olarak ve Avrupadaki en byk demokratik devletlerden biri olarak Almanya,
Almanyada da ABDde genel olarak eyaletin incelenmesinin aksi olarak federal
yapy ortaya koymak amacyla da Almanya Merkezi Su Soruturma Dairesi
(Bundeskriminalamt-BKA) daha geni konu edilmitir. Bu balamda yerli ve
yabanc literatr, birincil kaynaktan alnan mevzuatlar, kurumlarn resmi internet
siteleri, baz kurumlarla yaplan bilgi al-verii, baz kurumlara dair yaplan
grmeler, baz kurumlara dair sorularn verilip cevaplanmas tarzndaki veriler ve
6
baz kurumlara dair yaplan nihayetinde onlarca yl sren gzlem ve deneyimler
kaynak olarak kullanlacaktr. Ama Trkiyedeki adli delil ynetimini inceleyip
aksayan ynleri varsa, bunlara dier aralarla birlikte dnyadaki dier lke ve
organizasyonlardaki uygulamalarla zm nerileri getirmektir. Trkiyedeki durum
ve dnyadaki durum incelenecek ve nihayetinde ideal olana varmaya allacaktr.
7
BRNC BLM
DELL, YNETM VE DEMOKRAS-NSAN HAKLARI-HUKUK DEVLET
1.1. ADL DELL
1.1.1. Delil Kavram ve eitleri
1.1.1.1. Delil Kavram
Ceza uyumazlklarnda iki blm vardr; birincisi eylemin bir kii tarafndan
yaplp-yaplmadn ortaya karmaya alan maddi gerein bulunmas blm,
ikincisi de fiilin hukuk kurallar asndan deerlendirildii2 ve maddi gerein
kesinlik kazanmas halinde hukuki gerein bulunmaya alld, fiilin su olup-
olmadnn ve su tekil ediyorsa hangi suu tekil ettiinin ortaya konulduu
blmdr. Mahkeme esas hakknda, maddi mesele hakknda meseleyi delillerle
dorudan doruya temasa geerek aratrp, renerek vicdani kanaate ular ve
kararn verir3.
Ceza muhakemesinde, esas olarak, fiilin fail tarafndan ilendii veya
ilenmedii konusunda hukuk dzenince kabul edilen vastalarla yarglama
makamnn tam bir kanaate ulamasn temin ameliyesine ispat4, bu vastalara da
delil5 denir. Hadiselere dair bilgi edinilebilmesi iin mutlaka, maddi aleme insan
veya eya gibi- ait bir cismin yardm etmesi lazmdr. te yargcn hisleriyle idrak
ettii bu eye sbut vastas yani delil denir6.
Bir vastann delil olarak nitelendirilebilmesi iin bu7; olay temsil etmeli,
ayrca akla8, maddi geree ve hukuka uygun olmaldr
9. ayet karara gereke
2 Erdener Yurtcan, CYH, 9. bask, Alfa Yaynclk, stanbul, 2002, (Yurtcan, CYH), s.421- Nurullah
Kunter ve Feridun Yenisey, Ceza Muhakemesi Hukuku, 12. bask, Beta Yaynclk, I. Kitap,
stanbul, 2002, (Kunter ve Yenisey, I. Kitap), s.530. 3 Erol Cihan ve Feridun Yenisey, Ceza Muhakemesi Hukuku, 3. bask, Beta Y, stanbul, 1998, s.63.
4 Bahri ztrk- Mustafa Ruhan Erdem - Veli zer zbek, Ceza Hukuku-Ceza Muhakemesi
Hukuku, Turhan Yaynclk, Ankara, 2001, (B. ztrk ve dierleri, Ceza Hukuku-), s.125. Veli
zer zbek - Mehmet Nihat Kanbur- Koray Doan - Pnar Bacaksz- lker Tepe, Ceza Muhakemesi
Hukuku, 4. bask, Sekin Y, Ankara, 2012, s.603. 5 Kunter ve Yenisey, I. Kitap, ss.530-531.
6 Baha Kantar, Ceza Muhakemeleri Usul, II. Kitap, stanbul, 1946, s.137.
7 Bahri ztrk, Mustafa Ruhan ERDEM, Veli zer ZBEK, Ceza Muhakemesi Hukuku, 7. bask,
Sekin Yaynclk, Ankara, 2002, (B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku), ss.411-412.
8
gsterilecekse mtereklii10
(taraflarn bilmeleri) de arttr11
. Mahkeme maddi
gerei ararken her eyi delil olarak kabul edebilir ancak hkm kurarken durumada
ortaya konulan ve tartlan delillere dayanarak hkm verebilir12
. Nitekim
mahkumiyet hkmnn gerekesinde delillerin tartlmas ve deerlendirilmesi13
gsterilmek durumundadr (Ceza Muhakemesi Kanunu-CMK madde-m.230, 1b
fkra-fk). Hkim, kararn ancak durumaya getirilmi ve huzurunda tartlm
delillere dayandrabilir. Bu deliller hkimin vicdan kanaatiyle serbeste takdir edilir.
Yklenen su, hukuka uygun bir ekilde elde edilmi her trl delille ispat edilebilir
(CMK m.217). Hukuk devleti esaslarna uygun bir muhakemede delil elde edilmedi
ve deerlendirilmesine getirilen snrlandrmalara delil yasaklar denir. Delil yasa
sorunu muhakemenin aamasnda incelenir; Delilin elde edilmesi, delilin ileri
srlmesi ve delilin deerlendirilmesi14
. Mahkmiyet hkmnn gerekesinde:
Delillerin tartlmas ve deerlendirilmesi, hkme esas alnan ve reddedilen
delillerin belirtilmesi; bu kapsamda dosya ierisinde bulunan ve hukuka aykr
yntemlerle elde edilen delillerin ayrca ve aka gsterilmesi gerekir (CMK
m.230). Delillerin muhtevas ve zellikleri gibi kayna, ortaya konmas ve reddi de
ceza muhakemesinde nemli konulardr15
.
8 Kunter ve Yenisey, I. Kitap, s.531.
9 B. ztrk ve dierleri, Ceza Hukuku-, s.126.- Nevzat Toroslu, Ceza Muhakemesi Hukuku, 4.
bask, Sava Yaynclk, Ankara, 2003, s.162-163.- zbek ve dierleri, s.604.- Bahri ztrk ve
Mustafa Ruhan Erdem, Uygulamal Ceza Muhakemesi Hukuku, 12. bask, Sekin Yaynclk,
Ankara, 2008, (B. ztrk ve Erdem, 12. Bask), s.389.- Bahri ztrk ve Mustafa Ruhan Erdem,
Uygulamal Ceza Muhakemesi Hukuku, 11. bask, Sekin Yaynclk, Ankara, 2007,(B. ztrk ve
Erdem, 11. Bask), s.395. 10
Kantar, s.183.- Murat Aydn, Kamu Davasnn Almas ve ddianame, Sekin Yaynclk,
Ankara, 2003, s.33. 11
Ali afak, Vahit Bak - Mehmet Keskin, Ceza Muhakemeleri Usul Hukuku Hizmetii Eitim
Kaynak Kitab, EGM Basmevi, Ankara, 2002, (afak ve dierleri), s.209. 12
Erdener Yurtcan, ahsi Dava ve Uygulamas, Kazanc Yaynclk, Ankara, 1989, (Yurtcan, ahsi
Dava), s.112. 13
Vural Sava ve Sadk Mollamahmutolu, Ceza Muhakemesi Usul Kanunu Yorumu, Sekin
Yaynclk, 2. Cilt, Ankara, 1995, (Sava ve Mollamahmutolu, II. Cilt), s.1391. 14
Veli zer zbek, Ceza Muhakemesi Hukukunda Delil Yasaklar, Alman-Trk Karlatrmal
Ceza Hukuku, Cilt III, Yeditepe niversitesi Hukuk Fakltesi Yayn No: 18, stanbul, 2010, (zbek,
Delil Yasaklar), s.913. 15
Cemal ztrk, Ceza Muhakemesinde Delil Kavram, eitleri, Muhtevas, Kayna, Ortaya
Konmas ve Reddi, Polis Dergisi, EGM Eitim Dairesi Yaynlar, Yl 11, Say 44, (C. ztrk, Delil
Kavram), s.21 vd.
9
Delil, meydana gelen bir suun aydnlatlmas ve su sanklarnn tespitine
yarayan her trl ispat vastas16
, bir hukuki ihtilaf zmeye veya su fiilini ispata
yarayan ve ikamesi hukuk tarafndan yasaklanmam her ey17
, bir yol gsteren,
ispatlayc kant, bir hukuki ihtilaf ispata yarayan bilgi ve bulgular18
, dava konusu
olayn gerekliini ortaya koymaya yarayan ara19
, kant20
gibi tanmlamalara da tabi
tutulmutur.
1.1.1.2. Delil eitleri
Delilleri deiik bak alar ile farkl ekillerde eitlere ayrmak
mmkndr nitekim doktrinde de deliller; Sank, tank, sank ve tanktan baka
kimselerin aklamalar, kolluk, savc ve hakim tutanaklar, zel yazl aklamalar,
grnt ve ses kaydeden aralarla aklama ve belirtiler21
, dorudan doruya22
ve
nemli olgularla (tank aklamas gibi) ispat, dolayl olgularla (belirtilerle-eya
aklamalaryla23
) ispat24
, ya da beyan, belge, belirti25
, kayna kii olan (tank ve
bilirkii) ve kayna nesne olan (belge ve belirti)26
deliller gibi baz snflandrmalara
tabi tutulmulardr.
Ceza ilerinde deliller iki byk ksma ayrlabilir: dorudan doruya ve
dolaysyla deliller. Dorudan doruya deliller: 1) Hakimin ahsen bilmesi 2) tanklk
3) bilirkii mtalaalar 4) yazlar (belgeler), bunlar insanlardan kaynaklanan
ifadelerdir. Dolaysyla deliller de unlardr: 1) kanuni karineler, 2) maddi karineler
ve emareler, bunlar insanlarn ifadesi deil, kanunun, eyann, hal ve vaziyetin
16
Dwane S Hilderbrand, Footwear, The MissedEvidence, StaggsYaynlar, Temecula, USA, 1999,
s.2.- Ender Sander, Olay Yerinde Kriminal Aratrma Teknikleri, Ankara, 1996, (Sander, Kriminal
Aratrma), s.28. 17
Mustafa Kaygsz, Adli Bilimler, Sekin Yaynclk, Ankara, 2003, s.29. 18
Ali afak, Hukuk Terimleri Szl, Rehber Yaynclk, Ankara, 1992, (Hukuk Terimleri), s.94. 19
ztekin Tosun, Trk Su Muhakemesi Hukuku Dersleri, Cilt:1, Genel Ksm, stanbul
niversitesi Yayn No:2118, 2. bask, stanbul, 1976, (Tosun, Trk Su Muhakemesi), s.535. 20
Selahattin Badatl, Temel Hukuk Kavramlar, Tabevi Yaynclk, stanbul, 1995, ss.54, 112. 21
B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.412.-B. ztrk ve dierleri, Ceza Hukuku-,
s.127.- B. ztrk ve Erdem, 12. bask, s.390.- B. ztrk ve Erdem, 11. bask, s.396. 22
afak ve dierleri, s.210. 23
Tosun, Trk Su Muhakemesi, s.594. 24
Yurtcan, CYH, s.425. 25
Kunter-Yenisey, 2002, I. Kitap, s.566.- zbek ve dierleri, s.603. 26
Nur Centel ve Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, 2. bask, Beta Yaynclk, stanbul,
2003, (Centel ve Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku), s.172.
10
ifadesidir27
. nsann be duyusu marifetiyle suun kurucu unsurlar hakknda
toplad bilgilerden oluan dorudan doruya deliller ile baka deliller sayesinde
ortaya karlabilen ispat aralar olarak adlandrlan dolaysyla deliller olarak da bir
snflandrma yaplmaktadr. Yine, su hadisesi srasnda orda bulunan kiilerin
aklamalar tarihsel delil ve sann brakt eya ve ize de eletirel deliller
denmitir. Baka bir ayrmda, suun ilendii zaman onu bilenlerin yaptklar
aklamalara kiisel delil ve insann anlat eklinde olmayan dilsiz ispat vastalarna
(eya) nesnel deliller denmitir28
.
Delilleri aklamalar ve izler olarak ikiye ayrmak daha ak ve anlalrdr29
.
Bunlardan aklamalar deyince sank, tank ve sank ve tank dnda kalanlarn
aklamalar gibi dorudan aklamalar ile yazl aklama (belge) ve grnt-ses
kaydeden aralarla yaplan aklama gibi vastal aklamalar belirtilmekte, izler
deyince de sula ilgili her trl (materyal, ekil, bask ve durum30
) iz ifade
edilmektedir. Veri delili ise hem aklama hem de iz delili kapsamnda
olabildiklerinden ve etki alan, kapsam ve uygulamaya getirdii hz birlikte
deerlendirilerek, aklama ve izlerden sonra ayr bir balk altnda incelenecektir.
Vastal aklamalar zerinde de, belgedeki tahrifat incelemesi, bantn
orijinalliinin incelenmesi veya verinin sunulduu belgenin orijinal olup-olmad
gibi durumlarda iz delili aratrmas yaplabilir.
27
Tahir Taner, Ceza Muhakemeleri Usul, 3. bask, stanbul niversitesi Yayn No: 608, stanbul,
1955, s.171. 28
Tosun, Trk Su Muhakemesi, ss.573-574. 29
Cemal ztrk, Delillerde Farkl Bir Snflandrma Anlay, Terazi Dergisi, Yl 1, Say 2, Ekim
2006, (C. ztrk, Delillerde Farkl Bir Snflandrma), s.73.- Cemal ztrk, Veri Delili htivas-
Karlatrmal Kolluk Hukuku, Ceza Hukuku Dergisi, Yl 9, Say 24, 2014, (C. ztrk, Veri
Delili), s.294. 30
B. ztrk ve Erdem, 12. bask, s.429 vd.- B. ztrk ve Erdem, 11. bask, s.418 vd.
11
1.1.1.2.1. Aklamalar
1.1.1.2.1.1. Sank Aklamalar
pheli31
kiinin iddia edilen suu iledii yolundaki phelerin kovuturma
makamlarnn gznde kuvvetlenmesi gerekletii anda pheli kii sank
durumuna girer32
. Sank33
olmak iin bir su ilemi olduunu gsterir kuvvetli
deliller, pheler34
olmaldr ve buna bal olarak da yarg organ tarafndan bir takm
ilemler yaplmaldr35
. Hakim tarafndan bir kimsenin sank sfatyla dinlenmesine
sorgu, savc ya da kolluun pheli kiinin bilgisine bavurmas faaliyetine ise
ifade alma denmektedir36
(CMK m.2, 1h, 1g bentleri). Teknik anlamda sorgu,
sann hakim tarafndan dinlenmesi demektir. Bu konuda zellikle yasak sorgu
yntemleri meselesine tm yarglama aamalarnda dikkat edilmelidir37
. Polisler
arasnda yaplan bir ankete gre, pheliye kendi lehine olan delillerin
toplanlmasn isteme hakk olduunun sylenmesinin soruturmay engelleyeceini
50 kii sylerken 613 kii, soruturmay engellemeyeceini sylemitir38
. Sann
sorgusu kendi lehine olup, syleyecei delillere engel olunmamaldr39
. fade
31
pheli, soruturma evresinde, su phesi altnda bulunan kii, sank ise, kovuturmann
balamasndan itibaren hkmn kesinlemesine kadar, su phesi altnda bulunan kiidir (5271 Sayl
CMK m.2 a,b bentleri) 32
Bahri ztrk, Uygulamal Ceza Muhakemesi Hukuku, C1, 2 bask, Dokuz Eyll niversitesi
Hukuk Fakltesi Dner Sermaye letmesi Yayn No:16, Ankara, 1991, (B. ztrk, Uygulamal),
s.175.- Bahri ztrk, 1999 CMUK Tasarsnda pheli ve Sank Haklar, zellikle Savunma Hakk,
Sekin Yaynclk, Prof. Dr. rfan BATU Armaan, Ankara, 2001, (B. ztrk, CMUK), s.67. 33
Bahri ztrk, Soru ve Yantlarla Ceza Muhakemesi Hukuku, Snavlarna Hazrlk Dizisi 3,
Turhan Yaynclk, Ankara, 2002, (B. ztrk, Soru ve Yantlarla), s.26da sank; su pheleri
bulunmas nedeniyle hakknda ifade alma veya sorgulama iin celp veya tutuklama talebi veya
yakalama gibi bir ceza muhakemesi ilemi yaplan veya kamu davas alan, isnat kabiliyeti bulunan
veya kanun koyucu tarafndan bulunduu farz edilen gerek kii olarak, bu kiinin iinde bulunaca
hukuki durum da sanklk olarak adlandrlmaktadr. 34
Tosun, Trk Su Muhakemesi, s.583. 35
Doan Soyaslan, Ceza Muhakemesi Usul Hukuku, Yetkin Yaynclk, Ankara, 2000, s.158. 36
Cumhur ahin, Sorgu Messesesine likin CMUK Deiikliklerinin Genel Bir Deerlendirmesi,
Halin CNe Seluk niversitesinde 10. Hizmet Yl Armaan, Konya, 1995, (. Sorgu
Messesesine likin), s.82. 37
Cumhur ahin, Sorguda Sann fade zgrl ve Yasak Sorgu Yntemleri, Modern Adli
Soruturma Yntemleri ve nsan Haklar Uluslararas Sempozyumu 1996, Polis Akademisi,
EGM Basmevi, Ankara, 1997, (ahin, Sorguda Sann fade zgrl), s.247. 38
Feridun Yenisey, (Proje Ynetmeni), Avrupa Standartlar Hakknda Aklama, Sank Haklarnn
Su Aratrmasna Etkisi 2003-Anket Deerlendirme Toplants 2002 Polis Akademisi Anttepe,
Polis Akademisi Bakanl Yayn No:2, Ankara, 2003, (Yenisey, Avrupa Standartlar), s.82. 39
Albin Eser, Alman ve Trk CMHnda Sann Hukuki Durumu, ev. Nur Centel, Yargtay
Dergisi, Cilt 16, Ankara, 1990, s.327-328.
12
sonunda ulalacak izlerin iz bilimince deerlendirilmelerinde varlan sonular
sorgulamac iin olduka nemli olacaktr40
zira, Yargtayca yan delilerle
desteklenmeyen sann ikrar bile maddi gerein hibir pheye yer kalmakszn
ortaya karlmas ilkesine aykr kabul edilmektedir41
.
pheli ve Sank Haklar; 1) Anlad dilde ve en ksa zamanda sulamalar
renme hakk (nsan Haklar Evrensel Bildirgesi-HEB m.5 nsan Haklar Avrupa
Szlemesi-HAS m.6, Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi-KSHUS
m.14), 2) Haklarn renme hakk42
, 3) Susma hakk, 4) Savunma hakk (HAS m.6
KSHUS m.14), 6) Kii dokunulmazl hakk, 7) Yakalandn yaknlarna
bildirebilme hakk, 8) Lekelenmeme hakk, 9) zel hayatna sayg hakk, 10)
Muhakemenin sonuna kadar susuz saylma hakk43
(HEB m.11, HAS m.6).
Sann mdafinin de mahkemenin yararlanaca her belgeyi isteyebilmesi gerekir44
.
CMK 90/4de yakalanan kiiye 147. maddesinde de ifadesi alnacak ya da sorgusu
yaplacak kiiye haklarnn anlatlacandan bahsedilmektedir45
. Meramn
anlatabilme ilkesi ayrca, delil toplanmasn talep suretiyle mahkemenin kararnn
belli ynde olumasna katkda bulunma imkann da vermektedir46
. Sank veya
madur, meramn anlatabilecek lde Trke bilmiyorsa; mahkeme tarafndan
atanan tercman araclyla durumadaki iddia ve savunmaya ilikin esasl noktalar
tercme edilir (CMK m.202, 1.fk). Engelli olan sana veya madura, durumadaki
iddia ve savunmaya ilikin esasl noktalar, anlayabilecekleri biimde47
anlatlr
(CMK m.202, 2.fk). Bu madde hkmleri, soruturma evresinde dinlenen pheli,
40
Fred E. Inbau- John E. Reid- Joseph P. Buckley, Sulu Sorgulamalar ve tiraflar, ev. Ahmet
KULE, Bakent Klie ve Matbaaclk, Ankara, 1997, s.10. 41
B. ztrk ve Erdem, 12. bask, s.390.- B. ztrk ve Erdem, 11. bask, s.396. 42
Haklarn hatrlatlmamas bozma nedenidir. YCGKnun 17.12.1996 tarih ve E.1996/6-263,
K.1996/282 sayl karar. Bkz; Yargtay Kararlar Dergisi-YKD, Cilt.23, Say3, Ankara, 1997, s.434
vd.- Yargtay 4.CD.nin 18.03.1997 tarih ve E.1997/1730, K.1997/1999 sayl karar, Bkz; YKD, Cilt
23, Say 8, Ankara, 1997, s.1323 vd. Yargtay Kararlar Dergisine ulalabilir
http://www.yargitay.gov.tr/dergi.phpden (20.11.2014) ulalabilir. 43
B. ztrk, pheli ve Sank, ss.69-77. 44
- YKD, Cilt 16, Say 10, 1990, s.1561 vddeki Yargtay 4.CDnin 9.11.1989 tarih ve E.1989/6626,
K. 1989/6833 sayl karar. 45
Cumhur ahin, Yargtay Kararlar Inda Hukuka Aykr Deliller ve Deerlendirilmesi Sorunu,
Nurullah KUNTERe Armaan, Beta Yaynclk, stanbul, 1998, (ahin, Hukuka Aykr Deliller),
s.350. 46
Cumhur ahin, Ceza Muhakemesinde nsan Haklarnn Korunmas-Adli Bir Ceza Muhakemesinin
Temel artlar, Seluk niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt 4, Say 1-2, Konya, 1994,
(ahin, nsan Haklarnn Korunmas), s.149. 47
Durmu Tezcan, Tercmandan Yararlanma Hakk, Ankara niversitesi Siyasal Bilimler
Fakltesi Dergisi, Cilt 52, Say 1-4, Ankara, 1997, (Tezcan, Tercmandan Yararlanma Hakk), s.695.
http://www.yargitay.gov.tr/dergi.php'den
13
madur veya tanklar hakknda da uygulanr. Bir durumada sann yarglama dilini
anlamad ya da konuamad anlalyorsa, buna ramen mahkeme de bir
tercman hakk tanmyorsa AHSnin 6/3-e maddesi ihlal edilmi olur. Nitekim
Trkiyede de, Trke bilmeyen ya da engelli olan pheli, sank, madur veya tank
iin grevlendirilen tercmann giderleri, yarglama gideri saylmaz ve bu giderler
Devlet Hazinesince karlanr (CMK m.324, 5.fk). ngilterede de sorgulanann
ngilizceye vakf olmamas halinde, sorgu esnasnda creti devlet tarafndan
karlanan bir tercman bulundurulur48
. Sann, kendi aleyhine tanklk etmeye ya
da sululuunu itirafa zorlanmamak hakk vardr (KSHUS m.14). Durumada,
sana, yklenen su hakknda aklamada bulunmamasnn kanuni hakk olduu
bildirilir (CMK m.191, 3c fk). Sann kimliiyle ilgili bilgiler49
dnda beyanda
bulunmas zorunluluu olmayp, ikencenin veya kt muamelenin nlenmesi iin
susma hakk tannmtr. kencenin de nne geilmesine yardmc olan beyanda
bulunmama hakkn50
ya da susma hakkn kullanan sank, bu hakk kulland iin
cezalandrlamaz51
. Daha nceki ikrarn durumada susma hakkn kullanan sann
karsna karmak san kendini sulayc beyanda bulunmaya zorlamak olur52
.
1.1.1.2.1.2. Tank Aklamalar:
Muhakeme konusu olay hakknda duyu organlar marifetiyle sahip olduklar
bilgileri hakime53
, sbut konusunda karar verecek olan mahkemeye veya onun yerine
48
Cumhur ahin, Polis Tarafndan Yaplan Sank Sorgusunun Mukayeseli Hukukta Dzenlenii,
Seluk niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt 4, Say 1-2, Konya, 1994, s.78. 49
YKD, Cilt 22, Say 5, 1996, s.804 vddeki Yargtay 2.CDnin 27.9.1995 tarih ve E.1995/7513,
K.1995/9526 sayl karar. 50
Cemal ztrk, Sann Beyanda Bulunmama Hakk ve kence, Polis Dergisi, EGM Eitim
Dairesi Yayn, Yl 11, Say 45, 2005, (C. ztrk, Beyanda Bulunmama Hakk), s. 9 vd. 51
Sami Seluk, Trk Hukuk Devletinde Sann Savunma Hakk ve Uygulanmas, HFSA 3
(Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi 3), Hazrlayan Hayrettin KESZ, Alkm Yaynclk,
stanbul, 1996, s.192.- YKD, Cilt 23, Say 5, 1997, s.807deki Yargtay 4.CDnin 11.11.1996 tarih ve
E.1996/7406, K.1996/8372 sayl karar.- YKD, Cilt 26, Say 1, 2000, s.116 vdndeki Yargtay
4.CDnin 24.3.1999 tarih ve E.1999/2294, K.1999/3346 sayl karar.- YKD, Cilt 25, Say 9, 1999,
s.1308 vdndeki Yargtay 4.CDnin 15.03.1999 tarih ve E.1999/1908, K.1999/2664 sayl karar.-
YKD, Cilt 25, Say 5, 1999, s.714 vdndeki Yargtay 4.CDnin 30.11.1998 tarih ve E.1998/10507,
K.1998/10749 sayl karar, -YKD, Cilt 24, Say 12, 1998, s.1817 vdndeki Yargtay 4. CDnin
21.4.1998 tarih ve E.1998/3126, K.1998/3840 sayl karar.- YKD, Cilt 24, Say 10, 1998, s.1556
vddeki Yargtay 4.CDnin 19.3.1998 tarih ve E.1998/1609, K.1998/2562 sayl karar. 52
Cumhur ahin, Durumada Sann nceki fadelerinin Okunmas, Gazi niversitesi Hukuk
Fakltesi Dergisi, Cilt II, Say 1-2, Ankara, 1998, (ahin, Durumada), s.264. 53
Tosun, Trk Su Muhakemesi, s575.- zbek ve dierleri s.605.
14
duruma yaparak tank dinlemeye yetkili klnm mahkemeye54
anlatan nc
kiilere55
(taraflardan baka kiilere56
) tank denir. Kural olarak herkes57
tanklk
yapabilir58
. Baz Askeri Yargtay kararlarnda, hakimin her eyi serbeste takdir
edebilecei, mahkeme d ikrarn da serbest olarak deerlendirilebilecei, bu
nedenle poliste yaplan bir ikrar objektif bir ekilde genel ve hukuk mant
kurallarna uygun olarak deerlendirilmi ise, mahkumiyete yeterli saylmamas iin
bir neden dnlemeyecei belirtilmitir.
Tanklarn Haklar, kenceye Kar Birlemi Milletler Szlemesi-KBMS
m.13de tanklarn fena muamele veya tehditlere kar korunmalar, CMK m.58de
kimliklerinin sakl tutulmas, CMK m.61de tazminat verilmesi, CMK m.202 ve
324de tercman verilmesi ve masraflarnn devlete denmesi olarak
dzenlenmitir.
Tanklktan ekinme hakk CMK m.43, 45, 46 ve 48de belirtilmektedir.
Herkese bilinmeyen ve aklanmas sahibinin eref ve menfaatine zarar verme
tehlikesi gsteren hususlar meslek srrdr. Meslekleri ve srekli uralar sebebiyle
tanklktan ekinebilecekler ile ekinme konu ve koullar CMK m.46da
dzenlenmitir. Mdafilerin brolarnda yaplacak aramada da bu sr saklama
ykmllkleri gz nnde bulundurulmaldr59
. Hatta Almanyada gazeteciler de
tanklktan ekinme hakkn kullanp kullanmamakta serbesttir60
.
5271 sayl kanundan nce, resmi bir makamn izin vermeme takdiri,
aklanmasnda saknca srrn Trkiye Cumhuriyetinin gvenlii ve yksek
menfaatleri ile birlikte yabanc devletlere de ilikin bulunmas gerekesine
dayanmas halinde, yetkili makamn bu husustaki karar kesin idi.
Hadjianastastassiou/Yunanistan davasnda, gizli olarak tasnif edilen ancak ok fazla
neme sahip olmayan bir bilgiyi aklamas nedeniyle bir subayn askeri mahkeme
tarafndan mahkum edilmesi, AHMnde ifade zgrlnn ihlali olarak kabul
54
Kunter-Yenisey, 2002, s.567. 55
B. ztrk ve Erdem, 12. bask, s.392.- B. ztrk ve Erdem, 11. bask, s.398. 56
Tosun, Trk Su Muhakemesi, s.575. 57
Toroslu, s.169. 58
Metin Feyziolu, Ceza Muhakemesinde Tanklk, Ankara, 1996, (Feyziolu, Tanklk), s.86. 59
Nur Baar Centel, Ceza Muhakemesi Hukukunda Mdafii, Hukuk Yaynclk, stanbul, 1984,
(Centel, Mdafii), s.183. 60
Kayhan el, Gazetecinin Tanklktan ekilme Hakk, Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi,
Cilt 1, Say 1, 1978, s.41.
15
edilmemitir. Oysaki devlet srr ile ilgili tanklk yasa olmamaldr nk baz
konu ile ilgili ifade tespiti gizli oturumda yaplabilir.
Tanklarn yemini61
, dinlenmesi ve apraz sorgu, CMK m.50, 51, 52, 54, 55,
59, 178, 180, 181, 182, 201 ve 311de belirtilmektedir. apraz sorgu yntemi
yarglamada asl yetkili ve etkin konumda olan mahkeme bakanndan (veya tek
hakimli mahkemelerde hakimden) izin almak suretiyle soru sormak veya iddia ve
savunma makamnn anlaarak tank ve bilirkiilere karlkl soru sormalar
ekillerinde gerekletirilir62
. ok titiz ve dikkatli aratrma gerektiren su mahalli
ilemleri, apraz sorguda grev alabilecek olan grevliler asndan byk neme
sahiptir.
Tank beyannn gvenilirlii ve yalanc tanklk, Ceza yarglamasnda,
yarglamaya konu tekil eden eylem ile ilgili olarak, tank dinlenmesini kabul etmek,
sadece tank beyan ile karar vermeye yol amaz63
. Dolaysyla belirtilerin (izlerin)
ilevi, beyanlarn deerlendirilmesinde sz konusu olur. Ayn ekilde, sann,
hukuka uygun sorgu teknikleri kullanlarak elde edilen beyan da belirtiler (izler)
yardmyla deerlendirilecektir64
.
1.1.1.2.1.3. Sank Ve Tank Dnda Kalanlarn Aklamalar
Tahkikatn konusu olan vakalara itirakten veya bu sular nedeniyle suluyu
kayrmaktan ya da su delillerini yok etme, gizleme veya deitirmekten pheli,
sank veya hkml olanlar yeminsiz olarak dinlenirler. Yeminsiz dinlenen tanklar
geree aykr tanklkta bulunduklar zaman cezalandrlabileceklerdir ki, bu durum
Anayasann 38. maddesine alenen aykrdr, tanklk yapaca olay kendi olay
61
Tank doruyu syleyeceine dair yemin etmelidir, bkz; William G. Eckert, ntroductionto
Forensic Sciences, 2. bask, CRC Yaynlar, ISBN 0-8493-8101-0, Florida-ABD, 1997, s.72. 62
Durmu Tezcan, Ceza Davalarnda apraz Sorgu, Turhan Tufan Yceye Armaan, Dokuz
Eyll niversitesi Yaynlar, zmir, 2001, (Tezcan, apraz Sorgu), s.639. 63
Yener nver, Ceza Yarglamas Hukukunda spata likin Bir Yargtay tihad Birletirme
Kararnn ncelenmesi, stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas, Cilt 55, 1994-95,
stanbul, s.192. 64
Metin Feyziolu, Belirtilerin phenin Yenilmesindeki levi ve Benzer snatlara Ait Delil
Aralarnn Somut Olayn zmnde Birlikte Deerlendirilmesi, Ankara Barosu Dergisi, 2000-1,
Ankara, 2000, (Feyziolu, Belirtiler), ss.26-27.
16
olduundan bunlarn tank olarak dinlenmemeleri gerekecektir65
. Tank-bilirkii
durumlarnda tanklk tercih edilmelidir, bu iki sfat tek kiide birleemez66
.
ahsi davac da mdahil de sutan zarar grendir67
. Davaya katlacak olan
zarar grenin dava ve taraf ehliyetine sahip olmas gerekir. ahsi davac tanklktan
baka, delil gsterme yetkisine de sahiptir68
.
1.1.1.2.1.4. Yazl Aklamalar (Belgeler)
Delil olabilecek bir bilgiyi-bir dnceyi ieren69
, temsil vasf olan70
her trl
yaz yazl aklamadr. zel mektuplar, resmi yazlar, usulnce sunulmu veri
kaytlar ve anonim yazlar gibi ou yaz birer yazl aklama olup belge delilini
oluturmaktadr. Belge, devaml ve deimez zelliklere de sahiptir71
. Belgenin belli
bir ama iin dzenlenmesi veya sonradan bir olayn kant durumuna gelmesi
arasnda fark bulunmamaktadr72
. Yazl belgeler gvenilirlikleri bakmndan e
ayrlr: a) Adi malumat bildiren yazl belgeler. b) Aksi (hilaf) sabit oluncaya kadar
geerli olan yazl belgeler. c) Sahtelii sabit oluncaya kadar geerli olan yazl
belgeler. Grevini yapan memurun dzenledii tutanaklara resmi belge denir73
.
Resmi belge74
, genelde herkes iin ya da zelde kendisine aklama yaplan kii
asndan anlalr olan, kimden kaynakland belirlenebilen ve hukuki neticeler
65
Eralp zgen, Ceza Muhakemesinin Yenilenmesi, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yayn
No:232, Ankara, 1968, s.71 66
B. ztrk ve Erdem, 12. bask, s.419.- B. ztrk ve Erdem, 11. bask, s.407. 67
Veli zer zbek, Ceza Hukukunda Sutan Doan Maduriyetin Giderilmesi, Sekin Y,
Ankara, ??,(zbek, Maduriyetin Giderilmesi), s.275. 68
Erdener Yurtcan, ahsi Davac, stanbul niversitesi Yayn No:2363, stanbul, 1977, (Yurtcan,
ahsi Davac), s.217. 69
Yurtcan, CYH, s.478.- B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.425.- B. ztrk ve
Erdem, 12. bask, s.419.- B. ztrk ve Erdem, 11. bask, s.407. 70
Nur Centel-Zafer, 2003a, s.187. - zbek ve dierleri, s.634. 71
Faruk Erem ve Nevzat Toroslu, Trk Ceza Hukuku zel Hkmler, 4. bask, Sava Yaynclk,
Ankara, 1983, s.257. 72
Erol etin ve smail Malko, Sahtekarlk Sular, Adalet Yaynclk, Ankara, 1995, ss.130-131. 73
Toroslu, s.181. 74
Resmi Yazmalarda Uygulanacak Esaslar ve Usuller Hakknda Ynetmelikin (Resmi Gazete
Yaym tarihi ve says: 02.12.2004/25658) 4. Maddesinde a)Resmi yaz: Kamu kurum ve
kurulularnn kendi aralarnda veya gerek ve tzel kiilerle iletiimlerini salamak amacyla yazlan
yaz, resmi belge, resmi bilgi ve elektronik belgeyi, b) Resmi belge: Kamu kurum ve kurulularnn
kendi aralarnda veya gerek ve tzel kiilerle iletiimlerini salamak amacyla oluturduklar,
gnderdikleri veya sakladklar belirli bir standart ve ierii olan belgeleri, ifade etmektedir.
17
douran bir olayn ispat iin hazrlanp ispata elverili olan ve somut olarak ortaya
km bulunan irade beyanlardr75
.
1.1.1.2.1.5. Grnt Ve/Veya Ses Kaydeden Aralarla Aklama
Ses ve/veya grnt kaydeden aralarla yaplan kaytlar bir konumann
kaydedilmesi onun zel bir ekilde yazlmas olarak da deerlendirilebilir76
. Bant
kaytlar yazl olmad, okunma kabiliyeti bulunmad ve zerindeki tahrifatn
kolayl nedeniyle belge olarak kabul grmediinden ancak keif konusu olarak
grlmektedir77
. Belge fotokopileri ve sair kopyalar iin geerli olan esaslar kopya
bantlar iin de geerlidir. Yargtayn yerleik itihatlarna gre, usulne gre
onaylanarak asl gibi olduu tasdik edilmeyen fotokopiler delil olarak kullanlamaz78
.
Bantlarla ilgili olarak Anayasa Mahkemesinin-AYMnin alm olduu bir kararda
zetle, Bugn bir sesin belirli bir kiiye ilikin bulunduunun hala parmak izlerinde
olduu gibi kukusuzca ve kesinlikle saptanamamasna karlk birtakm montaj
yollaryla ve gerekirse ses taklit etmede usta kiilerin yardmlarndan da
yararlanlarak bantlar istenildii gibi doldurulabilmektedir. Bakaca inandrc
ve pekitirici kantlar bulunmadka yalnzca ses bantlarnn ve gizli ajan
raporlarnn, ar bir isnada yasama dokunulmazlnn kaldrlmas ynnden
ciddilik79
kazandrabilmesi bir Hukuk Devletinde dnlemez. denilmektedir80
.
Yargtayn kararnda da belirtildii gibi, teyp bantlar tek balarna delil vasfn haiz
deildirler81
, baka delillerle desteklenmeleri gerekir82
.
75
H.C Hans- HeinrichJescheck- Kayhan el- Kksal Bayraktar- Feridun Yenisey, Almanya Federal
Cumhuriyeti Ceza Hukukuna Giri, Beta Y, stanbul, 1989, s.102. 76
Tosun, Trk Su Muhakemesi, ss.593-594. 77
B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.431.- Yurtcan, 2002, s.479. 78
Bahri ztrk, Ses ve,veya Grnt Kaydeden Aralarla Yaplan Tespitlerin CMHndaki Deeri,
Seyfullah EDSe Armaan, Dokuz Eyll niversitesi Yaynlar, zmir, 2000, (B. ztrk, Ses),
s.233. 79
B. ztrk ve dierleri, Ceza Hukuku-, s.139.- Toroslu, s.182. 80
AYMnin 19.08.1971 tarih ve E.1971/41, K.1971/67 sayl karar, RG.15.01.1972, s.14073,
Yurtcan, 2002, s.481.- ztrk, 2000a, s.227. 81
zbek ve dierleri s.634. 82
B. ztrk ve Erdem, 12. bask, ss.422-423.- B. ztrk ve Erdem, 11. bask, s.411.
18
1.1.1.2.2. zler
Kavram; Mahkemenin grevi delillere ulamak ve hkmn bu delillere
dayandrmak olduuna gre, dier deliller kadar iz de mahkemenin bu grevini
yerine getirmesini mmkn klabilir83
. Her eyin delil olabildii ve delillerin
serbeste takdir edilebildii bir ceza muhakemesi sisteminde, bu tr delillerin de
birer ispat arac olduu tartma ddr84
. zleri belirti olarak adlandranlar da
bulunmaktadr85
, delil olma niteliklerine sahip olan eya, emare, ekil, bask ve
belirtiler ya da fiziksel delil olabilecek eyler veya materyaller86
iz delilleri
olutururlar87
ve genel olarak kimyasal, biyolojik, fiziksel ve silah incelemesi-
balistik88
gibi teknik incelemelerin konusunu olutururlar. zlerin asl fonksiyonu ise,
somut olaya mnhasr delil aralarnn deerlendirilmesinde kendini gsterir89
. Tank
ve sank beyanlar iz delillerle desteklenmemesi halinde uluslararas alanda itibar
grmemektedir.
eitleri; zleri, ilk planda sann iradesi dnda su mahallinde kalan, su
olaynn paras olan ve suu ileyene ramen suu tabii olarak temsil eden90
tabii
izler ve sann iradesi ile ya da bir insan tarafndan bir eyi temsil etmesi amacyla
oluturulan suni izler olarak ikiye ayrmak mmkndr91
. Tabii izlerde bazen sank
tarafndan yok edilmeye almalar grlebilir ki bu durum ayr bir izi ortaya kartr.
z dorudan doruya olan ve olmayan iz diye ikiye de ayrlabilir. Dorudan doruya
olan iz, suu ispata yarayan izdir, dorudan doruya olmayan ise suu ispata
yarayacak bir izi ispat iin kullanlan izdir92
.
83
Cumhur AHN, Ceza Muhakemesinde spat, Yetkin Yaynclk, Ankara, 2001, (ahin spat),
s.184. 84
ahin, 2001, s.185.- B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.432. 85
B. ztrk ve Erdem, 12. bask, s.425.- B. ztrk ve Erdem, 11. bask, s.413 vd. 86
BrianCaddy, Examination of Glass and Paint, Taylor and Francis Yaynlar, ISBN 0-7484-0579-
8, New York-ABD, 2001, s.1.- Henry C. Lee - Howard A. Harris, PhysicalEvidence in Forensic
Science, Lawyers and judges Yaynlar, ISBN 1-930056-00-1, ABD, 2000, s.3. 87
C. ztrk, Delillerde Farkl Bir Snflandrma s.75.- afak ve dierleri, s.215.- afak, Hukuk
Terimleri, s.59. 88
Cemal ztrk, Ceza Muhakemesi ve Silah ncelemesi (Balistik), Terazi Dergisi, Yl 2, Say 5,
Ocak 2007, (C. ztrk, Silah ncelemesi), s. 123 vd. 89
Feyziolu, Tanklk, s.90. 90
Kunter-Yenisey, 2002, s.585. 91
N. Centel-Zafer, 2003a, s.189.- Toroslu, ss.182-183. 92
Faruk Erem, Ceza Usul Hukuku, 4. bask, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yayn No:324,
Sevin Matbaas, Ankara, 1973, s.355.
19
Gnmzde izler kolluka daha ok maddi delil olarak adlandrlmaktadr93
,
oysaki maddi delil kelimesini kullananlarn da aslnda izlerden bahsettii bir
gerektir. Ama yine de kelimelerin yanl kullanmndan kanmak gerekleri
bulmada daha fazla iimize yarayacaktr.
Su izi incelemecileri ise izleri drt grupta incelerler; para (materyal) izler,
ekil izler, bask izler ve durum izler94
. Bunlardan materyal (para) izler; makro ya
da mikro hacme sahip olan izleri, ekil izler; damlamayla, sramayla veya
srtlmeyle oluan izleri, bask izler; bir yere basma neticesinde oluan izleri, durum
izler; su mahallinin genel durumunu ortaya koyan izleri ifade eder95
.
Para izler, kat, sv ya da gaz eklinde olabilir, bu izler makro ya da mikro
izler olarak da alt kollara ayrlabilir ki, bunlardan iz bilimci iin en nemlisi mikro
izlerdir. Mikro izler izi brakann genel olarak haberi olmadndan iz bilimi
incelemelerinde daha fazla dikkat isteyen ve daha doru sonulara gtrebilen
izlerdir. Makro izler genel olarak grnen izler olduklarndan izi oluturanlarca yok
edilme ya da yok edilmeye alma eylemlerine maruz braklrlar96
. En belirgin
olarak uyuturucular97
, silahlar98
, at artklar99
, patlayclar100
, belgeler101
, camlar102
,
93
Kaygsz, s.31. Kaygsz-Arslan-Baykal-Bayer, s.10. 94
B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.437. Yakn olarak bkz. Kaygsz-Arslan-
Baykal-Bayer, s.10 ve Kaygsz, s.30. 95
B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, ss.437-438. 96
B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.437. 97
Uyuturucularn ayrm ve tanmlanmalarna dair bkz; E.G.C Clarke- MildredLang- K.G. Marriott,
Isolation and Identification of Drugs, II. Cilt, The Pharmaceutical Yaynlar, ISBN 0 85369 061 8,
Londra-ngiltere, 1978, s.871 vd. -Uyuturucu suiistimaline kar neler yaplabilecei ve hukuki
durumu ile ilgili olarak bkz; James C. Bennet ve George D. Demos, DrugAbuse and WhatWe Can
Do AboutIt, Charles C Thomas Yaynlar, 2.B, ISBN. 0-398-00132-4, Illinois-ABD, 1972, s.11vd.
Uyuturucunun kromotografik ve mikroskobik analiz yntemlerine dair bkz; Egon Stahl - E. Dumont-
H. Jork- Lj. Kraus- K.E. Rozumek- P.J. Schorn, Drug Analysis byChromatography and
Microscopy, AnnArbor Science Yaynlar, ISBN 0-250-97521-1, Michigan-ABD, 1973, s.3 vd. 98
Ateli Silahlarn tanmlanmasyla ilgili olarak bkz; TomWarlow, Firearms, The Law and Forensic
Ballistics, CRC Yaynlar, ISBN 0-415-31601-4, 2.B, Forida-ABD, 2005, s.19 vd. 99
Adli at art analizinde delilin dokmantasyonu ve tanklkla ilgili olarak bkz; A.J. Schwoeble ve
David L. Exline, Forensic GunshotResidue Analysis, CRC Yaynlar, ISBN 0-8493-0029-0, Florida-
ABD, 2000, s.125 vd. 100
Patlayc olay yerindeki genel kurallara dair bkz; Alexander Beveridge, Forensic Investigation of
Explosions, CRC Yaynlar, ISBN 0-7484-0565-8, Florida-ABD, 1998, s.75 vd. Patlayc: scak, k
ve mekanik ok boalma ile kimyasal enerjinin kinetik enerjiye ani dnmesidir bkz; John C.
Brenner, Forensic Science Glossary, CRC Yaynlar, ISBN 0-8493-1196-9, Florida ABD, 2000, s.55. 101
pheli Dokmanlarn bilimsel incelenmesinde mahkemeye hazrlk ve sunumuna dair bkz;
Ordway Hilton, Scientific Examination of QuestionedDocuments, CRC Yaynlar, ISBN 0-8493-
9510-0, Florida-ABD, 1993, s.391 vd.- pheli dokman incelemedeki dokman trlerine dair bkz;
JayLevinson, QuestionedDocuments: A LawyersHandbook, Academic Yaynlar, ISBN 0-12-
445490-9, Londra-ngiltere, 2001, s.27 vd.- Mahkemede dokman incelemelerine dair bkz; David
Ellen, Scientific Examination of Documents, CRC Yaynlar, ISBN 0-8493-3925-1, 3. bask,
20
boyalar, parmak izleri, alet izleri, biyolojik deliller103
, fotoraf ve video gibi fiziksel
deliller104
belirtilebilir ve bunlarn usulnce yaplan iz bilimi incelemeleri ok deerli
sonular verir.
ekil izler; damla, srama, paralanma sonucunda oluan paralarn
durumlar birer ekil iz olur105
. Bir yry sonucu oluan istikamet ya da yry
emas, yerde bulunan kann oluturmu olduu srama ya da dalma grnts, bir
izi yok etmek iin o izin silinmesi durumunda ortaya kan silinme ya da lekenin
grnm, bombalama olayn mteakip paralarn vaka mahallindeki grntleri
gibi.
Bask izler; Bir yere bask uygulama sonucunda oluan izlerdir106
, parmak izi,
ayak ya da ayakkab izi, tekerlek izi gibi.
Durum zleri; Bir hadise sonrasnda ortamn genel grnm, ekli durumu,
kapnn ak ya da kapal olmas, hrszlk hadisesi sonras odann dankl, as
hadisesinde tavanda asl bir ip oluu, jiletle intiharda yerde yatan bir kii ve elinde
ya da hemen yannda bir jilet oluu, uyuturucu komasna girme hadisesinde komada
bir kii ve bulunduu yerde kolunun bir eyle sarlm olmas ve yannda rnga
bulunmas gibi. Dier izler kendi gvenlik tedbirlerini107
alm ve uygulayan ve
standartlar yakalam laboratuvar ortamnda ok daha salam sonulara gtrrken,
durum izlerinde oraya gitmek daha etkin olmaktadr108
.
Florida-ABD, 2006, s.213 vd.- Dokman incelemecinin ehil oluuyla ilgili olarak bkz; Roy A. Huber
ve A. M. Headrick, Handwriting Identification: Facts and Fundamentals, CRC Yaynlar, ISBN 0-
8493-1285-X, Florida-ABD, 1999, s.341 vd.; Bir el yazs incelemecisinin nitelikleri ve
yetitirilmesiyle ilgili olarak bkz; Ron Morris, Forensic Handwriting Identification Fundamental
Concepts and Principles, Academic Yaynlar, ISBN 0-12-507640-1, California-ABD, 2000, s.197
vd.- Adli imza incelemesinde mahkemede tanklkla ilgili olarak bkz; Steven A. Slyter, Forensic
SignatureExamination, Charles C Thomas Yaynlar, ISBN 0-398-06542-X, Illinois-ABD, 1995,
s.82 vd. 102
Camn incelenmesiyle ilgili olarak bkz; Caddy, s.17 vd. 103
Her tr fiziksel delilin laboratuvar analizleri iin bkz; Lee ve Harris, s.195, parmak izi s.131 ve alet
izleri s.239 ve DNA analizleri s.87, ses s.251 ve video delil s.245. 104
Fotoraf ve video delillerinin fiziksel delil olduuna dair bkz; Eckert, s.77. 105
B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.438. 106
B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.438. 107
rnein kimya laboratuvarlarndaki gvenlik temellerine dair bkz; Guide for Safety in the
Chemical Laboratory, Kimyaclar Birlii retimi, Van NostrandReinholdCompany Yaynlar, ISBN
0-442-05667-2, 2. Bask, New York, 1972, s.1 vd. 108
B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.438.
21
1.1.1.2.3. Veri
Burada veri delilini her iki delil snfnda da anmak gerekecektir. Zira sunulan
veriye dair belge bir tutanak ve aklama delilini olutururken delilin ierii bazen iz
delilini oluturmaktadr. Bir Deoksiribonkleik asit-DNA Analiz profili, bir parmak
izi, beden cleri, fotoraf vb. bildiimiz manada bir adli izi olutururlar. Mesela
olay yerinden tespit edilip arivde bekletilen parmak izi ile veri olarak gnderilen
parmak izi ve laboratuvarda karlatrlan sana dair DNA Analiz profili ile veri
olarak sunulan DNA Analiz profili arasnda delil nitelii olarak hibir fark yoktur,
daha ak sylemek gerekir ki teknoloji sayesinde elektronik olarak olay yerinde izin
tespiti yaplp olay yerinden online olarak izin zellikleri ve karlatrmalarna dair
sonular dokmante olarak soruturma makamlarna sunulabilir. Yani veriler bazen
iz delilinin teknik cihazlarla oaltlmas ya da bu izler zerindeki uzmanlk
incelemesi sonucu varlan sonucun ulatrlmasndan ibarettir bazen de izin
kendisinden ibarettir109
. Veriler hem bu aklama ve iz delili aras nitelikleri hem de
teknik, teknolojik imkanlar kullanlarak ok daha geni alanlara-uzak mesafelere-
snr aan tarzda dahi kolayca ulatrlabilir olmalar nedeniyle dnya kolluk hukuku
ve ceza muhakemesi anlamnda vazgeilmezlerden olmakla kalmamakta en hzl ve
en geni alanlarda en kapsaml olarak kullanlma imkan salamaktadr. Nitekim bu
zellikleriyle kolluk ve ceza muhakemesi uygulayclar asndan yaayan herkese
dair bilgilerin depolanp kullanlabilme imkann da sunmaktadr. Bu verilerin de
delil olarak kullanlabilmesi iin delilin ana zelliklerini tamas gerekecektir. Akla,
manta, hukuka uygun olacak, olay temsil edecektir, mtereklii de nemlidir tabi.
1.1.2. Adli Delil ve Ceza Muhakemesi Sjeleri
1.1.2.1. Hakim ve Savc
Hakim bir karar verirken bunu delillere dayandrr, delillerin sonucunda bir
yargya varr ve buna karar denir. Mahkeme bakan veya hakim, durumay ynetir
ve san sorguya eker; delillerin ikame edilmesini salar (CMK m.192, 1.fk.).
109
C. ztrk, Veri Delili, s.298.
22
Tank veya bilirkiilerin syleyeceklerinin dinlenmesi, belgelerin okunmas ya da bir
olguyu ispata yarayan objelerin taraflarca incelenmesi olan delillerin ortaya
konulmasn mahkeme bakan ynetir110
. Ceza muhakemesinde karar verme
yetkisini haiz olanlarn bu kararlar verirken delilleri kullanmalarna delillerin
deerlendirilmesi denir ki, hakim ceza muhakemesinde karar verecek merci
olduunda phe yoktur111
. Nitekim hakim mahkemede irat ve ikame dilen delilleri
durumadan ve tahkikattan edinecei kanaate gre takdir eder ki, buna delillerin
serbest deerlendirilmesi ilkesi denir112
. Sust hali ile gecikmesinde saknca
bulunan hallerde, Cumhuriyet savcsna eriilemiyorsa veya olay genilii itibaryla
Cumhuriyet savcsnn i gcn ayorsa, sulh ceza hakimi de btn soruturma
ilemlerini113
yapabilir (CMK m.163, 1.fk).
Ceza muhakemesinde karar vermeye yetkili olanlardan biri de savcdr,
savc hazrlk soruturmasnda delilleri deerlendirerek, toplanan delillerden
kartaca sonuca gre dava aacak veya amayacaktr. Delillerin serbest
deerlendirilmesi ilkesi savclar iin de geerlidir114
. Kamu davasn ama grevi,
Cumhuriyet savcs tarafndan yerine getirilir (CMK m.170, 1.fk). Savc delilleri
deerlendirirken yaplacak olan bir durumada sann mahkum olmas ihtimalini
beraat etme ihtimalinden daha yksek grrse yeterli su phesi var demektir ki, bu
durumda ceza davasnn almas da zorunlu olur115
. Soruturma116
evresi sonunda
toplanan deliller suun ilendii hususunda yeterli phe oluturuyorsa; Cumhuriyet
savcs, bir iddianame dzenler (CMK m170, 2.fk.). Cumhuriyet savcs, soruturma
evresi sonunda, kamu davasnn almas iin yeterli phe oluturacak delil elde
edilememesi veya kovuturma olanann bulunmamas hallerinde kovuturmaya yer
olmadna karar verir (CMK m.172, 1.fk.). Cumhuriyet savcs gerek dorudan
110
N. Centel-Zafer, 2003a, s.505 111
B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.484. 112
B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.485. 113
Ayhan nder, Sulh Ceza Hakiminin Ceza Kararnamesi, stanbul niversitesi Yayn No:1207,
stanbul, 1966, s.92. 114
B. ztrk ve dierleri, Ceza Hukuku-,s.168. B. ztrk ve dierleri, Ceza Muhakemesi Hukuku,
s.484. 115
Bahri ztrk, Ceza Muhakemesi Hukukunda Kouturma Mecburiyeti, Dokuz Eyll
niversitesi Hukuk Fakltesi Dner Sermaye letmesi No:17, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara,
1991, (B. ztrk, Kouturma Mecburiyeti), s.144. 116
Soruturma: Kanuna gre yetkili mercilerce su phesinin renilmesinden iddianamenin
kabulne kadar geen evreyi (5271 sayl CMK m.2, 1e.fk), Kovuturma ise, iddianamenin kabulyle
balayp, hkmn kesinlemesine kadar geen evreyi (5271 sayl CMK m.2, 1f. Fk) ifade eder.
23
doruya kendisi117
ve gerekse zabta makam ve memurlar vastasyla118
her trl
tahkikat119
yapabilir (CMK m.161, 4.fk.). Aklama ve iz delillerin elde edilmesi
iin ncelikle delil kaynaklarna ulamak gerekecektir, bu nedenle de aratrma
yaplacaktr120
. Uygulamada savclarn yrtt hazrlk soruturmasnn baarl
olmas, nemli lde kolluun nne getirdii bilgi ve delillere bal olduundan
bu durum savcy adeta kollua baml hale getirmitir121
.
1.1.2.2. Adli Kolluk
Balang soruturmasnn zn oluturan bilgi edinme ve aratrma ayr bir
teknii gerektiren kolluk ii olduundan, zor kullanma yetkisinin de sadece kollua
tannm olmasndan dolay savclar soruturmalar kollua havale edip oradan
gelecek neticeye gre sonu kartmaktadrlar122
. Hazrlk soruturmasnda aratrma
ilerini kolluk yapar123
, hazrlk soruturmasnn gerek hakimi de kolluktur124
.
Savcnn bizzat yapt aratrma ilemleri o kadar azdr ki, savc tarafndan polis
aratrmasndan sonra yaplan aratrmay bile sistematik olarak polisin yapt
aratrma olarak grmek mmkndr125
. z bilimi alannda uzman olmayan bir
savcnn bu teknik konular kollua brakmas zaten gerekli olmaktadr. Savclk,
ekli muhakeme kurallarna bal kalarak, mahkumiyet karar verilebilmesi ihtimalini
gerekletirmeyi hedeflerken, polis, sahip olduu geni teknik imkanlar kullanarak
olayn aydnlatlmas amacna ynelmektedir126
. Kolluk, aratrma yapmak iin
savcnn emrini beklemek zorunda deildir; hatta sula mcadele bakmndan bazen
beklememelidir127
.
117
N. Centel-Zafer, 2003a, s.81. 118
A. Nevzad Odyakmaz, Ceza Hukuku, 4. Bask, Alfa Y, stanbul, 1999, s.291. 119
Sava-Mollamahmutolu, II. Cilt, s.877. 120
Nurullah Kunter ve Feridun Yenisey, Ceza Muhakemesi Hukuku, 12. bask, II. Kitap, Beta
Yaynclk, stanbul, 2003, (Kunter ve Yenisey, II. Kitap), s.611. 121
Veli zer zbek, Su Kolluu, Yarg Reformu 2000 Sempozyumu, zmir Barosu Yayn,
zmir, 2000, (zbek, Su Kolluu), s.596. 122
Kunter-Yenisey, II. Kitap, s.614. 123
Cihan ve Yenisey, s.136. 124
B. ztrk, Soru ve Yantlarla, s.29. 125
Cihan ve Yenisey, s.143- Feridun Yenisey, Adli Kolluk Kuruluu ve Modern Soruturma
Teknikleri Konusundaki Yetkileri, Adli Kolluk Sempozyumu, Antalya, 1998, (Yenisey, Adli
Kolluk), s.333. 126
ahin, nsan Haklarnn Korunmas, s.145. 127
zbek, Su Kolluu, s.596.
24
Sua ilikin ihbar veya ikyet, Cumhuriyet Basavclna veya kolluk
makamlarna yaplabilir. hbar veya ikyet yazl veya tutanaa geirilmek zere
szl olarak yaplabilir (CMK m.158). Cumhuriyet savcs, ihbar veya baka bir
suretle bir suun ilendii izlenimini veren bir hli renir renmez kamu davasn
amaya yer olup olmadna karar vermek zere hemen iin gereini aratrmaya
balar. Cumhuriyet savcs, madd gerein aratrlmas ve adil bir yarglamann
yaplabilmesi iin, emrindeki adl kolluk grevlileri marifetiyle, phelinin lehine ve
aleyhine olan delilleri toplayarak muhafaza altna almakla ve phelinin haklarn
korumakla ykmldr (CMK m.160). Gerektiinde veya Cumhuriyet savcsnn
talebi halinde, dier kolluk birimleri de adl kolluk grevini yerine getirmekle
ykmldr. Bu durumda, kolluk grevlileri hakknda, adl grevleri dolaysyla bu
kanun hkmleri uygulanr (CMK m.165). Cumhuriyet basavclar her yln
sonunda, o yerdeki adl kolluun sorumlular hakknda deerlendirme raporlar
dzenleyerek, mlk idare amirlerine gnderir (CMK m.166).
Cumhuriyet savcs, dorudan doruya veya emrindeki adl kolluk grevlileri
aracl ile her trl aratrmay yapabilir; yukardaki maddede yazl sonulara
varmak iin btn kamu grevlilerinden her trl bilgiyi isteyebilir. Adl kolluk
grevlileri, el koyduklar olaylar, yakalanan kiiler ile uygulanan tedbirleri emrinde
altklar Cumhuriyet savcsna derhl bildirmek ve bu Cumhuriyet savcsnn
adliyeye ilikin btn emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle ykmldr.
Cumhuriyet savcs, adl kolluk grevlilerine emirleri yazl; acele hllerde, szl
olarak verir. Szl emir, en ksa srede yazl olarak da bildirilir. Kanun tarafndan
kendilerine verilen veya kanun dairesinde kendilerinden istenen adliye ile ilgili grev
veya ilerde ktye kullanma veya ihmalleri grlen kamu grevlileri ile Cumhuriyet
savclarnn szl veya yazl istem ve emirlerini yapmakta ktye kullanma veya
ihmalleri grlen kolluk mir ve memurlar hakknda Cumhuriyet savclarnca
dorudan doruya soruturma yaplr (CMK m.161).
Soruturma ilemleri, Cumhuriyet savcsnn emir ve talimatlar
dorultusunda ncelikle adli kollua yaptrlr128
. Adli kolluk grevlileri, Cumhuriyet
savcsnn adli grevlere ilikin emirlerini yerine getirir (CMK m.164, 2.fk). Kolluk
mir ve memurlar, sulh ceza hkimi tarafndan emredilen tedbirleri alr ve
128
YKD, Cilt 16, Say 10, 1990, s.1534deki Yargtay CGKnun 05.06.1989 tarih ve E.1989/YYB-
158, K.1989/220 sayl karar.
25
aratrmalar yerine getirirler (CMK m.163). Polis gecikmesinde tehlike bulunan
btn tedbirleri alp dorudan doruya sulh hakimine de bavurabilir129
. Tm bu
dzenlemelerden kan ortak sonu, kolluun kovuturma mecburiyeti ilkesine ve
fakat zellikle bu ilkenin alt bir ilkesi olarak nitelenebilecek aratrma mecburiyeti
ilkesine uygun olarak hareket etmek zorunluluunun bulunmasdr130
. Emniyet
makam ve memurlar, CMKnun 158. maddesi gereince yaplan bir ihbar zerine,
su delillerini tespit etmek, sulular aramak ve acele hallerde gerekli tedbirleri
almak mecburiyetindedir. Kolluk elde ettii delilleri soruturma zeti (fezleke) ile
derhal gecikmeksizin cumhuriyet savcsna teslim etmeye mecburdur131
. Adli polisin
grevi, fiile ve faile ilikin aratrma ilemleriyle balar132
. Adli zabtann yapt
aratrmalar ve elde ettii sonular savcnn kararn da dorudan etkilemektedir133
.
Adli Kolluk; Adl kolluk; 4.6.1937 tarihli ve 3201 sayl Emniyet Tekilat
Kanununun 8, 9 ve 12. maddeleri, 10.3.1983 tarihli ve 2803 sayl Jandarma
Tekilat, Grev ve Yetkileri Kanununun 7. maddesi, 2.7.1993 tarihli ve 485 sayl
Gmrk Mstearlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde
Kararnamenin 8. maddesi ve 9.7.1982 tarihli ve 2692 sayl Sahil Gvenlik
Komutanl Kanununun 4. maddesinde belirtilen soruturma ilemlerini yapan
gvenlik grevlilerini ifade eder (CMK m.164, 1.fk). Polis, hizmet alanlarna gre
idari, siyasi ve adli olmak zere 3 snfa ayrlmaktadr (Emniyet Tekilat Kanunu-
ETK m.8). Adli Polis ETK 10. maddesinde aklanmaktadr. Adli kolluk, adli
grevlerin haricindeki hizmetlerde, stlerinin emrindedir (CMK m.164, 3.fk).
Nitekim adli kolluun nasl ayrldna dair detaylar ynetmelikte buluyoruz134
.
Ancak bunlardan deliller hususunda polis ve jandarmann daha etkin olduunu
gryoruz135
.
129
Cihan ve Yenisey, s.140. 130
zbek, Su Kolluu, s.594. 131
Abdullah Pulat Gzbyk, Emniyet Kuvvetlerinin Adli Grevleri, Adalet Dergisi, Yl 74, Say
5, 1983, (A. P. Gzbyk), Emniyet Kuvvetlerinin Adi Grevleri), s.963. 132
Hasan Tahsin Fendolu, Adalet Bakanl Tarafndan 1997 Ylnda Hazrlanan Adli Kolluk
Kanun Tasars Hakknda Dnceler, Adli Kolluk Sempozyumu, Antalya, 1998, s.220. 133
Muhammet Akgzolu, Ceza Hukuku Asndan Teori ve Uygulamada Madur Kavram,
Adil Yaynclk, Ankara, 2000, s.79. 134
http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.8201&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch
=adli%20kolluk
Resmi Gazete Tarihi
