UKM 1/23-2-2011
Pwc ja gÐnei to mjhma.
Na steÐlete m numa sth dieÔjunsh:[email protected] to ìnoma, AEM, kai to E-mail sac tou APJ.Arijmì Thlef¸nouSubject: kwdikos YKF-II
https://blackboard.lib.auth.gr
http://users.auth.gr/∼massen
Kat th dirkeia twn majhmtwn ja dÐnontaiorismènec ask seic pou ja prèpei na paradÐdontailumènec se orismènh hmeromhnÐa.H pardosh twn ask sewn kai h parakoloÔjhsh twndialèxewn lambnontai polÔ sobar upìyh stontelikì bajmì.
UKM 1/23-2-2011
Upologistik Kbantomhqanik
To 1o mèroc tou maj matoc perilambnei:
1 Parrthma A
Qr simec sqèseic kai orismoÐSfairikèc armonikècPolu¸numa LegendreSunart seic Bessel
2 SÔntomh epanlhyh thc Kbantomhqanik c3 StoiqeÐa JewrÐac skèdashc
Efarmog thc Mathematica sth skèdash hlektronÐwn apìtomaEfarmog thc Fortran sth skèdash hlektronÐwn apì toma
UKM 1/23-2-2011
Ekfrseic twn telest¸n ~∇ kai ∇2
O telest c ~∇:
~∇ = x0∂
∂x+ y0
∂
∂y+ z0
∂
∂z= r0
∂
∂r+ ϑ0
1
r
∂
∂ϑ+ ϕ0
1
r sinϑ
∂
∂ϕ(1)
x = r sinϑ cosϕ, y = r sinϑ sinϕ, z = r cosϑ
r0 = x0 sinϑ cosϕ + y0 sinϑ sinϕ + z0 cosϑ
ϑ0 = x0 cosϑ cosϕ + y0 cosϑ sinϕ− z0 sinϑ
ϕ0 = −x0 sinϕ + y0 cosϕ
O telest c ~∇2:
∇2 =∂2
∂x2+
∂2
∂y2+
∂2
∂z2
=1
r2
∂
∂r
(r2 ∂
∂r
)+
1
r2 sinϑ
∂
∂ϑ
(sinϑ
∂
∂ϑ
)+
1
r2 sin2 ϑ
∂2
∂ϕ2(2)
UKM 1/23-2-2011
Ekfrseic tou telest l = r × p
Oi sunist¸sec tou telest thc stroform c kai otelest c l2:
lx = y pz − zpy = −i~(
y∂
∂z− z
∂
∂y
)= i~
(sinϕ
∂
∂ϑ+ cotϑ cosϕ
∂
∂ϕ
)
ly = zpx − xpz = −i~(
z∂
∂x− x
∂
∂z
)= i~
(− cosϕ
∂
∂ϑ+ cot ϑ sinϕ
∂
∂ϕ
)
lz = xpy − y px = −i~(
x∂
∂y− y
∂
∂x
)= −i~
∂
∂ϕ(3)
l2 = l2x + l2y + l2z = −~2
[1
sinϑ
∂
∂ϑ
(sinϑ
∂
∂ϑ
)+
1
sin2 ϑ
∂2
∂ϕ2
](4)
Gia ton telest thc stroform c isqÔoun oi sqèseicantimetjeshc:
l× l = i ~l, [lx , ly ] = i ~lz , [ly , lz ] = i ~lx , [lz , lx ] = i ~ly
UKM 1/23-2-2011
Oi sfairikèc armonikèc
Y ml (ϑ, ϕ) : EÐnai idiosunart seic twn telest¸n l2 kai lz pou
an koun stic idiotimèc l(l + 1)~2 kai ~m, antÐstoiqa.
l2Y ml (ϑ, ϕ) = l(l + 1)~2Y m
l (ϑ, ϕ), l = 0, 1, 2, . . .
lzYml (ϑ, ϕ) = m~Y m
l (ϑ, ϕ), |m| ≤ l (5)
OrÐzontai me th bo jeia twn prosarthmènwn sunart sewnLegendre Pm
l (cosϑ)
Y ml (ϑ, ϕ) =
√2l + 1
4π
(l −m)!
(l + m)!(−1)meimϕPm
l (cosϑ) (6)
Pml (cosϑ) =
(−1)l+m
2l l!
(l + m)!
(l −m)!sin−m ϑ
dl−m
d(cosϑ)l−msin2l ϑ, −l ≤ m ≤ l
`Opwc orÐsthkan eÐnai orjokanonikèc sunart seic
〈Ylm|Yl ′m′〉 =
∫ 2π
0
∫ π
0Y ∗
lm(ϑ, ϕ)Yl ′m′(ϑ, ϕ)dΩ = δll ′ δmm′
UKM 1/23-2-2011
Oi pr¸tec sfairikèc armonikèc (gia l = 0, 1, 2) eÐnai thc morf c:
Y 00 =
1√4π
Y 01 =
√3
4πcosϑ =
√3
4π
z
r=
√3
4πP1(cosϑ)
Y±11 = ∓
√3
8πsinϑ e±iϕ =
√3
8π
x ± iy
r
Y 02 =
√5
16π(3 cos2 ϑ− 1) =
√5
16π
2z2 − x2 − y2
r2=
√5
16πP2(cosϑ)
Y±12 = ∓
√15
8πcosϑ sinϑ e±iϕ =
√15
8π
(x ± iy)z
r2
Y±22 = ∓
√15
32πsin2 ϑ e±i2ϕ =
√15
32π
(x ± iy)2
r2(7)
IsqÔoun epÐshc oi sqèseic:
Y 0l (ϑ, ϕ) =
√2l + 1
4πPl(cosϑ), Y m
l (0, ϕ) =
√2l + 1
4πδm0 (8)
UKM 1/23-2-2011
Polu¸numa Legendre, Pn(x), | x |≤ 1.
TÔpoc tou Rodriguez : Pn =(−1)n
2nn!
dn
dxn
[(1− x2)n
]=
1
2nn!
dn
dxn
[(x2 − 1)n
]
Genn tria sunrthsh : g(x , t) =1√
1− 2xt + t2=
∞∑
n=0
Pn(x)tn,
| x |≤ 1, | t |< 1
Anadromikèc Sqèseic : (n + 1)Pn+1(x) = (2n + 1)xPn(x)− nPn−1(x)xP ′n − P ′n−1 = nPn, n = 1, 2, 3, . . .
Diaforik exÐswsh:
(1−x2)P ′′n (x)−2xP ′n(x)+n(n+1)Pn(x) = 0 , n = 0, 1, 2, . . . , x ∈ [−1, 1]
UKM 1/23-2-2011
Orjogwniìthta: (Pn, Pm) =2
2n + 1δnm
Qr simec idiìthtec:
Pn(−x) = (−1)nPn(x), Pn(1) = 1, Pn(−1) = (−1)n
Anptugma sunrthshc se seir poluwnÔmwn Legendre.
f (x) =∞∑
n=0
cnPn(x), −1 < x < 1, cn =2n + 1
2
∫ 1
−1f (x)Pn(x)dx
PÐnakac 1.3: Polu¸numa Legendre
P0(x) = 1P1(x) = xP2(x) = 1
2(3x2 − 1)P3(x) = 1
2(5x3 − 3x)P4(x) = 1
8(35x4 − 30x2 + 3)P5(x) = 1
8(63x5 − 70x3 + 15x)
-1.0 -0.5 0.0 0.5 1.0
-1.0
-0.5
0.0
0.5
1.0
P4
P3
x
P2
P1
P0
Pn(x)
UKM 1/23-2-2011
Sunart seic Bessel
H D.E. Bessel
z2w ′′(z) + zw ′(z) + (z2 − ν2)w = 0, ν = parmetroc (9)
Mia merik lÔsh aut c eÐnai h sunrthsh Bessel 1ou eÐdouctxhc ν.
Jν(z) =∞∑
k=0
(−1)k
k!Γ(k + ν + 1)
(z
2
)2k+ν, |z | < ∞ (10)
An to ν 6= akèraioc mia deÔterh lÔsh, grammik anexrthth thcJν(z), mporeÐ na prokÔyei apì th (10) jètontac ν → −ν.
Genn tria sunrthsh: g(z , t) = ez2(t− 1
t) (11)
g(z , t) = exp
[z
2
(t − 1
t
)]=
∞∑n=−∞
Jn(z)tn, 0 < |t| < ∞ (12)
UKM 1/23-2-2011
Oi suntelestèc Jn(z) dÐnontai pli apì thn sqèsh (10).H sunrthsh Bessel eÐnai talantoÔmenhc morf c, ìqi ìmwcperiodik . To pltoc thc Jn(x) den eÐnai stajerì kai gia meglax sumperifèretai ìpwc h sunrthsh 1/
√x .
• Oi sunart seic Bessel eÐnai eswterikèc sunart seic thcMathematica. To Sq ma 1 ègine me th Mathematicaqrhsimopoi¸ntac thn eswterik sunrthsh BesselJ[n, x] kai thnentol Plot
2 4 6 8 10x
-0.4
-0.2
0.2
0.4
0.6
0.8
1
JnHxLJ0
J1
J2Sq ma: H grafik parstash twnsunart sewn Bessel J0(x), J1(x) kai J2(x).
UKM 1/23-2-2011
• Gia tic sunart seic Bessel akèraiac txhc n isqÔoun oi sqèseic
J−n(z) = (−1)nJn(z) kai Jn(−z) = (−1)nJn(z) , n = akèraioc
Anadromikèc sqèseic
Jn−1(z) + Jn+1(z) =2n
zJn(z), Jn−1(z)− Jn+1(z) = 2J ′n(z)
n = akèraioc mh akèraioc
An dojoÔn oi sunart seic J0(z) kai J1(z) mporeÐ na brejeÐ hJ2(z) kaj¸c kai kje llh an¸terhc txhc.
UKM 1/23-2-2011
Sunart seic Neumann
Oi Jν(z) kai J−ν(z) ìtan ν 6= akèraioc eÐnai grammikanexrthtec kai h genik lÔsh thc D.E. Bessel eÐnai
w(z) = AJν(z) + BJ−ν(z) (13)
Me th bo jeia twn Jν(z) kai J−ν(z) mporoÔme na orÐsoume kaillec merikèc lÔseic thc D.E. Bessel. H sunrthsh
Nν =Jν(z) cos(νπ)− J−ν(z)
sin(νπ)(14)
pou lègetai sunrthsh Neumann sunrthsh Bessel 2oueÐdouc txhc ν, eÐnai mia tètoia merik lÔsh.An ν 6= akèraioc arijmìc, h genik lÔsh thc D.E. Bessel mporeÐna ekfrasteÐ wc o grammikìc sunduasmìc thc (13) all mporeÐna ekfrasteÐ kai wc o grammikìc sunduasmìc twn sunart sewnJν(z) kai Nν(z).
UKM 1/23-2-2011
`Otan ν = n = akèraioc (oi Jn(z) kai J−n(z) eÐnai grammikexarthmènec) h genik lÔsh thc D.E. Bessel eÐnai ènac grammikìcsunduasmìc twn Jn(z) kai Nn(z).• H sunrthsh Neumann gia ν = n =akèraioc orÐzetai an kai hsqèsh (14) odhgeÐ sthn aprosdiìristh morf 0/0.• H Nn(z) gia z → 0 teÐnei sto −∞.H morf pou èqoun oi treic pr¸tec sunart seic Neumannakèraiac txhc faÐnetai sto Sq ma 2.
2 4 6 8 10x
-1.5
-1
-0.5
0.5
1NnHxL
N0N1 N2
Sq ma: H grafik parstash twnsunart sewn Neumann N0(x), N1(x) kaiN2(x).
UKM 1/23-2-2011
Sunart seic Hankel
Ektìc apì tic sunart seic Jn(z) kai Nn(z) kai llec eidikècmorfèc lÔsewn thc D.E. Bessel qrhsimopoioÔntai stic efarmogèc.Tètoiec eÐnai oi sunart seic Hankel H
(+)ν (z) kai H
(−)ν (z), pou
orÐzontai apì th sqèsh
H±(z) = Jν(z)± iNν(z) (15)
O orismìc autìc eÐnai anlogoc me ton orismì thc ekjetik csunrthshc
e±iθ = cos θ ± i sin θ
• Oi sunart seic Neumann kai Hankel ikanopoioÔn tic Ðdiecanadromikèc sqèseic pou ikanopoioÔn kai oi sunart seic Bessel.
UKM 1/23-2-2011
Sfairikèc sunart seic Bessel
H D.E. z2w ′′(z) + 2zw ′(z) + (k2z2 − l(l + 1))w(z) = 0 (16)
me to metasqhmatismì w(z) = z−1/2u(z) gÐnetai h D.E.
z2u′′(z) + zu′(z) + (k2z2 − (l + 1/2)2)u(z) = 0 (17)
Aut pli jètontac t = kz metasqhmatÐzetai sth D.E. Besseltxhc l + 1
2 . `Etsi h genik lÔsh thc (16) eÐnai h sunrthsh
w(z) = Az−1/2Jl+ 12(kz) + Bz−1/2Nl+ 1
2(kz)
Aut h genik lÔsh grfetai pio komy me th morf
w(z) = A1jl(kz) + B1nl(kz)
ìpou A1 =√
2k/πA kai B1 =√
2k/πB kai
jl(z) =
√π
2zJl+ 1
2(z) kai nl(z) =
√π
2zNl+ 1
2(z) (18)
UKM 1/23-2-2011
Oi jl(z) kai nl(z) lègontai sfairikèc sunart seic Bessel kaiNeumann txhc l .Apì autèc orÐzontai kai llec merikèc lÔseic thc D.E. (16) ìpwcoi sfairikèc sunart seic Hankel 1ou kai 2ou eÐdouc
h(±)l (z) = jl(z)± inl(z) (19)
• Oi sfairikèc sunart seic akèraiac txhc mporoÔn naekfrastoÔn me th bo jeia stoiqeiwd¸n sunart sewn. Giapardeigma oi jl(z) kai nl(z) gia l = 0 kai l = 1 kai h h
(±)0 (z)
faÐnontai paraktw
j0(z) =sin z
zn0(z) = −cos z
z
j1(z) =sin z
z2− cos z
zn1(z) = −cos z
z2− sin z
z
h(±)0 (z) =
∓i
ze±iz
UKM 1/23-2-2011
An sumbolÐsoume me fl(z) tic sunart seic jl(z), nl(z) kai hl(z)tìte isqÔoun oi paraktw anadromikèc sqèseic
2(l + 1)f ′l (z) = lfl−1(z)− (l + 1)fl+1(z)
2l + 1
zfl(z) = fl−1(z) + fl+1(z)
UKM 1/23-2-2011
Asumptwtikèc ekfrseic twn sfairik¸n sunart sewn
Gia |z | ¿ 1 kai l =akèraioc isqÔoun oi sqèseic
jl(z) ' z l
(2l + 1)!!, nl(z) ' −(2l − 1)!!
z l+1
Gia z →∞ kai l =akèraioc isqÔoun oi sqèseic
jl(z) =1
zcos
(z − lπ
2− π
2
)=
1
zsin
(z − lπ
2
)
nl(z) = −1
zsin
(z − lπ
2− π
2
)= −1
zcos
(z − lπ
2
)
h(±)l (z) = ∓ i
zexp
[±i
(z − lπ
2
)]
UKM 1/23-2-2011
Askhsh A-1. Me th bo jeia thc Mathematica na deqteÐ ìti hDE (16) me to metasqhmatismì w(z) = z−1/2u(z)metasqhmatÐzetai sth DE (17). Aut pli jètontac t = kzmetasqhmatÐzetai sth D.E. Bessel txhc l + 1
2 .
UKM 1/23-2-2011
Arijmhtikìc upologismìc twn Eidik¸n sunart sewn
Askhsh A-2. a) Me th bo jeia twn anadromik¸n sqèsewn twnpoluwnÔmwn Legendre:
(n + 1)Pn+1(x) = (2n + 1)xPn(x)− nPn−1(x), n = 1, 2, 3, · · ·(20)
(1− x2)P ′n(x) = −nxPn + nPn−1 (21)
kai twn gnwst¸n tim¸n P0(x) = 1, P1(x) = x , P ′0(x) = 0 kaiP ′1(x) = 1 na brejoÔn oi timèc twn poluwnÔmwn Legendre P10(x),P20(x) sta shmeÐa x = −1 ,−0.8, . . . , 0.8, 1 kai twn pr¸twnparag¸gwn touc sta shmeÐa x = −0.999 ,−0.8, . . . , 0.8, 0.999.b) Na sugkrÐnete autèc tic timèc me tic timèc pou sac dÐnei hMathematica.
UKM 1/23-2-2011
Askhsh A-3. H Mathematica dÐnei me kal akrÐbeia tic timèctwn sunart sewn Jν(z) kai Nν(z). H Mathematica apì 6 kaimet dÐnei me kal akrÐbeia kai tic timèc twn sfairik¸nsunart sewn Bessel jν(z) kai nν(z).a) Me th bo jeia thc Mathematica na breÐte tic timèc twnsunart sewn j0(z), n0(z) kai j1(z), n1(z) gia z = 0.5, 1., 1.5 kai2.b) Qrhsimopoi¸ntac thn anadromik sqèsh twn sfairik¸nsunart sewn Bessel:
2l + 1
zfl(z) = fl−1(z) + fl+1(z)
kai tic timèc twn j0(z), n0(z) kai j1(z), n1(z) gia z = 0.5, 1., 1.5kai 2 na brejoÔn oi timèc twn jl(z) kai nl(z) gia l = 2 èwc kail = 20 sta Ðdia shmeÐa.g) Na sugkrÐnete tic timèc autèc me tic antÐstoiqec timèc pou dÐneih Mathematica.