UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (http://dare.uva.nl)

UvA-DARE (Digital Academic Repository)

Veilgheidsbeleid en Airpower onder Jeltsin en Poetin

de Haas, M.

Link to publication

Citation for published version (APA):de Haas, M. (2004). Veilgheidsbeleid en Airpower onder Jeltsin en Poetin.

General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s),other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).

Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, statingyour reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Askthe Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam,The Netherlands. You will be contacted as soon as possible.

Download date: 31 Jan 2020

Inleiding Inleiding

Inleidin g g Bijj het uiteenvallen van de Sovjetunie, in december 1991, werd Rusland5 de opvolgerstaatt van de USSR (Mezjdoenarodnoje [2000]: 73-74). De staatsvorming vann Rusland ging gepaard met grote politiek-militaire veranderingen, zowel intern alss extern. Zo was intern de allesomvattende leiding van de communistische partij verdwenenn en had de traditionele sovjetbenadering van machtsverdeling tussen partij,, veiligheidsdienst en leger plaatsgemaakt voor een diffuus samenstel van naar invloedd strevende groeperingen. De Russische strijdkrachten vormden één daarvan. Externn hadden er grote geostrategische veranderingen plaatsgevonden. De bufferzonee van het Warschaupact in Oost-Europa was weggevallen en het territoriumm van de Sovjetunie was nu verdeeld over vele republieken. Dit had grote consequentiess voor de slagorde van de Russische strijdkrachten. De Russische legerleidingg was er aanvankelijk van overtuigd dat het Gemenebest van Onafhankelijkee Staten (GOS) als een soort Sovjetunie zou fungeren met gezamenlijkee strijdkrachten, uiteraard onder Russische supervisie. Al snel bleek dat slechtss een beperkt aantal GOS-partners daar voor voelde en er bijgevolg toe over gingenn eigen strijdkrachten op te richten. Zodoende zag ook Rusland zich genoodzaaktt om in mei 1992 eigen strijdkrachten en een eigen ministerie van defensiee op te richten. In de jaren negentig heeft Rusland voorts een eigen veiligheidsbeleidd ontwikkeld.

BelangBelang van het onderzoek Dee ontwikkeling van het Russische veiligheidsbeleid en de consequenties ervan voor dee inzet van het Russische luchtwapen, in de periode 1992 - 2000, vormen de centralee thema's van dit onderzoek. Dit proefschrift is om drie reden van belang. Het iss van nut voor de doctrinevorming van de Nederlandse krijgsmacht, levert een bijdragee aan het militair-academisch onderwijs en dient de wetenschap. Hieronder zall ik deze argumenten nader uitwerken.

Ditt promotieonderzoek is vooral van belang voor de doctrine bepalende instanties vann de Koninklijke Luchtmacht (KLu) en Koninklijke Landmacht (KL), maar ook voorr de Defensiestaf van het Ministerie van Defensie. KL en KLu ontwikkelen hun doctriness onder meer door het bestuderen van buitenlandse doctrines, voornamelijk Amerikaansee en Engelse. Dit kan leiden tot eenzijdigheid. Het is daarom goed om dee Westerse visies op doctrinevorming te spiegelen aan vreemde. Juist de Russische doctrinevormingg kan daarbij geschikt zijn. De Russische Federatie (RF) is vanaf 19922 betrokken geweest bij regionale conflicten in het GOS en heeft tweemaal een conflictt om Tsjetsjenië uitgevochten. Het Russische luchtwapen is bij zowel regionalee als interne conflicten ingezet. Daarom kunnen de Russische ervaringen mett genoemde veelal irreguliere conflicten, zoals die zijn weergegeven in de doctrinee en in operationele concepten, leerzaam zijn voor de vaststelling van

55 De officiële benaming van Rusland luidt: Russische Federatie (RF). 66 Met de term 'Russische strijdkrachten' wordt bedoeld de strijdkrachten van het Ministerie van Defensie.. Dit betreft niet de zogenaamde 'andere troepen' van de machtsministeries.

1 1

Inleiding Inleiding

Nederlandsee doctrines. De lessons learned van de inzet van Russische airpower in diee conflicten kunnen nuttig zijn voor de KLu, met het oog op eventueel eigen optredenn in dit soort conflicten. Zo kan dit onderzoek een onafhankelijke bijdrage leverenn aan de doctrinevorming. Vervolgenss het belang voor de Faculteit Militaire Wetenschappen (FMW). De FMW iss een samenwerkingsverband van de Hogere Defensie Opleidingsinstellingen, namelijkk de Koninklijke Militaire Academie (KMA) , het Instituut Defensie Leergangenn (IDL) en het Koninklijk Instituut voor de Marine (KIM) . De FMW verrichtt wetenschappelijk onderzoek naar en verzorgt onderwijs in, onder meer, Nederlandsee en buitenlandse militaire doctrines en veiligheidsbeleid in het algemeen.. Deze dissertatie kan een bijdrage leveren aan verbreding van het onderwijsaanbodd op het gebied van militaire doctrines en aan het verschaffen van inzichtt in de vorming van veiligheidsbeleid.

Tenslottee is dit proefschrift van belang voor het wetenschappelijk onderzoek naar hett Russische veiligheidsbeleid. In Nederland hebben prof. dr. P.M.E. Volten en dr. G.. Snel met hun dissertaties over respectievelijk militair-politieke ontwikkelingen in dee Sovjetunie in de jaren zeventig en tachtig onderzoek verricht naar het Sovjetrussischee veiligheidsbeleid gedurende die decennia (Volten [1982] en Snel [1996]).. Bij de recensie van de dissertatie van Snel, suggereerde Volten al dat een soortgelijkee dissertatie over de jaren negentig zou moeten worden opgezet (Volten [1997]:: 146). Tot op zekere hoogte kan mijn proefschrift worden gezien als een reactiee op Voltens suggestie. Er is echter een belangrijk verschil in de richting van mijnn onderzoek vergeleken met dat van Volten en Snel. Bij hen ligt de nadruk op de politiekee besluitvorming en op de rol van de militairen daarbij. In deze dissertatie zijnn de rollen omgedraaid. Dit onderzoek beoogt een beeld te geven van het Russischee veiligheidsbeleid in de jaren negentig van het hoogste (politieke) tot het laagstee (militaire) niveau. De zal dit doen aan de hand van het hierna te behandelen strategieproces.. Naast het politiek-militaire beleid zal dit onderzoek dus vooral wordenn toegespitst op militair beleid op verschillende niveaus. Binnen het militaire beleidd zal dat van de Russische luchtstrijdkrachten centraal staan. Het uiteindelijke doell is om duidelijkheid te verschaffen over de uitwerking van de hoogste militair-politiekee besluitvorming op de inzet van de luchtstrijdkrachten in irreguliere

77 Onder het begrip airpower wordt verstaan het vermogen om met gebruikmaking van de derde dimensiee boven het aardoppervlak politieke en militaire doelstellingen te helpen realiseren (KLu AirpowerAirpower doctrine [2001]: 24).

2 2

Inleiding Inleiding

conflicten.. Samenvattend kan dus gesteld worden dat dit promotieonderzoek naar hett Russische veiligheidsbeleid kan worden gezien als een logisch vervolg op de dissertatiess van Volten en Snel, waarbij in mijn onderzoek de militaire aspecten, en diee van het luchtwapen in het bijzonder, de boventoon voeren.

3 3

Inleiding Inleiding

Probleemanalyse:Probleemanalyse: Rusland en veiligheidsbeleid

Nationaa ll veiligheidsbelei d Internationaall is het een algemeen aanvaard uitgangspunt dat een staat de waarborgingg van zijn bestaan vastlegt in een nationaal veiligheidsbeleid. Het doel hiervann is het verzekeren van de onafhankelijkheid, integriteit, stabiliteit en welvaart vann die staat door politieke, economische, sociaal-culturele en militaire activiteiten (KLu(KLu Air Power Doctrine [1996]: 1-4 t/m 1-5). Elke staat heeft nationale belangen. Dee inzet van de krijgsmacht, zoals weergegeven op het niveau van de militaire strategie,strategie, wordt vooral bepaald door de perceptie van de mate van bedreiging van diee belangen. De omzetting van belangen naar doelstellingen wordt op het hoogste niveauu omschreven in de politieke strategie, of grand strategy.

Dee politieke strategie van een staat kan ook worden belicht vanuit het perspectief vann veiligheid. Het nationaal veiligheidsbeleid omvat vanuit deze optiek het geheel vann maatregelen inzake interne en externe veiligheid. De grand strategy is dan de visiee van de staat inzake het optimaal verzekeren van zijn veiligheid. Gezien het anarchischee karakter van de internationale omgeving zijn de dreigingen voor de veiligheidd van de staat divers en aanzienlijk. De politieke strategie moet deze dreigingenn identificeren en zal oplossingen moeten bieden om deze te neutraliseren. Omdatt de middelen van een staat schaars zijn zal hij prioriteitstelling moeten aanbrengenn bij de vaststelling van de dreigingen en de aanpak daarvan. Vanwege die schaarstee zal ook het militaire instrument, als één van de middelen van de staat, zo efficiëntt mogelijk moeten worden aangewend om de doeleinden van de grand strategystrategy te bereiken (Posen [1984]: 13). Hierbij moet worden aangetekend dat dit eenn theoretisch uitgangspunt is en dat staten hier dus van kunnen afwijken. Hitler Duitslandd en de Sovjetunie bij voorbeeld stelden het militair apparaat centraal in hun beleid,, waardoor de allocatie van middelen onevenredig plaatsvond ten gunste van hett militaire instrument van de staat. Vervolgens kan worden afgevraagd of die middelenn door de militaire leiding wel zo efficiënt mogelijk zijn aangewend.

Dee afbakening van nationale belangen moet worden vertaald naar doelstellingen. Dit gebeurtt in het strategieproces. Het strategieproces heeft tot doel om de middelen en mogelijkhedenn te verwerven om die doelstellingen te realiseren (KLu Airpower DoctrineDoctrine [1996]: 1-4 t/m 1-5). Het strategieproces kan worden verdeeld in vijf niveaus,, die invloed op elkaar hebben en waarbij de scheidslijnen tussen de niveaus niett volkomen vast liggen (Luttwak [1987]: 69-71; Teitler [2002]: 28-29). De omzettingg van belangen naar doelstellingen wordt op het hoogste niveau omschrevenn in de politieke strategie, of grand strategy. Dit is het niveau van de nationalee regering, waarop gecoördineerde aanwending van de economische, diplomatieke,, psychologische, militaire en andere politieke machtsmiddelen van een staatt plaatsvindt. Een niveau lager vinden we de militaire strategie. Dit is het niveau vann de militair-strategische autoriteiten, zoals een chef generale staf of krijgsmachtdeelbevelhebbers,, die belast zijn met de aanwending van de militaire machtsmiddelenn van de staat om de politiek-strategische doelstellingen te bereiken. Dezee autoriteiten geven van buiten het crisis- of conflicttoneel leiding aan de

4 4

Inleiding Inleiding

operaties.. Dit niveau vormt dus een integrale component van de politieke strategie. Hierr vinden we de militaire doctrine, waarin de fundamentele uitgangspunten zijn gedefinieerdd aan de hand waarvan de strijdkrachten worden ingezet. Daaronder bevindtt zich het operationele niveau, waarop gezamenlijk ('joint') optreden plaatsvindtt van krijgsmachtdelen om een militair-strategische doelstelling voor een specifiekk crisis- of conflicttoneel te bereiken. De operationele commandant bevindt zichh in het crisis- of conflicttoneel. Dit niveau verschaft de koppeling tussen strategiee en tactiek. Vervolgens is er het tactische niveau, waarop militaire eenheden optredenn om een bijdrage te leveren aan het bereiken van de operationele doelstellingg van een grote operatie. Het laagste niveau is het technische, dat de wijze vann optreden betreft van kleine eenheden, soms zelfs individuele militairen of wapensystemen,, om een tactische doelstelling te bereiken (LDP ƒ [1996]: 12-15).

MilitaireMilitaire doctrine

Voorr een verduidelijking van de rol van doctrines voor een krijgsmacht en als onderdeell van een nationaal veiligheidsbeleid, omschrijf ik allereerst de betekenis vann militaire doctrines in de Nederlandse situatie. Tijdens de Koude Oorlog bleef de Nederlandsee doctrinevorming beperkt tot een gevechtshandleiding voor het optreden inn een grootschalig conflict tegen agressie van het Warschaupact. Bescherming van hett eigen en bondgenootschappelijk (NAVO) grondgebied stond hierbij centraal. De politiekee leiding liet de planning en uitvoering hiervan over aan de militairen. Na het eindee van de Koude Oorlog nam de dynamiek toe. De Nederlandse krijgsmacht werd omgevormdd tot een militair apparaat, dat naast de eerder genoemde taak, op korte termijnn en overal ter wereld inzetbaar moest zijn voor vredesondersteunende operatiess en hulpverlening. De consequenties van het militaire optreden konden nu directt gevoeld worden op politiek niveau. Als gevolg hiervan nam de invloed van de politiekk op de opbouw en taken van de krijgsmacht toe. Gezien de wisselwerking tussenn politiek en krijgsmacht kreeg de geïntensiveerde belangstelling van de politiekk voor het militaire apparaat zijn doorwerking in de doctrines van de krijgsmacht.. Aspecten zoals de politiek-strategische omgeving en de verhouding tussenn militaire en politieke strategie werden nu opgenomen in doctrinedocumenten (Munnikk [2000]: 469).

Nederlandd beschikt over drie krijgsmachtdelen die zouden kunnen beschikken over eenn militaire doctrine, te weten de Koninklijke Landmacht (KL), de Koninklijke Luchtmachtt (KLu) en de Koninklijke Marine (KM). KL en KLu beschikken over eenn eigen militaire doctrine. De KL definieert militaire doctrine als een leidraad voor dee planning, voorbereiding, uitvoering en afronding van militaire operaties in tijd vann vrede, een gewapend conflict en oorlog. Doctrine is de formele uitdrukking van hett militaire denken voor een bepaalde tijd (LDP I [1996]: 11). De KLu vult dit aan mett te stellen dat de doctrine gezaghebbend is: ze vertegenwoordigt het collectieve, 'officieell goedgekeurde advies' over hoe strijdkrachten het best kunnen worden ingezet.. De doctrine is voor elke militair van belang. In het bijzonder in de spanning vann het militaire optreden moet elke militair weten hoe de overkoepelende operatie tee blijven ondersteunen, zelfs als hij niet met zijn meerdere in contact staat. ('KLu' [1996]:: n-1). De doctrine stuurt naar twee zijden. De doctrine geeft enerzijds richtingrichting aan de behoeftestellingen van een krijgsmacht voor organisatie, personeel

5 5

Inleiding Inleiding

enn uitrusting. Anderzijds brengt een doctrine lijn in de wijze van oorlogvoering. Als eenn doctrine zich echter door al bestaande denk- en handelingspatronen laat leiden, err is geen sprake van sturing maar van verstarring. Om die reden is het denkbaar dat wordtt afgezien van formalisering van militair denken in een doctrine (Teitler [1999]: 54).. Een voorbeeld hiervan is de KM, die om deze reden niet wil beschikken over eenn geschreven doctrine. Uiteraard denkt dit krijgsmachtdeel wel na over de meest optimalee inzet van haar middelen, maar zonder dit vast te leggen in een doctrinedocument.. Dit is dan ook het dilemma voor doctrinevorming. Enerzijds heeftt een krijgsmacht een leidraad nodig om zijn opbouw en zijn inzet te rechtvaardigen.. Dat is dan de positieve samenbrengende betekenis van een militaire doctrine,, waarvoor in de Nederlandse situatie de KL en de KLu hebben gekozen. Anderzijdss kan een doctrine verworden tot een niet-flexibel keurslijf, dat juist beperkingenn oplegt voor een effectieve en efficiënte opbouw en inzet van de krijgsmacht.. Uit vrees hiervoor heeft de KM er dus voor gekozen om af te zien van eenn eigen militaire doctrine. Zodoende is er in de Nederlandse situatie sprake van krijgsmachtdelenn met (KL en KLu) en zonder eigen doctrine (KM). Hoewel de drie genoemdee krijgsmachtdelen steeds vaker en intensiever gezamenlijk optreden, is er nogg geen beweging gaande in de richting een krijgsmachtdeel overkoepelende doctrine.. Andere landen, zoals de VS, hebben daar wel voor gekozen (www.dtic.mil/doctrine).. Nederland beschikt dus niet over een krijgsmachtdoctrine, well zijn vertegenwoordigers van de verschillende krijgsmachtdelen als adviseur betrokkenn bij de totstandkoming van doctrines van een ander krijgsmachtdeel. De politiekk bemoeit zich niet met de Nederlandse doctrinevorming, 'Den Haag' laat dat overr aan de krijgsmachtdelen. Regering en parlement spreken zich echter wel uit overr defensienota's, waarin de opbouw en taken van de krijgsmacht voor een periodeperiode van tien jaar staan omschreven. De krijgsmachtdeeldoctrines moeten uiteraardd overeenkomen met deze politieke beleidsdocumenten. De defensienota vormtt een combinatie van het nationale defensiebeleid en dat van de NAVO. Als lid vann het NAVO bondgenootschap draagt Nederland bij aan de totstandkoming en uitvoeringg van de militaire doctrine die binnen deze militaire alliantie wordt gebruikt,, de zogenaamde 'Allied Joint Pubiication-1' ('KLu' [1996]: II-2/3). Deze multinationalee doctrine is geen luxe maar noodzaak. Aangezien de lidstaten van de NAVOO ieder afzonderlijk de organisatie en taken van hun strijdkrachten bepalen, is eenn leidraad, in de vorm van een multinationale doctrine op NAVO-niveau, noodzakelijkk om met succes gezamenlijk militaire operaties te kunnen uitvoeren. Zo blijk tt dat een militaire doctrine op nationaal zowel als internationaal niveau een belangrijkk document is voor een zorgvuldige sturing van de krijgsmacht door de politiekee leiding.

Russisc hh veiligheidsbelei d InIn dit promotieonderzoek wordt het Russische veiligheidsbeleid in de jaren negentig geanalyseerdd aan de hand van bovenstaande indeling van het strategieproces. In de Russischee situatie is op het niveau van de politieke strategie (grand strategy) het nationaall veiligheidsbeleid neergelegd in het Nationaal Veiligheidsconcept (NVC). Opp het militair-strategische niveau vinden we onder meer de RF Militaire Doctrine, diee is afgeleid van het NVC ('Rossija gotova' [1997]: 1). Bij de lagere niveaus van

6 6

Inleiding Inleiding

hett strategieproces beperkt dit onderzoek zich tot één van de Russische krijgsmachtdelen,, namelijk de luchtstrijdkrachten (Vojenno-Vozdoesjnyje Sify, WS).. Een voorbeeld van het operationele niveau in de Russische situatie is het conflictt rond Tsjetsjenië. In deze operatie worden militaire middelen aangewend om militair-strategischee doelstellingen te verwezenlijken. Het conflict rond Tsjetsjenië kann ook als voorbeeld dienen voor de twee laagste niveaus, tactisch en technisch. Zo heeftt op tactisch niveau een verband van Su-25 Frogfoot gevechtsvliegtuigen op 1 decemberr 1994 een groot deel van de Tsjetsjeense luchtmacht vernietigd op de vliegveldenn Chankala en Kalinovskaja (Javorskij [1999]). En op technisch niveau voertt een paar Mi-24 Hind aanvalshelikopters een 'free-hunt' missie uit ergens bovenn Tsjetsjenië.

Figuurr O-A: Russisch veiligheidsbeleid ingedeeld naar de niveaus van het strategieproces

NVC C Presiden tt / VRRF Regerin g g

Militair ee Doctrin e Cheff Generale Staf Bevelhebber s s

JointJoint Staf Operati ee Tsjetsjeni ë

Frogfoo tt squadro n

HindHind vliege r

( ( / /

Grandd Strateg y / /

Militair ee Strategi e / ~ ~ / /

Operatië n n / / / /

Tactie kk y

/ / / /

Gevechtskracht/Technisc hh niveau

Naastt het NVC en de Militaire Doctrine zijn sinds 1992 regelmatig plannen, beleidsdocumentenn en wetgeving verschenen over onderwerpen als buitenlands en veiligheidsbeleid,, legervorming, militaire hervormingen en de relaties tussen leger -economiee en leger - samenleving verschenen. Deze ontwikkelingen hebben grote gevolgenn gehad voor de strijdkrachten en dus ook voor de Russische luchtmacht. Daaromm komen niet alleen de voornaamste veiligheidsdocumenten maar ook andere relevantee thema's aan bod in dit onderzoek. Verder zal ik aan de hand van de conflictsituatiess in Tsjetsjenië' een beeld schetsen van de consequenties van, dan wel

7 7

Inleiding Inleiding

wisselwerkingg tussen de doctrinevonning en Russische (lucht)operaties in Tsjetsjenië. .

Russisc hh militai r conceptuee l denke n Voorr een juiste inschatting van het veiligheidsbeleid van de RF is inzicht in het Russischee militaire denken onontbeerlijk. Daartoe zal deze subparagraaf begrippen uitleggenn en een conceptueel kader schetsen van dit denken.

Hett huidige Russische denken over een nationaal veiligheidsbeleid komt overeen mett het hierboven geschetste Westerse paradigma. Naast militaire middelen, beschiktt de staat over diplomatieke, internationaal-rechtelijke, informatie-psychologische),, economische en andere middelen om zijn doelstellingen te bereikenn (Klimenko [2000a]: 24-25). De Russische grand strategy, het NVC, verklaartt de belangen van de RF en voorziet in het waarborgen van veiligheid tegen externee en interne dreigingen. Aan het NVC, het hoogste veiligheidsdocument, wordenn afzonderlijke concepten en doctrines ontleend voor het waarborgen van de nationalee veiligheid op internationaal, militair, economisch, sociaal, ecologisch, informatie-- en andere gebieden. Twee van deze documenten zijn de Militaire Doctrinee en het Concept Buitenlands Beleid (Manilov [2000a]: 165). De militaire doctrinedoctrine omvat de formele visie over de aard van conflicten, over de militaire opbouww en over de voorbereiding en de toepassing van militaire kracht ten behoeve vann de bescherming van de vitale belangen van de staat (Zabolotin [2000]: 53). Aan dee kant van de uitvoering van de militaire doctrine vinden we de militaire strategie. Dee militaire strategie vormt het hoogste niveau van de militaire kunst en behandelt dee voorbereiding van de staat op oorlog en de planning en de uitvoering van strategischee operaties en van de oorlog in zijn geheel (Zabolotin [2000]: 230). De militairemilitaire kunst bestaat uit de voorbereiding en de uitvoering van militair optreden te land,, ter zee, in de lucht en in de ruimte. De militaire kunst omvat militaire strategie, operatievee kunst en tactiek (Zabolotin [2000]: 74). De operatieve kunst verricht de voorbereidingg en uitvoering van gezamenlijke ('joint') militaire operaties van verschillendee krijgsmachtdelen op het niveau van leger en hoger (Zabolotin [2000]: 74).. De taktiek tenslotte, omvat de voorbereiding en uitvoering van het gevecht van eenhedenn van alle krijgsmachtdelen, van het laagste niveau tot en met legerkorps niveauu (Manilov [2000a]: 321).

8 8

Inleiding Inleiding

Figuurr O-B: Militair conceptueel raamwerk van de RF

Nationaa l l Veiligheidsconcep t t

71/ / Miitar e e Doctrin e e

7IZ Z Concep t t

Buitenland s s Beleid d

overig e e oonoepte nn en

doctrines s

Miïtair ee Kuns t

Miïtair e e Strategi e e ategfe e

Operatiev e e Kuns t t

Taktiek k

9 9

Inleiding Inleiding

DoelstellingDoelstelling en structuur onderzoek Inn dit onderzoek wordt, met het strategieproces als leidraad, het Russische veiligheidsbeleidd geanalyseerd vanaf het niveau van de grand strategy in Moskou tott het tactische niveau in Tsjetsjenië. Op grond van de probleemanalyse wil ik de doelstellingg van dit promotieonderzoek als volgt formuleren:

InzichtInzicht verkrijgen in de ontwikkeling van het veiligheidsbeleid van de RussischeRussische Federatie in de jaren negentig. Bepalen hoe het veiligheidsbeleid tottot stand is gekomen en wat de inhoud ervan is. En onderzoeken welke effecteneffecten het veiligheidsbeleid heeft gehad op de inzet van de Russische airpowerairpower in het bijzonder bij irreguliere conflicten.

Dee doelstelling kan dan vervolgens worden geoperationaliseerd in de volgende vraagstellingen: :

1)) Hoe is de gedachtevorming geweest in de Russische militair-politieke leiding bijj de formulering van het veiligheidsbeleid en de opbouw van een eigen krijgsmachtt na het uiteenvallen van de Sovjetunie?

2)) Werd het Russische veiligheidsbeleid gekenmerkt door een bepaalde, structurelee ontwikkeling of door ad-hoc besluiten?

3)) Wat waren de consequenties van het veiligheidsbeleid voor opbouw, taken en statuss van het Russische luchtwapen?

4)4) Wat is de wisselwerking geweest tussen het doctrinaire denken en de inzet van airpowerairpower in de irreguliere oorlogvoering van de Tsjetsjeense conflicten?

Structuu r r Dee vraagstellingen van dit onderzoek zal ik aan de hand van de volgende hoofdstukstructuurr uitwerken (tussen haakjes de desbetreffende niveaus van het strategieproces): : 1.. Veiligheidserfenis van de USSR {grand strategy); 2.. Structuur van het Russische veiligheidsbeleid {grand strategy en militaire

strategie); strategie); 3.. Uitvoering van het veiligheidsbeleid {grand strategy en militaire strategie); 4.. Ontwikkeling van de militaire doctrine {militaire strategie); 5.. Structuur van airpower {militaire strategie); 6.6. Uitvoering van airpower: oorlog om Tsjetsjenië {operatiën, tactiek en technisch

niveau); niveau); 7.. Conclusies.

Dee hoofdstukken 1 en 2 zijn beschrijvende hoofdstukken, bedoeld als inleiding op en voorbereidingg voor het analytische deel van dit onderzoek. Hierin wordt de organisatiee en de uitvoering van het veiligheidsbeleid van respectievelijk de USSR enn de RF geschetst. De hoofdstukken 3 en 4 zijn analytisch van aard en vormen de kernn van dit proefschrift. Deze hoofdstukken behandelen de inhoud van het veiligheidsbeleidd van de RF in de jaren negentig, zoals dat is vastgelegd in een

10 0

Inleiding Inleiding

aantall beleidsdocumenten. De hoofdstukken 5 en 6 beschrijven het tweede hoofdbestanddeell van dit onderzoek. Daar waar in de eerste vier hoofdstukken het veiligheidsbeleidd op de hogere politieke en militaire niveaus centraal staat, richten dezee twee hoofdstukken zich op de structuur en de uitvoering van airpower, in het bijzonderr op de lagere niveaus van het strategieproces. Tevens vormen deze hoofdstukkenn de toepassing van de eerdere. De belangrijkste eerder behandelde thema'ss zullen in deze toepassing de revue passeren. Hoofdstuk 7 bindt met conclusiess alle eerdere hoofdstukken samen.

Hett eerste hoofdstuk geeft een uiteenzetting van de veiligheidserfenis die de USSR achterliett in 1991. Het veiligheidsbeleid van de Russische Federatie in de jaren negentigg kan namelijk niet los worden gezien van dat van haar voorganger, de Sovjetunie.. Aangezien dit onderzoek zich richt op het veiligheidsbeleid van de RF, komenn de ontwikkelingen in de Sovjetunie slechts summier aan bod. Dee opbouw van dit hoofdstuk is in grote lijnen hetzelfde als die van het navolgende hoofdstuk.. Beschreven wordt het gedachtegoed achter het veiligheidsbeleid, de voornaamstee organen die betrokken waren bij de totstandkoming en uitvoering van ditt beleid, de opbouw van de strijdkrachten, militaire hervormingen, de relaties tussenn economie en het militaire apparaat en civiel-militaire betrekkingen. Dezee indeling betekent voor dit hoofdstuk dat allereerst aandacht geschonk wordt aann het marxistisch-leninistische gedachtegoed, in het bijzonder over de aanwending vann militaire middelen. Vervolgens passeren de voornaamste veiligheidsorganen de revue:: de Communistische Partij van de USSR (CPSU), de veiligheidsdienst KGB, hett Ministerie van Defensie, de Defensieraad en de Regering. Bij de paragrafen over legervormingg en militaire hervormingen ligt de nadruk op de consequenties van Gorbatsjovss hervormingsbeleid, zoals die naar voren traden op deze terreinen. Bij de relatiess tussen leger en economie worden de nauwe banden tussen de militaire leidingg en de militaire industrie uitgelegd. De beschrijving van de civiel-militaire betrekkingenn moet duidelijk maken hoezeer de nieuwe politieke vrijheid aan allerlei groepenn in de samenleving de kans gaf om deel te nemen aan het veiligheidsdebat, watt tot dan toe alleen was weggelegd voor hogere militaire en partij organen. Afsluitendd volgt een paragraaf over de ondergang van de Sovjetunie.

Hett tweede hoofdstuk, met een zoveel mogelijk aan het vorige hoofdstuk analoge indeling,, beschrijft de structuur van het veiligheidsbeleid van de RF. Daarmee wordt dee organisatie van dat veiligheidsbeleid uiteenzet. Dit als achtergrond voor de voornaamstee veiligheidsdocumenten van de RF, NVC, Concept Buitenlands Beleid enn Militaire Doctrine, die in de hoofdstukken 3 en 4 worden behandeld. Allereerstt schetst dit hoofdstuk de constante in het veiligheidsdenken, namelijk dat Ruslandd zichzelf als grote mogendheid beschouwt. Verder worden de verschillende gedachtescholenn van het Russische veiligheidsdenken behandeld. De daaropvolgendee paragraaf vermeldt de voornaamste organen die betrokken zijn bij dee totstandkoming en uitvoering van het veiligheidsbeleid: de President en zijn Administratie,, de Veiligheidsraad van de RF, de Ministeries van Defensie en Buitenlandsee Zaken en de politieke lobby-organisatie Raad voor Buitenlands en Defensiebeleid.. Vervolgens wordt de invloed van genoemde instituties en van personenn op de totstandkoming van de eerder genoemde belangrijkste Russische

11 1

Inleiding Inleiding

veiligheidsdocumentenn geschetst. Omdat de strijdkrachten een prominente rol vervullenn in dit geheel is daarna een paragraaf gewijd aan de opbouw, ontwikkeling enn toestand van de strijdkrachten van het Ministerie van Defensie en aan die van de troepenn van elf zogenaamde 'machtsministeries'. Evenalss in het vorige hoofdstuk volgt hierna een beschrijving van drie aspecten die directt van invloed zijn op ontwikkelingen in het veiligheidsbeleid, te weten militaire hervormingen,, relaties tussen economie en het militaire apparaat en civiel-militaire betrekkingen.. Gezien de focus in dit onderzoek op het veiligheidsbeleid van de RF, wordenn deze drie aspecten in dit hoofdstuk uitvoeriger beschreven dan die van de situatiee van de SU. Militaire hervormingen beïnvloeden alle onderdelen van de militairee organisatie: strijdkrachten, andere troepen, militaire industrie, departementenn en andere staatsorganen, bevelvoeringsstructuren en wetgeving op hethet gebied van dienstplicht, beroepsmilitairen en civiele controle op het militaire apparaat.. Het tweede essentiële aspect, de relaties tussen economie en het militaire apparaat,, beschrijft de ontwikkeling van de militaire uitgaven alsmede die van het militair-industrieell complex en van de wapenexport. Bij het derde en laatste aspect, dee civiel-militaire betrekkingen, worden de verhoudingen uiteengezet tussen het legerr en de President, met het Parlement en met de Russische samenleving.

Hett derde hoofdstuk analyseert de uitvoering van het veiligheidsbeleid van de RF vann 1992 tot 2000. De eerste twee paragrafen beschrijven de totstandkoming en ontwikkelingg van de politieke strategie. In de RF is deze neergelegd in het NVC. Het NVCC wordt op twee manieren onderzocht, namelijk door middel van respectievelijk eenn verticale en een horizontale analyse. Het onderzoek vangt aan met een verticale analysee van de verschillende versies van het NVC. De drie varianten van het NVC (1997,, 1999 en 2000) worden beschreven naar hun totstandkoming in de tijd. De daaropp volgende paragraaf bevat een horizontale analyse van het NVC, een thematischee vergelijking van de drie uitgaven van het NVC. Naa het NVC wordt het buitenlands beleid behandeld. De paragraaf begint met een beschrijvingg van de gefaseerde ontwikkeling van het buitenlands beleid. Daarna volgtt een analyse van de ontwikkeling van het buitenlands beleid aan de hand van hethet optreden van de eerste Minister van Buitenlandse Zaken van de RF, Andrej Kozyrev.. Dit onderdeel behandelt voorts de totstandkoming en inhoud van de twee versiess van het belangrijkste document van externe politiek, het Concept Buitenlandss Beleid (1993 en 2000). Deze paragraaf besluit met conclusies en verwachtingenn over de ontwikkeling van het buitenlands beleid onder President Poetin. . Eenn aparte paragraaf is gewijd aan het GOS. Deze paragraaf schetst achtereenvolgenss de ontwikkeling van het GOS, economische, politieke en militaire samenwerkingg en het militaire optreden van de RF in het GOS door middel van vredesondersteunendee operaties en militaire bases. Omdat het centrale thema van dit proefschriftt Russisch veiligheidsbeleid is, wordt in deze paragraaf de nadruk gelegd opp de militaire aspecten van het GOS, die een onderdeel vormen van het RF buitenlandss beleid. Alss laatste volgt een analyse van het veiligheidsbeleid van President Poetin, door eenn vergelijking te maken van drie beleidsdocumenten (NVC, Militaire Doctrine en Conceptt Buitenlands Beleid) die onder zijn hand in 2000 zijn verschenen. De

12 2

Inleiding Inleiding

afsluitendee paragraaf van dit hoofdstuk kijkt vanuit het huidige veiligheidsbeleid van dee RF terug naar de ontwikkeling van dit beleid vanaf 1992. Allereerst worden conclusiess uit Poetins veiligheidsbeleid getrokken. Daarna wordt de Russische grandgrand strategy aan theoretische kaders getoetst. Deze paragraaf sluit af met een algemenee beschouwing over de ontwikkeling van het veiligheidsbeleid in de periode vann 1992-2000.

Hett vierde hoofdstuk analyseert de ontwikkeling van de militaire doctrine. Ter verduidelijkingg begint dit onderdeel met een schets van de Nederlandse situatie ten aanzienn van militaire doctrines, geeft daarna een uiteenzetting van algemene theorie betreffendee doctrinevorming, alvorens de Russische zienswijze op doctrinevorming wordtt beschreven. Tussenn 1990 en 2000 zijn zes doctrines van respectievelijk de Sovjetunie, het GOS enn de RF verschenen. Deze doctrines worden onderzocht met behulp van dezelfde tweee methoden als in het vorige hoofdstuk, namelijk een verticale en een horizontale analyse.. Allereerst de verticale analyse die de totstandkoming in de tijd van de verschillendee doctrines bekijkt. Vervolgens worden de doctrines naast elkaar gelegd enn vergeleken op thema's, de horizontale analyse. De conclusies voorzien in een terugkoppelingg op de in de inleiding van dit hoofdstuk vermelde algemene theorie overr militaire doctrines. Aan de hand van beide methoden van vergelijking worden patronenn in prioriteiten en tendensen in de Russische doctrmevorming bepaald.

Hett vijfde hoofdstuk beschrijft de structuur van de Russische airpower, dat behoort tott het niveau van de militaire strategie. Dit deel vormt de brug tussen het eerder geschetstee veiligheidsbeleid zoals dat in Moskou werd opgesteld, dat op het niveau vann de grand strategy was gelegen, en de na dit hoofdstuk aan de orde zijnde praktijkk van het veiligheidsbeleid, zoals dat van het Tsjetsjeense conflict, dat zich bevindtt op het operationele niveau en lager. Hett Russische luchtwapen omvat niet alleen de Luchtstrijdkrachten, maar ook de Legerluchtvaartdienstt van het Ministerie van Defensie. Andere vliegende componenten,, zoals die van de Zeestrijdkrachten (Marineluchtvaartdienst) en de luchtvaartafdelingenn van de machtsministeries worden hier grotendeels buiten beschouwingg gelaten omdat deze geen wezenlijke bijdrage leveren aan de slagkracht vann de Russische airpower. Ditt hoofdstuk zet de consequenties uiteen die het veiligheidsbeleid van het Kremlin heeftt gehad op organisatie, inzetbaarheidstatus en reorganisaties van het luchtwapen. Vervolgenss besteedt het aandacht aan het denken over de inzet van airpower, aan de handd van ervaringen in verschillende conflicten alsmede aan het daaruit voortvloeiendee takenpakket. In de conclusies wordt de ontwikkeling van het luchtwapenn afgezet tegen het RF veiligheidsbeleid.

Hett zesde hoofdstuk, over de (lucht)oorlog om Tsjetsjenië, vormt de toepassing van allee voorgaande. De thematiek van de eerdere hoofdstukken is terug te vinden in onderwerpenn zoals de verschillende niveaus van het strategieproces, het optreden vann veiligheidsactoren, de inzet van het luchtwapen in irreguliere conflicten en de relatiee tussen veiligheidsdocumenten en de praktijk van (interne) oorlogvoering. De casuss voor toepassing van deze thema's zijn de Russisch-Tsjetsjeense conflicten in

13 3

Inleiding Inleiding

dee jaren negentig. Na een beschrijving van de achtergrond van Tsjetsjenië, behandelt ditt hoofdstuk het eerste Tsjetsjeense conflict (1994-1996). Vervolgens komen het conflictt in Dagestan (augustus - september 1999) en het daarop aansluitende tweede Tsjetsjeensee conflict (1999-) aan de orde. Centraall thema in dit hoofdstuk is de uitvoering van airpower, dus de inzet van het Russischee luchtwapen. De casuïstiek besteedt dan ook overwegend aandacht aan dit deell van de militaire middelen. In de voorgaande hoofdstukken zijn de hogere (militair-politieke)) niveaus van het strategieproces aan bod gekomen. Nu volgen de resterendee niveaus, te weten operation, tactiek en gevechtskracht. De conclusies gevenn een uiteenzetting van de wisselwerking tussen de ontwikkeling van de inzet vann airpower en die van de doctrinevorming.

Hett zevende en laatste hoofdstuk vangt aan met de beantwoording van de vier eerder omschrevenn vraagstellingen. Daarna wordt een kritische beschouwing van de onderzoeksmethodologiee en de gebruikte bronnen gegeven. De internationale ontwikkelingenn en de Russische respons in buitenlands beleid hebben niet stil gestaann na het voor het jaar 2000 vastgestelde einde van de onderzoeksperiode. Dit hoofdstukk beschrijft drie ontwikkelingen van na dat jaar. Allereerst volgt een schets vann de invloed die de terreuraanslagen tegen de VS van 11 september 2001 hebben gehadd op het buitenlands en veiligheidsbeleid van de RF. Ten tweede wordt het in 20022 ontstane conflict tussen Rusland en Georgië om de Pankisi vallei beschreven. Ditt deel besluit met consequenties van de Tsjetsjeense gijzelingsactie 'Nord-Ost' in Moskou,, eind oktober 2002, voor het veiligheidsbeleid. Aan de hand van deze drie ontwikkelingenn volgt de afsluiting in de vorm van een toekomstverwachting ten aanzienn van het veiligheidsbeleid van de Russische Federatie.

14 4

Inleiding Inleiding

MethodologieMethodologie en begrenzing

Methode nn en technieke n van onderzoe k

Bronnen Bronnen

Hett onderzoek heeft gestalte gekregen door de bestudering van literatuur. De gelimiteerdee duur van het onderzoek liet andere methoden van onderzoek, zoals interviews,, niet toe. Het onderzoek is uitgevoerd door bestudering van beleidsdocumentenn en artikelen van belangrijke Russische actoren op het gebied van veiligheidsbeleid.. In aanvulling daarop zijn ook Westerse bronnen bestudeerd. Ik hebb echter voornamelijk gebruik gemaakt van Russische bronnen. Een probleem bij hett gebruik van Russische bronnen kan de mate van betrouwbaarheid zijn. Uiteraard speeltt dit bij de analyse van het veiligheidsbeleid, zoals weergegeven in de beleidsdocumenten,, geen rol. De tekst is zoals de beleidsvormers die hebben opgesteld.. Voor de door veiligheidsactoren in de media geuite meningsvorming over hett veiligheidsbeleid geldt hetzelfde. Moeilijker wordt het bij de beschrijving van successen/nederlagenn van de uitvoering van dit veiligheidsbeleid. In het bijzonder betreftt dit in dit proefschrift de behandeling van de Tsjetsjeense conflicten. De formelee Russische bronnen hebben hier de neiging om de krijgsverrichtingen van eigenn troepen te overwaarderen en die van de tegenstander te onderwaarderen. Om eenn vertekend beeld te voorkomen is getracht de praktijk van het veiligheidsbeleid in Tsjetsjeniëë zoveel mogelijk te beschrijven door middel van een combinatie van officiëlee en onafhankelijke Russische bronnen, aangevuld met Westerse bronnen. Hett laatste hoofdstuk zal gedetailleerd de gebruikte bronnen beschrijven en welke waardee en betekenis eraan is toe te kennen. Bij het literatuuronderzoek zijn de volgendee methoden van analyse aangewend: ontwikkeling van en relaties tussen actoren,, vergelijking van documenten en conflictstudie.

OntwikkelingOntwikkeling van en relaties tussen actoren Voorr een analyse van het Russische veiligheidsbeleid is de rol van beleidsbepalende actorenn van essentieel belang. Aan de hand van de literatuur is onderzoek gedaan naarr twee typen van actoren, te weten instellingen en personen. De koppeling tussen instellingenn en personen heb ik met opzet losgelaten omdat beiden zelfstandig kunnenn optreden. Instituties kunnen als bureaucratische entiteit, zonder een nadrukkelijkee leider, naar voren treden. Evenzo kunnen ook individuen als onafhankelijkee actor het veiligheidsbeleid beïnvloeden, zonder te spreken namens eenn instelling. Bovendien blijkt uit het onderzoek dat beleidsbepalende personen regelmatigg wisselen van instelling, dan wel verbonden zijn aan meerdere instituties. Inn hoofdstuk 2 is beschreven welke actoren bepalend zijn geweest voor het Russischee veiligheidsbeleid, hoe hun positie zich heeft ontwikkeld en hoe de relaties tussenn de actoren gestalte heeft gekregen.

VergelijkingVergelijking van beleidsdocumenten

Dee onderzoeksvragen leiden niet alleen tot vaststelling van de totstandkoming en inhoudd van het Russische veiligheidsbeleid maar ook tot analyse van de ontwikkelingg van dit beleid. Om te bepalen of hierbij sprake is geweest van een

15 5

Inleiding Inleiding

opportunistischee of een structurele, doelgerichte ontwikkeling, heb ik de teksten van dee voornaamste beleidsdocumenten grondig onderzocht. De teksten zijn aan zowel eenn 'verticale' als aan een 'horizontale' analyse onderworpen. 'Verticaal' is een chronologischchronologisch onderzoek van de opeenvolgende versies van het desbetreffende beleidsdocumentt uitgevoerd. 'Horizontaal' is een thematische vergelijking van de verschillendee uitgaven van het document gemaakt. Inn hoofdstuk 3 zijn de versies 1997, 1999 en 2000 van het NVC onderzocht In ditzelfdee hoofdstuk is Poetins veiligheidsbeleid geanalyseerd door een vergelijking vann drie beleidsdocumenten die in 2000 zijn verschenen: NVC, Militaire Doctrine enn Concept Buitenlands Beleid. In hoofdstuk 4 zijn zes militaire doctrines van respectievelijkk de USSR, het GOS en de RF naast elkaar gelegd, die verschenen zijn inn de periode 1990 - 2000.

ConflictstudieConflictstudie (casestudy)

Hett tweede deel van dit promotieonderzoek richt zich op de militair-operationele toepassingg van het op politiek-strategische en militair-strategische niveau vastgesteldee veiligheidsbeleid. Daarbij staan de opbouw van het Russische luchtwapenn en de uitvoering van taken door middel van airpower, in het bijzonder bijj irreguliere conflicten, centraal. Om vast te stellen of hierbij een bepaalde ontwikkelingg is te onderkennen heb ik conflictsituaties bestudeerd en de uitkomsten mett elkaar vergeleken. De ontwikkeling van het Russische luchtoptreden in irregulieree oorlogvoering is geanalyseerd aan de hand van de casus Tsjetsjenië. Deze casuss omvat een samenstel van conflictsituaties in Tsjetsjenië en Dagestan in de periodess 1994-1996 en 1999-2000.

Begrenzin gg onderwer p en tijdva k

Onderwerp Onderwerp

Hett Russische veiligheidsbeleid en de consequenties voor de inzet van het luchtwapenn vormen de kern van het onderzoek. Deze twee hoofdthema's zijn zeer omvangrijkk en daarom heb ik de volgende begrenzingen aangebracht in mijn onderzoek.. Aan invloedsfactoren zoals politieke en economische ontwikkelingen en dee ontwikkeling van het GOS is slechts summier aandacht besteed. Voor wat betreft hethet eerste kernthema, veiligheidsbeleid, ligt het accent in dit onderzoek bij de actoren,, personen zowel als instituties, en bij de al genoemde veiligheidsdocumenten vann militair, buitenlands en veiligheidsbeleid. Dee volgende beperking ligt op het terrein van het te bestuderen deel van de krijgsmacht.. Naar type bewapening richt het onderzoek zich op de conventionele strijdkrachten.. Het einde van de Koude Oorlog, met de afgenomen dreiging van een nucleairr conflict, evenals het uitbreken van conflicten binnen het GOS en binnen de RF,, hebben aangetoond dat de rol van conventionele strijdkrachten is toegenomen tenn koste van die van nucleaire. Bijgevolg wordt het kernwapenarsenaal van de RF slechtss zijdelings behandeld. Het tweede kernthema analyseert alleen de luchtstrijdkrachten,, de andere defensiestrijdkrachten en troepen van de machtsministeriess worden slechts beknopt aangestipt. De heb drie redenen voor deze beperking.. Allereerst zou analyse van alle Russische strijdkrachten dit onderzoek

16 6

Inleiding Inleiding

well zeer omvangrijk maken. Ten tweede zou die breedvoerigheid leiden tot verdubbelingen,, die de waarde van dit onderzoek in negatieve zin zouden beïnvloeden.. Alle gewapende machten in de RF hebben te kampen met vergelijkbare problematiek,, zoals die van de voortdurende kortingen op het budget, die resulteren inn een lage graad van gevechtsgereedheid van personeel en materieel. Ten derde baseertt de KLu doctrine zich thans voornamelijk op Amerikaanse en Britse doctrinepublicaties.. Een analyse van de ontwikkeling van Russische airpower, een voorr de KLu onbekend terrein, kan mogelijk leiden tot verfrissende en vernieuwendee gezichtspunten, die bij kunnen dragen aan toekomstige aanpassingen vann de KLu Airpower Doctrine. Met betrekking tot het kernthema luchtstrijdkrachtenn ligt de nadruk op de doorwerking van de veiligheidsdocumenten opp de structuur van dit krijgsmachtdeel en op de uitwerking ervan op airpower, in hett bijzonder bij de inzet in Tsjetsjenië. Dee laatste beperking heeft betrekking op de casuïstiek. De uitvoering van het veiligheidsbeleidd in het algemeen en de inzet daarbij van airpower in het bijzonder wordenn aan de hand van de casus Tsjetsjenië besproken. De RF heeft het afgelopen decenniumm militaire middelen ingezet bij interne conflicten in het GOS, al dan niet onderr de noemer van 'vredesoperaties'. De casus Tsjetsjenië, bestaande uit twee Russischee invallen in Tsjetsjenië en daartussendoor een operatie in Dagestan, biedt meerr perspectief voor analyse van het veiligheidsbeleid. In tegenstelling tot de Russischee militaire inmenging in conflicten elders in het GOS, zijn bij de casus Tsjetsjeniëë zowel de defensiestrijdkrachten als de troepen van de machtsministeries betrokken.. Daardoor kunnen lijnen doorgetrokken worden van de totstandkoming vann veiligheidsdocumenten in Moskou naar de praktijk van militaire inzet in Tsjetsjenië. .

Tijdvak Tijdvak Dee onderzoeksperiode met betrekking tot de ontwikkeling van het Russische veiligheidsbeleidd en de gevolgen ervan voor het Russische luchtwapen beperk ik tot dee jaren negentig van de twintigste eeuw (1990-2000). Deze afbakening is erop gerichtt om de situatie van het veiligheidsbeleid aan het einde van de Sovjetunie (decemberr 1991) als uitgangspunt te nemen om vervolgens het veiligheidsbeleid van dee RF van 1992-2000 te analyseren. Door het jaar 2000 als eindpunt te nemen voor ditt onderzoek, wordt niet alleen de regeringsperiode van Jeltsin, maar ook de aanvangg van die van Poetin beschreven. 2000 is niet alleen een mooi rond getal maar iss tevens het jaar waarin de vervolmaking van het veiligheidsbeleid, in de bekendmakingg van drie op elkaar afgestemde veiligheidsdocumenten, gestalte heeft gekregenn (zie ook Tabel 0-A: Interne en externe mijlpalen tijdens de onderzoeksperiodee van 1990-2000). Aan belangrijke ontwikkelingen op veiligheidsbeleidd van na 2000, zoals '9/11', de Pankisi vallei en de gijzelingsactie 'Nord-Ost',, wordt in het afsluitende hoofdstuk aandacht besteed. Daarin neem ik tevenss de gelegenheid om een verwachting te uiten over de toekomstige ontwikkelingg van het Russische veiligheidsbeleid. Indien dit voor het onderzoek noodzakelijkk is, wijk ik waar nodig af van het vastgestelde tijdvak van 1990-2000.

17 7

Inleiding Inleiding

Tabell O-A: Interne en externe mijlpalen tijdens de onderzoeksperiode van 1990-2000

Ontwikkelingenn in Rusland

Annuleringg leidende rol CPSU in Grondwet maart

ConceptConcept Militair e Doctrine USSR 1990

Pogingg tot staatsgreep tegen Gorbatsjov

december r

augustus s

Eindee Sovjetunie, oprichting GOS en RF december

VoorstelVoorstel GOS Militair e Doctrine 1992

Oprichtingg VRRF en RF strijdkrachten

ConceptConcept Militair e Doctrine RF 1992

Conceptt Buitenlands Beleid 1993

Militai rr ingrijpen tegen Opperste Sovjet

Militair ee Doctrine 1993

Aanvangg Eerste Tsjetsjeense Conflict

februari i

mei i

mei i

april l

oktober r

november r

december r

RFF confrontatie tegen Westen: verklaringen tegen NAV OO ingrijpen in Bosnië, NAVO uitbreiding en internationalee inmenging m.b.t. Tsjetsjenië

Eindee Eerste Tsjetsjeense Conflict

Nationaall Veiligheidsconcept 1997

Vladimirr Poetin Premier

ConceptConcept Militair e Doctrine 1999

Aanvangg Tweede Tsjetsjeense Conflict; ConceptConcept Nat. Veiligheidsconcept 1999

Poetinn wint Parlementsverkiezingen

Poetinn vervangt Jeltsin als President

Nationaall Veiligheidsconcept 2000

augustus s

december r

P.M. .

augustus s

september r

oktober r

december r

dec/januari i

januari i

Poetinn gekozen tot President maart Militair ee Doctrine 2000 april Conceptt Buitenlands Beleid 2000 juni

VRRFF besluit de personeelssterkte november vann de militaire organisatie te reduceren met 600.0000 personen en te komen tot een structuur van driee krijgsmachtdelen (Land-, Lucht- en Zeeskn).

Jaar r 1990 0

1991 1

1992 2

1993 3

1994 4

1995 5

19% %

1997 7

1998 8 1999 9

2000 0

Internationalee ontwikkelingen

augustuss Iraakse inval in Koeweit

novemberr NAVO en WP tekenen CSE-verdrag

jan/febb Golfoorlog tegen Irak

julii Ontbinding van het Warschau Pact

januarii Vorming GOS Commando Verenigde Skn

Oplopendee spanning tussen de RF en Oekraïne over dee Krim, Zwarte Zeevloot en kernwapens

meii Oprichting Collectief Veiligheidsverdrag GOS

junii Opheffing GOS Commando Verenigde Skn

septemberr Terugtrekking RF Skn uit Polen gereed

decemberr NAVO voert Partnership for Peace in

februarii Jeltsin uit zich tegen NAVO uitbreiding

augustuss NAVO lucht- en artillerieoffensief tegen Bosnischee Serviërs in Bosnië; gevolgd door Dayton Akkoordenn en instelling IFOR vredesmacht

maartt Vorming GUAM verband in het GOS

mei/julii Overlegakte NAVO-RF; NAVO nodigt Polen,, Hongarije en Tsjechië uit om toe te treden

P.M. .

maart/junii NAVO luchtoffensief in Kosovo

aprill Nieuw Strategisch Concept NAVO

junii NAVO plaatst KFOR vredesmacht in Kosovo;; RF dwingt deelname hieraan af

novemberr OVSE Top: RF stemt in met gefaseerde terugtrekkingg Rus. troepen uit Moldova en Georgië

decemberr Unieverdrag RF - Wit-Rusland

januarii Vorming GOS Anti-Terreur Centrum

oktoberr GOS Top met aanzet tot de oprichting vann een collectieve rapid deployment force tegen agressiee en terrorisme

N.B.:: voor een gedetailleerd chronologisch overzicht zie Bijlage I: Chronologie ontwikkelingen 1985-2000

18 8