6.1 (2) Kapitalisme in de steden

Na 1585 Amsterdam kende een grote economische opleving, vooral na 1585, als Amsterdam de grootste haven van Europa wordt.De verovering van Antwerpen door Parma in 1585 is van zeer groot belang geweest voor de geschiedenis van de Lage Landen. Door de erop volgende afsluiting van de Schelde en het vertrek van veel intellectuele en rijke inwoners, raakte Antwerpen in verval.Hetzelfde gold voor heel Vlaanderen. Vooral Amsterdam profiteerde van de val en werd het nieuwe handelscentrum van de wereld.

Opkomst RepubliekNet zoals op het platteland vond er in de steden specialisatie en schaalvergroting plaats.De jaren negentig van de 16e eeuw vormden een overgangsperiode van de grimmige omstandigheden van de Opstand naar het begin van de Gouden Eeuw.In deze jaren ontstond er een ingrijpende transformatie van de Nederlandse stedelijke samenleving en van de economie.

Opkomst RepubliekDe kern van dit proces, was de opkomst van de ‘rich trades’ (handel in hoogwaardige goederen) en de bijbehorende verwerkingsindustrieën.Dit ‘economische wonder’ van de jaren negentig was te danken aan een combinatie van factoren:1.De interne stabilisering van de Republiek na 15882.De verbetering van de strategische situatie3.De heropening van de rivieren en waterwegen die Holland en Duitsland verbonden

Opkomst Republiek4. De toevloed vanaf 1585 van kapitaal en geschoolde arbeidskrachten uit Antwerpen5. Het opheffen door Filips II van het verbod van Nederlandse schepen om handel te drijven op het Iberisch Schiereiland6. De sterke greep van de Republiek op de mondingen van de Schelde en de Eems, samen met de blokkade van de Vlaamse kust.De explosieve handel die nu volgde, maakte van de Republiek het voornaamste handelscentrum van Europa en schonk een overwicht in de wereldhandel dat anderhalve eeuw zou duren.

Republiek na 1585Het Nederlandse overwicht in de genoemde ‘rich trades’ bracht niet alleen een snelle toename van de welvaart en hulpbronnen, maar ook een grootschalige en blijvende groei van steden en een veelheid aan nieuwe vaardigheden en industrieën in de steden. In de Middeleeuwen en 16e eeuw waren er nog veel spinsters en wevers met een eigen weefgetouw die hun garens en stoffen aan een handelaar verkochten (vroeg kapitalisme).In de 17e eeuw hadden enkele handelaren zich opgewerkt tot drapeniers: mensen die het gehele productieproces van de textiel beheersten.

Na 1585Textiel

De arme wevers en boeren werkten nu tegen loon in hun dienst in een manufactuur. De verschillen tussen arme loonarbeiders en rijke drapeniers werden nu steeds groter.Hoewel de Republiek getroffen werd door de hervatting van Nederlands-Spaanse conflict in 1621, werd de Republiek voor het ergste bespaard door verschillende ontwikkelingen die de inkrimping van scheepvaart en handel gedeeltelijk compenseerden.

IndustrieIn tegenstelling tot andere industrieën hadden de laken- en linnenindustrie van Leiden en Haarlem van de nieuwe situatie geprofiteerd, gedeeltelijk omdat de blokkade van de Vlaamse kust de export van Vlaamse nijverheidsproducten uit de Zuidnederlandse steden alsook hun wolimport sterk hinderde.Tegelijkertijd werden de Duitse textielsteden door de Dertigjarige oorlog verwoest. Als gevolg hiervan steeg de Nederlandse textielexport naar het Oostzeegebied tot ongekende hoogten, terwijl de overige Nederlandse handel een rampzalige terugslag beleefde.

BierOok in de bierproductie en scheepvaart was sprake van een toenemende schaalvergroting.De snelle groei van de steden schiep niet alleen markten voor voedingsgewassen, maar ook voor grondstoffen voor de nijverheid. Gewassen als hop werd al lang geteelt, maar vanaf het einde van de 16e eeuw leidde een toenemende vraag tot een uitbreiding van deze teelten.De bierbrouwerij vormde reeds in de Middeleeuwen een belangrijke tak van nijverheid voor enkele Noordnederlandse steden. Voor lokaal gebruik werd ook elders bier gebrouwen, maar in sommige steden groeide de brouwerij uit tot een exportindustrie, die niet alleen voor de eigen stad en het nabijgelegen platteland produceerde, maar ook voor de verder gelegen markten.Hop voor de bierbereiding werd vooral in de landen van Heusden en van Altena verbouwd.

BierIn geheel Noordwest-Europa bestond er trouwens een levendige handel in bier. Het Noordduitse bier stroomde in hoge hoeveelheden naar de Nederlandse markten. Ook het Engelse bier stond hier goed aangeschrevenHun afzetgebieden waren behalve de eigen stad en het platteland vooral Vlaanderen en Brabant.Daarnaast was ook de scheepvaart een grote consument, omdat men hier met de houdbaarheid van drinkwater te kampen had.

ScheepsbouwEen andere industrie, die evenals textiel tot de belangrijkste nijverheden van de Republiek behoorde, was de scheepsbouw en de daarmee verbonden houtzagerij.In de 16e probeerde men de achterstand op Zuid-Europa op 2 manieren weg te werken:-De eerste is de ontwikkeling van de haringbuis voor de visserij. De haringbuis was het eerste werkschip, waarop 10 tot 30 mannen één a twee maanden op zee konden blijven.-Op het gebied van de vrachtvaart werden ook innovaties doorgevoerd. Het koggeschip was opgevolgd door het karveel.

ScheepsbouwHet karveel had een groot laadvermogen – wel tot 1.000 ton – getuigd met drie masten en groot zeil. Echter was dit type schip niet geschikt voor de ondiepe Nederlandse kustwateren.Na het midden van de 16e eeuw wordt het karveel dan ook verdrongen door de veel kleinere boeier en vlieboot, typen met één dek en één mast met een sprietzeil en een laadvermogen van 100 tot 200 ton.Toen echter de handel in laatste decennia van de 16e eeuw drastisch groeide, kwam er toch weer behoefte aan een groter, goed zeilend, licht bemand en toch niet diepliggend schip: het fluitschip.

BevolkingsgroeiIn tegenstelling tot de rest va Europa, bleef de bevolking hier groeien. Aan het begin van de 17e eeuw telde de Republiek anderhalf miljoen inwoners en omstreeks 1700 twee miljoen.Dit heeft te maken met de toestroom van mensen die om hun godsdienst vervolgd werden.Daarnaast de toestroom van ca. 500.000 migranten en tenslotte kwamen hier ook veel seizoensarbeiders.