Thời đại đá mới

PGS.TS. Lâm Thị Mỹ Dung

Tính chất và niên đạiTính chất và niên đại Thuật ngữ “Thời đại đá mới” lần đầu tiên được Thuật ngữ “Thời đại đá mới” lần đầu tiên được một người Anh tên là I. Lớp Bốc (J. Lubbok) một người Anh tên là I. Lớp Bốc (J. Lubbok) đưa ra vào năm 1865 đưa ra vào năm 1865

GGiai đoạn cuối cùng của thời đại đồ đá, là iai đoạn cuối cùng của thời đại đồ đá, là giai đoạn cực kỳ quan trọng trong quá trình giai đoạn cực kỳ quan trọng trong quá trình phát triển của xã hội loài người, được mệnh phát triển của xã hội loài người, được mệnh danh là thời đại “Cách mạng đá mới”, được đánh danh là thời đại “Cách mạng đá mới”, được đánh dấu bởi nhiều biến đổi sâu sắc; các kỹ thuật dấu bởi nhiều biến đổi sâu sắc; các kỹ thuật chế tác đá phát triển tới tột đỉnh, sự xuất chế tác đá phát triển tới tột đỉnh, sự xuất hiện và phát triển của nền kinh tế sản xuất, hiện và phát triển của nền kinh tế sản xuất, tăng lối sống định cư, “bùng nổ” dân số, các tăng lối sống định cư, “bùng nổ” dân số, các ngành nghề thủ công phát triển, trao đổi rộng ngành nghề thủ công phát triển, trao đổi rộng mở, các tập tục mai táng và tín ngưỡng phong mở, các tập tục mai táng và tín ngưỡng phong phú và đa dạng.phú và đa dạng.

NNhìn chung, thời đại đá mới xuất hiện trong hìn chung, thời đại đá mới xuất hiện trong lịch sử loài người vào khoảng 10.000 đến 5.000 lịch sử loài người vào khoảng 10.000 đến 5.000 năm cách ngày nay.năm cách ngày nay.

Đặc trưng cơ bảnĐặc trưng cơ bản Môi trường sốngMôi trường sống: : Người thời đại đá mới sống Người thời đại đá mới sống trong điều kiện khí hậu hiện đại, giữa thế trong điều kiện khí hậu hiện đại, giữa thế giới động vật và thực vật hiện đại. Đó là giới động vật và thực vật hiện đại. Đó là thời kỳ Toàn Tân (Holocene) theo cách phân thời kỳ Toàn Tân (Holocene) theo cách phân kỳ địa chất. kỳ địa chất. KKhí hậu trái đất trở nên ấm và hí hậu trái đất trở nên ấm và ẩm ướtẩm ướt,, thuận lợi cho cuộc sống của con thuận lợi cho cuộc sống của con người. người. Con ngườiCon người sinh sống trên một không sinh sống trên một không gian rộng lớn, bao gồm vùng núi, trung du, gian rộng lớn, bao gồm vùng núi, trung du, đồng bằng, ven biển và hải đảo.đồng bằng, ven biển và hải đảo.

Sự phổ biến và hoàn thiện các kỹ thuật chế Sự phổ biến và hoàn thiện các kỹ thuật chế tác đátác đá.. Kỹ thuật mài có vị trí đặc biệt Kỹ thuật mài có vị trí đặc biệt quan trọng trong việc tạo dáng công cụ hoàn quan trọng trong việc tạo dáng công cụ hoàn hảo và nâng cao hiệu suất sử dụng công cụ hảo và nâng cao hiệu suất sử dụng công cụ đến mức tối đa. Rìu, bôn, cuốc, dao có vai đến mức tối đa. Rìu, bôn, cuốc, dao có vai trò rất lớn trong thời đại đá mới. Đây là trò rất lớn trong thời đại đá mới. Đây là những công cụ hết sức quan trọng trong việc những công cụ hết sức quan trọng trong việc khai phá đất để trồng trọt và phát triển khai phá đất để trồng trọt và phát triển các nghề thủ công.các nghề thủ công.

Đặc trưng cơ bảnĐặc trưng cơ bảnKKỹ thuật tu chỉnh ép cũng được sử dụng phổ ỹ thuật tu chỉnh ép cũng được sử dụng phổ biến rộng rãi trong thời đại đá mớibiến rộng rãi trong thời đại đá mới, , sự sự hoàn thiện của kỹ thuật tháp và tra cán các hoàn thiện của kỹ thuật tháp và tra cán các kiểu loại công cụkiểu loại công cụ

Các loại công cụ đá trong thời đại đá mớiCác loại công cụ đá trong thời đại đá mới Đó là các loại công cụ sản xuất như rìu, Đó là các loại công cụ sản xuất như rìu, bôn, cuốc, đục, dao, dao cưa, liềm, mũi bôn, cuốc, đục, dao, dao cưa, liềm, mũi khoan, chì lưới, dọi xe chỉ, bàn mài. Đó là khoan, chì lưới, dọi xe chỉ, bàn mài. Đó là các loại vũ khí như mũi giáo, mũi lao, mũi các loại vũ khí như mũi giáo, mũi lao, mũi tên. Đó là các loại đồ trang sức như vòng tên. Đó là các loại đồ trang sức như vòng tay, vòng chân, khuyên tai và hạt chuỗi. Đó tay, vòng chân, khuyên tai và hạt chuỗi. Đó là các loại đồ dùng sinh hoạt thường nhật.là các loại đồ dùng sinh hoạt thường nhật.

Sự ra đời của đồ gốmSự ra đời của đồ gốm Đồ xương và sừngĐồ xương và sừng Đồ gỗĐồ gỗ Đồ đanĐồ đan Sự ra đời của nông nghiệp và chăn nuôiSự ra đời của nông nghiệp và chăn nuôi

Phát triển kỹ thuật mài

Kỹ thuật chế tác đá (chủ yếu là kỹ thuật mài) rất phát triển

CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA THỜI ĐẠI ĐỒ ĐÁ MỚICỦA THỜI ĐẠI ĐỒ ĐÁ MỚI

Sự ra đời của đồ gốmSự ra đời của đồ gốm: ở nhiều nơi khoảng : ở nhiều nơi khoảng 10.000 năm BP10.000 năm BP1.1. Nguồn gốc: sáng tạo/tự nhiênNguồn gốc: sáng tạo/tự nhiên2.2. Nguyên liệu: đất sét, cát, đá sạn sỏi, Nguyên liệu: đất sét, cát, đá sạn sỏi,

vỏ nhuyễn thể, bãn thực vật...vỏ nhuyễn thể, bãn thực vật...3.3. Kỹ thuật: bằng tay, khuôn bằng đồ đan, Kỹ thuật: bằng tay, khuôn bằng đồ đan,

bàn xoay (hậu kỳ)bàn xoay (hậu kỳ)4.4. Loại hình: đồ gia dụng (nồi, bát, Loại hình: đồ gia dụng (nồi, bát,

bình...); công cụ sản xuất (dọi xe chỉ, bình...); công cụ sản xuất (dọi xe chỉ, chì lưới); đồ trang sức (vòng tay, chì lưới); đồ trang sức (vòng tay, khuyên tai) và tượng người, động vậtkhuyên tai) và tượng người, động vật

5.5. Hoa văn: Hoa văn: thừng, chải, in dập, khắc vạch, thừng, chải, in dập, khắc vạch, tô vẽ màutô vẽ màu

Phát minh nghề gốm

CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA THỜI ĐẠI ĐỒ ĐÁ MỚICỦA THỜI ĐẠI ĐỒ ĐÁ MỚI

Sự ra đời của nông nghiệp và chăn nuôiSự ra đời của nông nghiệp và chăn nuôi:: LLà thành tựu lao động sáng tạo lớn nhất của à thành tựu lao động sáng tạo lớn nhất của

thời đại đá mớithời đại đá mới Dấu tích đầu tiên ở Tiền Á (thiên kỷ IX-VII Dấu tích đầu tiên ở Tiền Á (thiên kỷ IX-VII

BC), Trung Á và Nam Á (thiên kỷ VII-IV BC), BC), Trung Á và Nam Á (thiên kỷ VII-IV BC), Đông Á và Đông Nam Á, châu Phi, châu Mỹ; một Đông Á và Đông Nam Á, châu Phi, châu Mỹ; một số nơi vẫn sống bằng săn bắn/bắt và hái lượmsố nơi vẫn sống bằng săn bắn/bắt và hái lượm

Nguồn gốc: thu lượm ngẫu nhiên-thu lượm theo Nguồn gốc: thu lượm ngẫu nhiên-thu lượm theo mùa-giữ hạt ăn dần-gieo trồngmùa-giữ hạt ăn dần-gieo trồng

Công cụ chính: cuốc, gậy chọc lỗ có gia Công cụ chính: cuốc, gậy chọc lỗ có gia trọng, liềm, rìutrọng, liềm, rìu

Bốn hệ thống nông nghiệp: không tưới nước, Bốn hệ thống nông nghiệp: không tưới nước, tưới nước, đốt rẫy và làm vườn tưới nước, đốt rẫy và làm vườn

Các Các loại cây lương thực (cây có hạt, cây có loại cây lương thực (cây có hạt, cây có củ, cây lấy bột)củ, cây lấy bột) và các và các loại cây ăn quả loại cây ăn quả,, rau rau đậu, bầu bíđậu, bầu bí

Chăn nuôi: trâu, bò, lợn, gà Chăn nuôi: trâu, bò, lợn, gà

Từ hái lượm đến trồng trọt sơ khai

Nông cụ

Ở một số vùng có thể đã có cày thô sơ vào cuối thời đá mới

Quá trình tiến hóa của Ngô ở Trung Mỹ. Việc thuần dưỡng thực vật của con người dẫn đến

biến đổi gene

Thuần hóa động vật tùy thuộc vào điều kiện tự nhiên sinh thái

Niên đại thuần hoá các loài thú

LoàiLoài Niên đại (TCN)Niên đại (TCN) Địa điểmĐịa điểm

ChóChó 1000010000 Tây Nam Á, Trung Hoa, Bắc Tây Nam Á, Trung Hoa, Bắc MỹMỹ

CừuCừu 80008000 Tây Nam ÁTây Nam Á

DêDê 80008000 Tây Nam ÁTây Nam Á

LợnLợn 80008000 Trung Hoa, Tây Nam ÁTrung Hoa, Tây Nam Á

BòBò 60006000 Tây Nam Á, Ấn Độ, (?) Bắc Tây Nam Á, Ấn Độ, (?) Bắc PhiPhi

NgựaNgựa 40004000 UkrainaUkraina

LừaLừa 40004000 Ai CậpAi Cập

TrâuTrâu 40004000 Trung HoaTrung Hoa

Llama/aplacaLlama/aplaca 35003500 AndesAndes

Lạc đà Lạc đà BactrianBactrian

25002500 Trung ÁTrung Á

Lạc đà ẢrậpLạc đà Ảrập 25002500 ẢrậpẢrập

Bản đồ thuần dưỡng thực vật

CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA THỜI ĐẠI ĐỒ ĐÁ MỚICỦA THỜI ĐẠI ĐỒ ĐÁ MỚI

Các nghề thủ côngCác nghề thủ công: chuyên môn hóa: chuyên môn hóa1.1. Chế tác đáChế tác đá2.2. Chế tác xương, sừng và nhuyễn thểChế tác xương, sừng và nhuyễn thể3.3. Làm gốmLàm gốm4.4. Se sợi dệt vảiSe sợi dệt vải5.5. Đồ gỗ và đan látĐồ gỗ và đan lát6.6. Làm gạch mộc, nung thạch caoLàm gạch mộc, nung thạch cao

Xuất hiện một số ngành thủ công

CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA THỜI ĐẠI ĐỒ ĐÁ MỚICỦA THỜI ĐẠI ĐỒ ĐÁ MỚI

Nhà ởNhà ở: định cư lâu dài, dân số tăng, cấu : định cư lâu dài, dân số tăng, cấu trúc nhà ở phức tạp, làng đông dân cư trúc nhà ở phức tạp, làng đông dân cư tùy thuộc vào sự phát triển nông nghiệptùy thuộc vào sự phát triển nông nghiệp Số người sống ở một công xã ở Cận Đông là 100-400 ngườiSố người sống ở một công xã ở Cận Đông là 100-400 người ở Ê-giê là 100 ngườiở Ê-giê là 100 người ở Trung Âu là 60-150 ngườiở Trung Âu là 60-150 người ở Tây Âu là 40-500, 120-400 và 10-2.000 ngườiở Tây Âu là 40-500, 120-400 và 10-2.000 người ở châu Phi (Nam Xahara) là 100-300 ngườiở châu Phi (Nam Xahara) là 100-300 người ở Guinea và Senegal là 10-1.000 ngườiở Guinea và Senegal là 10-1.000 người ở Nam Mỹ là 40-2500 ngườiở Nam Mỹ là 40-2500 người ở Malaysia là 40-275 ngườiở Melanesia là 70-1.000 người.ở Malaysia là 40-275 ngườiở Melanesia là 70-1.000 người.

Nhà làm trên mặt đất; làm bằng gỗ, đá, Nhà làm trên mặt đất; làm bằng gỗ, đá, đất, vôi có khung cột và gạch làm bằng đất, vôi có khung cột và gạch làm bằng khuôn; nhà hai tầng, nhiều phòngkhuôn; nhà hai tầng, nhiều phòng

Nhà ở thời đá mớiNhà ở thời đá mới Sự ra đời của các ngành kinh tế sản xuất, Sự ra đời của các ngành kinh tế sản xuất, nhất là nông nghiệp đã dẫn đến hình thành nhất là nông nghiệp đã dẫn đến hình thành lối sống nông nghiệp: định cư lâu dài, cấu lối sống nông nghiệp: định cư lâu dài, cấu trúc nhà ở phức tạp và dân số gia tăng. Các trúc nhà ở phức tạp và dân số gia tăng. Các nhà nông đá mới sống tập trung thành từng nhà nông đá mới sống tập trung thành từng “làng”. Vào đầu thời đá mới, mỗi làng có “làng”. Vào đầu thời đá mới, mỗi làng có quy mô từ 0,5 đến 1ha. Vào cuối thời đại đá quy mô từ 0,5 đến 1ha. Vào cuối thời đại đá mới, quy mô làng khá rộng lớn, có khi đạt mới, quy mô làng khá rộng lớn, có khi đạt tới 4-5ha. Đây là bằng chứng về sự gia tăng tới 4-5ha. Đây là bằng chứng về sự gia tăng dân số trong thời đá mới.dân số trong thời đá mới.

Những mô hình thiên di trong thời đại đá Những mô hình thiên di trong thời đại đá mớimới

Nhà ở thời đá mới rất đa dạng và mang tính khu vực

Nhà ở thời đá mới ở Serbia, phục dựng

Hình vẽ nhà ở trên vách đá Đức

Vết tích nhà ở thời đá mới ở Scotlan

Lều đá mới ở Trypolia, Bảo tàng Tripillia phục dựng

Bên trong nhà

CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA THỜI ĐẠI ĐỒ ĐÁ MỚICỦA THỜI ĐẠI ĐỒ ĐÁ MỚI

Các mô hình thiên diCác mô hình thiên di:: Hưởng thụ: bỏ nơi cũ đến nơi mới do Hưởng thụ: bỏ nơi cũ đến nơi mới do

thiên tai dịch bệnhthiên tai dịch bệnh Phân bố dân cư: đến nơi ở của cộng Phân bố dân cư: đến nơi ở của cộng

đồng khác do thiếu đấtđồng khác do thiếu đất Chiến tranh xâm lược đất đaiChiến tranh xâm lược đất đai

Văn hóa phân hóa rõ nét, hình thành nhiều văn hóa địa phươngHai văn hóa đá mới TQ

Nghệ thuật và đời sống Nghệ thuật và đời sống tinh thầntinh thần

Hình trên đá, Anh

Hạt chuỗi đá

Enjoy the Human Past!