Aile Sorunları Karşısında Geleneksel Tecrübi Çözümler ve Modern Hukuksal...

ULUSLARARASI AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR ZİRVESİINTERNATIONAL SUMMIT ON FAMILY & SOCIAL POLICY

02-03 Ocak 2013, Ankara - Türkiye

BİLDİRİLERPAPERS

Yayına Hazırlayan İrfan ÇAYBOYLU

INTERNATIONAL SUMMIT ON FAMILY & SOCIAL POLICY 3

İÇİNDEKİLER / CONTENTSSUNUŞ ............................................................................................................................................................................................................ 7ULUSLARARASİ AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR ZİRVESİ SONUÇLARI ................................................................................................ 9I. BÖLÜM - PART I /I. GÜN / 1st DAY/9 2 Ocak 2013 / 2nd January 2, 2013 ................................................................................11Açılış / Opening ..........................................................................................................................................................................................11Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürü Ömer BOZOĞLU’nun Aile Zirvesi Açılış Konuşması ...................................................13II. BÖLÜM - PART II ..................................................................................................................................................................................17Toplumsal Değişim ve Aile / Social Change and Family / Prof. Dr. Beylü Dikeçligil ...................................................................19Sinema ve Aile / Cinema and The Family/Mohydeen Izzat QUANDOUR, Yönetmen / Director ...............................................21Televizyon ve Sinemanın Aile Üzerine Etkileri/ The Effects of Television and Movies Upon Family/Mehmet ASLANTUĞ, Sinema Sanatçısı / Actor/Türkiye ............................................................................................................................................................24Polonya Ailesinde Değişmeler / Changes in Polish Family/ Danuta CHEMILEWSKA, Prof. Dr., Türkolog / Turcologist........27Toplumsal Değişimler ve Dönüşümler Çerçevesinde Aile Kavramının Karşı Karşıya Kaldığı Problemler/The problems the family concept is facing in the framework of the changes and transformation of the society/Sibel ERASLAN, Hukukçu, Gazeteci / Lawyer, Journalist / Turkiye ..................................................................................................................................................................29Toplumsal Değişim ve Aile/Social Change and Family/ Fatma Keziban HATEMİ, Avukat / Advocate ......................................33III. BÖLÜM - PART III ................................................................................................................................................................................37Aileye Yönelik Eğitim ve Destek Çalışmaları/Educational and Supportive Programmes for Family/Aliye MAVİLİ AKTAŞ, Prof. Dr./ Selçuk Üniversitesi, Türkiye / Selçuk University, Turkiye .............................................................................................................37Aile İçi İletişimde Güncel Sorunlar/Current Issues In Intra-family Communication/Prof. Dr. Nevzat TARHAN, Rektör/Üsküdar Üniversitesi, Türkiye / Üsküdar University, Turkiye ..............................................................................................................................39Aileye Yönelik Destek Çalışmaları/Family Oriented Support Studies/Fethullah HAKSÖYLER, Daire Başkanı/Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Türkiye/General Directorate of Family and Community Services, Turkiye ..................................42Ailelerin Desteklenmesi, Toplumun Güçlenmesi/Supporting Families, Strengthening Societies/Saida AGREBI /Dünya Aile Örgütü Başkan Yardımcısı, Fransa/Vice President Of The World Family Organization, France ....................................................43Aile Danışmanlığı/Family Counseling/Fatma TORUN REID/Uluslararası Aile Terapisi Derneği (IFTA), Türkiye/International Family Therapy Association (IFTA), Türkiye ...........................................................................................................................................45Aile Danışmanlığı ve Ebeveyn Eğitimi/Family Counseling or Parenting Education/Judith Anne MWILA .Proje Ofi si Başkanı, Zambia/Projects Offi ce of the First Lady, Zambia ................................................................................................................................47IV. BÖLÜM - PART IV ................................................................................................................................................................................49Ödül Töreni/Award Ceremony .................................................................................................................................................................49Ömer BOZOĞLU (Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürü) Ödül Töreninde Yaptığı Konuşma ..............................................51Majide El MASRI/Filistin Sosyal İşler Bakanı ........................................................................................................................................52Fatma ŞAHİN (Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı) Açılış Konuşması ..................................................................................................54Recep Tayyip ERDOĞAN/Başbakan / Primeminister ..........................................................................................................................56V. BÖLÜM - PART IV .................................................................................................................................................................................59Doç. Dr. Napsiya OMAR/Malezya ..........................................................................................................................................................61Aynur SOFİYEVA/Azerbaycan Aile ve Kadın ve Çocuk Problemleri Bakan Yardımcısı ..................................................................63Sayın Fatmir KURŞEYEVA/Kosova Çalışma ve Sosyal Refah Bakan Yardımcısı ..............................................................................66Sitare Ayaz/Pakistan Malala Bölgesi, Sosyal Refah ve Kadın’dan Borumlu Bakanı .......................................................................68Meryem KASIM/Somali Kadın Kalkınma Aile İşleri Bakanı ................................................................................................................70Bassima HAKKAOUI/Fas Sosyal Yardımlar ve Kadın Aile Kalkınma Bakanı ....................................................................................72Şerife ÜNVERDİ/Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı ...................................................................75Majide EL MASRI/Filistin Sosyal İşler Bakanı .......................................................................................................................................77

ULUSLARARASI AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR ZİRVESİ4

Nergis KHAN/Pakistan Singh Bölgesi Sosyal Refah ve Kadın’dan Sorumlu Bakanı .......................................................................79Fatma ŞAHİN/Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı ....................................................................................................................................81II. GÜN / 2nd DAY/3 Ocak 2013 / 3rd January, 2013/I. BÖLÜM - PART I ...................................................................................85Toplumsal ve Demografi k Değişimin Aileye Etkileri/Effects of Social and Demographic Change on Family........................85Yoksulluğun Nedenlerine İlişkin Yüklemeler/Predications Related to the Reasons of Poverty/Selahattin ÖĞÜLMÜŞ, Prof. Dr. .................................................................................................................................................................................................................87Aile Politikalarının Değerlendirilmesi/Evaluation of Family Policies/Zeynep ÇOPUR, Doç. Dr. -Sibel ERKAL, Prof. Dr. .....93Aile’de Yönetim ve Tüketim Anlayışları ile Beklentilerine İlişkin Bir Araştırma (Konya Bölgesi)/A Resaearch Related to the Understanding and Expectation of Administration and Consumption in Family (Konya Region) /Ali ACAR, Prof. Dr. ..........100Beşeri Sermaye ve Sosyal Sermaye Kuramlarında Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği/Inequality in Gender in the Human Capital and Social Capital Institutions/Suna BAŞAK, Prof. Dr. .......................................................................................................................113Çalışma Hayatı ve Kadın İstihdamında Değişim/Working Life and Changes in Women’s Employment/Maria do Rosário FIDALGO/Yurttaşlık ve Cinsiyet Eşitliği Komisyonu, Portekiz/Commission for Citizenship and Gender Equality, Portugal ..128İslâm Dinine Göre Ailenin Sosyal Koruması/The Social Protection of the Family According to Islam/Ayten VAHAPOĞLU EROL, Dr. ....................................................................................................................................................................................................131“Geçinememe” Gibi Bir Lüksümüz Yok/We don’t have the luxury not to be able to get along/ Aliye SATILMIŞOĞLU, Araştır-macı-Yazar / Reseracher – Author .......................................................................................................................................................143Türkiye’de Ailenin Güncel Sorunları/Current Issues of Family In Turkiye/İlhan YILDIZ, Prof. Dr. ..........................................151Toplumsal Değişim, Kültürel Dönüşüm, Değişen Çalışmalar/Social Change, Cultural Transformation, Changing Studies/Berrin SÖNMEZ/Başkent Kadın Platformu, Türkiye /Capital City Women’s Platform, Turkiye ..................................................158Portakiz’de Sosyal ve Demografi k Değişimin Aileye Etkileri/Effects of Social and Demographic Change on Family PORTU-GAL/Maria do Rosário FIDALGO / Portugal ........................................................................................................................................161Endenozya’da Mutlu Aile Programı/PKH(Family Hope Program)/Conditional Cash Transfer as Family Support Program in Indonesia/Andi Zainal Abidin DULUNG Dr,/Director General for Social Protection and Social Security Ministry of Social Affairs, Republic of Indonesia ..............................................................................................................................................................................164Aile İçi Çatışmalar – Nedenleri ve Sonuçları/Family Confl icts - Its Causes and Results/Abdulkerim BAHADIR, Prof. Dr. .170Göç ve Toplumsal Cinsiyetin İnşasına Yansıma Biçimleri: Denizli Karşıyaka Mahallesi Örneği/Migration and Its Refl ecti-on of the Structure of Gender/Türkan ERDOĞAN, Doç. Dr. .............................................................................................................177Yurtiçinde-Yurtdışında Göçü İçselleştiren Aktör: Kadın/The Actor Internalisating the Migration at Home and Abroad: Wo-man/Murat ERDOĞAN, Doç. Dr. ............................................................................................................................................................184Dönüşen Zihniyet ve Türk Ailesi Üzerindeki Etkileri/Changing Mentality and its Effects on the Turkish Family/Saffet KÖSE, Prof. Dr. ......................................................................................................................................................................................................186Türkiye’de “Yaşlılar” ve “Orta Yaşlılar”ın Demografi k Durumu/The Demographic Condition of “The Old” and “the Middle-Aged”/Ayşe CANATAN, Doç. Dr. ............................................................................................................................................................192Modern Toplumda “Yaşlı” Olmak: Aktif Yaşlanma ve Kuşaklararası Dayanışma İhtiyacı/To be “old” in a Modern Society: Active Aging and the need for Soliderity within the Generations/Emine ÖZMETE, Doç. Dr. .....................................................196Yaşlı Hizmetine Gereksinim Duyan Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Kır-Kent Dağılımı/The Age, Gender and Country and City Distribution of Those Who Need Services for the Old/Oya HAZER, Doç. Dr.-M. Serhat ÖZTÜRK, Arş. Gör. Uzm. .................202Demografi k Dönüşüm, Aile ve Kalkınma/Demographic Transition, Family and Development/Gökhan GÜDER ................212II. BÖLÜM - PART 2/Aile Sorunları ve Hukuksal Düzenlemeler ..................................................................................................219Nasıl Bir Aile Mahkemesi: 6284 Sayılı Kanunda Karşılaşılan Sorunlar/What Kind of Family Court: The Problems Encounte-red in the the Law no. 6284/Eray KARINCA, Hakim / Judge/Turkiye ..............................................................................................221Medeni Kanuna Göre Evlilik Hukuku/Marriage Law According to Civil Code/Yasemin GÜLLÜOĞLU, Avukat / Advocate .223Fransız Aile Hukukundaki Gelişmeler/The Progress of French Family Law/Rahsan VARGUN ÖZ, Avukat / Advocate .......231Toplumsal Cinsiyet, Toplumda Kadına Biçilen Roller - Çözümleri ve Kadınların Adaleti Erişimde İstanbul Barosunun Rolü/Gender, the Roles casted to the Women in the Society- their Solutions and the Role of the Istanbul bar association in achieving Justice for Women/Aydeniz ALİSABAH TUSKAN, Avukat / Advocate ...........................................................................255


Aile, Medya ve Hukuki Düzenlemeler/Family, Media and Legal Arrangements/Hüseyin Tuğrul OKTAY ..............................262Boşanma Sonuçları ve Mal Rejimi/Divorcement Results and Marital Property/Gülen Sinem TEK, Ar. Gör. ..........................268Türkiye’de Yaşlılara Yönelik Hukuki Düzenlemeler/Legal Regulations related to the Old in Turkiye/Ş. Türkten AYDIN ..270III. BÖLÜM - PART 3/ Aile Danışmanlık Hizmetlerinde Standartlar ..........................................................................................275Standartlar ve Aile Danışma ve Rehberlik Hizmetleri/Standards and Family Guidance and Counseling Services/ Ramazan USTA, Standart Hazırlama Merkezi Başkanı / President of Standard Preparation Center ...........................................................277Aile Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri Standartları/Standards for Family Counseling and Guidance Services ................/KATHERINE LOO/National Population And Family Development Board Malaysia ......................................................................281Malezya’da Demografi k Değişimin Aileye Etkileri, Aileye Yönelik Sosyal Yenilikler ve Refah/Demographic Changes and Effects on Family Services: Social Innovations Towards Family Well-Being/DATO’ AMINAH ABDUL RAHMAN .....................286Türkiye ve Dünyadaki Evlilik ve Aile Danışma Programları/Marriage and Family Consulting Programs in Turkiye and in the world/Nurdan DUMAN, Doç. Dr.-Ender ŞİMŞEK, Yrd. Doç. Dr. .......................................................................................................295Evlilik ve Aile Terapisi/Marriage and Family Therapy/Nilüfer KAFESCİOĞLU, Yrd. Doç. Dr. .....................................................298Aile Terapisi / Danışmanlığı Eğitimi Program Modeli Olarak Uluslararası Aile Terapileri Derneği (IFTA) Asgari Eğitim Standartları ve Yaşar Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi (YÜSEM) Aile Terapisi Eğitim Programı/International Family Therapy Association (IFTA) Minimum Standart of Education and Education Program in Family Therapy in the Yaşar University Continuing Education Center as an education program model for Family Therapy/Counselling/Sabah BALTA, Doç. Dr. ....303Aile Danışmanlığı Hizmetleri/Family Counseling Services/Ayşenur DİNÇ, Psikolojik Danışman/Psychological Counselor 311IV. BÖLÜM - PART 4Psikolojik Kırılma: Boşanma/Psychological Fracture: Divorce/Bilal SAMBUR, Doç. Dr. .............................................................317Tekli Ebeveynli Ailelerde Çocuklarda Görülen Sorunlar/Problems in children in single-parent families/Vesile ŞENTÜRK CANKORUR, Doç. Dr. ...............................................................................................................................................................................324Boşanma Sonrası Tek ebeveynlik ve Psikososyal Hizmetler/Single Parenting after the Divorce and Psychosocial Services /Ayten EREN ARTAN, Yrd. Doç. Dr. .........................................................................................................................................................326Boşanma Sürecinde Danışmanlık/Consulting in the Divorcement Period/Hülya BİNGÖL, Dr. ................................................330Almanya´ da Boşanmış Ebeveynler ve Ailelerin Psikososyal Durumları ve Hizmetler/The Psychosocial Conditions and Services for Divorced Parents and Families in Germany/Hamidiye ÜNAL, Uzm. Psikolog- Psikoterapist ................................336Boşanma Sürecinde Profeyonel Müdahale ve İzlem/Professional Intervention and Monitoring in the Divorce Process/Cen-giz ÖZBESLER, Doç. Dr. ...........................................................................................................................................................................343Tek Ebevenyli Ailelere Psikososyal Calışmalar/Psychosocial Works on Single Parent Families/Semin Güler OĞURTAN, Dr. .....................................................................................................................................................................................................................347Okul Psikolojik Danışmanlarının Boşanmış Aile Çocuklarına Desteği/The Support of the Psychological Consultant of the School for the Children of Divorce/Serap NAZLI, Doç. Dr. ................................................................................................................350Sosyal Hizmet Bakış Açısıyla Boşanma ve Boşanma Arabuluculuğu için bir Model Önerisi/The fact of Divorce in the Perspective of Social Services and an offer Model for Divorce Mediation/Bülent ŞEN, Aile Danışmanı/Family Counselor ..352Tek Ebeveynli Aileler: Sorunlar ve Çözüm Önerileri/Hülya ÖZTOP, Doç. Dr.-Ayfer AYDINER BOYLU, Doç. Dr. ..................355Boşanma Nedenleri ve Çözüm Önerileri/Reasons for Divorce and Solution Offers/Aynur İLHAN TUNÇ, Yrd. Doç. Dr......358Boşanma Nedenlerinin Yeni Bir Yaklaşımla İncelenmesi: Veri Madenciliği/An Analysis of a New Approach to Grounds for Divorce: Data Mining/Muhsin Özgür DOLGUN ..................................................................................................................................379Tek Ebeveynli Aile Olmak ya da Olmamak/To Be Or Not To Be a Single Parent/Nesrin TÜRKARSLAN, Dr.-Lale VURGUN 381Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının Süpervizyon Hizmeti Oluşturması, Profesyonellik – Empati Paradoksu/Profes-sionalism in Family Counselling, X Paradox and Occupatinal Paradox of Professionalism X Occupatinal Fatique in Family Counselling/Adem GÜNEŞ, Pedagog / Pedagogue ...........................................................................................................................387Ailenin Değerlendirmesi: Psikososyal Perspektif/Assessment of Family: Psychosocial Perspective/Veli DUYAN, Prof.Dr. 389Federal Almanya Cumhuriyetinde Sosyal Aile Politikası/Social Family Policy in Fed.Republic of Germany/Işık ŞEKERLİ 392Bir Sosyal Politika Aracı Olarak Sosyal Hizmetler ve Güncel Gelişmelerin Değerlendirilmesi/Social Services as a means of Social Policy and Evaluation of Current Affairs/Kasım KARATAŞ, Prof. Dr. .....................................................................................394


Aile Gücü ve Ailenin Gücünü Kullanma/Family Power and Using Family Power/Mehmet YÜCEL, Aile Danışmanı / Family Counselor ..................................................................................................................................................................................................398Aile Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinde Aile ve Tüketici Bilimleri Bölümü’nün Yeri ve Önemi/The Place and Importance of the Department of Family and Consumer Sciences in Family Counselling and Guidance Service/Müberra BABAOĞUL, Prof. Dr.-Arzu ŞENER, Prof. Dr. ........................................................................................................................................................................403STK’lar Tarafından Ailelere Yapılan Rehberlik Hizmetleri (Elbirliği Derneği Örneği)/The Guidance Services for Families by Non-Governmental Organization/Handan KARATAŞ.........................................................................................................................410Aile Okullarının ve Aile ve Dini Rehberlik Bürolarının Topluma Katkıları/Contributions of Family Schools and Family/ Religious Counselling Bureau to Society/Hatice KAHYAOĞLU .........................................................................................................412Çocuk Suçluluğunun Önlenmesinde Şikago Okulu Yaklaşımı/Chicago School Approach in Prevention of Juvenile Delinqu-ency/Mine ÖZAŞÇILAR, Dr. ....................................................................................................................................................................416Bir Kamu Politikası Olarak Değerler Eğitimi: Selçuklu Örneği/The Education of Values as a Public Policy: Example of Selju-kian/Önder KUTLU, Prof. Dr.- Zarif Songül GÖKSEL, Arş. Gör. .........................................................................................................420Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Aileye Yönelik Dinî Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri/Presidency of Religious Affairs’ Guidance Services and Religious Guidance for Family/Huriye MARTI, Doç. Dr., Daire Başkanı / Head of Department ........438Boşanmış ve Tek Ebeveynli Ailelere Yönelik Hizmetler/Services for the Divorced or Single Parent Families/Duygu EMİRDO-ĞAN/Ankara Büyükşehir Belediyesi, Türkiye/ Metropolitan Municipality of Ankara, Turkiye .....................................................440Aile Sorunları Karşısında Geleneksel Tecrübi Çözümler ve Modern Hukuksal Düzenlemeler/Traditional Experiential Solu-tions and Modern Legal Regulations in the Face of Family Problems/Ali Rıza ABAY, Prof. Dr.-Sümeyye Beyza ABAY .........442GENEL OTURUM - PLENARY SESSION/SONUÇ BİLDİRİLERİ - CONCLUSIONS ............................................................................449İlhan TOMANBAY, Prof. Dr. /Hacettepe Üniversitesi, Türkiye / Hacettepe University, Turkiye .................................................451Ali Rıza ABAY, Prof. Dr. /Yalova Üniversitesi, Türkiye / Yalova University, Turkiye .....................................................................453Tuncay ERGENE, Prof. Dr. /Hacettepe Üniversitesi, Türkiye / Hacettepe University, Turkiye.....................................................455Bilal SAMBUR, Doç. Dr. /Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Türkiye / Yıldırım Beyazıt University, Turkiye ....................................458Ahmet ZAHTEROĞULLARI /Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Müsteşarı ..................................................................................462FOTOĞRAFLAR ..........................................................................................................................................................................................459


SUNUŞ

Hayata gözümüzü açtığımız ilk andan itibaren kendimizi içinde bulduğumuz ve ömrümüz boyunca sığınacak limanımız kabul ederek sıcaklığına koştuğumuz bir yapıdır aile. Sevgi, saygı, hoşgörü, özveri, paylaşma, sadakat ve sorumluluk sahibi olma yetilerimizi ailemizden alırız. Yaşam sınavında maddi bir güvence, yaşamsal bir güvenlik ve huzur bulduğumuz bir yuvaya aile kurumu sayesinde sahip oluruz.

Bizlere verdiği bu kazanımların yanı sıra, aile toplumlar için de vazgeçilmez bir kurumdur. İnsanlığın başlangıcıyla birlikte var olan aile, toplumların varlıklarının devam etmesinde en önemli etkenlerden bir olmuş ve bu özelliğini günümüze kadar sürdürmeyi başarmıştır. Bir sosyal güç merkezi olan aile insanlığın varlığı ve yeni nesillerin oluşumunda evrensel bir kurum olarak kabul görmüştür. Aile toplumun temeli ve toplumsal dayanışmanın da kaynağıdır. Toplumsal mutluluk, istikrar, pay-laşma, yardımlaşma, barış, hoşgörü, sevgi ve saygının kaynağı yine ailedir.

Toplumlar durağan bir yapı değildir, dolayısıyla sürekli bir değişim halindedirler. Toplum değerlerinin bir kuşaktan diğerine aktarılması geleneği, değişimle birlikte kaçınılmaz olarak gelişen toplumsal sorunlar karşısında önleyici rol oynamaktadır. Toplum yapısında öncü ve belirleyici bir değere sahip olan aile kurumunun toplum değerlerinin gelecek nesillere aktarımında oynadığı rol sebebiyle sorunların oluş-masına engel bir set teşkil ettiğini, mevcut sorunların çözümünde ise yol gösterici olduğuna inanıyorum. Bu nedenle, toplumun temel taşı saydığımız aile yapısının daha yakından ele alınmasının toplumların sağlıklı gelişiminin inşası için önemli bir çalışma olduğunu düşünüyorum.

‘Aile Toplumun Temelidir’ anlayışından yola çıkarak, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından uluslararası katılımla gerçekleştirilen “Uluslararası Aile ve Sosyal Politikalar Zirvesi” ne ev sahipliği yapmaktan mutluluk duyduğumu belirt-mek istiyorum. Bu vesileyle, Zirvede değerli görüşlerini bizlerle paylaşan tüm ka-tılımcılara saygılarımı sunuyor, Uluslararası Aile ve Sosyal Politikalar Zirvesi’nin gerçekleşmesinde emeği geçen herkese teşekkür ediyorum.

ÖMER BOZOĞLUAile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı

Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürü


ULUSLARARASİ AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR ZİRVESİSONUÇLARI

2-3 Ocak 2013 tarihlerinde Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığımız tarafından Ankara’da gerçekleştirilen “Uluslararası Aile ve Sosyal Politikalar Zirvesi”, konuyla ilgili ulusal ve uluslararası kurumlar, sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler, parlamenter-ler, akademisyenler, uzmanlar ve medyayı temsil eden delegelerin yer aldığı, konu ile ilgili sorunlarm, bunlara yönelik çözüm, politika ve uygulamaların tartışıldığı, bilgi ve deneyimlerin paylaşıldığı uluslararası katılımlı bir program olmuştur.

Tüm Dünya’da olduğu gibi Türkiye’de de sosyal politikaların temelinde ailenin ko-runması ve güçlendirilmesi esası yer almaktadır. Toplumun en temel yapıtaşı olan aile kurumunun, kadın, erkek, çocuk, genç, yaşlı ve engelli tüm bireylerinin eğitimli ve sağ-lıklı olması, çalışma yaşamında güçlenmesi, toplumsal hayatta sağlıklı bir zemin oluştu-racaktır.

Toplumsal hayatın denge unsuru olan ailenin, sosyal sorunların çözümünün merkezi olduğu gerçeği asla göz ardı edilmemelidir. Bu bakış açısıyla gerçekleşen zirve, yedi ana

oturumdan oluşmuştur.Oturumların temaları aşağıda yer almaktadır:1. Olurum: Toplumsal Değişim ve Aile2. Oturum: Aileye Yönelik Eğitim ve Destek Çalışmaları3. Oturum: İnternetin Aile ve Toplum Üzerindeki Etkileri4. Oturum: Toplumsal ve Demografik Değişimin Aileye Etkileri5. Oturum: Aile Sorunları ve Hukuksal Düzenlemeler6. Oturum: Aile Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinde Standartlar7. Oturum: Boşanmış ve Tek Ebeveynli Ailelere Yönelik HizmetlerBu oturumlarda gerçekleşen müzakereler neticesinde;1. Aile toplumun en Önemli kurumudur. Aile birliğinin korunması ve fonksiyonlan-

nı sağlıklı bir biçimde yerine getirebilmesi için toplumdaki tüm aktörlerin aktif görev üstlenerek koruyucu ve önleyici her türlü tedbiri alması gerekliğine;

2. Aileyi bir bütün olarak kabul etmekle birlikte, ailedeki her bir bireyin haklan oldu-ğuna ve korunması gerektiğine;

3. Özellikle meslek demekleri ve diğer sivil toplum kuruluşlarının, aile birliğinin ko-runması ve güçlendirilmesi yönündeki çalışmalarının desteklenmesi gerektiğine;

4. Ailenin güçlenmesi ve korunması konusunda medyanın büyük etkisi olduğuna ve bu alanda yeni politikalar geliştirilmesi gerektiğine; ,

5. Aile değerleri ve kültürün gelecek nesillere aktanlması için bütün paydaşların, bu değerleri aile politikalarının merkezine yerleştirmesi gerektiğine;


6. Özel bakım gereksinimi olan bireylerin olduğu ailelerin, özel olarak desteklenmesi gerektiğine;

7. Eğitimin her aşamasmda, aileleri bilgilendiren ve kendi içinde sorun çözme kapa-sitesini artıran aile eğitimi programlarının uygulanması ve teşvik edilmesi gerektiğine;

8. Ailelerin psikolojik danışma ve rehberlik konusunda profesyonel destek alma ih-tiyaçlannı karşılamak üzere kamu kurumlan ve sivil toplum kuruluşları tarafından ted-birler ahnması gerektiğine;

9. Bugünkü ve gelecekteki nesillerin kalkmmanın getirdiği fırsatlardım adil bir şekil-de yararlanmasının sağlanması felsefesine dayanan “sürdürülebilir kalkınmanm” merke-zine ailenin alınması gerektiğine;

10. Ailelerin yaşam standartlarındaki eşitsizliği azaltmak ve dünya üzerindeki aile-lerin ihtiyaçlarını daha iyi karşılamak ve sürdürülebilir kalkınma için öncelikli olarak yoksulluğun azaltılması için işbirliği yapılması gerektiğine;

11. Az gelişmiş ülkelerde yaşayan ailelerin, tüm yönleriyle ihtiyaçlanna özel bir önce-lik I tanınması gerektiğine;

12. Evlilik ve aile danışmanlığı ve rehberliği programlannın sertifika düzeyinde mes-lek insanı yetiştirme sürecinde kalitenin artırılmasına yönelik olarak tedbirler alınma-sı, tüm dünya ülkelerinde lisans ve lisansüstü düzeyde aileye destek sağlayan akademik programların açılması ve güçlendirilmesi gerektiğine;

13. Aile kurumunun zayıfl amasıyla toplumda şiddetin yaygınlaşması arasında bir ilişki olduğuna; sağlıklı aile yapısının şiddeti en aza indirecek kurum olduğundan ha-reketle, şiddetle mücadelede aile kurumunun güçlendirilmesi gerektiğine inanıyor ve kamuoyuyla saygıyla paylaşıyoruz.

I. GÜN / 1st DAY2 Ocak 2013 / 2nd January 2, 2013

I. BÖLÜM - PART IAçılış / Opening


AİLE VE TOPLUM HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRÜ ÖMER BOZOĞLU’NUN ZİRVE’Yİ AÇILIŞ KONUŞMASI

Sayın Bakanım, Fas Krallığı Dayanışma, Kadın, Aile ve Sosyal İşler Bakanı Sayın BASSİMA HAK-

KAOUI,Filistin Devleti Sosyal İşler Bakanı Sayın Majida Al-Mısri,Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Sayın Şerife ÜNVERDİ ve KKTC Başbakanı Eşi Sayın Gülin KÜÇÜK,Somali Cumhuriyeti Kadın, Kalkınma ve Aile İşleri Eski Bakanı Sayın Maryan Qa-

sım, Pakistan Eyalet Bakanları Sayın Nargis N.D. KHAN ve Sayın Sitara AYAZ,Sayın Milletvekilleri,Sayın Bakan Yardımcım,Azerbaycan aile, Kadın ve Çocuk Devlet Komitesi Başkan Yardımcısı Aynur SOFİ-

YEVA;Kosova İş ve Sosyal Refah Bakanlığı Bakan Yardımcısı Sayın Fatmir SHURDAJ,Sayın Müsteşarım,Endonezya, İran, Malezya ve Tunus’un Değerli Kurum Temsilcileri,Değerli Katılımcılar,Değerli Hanımefendiler - Beyefendiler,Basınımızın Değerli Mensupları,Hepinizi sevgi ve saygı ile selamlıyorum. Bakanlık düzeyinde ilkini gerçekleştirecek

olduğumuz “Uluslararası Aile ve Sosyal Politikalar Zirvesi”ne hoş geldiniz!Sahip olduğumuz medeniyet mirası içinde aile kurumu öncü ve belirleyici bir değe-

re sahiptir. Aile, toplumun temeli ve toplumsal dayanışmanın oluşmasında rol oynayan önemli bir kurumdur. Toplumsal mutluluk, istikrar, paylaşma, yardımlaşma, barış, hoş-görü, sevgi ve saygının kaynağı ailedir.

Toplumların en küçük ölçekli kurumu olarak kabul ettiğimiz ailenin, fonksiyonlarını icra edememesi ülkeler için ağır sorun tablosunun habercisidir. Aile kurumunun daha yakından ele alınması, toplum sorunlarının çözüm çabalarına yeni bir ufuk kazandıra-caktır.


Sağlıklı aile yapısı yalnız kendi üyeleri için değil, çevresi ve toplumu için de bir den-ge ve güven unsurudur. Bugün yaşadığımız bazı ağır sorun tablolarının altında, sorun çözme kabiliyetini kaybetmekte olan aile gerçeği vardır. Güçlü ve sağlıklı aile demek, varlığı ile gurur duyduğumuz, geleceğimizi emanet edeceğimiz çocuk nüfusun ve genç nesillerin huzur ve güven ortamında yetişmesi demektir.

Fonksiyonlarını sürdüren aile, çocuğuna, gencine, kadınına, erkeğine, engellisine, yaşlısına sağlıklı bir ortamı sağlayan ailedir. Çünkü evrensel bir kurum olan aile; yapısal özellikleri, geçirdiği değişim evreleri ve karşılaştığı sorunlar bakımından temel bir çö-züm ünitesidir.

İki gün devam edecek olan Zirvemizde; aile kurumunun karşılaştığı sorun alanları ve bunlara yönelik çözüm yolları için aileyi destekleyen, bilgilendiren, sorun çözme ka-pasitesini geliştirmesine katkı sağlayacak hizmet alanları ile hizmet standartlarının neler olması yönündeki sunumlar ve müzakerelerin yer aldığı yedi farklı başlık altında otu-rumlar gerçekleştirilecektir. Bu oturumlarda 21 ülkeden gelen 50 katılımcı, yurt içinden de 60 katılımcı bildiri sunacaktır.

İlk iki oturumda, “Toplumsal Değişim ve Aile ile Aileye Yönelik Eğitim ve Destek Çalışmaları” başlıkları altında, farklı disiplinlerden katılımcılar konuyu müzakere ede-ceklerdir. Öncesinde de, Bakanlığımızın “Eğitim Ailede Başlar” ilkesinden hareketle ha-zırladığı, aile eğitim programının tanıtım filmini izleyeceğiz.

Öğleden sonra Sayın Başbakanımızın katılımı ile “ödül töreni” ve “sergi açılışı” ger-çekleştirilecektir. Ödül töreninde bir ilk gerçekleşecek olup, Bakanlığımız tarafından, farklı alanlarda kişi, kurum ve kuruluşlara, aile kurumunu destekleyen çalışmaları ve aile bağlarını güçlü tutmaları nedeniyle, “Aile Büyük Ödülü” verilecektir.

“Aile Tarihinden Belgeler” adlı yayınımız ve sergimiz, yaklaşık MÖ 2000 yılından bu güne kadar, 4000 yıllık bir dönemden elimizde kalan uygarlık birikimini temsil et-mektedir. Tüm bu tarih birikiminden, özetle, şunu gördük ki; tüm uygarlıklarda eşlerin ve çocukların haklarının korunması, çocukların nesebinin sahihliği, evliliğin toplum ve kurumlar karşısında tanınması ve aile ile ilgili işlemlerde hukuki ve sosyolojik meşruiye-tin sağlanması önemlidir; hatta zorunluluktu

Sayın Bakanım, Değerli Misafirler,Yine bu günün son oturumunda Sayın Bakanlar ve Bakan Yardımcıları, “İnternet ve

İletişim Teknolojilerinin Aile ve Topluma Etkileri”ni müzakere edeceklerdir. Aile, de-ğişerek devam edebilen bir özellikle daima var olagelmiştir. İçinde yaşadığımız çağ bu değişimin en hızlı yaşandığı çağdır. Matbaa ile yazıya, radyo ile sese, televizyon ile ses ve görüntüye; internetle de yazıya, sese ve görüntüye birlikte ulaşma imkânına sahip olduk. Buna üçü bir arada diyebiliriz. Eskiden neskafeyi, süt tozunu ve şekeri ayrı ayrı alırdık. Şimdi ise üçünü bir arada alabiliyoruz. Bir aradalığın zararlı ve faydalı yönlerini iyi fark ederek, faydalı yönüne dikkati çekme konusunda gerekli çalışmaları yapmak da bizlerin sorumluluğudur.

Sayın Bakanım, Değerli Misafirler,İkinci gün Zirve Programı, dört ayrı salonda olmak üzere:


I. salonda, “Toplumsal ve Demografik Değişimin Aileye Etkileri”, II. Salonda, “Aile Sorunları ve Hukuki Düzenlemeler, III. Salonda, “Aile Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinde Standartlar”,IV. Salonda da, “Boşanmış ve Tek Ebeveynli Ailelere Yönelik Hizmetler”,Konu başlıkları altında, yurt içinden ve yurtdışından teşrif eden akademisyenler, uz-

manlar, sivil toplum, kamu kurum ve kuruluşları ve yerel yönetim temsilcileri tarafın-dan sunumlar yapılacak, temel sorunların ve çözüm önerilerinin tartışılacağı oturumlar gerçekleştirilecektir.

Her oturumda yapılan sunumların ve tartışmaların özetlerinin, moderatörler ta-rafından ortak bir salonda sunulması, genel değerlendirme ve zirve sonuç bildirisinin okunması ile Zirvemiz sona erecektir.

İki gün devam edecek olan Zirve sonuçlarının toplumlara, ailelere ve insanlığa yarar-lı olması temennisiyle saygılar sunarım.


•II. BÖLÜM - PART II

Toplumsal Değişim ve AileSocial Change and Family

•Moderatör / Moderator

Beylü DİKEÇLİGİL, Prof. Dr. Erciyes Üniversitesi, Türkiye / Erciyes University, Turkiye


Prof. Dr. Beylü Dikeçligil Moderatör

Bütün saygıdeğer hazırını saygıyla selamlıyoruz. Böyle güzel bir toplantıda bir arada değerli konuşmacılarımızla geçireceğimiz vaktin değerlendireceğimiz zamanın hayırlara vesile olmasını diliyorum. İlk konuşmacıya söz vermeden kısaca ben çok fazlada sözü uzatmamaya dikkat ederek Toplumsal Değişim ve Aile konusunda sosyolojik anlamda bir iki şey söylemek istiyorum.

Toplumsal Değişim dediğimiz zaman, bu değişimin aslında adını tam olarak koyma-mız gerekiyor.

19. uncu yüzyıldan beri bütün batı dışı toplumlar, modernleşme adı verilen toplumsal değişim sürecini yaşıyorlar, şimdi modernleşmenin yeni yüzü küreselleşmede, moder-nitenin temel anlam kodları aslında değişmiş de değildir yalnız yeni bir döneme eviril-miş bulunuyoruz. O yüzden toplumsal değişme dediğimiz zaman bunun adını koymak son derece önemli. Modernite dediğimiz görüş, bildiğimiz üzere, bireycilik, özgürlük, dünyevilik, rasyonalite gibi temel anlam kodlarına dayanıyor referans çerçevesi bu, hala da bu şekilde devam ediyor ve bu süreç Amerika’nın keşfinden bu yana sömürgecilik döneminde batıda bir tarihsel ve kültürel sürecin ürünü. Biz böyle bir süreç yaşamadan, batı dışı toplumlar sadece bizler değil, böyle bir sürecin ürününü ithal etmek durumun-da kaldığımızda, aslında kendi anlam kodlarımız, buna Japonya’yı da katıyorum yani sadece Müslüman toplumları değil, bu anlam kodlarının karmaşasını hep yaşadık, çeşitli sosyal bilimciler buna değişik adlar verdiler. Bu yüzden değerler konusundaki yaşadığı-mız karmaşada toplumsal değişmenin adını tam olarak koyarsak ancak anlamlandırabi-leceğiz. Modern toplumlarda sanayileşme ile birlikte öngörülen modernleşmede, sosyo-loglar modern toplumun aile tipinin çekirdek aile olduğunu söylediler. Bazı sosyologlar bunu savundu ve çok yaygın kabul gördü.

Çekirdek aile, bildiğimiz üzere anne, baba ve evlenmemiş çocuklardan oluşan, eko-nomik kararlarında, ekonomisinde bağımsız, kararlarında bağımsız aslında diğer yakın aile ilişkilerinden yalıtılmış bir aile, bu son özellik çok önemli, bu yüzden moderniz-min bu dayattığı teorik aile kavramına çok tepkiler de doğdu. Bir çekirdek aile sadece ana, baba ve evlenmemiş çocuklar yani sayısal bir beraberlik değil burada ilişkiler çok önemli, modernist çekirdek ailede bu ilişkiler yok sayılıyor, izole edilmiş hatta atomize çekirdek aile deniyor buna, diğerlerinden yalıtılmış ve Türkiye’de de giderek çekirdek ailelerin sayısı artıyor.

Bu sosyolojik anlamda bakmayanlar için bazen ürkütücü gelebiliyor. Halbuki çekir-dek ailelerin ilişkiler dediğimiz o özelliği onu atomize kılan özelliğine odaklandığımız zaman, Türkiye’de aile yapısının son derece birbiriyle bağlantılı ve ilişkisel olduğunu gö-rüyoruz. Yani modernizmin dayattığı modern çekirdek aile tipi Türkiye’de yaşanmıyor, sadece sayısal olarak anne baba ve çocukların dışında diğer özelliklere baktığınız zaman adeta Türkiye’deki çekirdek aileler görünmeyen bir çatının altındalar. Bu ne demek? Yani, anne baba ve çocuklardan oluşan ekonomik bakımdan bağımsız olan aileler aslında ya-


kın aileler ile birlikte özellikle ebeveyn aileleri ve kardeş aileleriyle birlikte, farklı evlerde oturuyorlar hatta farklı şehirlerde, farklı ülkelerde oturuyorlar ama yoğun bir etkileşim içindeler. Özellikle hizmet alışverişi, mal ve para alışverişi son derece yoğun, bu ilişkiler ağı, Türk toplumundaki çekirdek aileyi güçlü kılıyor. Tabi bu kadar yakın beraberliğin insan etkileşiminde mutlaka her türlü etkileşim tipi olacağı için her zaman uyum, işbir-liği bekleyemeyiz, zaman zaman çatışmalar, yarışmalar da mevcut. Ama zor zamanlar-daki bu dayanışma, çatışma hali olsa bile gerilimler yaşansa bile, bu dayanışma hali Türk toplumunu güçlü kılıyor. O yüzden önemli olan çekirdek ailelerde bunu göremezsiniz.

Yeniçağda, evlerin yapımı öyle, kentleşmenin belli bir getirdiği şartlar var oluşum-lar var. Anne baba ve çocuklar ayrı bir evde oturmak durumunda ama önemli olan o görünmeyen çatının muhafaza edilmesi, öyle ki, Amerika’ya torun bakmaya gidiyor bir insan, çocuklar okuldan çıkınca anneannenin veya babaannenin evine gidiyorlar, bir dolu zamanlar beraber geçiriliyor. Bu sadece dünya görüşü farklılığını da silen bir ortak benzerlik, yani çeşitli dünya görüşlerine sahip aileler Türkiye’de bu şekilde yaşıyorlar, şu veya bu şekilde. Atomize çekirdek aileler çok az metropollerde olan şeyler. Dolayısıyla çekirdek aile kavramı bizi, teorik kavram ve dayatılan kavramdan çıkıp olgu dünyasına baktığımızda, evet çekirdek ailelerin sayısı artıyor ama aynı zamanda o ilişki bağları de-vam ettiği için son derece güçlü bir yapı ortaya çıkıyor.

Sorun aslında bu güçlü yapıda, bu ilişki ağı içinde, ilişkiler görüntüsü içinde ortaya çıkan sorunlarla nasıl baş edileceği ve ne kadar iyi çözümler getirilebileceği meselesi. Bunun özellikle ben altını çizmek istedim, buna çekirdek aileler konfederasyonu da de-nilebiliyor ya da değişikliğe uğramış geniş aile de denilebiliyor ya da görünmeyen çatı altındaki çekirdek aileler de denilebiliyor.

En sosyetik insan Türkiye’nin “leisure class” dediğimiz mutlu azınlıktaki işte yurtdı-şındaki kızı doğum yapacak o tarihte o da oraya gidecek diye magazin ve sosyete say-falarından okuyorsunuz. Her sosyo-ekonomik düzeyde, farklı dünya görüşlerine sahip aileler, aslında yoğun bir yakın ailelerle işbirliği ve dayanışma halinde, bu tabi bizim toplumumuzu gerçekten güçlü kılan bir şey.


SİNEMA VE AİLE / Cinema and Th e FamilyMohydeen Izzat QUANDOUR, Yönetmen / Director

İngiltere / United Kingdom

Günaydın. Bu, aileyle ilgili ilk uluslar arası zirveye katılmaktan ve sinema ve aile konusuyla ilgili konuşmaktan onur duyuyorum. İlginç bir konu; özellikle bir film ya-pımcısı tarafından sunulması ilginçliği daha artıracak sanıyorum. Sinemayı seviyorum ve sinemanın aileye yapabileceği etki konusu beni her zaman şaşırtmıştır. Özellikle bi-zim de dahil olduğumuz İslam ülkelerinde ve toplumlarında. Sanıyorum burada bulu-nan herkes sinemanın aile üzerindeki, aile etiği, ailenin değerleri üzerindeki kuvvetli etkisi konusunda bir itirazı olmaz. Örnek vermem gerekmiyor, çünkü korkarım ki o zaman batı kültürü üzerinde pek de iyi olmayan sözler sarf etmem gerekebilir. Benim yaşımdaki insanlar, sinemanın eski altın günlerini nostalji duygularıyla anmaktadırlar. Sinema o zamanlar temiz, insanı olumlu etkileyen, içine su serpen ve katışıksız eğlence sunan öykülerle dolu sihirli bir dünyaydı. İyi ve kötü, terazinin iki yanında eşit olarak durmaktaydı o zamanlar ve sonuçta seyirciler kendileri tayin edebilmekteydi hangisinin ne zaman ağır basacağını. Sinema her zaman, çocukluk yıllarından başlayarak bir büyü saçmıştır etrafına. Sinema bugün de hala büyülü bir dünya sunuyor bizlere; sadece tek farkla ki bugünkü sinemanın büyüsü dijital olarak yaratılan patlamalar şeklinde göster-mektedir kendisini; Akan kanlar, kitlesel öldürmeler, patlayan, havalarda uçan arabalar ve insanlar, uzaylılar, demir adamlar, örümcek adamlar, yarasa adamlar, acımasız havoc, hollywood öykülerinin her sekansında karşımıza çıkmaktadır. Bu, ABD’de bir şiddet kültürü oluşmasına neden olmuştur ve bu kültür tüm dünyada yayılmaktadır.

Neden, diye sorabilirsiniz, sinema bizim yaşamımıza sığacak bir zaman sürecinde bu kadar dramatik bir şekilde, aile odaklı bir eğlence biçiminden bu uç noktalara, ölçüsüz-lüğe kadar değişmiştir? Cevabı çok basit: Sermayenin, ticari faaliyetin doğasıdır buna neden olan. Ve sinema da bir ticari faaliyettir, kar etmeye yönelik bir endüstridir. Tüm dünyada Hollywood tarafında periyodik olarak yaptırılan seyirci yapısıyla ilgili çalışma-larda ve anketlerde, 15-20 yıl önce, özellikle Amerika ve Batı ülkelerinde sinemaya giden insanların çoğunun 17 yaş altı gençler olduğu ortaya çıkmıştır. Bu yaş grubu, şu anda da sinemaya giden kitle içinde yaklaşık % 80’lik bir kısmı oluşturmaktadır. Sonuçta tabii tüm sinema üretimi, bu hedef kitleye hitap edecek şekilde, çocuk eğlencesine yönelik olarak değişmiştir.

Son 10 yılda Hollywood’dan çocuklara yönelik pazara sokulan Blockbuster filmlerini hepimiz gayet iyi biliyoruz. Ticari açıdan mantıklı bir davranış; dediğimiz gibi sinema da, diğer bütün kar etmeye yönelik ticari yapılanmalar gibi, sonuçta kara yönelik bir ti-cari faaliyet. Ama, buradaki bu ‘’ama’’ çok önemli, İslam ülkelerindeki sinema seyircinin yapısı, Batı ülkelerindeki seyircinin yapısından çok daha başka özellikler arz etmektedir. Birçok Arap ülkesinde, burada Türkiye’de, Mısır’da, Pakistan’da, Malezya’da sinemalara gittim. Ve gördüm ki bu ülkelerde sinema hala bir aile eğlencesi olarak görülmektedir;


Bu ülkelerde aileler görüyorsunuz, çocuklarını alıp sinemaya gelmişler. Bu, 30-40 yıl önce Batı ülkelerinde de böyleydi. Kendi ülkelerindeki sinemaya gittiklerinde bu aile-lere sunulan nedir? Eğer şansları varsa, belki de ülkelerinde Batıdaki bu şiddete dayalı sinemayı taklit etmeyen bir sinema sanayi vardır henüz ve bu sinema sanayisi de kendi kültürüne ve değerlerine dayalı öykülere dayalı filmler yapmaya çabalamaktadır. Ama maalesef tüm dünyada, belki diyebiliriz ki Türkiye ve İran hariç olmak üzere, pazara arz edilen filmlerin % 80’i Hollywood veya Batı kaynaklıdır. Birçok İslam ülkesinde filmle-rin dağıtım kanalları tekelleşmiş olup bu kaynaklar tarafından kontrol edilmektedir. Bu durumda Hollywood bileti satışlarından elde edilen gelirin % 60-75 arası bir kısmının deniz aşırı ülkelerden sağlanmasına şaşmamak gerekir.

Sinemanın gençler ve dolayısıyla aileler üzerindeki etkisi inkâr edilemez; çünkü si-nemanın etkisi, mesajları iletme biçimi, sosyal davranışı etkileme biçimleri tekrar ve tekrar üzerinde çalışılmış, kanıtlara ulaştırılmış konulardır. Bu, iyi bir şey mi yoksa kötü bir şey mi? Sanıyorum açık cevap şu olacaktır: Bu, bu güçlü aracı nasıl kullandığımıza, isteklerimizi nasıl ifade ettiğine, kültürümüzü ve değerlerimizi nasıl sergilediğine bağlı-dır. Toplumlarımız bugün birçok sosyal sorunla ve çatışmayla baş etmek zorundadır ve bunlar, , etkileyici sergileme ve ifade açısından çok önemli konulardır. Toplumlarımız, keşfedilmeyi bekleyen, hem eğlenceli bir biçimde sunulabilecek, hem de doğru etkiyi yaratarak istenen amaç doğrultusunda mesajı iletebilecek öykülerle doludur.

İslam ülkelerindeki toplumların benzersiz, kendine özgü yapısını oluşturan nokta, sıkı aile bağlarıdır, ilişkileridir. Bizim arkadaşlık ve ilişkiler konusundaki kendine özgü değerlerimiz ve fedakârlığa yönelik bir yapımız var ve bizler bu yapıyı korumak istiyo-ruz. Özellikle 2. Dünya Savaşından sonra Amerikan sinemasının tüm dünyada, özel ola-rak gençler üzerinde, dünyanın Amerikanlaştırılması konusunda oynadığı rolü hepimiz biliyoruz. Sinema, her zaman her şeyden önce bir eğlence olmuştur ve hâlâ da öyledir; ancak sinema bunun yanında her zaman fikirleri, ürünleri, kavramları veya anlayışları desteklemek ve iletilmesini sağlamak için kullanılan bir araç olmuştur, hâlâ da olmak-tadır.

Bugün kendimize sormamız gereken soru şu: Bu güçlü aracı nasıl olur da ailenin iyiliği yönünde olumlu bir güç unsuruna çevirebiliriz? Bizler, bu soruyu özellikle İslam ülkelerinde sormalıyız kendimize. Film yapımcılığı, ifade özgürlüğünü ve bireysel gös-teriyi içeren ve gerektiren oldukça yaratıcı bir faaliyettir. Sinema üzerindeki her türlü denetleme veya politik güdümleme çabaları, ters teper, amaca zarar verir. Film yapımcı-larına neyi üreteceklerini dikte ettirmek mümkün değildir ve yaratıcılığı boğan sansür uygulamaları akıllıca olmaktan çok uzaktır. Bugün gereksinim duyduğumuz şey, yüksek ailesel değerleri öne çıkaran, ulusal tarihimiz, dinsel inancımız, söylencelerimiz veya folklorik değerlerimize vurgu yapan pozitif tarihi yorumlamalarla aile dostu filmler üre-tilmesi yönünde özendirme ve parasal destekten başka bir şey değildir.

Sinemanın aile üzerindeki gücü beni hep heyecanlandırmıştır; aslında sinema beni hep heyecanlandırmıştır. Film yapımcılarını aileye yönelik konuları eğlenceli bir sun-maları için nasıl özendirebiliriz? Böyle bir soruyu ve tartışmayı Batıdaki bir ülkede veya Hollywood çevrelerinde yapmanız mümkün değildir. Bir anlamı olmaz oralarda böyle


bir sorunun. Orada tüm yapımcılar için satan ve kâr getiren bir ürün ortaya koymaktır amaç. Bu, Türk film yapımcıları için de geçerli olmalıdır; Çünkü bir filmin üretilmesi, büyük bir zaman ve sermaye yatırım gerektirmektedir. Ve yatırımcıların görmek istediği de tabii ki kârdır. Yeni bir James Bond veya Demir Adam filmi yapılıyor, kitleler filmleri görmek için koşuyor, ertesi gün de aksiyon paketleri piyasaya sürülüyor. Neden? Çünkü bu bir eğlencedir, çünkü sinema aynı zamanda gerçekten bir kaçış sağlamaktadır, sine-manın yaydığı büyü, çok kısa bir süre için de olsa, gerçekten bu kaçışı bize sağlamaktadır. Sinemanın orijinal amacı da zaten buydu, bu kaçış olgusuydu. Bu abartı ve ölçüsüzlük içeren ürünleri görmek isteyen gençlerimizi, insanlarımızı engellemenin bir yolu yok-tur; özellikle ülkelerimizdeki medyanın da kazanç getirici kampanyalarla bu ürünleri pazarladıkları düşünüldüğünde, hiç yoktur. Yine de yapabileceğimiz bir şey var: temiz, heyecan verici bir sinema içinde alternatif ürünler sunmak. Ben, Türkiye’nin sinemada bu tür eğilimleri etkilemesi, ateşlemesi açısından benzersiz bir durumda olduğuna ina-nıyorum. Türk televizyonları, birçok Arap ülkesinde yönlendirici bir konuma sahiptir ve birçok Doğu ülkesinde evlere girme olanağı bulmaktadır. Ancak tekrarlamak istiyo-rum, sinema, daha önce de söylediğim gibi, davranış kalıplarına ve algılama biçimlerine yaptığı etki açısından çok güçlü bir araçtır. Nitelikli ve aile dostu ürünlerin elde edil-mesi yönünde verilen tüm çabalar doğrudan veya dolaylı olarak desteklenmelidir. Tabii ürünün kabul görmesi ve başarısı için gerekli hareketlilik ve drama unsurlarını da ürün içinde yapılandırılabilir. Bu çerçevede geçen ay Avrupa’da başarılı bir şekilde gösterime sokulan İngilizce yapılmış ‘’Life of Pi-Pi’nin Hayatı’’ adı verilen bir Hint filmini güzel bir örnek olarak gösterebiliriz. Avrupa’da seyirci rekorları kıran bu film, bu yıl birçok ödüle aday gösterilecektir ve muhtemelen bir Oscar veya Golden Globe ödülü alacaktır. Bu film, temiz, eski moda, olumlu bir öykünün teknolojinin tüm büyüleyici özellikleri kullanılarak anlatılabileceğini ve uluslar arası alanda başarı kazanabileceğini göstermesi açısından ilginçtir.

Gençlere yönelik filmler, ilgili hedef seyirci kitlesinin dikkatini çekecek biçimde hareketli unsularla bezenebilir; Bu tür yapımlar için örneğin Osmanlı söylencelerinde veya Doğu ülkelerinin kültürel kaynaklarında bol bol malzeme bulmak mümkündür. Müslümanlığın dünyaya yayılmasını veya Avrupa Ortaçağ karanlığındayken İslam ülke-lerindeki bilimsel üstünlüğü ve bunun dünyaya etkilerini düşünün. Bu konuların kulla-nılması Türkiye ile veya İslam dünyasıyla sınırlı da değildir; iyi üretildiğinde bu konular, tüm dünyadaki seyirci kitlelerine hitap eden filmlere konu olabilir. Ben, Türkiye’de aileye yönelik daha çok yapımlar gerçekleştirilebileceğine ve Türkiye’nin yakın bir gelecekte bu tür filmler ve televizyon eğlence yapımları açısından, diğer ülkeler için yönlendiren ve eğilim belirleyen bir duruma gelebileceğine inanıyorum.

Sonuç olarak şunu söylemek istiyorum: her toplumun veya ülkenin geleceği, genç-lerinin elindedir; bu anlamda 2012 yılında uluslar arası film festivallerinde de tanık ol-duğumuz gibi, Türkiye’de olağanüstü, yaratıcı, yeni bakış açılarına sahip genç yetenekli yapımcılar mevcuttur ve umuyorum ki onlar, ailelere yönelik filmler yapılması konu-sunda özendirilirler. İslam ülkelerindeki veya Orta Doğu bölgesindeki aile bağları ve aile değerleri olgusu, benzeri olmayan bir olgudur, hazinedir ve bu hazineyi korumalı ve gelecek nesillere devretmeliyiz. Teşekkürler.


Televizyon ve Sinemanın Aile Üzerine EtkileriTh e Eff ects of Television and Movies Upon Family

Mehmet ASLANTUĞ, Sinema Sanatçısı / ActorTürkiye / Turkiye

Efendim günaydın hoş geldiniz. Söz büyüğün su küçüğün olduğu için ben Mohydeen Beyin kullandığı süreyi düşeceğim benim konuşmamdan, böylece sizde diğer konuşma-cılarımıza enerjinizi saklamış olacaksınız. Aşağı yukarı Mohydeen Bey ile biz tanışırız ayrıca yakın dostumuzdur büyüğümüzdür. Söylediklerinin büyük bölümüne nerdeyse tamamına bende katılıyorum. Tekrara düşmemek gerek, üstelik o gerek Hollywood’u, gerekse Ürdün’de de yaşıyor Londra’da da bulunuyor, Orta Doğu kültürünü yakinen tanıdığı için mukayeseli bakma şansına da sahip bir sinema insanı olarak, tarihe de ya-kın ilgisi var, sosyoloji ile de alakalı, dolayısıyla söylediklerinde ayrıca bir kıymet söz konusu. Spesifik olarak sadece sinema ile ilgilenen bir yönetmenden daha çok cümlesi olduğunu düşünüyorum kendi adıma.

Şimdi çok büyük değişimleri tetikleyen olağanüstü gelişmelere tanıklık edildiği, in-sanlığın uygarlığı tesis ederken bunlardan hayli etkilendiği malumumuz. Ben akademis-yen hocalarımızın cümlelerinin nöbetini devir almayacağım elbette ama avcı ve toplayıcı durumdan tarıma, tarımdan sanayiye, sanayiden bilgi toplumuna dönüşen bu süreçte elbette bunun alt başlıkları vardır. Hepimiz payımıza düşeni bugün itibarıyla alıyoruz belki son 15 yılın AR-GE’ lerinde bunlar var mıydı? Hangimiz biliyordu? Bilemem ama laboratuarlarda bu değişimi çok hızlandıran olağanüstü hale getiren durumla galiba ilk kez karşı karşıya kaldık. Bizim kuşağımızda bizim büyüklerimizde ve belki de en savun-masız olan küçüklerimiz.

Sinema burada ne yapabilir? ya da Televizyon? Şüphesiz özellikle daha etkili iletişim dilinde bizde ortalama galiba günde 4 saat programcılıktan dramalara kadar, Sinema-daki veriler çok öyle değil nüfusa oranı çok düşük Türkiye’de bunun ekonomik karşılık-ları var malumunuz çok da maliyetli bir iş. Sinema salonlarının yatırımı da keza öyle dolayısıyla belki şimdi yine bilişimde teknolojideki gelişmeler üretilen ürünün içeriğini başka mecralardan çok daha ucuza taşıyacak, izleyiciye belki burada olağanüstü katkıları olabilir. Sadece ticari mesele biraz tartışmalı duruyor. Çünkü bazı alanlar var tabi onların çalışmalarını karlılık üzerine kurmaları halinde reformasyona hizmet ettiklerini, aksın kayabileceği düşünenlerdenim.

Televizyonda böyle şüphesiz bunun örneği son 10 yıl 12 yıl 15 yıl özel televizyon-culukta şimdi de çok sıkça tartıştığımız bazı işlerin, öykü anlatma meselesi, neyi tercih ettikleri meselesi var. Şüphesiz özgürlüğün şüphesiz özgür ifadenin önü tıkanmayacaktır ama galiba mutfağın sorumluluk duygusunu birazcık yükseltmesi gerekiyor. Ne anla-tırsa anlatsın, ister tarihi olaylardan karakterlerden baksın orada kurgu özgürlüğünün hangi miktarda bulunduğunu tespit etsin, isterse günümüz hikâyelerine yeniden, aileye yeniden baksın, bir miktar sorumluluk taşıdığı bir alanı temsil ettiğini bilmek zorunda diye düşünenlerdenim. Bu onun özgür ifadesini, sanatın diğer alanlardaki gibi, işte sa-


nat toplum, toplum sanat içindedir meselesinin dışında bir şey söylüyorum, kısıtlamaz kanısındayım. Biraz sorumlulukların bu hızlı değişimlerde savunmasız alanları güç-lendirmek için sorumluluk hissetmesinde bir beis görenlerden değilim açıkçası. Şimdi efendim kısaca kendi hayatımdan, yarım yüzyılı geride bıraktım hem de bir iki yıl, pro-fesyonel hayatımda aşağı yukarı çeyrek yüzyılı geride bıraktım birkaç yıl, babayım, tek çocuk büyütebildik şu ya da bu sebeple, gönlümüzden birkaç çocuk geçerdi elbette, yeşil vadilerimiz ve devletin daha çok sosyal devlet olduğu çok önceden ve eğitimle bizi sarıp sarmaladığı, başka alanlarda da çabasını çok öncelerden ortaya koymaya başladığı bir süreci, hep birlikte yaşasaydık.

Bir gün, bir hatıramı aktarmak istiyorum, galiba birkaç yıl önceydi Can’la bayram günlerini konuşuyoruz ben de çocukluğumu anlatıyorum her babanın yaptığı gibi za-man zaman, ve Geniş aile Çekirdek aile meselesinde tabi biz galiba son kuşağız kısmen geniş aileye tanıklık eden, 78 kuşağıyım, idraklerimize deli gömleklerinin de sıkıştığı ama o arayışlarımızın masumiyeti içinde birbirimizi kolaylıkla öteki ilan ettiğimiz, üste-lik te etnik dini hiçbir farklılaşmanın olmadığı zamanda, ötekinin aynı aileden bile bazen acımasızca çıktığı bir iklimin çocuklarıyız. Aramızdaki psikopatlar hariç, silahşor ruhlu-lar hariç, önemli bir kısmı, bir miktarı biraz daha şair ruhlu olanlar ne yazık ki istedikle-rini söyleyemediler. Bu bir kasırga haliydi geride kaldı. Kayıplarımız oldu kazançlarımız oldu. Şimdi küçük bir parantez sonrası tekrar aynı yere dönersem; galiba köy kasabaya bir ayağımız köyde bir ayağımız kasabada muhtemelen Üniversite ile birlikte kentle ta-nıştı büyük çoğunluklarımız.

İşte bunu aktarırken bu tarafı hariç biz de bütün meyveleri dalından yedik, işte elma şu kadar çeşitti, üzümü köyde topladık siyahı vardı beyazı vardı, mısır süt halindeydi onu toplardık, bahçede köyde bahçemizi ikiye bölen bir dere vardı, o derede bir de-ğirmen vardı su değirmeni, unu çok kaliteli değildi ama mısırı öğütürdü, bizde o mı-sırdan ekmek yapılırdı, yoğurda onu doğrardık ama tatlarını anlatırken birden babası değil de dedesi ya da dedesinin babası gibi hissettim. Hikaye çok uzakta çok geride çok sinematografik bir alana aitmiş gibi geldi, halbuki ben yaşamıştım. Şimdi bu kadar hızlı değişimde, nasıl dedi, tabi o da anlayamadı ekmek, un, mısır süt halinde, işte kısmen haşlıyoruz filan bütün yemişler dalında.

Şimdi bu iç göç, ekonomik değişimler, kentleşme işte kısmen çeyrek de olsa sanayi toplumuna eklemlenme halinden hepimiz payımıza düşeni alıyoruz. Sinema ne yapa-bilir? Ve ilave olarak şunu söyleyebilirim galiba, çekirdek ailenin çocukları artık daha çok fantastik işlere ilgi duyacaklar. Mohydeen Beyin dediği gibi, fantastik çalışmalarda o çocukların aileyle ilişkilerini, huzur ve mutluluğun tesisinde, trajik yalnızlıkların gelecek kuramayacağını, istisna insanlar yetişebileceğini ama bu huzurun ve bu güvenin kendini test ettiğini, bu aidiyetin çok kıymetli olduğunu anlatmasında yarar var şüphesiz. Başka çıkış yolu yok, televizyon üzerinden yapılan işlerde, az önce bahsettiğim sorumluluklara ihtiyaç var. Çünkü karlılık ve reyting meselesi, kapitalizmdeki karlılık anlayışı gibi revize etmezseniz zarar verir, revizyona ihtiyaç var, yani orada şehvete kapılmanın, azgın bir iştahı temsil etmenin aslında kimseye faydası yok. Biz çok değil, bundan 20 yıl önce tek kanallı bir yayıncılıkta, çok kıymetli olduğunu söylemiyorum ama, toplum olarak kış


olimpiyatlarını, başkaca aktiviteleri, sportif aktiviteleri, kültürel aktiviteleri insanımızın büyük çoğunluğu ile ilişkilendirebiliyorduk. Kademe kademe oradan çıktık, mesela ha-berlerin artık içeriğinde, aktüel kameranın ve dış sesin çığırtkanlığında, dramalardaki özellikle yengeç sepeti havasının aile bireylerinin birbirini ısırmasından hareket alan, bir izlek yaratma telaşı kontrol edilmeli. Hikâye anlatmak sadece böyle mümkün değil-dir, hikâye anlatırsınız yani 20 yıl önce edebiyat uyarlamalarında kalemi de çok güçlü büyüklerimizin öykülerinin bugün reytinge yenildiğini göreceksiniz, duyacaksınız. Biz yaşıyoruz, oysa bu kıymet erozyonunun yerine ikame edilen anlatımın dikkat çekmek, reyting ve para kazanmanın arayışı ile tetiklendiğini biliyoruz. Bir parça düzenlenmesi çocuklarımızın ve aile yapısının, zaten ayrıca baskı altındaki toplumsal değişimde, trajik yalnızlıklarının, kopukluklarının, adisyon çıkarmalarının, hesap sormaların daha kolay-laştığı bir dünyada birazcık iyileştirmeye katkısı olacağını düşünüyorum. Ama umudu-mu da kendi adıma yitirmiyorum. Çok teşekkür ederim. Sağ olun.


Polonya Ailesinde DeğişmelerChanges in Polish Family

Danuta CHEMILEWSKA, Prof. Dr., Türkolog / TurcologistVarşova Üniversitesi, Polonya / University of Warsaw, Poland

Çağdaş Polonya’da Türk Ailesi hakkında size bilgi vermeye çalışacağım. Ama önce küçük bir giriş yapmak istiyorum. 2014 yılında Polonya ve Türkiye arasındaki ilişkilerin kurulmasının 600. üncü yıl dönümü kutlanacak, dönemin Leh kralı elçilerini Bursa’ya diplomatik bir görev için göndermiştir. Elçiler dönemin Sultanından olumlu cevaplar alarak geri dönmüşlerdir. O zamandan beri Lehler ve Türkler arasında savaş ve barış dönemleri birbirini takip etmiştir. Ama 18 inci yüzyılın sonlarına doğru Polonya bölün-meye başladığında bunu kabul etmeyen bir tek Türkler olmuştur. 19. uncu yüzyılda Po-lonyalı göçmenler Kasım ayaklanması 1848 ayaklanmaları, Ocak ayaklanması 1863 son-ralarında Osmanlıların yanında ikinci vatanlarını bulmuş oldular. Bu ülkeye gelen çok sayıda göçmen, Sultanın himayesinde Polonya’nın kurtuluşunu hayal etti. Ortak düşman olan Ruslara karşı, Osmanlı ordusunda yer alarak, yer alarak mı yoksa ayrı bir birlik kurarak mı savaşmanın daha iyi olacağına karar vermeye çalıştılar. Düşünce farklılıkları ve siyasi görüşler Polonya çevrelerini karıştırmıştır. Polonyalılar Osmanlı İmparatorlu-ğunun yanında bağımsızlığını kazanmadılar ama bilgi ve birikimleri ile Türkiye’nin eko-nomik, askeri ve bilim alanlarında ilerlemesine katkı sağladılar. Aralarından çoğu Os-manlıların arasında hak ettikleri yere geldi ve Osmanlı İmparatorluğu tarihinde yerlerini aldı. Örneğin Konstantiporeski Celalettin Paşa, Mikhael Çayskowski Sadık Paşa, Yusuf Ben Levkowski ailesi. Ben 19. uncu yüzyılda Osmanlı İmparatorluğuna gelen Erovkows-ki ailesinin mensubuyum ve Polonyalıyım ama damarımda Türk kanı var ve bu yüzden gurur duyuyorum. Çok teşekkür ederim.

Şimdi çağdaş Polonya’da Türk ailesi hakkında bilgi vermeye başlıyorum. Türk ailele-rin son zamanda Polonya’ya gelmelerinin en önemli nedenlerinin başında ticari amaçlar geliyor. Turistik amaçlı ziyaretler ise daha az. Polonya’da temelli kalmak üzere gelen-ler ise çok nadirdir. Bunun dışında, Polonya’larla evlenerek aile kuran ve bu şekilde ka-nunen Polonya vatandaşlığı elde ederek, Polonya toplumunun tam üyesi haline gelen Türkler de mevcut. Az önce bahsettiğim gibi, ülkemiz toprakları içerisinde Türk ailesi kökenli büyük nüfus kümeleri bulunmamaktadır. İç İşleri Bakanlığı, Polonya’da yaşa-yan azınlıklar arasında Türk azınlıklardan bahsetmiyor. Ancak görüldüğü üzere varlar 5 binin üzerinde, farklı yerlerde bulunduklarından dolayı tam bir istatistik vermek zor. Örneğin Varşova’da, Poznan’da, Ustka’da, baltık denizi kıyı bölgelerinde yaşıyorlar. En az da Krakov’da. Polonya’nın çeşitli şehir ve kasabalarında bunlar genelde aile erkekleri büyük şirketlerin temsilcileri, küçük şirketin sahipleri, işçiler, bilim ve sanat çalışanları ve karma evlilikler. Acaba Türk aileleri kendilerini yabancı mı hissediyorlar Polonya’da yoksa evlerinde gibi mi? Kültürel farklılıklar, psikolojik adaptasyon sürecinde sorun ya-ratıyor mu? Müslüman olarak Polonya toplumunda anlayışla karşılanıyor mu? Bunla-rın cevaplarını sadece geçmişe bakarak değil, yürütülen anketlere bakarak cevaplarının


bulunması gereken sıkça sorulan sorulardır. Polonya-Türkiye Dostluk Derneğinin 2011 yılının başlarında yaptığı ankette, katılımcıların çoğunluğu Mazoyetski Eyaletinden ol-duklarını belirtmişlerdir. Polonya’da İşlerinin nasıl gittiği sorulduğunda cevap olarak, 1989 yılından sonra durumun tam tersine döndüğünü söylemişlerdir. Polonya’ya gelen Türk aileleri, mevcut ticaret kanununa göre, ekonomik faaliyetlerini yürütme, yabancı yatırımcılara sağlanan imkânlardan faydalanma, bilim, kültür ve spor alanlarında iş-birliği konularında tam bir serbestlik kazanmışlardır. İki ülke arasında imzalanan 27 anlaşma sayesinde, Türk aileleri Polonya toprakları içerisinde yaptıkları işlerde kendile-rini güvende hissetmektedirler. Kendilerine yönetilen Polonyalılarla ilişkilerinde ortaya herhangi bir sorun çıkıp çıkmadığı sorusuna da şu cevabı vermişlerdir. Türk ailelerini Polonya’da rahatsız eden, Türkiye-Polonya ilişkinde sürtüşmelere yol açabilecek sorunlar arasında da şunlar sayılabilir:

Leh dili öğrenme konusunda yaşanan zorluklar ki bu genelde memnuniyetsizliğe ve kendini kanıtlama eksikliğine sebep olur. Lehçe sözlerinin yazım, dil bilgisi istisnaları ve son olarak ta telaff uz. Yazım konusunda da pek çok sıkıntı vardır. Türk alfabesinde bulunmayan harfl er kapalı u ve ze, j gibi harfl er Türklere sorun yaratmaktadır. İkinci sorun, iklim. Ayrı bir sorun kadın ve çocuk bağlamında farklı gelenekler. Ayrıca Din. Şu bir gerçektir ki, Polonyalıların yüzde 80 i Türk aileleri ile Arap aileleri arasında bir fark görmemektedir. Aynı dine mensup oldukları için, aynı halk olduğunu düşünürler. Türk aileleri, Polonya’da Müslüman olmadığını düşünmektedir. Zira domuz eti, kreş ve anaokulunda olmak üzere çorba ve sandviçlerde çocuklara verilmektedir. Hele Avrupalı işverenlere günde 5 kez ibadet edilmesi gerektiğini nasıl anlatabilir. Peki ya başörtüsü? Eğer başörtünüz varsa size mini etekli bir kadına baktıklarından daha fazla bakıyorlar diyor Türk kızları ve kadınları. Bir diğeri yemek, Türk yemekleri domuz veya domuz yağı içermez. Daha çok sebze ve meyve kullanırlar. Balık ve deniz ürünleri çeşitliliği vardır.

Özetleyecek olursak, Polonyalı Türk ilişkilerinin verimlileşmesini zorlaştıran unsur-ların başında kültür farklılığı ve iki ülkeyi birbirinden ayıran coğrafi uzaklık ve de Polon-yalıların şimdiki Türkiye’yi tanımamaları, hala kafalarında Osmanlı Türklerinin olması, haremler, yeniçeriler, müezzinler, minareler v.s. Ancak kabul etmek gerekir ki Polonya’ya gelen Türk ailelerinin sayısının arttığı ölçüde, iki ülke arasında kültür değiş tokuşu da artacaktır. Örneğin, son zamanlarda İstanbul’dan gelen genç sanatçılar var, çağdaş sanat-lar merkezinde kendi şehirlerini tanıttıkları ayrıca “Diversity” adlı bir sergi açmışlardır. Varşova festivallerindeki olağanüstü Türk filmleri gösterimi ve bilim sempozyumu ve çağdaş Türk ressamlarının sergisi, Polonyalıların kafasındaki geleneksel Türk imajını de-ğiştirmektedir. Karşılıklı dostane ve komşuluk ilişkileri iki kutuplu anlayışa olanak ver-mektedir. Bu da ülkeyi onlara yakıştırmaya ve o ülkenin vatandaşları ile olan ilişkilerini değiştirmeye olanak tanır ki, Türklerin imajını düzeltmeye ve Türk ailelerinin Polonya da daha rahat yaşamasına imkân tanır. Size çok teşekkür ederim.


Toplumsal Değişimler ve Dönüşümler Çerçevesinde Aile Kavramının Karşı Karşıya Kaldığı Problemler

Th e problems the family concept is facing in the framework of the changes and transformation of the society.

Sibel ERASLAN, Hukukçu, Gazeteci / Lawyer, JournalistTürkiye / Turkiye

Sayın Bakanım, Sayın Milletvekilleri, Sayın Misafirlerimiz, Sayın Genel Müdürüm, Bugünkü birinci oturum Toplumsal Değişim tanımı çerçevesinde gerçekleşecek, ben Toplumsal Değişim deyince daha çok küreselleşmenin üzerinden giderek bir şeyler söy-lemek istiyorum. Küreselleşme karşısında Aile ve İnsan, konuşma başlığım. Toplumu oluşturan en küçük ve temel yapı olarak ailenin karşı karşıya kaldığı değişimler hakkında konuşacağımız bu iki günlük kurulan masalar, aynı zamanda aileyi oluşturan fertlerin tek tek, insan teki olarak yüz yüze karşı karşıya olduğu toplumsal değişimler demek aynı zamanda, yani ailenin karşılaştığı her değişim rüzgarıyla, ailenin içindeki fertler de tek tek karşı karşıya.

Değişim hakkındaki tezler, 2000 ler den bu yana yoğun küreselleşme baskısı altında, modüler benzeştirme şeklinde yürüyor, ritmi benzeştirme. Özellikle uluslararası yasal metinlerdeki ortaklaşan kodlar çerçevesinde düşünüldüğünde, aslında bizler değişimi değil, benzeşimi, ortak kriterler, ortak dil üzerinden değişmemeyi, hatta aynılaşmayı ko-nuşuyoruz. Yani böyle bir rüzgarın eşliğinde gidiyoruz. Toplumsal değişimle toplumsal benzeşim ve değişmeme birbiriyle iç içe geçmiş durumda. Toplumsal değişim faktörle-rinden söz eden, 2000’e kadarki sosyolojik dünya tecrübesi aile konusunu yerel kültürler başta olmak üzere, din ve ahlak anlamıyla benimsenmiş hayat pratiklerine, tarım ya da şehirle olan ilişkiye, coğrafi veya iklimsel özelliklere, ekonomik refah seviyesine bağla-yarak bazı açıklamalar getiriyorlardı. Modernizmle kurulan ilişkiye göre kategorizasyon vardı 2000’lere kadar toplumsal değişim dendiğinde. Sosyolojide ciddi şeyler değişti 2000 lerden itibaren, ne değişti? Ve aileyi nasıl etkiliyor bunu konuşmak istiyorum. Aile hakkındaki, okuma anlama ve konuşma alanları, toplumlar arası farklılıkları, benzeşen değerler kadar, benzeşmeyen yaşam pratiklerini de kayda değer buluyordu yani 2000 lerden öncesine baktığımızda, sonra uluslararası hukukun ortak dilinin, bu günkü kadar baskın olmadığı dönemler vardı. Ve o dönemlerde fert ve aile tanımları daha fazlaydı, daha çeşitliydi, ve özel hukuka veya hayatın özel pratiğine daha fazla atıf yapılıyordu. Ama soğuk savaş sonrası çift kutuplu dünyanın sona ermesinin hemen ardından, özel-likle 90 lardan itibaren yoğun olarak başlayan internet iletişiminin ve bu iletişimin dayalı olduğu dilin yani İngilizcenin öncülüğünde diğer dillerin ikincilleşmesi, bilginin artık medya tarafından kurulan üretilen bir ürüne dönüştüğü bir küresel çağa girdik.

Yani bilgi artık bir keşift en ziyade, bize sunulan, yapılan üretilen bir şeydir. Ve bu kü-resel dönüşümün etkisiyle, toplumsal değişimin yasaları dediğimiz kriterlerin pek çoğu da geçmiş yüzyılda kaldı. Kısaca modüler benzeştirme şeklinde ifade edebileceğimiz,


yeni küresel değişim tarzı, değişmeme tarzı aslında, kişinin atomizasyonu, yalnızlaşma-sı, en küçük toplumsal yapı olarak tarif edilen çekirdek ailenin bile fazla görüldüğü bir tecrübeyi de büyütüyor. Beylü Dikeçligil hocamızın çok umut var olduğunu biliyorum ve onu dinlemeyi çok seviyorum yani ailenin içerisindeki pozitif değerlerin her şart al-tında devam ediyor oluşu benim içinde umutlu bir istem, ama şu anda yaşadığımız ciddi yalnızlaşmaya da dikkat çekmek istiyorum.

Kısaca başlıklar vereceğim;Medya içindeki kadınlar olarak kurduğumuz bir sivil örgüt var, Medyasofa ismini

taşıyor, orada genç medyacı kadınlarla konuşuyoruz ve bazı sorular soruyoruz kendimi-ze, çünkü hepimizde anneyiz, işte aramızda evlenecek olanlar var, aramızda büyükanne olacak olanlar var ve bu medyayla uğraşan kadınların sorduğu sorular;

1- Dünyalılık dediğimiz şey nedir? Küresel medya ve uluslar arası hukukun ortak diline uyum aracılıyla kurulan bir global atak var. Peki bu global atağın ileri sürdüğü bir yeni bir değerler dünyası var mı?

2- Aile ve toplumsal değişim derken, atıf yapılabilecek değerler dünyası küreselleş-menin yasaları karşısında farklı olanı, farklılığı ne kadar kabul edebilecek?

3- Farklı değerler var mıdır? Aileye dair.4- Değerler var mıdır? Değer dediğimiz şey nedir?2000 lerde küresel etkileşimi tetikleyen başta global bilgiye ulaşım imkanları, haber-

leşme hızı, sosyal medya ağlarının kurduğu, yerinden ve sivil habercilik alternatifl eri gibi unsurlar, geçtiğimiz yüzyılın bilgilerini ve toplumsal değişim kriterlerini allak bullak ettiler, çok kısa zamanda eskittiler. Bunu görmemiz gerekiyor. Buna kritik bir örnek ver-mek gerekirse, neyle maruz olduğumuzu, dil üzerinden, medyanın ürettiği dil üzerinden neyle karşı karşıya olduğumuz, pratik bir şey üzerinden vereceğim.

Aileyi, çocuk için doğal ve korunaklı bir şekilde sevgiyle büyüyeceği bir yetişme or-tamı olarak tarif eden toplumumuz özellikle 2000 lerden itibaren aile ve şiddet kavram-larını herhangi bir Avrupa ülkesinden çok daha farklı olmayan bir tarzda, medyatik su-numda, çok sık sık yan yana zikreder oldu. Aile içi şiddetin medyada eskiye oranla daha yoğun olarak yer almasının oluşturduğu, toplumsal farkındalığı elbette önemsiyoruz. Ve bu toplumsal farkındalığın yayındayız. Ama bunun yanı sıra giden, alttan alta giden başka bir şey daha var. Aileye olan güvensizliğin artması, gençlerin evlilik ve aile kuru-muna bakışında ümitsiz bir gözün içerisine düşmeleri. AB’ye uyum konusundaki yasal düzenlemeler, ortak hukuk dili gibi etmenler de düşünüldüğünde, çok hızlı bir şekilde bir değişen dil var. Bugün konuştuğumuz dil de, aile ve şiddet kavramları birbirine çok yaklaşmış durumda, yani ben özellikle medyadaki kadınların duyarlıklarını size yan-sıtmak için söylüyorum bunları. Hatta bu yakınsama, yani aile ve şiddetin o kadar yan yana söylenir hale geldi ki artık iç içe geçti diyebiliriz, dildeki bu yakınsak değişim, ilk anda doğu batı gerilimini kaldırıp, insan tekini, insan tekinin onurunu, insan onurunu önemsiyor şeklinde bir farkındalık alanı açıyor, özellikle ama böyle bir şey oluştururken de özellikle çocukların yetişmesi konusunda, şiddet üzerinden suçladığı ailenin yerine neyi önerdiğini de ortaya koyamıyor yani hem bir yandan diyoruz ki, bir çocuğun en iyi


şekilde yetişebileceği yer ailedir. Hem de aynı dil, sürekli aile ve şiddeti yan yana kullan-dığı için böyle bir paradoks doğuyor ve biz çocuklar için, gelecek vadeden kurum olarak neyi tam olarak ifade edebileceğimiz konusunda kararsızlığa düşüyoruz.

Benzeri uygunsuz bir yakınlaştırmada, İslam ve terör kelimeleri üzerinden yaşan-mıştı biliyorsunuz. İslamik terör gibi, İslam ve terör birbirine uymayan iki kelime, uy-gunsuz iki kelime ama fobik bir uzaklaştırmaya yol açtı bu iki kelimenin sık sık yan yana kullanılması, yani islamik terör diye bir şey, islamfobyayı doğurdu. Yani İslam korkusu-nu doğurdu Avrupada. Bu fobik dilin, benzeri etkiyi, ailenin üzerinde de negatif olarak var etmesinden bir endişe içerisindeyiz medyadaki kadınlar olarak. Yani bir aile korku-suyla da karşı karşıyayız.

Bunun için medyanın dili çok önemli. Ben Bakanlığımızın, bu konuda çalışmalar ya-pan uzmanlarımızın, aile ve şiddet kelimelerini, çok ciddi bir şekilde düşündüğünü bili-yorum. Farkındayım onların hassasiyetlerinin. Fakat sadece Bakanlıktan ibaret değil aile meselesi. Yani çok olumsuz etkin bir medya dili var, televizyon dili var, sinema dili var, ve çocuklarımız, bazı çocuklar günde 9 saatini televizyon başında geçiren çocuklar var, yani bununla büyüyorlar, televizyonun diliyle, medyanın diliyle. Bakanlığımızın öncülüğün-de, hepimizin de yürekten desteklediği bir proje var, koruyucu aile projesi mesela, he-defi çocuklarımızın kurum yurt ve bakım evlerindeki şartlarda değil de aileler yanında yetiştirilmesi. Böyle bir amacı var, amaçlarından birisi hepimiz yürekten destekliyoruz.

Şiddetin nefret ettiği ilk yer olarak tarif edilen aile algısıyla, koruyucu aile projesidir mesela, bir birine paradoks gibi duran bir şey, hem ailenin çocuğu koruyacak en güzel yer olduğunu söylüyoruz, hem de şiddetin ilk önce aileden çıktığını söyleyen yazılar okuyoruz bir sürü medyanın içerisinde. Peki ikisini de aynı anda hissediyoruz işin garibi, yani hem aile içi şiddetten içimiz yanıyor canımız yanıyor hem de çocukların aile içeri-sinde yetişmesini istiyoruz aynı anda. Bu ikisini aynı anda hissetmek zaten acı veren şey, aile şiddetin yatağı mı? Yoksa şefk atin çatısı mı? Bu da mesela kendimize, özellikle genç medyacıların kendisine sorduğu sorulardan birisi.

Aile dendiğinde medyanın ve yasaların kullandığı dili önemsemeliyiz. Dil toplumsal değişimi kurgulayan en önemli faktörlerden çünkü, normu belirliyor yani normal olanı belirliyor, yani meşru ve yasal olanı da dil ile dil üzerinden kuruyoruz. Söz varoluşun evi zaten, sözle başlayan varoluş bugün bizim sözlerimizle de tekrar yeniden kuruluyor. Peki, aile nostalji midir? Bu da çok sorduğumuz bir soru. Sadece geçmişin hatırlanacağı bir albüm müdür aile? Çocukluk hatıralarımız var mesela albümün içerisinde, henüz kaybetmediğimiz annemiz babamız var akrabalarımız var. Onlarla anımsadığımız güzel fotoğrafl ardan ibaret midir? Ama aynı albümde kendi düğün fotoğrafl arımız var mesela, yenidünyaya gelmiş çocuklarımızın resimleri var. Bunlar birbirinden ne kadar kopuk, geçmişle gelecek?

Aile geçmişle geleceğin koptuğu değil bitiştiği bir albüm, yani anneniz mi size daha yakın, çocuğunuz mu? Gibi bir soru ne kadar haksızsa, aileyi sadece nostaljiden, güzel eski geçmiş günlerden ibaret saymak ta benzeri bir haksızlık. Çünkü mutluluk resimle-rin birleşmesiyle ortaya çıkıyor. Yoksa resimlerin, zamanın o acımasız makasıyla sürekli kesilip küçültüldüğü bir kesme biçme operasyonu ile kurulmuyor mutluluk. Mutluluk


tekil bir kelime mi? Yoksa çoğul bir anlamlılık mıdır? Paylaşım nedir? Kendimize sordu-ğumuz sorulardan.

Ben bir gazeteciyim ve günlük köşe yazılarımı yayınlamak üzere, interneti kullanı-yorum. Sosyal medyayı kullanıyorum. İşte twitter hesabımda mesela 40 bin takipçim var. Facebook var Google Chrome var. Birleşmiş Milletlerde, Uluslararası Af Örgütün-de, İnsan hakları İzleme Örgütünde takip ettiğin, dünyanın neredeyse tüm ülkelerinden kadınlar var, kadın yazışma grupları var. Yani binlerce kadın var çevremde, şimdi böyle düşündüğüm zaman, anneannem ve annem için uzak ve imkansız olan pek çok şey bana çok yakın ve çok ihtimal dâhilinde. Ve onlar çok daha korunaklı bir yerde iken, ben çok daha korumasız, çok geniş kalabalık bir alan içerisindeyim.

Toplumsal değişimin küresel imkanlar çerçevesinde değişen bu yeni sayfasında, ar-tık geniş aile, çekirdek aile gibi karşılaştırmalar çok geride kalıyor. Başka bir şeyle karşı karşıyayız. Artık çocuklarımız bile ailelerinden çok, sosyal medyada edindikleri arka-daşlarıyla konuşuyorlar. Birbirleriyle konuşacak cümle bulmakta zorlanan çift ler, sanal alemde hiç tanımadıkları, hatta var olup olmadıklarını dahi bilmedikleri kişilerle yeni bir iletişim kuruyorlar. Yani bir iletişim var tamam çok eleştiriyoruz ama başka bir şey de kuruluyor bu arada bunu da görmek gerekiyor. İletişimsizliğe dayalı yeni bir iletişim çağı başlamış durumda, ikisi aynı anda. Sanal olanın giderek, gerçeğin yerine ikame ol-duğu bu süreçte, toplumsal dönüşüm, değişime dair eski bildiklerimizi rafa kaldıran, çok genelleştirici bir dalgaya maruzuz hepimiz.

Bu genelleşme doğu ve İslam toplumlarına has mahremiyet kültürünü de, maalesef imha eden bir gücü taşıyor. Yeni küreselleşme ile maruz kaldığımız, haberleşme dili, aynı zamanda çok politik bir dil, sadece habercilik diyemeyiz ona. Servis edilen bu yeni bilgi türü, demokrasiden insan haklarına, dini kültür değerlerden toplumsal ve aile yapıları-mıza kadar bizi yeniden örgütlüyor, ve yeni bir değişimler dinamiği sunuyor bize. Daha da önemlisi, buna değişim mi diyeceğiz acaba yoksa zorunlu benzeşim mi diyeceğiz, tıpa tıplaşma mı, aynılaşma mı, modüler zorunluluk mu? Bunun ismi nedir? Toplumsal değişim mi bunun ismi?

Bir diğer önemli sonuç, toplumsal değişim öngörüsünün giderek insansızlığa doğru evirilmesiyle ilgili. Aileyi aşındırıp imha eden süreç, henüz kıyamet kehanetleri arasında sayılmıyor ama, insanlı olandan insansız olana dair yaşadığımız bir tecrübe, ve insanın kendini var edişinden çok imha edişi süreci aslında. Aile insana dair umudu diri tutan, ihya eden en kadim kelime oysa. Bize kelimelerimizi unutturan bu fırtınada hepimiz üşüyoruz, üşümeyen yok gibi aramızda, daha umutlu bir dünya için aile üzerinde dü-şünmemiz gerekiyor. Çünkü aile üzerinde düşündüğümüz zaman, insan üzerinde de düşünmüş oluyoruz.

Hepinize selamlarımı sunuyorum.


Toplumsal Değişim ve AileSocial Change and Family

Fatma Keziban HATEMİ, Avukat / AdvocateTürkiye / Turkiye

Sayın Bakan, değerli misafirlerimiz, değerli katılımcı ve değerli dinleyiciler...Konumuz daha çok şiddetten de öte ailenin korunması olduğu içinde, başlığımda

hem Değişim ve Ailenin Korunması başlığını seçtim.Şimdi toplum bireylerden oluşur. Birey, ailenin de toplumun da temelidir. Aile

önce bir kadın ve bir erkekten oluşur. Bu kadın birey ile erkek birey arasında iyi bir uyum varsa, bu aile içinde olan çocukta iyi bir birey olma fırsatını yakalar. Ne var ki toplum içinde elbette başka aileler de vardır. Gene değerli, çok da sevdiğim ve takdir ettiğim, Aslantuğ’un dediği gibi, aynı aile içinde çıkan yabancılaşma gibi, biliyorsunuz ta Adem’den beri, Habil ve Kabil olayı vardır. İnsanın iradesi özgürdür. Siz istediğiniz kuralları koyun, İnsan o özgür iradesini kullanacaktır. İşte bu özgür iradeyi kullanmada, konuyu küçük bir başlıkla küçültür ve Sayın Bakan Şahin’in üzerine sorumluluğu yıkar-sak, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanının hangi değerler üzerine politikalar üreteceğidir. Biraz önce değerlerden bahsedildi, ama değerler tarif edilmedi. Hangi değerler?

Şu halde ailenin korunması, aile çekirdeğinin ortaya çıkmasından önce, bireyin, ailenin ve toplum çekirdeğinin, daha doğrusu kadın ve erkeğin eğitimi ile başlanma-lıdır. Eğitimin temeli nerededir? Kim ve neye göre eğitecek? İşte bu sorunun üzerine parmak basılınca kıyamet kopar. Orasını karıştırma, dini eğitim propagandası mı yapa-caksın? Oysa çekirdeğin de çekirdeğine dokunmaksızın, değinmeksizin sorun çözüle-mez. Bireyi yaratan tartışmasız bir apaçıklık vardır. Ahlaki kural koymaya yegâne yetkili olan da odur. Bunu söylediğiniz de birçok kişi sizi onaylar. Bunların birçoğu dindarda muhafazakârda tanınır, ne var ki ardından hemen bir yol ayrımında bulursunuz ken-dinizi. Şiddet konusunda derler ki bir dakika, kadın terbiye edilmelidir. Dinimizde de bu vardır. Onu ölürsünüz 25 senedir anlatırsınız, böyle bir şiddet ruhsatı yoktur. Bu-rada onlarla yolunuz ayrılır. Yaratıcı erkek ve kadını aynı insan onuruyla, eşit olarak yaratmıştır. Yoksa ailede erkek ve kadın bireyinin uyuşmasının temelinde sevgi değil, korku ve itaat mi olmalıdır? 15 dakikada sadece bu sorunu anlatmama imkan yok. Bu soru üzerinde düşünelim. Erkek ve kadın arasındaki birlikteliğin temeli, iki hür bireyin arasında, sevgi ve şefk attir. Tıpkı Nur süresindeki, meveddet ve rahmet gibi. Aksi tak-dirde toplumun bu hücresinde toplumsal kanser başlayacaktır. Ailenin temeli sevgi ve şefk attir dediğinizde de sizi onaylayanlar olabilir. Ne yazık ki bu anlamda da bir kısmı, ilk yol ayrımında sizi kadın erkek arasında değil, özgür irade vardır, eşcinsel birliktelikler sokağında, çıkmaz sokakta kendinizi bulursunuz. Gene başlık attım yanlış anlaşılmasın. Eşcinsellik bir suç değildir. Cadı avına çıkılacak değildir. Kamu düzenini bozmadı tak-dirde hem Anayasamızda, hem dinimizde, mensubu olduğumuz İslam dininde, mesken masuniyeti vardır. Oraya karışılamaz. Ama siz bunu toplumsal sahaya, gelecek nesilleri ipotek altına alacak alana taşırsanız, bir dakika orada durun denir. Anayasanın teminatı


altındaki aile karşınıza çıkar. Ailenin korunması derken mevcut bir statünün korunması mı gerektiği, yoksa ıslahı gereken, ıslah edildikten sonra korunması gerektiği konusunda açık bir düşünceye sahip olmalıyız. Önce aile kurumunun Türk toplumundaki durumu tespit edilmeli ve daha sonra bu tespit karşısında, hangi noktalarda ıslaha, hangi nokta-larda koruma ve desteğe ihtiyaç var bu sağlanmalıdır. Bu tespitin yapılması, muhalefet-lerle karşılaşmamak açısından da önem arz eder. Bu tespitin yapılmasından sonra, tedavi gerekip gerekmediği, ne yönde ve hangi önlemlerin alınmasının gerekip gerekmediği konuları üzerinde uzlaşmaya varmak zordur. Derhal hem uzlaşmaz bencil menfaatler, önyargılar, at gözlükleri, yanlış tarihi birikim önünüze çıkar. Uzlaşma birçok durumda imkânsız kılınır.

Bütün bunların sosyolojik kanunlar açısından izahları vardır. Mücadele gereken bir konudur. Onun için yapacağımız pozitif hukuk kurallarından önce, evrensel ahlak ve hu-kuk ilkeleri, tabi hukuk ve ahlak üzerinde durmamız gerekir. Bütün bunları ileri sürerek, tabi hukuk yönünde mevzuatın gözden geçirilmesi lazımdır. Maalesef açık ve net bir şe-kilde söyleyebilirim ki, dini bakımdan da sorunlu, pozitif hukuk bakımından da sorunlu bir ülkeyiz. Her şeyden önce bu konularda çok ciddi ahlaki sorunlarımız var. Hukuk alanında ailenin korunması ve dolayısıyla ailenin temel unsuru sayabileceğimiz, anaların ve ana adaylarının, dolayısıyla bireyin, pozitif hukuk anlamında ve pozitif ayrımcılık anlamında korunmasını şu şekilde özetleyebiliriz. Temel Anayasal ilkeler alanında, eşit-lik ilkesi doğru anlaşılmalıdır. Yoksa bir süredir ülkemizde maalesef yapılmakta olduğu gibi, kadın erkek eşitliği ilkesi bir slogan olarak amacından saptırılarak, kadının mağdur edilmesi yönünde kullanılmamalıdır. Kadına erkek ile aynı ağır işlerde çalışmak, eşitlik demek değildir. Çok şükür ki, Ak Parti Hükümetinin, Anayasaya, Anayasa değişikliği olarak, maalesef Anayasa yapamıyoruz, değişiklik olarak koyduğu, Kadına karşı Pozitif Ayrımcılık Kuralının çok önemli olduğunun burada bir hukukçu olarak altını çizmek istiyorum. Kadın olsun erkek olsun, hiçbir bireyin ahlaka aykırı bir alanda, dolayısıyla başkalarına ve gelecek nesillere zarar vererek ve zarar tehlikesi yaratarak, çalışma perdesi altındaki faaliyetleri kişi özgürlüğü sloganı ve kalkanı ile cevaz verilemez. Kişi özgür-lüğünün bu şekilde yanlış algılanması, ailenin kısa sürede çökmesine neden olur. Aile hukuku alanında gerek evlilik birliğinin genel hükümleri, gerek mal paylaşımı ve soy bağı ki ikinci oturum konuları bunlar, alanlarında kurallarda çok titizlikle davranılmalı, bugünkü medeni kanunda olduğu gibi, kadın ve erkek eşitliğinin sağlandığı iddiasıyla kadın büsbütün mağdur edilmemelidir. Mal paylaşımı seçimlik rejimler şeklinde değil, adalet ve hakkaniyete uygun, kadını koruyucu tek bir rejim şeklinde düzenlenmelidir.

Soy bağı alanında da, hukukun bütün alanlarında da, eşler dışında, biyolojik döl-lenme asla kabul edilmemelidir. Türkiye bugün çok ciddi sorunlar yaşamaktadır. Ve maalesef, Sayın Kıbrıs Başbakanımızın eşi de buradayken, belirtmekte fayda görüyo-rum. Birçok çocuksuz aile işte böyle çok önemli değişimler geçiren, sosyal politikalar bakımından anlamlı adımlar atılan Aile ve Sosyal Bakanlığının yapmış olduğu, bebek-lerin, kimsesiz çocukların aile şefk ati içinde büyümesini sağlamak varken, bilinmez bir mecraya saplanarak, başkasından sperm alarak döllenme yapılmakta ve maalesef bu döllenmeler Kıbrıs’ta yapılmaktadır. Bunun için, Avrupa’da da yapılıyor ama son za-manlarda benim önüme gelen dosyalarda, Kıbrıs’ta yapılmaktadır. Sonra nemi oluyor?


Kadın kocanın izni olsa bile ki birçoğunda karı koca birlikte gidiyorlar, daha kadın ha-mile kalır kalmaz adam delirmeye başlıyor, iki üç ay sonra boşuyor. DNA testi yapsan adamın çocuğu değil, haydi buyurun, hukuki düzenlemeyi yapmadınız. Bu adam nafaka sorumlusu mu değil mi? Bakın sorunlardan bir tanesi. Dolayısıyla bu sorunlar, sadece başlık olarak attığım için örnek veriyorum. İkinci bir soru, maalesef üzülerek söylemek, belirtmek ve altını çizmek zorundayım ki, ister dindar olsun, ister dine uzak dursun, Türk toplumunda ensest çok ciddi bir problemdir. Sadece doğuda ve güneydoğuda değil, İstanbul’un göbeğinde çok ciddi bir problemdir. Bunlar ört bas edilerek, savuşturularak, görmezlikten gelinerek üstesinden gelemeyeceğimiz, bilinmez bir mecraya götürüyor bizi. Bunun dışında, fuhuş, para karşılığı özellikle ahlaki sapmaların kontrol edilemez durumda olduğu, birçok hastalıkların yaygın hale geldiği ki, öğleden sonraki belki de yarın ki konuşmacılar tarafından vurgulanacak ciddi problemler yaşıyoruz. Ve yine, 39 senelik hukuk hayatımda hemen her konferansta kadına ilişkin, vurguladığım, en büyük şiddeti devlet yapıyor kadına, nasıl yapıyor? Müslüman bir ülkede, devlet eliyle fuhuş yaptırılamaz. Genelevde olsa adı bu bir fuhuştur, derhal kapatılmalıdır. Bu hükümetin en büyük görevi budur. Bunun altını çiziyorum.

Bunun dışında işte, cinsel şiddet, cinsel tecavüzler, aile içinde ensest şiddet, mutlaka tıbbi tedavi gereklidir. Bunun altını çiziyorum. Bu toplantının İnşallah bu tür sorunlara bir cevap bulmasını ümit ediyorum.

Kuran’ı Kerim ile evrensel hukuk, işte değerli hem hukukçu hem de gazeteci arkada-şımız Sibel Hanım dedi ki, küreselleşiyoruz, globalleşiyoruz, tabi kimin kucağı ile kucak-laşıyoruz bunlar önemli ama Ahlak tektir, ne Hıristiyan ahlakı vardır, ne Müslüman ah-lakı, Ahlakın kurallarını yüce yaratıcı yaratır ve koyar. Dolayısıyla, sapmalar vardır, biraz önce söyledim, insanın çünkü iradesi özgürdür. Onun için mahallenin ahlakı, sokağın ahlakı, ailenin ahlakı böyle şey yok. Ahlak kuralları tektir, işte bu toplantıda bu kural-lar nedir? Konunun uzmanları oturmalı ve uzlaşmalıdır. Bir bağlama noktası olmadan, hiçbir sorunu çözemezsiniz. İşte, filimler dediler, filmlerden bahsettiler, oysaki diziler, kimin eli kimin cebinde, amcamı yengemi, çocuklar bunları seyrediyor. Bunlara artık şey yapıyor, onlarla özdeşleşiyor, artık bunları olağan kabul ediyor. Böyle ahlaki çöküntü içindeyiz. Nerede Türk toplumu, hala işte efendim, aile birliğiymiş, birlik mirlik kalmadı. Dini nikâh adı altında, metres ilişkisi yaşıyor dindar olan kesim de, bunun neresi ahlaki? Ve o aile içinde yetişen çocuklar bunları gayet tabi normal karşılayarak, devam ettiriyor. Onun için çok ciddi, ikiyüzlülük ve ahlak sorunumuz var. Herkes maskesini çıkartsın, ailenin geleceği, toplumun geleceği ailenin geleceğine bağlıdır diyorsanız ki böyledir, buna bir çözüm bulmalıyız.

Şimdi şiddet kullanma hakkının erkeğe verilmediğini ve maalesef bu şiddetin çok ciddi anlamda, yaygın olduğunu söyleyerek, şunu söylemekle süremi de herhalde bitir-mek üzereyim. Şiddeti meşrulaştıran hiçbir şeye taviz vermemeliyiz. Son zamanlarda çocuk filmleri, çocuk oyuncaklarına dikkat çekiyorum. Yasaklanmalıdır bunlar. Bunlar masal ve resimli çocuk kitapları yerine, insan mı şeytan mı olduğu belli olmayan garip garip figürler var çocukların elinde. Torunumun elinde bile geçen haft a bir figür gör-düm, benzetemiyorum oğlum bu ne dedim. Gorgos dedi, şimdi bu Gorgos kim? Veya


Benten diyor ne yapıyor bu Benten? Dolayısıyla kendi kültürel değerlerimize sahip çık-malıyız. Muhafazakârlık, eğer, bakın muhafazakârlık o kadar güzel bir şey değil, hangi muhafazakârlık güzel onu söylemek istiyorum, eğer temel değer yargılarını, ahlakı, ev-rensel normları muhafaza ediyorsanız, evet ben muhafazakârım. Yanlış tarihi birikimi, ön yargıları, yanlış şartlanmaları muhafaza ediyorsanız, bu tamamen primitifl ik ve ilkel-liktir.

Başta da söylediğim gibi, din kurumu da üniversitesi de hasarlı olan toplumda, ge-lecek nesiller hasarlı yetişir. Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine dair Kanunun uygu-lamacısı da, hasarlı bir kişiliğe sahip olarak, önümüze gelirse, işte kadın koşarak önüne gittiğinde, kendi karısını kızını hareme kapatıp, ardından sırtından sopayı eksik etmeyip, kendi kız kardeşi ve kendi kadınlarını koruma altına alıp, başkasına kötü gözle bakarak, işte senin namusunu ancak toprak temizler diyerek görmezlikten gelir, o kadının koru-ma kararını da vermez, o kadını korumaz da. Bununla ilgili iki şey var. Ailenin zayıfl a-masına ve aile ahlakının ortadan kalkmasına yol açan akım ve etkilere karşı, toplumsal bilincin geliştirilmesi lazım. Şiddet artmadı arkadaşlar, şiddet hep vardı. İnsanlık tari-hiyle de var ve olacak. Şiddetin farkına varılma eğitimi yapılıyor. Yani farkındalık arttı ve daha görünür oldu. Aradaki fark bu. Ama boşanmalar arttı, çok ciddi aile çöküyor. Kanunlar bu bilinçle hazırlanmalıdır.

Körü körüne taklitçilikten de, kötü şartlanma ve birikimlerin muhafazası anlamın-da, muhafazakârlıktan da kaçınmalıyız. Erkek çocukların cinsel eğitimine çok dikkat etmeliyiz. Bakın, Erkek çocukların cinsel eğitimine çok dikkat etmeliyiz diyorum, çünkü kadının toplumda erkekten farklı olarak, gelecek nesilleri eğitme görevi de vardır. Bu çok kutsal bir görevdir. Doğru yolda bir eğitim seferberliği başlatmaya, tabi ki benim gücüm yetmiyor, mecburuz. Ailenin korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine ilişkin, sayın bakanlık bir yönetmelik hazırladı, son derece tatmin edici bir yönetmelik, onunla ilgili ben bir takım önerilerde ve eklemelerde bulundum, belki soru cevap kısmında on-ları tekrar edeceğim. Dediğim gibi çok ciddi sorunların bileşkesi içindeyiz o kadar mutlu ve pembe bir dünyada değiliz. Sabrınız için teşekkür ediyorum.


•III. BÖLÜM - PART III

Aileye Yönelik Eğitim ve Destek ÇalışmalarıEducational and Supportive Programmes for Family


Aliye MAVİLİ AKTAŞ, Prof. Dr. Selçuk Üniversitesi, Türkiye / Selçuk University, Turkiye


Aile İçi İletişimde Güncel SorunlarCurrent Issues In Intra-family Communication

Prof. Dr. Nevzat TARHAN, Rektör Üsküdar Üniversitesi, Türkiye / Üsküdar University, Turkiye

Teşekkür ederim zamanı iyi kullanmamız gerekiyor. Ben bu saatte burada olanları, sayın vekilleri, herkesi saygıyla selamlıyorum. Şimdi sabahki oturumda, yani bundan önceki oturumda üzerinde durulan konular var, ben 5-10 dakikada özetlemek istiyorum. Toparlarım inşallah.

Şimdi üzerinde durulan sonuç konuşuluyor, şimdi aile içi şiddet var, ensest var, çe-şitli boşanmalar artmış, okul şiddeti artmış, yani aile içi şiddet değil okul şiddeti artmış, sosyal şiddet artmış bunlar hep sonuç, sebebi bulmadan sonuçla uğraşmak, hastalığın teşhisini koymadan hastalığı tedaviye çalışmak gibi, bunun ne derece amaca hizmet ede-ceğini sorgulamak gerekir muhakkak. Şimdi bunun sebeplerini araştırırken, önümüz-de toplumda bazı değerlerin yozlaştığını görüyoruz. Hani şimdi toprak erozyonu var, buna karşı bir dernek faaliyetleri var, ağaçlandırma faaliyetleri var ve belki 20 – 30 sene sonra Türkiye daha yeşil olacak bu çalışmalar sonucunda. Aynı şekilde şimdi toplumda değerler erozyonu var ahlaki erozyon var, bunu düzeltmeden sonuçları düzeltmeye ça-lışmak, sadece zaman kaybıdır, sadece kısa anlık çözümler peşinde koşmaktır, orta ve uzun vadeli çözümlerin esas önemli olması gerekir. Tabi bunların hepsi ayrı ayrı uzun uzun konular.

Ben ailede ne değişti de özellikle son 10 yılda boşanma arttı Türkiye’de, Ne değişti de daha önceki yıllara göre nüfus % 2.5 tan 1.5 a düştü nüfus artış hızı, ciddi bir sos-yal değişim var. İstanbul’da gökdelenler yükseliyor, ama bazı yerlerde de derin çukurlar açılıyor ailede. Burada bir çelişki var, gökdelenlerin yükselmesine övünürken, ailede çı-kan bir yangın var, bu yangını görmüyoruz. Yani bütün bunların farkına varmak gerekir diye düşünüyorum. Şimdi çekirdek aileden bahsedildi, çekirdek aile üç kişi biliyorsu-nuz, anne baba ve çocuk, hayır çekirdek aile de değişti. Çekirdek aile 3 kişi değil artık, çekirdek aile 4 kişi. Dördüncü üyesi de bilgisayar. Bu nedenle çekirdek aile kavramını biz tartışırken, konuşurken, 1990 dan sonra insanlığın yaşadığı, iletişim teknolojisinin getirdiği bir değişim var ve bu aileyi çok etkiledi. Sosyal yapıyı ve sosyal dokuyu çok etkiledi. Şu anda aile içerisindeki, çözülmelerin, boşanmaların, bir çok sorunların art-masının sebebi, bazı virüsler var, sosyal virüsler aileye girdi. Daha önce bu virüsler aileye o kadar girmiyordu. Geleneksel yapı vardı, zararlı şeylerden çok fazla etkilenmeden ço-cuğunu büyütebiliyordu bir anne ve baba, ama şimdi öyle değil, zararlı unsurların çok daha fazla etkisiyle karşı karşıyayız. Nedir, işte ailedeki yaşanan, bu internet bu bilgisayar ne yapıyor? Bazı özellikleri var, internetin bilgisayarın mesela 7/24 özelliği var rahatlık-la ulaşabiliyorsunuz. Daha önce çocuk 7/24, sinemaya gidiyordu ama haft ada bir gün gidiyordu, belli zamanlar gidiyordu. Ama şimdi 7/24 bir çok olumsuz şeye ulaşabiliyor. Diğer taraft an, internetin bir özelliği var, elverişli, yani evi terk etmeden insan rahatlıkla kolayca kullanılabiliyor. Zahmete girmeden bir düğmeye basarak rahatça ulaşabiliyor,


ekonomik, ucuz. Diğer özelliği de internetin, bağımlılığı, aslında bağımlılık yapan inter-netin kendisi değil, sunduğu ortam bağımlılık yapıyor. Bu nedenle internetin sunduğu ortam bağımlılık yaptığı için, bunu düzeltmekte çok kolay. Alternatifini ürettiğiniz an, internetin sunduğu olumsuzluklara karşı, olumluluklar ürettiğimiz zaman, çok rahatlık-la alternatifini üretiriz.

O halde toplumdaki bu, ailede boşanmanın en büyük sebeplerini araştırdığımız da, burada bakıyorsunuz, Amerika ‘ da boşanma sebeplerinin en önemlisi, aile terapistleri. Aile terapistlerine insanlar geliyor, ya bu adamın kahrı çekilmez bunla yaşanmaz ayrıl sen diyor, sen avukata git bana gelme diyor. E şimdi böyle aile terapisti yaklaşımı olan bir kimse ne yapıyor? Boşanmayı hızlandırıyor. Ya bakıyoruz uzmana gittik, uzman bile siz yapamazsınız dedi diyerek rahatlıkla, çocukları düşünmüyorlar. Şimdi açık evlilik tarzı evlilikler var, iki taraft a evli ama iki tarafında sevgilisi var. Bu doğal kabul ediliyor. Bunların onaylandığı bir ortamda büyüyen bir çocuk ve çevrede boşanma örneklerini de çok fazla görüyor, bakıyor amca, hala bir çok kötü örnekler var, boşanmaktan kork-maya başladı insanlar hatta şu anda geleneksel ailelerimiz çocuklarını kız çocuklarını daha çok okumaya göndermelerinin sebebi, görünmeyen sebebi, ya kızımın başına ile-ride bir şey gelirse, elinde bir mesleği olsun, bunun için okutuyorlar, bunun için imam hatiplerdeki öğrenci, kız öğrenci sayısı erkek öğrencisinden çok daha fazla. Yani bunun sebebi, kızlarımızın geleceğini, ailede yaşanan şiddet, bu sıkıntıları gördüğü için, bunlar önümüze çıkmasın diye, çocuğunu okutmaya yönlendiriyor bir çok aile ve özellikle kız çocuklarının imam hatibe gitmesinin en büyük sebebi bu, aile ile yaşanan sosyal korku-ların varlığı.

Şimdi internetin bir özelliği, sürükleyici özelliği, çekici, çok rahat sürüklüyor, sanal ve hoş bir gerçeklik veriyor insana, bu burada kişi kimliğini değiştiriyor. Mesela inter-nete giren kadınlar çoğu erkek kimliğiyle chat yapıyorlar. Ve tüm cinsel portreleri çekici hale getiriyor.

Cinsellik algımızı değiştirdi. Erkekler internette gördüğü cinsellik nedeniyle, sağlık-lı normal cinsellik yapamıyorlar, ve esrar almadan uyuşturucu almadan cinsellik yapa-mayan nesiller ortaya çıktı. Pornografik materyal kullanmadan cinsellikle ilgili tatmin yaşayamayan nesiller ortaya çıktı. Bu nedenle, internetin diğer özelliği de oyunları bi-liyorsunuz. En çok gençleri ve çocukları etkileyen ve bu etkileyici çekici oyunlar var, oyunlar etkisiyle sanal bir gerçeklik, sanal bir tatmin var. İçe dönük bir kimse internete girdiği zaman, dışa dönük hale geliyor. Ve insandaki popüler olma arzusu, popüler olma eğilimi internetle ortaya çıkıyor. 9 yaşındaki bir çocuk bakıyorsunuz 400 tane arkadaşı var internette. 9 yaşındaki bir çocuk twitter hesabı açıyor kendisine, 900 tane 500 tane arkadaş ediniyor. Bu hangi çağda vardı?

Bu nedenle 90 dan sonra ortaya çıkan nesiller ciddi bir tehlike altındalar, bu da insan-lığın geleceğini etkiliyor. Batı kültürü şu anda ciddi çöküş içerisinde, aile bağları zayıf-lamış, boşanmalar artmış, Hollywood aileyi güçlendirici filimler yapmaya çalışıyor. Biz düzeltmeye çalışırken, biz aileyi koruma konusunda daha çok kaynak ayırmaya yönelik çabalara ihtiyacımız var, şu anda bu çabaların zaten olması, bu toplantının olması, bu tarz çabaların olduğunu gösteriyor. Ama bu sadece Aile ve Sosyal Politikalar Bakanının


yapacağı bir şey değil, Milli Eğitim Bakanının buna katılması gerekiyor. Adalet Bakanı-nın katılması gerekiyor. Bunlar eğer katılmazsa, özellikle okullarda değerler hareketi baş-latamazsa. Aile içi değerler diyoruz mesela, bunlar toplumsal ahlaki değerlerden farklı değil, nedir? Sevgi, saygı, güven, sadakat, sabır, sözünde durmak, bağışlayıcı olmak, uz-laşmacı olmak bunlar hep ailevi değerler ama aynı zamanda insani değerler. Bu değerleri biz çocuklarımızın hayatında, önem ve öncelikli hale getirmezsek, çocuğun içerisinde ayartıcı çok günümüzde. Baştan çıkarıcı çok, çok rahatlıkla bir ensest istemediği halde temel değerlerine aykırı olduğu halde, kişiliğine aykırı olduğu halde, aile içerisinde çok rahatlıkla ensest olayları yaşanıyor ve bunun için kişi intihar edecek derecede bunalıma giriyor.

130 kiloluk bir genç kız biliyorum, aşırı yemek yiyordu, araştırdık çocukluk çağı travması, cinsel travma, kendisini suçlu hissediyor, ben böyle bir ensest, böyle bir olaya niye başladım ben güzel olmaya hakkım yok çirkin olmalıyım diye devamlı yiyor. Aşırı yemesinin arkasında bakıyorsunuz, bir çocukluk çağı travması var. Bunlar bir çok obe-site sorununun arkasında bile cinsel travmaların olduğunu görmek gerekir. Bu nedenle, güvenli internet profili önemli. Güvenli internet profilinin üzerinde duralım yapalım ama asıl önemli olan, negatifl e mücadelenin en güzel yolu, pozitifi arttırmaktır. Sosyal değerleri toplumsal değerleri güçlendirmektir. Çünkü insanda, insanoğlu lüks şeye fazla-dan ödemeye her zaman hazır, bu nedenle lüks ve güzel şey yolları, internette kaliteli ya-pımlar yaparak, sinemada kaliteli yapımlar yaparak, çocuklara gençlere aksiyon şeklinde de olsa aileyi güçlendirici mesajların verildiği, çocuklara büyük yatırımlar ayrılması ge-rekiyor. Bu İstanbul’daki gökdelenlere yapılan yatırım kadar aileye de yatırım yapılması gerekir. Sabırla dinlediğiniz için teşekkür ederim.


Aileye Yönelik Destek ÇalışmalarıFamily Oriented Support Studies

Fethullah HAKSÖYLER, Daire BaşkanıAile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Türkiye

General Directorate of Family and Community Services, Turkiye

Aile Eğitim Programı• Ailelerin Eğitim ihtiyaçları belirlenerek,• Aile Eğitiminde Müfredat ve Materyal Geliştirme Projesi kapsamında, 100’ü aşkın akademisyen ve alanının uzmanı ismin katkısıyla oluşturuldu. Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından onaylandı.• Eğitim – İletişim • Sağlık • Hukuk • İktisat • Medya alanlarında 23 modülden oluşmaktadır.• 176 formatörün eğitimi tamamlanmıştır.• Formatörlerin eğiteceği eğitimciler aracılığıyla yaygınlaştırma devam edecektir.Programın 168 ünitesiyle ilgili spot fi lm hazırlanmaktadır. • Aile Yaşam Becerileri• Eşler Arası İletişim ve Çatışma Çözümü• Evlilik ve Sağlık• Aile Hukuku Boşanma Süreci Danışmanlığı• Kaba boşanma hızı: Son 10 yıldır %0 1.6 oranında seyrediyor.• Aile içi şiddetin en yoğun yaşandığı dönem Boşanma(ma) sürecinin yönetilmesi Pilot çalışma • Ankara• İzmir• Kırıkkale• Karabük• Burdur illerinde devam ediyor..Aile Sosyal Destek Programı (ASDEP)Başvuru beklemeden gerçekleştirilen arz odaklı hizmet sunumu çerçevesinde:• Alan taramalarıyla yerinde durum tespiti• İlgili birimlere yönlendirme• Rehberlik ve danışmanlık• Sürecin her aşamada takip edilmesi…

Aile Sosyal Destek Programı (ASDEP)


Ailelerin Desteklenmesi, Toplumun GüçlenmesiSupporting Families, Strengthening Societies

Saida AGREBI Dünya Aile Örgütü Başkan Yardımcısı, Fransa

Vice President Of The World Family Organization, France

Yeni yılı, 2013 yılını Türkiye’de karşılamaktan gururluyum, mutluyum. Bu sabah mü-kemmeldi, sunum çok güzeldi. Sayın oturum başkanı, bana 5 dakikalık bir sürem oldu-ğunu söyledi. Bana gelen elektronik mesajda 15 dakika yazıyordu. 5 dakikada ne söyle-yebilirim? Belki bir selamun aleykum diyebilirim o kadar. Lütfen biraz anlayışlı olunuz.

İki yıl önce Dünya Aile Teşkilatı zirvesini burada Türkiye’de organize etmiştik. O zirve sırasında Başbakan Erdoğan’ın yaptığı ve ailenin toplumdaki rolünün önemini vur-guladığı konuşması çok etkileyiciydi. Ancak esas anahtar unsur, annenin rolüdür. Şu günlerde gelişini kutladığımız bu yeni yılda buradan, daha iyi bir gelecek için çocuklar yetiştiren annelere takdirlerimizi gönderiyoruz. Benim konum, daha iyi bir toplum için destekleyici programlar ve aile eğitimi. Aileleri desteklediğimiz oranda toplumu des-teklemiş oluruz. Eğitimin ailede başladığı konusuna değinen videolar seyrettik; doğru, eğitim ailede başlıyor, ama diyalog da ailede başlar, demokrasi de ailede başlıyor, daya-nışma da ailede başlıyor; tüm bu değerlerin başladığı yer, aile ortamı. Onur duyuyorum söylerken; çocuklarımıza aktardığımız İslami değerlerimiz ailenin kurtarılmasına yar-dımcı olmaktadır; Çünkü günümüzde aile tehdit altındadır, birçok dışsal etkilerin tehdi-di altındadır. Bu sabah konuşmacılar bu tehditlere değindiler: dijital sorunlar, sorunlara önerilen çözümler… Sanal iletişim ailelerde gerçek iletişimin yerine geçmektedir ve bu da bir diyalog eksikliği yaratmaktadır. Örneğin akşam yemeklerinde, baş başa olabilece-ğimiz akşam yemeklerinde, bakıyorsunuz herkes cep telefonunu, i-pad cihazını almış, yemek yiyorlar, sohbet yok, diyalog, iletişim hak getire. Dijital zaman, karşılıklı iletişimi ortadan kaldırdı.

Tüm bu dışsal faktörler; iç savaşlar, hastalıklar, iklimde meydana gelen değişimler, Florida’da Sandy fırtınası, tüm yaşadığımız sorunlar, toplumsal değişimlere neden ol-muştur. Bizler, eski ilkelere ve değerlere sarılmalıyız. Biliyor musunuz, büyük anneme ve büyük babama eskiye özlem duygusuyla bağlıyım ben. Torunuma, büyük annemin bana olduğu gibi bir büyükanne olamıyorum. Büyükannem, bana şu andaki durumuma ulaş-mamda yardımcı olan şeyler öğretmişti. Ama torunum bana bizim zamanımızda olduğu gibi bir masal, bir öykü anlatmamı istediğinde anlatamıyorum ve üzülüyorum. Geniş aileler kaybolmaya yüz tuttu artık. Şimdi çekirdek aileler var, sadece ana veya babayla birlikte çocuklardan oluşan aileler var. Ben Fransa’da yaşıyorum. Herkes için sadece evlilik var, evlat edinilmiş çocuklar var. Benden önceki konuşmacı fuhuşa, tüp bebeklere, aileyi tehdit eden tüm faktörlere değindi.

Birleşmiş Milletler teşkilatı, 2. binyıl hedefl eri çerçevesinde 15 yıldır bu tür sorunlara çözümler bulmaya çalışıyor; fakirlikte savaşıyor, ancak fakirlik oranı hala çok yüksek; eğitim seviyesini yükseltmeye çalışıyor, ancak hala okuma yazma bilmeyen insanlar var;


annelere önem veriyor, ancak hala anne ölümleri devam ediyor. Afrika’da her iki anne-den biri çocuk doğururken ölüyor. Yeni doğanlar arasındaki ölüm oranları ise çok çok yüksek. İklim şartlarındaki değişimleri ve neden olduğu sorunları hepimiz biliyoruz. AIDS hastalığı, diğer hastalıkla, hep uğraşmak zorunda olduğumuz sıkıntılar… Ancak Birleşmiş Milletlerde ana unsur olan aileyle ilgili hiçbir ulaşılmış hedefe rastlayamıyo-ruz. Hepimiz umut ediyoruz ki 2015 itibariyle bu hedefl ere ulaşılacaktır. Yani şu andan itibaren iki yıl içinde…

Ne yaptık tüm bu sorunların üstesinden gelmek için? Birçok kurumda çok işler ya-pılmaktadır kuşkusuz. Fas, Malezya veya Türkiye gibi, aile içindeki uyumu kurtarmak için birçok şeylerin yapıldığı ülkeleri biliyoruz. Uyumlu aile çok önemlidir. Çocukla-rımızı annenin rahminden başlayarak eğitmeye başlıyoruz. Kuranda da vardır bunun yeri. Biz Arapça’da ‘’rahim bağı’’ deriz, aile içi bireyler arasındaki bağlara, ilişkilere atıf yapmak için. Çok önemli. Çocuklarımızı, ergenlerimizi, gençlerimizi tüm kötü alış-kanlıklardan; alkol bağımlılığından, madde bağımlılığından, dijital bağımlılıktan, -evet dijital ortam bir bağımlılık haline gelmiştir bugün, sadece bir bilgi olmaktan çıkmış-tır- tüm bunlardan çocuklarımızı İslami değerlerimizle kurtarabiliriz. Burada Türkiye’de birlikteyiz, uluslar arası aileyle ilgili konularda sosyal eylemciler bir araya gelmiş, ortak değerlerimiz var. Bu değerlerimizi paylaşmalıyız. Gençlerimize kulak vermeliyiz, onların örneğe ihtiyacı var, onların modele ihtiyacı var. Ancak maalesef birçok aile bu örnek olma, model olma rollerinden sarfı nazar etmişlerdir.

Toplumun rolü de tabii ki çok önemli; anaokulları, eğitim öğretim sistemleri, bun-ların hepsi güzel şeyler. Ama en önemlisi yine de aile. Körfez ülkelerinde çocukları eğitmek için Müslüman olmayan, başka kültürlerden dadılara teslim ediyorlar. Birçok sorunlar çıkıyor. Araştırmalar göstermektedir ki çocukların özellikle anneleriyle olan ilişkileri çok önemlidir; babayla olan bağ da önemlidir, ama asıl olan anneyle olan bağ-dır, ilişkidir. Çocuklarımızı aile ortamından ayrılmadan önce bu değerleri, bu güvenliği, bu konforu sağlamada aile asal konumdadır. Aile, yaşamdaki ilk okulumuzdur ve ana babalar da ilk öğretmenlerimizdir. Eğitim, sevgi, dayanışma ailede başlar, okulda ve top-lumda devam eder.

Sonuç olarak bir öneride bulunmak istiyorum. Bizler Birleşmiş Milletler Dünya Aile Teşkilatının zirvesini Brezilya’da yaptık. Aileler için inovasyon ilkeleri, güvenlik ilkeleri, değişim gibi birçok konuda hedefl er koyduk; yıllardır, aile, çocuk, özürlüler, yaşlı in-sanlar diyoruz, konuşuyoruz. Ancak birçok hedef sadece kağıt üzerinde kaldı. Eyleme, harekete ihtiyacımız var şimdi bizim. Benim önerim şu: Bu konferans sonrasında, hükü-met düzeyinde olsun, sivil toplum düzeyinde olsun tüm aile konusuna kafa yoran eylem insanlarıyla, bir girişim başlatalım, ön ayak olalım. Aile için, aile içi değerler için, ailenin esenliği için mücadele edecek bir girişim başlatalım. Aileyi, çocuklarımızı, geleceğimizi, toplumuzu nasıl kurtaracağımız konusunda kafa yoralım, uluslar arası kamuoyunu et-kileyelim.

Kapatmadan önce söylemek istediğim son bir şey var: Dua ediyorum; Filistin’deki aileler için, Suriye’deki aileler için, dünyadaki tüm aileler için barış dolu bir yıl olması açısından dua ediyorum. Teşekkürler.


Aile DanışmanlığıFamily Counseling

Fatma TORUN REID Uluslararası Aile Terapisi Derneği (IFTA), Türkiye

International Family Therapy Association (IFTA), Türkiye

Sayın Bakanlar, Misafirler,Bugün buraya uzaklardan gelmedim, IFTA’yı hepiniz duydunuz, biliyorsunuz. Ulus-

lar arası Aile Terapisi Derneği Başkanı olarak burada bulunuyorum. Ama daha bir coşku içindeyim. Türk olarak ve de 40 seneye yakın sahada çalışmış biri olarak buradayım. Eğer sorunlara değinmek gibi bir zaaf gösterecek olsam, arkası yarın, 30 bölümlük bir dizi olması lazım. Dolayısıyla sorunlara değinmeyeceğim. Çözümlere ve ihtiyaçlara dö-nük 1-2 örnek vereceğim.

Aile terapistleri özellikle metaforları çok severler. Benimde çok sevdiğim metafor-lardan biri, Ailenin bireyi, çevredeki, dünyadaki travmalardan koruyucu bir şok travma yumuşatıcısı olduğu metaforu. Aynen şöyle, vapurlar iskeleye yaklaştığı vakit, çarpma-ması, o şoku önlemek için lastik tekerlekler vardır değil mi? Ne diyoruz onlara, ismi yok “shock absorber”, yani şok emici, dolayısıyla bunun örneklerini Türkiye’de çok gördük. Müthiş bir deprem olayının kazazedeleri olarak, arkada kalan aileler, çocuklar gençler, eşini kaybetmiş bireyler, ne kurtardı bizi? Ne kurtardı? Olağanüstü, bütün dünyanın şa-şıracağı bir şekilde toparlandık. Tabi travmanın getirdiği yaralar çok derinlerde oldu.

Benim üst katımda annesini babasını bir gecede kaybeden bir genç kız, çocuklarını neresi kim aldı helikopterle, organ mafyası mı kaçırdı? Kaybeden aileler, ve psikologların çok önemli çalışmaları oldu özellikle travma çalışmaları bunların hiç biri azımsanamaz. Ama en önemli katkı gene geniş aileden geldi. Aile bireyi koruyucu olduğu kadar, maale-sef aile içinde kendi travmatik bir eleman da olabiliyor aile, özellikle ilişkiler. Buna defa-larca referans yaptı daha evvelki konuşmacılar, hakikaten çok güzel, şefk atin kucağı mı? Yoksa şiddetin kucağı mı? İllaki biri veya diğeri olması gerekmiyor. Her ikisi de var. Bu realiteyi kabul etmemiz lazım. Şiddet demeyim ama bazı sıkıntılar aile içinde olmasaydı, biz bugün belki sahip olduğumuz bazı olumlu vasıfl ara da sahip olamazdık. Sabır gibi özellikle, baş etme gibi sıkıntılarla, hatta anne babalara yaptığım konuşmalarda, şaşırtıcı bir şey söylerim o da şu. Lütfen çocuklarınızın mutluluğunu hedefl emeyin. Efendim, hepimiz çocuklarımızın mutlu olmasını istiyoruz. Lütfen mutluluklarını hedefl emeyin. Mutluluk yan kazanım olarak gelsin. Eğer insan kapasitesi nispetinde gelişebilirse, eğer insan işe yaradığını, üretken olduğunu görebilirse, zaten mutlu olacaktır.

Mutlu olsun diye aşırı hoşgörü, aşırı vericilik, aman mutlu olsun hatta beni de sev-sin diye, bir yaşındaki çocuğa çikolata, maalesef 1. inci nesil sorumlu onlardan, onların sevgisi, geçmişte öyle bir şeyler çikolata verilerek yapılırdı. Şimdi müthiş bir oyuncak furyası var. Çoğunlukla babalar seçiyor oyuncağı, Japonlar bunu keşfetti. Neden? Çünkü geçmişte oyuncak yoktu. Biz büyükler yeterince oyuncakla oynamadık. Belki bunun da


bir avantajı oldu. O da yaratıcılık. Bir çelik çomaktan neler yapılabilir. Bez bebekten ne kadar kıymetli olur ne güzel oyunlar oynanabilirdi. Onun için bazı eksiler, bazı yoksun-luklar, bize hayata sahip çıkma ve güçlü olma yönünde çok şey veriyor. Her şeyin bir bahçesi olmasını beklemiyoruz, istemiyoruz da.

Şimdi çocuklar konusunda hedefl enen şey, yetkinlik, yetkin olması. Yetkin çocuk kimdir diye açılımını yaptığımız vakit, başında ne geliyor biliyor musunuz listenin? Yet-kin insan insanlık dürtülerini kontrol edebilen, bakın hangi dinamikler var aile içine girdiğimizde, şiddet neden oluyor? Şiddet insanda var ama bakın son senelerde yeni bir şeyin üstünde duruyoruz. O da selfish gen diye bir nosyon vardır, biliyorsunuz. Yani güç-lü gen güçsüzleri yenerek bizi bu noktaya getirdi. İkinci bir kavram yaygın şu anda, o da competition değil, cooperation, yarış değil, yani o güçlü genin güçsüzleri aşması şeklinde bizleri ayakta tutan geçmişimiz değil aynı zamanda ve daha da önemlisi dayanışma.

Şimdi biz ileriye baktığımız vakit, çocuklarımızı yetiştirmede, bunlar çok önemli ama çocukları yetiştirecek kim? Evet çocukları yetiştirecek aile, çevre, okul, koruyucu yasalar vesaire, Peki o zaman ne ile başlıyoruz? Çift lerle, onun için aile terapisi deyince, çift le aile terapisi demeye başladık. Çift le aile terapisini, ister danışmanlık deyin ismi-ne, ister terapi deyin hiç farketmez. Bu işi yapacak uzmanlar kişiler, mutlak suretle özel bir eğitim almış olmaları lazım. Neyin üstüne? Bireysel ruh sağlığını koruyan beş temel meslek var. Psikiyatri, psikoloji, psikolojik danışmanlık, danışmanlık diyoruz ona, sosyal hizmet, ve aile terapisi. Bu beş meslek, zaten dördü bizde çok güzel oturmuş. Fevkalade iyi eğitimimiz var, bunların üstüne şimdi Bakanlığın da zaten işbirliği ile yaptığı çok güzel çalışmaların içinde bu olayın ehemmiyeti fark edilmiş durumda.

Aile terapisi, psikoloji Avrupa’dan Amerika’ya ihraç edildi. Aile terapisi Amerika’dan Avrupa’ya. Ben şu anda İFTA’nın bu uluslararası örgütün başındayım. Ve bu bana büyük zevk veriyor, Türkiye’me katkıda bulunma şansım çok yüksek. Altı senelik bir görevin 3 yılını bitirdim. Çok teşekkürler. Evet Amerika’da ne zaman başladı biliyor musunuz? 1949 da, Aile danışmanları Derneği ismi altında bir dernek, daha sonra Çift ler ve Aile Terapisi Derneği oluyor. Çok güçlü 24 bin üyesi olan bir dernek.


Aile Danışmanlığı ve Ebeveyn EğitimiFamily Counseling or Parenting Education

Judith Anne MWILA

Proje Ofi si Başkanı, ZambiaProjects Offi ce of the First Lady, Zambia

Çok teşekkürler. Burada sunum yapmak ve deneyimlerimizi paylaşmak olanağı bul-duğumuz bu foruma çağırılmamızı takdirle karşılıyoruz. Sizlere, Afrika’nın güneyinden Zambiya’dan yeni yıl için sıcak selamlar ve iyi dilekler getirdim. Benim sunumum, aile danışma hizmetleri ve ana baba eğitimi konusunda olacaktır. Kurmuş olduğumuz ‘’Fa-milies are Nations-Aileler Uluslardır’’ kuruluşu, eğitim sunma ve eğitim verme işlevleri-ni, aile danışmanlığında öğretimin en önemli ve uygulanabilir yöntemi ve temeli olarak görmektedir. Ben de işte bu olgu üzerinde duracağım. Bu anlamda, kardeşlerimin de dediği gibi, iyileştirme de öğrenmenin etkili bir yoludur, anlamanın ve tartışmanın bir başka yoludur bu.

Buna ilaveten söylemek isterim ki aile kurulmasında özellikle uyguladığımız 3 iyi-leştirme unsuru vardır: Danışma, öğretim ve eğitim. Tüm konuşmacılar bu konulara değindiler, minimum zamanımız olduğu için ayrıntılara giremeyeceğim. Ancak inanıyo-rum ki aileler için danışma, öğretim ve eğitim ve bunların uygulanması oldukça önem-lidir, geniş konulardır.

Birçok akademisyen bu konularda çalışmalar yapmıştır. Ben burada ailede iyileştirme (aile terapisi) üzerinde duracağım. Bu iyileştirme eğitimi, ailelere başlangıçtan itibaren aile kurmanın nedeni konusunda bilgi vermekte, bir anlayış ortamı yaratmada yardımcı olmakta, hangi aile bireyi olursa olsun, analara, babalara, çocuklara destek sağlamakta-dır. Bunu, uluslar, ülkeler, bölgeler, kıtalar düzeyinde yayabiliriz; aile kurma sırasında ve her aile biriminde ailede iyileştirmenin gerekliliği konusunda ortak bir anlayışa, mu-tabakata ulaşabiliriz. Eğer aileleri iyileştirmenin gerekliliği konusunda ikna edebilirsek, çift ler çocuklarıyla konuşma başlayacak, iletişim kurma olanağını bulacaklardır.

Aslında çağdaş aile, bir birlik olarak, iyileştirme yolundan uzaklaşmıştır. Konuşma-cı kardeşlerim de belirttiler: babalar ve çocuklar arasındaki iletişim kopmuştur; artık cep telefonuyla, internetle, sky-pe ile konuşuyorlar. İnancım odur ki ailenin içindeki öz, cevher zarar görmüştür. Bunu tekrar eski durumuna getirebiliriz: İlk anlama ve kavra-ma, ilk öğrenme, ilk eğitim sürecinin olduğu kurum olarak ailede danışma ve konuşma, öğrenme, öğretmede iyileştirme unsurlarını uygulayabiliriz. Bu sayede de öğrenme ve öğretmenin yaşamda çok önemli olduğunu kavrayan toplumlar oluşturabiliriz. Bu sa-yede yetişkinler bilgilerini ve davranış biçimlerini nesilden nesile aktaracaklardır. Aynı zamanda etik kurallar oluşturmada ve doğru insan yetiştirmede de iyileştirme konusu-nun altını çizmek isterim. İnsanlar bu iyileştirme sürecinden geçmezlerse neler oldu-ğunu anlayamamaktadır. Özellikle altını çizmek istiyorum: Afrika’da aile kurumunda iyileştirme konusunda birçok zorluklarla karşılaşılmaktadır; sanıyorum Avrupa’da ve dünyanın tüm bölgelerinde de bu böyle. Bu konuda çalışan birçok eylemci insanlarımız


var. Ancak birçok noktada gelenek ve görenekler karşımıza çıkmaktadır, onları aşmak zor olmaktadır. İnsanlarla konuşmak, onların bize açılmasını sağlamak zor olmaktadır. Özellikle kadınlar ve çocuklar üzerinde duruyoruz. Terapi, bu suretle aile danışmanlı-ğında çok önemli bir yer tutmaktadır.

Çocuklara ve ergenlere verilen danışma hizmetlerinde özel iyileştirme unsurla-rı kullanılmalıdır. Bugün sunumlar yaptığımız bu zirve gibi toplantılardan ve benzeri platformlardan uygulanacak etkili iyileştirme unsurları ve işlevleri konusunda model-ler, somut öneriler çıkması önemlidir. Aileyi, ailenin varlığını etkileyen alkol ve madde bağımlılığı konusunu hepimiz biliyoruz; bunlarla mücadelede de ailelere yönelik özel iyileştirme unsurları kullanılmalıdır.

Benden önceki konuşmacı MDG’lerden (Millenium Development Goals = 2. Binyıl Gelişme Hedefl eri) söz etti ve bir öneride bulundu; ben de bu öneriyi destekliyorum, öneri kapsamında oluşturulacak grup içinde olmak da isterim. Birleşmiş Milletlerde aile kurma eğitimi, eğitimi daha geniş bir kapsamda içerecek bir eğitim programı çerçeve-sinde, belki Eğitim Kaynaştırması diyebileceğimiz bir program çerçevesinde, bu gelişme hedefl erinin içine dâhil edilmelidir.

Aile kurumu, kurulduğu andan itibaren, daha iyi bir dünya için yoksullukla veya yetersiz eğitimle niçin mücadele ettiğimizi bilmezse, tüm bunları başarmamız mümkün olmaz. Bunları başarmamız için aile kurumu bileşeni (family building component) de-diğimiz eğitim unsurunu iyileştirmeye yönelik olarak eğitim içine almalıyız. Sanıyorum sürem dolmak üzere. Sizlere bu kısa süre içinde konuyla ilgili ana noktaları aktarabilme olanağı bulduğumu sanıyorum. Bu zirve çerçevesinde tüm konuşmacılar bu önemli ko-nularla ilgili bilgileri nesnel bir biçimde sundular. İnşallah başka platformlarda tekrar bir araya geliriz, bu konuları daha geniş sürelerde daha ayrıntılı tartışmak ve paylaşmak olanağı buluruz.



•IV. BÖLÜM - PART IV

Ödül TöreniAward Ceremony


AİLE VE TOPLUM HİZLETLERİ GENEL MÜDÜRÜ ÖMER BOZOĞLU’NUN ÖDÜL TÖRENİNDE YAPTIĞI KONUŞMA

Sayın Başbakanım ve Değerli Hanımefendi,Sayın BakanımFas, Filistin, KKTC, Somali ve Pakistan’dan gelen değerli Bakanlar, Sayın milletvekilleri,Sayın Müsteşarım,Yurt içinden ve yurtdışından gelen değerli katılımcılar,Değerli Hanımefendiler - Beyefendiler,Basınımızın Değerli Mensupları, Hepinizi sevgi ve saygı ile selamlıyorum. İlkini gerçekleştirmekte olduğumuz “Ulus-

lararası Aile ve Sosyal Politikalar Zirvesi”ne hoş geldiniz!Tarihi, insani ve sosyolojik özelliği ile evrensel anlamda vazgeçilmez önemi bulunan

aile kurumu, ülkelerin toplumsal gerçeğinde, inanç, gelenek ve kültürlerde kutsal bir statüye sahiptir.

İnsanlığın başlangıcı ile birlikte var olagelen aile, toplumların varlıklarının devam etmesinde önemli görevler yüklenmiş, dinî ve kültürel fonksiyonlar icra etmiştir. Bun-ların da ötesinde insanlığın varlığı ve yeni nesillerin teşekkülünde evrensel bir kurum olmuştur.

Aile sosyal güç merkezidir. Fertlerine duygu, düşünce, davranış, prensip, terbiye, beklenti, hedef ve ideal kazandırır.

Ailenin çözülmesi, bir milletin, bir devletin, bir ülkenin de çözülmesidir. Bu nedenle, aile kurumunun sağlık ve huzur içinde devamı, toplumsal düzenin de temel şartıdır.

Ailenin insanlık tarihi boyunca her türlü değişmenin üzerine çıkan sürekliliği, çeşitli değerlendirmeler ve varsayımların yeniden gözden geçirilmesine sebep olmuştur.

Dünyadaki, olumlu ve olumsuz her türlü sosyo-kültürel gelişmelerden anında etki-lenen sıcak aile yuvalarına; bir nesne gibi değil, şefk at ve sevgi ile yaklaşıldığında daha mutlu ve huzurlu bir toplum inşa edilmiş olacaktır.

Sorumlu insan, sorunsuz çağ…Sorumlu aile, sorunsuz toplum…Sayın Başbakanım, Değerli Misafirler, İki gün devam edecek olan Uluslararası Aile ve Sosyal Politikalar Zirvesi’nin değerli

katılımcılarının, kamu, yerel yönetim ve sivil toplum tecrübesiyle yapacakları çalışma-lar; refah ve huzurun hâkim olduğu bir dünyanın inşasına, güçlü ve sağlıklı toplumsal yapıların oluşturulmasına önemli bir katkı sağlayacaktır. Ayrıca ulusal ve uluslararası diğer kurumlar ve birimler tarafından geliştirilecek olan hedefl ere de ışık tutacaktır.

Bu topraklardan tüm dünyaya ilham kaynağı olan Hz. Mevlana’dan aldığımız ilham-la “Dünya bizim evimizdir, bizler de bu kocaman ailenin birer üyesiyiz” fikrinden yola çıkarak tüm dünyayı sevgiyle kucaklamak amacıyla hazırladığımız zirvemizin tüm top-lumlar, aileler ve insanlık için yararlı olması temennisiyle Saygılar sunarım…


Sayın Majide El MasriFilistin Sosyal İşler Bakanı

Sayın muhterem Türkiye Cumhuriyetinin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, Aile ve Sosyal İşleri Bakanı Sayın Fatma Şahin, Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürü Sayın Ömer Bozoğlu, sayın bakanlar, değerli katılımcılar selamün aleyküm ve rahmetullahi ve berekatühü.

Kolonizasyon, Yahudileştirme, ırk ayrımcılığı ve kimlik bulanıklığı ile günlük mücade-le eden Filistin’in başkenti olan Kudüs Elşerif ’ten geldik, kuşatma, bombardıman ve yıkım karşısında dimdik duran Gazze’den geldik, yerleşim ve ırkçı duvara günlük mücadele eden Filistin Batı Şeria’dan geldik, Milyonlarca Filistinlinin acılarından özgürlük ve bağımsız-lık umutlarından Filistin halk ve hükümetinin selamlarını iletmeye geldik sizlere. Aile ve sosyal politikaları ile ilgili bu uluslararası zirveye katılmaya davetiniz için şükran ve tak-dirlerimizi sunuyoruz. Bu zirvede Türk Cumhuriyetine en yüksek şükran, gurur duygusu ve takdir samimiyetiyle ifade etmeye fırsat buluyoruz. Türk Cumhuriyeti sadece dost ve komşu ülkesi olarak değil, Filistin halkına ve tüm Arapların halklarına büyük kardeş ol-duğunu düşünüyoruz. Filistin halkının yasal haklarına ve kendi ulusal toprakları üzerinde kendi bağımsız devletinin kurulmasına yönelik Türkiye halkının ve Hükümet ilkeli görüş ve pozisyonlarından gurur duyuyoruz. Tüm halkımız tarafından bilinen ve takdir edilen bu pozisyonlardan birleşmiş milletlerinde gözlemci statüsü kazanma mücadelesinde Tür-kiye destekçi rolü, Gazze’deki saldırganlık ve haksız kuşatmayı reddetmesinde Türkiye’nin onurlu rolü. Bununla birlikte halkımızın ulusal hakları ve sosyal kalkınma planlarına sürekli olarak siyasi, maddi ve manevi desteği için de şükranlarımızı sunuyoruz, Filistin halkı tam egemen bir devlet hakkının gerçekleştirilmesi ve Uluslararası platformlarda tam üyelik olmasına kadar bu destek devam etmesini umuyoruz. Ayrıca daha iyi, huzurlu ve adaletsizlik içermeyen bir dünyayı inşa etme çabalarında etkili ve aktif bir Filistin olması-nı umuyoruz. Geçen yüzyılın başında ve Arap-İsrail çatışması başladığından beri Filistin halkımız Özgürlüğü ve onuru uğruna mücadelesini devam etmiştir. Bu süreçte binlerce yaralı ve şehit vermiş, işgale karşı direniş nedeniyle halkımızın dörtte birinden daha fazlası ve farklı süreler tutuklanmış hapse girmiştir. Ayrıca halkımızın çoğu doğal kaynaklardan mahrum bırakılmıştı. Ama bütün bunlar özgürlük, bağımsızlık, mültecilerin dönmesi yol-culuğumuza devam etmek için halkımızın motivesi artmasından başka bir şey yapmaz. Haklarımıza, davamızın adaleti inancına dost ve başında gelen Türkiye Cumhuriyeti kar-deş devletlerin desteğine dayanarak devam ediyoruz.

Sayın başbakan, sayın bakanlar, değerli katılımcılar. İşgal ve kolonizasyon politikaları, Kudüs şehri Yahudileştirme ve Filistin bütünlüğünden izole edilmesi, soykırım politika ve davranışları, Kutsal Şehir'in tarihi karakterini değiştirmek, devam eden ambargo ve eko-nomik boğması, toprakları müsaderesi, Malzeme ve kaynakları ve kontrol altına alınma-sı ve bunun gibi sistematik ve düzenli bir şekilde yıllardır devam eden işgal tarafından uygulanan politikalar kasıtlı Filistin ekonomisini yok etmeye ve İsrail ekonomisine bağlı kalmasına yol açmıştır. Bütün bunlar da yoksulluk ve işsizlik oranları bir felaket artışa ne-den olmuştur. Filistin kaynakların, halkı da yeteneklerin sahiptir olduğuna rağmen halkın dörtte birini aşırı fakir hattı altında yaşamaktadır. Tabii ki, Gazze bölgesinde işsizlik oranı


arttığı için bu rakamlar iki kata çıkar. Bu da Filistinli aileye ve yaşam düzeyine aşırı şekilde yansıtılır. Yüz binlerce aile hapis veya şehit olarak ekmek getirenini veya aileden bir üyesini kaybetti. Filistinlilerin Ardışık nesiller köy, mülteci kampları ve şehirlerde şiddet, deplas-man ve saldırıların günlük sahneler içerisinde büyüdü. Okullar, hastaneler ve fabrikalara bu saldırılar ailelerin durumu olumsuz olarak yansımıştır ve bu nesillerin doğal büyüme fırsatlarına olumsuz etkiledi. Ayrıca çalışma, eğitim ve toplumun gelişimine katılım fırsa-tını olumsuz etkiledi.

Toplumuz karşılaştığı şiddetli toplumsal sorunların özellikle şunlara olumsuz şekilde etkiledi, Çocukların ve gençlerin durumu ve menşe koşulları, Kadınların durumları ve ka-tılımı fırsatları, Yaşlılara ve ailesinin istikrarına. Bizim toplumdaki engellilik yüzdesi bölge toplulukları arasında en yüksek orandır, bunun nedeni de tekrarlanan İsrail saldırıları ve gördüğünüz gibi en son Gazze üzerine yapılan saldırılar ve bu her zaman gençler, çocuklar ve kadınlara nasip olmuştur. Bunlarla birlikte ve işgal ve sömürgeciler tarafından kasıtlı olarak yapılan Filistin çevresini kirletmektir. Bütün bunlar Filistin hükümetine özellik-le aile ve sosyal bakanlığına sosyal koruma sektörün lideri olarak çalışmasında ve sosyal hizmetler vermesinde özellikle yoksulluk ve marjinalleşme muzdarip bölgelerin Gazze, Kudüs ve ayrımcılık duvarın yanındaki bölgelerin desteklenmesinde olağanüstü zorluklar getirmiştir. Bu genel olarak uluslararası toplumlar ve özel olarak dost ve kardeş ülkeler tarafından ciddi bir standı gerektirir. Halkımız işgal politikaları ve prosedürleri karşısında durabilmek amacıyla ve meşru ulusal hedefl erine ulaşmak amacıyla destek vermesinde bu ciddi pozisyonlar gerektirir. Burada kast ettiğim Birleşmiş milletlere gidip gözetim üyelik talebi için Filistin halkı ve hükümeti cezalı olarak maruz kaldığı haksız ve zalim ekonomi ambargosu. Yanı sıra halkımızın özgürlüğü ve bağımsızlığı aspirasyon karşılamayan, bütün 67 yılında işgal edilen topraklar üzerinde bağımsız bir devlet kurulması mültecilerin ser-maye getirisi gibi içermeyen haksız ve adaletsiz bir çözümü kabul etmeye zorlamaktadır.

Sayın başbakan, sayın bakanlar, değerli katılımcılar. Ekonomik ve sosyal kalkınma alanlarında Türkiye yaptığı önemli başarılar hayranlık ve saygı ile bakıyoruz. Bu başarılar kesinlikle bölgesel, kıtasal ve global olarak Türkiye’nin yerini, değerini ve etkisini güçlen-dirmektedir. Şüphesiz ki Filistin halkımız başta olmak üzere bölgedeki halklar üzerindeki adaletsizliği kaldıracak daha fazla başarıları için sabırsızlanıyoruz, ayrıca tüm insanların yararına insani barış ve işbirliğine dayalı bir uluslararası sistem inşa etmesidir. Yüzyıllar boyunca devam eden halklarımız arasındaki dini, coğrafi, kültürel ve tarihsel bağlar ayrı-ca devletinizin ve halkınızın ilkeli ve cesur pozisyonları tüm Filistin halkının kalplerinde ve zihinlerinde Türkiye Cumhuriyetin saygı ve sevgisini güçlendirmiştir. Ayıca halkımızın tüm gruplar ve partileri tarafından duyulan bu takdir ve saygı Filistin uzlaşma konusunda etkin bir rol oynamanız için donatıyor, son yıllar yaşadığımız bölünmeye sona erdirme çünkü bu bölünmeden sadece halkımızın özgürlük ve bağımsızlık düşmanları faydalanır.

Sonuç olarak, genel olarak tüm özgür halkları haklı davalarına bilge liderlik ve desteği için ve özel olarak ta Filistin konusunda ilkeli pozisyonları için ayrıca bu pozisyonların ifade etmesinde cesaret ve güvenilirlik şekilde yaptığı için Filistin halkı ve hükümeti adına dost ve kardeş Türkiye Cumhuriyetine derin şükranlarımı sunuyorum. Yüce rabbimizden Özgürlük, demokrasi, adalet, eşitlik ve barışa destekleyici olan Türkiye Cumhuriyetinin halkını ve hükümetini korumasını dua ediyoruz.


ULUSLARARASI AİLE ZİRVESİ AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANI FATMA ŞAHİN’İN AÇILIŞ

KONUŞMASI

Sayın Değerli Başbakanım, Değerli Hanımefendi, Değerli Bakanlar, Değerli Milletvekili Kardeşlerim, Sevgili Hocalarım, Sivil Toplum Kuruluşlarımızın Değerli Temsilcileri, Değerli Basın Mensupları, Hepinize Aile Zirve’mize hoş geldiniz diyorum, hepinizi sevgiyle ve saygıyla selam-

lıyorum. Aile, bireyin huzuru ve mutluluğudur, toplumun birliği ve beraberliğidir, kül-türün ve tarihin sürekliliğidir. Aile, medeniyetin kurucu gücüdür. Bu bağlamda baktığı-mızda aile, zaman ve evrenin sevgi dilidir.

Hz. Mevlana sevgiyi ve aileyi anlatırken; sevginin acıyı tatlılaştırdığını, bakırı altın ettiğini, bulanıklığın sevgi ile durulduğunu, acının tatlılıkla ve yine sevgiyle derman bul-duğunu bize söylemiştir. Yalnızca sevgi midir aile? Sevgi kesinlikle çok önemlidir ama aile aynı zamanda rahmettir, berekettir, saygıdır, omza dayanmaktır, gözyaşını silmektir. Sevgiyle beraber aile dayanacak bir limandır, anlamasan bile dinlemektir, bazen konuş-madan anlaşmak, bazen de gözleri ile konuşmaktır. İşte bu kadar değerli olan aile değer-lerimizi, Sevgili Peygamberimiz, eşlerin birbirlerini tamamladığını, birbirinin elbisesi olduğunu ve eşlerin birbiri üzerinde hakları olduğunu, Veda Hutbesi’nde çok net bir şekilde biz inananlara mesaj olarak vermiştir.

Küreselleşen dünya, kentleşme, göç, bireyselliğin ve tüketimin özendirilmesi yanlış özgürlük anlayışları, çekirdek aile özentisi, bilgi ve teknolojinin getirdiği sorunlar, ai-leyi bazen içinden çıkılmaz sonuçlarla ve çaresizlikle baş başa bırakmaktadır. Özellikle ninelerimizi ve dedelerimizi hatırladığımız zaman, bizim çocukluğumuzun ne kadar kıymetli olduğunu anlıyoruz. Onların alınlarındaki ak, ellerindeki lekeler yaşam mü-cadelelerinin mühürleridir. Dedelerimizin ve ninelerimizin kulaklarımızdaki ninnisi ve onlardan öğrendiğimiz yaşam koçluğudur. Onlar bize yağmuru rahmet olarak öğrettiler. Büyük sofrayı nimet olarak gösterdiler, israfı haram olarak öğrettiler. Yaşam felsefemiz dedelerimiz ve ninelerimizle bir bütün oldu. Şimdi bu yaşadığımız süreçte, torunları ni-nelerden ve dedelerden ayırmadan bir bütün olarak, büyük bir aile modeli içerisinde özümsememiz gerektiğini artık biliyor ve bu düşünceye inanıyoruz.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı olarak yeniden yapılandırıldık. Ustalık dönemin-de artık aile yalnızca bir araştırma kurumu değil. İdari olarak ve mali olarak güçlendiril-miş bir kurum var ve güçlü bir Bakanlığımız var. Bütçesi yüzde 67 artırılmış bir Bakanlık var. En önemli görevimiz; bu yaşanan dünyada aileyi korumak, kollamak, dağılmadan bir araya getirmek, her bir sağlam parçayı bir bütün içerisinde bir arada tutabilmektir. Onun için bir taraft an evlilik öncesi eğitimlerimizi başlattık. Saygıdeğer Hanımefendi’nin


başkanlığında Belediyeler Birliği ile yaptığımız protokolde bin 400 eğitici eğitimimizi ta-mamladık. 2013’de evlenmek için müracaat eden, belediyelerimize gelen çift lerimizin, aile ve hukuk, aile ve sağlık, aile ve iletişim gibi konularda önemli bir eğitim programını hayata geçirdik. Evlilik sürecinde de bu danışmanlık hizmetimiz devam edecek. Aile ara-buluculuğu dediğimiz çalışma ile boşanmak için mahkemeye başvuran ailelerimizle il-gili de beş ayrı şehirde yaptığımız destek ve rehabilitasyon sistemi sonucunda 400 çift ten 75’inin yeniden evliliğine devam etme kararı aldığını gördük. Bir çift bile çok önemli, 75 çift i bu şekilde rehabilite edip, terapi edip danışmanlık hizmeti verebiliyorsak hepimize bu manada çok iş düşüyor.

Sayın Başbakanımızın 61. Hükümet Programında söylediği gibi, Aile ve Sosyal Des-tek Programı Projemizin pilot çalışmasını tamamladık. Kırıkkale ve Karabük’te 25 bin aileye tek tek ulaştık. Bu ailelerin her birinin yaptığımız çalışmalarla ekonomik ve sosyal analizlerini çıkarttık. Tespitlerini yaptık. Kurum olarak da bizim Bakanlığımızın kurum-sal kapasitesini güçlendirmemiz gerektiğini gördük. İlgili bakanlıklarla örneğin Milli Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı ile koordinasyonu güçlendirerek çalışmalarımıza devam ediyoruz.

Aile değerlerini önemsiyor, ailenin birliği ve beraberliği için hep beraber mücadele ediyoruz. Ayrıca, bu salonda olduğu gibi dilimiz, rengimiz, mezhebimiz, etnik kökeni-miz farklı olabilir ama hepimiz beşeri bir mahlûkatız ve insanlık ailesinin birer üyesiyiz. O yüzden Sayın Başbakanımızın güçlü liderliğinde, vizyonunda bir taraft an kendi aile yapımızı koruyup kollayarak diğer taraft an da bütün dünyada ailelerimizin, çocukları-mızın, kadınlarımızın, zulme uğrayanların yanında bulunuyoruz ve haksızlığa karşı ‘dur’ diyoruz. Bu insanlık ailesi için mücadelemiz devam edecektir. İşte bugün Somali burada, işte bugün Pakistan burada, işte bugün Afganistan burada, işte bugün Filistin burada, işte bugün Ortadoğu burada, işte bugün Avrupa burada, insanlık burada.

Değerli katılımcılar, Gandi’nin güzel bir sözü var, “Azim varsa çözüm vardır” diyor. Hamdolsun azmimiz yerinde, kararlılığımız yerinde, sorunları arkada bırakacağız ve Şeyh Edebali’nin Osman Bey’e söylediği evlilikteki seçme kriterini de önümüze felsefe-miz olarak koyacağız. Şeyh Edebali Osman Bey’e diyor ki; “Zümrüd-ü Anka’nı iyi seç ki, Kaf Dağına daha yakın olasın. Yolun ebedi olarak açık olsun.”

Ülkemizin yolu, insanlığın yolu da açık olsun diyorum, hepinizi sevgiyle, saygıyla selamlıyorum.


Recep Tayyip ERDOĞAN Başbakan / Primeminister

Çok değerli katılımcılar,Saygıdeğer misafirler,Hanımefendiler, beyefendiler…Sizleri en kalbi duygularımla selamlıyor; Uluslararası Aile ve Sosyal Politikalar

Zirvesi’nin başarılı geçmesini diliyorum.Bu Zirve’nin gerçekleşmesini temin eden Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığımıza,

Sayın Bakanımız ve ekibine; Zirve’ye yurtiçinden ve yurtdışından katılan tüm misafirlere şahsım, ülkem ve milletim adına şükranlarımı sunuyorum.

Zirve kapsamında bugün ödül alacak kurumları ve şahısları da yürekten tebrik edi-yor, başarılarının devamını diliyorum.

Özellikle ödül alacak ailelerimize, aile fertlerine uzun, hayırlı, sağlıklı bir ömür te-menni ediyorum.

Konuşmamın hemen başında, 2013 yılının ülkemiz, milletimiz, tüm insanlık için ha-yırlara vesile olmasını diliyorum.

2012, gerek bölgemizde, gerek dünyada sorunların, çatışmaların, terörün, yoksullu-ğun gündemi çokça işgal ettiği bir yıl olmuştu. 2013’ün, bunun tam tersine, bütün insan-lık için, barışın, refahın, huzurun, dayanışmanın öne çıktığı bir yıl olmasını Rabbimden niyaz ediyorum.

Çok değerli katılımcılar,Değerli misafirler…Yeryüzüne indirilen ilk insanlar olan, hepimizin anne ve babası Hazreti Adem ve

Hazreti Havva, bir aile teşekkül ederek, nesiller boyunca, bin yıllar boyunca sürecek çok önemli bir temeli attılar. İlk insanla, Hazreti Adem ve Hazreti Havva ile başlayan aile kurumu, tarihin her döneminde ve her toplumda, insani değerlerin yaşatılmasına, insani değerlerin nesilden nesile aktarılmasına zemin teşkil etti.

Aile, her zaman bireyleri ve toplumu bir arada tuttu.Tamamen donanımsız halde dünyaya gelen çocukların, yani insan neslinin ayakta

durabilmesini sağlayan da yine ailedir.İlk ve en önemli eğitim zemini olarak aile, bir okul gibi, iyi ve güzel değerlerin korun-

masını, kötülüklerin dışarda tutulmasını sağlıyor.Aile güçlü olduğunda, bireyler güçlü oldu, toplum güçlü oldu.Aile zayıfl adığında, zayıfl atıldığında, aile saldırıya uğradığında, çözüldüğünde, maa-

lesef bireyler çürüdü, toplum çürüdü.Tarihte, aileyi yok etmeye, aileyi zayıfl atmaya, işlevsizleştirmeye yönelik girişimler

de oldu. Bu girişimlerin tamamı başarısız kaldı, bunu deneyen devlet ve toplumlar yok oldu, ama aile her zaman varlığını sürdürdü.

Burada şu hususun altını mutlaka çizmek durumundayım…


Aile, mekanik, teknik, şeklî bir yapı asla değildir.İnsan nasıl sadece fizikî bir bedenden oluşmuyorsa, yani insan, bir makine, bir bil-

gisayar, bir robot değilse; insan nasıl ki ruh ve bedenin bir uyumuysa, aynı şekilde aile de şekil ve maneviyatın bir uyumudur. Bakın bizim, aile hususunda, yeni nesillere, genç nesillere, özellikle bu noktayı çok iyi, çok anlaşılır şekilde anlatmamız gerekiyor.

Evlilik akdinin imzalanması elbette önemlidir. Aynı çatı altında, aynı yuva içinde yaşamak elbette önemlidir. Evin eşyaları, evin geçimi, toplum içindeki ilişkiler elbette önemlidir. Ama en önemlisi, bir çift i, çocuklarıyla birlikte aile yapan maneviyattır, sevgidir, ai-

lenin kudsiyetinin şuurudur. Aile kurmak, bir yuva oluşturmaktan öte, bir maneviyat çatısını çatmak; hem muhabbeti yaşatmak, hem de o muhabbetin nesiller boyunca yaşa-masını temin etmektir.

Değerli dostlarım…Ailenin şeklen var olması, ama manen zayıfl aması da takdir edersiniz ki son derece

tehlikelidir. Şeklini muhafaza eden, ama maneviyatını, kudsiyetini kaybetmiş bir aile, açıkçası yok hükmündedir.

Aile, sahip olduğu maneviyat ile, dışardan gelen tüm saldırılara göğüs germeli; dünya ve toplum ne kadar değişirse değişsen, Hazreti Adem ve Hazreti Havva’daki aile şuurunu, oradaki özü muhafaza edebilmelidir.

İktisadi şartların, sosyal şartların, özellikle de toplumsal çürümenin nüfuz ettiği bir aile; yani değişirken özünü yitiren bir aile, çürüyen, yok olmaya yüz tutan bir teşekkül haline dönüşür.

Bakınız biz, siyasi parti olarak, yola çıkarken muhafazakar demokrat olduğumuzu ilan ettik, bu ilkeye sürekli vurgu yaptık ve tüm politikalarımızı da bu muhafazakar de-mokratlık çerçevesi içinde gerçekleştirdik. Hem parti olarak, hem Hükümet olarak, aile-yi, toplumun en temel taşı olarak görüyoruz.

Hazreti Adem ve Hazreti Havva’dan bize miras kalan özü, şuuru, çekirdeği en güçlü şekilde muhafaza etmeyi hedefl iyoruz.

Bu özü tahrip etmeyen, bu özden beslenen bir değişimi en güçlü şekilde gerçekleştir-meyi temel politikamız olarak kabul ediyoruz.

İşte o öz, ailedir…Dünya değişirken zayıfl ayan, çürüyen, özünü kaybeden bir aile, hem istikbal için,

hem insanlık için açık bir tehlikedir. Dünya değişirken, dönüşürken güçlenen, özünü, maneviyatını, muhabbetini koruyabilen bir aile ise insanlık için, istikbal için açık bir teminattır. Bu anlayışla, 10 yıldır aileyi güçlendirmek, aileyi korumak, aileyi özüyle, ru-huyla, maneviyatıyla buluşturmak için yoğun bir gayret içindeyiz. Bir aileyi tehdit eden ya da tehdit edebilecek her sorunun üzerine tam bir kararlılıkla gidiyor, sorunu çözmek için tüm imkanlarımızı en güçlü şekilde seferber ediyoruz. Maddi sorunların aile üzerin-de bir baskı oluşturmaması için 10 yılda önemli tedbirleri uygulamaya geçirdik.

10 yılda, sosyal yardımlarda 16 katlık bir artış sağladık; toplamda 107,5 milyar liralık sosyal yardımı ihtiyaç sahiplerine ulaştırdık.


Gıda ihtiyacı içinde olan ailelere gıda, yakacak ihtiyacı olanlara yakacak ulaştırdık.Çocuklarını okutamayan ailelere, hanım kardeşlerimize teslim edilmek üzere, şartlı

nakit transferini gerçekleştiriyoruz. İlkokulda okuyan kız çocuklarına 35 lira, erkek ço-cuklarına 30 lira; ortaokulda okuyan kız çocuklarına 55 lira, erkek çocuklarına 45 lira olmak üzere her ay düzenli olarak annelere bu yardımı yapıyoruz.

Aynı şekilde şartlı sağlık yardımları yapıyoruz. Eğitim, sağlık, adalet ve emniyet ala-nında gerçekleştirdiğimiz büyük reform ve yatırımlarla, tek tek bireylerden ziyade, işsiz-liğin ve yoksulluğun tehdidi altındaki aileleri koruyoruz.

Eşi vefat etmiş kadınlara yönelik bir yardım programını da 2012 yılı Nisan ayında başlattık, başarıyla uyguluyoruz. Aylık 250 lira olmak üzere, her iki ayda bir 500 lirayı ihtiyaç sahibi hanım kardeşlerimizin hesabına yatırıyoruz. Şu ana kadar bu imkandan yararlanan kişi sayısı 225 bine yaklaştı.

Değerli katılımcılar,Saygıdeğer misafirler…Kadınları, özellikle de anneleri, ailenin temel unsuru, temel yapı taşı olarak görüyor

ve her alanda en güçlü şekilde destekliyoruz. Kadın sorunlarına ilişkin 10 yılda devrim niteliğinde adımlar attık. Anayasada, yasalarda çok önemli değişiklikler yaptık.

2012 yılı 8 Mart’ında hanım kardeşlerimizi şiddetten korumaya yönelik, tedbir ve ceza boyutu olan yasayı çıkardık. Kadın istihdamının artması, kadınların sosyal, ekono-mik ve siyasi alanda çok daha fazla söz sahibi olması için tüm engelleri ortadan kaldırı-yoruz ve bu alanlarda güzel gelişmelere de şahit oluyoruz.

Aynı şekilde çocuklar için, engelli kardeşlerimiz için, yaşlı vatandaşlarımız için, şe-hitlerimizin yakınları ve gaziler için de, hayatlarını kolaylaştıracak, riskleri azaltacak, günlük yaşamlarını normal şekilde idame ettirecek tedbirleri aldık, kararlılıkla da uygu-luyoruz. Aile yapısını muhafaza etmek, aile huzurunu muhafaza etmek, aileyi, refah ve mutluluk içinde ayakta tutmak için her imkanı seferber ettik ve ediyoruz.

Biz şunu çok ama çok iyi biliyoruz…Aile var oldukça, millet var olacak, devlet var olacaktır.Aile var oldukça, sağlıklı nesiller var olacak, iyilik var olacaktır.Aileye yönelik her saldırıyı doğrudan insanlığa bir saldırı olarak görüyor, hiçbir şe-

kilde müsamaha göstermiyoruz. Bizim, Hükümet olarak, başta eğitim olmak üzere her alanda gerçekleştirdiğimiz reformlarımızın temelinde hiç kuşkusuz bu anlayış var.

Eğitimle aileyi güçlendirmek, sağlıkla, sosyal politikalarla, ekonomiyle aileyi güçlen-dirmek, siyaseti ailenin hizmetkarı haline getirmek ve böylece Türkiye’yi bunun üzerin-de büyütmeyi bugüne kadar başardık, bundan sonra da aynı şekilde devam edeceğiz.

Ben bu düşüncelerle sözlerime son verirken, bir kez daha, 2 gün boyunca devam edecek Uluslararası Aile ve Sosyal Politikalar Zirvesi’nin başarılı geçmesini diliyorum.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığımızı, bu Zirve’ye katkı veren yerli ve yabancı dost-larımızı, tüm akademisyen, bilim insanı, araştırmacıları tebrik ediyor, kendilerine teşek-kür ediyorum. Bu Zirve vesilesiyle ödül alacak kurum ve şahısları da bir kez daha tebrik ediyor, hepinizi sevgiyle, saygıyla selamlıyorum…


•V. BÖLÜM - PART IV

Bakanlar Oturumu: İnternet ve İletişim Teknolojilerinin Aile ve Topluma Etkileri

Ministerial Roundtable: How Internet and Communication Technologies (ICT) Affect Both Family and Society


Aşkın ASAN, Doç. Dr., Bakan Yardımcısı / Deputy MinisterAile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, TürkiyeMinistry of Family and Social Policy, Turkiye


Doç. Dr. Napsiya OmarMalezya

Herkese iyi akşamlar. Sayın Bakan, Bayan Fatma Şahin, değerli katılımcılar, baylar bayanlar. Öncelikle Malezya Kadın, Aile ve Toplumsal Gelişmeler Bakan Yardımcısı adına, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına bizleri bu konferansa katılım için çağır-malarından dolayı teşekkür ediyor, şükranlarımızı sunuyoruz. Ayrıca tarafıma ve dele-gasyonuma karşı gösterilen sıcak konukseverliğe ve böyle bir zirvenin etkin bir şekilde düzenlenmesi için de ayrıca teşekkür ediyorum.

Öncelikle izninizle Malezya’da aile kurumu ve bu konuda karşılaşılan sorunlara de-ğinmek isterim. 2000 yılında 23.2 milyon olan Malezya’nın nüfusu, 2002-2010 yılları arasında yıllık % 2’lik bir artışla 2010 yılında 28.3 milyona yükselmiştir. Malezya’nın şu anda demografik geçişin ikinci aşamasında olduğunu söyleyebiliriz. Bu aşamada Malez-ya nüfusundaki yaş grupları yapılanmasında büyük değişiklikler olacağını varsaymak-tayız. Nüfusun 60 yaş ve üzeri yaş grubunun toplam içindeki payı, 2000 yılında % 6.2 oranından 2010 yılında % 8 oranına yükselmiş olup 2030 yılına gelindiğinde bu grubun toplam nüfusun % 15’ini oluşturacağını öngörmekteyiz.

Bu dönemde aynı zamanda ailelerin yapısında da değişikler meydana gelmiştir; şöyle ki, aile büyüklüklerinde de bir azalma olmuş, ailenin ortalama büyüklüğü, 2000 yılında 4.62 iken, bu sayı 2010 yılında aile başına 4.31’e düşmüştür. Bu arada çekirdek ailelerin oranında da bir artış olmuş, 1991 yılında % 60 olan çekirdek ailelerin oranı, 2010 yılında % 70 oranına yükselmiştir.

Vizyon 2020 projeksiyon çalışmamızda, daha güçlü bir Malezya için bir kurum ola-rak aileye özel bir önem verilmektedir. Hükümetimiz, hızlı ekonomik gelişmeden kay-naklanan ve aile kurumu üzerinde baskı oluşturan unsur ve sorunlarla özel olarak ilgi-lenmektedir. Bunun sonucunda hükümetimiz, bu konuda 2020 yılında sanayileşmiş bir ülke konumuna doğru hızla ilerleyen ülkemizde, ekonomik gelişmeyle insani gelişme-nin dengelenmesi amacıyla geleceği dikkate alan bir strateji geliştirmiştir. Bu stratejinin merkezinde insan kaynağımız bulunmaktadır ve bu vizyonun en kritik noktası, insanla-rımızı uygun bilgi ve becerilerle donatmak ve böylece pozitif değerlere sahip ve yenilikçi bireylerden oluşan bir nüfusa sahip olmaktır. Aileler, sürekli bir şekilde hızlı ekonomik gelişme, modernizasyon ve küreselleşmeden kaynaklanan birçok baskı unsuru ve so-runla karşı karşıya kalmaktadır; Bilişim ve iletişim teknolojilerinin gelişimi, aileler için beraberinde getirdiği birçok avantaj yanında önceden tahmin edilmesi ve önlem alın-ması gereken sorun ve çatışmaları da beraberinde getirmektedir. Malezyalılar, günde 9 saat ortalama kullanımla sosyal ağları dünyada en çok kullanan insanlar arasında yer almaktadır. Uluslar arası Veri Kurumu istatistiklerine göre, 2011 yılının ilk çeyreğinde, Malezya’da 28.6 milyonluk nüfus içinde 17.5 milyonluk bir kesimin internet erişimi bu-lunmaktadır. Malezya Haberleşme ve Multimedya Komisyonunun yaptığı bir çalışmaya göre ise 2012 yılında Malezya’da nüfusun % 65.1’i internet erişimine sahip bulunmak-tadır. Malezyalıların internet kullanımı nedenleri ise çeşitlilik arz etmekte, genel olarak


bilgi arama, elektronik mesaj veya SMS’le haberleşme, eğlence ve eğitimdir. Araştırmalar 2009 yılında internetin, temel olarak % 76,9 oranında bilgi arama ve % 74,8 oranında da haberleşme amacıyla kullanılmakta olduğunu göstermiştir. Bu senaryo, 2005 yılıyla kıyaslandığında oldukça farklı bir durumdaydı.

Bilişim ve iletişim teknolojilerinin gelişimi, aile içindeki değer, norm, davranış ve iletişimi etkileyerek ve aile içi bireyler arasında yeni ilişki kalıpları ve yaşam tarzları oluş-masına neden olarak yeni baskı ve çatışma alanları yaratmaktadır. Internet kullanımı, aslında ana babalara çocuklarının davranışlarını evden kontrol etme imkanı sunması nedeniyle haberleşmeyi geliştiren bir unsurdur. Çalışmalar, bilişim ve iletişim teknoloji-lerinin öğrenme süreçlerini de hızlandırdığını göstermektedir.

Günümüzde toplumlar, gereksinimleri için çok fazla bilişim ve iletişim teknolojileri-ne bağlı hale gelmiştir ve bu da bir takım sorunlar yaratmaktadır. Aile kurumunu tehdit eden son olgu, internet bağımlılığıdır. Bilgisayarın ve internetin aşırı kullanımının aşırı eğilimlere ve bağımlılığa yol açması durumu hiç de şaşılacak bir durum değildir. Norton Online Aile Raporu, 10 ana babadan sadece dördünün çocuklarındaki aşırı kullanım-dan ve içeriğinden haberdar olduğunu göstermiştir. Malezyalı her on çocuktan dokuzu internette olumsuzluklara maruz kalmıştır. Bu da ana babaların çocuklarını kontrolü konusunda yeterince çaba göstermediklerine işaret etmektedir.

Cyber 999 hizmet servisinin bu tabelasında 2008 yılında 2011’ye kadar internetin uygunsuz kullanımıyla ilgili uygunsuz kullanım ve dolandırıcılık vakalarını göstermek-tedir. Uygunsuz kullanımla ilgili vakalar yıldan yıla artış göstermekte; dolandırıcılık vakaları, daha çok Phishing saldırıları, Nigerian Scam, puzzle scam, satın alma scam siteleri ve kimlik hırsızlığı şeklinde olmaktadır.

Diğer dolandırıcılık ve uygunsuz kullanım biçimleri ise; Cyber bulling, internetin ve ilgili teknolojilerin başka insanlara kasıtlı, düşmanca ve tekrarlayan bir şekilde zarar verilmesi durumuna verilen addır. Chat odaları, internet üzerinden randevulaşma, anlık mesajlaşma ve sosyal ağlar gibi haberleşme platformlarında rastlanan Cyber Grooming ise bir çocukla arkadaşlık ve duygusal bağ kurarak çocuğun çekingenliğini kırmayı ve çocukla cinsel ilişki içine girmeyi amaçlayan uygunsuz bir kullanım şeklidir. Kimlik hır-sızlığı ise bir kimsenin bambaşka bir kimlikle kandırma yoluyla yaptığı dolandırıcılığa verilen addır. Pornografi, cinsel konuların açık seçik sergilenmesini kapsamakta ve şid-det içerikli internet kullanımı ise, savaş ve cinayet oyunları gibi şiddet içeren unsurların çocuklara açık olması durumudur.

Malezya’da çocukların bu anlamda korunması açısından bazı politikalar geliştirilmiş, bu çerçevede hükümet Çocuk Yasasının 2011 yılında yasalaşmasını sağlamıştır. Bunun bir uzantısı olarak çocuk hakları konusunda Kadın, Aile ve Toplumsal Gelişme Bakanlığı ulusal bir çocukları koruma politikası geliştirmiş ve hayata geçirmiştir.

Ülkemizde aile eğitim programları, 1990’lı yılların başlarından itibaren uygulan-maktadır ve istikrarlı, sağlıklı, mutlu ve uyumlu aileler kurulmasını amaçlamaktadır. Bu programlar, evliliğe hazırlanma, bilgilendirme, ergenlik öncesi ve ergen çocukları olan aileler için ana baba becerileri eğitimi, babalık eğitimi ve ergenlik gelişimi ve danışma konularında eğitim içeriklerini kapsamaktadır. Bu programlar aynı zamanda ana baba-


lara aile ve meslek yaşamının birlikte yürütülmesi konularında da öneriler sunmaktadır. Gençlik Topluluk Merkezi, internet kullanımı konusunda bağımlı hale gelmiş gençlere bir rehabilitasyon merkezi gibi hizmet vermektedir. Çeşitli programlar çerçevesinde bir-çok faaliyetin yapıldığı bu merkez, profesyonel kişiler tarafından yürütülmekte ve kont-rol edilmektedir.

24. Eylül.2010 tarihinde Cyber güvenlik konusu okul programlarına alınmış ve 2011 yılı Eylül ayına kadar geçen sürede 120 okulda 2000 öğretmen ve 14.000 öğrenciyi kapsa-yacak şekilde bir kampanya uygulanmıştır. Bu kampanyanın amacı, çocukları internetin sağlıklı ve güvenli kullanımı konusunda bilgilendirmek ve farkındalık yaratmaktır.

Bilişim ve iletişim teknolojilerinin Malezya toplumunda çocukların daha sağlıklı yönlendirilmesi açısından, ana babalar üzerinde internetteki bilgilerin daha güvenli ve sağlıklı bir şekilde kullanılması konusundaki etkileri çok büyüktür.

Malezya hükümeti, bu konuda ailelerin bilgilendirilmesi açısından birçok girişimde bulunmuş, ön ayak olmuştur. Ancak bilişim ve iletişim teknolojilerinin hızlı bir şekilde gelişimi ve değişimi ve küreselleşme süreci nedeniyle gelecekte bu konuda ailelerin kar-şılaşacağı sorunlar konusunda da şimdiden kafa yormak gerekmektedir. Küreselleşme, aileler açısından birçok iyileştirmeler ve avantajlar getirmesine rağmen önceden tahmin edilip önlem alınmasını gerektirecek birçok risk ve sorunları da beraberinde getirmek-tedir.

Böylece bitirirken sizlere nazik dikkatiniz için çok teşekkür ediyorum.


Sayın Aynur SofiyevaAzerbaycan Aile ve Kadın ve Çocuk Problemleri Bakan Yardımcısı

Sayın Fatma Şahin, bayanlar ve baylar yeni yılın ilk günlerinde sizleri selamlar hepi-nizin yılbaşını kutlar ve yeni girilen yılda sizlere başarılar dilerim. Yılın ilk günlerinde aile konusunun gündeme getirilmesi kendiliğinde çok olumlu bir mesajdır. Bu nedenle tüm kardeşlerimize şükranlarımızı arz ederiz. Küreselleşme bütünleşme süreçleri çağdaş sosyal kültürel gerçeğin belirli bir biçimde değişmesine neden olmuştur. Bu da sosyal enstitülere kendi etkisini göstermiştir. Transformasyon süreci aile esntitüsünü etkilemiş-tir ve bunun oluşturduğu sorunların genel sosyal duruma etkisi bu konuları dikkate al-mayı önemlidir. Bugün aile konusu bu yönde olan sorunlar, klasik aile enstitüsünde olan sorunlar toplumu düşündürmelidir.

Aile de insanların istikbalinin temelinin oluşturulması, karakterinin biçimlenmesini, aile içi ilişkinin topluma etkisini dikkate alırsak aile enstitüsünün muhafaza edilmesini, geliştirilmesini, sosyal savunmasının sağlanmasının devlet politikasının biçimlenme-sinde ne derecede önemli olduğunu bir daha görmüş olurdu. Aile kendi değerleriyle bir kaledir. Zaman geçen her yıl kendi etkisini göstermektedir. Kale duvarları kayıplara uğrar. Her kaybedilen kısmın onarımını yapmazsak kale mahvolur. Tüm bunlara göre de bugün aile enstitüsünün olumsuz etkilerden savunulmaya ihtiyacı vardır. Azarbaycan’da devletin aile politikasının yapısını eskilerden bu güne kadar muhafaza edilen temel değerler oluşturmaktadır. Bu yönde aile değerlerinin yayılması, sağlıklı aile ortamının biçimlendirilmesi, ailelerin sosyal savunması yönünde çok önemli devlet projeleri ger-çekleştirilmektedir. Bu gün ona yakın olan devlet programı ailelerin nizamının sağlam-laştırılmasına yönelmiş ve ifa edilmektedir. Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarını işgali sonucunda kendi ana topraklarından sürülmüş yaklaşık 365.000 ailenin sosyal savun-ması ise devletimiz için en önemli konulardandır. Aile değerlerinin korunması, yayılma-sı, insanlar arası ilişkilerin muhafaza edilmesi Sonunda güncel bir konuya dönüşmüştür. Bu yönde her yıl geleneksel aile bayramı, aile film festivali, çok sayıda teşvik programları gerçekleştirmektedir. Tüm dünyada olduğu gibi Azerbaycan’da da bazı sorunları olan aileler vardır. Karşılaştığımız aile sorunları arasında; erken nikah, aile içi şiddet, kadın haklarının ihlali, mülkiyet tartışmaları ile ilgili sorunları bizleri tedirgin etmektedir. So-runlarla mücadele yönünde mevzuatı geliştirmeli, aydınlatma çalışmaları yapılmaktadır. Nikah yaşının 18 yaşa yükseltilmesi, ceza kanununda zorunlu nikaha girme ile ilgili sert tedbirler, aile şiddeti ile ilgili kanun, bu ve benzerleri toplumda çok güzel karşılanmıştır.

Ama ben düşünüyorum ki; çağdaş teknolojinin oluşturduğu tehlikeler aile için hiç de az tehlikeli değildir. Şüphesiz çağdaş dünyayı internetsiz ve küresel sanal dünyanın fazla sayıda diğer sıfatları olmaksızın düşünmek mümkünsüzdür. Bunun önemi çok büyük ve bunu inkar etmiyoruz. Ama ne kadar amacımıza hizmet edecek biçimde ve doğru şekil-de kullanılırsa o kadarda olumlu yönü var. Toplumun yapısı olan aile enstitüsünde deği-şiklikler vuku bulmaktadır. Aile mekan olarak kalsa da ilişkiler yönünden değişiyor. Her aile üyesi sosyal varlığa dönüşüyor. Aile temelinden yıpranmaya başlıyor. Ailenin milli manevi taşıyıcısı olma fırsatı zamanla kaybolmaya başlıyor. Ailenin etkisi azalıyor. Özel-


likle kuşaklar arası evrim etkisini göstermektedir. Büyükler çocuklarına daha az zaman ayırıyorlar, sonuçta ilişkilerde aksilikler sıkıntılar kendini gösteriyor. Bu da çocuk da aile hakkında olumsuz düşüncelerin oluşmasına neden oluyor. Çocuk olumsuz biçimde etkileniyor, şahsiyet olarak gelişiminde olumsuz etkisi olan ailenin, yakınlarının çevre-sinden uzaklaşıp, sorunlarının yanıtlarını internette arar. Maalesef kitle iletişim araçları fertlerin olaylara sorumlu olmasını azaltıyor. Kitle iletişim araçları gözüyle bazen feci olaylar oluyor ve bu feci olaylar insan gözünde basitleşiyor. İnsanlar çevrelerine karşı soğukkanlı oluyor. İnternetin ailelere vurduğu darbe, boşanmalara, şiddetin artmasına, çocuk ve gençler arasında psikolojik sorunlara hatta intiharların artmasını etkilediği gibi bu türlü olayların daha da artmasına neden olmaktadır. Bunun çözüm yolu nedir? Aile değerlerinin, aile enstitüsünün teşviki önemlidir.

Burada temel olarak pedagoji bilimsel rol oynamaktadır. Eğitimim tüm aşamalarında aile değerleri ile ilgili olumlu fikir oluşturulmasına yönelen türlü eğitim projeleri olma-lıdır. Kitle iletişim araçlarının olanaklarını, programlarını bu propagandaya yöneltmek gerekmektedir. Biz ebeveynler okul ilişkilerinin geliştirilmesi yönünde önlemler alıyo-ruz. Gençlerin, ailelerin katılımı ile tartışmalar yapıp, ihtiyar kadın toplulukları oluştura-rak, yaşlı neslin deneyimini gençlerle paylaşmasına olanak sağlıyoruz. Genellikle direkt iletişime dayalı davranışların yayılması, sosyal kulüplerin geniş yayılması sorunun çözü-müne yardımcı olur. Enformasyon teknolojisinin gelişiminin aile enstitüsü üstüne etki-leri ve milli spesifik etkileri olsa da genel küresel özelliğe sahiptir. Bunun için de ortak faaliyete, işbirliğine, düşünce paylaşımına ihtiyaç vardır. Bu açıdan bir daha katılımcılara şükranlarımızı arz ederiz. Teşekkür ederim.


Sayın Fatmir KurşeyevaKosova Çalışma ve Sosyal Refah Bakan Yardımcısı

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Sayın Fatma Şahin, Sayın Bakan Yardımcısı, Sayın Genel Müdür ve bu Uluslararası Zirveye farklı ülkelerden gelmiş olan Değerli Katılım-cılar;

Sosyal yaşamda İnternet kullanımının etkileri; Kablosuz iletişimin etkisi dünya genelinde insanların sosyal yaşamında birçok deği-

şime neden olmaktadır. Çoğu zaman bu değişim, yaşamın geleneksel yöntemle idame ettirilmesini etkilemiş ve insanlar interneti bilgi edinme, iş yapma ve eğlenme gibi fa-aliyetler için kullanmaya başlamıştır. Bu değişimin çok hızlı bir şekilde gelişmiş olma-sından dolayı, özellikle eski kuşakların bilgisayarı ve interneti reddettiklerini biliyoruz. İnternetin tüm bileşenleri bir araya getirildiğinde, karşı konulması neredeyse imkansız bir araç gibi görünmektedir. Birçok alana hizmet eden ve gücü tartışılmaz olan bu kitle iletişim aracı; yasama, yürütme ve yargı yolundan geçerek ifade edilmeye çalışılmıştır.

Medya söz konusu olduğunda, tüm uluslararası ağlar ve oldukça geniş yer kaplayan mevzuatlar, farklı kişisel zevklere sahip büyük sayıdaki kullanıcı kitlelerine göre düzen-lenmektedir. Uluslararası ağlar üzerinde dolaşan çeşitli bilgilerin sınırlı olması ve dolayı-sıyla bilgiye ulaşmak amacıyla internet üzerinde uzun zaman harcanması nedeniyle; bir başka deyişle, bu bilgilerin insanlar üzerinde farklı etkilere yol açması ve dünyanın dört bir yanında bulunan insanların sosyal yaşamlarındaki uzun bir süreyi bilgisayar başında geçirmeleri nedeniyle; farklı kurumlar tarafından internete yatırımlar yapılmaktadır.

Böylece sosyal kurumlar da, internet gibi yaşamın farklı alanlarını yansıtmak zorun-da kalmışlardır. Tüm sosyal grupları göz önünde bulunduracak olursak; uluslararası ağ kullanıcıları arasında büyüme çağında olan genç kişilikler internet aracılığıyla birçok bilgiye kolayca ulaşabiliyor ve yazarlardan kolayca etkilenebiliyor.

İnternetin gençler üzerindeki olumlu etkilerinden bahsederken, olumsuz etkilerinin de mevcut olduğunu hatırlatmak gerekir. Bu nedenle bazen, internetin ne kadar süre kullanılması ve ne tür internet sitelerinin erişilebilir olması gerektiği gibi bazı kuralla-rın konulması zaruridir. Gençlerin bir kısmının ise interneti kötüye kullanan yetişkin-ler tarafından suistimal edilme olasılığı vardır. Teknolojiye dair tehsit olmasına karşın, bugün için teknolojiden kaçmak imkansızdır. Her toplumda uluslararası ağ hizmetinin kullanımı konusunda kanunlar çıkarılmış ve gençlerin kişiliklerinde değişime sebebiyet vermemesi amacıyla düzenlemeler yapılmıştır. Bu sayede internet ağının kullanımı daha mantıklı bir düzeyde gençlerin kullanımına sunulmuş olur ve uluslararası ağın kullanımı sayesinde yeni ve düzeyli sosyal ilişkilerin kurulması sağlanabilir.

İlköğretim okullarında uluslararası ağın kullanımı;Genel olarak Kosova'daki orta okullar düzeyindeki öğrencilerin okullarında inter-

nete erişim sağlayabildiklerini söyleyebiliriz. Okullara kurulan bilgisayarlar aracılığıyla öğrencilerin çoğunun yaygın olarak internet kullandığını görüyoruz. Tüm öğrencilerin internete erişimini sağlamak için farklı kırsal kesimlerdeki okullarda da gerekli ekipma-


nı temin etmek gerekmektedir, fakat ne yazık ki bu bölgelerde henüz internet sağlayıcı hizmet bulunmamaktadır. İnternetin yeni bir sosyal iletişim hattı kurduğu bir gerçektir. Günümüzde bilgi teknolojileri sayesinde büyük ilerlemeler kaydedilmektedir ve bu sa-yede dünya tarihi hakkında ve yakında olması beklenen gelişmeler konusunda haberdar olmak mümkündür.

Uluslararası ağ, yeni sosyal ilişkiler kurmak için de kullanılan etkili bir araçtır. Geç-mişten bu güne internet üzerinden kurulan sosyal ilişkiler giderek artmıştır ve dolayısıy-la uluslararası ağda insanların giderek daha çok zaman harcamaya başladıkları söylene-bilir. Gençlerin birçoğu, aileleri tarafından uygulanan internet kullanımı ile ilgili zaman kısıtlamasını kabul etmese de, internette geçirdikleri zamanın bir kısmını aileleriyle geçirmeleri gerektiği konusunda bilinçlendirilmeleri gerekiyor. Gençlere günlük yaşam-larında internete ve kendilerine ayıracakları zamanı düzene koymaları konusunda yar-dımcı olunmalıdır. Bazı ebeveynler gün içinde internette harcanan zamanı kısıtlamanın yeterli olmayacağını, özellikle geceleri internet kullanımının da kısıtlanması gerektiğinin de bilincinde olmalıdırlar. Üzerinde durulması ve unutulmaması gereken önemli nok-talardan biri de; çoğu öğrencinin zaman zaman ödevlerini yapmak ve eğitimine devam etmek için de internetten yararlanmakta olduğudur.

Farklı yaş aralıklarındaki insanların uluslararası ağ kullanımı;Tüm bireyler vakitlerinin bir kısmını mesajlar, elektronik postalar almak veya gön-

dermek ya da iş görüşmeleri için interneti kullanarak geçirmektedirler. Kosova'da kulla-nılan farklı harfl er ve karakterler nedeniyle, halkımızın internet üzerinden bazı işlemleri yaparken güçlükler yaşadığını biliyoruz.

Aynı zamanda yaşamın diğer alanlarına kıyasla internetin maddi dezavantajları ol-duğu da söylenebilir. Zira internet kullanımı için bilgisayar tedariği gerekmektedir ve aylık abonelik ödemeleriyle ailelerin bütçesi de sarsılabilir. Bu nedenle, Devlet okulları kapsamında gerekli amaçlar doğrultusunda öğrencilerin internete kolaylıkla erişim sağ-lamalarına olanak tanınmaktadır. Dolayısıyla Ülke genelindeki okullarda internet kulla-nımını yaygınlaştırmak için çalışmalar devam etmektedir. Diğer bir yandan öğrenciler eğitim için interneti kullandıklarında, yazdıkları çeşitli makaleleri uluslararası ağda pay-laşmaktadırlar. Aynı zamanda, öğrenciler ödevlerini veya tezlerini hazırlarken internet üzerinden alıntı yapmakta ve alıntı yaptıkları makalelerin yazarlarına atıft a bulunmak suretiyle telif haklarına da saygılarını göstermektedirler. Dikkatiniz için teşekkür ede-rim.


Sayın Sitare Ayaz Pakistan Malala Bölgesi, Sosyal Refah ve Kadın’dan Borumlu Bakanı

Sayın Bakan Fatma Şahin, diğer ülkelerden gelen sayın bakanlar, değerli katılımcılar, Sayın Bayanlar, Sayın Baylar…

Öncelikle sizlere böyle önemli bir konuda böyle bir toplantı düzenlediğiniz için teşekkür ediyorum. Bugün dünyamızda her ülkede, her yerde aileye hitap etmek, sos-yal politikaları öne çıkarmak ihtiyacı vardır. Ben, Pakistan’dan geliyorum ve bildiğiniz gibi bugün tüm dünyada çok çeşitli huzursuzluk noktaları bulunmaktadır. Ancak bizler Pakistan’da tarihimizin en kritik ve zor dönemlerinden birinden geçmekteyiz. Pakistan’ın genelinde aşırı İslami militanların saldırılarıyla uğraşmaktayız. Özellikle benim geldiğim bölgede ki benim 3. Dünya olarak tanımladığım bölgelerdendir; işte bu bölgede bizler aslında önemli sorunlarla karşı karşıyayız ve tüm dünyayı, gelecek nesilleri kurtarmak için mücadele veriyoruz.

İnternet kullanımına gelince… Zor bir dönemden geçtiğimizi söylemiştim, ancak Pakistan’da internet kullanımı çok yaygındır ve Pakistan, dünyada en çok cep telefonu kullanan ülkeler arasında başlarda yer almaktadır. Teknolojiye gelince. Gelişebilmek için tüm bu teknolojileri kullanmak zorundayız, bu gidişi durdurmak artık mümkün de-ğil. Ben hatırlıyorum da; gençliğimizde, o zamanın okulla ev arasında ve yakın çevrede komşulardan oluşan bir ortamda, ana babalarımız bizim nerede olduğumuzu, kimlerle muhatap olduğumuzu açıkça bilirlerdi; ancak şimdi çocuklarımız, bütün dünyaya bir bilgisayar tuşuna basarak ulaşabiliyorlar. Dolayısıyla şu anda annelerin, özellikle çalı-şan annelerin çocuklarını denetlemeleri çok zor bir hale gelmiştir. Burada çocukların kontrolü konusunda ailelerin rolü devreye girmekte, büyük annelere, halalara büyük iş düşmektedir; en azından onlar evdeyken çocukları kontrol edebilirler.

Ülkemizde birçok genç, internet kullanımı, cep telefonu kullanımı nedeniyle zor du-rumlara düşmektedir. Sözünü ettiğim militanlar da hm cep telefonu hem de internet kullanmaktalar. Bu yüzden bazen internet ve cep telefonu hizmetlerini kapatmak zo-runda kalıyoruz. Örneğin Bakanımdan duyduğum kadarıyla bugün ve yarın Karaçi’de sistemler kapatılacak, bu anlamda hiçbir hizmet alınamayacak. Bu da tabii hem eko-nomimiz hem de toplumu etkilemektedir. Bu açıdan kötü bir durumdayız. Diyoruz ki, şimdi bilimin hâkimiyeti var, daha uygar toplumlar olduk. Hayır, kanımca değiliz. Bu teknolojileri kullanarak çocuklarımıza okuma yazmayı öğretiyoruz, ama onlara eğitim ve öğretim veremiyoruz. Onları okuma yazma öğrenmeleri için okula gönderiyoruz. Ancak bugün gerçek eğitim, onlara bu teknolojileri nasıl kullanacaklarını öğretmekten geçmektedir. Teknoloji bizim için, faydamıza; ancak çocuklarımızı kullanımı konusunda yönlendirmeliyiz.

Pakistan hükümeti de bu yönde çabalar göstermektedir. Pakistan’da bilişim suçları gittikçe artmaktadır ve hükümet çocukları bu anlamda korumak amacıyla çaba göster-mektedir. Ülkemizde özel bir Cyber Crime Cell, Bilişim Suçları Hücresi dediğimiz birim kurulmuştur. Bu çerçevede polis ve ordu işbirliği yapmaktadır. Açıklığa kavuşturulan


birçok bilişim suçu olmuştur bu sayede. Ayrıca öğretmenler okullarda düzenli olarak aylık periyotlarda toplantılar düzenlemekte, ana babaları güvenli internet kullanımı ko-nusunda bilgilendirmektedir. Ayrıca Çocuk Koruma ve Sosyal Yardımlaşma Komisyo-numuz ve bunun gibi çeşitli kurumlarımızda çocuklarımızı korumaya çalışıyoruz. Yap-mak istediğimiz şeyin merkezinde özellikle çocuklarımızı bu teknolojilerin kullanımı konusunda eğitmek, fardındalık yaratmak. Tekrar söylüyorum, bu teknolojiler bizim için olmazsa olmaz unsurlar, ama çocukların maruz kalacağı olumsuzlukları en aza in-dirgeyebiliriz.

Bugünkü konumuz olan aile de bu konuda çok önemli. Biz de çocuklarımızı koru-mak için aileye önem veriyoruz, tekrar aile kurumunu teşvik ediyoruz. Bu da öncelikle-rimiz arasında bulunmaktadır.

Eğitim çok önemli. Duymuşsunuzdur; Malala Yusufzay, bölgemizde eğitim faaliyet-lerine katılan bir genç kızımız, 12 yaşında bir çocuğumuz. Onu öldürmek istediler, ama bereket versin ki kurtuldu. Bu, bu konudaki en başarılı örneklerden biridir Pakistan’da. Herkesle temas halindeydi, BBC ile, CNN ile, tüm dünyayla. Bölgemizde olanları, diğer insanların ne yapması gerektiğini, bölgemizle ilgili, militanlarla ilgili gerçekleri anlatı-yordu. Bu yüzden onu öldürmek istediler. Anca askerlerin operasyonu sonunda tekrar okuluna dönebilmiştir. İşte bu internetin gelişmiş, uygun kullanımı konusunda bir ör-nek.

Bu teknolojileri kullanalım, ama eğitimli kullanalım. Bu çok önemli. Hükümetimiz internetin olumsuzluklarını en aza indirgemeye çalışmakta, bilişim suçlarıyla uygunsuz kullanımla mücadele etmektedir. Bugün bir global köy haline gelen dünyada gelecek için ancak birlikte çalışarak bir şeyler yapabiliriz. Burada Türk gençleriyle karşılaştım, bu konuda nasıl istekle, coşkuyla çalıştıklarını gördüm. İşte bizim tüm dünyada, tüm ülke-lerde böyle insanlara ihtiyacımız var. Sonuçta tekrar şunu söylemek istiyorum: Gençlik bu teknolojileri kullanacak; teknoloji onlar için, bizim için. Tek şey kullanım ve eğitim, ikisi birlikte…

Herkese çok teşekkürler …


Sayın Meryem Kasım Somali Kadın Kalkınma Aile İşleri Bakanı

Sayın Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Şahin, değerli bakanlar ve misafirler, Sayın Bayanlar ve Baylar …

Öncelikle bu çok önemli konferansı düzenlemiş olmaları nedeniyle Sayın Bakana çok teşekkür ediyorum; performansını, başarısını kutluyorum. Aynı zamanda da tara-fıma ve delegasyonuma göstermiş olduğunuz sıcak konukseverlik için de şükranlarımı sunuyorum.

İkincil olarak, Türk hükümetine, Türk mühendislerine, Türk halkına karşı olan şük-ran duygularımı ifade etmek istiyorum. Çünkü Somali’ye geldiler, insan hayatları kurtar-dılar. Somali’de ailelerin geçirdiği en zor dönemlerden birinde hayatlar kurtardılar; Türk hükümetiydi, Türk mühendisleriydi, Türk halkıydı hayatları kurtaran. Başbakan Sayın Recep Erdoğan ve delegasyonunda Sayın Bakan Fatma Şahin olmak üzere, kimsenin Somali’ye gelmediği, gelmeye cesaret edemediği bir zamanda Somali’ye geldiler, insan hayatı kurtardılar. Ancak bu olaydan sonradır ki dünyanın geri kalan tarafı Somali’yle ilgilenmeye, Somali’ye gelmeye başladı.

Şimdi ben Somali’den sizlere iyi haberlerle geldim. Türk hükümeti ve Türk mühen-disleri Somali’yi yeniden inşa ediyorlar; Somali’de hastaneleri inşa eden onlar, okulları inşa eden onlar, hayatları kurtaran onlar. Bizler onlara şükran borçluyuz.

Bugünkü konumuza gelirsek.. Gençlik ve internet kullanımı… Maalesef, söyleme-si çok zor, ama birçok Somalili çocuk, internet kullanacak yaşa gelmeden, 5. yaşlarına ulaşamadan ölmektedir. Dünyada en yüksek çocuk ölüm oranının olduğu ülkeyiz. Dü-şününüz ki bu genç insanlar, bu çocuklar hiçbir zaman internet kullanabilecekleri yaşa ulaşamamaktadırlar. Somali’deki durum şu anda bu. Ancak şimdi Türk kardeşlerimiz sayesinde değişim başlamıştır, kendimize geliyoruz.

Burada verilen hizmetlerle ilgili bazı verileri sizlerle paylaşmak isterim: Son dönem-de yapılan bir araştırma, radyonun, açık arayla, gençlerin bilgi sağlamak için kullandık-ları en önemli kaynak olduğunu göstermiştir; Buna göre Somali’de; halkın % 80’inden fazlası bu kaynağı kullanmaktadır bilgi sağlama amaçlı olarak. Bunu % 38 kullanımla televizyon izlemektedir. Bu kaynakları % 31 oranıyla gazeteler ve % 24 oranla internet izlemektedir. Ayrıca Somali’de bugün cep telefonu da gittikçe önemli bir kaynak ola-rak kullanılmaya başlanmıştır. Somali ailesinin bir cep telefonunun olmaması bir yerde ayakta kalamamaları anlamına gelmektedir. Somali’de bugün her ailenin bir cep telefonu bulunmaktadır. Yurtdışındaki yakınlarıyla haberleşmeleri birçok açıdan olduğu gibi ör-neğin onlar para gönderdiklerinde haberleşmeleri çok önem arz etmektedir.

Şu anda bir değişim yaşanmaktadır, bir geçiş dönemindeyiz. Yeni bir parlamento-muz, yeni bir devlet başkanımız ve yeni bir hükümetimiz var ve bugün daha barışçıl bir ortamdan söz edebiliyoruz. Ülkedeki ortam, iki yıl önceki ortamdan çok farklıdır. Şimdi, Somali’de bir sorundan, bir zorluktan söz edeceksek bu internet olmayacaktır; Çünkü çocuklar, internet kullanım yaşına gelmeden ölmektedir. Somali’de bambaşka sorunlar,


sıkıntılar bulunmaktadır. Somali, savaşın yorduğu, yıktığı bir ülkedir; Son yirmi hiçbir hükümetin kurulamadığı bir ülkedir Somali. Bu sürede Somali içinde göçler yaşanmış, birçok insan da komşu ülkelerde, yurtdışında bir yaşam kaynağı bulabildikleri yerle-re göçmek zorunda kalmış, birçok zorluklar yaşamışlardır. Somali’ye geldiğinde Sayın Bakanın bunları bizzat görme olanağı olmuştur. Somali’de şu andaki sorun, internet değildir; fakirliğin azaltılmasıdır, yüksek anne ölümlerinin önlenmesidir ki sanıyorum Somali bu konuda da başı çekmektedir; çocuk hastalıklarının ve ölümlerinin azaltılma-sıdır. 22 yıl süren iç savaştan ve yıkımdan sonra kurumların tekrar kurulmasıdır, yeni bir Somali yaratılmasıdır bugün sorun Somali’de. Bir zamanlar olduğu gibi bir Somali kurmak, bizim bugünkü sorunumuz işte budur.

Bugün Somali’de sıkıntı internet değildir, ama yeni bir dönem başlamaktadır Somali’de ve başta da söylediğim gibi bu yeni dönemi başlatanlar da Türk kardeşlerimiz olmuştur.

Tekrar çok teşekkürler…


Sayın Bassima HakkaouiFas Sosyal Yardımlar ve Kadın Aile Kalkınma Bakanı

Bismillahirrahmanirrahim. Elhamdülillahi rabbil alemin, vessalatü vesselamü ala re-sullü Allah, Selamün aleyküm ve rahmetullahi ve berekatühü

Peygamberlerin efendisine salat ve selam olsun. Somalilere, Arap ve İslam ülkelerine ve dünyanın tüm insanlığına ilerleme, gelişme ve selameti temenni ediyorum. Bu önemli toplantıyı düzenlediği için Türk devletine teşekkür ediyorum. İlerleme ve gelişme elde etmek için topluluklarımızın yapısı içinde aile ilk ve temel hücre olduğunu inanıyoruz. Kadınlar alanında önemli rekorumlar imzalayan ve aile alanından ilerlemeye çalışan ülkemizin ile ilgili istatistikleri vermeyeceğim, çünkü istatistikler bugün yeni teknolo-ji sayesinde her yerde bulunmakta. Google amca tüm veri ve istatistikleri vermektedir. Ama sizlerle fikirleri paylaşmak istiyorum. Ayrıca girişimleri almak için hazırlanmak ve öncelikle bu fikirler ve girişimleri alınmasında dayanacağımız ilke ve temelleri belirle-mek. Öncelikle teknoloji kısmına odaklandığınız ve yoğunlaştığınız için bunu söylemek istiyorum; teknoloji gelişmesinden korku yoktur çünkü insancıl bir üretim ve onu ileriye itmeliyiz. Ayrıca çocuklarımızı ve evlatlarımızı gelişmiş teknoloji kullanmasını engelle-memeliyiz ve mahrum bırakmamalıyız fakat yasalarla bağışıklama ve tüm insanlık çıkar-dığı ve geliştirdiği kural ve kanunlarla korumalıyız. Biz bu alana henüz girmedik çünkü teknolojinin birikimi daha tamamlanmadı ki kanun ve yasalar çıkaralım diye. Yani biz bu konuya ulaşmak için çok zaman ve bir sürü aşama vardır. O yüzden mevcut olanlara uyumamız gerekir ve çocuklarımızı iyileştirme ve geliştirmek amacıyla toplumlarımı-zın durumuna uygun olarak teknoloji uyum sağlamasını çalışmalıyız. Fazla uzatmak istemiyorum, ama istiyorum ki aile ile ilgili bu ilk uluslar arası konferans belli bir alan belirlemeden ve tek alana kısıtlamadan aile hakkında tartışmayı açan ilk istasyon olsun istiyorum. Mesela bunları tartışalım;

Birincisi; aile kavramı ne demek, aileden ne istiyoruz ve aile sorunlarıyla nasıl müca-dele edebiliyoruz? Daha sonra teknoloji ve medya gibi özel alanlara geçebiliriz. O yüzde öncelikle bunu kabul etmeliyiz ki artık aile tek bir kavramla tanımak mümkün değildir. Belki bu salondaki aile kavramının anlamı evlilikle kurulan ailedir fakat başka toplum-larda aynı cinsiyetten çift lerin aile kurulabiliyor ve bu tür evlilikler oluşabilecek tüm sorunlara rağmen çocuk evlat edebiliyorlar ve miras alınabiliyor. O yüzden ilk başlama-mız gereken şey kavramı tanımlamak ve anayasalarımızda kanunlarımızda belirlemesi, Fas’ta bunu yaptık, sadece birkaç ay önce daha fazla değil, çünkü daha önce ailelerimize çok korkmuyorduk. Bugün aile hakkında endişe ve korku hissettiğimizde belgelenmeye başladık. Kast ettiğimiz aile veya toplumu oluşturan aile dini bir evliliğin temeli üzerine inşa edilen aile ve toplumun temel hücresidir. Onu belgelediğimizde tüm görüş ve top-lantılarımızda yönlendirir ve toplumun içinde ailenin gelişimine yardımcı olmaktadır, böylece açıklardan girmeye çalışan kötü niyetlilerin yolunu keseriz. Ayrıca aile ile ilgili bunu da belirlememiz gerekir, aile konusu sadece kadınlar konusu değildir. Burada alış-tığımız aksına kadın ve aile ile ilgili konular tartışırken salonda çok kravat görmek beni çok memnun etmektedir. Daha önce bu tür toplantılarda sadece kadınlar görüyorduk


ama bugün salondakileri sayarsak erkeklerin sayısı kadınlardan daha fazladır. Bu de-mektir ki algı ve düşünce düzeyinde aile konuları sadece kadınları değil erkeklerin ve toplumun sorumluluğudur. Bu konu hepimizi ilgilendirir tek bir cinse bırakmamalıyız, çünkü erkek veya kadın olarak her tarafın kendine düşen sorumluluğu taşımayınca aile devamlılığı ve sağlığı kayıp eder.

İkincisi; Benimle aynı fikirde olmanızı istiyorum (Burada kimseyi zorlamıyorum sa-dece fikirleri başkalarıyla paylaşıyorum) kadınlar ile ilgili bir sürü yasalar çıktı aynı şey çocuklar ile ilgili kanunlar ve anlaşmalar düzenlendi ama aile hakları ile ilgili daha hiç konuşulmadı, kadınlar ve çocuklar ile ilgili kanunlar toplum ve hükümetler sorumlulu-ğunda peki aile ile ilgili çıkarılacak kanunlar kimin sorumluluğu? Bence bu toplumun hakkı ve toplumun sorumluluğudur. Bu oturup çözülecek bir bulmaca değildir. Bu on dakikada bunları çözemem, ben sadece sonraki toplantılarda tartışalım diye paylaşıyo-rum.

Üçüncü; Aile sektörel bir şey değil, mesela Aile ve Sosyal İşleri Bakanlığı veya Da-yanışma ve Aile ve Sosyal İşleri Bakanlığı aile sorunları ile ilgilenir dememiz yanlıştır. Böyle düşünürsek aile sorunları ile ilgili bizim yaklaşım başarısız olur. Farklı sektörlerde ortak noktalar vardır. Mesela aile; ekonomik, ticari ve sanayi, kanun ve yasalar, sosyal ve eğitim sektörlerinde ilişkisi vardır. Bu şekilde düşünerek aileyi geliştirebiliriz. Bu or-tak noktalarda benim için önemli bir noktada durmak istiyorum Aile kohezyonu, çoğu toplumda aile dağılması ailelerin sönme ve toplumların bozulma nedenlerinden biridir. Arap ve İslam toplumlarında da artık diğer toplumların başına gelen bu tür sorunlar gel-meye başladı. Burada önemli bir noktaya değmek istiyorum daha önce toplum oynadığı Sosyal Uzlaştırma rolünü oynayabiliriz. Her toplumda büyükler var mesela kabilelerde şeyh var aile anlaşmazlığı çıkınca devreye girer ve sorunu çözer. Şehirlerde yine aynı şe-kilde mahallenin veya caddenin büyüğü devreye giriyordu. Ama şimdi bu rolü oynaya-cak büyüğümüz yok hepimiz gururdan dolayı kendimizi büyük sanıyoruz. Artık kabile-nin veya mahallenin bu görevleri yapabilecek kimse yok. O yüzden bu uzlaştırmayı kim yapacak? Mesela Adalet Bakanlığı çıktı yargılar aracıyla bu rolü oynuyor, ancak yargılar buna başaramadılar çünkü sayı olarak mesela her boşanma davasına müdahale edip uz-laştırma yapma veya aile dağılmaması için çabalar gösterme imkânı yoktur. Hem toplum görevi yapmasından vazgeçtiği hem de hükümet görevlerini yapamadığı için ortak bir yol ve ortak bir şekilde yapılmalı, toplum bu işleri devlet desteğiyle kurumsal biçimde yapmaya başlamalı bu da tartışabilecek bir konudur.

Değmek istediğim son konu olarak siyasal alanda önemli olmasına rağmen, bildiği-niz üzere İsrail Filistin’lileri üreme (çocukları doğurarak çoğalmak) ile savaştı. Savaşmak için ailelerini büyüttü ve çoğalttı. Filistinli kardeşlerimiz aynı şekilde yaptılar çünkü aile kullanarak bir savaş şekli olmuştur. Sayın Türkiye Başbakanı sayı bakımından saygın bir aile en az sayıda anne ve baba ve üç çocuk oluşması dediğinde çok mutlu oldum. Bu görüş toplumlarımıza ulaşması gerektiğini düşünüyorum. Benim ülken Fas nüfus tabanı bir darbe görmeye başladı, daha önce tabanımız gençlerden şimdi ise yaşlılardan oluş-makta o yüzden bu görüşü bize ulaşsın istiyorum.

Ayrıca almamız gereken girişimler ile ilgili konuşmak istiyorum. Birçok noktayı at-


lattım çünkü bana gelen evrak süren doldu diyor. Son nokta olarak babası ve annesi olmayan çocuklar, bu çocuklar zor durumlarda. Ayrıca ihmal ve terk edilen çocuklar. Bunlara kim bakar? Aileleri nerede? Dünyada yaşayan her bir varlık bir aileye sahip olması gerekiyor. Ailesi olmayan kimsenin biz toplam olarak onun ailesi olmamız ge-rektiğini düşünüyorum. Bunlara başarılı bir aile olabilmemiz için hazırlıklar yapmalı-yız. Ülkemizde SOS dediğimiz aileler var bu aileler baba, anne ve birkaç tane kardeşten oluşmakta ve bu tür aileler oldukça başarılı. Ancak bunu nasıl geliştirebiliriz? Nasıl ya-yımlanabilir? Sosyal yardım kuruluşlarına çocukları koymamayı nasıl başarılı olabiliriz. Çocuklar o kuruluşlarda sapma öğrenirler çünkü ilke ve değerleri kazandıran toplum-dan uzak duruyorlar. Bu da düşünmemiz gereken bir soru, aile desteklemek konusunda bizim görevimizi yapabilmek için bu fikirleri düşünmeliyiz. Çünkü biz aileyi toplumun temel hücresi saymaktayız. Toplum gelişebilmesi için aileyi geliştirmeliyiz. Ve selamün aleyküm ve rahmetullahi ve berekatühü.


Sayın Şerife ÜnverdiKuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı

Sayın Bakanlarım, Sayın Bakan Yardımcım, Çok Değerli Müdürler ve Sayın Konuklar, bugün burada çok önemli bir toplantı için bulunuyoruz ve Sayın Bakanımız Fatma Şahin Hanım bu konularda her zaman ülkenin ülkelerin esas ihtiyaçlarını tespit edip hassasi-yetle üzerinde durup Sayın Başbakanımızla birlikte, Sayın Recep Tayyip Erdoğanımız’la birlikte ve bu konularda büyük açılımlar yapıp büyük organizasyonlar yapıp ülke yararı-na, mağdurun ve muhtacın yararına böyle organizasyonlar gerçekleştirip bizleri de davet ettiği için buradan kendilerine çok çok teşekkür etmek istiyorum.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti çok şanslı bir ülkedir, çünkü çok güçlü dünya ülke-leri arasında yer alan bir anavatını vardır. Anavatanımız Türkiye Cumhuriyeti her geçen gün dev adımlarla gelişiyor ve biz de yavru vatan olarak, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti olarak onu takip ediyoruz, onun yolunda gidiyoruz ve onun bu gücünden her konuda yararlanıyoruz ve bizler de her konuda bu gelişmişliği gururla izliyoruz, buradadan ana-vatanımıza minnet borcumuzu şükran borcumuzu tekrarlamak istiyorum ve bu daveti bizlere gerçekleştirdikleri için çok çok teşekkür etmek istiyorum.

Aile ve toplum üzerinde bazen olumlu bazen olumsuz etkileri gözlemlenen iletişim teknolojilerinde gelişme ve internet ve sosyal yaşam, kültür üzerinde de bazı değişiklikle-re yol açmaktadır. Dünya internetle bilgi ağırlıklı bir iletişim sisteminin içine yol almakta ve bununla birlikte bilginin geniş kitlelere ulaşmasını internet sayesinde sağlamaktadır. Internet kişiler arasındaki mesafeye yaş, cinsiyet, ırk, kültür gibi gerçek dünyada önemli olabilecek pek çok özelliği ortadan kaldırmaktadır. Internet sayesinde insanların zaman ve mekana bağlı olmaksızın kolaylıkla bir araya gelerek sanal topluluklar oluşturması, farklı kültürlerdeki insanların birbirini tanıma fırsatı bulması, sanal ilişkilerden gerçek ilişkilere geçişlerin yaşanması ve insanların her türlü düşünceyi daha özgür ifade edebilir hale gelmesi sosyal hayatta başlıca gözlemlenen değişimlerdendir. Günümüzde teknolo-jinin sürekli olarak gelişmesine paralel olarak toplumsal yapı da değişmekte ve böylelikle toplumu ilgilendiren sosyal olaylar da değişmektedir ve böylelikle toplumun en önemli sosyal kurumlarından birisi olan ailenin söz konusu bu sosyal olaylardan ayrı kalmasını beklemek mümkün değildir.

Toplumun çekirdeği olan aile bireylerinin doğal halleri ile bulunabildikleri, birbirleri ile yakın ve samimi ilişkiler kurabildikleri sürece dayanışma, psikolojik doyum ve sosyal-leşme gibi fonksiyonları yerine getirebilir. Bilinçli kullanım halinde aile bireylerinin bilgi edinme ve iletişim ihtiyaçlarının karşılanması gibi olumlu sonuçlar sağlayan teknolojik bilişim araçları bilinçsiz kullanıldı zaman aile ve fertler arasındaki bu ilişkileri olumsuz yönde etkileyebilir. Özellikle internet kullanımındaki bağımlılık derecesine bağlı olarak aile içerisinde anne, baba, çocuk ve tüm ilişkiler zayıfl amakta ve kontrole alınmadığı sürece de çok ciddi sorunlara yol açmaktadır. Bazı iletişim araçları aile bireylerinin birbi-rine ayıracakları zamanı azaltarak aşırı kullanılmaya başlandığında aile içi problemlerin artmasına ve sorunların çözülmemesine de neden olmaktadır. Gelişim döneminde olan


çocuk ve gençlerimiz iletişim teknolojileri ve internetten en fazla etkilenen gruplar ola-rak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde de bu internet bağımlılığı yaşı 12 ile 22 yaşları arasında çok ciddi sosyal riskler taşımaktadır. Özellikle bir de internet ortamında tanımadıkları kişilere güvenmesi, kişisel ve aileye ait bilgileri paylaşması ve bununla birlikte aile istismarı ve cinsel istismar ile internetin en önemli risklerini taşımaktadır ve bu konuda zarar görmeleri de büyük olasılıktır.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı çocuk ve gençlerimiz için güvenli internet kullanımı konusunda bilinçlendirmesi seminerleri başlatmıştır. Ayrıca, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı olarak da biz, sosyal riskler taşıyan çocuklarımızın internet kahvelerinde çok fazla zaman geçirmemeleri, onların rehabilite edilmeleri ve hem toplumumuza yararlı bir fert olarak ileride sağlıklı çocuklar olarak yetişmeleri için gençlerimize yönelik bir gençlik merkezini çok yakın bir zamanda çalışmaya başlatmış-tır ve bu da inanıyorum ki önümüzdeki günlerde bu daha geniş bir çalışma içinde daha geniş kitlelere yayılacak ve ayrıca kadınlarımızı da bu konuda eğiterek ailenin temeli olan kadınlarımızın, annelerimizin çocuklarımızı da daha sağlıklı yetiştirmeleri adına bu konuda bilinçlendirilmelerini sağlamak ve onları eğitmekte bizlerin, Çalışma ve Sos-yal Güvenlik Bakanlığının görevleri arasında olacaktır.

Ben, kendim de sağlıkçı olduğum için internetin çocukların sağlıkları üzerinde olan etkilerini çok kısa bir şekilde sizlere bahsetmek istiyorum. Yapılan araştırmalarla internetin çocuklarda yeme bozukluğu, uyku düzensizliği, kas iskelet sistemi hastalık-ları, fiziksel etkinlikte kısıtlanma, gibi bedensel bir takım sorunlar ile dikkat eksikliği, depresyon, anksiyete, sosyal fobi, otistik davranışlar gibi bir takım psikolojik, nörolojik problemlere sebep olabildiği gösterilmektedir. Tabii ki bilgi iletişim teknolojilerini kul-lanmayalım demeyeceğim ama bunları kullanırken çocuklarımızın sağlıklı bir şekilde ve bilgi edinmeliler, bunu yararlı ve avantajlı bir şekle dönüştürmek için onlara bu bilgiyi vermek ve doğruları dünyadaki teknolojik konularda herkesle yarışabilecek duruma ge-tirmek anne ve babaların görevidir ama bunu dediğim gibi sağlıklı bir şekilde çocukla-rını eğitmeleri çok çok önemlidir. Beni dinlediğiniz için teşekkür eder saygılar sunarım. Teşekkürler.


Sayın Majide EL MasriFilistin Sosyal İşler Bakanı

(Sayın bakanlar, Bayanlar ve Baylar, hepinize iyi akşamlar. Aile ve Sosyal İşleri Ba-kanı ve Bakanlığına bu konferansı düzelttiği için takdir ve saygı tekrarlamasından üşe-niyor değiliz. Gerçekten ilk kez bu derece uzmanlaşmış ve normalde kapalı salonlarda tartışılan konuları ele alması ve konuları doğrudan tartışması bu konferansa gurur ve son derece takdir saygı duyuyorum. Bu konferanstan çıkacak tavsiye ve önerileri geniş ve ortaklık bir şekilde (Hatta daha geniş katılmakla ortaklık olabilir çünkü bu konferans çok önemli) uygulanması devam edeceğini temenni ediyorum. Ayrıca misafirperverliği için takdir, saygı ve şükranlar sunuyorum.

Şüphesiz ki modern medya ve sosyal ağa araçları tüm insanlığın önünde geniş imkânlar sağlamış ve geniş ufukları açmıştır. Bunlar mesafeleri yakınlaştırır, çabaları kısaltır, bilginin transferi ve yayılmasına katkıda bulunur ve bilgi, deneyim ve uzmanlık erişilebilirlik derecesini artırmaktadır. Ayrıca tüm alanlar ve Sosyal Bilimler modern bi-limsel yöntemleri geliştirmektedir. Negatifl ere bakarken bu olumlu yönüne olduğu gibi görmeliyiz ve önemini düşürmemeliyiz. Bu olumlu yönde bilginin yaygını olmasının yanı sıra bu bilgiye kısıtlamalar vardır ve bu görmemiz gereken bir problemdir ve bu problemi çözebilmek için plan ve projeleri geliştirilmelidir. Burada kısıtlamalar kelime-sinden kastım şu; Yoksulluk ve bazı sosyal grupları temel gereksinimleri sağlayamaması ki bu zengin ve fakir arasındaki uçurumu artırmaktadır. Sadece bilgi uçurumu değil aynı zamanda düşünce uçurumu da yansır ve mevcut olan adaletsiz uluslararası sistemi tara-fından bölüşmeler neticesinde zengin ve fakir arasındaki uçurum artırılır hem bu ürün-leri üreten ülkeler diğer ülkelerle arası hem de aynı toplumdaki sosyal gruplar arasında. Teknoloji ve insan ilerleme buluşları belirli grup ve tabakalara sınırlı kalması demektir. Yani toplumun tüm kesimleri bu teknolojiden istifade edemez. Örneğin bir akıllı telefon alınabilmesi bazı toplumlar veya bazı sosyal kesimler için kişi tam bir yıl çalışması gere-kir. Ayrıca savaşlar, toplumsal gerilimleri, sömürgecilik kalıntıları ve işgal özellikle ya-şadığımız zalim İsrail işgali insanı başarılarının tadını tatmaktan geniş kitleyi mahrum bırakabilir. Yani kalkınma ve ilerleme yetişmeye bazı halkların zorlukları artırmaktadır. Bu alanda bir haft a önce yani buraya gelmeden bir haft a önce Arap bölgesinde ve çevre-mizde internet ve Facebook kullanması ile ilgili istatistikler vardı, kullanılanların Filistin en az olduğunu beni çok şaşırttı Ancak konuya daha dikkatli baktığımızda bazı bölgeler yani C bölgesindeki ve ayrımcılık duvarı yanındaki bölgelerde frekansları işgalci İsrail tarafından kontrol ediliyor. O bölgelerdeki insanlar internet hizmetlerinden istifade ede-miyorlar. Bu durum şu soruya cevap vermektedir. Dünyada servet dağılımındaki denge-sizliği altında Üçüncü Dünya toplumları sadece hammadde üreticilere dönüştürmesi ve bu toplumlar gelişme ve ilerleme gereksinimleri pahasına sadece teknoloji tüketicilerine dönüştürmüştür. Ben açıkçası bu konuya değme sebebim şu; Teknoloji, Internet hizmeti, bilgisayar ve diğer araçları kullanmasının diğer yüzünü göstermek istedim çünkü bun-lardan çok geniş bir kitle mahrum kalmaktadır. Böylece devletler planlarını yaparken bu konuyu dikkate alınmasını özellikle köy ve kırsal bölgelerde çünkü şehirlere göre bunlar bu araç ve hizmetlerden daha çok az yararlanmaktadır.


Modern medya Kamuoyu oluşturmasında, ekonomik sosyal ve siyasi konuları tartış-masında, vatandaşların bilişsel ve zihinsel olarak geliştirilmesi ve toplumu bir araya ge-tirmesi ve geliştirilmesinde kesinlikle güçlü ve önemli bir rolü vardır. Bunu yanı sıra tüm ülkelerde geleneksel medya farklı haberler yayılmasında kullanılmak ve bu tür özellikle politika sistemleri tarafından siyası hedefl ere yönelik özellikle son zamanlarda kullanıl-ması veya bazı gruplar veya gruplar veya tekeller şirketleri tarafından kullanılmaktadır. Burada bu alanda biz Filistin’de işgal altında bir sürü zor durumlarda yaşadığımızı (sa-bah konuşmasında söz ettiğim durumlar şimdi tekrarlama zamanım yok) işaret etmek istiyorum. Fakat biz yaralandık ve İsrail’in politikasının gerçeği ortaya çıkarmasında daha da fazla yararlanmaya umuyoruz. Yayılmak istediğimiz diğer konu ise BDS adlan-dırdığımız israil mallarına boykot kampanyası özellikle Kolonilerin mallarına ve buna tanışmanızı davet ediyorum. Bu kampanyanın bazı Türk vatandaşları ve kurumları bir parçasıdır ve bu normaldir çünkü bu kampanya Küreseldir ve bizim için çok önemli çünkü kadına, çocuğa, ayrımcılık duvarı ve toprak müsadere konularına yönelik İsrail'in ihlalleri göstermekte ve bu boykot kampanyası israil içinde yatırım yapan bazı şirketlere de seslendi ve önemli sonuçlara ulaştı. Özellikle Türk, Arap ve İslam halklarından büyük sayıda buna katıldığını bilmeme rağmen yine de bu konu çok önemli olduğu için ona dikkat çekmek istedim.

Kendimizi olumsuzluklardan korkutmamak için burada bilgi paylaşımı ve yarar-lanması araçların olumlulardan bahsediyorum. Ayrıca olumsuzluklar yani yan etkilerin bazı yönlerine de dikkat çekmek istiyorum örneğin; Bazen genel kültürün bozulmasına neden olur çünkü tüketim kültürünü yayınlar ve umursamazlık ve kanunların ihlali ar-tır, bazen de genel ahlakin çöküşüne neden olabilmektedir, siyasi konularında insanlar yüzeysel olmalarını teşvik etmekte, hoş olmayan kopyalama şekli ile yenilikçiliği yete-neğine bastırmak ve söylenebilecek daha çok noktalar vardır fakat on dakika geçmek istemiyorum çünkü sabahleyin şansımı aldım. Bunu da söylemek istiyorum, özellikle modern medya Arap bölgesinde çok önemli bir rol oynadı belki de bazı rejimler tarafın-dan olumsuz olarak veya fikir ve düşünceleri kontrol altına almak amacıyla kullanmış olabilirler ama halklarından büyük bir kitle özellikler gençler ve sosyal kurumlar siyasi söylem yapmasında eylemciler katılmaya başladı. Sadece bilgi edinme değil diyalog biçi-mine taşındı. Bu yönüyle Arap bölgesinde yeni bir boyut almaya başlamıştır. Bu farklı bir düzeyde bilgi ve bilinç yarattı ve geniş bir alan almış, bu tür araçlar olmasaydı aynı alanı alabilmesi için daha çok zaman gerektirirdi.

Son olarak arkadaşlar meslektaşlarım az önce bahsettiği bazı konuları ve verdiği önerileri hatırlatmak isterim özellikle aile konusunda. Yasa ve kanunlar konusu bu çok önemli bir konu, çeşitli koruma şekilleri ve alanlarında kanun, yasaları ve sistemleri ge-liştirmek ve aktive etmek, bu kesinlikle devletlerin sorumluluğudur. Ayrıca gençler ara-sında devamlı ve sürekli bir şekilde geniş diyaloglar açmak ve bu konuda çeşitli toplantı-larımızda gençlerin yaratıcılığını teşvik etmek ve izin vermek demektir. Bunlarla birlikte de sabahleyin verilmek üzere At filmi gibi programları üretmek. Programları etkileyecek ve fikirleri değiştirecek programları geliştirmek, yani bu programlardan kaçmak değil bunları olumluya çevirmektir. Çeşitli şekillerin değerlerini muhafaza etmek için bilgi ve bilinç alanlarında yönlendirme yapabilecek programları geliştirmektir. Teşekkürler.


Sayın Nergis Khan (Han) Pakistan Singh Bölgesi Sosyal Refah ve Kadın’dan Sorumlu Bakanı

Sayın Bakan Fatma Şahin, değerli bakanlar, sayın konuklar, sayın bayanlar ve baylar; Öncelikle Türk hükümetine bir birlik içerisinde durduğumuz böyle bir toplantıyı dü-

zenleyip bizleri de bu önemli foruma katılmak üzere çağırdıkları için teşekkür etmek istiyorum. Bu forumda konumuz, avantajları yanında dezavantajları da olan teknoloji, internet konulu ve aileye etkileri… Meslektaşım Sitara’nın değindiği Pakistan’ın karşı-laştığı zorluk ve sıkıntılara tekrar ayrıntılı olarak değinmeme gerek yok. Ancak ben de bu alanda Pakistan’da neler yapılıyor konusuna değinmek isterim.

Şu anda bir değişim süreci içinde bulunan Pakistan da teknolojiden faydalanmakta-dır ve sosyal değişimin etkileri en küçük köyden büyük şehirlere kadar her yerde hisse-dilmektedir. Nüfusun % 15.5’luk bir kesimi internet kullanmaktadır ülkemizde, ancak mobil teknoloji çok daha fazla kullanılmaktadır. 2009 rakamlarına göre Pakistan’da 91 milyon cep telefonu abonesi bulunmaktadır ki bu da 2008 rakamlarına göre 25 milyon-luk bir artışa işaret etmektedir. Bunun yanında 3.1 milyon da sabi hat bulunmakta, 2.4 milyon kullanıcı da bölgesel wireless hatlarını kullanmaktadır. Pakistan’da ülkeye gelen doğrudan sermaye yatırımları açısından teknoloji sektörü en ön sırada yer almaktadır ve diyebiliriz ki Pakistan şu anda teknolojik bir devrimin hemen öncesinde bulunmaktadır. Son yıllarda Telekom sektöründeki liberalizasyonlar sayesinde ülkeye 9 milyar dolarlık bir yurtdışı sermayenin gelmesi sağlanmıştır. Sadece 2007 yılında ülkeye 1,62 milyon dolarlık dış sermaye girişi olmuştur teknolojik yatırımlar için; bu da ülkeye gelen ya-bancı doğrudan yatırım tutarın % 30’una denk gelmektedir. Yine 2009 rakamlarına göre Pakistan’da 20 milyondan fazla internet kullanıcısı bulunmaktadır ve önümüzdeki 5 yıl içinde 50 milyon internet ve cep telefonu kullanıcısını kaldıracak güçte bir sektör bu-lunmaktadır bugün ülkede. Bu da ayda yaklaşık 1 milyon hat bağlantısı kadar potansiyel anlamın gelmektedir. Çok önemli bir rakam.

Yeni teknolojiler ailelerin birbirleriyle haberleşmelerini de etkilemekte, bu konuda değişimler olmaktadır. Elektronik haberleşme, video, resim paylaşımları mesafeleri yok etmekte, aynı zamanda da ilgili unsurlar büyük kitlelere ulaşmaktadır. Tüm seviyelerde internet ve sosyal ağ kullanımı gittikçe küresel olarak yayılmaktadır ve bu sayede de eğitim, kültür ve moda global fenomenler haline gelmiştir. Sosyal ağ kullanımı da son zamanlarda ortaya çıkan kişiler arasındaki haberleşme konusunda devrim niteliğinde bir gelişmedir. Politik v e sosyal hayatımız bu gelişmeler neticesinde büyük değişikliklere uğramıştır ve sürekli değişmektedir. İnsanın ailesi ve arkadaşlarıyla temas haline olmayı sağlayan internet günlük yaşamın bir parçası, doğal bir arka planı haline gelmektedir.

Modern teknolojiler, özellikle sosyal ağlar bizi birbirimize yaklaştırmakta, aile yeleri arasında gerek elektronik mesajla, gerek görüntülü sistemlerle haberleşme mesafeleri yok etmekte, uzun mesafeler arasında haberleşmeyi arttırmaktadır. Bu teknolojiler sayesinde artık diyebiliyoruz ki ‘’hepimiz buradayız’’. Böylece modern teknolojideki bu gelişme, bankacılıktan haberleşmeye ve aile içi haberleşmeden alışverişe kadar hayatımızda artık


bir gereksinim olarak karşımıza çıkmaktadır. Uzaktan eğitim, burada önemli bir nokta olarak öne çıkmaktadır. Çocuklar bu sayede bilimsel ve teknolojik bilgilere çok kolay ulaşmakta, diğer ülkeleri ve kültürleri daha kolay tanımaktadır. Teknolojik gelişmeler, tıp ve ilaç alanında da kolaylıklar getirmekte, yeni buluşlarda ve bilimsel işbirliğine de yeni boyutlar kazandırmaktadır. Bugün iş yerinde internetin bir çalışma düşünmek mümkün değildir; birçok iş adamı elemanlarına işlerini on-line olarak da halletmeleri açısından internet kullanımına izin vermektedir. Tüm bunlar avantajlar olarak karşımıza çıkmakta ve bu avantajlar zaman içinde artarak devam edecek gibi görünmektedir.

Bunun yanında internet kullanımının dezavantajlarından da söz etmek gerekir: Çok aşırı internet kullanımı depresyona dahi neden olmakta ve kullanıcıların kendilerini yalnız hissetmeleri, komşuluğun ve toplumsal ilişkilerin zayıfl aması sonucunu doğur-maktadır. Bir yere kadar kontrol edilebilen bir iş sahasına dönüşmekte, bilişim suçları ve dolandırıcılık olayları artmaktadır. Kişisel yaşam, artık kişisel yaşamımız olmaktan çıkmakta, teknoloji bizi düş kırıklığına, yalnızlık ve soyutlanmaya doğru itmektedir. Ge-leneksel yüz yüze iletişim ve ilişki biçimleri nadir görülen bir şey haline gelmekte, aşırı internet kullanımı aynı aile içinde dahi soyutlanmış insanların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu olgu, aynı zamanda gençlerin fiziksel faaliyetlere, spora daha az zaman ayırmalarına neden olarak toplum sağlığını da olumsuz bir yönde etkilemektedir. Bu hızla 50 yıl içinde teknolojinin nerelerde olacağını, o zaman insanların ne kadar tek-nolojiye bağımlı olacaklarını bir düşünün. Hiç kimse teknolojik gelişmenin olmaması yönünde düşünce beyan edemez. Teknoloji, daha iyisi için bize yardımcı olmaktadır. Teknolojik gelişmenin yaşanabilir, yaşamı olumsuz etkilemeyen bir biçimde devam et-mesi için uyanık olunmalıdır.

Bunların dışında teknoloji teröristlerce de kullanılabilmekte ve aşırı uçlardaki eği-limleri güçlendirme bir olumsuz işlevi de olabilmektedir. Terörist olayların teknolojik imkanlarla anında duyulması kitleleri etkilemektedir.

Teknoloji toplumların yaşamında devrim yaratmıştır ve bir konudaki en geniş bilgi bir bilgisayar tuşu kadar yakına gelmiştir. Bilgi arayışı, teknoloji sayesinde kolaylaşmıştır. Toplumların gelişme ve refaha doğru yaptıkları yolculukta teknolojiye ihtiyaçları vardır. Burada dikkat etmemiz gerek nokta, büyük filozof Betrand Russel’ın dediği gibi, buluş-larla ahlak etiği arasındaki bağı koparmamaktan geçmektedir. Etik değerlerimizi bilim-sel yaklaşım ve buluşlarla uyumlu hale getirmeliyiz.

Sonuç olarak şunu söylemek istiyorum: Dünyada insanlar, 2 dünya savaşında acı ve yıkımla karşılaştılar. Bu savaşlardan dersimizi aldık. Artık savaş bezirgânlığı yapmıyo-ruz; artık barışı, uyumu ve sevgiyi konuşuyoruz. Artık bir çocuğun sıkıntısına eğildiği-miz; çocuk, kadın, yaşlı haklarına saygı duyulan, engelli insanlara karşı anlayışla yakla-şılan, tüm sıkıntılardan arınmış, barış ve sevgi dolu, uyum içinde yaşadığımız bir dünya yaratacağız. Çok teşekkürler.


Fatma ŞAHİNAile ve Sosyal Politikalar Bakanı

Sayın Bakanlar, Müsteşarımız, Genel Müdürlerimiz, Bakanlığımızın Çok Değerli Yö-neticileri, Değerli Başkanlarım, Sevgili Hocalarım,

Sabah 10:00’da başladık akşam saat 19:00 oldu. Uzun bir mesai, ama çok bereketli, çok bilgi dolu bir gün geçirdik. Tabii konumuz aile olduğu zaman herkesin söyleyeceği sözler, her ülkenin çok önemli deneyimleri oluyor.

Küreselleşmeyi yaşıyorsak artık dünyanın küçük bir köy olduğunu kabul etmemiz gerekiyor. Küreselleşen dünya düzeninde tüm dünyanın sorunlarının benzer olduğunu görüyoruz. Bakanlık olarak, Viyana’da Avrupa Birliği ülkeleri ile yaptığımız toplantıda bugün konuşulan konuların benzerleri orada da dile getirildi. Yani sorunlarımız ortak. Çözüm yolları içinde hızlı bir şekilde koordine sağlayabilmek ve yaşanan tecrübelerini de iyi bir şekilde paylaşabilmek bir o kadar önemli. Zaten bu Zirve’nin yapılmasının en büyük nedenlerinden biri de bu. Bu Zirve’nin sorunları çok daha hızlı çözmek için bir fırsat oluşturacağına inanıyorum. Deneyimlerimizi bizlerle paylaştığınız için herkese çok teşekkür ediyorum. Kendi ülkemdeki bütün hocalarımıza, sivil toplum kuruluşları-na, çok teşekkür ediyorum.

Biz Aile Bakanlığı olarak sabah açılış konuşmasında kısmen bahsettim, son 10 yılda yola çıkarken; hiçbir şey eskisi gibi olmayacak dedik. ‘Yeter söz de karar da milletindir’ dedik, ‘önce insan’ anlayışıyla insanı merkeze alan bir politikayla yola çıktık. Özellikle ekonomiyi, hukukumuzu, demokrasimizi; insan odaklı, temel insan hakları odaklı bakış açısı belirlemek için yolumuza çıktık. 1,5 yıl önce de Bakanlığımız yeniden yapılandı. Bugün sabah konuşmamda söylediğim gibi; bütçesini yüzde 67 artırmış, son 10 yılda da 1.2 milyar TL bütçeden 19 milyar TL’ye ulaşmış büyük ve çok güçlü bir Bakanlığız.

Aile temelli çocuk politikalarının da ne kadar önemli olduğunu gördük. Çocuk poli-tikamızda son yaptığımız kampanya ile koruyucu aile sistemiyle, evlat edindirme siste-minin güçlendirilmesiyle, koğuş sistemini 2014 yılında sonlandıracağız. Sevgi evlerinin ve çocuk evlerinin yeniden yapılandırılması sürecini hızlı bir şekilde gerçekleştiriyoruz. Bu amaçla planlamamızı yaptık. Hazırlanan Eylem Planımızla da dönüşüm programımı hızlı bir şekilde gerçekleştiriyoruz. Ailelerin ekonomik olarak mali desteğinin olmaması ve yoksulluktan dolayı çocuklarını kurumlara bıraktıklarını gördük. Son 10 yılda uygu-ladığımız politikalarla, bu çocukların hepsini ailelerinin yanında bakılmalarını sağladık. 8 bin çocuğumuza ailelerinin yanına mali destek verdik.

Bir taraft an da yoksullukla mücadeleyi çok önemsiyoruz. Yoksullukla mücadele de ayrılan kaynağı hak ve adil bir şekilde insanımıza ulaştırmak için bilgi ve teknolojiyi kul-lanıyoruz. Şu anda e-devlet sistemini en iyi kullanan bakanlıklardan biriyiz. Dört milyon hanenin ve yirmi milyon kişinin ekonomik ve sosyal analizini bir düğmeye basarak sani-yeler içinde görebiliyoruz. Bu bize bilginin güç olduğunu ve mutlaka onu kullanmamız gerektiğini gösteren önemli bir örnek. Aile ve Sosyal Politikalar Bilgi Sistemi Projesi ile daha da güçlenecek sistem sayesinde; sosyal yardım ve sosyal hizmetler tek çatı altında


toplanacak. Yoksullukla mücadele de son on yılda günlük bir doların altında yaşayan binlerce insan varken şu anda hiç kimsenin kalmadığı, günlük dört doların altında da yaşayan vatandaşlarımızın oranının yüzde 30’dan yüzde 2,8’e düştüğümüzü de ifade et-mek istiyorum.

Kadın konusu bizim en temel konularımızdan bir tanesi. Özellikle kadını güçlendir-me, kadın statüsünü güçlendirme, eğitim imkânlarından kız çocuklarımızın da istifade etmesini sağlama bizim temel politikamızdır. Ayrıca; sağlıkta dönüşüm ile kadınların bebeklerin, çocukların her türlü sağlık imkânlarından istifade etmesi de bizim temel bir politikamızdır.

Bugün biz temel eğitimde kızlarımıza ve erkeklerimize eşit eğitim imkanı sunan bir ülke olduk. Sivil toplum ve akademik dünya ile hep birlikte büyük kampanyalarla bunu başardık. Şimdi temel hedefimiz Türk insanının eğitimde kalma süresi yaklaşık 6,5 yıl iken bunu 2 kat yükseltmek ve 12 yıla çıkartmaktır. Bunun için de Milli Eğitim Bakanlığı ile ve yine sivil toplumla beraber birlikte çalışarak bu eğitim sürecini, zorunlu eğitimi 12 yıla çıkartmak en büyük hedefl erimizdendir. Ayrıca üniversitede kız çocuk oranlarımızı yüzde 19’dan yüzde 40’lara yükselttik. Yine buradaki hedefimiz de kızlarımızın ve erkek-lerimizin yükseköğrenimde de eşit bir şekilde yer aldığı bir Türkiye istiyoruz. Eğitimin önündeki bütün engelleri kaldırmak en temel hedefimiz.

Sağlıkta da yapılan dönüşümle; bugün anne ve bebek ölüm oranlarını en hızlı düşü-ren 10 ülkeden biriyiz. Kadınlarımız ilgili olarak şu anda üzerinde çalıştığımız en temel konu; onların ekonomik olarak güçlenmesini sağlayacak çalışmalar yapmak. İstihdamda kadın oranını artırmak için; sermayeye ulaşma, esnek çalışma modeli, aile hayatı ve iş hayatı arasındaki uyumu kolaylaştırma, kreş ve çocuk bakım evlerini de güçlendirme gibi çalışmalar 2013 yılı hedefl erimiz arasında.

Kadına yönelik şiddet Sayın Başbakanımızın bugün açılış konuşmasında söylediği gibi en temel mücadele ettiğimiz konu başlıklarından bir tanesiydi. Şiddetle mücadele ile ilgili bugün Avrupa Birliği ülkelerinin imzalamak için beklettiği, imzaladığı zaman bize mali külfet olacak, ekonomik kriz var dediği Sözleşmeyi, çekincesiz bir şekilde im-zalayan ve onaylayan ilk ülke olduk. Bunun da büyük bir onur ve şerefini yaşıyoruz. Sabah konuşmacılardan bir kardeşimizin söylediği gibi bunun bir alternatifi olmadığını, ailenin güçlenmesinin kadını zayıfl atmadığını, kadını güçlendirmenin aileyi zayıfl atma-dığını hem onun, hem onun olabileceğini biliyoruz. Hem kadınımızın statüsünü yüksel-tip hem de aile değerlerimizi koruyarak, birbirine paralel götürebileceğimiz modelleri, kendi yerli modelimizi çok önemsiyoruz. Avrupa Birliği ülkelerinde de artık gelinen noktada da bu. 15 gün önce Viyana’da Aile Bakanı ile yaptığımız görüşmede toplumun çok hızlı bir şekilde yaşlandığını 65 yaş üzerindeki nüfusun oranının yüzde 25 üzerine çıktığını ve doğurganlık oranının 1,4’e düştüğünü, bununla mücadele ederken ne tür destek verirsek verelim bununla baş edemediklerini ve akıntıya kürek çektiklerini söy-lüyorlar. Bizim genç dinamik nüfusumuzu, kaliteli nüfusumuzu güçlendirmemiz aynı zamanda da kadının yaşam kalitesini yükseltmemiz ve ailenin sorun çözme kapasitesini de beraberinde çözmemiz gerekiyor. Bu anlayışla, şiddetle mücadele yasasını, inanarak ve çok büyük emekler vererek yaptık. İşte bugün Baro Başkanımız ve İstanbul Baro Baş-


kanlığından kadın haklarından sorumlu değerli hukukçularımızla beraberiz. Sabahtan beri bizi büyük bir sabırla dinliyorlar. Muhafazakâr kesimin aile değerleri ile beraber ka-dın haklarının güçlendirilmesi, sosyal demokrat kesimin kadın haklarını güçlendirirken aileyi de beraberinde paralel götürmesi gerektiğini de artık Türk toplumunun yerli bir modeli olması gerektiğini ve her kesimin bu değerlere sahip çıkmasını çok önemsiyoruz. Siyah ve beyaz değil hayat. Grilerden istifade etmemiz ve alternatifl er üretmemiz gerek-tiğine inanıyoruz.

Bu oturumla alakalı tabii özellikle Milli Eğitim Bakanlığı’nın Fatih Projesi bizim tek-nolojide, eğitimde çok önemli bir projemizdir. Ülkelerarası gelişmişlik farkını gidermek bakımından da çok önemli bir projemizdir. Gençlerimizi bilgiyle, teknolojiyle donat-mamız olmazsa olmazımızdır. Ama bir taraft an da bu internetin dezavantajlarından kendimizi korumamız ona göre de gerekli tedbirleri almamız gerekiyor: Aslında bütün bakanlarımız ve sabahtan beri yapılan konuşmacıların tespitler aynı. Çocuk, aile, toplum üzerindeki etkisi açısından tespitler aynı.

Uzakları yakın eden teknoloji aynı zamanda yakınları uzak ediyor. Sınırların kalktığı bir dünya düzeninden bahsediyoruz, evin içinde yeni sınırlar oluşturuyoruz. O yüzden burada bu tespitlerden sonra ne yapacağız? Neler yapmamız gerektiğinin sonucunu çok önemsiyoruz. Biz, geçen yıl başlattığımız güvenli internet için “seçmek özgürlüktür” de-dik. Aile ve çocukların zararlı yayınlardan, zararlı bloglardan korunması için güvenli internete geçilmesini tavsiye ettik. Şu anda milyonlarca ailemiz bu sistemi kullanıyorlar ve çok da memnunlar. Ayrıca, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde biliyorsunuz anayasal olarak milletvekillerinin yasama göreviyle beraber toplumdaki sorunları çözmek için araştırma yapmak görevleri de var. Bu alanda önemli araştırma çalışmaları yapıldı. İşin bütün muhatapları, dünya örnekleri, tarihsel süreç, pratik çalışma gibi alanlarda yaklaşık dört ay çalışıldı ve rapor tamamlandı. Şimdi biz arkadaşlarımızla beraber uluslararası hukuka, uluslararası toplumun tecrübelerine de bakarak kendi iç hukukumuzda bu ko-nuda ne yapabileceğimizi, özellikle çocuk ihmal ve istismarı bakımından çok önemsiyo-ruz. Çünkü kötü niyetli insanların çocuklarımızın bu merakını bu bilgiye ulaşmak için kullandığı sistemi farklı şekilde istismar ettiğini görüyoruz. Buna da müsaade etmeme-miz gerektiğine inanıyoruz.

Burada farkındalık ve bilinç yükseltme çok önemli, ailelerin bilinçli olması çok önemli. Biraz önce Bakan Yardımcımızın söylediği gibi; sosyal medyadan girip kendi çocuğunun, arkadaş grubuna bakabilen ailelerin annelerin sayısı çoğalabilse. “Hadi ba-kalım yatak odandaki yatağını düzelttin mi” deyip teknolojinin nimetlerinden istifade edebilecek şekilde; bunu kullanıma dönüştürebilse, aslında yeni bir iletişim aracı da böy-lece ortaya çıkacaktır. Bunu pozitife dönüştürebilmek, imkânlarından istifade edebilmek olarak görüyorum. Mesela bilim insanları, bilgisayarın oturma odasında kullanılmasını, çocukların oturma odasında bunu kullanmalarını, herkesin kendi evinde yaşadığı so-runlara çözün açısından ve ailenin iç denetimi olarak da bir model olarak öneriyorlar. Bunun için biz raporlardan, hem kendi arkadaşlarımızın hem uzmanlarımızın yaptığı çalışmalardan yararlanıyoruz. Hukuki düzenlemeler, farkındalık ve bilinç yükseltme ça-lışmalarımızı yasakçı bir anlayışla değil, bu gücün etkili kullanılmasına yönelik olarak


yapıyoruz. Bu bir güçtür ama kontrolsüz güç de güç değildir anlayışıyla da iyi bir de-netim sistemini hayata geçirmemiz gerektiğine inanıyoruz. Bugün gördüğümüz, bütün tespitler de bunu doğruluyor. İnşallah hızlı bir şekilde 2013 planlamalarımızda bu konu bizim ana başlıklarımızdan birisi olacak. Geçen yıl güvenli internet çalışmamız başarılı bir şekilde devam etti. Şimdi Bakanlık olarak ilgili genel müdürlüklerimizle birlikte, çok önemli çalışmaları hayata geçireceğiz, geçirmek zorundayız. Gücü kullanmak ve güçten istifade ederken dezavantajlarını da avantaja geçirmek amacıyla büyük bir sorumluluğu-muz olduğunu biliyoruz.

Ben geldiğiniz için, bu deneyimleri bizimle paylaştığınız için, sabrınız için çok te-şekkür ediyorum. Çıkan sonuçların bire bir takipçisi olacağımızı ve kâğıtta kalmadan hayata geçireceğimizi sizlerin huzurunda kamuoyuyla ve halkımızla paylaşıyorum.

Hepinizi sevgiyle saygıyla selamlıyorum.

II. GÜN / 2nd DAY3 Ocak 2013 / 3rd January, 2013

I. SALON – 1st HALL•

I. BÖLÜM - PART IToplumsal ve Demografi k Değişimin Aileye EtkileriEffects of Social and Demographic Change on Family


İlhan TOMANBAY, Prof. Dr. Hacettepe Üniversitesi, Türkiye / Hacettepe University, Turkiye


Yoksulluğun Nedenlerine İlişkin YüklemelerPredications Related to the Reasons of Poverty

Selahattin ÖĞÜLMÜŞ, Prof. Dr.Ankara Üniversitesi, Türkiye / Ankara University, Turkiye

Yoksulluk, sadece ekonomik değil, aynı zamanda sosyal, kültürel, politik ve psikolo-jik bir olgudur.

Psikoloji alanında yapılan çalışmalarda yoksulluk iki açıdan ele alınmıştır:• Risk faktörü olarak yoksulluk• Yoksulluğun nedenlerine ilişkin yüklemelerBuna ek olarak, yoksullara yönelik tutumlar da bazı araştırmalara konu olmuştur. Yoksulluğun nedenlerine ilişkin yüklemeler konusunda ilk araştırma, Feagin tarafın-

dan ABD’de 1972 yılında yapılmıştır. Yoksulluğun nedenlerinin nasıl algılandığı ya da yoksulluğa ilişkin nedensel yük-

lemeler konusunda yapılan bu ilk çalışma, daha sonra yapılan pek çok araştırma için, özellikle yoksulluğun nedenlerine ilişkin boyutlar açısından model oluşturmuştur.

İÇSEL DIŞSALKARARLI YETENEK İŞİN ZORLUĞUKARARSIZ ÇABA ŞANS

Feagin, yoksulluğun nedenlerine ilişkin yüklemeleri üç boyutta tanımlamıştır:• Bireyselci yüklemeler• Yapısal yüklemeler• Kaderci yüklemeler Bireyselci yüklemelerBu görüşe göre yoksulluğun nedeni, yoksulların tembel, müsrif, alkol ve uyuşturucu

kullanıcısı olmak gibi kişisel özellikleri, eğilimleri ve davranışlarıdır. Yapısalcı yüklemelerBu görüşe göre toplumsal bir olgu olan yoksulluğun nedeni, düşük ücretler, eğitimde

eşitsizlik, istihdam azlığı gibi toplumsal yapı ile ilgili faktörlerdir. Başka bir deyişle, yok-sulluğun nedeni, mevcut ekonomik sistem, işsizlik, toplumda yoksullara karşı var olan önyargılar gibi yoksulların kendilerinden kaynaklanmayan dışsal faktörlerdir.

Kaderci yüklemelerBu görüşe göre yoksulluğun nedeni, kötü kader, şanssızlık ya da hastalık gibi faktör-

lerdir.Kültürel farklılıklar ve Nedensel yüklemelerYoksulluğa ilişkin nedensel yükleme boyutlarının farklı kültürlere ve sosyal gruplara

göre değişip değişmediği incelenmiştir.


Bu çalışmalarda yoksulluğun nedenlerine ilişkin olarak, Lübnan’da (Abouchedid ve Nasser, 2001), Portekiz’de (Abouchedid ve Nasser, 2002), Türkiye’de (Morçöl, 1997), Hindistan’da (Pandey, Sinha, Prakash ve Tripathi, 1982), Güney Afrika’da (Nasser ve Abouchedid, 2006) daha çok yapısal faktörlere yükleme yapıldığı saptanmıştır.

Amerika’da (Smith ve Stone, 1989) bireyselci yüklemelerin kaderci ve yapısal yükle-melere göre daha fazla yapıldığı bulunmuştur.

İtalyanlar ve Fransızlar toplumsal koşulları, İngiltereli, İrlandalı ve Lüksemburg-luların daha çok yoksulların kendilerine yükleme yaptıkları; Danimarkalıların kadere yükleme yaptıkları bulunmuştur (Commision of the European Communities, 1977, akt. Morcol, 1997).

Sosyal demografik değişkenler ve Nedensel yüklemelerYoksulluğa ilişkin nedensel yüklemelerin, sosyo-demografik değişkenlerle ilişkisi in-

celenmiştir. Bu çalışmalarda, daha fazla sosyal güce sahip grupların, yüksek sosyal statülü birey-

lerin daha fazla bireyci, dezavantajlı grupların üyelerinin ise daha fazla yapısal nedenlere yükleme yaptıkları öne sürülmüştür.

Erkeklerin, orta sınıfl arın ve ABD’deki Avrupalı Amerikalıların yoksulluğa ilişkin daha fazla bireyselci yüklemeler yapma eğiliminde oldukları;

Kadınların, düşük gelirli grupların ve ABD’deki Afrikalı Amerikalıların daha faz-la yapısal nedenlere yükleme yaptıkları öne sürülmüştür (Abouchedid ve Nasser, 2001; Bullock ve Limbert, 2003; Cozzarelli ve ark., 2001; Guimond, Begin, Palmer, 1989; Smith ve Stone, 1989; Rim, 1984).

Sosyal değişim ve krizler yaşamakta olan toplumlarda yapısal nedenlere ilişkin yük-lemelerin daha fazla yapılacağı iddia edilmiştir.

Bazı araştırmacılar ise toplumlarındaki yoksulluktan çok, Üçüncü Dünya ülkelerin-deki yoksulluk algılarını araştırmıştır (Cambell ve ark., 2001; Carr ve McLachan, 1998; Hine ve Montiel, 1999; Hine, Montiel, Cooksey ve Lewko, 2005).

Örneğin Harper, Wagstaff , Newton ve Harrison (1990), geliştirdikleri Üçüncü Dünya Yoksulluğunun Nedenleri Ölçeği’nde,

“yoksulu suçlamak”, “üçüncü dünya devletlerini suçlamak”,“doğayı suçlamak” ve“sömürüyü suçlamak” (örn., diğer ülkelerin ve dünyanın ekonomik sisteminin suç-

lanması vb.) olarak isimlendirdikleri boyutların yer aldığını tespit etmişlerdir.İlişkili değişkenlerYoksulları, yoksulluklarından ötürü suçlayıcı açıklamaların;“Adil dünya inancı” ile (Cozzarelli ve ark., 2001; Smith, 1985), Sosyal baskınlık eğilimiyle (bkz., Sidanius ve Pratto, 1999), Protestan çalışma etiğiyle (Cozzarelli ve ark., 2001; Smith, 1985), Eşitsizlik algılarıyla (Smith, 1985),


Bireysel hareketlilik algılarıyla (Bullock ve Limbert, 2003),Otoriterlikle (Cozzarelli ve ark., 2001), Kontrol odağıyla (Heaven, 1989),Ölüm cezasının desteklenmesiyle (Griff in ve Oheneba-Sakyi, 1993),Değerlerle (Boratav, 2006), Kişilikle (Rim, 1984) ilişkili olduğu bulunmuştur. Birçok çalışmada da muhafazakarların bireyci, liberallerin ise yapısal sorunlara vur-

gu yapan açıklamaları daha fazla tercih ettiği saptanmıştır (Griff in ve Oheneba-Sakyi, 1993; Pandey ve ark., 1982, Wagstaff , 1983).

Yoksulluğa ilişkin dışsal yüklemelerin yoksullara yönelik olumlu duygularla, yoksul-ları suçlayıcı yüklemelerin ise olumsuz duygularla ilişkili olduğu bulunmuştur (Cozza-relli ve ark., 2001).

Türkiye’de yapılan bir çalışmada, Morçöl (1997), yoksulluğun bireyci, yapısal ve ka-derci boyutlar temelinde açıklandığını, ancak yapısal açıklamaların somut yapısal açık-lamalar (örn., işsizlik, eğitim eksikliği vb.) ve soyut yapısal açıklamalar (örn., adaletsiz gelir dağılımı, ekonomik sistem vb.) şeklinde iki boyutta ortaya çıktığını belirtmiştir.

Yoksul katılımcıların, yoksul olmayanlardan daha fazla kaderci yüklemeler yaptıkla-rı bulunmuş ve bu durum yoksulların benlik saygısını koruma ihtiyacına bağlanmıştır (Morcol, 1997).

Yoksulluğa İlişkin Nedensel Atıfl ar Ölçeği’nin Geliştirilmesi ve Psikometrik Özellik-lerinin Değerlendirilmesi (Solak ve Göregenli, 2009)

Solak ve Göregenli (2009) tarafından İzmir’de üniversite öğrencileri (N=592) üzerin-de bir araştırma yapılmıştır.

Bu araştırmada, araştırmacılar tarafından geliştirilen “Yoksulluğa İlişkin Nedensel Atıfl ar Ölçeği” (YİNA) kullanılmıştır. Likert tipi 5 dereceli bir ölçek olan YİNA, “bireyci”, “yapısal” ve “kaderci-ailesel” olmak üzere üç boyut ve toplam 57 maddeden oluşmakta-dır.

Solak ve Göregenli (2009) tarafından yapılan araştırmada elde edilen bulgular.Yoksullara ilişkin görece olumlu duygulara sahip olanların olumsuz ve nötr duygu-

lara sahip olanlara göre daha az bireyci yüklemeler yapmaktadırlar ve daha fazla yapısal açıklamalara başvurmaktadırlar.

Politik açıdan kendini “sağ”da konumlandıranların “sol”da konumlandıranlara göre daha fazla bireyci ve daha az yapısal atıfl ar yaptıkları; sağ görüşlülerin sol görüşlülerden daha fazla kaderci atıfl ar yaptıkları bulunmuştur.

Yoksullara yardım politikalarıyla ilgili olumlu tutumların bireyci atıfl arla negatif yönde ve istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişkiye sahip olduğu, buna karşılık yapısal atıfl arla pozitif yönde ve istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişkiye sahip olduğu bulunmuştur.

Yoksullara yardım politikalarıyla ilgili olumlu tutumların kaderci ilişkisinin negatif yönde ve istatistiksel açıdan anlamlı olduğu saptanmıştır.

Adil dünya inancının bireyci atıfl arla pozitif yönde ve yapısal atıfl arla negatif yönde bir ilişkisi gözlenmiştir. Kişisel adil dünya inancının kaderci atıfl arla ilişkisinin ise istatis-


tiksel açıdan anlamsız olduğu bulunmuştur. Türkiye’de Sosyal Yardım Alanların Yoksulluğun Nedenlerine İlişkin Yükleme-

leri (Öğülmüş ve Ark., 2010)Araştırmanın AmacıSosyal yardım alanların, yoksulluğun nedenlerine ilişkin yüklemelerini belirlemekEvren Bu araştırmanın evrenini, Türkiye genelinde Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma

Vakıfl arı (SYDV) ile Belediyeler tarafından dağıtılan kamusal sosyal yardımlardan en az iki yıldan beri yararlanan aileler oluşturmaktadır.

Örneklem Bu araştırmanın örneklemini, 18 yaşından büyük ve en az iki yıldan beri kamusal

sosyal yardımlardan yararlanan 2032 hane referans kişisi oluşturmaktadır.Araştırma örneklemini oluşturan aileler, İstatistiksel Bölge Birimleri Sınıfl aması–2

(İBBS-2) düzeyinde Türkiye genelini temsil eden 26 istatistiksel bölgeden (her bir bölge bir veya birden fazla il içermektedir) belirlenmiştir. Daha sonra bu birimlerin her birin-den 2 ilçe ve 2 köy belirlenmiş, bu yerleşim birimlerindeki ailelerle yüz yüze görüşmelerle anket uygulanarak veriler toplanmıştır.

Yoksulluğun Nedenlerine İlişkin Yüklemeler Ölçeği (YOKNED)Sosyal yardım alanların yoksullukla ilgili nedensel yükleme biçimlerini belirlemek

amacıyla bu araştırma için geliştirilmiş bir ölçektir. Ölçek, her biri farklı bir yükleme biçimini temsil eden dört boyut (faktör) ve toplam 17 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin alt boyutları şunlardır:

1. Kişisel nedenler2. Aile ve yakın çevreyle ilgili nedenler3. Sosyal yapı ile ilgili nedenler4. KadercilikBeş dereceli likert türü bu ölçeğin her alt boyutu için ayrı ayrı toplam puanlar hesap-

lanmaktadır. Her bir alt boyutun toplam puanları karşılaştırılarak kişinin daha çok hangi nedenlere yükleme yapma eğiliminde olduğu saptanabilmektedir.


İnsanlar yoksulluğun nedenlerini dört değişik faktöre atıft a bulunarak açıklayabi-lirler: Kişisel nedenler, aile ve yakın çevre ile ilgili nedenler, sosyal ve yapısal nedenler, kadercilik.


Bu araştırmada yoksulluğun nedenleri konusunda belirgin bir biçimde dört faktör-den birini seçme eğiliminde olanların %40 ile en çok yapısal nedenlere yükleme yaptık-ları görülmektedir.

Bu yükleme türünü, aralarında küçük farklılıklarla diğer yükleme türleri (%22.3 ile kadercilik, %19.2 ile kişisel nedenler, %18.6 ile de aile ve yakın çevre) izlemektedir.

İnsanlar yoksulluğun nedenlerini dört değişik faktöre atıft a bulunarak açıklayabi-lirler: Kişisel nedenler, aile ve yakın çevre ile ilgili nedenler, sosyal ve yapısal nedenler, kadercilik.

Bu araştırmada yoksulluğun nedenleri konusunda belirgin bir biçimde dört faktör-den birini seçme eğiliminde olanların %40 ile en çok yapısal nedenlere yükleme yaptık-ları görülmektedir.

Bu yükleme türünü, aralarında küçük farklılıklarla diğer yükleme türleri (%22.3 ile kadercilik, %19.2 ile kişisel nedenler, %18.6 ile de aile ve yakın çevre) izlemektedir.

Bu bulgular, sosyal yardım alanların yoksulluğun nedenini genellikle yapısal faktör-lere yükleme eğiliminde olduklarını göstermektedir.

Nedensel yüklemeler cinsiyete göre farklılaşmamaktadır.Eğitim düzeyi arttıkça kişisel nedenlere yükleme eğilimi azalmakta, sosyal ve yapısal

nedenlere yükleme eğilimi artmaktadır.Gelir getiren bir işte çalışanlar, yoksulluğun nedenini kaderciliğe daha fazla yükleme

eğilimindedirler. SYDV’lerden yardım alanların Kişisel Nedenler alt ölçeğinden aldıkları ortala-

ma puan (X= 9.91), yardım almayanların ortalamasından (X=9.55) yüksektir. Yani, SYDV’lerden yardım alanlar, almayanlara göre yoksulluğun nedenleri konusunda kişisel nedenlere daha fazla yükleme yapmaktadırlar.


Aile Politikalarının DeğerlendirilmesiEvaluation of Family Policies

Zeynep ÇOPUR, Doç. Dr. Sibel ERKAL, Prof. Dr.

Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Aile ve Tüketici Bilimleri Bölümü

AİLEAile yaşadığımız toplumun temel taşını oluşturan, evlilik ile kurulan bir birliktir. Toplum, aile denilen insan topluluğunun bir araya gelmesi ile oluşur. Aile kavramı,

insanlık tarihinin başlangıcından itibaren yapısı ve kapsamı zamana, yaşanılan toplu-mun kültürel yapısına göre değişerek varlığını sürdürmüş sosyal bir kurumdur.

Bir Sistem Olarak Aile ve ÇevresiToplumun fonksiyonel bir parçası olan aile; kendinin meydana getirdiği çıktılar ve

toplumdan gelen girdiler ile toplumla bağlantısı olan açık bir sistemi belirtmektedir.

• , amaçlar, hasarlar•Sosyal normlar,

hasarlar, olaylar

•

KAYNAKLAR

•Aile destekleri,

Sosyal destekler, Gelir

ve

Net servet

• , nitelikler, deneyimleri/

•Amaç uyumu•Amaçlara•KAYNAKLARIN

• / nitelikler•Gelirv e net servet

.Psikolojik••Duygusal•Sosyal•Fiziksel

•Esas•Geçici

SÜREÇ

YÖNETSEL

PlanlamaUygulama

-sistem dinamikleri

S EM SINIRLARI

ÇEVRE

TOPL

UMSA

L TA

LEPL

ER

Çevre

ÇIKTI

Çevre

Geribild irim

Geribil dirim

Aile Sistemi Modeli

Ailedeki temel sorumluluklara baktığımızda;Kişi, aile ve toplum yaşamına anlam veren değerlerin oluşturulması ve bu değerlere

uygun amaçların seçimi,


Kişilerin ve ailelerin yaşamlarının her döneminde sağlıklı gelişimlerine yardımcı bir ev ve toplumsal çevre yaratılması,

Toplumda ve evde kişilerarası iyi ilişkiler kurulması,Çocuk ve gençlerin yetiştirilmesi ve onların gelişimlerine katkı ve destek sağlanması,Kişisel, aile ve toplumsal kaynakların kullanımı konusunda akılcı kararlar verilmesi

ve başarılması,Belirlenen değer ve amaçların gelişmesini sağlayacak mal ve hizmetlerin satın alın-

ması, tüketimin planlanması,Kişisel ve aile amaçlarının gelişmesine etkin katkıları olacak şekilde evin bakım işle-

rinin yapılması, Boş zamanları yaratıcı ve yenileyici kullanma yoluyla kişisel ve toplumsal hayatın

zenginleştirilmesi,Kişisel ve aile refahına doğrudan etki eden çeşitli sosyal faaliyet programlarına katı-

lım sağlanması,Farklı kültürleri ve yaşam tarzlarını anlamaya çalışma, işbirliğine girmedir.

Ailenin Değişmesi18. yüzyılın ikinci yarısında Batı Avrupa’da başlayan ve giderek tüm dünyaya yayılan

sanayi devrimiyle, teknolojik ve ekonomik alanda baş döndürücü bir hızda gelişim ve değişim sürecine girilmiştir.

Ülkemizde dünyadaki bu değişim rüzgarlarından belli oranda etkilenmiş toplumsal, sosyal ve ekonomik kurumlar değişime kayıtsız kalamamış biraz da hazırlıksız yakalan-mışlardır.

Bu değişime hazırlıksız yakalanan kurumlardan biri de ailedir. Başta hızlı kentleşme, göç ve sanayi devrimi sonucu meydana gelen yeni yaşam biçimleri ve değerleri aile ku-rumunu parçalanma ve dağılma sürecine itmiş ve temel fonksiyonlarını yerine getireme-yecek derecede zayıfl amasına yol açmıştır.

Değişen koşullar; • ailenin yaşam kalitesini göreli olarak olumsuz yönde etkilemiş, • ailenin bölünmesi, • yoksullaşması,


• parçalanması, • yaşam standartlarında düşüş, • tek ebeveynli ailelerin giderek artması, • boşanma oranlarının yükselmesi, • değerlerde keskin dönüşümler, • suç oranlarının artması, • kimlik bunalımı bireysel ve toplumsal şiddetin yaygınlaşması,• tatminsizlik vb. birey ve aileyi dolayısıyla toplumu tehdit eden sorunlar baş göstermiştir. Ayrıca ailenin temel gereksinimlerini karşılama, yaşanılan sorunları çözme olanak-

ları daralmış ve bunun sonucu doyumsuzluk ve mutsuzluk artmıştır.Toplumsal yapıdaki en ufak bir değişiklik toplumun herhangi bir katmanındaki aile-

yi derinden etkilemektedir. Hiçbir ünite aile kadar bu değişimlerden etkilenmiş ve stra-tejik konumda kalmamıştır.

Aile kendi kararlılığını ve diğer kurumlarla bağlantısını sürdürmek için bir takım değişiklikler yaparak değişime ayak uydurmak zorunda kalmıştır.

Çağımızda aile bilimcileri ailenin;• kompozisyonunda, • hareketliliğinde, • üyelerin rollerinde, • yaşam tarzında yeni modellerin ortaya çıktığını ve bu yeni modellerinde çeşitli sonuçlar doğurduğu-

nu işaret etmektedir. Toplumdaki bazı kurumlar çocuk, hasta, yaşlı, engelli bakımı, çocukların eğitimi gibi

bazı işlevleri üstlenmişlerdir. Bununla birlikte aile yine de neslin devamı, aile üyeleri-nin duygusal ihtiyaçlarını karşılama, dayanışma gibi temel işlevlerini yerine getirmekte-dir.

Modernleşme sürecinde ailenin rol ve işlevlerinde görülen değişim, yapısal sorunla-rı beraberinde getirmiş, özellikle gelişmiş toplumlarda zayıfl amakta olan aile yapısı, bu toplumlar için önemli bir tehdit olarak görülmüştür.

Diğer yandan da toplumsal değişime bağlı olarak gelişen toplumsal ve bireysel so-runların (uyuşturucu kullanımı, boşanmalardaki artış vb.) aile ekseninde çözümlenmesi fikri, bütün dünyada kabul görmüş ve aileyi güçlendirmeye yönelik tedbirleri kaçınılmaz kılmıştır.

Sonuç olarak; bu değişimlerin sonucunda emeğin ve el becerisinin azaldığını buna karşılık bilgilendirme ve hizmet rollerinin arttığını görüyoruz.

Ekonomik Ünite Olarak AileAile sadece psiko-sosyal bir ünite olmayıp ekonomik ünite olarak da önemli fonk-

siyonlara sahiptir.


Ekonomik ünite olarak aile; çeşitli ekonomik kararlar almakta ve ekonomik faaliyet-ler yürütmektedir.

Ailenin ekonomik işlevlerini sağlıklı bir şekilde yerine getirebilmesi hem yaşam ka-litesinin yükseltilmesi, hem ailede ortaya çıkan diğer sorunların önlenmesi (şiddet, ça-tışma, boşanma vb) hem de finansal piyasaların sağlıklı şekilde işlemesi dolayısıyla ülke ekonomisinin güçlenmesi açısından büyük önem arz etmektedir.

Bugün tüm dünyada ekonomik sistemin sadece finansal piyasalardan ibaret olmayıp eğitimli, farkındalık sahibi bireylerin ekonomik krizlerin önlenmesinde,

paranın doğru transferi yoluyla finansal piyasaların canlandırılmasındaki önemi ka-bul edilmiş ve bu konuda çeşitli uygulamalar başlatılmıştır.

Aile PolitikalarıAile politikası genel olarak devletin, doğrudan veya dolaylı olarak aileyle ilgili ola-

rak saptadığı tüm politika, karar ve icraatları kapsayan geniş kapsamlı faaliyetler bütünü şeklinde tanımlanabilir.

Geniş tanımla da aile politikaları, çocuk yardımından, aile planlamasına; sosyal yar-dımlardan gelir aktarımına; vergi muafiyetlerinden, konut siyasetine kadar pek çok ka-rarı içeren ve ailenin bütünlüğünü ve tam iyilik halini amaçlayan plan, program, proje ve hizmetler paketidir.

Aile politikası ile ilgili önlemleri üç grupta toplamak mümkündür.Birinci grupta, güçlendirme politikaları olarak tanımlanabilecek ve aileyi sürekli ge-

lir sahibi yapmayı amaçlayan ekonomik önlemler yer alır. Bu politika uygulamalarında istihdam konusu üzerine ağırlık verilmektedir.

İkinci grupta, eğitim ve danışma hizmetleri gibi aile hayatını geliştirmeye yönelik hizmetler yer almaktadır.

Üçüncü grupta ise ailenin yerini tutacak veya onun yerini alabilecek önlemler niteli-ğindeki, aile dışı kurumları geliştirmeye yönelik hizmetler bulunmaktadır.

Genel olarak dünyada benimsenen aile politikaları, büyük ölçüde ailenin sorun çöz-me yeteneğine dayalı olarak biçimlenmiştir.

Ancak hala çözüm bekleyen bir takım aile sorunları vardır.• Boşanmalar, aileden kopmalar, aile içi çatışmalar ve aile içi şiddet,• Ailenin zayıfl ayarak işlevlerini sürdüremez hale gelmesi,• Ailenin insansal ve materyal kaynaklarını yönetme konusunda yetersiz olması ve

sahip olunan kaynaklar ile istek ve ihtiyaçlar arasında denge kurulamaması,• Ailenin sorun çözme kabiliyetini kaybetmesi, • Aile birliği içinde çözülemeyen sorunların, topluma yansıması ve suçların artması,• Komşuluk, akrabalık gibi ilişki ve yapıların büyük ölçüde yıpranmış olması,• Geçim zorluğunun yasalara ve genel ahlaka aykırı kazanç yollarını meşrulaştırma-

sı,• Aile içinde meydana gelen kavga ve cinayetlerin artması,


• Yoksul ailelerde çocuk yetiştirmede yaşanan güçlüklerin, çocukları küçük yaşta so-kakta çalışmaya veya aileden kopararak sokakta yaşamaya itmesi,

• Bakıma ve yardıma muhtaç yaşlıların kendi kaderlerine terk edilmesi,• Bakımında yaşanan güçlükler nedeniyle engelli bireyi olan ailelerin genel bir yıkı-

ma ve bunalıma sürüklenmesidir.1980 Sonrası Aile Politikaları24.05. 1983 tarih 2827 sayılı Nüfus Planlaması Hakkında çıkartılan kanun24.05. 1983 tarih 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu28.09.1986 Ayni Nakdi Yardım Yönetmeliği1985-1989 Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı29.12. 1989 tarih 21911 sayılı kanun hükmünde kararname ile Aile Araştırma Kuru-

mu kurulması 1990 Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü6 Haziran 1997 tarih 572 sayılı kanun hükmünde kararname ile Aile Danışma Mer-

kezlerinin açılmasını sağlayan kanun.14 Ocak 1998 tarih 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair kanun12 Temmuz 1998 tarih Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na Bağlı Kadın

Konukevleri Yönetmeliği11.09.2001 tarih Aile danışma Merkezi Çalışma Esasları Hakkında Yönerge 11.07.2000 tarih Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na Bağlı Toplum

Merkezleri Yönetmeliği18 Ocak 2003 Tarih 24997 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama

Usullerine Dair Kanun13 Kasım 2004 tarih 5256 sayılı yasa Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel

Müdürlüğü

Aile Politikalarını DeğerlendirmeYasal düzenlemeyle ailenin, aile bireylerinin ve özellikle kadınların her anlamdaki

güvenliği devlet tarafından güvence altına alınmıştır. Bu yasal düzenlemeler önemli yenilik ve güvence getirse de, yaşamsal düzeyde bu ya-

sal düzenlemelerin uygulanabilir olması büyük önem taşımaktadır. Ancak uygulamada pek çok aksaklık ile karşılaşılmaktadır.

Bunun temel nedenlerinden biri, Anayasa çerçevesinde belirlenen aileye yönelik temel ilke ve esasların kapsamlı bir

aile politikasına dönüşebilmesi için bu politikanın uygulamaya yansıtılacağı araçların son yıllara kadar henüz yetersiz, iyi tanımlanmamış ve karmaşık bir uygulama anlayışı içinde ele alınmış olmasıdır.

Bilindiği gibi ailelerle ilgili yasal tedbirlerin uygulanması istenen sonuçları doğur-mamaktadır.


Modern toplumlarda benimsenen aile politikaları ile pek çok toplumsal sorunun çö-zümünde ailenin önemli roller aldığı görülmektedir.

• Gelir dağılımının iyileştirilmesinde, • yoksulluğun giderilmesinde,• toplumsal ve demokratik değerlerin benimsetilmesinde, • ortak yaşama kültürünün oluşmasında, • eğitim güçlüklerinin aşılmasında, • sağlık hizmetlerinin planlanmasında, • Aile Politikalarını Değerlendirme• cinsiyete bağlı ayrımcılığın ve eşitsizliğin giderilmesinde, • çocukların ve gençlerin hayata hazırlanmasında, • yaşlı nüfusun yaşam düzeyinin yükseltilmesinde, • engelli ve bağımlı nüfusun bakımı ve rehabilitasyonunda, • toplumda dayanışma ve yardımlaşma mekanizmalarının işlemesinde, • bireyler arasında fırsat eşitliğinin sağlanmasında, • suç ve kötü alışkanlıklarla mücadelede, • insani birikimin paylaşılmasında aile kilit rol oynamaktadır.Yasaların uygulanması konusundaki bilgi ve deneyim eksikliklerini gidermek ama-

cıyla adliye çalışanları, kolluk kuvvetleri, psikologlar, sosyal hizmet uzmanları, aile ve tüketici bilimleri mezunları ve sağlık görevlileri ve ilgili diğer meslek elemanlarının bir-likte eğitim programları hazırlaması önemlidir.

Ülkemizdeki aile politikaları ağırlıklı olarak sorun ortaya çıktıktan sonra, bu soru-nu çözmek bakış açısı ile planlanmaktadır. Bu nedenle aile politikaları benimsenirken mümkün olduğunca sorunlar ortaya çıkmadan önleyici ve koruyucu yaklaşımların be-nimsenmesi önemli ve gereklidir.

Aileyi güçlendirme politikalarına önem verilmeli, bu amaçla gelir dağılımı politika-ları eğitim politikaları, konut politikaları ve sosyal güvenlik politikaları birbirini tamam-layıcı bir anlayışla uygulanmalıdır. Bu politikaların uygulanmasındaki ana amaç ise aile-nin yaşam standardını yükseltmek olmalıdır. Devlet toplumda yaşanan çeşitli sorunlara aile politikaları oluşturmak yoluyla sağlıklı bir tepki verebilir.

• Evliliğe hazırlık, • eşler arası uyumsuzluk, • tek ebeveynlik, • ebeveyn-çocuk ilişkisinden doğan sorunlar, • aile içi rol ve sorumlulukların dağılımı, • yaşlı ve engelli üyelerin bakımı, • boşanma öncesi ve sonrası yaşanan sorunların giderilmesi vb. konularda ailenin kendi kendine yeterli hale gelmesi yönünde mesleki çalışmalar ge-

liştirilerek sürdürülmelidir.


Aile ve Tüketici Bilimleri MezunlarıAile ve Tüketici Bilimleri Bölümü mezunları aldıkları eğitim gereği aile bireylerinin

içinde geliştikleri veya işlevlerini yerine getirdikleri aile sistemini veya ilişkide bulun-dukları sosyal çevreleri değerlendirme yanında bireylere ve ailelere ekonomik sistem-le ilişkilerini düzenlemeye, ekonomik kaynaklarının planlanması, kontrol edilmesi, ve değerlendirilmesi (finansal okuryazarlık, para idaresi, kredi yönetimi, borç yönetimi, tasarruf ve yatırımların planlanması) konularında destek sağlayacak ve çözüm önerileri geliştirebilecek donanımla son derece yararlı hizmetler üretebilecektir.

Dolayısıyla ailelerin sonuç olarak ise toplumun yaşam kalitesinin yükseltilmesi ko-nusunda önemli sorumluluklar yükleneceklerdir. Öğrenciler 4 yıllık eğitimleri süresince aileye yönelik aldıkları çok sayıda teorik ders yanında son sınıft a 1 yıl yaklaşık 400 saat , 3. sınıf yaz döneminde yaklaşık 250 saat uygulama yapmakta ve bu süreçte yukarıda be-lirtilen konularda birey ve ailelerin sorunlarının önlenmesi ve ortaya çıkan problemlerin çözümüne yönelik uygulama yapma olanağı bulmaktadır. Dolayısıyla mezunlar ailelerin yaşam kalitelerinin yükseltilmesinde gerek teorik donanım gerekse uygulama anlamın-da yeterli hazır bulunuşluk ve tecrübe ile aktif görev alabilirler.


Aile’de Yönetim ve Tüketim Anlayışları ile Beklentilerine İlişkin Bir Araştırma (Konya Bölgesi)

A Resaearch Related to the Understanding and Expectation of Administration and Consumption in Family (Konya Region)

Ali ACAR, Prof. Dr.Selçuk Üniversitesi, Türkiye / Selçuk University, Turkiye

İktisadi ve idari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi GİRİŞAile toplumun mikroanalizinin yapıldığı olduğuna göre aile bireylerinin işlev ve gö-

revleri ile sorumluluklarının yerine getirilmesi ya da getirilmemesi toplumsal yapının bir yansıması olarak görülmektedir. Aile fertlerini her birini görev ve sorumlulukları vardır. Bunların yerine getirilmemesi yada görev ve sorumlulukların karışması çeşitli olumsuz-lukları beraberinde getirmektedir. Sosyal ve siyasi gelişmenin boyutlarından olan akıllı yönetim ile görev ve işlevlerin paylaşımı aile kurumunda da önemli yer tutmaktadır. Aile işlevlerinde ve görevlerinde açıklık şeff afl ık, alınan kararlard ortak katılım aile birliğini güçlendiren unsurlardandır. Yönetim açısından olduğu gibi tüketim konusunda birlikte karar verme özellikle harcama biçimi, kartların kullanımı ve tasarruf meyillerinde birlik-te karar verilmesi gibi açık politikaların oluşturulması önemli olmaktadır.

Aile toplumun en küçük birimi olduğundan toplumdaki yönetim anlayışlarının yansıtıldığı yer aile birimidir. Diğer bir deyişle ailedeki yönetim anlayışları topluma da yansımaktadır. Aile toplumun en küçük organize olmuş bir sosyal birimidir. Organizas-yon, belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere iki veya daha fazla kişinin çabalarını bilinçli olarak birleştirmeleriyle ortaya çıkan işbirliği sistemidir. Toplumun mikro düzeyinde göstergesi aile sağlam olduğu zaman toplum da sağlam olur ifadesinin bir göstergesi olarak ailede katılımcı, paylaşımcı davranışların oluşumu zaman süreci içinde topluma yansıması kaçınılmazdır.

Aile içindeki anlaşmazlıklar işletmelerin özellikle başlangıç dönemlerinde meydana gelen halen (alışma sürecinde) gerilim ve kriz oluşumları olabilmektedir. Anne ile baba veya ana-baba ve çocuklar arasındaki fikir ayrılıklarından doğan tartışmalar, eskiden vardı günümüzde de vardır. Gelecekte de var olacaktır. Özellikle gençlerin ergenlik ça-ğında veya evlenme çağlarında aile fertleri arasında çeşitli münakaşalar olagelmektedir. Yönetici statüsünde bulunanın yapabileceği en önemli iş, gerilim ve kriz zamanlarında bunların bir kurum veya örgüt kültürü içerisinde amaçların ve politikaların potasında gelişmeye dönüşümünü sağlayabilmektir.

Bir kurumun modernleeşme boyutlarından bazı unsurları şunlardır.• Herkesin ortak akıl ortak paydada birleşme üzerinde akılcılık• Bulunduğu /ait olduğu kurum ve statü de kendi işlev ve görevini yapması• Katılımın saplanması• Yöntem Evren ve Örneklem


Anket Konya’da tesadüfi örnekleme göre yapılmıştır. Anket uygulaması bizzat yüz-yüze ve bazı konularda mülakat biçiminde destek anlamında yapılmıştır. Daha önce yapılan anketlerimiz %3 hata payı ile seçim sonuçlarına yakın ve halkın beklentilerinin göstergelerinde tam uygunluk sağlanmıştır. Ankette yer alan soruların uygulanmasında ortaya çıkabilecek eksikliklerin tespit edilebilmesi için bir ön pilot uygulaması yapılmış-tır. Uygulamada ankette yer alan sorulara verilen cevapların tatmin edici olduğu gö-rülmüştür. Anket sorularının denekleri sıkmadan ve doğru cevap vermelerini sağlamak amacıyla kısa tutulmasının yararı görülmüştür.

Araştırma BulgularıArtık halkımız, insanımız Aile kurumunda daha geniş katılımlı bir iş bçlümü ve

dayanışmaya dayalı modern yönetim politikaları istemektedir. İnsanlar aile içinde ben merkezli gerilim istemiyor, kararların herkese uygulanmasını, daha katılımcı bir aile politikalarının oluşmasını istemektedirler. İnsana yakışır bir şekilde geçinmek, geçi-nebilmek ve dünya ile bütünleşmek istiyor, somut politikaların uygulanmasını istiyor. İnsanlarımız aile yapılarında gerilim değil şeff afl ık, açık politikaların ve harcama bi-çimlerinin birlikte karar alınma ile dağıtılmasını istemektedirler.

Sosyo-Kültürel Özellikler Bu araştırmanın öncelikle mülakat tekniği birlikte değerlendirilerek tabakalı ve seç-

meli örneklem yöntemi ile araştırılmıştır. Aynı sorular ön pilot olarak Konya’da uygu-lanmış olup daha eksiklikler giderilerek geliştirilmiştir . Araştırma tesadüfi tabakalama örnekleme göre yapılan grupta 1100 kişi yer almıştır. Tesadüfi tabakalama örneklem ile seçilen gruplar halkın geçim düzeyini, ve güven endeksine ilişkin değerlendirmeyi ortaya koymaktadır.

1. CinsiyetAraştırma Konya’da 1100 kişi üzerinde yapılmıştır. Anket araştırması 500 kadın ve

600 erkek grubu ile mülakat tekniği uygulanarak yapılmıştır.N %

KADIN 500 45,0ERKEK 600 53,0

TOPLAM 1100 100,0

2. Yaş DurumuYaş durumu incelendiğinde anket yapılanların her yaş seviyesine göre dağılım ya-

pıldığı görülmektdir. Araştırmada en yoğun yaş dilimi 41-45 ile 36- 40 yaş dilimi yer almaktadır.

Yaş durumu N %31-35 180 16.036-40 297 27,041-45 363 33,045-50 155 14.051-60 105 10.0Toplam 1100 100.0


3. Medeni durumAraştırmada anket yapılanların %88.1’i evli, %11.3’ü bekar, %0.6’sı ise dul olduğu

gözlenmiştir. Araştırmada da ortaya çıkan özellikle yapılan mülakatlarda ortaya çıkan Evli olanların % 60’ı da geçim darlığı çektiklerini ifade etmişlerdir.

4. Oturulan YerAraştırma yapılan deneklerin yüzde yimibeş’i kiracı durumundadır. Araştırma ya-

pılanların %75.2’si ev sahibi olanları kapsamaktadır. Kiracı olanlar ise ev sahibi olma özlemindedirler. Bunun için bazılarının kooperatife üye oldukları tesbit edilmiştir. Son yıllardaki TOKİ ve diğer dar gelirliler için yaptırılan konutlara katılım oranlarında artış-lar gözlenmektedir.

Tablo: Oturulan Konut Oturulan yer N %

ev sahibi 671 61,0kiracı 308 28,0diğer 121 11.0Toplam 1100 100.0

Eğitim Düzeyiİnsanlarımızın eğitim düzeylerinin yüksek olması zaman süreci içinde bilgi,beceri

ile daha nitelikli hale gelmeleri mümkün olmaktadır. Yeterli düzeyde eğitim alınması her alanda olduğu gibi iş hayatına daha kolay uyum sağlama, adaptasyon kabiliyetinin ve iş tatmininin artması, rekabet gücü kazanma, yüksek ücretli ve istikrarlı bir istihdam elde etme ve ilerleme fırsatları anlamına gelmektedir. Eğitimin bu elemanterleri hizmette etkinlik ve verimliliğin artması anlamına gelmektedir.1 Çalışanların eğitim düzeyindeki bu düşüklük, sosyal hayatta olduğu kadar çalışma hayatının verimini dolayısıyla üreti-min hacim ve kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir.

Eğitim DüzeyiN %

İlkokul 396 36,0Orta-lise 583 53,0Y.Okul-üniversite 121 11,0Toplam 1100 100.0

Aile’de Yönetim PolitikalarıAile içindeki sosyal birlik atmosferini oluşturan aile üyelerinin görüş ayrılıkları mo-

dern bir yönetim anlayışı içerisinde sentez yapılması durumunda çözümlenebilir. Yöne-ticinin yönetimdeki başarısı da, sorun çözmekteki başarı ve becerisine göre değerlendi-rilebilir. Aile içinde anne baba da bilgi ve yeteneğini ortaya koyan başarı kıstası sorun çözme yeteneği ve becerisine sahip olmalıdır. Anne baba da bir yönetici görevi olarak de bunları çözebilmelidir. Yöneticinin çözülmesi zor olan sorunları yoksa, başarılacak bir şey de yok demektir. Önemli olan husus aile yönetiminde başarı sorunu çözmektir.

1 Bursalıoğlu,Z.Toymaz,H.,Organizatýon Of Industrial Training İn Turkey,s:3-41


1.1. AçıklıkAile üyeleri arasında alınan karar ve eylemlerde bir organizasyonda olduğu gibi

açıklık politikasının uygulanması gerekir. Her üye işlev ve rollerini açık olarak ortaya koymadan eylemlerin gerçekleştirilmesi ve yerine getirilmesi çeşitli olumsuzluklara yol açabilir. Yapılan veya yapılacak her eylemin açık olarak ifade edilmeli ve belirtilmelidir.

Aile içindeki sosyal birlik atmosferini oluşturan aile üyelerinin birbirlerine karşı duy-dukları sevgi duygusal temele dayandığından aile üyeleri arasında meydana gelen aykırı fikirler, görüşler karşılıklı fikir alışverişi biçiminde olumlu yönlere kanalize edilebilir. İlk bakışta meydana gelen aykırı fikirler, görüşler ailenin uyumlu atmosferini bozabilir. Böyle durumlarda yapılacak en doğru iş, aile üyelerinin aykırı buldukları fikir ve görüş-leri hiç bir zaman gizlemeden ortaya koymaktır. Bu konudaki açılımların ana-babaya yapılması ilgili fikir ve görüşler konusunda daha tutarlı destek veya yeni yapılanmalar gidilmesine yol açabilir. Bu konuda yapılan araştırmalarda erkek çocukların annelerini, kız çocukların da babalarını kendilerine daha yakın hissetmektedirler. Aile üyeleri tara-fından hoş karşılanmıyan veya alternatif yönlerinin ortaya konulması fikir veya görüşü ortaya koyan aile bireyi tarafından bazen hoş karşılanmayabilir. Bu durumlarda yapıla-cak en iyi çözümleme alternatif açılımlara açık olunmasıdır. Toplumdaki sosyal geliş-meyle beraber aile üyeleri arasında da bir fikir etrafında birleşme önemli olmaktadır.,

Yapılan bir diğer araştırmada aile fertleri arasında görüş farklılıklarının ortaya çık-masında birinci sırada kılık-kıyafet konusunda, ikinci sırada arkadaş seçiminde, üçüncü sırada para harcamada etkili olabilmektedir. Aile fertleri arasında herhangi bir görüş farklılığı olmamasıyla ilgili oran incelendiğinde bu oran erkeklerde %34.6, kadınlarda ise % 35.9 oranındadır. Erkekler ve kadınlar kategorisinde aile’de görüş farklılıklarının olması erkek grubundan alınan cevaplarda %65.4, olmaktadır.

Tablo: Aile içindeki belirsizilikler(Açık olunmaya durumlar)N %

İnternete takılma 350 32.0Para harcanmada 450 41.0Arkadaş seçiminde 175 16.0Gidilen yerler 125 11.0Toplam 1100 100.0

Burada önemli olan her konuda açık ve şeff af olunması isteği yer almaktadır. Ya-pışan mülakatta erkek ve kadınların %90 oranı her eylemde ve kararlarda açık olun-ması istenilmektedir.Erkek ve kadın kategorisinde son aylarda erkek ve kadınların internette(facebook ve twitter de) gezinmeleri aile bireylerini rahatsız etmektedir.

Aile fertlerinin her birisinin görev ve işlevleri olduğundan her konuda birbirlerine karşı her alanda açıklık politikalarının oluşturulması gerekir. Eş kocasından, çocuk anne veya babasının duymasını istemediği hareketler ve davranışları gizlemek isteyebilirler. Bu yöntem iletişim kanallarının açıklığını engelleyen ve önlenemez daha büyük sorun-lara yol açabileceği hesaba katılmalıdır. Eşlerin kocalarından, kocaların da eşlerinden gizli olarak internette chat yapmaları, aile yapımzı bozabilecek davranış ve eylemlere yönelinmesi yanlış hareketlerimiz arasında yer almaktadır.


Eş bulmada da bu kanallardan yararlanılması sağlıklı evliliklerin yapılmasını engel-leyebilmektedir.

1.2. Araştırmak - DinlemekAile üyelerinden birisi diğer aile fertlerine karşı haksız bir davranış içine girdiğinde,

bu durumun sebebini araştırmak daha yararlı olabilmektedir. Örnek olarak babanız bir zamandan beri sinirli olup davranışları ile aile üyelerini arasında çeşitli gerilimlere se-bep olmaktadır. Belki bunun temelinde çalışma hayatından kaynaklanan etkenlerin rolü vardır. İşleri iyi gitmemiş olabilir. İş stresinin aileye yansıması olabilir. Böyle durumlarda diğer aile fertleri gerilim içindeki ailenin üyesine veya babasına yardım ederek birlikte paylaşım ve onları teselli etme yoluna gidilmesi uygun yol olarak görülmektedir. Ateşin üzerine benzinle gidilmenin yerine suyla gidilmesi yani çeşitli faktörler sonucunda ge-rime girmiş olan aile fertlerine destek çıkılması;aile üyeleri arasındaki anlaşmazlığı ve gerilimi uzlaşmaya, bütünleşmeye çevirmiş oluruz.

Yaptğımız mülakatta deneklerin %30 u eşinin kendisini dinlemediğini %50 si din-lediğini %20 si de dinler gibi davrandığını ama dinlemediğini ifade etmişlerdir .Erkek grubunda kadınların dinleyipte kendi bildiklerini yaptığını ifade edenlerin oranı %50 ye çıkmaktadır.

Tablo: Eşini dinleme durumlarıN %

Eşi kendisini dinlemediği 330 30Dinler gibi davrandığı 220 20Dinlediği 550 50Toplam 1100 100.0

Sorunları anlama ve araştırmada algı farklılıkları, eğitim düzeyi,kültür değerleri gibi faktörlerle değişiklik gösterir. Kendini karşısındakinin yerine koyarak onu anlamaya ça-lışmak aslında her insanın yapabileceği iştir. Aile ortamında sık sık karşılaşılan “Ben senin yerinde olsaydım, şöyle şöyle yapardım...ifadesi her bireyin kendi objektif değer-lendirmesinin bir ölçütüdür. Böyle bir durumda yapılacak birinci yöntem aile fertlerini olduğu gibi kabul etmek, ikincisi alternatif yolların sunulmasıdır. Hiç kimse karşısında-kini yeniden biçimlendirme kudretine sahip değildir. Ancak onu olduğu gibi kabullen-mekle, kendisini değiştirme gücü verilmiş olur. Sorunların araştırılmasında aile üyeleri arasındaki kişilik ve diğer farklılıkların önceden hesaba katılması gerekir. Asgari payda üzerinde birleşmelerde aile ortamındaki gerilimleri ortadan kaldırabilir. Önemli olan farkılılıkların çözülmeye değil, bütünleştirmeye yol açması önemlidir. Aile farklılıkla-rının simgelendiği bir ortam, gerilimlerin anlaşılmasında ve bütünlük sağlanmasında birinci basamağı teşkil eder. İkinci basamak ise ailenin amaçları ile kişisel yani ailedeki fertlerin amaçlarının aynı noktada birleştirilmesi gerekli olmaktadır.

1.3. Aile üyelerinin rol ve statüleri, Sorumlulukların ve İş paylaşımıAileyi teşkil eden fertler arasında sorumlulukların ve iş paylaşımın yapılması sağlıklı

ilişkilerin kurulması açısından önemli olmaktadır. Aileyi meydana getiren her üyenin kendi rol ve statünün gerektirdiği sorumlulukların ve paylaşımın eşit şekilde dağıtıl-


ması gerekir. Örneğin bir evde yalnız annenizin bütün ev işlerini yüklenmesi gibi bir haksızlığa meydan vermiyeceksiniz. Bunları büyük ablanın veya herhangi bir tek kişinin üzerine bırakmak ta haksızlık olur. Üyeleri arasında işbirliği ile çalışılan aile en mesut ailedir. Aile fertlerinin sorumluluklarının bilincinde olması gerilimlerin azalmasına yol açabilmektedir. Ailenin yapması gereken işlevi yalnız bir kişinin omuzlarına yüklenil-memelidir. Her görev ve yetki beraberinde sorumluluğu da yüklemektedir

Aile üyeleri arasında ilişkilerde gerilim olduğunda ilk planda aile bunları kendi ara-sında halletmeye çalışmaktadır. Bu tarzın özellikle aile bireylerinin kendi yetkileri ve sorumlulukları çerçevesinde sorunların ve atlatılabilecek risklerin çözümlenebilmesi basamağını da oluşturmaktadır.

Tablo: Aile sıkıntı ve darda kaldığı zaman başvurulduğu yer( kır ve kent bazında)N %

Kendi eşine 475 43,0Aile (Büyükleri) fertlerine 360 33.0Akrabalara 55 5.0Arkadaş, ve resmi kurumlar 210 19toplam 1100 100.0

Tablo’da görüldüğü gibi aile darda veya sıkıntıda kaldığı zaman kendi eşine açılma ve onunla sıkıntıyı paylaşma oranı % 43.0 olmaktadır.

Kent merkezinde N %

Kendi eşine 295 49Aile (Büyükleri) fertlerine 130 22Akrabalara 40 7STK, ve resmi kurumlar 135 22toplam 600 100.0

Bu oran kır ve kent arasında % 7’lik bir farklılık göze çarpmaktadır. Bunun temelinde aile’de kentleşmeyle beraber aile ortamında sevinç ve sıkıntıların birlikte paylaşma bilin-cinin daha geliştiğini göstermektedir. Kırsal alanda ise birlikte paylaşım oranının düşük olmasının iki sonucu ortaya çıkmaktadır. Birincisi kırsal alanda erkek biraz daha kendi işini kendisi imkan ve yetenekleriyle halletme durumudur. İkincisi ise tablo’da görül-düğü gibi diğer aile fertleri ve akrabaları ile paylaşmak isteme duru ortaya çıkmaktadır. Nitekim Kır ve kent arasındaki %7lik oran, aynı zamanda kent merkezlerinde STK(Sivil Toplum Kuruluşlarına ) başvuru oranı da %3lük bir artış olduğu görülmektedir. Akra-balardanve aile büyüklerinden yardım isteme ve onlara sıkıntıların paylaşım oranı kent merkezlerinde azalmakdır.. Bu durum kırsal alanda kente göre akrabalık ilişkilerinin daha yoğun olduğunu göstermektedir.

Anket yapılırken yaptığımız gözlemlerde de ailede işlev ve görevlerin anlayış çerçe-vesinde paylaşılması istenilmektedir. Özellikle çalışan kadınlarımızın iş yoğunluklarının da dikkate alınması gerekir. Çoğu zaman eşlerimizden sık sık şikayetçi oluruz.eve gel-diğimizde beklenen hizmetlerin yapılmaması, eve geç gelinmesi ve diğer bazı davranş


biçimleri gibi… Bu konularda eşler kendi aralarında uyumlu şekilde konuşarak anlaşıl-ması gerekir. Bu çerçevede karşı tarafın yapamıyacağı veya kaldıramayacağı aşırı yüklen-melerinde yapılması yanlış olacaktır.

Hangi taraf haklı. Aile birliği kurulduğunda her ferdin işlev ve görevi farklı oldu-ğundan herkes görevini yaptığında aile bütünlüğü sağlanabilecekti. Onun için hiç kimse kimseye aşırı yüklenmemesi gerekir.

1.4. İlişkiler sistemi ve katılım Her kurum amaçlarını gerçekleştirmek için ahenkli bir işbirliği içerisinde olabilme-

si için ilişkiler sisteminin ve sağlıklı bilgi akışının sağlanması gerekmektedir. Özellikle Aile birliğinin devamı için başarılı olabilmek için, kişilerle olumlu ilişkiler kurabilmek, onlarla asgari anlaşma ve uzlaşma yollarını bulmak ve araştırmak gerekmektedir. Önce-likle de kişilerin doğal yapısındaki genel çelişkiler ve özellikleri iyi analiz edilmesinin de önemli katkısı vardır.

Aile’de ana-babanın çocuklarıyla olan ilişkilerinde dengeyi sağlamaları gerekir.Her alanda ölçülü olunması gerekir. Çocuğa eğitiminin sağlanması toplumda diğer kuruluş-lara geçmesinden sonra ailenin önemli işlevlerinin başında çocuğuna kişilik kazandır-ması ve sosyalize etmesi gelmektedir. Ana-babanın yalnız kendi ferdiyetçi hayat tarzını düşünerek diğer aile fertlerine ilgisiz kalması, yeterli iletişimin kurulaması aile üyele-ri arasında yabancılaşmayı beraberinde getirmektedir. Bunun oluşmasıyla aile fertleri arasında derin uçurumlar, ortak payda üzerinde birleşememe ve ailenin sağladığı ortak sorumluluk ve dayanışmanın eksikliği sonucunda bencillik ön plana geçme tehlikesiyle karşı karşıya kalınmaktadır.

Tablo: Aile fertlerinin kararlara katılma durumu N %

Kararlara katılmalı 374 34,0Duruma göre 319 29,0Çocuklarla ilgili ise evet 209 19,0Anne Baba karar vermeli 198 18.0Toplam 1100 100.0

Bu dengeli ve ölçülü bilince sahip ailelerin çocukların kişilik kazanımları açısından fazla önemsemeleri gereği açıktır.Özellikle günümüzde teknolojinin insanoğluna sundu-ğu araçların kullanılmasında akılcı davranmamız gerekir.

1.5. İşbölümüAile üyeleri, rol ve statüleri çerçevesinde amaçları doğrultusunda yapılacak eylemle-

rin çeşitli ölçütlere göre parçalara ayrılması ve herkesin yetenek ve uzmanlığı alanında yapabileceği işleri üstlenmesi rasyonel işbölümünün oluşmasına yol açabilmektedir.

Aile üyeleri arasındaki işbölümünün biçimi ve işlevselliği ile toplumların gelişme düzeyleri arasında yakın ilişki vardır. Gelişmemiş toplumlarda ava gitmek veya ailenin ekonomik yönden desteklenmesi erkeklerin, buna karşılık çocuğun bakımı ve ev işleri ile uğraşmak ise yalnızca kadınların görevi olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla aile-


de işbölümü cinsiyet yapısıyla belirlenmekteydi. Cinsiyet faktörüyle belirlenen bir işbö-lümünde temel ölçü toplumun norm ve değerleri önemli rol oynamaktadır. Toplumun norm ve değerlerine aykırı oluşumlar bireyin kendi iradesi dışında oluştuğundan bir anlamda toplum tepkisinin riskliğini de beraberinde getirmektedir. Toplum değerlerinin bireyin kendisinden önce oluşmuş ve kendisinden sonra da varlığını sürdürecek bir iş bölümüne ilişkin normlara uymaya zorlamaktadır.

Tablo: İş b ölümü iş paylaşımı konusuN %

iyi 253 23,0orta 495 45,0 zayıf 352 32,0toplam 1100 100.0

Ankette iş bölüşümü konusunda durumunda %45 i orta düzeyde olduğunu belirt-mişlerdir. Aile iş paylaşımının iyi olduğunu belirtenlerin oranı ise %23 görülmektedir.

Gelişmiş toplumlarda bireylerin beceri ve yetenek kapasiteleri ekonomik faaliye-tin belirlenmesinde etkin rol oynamaktadır .İş bölümü hem toplumsal bütünleşmeyi, hem toplum düzeninin korunmasını ve hem de bireyin kuruluşlar arasında karşılıklı bağımlılığın sonucu olan dayanışmayı sağlamaktadır. İş bölümünün sonucu olan bu tür dayanışmaya organik dayanışma denilmektedir. İşbölümünün oluşturduğu organik dayanışma, toplumun bütünlüğünün korunmasında önemli rol oynadığı gibi,toplumun temel birimlerinden bir olan ailede de fertler arasında gerçekleştirilen iş bölümü organik dayanışmaya ve dolayısıyla aile bütünlüğünün korunmasına yardım etmektedir.

Ailede iş bölümü yaş ve cinsiyet faktörüne ve bireyin aile içindeki statüsüne göre belirlenmektedir. Aileyi oluşturan fertler arasında devamlı olarak yüzyüze ilişkiler bu-lunmaktadır. Dolayısıyla aileyi oluşturan fertler kan ve evlilik bağlarıyla bağlıdırlar. Ai-lenin bütünlüğünü sağlayan yalnızca iş bölümü değildir. Duygusal bağlılık,kan bağları, ortak amaçlar, ortak değerler vb. özellikler aile bütünlüğünün sağlanmasında önemli rol oynamaktadır. Bu unsurlarda meydana gelen çözülmeler ve uyumsuzluklar aile içinde gerilimlere yol açabilmektedir. Ailede iş bölümü konusunda ortaya çıkan gerilimler ara-sında öncelikle; kararlara katılma, statü, ailede kadının çalışması, ev işleri başta gelmek-tedir. Ailede kadın ve erkek arasında cinsiyete dayanan kesin işbölümü aile yaşamının temelini oluşturmaktadır. Ancak modernleşme ile birlikte bunun toplumların yapısı ile şekilleneceği, kadın ve erkek arasında devamlı bir bağlılığın söz konusu edilemiyeceği hususu da belirtilmektedir .

Aile yapılarındaki değişmeler, aile içi rollerde de değişmeleri ortaya çıkaracaktır Bu rollerdeki değişim, öncelikle kadın ve erkeğin rollerinde odaklaşmaktadır. Aile fertle-rinin iş rolleri de ailedeki rollerdeki değişmeyi de etkileyeceği ifade edilmektedir . Me-kan değişikliği sonucunda farklı bir iş yapısına ve iş ilişkilerine giren ailelerin karı-koca ilişkileri de değişecektir. Bu değişimde etkili olan bir çok etmenler vardır. Bu etmenleri içten ve dıştan gelen etmenler olarak da ifade edilebilir. Çalışan kadın açısından çoğu zaman enerjisini dışarda yitiren kadın, eve döndüğünde çok yorgun olmaktadır.,Eşinin uzun süre dışarda çalışması ve eve dönüşünde çok yorgun olması nedeniyle kocanın ev


işlerindeki katkısının da olması beklenmektedir. Özellikle ev işlerine yardım konusun-da toplumda eşitçi rol ilişkilerinin kurulması imajı yaygınlık kazanmaktadır. Özellikle Türkiye’de çalışan kadının ulaşım ve çocuk bakımı konularındaki zorlukları; Ev kadını statüsündeki kadınlarında ev işleri ve çocukların eğitimleri ile ilgilenmeleri;Türk kadı-nın değerini ve önemli statüye sahip olduklarını ifade etmektedir.

Yapılan araştırmalarda ailede erkeklerin eşlerine ev işlerine yardım ettikleri görül-mektedir. Ailede babanın birinci ve en önemli görevi ailenin geçimini temin etmek, ka-dının görevi ise; ev işi yapmak birinci plandadır. Ailede genel olarak erkek ve kadının görevleri konusunda yapılan bir araştımada Erkeğin aile içindeki en önemli görevleri nelerdir? Sorusuna çeşitli alternatif seçenekler içinde birinci sırada %94.56 ile “ailenin geçimini sağlamak”tercihi başta gelmektedir. İkinci sırada “ailenin güven ve korunması-nı sağlamak” yer almaktadır.

Tablo: Aile de gerilimlerin nedeni N %

Açık olunmaması 660 60.oİşlere karışılması 275 25.0Benmerkezli olması 165 15.0Toplam 1100 100.0

Yüksek eğitim almış kadınların aile geçimine katkısı artmaktadır. Sonuç olarak ai-lenin geçim görevini tamamen erkeklere verme düşüncesi azalmaktadır. Sosyo-ekono-mik faktörlerin etkisiyle kadınların eğitim yoluyla toplumda bir mesleğe sahip olması, çalışma hayatına girmesi ve bunun beraberinde getirdiği sosyal hareketlilik ve kadının ekonomik bağımsızlığını kazanması aile içindeki ilişkilere de yansımaktadır .

Eğitim sevilerine göre ailenin sosyal güvenliğini sağlamak ilkokul ve diğer eğitim düzeylerine oranla Y.Okul veya Y.Lisans yapmış olanlarda daha yüksek görülmektedir. Burada diğer önemli bir husus çocukların eğitimi ile ilgili kararlara verme kategorisi in-celendiğinde yüksek eğitim alanlar bazında bu konudaki oranına nispeten bir yükselme trendi görülmektedir. Eğitim seviyesi yükseldikçe çocukların eğitimi ile ilgili kararlarda aileler daha yakından ilgilenmektedirler. Yüzyüze yapılan mülakatlarda da aileler ço-cukların eğitim alacakları alanlarda veya kurumlarda belirleyici olma özellikleri ortaya çıkmaktadır.

Ailedeki gerilimlerin oluşmasında erkeğin ev içi işlere katılma durumlarında da meydana geldiğini ifade etmiştik. Özellikle çalışan kadınların iş dönüşlerinde yorgun olduklarından bazı ev işlerinde veya çocuklarla ilgili bazı yapılması gereken işlerde eşin-den yardım beklentisi içinde bulunmaktadırlar.Son zamanlarda sosyal gelişmeler sonu-cunda bu konularla ilgili çözümlemeler aile fertleri arasında “aile kültürü” oluşturma projeksiyonu ile koordinasyonu çerçevesinde yapılabilmektedir.

Tüketime ilişkin DurumlarTüketime ilişkin kararlarda ortak kararların alınması vurgulanmaktadır.Aile içinde

tüketim kalemlerinin önceden belirlenmesi vurgusu yapılmaktadır. Hangi fert nereye harcama yapıyorsa kısaca anahatları ile ifade edilmesi istenilmektedir.


Tablo: Tüketim konusunda kararlar nasıl alınırN %

Erkek aile reisi 605 55,0Her ikisi 473 43,0Kadın tek başına 22 2,0

1100 100.0Anket araştırmasında harcama konusunda kadın ve erkeğin birlikte karar alma oranı

%43 tür Aile içinde belirsiz olan durumlar arasında gelirin/maaşın hasıl harcandığına ilişkindir.bu konuda açıklık ve şeff afl ık istenilmektdir.

Para tüketimi konusunda en çok tartışılan konularTablo:Paranın /gelirin durumuna ilişkin görüşleri

N %Maaşın durumu 300 27.0Borrçların durumu 650 60.0Paranın devir daimi 250 23.0

1100 100.0Mülakattta kırsal kesimde kadınların eşlerinin maaş/gelirlerini bilme oranı %45

iken,kent merkezlerinde bu oran %70 oranında görülmektedirBurada önemli olan diğer bir durum ise araştırma sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu alanda beklentiler arasında yer alan önemli olarak da vurgulanan her aile bire-

yinin O da hesap verilebilirlik Bu aslında eşlerin ve aile fertlerinin birbirlerine olan güvenini de artırmaktadır.

Tablo: Hesap verilebilmeye ilişkin görüşlerN %

hesap verilebilmesi iyi olur 750

Gerekli durumlarda hrsap verilebilir 185

İsteğe bağlı 165 1100 100.0

YÖNETİM ve TÜKETİM POLİTİKALARINDA BEKLENTİLERHer kurumun/işletmenin kendi yapılarına uygun çeşitli politikaları ve yetki-sorum-

lulukları vardır. Bu politikaların oluşturulmasında kurumun/ailenin amaç ve hedefl eri önemli yere sahip olmaktadır.

Aile fertleri kendi sorumluluklarındaki alanlarla daha belirgin hedefl er kurabildikle-ri zaman bunları gerçekleştirme oranları artabilmektedir. Kısaca ifade etmek gerekirse; “Gerçekten amaçların yazılı bir biçimde yerleştirilmesi güçlü bir etki uyandırarak amaç-ların başarıya ulaşmasını sağlar. Politika ve amaçların oluşmasında kişisel amaçlar ile ailenin işlevsel amaçların denk olması durumunda aile fertlerinin işlevleri konusunda daha büyük ilerlemeler meydana gelebilecektir. Aynı durum aile fertlerinin en aşağı-


sından en yukarısına kadar birbirini tutarlı destekleyen amaçlar için de geçerlidir. İlk olarak hedef ve organizasyonel amaç en üst yönetici durumundaki ana-baba tarafından yerleştirilmeli ve aile fertleri arasında sağlıklı iletişim kurulmalıdır. Diğer taraft an, bazı belirli zamanlarda hiyerarşinin en altından en üstüne bütün yöneticiler kendi bölümle-rinde yapılan işin gelişen amaçları karşı etkili ve yeterli olup olmadığını analiz ettikleri gibi,aile üyeleri de aile ile ilgili işlevleri analiz etmeleri olumlu katkıları beraberinde ge-tirmektedir.

Bu açıdan bakıldığında toplumun en küçük ve temel biriminden en büyük birimine kadar fonksiyonel derecelerdeki kurumlarda koordinasyonda çok önemlidir.

Toplumun en küçük ve temel bir birimi olan aile; sosyal bir kurum olarak önemli işlevlere sahiptir. Toplumların çoğunda, ekonomik, duygusal, cinsel, ekonomik ve eği-timsel fonksiyonları yerine getiren aile, üyeleri üzerinde sosyal kontrolu koruyan, çocuk-ların kişilik kazandırılmasında, sosyal kontrol ve duygusal etkileşim işlevlerinde daha önemli bir konuma gelmiştir. Aile ferleri geçim konusunda birlikte karar vermelidirler. İyi günde kötü günde birbirlerine destek olmalıdırlar. Kriz zamanlarında eşler birbirle-rine destek olmalıdırlar

Ailedeki gerilimlere neden yol açan ve iç ve dış faktörlere bağlı olarak oluşan krizle-rin giderilmesi ve önlenmesi için gerekli önlemlerin alınması önem taşımaktadır. Aile üyeleri arasında güven duygusunun geliştirilmesi, açık bir iletişim ortamının oluşturul-ması ve aile içi kriz ve sorunların analiz edilmesi birinci planda yer almaktadır. Çağdaş yönetimde de kurumun başındaki kişiler veya yöneticiler aynı zamanda riskleri de göze aşarak isabetli olarak sorun çözen ve karar veren kişi olarak da tanımlanmaktadır.

Aile toplumun mikro düzeyde bir kurumu olduğuna göre yönetimde yöneticinin var-lığının nedeni sorun çözme olduğuna göre aile içinde de var olan sorunların – krizlerin çözümlenmesi gerekmektedir. Çünkü, yöneticiye sürekli olarak sorun getirildiği gibi aile yöneticisi durumundaki ana-baba’dan bu sorunların çözülmesi istenir. Ailenin yöne-timdeki başarısı da, sorun çözmekteki başarı ve becerisine göre değerlendirilebilir. Zira aile’nin bilgi ve yeteneğini ortaya koyan başarı kıstası sorun çözme yeteneği ve becerisi-dir. Aile içinde çözülmesi imkansız gibi görünen sorunlar günlük işleri altüst etmektedir. Sorunlar günlük işlerin bir parçasıdır. Hatta onların ta kendisidir. Yöneticinin görevi de bunları çözmektir. Yöneticinin çözülmesi zor alan sorunları yoksa, başarılacak bir şey de yok demektir. Çünkü yönetimde olduğu gibi ailede de başarı sorunu çözmektir.

Ailede baba yönetici anlamında aynı zamanda örgütte kararları veren kişidir. Yö-netimde karar vermek her zaman kolay değildir. Özellikle çağımızda aile yönetimini et-kileyen dış unsurlar, baskılar ve sınırlar vardır. Aile yönetimi karar verirken bu sınırları baştan iyi hesap etmek, düşünmek zorundadır.

Aile yöneticileri durumundaki ana- baba aile üyeleri hakkında her zaman karar ver-mek zorunda olan kişilerdir. Çünkü karar verme ailenin önemli ve demokratik yapının oluşmasında temel işlevlerinden birisi olmaktadır. Bu nedenle yönetimde sıhhatli ve isabetli karar verebilmek için öncelikle yöneticilerin karar verme gücüne ve maharetine sahip olması ve ayrıca sorun çözme becerisine de sahip olması gereklidir.


Aile yapısındaki radikal değişmeler veya ailenin hızlı değişimi sonucunda meydana gelen istikrarsızlığın yaygınlaşması zaman süreci içerisinde toplum yapısını tehdit edici bir niteliğe dönüşmesi kaçınılmaz bir realite olarak ortaya çıkmaktadır. Ailede meydana gelen problem veya olumsuzlukların giderilmesi aile üyeleri arasında işbirliğinin, gü-venin, sorumlulukların, karşılıklı rol ve statüler saygılı olunması ile mümkün olabilir.

Günlük yaşam içinde ailelerin sıklıkla karşılaştıkları ilk çocukluk dönemi zorluk-larının başında “disiplin” gelmektedir. Anne-babalar çocuklarını eğitirken neleri yapıp neleri yapmamaları konusunda sık sık belirsizlik yaşarlar.

Anne-baba aile içinde gücü kullanma hakki ve becerisi yönünden daima çocuklar-dan daha yukarıda yer almalıdır. Çoğu zaman aile içindeki bu “güç dengesi”nin bozul-ması ile krizler çıkar ve sorun çözme zorlaşır. Şüphesiz çocukların da karar verme,seçim yapma, kabul etme ya da etmeme hakları vardır.

Yetki devrine ilişkin durumlar Çoğu zaman çocuk okuldan sonra veya tatil günlerinde arkadaşları ile biryerlere

gitmek istediklerine ilişkin talepler veya istekler anne ve babalarına ilettiklerinde so-rumluluktan kaçtıkları görülmekte veya anne-babalar birbirlerine topu atmaktadırlar Bunun adı da yetki devridir. Bunun her zaman yapılmaması gerekli zamanlarda yapıl-ması gerekir.

Tablo: Hükümetin politikalarına beklentileriN %

olumlu 600 55.0 Biraz olumlu 350 32.0olumsuz 150 13.0toplam 1100 100.0

Ailelerin hükümetin politikalarına ilişkin beklentileri olumlu görülmektedir. Bu oran % 55 olarak görülmektedir.

Aileler tüketim konusunda beklentileri arasında asgari ücretin harcanabilir düzeyde olmasın biraz daha asgari geçinme endeksine göre oluşturulması temennisi yer almak-tadır. istemektedirler.

SONUÇ ve DEĞERLENDİRMEAile toplumun en küçük organizasyon olduğuna göre aile üyelerinin herbirinin ai-

ledeki rolünü, statüsünü ve sorumluluklarını bilmesi gerekir. Bu unsurların yerine geti-rilmemesi durumunda aile içindeki gerilimler daha da artarak devam edecektir. Bunun için yönetim politikaları içinde yer alan sosyal sorumluluk politikalarının aile’de oluş-turulması gerekir. Aile’de belli bir amaca göre (ailenin) modern yönetim anlayışlarının uygulanması; sağlıklı, güvenli bir kurumun davranışını yansıtır.

1. Açık olunması /şeff afl ık Adaletin ve dürüstlüğün sağlanması2. Anlama dinleme araştırma anlayışının sağlanması3. Gerekli rolün yerine getirilmesi 4. Katılım ve Paylaşım /Kararlara ve harcama konusunda


5. Hesap verebilme /hesapverilebilirliğin oluşmasıEvlenirken eşlerin eş seçiminde; bir organizasyon kurulurken gözönüne alınması

gereken ilkeler gözönüne alındığı gibi;analiz edebilen, amaç ve hedefl erini paylaşabile-cekleri, anlayabilecekleri ve uzlaşabilecekleri kişileri tercih yaklaşımlarında bulunmaları geçerli olabilmektedir.

Aile fertleri arasında açıklığı sağlanmaya çalışılması ve her şeyi açık olarak konuşul-ması gerekir Bilgi sisteminin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi ve açık iletişimin kurulması daha akılcı yol olarak ortaya çıkmaktadır.

Sağlıklı ve gerilimsiz bir yönetim ve çalışma ortamın oluşturulabilmesi için ailede de karşılıklı sevgi, saygı,özveri ve hoşgörülü bir ortamın ve koordinasyonun sağlanması gerekli olmaktadır.

KAYNAKLARAcar, A. “Çalışan Kadınların Sorunları” Mehir der. 1998, C1, Sayı: 2,Appleby, Robert C. Modern Busines Administration (fourth Edition) Boston,1987Durkheim, E.,Th e Division of Labor in Society, Th e Free Press, New York, 1965Enders, Richard E. “Succesful Management of Chaange”Personnel Administration and

Public Personnel Review”July-August,1972Good, W., “Th e Role of the Family in İndustrialization”, Selected Studies in Marriage and

the Family, Page:Hanold, Koontz, Cyril O’donnell And Heinz Weihrich, Essential Of Management, Mc

Graw-Will, New York, 1985Haralambos, H., Heald, Sociolgy Th emes and Perspectives, Page, University Tutorial

Press, 1983Elliot and Merril, Social Organization, Macmillan 1979Haynes, W. Warren / Massie, Joseph.L.,/Wallacer, Marc J., Managemeent Analysis, Con-

sept and CasesKoontz/O’Donnell/Weihrich, Essentials of Management, Mc. Graw-Hill, İntern, Edition,

Toronto,1986Macıvar and Page, Society, Macmillan, London, 1962Nüfus İstatistikleri TÜİK. Ank. 2012Ogburn, W.F., Nimkoff , M.F., Technology and Th e Changing FamilyPhıllıps, Bernard S.Socıology, Socıal Structure and ChangePleck;J.M., “Work-Family Role System” Social Problems, XXIV; Number:4,

(April,1977),sh:417-418R. Heller, Mükemmele Ulaşanlar, Çev. S. Cılızoğlu, İlgi Yayınları, İstanbul-1987Roethlishberger, F.I., Management And Worker, Harvard Unuversity

Press,Cambiridge,MaessToffl er; A., Üçüncü Dalga, (Çev: A. Seden)Tortop/İşbir/Aykaç, Yönetim Bilimi, Ank.2004Türk Aile Yapısı Araştırması, DPT, 1990


Beşeri Sermaye ve Sosyal Sermaye Kuramlarında Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği

Inequality in Gender in the Human Capital and Social Capital Institutions

Suna BAŞAK1, Prof. Dr.Gazi Üniversitesi, Türkiye / Gazi University, Turkiye

ÖzetSon zamanlarda yapılan bir çok araştırma günümüzde kadınların eğitim imkanların-

dan daha fazla faydalanarak bir başka ifadeyle beşeri sermayelerini arttırarak iş hayatı-na katılmaya ve daha iyi işlerde çalışmaya başladıklarını göstermektedir. Ancak yine bu araştırmalar toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin devam etmekte olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada literatür taramasından hareketle özellikle örgütler içerisinde toplumsal cinsiyet eşitsizliğini gösteren beşeri sermaye ve sosyal sermaye kuramları ele alınmakta-dır. Çalışmanın amacı aktörün ilişkilerine odaklanan sosyal sermaye kuramının aktörün vasıfl arına odaklanan beşeri sermaye kuramını tamamlayıcılığını göstermektir. Lin’in farklı sosyo-ekonomik pozisyonlardaki grupların bir aradalığı ve homofili prensibi sos-yal sermayede toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini açıklamada temel alınmıştır.

Temel Kavramlar: Sosyal Sermaye Kuramı, Beşeri Sermaye Kuramı, Toplumsal Cin-siyet, Homofili Prensibi ve Farklı Grupların biraradalığı Prensibi.

Beşeri Sermaye ve Sosyal Sermaye Kuramlarında Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği2

GirişBilindiği gibi cinsiyet bireye üreme işlevinde ayrı bir rol veren erkek ve dişiyi ayırt

eden özel bir yaradılış, cinslik, seks olarak tanımlanırken toplumsal cinsiyet erkek ve kadının biyolojik farklılaşmasına kültürler tarafından yüklenen anlamlar ve değerler ya da kadınlar ve erkekler için toplumsal olarak oluşturulmuş roller ve öğrenilmiş davranış ve beklentiler olarak tanımlanır. “Kadın ve erkeklerin nasıl ayrıldığını değerlendirdi-ğimizde akla ilk gelen cinsiyet (sex), kadın ve erkekleri ayıran biyolojik niteliklerdir… Toplumsal cinsiyet (gender), biyolojik değil toplumsal bir niteliktir. Toplumun kadınları ve erkekleri için neyi doğru varsaydığına bağlı olarak toplumsal cinsiyet bir toplumdan diğerine farklılaşabilir. Cinsiyet, erkeğe ve kadına atıf yaparken, toplumsal cinsiyet er-keksilik ve kadınsılığa atıf yapar” (Henslin, 1999: 283). Toplumsal cinsiyetin sosyolojik bakış açısı için önemi; toplumsal ilişkilerin düzenlenmesinde üstlendiği roldür. Toplum-

1 Prof.Dr., Gazi Üniversitesi İİBF Kamu Yönetimi Bölümü, [email protected] Bu makale daha önce şu kitapta yayımlanmıştır: Suna Başak (2008), “Beşeri Sermaye ve Sosyal Sermaye Kuram-

larında Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği”, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri (Seçme Yazılar II), Ed. Bülent Bayat, Ankara: Alter Yayınları, s. 1-20


sal cinsiyet her birimizi cinsiyet temeli üzerinde farklı yaşam tecrübelerine doğru ayırır. Bir başka ifade ile sosyalleşme sonucunda kazandığımız toplumsal cinsiyetimiz yani er-keksiliklerimiz ve kadınsılıklarımız, cinsiyet temeli üzerine kurulur. Ancak bu biyolojik temel üzerine kurulan toplumsal cinsiyet bizi farklı yaşam tecrübelerine, sınıfl arına ve konumlarına ayırır. Bu sebeple toplumsal cinsiyet, toplumsal sınıf ve tabakalaşma gibi toplumun yapısal özelliklerinden birisidir ve bu yapısal özellik eşitsizlik olgusuyla el ele yürür.

Leacok ve Hendrix (aktaran Henslin, 1999:287) gibi bazı araştırmacılar avcı-toplayıcı toplumlarda kadınların ve erkeklerin toplumsal olarak eşit olduğunu değerlendirmiş-lerdir. Collins ise bahçeçi toplumların şu anki dünyamızdakinden daha az toplumsal cinsiyet ayrımcılığına sahip olduğunu, hatta kadınların erkeklerle eşit ortaklar olmuş olabileceklerini belirtir. Ancak Yine de bir çok tarihsel kaydı inceleyen tarihçi ve feminist Gerda Lerner “topluluk olarak kadınların topluluk olarak erkekler üzerinde karar verme gücüne sahip olduğu bilinen tek bir toplum olmadığı” sonucuna ulaşmıştır. Toplumsal cinsiyet eşitsizliği olması gereken iken, toplumsal cinsiyet eşitsizliği şu an toplumsal ger-çeklikte olanı ifade etmektedir.

Toplumsal cinsiyet eşitliği tüm toplumsal kurumlarda ve süreçlerde kadın ve erkeğin mevcut kaynaklara, fırsatlara ve güce ulaşmada ve kullanmadaki eşitliğini ifade eder. Toplumsal cinsiyet eşitsizliği ise “… bir toplumdaki kadınlar ve erkekler arasındaki du-rum güç ve saygınlık farkı” (Giddens, 2008:438) olarak tanımlanır. Bir başka ifade ile kadın ve erkeğin mevcut kaynaklara, fırsatlara, ve güce ulaşmada ve kullanmadaki eşit-sizlik konumunu anlatır. Son yıllarda toplumsal cinsiyet eşitsizliğini ortaya çıkaran ve besleyen nedenler konusunda zengin bir literatür oluşmuştur. Sosyal bilimlerde özellikle sosyoloji, psikoloji, antropoloji ve iktisat biliminin bu konuyla ilgili geliştirdiği bir çok kuram vardır. Bu çalışmada iktisatçıların geliştirdiği beşeri sermaye kuramı ile sosyolog-ların geliştirdiği sosyal sermaye kuramının toplumsal cinsiyet eşitsizliklerine bakışı ele alınmaktadır.

Yapılan araştırmalar kadınların daha fazla iş hayatına katılmaya başladıklarını, daha iyi işlerde çalışmaya başladıklarını ve eğitim imkânlarından daha fazla faydalanmaya başladıklarını göstermektedir. Çalışan kadınların aleyhlerine olan eşitsizliklerde mey-dana gelen iyileşmeleri ve kadınların beşeri sermayelerine yapılan yatırımlarına rağmen pek çok araştırmacı bu gelişmeleri yeterli bulmamaktadır.

Bu araştırmacıların ifade ettikleri gibi tüm kadınların homojen bir grup olarak ta-nımlayıp tasnif eden genellemeci beşeri sermaye yatırımları ve getirileri odaklı yorum-lanan istatistiklerin dışına çıkıldığında durumun arzulanan düzeyde olmadığı meydana çıkmaktadır. Mesela Davies ve Ann (1998)’in kadın çalışmalarının sonuçlarından hare-ketle bildirdiğine göre örgüt ve meslek hiyerarşilerinde alt tabakalarda yoğunlaşmakta-dır; erkeklerle karşılaştırıldıklarında daha az kazanç, otorite ve meslekte ilerleme ola-naklarına sahiptirler. Ve sürekli görünmez engellerle, bir başka ifadeyle cam tavanlarla mücadele etmek zorunda kalmaktadırlar.

Genellemeci anlayışla verileri toplanan ve dökümü yapılıp kadınların çalışma ha-yatıyla ilgili sonuçlara varılan ve dolayısıyla da çeşitli kamu politikalarının geliştirilme-


sinde kullanılan istatistiklerin ve bu istatistiklere dayanan araştırmaların bir eksik yönü görünmez engeller olarak tanımlanan cam tavanları ortaya çıkaramaması, bir diğer eksik yönü çalışma hayatındaki başarısızlıkları açıklamak için daha çok beşeri sermaye odaklı bir yaklaşımı benimsiyor ve izliyor olmalarıdır.

Beşeri sermaye kuramının temel argümanı daha donanımlı aktörlerin ve dolayısıyla kadınların daha başarılı olacağı şeklindedir. Bu argümanı temel alarak yapılan araştır-maların sonucunda kadınların genel olarak eğitim düzeylerinin, gelirlerinin ve yaptık-ları işlerin çeşitliliğinin artmakta olduğunu bilmekteyiz. Ancak ortaya çıkan ve kadın-ların çalışma hayatındaki yerlerini anlamamıza ve açıklamamıza yarayan bu fotoğrafl ar, genellikle çözünürlüğü düşük ve dolayısıyla da sosyal bilimcilere arzulanan ayrıntıları vermekten uzak fotoğrafl ar olarak karşımıza çıkmaktadır. Sosyal bilimlerde son yıllarda araştırmalarının odak noktalarını aktörlerin nicelikleri, tutumları, değerleri ve davranış-larından onların diğer aktörlerle olan ilişkilerine kaydıran bir kavramlaştırma ve yöntem izleyen çalışmalar beşeri sermaye anlayışını tamamlayan ve bu anlayışın eksiklerini gi-deren bir yaklaşım olarak akademik dünyanın gündemine girmiştir. Sosyal sermaye ve ağbağ analizi olarak bilinen bu yeni disiplinler arası kuramlar ve yöntemler demeti sos-yal hayatı anlamamıza yol açacak bir çok yeniliği beraberinde getirmiştir. Bu çalışmada önce toplumsal cinsiyet eşitsizliğini açıklamada beşeri sermaye kuramı ve genellemeci istatistik verileri daha sonra aynı beşeri sermayeye sahip olsalar bile kadınlar ve erkek-lerin farklı sosyal sermaye türlerine ve kazanç açıklarına sahip olmaları sosyal sermaye kuramından hareketle açıklanacaktır.

Toplumsal Cinsiyet Eşitsizlikleri Açıklamalarında Beşeri Sermaye Kuramı ve Ku-rama Yöneltilen Eleştiriler

Toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve ayrımcılığını açıklamaya çalışan kuramlardan biri Beşeri Sermaye kuramıdır. “Beşeri Sermaye” (ya da insan sermayesi) kavramı özellikle Becker ve Mincer gibi iktisatçıların geliştirdikleri; birey ya da grupların eğitim ve ye-tişmeye verdikleri önemin yani yatırımın, kişi ve grupların ekonomik sermayeleri üze-rinde önemli etkisi olduğu görüşünün temelidir. Bu kuram neoiktisat okulu tarafından geliştirilmiştir (Marshall, 1999:344). İktisatta Beşeri Sermaye “insanın kendisine yapılan yatırım” (Palaz, 2002:91) olarak tanımlanır. İnsanların zamanla elde ettikleri bilgi, bece-ri, tecrübe ve ustalık bir sermaye türüdür. Milli gelirdeki artışlar toprak, işgücü, maddi sermaye artışları ile kıyaslandığında insana yapılan yatırım büyük bir ihtimalle bu farkın nedenidir (Shultz, 1966:406). Bir toplumda çalışanların ileri düzeyde eğitimli, öğretimli ve sağlıklı olması üretim faktörlerinden daha verimli bir şekilde faydalanabilmeyi önem-li ölçüde etkilemektedir (Woolcock, 1998:154). İktisatta insana ait becerilerin üretimde önemli bir girdi olduğu sonucuna varılmış ve beşeri sermaye kavramına dayalı olarak ekonomik büyüme ve kalkınma açıklamaları sürdürülmüştür. Beşeri sermaye bireylerin niteliğini belirtir. Bu özellikler kazanılabilir, geliştirilebilir ve muhafaza edilebilirdirler.

Sosyolojide sıklıkla sözü edilen ve özellikle sosyal sermaye ile ilgili açıklamalarda yer bulan beşeri sermaye kuramında beşeri sermaye kavramı daha donanımlı (mesela eği-timli, becerikli, sağlıklı) aktörlerin daha başarılı yaşam sürmeleriyle ilişkilendirilmiştir (Burt 1992:9).


Beşeri sermaye modeline göre kadınların daha az ücret almaları ve daha düşük sta-tülü mesleklerde yoğunlaşmaları kendilerinin beşeri sermaye donanımlarının yetersiz olmasından kaynaklanmaktadır. Kadınlar evlendiklerinde ve çocuk sahibi olduklarında işini terk edip iş gücünden ayrılma eğiliminde olduklarından dolayı çalışma hayatında daha az deneyimlidirler ve bu yüzden beşeri sermaye donanımları erkeklerden daha az-dır. Aynı zamanda kadınların hizmet içi eğitim konusunda daha az istekli olduklarını çünkü daha az çalışmak ve böylece çocuk bakımına daha çok zaman ayırmak için özel-likle düşük statülü ve geleceği olmayan meslekleri tercih ettiklerini belirtirler (Polachek, 1981:65-69). Kadınların beşeri sermaye donanımı yetersizliklerini kadınların çocuk ba-kımı, uzunca süren hamilelik dönemi ve ev içi rolleri üstlenmeleri gibi sebeplerle bir-likte, kadınların özgür bireysel tercihleri olduğunu belirten beşeri sermaye kuramı aynı beşeri sermayeye sahip kadın ve erkekler arasındaki eşitsizlikleri açıklamada yetersiz kalmaktadır.

Mesela İngiltere’de istihdam edilen kadınlara ödenen ortalama ücret, her ne kadar geçen otuz yılda aradaki fark daralmışsa da erkeklere ödenenin çok daha altındadır. 1970 yılında tam gün çalışan erkeklerin kazandığı bir sterline karşılık tam gün çalışan kadın-lar 63 pens almaktaydılar. Bu miktar 1999’da 84 pens’e yükseldi. Aynı zaman diliminde yarı zamanlı çalışan kadınlarda söz konusu ücret farkı 58 pens’ten 51 pens’e doğru bir azalma gösterdi. “Ücret farkını” giderek kapatan genel bir eğilim söz konusudur (Gid-dens, 2008:807). Benzer şekilde Türkiye’de işgücü piyasasında kadınlar ve erkekler ara-sında eşitsizliği ölçmeye çalışan araştırmalar, erkek çalışanlarla aynı beşeri sermayeye sahip kadın çalışanların erkeklerden daha düşük ücret aldığını göstermektedir. D.İ.E. (1997)’nin verilerine göre imâlât sanayinde çalışan kadınlar erkeklerle aynı kıdem ve eği-tim durumuna sahip olmalarına rağmen, erkeklerin aldığı ücretin %64’ünü almaktadır.

İktisatta toplumsal cinsiyet eşitsizliğine ilişkin beşeri sermaye kuramına getirilen eleştirileri sosyolojide feminist yaklaşım içinde yer alan özgürlükçü feminizme yönelti-len eleştirilerle birlikte düşünmek mümkündür. Yukarıda İngiltere ve Türkiye örneğinde görülen sonuçlar beşeri sermaye kuramının kadınlar ve erkekler arasındaki eşitsizlikleri açıklamadaki yetersizliğini ortaya koymaktadır. Beşeri sermaye kuramının kadınların az para kazandıran, tek düze, yarım zamanlı ve geleceği belli olmayan işlerde yoğunlaş-masının nedeni kadınların kendi özgür bireysel tercihleri olarak açıkladıkları “iktisatta kurumcu yaklaşım tarafından eleştirildiği” (Palaz, 2002:92) gibi sosyolojide de köktenci feministler tarafından eleştirilmiştir.

Özgürlükçü feministler toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini tıpkı beşeri sermaye teoris-yenleri gibi sistemin ya da yapının bir parçası olarak görmezler. Onlar kadınların beşeri sermaye donanımlarının arttırılarak ve var olan sistem içinde çalışarak aşamalı iyileştir-me yapmaya çalışırlar. Eğitim ve başka demokratik araçlar yoluyla kadınlara fırsat eşit-liğini sağlayıp korumak ve kadınları erkeklerle eşit donanıma yükseltmek özgürlükçü feministlerin hedefidir. Özgürlükçü feministler, köktenci feministler tarafından toplum-sal cinsiyet eşitsizliğinin temel nedenlerini ele almada başarısız olmakla suçlanmışlardır. Köktenci feministler beşeri sermaye teorisyenlerinin aksine kadınların ikincil işlerde yer almasının ve yoğunlaşmasının bireysel tercihlerinin bir sonucu olarak görmezler. Kök-


tenci feministlere göre toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin sebebi ataerkil sistem, değer yargıları ve yerleşik kabullerdir, yani toplumda var olan ve kadınlara engel teşkil eden cam tavanlardır. Kadınların erkeklerle aynı donanımlara sahip oldukları takdirde top-lumsal cinsiyet eşitsizliklerinin ortadan kalkacağına ilişkin açıklama, toplumsal cinsiyet eşitsizliği olgusunun bir boyutunu (kadın ya da erkek bireylerin kazanılan niteliklerinin eşitlenmesini) açıklamış ancak diğer bir boyutunun (ilişkiler) açıklanması sosyal serma-ye kuramına kalmıştır. Sosyal sermaye kavramının toplumsal cinsiyet eşitsizliğine ilişkin görüşlerini açıklamadan önce iktisat biliminde yer alan ve beşeri sermaye kavramını ta-mamlamaya yönelik üç modeli ve bu modellerin cam tavanlarla ilişkisinin açıklanması gerekmektedir.

Ekonomide “İstatistiksel Ayrımcılık”, Duygusal Ayrımcılık ve Aşırı Kalabalıklaşma Modelleri iş yaşamında toplumsal cinsiyet eşitsizliğini açıklamaya yönelik modellerdir. Bu modellerden cam tavanları tespit mümkündür. Palaz’a (2002) göre istatistiksel ayrım-cılık modeline göre iş hayatında işverenler işe başvuruların özelliklerini dikkate alsalar da kadın adayların işteki performansından ve işte ne kadar süre çalışacaklarından emin değillerdir. Kadınlara ilişkin bu belirsizlik ve eksik bilgi ortamında işverenler kadınla-rın daha verimsiz oldukları, düzensiz çalışacakları, güvenilir olmadıkları gibi yerleşik bazı düşüncelerden hareketle istatistiksel ayrımcılık yaparlar. Bu modelde işverenler kadınlarla ilgili toplumda yaygın olan önyargılardan ve bu önyargılara inandıklarından ve duygusal tercihlerinden dolayı değil de, tamamen ekonomik sebeplerle, yani kadın çalıştırmanın iktisadi açıdan karlı olmadığını düşündükleri için ayrımcılık yaparlar. Duygusal ayrımcılık modelinde ise cinsiyet ayrımcılığı kadınlara karşı kişisel önyargı ve duygusal tercih olarak gerçekleşir. Kadınlarla ilgili önyargıya sahip işverenler, bir ka-dını istihdam etmek ona parasal olmayan ek bir maliyet yükleyecekmiş gibi davranır. Bu sebeple kadını erkeğe göre daha düşük ücretle çalıştırır. Aşırı kalabalıklaşma modeli ise işverenlerin önyargılarının ve geleneksel bakış açılarının kadınların belli mesleklere girmesine engel olduğunu ve böylece kadınların daha az ücret getiren düşük statülü ve niteliksiz işlerde yoğunlaşmasına sebep olduğunu bunun da ücretleri düşürdüğünü iddia etmektedir. Bu model kadınların belli mesleklerde yoğunlaşmasını gündeme getirmiştir.

İktisat biliminde aşırı kalabalıklaşma modeli ya da kadınların belli mesleklerde yoğunlaşması sosyolojide mesleğe bağlı toplumsal cinsiyet ayrımı ve eşitsizliği olarak kadınların ve erkeklerin, “erkek” ve “kadın” için uygun olan iş anlayışına bağlı olarak farklı işlerde yoğunlaşması gerçeğini dile getirmektedir. Crompton (aktaran Giddens, 2008:389) meslekleri dikey ve yatay kısımlara ayırmaktadır. Dikey ayrımla ifade edilen erkeklerin daha güçlü ve etkili işlerde çalışırken kadınların daha az yetki gerektiren, daha az otorite sahibi oldukları ve ilerlemelerine imkan olmayan işlerde yoğunlaşma-larıdır. Yatay ayrımla ifade edilen ise kadınların ve erkeklerin farklı iş kategorilerinde çalışmalarıdır. Bu durum İktisat biliminde ifade edilen aşırı kalabalıklaşma modeline tekabül etmektedir. Erkekler yarı-vasıfl ı veya vasıfl ı el ve kol gücüne dayalı işlerde yo-ğunlaşırken kadınlar büyük ölçüde kapalı yerlerde tek düze, kağıt kalemle ilgili işlerde çalışmaktadırlar. Ayrıca gelişmeyle birlikte ücreti ve statüsü düşen mesleklerin de kadın-lar tarafından doldurulduğu görülmektedir. Bu durum dişilleşen meslekler kavramıyla açıklanmaktadır.


İktisat biliminde yer alan bu üç modelde de toplumsal cinsiyet eşitsizliğine ilişkin açıklamalarda mutlaka kadınlarla ilgili önyargılarla bir bağlantı kurulmuştur. Kadınlar-la ilgili toplumda yaygın olan ve onların dikey hareketliliğini engelleyen bu önyargıları cam tavanlar metaforu ile açıklamak mümkündür. İktisat biliminde yer alan istatistiksel ayrımcılık modeli neden daha az sayıda kadının işe alındığına ya da mesleki hiyerarşide üst kademelere daha az sayıda kadının yükseltildiğine ilişkin duygusal ayrımcılık modeli aynı beşeri sermayeye ve aynı işi yapıyor olmalarına rağmen neden daha az ücret öden-diğine ilişkin; aşırı alabalıklaşma modeli ise neden kadının kariyer gerektirmeyen düşük statülü ve ücretli niteliksiz işlerde yoğunlaştığına ilişkin açıklama getirirken toplumda yaygın olan bu ön yargılara yani cam tavanlara baş vurmak zorunda kalmışlardır.

İktisat ve sosyolojide, iş yaşamında toplumsal cinsiyet eşitsizliği konusu büyük bir in-celeme alanı olan “cam tavanlar” kavramı etrafında gelişmiştir. Cam tavan metaforu ilk olarak 1986 yılında Hymowitz ve Schellhardt tarafından “örgütsel hiyerarşilerde, yüksek yöneticilik düzeyinin hemen altında yer alan ve kadının bu seviyeye yükselmesini en-gelleyen ya da kısıtlayan bir engeli” (Dreher, 2003:542) ifade etmek üzere kullanılmıştır. Metaforun altında yatan temel düşünce kısaca “kadınların dikey hareketliliği önündeki tıkanma” (Yamagata ve diğerleri, 1997:571) olarak da ifade edilebilir. Morrison (aktaran Boxter ve Wright 2000:275-276) ise cam tavanları “kadınların belirli bir düzeyin üstüne çıkmasını engelleyen görünmez bariyerler” olarak tanımlanırken, bu bariyerin bir grup olarak kadınlara, kadın oldukları için uygulandığını vurgulamaktadır.

Kadınların saygınlık, ekonomik güç ve siyasi güç hiyerarşisinde dikey hareketliliğini engelleyen bu cam tavanlar toplumda yaygın olan değer yargıları, yerleşik kabuller, ve ön yargılardır. Toplumda kadınların çalışma hayatında erkekler kadar güvenilir olma-dığı, çünkü kadınların evlendiklerinde yada çocuk sahibi olduklarında işi terk edeceği veya evdeki sorumluluklarından dolayı işe kendilerini tam olarak veremeyecekleri dü-şünülmektedir. Erkeğin evin reisi ve asıl ekmek getiren kişi olması gerektiği kadının asıl görevinin annelik ve eşlik olduğu ve dışarıda çalışmasının ikincil öneme sahip olduğuna ilişkin düşünceler toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin temellerinde yer almaktadır. Ancak bu cam tavanlar ayrıca araştırma konusudur.

Beşeri Sermaye Kuramının Tamamlayıcısı Olarak Sosyal Sermaye KuramıBeşeri sermaye kuramında daha donanımlı, (mesela becerili, eğitimli, sağlıklı) bi-

reylerin daha başarılı olacakları ileri sürülürken sosyal sermaye kuramında ise, özellikle beşeri sermayenin daha başarılı bireyler daha donanımlı (eğitimli, becerikli, vb.) birey-lerdir görüşünü tamamlayan bir anlayışla, başarılı aktörlerin aynı zamanda daha iyi bağ-lantılara yani ağbağa sahip olan aktörler oldukları görüşü vardır (Burt, 1992:9 ; 2003:3 ; 2001:32). Sosyal sermaye ilişkiler ağı ve bu ilişkiler ağı içinde yerleşik ve erişilebilir ve harekete geçirilebilir olan bilgi, güven ve destek kaynaklarıdır. Sosyal sermaye ile beşeri sermaye arasındaki ilişki kuramsal olarak önem taşımaktadır. Bourdieu ve Coleman gibi bazı teorisyenlere göre sosyal sermayenin beşeri sermayenin üretimine yardımcı olma işlevi vardır. Örneğin, ebeveynlerin sosyal ağbağları, bireylerin daha iyi eğitim fırsatları-na ulaşma fırsatlarını arttırır. Öte yandan beşeri sermayenin de sosyal sermayeyi yarat-madaki önemi açıktır (Lin, 1999:484).


Timberlake beşeri sermaye ve sosyal sermaye kuramlarını özellikle örgütler içindeki toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini açıklamada kullanılan iki temel yaklaşım olarak göste-rir. Ona göre erkekler ve kadınlar bir örgütte benzer düzeyde beşeri sermaye ile (eğitim, beceri, zeka ve deneyime sahip olarak) girebilir. Ancak örgüt içindeki başarılarında be-şeri sermaye tek başına belirleyici değildir (Timberlake, 2005:37). Aynı beşeri sermayeye sahip olanlar içinde örgütlerde başarılı olanlar aynı zamanda da daha iyi bağlantılara, yani sosyal sermayeye sahip olanlardır (Burt, 2003:3). Bu konudaki literatüre göre bi-reylerin iş yaşamlarındaki bilgi ve becerilerinin getirisi sosyal ağbağları güçlendirmekte ve zayıfl atmaktadır (Timberlake, 2005:37). Bir başka ifade ile farazî olarak üniversitede iktisat bölümünden mezun olmuş, ayrıca kamu yönetiminde çift anadal yapmış yüksek lisans ve doktorasını uluslar arası ilişkilerde tamamlamış, İngilizce’nin yanında Rusça da bilen bir örgüt çalışanının sahip olduğu bu özellikler yani beşeri sermayesinin getirisi kurduğu sosyal ağbağlarla güçlenmekte veya zayıfl amaktadır.

Sosyal sermaye ile beşeri sermaye arasındaki ilişkiyi açıklayan bir görüşe göre sosyal sermaye, enformasyon ve bilgi paylaşımı yoluyla beşeri sermayenin artışına sebep olur-ken; bir başka görüşe göre daha yüksek eğitim düzeyi ve daha fazla deneyimden kaynak-lanan beşeri sermaye sosyal sermayenin oluşumuna katkı sağlamaktadır (Timberlake, 2005:37). İki sermaye türü arasındaki ilişkiyi döngüsel ve birbirini besleyen süreçler ola-rak düşünebilmek mümkündür.

Toplumsal Cinsiyet Eşitsizlikleri Açıklamalarında Sosyal Sermaye KuramıYukarıda belirttiğimiz beşeri ve sosyal sermayenin insan yaşamındaki iç içeliği açık-

lamalarının yanı sıra literatürde bu iki sermaye türünün yaşam kalitesi ve sosyo-eko-nomik kazanımlardaki eşitsizliği üretmedeki payları ele alınarak yeniden taranabilir. Bu başlık altında kadınların ve erkeklerin farklı sosyal sermaye türlerine sahip olmaları Lin’in homofili prensibi ve farklı grupların bir aradalığı prensibinden hareketle açıkla-nacaktır. Sosyal sermaye erişimindeki, sosyal sermaye alanlarındaki, ağbağ kompozisyo-nundaki, ağbağların büyüklüğünde ve yoğunluğundaki, ve son olarak informel ve formel ağbağlara katılımdaki farklılıklar kadınların ve erkeklerin sosyal sermaye birikimlerin-deki eşitsizlikleri açıklamada önemli bir yer tutmaktadır. Sosyal sermaye eşitsizliklerinin asli sebepleri ise yine Lin’den hareketle bu bölümün sonunda ele alınmıştır.

Timberlake, çoğu bilim insanının, iş yaşamında başarı için gerekli fırsatları sağlaya-nın sosyal sermaye olduğu konusunda fikir birliği içinde olduklarını belirtir. Örneğin Metz ve Th arenou (aktaran Timberlake, 2005:38) 2001 tarihinde, Avustralya’da banka-cılık sektöründe çalışan kadınların iş alanındaki ilerlemelerinde sosyal ve beşeri serma-yelerinin göreli etkileri araştırmışlardır. Araştırmadan elde edilen nicel veriler, her dü-zeydeki kadınların kariyer başarılarının beşeri sermaye ya da bireysel deneyimle ilişkili olduğunu; sosyal sermayenin ise önemli bir katkısının olmadığını ortaya koymuştur. Bununla birlikte araştırmanın nitel verileri, sosyal ilişkiler kurabilme ve örgüt içindeki ağbağlar kullanabilme becerilerinin bir gereklilik olduğu daha üst pozisyonlarda çalışan kadınların kariyer başarılarında sosyal sermayenin çok önemli bir faktör olduğunu gös-termiştir.

Beşeri ve sosyal sermayenin iş yaşamı üzerindeki etkileri ve sosyal sermayenin be-


şeri sermaye, beşeri sermayenin de sosyal sermayenin artışına sebep olduğuna ilişkin açıklamaların yanı sıra genelde sosyal sermaye özelde de iş yaşamında sosyal sermaye literatüründe geniş bir tartışma alanını da sosyal sermaye eşitsizlikleri oluşturmaktadır. Lin “beşeri sermaye ve sosyal sermayedeki eşitsizliklerin, sosyo-ekonomik kazanımlar ve yaşam kalitesi gibi eşitsizliklere katkıda bulunduğu” (2000:786-787) belirtir.

Farklı sosyal grupların (ki buradaki gruplar sınıfl ar, azınlıklar, milletler, kadınlar, er-kekler v.b. olabilir) farklı sermaye türlerine (aracı ve dayanışmacı) ve kazanç açıklarına sahip olmalarını Lin iki temel prensiple açıklar. İlk olarak bireyler, genel bir eğilim olarak kendilerine yakın/benzer sosyo-ekonomik özelliklerdeki bireylerle bağlar kurmaktadır-lar (homophily prensibi). İkinci olanak sosyal sermaye eşitsizliği belirli bir grubun göreli olarak dezavantajlı sosyo-ekonomik pozisyonlarda bir araya geldiği durumlarda ortaya çıkar (Lin, 2000:787). Ağbağ analizinin yani bir grup aktör arasındaki ilişkilerin türü-nü, yönünü ve yoğunluğunu sayısal ve/veya grafikle haritalama yöntemini kullanarak yapılan ve özellikle de bireyler üzerinde yoğunlaşan çalışmaların önemli bulgularından biri türdeşlik (homophily) prensibidir. Araştırmalar bireylerin, yaş, cinsiyet, eğitim, top-lumsal statü, prestij, kıdem v.b. gibi özellikler açısından kendileriyle türdeş olan diğer bireylerle ilişki kurma eğiliminde olduğunu göstermiştir (Brass, 1995). Yine araştırma-lar kadın ve erkeklerin karşı cinsten ziyade kendi cinslerinden olanlarla sosyal ağbağlar kurmaya yönelik meyillerinin (bir başka ifade ile toplumsal cinsiyet “homofili”sinin), çocuklukta oyun arkadaşlarını seçme dönemine kadar uzandığını göstermektedir. Çünkü çocuklukta oyun gruplarındaki genel aktiviteler, toplumsal cinsiyet farkları ile ilgili algımızı güçlendirmektedir (Ridgeway ve Smith-lovin, 1999:194). Smith-lovin ve McPherson (aktaran Chafetz, 1997:111)’a göre sosyalizasyon sürecinde öğrenilen kadın ve erkekler arasındaki farklarla ilgili genel kabuller, çok az değişiklik göstererek ve yetiş-kinliğe doğru birikerek gelmekte ve yetişkinlerin sosyal ağbağlarındaki konumlarına da yansımaktadır.

Lin, aktörün ağbağ içerisindeki konumunun aktörün ağbağ içerisinde işgal ettiği yerin kapalılık, açıklık, köprü olma gibi özelliklere göre aktörün sahip olduğu sosyal sermayenin türünü gösterdiğini belirtir (aktaran Öztaş, 2007:92) Kadınlar ve erkekle-rin ağbağları üzerine yapılan araştırmalar dar ve kapalı ağbağlara sahip olma oranının kadınlarda erkeklerden daha yüksek olduğunu göstermiştir (Ridgeway ve Smith-lovin, 1999). Kadınlarda çocuk sahibi olma ile kadınların ağbağlarının boyutu (dar veya geniş) arasında ilişki vardır. Çocuğun yaşının 3 (ya da yaklaşık) olduğu durumlarda kadınların ağbağlarının boyutu küçülür. Çocuğun yaşının okula başlama yaşı (ya da yaklaşık) oldu-ğu durumlarda kadınların ağbağlarının boyutları çocuktan önceki durumuna geri döner (McPherson, Munch, Smith-lovin, 1997).

Lin’in neden farklı sosyal grupları farklı sermaye ve/veya kazanç açıkları bir başka ifade ile neden sosyal sermaye eşitsizliği yaşadıkları sorusuna verdiği ikinci cevap taba-kalaşmaya ilişkindir. Sosyal sermaye eşitsizliğinin farklı sosyoekonomik pozisyonlarda bulunan grupların bir araya geldiği durumlarda ortaya çıktığını belirtmiştik. Lin’e göre sosyal sermayeye ilişkin literatür kadınların ve azınlık grupların sosyal sermaye konu-sundaki dezavantajlı durumlarını doğrulamaktaysa da sosyal sermaye eşitsizliğinin sos-


yal eşitsizliği etkilediği önermesini inceleyen araştırma sayısı azdır ve literatürde tutarsız bulgular mevcuttur.

“Kadınların ve erkeklerin sosyal sermayeleri birbirlerinden nasıl farklılaşmaktadır?” Sorunu düşünen Harell ve Evans (2005:3-4), sosyal sermayenin sosyal ilişkileri yürütmek üzerine odaklanmış olmasından dolayı, aslında kadınların “iyi birer sosyal sermayeci (social capitalist)” olacaklarını söylemekle birlikte araştırmaların böyle sonuçlanmadığı belirtmektedirler. Örneğin Bras (aktaran Giddens, 2008:717) kadınların iş ve siyasi ağ-bağlarının erkeklerinkinden daha zayıf olduğu için bu alanlarındaki güçlerinin de zayıf olduğunu belirtir. Marsden ve Moore İngiltere’deki tanınmış özel okulların bir kısmının sadece erkek öğrencileri kabul ettiklerini ve bu durumun kadınları, öğrencilerin okul yıllarında oluşturdukları son derece güçlü ağbağlara girişini ve erişimini engellediğini belirtirler. Ayrıca kadınların iş ararken, iş pazarıyla ilgili ağlarının erkeklerden daha az bağlantı içerdiğini, yani ağbağ yoğunluğunun daha az olduğunu, bunun da kadınların yüksek mevkilere erkeklerden daha az sayıda tanıdıkları olduğu anlamına geldiğini be-lirtmişlerdir.

Timberlake, kadınların sosyal sermayeleri ile ilgili literatürün büyük kısmının kadın-ların sosyal sermayeye erişimlerinin erkeklerle eşit düzeyde olmadığını gösterdiğini be-lirtmektedir. O’na (2005:38) göre bunun sebebi kadınların, güç kazanımının en önemli bileşkesi olan sosyal ağbağlardan dışlanmaları ya da kendi kendilerini bunların dışında tutmalarıdır. Bununla birlikte kadınlar söz konusu ağbağlara katılıyor olsalar dahi bu ağbağlar kadınlar için erkekler için olduğu kadar etkili olmamaktadır.

Kadın ve erkeklerin farklı sosyal sermaye alanları ile ilgili olarak Russell (aktaran Lowndes, 2000:536), kadınların ev işleri ve çocuk-yaşlı bakımı ile ilgili sorumlulukları-na devam ettikleri için, yer alabildikleri sosyal aktivitelerin kısıtlandığını; buna karşılık yine bu işlerin kadınlara destekleyici sosyal ağbağlar oluşturma olanağı sağladığını be-lirtmektedir. Munch (aktaran Lin, 2000:788) da benzer bir noktayı vurgulayarak, çocuk yetiştirmeyi bir kadın işi olarak tanımlayan toplumsal algının kadın ve erkeği enfor-masyon akışı ve ağbağlardaki diğer kaynaklara ulaşma bakımından farklı sosyal yapılara yerleştirdiğine işaret etmektedir. Munch’a göre, çocuk sahibi olmanın, erkeklerin ağbağ genişliklerinde herhangi bir etkisi olmamasına karşın, kadınlarınki üzerinde belirgin olumsuz etkisi görülmektedir. Ayrıca Munch’un araştırmasına göre çocuğu 3-4 yaşla-rında olan daha genç kadınların ağbağ boyutları, yetişkin çocukları olan kadınlarınkine göre önemli oranda daha küçüktür.

Erkeklerin ağbağlarını, kadınların ağbağlarıyla kıyaslayan Moore, (aktaran Lin, 2000:787) Erkeklerin ağbağlarının; daha fazla oranda iş çevresinden ve arkadaşlarından, daha az oranda akrabalardan ve komşulardan oluştuğunu tespit etmişlerdir. Moore’un araştırmasına göre kadın ve erkeklerin ağbağ kompozisyonlarındaki çoğu farklılık, is-tihdam, aile durumu ve yaş faktörleri sabit tutulduğunda ortadan kaybolmakta ya da azalmaktadır. Bununla birlikte sosyal yapısal pozisyonları erkeklerinkiyle aynı olduğu durumda dahi kadınların kişisel ağbağları daha fazla sayıda, oranda ve çeşitlilikte ak-raba bağı barındırmaktadır. Campbell ve Rosenfeld (aktaran Lin, 2000:787), erkeklerin kadınlara oranla daha geniş ağbağları olduğu bulgularını desteklemektedir. Rigdeway ve


Smith-lovin de (1999:195-196) benzer şekilde erkeklerin daha geniş ve daha heterojen ağbağlarda kadınların ise daha küçük ve yakın gruplarda yer aldıkları tespit etmişlerdir. Granovetter (1973:1370) ise, farklı ağbağlarla kurulan zayıf bağların, daha küçük ve ya-kın temastaki gruplarla daha güçlü bağlar kurmaya nazaran daha fazla yarar getirdiğini ortaya koymuştur. Ancak kadınlar genellikle daha küçük ve yakın gruplarla daha güçlü bağlar kurdukları için Granovetter’in bu bulgusu, kadınları erkeklere göre dezavantajlı konuma getirmektedir.

Harell ve Evans’ın Kanada’da kadınların sosyal sermayeleri ile oy verme davranışla-rı arsındaki ilişki üzerine gerçekleştirdikleri çalışmanın bulgularına göre, kadınlar for-mel ve informel (bir örgüt çatısı altında olan ve olmayan) gönüllü çalışmalara, erkeklere oranla daha fazla oranda katılmaktadır (2005:6). Harell ve Evans, bu çalışmada, kadınla-rın daha çok informel sosyal ağbağlar içinde yer aldıkları ve bu ağbağların da kadınların siyasi katılımı üzerinde önemli etkisi olduğu sonucuna varmışlardır.

Kadınların gönüllü aktivitelere katılımları konusunda Lowndes (2000:534) da kadın-ların erkeklere göre daha fazla oranda sağlık, eğitim ve sosyal hizmetler alanlarındaki gönüllü aktivitelere katıldıklarını aktarmaktadır. McPherson ve Smith-Lovin (aktaran Ridgeway ve Smith-Lovin, 1999:195)’in araştırmasına göre gönüllü grupların yarısı ço-ğunlukla kadınlardan oluşmaktadır ve çoğu erkeklerden oluşan gönüllü grupların oranı beşte birdir.

Lin’in neden farklı sosyal grupların farklı sermaye ve/veya kazanç açıkları yaşadıkla-rına ilişkin iki prensipten hareketle (homofili prensibi ve farklı sosyoekonomik konum-lardaki grupların biraradalığı) verdiği ve yukarıda açıkladığımız cevabın yanı sıra yine Lin’in sosyal sermayenin kaynaklarına ilişkin yaptığı açıklamalarından kadınlar ve er-kekler arasında yaşanan sosyal sermaye eşitsizliklerinin nedenlerini çıkarabilmek müm-kündür. Lin (aktaran Öztaş 2007:90-92) sosyal sermaye literatüründe yer alan dayanış-macı ve aracı sosyal sermayenin birbirinin alternatifi olan kuramlar değil, sadece farklı sosyal sermaye türleri olduğunu belirtir. Her iki kuram da, sosyal sermayenin aktörler arası ilişkiler örgüsünde meydana gelen ağbağlarda yerleşik olan kaynaklardan geldiğini kabul eder. Bu temel kabulden hareketle Lin kendi içerisinde nedensellik ilişkisi sırala-ması takip eden üç grup değişkenden meydana gelen bir model önerir. Bunlar sırayla (1) sosyal sermayenin kaynakları, (2) sosyal sermayenin türleri ve (3) sosyal sermayenin faydalarıdır. Bu üç değişken sırayla sosyal sermayeye yatırım yapma; sosyal sermayeye erişim ve yerleşik kaynakları harekete geçirebilme ve nihayet sosyal sermayeden belirli faydalar sağlama süreçlerine denk gelir.


Sosyal Sermaye Modeli *

Sosyal SermayeninÜç Asıl Kaynağı(Sermaye Yatırımları)

1. Aktörün Yapı İçindeki Ko-numu (Strength of Position)• Aktörün toplumsal tabakalaşma hiyerarşisindeki yerini yani aktörün siyasi, ekonomik güç hiyerarşilerinde ve saygınlık hiyerarşisindeki yerini ve hangi tabakalara erişebileceğini gösterir.• Aktörün dahil olduğu büyük boy sistemdeki (tüm toplumsal sistemdeki) yerini gösterir.

2. Aktörün ağbağ/ilişkiler örgüsü içindeki konumu (Net-work Position)• Aktörün dahil olduğu daha mikro gruplaşmalardaki ağbağ içerisinde bulunduğu yerin kapalılık, açıklık, köprü özel-liklerini gösterir.

3. Aktörün eylem(ler)inin amacı ve motivasyonu (instru-mental vs. expressive goals)• Aktörün ilişkilerindeki davranışlarının başka sonuçlar için bir araç mı (instrumental) yoksa kendi başlarına birer amaç mı (expressive) oldukları ayrımını yapar.

Sosyal Sermaye Türleri(Sermayeye Erişim Ve Harekete Geçirme)

Dayanışmacı Sosyal Sermaye (Bonding, homophilous social capital)

Temsilcisi Coleman ve Putnam

• Aktörler arasında güçlü ve yüksek yoğunluklu ağbağlar. Güven, itibar, normlar, kolektif hareket

Aracı Sosyal Sermaye(bridging, heterophilous social capital)

Temsilcisi Burt

• Aktörler, açık ve yapı boşluğu olan ağbağlarda köprüler kurarak aracılık eder. Aktörler arasında zayıf ve yoğunluğu düşük ağbağlar vardır. Aracı sosyal sermaye sahipleri akışı kontrol eder ve denetlerler

Sosyal Sermayenin Avantajları(Sermaye getirileri)

1. Kendi başına amaç olan faaliyetler ve hedefl er elde bulunanların muhafaza edilm-esi, kayıplara karşı koru(n)ma 1.1. Fiziki varlığın korunması – birbirlerini tutma (cohesion) 1.2. Akıl sağlığının korunması – dayanışma (solidarity) 1.3. Akıl sağlığının korunması – iyi olmak

2. Araç faaliyetlerdir, hedefl er yeni ve sahip olunmayan bilgi ve kaynaklar elde etmektir. 1.1. Ekonomik fayda – varlık kazanma 1.2. Siyasi fayda – iktidar kazanma 1.3. Sosyal fayda – itibar kazanma

* Lin’in sosyal sermaye modeli esas alınarak Öztaş (2007:91) tarafından hazırlanan çizelgeye tarafımızdan birinci ve ikinci sütunda bazı eklemeler yapılmıştır.

Lin’in farklı sosyo-ekonomik konumlardaki grupların (kadınların ve erkeklerin) bir aradalığı prensibini yukarıdaki çizelgenin ilk sütununda yer alan üç değişkenden (yapı konumu, ağbağ konumu, eylem amacı ve motivasyonu) hareketle açıklamak mümkün-dür. Çizelgenin ilk sütununda yer alan bu üç değişken, aktörler arası (bizim buradaki aktörlerimiz kadınlar ve erkeklerdir; çalışma birimine göre aktörlerin, bireyler, gruplar,


örgütler, devletler, siyasi partiler, ulus devletler olarak seçilebilmesi mümkündür) sosyal sermaye eşitsizliklerinin nedenini açıklamada Lin tarafından kullanılmıştır. Bir aktörün sosyal sermayesinin kaynakları yani yapı konumu, ağbağ konumu ve eylem amacı ve motivasyonu o aktörün ikinci sütunda açıklanan erişilebilir ve harekete geçirebilir oldu-ğu sosyal sermaye miktarını ve çeşidini; üçüncü sütunda açıklanan, bunlardan sağlaya-bileceği faydayı ve bu faydanın miktarını ve türünü belirler.

Günümüzde on yıl veya daha öncesine bakarak daha fazla makro boyutta yapısal konumda daha üst tabakalarda yer almaya başlamış ve daha fazla kadın ücret karşılığı işlerde çalışıyorsa da, halen üst tabakanın tamamına yakını erkekler tarafından doldu-rulmakta ve geleneksel olarak ücret karşılığı çalışma, erkeklere özel bir durum olarak görülmüştür. Mesleğe bağlı toplumsal cinsiyet ayrımı, erkeklerin ve kadınların farklı türlerdeki işlere yönelmeleri gerçeğine atıft a bulunmakta; “kadınlara özgü” bir çok iş, düşük ücretli meslek sınıfl andırmasına girmektedir. Kadınlar yarı zamanlı işlerde daha çok bulunmaktadırlar. Toplumsal cinsiyete dayalı ücret açığı, ortalama olarak kadınların hayatları boyunca, aynı vasıfl ara sahip erkeklere kıyasla daha az para kazanmaları ger-çeğine işaret etmektedir. Kadınlar geleneksel olarak erkeklerin kariyerlerinde ilerleme-lerinde imkân sağlayan belli iş kategorilerine sokulamamışlardır. Son yıllarda kadınlar giderek artan sayılarda profesyonel ve yönetici makamlara gelmekte iseler de, sayılar yine de erkeklerle kıyas kabul etmeyecek oranda düşüktür.

Kadınlar makro boyutta tüm toplumlarda tabakalaşma sisteminde alt ve orta taba-kada yer almaktadır. Kadın yoksulluğu kavramı tabakalaşma sosyolojisinin önemli kav-ramlarındandır. Sosyal sermaye teorisyenlerinin aktörün yapı içindeki konumu ifade-sinden hareket edecek olursak kadınların önemli bir bölümünün siyasi güç, ekonomik güç ve saygınlık hiyerarşisinde alt ve orta tabakada yer almaları sebebiyle sosyal serma-yenin üç boyutlu getirisinden (ekonomik fayda – varlık kazanımı; siyasi fayda – iktidar kazanımı; sosyal fayda – itibar kazanımı) faydalanamadıkları bir gerçektir. Kadınlar sa-dece yapısal konumlarını yansıtan makro boyuttaki gruplaşmalarda değil aynı zamanda ağbağ konumlarını yansıtan mikro gruplaşmalarda da mesela iş hayatında, örgütlerde ve meslek gruplarında, az ücretli, düşük statülü, yarı zamanlı, tek düze mesleklerde ve yönetilen konumunda yoğunlaşma eğilimindedirler. Bu durum kadınların farklı ve/veya üst tabakalara erişimini sağlayan aracı sosyal sermayeden yoksun olmalarıyla sonuç-lanmaktadır. Kadınların aracı sosyal sermayeden ziyade dayanışmacı sosyal sermayeye sahip olmaları, aynı zamanda kadınların sosyal sermaye getirileri olarak aracı değil de dayanışmacı sosyal sermayenin getirileriyle yetinmelerine sebep olmaktadır. Bir başka ifadeyle kadınlar aracı sosyal sermayenin getirileri olan ekonomik fayda, siyasi fayda ve sosyal fayda gibi daha iyi iş, maaş, kâr ve kaynak dağılımını etkileyebilme gibi araç faa-liyet ve hedefl erden ziyade, dayanışmacı sosyal sermayenin getirileri olan fiziki varlığın korunması, akıl sağlığının korunması, hayattan tatmin olma gibi kendi başına amaç olan faaliyetler ve hedefl er içinde yer almaktadırlar.


SONUÇBugün Türkiye’de sosyal bilimler literatüründe toplumsal cinsiyet eşitsizliğine ilişkin

farklı alanlarda yapılmış araştırmalar mevcuttur. Bu araştırmalar beşeri sermaye dağılı-mındaki eşitsizlikler, rol dağılımındaki eşitsizlikler, yönetici kadroların dağılımındaki eşitsizlikler alanlarında yoğunlaşmaktadır. Toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini beşeri ser-maye kuramından hareketle ele alan araştırmalar aktörler ve aktörlerin vasıfl arı üzerin-de yoğunlaşmaktadır. Bu makale ele almadığımız ancak sosyoloji yazınında geniş bir yer tutan feminist bakış açısı altında yer alan özgürlükçü feministler toplumsal cinsiyet eşitsizliğine beşeri sermaye kuramının bazı argümanlarını kullanarak aktörlerin vasıfl arı açısından yaklaşırken, radikal feministler toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini ataerkillik ve camdan tavanlar gibi toplumda yaygın bazı önyargılarla açıklama eğilimindedirler. Sosyal sermaye kuramını beşeri sermaye kuramından farklılaştıran nokta, aktörlerin ve aktörlerin vasıfl arı yerine, aktörlerin ilişkilerine odaklanmasıdır. Aktörlerin ilişkilerine odaklanma sosyal sermaye kuramı ve bu kuramın kullandığı ağbağ analizini sosyal bi-limlerin geleneksel yaklaşımlarından ve araştırma yöntemlerinden ayırt eden en önemli özelliğidir.

Beşeri sermaye, sosyal sermaye ve feminist kuram toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin farklı boyutlarına açıklama getirmeleri açısından önemlidirler. Ancak her biri bu olguyu tüm boyutlarıyla açıklama gücünde değildir. Kadınlar ve erkekler aynı beşeri sermaye özellikleriyle donatılıyor olunsalar bile kadınların sosyal sermaye birikimlerini engelle-yici cam tavanları, yani kadınların toplumda ilişki ağbağlarında yer almalarına ket vuran cam tavanlar ortadan kaldırılmadıkça kadınların güç hiyerarşilerinde dikey hareketlilik-leri ve sosyal sermayeye sahip olmaları çok zordur. Bu son cümlemiz toplumsal cinsiyet eşitsizliği olgusunu açıklamada beşeri sermaye ve sosyal sermaye kuramları ile feminist yaklaşımın birbirini nasıl tamamladığının da bir göstergesidir. Toplumsal cinsiyet eşit-sizliğinin yalnızca beşeri sermaye teorisyenlerinin tespit ettiği niteliklerin iyileştirilmesi ya da özgürlükçü feministlerin ifadesiyle yasal konumla izah edilmesi yeterli değildir. Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin tespiti ve ortadan kaldırılmasında kullanılacak ölçüt ve önlemlerin yasal düzenlemelerle sınırlı olması eleştirilmiştir. Eşitsizliğin giderilmesinde özellikle birinci dalga özgürlükçü feministlerin katkıları inkâr edilemez. “De jure” eşitlik birlikte “de facto” eşitlik’in sağlanabilmesi radikal feministlerin özenle üzerinde durduk-ları cam tavanların kırılmasıyla mümkündür. Cam tavanların kırılmaması toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin devamı demektir.

Sosyal sermaye kuramı bize kadınların bazı ilişki ağlarında yeterince yer almadıkları-nı göstererek toplumsal cinsiyet eşitsizliğine kadınların ilişkileri odaklı bakmamızı sağ-lamıştır. Kadınların ilişki ağbağlarında yeterince yer almalarını engelleyici cam tavanlar ise başka bir araştırmanın konusunu teşkil edecek kadar geniştir. Beşeri ve sosyal serma-ye kuramları bize nicel veriler sunmaktadır. Bu nicel veriler nitel verilerle desteklenerek kadınların ilişki ağbağlarının darlığı, aracı soysal sermayeye sahip ol(a)madıklarına iliş-kin veriler, cam tavanlar kavramından hareketle nitel araştırma yöntemleri kullanılarak sosyologlar tarafından incelenmeyi beklemektedir.


KaynakçaBAXTER, J. E. O. Wright (2000), “Th e Glass Ceiling Hypothesis: A Comperative Study of the

United States, Sweden and Australia”. Gender and Society, 14, s. 275-294.BRASS, D. F. (1995) “A Social Network Perspective on Human Resources Management” Re-

search in Personel and Human Resources Management, G. Ferris (Ed.), FAI Press, Grenwich Con-necticut, s. 39-79.

BURT, Ronald S. (1992) Structural Holes: Th e Social Structure of Competition, Harward Uni-versity Pres, Cambridge, MA.

BURT, Ronald S. (2000) “Th e Network Structure of Social Capital” R.I.S. a Barry, M Staw (Ed.) Research in Organizational Behaviour, vol.22 FAI Pres Grenwich, s. 31-56. faculty.chicagogsb.edu/ronald.burt/research/NSSC.pdf (20.10.2008)

BURT, Ronald S. (2001) “Structural Holes versus Network Closure as Social Capital”, Social Capital Th eory and Research, Lin, Nan, Cook, Caren and Burt (Eds), Aldinc d Gruyter New York, s. 31-57.

CHAFETZ, J.S., (1997), “Feminist Th eory and Sociology: Underutilized Contributions for Mainstream Th eory”, Annual Review of Sociology, 23, s. 97-120.

DAVIES, Netzley ve Sally Ann (1998), “Women Above Th e Glass Ceiling: Perceptions on cor-porate Mobility and Strategies For Success”, Gender and Society, 12, 13, s. 339-355.

DİE, Devlet İstatistik Enstitüsü (1997), İstihdam ve Ücret Yapısı, Ankara.DREHER, George F. (2003), “Breaking the glass ceiling: Th e eff ects of sex ratios and work-life

programs on Female leadership at the top.” Human Relations, 56, s. 541-562.GIDDENS, A. (2008), Sosyoloji, çev. Hüseyin Özel, Abdürkadir Sönmez ve diğerleri, Ankara,

Kırmızı Yayınlar.GRANOVETTER, Mark S. (1973), “Th e Strength of Weak Ties” American Journal of Sociology,

vol. 78 No. 6, s. 1360-1380.HARELL, A., Evans, J., (2005), “Gendered Social Capital and Its Political Implications: Th e

Canadian Case in Comparative Perspective”, Harell tarafından Canadian Political Science Associ-ation Annual Meeting’de sunulmak üzere hazırlanmıştır.

http://www.cpsa-acsp.ca/papers-2005/Harell.pdf (20.10.2008)HENSLIN, James M. (1999); Sociology; a Don To Earth Approach (4. Edition), Allyn and Ba-

con, Massachusetts.LIN, N. (1999), “Social Networks and Status Attainment”, Annual Review of Sociology, 25, s.

467-487.LIN, N. (2000), “Inequality in Social Capital”, Contemporary Sociology, 29, 6, s. 785-95. ÖZTAŞ, N. (2007) “Sosyal Sermayenin Ağbağ Kuram(lar)ı: Dayanışmacı ve Aracı Sosyal Ser-

maye”. Amme İdaresi Dergisi, cilt 40, sayı 3, s. 79-98.PALAZ, Serap, (2002), “Türkiye’de Cinsiyet Ayırımcılığı Analizinde Neo Klasik Yaklaşıma

Karşı Kurumcu Yaklaşım: Eşitliği Sağlayıcı Politika Önerileri”, Bildiri; IV. ODTÜ Uluslar arası Ekonomi Kongresi, http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c6s9/makale/c6s9m5.pdf (20.10.2008)

POLACHEK, Solomon W. (1981), “Occupational Self Selection: A Human Capital Approach to Sex Diff erences in Occupational Structure”, Review of Economics and Statistics, 58(1), s. 60-69

RIDGEWAY, L.C. (1999)., Smith-Lovin, L., “Th e Gender System and Interaction”, Annual Re-view of Sociology, 25, s. 191-216.


SCHUTZ, T. W. (1966) “Beşeri Sermayeye Yapılan Yatırım”, İktisadi Kalkınma Seçme Yazılar, çev. F. Gürkan, der: M. Berk F.Görün ve S. İlkin, ODTÜ İdari Bilimler Fakültesi Yay. No 6, s. 406-425, Ankara

TIMBERLAKE, S. (2005), “Social Capital and Gender in the Workplace”, Th e Journal of Man-agement Development, 24, 1, s. 34-44.

WOOLCOCK, M. (1998), “Social Capital and Economics Development: toward a theoretical synthesis and policy framework”, Th eory and Society, vol 27, No.2, April, s. 151-208

YAMAGATA, Hisash; Ych, S. Kuang; Stewman, Shelby and Dodge, Hiroko (1997) “Sex Segre-gation and Glass Ceilings: A comperative Statics Model of Woman’s Career Opportunities in the Federal Government Over a Quarter Century” Th e American Journal of Sociology, 103(3) s.566-632


Çalışma Hayatı ve Kadın İstihdamında Değişim Working Life and Changes in Women’s Employment

Maria do Rosário FIDALGOYurttaşlık ve Cinsiyet Eşitliği Komisyonu, Portekiz

Commission for Citizenship and Gender Equality, Portugal

Plenary Session - Eff ects of Social and Demographic Change on FamilyPORTUGALTh eme: Working life and changes in women’s employment

POPULATION – INHABITANTS (2011): 10 561 600• Women make up 51,6% of the population • Fertility rate: 1,4 children per women• Infant mortality rate: 3,3%o• Life expectancy at birth: female 82,05 / male 76,14• Elderly 631 800 of which 80%, are women MARRIAGE AND DIVORCETh e law establishes the same rights and duties for both husband and wife either in

marriage or divorce, based on the principle of equality. Th ere were 40 391 marriges registered in Portugal during 2011. In 2011, there were 27 903 divorces.

MATERNITY AND PATERNITYWomen workers are entitled to a maternity leave of 120 consecutive days, 90 of which

must be taken aft er birth. Th is leave may last fo 180 days at the choice of the working mother.

Fathers are entitled to a 10 work days paternity leave, to be taken compulsorily dur-ing the 1st month aft er the child’s birth. Fathers also have the right to share the maternity leave with the mother, by joint decision.

HEALTH A big investment was made in the fi ght against diseases that specifi cally aff ect women,

in particular the Cervical Cancer. A vaccine to prevent human papiloma viruses (HPV) was introduced in the National Health Vaccination Plan.

SEXUAL AND REPRODUCTIVE RIGHTSVoluntary interruption of pregnancy is permitted during the fi rst 10 weeks of preg-

nancy, free of charge at public hospital. Under the law, in the fi rst 10 weeks of na un-wanted pregnancy, women will be able to seek safe abortion services without fear of criminal prosecution.


EDUCATIONTh e law on the educational system guarantees equal opportunities for both sexes.Feminization rates in completion in higher education, by areas of study (2011) %• Education – 84,7%• Arts – 63%• Social Sciences, business and law – 64%• Sciences – 56,5%• Engineering, industries and Construction – 28,1%• Agronomy – 51,6%• Health and Welfare – 78,7%• Services – 52,4%EMPLOYMENT AND UNEMPLOYMENT Th e labour code establishes the equality and non-discrimination and protection of

maternity and paternity regime (2011) %.• Female employment rate (15-64 years) – 60,6%• Male employment rate (15-62 years) – 68,1%• Female activity rate – 47,4%• Male activity rate – 58,2%• Female unemployment rate – 13,1%• Male unemployment rate – 12,4%EDUCATION - Th e law on the educational system guarantees equal opportunities

for both sexes.Feminization rates in completion in higher education, by areas of study (2011) %• Education – 84,7%• Arts – 63%• Social Sciences, business and law – 64%• Sciences – 56,5%• Engineering, industries and Construction – 28,1%• Agronomy – 51,6%• Health and Welfare – 78,7%• Services – 52,4%WOMEN IN DECISION-MAKING POSITIONTh e candidate lists for the Portuguese Parlament, European Parlament and Local

Councils must be composed so as to ensure a minimum representation of 33% of each sex.

From the 230 members of Assembly of the Republic (Parlament) 61% are women.Th e Government has 22 members: women 2 ministers and 6 secretaries of state.


Government Plan (Law 3/2010 28 April - 2010-2013) - national aims for gender equality are: fi ghts all discriminations, gender violence and domestic, social protection and support families.

Th e Resolution of the Council of Ministers nº 5/2011, 18 January - Th e IV-National Ac-tion Plan for Equality, Citizenship, Gender and no Discrimination (2010-2013).

Th e Resolution of the Council of Ministers nº 100/2010, Th e II National Plan Against Traffi cking in Human Beings (2010-2013).

Th e Resolution of the Council of Ministers nº 100/2010, 17 December - Th e IV National Plan Against Domestic Violence(2010-2013).

Th e National Plan Emergency Social has a set of social measures to promote family poli-cies.

Th e National Strategic Reference Framework - Th e Operational Programme for the Pro-motion of the Human Potential (POPH – 2010-2013) is the national authority responsible for the implementation of European Social Fund. Under the POPH several priority policy sec-tors or axis were design. Axis 7 aims at developing the capacity of national public institutions and civil society organizations to promoting gender equality.

In this regard, under typology 7.6-Promotion of Women Entrepreneurship, until Novem-ber 2012, were created, by women, 469 companies and promoted training for 1.416 women.

Th e Operational Program for Competitiveness (POFC-2008-2012), there were 22 calls for proposals with a specifi c funding line to promote women entrepreneurship. As a result, 9 million euros were distributed among projects that foster women’s entrepreneurship. http://www.pofc.qren.pt

By considering female entrepreneurship as a positive contribution to competitiveness and productivity and as a source of innovation in business at national level, under this Program, 327 projects have been supported. It allocates a bonus for female entrepreneurship, given to projects led by women which meet the following conditions:

a) Th e entrepreneur owns, directly or indirectly, a share equal to or exceeding 50% in the capital, for two years;

b) Th e entrepreneur plays executive functions in the company and keeps them at least two years aft er the completion of the project.


İslâm Dinine Göre Ailenin Sosyal KorumasıTh e Social Protection of the Family According to Islam

Ayten VAHAPOĞLU EROL, Dr.1

Diyanet İşleri Başkanlığı, Türkiye / Presidency of Religious Affairs, Türkiye

Abstract: Social Protection of Family According to Islam. Th e religion of Islam has motivated the mutual aid and solidarity as a vital condition

of collective life, and further institutionalized the social protection as a main building block of the belief. However, the social protection envisaged by Islam diff ers from the other social systems in terms of the purpose. Th e main philosophy of modern social protection systems is humanitarian and is bounded with human beings. Th is can be labeled as the protection of human for own sake. In Islam, however, the main aim of social protection is not bounded with human but far extended to prepare the human beings to fulfill their divine purpose of creation. According to Islamic Law people, regardless of whether Muslim or non-Muslim, are under the umbrella of social protection.

Given the general Islamic approach and specific institutional establishments for fair income distribution, social security and spread of prosperity, it is also critical to establish a balance between one’s resource and need and derive self contend. Real prosperity lies in sa-tiation of soul. Moreover, social protection for individual/family/society in Islam is not left to the mercy and compassion of the rich people, but a number social security and protection agencies equipped with legal sanctions has been introduced.

In Islam, family is the core whereby the social protection and solidarity are first ex-perienced. Regarding the social protection in family, there are many general and specific requirements expressed in Quran and Hadith on human beings, properties and the world.

Th e fundamental principal in social protection of family in Islam is ‘individual self-suff iciency’, a main merit praised as equal of worship. Individual and families that are dependent are first referred to the relative prior to the government. Th at is, responsibility of social protection of human is first delegated to the individual, and if not suff icient, respecti-vely to his/her family, close relatives, whole society and finally the government.

Islamic social protection measures and institutions such as prohibition of illegitimate production, interest (riba) and waste, and promotion charity, distribution of the excesses, giving interest free loans and complacency are universal and should be supported by go-vernments as a priority.

1 Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu Eğitim Uzmanı.


GİRİŞ:Sosyal koruma1, aile ve toplumu oluşturan bireylerin, kendi iradeleri dışında uğraya-

cakları tehlikelerin zararlarından kurtarılma garantisi demektir.2 Ayrıca sosyal koruma, “bir dizi kamu önlemi ile hastalık, doğum, iş kazası, meslek hastalığı, iş göremezlik, yaş-lılık, ölüm gibi nedenlerle ortaya çıkabilecek ekonomik ve sosyal risklere karşı toplumun kendini koruma mekanizmasıdır” şeklinde de tanımlanmaktadır.3

Diğer bir ifade ile sosyal koruma, her insana, hayatın çeşitli olayları karşısında, aşırı bir muhtaçlığa düşmeden ve hürriyetinden fedakârlık ettirmeden, insan şahsiyetine ya-raşır asgari bir hayat düzeyi sağlamak anlamına gelmektedir.4 Bunu sağlamaya yönelik, kamusal sosyal düzenleme, sosyal sigorta, sosyal yardımlar ve çeşitli sosyal hizmetleri kapsamaktadır.5

Günümüzde sosyal koruma, sosyal siyaset disiplini içinde bir dal haline gelmiş, aile ve toplumların refah seviyelerinin yükseltilmesi ile birlikte huzuru sağlamayı amaç edin-miş bir disiplindir. Bu amaca ulaşmada, gelir dağılımını etkileyici ve geliri yeniden dağı-tıcı her türlü araçtan faydalanılır.6 Bilindiği gibi yaşama hakkı, başta gelen bir insan hak-kıdır. Ancak yaşama hakkının gerçekleşmesi, iş, çalışma, din, dil durumları farklı olsun veya olmasın bütün insanların yaşamak için zorunlu olan ihtiyaçlarının sağlanmasına bağlıdır.7 Bu bağlamda bireylerin, insanca yaşaması için gerekli minimum gelir düzeyini garanti etmek, aile ve toplumun sosyal korumasını sağlamak anlamına gelmektedir.

Diğer taraft an ailenin bireylerine kazandırdığı çeşitli davranış özelliklerinin kaynağı dindir. Toplumsal yapının sağlıklı olması, aile yapısının güçlendirilmesi ve ailede sosyal korumanın sağlanmasında dinin rolü büyük önem arz etmektedir. Çünkü dinler, sadece inanç sistemleri değil, bu sistemlerin belirlediği, sosyal, siyasî, iktisadî ve hukukî alanları da içermektedirler.8 İşte bu nedenledir ki (özlerinin aynı olması itibariyle) bütün din-lerde sosyal korumadan söz edilmekte, aile ve toplumların ihtiyaçlarının giderilmesine, tehlikelere karşı korunmaları gereğine işaret edilmektedir.9

Dolayısıyla İslâm dini de mensupları arasında aile ve toplum olarak, bir arada yaşa-manın vazgeçilmez şartının gerçekleşmesi için, karşılıklı yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik etmiş, sosyal korumayı aynı zamanda kurumsallaştırmış, hatta inancın temel ve mutlaka yapılması gereken şartlarından biri olarak kabul etmiştir.

1 Sosyal kelimesi dilimize batıdan geçmiştir. Arapça cem’ köküne dayanan içtimai kelimesinin karşılığıdır. Anlam olarak; toplumla ve toplumun çeşitli tabakalarıyla ilgili hususları ifade etmektedir (Mehmet Şeker, İslâm’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları/240, Halk Kitapları/76, Ankara 2007, 67; Faruk Beşer, İslâm’da Sosyal Güvenlik, Seha Neşriyat, Temel Matbaası, İstanbul 1988, 59). Ayrıca “koruma” kelimesi “güvenlik” kelimesinin karşılığı olarak kullanılmaktadır.

2 Turan Yazgan, Türk Sosyal Güvenlik Sistemi ve Meseleleri (TSGSM), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1981, 7, 8.

3 Yasemin Göknur Ündemir, Sosyal Güvenliğin Önemli Değişkenlerinin Zaman Serileri Analizi İle Öngörüsü 2011, Sosyal Güvenlik Uzmanlık Tezi, T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı, 2009, 3.

4 A. Can Tuncay, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul 1984, 5; Ali Seyyar, http://www.sosyalsiyaset.net/documents/sg.htm.

5 Ali Seyyar, http://www.sosyalsiyaset.net/documents/sg.htm.6 Ündemir, 3. 7 http://www.hayrettinkaraman.net/makale/0609.htm, 25.07.2010.8 Nihat Temel, Kur’an’da Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak İnfak, Emre Matbaası, İstanbul 200, 165.9 Gen. bil. için bkz. Beşer, 73-77.


Çalışmamızda, İslâm dinine göre ailenin sosyal korumasının amacı ve temel yakla-şımların yanı sıra, maddi ve manevi yardımlaşma yoluyla, başta aile olmak üzere toplum hayatının sağlamlılığını ve sürekliliğini sağlamayı amaçlayan sosyal koruma kurumları ele alınacak ve önerilerimiz sunulacaktır.

II. İSLÂM DİNİNE GÖRE AİLE’NİN SOSYAL KORUMASININ AMACIİslâm dini ailenin sosyal korumasına yönelik olarak, bir taraft an bireyin ruhunu,

kalbini ve kişiliğini eğiterek, toplumsal davranışlarını düzenlemenin yanı sıra, ailenin oluşması, düzene konulması ve dayanışmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Diğer taraft an ise, bireyi devlete bağlayan ilişkilerin de içinde bulunduğu sosyal birliktelikleri ve İslâm toplumuna itibar kazandıran ekonomik ilişki ve finansal girişimleri içeren bir sosyal ko-ruma sistemini amaçlamaktadır.10

İslâm dinine göre emniyet ve güvenin, arzulanan ve aranan bir nimet olduğu birçok ayette11 ifade edilmekte, müminlerin kardeş olduğu, yetim, yoksul ve düşküne yardım ve nafakalarının temin edilmesi gibi emniyet ve güvenin sağlanmasında temel amaçlar vurgulanmaktadır.

Burada özellikle ifade etmemiz gerekir ki, aile ve toplumların sosyal koruma ihtiya-cını doğuran sebepler evrensel olmakla birlikte, bu ihtiyaçların giderilme şekilleri farklı-lık arz etmektedir. Şöyle ki, İslâm dininin sağladığı sosyal koruma ile beşeri sistemlerin sağladığı sosyal koruma arasındaki amaç unsuru farklıdır. Günümüz sosyal koruma an-layışları insanîdir ve amaçları insanda biter. Bu durum, “İnsan için insanın korunması” şeklinde özetlenebilir. İslâm dininde sosyal korumanın amacı ise insanı, yaratılış amacı-nın gereklerini gerçekleştirmeye hazırlamaktır. 12

Çünkü İslâm dinine göre, bütün imanî esaslar, ibadetler, sosyal prensipler, cezalar, hukuk sistemleri, Allah’a itaat ve teslim olma, O’na inancı aksiyona dönüştürme olgu-sunda toplanmış bulunmaktadır. Bu bakış açısı sadece insanı değil, kâinatın tümünü içine alan bir özellik taşımakta ve İslâm’ı diğer sistemlerden apayrı bir yapıya oturtmak-tadır. İnsan bu kâinatın bir parçası olarak, hem Allah’ın rızasını kazanıp dünya ve âhiret mutluluğuna erecek, hem de sosyal bir varlık olarak evrendeki canlı cansız diğer varlık-larla tam bir denge içinde yaşayacaktır.13 Diğer bir ifade ile dini yaptırımlar sadece dünya-yı değil, âhireti de gözettiğinden, insan için, yaptığı bütün işlerde sadece dünyevi bir kâr değil, aynı zamanda ahiret için de bir menfaat söz konusu olmaktadır.14

Günümüz sosyal koruma sistemlerinde sosyal korumanın sağlanmasındaki en önemli amaç, sosyal koruma aynı zamanda toplumun prodüktivesini artıracağı için, sos-yal korumaya ihtiyacı olanların değil, bu ihtiyacı karşılayanların menfaati içindir. Bunun aksine, İslâm dinine göre ailenin sosyal koruması ile ilgili hükümlerin kaynağı vahye dayandığı için, aile ve toplum bireylerine yapılan yardımlar ve bireylerin bu yardımlara 10 Abdullah Nâsıh Ulvân, İslâm’da Sosyal Güvenlik Sistemi, Çev.: Nizamettin Saltan, Bakanlar Matbaacılık Ltd. Şti.,

Erzurum 2001, 15-16.11 Tin, 95/3; Bakara, 2/125; Kureyş, 106/3-4; Kasas, 28/57.12 Beşer, İslâm’da Sosyal Güvenlik, 123-124.13 Faruk Yılmaz, İslâm Ekonomisi Ve Sosyal Güvenlik Sistemi, Derleme: Ömer Chapra- Hurşid Ahmed- Faruk Yıl-

maz- Abdurrahman Şah, Türkçe-İngilizce Bibliyografyalar: Sabahaddin Zaim- M.N. Sıddikî, Marifet Yayınları: 46, Yaylacık Matbaası, İstanbul 1991, 154.

14 Temel, 168.


hak kazanmış olması, buna mecbur kalındığı için olmayıp, bizzat insanın mükerrem bir varlık olmasından kaynaklanmaktadır.1 Dolayısıyla sosyal koruma insana özgü bir ku-rumdur ve bu kurumun değeri, insana verilen değer ile doğru orantılıdır. İnsanı yalnızca üretim aracı gören sistemlerde sosyal güvenlik anlayışları sonuçta insanın korunmasını sağlamaya yönelik olmayıp, üretimin korunmasını sağlamaya yönelik olmaktadır.2

İslâm’da insana verilen en büyük onur, onun Allah’ın halifesi3 olmasıdır. Allah’a halife olması, eşyaya O’nun adına hükmetme yetkisine sahip olmasıdır.4 Çünkü insan yaratıl-mışların en şerefl isidir, varlıkta en güzel bir biçimde (ahsen-i takvim)5, Allah’a kulluk etsin diye yaratılmıştır.6 İnsan, insan olduğu için değerlidir. Üstünlük ancak takva ile iyi işler yapmakladır.7

Öyleyse İslâm dinine göre, bütün devlet görevleri gibi aile ve toplumda sosyal koru-manın amacı da, öncelikle Allah’a kulluğun alt yapısını oluşturmaktır.8 Yaratan’a karşı kulluk görevini yerine getirmeyi unutturan yoksulluk ve sefalet, sosyal barış ve sosyal adalet açısından ne kadar tehlikeli ise, azdıran ve sosyal sorumluluğu ve duyarlılığı kö-relten zenginlik de o derece sosyal bir tehlikedir.9 Çünkü her iki durumda da insana yaratılış amacını unutturmaya müsait bir psiko-sosyal ortamın varlığı söz konusudur. İşte bu nedenle iki tarafl ı tehlikeyi ortadan kaldırabilmek ve sosyal adaleti gerçekleşti-rebilmek için, hem yoksulların sefaletten kurtulmaları ve genel olarak sosyal koruma kapsamına alınmaları, hem de zenginlerin her yıl malının ve servetinin belirli bir oranını yoksullara sarf etmeleri gerekmektedir.10 Böylece, servetin sosyal koruma harcamalarıyla törpülenmesi ve gerektiği ölçüde transfere uğraması söz konusu olmaktadır.11 Bu çerçe-vede, İslâm dininde, varlıklı Müslüman’a, kendi malını dilediği gibi harcama konusunda sınırsız özgürlük verilmediği söylenebilir.12

Diğer bir ifade ile İslâm dinine göre, hem muhtaç duruma düşen insanlar, hem de zengin insanlar sosyal adaletin sağlanması kapsamında olup, devletin ve yöneticilerin yanı sıra başta aile olmak üzere, toplumu oluşturan hemen bütün sosyal kesimleri ve grupları sorumlu tutmaktadır. Özelikle, zengin sayılan insanlara da önemli sosyal so-rumluluklar yüklemektedir.13

Dilenciliğin yasaklanması ve bu yasağın uygulanmasını teşvik için, fakir olduğu hal-de iff etinden ötürü dilenmeyenlerin var olduğu ve “infak”ın onlara yapılması Kur’an-ı 1 Yılmaz, 157.2 Yılmaz, 170.3 Bakara, 2/30; Enam, 6/165; Neml, 27/62.4 Sâd, 38/26.5 Tin, 95, 4.6 Zâriyât, 51/56.7 Hucurat, 49/13.8 Beşer, İslâm’da Sosyal Güvenlik, 123-124.9 Hz. Peygamber’in bunlardan Allah’a sığınması, bunların tehlike olduğunu göstermektedir (Buhârî, Da’avât, 39,

Müslim, zikr 49).10 Ali Seyyar, Sosyal Siyaset Terimleri; Sakarya Kitapevi; Adapazarı; II. Baskı; 2008; ilgili madde-

ler. http://www.idefix.com/kitap/sosyal-siyaset-terimleri-ansiklopedik-sozluk-ciltli-ali-seyyar/tanim.asp?sid=V8XK5BH8SS5SHOXTB1CV

11 Beşer, İslâm’da Sosyal Güvenlik, 124. 12 Cemal Ağırman, “Yoksulluk Bağlamında İsraf ”, Köprü Üç Aylık Fikir Dergisi, Yeni Asya Gzt., Mat.,Yay. San. Ve

Tic. A.Ş., Ankara Güz 2004, Sayı: 88, 65.13 Seyyar, 1.


Kerim’in bir emridir14 ve sosyal korumanın amacını ortaya koymaktadır. Çünkü değerli, şerefl i ve izzet-i nefis sahibi olarak yaratılan insanın, diğer insanlara el açması; bu vasfını onlar nazarında yitirmesi, kulluğun “ubudiyet”in yön değiştirmesi anlamına gelebile-ceği için bu, insanın varlık amacına yönelik bir tehlikedir. Bu nedenle, birey açısından baktığımızda-istisnai durumlar dışında insan dilenemez. Diğer taraft an sosyal koruma-yı sağlamakla görevli devlet açısından baktığımızda ise, Allah’a kul yapıldığı için üstün “mükerrem” yaratılan insan da, dilenecek duruma düşürülemez.15

Öyleyse diyebiliriz ki, sosyal koruma hakkı, yoksullar, zayıfl ar ve kimsesizler için, İslâm dininde var olan bir hak olup, bu bir minnet, bir lütuf veya devletin bir ikramı değildir. Bu hak, insanın şerefl i olduğunu söyleyen Kur’ân-ı Kerim’in bir emridir.16 İslâm dinine/hukukuna göre kişiler, Müslüman veya gayrimüslim olmasına bakılmaksızın, sosyal koruma garantisi altındadırlar. Hz. Ömer zamanında oluşturulan divanlar vasıta-sıyla beytülmalden ödenen maaş sistemi bu konuya örnek olarak verilebilir.17

Dolayısıyla İslâm dinine göre aile ve toplumda; ekonomik refah, sosyal adalet, fırsat eşitliği ve iş birliğinin sağlanması sosyal koruma sistemini en önemli amaçlarını oluştur-duğunu söyleyebiliriz.

III. İSLÂM DİNİNE GÖRE AİLE’NİN SOSYAL KORUMASINDA TEMEL YAK-LAŞIMLAR

İslâm dinine göre aile, sosyal korumanın ilk paylaşıldığı, sosyal yardımlaşma ve dayanışmanın ilk gerçekleştiği yer olduğu için temeldir. Ailede sosyal korumanın sağ-lanmasına yönelik olarak, İslâm dininin, insana, dünyaya ve mala bakışı ile ilgili temel yaklaşımlarını, gerek Kur’ân-ı Kerim’de gerekse Hz. Peygamber’in (s.a.s.) sözlerinde ve örnek davranışlarında yer alan birçok genel ilke ve özel hükümde görmek mümkündür.

İslâm dinine göre malın sahibi Allah’tır. Kur’ân-ı Kerim’de “...ve kendilerine verdiği-miz rızıktan Allah rızası için verirler”18 âyeti gibi birçok âyette19; malın gerçek sahibinin Allah olduğu, insanların dünya hayatı içerisinde kendilerine verilen nimetleri onun yo-lunda ve onun istediği şekilde harcaması ve Allah adına kendisine verilen mal ve mülkü onun rızası doğrultusunda kullanması gerektiği ifade edilmektedir. Varlıkların ve kişile-rin “emanetçi”20 olduğu düşüncesi esas olmakla birlikte kul hakkı, çok önemlidir.

14 “(Sadakalar) kendilerini Allah yoluna adayan, yeryüzünde dolaşmaya güç yetiremeyen fakirler içindir. İff etlerin-den dolayı (dilenmedikleri için), bilmeyen onları zengin sanır. Sen onları yüzlerinden tanırsın. İnsanlardan arsızca (bir şey) istemezler. Siz hayır olarak ne verirseniz, şüphesiz Allah onu bilir” (Bakara, 2/273).

15 Beşer, İslâm’da Sosyal Güvenlik, 125.16 “İyilik, yüzlerinizi doğu ve batı tarafl arına çevirmeniz(den ibaret) değildir. Asıl iyilik, Allah’a, ahret gününe, me-

leklere, kitap ve peygamberlere iman edenlerin; mala olan sevgilerine rağmen, onu yakınlara, yetimlere, yoksulla-ra, yolda kalmışa, (ihtiyacından dolayı) isteyene ve (özgürlükleri için) kölelere verenlerin; namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren, antlaşma yaptıklarında sözlerini yerine getirenlerin ve zorda, hastalıkta ve savaşın kızıştığı zamanlar-da (direnip) sabredenlerin tutum ve davranışlarıdır. İşte bunlar, doğru olanlardır. İşte bunlar, Allah’a karşı gelmek-ten sakınanların ta kendileridir.” (Bakara, 2/177).

17 Hadi Sağlam, İslâm Hukuk Tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumları ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teknikleri, 8. http://www.e-akademi.org/incele.asp? 1242645203&url=makaleler/hsaglam-2.htm. Gen. Bilgi için bkz. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ali Rıza Baskan Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş. İstanbul 1994, “Divan” maddesi, IX, 378.

18 Bakara, 2/3. 19 Al-i İmran 3/26; En’am, 6/151; İbrahim, 14/2; Furkan, 25/2; Kehf, 18/46; Yunus, 10/55.20 Ahzâb, 33/72.


Bu çerçevede İslâm inancı, insan yaşamını, ahlâkî bakımdan bir denenme1, malı ve mülkü helalinden kazanarak, gerektiğinde diğer insanlarla da gönüllü olarak paylaşma şeklinde değerlendirmektedir.2

Hz. Peygamber (s.a.s.), bir hadis-i şerifl erinde; “Allah, sizin dış görünüşünüze ve mal-larınıza bakmaz O, sadece sizin kalplerinize ve işlerinize bakar,”3 buyurmaktadır. Irka, cinsiyete, mala mülke dayalı üstünlük yoktur. İnsanlar mala düşkün4 yaratılmış olup, farklı şartlar içindedir ve bu şartlara göre sorumludurlar.5

İslâm dini, Müslüman olsun olmasın mazlumun yanındadır. Zenginlik sadece bir şükür sebebi olmadığı gibi, yoksulluk da sadece imtihan sebebi değildir. Ailede sosyal korumanın sağlanmasına yönelik olarak varlıklıların en çok yönlendirildiği alan, yok-sulların gözetilmesidir. Bu hususla ilgili olarak Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmaktadır:

“Sana (Allah yolunda) ne harcayacaklarını soruyorlar. De ki: Maldan harcadığınız şey, ebeveyn, yakınlar, yetimler, fakirler ve yolcular için olmalıdır. Şüphesiz Allah yapacağınız her hayrı bilir.”6

Konumuzla ilgili hadislerde; “veren el alan elden üstün”7 tutulmaktadır. Bununla bir-likte toplum gerçeği de göz ardı edilmeyerek, “komşusu açken tok yatan bizden değildir,”8 buyrulmak suretiyle, toplumun yoksul kesimlerinin de unutulmaması gerektiği hatırla-tılarak sosyal korumaya vurgu yapılmaktadır.

Bununla ilgili diğer hadis-i şerifl erde; “Bir kimse kendisi için istediği şeyi mümin kardeşi için istemedikçe iman etmiş olamaz”9, “Müslümanlar birbirini sevmede, birbirine acımada, bir vücudun organları gibidir. Organlardan biri şikâyet ederse, vücudun diğer organları onun acısına iştirak eder ve onun yardımına koşar”10, “Mümin, mümine karşı, parçaları birbirine bağlayan destek olan bina gibidir,”11 buyrularak sosyal koruma alanın-da sosyal yardımlaşma ve dayanışmaya işaret edilmektedir.

Dolayısıyla, bireyin sosyal koruma alanındaki ihtiyaçlarının karşılanması ve nafa-kasının temininde öncelikle birinci derecede, bireyin kendisi daha sonra ailesi, yakın akrabaları, bütün bir toplum ve devlet sırasıyla sorumludur.12

Bununla ilgili olarak Hz. Peygamber (s.a.v.), “Hepiniz çobansınız ve hepiniz güttükle-rinizden sorumlusunuz. Devlet başkanı çobandır ve güttüklerinden (vatandaşlarından) so-rumludur. Aile reisi, ailesi içerisinde çobandır ve güttüklerinden ev halkından sorumludur. 1 “Andolsun ki, sizi biraz korku ve açlık; mallardan, canlardan ve ürünlerden biraz azaltma (fakirlik) ile deneriz. (Ey

Peygamber!) Sabredenleri müjdele!” (Bakara, 2/155)2 Nesimi Yazıcı, “Sosyal Piyasa Ekonomisi ve İslâm’daki Algılanışı”, Çalıştay, Ankara 2010, 7. http://www.kas.de/wf/

doc/kas_23417-1522-12-30.pdf?110816144640.3 Müslim, Ebu’l Hüseyin b. el-Haccac b.Müslim el-Kuşeyri en-Nisaburi, Câmiu’s-Sahih,(Sahihu Müslim), Çağrı Ya-

yınları, İstanbul 1981, Birr, 34.4 Fecr, 89/20.5 Ahzâb, 33/72.6 Bakara, 2/177, 215. 7 Buhârî, II, 118, zekât, 18; Müslim, Zekât, 97; Sünenü’n-Nesâî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut-Lübnan 1992/1412, V, 65,

Zekât, 52.8 Suyutî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Camiu’s-Sağir, Dımeşk, 1986, II, 228.9 Buhâri, I, 9, İman 7.10 Buhâri, Birr 37; Müslim, Birr 66.11 Buhâri, I, 123, Salat 88; Müslim, Birr 65.12 Sağlam, 7.


Hizmetçi efendisinin malı konusunda çobandır ve güttüklerinden sorumludur.” “Adam babasının malı konusunda çobandır ve güttüklerinden sorumludur. Hulasa hepiniz çoban-sınız ve güttüklerinizden sorumlusunuz,”13 buyurarak gözetme ve koruma sorumluluğuna işaret etmekte ve bize, herkesin kendisine göre sorumluluk taşıdığını, sorumsuz kimse-nin olmadığını göstermektedir.

İslâm dinine göre ailenin sosyal korunmasında, öncelikli olarak her bireyin kendine yeterli olması esastır ve bu bir ibadet olarak kabul edilir. Devlet bunun için imkânlar ha-zırlamakla birlikte, istihdam sahaları açar. Dilenmeye ve başkasına yük olmaya kanunî, ahlâkî ve dinî yaptırımlarla engel olunmaya çalışılır. Her şeye rağmen kendisine yeter-li olamayan insan, devletten önce yakınlarına havale edilir. Böylece yakınların zorunlu olarak birbirlerini çalışmaya teşvik etmeleri sağlanmış olmakla birlikte gerçekten gö-zetilmeye ihtiyacı olanların bakılmaları, kanundan önce akrabalık ve din duygularıyla daha kolay bir duruma getirilmiş olur. Bu şekilde ihtiyacı olanlara yapılması gereken malî transferlerin, ihtiyacı olmayanlara gitmesi de kontrol altına alınmış olur. Bununla birlikte, yakınları tarafından da sosyal koruma imkânı bulamayan, artık devletin kont-rolörlüğü ile toplumun, yani zenginlerin himayesindedir. Bütün insanî ihtiyaçlar hukukî olarak ve talep hakkı doğuracak şekilde karşılanır. Bunun için belli bir iş günü çalışmak, belli miktarda prim yatırmış olmak, belli bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı bulunmak, hatta şu ya da bu dinden olmak, şu veya bu riske maruz kalmak gibi şartlar da bulun-mamaktadır.14

Bu çerçevede İslâm dini sosyal korumanın sağlanmasına yönelik olarak, hem devlete hem de zenginlere görev yüklemiş ve başta aile olmak üzere, toplumun tüm bireylerin-den, yoksulların yardımına koşmalarını istemiştir. Böylece, devlet bir önlem almasa dahi kişiler, kendi istekleri ile muhtaç kimselere yardım etmek durumundadırlar.15

Burada özellikle ifade etmemiz gerekir ki, İslâm dinine göre ailenin sosyal korunma-sında temel prensip, muhtaç olan insanlara, onların toplum içindeki saygınlığını zede-lemeyecek şekilde yardımda bulunmak, çalışabilecek durumda olanlara iş sağlamak, bu kişileri üretken ve topluma yararlı duruma getirmek olmalı, sağlanan yardımlar çalışma isteğini kırmamalıdır.

İslâm dinine göre, başkasını düşünmek, örneğin; doğudaki Müslüman’ın ayağına ba-tan dikeni batıdaki Müslüman’ın düşünmesi, ekonomik ve maddi olduğu kadar, ahlâkî bir olgudur. Aynı şekilde gayr-i meşru üretim yollarının yasaklanmış olması, zekât, sa-daka ve vergiler, akrabalara yapılması gereken infak, keff âretler ve muhtaçlara yardım ile ihtiyaçtan fazlasının infak edilmesi yolundaki teşvik ve yükümlülükler16 de ekonomik olduğu kadar ahlâkî özellik taşımaktadırlar.17

Sonuç olarak, ailede sosyal korumanın sağlanabilmesi için, İslâm’ın öne çıkardığı

13 Buhâri, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, Sahihu’l- Buhâri, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul (t.y.), I, 215, Cuma 11;II, 79, Cenâiz 33; III, 87-88, İstikraz 20; VIII, 104, Ahkâm 1; Müslim, İmâret 20; Ebu Dâvud, Süleyman b.el-Eş’as es-Sicistani, Sünen, Çağrı Yayınları İstanbul 1982, İmâret, 1-13.

14 Faruk Beşer, İslâm’da Kadının Çalışması Ve Sosyal Güvenliği, Nûn Yayıncılık, Kilim Matbaası, İstanbul 2009, 170.15 Servet Armağan, “İslâm Dininde Sosyal Güvenliğin Temel Müesseseleri”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy.

14, Dumat Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti., Ankara 2009, 83.16 Bakara, 2/177; Tevbe, 9/103.17 Yılmaz, 157.


bütün bu yaklaşımları göz önünde bulundurmak suretiyle, gelir dağılımındaki adalet, güvenlik ve refahın yaygınlaştırılması, kişilerin, kaynakları ve ihtiyaçları arasında bir denge yakalayabilmeleri ve kanaat sahibi olmalarını sağlamak gerekmektedir.1 Çünkü inanan bir insan, çalıştıktan ve sebeplere başvurduktan sonra Allah’ın kendisine takdir ettiği rızka “kanaat” etmeli, şükretmelidir. Çünkü gerçek zenginlik insanın gözünün ve gönlünün tok olmasıdır.

Ailede sosyal korumanın sağlanmasına yönelik sayılan bu temel yaklaşımlar ve de-ğerler, şüphesizdir ki, uygulamada kişilerin dindarlığı ve dini hükümlere bağlı olmaları derecesinde bir önem taşımakta ve istenilen sonuçlara ulaştırmaktadır.2

IV. İSLÂM DİNİNE GÖRE AİLE’NİN SOSYAL KORUMASINI3 SAĞLAYAN SOSYAL KORUMA KURUMLARI

İslâm dinine göre devlet, aile ile istihdam arasındaki bağı birbirine ahenkli ve aile ihtiyaçlarına uygun bir biçimde düzenlemek4sosyal adalet, sosyal dayanışma ve sosyal koruma gibi alanlarda, aile ve toplumların geleceğe güvenle bakmalarını sağlayacak önlemleri almak zorundadır. İslâm dini’nde; canın korunması, aklın korunması, dinin korunması, neslin korunması ve malın korunması olmak üzere insanın beş alanda mut-lak bir biçimde korumasının sağlanması zorunludur ve bunların korunmasına yönelik birtakım sosyal koruma düzenlemeleri ve kurumları geliştirilmiştir. Bu bağlamda sosyal koruma düzenlemeleri ve kurumları, sosyal siyasetin amaçlarını dolaylı biçimde gerçek-leştirme açısından önem arz etmektedir. Çünkü sosyal siyaset, genelde sosyo-ekonomik bakımından güçsüz ve dar gelirli grupların yaşam seviyelerine olumlu yönde etki etmek isterken, sosyal koruma alanında belirlenen düzenlemeler ve kurumlar aracılığı ile kişi-lerin ulaşmış oldukları hayat düzeylerinin korunması ve yükseltilmesi yönünde somut olarak politikalar üretmektedir.5

Dolayısıyla ailelerin ekonomik ve sosyal şartları, sosyal politikalarla doğru orantılı olup, kalkınmanın ailelere, özellikle muhtaç ailelere yansıtılarak, toplumda sosyal adaletin sağlanması gerekmektedir. Sosyal adalet ise; aile ve toplumları oluşturan bireylerin hem yasalar karşısında hem de siyasal, ekonomik ve sosyal hayatın işleyişi içerisinde, eşit ve özgür olmaları için sosyal korumayı sağlamakla mümkün olmaktadır.

Bu çerçevede hem İslâm hukukunun ana kaynaklarında, (ayetlerde, hadislerde) hem de Hz. Peygamber’in (s.a.s.) kurduğu Medine devletinden itibaren başlayarak, günümü-ze kadar süregelen İslâm kültür ve medeniyetinde yer alan bu düzenlemeler, dini sosyal koruma kurumları olarak nitelendirilebileceğimiz zorunlu ve/veya gönüllü kuruluşlar tarafından yerine getirilmiş/getirilmektedir.6

İslam Hukuk sisteminde aile ve toplumda sosyal korumanın sağlanmasına yönelik

1 Yazıcı, 7.2 Armağan, 83.3 Sosyal Güvenlik konusu klasik İslâm hukuku kitaplarında, ayrı bir başlık altında yer almamaktadır.4 Ali Seyyar, Sosyal Siyaset Açısından Kadın ve Aile Politikaları, Birey Yayıncılık, İstanbul 1999, 115.5 Seyyar, a.g.e. 35.6 Sağlam, 6.


olarak; kardeşlik ilkesi7, aile müessesesi, devlet (beytülmâl), âkile8 ve kasâme, zekât9 ve fıtır sadakasının10 yanı sıra, kurban,11 vasiyet, kısas, diyet, hac esnasında işlenen yasak fiiller karşılığında ödenen şer’î cezalar, nafaka,12 adaklar,13 kefaretler14, yoksullara devlet hazinesi tarafından sağlanan yardımlar gibi pek çok düzenleme içerisinde muhtaç olanlara doğ-rudan ya da dolaylı maddî kaynak aktarımı sağlayan zorunlu sosyal koruma kurumlarını bulunmaktadır. Öyle ki ibadetler konusunda yapılan bir takım eksikliklerin karşılığında bile maddi cezalar getirilmiş olması, yoksulların korunması dolaylı olarak da sosyal ko-rumanın sağlanması ile ilişkilidir.15

Diğer taraft an, İslâm hukuk sisteminde; nafile hayır ve sadakalar, vakıfl ar16, sadaka-i câriye, vasiyetler, ziyafetler, eşyaların âriyeti,17 isâr,18 hediye, hibe, komşu hakkı ve karz-ı ha-sen19 gibi tamamen kişilerin istek ve arzusuna bırakılmış zorunlu olmayan sosyal koruma kurumları yer almaktadır. Ancak ihtiyari olan bu ikinci gruptaki düzenlemelerin yerine getirilmesi durumunda, ilgili kişi ve kuruluşların sevap kazanacakları belirtilmiştir.20

Bu kurumlar, finansman açısından günümüz sosyal koruma kurumlarının elde ede-ceği meblağlardan çok daha fazla finansman imkânına sahiptirler. Sadece zekât bile, düşünüldüğü takdirde başlı başına yeterli bir kurumdur. Çünkü zekât, bilindiği üzere gelirden değil, servet üzerinden alınan bir meblâğdır ki çok büyük bir fon oluşturmakta-dır. Harcanacağı alanlar da bizzat Kur’an-ı Kerim’de21 açıkça belirlendiği için, zekât genel devlet giderlerinde kullanılmaz.22

Bu bağlamda, zekâtın verileceği yerlerden biri de borçlulardır. Günümüzde borçlu-ları sosyal koruma kurumlarıyla destekleyen bir ülke yoktur. Aynı şekilde riba/faiz ile 7 “Sen müminleri, birbirlerini sevmede, birbirlerine merhamet etmede, birbirlerine şefk at göstermede tıpkı yek bir

vücut gibi görürsün; (yani) onun bir uzvu rahatsızlansa, diğer uzuvlar uykusuzluk ve hararetle onun rahatsızlığına ortak olurlar.” (Buhârî, VII, 77-78, Edep, 27)

8 İslâm ceza hukuku terimi olarak âkile, kasten birisini öldürmekten veya bir organa karşı kasten işlenen cinayetten dolayı ödenmesi gereken diyet, suçu işleyenin malından ödenmesi anlamına gelir. İlgili âyetler için bkz.En’âm, 6/164; İsrâ, 170/15; Fâtır, 35/18; Zümer, 39/7; Necm, 53/38.

9 Tevbe 9/ 60.10 Bakara, 2/184.11 Kevser, 108/ 2.12 Nafakadan maksat, yakın akrabalar arasında, zenginin fakire yapması emredilen yardımlardır. (Bakara 2/232;

Nisa, 4/ 63)13 Bakara, 2/270; Hac, 22 /30.14 Kefâretler; zıhâr, hataen adam öldürme, Ramazan’da kasten oruç bozma, yeminlerle ilgili durumlarda söz konusu-

dur. Bakara, 2/222; Maide, 5/89.15 Şevket Topal, “İslâm’da Yoksulların Gözetimi”, Köprü Üç Aylık Fikir Dergisi, Yeni Asya Gzt., Mat.,Yay. San. Ve

Tic. A.Ş., Ankara Güz 2004, Sayı: 88, 48. Gen. bil. için bkz. Şeker, 134-186; Sağlam, 6; Armağan, 69-71;Karaman, İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri, I, http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/meseleler/0116.htm.

16 Gen. Bil. için bkz. Şeker, 187-232; Armağan, 72-77.17 Bir akit olarak âriyet, bir malın, bir başkasına bedelsiz kullanımını sağlamaktır.18 İsâr, başkasını kendi nefsine tercih etmek, gelen bir menfaate ben değil, diğer mü’min bir kardeşim kavuşsun Ka-

raman, İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri, I, http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/meseleler/0116.htm. Gen. Bil. için bkz. Şeker, 187-232; Armağan, 72-77. demek ve buna göre hareket etmektir. İlgili âyet için bkz. Haşr, 59/9.19 Bir hukuk terimi olarak karz-ı hasen, faizsiz para ödüncü demektir. Bu hususla ilgili olarak Kur’an-ı Kerim’de:

mealen “ihtiyacı olan birine hiçbir menfaat beklemeden, sırf benim rızamı elde etmek için ödünç para veren “bana ödünç vermiş olur”, ben de onun mal varlığını veya sevabını katlarım ve ona ayrıca ödüller veririm” buyurmakta-dır. (Bakara, 2/245; Hadîd, 57/11).

20 Armağan, 68. Gen. Bil. için bkz., 78-82.21 Tevbe, 9/60.22 Yılmaz, 185.


ilgili hükümler1 de dolaylı olarak borçluların korunmasını sağlamakta, onların faiz yükü altında ekonomik özgürlüklerini kaybederek muhtaç hale gelmelerini önlemeyi amaçla-maktadır.2

Ayrıca, günümüzde ismi bile çok fazla bilinmeyen İslâm hukukundaki âkile sistemi; iş kazalarını da içeren, çoğu yaralanma ve öldürme olaylarında, bir taraft an zararı telafi edici, insanın değerini koruyucu diğer taraft an ise, bu tür olaylarda, yapısındaki oto-kontrol özelliği ile azami tedbir ve asgari kaybı sağlamak gibi çok yönlü sosyal koruma niteliğine sahip bir sistemdir.3

Hem ibadet hem de sosyal koruma kurumu olarak infak, İslâm dinine göre aile ve toplumların sosyal korumasında çok önemli bir yer oluşturmaktadır. İnfakı yani Allah’ın verdiği mal ve parayı bunlara ihtiyacı olanlarla paylaşmayı kolaylaştıran ve ona daha sağlıklı ve daha rahat tutarlı bir boyut kazandıran kurumlar ise çoğunlukla: vakıf veya dernek statüsünde şekillenmekte ve amaçlarına, oluşum biçimlerine ve özellikle yöne-timlerinde gösterilen beceriye göre büyük yararlar sağlayabilmektedirler.4

Burada özellikle ifade etmeliyiz ki, bugün tehlike denen fenomenler, İslâm dinine göre, değişik yönleriyle çoğu zaman nimet olarak görülmüş, tedbirleri, bunlar daha doğ-madan alındığı için, tehlike olan yönlerinin pek farkına varılmamıştır. Dolayısıyla, başta zekât olmak üzere birtakım İslâmî sosyal koruma kurumları, İslâm toplumunda hassas birer düzenleyici olarak fonksiyon yürütmüş, zengin-fakir arası mali transfer, dolayısı ile sosyal adalet, farkına varılmadan gerçekleştirilmiştir.5 Nitekim Emevî halifesi Ömer b. Abdülaziz’in iki buçuk yıllık hilafeti döneminde İslâm topraklarında bu problem halle-dilmiş ve hatta zekât verecek yoksul bulunamamıştır.6 Bu yüzden İslâm’da bugünkü ku-rumsal anlamda bir sosyal koruma yoktur, güvensizliğe ve tehlikelere meydan vermeyen kurumlar bulunmaktadır demek daha doğru olacaktır.7

Dolayısıyla, aile ve toplumların yaşayış ve kültürü, İslâm dininin sosyal koruma ile ilgili yaklaşım ve uygulamaları ile zenginleşmesi durumunda sadece kendi bünyesinde güçlü olarak kalmayıp aynı zamanda milletlerarası toplumların sosyal barışını düzenle-yen bir duruma gelecektir. Bununla birlikte insanlığa kazandıracağı yeni yeni müessese-lerle onların sosyal dayanışma ve sosyal korumasını gerçekleştirecektir.8

Sonuç olarak İslâm dinine göre ailede sosyal korumanın sağlanmasında: İslâm dininin temel kaynaklarına ve yaklaşımlarına dayalı, sosyal koruma modeline

imkân sağlayan sosyal politikalar hayata geçirilmeli ve mevcut olanlar hükümetler tara-fından desteklenmelidir.

Ailelerin her türlü problemlerinin çözümünde yardımcı olacak aile dışı sosyal hiz-

1 Bkz. Bakara, 2/275, 278, 279.2 Turan, Yazgan, “Sosyal Güvenlik Açısından Zekât”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Uludağ Matbaacılık, İstan-

bul Haziran 1980, cilt: 1, sayı: 6, Görüşler, 135-136.3 Beşer, 256.4 Temel, 136.5 Beşer, İslâm’da Sosyal Güvenlik, 256.6 Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, “Ömer b. Abdülaziz” maddesi, TDV yayın Matbaacılık ve Ticaret İşlet-

mesi, İstanbul 2007, XXXIV, 54.7 Beşer, İslâm’da Sosyal Güvenlik, 256.8 Şeker, 258.


metler ve danışma kurum ve kuruluşlarını daha etkin hale getirmek için hükümetler, sosyal koruma programlarına destek olmalıdır.

Aileyi sürekli gelir sahibi yapacak sosyo-ekonomik tedbirler almak, yoksulluk ve sosyal dışlanmaya karşı mücadele için, istihdama katılımı ve tüm kaynaklara, haklara, mallara ve hizmetlere ulaşılmasını kolaylaştırmak gerekir.

Sosyal dışlanmanın getirdiği riskler önlenmeli, güçsüz ve zayıf konumdakilere yar-dımcı olunmalı ve ilgili tüm organlar harekete geçirilmelidir.

Barış süreci ailenin sosyal korumasını etkilemektedir. Bu nedenle ailenin sosyal ko-ruma için siyasi istikrar çok önemlidir.

İstihdam yaratma, yatırım, girişimcilik, beceri geliştirme, iş yaratma ve sürdürülebi-lir geçim için fırsatlar yaratılmalıdır.

Ülkeler, hükümetler, parlamentolar, üniversiteler, özel sektör ve sivil toplum kuruluş-ları ve uluslararası kuruluşlar ile işbirliği çerçevesinde yürütülen ailenin sosyal koruma-sına yönelik mevcut çalışmalar arttırılarak devam etmelidir.

Ailenin sosyal koruması konusunda yürütülen politikalar ile uygulamaların tartışıla-rak ulusal-uluslararası işbirliği imkânları geliştirilmelidir.

İslam ülkeleri, ailenin korunmasına ve güçlendirilmesine yönelik sosyo-ekonomik politikalar geliştirmeli ve özellikle STK’lar bu konuda hükümetleri yönlendirici çalışma-lar yapmalıdır.

Ailenin sosyal koruması, tüm aile bireyleri özellikle çocuklar ve gençler için eğitim programları ile desteklenmelidir.

Ekonomik, sosyal haklar ve bu hakların hayata geçirilerek sosyal korumanın sağlan-ması konusunda farkındalığının arttırılması hususunda aile ve toplumun farklı kesimle-re ulaşılmasına yönelik projeler yürütülmelidir.

Bütün aile üyelerinin sosyal güvenceye kavuşturulmalı, özellikle toplumdaki muhtaç sosyal grupların (aile, kadın, özürlü, yaşlı, yabancı, göçmen, çocuk ve gençler) korunma-sı, maddi ve manevi destek sağlanması, sosyal ve ekonomik durumlarının iyileştirilmesi ve toplumun bilinçlendirilmesi adına yapılan çalışmalar artırılarak devam etmelidir.

Başta aile olmak üzere toplumda; gayr-i meşru üretim yollarının, faizin ve israfın yasaklanması, zekât, sadaka ve muhtaçlara yardım ile ihtiyaçtan fazlasının infak edilme-si, karz-ı hasen’in tavsiye edilmesi ve kanaatkâr olmanın teşvik edilmesi gibi, evrensel sosyal koruma kurumları ve önlemleri hükümetler tarafından öncelikli olarak destek-lenmelidir.

BİBLİYOGRAFYAAĞIRMAN, Cemal, “Yoksulluk Bağlamında İsraf ”, Köprü Üç Aylık Fikir Dergisi, Yeni Asya

Gzt., Mat.,Yay. San. Ve Tic. A.Ş., Ankara Güz 2004, Sayı: 88. ARMAĞAN, Servet, “İslâm Dininde Sosyal Güvenliğin Temel Müesseseleri”, İslâm Hukuku

Araştırmaları Dergisi, sy. 14, Dumat Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti., Ankara 2009.

BEŞER, Faruk İslâm’da Sosyal Güvenlik, Seha Neşriyat, Temel Matbaası, İstanbul 1988.----------, İslâm’da Kadının Çalışması Ve Sosyal Güvenliği, Nûn Yayıncılık, Kilim Matbaası,


İstanbul 2009.BUHÂRİ, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, Sahihu’l- Buhâri, el-Mektebetü’l-İslâmiyye,

İstanbul (t.y.)EBU DÂVUD, Süleyman b.el-Eş’as es-Sicistani, Sünen, Çağrı Yayınları İstanbul 1982.KARAMAN, İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri, I, http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/

meseleler/0116.htm.---------, http://www.hayrettinkaraman.net/makale/0609.htm, 25.07.2010.MÜSLİM, Ebu’l Hüseyin b. el-Haccac b.Müslim el-Kuşeyri en-Nisaburi, Câmiu’s-

Sahih,(Sahihu Müslim), Çağrı Yayınları, İstanbul 1981.SAĞLAM, Hadi, İslâm Hukuk Tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumları ve Sosyal

Yardımlaşma ve Dayanışma Teknikleri. http://www.e-akademi.org/incele.asp? 1242645203&url=makaleler/hsaglam-2.htm.

SEYYAR, Ali, Sosyal Siyaset Terimleri; Sakarya Kitapevi; Adapazarı; II. Baskı; 2008; ilgili maddeler.

----------, http://www.idefix.com/kitap/sosyal-siyaset-terimleri-ansiklopedik-sozluk-ciltli-ali-seyyar/tanim.asp?sid=V8XK5BH8SS5SHOXTB1CV

----------, http://www.sosyalsiyaset.net/documents/sg.htm.----------, Sosyal Siyaset Açısından Kadın ve Aile Politikaları, Birey Yayıncılık, İstanbul 1999.ŞEKER, Mehmet, İslâm’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri, Diyanet İşleri Başkanlığı

Yayınları/240, Halk Kitapları/76, Ankara 2007.TEMEL, Nihat, Kur’an’da Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak İnfak, Emre Matbaası, İstanbul

2001.TOPAL, Şevket, “İslâm’da Yoksulların Gözetimi”, Köprü Üç Aylık Fikir Dergisi, Yeni Asya

Gzt., Mat.,Yay. San. Ve Tic. A.Ş., Ankara Güz 2004, Sayı: 88. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, “Ömer b. Abdülaziz” maddesi, TDV yayın Matbaacılık

ve Ticaret İşletmesi, İstanbul 2007.TUNA, Korkut, “Uluslararası Yoksulluk Sempozyumu” (1-3 Şubat 2008 İstanbul), Deniz

Feneri Yoksulluk Araştırmaları Merkezi, Milsan, İstanbul 2009.TUNCAY, A. Can, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.,

İstanbul 1984.ULVÂN, Abdullah Nâsıh, İslâm’da Sosyal Güvenlik Sistemi, Çev.: Nizamettin Saltan,

Bakanlar Matbaacılık Ltd. Şti., Erzurum 2001.ÜNDEMİR, Yasemin Göknur, Sosyal Güvenliğin Önemli Değişkenlerinin Zaman Serileri

Analizi İle Öngörüsü 2011, Sosyal Güvenlik Uzmanlık Tezi, T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı, 2009.

YAZGAN, Turan, Türk Sosyal Güvenlik Sistemi ve Meseleleri (TSGSM), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1981.

YAZICI, Nesimi, “Sosyal Piyasa Ekonomisi ve İslâm’daki Algılanışı”, Çalıştay, Ankara 2010, 7. http://www.kas.de/wf/doc/kas_23417-1522-12-30.pdf?110816144640.

YILMAZ, Faruk, İslâm Ekonomisi Ve Sosyal Güvenlik Sistemi, Derleme: Ömer Chapra- Hurşid Ahmed- Faruk Yılmaz- Abdurrahman Şah, Türkçe-İngilizce Bibliyografyalar: Sabahaddin Zaim- M.N. Sıddikî, Marifet Yayınları: 46, Yaylacık Matbaası, İstanbul 1991.


“Geçinememe” Gibi Bir Lüksümüz YokWe don’t have the luxury not to be able to get along

Aliye SATILMIŞOĞLU, Araştırmacı-Yazar / Reseracher – Author Türkiye Gönüllü Eğitimciler Derneği, Türkiye

“Sevgi”... Her dilde en güzel sözcük sevgidir. İnsanın içini ısıtır, buzları eritir, taşları parçalar. İnsana insan olduğunu hatırlatır. Kişiyi hizaya çeker. Karşılıklı olursa da, coş-kun ırmaklar gibi çağlar, okyanuslara karışır, büyür büyür... Yere göğe sığmaz. İnsanın insana ve diğer varlıklara çıkarsız, masumane sevgisi Muhabbetullah’a, Allah sevgisine götürür. Ne mutlu böylesine sevgiye kavuşabilene...

Sevginin olduğu yerde çekişme, çatışma, kibir, kin, üstünlük taslama, benlik, şiddet olmaz. Sevginin olduğu yerde sabır, sadakat, fedakarlık, özveri, dayanışma, hoşgörü, an-layış, bekleyiş, özleyiş vardır. İnsanı insan yapan değerler vardır.

Aile kurumu “evlilik”, insanın yaradılışından itibaren var olmuştur. İlk evlilik Adem babamız ile Havva anamız arasında cennette gerçekleşmiştir. İlk nikahı cennette Allah(cc) kıymıştır. En büyük en önemli evlilik kitabı Kur’an-ı Kerim’dir. Eş sevgisi nikahla başlar. Her evlilikte cenntten bir tat, bir koku vardır. Eşlere düşen kendi evliliklerinde bu tadı ve kokuyu keşfetmeleri, arttırıp çoğaltmak için çaba sarfedip emek vermeleridir.

Sevgi emek ister.Evlilik emek ister...Kadın ve erkeğin, iki ayrı cinsin bir araya gelerek aile kurmaları, birlikte yaşama ar-

zuları fıtrat gereğidir. Aile kurma bedenî, ruhî ve sosyal bir birleşmedir. Çift ler bu vesi-leyle topluma karşı görevlerini yerine getirmiş olmaktadırlar.

Yaşanabilir bir dünya; güçlü, temiz toplumlardan meydana gelir. Bir toplum gücünü temeli sağlam, sevgi ve saygı üzerine kurulmuş ailelerden, aileler de nitelikli bireylerden alır.

Geçmişten günümüze huzurlu, medenî, her yönden ilerlemiş toplumlara baktığımız-da aile yapılarının çok güçlü ve sağlam olduğunu görmekteyiz.

Günümüzde dünya genelinde cinayet, hırsızlık, uyuşturucu kullanımı ve diğer ba-ğımlılıklar, fuhuş başta olmak üzere her türlü ahlaksızlık, inançsızlık, hastalıklar, ruhsal bozukluklar vb büyük bir hızla artmaktadır.

Toplumun temeli, yapıtaşı “aile” kavramı çatırdarken veya tamamen parçalanıp yok olmaktayken, her türlü maddi ve manevi felaketlerde de büyük bir artış yaşanmaktadır. Ailede görülen “soğuk algınlığı” dünya genelinde “vereme” doğru gitmektedir.

Boşanma oranları değişik ülkelere göre farklılık gösterse de hızla artan oranda tır-manmaktadır. Ne yazık ki aile yapımızla övündüğümüz bizim ülkemizde de her yıl hızlı bir artış kaydedilmektedir. Son on yıldaki artış oranı %40’lara ulaşmıştır.

Resmi olmayan evlilikler veya birliktelikler(!) bu oranın dışındadır. Boşanma oranları evliliklerin ilk yıllarında hatta aylarında en büyük artışı gösterir-


ken, son beş yıldır on beş yılını doldurmuş çift ler arasındaki boşanma oranları da büyük artış göstermektedir.

Boşanmalar hızla artmakta, gençlerimiz evlenmek istememekte, evliliğe soğuk bak-maktadırlar.

Son yıllarda “nitelikli beraberlikler” (!?) nikahsız birlikte yaşama saçmalığı da artış göstermektedir.

Parçalanmamış, boşanma olmamış ailelerin pek çoğunda da mutsuzluk, huzursuz-luk, geçimsizlik yaşanmaktadır. Sevgi ortamından, sıcak aile yuvası olma özelliklerinden yoksundur. Aile bireyleri arasında sürekli çekişme, kavga, kin, şiddet hatta cinayete ka-dar varan olumsuzluklar yaşanmaktadır.

Bazı ailelerde de ev bir “ortak kullanım alanı” olmakta, eşler birbirine selam dahi vermemekte, herkes başına buyruk yaşamaktadır.

Çevremizdeki pek çok etken insanları bencil ve bireyselleştirmektedir. Bunların ba-şında manevi değerlerden yoksunluk, ekonomik sıkıntılar ve medya gelmektedir. Birey-selleşen insan sadece kendini düşünmekte, aile kavramını önemsememekte, sorumluluk almak istememekte ne yazık ki...

Tüm bunlar, boşanmalar, sadece çift leri, kadın ve erkeği mi ilgilendiriyor? Boşandık, tamam bitti. Haydi herkes kendi yoluna...

Tabi ki hayır... İnsan kendi başına, başıboş yaratılmamıştır. Çift lerin aileleri, arkadaş-ları, uzak yakın tüm çevreleri, dolayısıyla dünya etkilenir.

Boşanma en çok çocukları etkiler, derinden yaralar, kalıcı izler bırakır. Bu dönemde anne ve baba çocuklarını birbirlerine karşı koz olarak kullanır acımasızca, bozuk para gibi harcar. Boşanma aşamasına gelinceye kadar geçen süreç öyle yangınlarla, acılarla, yıldırımlarla, volkan patlamalarıyla, gözyaşıyla ve acıyla doludur ki; hem erkeği, hem kadını, en çok da masum yavruları yakar, kavurur, kırar döker...

Bir de araya “karışan ve karıştıran” büyükler, uzak-yakın çevre girerse olay tam bir cadı kazanına döner.

Böyle bir ortamda uzun süre özellikle ilgisiz ve sevgisiz büyüyen çocuklar adeta birer suç makinesi haline gelmektedirler. O tertemiz, günahsız, masum yavrular anne ve ba-balarının elinde patlamaya hazır birer bomba gibi toplumda dolaşıyorlar. Böyle çocuklar her türlü şiddete baş vuruyor, uyuşturucu, kumar, fuhuş, porno, tv-internet bağımlılığı, intihar vb bataklara saplanıyorlar. Kötü amaçlı kişi, örgüt ve mafyaların ellerine düşmek-ten kurtulamıyorlar.

Ana ve babası tarafından ilgisiz ve sevgisiz bırakılan çocukları, hiç merak etmeyin, bekleyen avcılar etraft a kol gezmektedir. Böyle bir aile ortamında yetişen gençler hasbel-kader yuva kursalar bile, genellikle, kısa bir süre sonra büyük olaylarla boşanmaktadırlar.

Boşanmalar ve onun getirdiği sorunlar toplumsal felaketlere doğru artarak gidiyor. Ne dersiniz? Boşanmalar hızla artarken doğal felaketler (seller, kıtlık, kuraklık, tsunami, deprem, volkan patlamaları) de artmıyor mu?

Boşanma kararı almadan önce bütün çözüm yollarına başvurmalıyız.


“Onlarla iyi geçinin. Fakat onlardan hoşlanmazsanız artık sabrediniz. Olur ki bir şey hoşunuza gitmez deAllah (cc) onda birçok hayır takdir etmiş bulunur.” (Nisa, 19)

“Bir kimse hanımına buğz etmesin. Zira hoşlanmadığı huyları varsa ona mukabil memnun olacağı huyları da vardır.” (Hadis-i şerif)

Tüm bunlara rağmen boşanmanın da mübah olduğu durumlar vardır. Bir hadis-i şerift e Peygamber Efendimiz (sav) “Allah (cc) katında yapılmasına izin verilen şeylerin en kötüsü boşanmadır.” buyurmuşlardır.

Sağlam, mutlu, huzurlu, güvenli aile yapısı bireylerin kendilerini iyi tanıyıp tahlil etmeleriyle ve eş seçimiyle başlar.

Evlilik yeni doğmuş bir bebek gibidir. Evliliğe hazırlığı da hamilelik dönemine ben-zetebiliriz.

Bir bebeğin hem fiziksel hem de ruhsal sağlıklı bir birey olmasını ana rahmine düştü-ğü andan itibaren yaşananlar etkiler. Bebek doğmadan bebek bakımı öğrenilmeli, anne ve baba olma bilincine varılmalıdır. Yeni doğmuş bir bebek emek ve itina ister, ihmale gelmez. Çok fazla üzerine düşmeye de gelmez.

Evliliklerde de durum böyledir. Evliliğimizi sürekli bakıma almalıyız. İhmal etme-meliyiz. Hastalanmasına izin vermemeliyiz. Yuvamızı koruma yollarını öğrenmeli, ev-liliğimizin koruyucu hekimleri olmalıyız. Sağlıklı, mutlu, huzurlu ortamı arttırmanın yollarını da birlikte aramalı ve hayata geçirmeliyiz. Şayet tüm gayretimize rağmen evlili-ğimiz hastalanırsa, her türlü tedavi yollarını sonuna kadar büyük bir titizlikle uygulama-lıyız. Yaraların kangren olmasına izin vermemeliyiz.

Boşanma sebeplerinin %85’i “şiddetli geçimsizlik”. Kendimiz, yavrularımız, ailemiz ve toplumumuz için “geçinememe” gibi bir lüksümüz yoktur.

Böylesi bir toplumsal yara beraberinde pek çok felaketler getirmekte, toplum bün-yesinde çok önemli kalıcı hasarlara yol açmaktadır. Dolayısıyla, sivil toplum örgütleri, yerel yönetimler, üniversiteler, medya kuruluşları vb. bu önemli konuya el atmalı, ciddi anlamda projeler yürütülmelidir. En önemlisi, boşanma aşamasına gelinmeden mutlu ve huzurlu olmanın, aile bilincinin verilmesidir. “Evlilik öncesi eğitimler”le bireyler önce kendilerini tanımalı, sonra çevresindekini, karşısındakini tanıma yollarını ve davranış biçimlerini öğrenmelidirler. Problemi tesbit edip, çözme yeteneğini kavrayabilmelidir-ler. Kendilerini geliştirme, yetiştirme çabası verilmeli, aynı zamanda manevi değerlerle donanmalıdırlar. Evlenme kararı alan çift ler böylesi eğitimlerden geçmelidir. Evlilikte iletişim ve yaşam becerileri kazandırılmalıdır.Kişiler kendini tanıma , karşısındakini ta-nıyabilme, duygu kontrolü , aile bütçesi ve ekonomisi, genel sağlık bilgileri ve hukuki hakları konularında nitelikli olarak bilgilendirilmelidir.Nikah işlemleri aşamasında “ev-lilik öncesi eğitim” alma şartı, sertifikası her çift için aranmalıdır.Yaklaşık altı yıldır evli-lik öncesi eğitimleri veren ve bu eğitimlerin mecburi olması bunun bir devlet politikası haline gelmesini savunan bir eğitimci olarak çok mutlu ve umutluyum.Çok şükür Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı kuruldu, değerli bakanımız Fatma Şahin hanımefendi ve ekibinin özverili, gayretli çalışmaları sonucu boşanmalardaki artışın hız keseceğinden şüphem yoktur.


Daha da önemlisi bu eğitimler bununla sınırlı kalmamalı çift ler evlendikten sonra evlilik müessesesi devam ederkende biraysel olarak ve ailece gelişen şartlara göre eği-timlere devam edilmeli, danışmanlık ve rehabiilitasyon çalışmaları yaşam boyu sürme-lidir.

Aile danışmanlığı çok ciddi , sorumluluk isteyen bir kurumdur.Gevşekliğe ve cid-diyetsizliğe gelmez.Bu görevleri üstlenenlerinde eğitimi ve denetimine çok önem veril-melidir.

Onca yıllık araştırmalarım, görüşmelerim, danışmanlığım sonucu gördüm ki: En acı ayrılık ve boşanma; eşi yanı başındayken, aynı evde, birlikte yaşıyorken sevilemeyen, ilgilenilmeyen, önemsenmeyen, adam yerine konmayan, selam dahi verilmeyen kişinin yalnızlığıdır, garipliğidir. Yine, en acı yetimlik ve öksüzlük, anne ve babası sağken, aynı evdeyken yok sayılan, sevilmeyen, ilgilenilmeyen çocuğun yalnızlığı, kimsesizliğidir.

Dinimizi en iyi şekilde öğrenmeli, yaşamalı ve her konuda olduğu gibi Sevgili Peygamberimiz(sav)’i bu konuda da örnek almalıyız.

- Onlarla iyi geçinmeli, sabretmesini bilmeliyiz. (Nisa 19) - Birbirimiz için birer elbise gibi olmalıyız. (Bakara 187) - Birbirmizin velileri olmalıyız. (Tevbe 71)Allah (cc) eşlerimizi ve çocuklarımızı göz aydınlığı, gönül ferahlığı kişilerden ey-

lesin (Furkan 74), aramıza sevgi ve rahmeti yerleştirsin, birbirimizle huzur ve sükun buldursun (Rûm 21)…

TOPLUMDA VE AİLEDE HIZ KESMEYEN İLLET: KADINA YÖNELİK ŞİDDET

Mü’min; insanları kötüleyen, lanetleyen, kötü söz ve çirkin davranış sergileyen kim-se değildir. (Hadis-i Şerif, Tırmızi; Birr, 48)

Ailenin temelini kadın ve erkek oluşturur. Kadınlar ve kız çocukları Allah’ın (c.c) emanetleridir. Çift ler nikah akdiyle birbirlerine bağlanırlar ve bir aile kurarlar. Aile in-sanın en mahrem alanıdır.

Rabbimiz, yüce kitabımızda; Rum Suresi 21. Ayette : “ O’nun varlığının belgelerin-den biri de sizi eşler olarak yaratması ve aranıza sevgi ve rahmeti yerleştirmesidir. Bir-birinizle huzur ve sükun bulasınız diye. Andolsun ki düşünen bir toplum için bunda büyük ibretler vardır. “ buyurmaktadır. Bu ve bunun gibi pek çok ayette; özelinde çift ler, genelinde insanlar arasında sevgi ve merhametin olması gerektiği vurgulanmaktadır.

Tahrim Suresi 6. Ayette de “ Ey iman edenler ! Kendinizi ve aile efradınızı cehennem ateşinden koruyunuz. “ buyrulmaktadır.

Aile olmak, aile kurmak ve yuvamızı cennet bahçelerinden bir bahçeye çevirmek insan olmanın gereğidir, umududur, hedefidir.

Yüce dinimiz Kadın’a tam bir kişilik kazandırmıştır. Kadın, insan olarak mükellef sayılmış , yapacağı iyi ve kötü işlerin sorumluluğunun kendisine ait olduğu bildiril-miştir. O zamana kadar diğer din mensupları tarafından kadın, doğuştan günahkar sa-


yılmış, hayvan statüsünde görülmüş, alınıp satılan, istenildiği zaman keyfi öldürülen, hiçbir hakka sahip olmayan “yaratık” olarak gösterilmiştir. Cahiliye döneminde diri diri kızların gömüldüğünü hepimiz biliyoruz.

Yüce Rabbimiz En’am Suresi 151, Isra Suresi 31 ve Tekvir Suresi 8-9’da bu fiili cinayet olarak değerlendirmiş, evlilik ve sonrasında da kadına önemli haklar verilmiştir. Ahzab Suresi 35. Ayette kadınlarla erkekler beraber anılmaktadır. Ayrıca Bakara Suresi 228. Ayette; erkeklerin kadınlar üzerinde hakları olduğu gibi kadınların da erkekler üzerinde hakları olduğu buyrulmaktadır.

Şunu unutmayalım ki, İslamiyet kadına verilmesi gereken en büyük değeri vermiştir. Şu da bir gerçek ki; kadın ve erkek cinsiyet olarak, fıtri ve psikolojik olarak farklı özel-liklere sahiptir. Kadının erkeğe göre üstün tarafl arı olduğu gibi, erkeğin de kadına göre üstün tarafl arı bulunmaktadır.

Günümüzde kadına gereken değer verilmediği gibi şiddet uygulamaları toplumda ve aile içinde gün geçtikçe artmaktadır.

Kadına yönelik şiddet; cinsiyete dayanan, kadını inciten, ona zarar veren, fiziksel, cinsel, ruhsal hasarla sonuçlanma ihtimali olan, toplum içinde ya da özel yaşamda ona baskı uygulanması ve özgürlüklerinin keyfi olarak kısıtlanmasına neden olan her türlü davranıştır. (DSÖ, 1993)(Violence Against Women 1996)

Sadece kadın olmaları nedeniyle üreme çağındaki kadınların sağlıklı yaşanacak yılla-rının %5-%16’sını kaybettikleri belirtilmektedir.

Kişinin eşine, çocuklarına, ana-babasına, kardeşlerine ya da yakın akrabaya yönelik her türlü saldırgan davranışı aile içi şiddettir.

Peki, kadına toplumda ve aile içinde şiddet nasıl uygulanıyor? Fiziksel Şiddet; Sağlıksız koşullarda yaşamaya zorlamak, sağlık hizmetlerinden ya-

rarlanmasına engel olmak ve her türlü dayak, itip kakma, tokat, çeşitli aletlerle yaralama, bedensel zarara uğratma gibi şiddet fiilleri bu gruba girmektedir.

Psikolojik, duygusal ve sözel şiddet; bağırma, hakaret etme, korkutma, başkalarıyla kıyaslama, aşırı kıskanma, ihmal etme, yok sayma, giyineceğine ve gideceğine karışma, her türlü tehdit, kendini geliştirecek eğitim faaliyetlerine engel olma, diniyle, mezhebiy-le, fiziksel özellikleriyle alay etme, aşağılama v.b içermektedir.

Cinsel şiddet; tecavüz ( kocası tarafından da olsa ), çocuk doğurmaya veya doğurma-maya zorlama, kürtaja zorlama, fuhşa sürükleme, v.b kapsamaktadır. Ayrıca toplumda, işyerinde, ailede cinsel taciz uygulamaları hızla artmaktadır.

Ekonomik şiddet; zorla çalıştırılmak veya çalıştırılmamak, ekonomik konularda ka-dının fikrini sormamak, kadının parasını, malını zorla elinden almak, mesleki yönden kendisini geliştirmesine mani olmak ve buna benzer şiddet fiillerini kapsar.

Kadının dinini yaşamasına engel olmak, hemen hemen tüm şiddet unsurlarını içinde barındırır.

Ayrıca bir şiddet unsuru vardır ki ne fizikseldir ne sözeldir... Bu unsur kadını en çok yaralayan şiddet biçimidir. Önemsememek, başkaları tarafından konuşmaya bile layık


görülmemek, hiç yokmuş gibi davranılmak… Günümüzde kocasıyla aynı evde oturduğu halde hiç konuşulmayan, muhatap bile kabul edilmeyen yüzlerce kadın var. Ayrıca töre ve namus cinayetlerini acaba hangi kategoriye koyabiliriz?

Şiddetin en büyüğü, bütün şiddet unsurlarını içinde barındıran savaşlardır. Bugün dünyanın pek çok yerinde bu şiddet devam etmektedir. Savaşların en çok etkilediği ke-simse hiç kuşkusuz kadın ve çocuklardır. Üstelik savaşların nedeni hiçbir zaman kadın ve çocuklar olmamıştır.

Kadına yönelik şiddet, sadece mağduru değil aynı zamanda şiddete tanık olan çocuk-ları da ciddi biçimde etkilemektedir.

Şiddete maruz kalan kadında; utanma, suçluluk, öfk e, yalnızlık, başarısızlık hissi, özgüvenini kaybetme, aşağılık kompleksi, değersizlik hissi, kaygı, yeme ve uyku bozuk-lukları, intihar fikri, madde bağımlılığı, çocuklarına ve sevdiği insanlara şiddet uygula-ma, televizyon ve internet bağımlılığı gibi olumsuzluklar görülmektedir. Ayrıca fiziksel şiddete bağlı olan rahatsızlıklar ( sağırlık, çürükler, kesikler, dişlerini kaybetme, görme kaybı, kemik kırıkları, kronik ağrılar) ve psikolojik travmalar görülmektedir. Bunların sonuçlarında da stres, depresyon, intihar ve suç işleme oranları artmaktadır.

Cinayet ve şiddet, tüm yaralanmaya bağlı ölümlerin %13’ünü, intiharlar %16’sını, savaşlara bağlı ölümler %10’unu oluşturmaktadır.

Toplumda kadına şiddet arttıkça boşanmalar artmakta, boşanmalar arttıkça suç işle-me oranı ve suça itilen çocuk sayısı hızla artmaktadır.

Günümüzde henüz doğmamışken, kız olduğu tıbbi olarak tespit edildikten sonra anne rahminde katledilen kız çocuklarının sayısı hızla artmaktadır. Kadına şiddetin fi-ziksel ve psikolojik sağlık sonuçları sosyal ve duygusal olarak bireyin, ailenin ve toplu-mun tamamını etkilemektedir. Aile içinde yaşanıyorsa aile tahrip olurken, çocuklar aile büyüklerine ve aile yaşamına olan güvenlerini kaybedecekler, kendileri de şiddet eğilimli kişiler yani suça itilen bireyler haline gelecekler, yaşama sevinçlerini kaybedeceklerdir. Şiddet öğrenilebilen bir davranıştır.

Yoksulluk, işsizlik, alkol ve madde bağımlılığı, yanlış namus anlayışları, televizyon ve internet bağımlılığı, akıl hastalığı, davranış bozuklukları, özgüvensizlik v.b insanları şiddet uygulamaya itmektedir. Şiddetin boyutu arttıkça, şiddet uygulanan kadının eşine, babasına, ağabey v.s karşı duygusal bağı giderek azalır. Genellikle aile içi mesele olarak görülür başkalarına anlatılmaz. Şiddeti uygulamak maliyet gerektirmez, savunmasız ka-dına karşı yapılırken kolaydır. Üstelik istediklerini yaptırma garantisi vardır. Kadınlar ekonomik ve fizyolojik olarak yetersiz olduklarından karşı koyamazlar. Kadın en fazla, boşanmaya gidebilir, bunu da çoğu kez şiddeti arttırarak kontrol altına alabilirler. Kadı-na yönelik şiddet insan hakları ihlalidir. Şiddet uygulayan öncelikle kendine zarar verir.

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de ne yazık ki zaman zaman kadınlarda birbi-rine ve çocuklarına şiddet göstermektedirler.Kadının en fazla şiddet uyguladığı kesim küçük kız çocuklarıdır.

Kadına yönelik toplumsal ve aile içi şiddet mücadele edilmesi gereken ciddi bir top-lumsal sorundur. Şiddet eylemleri öğrenim ve ekonomik düzeyi ne olursa olsun, her


yaşta evli bekar veya dul kadınlar için geçerlidir. 1990’lardan itibaren hızı artmaktadır. Bu artış oranları özellikle gelişmekte olan ülkelerde %50’leri geçmektedir.

Şiddet mağduru kadınlar korunmalı, desteklenmeli, faillere caydırıcı cezalar veril-melidir. Kadınlar her yönden ayakları üzerinde durabilecek şekilde geliştirilmelidir.

Burada önemli olan, insanların şiddete meyletmesini önlemek olmalıdır. Toplumda kadına karşı zihinsel bir dönüşüm olmalıdır. Esas hedef, kimsenin kimseye şiddet uygu-lamamasıdır.

Ülkemizde son yıllarda bu konunun önemi kavranmaya başlanmış, “Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü” kurulmuş, “aile içi şiddetle mücadele ulusal eylem planı” hazırlan-mıştır. Bu çalışmaların artarak devam etmesi en büyük temennimdir. Ayrıca sığınma evleri, fizyolojik ve psikolojik tedavi ortamları, kadınların ekonomik, mesleki ve kişisel gelişimleri gibi çalışmalar yeterli değildir. Şiddetle mücadele bir devlet politikası olma-lıdır. Yıllarca bunu ifade edenlerden birisiyim.Çok şükür günümüzde Aile ve Sosyal Po-litikalar Bakanlığı çok ciddi çalışmalar yapmakta , kanunlar çıkartıp uygulamada büyük gayretler göstermektedir.Bu çalışmaların artarak devam edeceğini bilmek acılarımızı hafifl etmektedir.

“Ey insanlar, biz sizi bir erkek ve bir dişiden yarattık ve birbirinizi tanımanız için sizi milletlere ve kabilelere ayırdık. Allah katında en üstün olanınız takvaca üstün olanınız-dır.” (Hucürat 13)

Rabbimiz Tevbe Suresi 71 ve 72. Ayetlerde Mü’min kadın ve erkeklerin birbirlerinin dostu, velisi olduğunu bildirmektedir.

Peygamber Efendimiz (sas) Rahmet Peygamberidir. Rahmeten-lil Alemin, alemlere rahmet olarak gönderilmiş, merhametli olmanın en güzel örneklerini yaşayarak bizlere göstermiştir. En güzel ahlaka sahip olan ve bizim en güzel örneğimiz (usve-i hasene) olan sevgili peygamberimiz (sas) hiçbir kimseyi dövmemiştir, şiddet uygulamamıştır. O (sas ) canlı cansız her şeye karşı merhametlidir. Aile içi problemler karşısında kendisi hiçbir zaman şiddete başvurmadığı gibi, ashabına da bu konuda izin vermemiştir.

“ … Nasıl oluyor da gündüzün dövüp geceleri hanımlarınızla beraber oluyorsunuz? “ diyerek eşlerine şiddet uygulayanları uyarmıştır. Karısını dövüp kolunu kıran bir saha-beye müdahale etmiş ve boşanmalarını emretmiştir. (Nesai; Talak 53) “Merhamet etme-yen bizden değildir” diye buyurarak bizleri uyarmıştır.

Mevlana’nın söylediği gibi, kadın bir yuvayı kurtarır. Yuva bir toplumu, toplumda dünyayı kurtarabilir.

Bu dünyasını kurtaran ebedi alemini de kurtarmış olur. İyi ve güzel ahlaklı bireyler mutlu ve huzurlu aile ortamında yetişir.Bir çocuğa yapılabilecek en büyük iyilik anne ve babanın birbirini sevmesidir.Hz. Muhammed’e ilk iman eden bir kadındır ( Hz. Hatice ). İslam’da ilk şehit bir

kadındır ( Hz. Sümeyye ). Peygamberimiz Hz. Aişe’nin dizinde son nefesini vermiştir. Peygamber Efendimiz’in (sas) nesli kızı Hz. Fatıma’dan (ra) devam etmiştir. Bir âlime sormuşlar : “Dünyada en çok ve en az bulunan şeyler nelerdir? “


Âlim cevap vermiş : “İnsanoğlu çoktur, insan azdır.” Yine sormuşlar : “ Başarılması en zor şey nedir? “ Âlim yine cevap vermiş : “Başarılması en zor şey İNSAN olmaktır.” Evet, insan olmak için dinimizi en güzel şekilde öğrenmeli, Kur’an ve sünnetler üze-

rine yaşamalı, başkalarına da örnek olmalıyız. “Ey rabbimiz, bize eşlerimizi ve çocuklarımızı göz aydınlığı (gönül ferahlığı) olacak

kimseler kıl.” (Furkan Suresi 74)“Ey Nâs! Kadınların haklarını gözetmenizi ve bu konuda Allah’tan korkmanızı tavsi-

ye ederim. Siz kadınları Allah’ın emaneti olarak aldınız.” (Veda hutbesinden) İki cihan saadeti duasıyla…Kaynaklar: - Prof. Dr. Nevzat Tarhan ‹› Kadın Psikolojisi›› Timaş Yay.2005- Prof. Dr. Nevzat Tarhan - Prof Dr. İbrahim Balcıoğlu ‹› Şiddet (Biyopsikososyal

yönleriyle şiddet)››- www.aile.gov.tr- www.athgm.gov.tr- www.tüik.gov.tr- www.diyanet.gov.tr


Türkiye’de Ailenin Güncel Sorunları-Pedagojik ve Teolojik açıdan bir değerlendirme-

Current Issues of Family In Turkiyeİlhan YILDIZ, Prof. Dr.1

Hz. Muhammet’i Tanıma ve Tanıtma Uluslararası Derneği, Türkiye International Institution of Recognititon and Identifi cation of the Prophet Muhammed, Turkiye

Geçmişte ailenin yerini, kadınların ve erkeklerin tek bir eşe bağlı olmadığı, çocukların ise bütün toplumun sorumluluğunda bulunduğu doğal bir durumun alması gerektiğini savunan bazı felsefi görüşler ortaya çıkmıştı. Örneğin, Marks ve Engels’e göre evlilik, mülkiyetin, servetin ve feodal toplum yapısının ortaya çıkardığı bir üst yapı kurumudur. Yine radikal feministler; kadınları baskı altına aldığı ve cinsel köle-liğe zorladığı gerekçesiyle evliliğe ve dolayısıyla aileye karşı çıkarlar. Bir modacının deyimiyle “evlenmemek, ayakkabılarımı koyabileceğim fazladan bir oda demektir.” “İnsan hep aşk içinde olmalıdır, bunun için de hiç evlenmemelidir” diyen romantik yaklaşımın da aileye karşı olduğunu unutmamak gerekir. Bütün bu düşüncelerin beslediği modern dönemde tek başına yaşama imkânı arttıkça; bireyler ihtiyaçlarını aile kurmadan da kolayca giderme ortamı buldukça, evliliğe olan talep doğal olarak düşmektedir. Ancak insanlık tarihi boyunca, aileye karşı alternatif kurum arayışları her zaman başarısızlıkla sonuçlanmış, ailenin üstlendiği temel işlevleri yerine getirebilecek başka bir kurum oluşturulamamıştır.

Günümüzde aile kurumu, önceki dönemlerde olduğundan daha fazla oranda sorunla karşı karşıyadır. Bu sorunların bir kısmı, aile kurumuna olan ihtiyacın veya ihtiyaç algısının değişmesinden, bir kısmı da aile kurumunun değer ve öneminin kabul edilmesine rağmen varlığının sürdürülebilirliğini olumsuz etkileyen faktörlerden kaynaklanmaktadır. Değişen kurumsal yapılar birbirinden rol kapar. Bazı kurumların alanı genişlerken bazılarının ki ise daralabilir. Aile kurumunun karşı karşıya olduğu değişimin bir kısmını bu kapsamda değerlendirebiliriz.

Aile kurumuna olan ihtiyacın veya ihtiyaç algısının değişmesinden Avrupa dramatik bir şekilde etkilenmiştir. Bugün Avrupa’da “Family is dying / Aile ölüyor” denmek-tedir. Bu deyim bazılarınca “Europe is dying / Avrupa ölüyor” şeklinde de dile getiril-mektedir. Avrupa’da bir takım olumsuz sosyolojik olaylar sonunda bu deyim ortaya çıkmıştır. Örneğin, evlilik dışı cinsel ilişki oranı yükselmekte, evlilik dışı cinsel ilişki yaşı düşmekte, evlilik dışı çocuk sahibi olma oranı yükselmekte, evlenmeden birlikte yaşama oranı yükselmekte, tek ebeveynli ailelerin sayısı artmakta, üvey anne/baba ya-nında yaşayan çocuk oranı yükselmekte ve boşanma oranları hızla yükselmektedir.

Bu nedenle Avrupa ve Amerika’da ailenin desteklenmesi ve ailenin bir bütün olarak korunması hatta “çok çocuklu aile” projeleri revaçtadır. Nitekim bazı Hıristiyan mezheplerinde “aile kurmak ve onu korumak” mezhep teolojisinin bir parçası haline gelmiştir. Bütün bu uğraşlara rağmen boşanma oranlarının % 50’nin üzerine çıkması 1 Karatekin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi.


Avrupa’da aile terapistleri aile konusunda ortaya konan projelerin ifl as ettiğini ve yapılan harcamaların boşa gittiğini düşünmektedirler.

Türkiye’de AileTürk toplumu tarih boyunca güçlü aile yapısına sahip olmuştur. 2010 yılında

yapılan araştırma sonuçlarına göre Türkiye’de 18.000.000 hane ve dolayısıyla 18 milyon aile bulunmaktadır. Bu özelliğimizle modern dönemde batılı toplumların yaşadığı birçok sorun ülkemizde aynı şiddette yaşanmamıştır. Ancak, modernleşme, kentleşme, iç ve dış göç, işsizlik ve yoksulluk gibi olgular Türk ailesini de derinden etkilemiştir. Türk ailesi, özellikle toplumsal yapıda meydana gelen değişmelerden etkilenmiş, yapısı küçülmüş, fonksiyonları azalmış, ilişkiler değişmiş, ancak toplumun temel kurumu olma özelliğini hala sürdürmektedir. Cumhuriyet Döneminin ilk yılla-rına bakıldığında Türk toplumu, kırsal ekonomiye dayalı, geleneksel geniş ailenin ya da ataerkil geniş ailenin egemen olduğu bir yapıya sahip olmuştur. Nüfus, daha çok kırsal kesimde yoğunlaşmıştır. Sanayileşme çok hızlı olmadığı için kentleşme yaygınlaşmamış, çekirdek aile oranı da düşük olmuştur. Ancak 2000’li yıllara gelin-diğinde bu durum tam tersi bir değişiklik göstermiştir. Aşağıdaki tabloda bu değişiklik açıklıkla görülmektedir.

Aile Tipleri Oran (%)Tek kişilik hane halkı 6Geniş aile 13Çekirdek aile 80.7Diğer 0,3

Tablo 1: Türkiye’deki Aile tipleri.1

Kaynak: TÜİK Aile Yapısı Araştırması 2006.Türkiye genelinde yapılan bu araştırmada, hanelerin % 6’sı tek kişilik hane halkı,

% 80,7’si çekirdek aile, % 13’ü geniş aile ve % 0,3’ü de diğer hane halklarından


o luşmaktadır. Bu sonuç bize Türkiye’deki aile tipinin çeşitliliğini göstermektedir. Son otuz yıl içerisinde, endüstriye ağırlık verilmesi, doğurganlık oranının yüksek ol-ması nedeniyle geçinememe sorunu yaşayan ailelerdeki iç ve dış göçler ve üniversitelerle birlikte iç hareketlilik de, bu duruma gelinmesine ön ayak olmuştur. Bu değişim süreci çekirdek ailenin bu denli büyümesi ile noktalanacağa da benzememektedir. Tek kişilik hane halkının % 6 oranında olması çekirdek ailenin de bölündüğünü göstermektedir. Bu durum Türk toplumunun geleceği açısından büyük bir tehlike arz etmektedir.

Tabloda görüldüğü gibi çekirdek aileler yaygınlık kazanmakta, geniş ailelerin sayısı azalmakta, bireyselleşme artmakta ve bu süreç ailevi ilişkileri de olumsuz etkilemektedir. SEKAM’ın 2011 yılında yaptığı bir araştırma sonuçlarına göre, aile araştırmasına göre, Türkiye’de aile başına çocuk sayısı ortalaması 2.3’tür. Yine 1980 yılın-da ülkemizde yıllık nüfus artış hızı %2 iken, 2012 yılında bu oran TÜİK’in bulgularına göre %1,1’e gerilemiştir.

Gelişmekte olan ülkelerden biri olarak Türkiye’de de ekonomik sorunlar yaşamın her alanını etkilemektedir. Bu durum özellikle dar gelirli ailelerin bulunduğu gecekon-dularda yaşayanları daha fazla etkilemektedir. Bir yandan parasızlık öte yandan yaşam pahalılığı ve psikolojik baskı aile içinde eşler ve çocukların ilişkilerine yansımaktadır. Münakaşalardan kavgalara ve hatta fiziksel zarar vermeye kadar birçok olayın temelin-de ekonomik sorunlar yatmaktadır. Türkiye’de politikacılar her fırsatta ülkenin güçlü bir aile yapısına sahip olmasıyla övünmekte ve bu sayede birçok sorun ve krizi aş-tığını vurgulamakta ve yeni krizleri de aşacağını ummaktadır. Hâlbuki aile ilişkileri ile ilgili Türkiye’de yapılan araştırmalar bunun göründüğü kadar kolay olmadığını ortaya çıkarmıştır.

Toplumda aile ilişkilerinin ne yöne gittiğine dair görüşler Oran (%)İyiye Gidiyor 22,9Değişmiyor 12,1Kötüye Gidiyor 55,5Fikrim yok 9,5

Tablo 12: Toplumda aile ilişkilerinin ne yöne gittiğine dair görüşler.2


Kaynak: TÜİK Aile Yapısı Araştırması 20063

Tabloya bakıldığında ankete katılanların % 55,5’i aile ilişkilerinin kötüye gittiğini söylerken, sadece % 22,9’i ise iyiye gittiğini belirtmişlerdir. Bu tabloda görüldüğü gibi, aile ilişkilerinin kötüye gittiğini düşünen bireylerin oranı oldukça yüksektir.

Yukarıdaki araştırma sonucu Türkiye’de aile ile ilgili oranların iyiye gitmediğini göstermektedir. Aslında bu sonuçlarla Türkiye, Amerika ve Avrupa’dan daha iyi durum-dadır. Bu açıdan bakıldığında Türkiye deyim yerindeyse “beterin beteri var” diyerek teselli bulabilir. Ancak ülke nüfus artış hızı, boşanma oranları, ailede yaşayan birey sayısı gibi ölçütler kötüye gidiyor.

Aileyi Tehdit Eden Güncel SorunlarAileyi tehdit eden güncel sorunların hepsini ortaya koymak bu tebliğin sınırlarını

aşar, burada konu ile ilgili ancak birkaç başlığı ele alabileceğim.Din ve Ahlak eğitimiDin ve ahlak eğitimi, toplumsal bir değerdir. Öyleyse çocuk ve gençlere din

eğitimi verilmesi öncelikle ailenin görevidir. Zira din ve ailenin temel hedefl eri aynıdır. Örneğin, evlilik, sadakat ve çocuk yapma vs.

Her türlü bilgilerin öğretildiği yer aile ortamı olduğu gibi, dini bilgilerin de öğrenil-diği yer ailedir. TUİK tarafından yapılan bir araştırmada, ailelere dini bilgilerin edinil-me kaynakları sorulmuş ve % 58 gibi yüksek bir oranda “aile ve yakın çevreden” cevabı alınmıştır. Bu sonuç, ailenin din eğitimi vermedeki merkezi rolünü göstermektedir. Aile, dolayısıyla baba ve anne bu görevinin bilincinde hareket etmelidir. Aile eğitim görevini hiçbir yere, hiçbir kuruma bırakamaz. Eğer kendisi bu görevini yerine getir-mezse, çocuk eğitiminde bazı şeyler eksik kalacak ve bu sorun çocuğun tüm hayatında etkisini gösterecektir.


Dini bilgilerin edinilme kaynakları Oran (%)Aileden /Akrabalardan 58Din Görevlilerinden (İmam, Müft ü vb.) 15,7Okuldan 10,3Dini Kitaplardan 6,6Kur’an Kursundan 6,4Diğer 2,7Dini bilgim yok 0,3

Tablo 5: Dini bilgilerin edinilme kaynakları1

Kaynak: TÜİK Aile Yapısı Araştırmaları 2006.Tabloda görüldüğü gibi, halkımız -büyük oranda- çocukların dini bilgileri “aile ve

yakın çevreden” edindiğini düşünmektedir. Çünkü din gibi toplumsal bir değerin kuşaklar arasında aktarılmasında aile önemli görevler üstlenmektedir.

1. Aile-içi Şiddet:Kadına yönelik aile içi şiddet üzerine en kapsamlı araştırma 2008 yılında Kadın

Statüsü Genel Müdürlüğü tarafından yaptırıldı. Bu çalışma farklı şiddet şekillerinin (psikolojik, ekonomik, fiziksel, cinsel) Türkiye’nin genelinde ve değişik bölgelerin-de, farklı formel eğitim seviyelerinden ve sosyo-ekonomik durumdan kadınlar tara-fından ne kadar yaygın olarak yaşandığını gösterdi. Öyle ki her 3 kadından biri fizik-sel şiddete uğruyor, her iki kadından birisi diğer şiddet türlerine maruz kalıyordu.2

1 TUİK 2006.2 KSGM, 2008


Her şeyden önce bilinmelidir ki, kadına yönelik şiddet birçok faktör arasındaki etkileşimin sonucudur. Kadınla ilgili olumsuz düşünce, inanç ve davranışların arka-sında genellikle geleneksel kültür, feodal zihniyet veya aşiret kültürü şeklinde ifade edilen yapı çıkmaktadır.1 Aşiret kültüründe cinsellik dâhil birçok alanda kadınları

kontrol etmek erkeklerin görevi. Aileye itaat, bireysel istekleri dizginlemektedir. Aşi-ret kültüründe en yaşlı erkek aile lideridir ve aile üyelerinin eylemlerini bir yargıç gibi değerlendirmektedir. O, aile geleneklerini takip etmeyen veya aksi davranış içinde olan aile bireylerini cezalandırabilir.2 Ataerkil aile sistemlerinde aile üyelerinin sorumlulukları da eşit olarak dağıtılmamıştır. Kızlar hayatları boyunca erkekler ta-rafından kontrol edilirken, erkekler olgunlaşıncaya kadar babaları tarafından kontrol edilirler. Erkekler kadınlara destek olup güvenliklerini sağlarken kadınlar erkeklerin cinsel isteklerini karşılamanın yanı sıra ev işlerini yaparlar.3

Evlilik dışı ilişki durumunda aile meclisi toplanıp kadının öldürülmesi için kararını veriyor. Genellikle bu görev cezai ehliyeti olmayan çocuklara veriliyor. Töreye göre, aile genç çocuğa öldürme görevini vermekle onu onurlandırıyor. İşin ilginç tarafı, toplum da, töre cinayetlerini meşru görüyor ve müdahale etmiyor, -namusunu temiz-leyen- aile ve katil övülüyor. Buna göre, töre cinayeti, zedelenen aile onurunu tamir ediyor.4

Aile-içi şiddet, dinden ziyade feodal kültür, aşiret kültürü, geleneksel kültür başka bir ifade ile töreler tarafından desteklenmektedir. Aile-içi şiddet ve bu eylemin en ekstrem şekli olan töre cinayeti konusunda dini suçlayanlar da savunanlar da ampirik bilgilere sahip değildir. Aslında kadına karşı şiddetle mücadele konusunda din hem kaynak hem de engel olabilir. Her şeyden önce şu soruyu sormamız gereki-yor: Kadına karşı şiddetle mücadele konusunda dini yanımıza mı yoksa karşımıza mı alacağız? Bu mücadelede dinler kadının daha da güçlenmesi için birçok kaynağı içer-mektedir. İslam içinde de şiddet uygulayan erkeklerin davranışlarını haklı çıkarmak için kullanılan metinler ve yorumlar bulabilirsiniz. Ancak kadın konusunda yerleşmiş önyargıların İslami olduğunu söylemek, İslami olmadığını söylemekten çok daha zor, cüretli ve riskli bir iştir.

2. MedyaMedya, bireyin yalnızlaşmasına, akrabalık ilişkilerinin zayıfl amasına, ilk başta çe-

kirdek aile, en son olarak da artık daha çok görülmeye başlanan tek kişilik ailelere ve çocuksuz ailelere geçişte etkili olmuştur. TV ve İnternetin aile-içi ilişkileri, akrabalık ve arkadaşlık ilişkilerini zayıfl attığı bilinmektedir. Maalesef bireyler gitgide yalnızlaşmakta ve içinde bulundukları topluma yabancılaşmaktadırlar. Ege Üniversitesi’nde 1997 yılın-da yapılan bir çalışmada ise; anaokuluna giden çocukların

1 Y alcin-Heckmann, Lale. 1991. Tribe and Kinship among the Kurds, Berlin: Peter Lang Publishing.2 G ilmore, David. D. 1987. “Honor, Honesty, Shame: Male Status in Contemporary Andalusia.” Honor and Shame

and the Unity of the Mediterranean, edited by David D. Gilmore. Washington, D.C.: American Anthropological Association, 90-91.

3 L erner, Gerda, 1986. Women and History, Vol. 1 Th e Creation of Patriarchy. London: Oxford University, 217-218.4 Ö zgür, Serap and Sunar, Diane. 1982. “Social Psychological Patterns of Homicide in Turkey: A Comparison of

Male and Female Convicted Murderers.” Sex roles, Family and Community in Turkey, edited by Çiğdem Kağıtçı-başı, 357. Bloomington: Indiana University.


% 56’sının günde 3, % 44’ünün ise 4 saat TV seyrettiği saptanmıştır. Yine Türkiye’de yapılan başka bir çalışmada ise; 3-4 yaş arası 345 anaokulu öğrencisi anketle değerlendi-rilmiş ve %30’nun erişkin filmi ve programları izlediği gözlenmiştir.

SONUÇTürkiye’de ailenin güncel sorunlarını pedagojik ve teolojik açıdan ele alırken kendi

açımdan önemli gördüğüm üç farklı konu üzerinde odaklandım. Bunlardan en önemli-si ebeveynin çocukların din eğitimini önemsememeleri, bununla ilgilenmemeleri veya bunu başka kişi veya kurumlara ihale etmeleridir. Küçük yaştaki çocukların özellikle manevi ihtiyaçlarını anne ve babalardan başka kimse daha iyi karşılayamaz. Bu haliyle anne-baba bu asli görevini yerine getirememektedir. Çocuğun din konusunda aile orta-mında elde ettiği deneyimler güzel ve olumlu ise dine karşı olumlu duygular besleyecek-tir. Genel olarak olumlu dini duygulara sahip olan kişiler, dini yaşantılarından mutluluk duyarken, olumsuz tutum geliştirmiş olanlar din ile ilgili konulardan sıkıntı duyabilirler. Örneğin, namaz kıldığında anne- babasından övgü dolu sözler işiten ve teşvik gören ço-cuk namaz ibadetine karşı olumlu yönde duygular besleyecek ve bu davranışına devam edecektir. Böylelikle çocuk küçük yaşlardan itibaren pek çok şeyi aile içerisinde öğren-mektedir. Çocuğun ailede geçirdiği olumlu dini bilgiler, onun dini yaşantısının gelişme-sine yardımcı olmaktadır.

Diğer bir konu ise aile içi şiddettir. Türkiye’de gün geçmiyor ki aile içi şiddet ile ilgili yeni bir olay veya olaylar medyaya yansımasın. Türk kamuoyu aile içi şiddet ve dolayı-sıyla kadına yönelik şiddet konusunda çok hassas davranmaktadır. Gerçekten de hassas davranılması gereken bir konu. Sorun bu konuda yapılan çalışmalar kadına endeksli ger-çekleşmektedir. Kadınlar bu eylemin bir tarafı olabilir ancak bu olaylarda başat aktörler yani eylemi gerçekleştirenler genellikle erkeklerdir. Bu nedenle bu tür çalışmalara ka-dınlar kadar erkeklerin de katılması gerekmektedir. Hatta kadınlarla ilgili araştırmalarla birlikte erkeklerle ilgili de araştırma yapılmalıdır.

Son olarak, aile konusunda çalışan herkesi rahatsız eden medya sorunundan bah-sedebiliriz. Medya, yeni medya veya sosyal medya adına ne derseniz deyin aile içinde bazı sorunlara yol açmaktadır. Aslında medyanın yol açacağı sorunlar konusunda kimse henüz tam bir kanaat sahibi değildir. Şimdilik söylenebilecek tek bir söz vardır. O da ebe-veynlerin özellikle TV ve internet kullanımını çocuklara yasaklamak veya onları uzak tutmaya çalışmak yerine, kontrollü ve doğru kullanım konusunda onları bilinçlendir-meleri daha sağlıklıdır.

Bu sorunlardan birisi veya birkaçı bir araya gelerek aile bireylerinin birbirlerine olan sevgiyi saygıyla besleyememeleri halinde, onlar arasında sevgi kuruması veya sevgi çöl-leşmesi ortaya çıkabilir. Aile için en büyük tehdit bu sevgi çölleşmesidir. Bu yüzden aileyi güçlendirmek için, aile alanını daraltan ve varlığını sürdürülebilirliğini zorlaştıran ne-denleri iyi ayrıştırmak; geri döndürülemez süreçlere karşı direnmek gerekir. Toplumun diğer kurumlarının meşruiyet sınırları içinde aileden çaldıkları rolleri geri almayı amaç-lamak yerine, ailenin sürdürülebilirliğini olumsuz etkileyen faktörler üzerinde odaklan-mak da önem arz edecektir.


Toplumsal Değişim, Kültürel Dönüşüm, Değişen ÇalışmalarSocial Change, Cultural Transformation, Changing Studies

Berrin SÖNMEZBaşkent Kadın Platformu, Türkiye

Capital City Women’s Platform, Turkiye

Kültür değişmeleri kültürün canlı oluşunu, hayatiyet kudretinin varlığını işaret eder. Donup kalan artık değişmeyen arkaik yani ölmüş, tarihe mal olmuş kültürler silsilesi-ne katılmak arzusunda değilsek kültürel değişimden korkmaya gerek yoktur. Bazen baş döndürücü hıza ulaşır, serseme çevirir insanı kültürel değişimler. Bazen de durgun akan sular gibi sakin görünen yüzeyin altında hafif çırpıntılarla seyreden dip dalgaları gibi fazla belirti vermeden değişir kültür. Ama her halükarda toplumun yapısını etkiler, şe-killendirir yeniden. Etkenleri de çeşitlidir bu değişimin. Ekonomik, sosyal, siyasi, dini, konjonktürel farklılaşmalarla dönüşüm yaşanır. Burada ayrıntıya girmeye gerek olmasa da son yüzyıllarda tüm dünyayı ve tabii bizi de etkileyen endüstri devrimini hatırla-makta yarar var. Zira geleneksel toplum yapısındaki en büyük farklılaşmanın baş aktörü olmuştur, sanayileşme. Sanayi toplumu ailelerin de yeniden biçimlenmesine yol açmıştır. Aile içindeki rollerin yeniden tanımlanmasına da… Şu anda ise sanayi toplumunun da bir adım ötesine geçiyoruz. Yeni bir dönüşümün eşiğinde bile değil sanırım tam orta-sında yaşamaktayız. Tarım toplumunda kas gücünün ve evsel üretimin şekillendirdiği eski aile modelini ancak tarih kitaplarında görebiliriz. Zira temel iktisadi faaliyetin hayat tarzını belirleyen önemli etkenlerden biri olduğunu biliriz. Sanayi toplumunun oluştur-duğu küçük aile ve kas gücünün öneminin nispeten azaldığı üretim ve çalışma tarzları da artık bir kez daha farklılaşıyor. On kişinin on saatte yaptığı işi insanlar günümüzde bir parmak hareketiyle on dakikada yapabiliyorsa çalışma alışkanlıklarının değişeceği, bundan ailenin de etkileneceği açıktır.

Ancak her değişimin olumsuz olacağını zannetmek de hata olur. Belki de yeni ça-lışma alışkanlıkları, oluşan yeni sektörler ve daha başka bir dizi değişim aile ilişkilerini yeniden tanımlamamızı gerektirirken ortaya çıkacak sonuç hepimizin lehine olur. Bu şans aslında daima vardır.

Aile toplumun en küçük birimi ise en büyük birim olan devletin geçirdiği dönüşüm-lerden azade kalamaz. Sanayileşme sonrasında ortaya çıkan klasik demokrasi anlayış-ları günümüzde evriliyor, katılımcı ve çoğulcu demokrasi modeli arzulanan bir hedef haline geliyorsa, toplumun da aynı özelikleri kendi düzleminde yaşaması ve aileyi bu dönüşüme sevk etmesi normaldir. Devlet-vatandaş ilişkisine ilişkin düzenlemeler yakın çağa damgasını vuran, demokratik sistemlerin doğuş sebebini oluşturur. Aynı zamanda kültürel değişime yol açan yönetim anlayışı vatandaşın devletle olan ilişkisini tabi ve metbu düzeyinden çıkarıp karşılıklı sorumlulukların yerine getirilmesine dayalı haklar ve özgürlükler temeline oturtmuştur. Toplum hayatında ve algımızda da büyük farklı-lıklar gerektiren önemli bir dönüşümdür. Dolayısıyla aile kurumunun tüm dünyayı ve toplumun her kesimini etkileyen değişiklikten uzak kalması beklenemez. Çünkü devlet


ve tüm kurumları, işleyiş biçimi, her türlü politik tavır artık devletin vatandaşı ile olan ilişkisi üzerine oturmaktadır. Birey artık mensup olduğu cemaatin dışında bağımsız bir varlık olarak siyasi, hukuki ve sosyolojik bir varlık olarak tüm kültürel aidiyetleriyle bir-likte ama tek başına kendisi olan bir şahıstır artık.

Başlangıçta bu özgür birey/şahıs/vatandaş, tüm ülkelerde sadece erkek olarak al-gılandı. Kadının adının olmadığı bu dönemlerde kadınlar, devlet karşısında çetin hak mücadelelerine giriştiler. Uzun, sancılı, kimi zaman çatışmalı hak aramalar bizim ülke-mizde de hem Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde hem de Osmanlı Devletinde yaşandı. Kadınlarımız, bu gün kolaylıkla kullandığımız haklarımıza kendilerini değil ama bizleri acı dolu, dışlanmışlık ve ötekileştirmeleri göze alarak kavuşturdular. Şimdi içine dalmak istemediğim tarihi sürecin sonunda devletin nezdinde artık kadının adı var. Kendisi de henüz istediğimiz oranda olmasa da yer almaktadır tüm kurumlarda. Fakat toplumu oluşturan temel birim aile diyorsak, son yüz yıllarda yaşanan bu değişmelerden ailenin diğer toplumsal özelliklerle beraber etkilenip, değişmesini, dönüşmesini peşinen kabul ediyoruz demektir. Şimdi şöyle bir soru yöneltelim kendimize: devletin geçirdiği dö-nüşümü olumlu buluyor, genel anlamıyla demokrasi diyerek övgüler düzüyorsak aynı değişimin aile kurumunu dönüştürmesinden neden korkuyoruz? Toplum için iyi olan toplumun çekirdeği için neden kötü olsun?

Devlet karşısında vatandaşın birey olarak algılanmasına benzer bir anlayışın aile ku-rumuna yansıması, kadının aile içi rollerinden önce birey olarak tanımlanmasını gerek-tirir. Birinin kızı, birinin eşi, birinin annesi olmaktan önce bağımsız birey olarak ad-landırılması kabul edilmelidir. Tüm diğer rollerin eş, evlat, anne oluşun öncelikle insan olarak var olmaktan kaynaklandığını hatırlayalım. Hayatına ilişkin karar verme yetisini haiz bir insan. Nasıl çocuk hakları bildirgesinin evlatlarımıza ilişkin yükümlülüklerimiz-de onlara davranışımızı şekillendirmesini normal kabul ediyorsak, aile içi ilişkilerimizde kadın haklarının tanınıyor ve korunuyor olması da o ölçüde normal ve daha ötesi mut-laka gereklidir.

Şimdi tam bu noktada birçok kişinin zihninden “bunları biliyoruz zaten ve kabul ediyoruz, tekrar etmeye gerek yok” benzeri düşünceler geçtiğini tahmin etmek zor değil. Evet genel olarak bilir ve katılırız bu fikirlere ve gene çoğumuz görürüz hak verdiğimiz halde bu gerçeklerin hayatımıza yansımadığını. Aklımızda ve gönlümüzde olan neden yaşantımızda yok? Bu soruya cevap bulmak galiba tek yapmamız gereken. Şüphesiz her birimiz pek çok cevap da bulabiliriz. Ben sadece bir iki tanesini saymak istediğimde ilk aklıma gelen yeni bir soru oluyor. Kurum mudur önemli olan insan mı? Tüm kurumların varlık sebebi insan olduğuna göre insan olmazsa o kurumların zaten var olmayacağını bildiğimize göre şüphesiz bu soruya verilecek cevap insan olacaktır. Aile insan için, in-sanın iyiliği, güvenli ve huzurlu, sağlıklı yaşaması için var olan bir kurumdur. O halde aile kurumunun soyut varlığından önce o aileyi oluşturan bireylerin önemli olduğunu kabul ederiz. Kurumu değil insanı önceleyen yaklaşımlar ki aynı zamanda demokrasi-lerin de gereğidir, bizi aileyi oluşturan bireylere götürmektedir. Benim açımdan kadına, kadın haklarının aile içinde tescil edilmesi gereğine götürmektedir. Anayasada, medeni kanunda, diğer kanun ve yönetmeliklerde yazılı olmasına rağmen kadın hakları aile için-


de karşılığını bulamamıştır. Yazılı kalmışlardır. Oysa edebiyatımızda “ayinesi iştir kişinin lafe bakılmaz” mısraı da hayati bir gerçeği yansıtmaktadır. Fiiliyatta karşılığı yoksa söy-lenenler hayatımızı değiştirmiyor. Tüm enerjimizi aile kavramı ve kurumuna yönelterek onu korumaya çalıştığımız zaman hiç farkında olmadan kurumun kendisine zarar veri-yoruz. Çünkü insandan soyutlayarak içini boşaltmış oluyoruz ailenin. Aileyi önceleyerek yaptığımız çalışmalar insanı ve özellikle de kadını, kadın haklarını görmezden gelmeye yol açarsa kurumu öncelemiş insanı geri plana itmiş oluruz. Yuvayı dişi kuş yapar sözü uyarınca düşündüğümüz takdirde kadın güçlü olursa ailenin güçleneceği açıktır. Zihin-lerde ve hayatta kadını önceleyen söylemi sloganlaştırmak konuya bu öncelikle bakmak gerek. Mesela mevcut sloganı tersine çevirip “güçlü kadın güçlü aile” demeliyiz.

Bir başka neden de gene kadını bir nesne olarak görme hatasından kaynaklanıyor. Kadını insan hakları bağlamında sahip olduğu her türlü özgürlükten uzak sayan anla-yışlar doğal olarak onu aileye ait nesnelerden birine dönüştürmektedir. Aile ocağı, evin direği gibi olumlayarak nesneleştirmelerin uzantısı bir de ailenin namusu, erkeğin şerefi gibi nesneleştirmeler var. Can yakıcı, can alıcı nesneleştirmeler. Kadının özgür iradesini yok saymaktan kaynaklanıyor. Aile içinde kadının birey olarak varlığını, bağımsız ve eşit bireyler arası ilişkinin kurulmasını sağlayacak şey ise belki kadın haklarını aile anayasa-sına dönüştürmek olabilir. Zihinlerimizde böyle bir dönüşümü gerçekleştirmek belki de günümüzün hayat şartlarının bizi zaten getirdiği bir noktadır. Tabiata uyumlu yaşamak hayatımızı nasıl kolaylaştırırsa, mevsim şartlarına uygun lastikleri arabamıza takmış ol-mak trafik kazarlını azaltmakta nasıl etkiliyse, kadın ve çocuk haklarına uyumlu ailelere dönüşmek de belki aile kurumunun sağlıklı devamını sağlayacak yegane yoldur.


Portakiz’de Sosyal ve Demografik Değişimin Aileye EtkileriEff ects of Social and Demographic Change on Family PORTUGAL

Maria do Rosário FIDALGO / Portugal

POPULATION – INHABITANTS (2011): 10 561 600• Women make up 51,6% of the population • Fertility rate: 1,4 children per women• Infant mortality rate: 3,3%o• Life expectancy at birth: female 82,05 / male 76,14• Elderly 631 800 of which 80%, are women MARRIAGE AND DIVORCETh e law establishes the same rights and duties for both husband and wife either in

marriage or divorce, based on the principle of equality. Th ere were 40 391 marriges registered in Portugal during 2011. In 2011, there were 27 903 divorces.

MATERNITY AND PATERNITYWomen workers are entitled to a maternity leave of 120 consecutive days, 90 of which

must be taken aft er birth. Th is leave may last fo 180 days at the choice of the working mother.

Fathers are entitled to a 10 work days paternity leave, to be taken compulsorily dur-ing the 1st month aft er the child’s birth. Fathers also have the right to share the maternity leave with the mother, by joint decision.

HEALTH A big investment was made in the fi ght against diseases that specifi cally aff ect women,

in particular the Cervical Cancer. A vaccine to prevent human papiloma viruses (HPV) was introduced in the National Health Vaccination Plan.

SEXUAL AND REPRODUCTIVE RIGHTSVoluntary interruption of pregnancy is permitted during the fi rst 10 weeks of preg-

nancy, free of charge at public hospital. Under the law, in the fi rst 10 weeks of na un-wanted pregnancy, women will be able to seek safe abortion services without fear of criminal prosecution.

EDUCATION - Th e law on the educational system guarantees equal opportunities for both sexes.

• Feminization rates in completion in higher education, by areas of study (2011) %• Education – 84,7%• Arts – 63%


• Social Sciences, business and law – 64%• Sciences – 56,5%• Engineering, industries and Construction – 28,1%• Agronomy – 51,6%• Health and Welfare – 78,7%• Services – 52,4%EMPLOYMENT AND UNEMPLOYMENT - Th e labour code establishes the equal-

ity and non-discrimination and protection of maternity and paternity regime (2011) %.• Female employment rate (15-64 years) – 60,6%• Male employment rate (15-62 years) – 68,1%• Female activity rate – 47,4%• Male activity rate – 58,2%• Female unemployment rate – 13,1%• Male unemployment rate – 12,4%EDUCATION - Th e law on the educational system guarantees equal opportunities

for both sexes.• Feminization rates in completion in higher education, by areas of study (2011) %• Education – 84,7%• Arts – 63%• Social Sciences, business and law – 64%• Sciences – 56,5%• Engineering, industries and Construction – 28,1%• Agronomy – 51,6%• Health and Welfare – 78,7%• Services – 52,4%WOMEN IN DECISION-MAKING POSITIONTh e candidate lists for the Portuguese Parlament, European Parlament and Local

Councils must be composed so as to ensure a minimum representation of 33% of each sex.

From the 230 members of Assembly of the Republic (Parlament) 61% are women.Th e Government has 22 members: women 2 ministers and 6 secretaries of state.Government Plan (Law 3/2010 28 April - 2010-2013) - national aims for gender

equality are: fi ghts all discriminations, gender violence and domestic, social protection and support families.

Th e Resolution of the Council of Ministers nº 5/2011, 18 January - Th e IV-National Action Plan for Equality, Citizenship, Gender and no Discrimination (2010-2013).

Th e Resolution of the Council of Ministers nº 100/2010, Th e II National Plan Against Traffi cking in Human Beings (2010-2013).


Th e Resolution of the Council of Ministers nº 100/2010, 17 December - Th e IV Na-tional Plan Against Domestic Violence(2010-2013).

Th e National Plan Emergency Social has a set of social measures to promote family policies.

Th e National Strategic Reference Framework - Th e Operational Programme for the Promotion of the Human Potential (POPH – 2010-2013) is the national authority re-sponsible for the implementation of European Social Fund. Under the POPH several priority policy sectors or axis were design. Axis 7 aims at developing the capacity of national public institutions and civil society organizations to promoting gender equality.

In this regard, under typology 7.6-Promotion of Women Entrepreneurship, until No-vember 2012, were created, by women, 469 companies and promoted training for 1.416 women.

Th e Operational Program for Competitiveness (POFC-2008-2012), there were 22 calls for proposals with a specifi c funding line to promote women entrepreneurship. As a result, 9 million euros were distributed among projects that foster women’s entrepre-neurship.

By considering female entrepreneurship as a positive contribution to competitive-ness and productivity and as a source of innovation in business at national level, under this Program, 327 projects have been supported. It allocates a bonus for female entrepre-neurship, given to projects led by women which meet the following conditions:

a) Th e entrepreneur owns, directly or indirectly, a share equal to or exceeding 50% in the capital, for two years;

b) Th e entrepreneur plays executive functions in the company and keeps them at least two years aft er the completion of the project.


Endenozya’da Mutlu Aile ProgramıPKH(Family Hope Program)

Conditional Cash Transfer as Family Support Program in Indonesia

Andi Zainal Abidin DULUNG Dr,Director General for Social Protection and Social Security

Ministry of Social Affairs, Republic of Indonesia

Distinguished participants: ladies and gentlements. Good morning, assalamu’alaikum. Th ank you to the Ministry of Family and Social Policies of the Republic of Turkey for giving me such a very important opportunity to attend this international conference and share with you ideas and experience relating to social welfare development.

In this session I would like to present a Conditional Cash Transfer, namely PKH or Family Hope Program implemented in Indonesia since 2007. As we understand, CCT is a social assisstance program under the regime of what so-called family support policies. Due to limited time, however, I would not discuss PKH in great detail. Aft er providing the context of social development in Indonesia, I will then discuss the profi le of PKH focusing mainly on its coverage, human resources and general achievements.

Th e Fact: Human Development, 2011CountriesR anking

Income(GNI)Averageo f Schooling Years

Life Expectancy

Very High-High H uman Dev• Norwegia• Australia• Belanda• AS• Selandia Baru• Singapura• Brunei Darussalam• Saudi Arabia (High HD)• Malaysia (High HD)

12345

26335661

47.55734.43136.40243.01723.73752.56945.75323.27413.685

12,612,011,612,412,58,88,67,89,5

81,181,980,778,580,781,178,073,974,2

Medium Human Dev• Sri Lanka• China• Thailand• Philippina• Indonesia• Viet Nam• Kamboja

97101103112124128138

4.9437.4767.6943.4783.7162.8051.848

8,27,56,68,95,85,55,8

74,973,574,168,769,475,263,1

Table of human development provides a background of socio-economic development of Indonesia. It shows that the ranking of human development of Indonesia is amongst the lowest in the ASEAN region. Indonesia HD is higher than Viet Nam and Cambodia but is lower than the Philippine and Th ailand, let alone Malaysia, Brunei Darussalam


and Singapore. Th e table necessitates that Indonesia needs not only economic growth par excellent, but also human development.

Poverty and Poverty Alleviation Strategy

Not Poor

Near Poor (27,28 millions/ 11.5%)

Poor (19,79 millions/8.19%)

Very Poor (10,09 million)/ 4.17%)

Social Assistance

Social Empowerment

Micro Credit

Income: 80% of poverty line

Poverty line: Rp 243,729 per capita per month (0.75 US$/capita/day)

Income: 120% of poverty line

In line with the low human development level, poverty remains the key issue of social development in Indonesia. Th e fi gure shows that the number of poor and very poor in Indonesia is 29.88 millions or 12 percent of the total population. If we add this category of poverty with the “near poor” category, the number reaches 57.16 millions or about 24 persent of the total population.

In response to such a phenomenon, in recent years Indonesian government has been employing poverty alleviation strategy, namely “Cluster-based Poverty Alleviation Strat-egy”. Th e term cluster refers to three approaches: social assistance, social empowerment and micro credit. Social assistance refers to programs directed particularly to the very poor and poor, while social empowerment is referred to as programs targetted mainly to “able” poor and some near poor who have capabilities to get empowerment programs. Micro credit refers to programs geared to not poor and some near poor especially thos who have capacities in generating and developing small business activities.

Th e challenges of social developmentKnowing that the incidence of poverty is high, Indonesia should have robust social

welfare programs. As shown by the fi gure, however, most social welfare programs in the country are still hampered by the facts that the supports for the poor are oft en: too little (the budget for poverty alleviation is low), uncertain (benefi ciaries do not know where and how to get assistance), fragmented (unintegrated and uncoordinated) and unsus-tainable (no continuation). As illustration, next slides show that while budget allocation for poverty program is relatively low, the “cake” of expenditure on CCT is relatively small.


Priority of State Budget Expenditure (APBN) (%)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Transfer to region 26.633 2.36 33.672 9.55 30.843 0.61 31.143 3.18

Subsidy2 1.38 15.361 9.96 27.821 3.80 17.112 2.37 19.03

13.891 7.59 18.901 5.58 20.812 0.00 20.212 0.20

Poverty Program4 .146 .677 .066 .128 .007 .237 .106 .91

Health2 .263 .223 .262 .472 .782 .813 .323 .34

Agriculture2 .512 .592 .984 .154 .334 .133 .823 .76

Infrastructur4 .627 .727 .957 .959 .128 .839 .511 1.25

Total Expenditure 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00

Th e table shows that Indonesia spends too much on subsidy, especially of fuel and electricity. It was about 19 percent of the total budget in 2012. In the same year, public expenditure on poverty program was only 6.9 percent of the total budget. Th is fi gure is supported by the next slide revealing public expenditure in social assistance.

Social Assistance Expenditure in 2011

Assistance for Elderly

Health Assistance

Child Protection

Disaster Assistance and ReliefOthers: disability benefits

Rice for the Poor

Scholarship for the Poor

CCTs

CCTs

Total expenditure for social assistanceU S$ 2.8 trillionShare to State Budget 2 .05%Share to GDP 0 .37%

Aft er the economic crisis hit Indonesia in 1997, the country has applied a number of social assistance programs such as social safety net and other targetted cash and in-kind transfers for the poor. Th e fi gure shows that while social assistance expenditure share to


GDP is low (0.37%), budget allocation for CCT program is also low compared to such similar programs as “Rice for the Poor” (Raskin) or “Scholarship for the Poor”. However, in terms of timeline and spatial expansion, PKH is CCT program that notes remarkable attention in Indonesia. Assuming benefi ciaries will remain in the system for a max of 6 years, PKH will be conducted from 2007 to 2020. Since 2012, this program has also reached all 33 provinces of Indonesia.

PKH: Family Hope ProgramConditional Cash Transfer for poor families (i.e. below $25 per month per capita)Cash transfer: between $60 and $140 per year, paid every three month. Th e cash is

transfered to the mother. Conditionalities: visiting health centre and sending children to schoolBenefi ciaries: pregnant and lactating mothers, families with children under 5-years

old, or children enrolled in primary and secondary schoolsWhat is PKH? PKH stands for Program Keluarga Harapan or Family Hope Program.

Objectives of PKH are aimed at contributing to the acceleration of MDGs through four main targets: (a) break the circle of poverty chain for future generation; (b) reduce child and maternal mortality � Indonesia is among the highest in SE Asia; (c) improve educa-tion attainment of poor; and (d) improve the quality of human resources through im-provement in access to health and education services for the poor.

ConditionalitiesHEALTHTh e mother or the adult woman responsible for taking care the children in the family

receives cash if:She goes to a nearby health facility for pre and post natal check-ups; and orChildren under 5 years old receives regular immunization and check-ups.EDUCATIONTh e mother or the adult woman responsible for taking care the children in the family

receives cash if: Th eir school year old children are enrolled in a school for basic education, and Th eir children attend the school with minimum 85% attendance.As CCT, PKH has two main conditions in relation to health and education aspects.

Th ese conditions are verifi ed by paid facilitators working in the grassroot of sub-district levels. In Indonesia, Healt and education are free the poor. However, we need stimulant to encorage the poor utilize the health and education facilities.


PKH budget and households target

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

-

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

US$

-Mill

ion

Hou

seho

lds

Households Target Budget (US$ -M illions)

International support N Technical Assistance/GrantWorld Bank: Project preparation and evaluationsGIZ (Germany) & AusAID: Technical expertise on management improvementUNICEF: additional intervention for stunting (pilot phase)Total number of benefi ciaries in 2011 was at 1.1 million HHs at a cost of $177,7 mil-

lion; and for 2014 will target 3.0 million HHs at a cost of US$466,6 million.Benefi t ranges from a fl at benefi t of US$60 (min) to max of US$220 per household

per year.Coverage

500,000 HHs

816,000 HHs

1,500,000 HHs

3,000,000 HHs

Areas and Human Resources

2007 2010 2012

Provinces7 20 33

Districts4 88 8 166

Sub-districts 337 946 1,909

Facilitators1 ,305 3,452 6,712

Operators 192 455 871

Area/Regional Coordinator

32 03 6

MIS/Program Expert

33 19

2007

2010

2012

2014


Th e table shows further the coverage of PKH including benefi ciaries, areas of op-eration and number of human resources. As you can see, in 2007 PKH covered only 7 provinces, but in 2012 it has covered 33 provinces. In terms of number of benefi ciaries, while in 2007 PKH benefi ciaries was only less than 500,000 households, in 2012 PKH benefi aries has became 1,5 millions household.

Characteristics of benefi ciaries (2007-2011)

-

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

2007 2008 2009 2010 2011

Pregnant MotherChildren under 5Primary SchoolSecondary School

Most PKH benefi ciaries are households with primary school childrens followed by households having children under fi ve years old. Th is fi gures reveals that most benefi -ciaries of PKH are young families.

Characteristics of Facilitators and OperatorsQuality of human resources of PKH is notably good. Among 8,000 facilitators and

operators, most PKH human resources have very good educational background ranging from D3 (3 years diploma program) to master degree program. Although the number of female is higher than male facilitators/operatos, the composition of human resources based on gender is relatively equal.

Conclusions: general ImpactsBased on a number of studies conducted by among others, World Bank, Bappenas

and University of Indonesia, PKH has shown positive impacts on three aspects of quality of life of benefi ciaries. PKH improve the quality of education of the poor by increasing school attendance and decreasing school drop out among students of elementary and primary school. PKH also contributes to increase the attendance of pregnant mothers to health centers. Finally, it is interesting to note that the socioeconomic conditions of some PKH benefi ciaries also increase. For example, TNP2K study show that of the PKH 2007 cohort (387,928 benefi ciaries) 44 percent of 387,928 benefi ciaries are still in the “Very Poor” category, while 46 percent of benefi ciaries has moved to “Poor” and 10 percent has moved to “Near Poor” categories.


Aile İçi Çatışmalar – Nedenleri ve SonuçlarıFamily Confl icts - Its Causes and Results

Abdulkerim BAHADIR, Prof. Dr.Gençleri Evlendirme ve Mehir Vakfı, Türkiye

Institution of Giving the Youth in Marriage and Mehir, Turkiye

I- AİLENİN TANIMI VE TEMEL FONKSİYONLARIAile, bebeklikten yetişkinliğe ulaşmasında birey için gerekli tüm bedensel, ruhsal

ve toplumsal ihtiyaçları karşılayan birincil ve en sıcak ilişkilerin yaşandığı ilk sosyal ku-rumdur.

Aile, bireyin en derin ve en kalıcı eğitim etkilerini aldığı, hayatın sürdürülmesi ve sorunların çözülmesine dair pek çok şey öğrenerek geleceğe hazırlandığı eşsiz bir okul ya da eğitim kurumudur.

AİLENİN KARŞILADIĞI TEMEL İHTİYAÇLAR• Biyolojik İhtiyaçlar: Bireyin hayatta kalabilmesini sağlayan beslenme, korunma ve

barınma… • Psikolojik İhtiyaçlar: Ruh sağlığının tesisi ve korunmasını sağlayan sevgi, güven,

destek ve dayanışma…• Toplumsal İhtiyaçlar: Toplumda yer edinmeyi sağlayan paylaşma, kültürlenme ve

değer kazanma...• Ancak yüz yüze sıcak ilişkilerin yaşandığı ailelerde temel ihtiyaçları yeterince kar-

şılanan bireyler, sağlıklı bir kişilik oluşturabilir.EVLİLİKTEN BEKLENENLER• Evliliklerin hiçbiri, aile-içi çatışma ve şiddete malzeme olsun diye gerçekleştirilmez.

En büyük hayaller evlilik üzerine kurulur. Behlentilerin en önemlileri şu şekilde sırala-nabilir:

• En güzel birliktelikleri yaşayabilecek ve acı-tatlı her şeyi paylaşabilecek iyi bir eş;• Maddi-manevi sorunlardan uzak kendini özgür ve mutlu hissedebilecek sımsıcak

bir yuva; • Beraberliğin en güzel meyvesi olarak sevip kendini adayabilecek sağlıklı çocuklar…- Ancak, modern hayatta yaşanan katı gerçekler, bu beklentilerin büyük bir kısmının

ertelenmesine ya da hayal dünyasında tutsak kalmalarına yol açmaktadır.İLK ÇATIŞMA ALANLARI• Bekarlık rollerinden evlilik rollerine geçişte ortaya çıkan sorunlar: Bireysel özgür-

lükler yerine ortak sorumluluk ve kararlar almaktadır.• Evliliğe dair farklı kabuller ve zıt algı tarzları• Beklenmedik, kişilik farklılıkları, idealler ve hayat görüşleri: farklı alışkanlık, hedef


ve zevkler.• Alışılmadık yeni çevreye ve evlilik hayatına uyum sorunları, yetersizlik ve önceki

bağlanmışlıklar.• Evlilikle birlikte gerçekleşeceğine inanılan fakat sürekli ertelenen ya da gerçekleş-

meyen beklentiler • Sonuç: Cicim aylarının sonu. Gerçekle yüzleşme• En büyük çatışmalar evliliğin ilk birkaç ayında, karşılıklı yaşanan hayal kırıklıkları

sonucunda hoşgörü ve esnekliğin yerine gerginlik ve tahammülsüzlüğün yerleşmesiyle başlar.

Eşlerin yüzyüze geldiği en önemli soru şudur: “Acaba doğru kişiyle mi evlendim. Bu hayat nasıl sürer?

Özuğurlu, şiddeti davet eden evlilik sorunlarını 6 grupta toplamıştır:• Karar ve sorun çözmeye yönelik iletişim sorunları. • Çocuk eğitimi ve ev işleriyle ilgili sorunlar. • Eşlerin anne-baba ve yakınlarının aileye müdahaleleri. • Eşlerin kişisel bakım ve görünümleriyle ilgili ilişkileri. • Eşlerin para harcamayla ilgili sorunları.• Eşlerin ev dışında, topluluk içinde birbirine karşı tutumlarıyla ilgili sorunlar. Çözümlenmemiş aile içi çatışmalar, negatif enerji birikimine neden olarak zamanla

saldırganlık ve şiddete yol açar. Sonuçları itibarıyla saldırganlık ile şiddet birbirinden farklı davranış tarzlarıdır. Saldırganlık çift kutupludur, uyandırdığı suçluluk duygusunun etkisiyle duruma göre

hem yapıcı, hem yıkıcı olabilir. Yani saldırganlık, şiddete dönüşmeyebilir.Buna karşılık şiddet, olumlu geri dönüşü olmayan, saldırganlığın sadece yıkıcı, fiili-

eğlemsel biçimini ifade eder.

II- ŞİDDETİN TANIMI VE TEMEL NİTELİKLERİ• Şiddet, bireysel ve toplu olarak uygulanan, insanların fiziksel ve ruhsal açıdan zarar

görmelerine neden olan davranışların tümü olarak tanımlanabilir. • İnsanların fiziksel ve ruhsal açıdan zarar görmelerine neden olan bu davranışların

aile içinde gerçekleşmesi, “aile içi şiddet” kavramıyla ifade edilir. • Aile içi şiddet, ailenin bir üyesinin ailenin diğer üyelerine karşı gösterdiği her türlü

yıkıcı-fiili saldırgan davranışları içerir.• Aile bireylerince kişiyi kendi isteği dışında belli bir biçim ve yönde davranmaya

zorlayan her türlü tutum ve davranış, aile içi şiddet çerçevesinde değerlendirilebilir. • Aile içi şiddette mağdur durumdakiler, genellikle kadınlar, çocuklar ve yaşlılardır.

Bu eylemi gerçekleştirenler ise, genellikle erkeklerdir.


ŞİDDETİN ÇEŞİTLERİ VE ALANLARIŞİDDETİN ÇEŞİTLERİ:1- Fiziksel Şiddet: Kaba kuvvet kullanma, sarsma, hırpalama, dövme, hapsetme, yak-

ma, silahla yaralama, öldürme…2- Psikolojik/Duygusal Şiddet: Bağırma, hakaret, aşağılama, sürekli tenkit, tehdit,

reddetme, iletişimi yasaklama, özgürlük ve hak gasbı…3- Ekonomik Şiddet: Aile üyesinin çalışmasını engelleme, zorla çalıştırma, gelirine

el koyma...4- Cinsel Şiddet: Eşi rızası olmadan cinsel ilişkiye zorlama; cinsel yönden aşağılama,

cinsel organlara zarar verme…ŞİDDETİN ALANLARI: Başta medya, ev, okul, iş yeri, trafik, sokak…

AİLE-İÇİ ŞİDDETİN NEDENLERİ, SONUÇLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİI- ŞİDDETİN BOYUTLARI VE NEDENLERİ • Boyutları ve uygulama şekilleri değişmekle birlikte şiddet; yaş, cinsiyet, eğitim dü-

zeyi, sosyo-ekonomik durum gibi hususlardan bağımsız olarak tüm dünyada gittikçe artış gösteren en önemli sorunlardan birisidir.

• Kaba şiddet oranları:• Dünya genelinde her 4 kadından biri ve her 6 erkekten biri çeşitli nedenlerden ötü-

rü aile içi şiddete maruz kalmaktadır.• Almanya’da her 3 öldürme olayından biri, aile içinde gerçekleşmiştir. • Amerika’da her 3 kadından biri, şiddetle yüz yüze gelmektedir. Öldürülen kadınla-

rın %30‘u mevcut eşi, eski eşi ya da erkek arkadaşı tarafından öldürülmektedir. İntihar girişiminde bulunan siyah kadınların yarısı, beyaz kadınların ise 1/4’ü, intihar girişim-lerine neden olarak eşleri tarafından dövülmeyi göstermektedir.

• İsviçre‘de şiddet olaylarının % 83‘ü erkekler tarafından işlenmektedir. Araştırma sonuçlarına göre her 5 kadından biri, eşinin fiziksel ya da cinsel şiddetine maruz kal-maktadır.

• Ülkemizde, 2008-2011 istatistiklerine göre aile içi şiddet acil yardım hattının ilgili konularda bilgilendirdiği kişilerin sayısı 11145 dir. Mağdurların 1/3’ü sözel ve duygu-sal siddetten yakınmışlardır. Her iki arayandan birisi, fiziksel şiddetten şikayet etmiştir. Ekonomik,sosyal ve cinsel şiddet şikayetinde bulunanların sayısı %6 dır. Mağdurların % 97.1’i kadın, %2.9’u erkek. Mağdurların %80’i eşlerinden şiddet görüyor.

• Aynı yıllara ait polis merkezlerine ve jandarmaya, yapılan başvurulara göre İstanbul’da gerçekleşen aile içi şiddet sayısı 10.207; Ankara 4.938 İzmir 5.907 şeklindedir. Bunlar sadece resmi kayıtlara giren sayılardır.

• Yapılan bir araştırma, şiddetin aile içinde başlayıp okulda devam ettiğini ortaya koymuştur. Araştırma bulgularına göre çocukların % 77’si şiddete maruz kalmaktadır.


• Çocuklara yönelik aile içi şiddet, % 20 babadan, % 16 anneden kaynaklanmaktadır. • Çevreden kaynaklanan şiddette öğretmen, % 39.36 ile ilk sırada yer almaktadır. • Araştırma sonuçlarına göre, her 3 kişiden biri şiddetle terbiye edilmektedir ve ceza

şekli % 21 oranla dayaktır.• Aile bireylerine şiddet uygulayan kişilerin % 82’sini erkekler oluşturmaktadır.

AİLE-İÇİ ŞİDDETİN NEDENLERİ1- Biyolojik nedenler:

- Erkeklik hormonlarının etkisi.- Şizofreni, paranoid bozukluk gibi psikiyatrik hastalıklar.- Alkol ve madde kullanımı, dürtü kontrol bozuklukları.- Bedensel eksikliğe bağlı duyulan kompleks ve çaresizlik.

2- Psikolojik nedenler: - Anti sosyal veya narsistik kişilik bozuklukları.- Bencillik, kıskançlık, saldırganlık gibi davranış bozukluları.- Duygusal baskı ve sorumluluklardan kurtulma isteği.- Yaşanan hayal kırıklıklar ve başarısızlıklar. - İletişim, empati, kendine güven eksiklikleri. - Şiddetin hakim olduğu bir ailede büyümek.

3- Sosyal nedenler:- Aile-içi iletimsizlik, ilgisizlik, hoşgörüsüzlük,aşırı baskı, katı disiplin, şiddete

dayalı ceza davranışı.- Toplumda şiddetin çözüm aracı olarak kabul görmesi.-Toplumun şiddeti özendiren değer yargıları: “Kızını dövmeyen dizini döver”,

“Kadının karnından sıpayı, sırtından sopayı eksik etmeyeceksin” - Hatalı namus ve ahlak anlayışları, töreler. - Erkeğe yakıştırılan otoriter statü ve itibar: Eşini dövebilen erkek bazı bölgelerde

itibar görmesi.- Toplumla iletişim sorunları, kendini ifade edememe.- Başta TV ve bilgisayar olmak üzere kitle iletişim araçlarında şiddet içerikli yayın

ve haberler.- Ekonomik seviyede ortaya çıkan düşüş (yoksulluk) ya da yükselme (Tatminsiz-

lik), - İşsizlik ya da zor iş koşulları.


AİLE-İÇİ ŞİDDETİN BELİRTİLERİ VE BAŞLANGICIKESİN BELİRTİLER: Aynı evde yaşayan aile üyelerinden birinin diğer üyelerden

herhangi birine;• Psikolojik şiddet eğilimleri: İletişimden kaçınma, küçümseyici ve aşağılayıcı söz

söyleme, hakaret etme, küfretme, korkutma; hakları kısıtlama, evden çıkmayı engelleme; tehdit etme; paraya el koyma ya da ihtiyaçları karşılamaktan kaçınma…

• Fiziksel şiddet eğilimleri: Tokat, yumruk, tekme atma, kavga ve tartaklanma, bir cisimle vurma, yaralama; eşyaya ve etrafa zarar verme...

ŞİDDETİN BAŞLANGICI:• Şiddet, önce tartışmalar, sonrasında ise, âni öfk e patlamaları şeklinde ortaya çıkar. • İlk şiddet eğilimi şiddet gören için sürpriz olur ve şiddet eğilimi olarak yorumlan-

maz.• Sağlıklı bir iletişimin başarılamaması ve kızgınlıkların uygun bir dille aktarılama-

ması, tartışmalar esnasında kızgınlığın hızla fiziksel şiddete dönüşmesine yol açar.• Tarafl ar psikolojik açıdan çok yüklü ve incinmiş olduğu için, genellikle kavgayı baş-

latan küçük çatışma konusu unutulur; bir tür genel meydan muharebesi havası ortamı belirler.

• Zamanla duygusal bağlar zayıfl ar, şiddet gittikçe artar ve böylece evlilik ısdırap dolu bir süreç halini alır.

II- ŞİDDETİN SONUÇLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ1- Fiziksel Sonuçlar:

- Büyüme ve gelişme geriliği.- Organ yaralanmaları, kalıcı sakatlanmalar, ölüm.

2- Psikolojik/Ruhsal Sonuçlar: - Kişilik bozuklukları, depresyon, akıl ve ruh hastalıkları. - Uyku bozuklukları, korku, endişe, yılgınlık. - Alkol ve madde bağımlılığı. - İntihar eğilimi, saldırganlık ve şiddet eğilimi.- Başarısızlık, uyumsuzluk.

3- Toplumsal Sonuçlar: - Topluma yabancılaşma- Toplum düşmanlığı, terör. -Toplumsal değerleri hiçe sayma.- Özel ve kamu mallarına zarar verme.


ÇÖZÜM ÖNERİLERİSaldırganlık ve şiddet, içgüdüsel tabiatın temel niteliklerinden olup canlıların ortak

özelliğidir.• Çevre koşullarına bağlı olarak ortaya çıkar ve biçimlenir.• Aile içi şiddet, ilk ailede (Habil-Kabil) başlamış ve günümüze kadar hep var ola-

gelmiştir. Elbette modern imkanların ve sosyal hakların arttığı günümüzdeki şiddet ile yoksunluk ve haksızlıkların yaşandığı geçmişte sürüp giden şiddet gerekçelerin haklılığı açısından kıyaslanamaz. Birinde söz konusu olan doyumsuzluk ve tatminsizlik iken di-ğerinde iseksizklik ve yetersizliktir.

• Özellikle sosyal öğrenme ve modelleme yoluyla öğrenilen davranış biçimleridir.• Buna göre, saldırganlık ve şiddetten uzak olumlu ve uyumlu bir kişilik geliştirmek

için olduğu kadar, bu tür eğilimleri rehabilite etmek için de en etkili ve köklü çözüm yolu SÜREKLİ ETKİN VE KALICI EĞİTİMDİR.

BİREYSEL ÇÖZÜMLER:• Başta anne-baba olarak şiddet konusunda bilinçlenerek esnemeye ve değişmeye

aday olmalı. Gerilimi ve öfk eyi kontrol etmeli.• Aile bireyleriyle etkin iletişim kurmalı, birlikte kaliteli vakit geçirmeli, paylaşmalı,

sıcak ilişkiler geliştirmeli ve empati kurmalı.• Çatışma ve şiddete yol açabilecek ortam, konu ve psikolojik durumlardan kaçmalı

ve uzak durmalı.• Şiddete dayalı geleneksel çocuk yetiştirme ve sorun çözme yöntemlerinden uzak

durmalı. • Suça karşı saldırı ve şiddet yerine, ilgi ve istekler konusunda mahrum bırakmalı.• TV ve bilgisayarda şiddet içerikli programları denetlemeli, gerektiğinde engellemeli

KURUMSAL ÇÖZÜMLER:1- Aile içi şiddetin biyolojik, psikolojik ve sosyal tabanı dikkate alınarak bu tür eği-

limlerin önlenmesi, tespiti ve rehabilitayonu konusunda bütüncül ve ortak uygulamalar geliştirilmelidir. Bu anlamda aile içi şiddet, sadece aile ve sosyal pol. bakanlığının değil, ilgili tüm diğer bakanlıkların da sorunudur.

2- İçgüdüsel karakteri nedeniyle şiddete karşı ana okulundan üniversiteye tüm eği-tim kurumlarında bilinçlendirici, etkin ve kontrollü bir eğitim programı geliştirip uy-gulamaya konulmalı (Aile eğitimi, değerler eğitimi, iletişim ve sosyalleşme eğitimi…)

3- Özellikle evlilik öncesinde ön koşul sayılabilecek bir çerçevede “evlilik okulu” ve “aile eğitimi”ne yönelik düzenlemeler organize edilmeli, bu noktadaki kurumsal ve top-lumsal çabalar daha fazla ve çok boyutlu olarak desteklenmelidir.

4- Aile içi şiddet suçları, sadece hukuki boyutta cevap bulmasının ötesinde aynı za-manda psikopatolojik bir sorun olarak değerlendirilmesi ve rehabilite edilmesi gerekir. Başka bir deyişle suçlunun psikoterapiye ve aile eğitimine zorunlu olarak tabi tutulabile-ceği düzenlemeler yapılmalıdır.


5- Aile desteği ve sosyal hizmetler; yerellik, ihtiyaç türü ve uygulama biçimi açısın-dan tüm kesimlere hitap edebilecek şekilde genişletilerek yaygınlaştırılmalıdır.

6- Resmi ve sivil toplum kuruluşların desteğiyle yanlış toplumsal anlayış ve uygula-ma biçimlerini düzeltebilecek sosyo-kültürel çabalar üretilmeli.

7- Etkin aile, çocuk ve ergen danışmanlık hizmetleri sunacak düzenlemeler hızla ge-liştirilmeli, bu tür girişimler desteklenmeli ve hizmetlerden istifadeye yönelik geniş bir toplumsal algının oluşması sağlanmalıdır.

8- İlgili bireylerin yeniden topluma kazandırılması amacıyla resmi ya da özel psiki-yatrik tedavilerinde her türlü devlet desteği sağlanmalı.

9- Sivil toplum örgütlerden bilgi ve uygulama desteği alınarak ortak çalışmalar üre-tilmeli.

10- Şiddete karşı daha köklü, caydırıcı ve etkili yasal düzenlemeler gerçekleştirmeli.11- Mevcut yayın politikaları ve yayın türleri itibarıyla başta TV olmak üzere tüm

kitle iletişim araçları aile içi ilişkileri deşifre eden, değerleri yozlaştıran, şiddeti öğreten, özendiren ve alenileştiren yayınlar üretmek yerine, sorunları önleyecek, çözümüne ortak olabilecek bir fonksiyona ulaştırılmalıdır.

UNUTMAMALI!!!• Şiddet, öğrenilen bir davranıştır, önlenmezse gittikçe yaygınlaşır ve yerleşir.• Şiddet/dayak, bir terbiye yöntemi değildir.• Şiddet, kini, nefreti ve düşmanlıkları artırır.• Şiddet, zayıfl ık ve çaresizliğin bir ifadesidir.• Şiddet, aile mahremiyeti ya da özel hayat kisvesi altında değerlendirilemez.• TV, aile içi sapmaları deşifre aracı ya da çocuk bakıcısı kabul edilemez.• Hiçbir gelenek ve görenek şiddet ve cinayetleri meşrulaştıramaz.• Şiddetten uzak, sıcak ve huzurlu bir aile hayatı sürdürmeniz dileklerimle…


Göç ve Toplumsal Cinsiyetin İnşasına Yansıma Biçimleri: Denizli Karşıyaka Mahallesi Örneği

Migration and Its Refl ection of the Structure of Gender

Türkan ERDOĞAN1, Doç. Dr.Denizli Üniversitesi, Türkiye / Denizli University, Turkiye

GirişGöç süreci, toplumsal cinsiyet sisteminde farklılaştırıcı toplumsal değer ve kül-

türel kalıpyargıları üretir. Göçün aynı zamanda (bazen neden bazen de sonuç olarak) tanıklık ettiği ekonomik, toplumsal ve kültürel değişimleri yaşayan toplumlarda kadın ve erkek özneler, yapısal belirleyiciler ve öznel deneyimleme biçimlerini farklı şekilde içselleştirerek (ve de dışsallaştırarak) kendi habituslarını üretirler.

Sosyolojik açıdan toplumsal olarak inşa edilen toplumsal cinsiyet, dinamik bir sü-rece işaret eder. Bu süreçte elbette birey edilgen bir varlık değildir. Toplumsal cinsiyetin inşası, yapısal olarak süreklilik arz eden norm ve davranışlar dizisi ile birlikte cinsiyet re-jimlerinin bireye dayatıldığı tek yönlü bir ilişkisel alan değildir. Birey, tıpkı sosyalizasyon sürecinde olduğu gibi bu alan içerisinde de aktifdir, cinsiyete dayalı norm ve değerler alanı ile pratikler karşısında gündelik yaşamda farklı deneyimler ve direniş stratejileri (faillik) geliştirir. Şüphesiz bu noktada bireyin öznelliği kilit bir noktayı arz etmektedir. Bu husus toplumsal cinsiyetin aynı zamanda verili olmadığı anlamını taşımaktadır.

Bu çalışmada toplumsal cinsiyetin “inşası” denildiğinde failin özgül iradesi ile yapının determinizmi (Butler, 2008:56) arasındaki diyalektik etkileşim süreçleri ve pratikleri kastedilmektedir. Buradan bakıldığında toplumsal cinsiyet tamamlanmamış; “olmakta olan” bir süreçtir diyebiliriz. Toplumsal cinsiyetin inşasında ve kimlik edinim sürecinde sosyal sınıf, din, milliyet, etnik köken, yaş, meslek, gelir ve eğitim düzeyleri gibi değişkenlerin yanısıra kırsal ve kentsel yapısal özellikler ve yaşam alanları da katkı sağlayıcı bir işlev görür. Kırsal ve kentsel yaşam alanları, sözkonusu yapısal özelliklere bağlı bir toplumsal cinsiyet inşa süreci içerirler. Bu alanlar arasında geçiş yapan kadın ve erkek bireylerin toplumsal cinsiyete dayalı öznellik alanları da bir çeşitlilik ya da geçişlilik sergiler. Çalışmamızda ağırlıklı olarak sözkonusu yatay hareketlilik ağına sahip bireylerin Bourdieu’nun (2006) deyişiyle kendi habituslarını geliştirirken karşılaştıkları kültürel, toplumsal ve ekonomik sermaye ve iktidar yapıları ile kurdukları ilişki biçimleri ve deneyimleme alanları üzerinde durulmaktır.

YöntemAraştırmamız Denizli’nin göç alan ve sosyo-ekonomik düzeyi düşük mahallelerin-

den biri olan Karşıyaka mahallesinde yapılmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntem-lerinde kullanılan derinlemesine görüşme tekniğinden ve yerinde gözlem tekniğinden yararlanılmıştır. Derinlemesine görüşme yapacağımız katılımcılara ulaşmak amacıyla bireyler tespit edilirken, muhtarlıkta bulunan ikametgâh kayıtları esas alınmıştır. Muh-1 Doç.Dr., Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, [email protected]


tarlığın verdiği bilgiler doğrultusunda mahalleye göç etmiş ve farklı sürelerde ikamet eden bireylerin bilgisinden hareket edilmiştir. Buna göre çalışma kapsamına 4’er kadın ve erkek olacak şekilde 5 yıllık, 15 yıllık ve 25 yıllık sürelerde ikamet etmekte olan top-lam 12 katılımcı ile derinlemesine görüşme yapılmıştır. Toplumsal cinsiyetin çözümleme aracı olarak ele alındığı çalışmada ağırlıklı olarak göç sonrası sürece bağlı olarak kadın ve erkeklerin öz cinsiyet kimliği, kadınlık ve erkekliğe ilişkin öznel algıları ortaya ko-nulmaya çalışılmıştır. Görüşmelerin değerlendirilmesinde Bourdieu’nun ilişkisel metod adını verdiği yaklaşım kullanılmıştır. Bora (2005:35)’nın da çalışmasında vurguladığı gibi bu yaklaşım, kültürel pratikleri bazı ikili karşıtlıklar çevresinde yapılandırılmış iliş-kisellikler olarak ele alır: Yüksek/alçak, seçkin/sıradan, temiz/pis, estetik/ kullanışlı gibi. Her bir öğenin değeri, bu sistem içindeki öteki öğelerle ilişkisi içinde tanımlanır. Belirli kültürel pratikler, başka pratikler karşısında böylece daha meşru (ya da uygun) hale gelir.

Veri Toplama Süreci ve Veri Analiz Tekniği Derinlemesine görüşme yapacağımız katılımcılara uygulama öncesinde araştır-

mamız hakkında bilgi verilmiştir. Sağlıklı sonuçlara ulaşabilmek için ayrıca yarı yapı-landırılmış görüşme formundaki bilgilerden yararlanılarak amaç ve gerekçe hakkında katılımcılara görüşme başlangıcında da bir genel açıklama yapma yoluna gidilmiştir. Görüşmeler esnasında ses kayıt cihazı kullanılmıştır. Bunun yanısıra her görüşmenin kaydı tutulmuş, daha sonrasında ise kayıtların transkripsiyonu yapılmıştır. Katılımcılar-la görüşmeler 1.5-2 saatlik sürelerde ve tek oturumda gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler yapılırken ihtiyaç duyulduğu takdirde ayrıca görüşme formu üzerinde de gözlem notları alınmaya çalışılmıştır.

Çalışmamızın bulgular bölümünde katılımcıların görüşme esnasındaki cümleleri-ne sadık kalınarak, doğrudan alıntılardan yararlanma yoluna gidilmiştir. Araştırmanın konusu, amacı ve kapsamı doğrultusunda görüşme formundaki sorular ve cevapların bilgisi, belirli başlıklar dahilinde kategorize edilerek tematik bir çözümleme yapılmaya çalışılmıştır.

Bulgular3.1.Toplumsal Cinsiyet Kimliği ve Rollere İlişkin Kültürel Söylemler“Kadının/kadınlığın ve erkeğin/erkekliğin” inşasında referans alınan kültürel söy-

lemlerin neler olduğunu ve bu söylemlerin cinsiyet grupları arasında ve de aynı cinsiyet grubu içerisinde ne gibi bir çeşitlilik ürettiğini öğrenmek maksadıyla katılımcılara top-lumsal cinsiyet kimliği açısından kendilerini nasıl tanımları sorusu yöneltilmiştir. Bu tanımlamada karşı cinsiyet grubu nasıl ve ne şekilde referans alınmaktadır? Bu öznel tanımlamalarda “ben“ ile “öteki“ arasında ilişki nasıl işlemektedir? sorularına yanıt aran-maya çalışılmıştır.

Görüşmelerimizde dikkatimizi çeken en önemli husus, bireylerce kültürel tanımla-maların yapılmasında toplumda egemen olan cinsiyetlendirilmiş rol kalıpları ile kişilik özelliklerinin ve biyolojik işaretlerinin referans alınmış olmasıdır. Kadın ve erkek katı-lımcılarla yaptığımız görüşmelerde dişilliğinden uzaklaştırılan kadının ya üçüncü bir cinsiyete hapsedildiği ya da erkeğe göre tanımlandığı sonucu ortaya çıkmıştır. Birçok


erkek ve kadın katılımcının düşüncesinde “kadın, erkeğin ötekisidir, olmayan/olamayan erkektir.”

Deneyimlerinden hareketle bir kadınlık tanımı geliştirmelerini istediğimizde ka-dın katılımcılar, genellikle egemen kültürel söylemlerden hareket ederek “ideal kadın” penceresinden kendilerini sorgulama çabasına girişmişlerdir. Bu durum kadının öznel dünyasında “olan” ile “olması gereken” arasındaki kültürel-toplumsal mesafenin bilişsel diyalektiğine de işaret etmektedir. Görüşmelerimizde kadınların tanımlama geliştirirken “dört dörtlük” kadın tarifini referans aldıklarını gördük. Bir kadın katılımcının (M.A., 57 yaşında, evli, 25 yıl) “dört dörtlük kadın evine işine dürüst olan kadındır, böyle ta-nımlayabiliyorum ben de kendimi” ifadesine mülakatlarımızda ve gözlemlerimizde sık-lıkla rastladığımızı belirtebiliriz. “Kadın gibi kadın olmak ne anlama gelmektedir sizce?“ sorusuna; “dört dörtlük kadın deriz mesela çalışkan, azimli, güzel aklıma o gelir önce dürüst kadın bir de kadın gibi kadındır bana göre” cevabını veren kadın katılımcının (K.B., 54 yaşında, evli, 25 yıl) gözünde erkek, “çocuklarına iyi bir baba eşine bağlı dürüst” kimsedir. Diğer yanıtlar aşağıda verilmiştir:

“Kadın, evin ailenin sorumluluğunu bilendir.” (A.D., evli kadın, 48 yaşında, 15 yıl)“Kocasını sayan, söz dinleyen kadındır” (Ş.M., bekar kadın, 31 yaşında, 5 yıl)Yukarıda sözünü ettiğimiz “dört dörtlük kadın” referansının içinde bulunduğumuz

toplumda cinsiyete dayalı sosyalleşmenin egemen söylemsel yapılarından biri olduğunu belirtebiliriz. Diğer bir deyişle kadınlar, bilişsel kodlamalarda meşru bir toplumsal cinsi-yet şemasından hareket etmektedirler.

Toplumsal cinsiyet şeması, kadın ve erkek özelliklerinin algılanmasında ve bilginin işlenmesinde temel oluşturan bir çerçevedir. Kadın ve erkek arasındaki ayrımı vurgu-layan bir kültür içinde büyüyen çocuklar kendileri ve diğerleri, hatta nesne ve olaylar hakkındaki bilgileri algıladıkları bu cinsiyet çağrışımlarına göre işlemeyi öğrenecekler-dir (Dökmen, 2004:66). Toplumsal cinsiyet şeması, Bem’e göre “bir bireyin algısını dü-zenleyen ve yönlendiren bilişsel bir yapıdır. Böylece cinsiyet tiplemesi, kısmen benlik kavramının toplumsal cinsiyet şeması içinde uyarlanmasından kaynaklanır. Örneğin, bir çocuk, erkek çocukların genellikle ‘güçlü’, ‘büyük’, veya ‘cesur’ olarak tanımlandığı-nı oysa kızların sıklıkla ‘iyi’, ‘hoş’ veya ‘şirin’ olarak tanımlandığını gözlemleyebilir. Bir çocuğun öğrendiği şey ise cinsiyetlerin sadece farklılık göstermediği, diğer yandan bazı özelliklerin bir cinsiyet için diğerinden daha uygun olduğudur. Birinin davranış ve öz niteliklerini gelişen toplumsal cinsiyet şeması ile karşılaştırarak bir birey, o kişinin ye-terliğini değerlendirmeyi öğrenir. Bu yolla kültürel stereotipler, kendi kendini gerçek-leştiren kehanetler haline gelir” (Basow, 1990:125). “Kadın gibi kadın olmak ne anlama gelmektedir sizce?“ sorusuna verilen cevaplarda sözünü ettiğimiz “dört dörtlük kadın” tanımlamasını yapan kadın deneklerden hiçbiri “peki erkek gibi erkek kime nedir sizce, tanımlayınız” şeklindeki sorumuz için asla “dört dörtlük erkek” şeklinde bir tanımlama yapmamıştır. Mülakatlarımızda hiçbir erkek katılımcı da kendi cinsiyet grubu için bu içerikte bir cevap vermemiştir. Bu husus kanımızca kadınların, dişil sosyalizasyonun ge-leneksel boyutunu ne kadar derin içselleştirmiş olduklarını bize açıkça göstermektedir:

“Erkek, helal-haram ayrımını bilendir” (O.K., 61 yaşında, evli erkek, 25 yıl).


“Erkek adam, ailesini ayakta tutan kişidir” (T.E., 43 yaşında, evli erkek, 15 yıl)“Gerekirse lafl a döverim, ailesine bağımlı, çalışkan, dürüst borcuna bir an önce öde-

mek isteyen birisiyim” (K.Ş., 58 yaşında, 25 yıl). Evlilik deneyiminin öznel kadınlık ve erkeklik algısında nasıl bir farklılaşmaya yol

açtığını öğrenmek istediğimizde kadın katılımcıların karşılaştırma referansı olarak bekâr kadınlardan hareket ettiklerini gördük. “Evli kadın” için kullanılan bir diğer tanımlama kategorisinin ise “ev kadınlığı” oluğunu belirtebiliriz. Bu husus, toplumdaki cinsiyet hi-yerarşisinin nasıl benimsendiği konusunda da ipucu niteliğindedir. “Saygınlık” faktörü, ev kadınlığının öznel algısında anahtar bir rol oynamakta ve toplumsal cinsiyetin de inşasında önemli bir işlevi üstlenmektedir:

“Evli kadın, bir ailede erkeğine sahip olan, evine sadık olan kimsedir, bir kadının yapması gereken ne ise yapan kişi bence” (E.Ö., evli erkek, 38 yaşında, 15 yıl).

“Erkek, eşine saygılı, etrafında sevilen, güvenilir kimsedir” (H.A., 41 yaşında, evli erkek, 5 yıl).

Kentte kalış süresi ne olursa olsun evlilik ve aileye ilişkin öznel algılarda “görev” ve “sorumluluk” ifadelerinin sık sık kullanımı, meşru/toplumca uygun görülen cinsiyet sosyalizasyon modeli ile ve cinsiyet tipleştirmelerinin kadın ve erkek bireyin özne dün-yasında bir ahlaki zorunluluk olarak da içselleştirildiğini bize açıkça göstermektedir:

“En önemli görevi bence annelik, böyle görüyorum. Bekâr bir kadından ayrılan en önemli farkı bu derim” (P.C., evli kadın, 48 yaşında, 15 yıl).

“Evli adam, sözünün eri olacak, benim suçum olduğunda gelip yüzüme söyleyecek. Ben onu (eşini kastederek) hayatta hiç salıvermem nereye giderse arkasından giderim” (K.Ş., evli erkek, 58 yaşında, 25 yıl).

Bekâr bir erkek katılımcının “evlilik tabii ki hayatı değiştirir bence, belli bir saat-te evinde olman lazım mesela. Erken evlenmeyi düşünmüyorum, böyle daha rahatım sanki” (M.M., 29 yaşında, 5 yıl) ifadesi, evliliğin arkadaşlık ilişkilerine bir sınırlama ve zaman konusunda da bir öz denetim getirdiği algısına işaret etmektedir. Genel olarak kentte kalış süresi fark etmeksizin erkeklerin tanım cümlelerinde daha çok “sorumluluk” sözcüğüne yer verdiklerini buna karşılık kadınların ise “bağlılık” sözcüğüne ağırlık ver-diklerini söyleyebiliriz.

Aile içinde işbölümünün bir cinsiyet ayrışmasına yol açıp açmadığını öğrenmek maksadıyla deneklere ev alanında yaptıkları uğraş ya da işlerin neler olduğuna dair sor-duğumuz soruya verilen yanıtlar ise aşağıda sunulmuştur:

“Kadının evde yaptığı bazı işleri yapmak erkeğe yakışmaz, ne bileyim garip gelir bana” (Ş.M., bekar kadın, 31 yaşında, 5 yıl).

“Yaptığı düzensiz olur bence, erkek ne kadar becerebilir ki ev işini?” (Z.K., bekar kadın, 22 yaşında, 5 yıl).

“Çamaşır, bulaşık kadının görevi. İlla ki lazım olduğunda salata yaparım, yumurta kırarım” (E.Ö., evli erkek, 38 yaşında, 15 yıl).

“Erkekler beceremiyor. Ne zaman bir iş yapmaya kalksalar bir yerleri yıkıp döküyor-lar… Herkes görevini bilecek” (K.B., evli kadın, 54 yaşında, 25 yıl).


Ev içi sorumlulukların asimetrik paylaşımına işaret eden kadın katılımcılardan biri (A.D., evli kadın, 39 yaşında 15 yıl), bu sorumluluğun ağırlığını “her şeyden kendimi mahrum bırakıyorum, sırf onlar daha iyi olsun” cümlesi ile ifade etmektedir. Gözlemle-diğimiz bir diğer durum ise kadına daha ağır sorumluluklar yükleyen evliliğin, kadının kendi ailesiyle etkileşimi sözkonusu olduğunda bu kez ona daha rahat bir ilişki ve ifade ortamı sunmuş olduğudur. Kentte kalış süresi ne olursa olsun ev odaklı bir sosyalleşme biçiminin meşruluk onayı, kadınlara oranda daha çok erkeklerin dünyasında görülmek-tedir diyebiliriz. Belirtmemiz gereken bir diğer husus, eğitim düzeyi daha yüksek olan kadınların, ev işlerinde erkek çocuklarından da yardım almış olmalarıdır. Bu yardım alma biçimi, kadınlar için bilinçli olarak tercih edilmektedir. Eğitim düzeyi ve kentte kalış sürecine bağlı olarak ev içi rol paylaşımının daha simetrik bir çizgide yol aldığını söyleyebiliriz.

Erkek katılımcıların bilişsel dünyasında ekonomik ve biyolojik üretkenlik, erkekliğin kültürel tanımlanmasında merkezi bir öğe işlevi görmektedir. Görüşmelerimizde erkek katılımcının (O.K., evli, 61 yaşında) “çocuk sahibi olunca insan daha bir ağır hissediyor kendini, ailede sözü daha çok geçiyor sanki” cümlesine karşılık bir başka erkek katılımcı (T.E., evli, 43 yaşında, 15 yıl) ise “babalık insanı büyütüyor bence, ilk çocuğum doğdu-ğunda bunu hissetmiştim” yorumunda bulunmaktadır.

Kadının Çalışma Yaşamına Katılımı: Engeller ve FırsatlarGerek kadın gerekse erkek katılımcıların öznel dünyasında annelik, kadının tam

zamanlı çalışma hayatına katılımı konusunda engelleyici bir öğe olarak görülmektedir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi kendilerini birer cümle ile tanımlamalarını istediğimizde kadın katılımcıların çoğu “iyi bir anne” ifadesine yer vermişlerdir:

“Annelik, kadını olgunlaştırıyor” (A.D., evli kadın, 39 yaşında, 15 yıl)“Hiçbir şey anneliğin yerini tutamaz derim” (P.C., evli kadın, 48 yaşında, 15 yıl)“Annelik, sorumluluk ve yük… sanki hep onlar için yaşıyorsun” (K.B., evli kadın, 54

yaşında)Bu durum, göç eden kadının annelik rolünü hala kadınlığın inşasında bir merkez

olarak görmeye devam ettiğini bize göstermektedir. “Annelik çok güzel ya, ne bileyim çocuklarım için canını ver deseler veririm o derece yani” yorumunda bulunan bir diğer kadın katılımcıya (K.B., evli kadın, 54 yaşında, 25 yıl) göre aile içinde otoriteyi sağlamak endişesi, babayı çocuklara karşı “daha donuk olmaya” itmektedir. Dikkatimizi çeken baş-ka husus, çalışan kadınların bu ifadenin yanında “çalışkan, becerikli” tanımlarını ekle-miş olmalarıdır. Bunu toplumda yaygınlaşan “çalışan kadın evi ihmal eder” kalıpyargısı karşısında kadınların geliştirmiş olduğu bir savunucu iletişim örneği olarak değerlendi-rebiliriz. Öte yandan kadın, annelik rolüyle sosyalizasyon sürecinde bir denetim aracı olarak erkek tarafından ek bir sorumluluk altına daha ayrıca itilmektedir. Bir kadın katı-lımcının (A.D., evli kadın, 39 yaşında, 15 yıl), “bir keresinde kızı böyle mi yetiştirdin diye çok dövmüştü” sözü buna örnek gösterilebilir.

Ev işlerinin yoğunluğu, çocuk bakımı ve annelik faktörleri, kadının gelir getirici bir işte çalışmasının önünde önemli engeller olarak görülmektedir. Kadın katılımcılara na-


zaran erkek katılımcıların bu hususta daha katı bir tutuma sahip olduklarını söyleyebili-riz. Gelir durumu uygun olanların, bakıcı ya da yardımcı tutmak suretiyle kadının ev içi yükünü azaltabileceği yönünde bir çözüm geliştirmek suretiyle kadınlar, belirli koşullara dayalı olarak daha esnek bir anlayış sergileyebilmektedirler. Bazı erkek katılımcılar ise ücretsiz izne ayrılma çözümünü ileri sürmüşlerdir. Gözlemlerimizde ücretsiz aile isçiliği olarak kabul ettiğimiz ama toplumda bireylerce “ev kadını/hanımı” olarak tanımlanan ve statüsü buna göre belirlenen kadının sergilediği ev içi emeğin, özellikle erkek denekle-rin düşüncesinde bir “sorumluluk”tan öte bir “zorunluluk” olarak görülmesi dikkatimizi çekmiştir. Erkek katılımcılardan (M.M., bekar erkek, 29 yaşında, 5 yıl) biri, “maddi du-rumu iyi ise erkek bir hizmetçi tutsun ama kendi yapmasın bence” yorumu getirirken bir diğer erkek katılımcı ise (H.A., evli, 41 yaşında, 5 yıl), “kadının görevidir, olmaz öyle ev işi falan, erkek yaparsa evin işini tatsızlık olur” yorumunu getirmiştir.

Genel olarak görüşme yaptığımız erkek katılımcılar “ya iş ya da ev-annelik görevi” şeklinde tek bir seçenek ileri sürerken kadın katılımcılar “hem iş hem de ev-annelik gö-revini” bir arada bağdaştırıcı bir seçeneği daha olasılı görmektedirler. Araştırmada göz-lemlediğimiz sonuçlardan biri, ücretli emeğin kadının cinsiyet rollerinin dönüşümünde bir farklılaşmaya kaynaklık etmiş olmasıdır. “Saygınlık” ve “özgüven” öğeleri, kadınların öznelliğinde katkı sağlayıcı bir işlev sağlamaktadır. Kadının çalışması, toplumsallık ala-nında ilişki ağını giderek genişlettiği gibi aynı zamanda onun özgüven sahibi olmasını da sağlamaktadır. Bireyselleşme ve özgürleşme vurgusuna kadınların söylemlerinde daha sık rastladığımızı belirtebiliriz. Kentte kalış süresi arttıkça bu düşünceye sahip olma du-rumu daha da yaygınlık kazanmaktadır.

“Eskisi gibi düşünmüyor kocam, bana artık hak veriyor keşke çalışsaydın diye, ama geç kaldık işte ne bileyim” (K.B., evli kadın, 54 yaşında, 25 yıl).

“Çalışan kadının kendine güveni artıyor, her şeyden önce değerin artıyor kocanın, ailenin gözünde” (M.A., evli kadın, 57 yaşında, 25 yıl).

“İyi bir iş kadını olsa doktor olsa öğretmen olsa kendine ayağının üstünde dursa kö-tümü olur yani bak ben kendi ayağımın üzerinde durabiliyorum oda kendi yapsın, tek bir erkeğin kocasını eline bakmakla hayat geçmez artık çok zor” (A.D., evli kadın, 39 yaşında, 15 yıl).

Gözlemlediğimiz bir diğer sonuç ise gelir düşüklüğü ya da yoksulluğun kadının üc-retli işte çalışması konusunda meşrulaştırıcı bir fırsat sağlamış olmasıdır. Kadının ça-lışmasını “ev içi görevlerde bir ihmal” yaratacağı endişesini yaşayan erkekler için ancak ihtiyaç sözkonusu olduğu takdirde kadının dışarıda çalışması mümkün olabilmektedir. Kentte kalış süresinin bu inanç boyutunda herhangi bir esnekliğe yol açmadığını belirte-biliriz. Buna karşılık kadınlar daha esnek bir tutum ve beklenti sergilemektedirler:

“Maddi sıkıntı çektik, 7 yıldır eşim çalışıyor, sosyal güvencesi var işte onu düşünüyo-ruz” (T.E., evli erkek, 43 yaşında, 15 yıl).

“Kadının para kazanması evde laf olur, ben de kazandım der hep” (K.Ş., evli erkek, 58 yaşında, 25 yıl).

Çalışmamızda özellikle kadın denekler, eğitim alamama ve gelir getirici bir işte çalı-şamama durumunu erken evliliğin bir gerekçesi olarak görmektedirler. Erken evlilik ile


ilgili olarak bir kadın katılımcının (M.A., evli kadın, 25 yıl) “napalım, ailelerimiz böyle münasip görüyor” tespiti öğrenilmiş çaresizliğin pasif-bilişsel onayına bir örnek olarak gösterilebilir.

Eşi çalışan ya da eğitim düzeyi daha yüksek olan erkekler katılımcılarda toplumsal cinsiyetin normatif-değersel boyutunda giderek bir kırılmanın yaşanmaya başlandığını söyleyebiliriz. Bu kırılmanın en önemli göstergesi, sözkonusu erkeklerin bir ölçüde de olsa ev içi işbölümünde esnek bir rol paylaşımına gitmiş olmalarıdır. Eşi çalışan bir erkek katılımcının (T.E., evli erkek, 43 yaşında, 15 yıl), “yardımcı oluyorum tabii ki, mesela o temizlik yaptığında koltukların yerlerini ben değiştiriyorum ya da halıları taşıyorum” cümlesi buna bir örnek olarak gösterilebilir.

SonuçBu çalışmada kırsal-kentsel yapı farklılıkları ve temel özellikleri dikkate alınarak iç

hareketliliğin (iç göçün) ailede toplumsal cinsiyetin inşa alanlarında ne gibi değişmelere yol açtığı üzerinde durulmuştur. Çalışmamızda mekânsal farklılaşmanın; ailede cinsel işbölümünde ne gibi farklılaşmalara yol açtığı sorgulanmış, ayrıca görüşme notlarından da yararlanmak suretiyle kadın ve erkeğin öznel dünyasında toplumsal cinsiyet kalıpyar-gıları ile kadınlık ve erkekliğe ilişkin kültürel ideallerinin yarattığı dönüşümler irdelen-meye çalışılmıştır.

Sonuç olarak kırsal ve kentsel yaşama alanlarının içerdiği cinsiyet rejiminin asimet-rik yapısı ile kadının öznelliği arasında gerilimin daha yoğunluklu yaşandığını söyleye-biliriz. Egemen kültürel söylemlere karşı bir uyum ya da direniş stratejisinin geliştirilme-sinde kadınlar kendi cinsiyet grubu üyelerinden daha fazla destek alma yoluna gidecek bir çözüm stratejisi geliştirme yolunu tercih etmektedirler. Komşuluk ve akrabalık ilişki-leri, kente uyum sağlamanın yanı sıra farklı yaşam tarzı modellerinin geliştirilmesinde pozitif bir işlev sağlıyor gibi görülse de öznelliğin inşası sürecinde gizil bir baskı meka-nizması oluşturma yönünde negatif bir işlevsellik arz edebilmektedir. Belirteceğimiz bir diğer husus, toplumsal cinsiyete dayalı inşa sürecinde kadınların “ötekilik” referansında hem erkeklerle hem de kendi hemcinsleriyle bir karşılaştırmaya gitmiş olmalarıdır. Bunu kadınların benimsediği söylemlerde ve gündelik maddi pratiklerin akışında gözlemle-mek mümkündür. Kentte kalış süresi ve ücretli emek deneyimlerinin kadının toplumsal farkındalığını erkek egemen yapılar karşısında giderek genişlettiğini ve dişil öznelliğin “öz”ünü sorgulamada bir derinlik yarattığını söyleyebiliriz. Buna karşılık eşin çalışma durumu ve eğitim düzeyi değişkenleri, erkeklerin kimlik ve öznellik algılarında eşitlikçi bir cinsiyet stratejisini deneyimlemelerini kolaylaştırmaktadır.

KaynakçaBASOW, S. S. (1992). Gender: Stereotypes and Roles, California, Pacific Grove, Brooks/Cole Pub-

lishing Company,BORA, A. (2005). Kadınların Sınıfı, Ücretli Ev Emeği ve Kadın Öznelliğinin İnşası, İstanbul, İle-

tişim Yayınları.BOURDİEU, P. (2006). Pratik Nedenler, (Çev. H.U. Tanrıöver), İstanbul, Hil Yayın.BUTLER, J. (2008). Cinsiyet Belası, Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi, (Çev. B. Ertür), İstan-

bul, Metis Yayınları.DÖKMEN, Z. (2004), Toplumsal Cinsiyet, Ankara, Sistem Yayıncılık.


Yurtiçinde-Yurtdışında Göçü İçselleştiren Aktör: KadınTh e Actor Internalisating the Migration at Home and Abroad:

Woman

Murat ERDOĞAN, Doç. Dr.Hacettepe Üniversitesi, İİBF / Hacettepe University, TurkiyeH.Ü.Göç ve Siyaset Araştırmaları Merkezi (HÜGO) Müdürü

HUGO Kamuoyu AraştırmasıALMANYA’DA IRKÇI NEO-NAZİ CİNAYETLER: TÜRKLERİN GÖRÜŞ VE DUY-

GULARI ARAŞTIRMASI Almanya / Aralık 2011Almanya’da Yaşayan Türkiye Kökenli 1058 Kişi ile Kamuoyu AraştırmasıData4U / SEK-POL işbirliğinde

2,3 6,8 9,2

8,0

61,2

12,6

Size göreb uc inayetleri i leyenler tümA lmantoplumunu mu yoksa küçük birr adikal grubu mu

temsil ediyor?

Bütün Alman toplumunu

Alman toplumunun büyük bölümünüAlman toplumunun küçük bir bölümünüAlman toplumunun oldukça küçük bir bölümünü Sadece radikal gruplar

Cevaps z Cevapsız


Evet55%Hay r

21%

Cevaps z24%

Size göre bu cinayetleri i leyenler Alman Devle tara ndan desteklendi mi ya da hiç korundu mu?

3,93 5,57

9,62

12,9

64,48

3,5

Bu cinayet serisi sebebiyleA lmanya'y terk etmeyi veTürkiye'ye gerid önmeyi dü ünüyorm usunuz? 1 Kesinlikle Türkiye’ye

dönmeyi dü ünüyorum

2 Türkiye’ye dönmeyi dü ünüyorum

3 Belki Türkiye’ye dönmeyi dü ünebilirim

4 Türkiye’ye dönmeyi dü ünmüyorum

5 Kesinlikle Türkiye’ye dönmeyi dü ünmüyorum

Cevaps z


Dönüşen Zihniyet ve Türk Ailesi Üzerindeki EtkileriChanging Mentality and its Eff ects on the Turkish Family

Saffet KÖSE, Prof. Dr.Necmettin Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Türkiye

Aile, insanlığın ilk kurumudur. Nikâh, onun kurucu unsurudur. Nikâhın da dini bir kavram olduğunda şüphe yoktur. Bu bağlamda nikâh sadece hukuki anlamda hakları ve yükümlülükleri belirleyen bir akit değil aynı zamanda ibadet karakteri arzeden bir niteliğe de sahiptir.

Nikâh, bütün dinlerde aileyi kuran ve kadın-erkek beraberliğini meşru kılan tek yoldur. Kutsal metinler, sadece ailenin kuruluşunda değil aynı zamanda işleyişinde, de-vamına mani önemli sorunların doğması halinde sonlandırılmasında ve sonrasındaki sonuçlarında ayrıntılı hükümler getirmişlerdir. İslam’ın iki ana kaynağı Kur’ân-ı Kerîm ve Hz. Peygamber’in sünnetinde de bu özellik hâkimdir.

Son tahlilde denilebilir ki aile bütün dinlerin değer verdiği kurumların başında yer almaktadır.

Günümüzde ailenin en temel sorunlarından birisi tarihi süreç içinde Batı dünya-sında kiliseye karşı oluşan tepkinin Aydınlanma dönemiyle birlikte dinin alanını iyice daraltılmasıdır. Tanrının yerine insanı, vahyin yerine aklı, dinin yerine bilimi, mabedin yerine mektebi merkeze alan bu hümanist, pozitivist zihniyet Müslüman dünyayı da ku-şatmış ve bu yöndeki değişim-dönüşüm hayatın bütün alanlarında hissedilir noktaya gelmiştir. Aile, bu etkinin görüldüğü en önemli kurumdur.

Kanaatimiz odur ki ülkemiz açısından bakıldığında temel sorun toplumu dönüş-türme projesinin etkili aktörlerinin, kitle iletişim araçlarını ve modern teknikleri çok iyi kullanan entelektüel kesimin İslam’ın temel kaynaklarını okuyup anlama imkânına sahip olmaması sebebiyle beslendikleri batılı kaynakların etkisiyle İslam’ı kilise kültürü üzerinden okumaları ve Hıristiyanlıktaki sorunların İslam’da da var olduğu ön yargısıy-la hareket etmeleridir. Bu zihniyet, sağlıklı bir ortamda İslam’la karşılaşma ortamının oluşmasını engellediği gibi Batıda üretilmiş çözümlerin ülkemizde ortaya çıkan sorunlar için de geçerli sayılmasıyla doku uyuşmazlığı oluşmuş, bu da geleneksel kültürün baskı-lanmasına yol açmıştır.

Elbette toplumsal hayat, sürekli değişen dinamik bir karakter arzeder. O kadar ki top-lum ve değişim birbirlerinden ayrılmayan iki kavram olarak öne çıkar. Ancak günümüz dünyasında değişimin kutsanır hale gelmesi ve insanın baş döndüren hareketlilik girdabı içinde kaybolması muhafazakar direnişi, yeniliklere karşı seçici davranmayı neredeyse imkansız kılmıştır. Bu açıdan değişim üzerinde durulmaya değer bir kavramdır.

Değişimi kısaca analiz etmek gerekirse onun iki önemli sonucunun bulunduğuna dikkat çekmemiz gerekir. Bunlardan birisi gelişme diğeri de bozulmadır. Değere bağlı olarak meydana gelen değişimler bir gelişmedir ve istenen de bir durumdur. Değerden kopuk değişim ise bir bozulmadır ve özellikle geleneklerine sıkı sıkıya bağlı muhafaza-


kar toplumlarda kolay hazmedilebilir bir durum değildir. Bugün seküler yaşam tarzını merkeze almış modern kültürün bilinçli şekilde tasarlanmış araçlarının bozulma karşıtı refl eksleri etkisizleştirdiğini, direnç noktalarını kırdığını ve bambaşka ilişkiler dünyası kurduğunu, bunun da her geçen gün güçlü şekilde hissedildiğini belirtmemiz gerekir. Burada esas sorun aile geleneğinin oluşumunda dinin etkili olması modern kültürün ise kendisini dine karşı konumlandırması sebebiyle bir çatışma ortamının doğmasıdır.

Ülkemizde ailenin profiline bakıldığında değişim ve zihniyet dönüşümünün dinamik biçimde sürdüğünü belirtmeliyiz. Bunun olumlu olup olmadığı bir başka ifadeyle ülke-miz açısından değişimin hangi sonucu ortaya çıkardığı sorusunu, “muhafazakar çevreler bakımından bir bozulma, modern yaşam biçimini benimsemiş kesimler açısından ise gelişme” şeklinde cevaplanabileceği mümkün gözükmektedir. Değişim karşısında ortaya çıkan bu iki farklı yaklaşımın temel sebebi benimsenen değerler ve bunun oluşturduğu mantalite ile ilintilidir.

Bizim kanaatimiz odur ki yaşadığımız süreçteki değişimlerden günümüz ailesi olum-suz etkilenmektedir. Bunun arka planında nasıl bir zihniyetin bulunduğu az aşağıda ana-liz edilmeye çalışılacaktır. Ancak aile kurumunun hızla çözüldüğü bir dünyada ülkemiz ailesinin de bundan nasibini aldığını söylesek de bozulmaya karşı en dirençli ve en sağ-lam kurumumuzun yine de aile olduğunu belirtmemiz bir kadirşinaslık olacaktır.

Ailenin kuruluşundan işleyişine ve sonlamasına kadar modern kültürün etkilerinin çıkardığı bazı ana sorunları şu şekilde ele almamız mümkündür.

Modern kültür doğduğu ortamın tabii sonucu olarak kendisini dine karşı konumlan-dırmış ve sahip olduğu etkili araçlarla dini olana karşı bir antipati geliştirmiştir. Bunun en olumsuz yanı toplumsal düzenin korunmasını seküler hukukla sınırlandırmış, top-lumsal hayatta bireylerin hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesi, hakların korunması ve vazifelerin ifası din ve ahlak gibi normatif disiplinlerden soyutlanmıştır. Bu işlev tek başına hukukun harici mekanizmasına havale edilmiştir. Bunun doğal sonucu olarak aile de hukuk üzerinden tartışılır, konuşulur hele gelmiş, hukukun ana dayanakları olan din-ahlâk gibi hukuk öncesi mekanizmalar devre dışı bırakılmış ve hukuk zayıf konuma düşmüştür. Oysa aile kurumunu din ve ahlak gibi hukuku aşan değerler inşa eder ve ya-şatır, bu alanların ihmali aileyi dış şoklara karşı dayanaksız kılar. Nitekim ülkemizde son zamanlarda kadına karşı şiddet haberlerinin arka planında bu zaafın yattığını görmek gerekir.

Ailenin seküler hukuk merkeze alınarak tartışılmasının iki önemli soruna sahip ol-duğunu belirtmemiz gerekir. Birincisi hukuk, ilişkilerdeki en alt düzeyi ifade eder ve bir anlamda zoraki ilişkileri belirler, sınırları çizer, resmi duruş karakteri arzeder, sınırların aşılması müeyyideyi beraberinde getirir. Halbuki aile, katı sınırların bulunmadığı, ge-çişkenliğin her an mümkün olduğu, hak odaklı taleplerden ziyade fedakarlık merkezli bir yapıyı ifade eder. İkincisi, hukuk, kuralların ihlali durumunda ispatı esas alır. Aile ise mahremiyetin egemen olduğu hassas bir yapıdır ve bu özelliğine bağlı olarak hukuk ih-tiyaç duyduğu ayrıntılara gerektiği şekilde uzanma imkanına sahip değildir. Bu görüntü ailenin sadece hukuk üzerinden tartışılmasının ne kadar sorunlu olduğunu ifade eder niteliktedir.


Ülkemiz entelektüel kesiminin İslam’ı modern hayatın önünde bir tehdit algısı ola-rak görmekten vazgeçmesi gerekir. Dinin özü kadar onu sağlıklı anlama da önemlidir. Bu sebeple İslam’ın batılı zihin üzerinden okunması yerine kendine özgü yöntemiyle anlama yoluna gidilmesi halinde insan hayatına sıkıntı veren bir tarafının bulunmadığı görülecektir. Bu durumda birbirlerini tamamlayıcı karakter arzeden üç normatif disip-lin belirlenmiştir. Bunlar din, ahlak ve hukuktur. Din değeri belirler, ahlak onu yaşam biçimine dönüştürür, hukuk da onu maddi müeyyidesi bulunan yazılı kural haline ge-tirir. Bir anlamda hukuk ahlak kurallarının zorunlu hale getirilmiş şeklidir ve hukuk da Jellinek’in isabetle belirttiği üzere, ahlakın asgari şeklidir. Geleneğe bağlı aile modelinde ilişkileri belirleyen en son kurum hukuktur. Bu gün hukuk öne çıkmıştır.

Modern kültür, siyasal ve sosyal alanda dini referans almanın ve onun bir ahlak oluş-turmasının önünde engel oluşturunca toplumsal düzeni sağlama sadece hukuka kalmış ve onun da yetersizliği görülmüştür. Bu konuda ailenin önemli ölçüde olumsuzluklarla karşılaştığını söylemeliyiz.

Seküler kültürün etkili araçlarıyla zaafl arı ayartıp toplumu farkında olmadan yeni yaşam biçimine ikna etmesi, programlaması, seküler kutsallar ve çağdaş dogmalarla geleneksel hayat tarzını baskılaması ailenin kurucu değerlerinin örselenmesi sonucu-nu doğurmuştur. Bu bağlamda kadın merkezli kışkırtıcı cinselliğin yaygınlaştırılması ve canlı tutulması, kadın-erkeğin serbestçe yaşamasının öne çıkarılması, popüler kültürün araçları kullanılarak teşvik görmesi evlilikten kaçış ve serbest yaşamın önünün açılma-sına sebep olmaktadır.

Hakim kültürü temsil eden Batılı toplumlarda varlıkla ilişkiyi belirleyen kavramların İslam dünyasındaki karşılıklarına eklemlenerek melezleşme sürecinin diğer kurumları-mız gibi aileyi de savurduğunu gözlemlemekteyiz. Özellikle Batılı toplumlarda “Tanrı-dan bağımsızlaşma” yönünde biçimlendirilen modern özgürlük söylemi, bütün semavi dinlerde kadın-erkek beraberliğinin tek meşru yolu olan nikâhın özgürlüğü kısıtlayan bir zihniyete doğru evrilmesine yol açmıştır. Sonuçta bu tür bir özgürlük yaklaşımının nefse / hazza bağımlı hale gelmek gibi bir sonuç doğurmasına aldırmadan özgür bir birey olarak insanın kendi bedeni üzerinde serbestçe tasarruf edebilme hakkı doğmuş, doğum kontrolü ya da hamileliği önleyen bir takım tedbirlerle rahimler üzerinde kuru-lan egemenlik ile de cinselliğin serbest biçimde yaşanır hale gelmesinin önü açılmıştır.

Bu rüzgârın cazibesinin ülkemizde etkisinin hissedilmediğini söylemeliyiz. Gençliğe rol model olma misyonunu yüklenmiş popüler kültürün taşıyıcı aktörlerinin bu yöndeki telkinlerinin etkili olduğu görülmektedir. Özellikle bütün kutsal metinlerde ve ahlak ki-taplarında belirtildiği üzere insanın en zayıf yönünü oluşturan ve en zor, en inatçı dürtü özelliği taşıyan şehvetin disiplinsiz şekilde kullanımının evlilikten kaçışa kapı araladığını belirtmemiz gerekir.

Geleneksel aile modelinde mevcut bulunan karı-koca rollerine tepki olarak gelişen ve aile içinde ezilen kadının hak ettiği yere gelebilmesi amacıyla geliştirilen eşlerin eşitli-ği ilkesi modern ailenin ana karakterini oluşturmaktadır. Modern kültürün sembol kav-ramlarından olan “aile içinde kadın-erkek eşitliğinin” ailenin kalıcılığı ve kadının mutlu-luğuna ne kadar katkı sağladığı tartışılabilir. Eşitliğin, modernliğin diğer kavramlarıyla


uyum arzettiğine bakılırsa yeni kavramların aileye katkı sağlamak bir yana tam aksine olumsuz bir etki ettiğini de söylemek gerekir. Nitekim son zamanlarda ulusal ve uluslar arası düzeyde oldukça sıklaşan aile ile ilgili akademik tartışmaların, araştırmaların varlı-ğı da bu düşünceyi haklı çıkaran bir özellik arzetmektedir.

Modernliğin geliştirdiği toplumsal cinsiyet projesi ile kadın-erkek rollerinin fıtrî ol-madığı, rolerin yeni baştan inşa edilebileceği yönündeki faaliyetlerin de aile üzerinde olumsuz etkiye sahip olduğunu belirtmek gerekir. Geleneksel aile modelindeki roller üzerindeki temel sorun bunları oluşturan zihniyetten mi yoksa tabii ilkeleri doğrultu-sunda anlaşılamamaktan mı kaynaklanmaktadır? Bu soruyu cevaplamak için bu rolleri oluşturan ana kavramlara göz atmak yeterlidir.

Müslüman toplumların geleneksel aile modelinde, modernliğin yücelttiği karı-koca eşitliği değil eşdeğerliliği ve birbirlerini tamamlayıcılığı esastır. Bunun sonucu olarak kadın ve erkeğin birbirlerine karşı mutlak üstünlüğü yoktur. Erkeğin kadından kadının da erkekten üstün olduğu tarafl ar vardır. Her birisi üstün yönleriyle diğerinin eksikliğini tamamlar, bütünleşip yekvücut olurlar. Modernliğin oluşturduğu eşitlik fikriyle erkeğe ait bazı roller kadına, kadına ait bazı roller de erkeğe geçmiş, rollerde parçalanma ve değişim oluşmuştur.

Geleneksel aile modelinde erkeğin ailenin reisi ve evin geçiminden sorumlu olduğu, kadının da evin tertip-düzenini üstlendiği ve kocasına itaat yükümlülüğünün bulundu-ğu bir rol paylaşımı benimsenmiştir. Kocanın kavvâm, kadının mutî‘ (itaatkâr) olduğu,1 kadının kocasının yanında emanet olduğu bir zihniyet dünyası ailedeki atmosferin ana çatısını oluşturur.

Kavvâm kelimesi, kökü de dikkate alındığında günümüzde öne çıkan anlamıyla yet-kileriyle öne çıkan idareci değil bütün gücünü aileyi ayakta tutmak için kullanan, bunun için naz ve kahır çeken, fedakârca davranan ve karşılaştığı olumsuzlukları göğüsleyerek ailesini yaşatabilen adam anlaşılır. Kavvâm’ın tam karşılığı Şeyh Edebâlî’nin Osmanlı Devletini kurup başına geçen Osman Gazî’ye söylediği şu sözlerde vardır: “Bundan son-ra öfk e bize, uysallık sana; güceniklik bize, gönül almak sana; suçlamak bize, katlanmak sana; acizlik bize, yanılgı bize, hoş görmek sana…

Bundan başka kavvâm’ı, Kur’ân-ı Kerîm’in kurumların idaresinde öne çıkardığı is-tişare ilkesini2 işletmekle yükümlü bulunması gerektiğine dair hükümle birlikte dü-şünmek gerekir. Yönetici, başında bulunduğu kurumu ilgilendiren hususlarda ilgililerle istişare eder, görüşleri alır, aile meclisinde ortak değerlendirmeler yapılır, görüş birliği-ne varıldığında uygulama safh asına geçilir. Fikir ayrılıklarının bulunması halinde belli gerekçelerle yönetici konumunda bulunan kişi uygun bulduğu görüşü uygular ve bunun riskini, sorumluluğunu üzerine alır. Eşi de bu konuda ona itaat eder. Kurumsal yapının doğası bunu gerektirir. Bu yöntem despotik tavrı kıran bir özelliğe sahiptir.

Kur’ân-ı Kerîm’in nikâhı kocanın karısına verdiği mîsâk-ı galîz / sağlam söz, teminat3 olarak tavsif etmesi, Hz. Peygamber’in “Siz onları Allâh’ın kelimesiyle helal edindiniz”4 1 Nisâ’ (4), 34.2 Âl-i İmrân (3), 159; Şûrâ (42), 38.3 Nisâ’ (4), 21.4 Müslim, “Hacc”, 147; Ebû Dâvûd, “Menâsik”, 56; İbn Mâce, “Menâsik”, 84.


şeklindeki ifadesi de kocanın hem eşine hem de ailenin kurumsal şahsiyetine karşı so-rumluluğunun mahiyetine çok önemli bir vurgu olduğu kadar “geçinemezsek ayrılırız” kolaycılığı değil nikâhta sürekliliği de deyimler.

Hz. Peygamber’in veda hutbesinde: “Kadınlar konusunda Allâh’ın buyurduğu husus-larda hassas olun. Çünkü siz kadınları Allâh’ın emaneti olarak aldınız”1 şeklindeki hadisi de kocanın eşine karşı ne kadar ağır bir sorumluluk yüklendiğini göstermesi açısından son derece önemlidir. Burada emanet bir sığıntı anlamında değil ağır sorumluluğa işaret içindir. Zira emânet, sahibi adına olduğu gibi saklanması gereken varlığı deyimler ve dini açıdan emanete riayetsizlik ihanet anlamına gelir. Bu hadise göre ihanet, eşten önce Allâh’a karşı yapılmıştır. Çünkü emanet eden O’dur.

Kur’ân-ı Kerîm başka bir ihtimale yol vermeyecek açıklıkta “kadınlarınıza iyi davranın”2 emriyle özellikle erkekleri uyarırken Hz. Peygamber de her alanda olduğu gibi3 bu konuda da en güzel model olmuştur. Nitekim bir hadisinde: “Allah katında sizin en hayırlınız kadınlara karşı iyi davrananınızdır. Bu konuda en iyi örneğiniz de benim” buyurmuştur.4 Eşi Hz. Âişe de bunu tasdik ederek Onun eşlerine ve hizmetçilerine asla kötü davranmadığını açıkça ifade etmiştir.5 Hz. Peygamber’in eşlerini camdan sırçala-ra benzetmesi6 eşlerine karşı nezakette de model olma boyutunu gösteren önemli bir örnektir. Sonuçta bu kavramların sorumlu kişiye yüklediği görev, almak değil vermek, bencillik değil fedakârlık ve îsâr, karşı tarafın memnuniyetidir.

Kur’ân-ı Kerîm ailenin işleyişinde üç ana kavram belirlemiştir. Bunlar rahmet, me-veddet ve sekînettir. Burada eşler arasında rahmete dayalı ilişki Allah-kul arasında oldu-ğu gibi dikey değil yataydır. Burada rahmetin nezaket / zerafet ve ihsan olmak üzere iki boyutu vardır. İhsan da iyiliği, gerektiği zaman, güzellikle ve içtenlikle yapmak anlamına gelir. Aileye bu atmosfer hakim olursa bundan karşılıksız sevgi anlamına gelen meveddet doğar bu da aile de huzuru sağlar ki bunun adı da sekînettir. Hz. Peygamber, cinsel ilişki dahil böyle bir ortamda yapılan her türlü faaliyetin sadaka değeri taşıdığını belirtir.7

Nikâh’ın mîsâk-ı galîz özelliği ile emanet sorumluğu bunun yanı sıra yuvaya hâkim olan meveddet ve rahmet, buyurgan tavrı, güce dayalı iktidarı, duyguların bencilliğini ortadan kaldıran bir işlev görür, ilişkilerin yatay biçimde seyretmesini sağlar. Huzuru sağlayan da bu zihniyettir.

Ana hatlarıyla söylemek gerekirse günümüzde araçların amaca dönüşmesi, eşyanın işlevselliğinden çok statüyü ölçen araç haline gelmesi, doyumsuz haz kültürü, tüketim sarmalı, aile mahremiyetinin örselenmesi, geleneğin küçümsenmesi, iş hayatının ka-dının evi ve çocuğuyla ilgilenebilecek şekilde tasarlanmaması, çocukların ailenin sı-cak yuva ortamından çok anaokulu ve kreşlere doğru yönlendirilmesi aile kurumunun olumsuz etkilendiği önemli hususlar olarak öne çıkmaktadır.

1 Ebû Dâvûd, “Menâsik”, 56; İbn Mâce, “Menâsik”, 84; Dârimî, “Menâsik”, 34; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, V, 73.2 Nisâ’ (4), 19.3 Ahzâb (33), 21.4 İbn Mâce, “Nikâh”, 50; Dârimî, “Nikâh”, 55; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, II, 472.5 İbn Mâce, “Nikâh”, 51. İbn Mâce, “Nikâh”, 506 Buhârî, “Edeb”, 90, 95, 111, 116; Müslim, “Fezâil”, 70-73; Dârimî, “İsti’zân”, 65.7 Buhârî, “Cenâiz”, 37, “Merdâ”, 75, “Vesâyâ”, 2, “Menâkıbü’l-ensâr”, 49; Müslim. “Vasiyet”, 5; Dârimî, “Vesâyâ”, 7.


Sonuç olarak, modern kültürün Müslüman dünyanın kendi değerler dizisinin genetiğini bozması, sorunlarımıza kendimizce çözüm bulabilme imkânını zorlaştırmış gözükmektedir. Herkesin yaşam tarzına ve kişisel tercihlerine saygı duymanın esas oldu-ğu gerçeğini de göz ardı etmeden diyebiliriz ki kültürel değerlerimize ve kavramlarımıza eklemlenen yabancı unsurlara dikkat çekmek, otantik özelliklerini ortaya koymak ve bu konuda farkındalık oluşturmak zorunluluğu vardır. Entelektüel kesimin ve ülkeye yön veren aktörlerin samimi olarak Müslüman dünyanın değerlerine, bu yönde oluşan gele-neklere içeriden ve kendine özgü yöntemle bakabilmelerini sağlamak en azından saygı beklemek hakkını hatırlatmak esaslı bir görevdir.

Geleneği her şeyiyle savunup kutsamak elbette isabetli değildir. Ama her şeyiyle kötü görmek de doğru değildir. Kaldı ki modernliğin mükemmel bir yaşam tarzı sunduğu, günümüz insanın mutluluğunu sağladığı düşüncesinin de tutarlılığının bulunmadığını belirt meliyiz. Burada söylenmek istenen şey geleneklere bağlı olarak da günümüz dün-yasında sağlam bir yer edinebilmenin mümkün olduğudur.


Türkiye’de “Yaşlılar” ve “Orta Yaşlılar”ın Demografik DurumuTh e Demographic Condition of “Th e Old” and “the Middle-Aged”

Ayşe CANATAN, Doç. Dr.Gazi Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü / Gazi University, Turkiye

Dünya yaşlanıyor Tüm dünyada 20.yy. başında sağlık ve teknoloji alanında yaşanan gelişmeler, bebek

ölümlerinin azalmasına ve ortalama yaşam beklentisinin artmasına yol açmıştır. Özellikle 20.yüzyılın ikinci yarısı nüfusun hızla arttığı ve ölümlerin ileri yaşlarda gö-

rülmeye başladığı bir dönem olmuştur.Bu durum öncelikle Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’da gelişmiş ülkelerde dikkati çek-

miş ve giderek büyüyen bir yaşlı nüfus grubunun ihtiyaçları dikkate alınacak biçimde sosyal ve politik düzenlemeler yapılmıştır.

Türkiye yaşlanıyorTürkiye’de de bir yandan nüfus artışı hızla azalırken, nüfus içindeki yaşlı nüfus oranı

iyileşen yaşam koşullarına bağlı olarak hızla artmaktadır. Halihazırda nüfusun %7.3’ü 65 yaş ve üstündedir.

Nüfus projeksiyonlarına göre 2025‘de nüfusun %10’dan fazlasını oluşturacak olan 65 yaş ve üstü nüfus grubuna hazırlık yapmak zorunlu hale gelmiştir.

Türkiye’de hali hazırda yaşlıların ihtiyaçları çoğunlukla aile yapısı ve kuşaklar arası ilişkiler yoluyla karşılanmaktadır. Son yıllarda bakım ve muhtaçlık konularında Aile ve sosyal Politikalar Bakanlığının ve yerel yönetimlerin sağladığı destekler dikkate değerdir fakat yeterli değildir.

Türkiye’de yaşlılarTürkiye’de 65 yaş ve üstü yaş grubu ile yapılmış olan yaşlılık araştırmalarında yaşlı-

lık dönemine ilişkin beklentilerin yaşam tercihi, bakım gereksinimi, ekonomik ihtiyaç-lar açısından kendilerinden sonraki kuşağa bağımlı olarak biçimlendiği görülmektedir. Çoğu yaşlının eğitim düzeyi düşük ve kendine ait herhangi bir geliri bulunmamaktadır.

Genellikle bir ya da daha fazla kronik hastalıkla yaşamak zorunda, beden olarak yıp-ranmış, toplumsal katılımları düşük, yeniliklere uyum sağlamaları zor, yaşamlarında boş zaman etkinlikleri bulunmayan adeta ölümü bekleyen bir halleri vardır.


Türkiye’nin 2011 yılı nüfus piramidi

31 Aralık 2011 tarihi itibarıyla Türkiye nüfusu 74.724.269 kişidir.

Yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus-2011

40-64 yaş arası toplam nüfus19.370.196toplam nüfus içindeki oranı% 25.91

65+ toplamNüfus5.490.715 Toplam nüfus İçindeki oranı% 7.35


Orta yaş grubuKronolojik olarak 40-64 yaşlar arası orta yaştır. Bu dönemde bireylerin sosyal, eko-

nomik ve psikolojik durumları diğer gelişimsel dönemlerden farklıdır. Orta yaştakiler çoğunlukla evli ve bir işte çalışmaktadır. Sosyal olarak ve kariyerle-

rinde belli bir düzeye gelmişlerdir. Onların çocukları eğitim sürecinde ya da genç, ebe-veynleri ise sağlık ve ekonomik koşullar nedeniyle destek isteyen yaşlılardır.

Orta yaşlılar bir üst ve bir alt kuşağın talepleri arasında kaldıkları için “sandviç ku-şak” olarak anılırlar. Bu durum onların yaşamını ve beklentilerini de biçimlendirir. Ken-di ebeveynleri gibi çocuklarına bağımlı olmayacaklar, yaşlılık dönemlerini kendi planla-dıkları gibi yaşamak isteyeceklerdir.

Bugün orta yaş grubunda yer alan 20 yıl sonraki yaşlıların halihazırda var olan yaşlı-lara göre daha farklı bir profilleri vardır. Gelecek beklentileri farklıdır.

Orta yaş grubunun, nüfus içindeki oranı yaşlılara göre daha yüksek, bireysel ve top-lumsal beklentileri, eğitim düzeyleri de daha yüksektir.

Günümüz teknolojisi gündelik yaşamlarına aktif olarak girmiştir (iletişim araçları, evdeki elektronik eşyalar, bankacılık işlemleri, internet). Dolayısıyla, içinde yaşadıkları çağa bugünün yaşlılarına göre daha fazla ayak uydurmuş yaşlılar olacaklardır.

Orta yaş grubu, yaşlandıklarında aktif yaşlılar olacaktır.• İletişim araçlarını aktif kullanacaklar• Günlük hayatlarında sporun yeri olacak• Boş zaman etkinlikleri olacak• Bir çok yaşlı çalışmayı sürdürecek• Turistik etkinlikleri artacakOrta yaşlıların gelecekte “aktif yaşlı” olarak yaşamaları için neler yapılmalı• Bireysel olarak yapılacaklar• Sosyal olarak yapılacaklar• Devlet olarak yapılacaklarBireysel olarak yapılacaklar• Kilo denetimi,• Bağımlılık yapan alkol ve nikotini bırakmak,• Sağlıklı kalmak için;• Günlük fiziksel hareketleri yaşam biçimi içine almak• Hayata olumlu bakmak• Gelecek için bireysel tasarruf yapmakSosyal olarak yapılacaklar• Toplumun yaşlılık hakkında bilgilendirilmesi• Olumsuz önyargıların değiştirilmesi• Yaşçı bakış açısı yerine “yaş dostu” bakış açısı geliştirmek


• Okul müfredatlarında• Televizyon programlarındaDevlet olarak yapılacaklar• Orta yaşlıların gelecek kaygılarını azaltmak için özellikle yaşlılıkta maaşların geçi-

mini sağlayabilecek şekilde düzenlenmesi• Orta yaş nüfus grubuna yönelik güçlendirme çalışmaları

- Sosyal güvenlik şemsiyesi içinde özellikle kadınların yer almaları için destek-lenmeleri- Eğitimini yarım bırakmış olanlar için uzaktan eğitim sistemlerinin yaygınlaştı-rılması ve geliştirilmesi- Beceri kazanma uygulamalarının artırılması - Orta yaş işsizliğini ortadan kaldıracak önlemlerin geliştirilmesi

• Yaşlılara yönelik yaşam biçimi, bakım ve ikamet seçeneklerinin artırılması• Verilecek hizmetlere erişimin kolaylaştırılması• Özellikle mahallelerde gündüz yaşam birimlerinin artırılarak, yaşlıların yalnızlığı-

nın önlenmesi• Yerel yönetim birimlerinin nüfus gruplarının özelliklerine göre hizmetlerini yön-

lendirmesiSonuç olarak;• Yaşlılığa gençlikte hazırlanmak • Aktif yaşlı olmak için öncelikle aktif orta yaşlı olmak gereğinin farkına varmak• Çeşitli hizmetlerin sağlanması için yerel ve genel yönetim arasında koordinasyo-

nun oluşturulması önemlidir.


Modern Toplumda “Yaşlı” Olmak: Aktif Yaşlanma ve Kuşaklararası Dayanışma İhtiyacı

To be “old” in a Modern Society: Active Aging and the need for Soliderity within the Generations

Emine ÖZMETE, Doç. Dr.Ankara Üniversitesi, Türkiye / Ankara University, Türkiye

Modern toplum

Kuşaklararası dayanışmaAktif yaşlanma

YAŞLI

-Yüksek öğrenim oranı yüksek

-Kadının eğitim düzeyi ve çalışma yaşamına katılımı yüksek

-Çekirdek aile modeli-Küçük ev modeli

-Demokratikleşme-Siyasal ve toplumsal katılım

-Uzmanlaşma

-Dinamik-Kent yaşamı

-Endüstrileşme-Okuma –yazma oranı

yüksek

MODERNTOPLUM

Modern toplumda yaşlı birey• Durağan toplumsal yapıya uyum,• Tarıma dayalı ekonomiyi/uzmanlaşmamış iş bölümünü benimseme,• Düşük okuma yazma oranı,• Teknolojiye uyumdaki yetersizlikler,


• Düşük yaşam standardı ve yoksulluk,• Sosyal yaşamda yüz yüze ilişkiler yoğun,• Geleneklerine ve inançlarına bağlı• Kırdan kente göç ile birlikte başka bir şehirde yaşlanmak• Çekirdek aile modelinde evinde yalnız olarak yaşlanmak• Zayıf aile ilişkileri, zayıf komşuluk ilişkileri ve kuşaklararası çatışma : sosyal destek

yetersizliği• Sağlık hizmetleri ve diğer toplumsal hizmetlere erişimde yetersizlik• Evde bakım hizmetlerinin organizasyonu ve yaygınlığındaki yetersizlikler• Doğumdaki ömür beklentisinin artması ve uzun yaşam

1.YAŞLILAR İÇİN BAKIM HİZMETLERİNİN YENİDEN ORGANİZASYONU2.AKTİF YAŞLANMAYI DESTEKLEME3.KUŞAKLARARASI DAYANIŞMAYI GÜÇLENDİRME YAŞLILIK VE YAŞ-

LANMAYA DAİR KALIP YARGILARI KIRMALI; YENİ MODELLERİ GELİŞTİR-MELİYİZ

«YAŞLILAR MODERN TOPLUMUN BELKEMİĞİDİR»• Yaşlılar eğer onları dinlersek birçok deneyim ve yetenek sunabilirler.• Geçmiş ile gelecek arasındaki köprüyü oluştururlarNeden aktif yaşlanma ve kuşaklararası dayanışma gündemi?

KAVRAMLAR


YaşlıDünya Sağlık Örgütü (WHO) (1963)

Günümüzde gelişmiş dünyadaki her 7 insandan biri 65 yaşın üzerinde iken, 2030’a gelindiğinde bu oran her 4 kişiden biri olacaktır.

• Gelişmekte olan ülkelerde sosyo-ekonomik gelişme, nüfusun yaşlanma hızı oranı ile paralel gelişmemektedir.

• Örneğin, Fransa’da yaşlı nüfusun % 7’den % 14’e yükselmesi 115 yıl gerek-tirirken, Çin’de aynı oranda artış için yalnızca 27 yıl geçmesi gerekmektedir.

• Gelişmiş ülkeler, nüfusları yaşlanmadan önce “refah ülkesi” haline gelirken, ge-lişmekte olan ülkelerin refah düzeylerinde somut bir artış gözlenmeden önce nüfusları yaşlanmış olacaktır.

GENÇ NÜFUS: Yaşlı nüfus oranı %4 den azOLGUN NÜFUS: Yaşlı nüfus oranı %4-6.9 arasındaYAŞLI NÜFUS: Yaşlı nüfus oranı %7-10 arasındaÇOK YAŞLI NÜFUS: Yaşlı nüfus oranı % 10’dan fazlaTÜRKİYE’DE YAŞLI NÜFUS: % 7,3


AKTİF YAŞLANMAYaşlı bireylerin yaşam kalitesini güçlendirmek için sağlık, katılım ve güvenlik ile ilgili

fırsatların optimum düzeyde sağlandığı bir süreçtir.SAĞLIK: Fiziksel, mental ve sosyal refahı içerir

KUŞAKLARARASI DAYANIŞMA DÜZEYLERİ:

a) Kuşaklararasında ulusal ve küresel düzeydeki olaylar ile ilgili makro düzeydeki bağlılık


b) Büyük ebeveynler, ebeveynler ve torunlar arasında mikro düzeydeki bağlılık. Bu ilişkiler dayı, teyze, amca gibi akrabaları da kapsar.

KUŞAKLARARASI DAYANIŞMA TEMEL BOYUTLARIİŞBİRLİĞİ (Sosyal etkileşimin sıklığı, aile bireyleri arasında paylaşılan aktiviteler)ETKİ (Aile bireyleri arasındaki duygusal yakınlık, onay ve samimiyet)FİKİR BİRLİĞİ (Aile bireyleri arasında değerlerde, fikirlerde ve yaşam biçiminde

gerçek ya da algılanan fikir birliği)FONKSİYON (Aile bireyleri arasında finansal yardım ve destek, diğer araçlardaki

karşılıklı değişim)NORMLAR (Diğer aile bireylerine karşı sorumlu hissetme duygusunun güçlü ol-

ması)

KUŞAKLARARASI DAYANIŞMAEurobarometer (2009):27 Avrupa Birliği Ülkesinde; 15+ yaşında 27 bin kişi ile gö-

rüşüldü.1.Toplum için neyin en iyi olduğu konusunda gençler ve yaşlılar hem fikir

olmazlar(%28-K-Katılıyorum; %45-Katılıyorum)2.Ebeveynlerin ve büyük anne-babaların kendi ailelerini ve evlerini kurmak için

gençlere finansalaçıdan destek olmaları önemlidir (%55-KKatılıyorum; %32-Katılıyorum)3.Yaşlılarına evde bakan bireyler sosyal hizmetlerden yeterince yararlanmaktadırlar

(%30-Katılmıyorum; %35-K-Katılmıyorum)4.Okullar gençler ile yaşlılar arasındaki ilişkileri iyileştirmeli (%56 K-Katılıyorum; %33 Katılıyorum) Avrupa Komisyonu için Eurobarometer tarafından yapılan araştırma (2011)Türkiye’de 1000, Avrupa’da 26 bin kişi1. Araştırmaya katılanların % 35‘iTürkiye’deki 65 yaş ve üzerindeki bireylerin artışı ile ilgili olarak endişeli. Bu oran

Avrupa Birliği ülkelerinde % 42.2. Türkiye’de 55 yaş ve üzerindeki kişilerin genel olarak olumsuz algılanma oranı ise

% 30.3. Yaşlılarına evde bakan bireyler sosyal hizmetlerden yeterince yararlanmaktadırlar

(%30-Katılmıyorum; %35-K-Katılmıyorum)4. Türkiye’de yaşlıların % 49‘u torunlarına bakarak ve % 40‘ı ailelerine maddi destek

olarak katkıda bulunmakta.5. 55 ve üstü yaştaki bireylerin gönüllü çalışma oranı ise yalnızca % 5.


6. Yaşlı aile bireylerine bakan kişilere yardım etmek için devletin yapacağı en faydalı şey konusunda bakım hizmeti için maddi karşılık verilmesi ve esnek çalışma saatlerine izin verilmesi gibi görüşler ağırlıklı olarak ortaya çıktı.

GELECEĞİ YAPILANDIRMAK İÇİN SORUMLULUĞU PAYLAŞMAK: KUŞAKLARARASI DAYANIŞMANIN VE AKTİF YAŞLANMANIN ÖNEMİ

Kuşaklararası dayanışmayı güçlendiren politikaların desteklenmesi; hem gençlerin hem de yaşlıların haklarını koruyarak politik süreçlere katılımlarının sağlanması

Kuşaklararasında iyi deneyimlerin ve öğrenme sürecinin paylaşılması; okullarda ve toplumda her iki kuşağı bir araya getiren etkinliklerin yapılması

Yaşlıların aktif birey olarak rol modeli ve gençler için mentor/rehber haline gelmeleriYaşam boyu öğrenme olanakları ile gençler ve yaşlılar arasındaki sosyal etkileşim

olanaklarının geliştirilmesiBüyük ebeveynlerin destekleyici tutumlarının öneminin kabul edilmesiGençler ve yaşlıların sivil toplum örgütlerinde gönüllü etkinliklerde bulunmalarının

sağlanmasıGençler ve yaşlıların gerçek ve pozitif imajlarını yansıtabilmek için medya ile çalı-

şılması

“ÇİN’DE HAYIRLI EVLAT OL YASASI”• Çin’de ayrı yaşayan aile üyelerinin, yaşlı yakınlarını sıklıkla ziyaret etmesini öngö-

ren kanun tasarısı yasalaştı.• Kanuna göre aile üyeleri yaşlı ebeveynlerinin ruhsal ihtiyaçlarını gidermekle yü-

kümlü hale gelecek ve yaşlıların duygularını görmezden gelen ya da onlara soğuk dav-rananlar yargılanacak.

• Yasa uyarınca işverenler, çalışanlarının ailelerindeki yaşlıları ziyaret etmesi için izin verecek


Yaşlı Hizmetine Gereksinim Duyan Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Kır-Kent Dağılımı

Th e Age, Gender and Country and City Distribution of Th ose Who Need Services for the Old

Oya HAZER, Doç. Dr.M. Serhat ÖZTÜRK, Arş. Gör. Uzm.

Hacettepe Üniversite, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi/ Hacettepe Üniversite, Türkiye

İçinde yaşadığımız yüzyılda dünya hızlı bir değişim süreci içindedir. Teknoloji ve sağlık alanındaki hızlı gelişmeler, kadının çalışma yaşamına katılması, hızlı kentleşme ve eğitim düzeyindeki artış gibi faktörler nedeni ile tüm dünyada doğum sayısı ve beklenen ölüm hızında azalma olurken, yaşam beklentisi artmıştır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre Dünya nüfusunun yaş yapısı, ileri yaş gruplarının oransal olarak genç nüfusa göre daha hızlı artması yönünde değişmektedir. 1950’lerde dünya nüfusunun yaşam beklentisi 46 yaş iken 2000’de 65.4’e yükselmiş, 2020’de ise 70,5 yıla çıkması beklenmektedir. 2006 yılında toplam nüfus içinde 688 milyon olan 60 yaş ve üzeri kişilerin oranının ise 2050 yılında iki milyar olması öngörülmektedir (1).

Nüfus Projeksiyonları 2008 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması kesin sonuçlarına göre 2008 yılında 71 milyon 95 bin olan Türkiye nüfusunun 6 milyon 969 bin 60 yaş ve üstüdür, 2025 yılında ise öngörülen nüfus projeksiyonunda 85 milyon 407 bin toplam nüfus içinde 12 milyon 450 bin 60 yaş ve üstüdür (2). Gelecek yıllarda Türkiye’deki nüfus artış hızı devam etmekle birlikte nüfusun içindeki yaşlı birey sayısı, genç nüfusa göre daha fazla olacağı belirtilmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (2013)’e göre, demografi k göstergelerdeki mevcut eğilimler devam ettiği takdirde Türkiye nüfusu yaşlanmaya devam edecektir. 2012 yılında yaşlı nüfus olarak tabir edilen 65 yaş ve üzerindeki nüfus 5,7 milyon kişi, bunların toplam nüfusa oranı %7,5’tir. 2023 yılına gelindiğinde bu nüfus 8,6 milyon kişiye, oranı ise %10,2’ye yükselecektir. (3). Dünya Sağlık Örgütüne göre ise Türkiye’nin gelecek 25 yılda nüfusunun % 30 artarken, 65 yaş üstü nüfustaki artış oranının % 120 olacağını öngörmektedir (4).

Ithaca Gerontoloji Enstitüsü’nün yaptığı araştırmaya göre nüfusla ilgili gelişmeler yalnızca 65 üstü yaşta değil, 80 yaş üzerindeki insanlarda da artışa neden olacaktır. Japonya’nın 2000 yılında % 3.7 olan 80 yaş ve üzeri nüfusu 2030’larda % 11.1’e yükselerek dünyadaki önemini koruyacaktır. Bunu % 9’la İtalya izleyecek, Batı Avrupa’da % 6.6-9 arasında değişen 80 üstü yaşta nüfusa sahip olacaktır. Bu oran Afrika ülkelerinde en yüksek Tunus’ta (% 2.3) gerçekleşecek, diğer Afrika ülkelerinde % 1’in biraz üzerinde olacaktır. Türkiye’de 2030 yılında nüfus 84 milyon 195 bine ulaşacak, 65 üstü yaşta nüfusun oranı % 12.9, 80 üstü yaş ise % 2.4 olacaktır (5).

WHO 2002 verilerine göre ise dünyada ‘genç yaşlı’ (65-74 yaş) gruptaki 100 kadına karşılık, 86 erkek yaşamaktadır. ‘Yaşlı-yaşlı’ grupta (85+ yaş) ise her 100 kadına karşılık gelen erkek sayısı 49’a düşmektedir (6).


Türkiye’nin kır-kent nüfus yapısına bakıldığında ise önemli ölçüde kent lehine değişmelerin olduğu görülmektedir. 1950’den sonra kırsal bölgelerden şehirlere doğru yoğun bir göç dalgası başlamış, 1927’de ülke nüfusunun % 75.7’sini kırsal nüfus, % 24.2’sini kentsel nüfus oluştururken, 1990’da toplam nüfusun % 59’unu kentsel nüfus, % 41’ini kırsal nüfus oluşturmuştur (7). 2000 yılında kent nüfusunun 44.1 milyon ve kırsal nüfusun 23.7 milyon olduğu belirtilmiştir (8). Günümüzde şehirli nüfus lehine bu oranın % 70 civarında olduğu söylenebilir. Nüfus Projeksiyonları 2008 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmasına göre de yaşlı nüfus oranı kentsel yerleşim yerlerinde % 6; kırsal yerleşim yerlerinde ise % 10’dur. Yaşlı nüfus oranı, ülkemiz tarihinin en yüksek noktasına ulaşmış durumdadır. Kentsel ve kırsal nüfuslar arasındaki önemli bir farklılık da, kentsel nüfus içinde çalışma çağındaki nüfusun yani 15-64 yaş nüfusun oranının kırsal nüfusa göre daha yüksek olmasıdır (2). Şekil 1’de 1935, 2000, 2050 yıllarına ait Türkiye nüfus piramitleri görülmektedir (9).


Şekil-1.Yaş Piramitleri Türkiye 1935, 2000, 2050 DPT: Türkiye’de Yaşlıların Durumu veYaşlanma Ulusal Eylem Planı.

Tüm bu kestirimler hem dünya hem de Türkiye nüfusunun yaşam beklentisinin gide-rek yükseldiğini nüfusun yaşlanması ile birlikte, yaşlı nüfus bağımlılık oranının artacağı, bu durumun ekonomik, toplumsal ve sağlıkla ilgili pek çok sorunu beraberinde getirece-ğini ortaya koymaktadır.

Nüfusun yaşlanması henüz ülkemizde yaygın toplumsal sorun düzeyine çıkmamakla birlikte, sanayileşme, kentleşme ve teknolojik hızlı gelişme ve değişmelere bağlı olarak toplumsal yapıda olan değişim başta aile olmak üzere toplumsal kurumları, davranış ve değerleri önemli derecede etkilemiştir. Bu etkiler, bireyselleşmede ve yalnız yaşamada artış, akraba bağlarının zayıfl aması, yaşlının kurumlarda yaşlanması şeklinde karşımıza çıkmaktadır (10).

Bununla birlikte, özellikle büyük kentlerimizde yaşlıya yönelik hizmetlere ihtiyaç du-yulması sorun olma yolunda bir eğilim göstermektedir. Ülkemizde de gelecek yıllarda yaşlı nüfusun daha da artacağı düşünüldügünde bu gruba gelecekte daha iyi şartlar oluş-turmaya temel olması için yaşlıların sağlık, ekonomik ve psikososyal durumlarının ve bu durumlara ilişkin ihtiyaçların ortaya konulmasının önemi açıkça görülmektedir (11).

Yaşlıların sosyal güvenlik ve yardımdan sağlık hizmetlerine kadar bir çok karşılan-ması gereken ihtiyaçları bulunmasına rağmen bu yazıda bakım, boş zaman aktiviteleri, eğitim ve konut ihtiyacı ele alınmıştır.

Yaşlanma ve Bakım İhtiyacıTürkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, özellikle sosyal güvenlik sistemlerinin sınır-

lılığında, yaşlıların sorumluluğunu, devlet ve diğer kurumların yanı sıra aileler de üst-lenmektedir. Aile ülkemizde önemli bir destek mekanizması işlevi görmektedir. Ancak ilerleyen yaşla birlikte yaşlılara yardım ve destek sağlama sorumluluğunu üstlenen yakın-larının kendi iş ve aile yaşamlarına ilişkin sorumlulukları nedeni ile sıkıntıları artmakta,


üstlendikleri sorumlulukları yerine getirmediklerinde kendilerini suçluluk hissettikleri bilinen bir gerçektir (12).

Ayrıca yaşlı nüfusun artmasıyla oluşan gereksinim, yaşlanmayla birlikte artan sağlık ve sosyal bakım sorunlarının şiddetli ve ürkütücü boyutta olacağı varsayılmaktadır (13). Çünkü; özürlülük, kronik hastalık ve bakıma muhtaç yaşlıların bakımı uzun süreli ola-bilmektedir. Uzun süreli bakım, 6 aydan daha fazla süren, tıbbi hizmetler yanında sosyal bakım hizmetlerin verilmesini kapsayan hizmetlerdir (14).

Yaşlı nüfusun artmasıyla uzun süreli bakım gereksinimi, hiç şüphesiz sağlık ve sosyal bakım hizmetleri sunumu ile harcamalar üzerinde önemli bir baskı unsuru oluşturacak-tır. Bu nedenle, yaşlanmanın sosyal güvenlik sistemi ve ülke ekonomilerinin yapısında ciddi bir zorlama yapacağı, sağlık ve sosyal bakım harcamalarının akıl almaz boyutlara ulaşacağı öngörülmektedir. Çünkü, yaşlanmaya bağlı ortaya çıkan kronik hastalıklar ve bakım maliyetleri, genç nüfusa oranla daha fazla olmaktadır (15).

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nun 102 nolu sözleşmesi, temel sosyal güvenlik hakları olarak; klasik anlamda sağlık, hastalık, işsizlik, yaşlılık, meslek hastalığının yanı sıra “bakıma muhtaç olmayı” da “sosyal risk” olarak tanımlanmıştır (16).

Daha önce, yaşlıların özel yaşlı bakımevlerine alınarak yaşamlarını sürdürmeleri dü-şüncesi yaygınken, bugün artık yaşlının artık yerel kurumlarda değil, kendi içinde bulun-duğu ve alıştığı ortamda, ancak daha kolaylaştırılmış ve yaşlıya göre düzelenmiş koşullar altında hayatını devam ettirebilmesine yönelik hizmet anlayışı hakimdir (12). Bu nedenle huzurevlerinin yaygınlaştırılmasından ziyade, yaşlının kendi evinde iyileştirme ve evde bakım hizmetlerinin gerçekleştirilmesi ön plana çıkmaktadır (17).

Evde bakımın en basit tanımı “bireylerin bakım gereksinmelerinin ev ortamında karşılanması” dır. Genel olarak, evde bakım kişinin ev ortamında bulunmak istemesine rağmen aile ya da arkadaşları tarafından etkin ya da kolay bir şekilde sağlanılamayan bakım gereksinmelerini içermektedir. Evde bakım, bakıma ihtiyacı olan bireylere kendi ortamında daha özgür yaşama imkanı sunmaktadır (18).

Başta Almanya olmak üzere birçok AB ülkesi, Japonya gibi ülkeler, bakıma muhtaç bireylerinin bakım sorumluluğunun yalnızca ailenin ve toplumun değil devletin de ol-duğunu kabul ederek sosyal güvenlik sistemi içinde bakım gereksinimini karşılayacak yeni düzenlemelere ve çözümlere yer vermeye başlamışlardır. Bu çözümlerin bireyin ve ailesinin gereksinimi karşılayacak olması yanında, maliyeti düşük bakım modelleri ol-ması da çok önemlidir. Bu modellerin oluşturulmasında bazı esaslar öne çıkmaktadır. Bu esaslar ile yapılandıralan modeller; yaşlının aktif yaşlanma ile toplumdan uzaklaşmadan yaşayabileceği bir model olmalı, mali kısıtlılıkları göz önünde bulundurarak bulundura-rak daha iyi bakım, daha iyi sağlık verileri ve daha fazla yaşam kalitesi ile memnuniyeti sağlayacak bakım çözümleri yaratılmalı ve bakıma muhtaç yaşlılara sağlanan tüm formal ve informal bakımın yerine getirilmesinde holistik bakım modelleri uygulanmalıdır (5).

Yaşlılık bakım hizmetleri modelinin, maliyet etkin bir çözüm olması yanı sıra birey-lerin yalnızlık duygusunu en aza indirecek, topluma katılımını artıracak, fonksiyonel kapasitesini devam ettirecek, başkalarına olan bağımlılığı en aza indirecek ve aynı za-


manda yaşam kalitesini yükseltecek bütüncül bir bakış açısında ele alınmalıdır. Ayrıca evde bakım hizmeti verilecek hastaların belirlenmesinde objektif ölçütlerin bulunması evde bakım verenlerin bakım konusunda eğitim ihtiyaçlarının karşılanması, bakım stan-dartlarının oluşturulması ve destekleyici nitelikteki hizmetlerin verilmesi gerekmektedir (12). Bu doğrultuda ülkemizde evde bakım hizmetlerini kamu hizmeti kapsamına alan ayrıntılı yasal düzenlemelere gereksinim olduğu düşünülmektedir.

Yaşlanma ve Eğitim İhtiyacıEğitim, insan semayesine yatırımın en önemli parçası olup, yaşam boyu süren bil-

gi edinme sürecidir. Bireyler yalnızca resmi olarak okul sıralarında değil, yaşam boyu eğitime bağlı olarak her yaşam döneminde eğitimi deneyimlemeli, aktif bir yaşam sür-dürmelidir. Farklılıklarda dikkate alınarak eğitim, biryelerin tüm yaşam alanlarına yan-sıtılmalıdır.

Eğitim insan hakkıdır. Yaşlılar için bu hak eğitim programlarından faydalanma, bilgi-lenme ve genç kuşakların yaşlı bireylerin bilgilerinden faydalanması olarak tamamlayıcı bakış açısı ile açıklanmaktadır (4).

Artan yaşlı sayısı ve yaşlı nüfusun ihtiyaçları, çeşitlenen etnisite ve pek çok durumla birlikte yaşamın her döneminde eğitim ihtiyacı da değişerek önemli hale gelmektedir. Özellikle çalışma ve emekliliğin süreç ve kapsamı değiştikçe, mevcut ve gelecekteki eğitim ihtiyaçları da değişmeye devam etmektedir.

Yaşlıların ihtiyaçları ve gelişmeye yönelik belirleyicilerinden hareketle, eğitim ve öğre-tim politikaları hazırlanmalıdır. Bu politikalar hazırlanırken; teknolojiye uyum, ikinci ça-lışma yaşamı ve emeklilik sonrası verimli ve başarılı yaşamın önem kazanması ile eğitim, iş, boş zaman, eğlence, aile ilişkileri, kuşaklararası çatışma ve emeklilik arasındaki ilişki yeniden değerlendirilmelidir (19).

Ayrıca yaşlılığa uyum, hem yaşlının kendisinin hem de yaşlıyla ilgili bireylerin, ku-rumların ve toplumların sorunu olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle yaşlılık dönemine giren ve insanlarla ilişkileri azalan bu bireylere eğitim, yeni ilgiler uyandırarak etkinliklerde yer alma yeteneği verecek ve yaşlıların yeniden insan ilişkilerini ve özelliklede aile ilişkilerini daha sağlıklı bir şekilde devam ettirmelerine fırsat verecektir (20).

Tüm yaş grublarının özellikle genç kuşakların yaşlılığa olumlu bakışlarını destekle-yebilecek eğitim ve öğretim programlarına katılmaları sağlanmalıdır. Yaşlılık multidisip-liner bir konu olduğu için eğitim ve öğretim programları da esas olarak disiplinler arası yaklaşım ile planlanmalıdır (21) .Yaşlılar için, bir farkındalık programının hazırlanması ve kendilerine sunulması gerekliliğinin yanı sıra onların, bakım ve gözetim ihtiyaçları değerlendirilerek yaşlılar için bakım ve eğitim kurumlarının sayısının çoğaltılması da uy-gun olacaktır.

Yaşlanma ve Boş Zamanı Değerlendirme İhtiyacıYaşlılık ve emeklilik bireyin daha önceden kendisi ve diğerleri için kararlar alıp belir-

leyici rol oynayan bir yaşam döneminden, biraz daha ikinci plana geçilen bir yaşam dö-nemine geçiş anlamına gelir. Bu dönemde yaşlının daha az görev ve sorumluluğu ancak daha çok boş zamanı vardır.


Boş zaman, kişinin çalışmadığı, yaşam zorunluluklarının ve biçimsel görevinin dışın-da kalan ve kişinin kendi isteği yönünde harcayabileceği zamandır (22). İnsanlar serbest zamanlarını en değerli ve en yararlı bir biçimde değerlendirecek etkinlikleri seçmelidirler. Kuşkusuz serbest zamanın özel bir etkinlikle değerlendirilmesi bireyin ilgi, yaş, cinsiyet, öğrenim, kültürel ve toplumsal durumuna bağlıdır. Ülkemizde çeşitli kuşakların, boş zamanlarını değerlendirme yönünden bir eğitimden geçmedikleri için boş zamanlarını edilgen ve yararsız bir biçimde değerlendirdikleri bir gerçektir. Eğitim politikamızda ek-sikliği görülen, şimdiye değin ciddi bir biçimde ele alınmayan ve uygulanmayan ve çocuk, genç, yetişkin, yaşlı gibi çeşitli yaş gruplarının bir ihtiyacı olmakta devam eden bu konu, hem gelişmiş ve hem de gelişmekte olan ülkeler için bir sorun durumuna gelmiştir (23).

Geleneksel kesimlerin boş zaman aktivitelerini bir baş etme stratejisi olarak görme-meleri ve kendilerini kentsel aktivitelerden izole ettikleri karşımıza çıkan bir gerçek olsa da bu durum bu kesimden insanların bomboş bir hayat geçirdikleri ve hiç bir sosyal ya-şamları olmadığı anlamına da gelmemektedir. Özellikle, komşu ziyaretleri, günler, dinsel faaliyetler, düğün, kına vb. etkinlikler bu insanların sosyal hayatlarının en önemli öğele-ridir (24).

Boş zaman özellikle emekliliğe uyum sağlamada, emekliliğini güzel yaşamada önemli bir unsur olmaktadır. Nitekim, emeklilerin çok azı orta yaşlarda edindikleri alışkanlık-ları, eski hayat bilgileri, sağlık ve sosyo-ekonomik durumların kendi kişiliklerine daha uygun faaliyetler aramalarını mümkün kılacak şekilde emekliliğe taşımaktadırlar. Bu uğraşlar ve beceriler ne kadar çok ve çeşitliyse emekliliğe uyum da o kadar sağlıklı olmaktadır. Bütün gün televizyon izlemek, hiç spor yapmamak, sürekli ilaç tüketmek gibi durumlar yaşlıları (emeklileri), edilgenliğe itmektedir. Oysa yaşlılara uygun spor, grup psikoterapisi gibi etkinlikler onları daha etkin kılabilmektedir (25). İş yaşamının son dö-nemlerinde uygulanmak üzere emekliliğe geçişi kolaylaştıracak, bireyleri emeklilik dö-nemlerine hazırlayacak programlar bireylerin geçiş dönemi önlemleri konusunda önemli katkılar sağlayacaktır (9).

Kişisel ve toplumsal olarak yaşlılar yaşam içinde kendilerini pasif ve yeteneklerini yitirmiş görme eğilimindedirler. Bu ruhsal inancın kaldırılmasında yaşlıları toplumsal etkinliklere katılmaya alıştırmanın onlara yaşama uyum sağlama olanağı vereceği görüşü giderek önem kazanmaktadır. Yaşlıların yetenek ve el alışkanlıklarını geliştirmek, böylece onları toplumsal yaşamlarında üretici duruma getirmekle mümkün olacaktır.

Türkiye’de yaşlılar için boş zamanları değerlendirmeye yönelik hizmetler kurum-sal bakım modeli kapsamında yürütülmektedir. Özellikle yaşlı dayanışma merkezleri kapsamında verilen hizmetler arasında boş zaman aktiviteleri bulunmaktadır (23). Bu merkezler; yaşlıların boş zamanlarını değerlendirmelerine yardımcı olmak, yaşam koşul-larını iyileştirmek, günlük yaşamla ilgili etkinliklerine destek olmak, rehberlik ve mes-leki danışmanlık yapmak, kendi olanakları ile karşılamakta güçlük çektikleri konularda destek hizmetleri vermek, sosyal ilişkilerini ve aktivitelerini arttırmak amacıyla hizmet vermektedirler. Bu merkezler aynı zamanda boş zaman değerlendirmek amacıyla top-lantılar düzenleme, piknik gezi gibi ortak etkinliklerde bulunma gibi pek çok aktivitele-rin yürütülmesini desteklemektedirler (9). Yaşlı sayısındaki artış dikkate alındığında bu


hizmetlerin ülkemizdeki tüm şehirlerde, mahalle veya semt bazında yaygınlaştırılmasına ihtiyaç giderek artmaktadır.

Ayrıca yaşamını evde ailesi, akrabalarıyla veya yalnız sürdüren sağlıklı yaşlılar ile De-mans, Alzheimer gibi hastalığı olan yaşlıların yaşam ortamlarını iyileştirmek, boş zaman-larını değerlendirmek, sosyal, psikolojik ve sağlık ihtiyaçlarının karşılanmasında yardım-cı olmak, rehberlik ve mesleki danışmanlık yapmak, kendi imkanlarıyla karşılamakta güçlük çektikleri konular ile günlük yaşam faaliyetlerinde destek hizmetleri vermek, il-gilerine göre faaliyet grupları kurarak sosyal faaliyetler düzenlemek suretiyle sosyal iliş-kilerini zenginleştirmek, aktivitelerini artırmak ve gerekli olduğu zamanlarda aileleri ile dayanışma ve paylaşma sağlanarak yaşlının yaşam kalitesinin artırılması amacıyla “Gündüzlü Bakım Hizmetlerinin” sunulması da oldukça önemlidir. Bu hizmetler özellik-le yaşlılara bakım veren ailelere büyük destek sağlamaktadır.

Yaşlanma ve Konut İhtiyacıYaşlıların yaşam kalitelerini etkileyen bir başka unsur olan konut, insan sağlığına olan

etkileri nedeniyle sağlıklı yaşamın temel öğelerinden biri olarak kabul edilmiştir. Yaşlıla-rın nerede, nasıl yaşadığı, yaşadığı yerin niteliği ve düzenlenmesi yaşlı refahı açısından önemlidir.

Toplumda yaşayan her birey gibi yaşlılar günlük yaşamlarının büyük bir bölümünü konutta yaşayarak geçirmektedirler. Dolayısıyla fiziksel açıdan yeterli ve uygun bir konut-ta yaşama, yaşlılar için önemli bir insan hakkıdır. Ancak çoğu yaşlı birey, konutlarında yaşla birlikte azalan fiziksel ve fonksiyonel durumdaki yetersizlikler nedeniyle sorunlar yaşayabilmektedirler (26).

Oysa yaşlılar için bir ev enerji verme, uyarıcı olma, dinlendirme, öz saygıyı ve sosyal statüyü simgeleme gibi işlevlere sahip olmalı, fiziksel bir alan olmasına karşın, insan yaşa-mını daha çok psikolojik ve duygusal açıdan da etkilemelidir (26). Ayrıca yaşlının yaşam tercihleri doğrultusunda güvenli bir yaşam alanı hazırlamak gerekir. Evde kazalara yol açabilecek koşullar, ev güvenlik listelerine göre düzenlenerek ortadan kaldırılabilir. Bu düzenleme – ergonomik faktörler göz önüne alınarak –antre, mutfak, oturma odası, yatak odası, banyo tuvalet gibi alanlarda yapılır.

Tüm bu hizmetler sunulurken yaşlı ve ailesi bir bütün olarak ele alınmalıdır. Yaşlı alış-tığı aile ortamında çevresinde bağımsız yaşamaya olabildiğince devam etmelidir. Bunun için gerekiyorsa yaşlıya ve ailesine yardım ve destek sunulmalıdır. Tek başında evinde veya yakınlarında kalamayacak yaşlıya evi ve ailesi dışında daha korumalı başka düzenle-meler yapılmalıdır. Bu düzenlemeler yapılırken yaşlının ailesinde ve özellikle toplumdan soyutlanmamsına, kendisini toplumun katılan bir üyesi olarak hissetmesine özen göste-rilmelidir (27).

Türkiye’de alternatif konut tasarımları çerçevesinde engelsiz iletişim ve ulaşım ağı içeren (alarm sistemi, telefon, internet bağlantısı), sosyal korumalı (bina personelinin bulunduğu ve sosyal bakım hizmetlerinin düzenli olarak yürütüldüğü) konutlar (social sheltered housing) önemli bir ihtiyaç olarak dikkati çekmektedir. Yaşlılar toplumdan so-yutlanmış olarak kendi başlarına yaşamak yerine, yaşamın olağan akışında aktif olarak


yer almak istemektedirler. Bunun için şehir merkezlerine yakın çok amaçlo sosyal konut sitelerine ağırlık verilmelidir. (26).

Yaşlılara yönelik konut ve çevre politikalarının oluşturulmasına ışık tutması amacıyla farklı yaş, cinsiyet ve gelir grupları üzerinde yaşlıların konut ve yakın çevreye yönelik beklentileri üzerinde araştırmaların yapılması, farklı sosyo-ekonomik yapıdaki yaşlılar için konut ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik uygun alternatif çözümlerin üretilmesine büyük katkı sağlayacaktır.

Yaşlılık dönemi özellikleri dikkate alınarak onların yaşamlarını kolaylaştırma ama-cıyla iç ve dış mekan düzenlemeleri (parklar, bahçeler, alışveriş merkezleri, cadde ve so-kaklar, kahve ve kafetaryalar gibi) yapılmalı, bu alanların kullanılabilirlik ve erişilebilirlik özellikleri artırılmalıdır.

Sonuç olarak; değişen demografik yapıya bağlı olarak, toplum, yaşlı sorunu ve refa-hıyla ilgili olarak bilinçlendirilmeli ve katkı sağlaması için harekete geçirilmelidir.

Artan yaşlı nüfusa bağlı olarak yaşlıların değişen ihtiyaçları ele alınırken, yaşlıların toplumla bütünleşmesi, işlevselliğinin artması, yaşam kalitesinin yükseltilmesi hedefl en-mesi, yaşlılığın toplumsal değerinin göz önüne alınması gerekmektedir. Yaşlılara verilen hizmetlerin tarihi incelendiğinde yardım biçimlerinin toplumsal ve kültürel yapılarına ve inançlarına göre kalıplaştığı görülmektedir (10).

Yaşlılara her türlü hizmette yaşlıların heterojen yapısı dikkate alınmalıdır. Eğitim dü-zeyi yüksek ve sosyo-ekonomik durumu iyi yaşlılar kadar eğitim düzeyi düşük ve sos-yo-ekonomik durumu zayıf olan yaşlılar farklı açılardan ele alınmalıdır. Ayrıca yaşlılara götürülecek hizmetler uzman meslek grupları tarafından disiplinler üstü bir yaklaşımla yürütülmelidir (26).

Bakım evleri ve huzurevleri modernizeyle birlikte toplumun iç sıkıntısının çözülmesi-ne iyi bir örnek olmakla birlikte, kurum bakımı dışında alternatif bakım sistemlerine duyulan gereksinimin giderek artmakta olduğu ve yaşlıların mümkün olduğunda kendi yaşadıkları ortamda desteklenmeleri için evde bakım hizmetlerinin geliştirilmesine ihti-yaç duyulduğu görülmektedir. Bu hizmetlerin yaşlının onurunu ve sağlığını koruyacak, toplumsal izolasyonunu önleyecek ve yaşadığı ortamda ihtiyacı olan hizmetleri almasını sağlayacak biçimde planlanması oldukça önemlidir. Yaşadığı ortamda yeterli sosyal des-teğe sahip yaşlıların kendilerini daha az yalnız hissettikleri, yaşlılıkla ilgili tutumlarını daha olumlu ve yaşam doyumlarının daha yüksek olduğu bilinmektedir (13).

Yaşlıların boş zamanlarını etkin bir şekilde geçirmesine olanak sağlayan sosyal-spor-tif- kültürel vb. çok amaçlı tesislerin kurulması ve yaygınlaşması gereklidir. Bu tesislerde yaşlılar diğer yaş gruplarıyla birlikte olması sağlanmalıdır. Bu tesislerde yaşlıların sosyal vb. yönden daha etkin olmasını sağlayacak onların eve kapanmalarının ve toplumdan soyutlanmalarının önüne geçmeye yardımcı olacaktır.

Yaşlılar için çevre düzenlemesi yapılırken toplumsal yaşama daha fazla katılımını sağ-lamak ön plana alınmalıdır. Bu amaçla; onların sosyal, sportif, sanatsal ve hobi çalışmala-rının yapılabileceği bir çevre düzenlemesi yapılmalıdır (10).

Nüfus yaşlanmasının, sağlıktan sosyal güvenliğe, çevre ile ilgili konulardan eğitime, iş


olanaklarına, sosyal kültürel faaliyetlere ve aile yaşamına kadar toplumu bütün yönleri ile etkilediği dikkate alınırsa gelecekle ilgili çözümsel yaklaşımların şimdiden dikkate alın-ması, ulusal politikalarda yerini alması gerekmektedir.

KAYNAKÇA1. Akdeniz M, Yaman H. Care of Elderly-A Family Medicine Perspective. Pro-

ceeding of the Ist International Gerontology Symposium in Turkey. Gero Yay Antalya/ Turkey. 2007.

2. Hacettepe Üniversitesi, Nüfus Etütleri Enstitüsü. Türkiye Nüfus Sağlık Araştır-ması 2008, http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2008/data/TNSA-2008_ana_Rapor-tr.pdf (erişim tarihi Kasım 2012).

3. TÜİK (2009) Türkiye Nüfus Bilgisi, www.tuik.gov.tr.4. World Health Organization (2002). Lessons for Long-Term Care Policy, WHO/

NMH/CCL/02.1.5. ICGI (Ithaca College Gerontology Institute), (2001). Th e Changing World Po-

pulation. Ithaca.6. Kalınkara V., (2011), Temel Gerontoloji Yaşlılık Bilimi, syf. 76. Nobel Yayınevi,

Ankara.7. DİE, 1994 Türkiye İstatistik Yıllığı, Ankara,1995.8. DİE, 2005 Türkiye İstatistik Yıllığı, Ankara,2005.9. Türkiye’de Yaslıların Durumu ve Yaslanma Ulusal Eylem Planı 2007, T.C. Bas-

bakanlık Devlet Planlama Teskilatı, Erisim: 12.11.2012, www.ekutup.dpt.gov.tr.10. İlgar, L. (2008). Psikolojik, Sosyal ve Bedensel Açıdan Yaşlılık. Ersanlı, K. &

Kalkan, M. (Ed.), Yaşlılık Dönemi Sosyal Özellikleri ve Serbest Zaman Etkinlikleri, (s,63-96) Ankara: Pegem Akademi.

11. Bölükbas, N., Arslan, H. (2003). Huzur Evinde Kalan Yaslıların Psikososyal Yönlerinin İncelenmesi, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Düsünen Adam Dergisi, http://www.Dusunenadam.Com/Aralik03.Asp Erisim: 12.11.2012.

12. Ersanlı, E. (2008). Psikolojik, Sosyal ve Bedensel Açıdan Yaşlılık. Ersanlı, K. & Kalkan, M. (Ed.), Yaşlıya Bakım Hizmetleri, (s,173-189) Ankara: Pegem Akademi.

13. Bremner J, Frost A, Haub C, Mather M,Ringheim K, Zuehlke E (2010). “World Population Highlights:Key Findings From Population Reference Bureau’s 2010 World Population Data Sheet”. Population Bulletin. Vol. 65, No. 2. July. www.prb.org.

14. Oğlak S (2008). Evde Bakım Hizmetleri ve Bakım Sigortası (Ülke Örnekleri), İskenderun Belediyesi Kültür Yayınları, No:6, syf. 359, 2. Basım, Nisan.

15. Th e Community- Based Aged Care Workforce. http://www.health.gov.au/inter-net/main/publishing.nsf, Centre for Policy on Ageing (2011). “How can local authoriti-es with less money support better outcomes for older people?”. January. Joseph Rowntree Foundation.


16. Mutual Information System on Social Protection in the EU Member States, Th e EAA and Switzerland (MISSOC) Secretariat (2009). Long-Term Care. Missoc Analysis, European Commission DG Employment, Social Aff airs & Equal Opportunities.

17. Bilgin (Hazer) O. (1989). Yaşlıların Konuta İlişkin Tercihlerinin İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.

18. Oğlak S (2010). Gündüz Bakım Merkezlerinde İstidam Edilecek Sosyal Bakım Aktivite Elemanı Yetiştirme Projesi’nin Faaliyet ve Sonuçları, İzmir Valiliği İl Sosyal Yar-dımlaşma ve Dayanışma Vakfı Yayınları, Okullar Yayınevi, İzmir. Mayıs.

19. Willis, S. L., Margrett, J. A. 2001. Aging and Education, ed: Smelser, N. J., Baltes, P. B. Th e International Encyclopedia of Th e Social and Behavioral Sciences, Oxford, UK: Elsevier Science Ltd. pp 299-304.

20. Tufan, İ. (2002). Yaşlılık. İstanbul: Aykırı Yayıncılık.21. Karahan, A. & Güven, S. (2002). Yaşlılıkta Evde Bakım, Geriatri, 5(4), 155-159.22. Kılbaş, Ş. (2001). Gençlik ve boş zaman değerlendirme. Adana: Anaca Yayınla-

rı.23. Tezcan, M. (1994). Boş zamanların değerlendirilmesi sosyolojisi. Ankara: Atilla

Kitabevi.24. Kalaycıoğlu, S., Tol, U.U., Küçükural, Ö., & Kurtuluş, C. (2003). Yaşlılar ve yaşlı

yakınları açısından yaşam biçimi tercihleri. Türkiye Bilimler Akademisi Raporları, Sayı: 5, Ankara: Tubitak Matbaası.

25. Onur, B. (1995). Gelişim Psikolojisi. Yetişkinlik-yaşlılık-ölüm. İstanbul: İmge Kitabevi.

26. Gönen, E. & Özmete, E. (2005). Yaşlılar için evin anlamı. 3. Ulusal Yaşlılık Kongresi (16-19 Kasım,2005), İzmir: Okullar Yayınevi.

27. Seyyar, A. 2008. Sosyal Siyaset Ekseninde Yerel Yaşlılar Politikası, Yerel Siyaset, Nisan 2008, 1-4.


Demografik Dönüşüm, Aile ve KalkınmaDemographic Transition, Family and Development

Gökhan GÜDERKalkınma Bakanlığı, Türkiye / Ministry of Development, Türkiye

Türkiye’de Demografik Dönüşüm (2012-25) 2012 2015 2019 2020 2025 Doğurganlık Hızı 2,08 2,05 2,02 2,01 1,97

Toplam Yıl Ortası Nüfus 74 885 77 601 80 983 81 778 85 407 -15 18 899 18 890 18 838 18 831 18 708 15-29 18 937 19 005 19 080 19 111 19 080 15-64 50 676 52 970 55 469 56 003 58 264 65+ 5 310 5 741 6 676 6 944 8 435 Oranlar -15 25,24 24,34 23,26 23,03 21,90 15-29 25,29 24,49 23,56 23,37 22,34 15-64 67,67 68,26 68,49 68,48 68,22 65+ 7,09 7,40 8,24 8,49 9,88 Toplam Bağımlılık Oranı 32,33 31,74 31,51 31,52 31,78

2050’de Türkiye- 93 milyon kişi

0 15

-64


Bölgelere Göre Doğurganlık Hızları- TNSA 2008

1,7 3

2,0 9 2,2 2,0 8

3,2 7

2,1 6

,0

,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

GüneyO rtaK uzey Türkiye

Eğitim Durumuna Göre Doğurganlık Hızları- TNSA 2008

2,6 5

2,2 5

1,3 1,5 3

2,1 6

,0

,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

Ortaokul Lise ve üstü Türkiye

Türkiye’de Demografik Dönüşüm (2012-25)Doğurganlık hızı nüfusun kendini yenileme oranı olan 2,1’in altına inmiş durumdaYüksek eğitimlilerde ve batı bölgelerinde doğurganlık çok düşükÇocuk ve genç nüfusu hem sayı hem oran olarak azalıyorÇalışma çağındaki nüfus sayısı artmaya devam ediyor, 2019’dan sonra oranı azalma-

ya başlayacak, 2040’ların başından itibaren sayı olarak da azalmaya başlayacakYaşlı nüfus artıyor, toplam bağımlılık oranı 2019’dan itibaren artmaya başlayacak


Ailenin Dönüşümü- Hane Halkı Tiplerinde Değişim- TNSA

63,4

68,2

70,3

11,2

7,4

14,3

8

3,3

5,2 6,4

3,3

5 5,2

58

60

62

64

66

68

70

72

0

2

4

6

8

10

12

14

16

1988 1998 2008

Çekirdek Aile

Ailenin Dönüşümü- Kaba Evlenme Hızları

638 311

592 775

9,09

8,028,69

6,96

10,55

8,97

550 000

560 000

570 000

580 000

590 000

600 000

610 000

620 000

630 000

640 000

650 000

5

6

7

8

9

10

11

2007 2008 2009 2010 2011

Türkiye

Ailenin Dönüşümü- Kaba Boşanma Hızları


94.219

120.117

1,34

1,62

2,29

0,51

0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

2007 2008 2009 2010 2011

Türkiye

Ege

Ailenin Dönüşümü• Kentleşme, eğitim düzeyinin yükselmesi ve refahın artmasıyla birlikte ortalama

hane halkı sayısı düşüyor, bölgesel farklılıklar önemini koruyor• Geniş aileden çekirdek aileye geçiş sürüyor, ancak tek ebeveynli ve tek kişilik aileler

de artıyor• Evlenme hızları düşüyor, boşanma hızları artıyorAile Kalkınma İlişkisi- Karşılıklı İlişki• Aile kurumu değişen ekonomik koşullara göre kendini adapte etmekle birlikte,

ekonomik gelişmenin de önemli bir itici gücü durumunda• İstihdam, eğitim, tüketim, tasarruf ve yatırım gibi aile içinde verilen kararlar eko-

nomik yapıyı ve büyümeyi etkiliyor• Güçlü ve dinamik bir ekonomik yapı, güçlü bir toplumsal yapı ve güçlü aileleri

gerekli kılıyor.Aile Kalkınma İlişkisi- Ailenin Katkıları• Nüfusun yeniden üretimini sağlayarak büyüme oranlarının korunmasına yardımcı

oluyor• Ölçek ekonomisi oluşturarak büyümeye katkı veren istikrarlı bir tüketim yapısı

oluşturuyor• Yatırıma yönelebilecek tasarrufl arı sağlıyor• İki ebeveynli, sağlıklı bir ailede yetişen fertlerin özgüveni, beşeri ve sosyal serma-

yesi daha yüksek oluyor• Sağlıklı bir aile yapısı işgücü verimliliğini artırıyor• Ekonomik kriz dönemlerinde sosyal devletin eksikleri aileler tarafından kapatılı-

yor


Aile Kalkınma İlişkisi- Fırsatlar ve RisklerDeğişen demografik yapı ve ailenin dönüşümü 2025’li yıllara kadar ülkemizin kal-

kınması için önemli bir fırsat penceresi sunuyor.Ancak sonraki yıllar için yaşlanma, nüfus dinamizminin kaybedilmesi, ailenin çö-

zülmesi gibi bir takım riskler görünüyor.Bölgesel farklılıklar, kadınların eğitim ve işgücüne katılımlarının düşüklüğü, kayıt

dışı çalışmanın yaygınlığı fırsatın kaçırılmasına yol açabilecek başlıca riskler.

Kalkınma Hedefl eri2023 Türkiye Vizyonu• Dünyada 10. büyük ekonomi • 2 trilyon dolar milli gelir• 25 bin dolar kişi başına düşen milli gelir• 500 milyar dolar ihracat• Yüzde 5 işsizlik oranı• Yüzde 100 okullaşma oranları10. Kalkınma Planı (2014-2018)

Kalkınma Planlarında Aile- 9. Plan (2007-13)• Özellikle … düşük gelirli ailelerin çocuklarının eğitim ihtiyaçlarının karşılanması

desteklenerek bu kesimlerin eğitime erişimleri kolaylaştırılacaktır.• Çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi için ideal ortam olan aileye yönelik eğitici prog-

ramlar yaygınlaştırılacaktır.• Gençlerin aileleriyle ve toplumla iletişimlerini daha sağlıklı hale getirecek tedbirler

alınacaktır.• …öğrenciler ve aileleri üzerindeki mali, sosyal ve psikolojik yüklerin hafifl etilmesi

amacıyla eğitim sistemi, sınav odaklı yapıdan kurtarılacaktır.• Aile hekimliği hizmet modeli tüm illere yaygınlaştırılacaktır.Kalkınma Planlarında Aile- 2013 yılı Programı• Kadınların işgücüne ve istihdama katılımları artırılacaktır.• Okul öncesi eğitim kurumları yaygınlaştırılacaktır.• Zorunlu eğitime devam etmeyen çocuklar eğitime kazandırılacak, kademeler arası

geçiş oranları artırılacaktır. • Koruyucu Sağlık Stratejisi ve Eylem Planı hazırlık çalışmaları sonuçlandırılarak

hayata geçirilecektir.• Gelir düzeyi düşük ailelerin çocuklarının kreş ve gündüz bakımevi hizmetlerinden

yararlanma imkânları geliştirilecektir.Kalkınma Planlarında Aile- 2013 yılı Programı• Ailenin bütünlüğünün korunması, bilinçlendirilmesi ve desteklenmesine yönelik

olarak hazırlanan aile destek hizmetleri ve aile eğitimi çalışmalarının etkinliği ar-


tırılacaktır.• Evlilik öncesi eğitim, aile danışmanlığı ve aile eğitimi hizmet standartları oluştu-

rulacaktır.• Sosyal yardım ve hizmet alanında ASDEP modeli çerçevesinde aile odaklı bir sis-

tem oluşturulacaktır.• Yaşlanma konusuna bir politika belgesi oluşturulacaktır.• Görsel içeriklerde ailenin bütünlüğü ve öneminin vurgulanması teşvik edilecektir.• Eğitimde ve istihdamda olmayan gençlere yönelik hizmetler geliştirilecektir.Sonuç ve Öneriler• İddialı kalkınma hedefl eri için uygun bir demografik ve aile yapısı• Uzun vade için tehlike sinyalleri• Nüfusun nitelik sorunu• 12 yıllık zorunlu eğitim, ancak eğitimde kalite ve bölgeler arası farklılıklar• Doğurganlık hızının 2,1’in üzerine çıkması• Sonuç ve Öneriler• İş ve aile yaşamı arasında uyum• Çalışan yoksul ailelere eğitim desteği• İstihdamda ve eğitimde olmayan kadınlara ve gençlere yönelik özel programlar • Kuşaklar arası dayanışma ve aktif yaşlanma programları• Yaşlı ve aile dostu konutlar• Aile rol modeli• Bilinçli evlilik, aile eğitimleri, son seçenek olarak boşanma


II. SALON – 2nd HALL•

II. BÖLÜM - PART 2Aile Sorunları ve Hukuksal Düzenlemeler

Problems of Family and Legal Arrangements

•Moderatör / ModeratorAli Rıza ABAY, Prof. Dr.

Yalova Üniversitesi, Türkiye / Yalova University, Turkiye


Nasıl Bir Aile Mahkemesi: 6284 Sayılı Kanunda Karşılaşılan Sorunlar

What Kind of Family Court: Th e Problems Encountered in the the Law no. 6284

Eray KARINCA1, Hakim / JudgeTurkiye

AİLE MAHKEMELERİNDE REFORM ÖNERİLERİTürkiye 1990’lı yılların sonlarından itibaren, Avrupa Birliği’ne katılma çabalarının

sonucu olarak özel hukuk düzeninde önemli değişikliklere gitmiştir. Bu çabaların en önemlilerinden biri, aile mahkemelerinin kurulmasıdır. Aile ilişkilerinde yaşanan uyuş-mazlıklar, diğer uyuşmazlıklardan farklı olarak kamu düzenini doğrudan ilgilendirdiği için aile hukukundan kaynaklanan dava ve işlere bakmak, aileyi bir arada tutmak ve so-runlarını barışçıl yollarla çözmek amacıyla Hukuk Usulü Muhakemeleri Yasası (HUMK) yanında, aile mahkemesine özgü usullerin de uygulandığı uzmanlık mahkemeleri olarak aile mahkemeleri kurulmuştur.2 Aile mahkemeleri kurulmazdan önce bu tür uyuşmaz-lıklar, çoklukla asliye hukuk mahkemelerinin görevinde idi. Oysa tek başına mal re-jimleri bile içerdiği sorunların kapsam ve karmaşıklığı nedeniyle özel mahkemelerin kurulmasını haklı kılar. Buna, boşanma davaları, aile içi şiddet, çocuk hakları ve evlat edinmenin karmaşıklığı ile bu alanlardaki uluslar arası gelişmeler de eklendiğinde uz-manlaşma kaçınılmaz olmaktadır.3

Ne var ki tek başına bu mahkemelerin kurulması, onlardan beklenen işlevi yeri-ne getirmeye yetmemektedir. Beş yıllık uygulamadaki sıkıntılar, kişi, görev ve fi ziksel özellikler açısından mahkemelerin işleyiş ve yapılanmasının gözden geçirilmesini ge-rektirmiştir. Nahide Opuz davasında, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Türkiye’yi suçlu bulan kararı da yasal düzenlemelerin tek başına aile sorunlarını, kadına yönelik şiddeti çözmeye yetmediğini göstermektedir. Öte yandan aile içi uyuşmazlıkların barış-çı yollarla çözülmesi, kadın ve çocuklara yönelik şiddetin engellenmesi, demokratik, uygar bir topluma ulaşmanın yanında, ülkede % 105’i bulduğu belirtilen cezaevi dolu-luk oranının azalmasına da yol açacaktır.4 Öyleyse aile mahkemelerini daha işlevsel ve yararlı kılmak toplumsal bir görevdir.

Öncelikle bu mahkemelerde çalışanlar açısından durum nedir? Yasaya göre, aile mahkemelerine atanacak hâkim ve uzmanlar, atanacakları bölgeye veya bir alt bölge-ye hak kazanmış, tercihen evli ve çocuk sahibi, otuz yaşını doldurmuş ve aile hukuku

1 Ankara 8. Aile Mahkemesi Hakimi2 Aile Mahkemelerinin Kuruluş Görev Yargılama Usullerine Dair 4787 Sayılı Kanun 18 Ocak 2003 günü yürürlüğe

konmuştur3 L.Sirmen, C.Koçhisarlıoğlu, ,S.Tanrıver, N.Süral, E.Tercan, Karşılaştırmalı Hukukta Aile Mahkemeleri ve Türkiye-

de Aile Mahkemelerinin Kurulmasında Yararlanılabilecek Bir Model, Turhan Esener’e Armağan, 2000, s,2 4 Uluslar arası Cezaevleri Çalışma Merkezi (ICPS) raporlarından nakleden, A. İnsel, Hapse At Rahatla, Radikal İki,

26 Temmuz 2009.


alanında lisansüstü eğitim yapmış olmalıdır. Bu kıstasların yetersizliği ortadadır. Beri yandan aile mahkemesinde görev yapan uzman ve yargıçların yanında, mahkemeye baş-vuran aile bireylerinin savunuculuğunu üstlenen avukatların da sürece olumlu ve etkin bir biçimde katıldıklarından söz edilemez. Öyleyse aile mahkemelerinde görev yapacak olan yargıç, uzman ve avukatların uzmanlaşması, bilgi, deneyim ve mesleki etik kural-larına bağlılık gibi belli özelliklere sahip olmaları sağlanmalıdır.

Uzmanlaşmanın sağlanması yararlı olmakla birlikte bu mahkemelerin verimli ve et-kili olabilmesi için yeterli değildir. Aile mahkemelerinin görev alanı, amaca uygun ola-rak yeniden tanımlanmalıdır. Halen çocuk ve aile mahkemelerinin ayrı ayrı kurulması ve aileye ilişkin belli bir uyuşmazlığın, -gerekmediği halde- ceza ve hukuk boyutu ola-rak ayrılması da bu mahkemelerden istenen etki ve verimliliği sağlamaya engeldir. 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanundaki ceza hükümlerinin uygulanması da sulh ceza mahkemelerinden alınarak, kararların asıl sahibi olan aile mahkemelerine bırakıl-malıdır. Sonuçta çocuk mahkemelerinin tüm görevleriyle, sulh hukuk mahkemelerinin vesayete ilişkin görevleri de birleştirilerek Birleşik Aile Mahkemeleri kurulmalıdır.

Mahkemelerin birleşmesinin, uygulamada hemen görülebilecek üç önemli yararı vardır: Önce suçlu veya mağdur çocuk ailesiyle birlikte görülebilecek, hatta gelecekteki çocuklarının dahi aynı mahkeme tarafından izlenebilmesi olanağı doğacak ve yargıç, ver-diği kararların etkili olup olmadığını denetleme şansına sahip olacaktır. İkincisi, kamu ve bilim insanları sorunlu ailelere ilişkin bilgilere tek elden sahip olabilecek ve sorunlara çözüm üretebilecektir. Üçüncüsü ise, mağdur durumundaki kadın, çocuk veya erkek, halen olduğu gibi birçok mahkemeye çıkmak yerine, derdini tek bir yargıca anlatacağı için olumsuz süreci her mahkemede yeniden yeniden yaşamak zorunda kalamayacaktır.

Tüm bu önerilerin taçlanması ise, fiziki koşulların iyileştirilmesiyle olanaklıdır. Mev-cut adliyeler yapı ve işleyiş itibariyle özellikle çocuklar için örseleyici ve korkutucudur. Bu nedenle, getireceği parasal yükten kaçınmadan bu mahkemeler, diğer mahkemeler-den ayrı yapılara taşınmalı, renkli, cıvıl cıvıl salonlara kavuşturulmalıdır. Yargıç kürsü-leri, gerekirse yargıçların cüppeleri bile bu amaca uygun olarak tasarlanmalı, mahkeme-lerde çalışan uzmanlar için aile ve çocuklarla görüşebilecekleri yerler sağlanmalı, amacın adaletin sağlanması yanında, sorun çözme ve iyileştirme olduğu herkese hissettirilmeli-dir. Öte yandan kesinlikle biz kuralım, istim arkadan gelsin yaklaşımı benimsenmeme-li, personeli, uzmanları, araçları ve fiziki donanımı tam olmalı; ayrı bütçeleri olmalı ve sorun çözme anlamında verimliliğin sağlanması için iş sayısı da mevcut yapıda olduğu şekliyle en az miktar değil, gerçekçi olarak belirlenecek en çok sayı saptanarak düzenlen-melidir. Aile içi anlaşmazlıkların çözümüne ayrılacak bu kaynak, toplumdaki çatışmaları azaltarak, uzun vadede ceza mahkemeleri ve cezaevi gereksinmesinin azalmasına ve de-mokrasiye katkı sağlayacaktır.


Medeni Kanuna Göre Evlilik HukukuMarriage Law According to Civil Code

Yasemin GÜLLÜOĞLU, Avukat / AdvocateTürkiye

AİLE MAHKEMELERİ (THE FAMİLY COURTS) Aile mahkemeleri 2003 yılında aile hukukundan doğan dava ve işleri görmek için

kurulmuş, hâkimin yanı sıra psikolog, pedagog gibi uzmanların da hâkime yardımcı olarak çalıştığı mahkemelerdir.

AMK m.3 e göre ‘Aile mahkemelerine, atanacakları bölgeye veya bir alt bölgeye hak kazanmış,

• Adli yargıda görevli, • Tercihan evli ve çocuk sahibi, • Otuz yaşını doldurmuş ve • Aile hukuku alanında lisansüstü eğitim yapmış olan hâkimler arasındanHakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca atama yapılır. (AMK: AİLE MAHKEMELE-

RİNİN KURULUŞ, GÖREV VE YARGILAMA USULLERİNE DAİR KANUN )• AİLE HUKUKU( EVLİLİK HUKUKU )FAMILY LAW(MARRIAGE LAW)• NİŞANLANMA • EVLENME• MAL REJİMİ• BOŞANMA• (VELAYET-VESAYET)NİŞANLANMA (ENGAGEMENT)Karşı cinsten iki kimse arasında karşılıklı evlenme vaadidir.Nişanlanma tarafl arı evlenmeye zorlayamaz dava hakkı vermez.Tarafl ar bu süreçte uğradıkları menfi zararın giderilmesini talep edebilirler. ( yapılan

masrafl ar- takılan takılar gibi )

EVLENME (MARRIAGE)Birbiriyle evlenmek isteyen erkek ve kadının evlenme iradelerini resmi memur

önünde bildirmeleriyle evlilik birliği kurulur.

EVLENMENİN ŞARTLARI (CONDITIONS OF MARRIAGE)MK 136 : Evlenmek isteyen erkek ve kadının nüfus kayıt örnekleri,Önceki bitmiş evliliğin belgesi,Evlenmeye engel hastalığının bulunmadığı raporu.


BATIL OLAN EVLENMELER (VOID MARRIAGES)• Eşlerden birinin evlenme sırasında evli olması• Eşlerden birinin evlenme sırasında ayırtetme gücünden yoksun olması.• Evlenmeye engel derecede akıl hastalığının olması.• Eşler arasında evlenmeye engel derecede hısımlığın olması.• Evliliğin mutlak butlanını cumhuriyet savcısı ve ilgili herkes dava edebilir. NİSBİ BUTLAN (RELATIVE NULLITY)• Eşlerden biri geçici olarak ayırtetme gücünü kaybediyorsa,• Yanılarak evlenmişse,• Korkutularak evlenmişse,• Aldatılarak kişi evlenmişse,• Tarafl ardan her biri evliliğin iptalini talep edebilirler. CİNS FARKININ BULUNMAYIŞI(GENDER ISSUES) MK 134’te birbiriyle evlenecek kadın ve erkekten her biri ifadesini kullanmıştır. Maddede ayrı cins olarak yazılmamıştır. Aile Hukuk’u bahsi düzenlenirken milli olarak düzenlenmedi. Avrupa da eşcinsel evlilikler yaygınlaşmaya başlamıştır.

EVLENME ENGELLERİ (MARRIAGE OBSTACLES)• Evli olmak,• Hısımlık,• İddet müddetini beklememe (300gün),• Akıl hastalığı.EVLİLİK BİRLİĞİNİN HÜKÜMLERİ (TERMS OF MARRIAGE COMMUNITY) • Evlilik birliğini birlikte temsil etme,• Sadakat yükümlülüğü,• Çocukların bakımı,• Ev masraf ve giderlerinin karşılanması.BOŞANMA (DIVORCE)Boşanmak isteyen eş mahkemeden boşanmayı talep edebileceği gibi, ayrılık talebin-

de de bulunabilir. Hakim her iki eşi de en az 1 celsede görüp dinledikten sonra karar verir. Davacı olan eş boşanmayı değil de ayrılığı istemişse hakim kendiliğinden tarafl arı

boşayamaz.

BOŞANMA DAVASI (DIVORCE SUIT)• Zina sebebiyle boşanma


• Hayata kast sebebiyle boşanma• Pek kötü ve onur kırıcı davranış sebebiyle boşanma.• Suç işleme sebebiyle boşanma• Haysiyetsiz hayat sürme sebebiyle boşanma• Terk sebebiyle boşanma• Akıl hastalığı sebebiyle boşanma• Evlilik birliğinin sarsılması sebebiyle boşanma BOŞANMA KARARININ SONUÇLARI(RESULTS OF ANNULMENT OF MAR-

RIAGE DECISION)• Eşler yeniden evlenebilirler,• Mal rejimi tasfiye olur,• Evlenme ile erginlik kazanılmışsa korunur,• Evlenme ile kişi vatandaşlık kazanmışsa iyiniyetliyse korunur,• Kadının soyadı taşıması menfaat gerektiriyorsa korunur,• Eşlerin miras hukukundan doğan hakları sona erer.BOŞANMANIN MALİ SONUÇLARI (Nafaka-Tazminat)FINANCIAL RESULTS

OF DIVORCE (SUBSISTENCE-INDEMNIFICATION)• Boşanmak isteyen (yoksulluğa düşen- kusurlu olmayan veya az kusurlu olan)taraf-

lar birbirlerinden nafaka isteyebilir.• Çocukların bakımı için nafaka istenebilir.• Maddi-Manevi Tazminat talep edilebilir.MAL REJİMİ (MARITAL PROPERTY)• Yasal mal rejimi (edinilmiş mallara katılma)• Sözleşmeli mal rejimi (mal ayrılığı rejimi)• Olağan mal rejimi• Olağanüstü mal rejimiMAL REJİMİ (MARITAL PROPERTY)2002 yılı sonrası yapılan evliliklerinde yasal mal rejimi edinilmiş mallara katılmadır. Çift ler eğer isterlerse mal ayrılı rejimini de seçebilirler.Boşanma halinde evlilik için de kazanılmış tüm mallara kadında eşit şekilde hak sa-

hibidir.BOŞANMA ARABULUCULUĞU (DIVORCE MEDIATION)HUKUKİ UYUŞMAZLIKLARDA ARABULUCULUK KANUNU 2012 YILINDA

KABUL EDİLMİŞTİR.ARABULUCUNUN GÖREVİ(DUTIES OF THE MEDIATOR)Boşanma davaları; Çekişmeli ve çekişmesiz olarak 2 ye ayrılır.


Arabulucu çekişmeli boşanma davalarının anlaşmalı boşanmaya dönüştürülmesinde yardımcı bir destektir. Yani tarafl ar boşanmaya karar vermiştir ve tarafsız arabulucu bo-şanmanın sağlık bir şekilde sonuçlanmasına yardımcı

Şiddet nedir? What is Violence?Güç ve baskı uygulayarak insanların bedensel veya ruhsal açıdan zarar görmesine

neden olan bireysel veya toplu hareketlerin tümüdür.

Şiddetin Çeşitleri nelerdir? (What are the types of violence?)• Kadına yönelik şiddet• Aile içi şiddet• Çocuğa yönelik şiddet• Yaşlılara yönelik şiddet• İntihar (kişinin kendine yönelik şiddeti) AİLE İÇİ ŞİDDET ÇEŞİTLERİ (TYPES OF DOMESTIC VIOLENCE)• Fiziksel Şiddet• Psikolojik Şiddet • Cinsel Şiddet • Ekonomik Şiddet FİZİKSEL ŞİDDET (PHYSICAL VIOLENCE) Tokat atmak, yumruklamak, hırpalamak, kolunu bükmek, boğazını sıkmak, bağla-

mak, saçını çekmek, işkence yapmak, sağlıksız koşullarda yaşamaya mecbur etmek gibi eylemler fiziksel şiddettir.

Kadına yönelik fiziksel şiddetin en ağır biçimlerinden biri töre/namus bahanesiyle kadına uygulanan şiddettir.Kadının giydiği kıyafet,yabancı kişilerle konuşması, evlilik dışı ilişkisinin olması, evlilik dışı hamile kalması, bakire olmaması, ailenin ya da akraba-larının uygun gördüğü kişi ile evlenmek istememesi,

PSİKOLOJİK ŞİDDET (PSYCHOLOGICAL VIOLENCE) Bağırmak, korkutmak, küfür etmek, tehdit etmek, hakaret etmek, ailesiyle akraba-

larıyla, komşularıyla, arkadaşlarıyla ya da başkalarıyla görüştürmemek, eve kapatmak, küçük düşürmek, çocuklarından uzaklaştırmak,

Kıskançlık bahanesiyle sürekli kontrol altında tutmak, başka kadınlarla kıyaslamak, kadının nasıl giyineceği, nereye gideceği, kimlerle görüşeceği konusunda baskı yapmak, kadının kendini geliştirmesine engel olmak gibi eylemler psikolojik şiddettir.

CİNSEL ŞİDDET(SEXUAL VIOLENCE) Evli olduğu kişi bile olsa kadını istemediği yerde, istemediği zamanda ve istemediği

biçimlerde cinsel ilişkiye zorlamak, cinsel organlara zarar vermek, çocuk doğurmaya ya da doğurmamaya, kürtaja,


Enseste (akrabalar arası cinsel taciz ve tecavüz), fuhuşa zorlamak, zorla evlendirmek, telefonla-mektupla ya da sözlü olarak cinsel içerikli rahatsızlık verici davranışlarda bu-lunmak gibi eylemler cinsel şiddettir.

EKONOMİK ŞİDDET (ECONOMICAL VIOLENCE) Para vermemek veya kısıtlı para vermek, ailenin tasarrufl arı, gelir ve giderleri konu-

sunda bilgi vermemek, kadının mallarını ve diğer gelirlerini elinden almak, çalışmasına izin vermemek, istemediği işte zorla çalıştırmak, çalışıyorsa iş hayatını olumsuz etkileye-cek kısıtlamalar getirmek, aileyi ilgilendiren ekonomik konularda kadının fikrini alma-dan tek başına karar vermek gibi eylemler ekonomik şiddettir.

ŞİDDETE MARUZ KALINDIĞINDA YA DA RİSK ALTINDAYKEN BAŞVURU-LABİLECEK KURUM VE KURULUŞLAR (Institutions and Organizations that may be applied incase of exposed to violence or under risk of violence)

Valilik- KaymakamlıkPolis MerkeziJandarma KarakoluAdli Makamlar (Cumhuriyet Başsavcılığı ve Aile Mahkemeleri)Aile ve Sosyal Politikalar İl MüdürlükleriŞiddet Önleme ve İzleme MerkezleriSağlık KuruluşlarıBaroların Adli Yardım Kurulları ve Kadın Danışma MerkezleriACİL TELEFON HATLARI (Emergency Telephone Numbers)ALO 155 Polis İmdat,ALO 156 Jandarma İmdatALO 183 Aile, Kadın, Çocuk ve Özürlü Sosyal Hizmet Danışma Hattı (7 Gün 24 Saat

Ücretsiz Hizmet Verir)112 ACİLAile İçi Şiddet Acil Yardım Hattı- 0212 656 96 96GELİNCİK HATTI 444 43 06TEDAVİ VE ŞİDDETİ BELGELEYEN SAĞLIK RAPORU İÇİN (For the health re-

port attesting treatment and the violence)Sağlık Kuruluşlarına başvuru yapılıp şiddete maruz kalındığı bildirilmelidir. Sağlık kuruluşu gerekli raporu verecektir. Vermeyen sağlık çalışanı suç işlemiş sayı-

lacaktır.6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun

nedir, nasıl yararlanılır?(What is the Law numbered 6284 regarding the protection of the Family and Preventing Violence Against Women and how to benefit from the Law?)

Bu Kanunun amacı kadınları, çocukları, aile bireylerini ve tek tarafl ı ısrarlı takip mağdurlarını şiddete karşı korumaktır ve Kanun ile şiddet uygulayan hakkında evden


uzaklaştırma gibi birtakım tedbirler uygulanmaktadır.

BU YASA’nın KORUNMASINDAN KİMLER YARARLANABİLİR? (Who may be benefited from the protection vested under the Law?)

• Aile içi şiddete maruz kalan eş ve çocuklar ile aynı çatı altında yaşayan diğer aile bireyleri (akrabalar).

• Tek tarafl ı ısrarlı takip mağdurları.• Mahkemece ayrılık kararı verilen veya yasal olarak ayrı yaşama hakkı olan ya da

evli olmalarına rağmen fiilen ayrı yaşayan aile bireyleri.KİMLER ŞİKAYET VE İHBAR BAŞVURUSUNDA BULUNABİLİR? (Who can

make application for complaint and notification?)Şiddete uğrayan kişiDiğer kişiler (aynı evde oturan bir kişi, kardeş, çocuk, akraba ya da şiddeti gören,

duyan, tanık olan herhangi bir kişi, örneğin komşu, öğretmen, doktor v.b.).BAŞVURURKEN NE KADAR MASRAF ÖDENİR? (What are the application

costs?)Adli yardımdan faydalanmak için talepte bulunulması halinde 6284 sayılı Ailenin

Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun kapsamında yapılan iş-lemler için hiçbir masraf alınmamaktadır.

Kanun kapsamında şiddet mağduru ile ilgili olarak verilebilecek tedbir kararları nelerdir?(What are the precaution decisions that may be ruled under the Law regarding the violence victims?)

Hâkim; korunan kişinin işyerinin değiştirilmesine, korunan kişinin evli olması hâlinde müşterek yerleşim yerinden ayrı bir yerleşim yeri belirlenmesine karar verebilir.

Hayatî tehlike bulunması hâlinde, şiddet mağduru geçici koruma altına alınabilir.Vali ve Kaymakam korunan kişinin çalışma yaşamına katılımını desteklemek ama-

cıyla çocukları için kreş imkânı sağlayabilir.KANUN KAPSAMINDA ŞİDDET MAĞDURU İLE İLGİLİ OLARAK VERİLE-

BİLECEK TEDBİR KARARLARI NELERDİR? (What are the precaution decisions that may be ruled under the Law regarding the violence victims?)

Türk Medenî Kanunundaki şartların varlığı hâlinde ve talep üzerine tapu kütüğüne aile konutu şerhi konulabilir.

Hâkim; şiddet mağdurunun aydınlatılmış rızasına dayanarak kimlik ve ilgili diğer bilgi ve belgelerinin değiştirilmesine hükmedebilir.

Şiddet mağdurunun barınma talebi olması hâlinde, mülki amir veya gecikmesinde sakınca olan hallerde kolluk kuvvetleri şiddet mağduru ve çocuklarına uygun barınma yeri sağlar.

Vali ve Kaymakam gerekli gördüğü hallerde şiddet mağduruna maddi yardım yapıl-masına geçici bir süre için karar verebilir.


Kanun kapsamında şiddet uygulayan/uygulama ihtimali bulunan kişi ile ilgili olarak verilebilecek tedbir kararları nelerdir?(What are the precaution decisions that may be ruled under the Law regarding the person committing/may commit violence?)

Hâkim, şiddet uygulayan ya da uygulama ihtimali bulunan kişinin; ortak yaşam ala-nından uzaklaştırılmasına, korunan kişilerin bulunduğu konut, okul ve işyerine yaklaş-mamasına yönelik karar verebilir.

Hâkim tarafından şiddet uygulayanın, korunan kişiye karşı şiddet tehdidi, hakaret, aşağılama veya küçük düşürmeyi içeren söz ve davranışlarda bulunmamasına ve iletişim araçları ile veya sair surette rahatsız etmemesine karar verilebilir.

Çocuklarla kişisel ilişki kurulmasına, kişisel ilişkinin refakatçi eşliğinde yapılmasına, kişisel ilişkinin sınırlanmasına ya da tümüyle kaldırılmasına yönelik karar hâkim tara-fından verilebilir.

TEDBİR KARARININ SÜRESİ NE KADARDIR? (What is the length of the preca-ution decisions?)

Tedbir kararı ilk defasında en fazla altı ay için verilebilir. Süre devam ederken veya süre bittikten sonra şiddet tekrar ederse, yeniden tedbir kararı alınması için başvurmak mümkündür.

TEDBİR KARARINA UYULUP UYULMADIĞI NASIL DENETLENİR? (How to control the compliance of the precaution decisions?)

Tedbir kararının uygulanması kolluk kuvvetleri (polis veya jandarma) aracılığı ile izlenir.

Kolluk kuvvetleri bu çerçevede, şiddet mağduru ve beraberindeki çocuklarının bu-lunduğu evi haft ada bir kez ziyaret edilir.

Şiddet mağdurunun birinci derecedeki yakınları ile iletişim kurar, komşuların bil-gisine başvurur, ikamet edilen mahallenin muhtarlığından bilgi alır ve evin çevresinde araştırma yapar.

Tedbir kararlarının uygulanmasının izlenmesinde hakim kararı ile teknik araç ve yöntemler de kullanılabilir.

TEDBİR KARARINA UYULMAMASI DURUMUNDA NE OLUR? (What are the consequences of the non- compliance of precaution decisions?)

Şiddet uygulayan ya da uygulama ihtimali bulunan kişi, hükmedilen tedbir kararla-rını ihlal etmesi durumunda üç günden on güne kadar zorlama hapsi ile cezalandırıla-bilir. Tedbir kararının gereklerine aykırılığın her tekrarında, zorlama hapsinin süresi on beş günden otuz güne kadardır. Söz konusu ceza paraya çevrilemez, ertelenemez.

Şiddet uygulamış olan kişi için evden uzaklaştırma kararı alındığında şiddet mağdu-ru geçimini nasıl sağlar?(How the violence victim survive his/her maintenance in case department decision is ruled for the person commuting violence?)

Şiddet uygulayan kişinin evden uzaklaştırıldığı süre boyunca şiddet mağdurunun, kendisi ve çocuklarının geçimini sağlamak için nafaka ödemesini istemesi mümkündür.


Ayrıca, şiddet mağdurunun ihtiyacının varlığının tespiti ve eşten nafaka alınamaması halinde Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfl arına başvurulması mümkündür.

ADLİ YARDIM NEDİR,NEYİ AMAÇLAR? (What is Judicial Assistance, what is it’s purpose?)

Bir avukata ihtiyaç duyulmasıyla birlikte avukatlık ücretini karşılama olanağı bulun-maması halinde, bulunulan yerdeki Baro ücretsiz avukat atar.

Avukat yasal hakları konusunda kişiyi bilgilendirir ve yasal işlemlerini onun adına yapar.

Ancak adli yardımdan yararlanabilmek için kişinin ekonomik durumunun iyi olma-dığını kanıtlaması gerekmektedir.

MOBBİNGPsikolojik olarak şiddet, baskı veya birini taciz etmek anlamına geliyor.


Fransız Aile Hukukundaki GelişmelerTh e Progress of French Family Law

Rahsan VARGUN ÖZ, Avukat / AdvocateParis Barosu, Fransa

Paris Bar Association, France

I - FRANSIZ HUKUKUNDA AİLE HUKUKUAile hukuku sayısız değişiklikler geçirmiş ve geçirmeye devam eden bir alandır. Fransız aile yapısı, özellikle de evliliğe değgin konulara ilişkin gerçekten de sessiz bir

devrim geçirmiş bulunmaktadır.Evlilik ilişkileri, birlikte yaşama ve nikahsız karı-kocalık durumunun yanı sıra genel

kapsamını daha sonra netleştireceğim ve 1999 yılının Kasım ayında düzenlenmiş olan PACS’ın (Medeni Dayanışma Sözleşmesi’nin) gelişimi, Fransız hukukunda eşlere değgin konular başlığı altında bir araya toplanmaktadır.

Kadınlar için ortalama 29, erkekler içinse ortalama 30 yaşına doğru olmak üzere gittikçe daha geç yaşlarda evlenilmektedir.

Portekiz, İspanya ve İtalya başta olmak üzere Güney Avrupa’da, özellikle dini neden-lerden ötürü evliliğin hala en sık rastlanan bir kural olmasına rağmen yüksek oranda Katolik olan Polonya hariç, Kuzey ve Doğu Avrupa’da bu durumun aksine evlilik, gittikçe yerini birlikte yaşamaya bırakmaktadır.

Günümüzde her iki çift ten birisi nikahsız birlikte yaşamaktadır: Tartışılmakta olan eşcinsel evlilik durumu da söz konusudur.

Ayrıca eşler arasında düğünün gerçekleşeceği mekan ile ilgili bir istikrarsızlık duru-mu ile birlikteliğin gerçek anlamda zayıfl aması da söz konusudur; Fransa’da evli çift lerin neredeyse yarısı boşanmaktadır.

Dolayısıyla aile hukuku süreklilik teşkil eden olgulara karşı hassastır.Batı hukuku bizlere Roma hukukundan gelmektedir. Bazı açıklamalar:Aile hukuku, toplumsal değerlerin ve siyasi tercihlerin değişimlerine bağlıdır. Birkaç açıklık kazandırılacak nokta:Medeni kanundan önce:Roma hukukuAile “Gens”, en başta aile reisinin “pater familias”ın, otoristesine itaat etmektedir. Aile

reisinin kendi ailesinin fertleri üzerinde mutlak iktidarı bulunmaktadır.Bir erkek sadece kendi babasının ölümü ile hukuki ehliyete haiz olmaktadır.


Kadının herhangi bir hukuki işlem ehliyeti bulunmamaktadır. En önce babasına, daha sonra da eşine itaat etmektedir.

Kilise hukukuKatolik kilisesi evliliği değerli kılmakta ve hatta kutsal saymaktadır.Evlilik, dolayısıyla bozulmayacak bir birlikteliktir. Eski hukukAile reisi babadır. Baba, eşi ve çocukları üzerinde otorite sahibidir. 1789 Devrimi1789 Devrimi hukuk kurallarını altüst edecektir: - Evlilik bir medeni birliktelik haline gelmektedir. - Boşanma daha rahat bir şekilde dile getirilmeye başlanmıştır.Daha sonra 1804 Medeni Kanunu hazırlanmıştırFransız hukukunda 1804 Medeni Kanunu, aile hukukunda geleneksel kurallar ve

devrim yaratan kavramlar arasında bir uzlaşma yaratma amacıyla tasarlanmıştır.Naponyon’un fikirleri 1804 Medeni Kanunu’na damgasını vurmuştur.Örnek: Aşağıdaki ifadeler Napolyon’a atfedilir: “Nasıl meyve ağacı bahçıvana aitse, kadın da erkeğin mülküdür.”veya:“Bir kocanın karısına: ‘Bu akşam baloya gitmiyorsun, hanımım’ diyebilmesini istiyo-

rum.”Medeni Kanunun eski 213. maddesine göre: “Koca, karısını korumakla; kadın da

kocasına itaaat etmekle yükümlüdür.” (kocalık hakkı)Babanın “velayet hakkı” vardır: Çocukları üzerinde tek başına velayet ve cezalandır-

ma hakkına sahiptir.Medeni Kanunun Aile Hukuku ile ilgili kısmı töre ve geleneklerin gelişimine ayak

uydurabilmek için düzenli bir şekilde derinlemesine değiştirilmiştir. Bazı önemli ve dikkat edilmesi gereken tarihler: - 8 Ocak 1993: Aile Yargıcının (JAF) oluşturulması, Aile Yargıcı yerini Evlilik

Hakimine (JAM) bırakmıştır.- 15 Kasım 1999: Medeni Dayanışma Sözleşmesi’ni (PACS) oluşturan kanunun

kabul edilmesi - 9 Temmuz 2010 tarihli kadınlara karşı şiddete, çift ler arası şiddete ve söz ko-

nusu şiddetin çocuklar üzerindeki etkilerine ilişkin yasaBurada Aile Yargıcı (JAF) ceza boyutu dışında duruma müdahele etmekte ve söz

konusu değerlerin ilk savunucusu olmaktadır.Aile Yargıcının (JAF), Aile Hukukunda geniş çaplı bir yargı yetkisi bulunmakta-

dır:


boşanma ve çift lerin ayrılması ile ilgili yargı yetkisi;anne-baba otoritesi ile ilgili yargı yetkisi;isim (ad) ile ilgili yargı yetkisi;çift ler arası şiddet ile ilgili yargı yetkisi.Aile Yargıcı (JAF) acil durumlarda koruma kararı verebilir.Söz konusu koruma kararı aşağıdaki hususlara dayalı önlemleri içerebilmektedir:ayrı yaşama;mağdur durumda olana barınacak yer/konut tahsis etme;suç işleyen kişiye bir takım insanlar ile bir araya gelme yasağı getirme vb.;Söz konusu önlemlerin maksimum dört ay süren bir dönem için alındığının altını

çizmekte fayda vardır. Aile Yargıcının (JAF ) diğer önemli yetki alanları:Eğer anne ve baba eğitim ile ilgili bir hususta hem fikir olmazlar ise (eğitim konusun-

da yol gösterme, anne-baba otoritesi veya nafaka), Aile Yargıcı (JAF) çocuğun çıkarlarını göz önünde bulundurarak bir hüküm vermek durumundadır.

Fransız hukukunda Aile Yargıcı, evli ve evli olmayan çift lere ilişkin hususlar ile ilgi-lenmektedir.

I/ EVLİ ÇİFTLEREvlilik ve evliliğin bozulması hakkında bir takım önemli hususlar: Medeni Kanun, evlilik için hukuki bir tanım belirtmemektedir. Evlenme ya da evlenmeme özgürlüğü bireysel bir özgürlüktür. Söz konusu özgürlük

çeşitli metinlerde doğrulanmaktadır:- İnsan Hakları Evrensel Bildirisi- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Bu, anayasal statünün bir ilkesidir. Medeni Kanun müstakbel eşler için iyi niyeti, evliliğin temel unsuru kabul etmek-

tedir.Söz konusu yükümlülüğün yerine getirilmemesi durumunda evlilik sonlandırılmak-

tadır. - Yöntem hakkında:Evlilikten önce evlilik hazırlıkları ilan edilir ve böylece üçüncü şahısların söz konusu

evliliğe herhangi bir itirazı varsa kendileri bunu dile getirebilir. (devam etmekte olan bir başka evliliğin olması durumu, ensest ilişkinin yasaklanması).

- Nikahın resmen kıyılması:Nikah müstakbel eşlerden birinin ikamet edeceği yerin veya en az bir aydan beri

ikamet ettiği yerin yerel yönetim idaresinde en az iki, en fazla dört şahidin huzurunda kıyılır.


Yabancılar ile evlilik durumu nedir?Fransız hukukunda 14 Kasım 2006 tarihli kanun, Fransız vatandaşlarının yurtdışında

evlenmeleri ile ilgili bir bölümü oluşturmakta ve bunu Medeni Kanuna dahil etmektedir.Fransız vatandaşlarının yurtdışındaki evlilikleri nasıl gerçekleşmektedir?Yurtdışında Fransız vatandaşları arasında veya bir Fransız vatandaşı ile bir yabancı

arasında gerçekleştirilen evlilik aşağıdaki koşullar çerçevesinde geçerli olmaktadır:Evlenme ehliyet belgesinin çıkarılması,Müstakbel eşler ile ikamet ettikleri yerde veya müstakbel eşlerin ikamet edecekleri

yerde bir görüşme gerçekleştirmek,Nihakın kıyımı, evliliğin gerçekleşeceği ülkede geçerli olan kurallara göre yapılmak-

tadır.- Tescil/Kayıt: Üçüncü şahıslara karşı dermeyan edilebilmesi için gerçekleştirilen evliliğin Fransız

Medeni Kanunu Kütüğü’ne tescil işleminin yapılması gerekmektedir.- Tanınması ve Tenfizi:Diplomasi ve konsolosluk otoriteleri tarafından görevlendirilen Cumhuriyet Savcısı,

düşünülen evliliğin hükümsüz kılınmasını gerektiren ciddi belirtiler olması durumunda itirazda bulunabilir.

Fransa’da yabancı vatandaşların evlilikleri nasıl gerçekleşmektedir?Fransa’da iki yabancı vatandaş arasında veya bir Fransız vatandaşı ile bir yabancı

arasındaki evlilik, ulusal hukuk kural ve koşulları çerçevesinde bir nüfus memurunun huzurunda gerçekleştirilmektedir.

Ardından dini nikah ve dini tören yapılması mümkündür.Fransa’da eşcinsel evliliğe izin verilmediğini belirtmek isterim; lâkin eşcinsel evliliği

meşru kılmayı amaçlayan yasa tasarısı 8 Kasım 2012 tarihinden bu yana Parlemento’da tartışılmaktadır.

1999 yılından beri Fransa’da eşcinsel çift ler, Medeni Dayanışma Sözleşmesi’ni (PACS) imzalayabilmekte veya nikahsız birlikte yaşayabilmektedir. (bu noktaya daha sonra de-ğinilecektir).

Evlilik konusu ele alındığında, evliliğin sonlandırılması, yani boşanma konusuna da değinilmesi gerekmektedir.

Aile birliğinin sürdürülmesi adına bazı medeniyetler boşanmayı yasaklamaktadır; ancak bireysel özgürlük adına günümüzde boşanmaya büyük ölçüde izin verilmektedir.

Bütün bunlara rağmen 1981 yılında Çin, 1982 yılında İspanya et 1995 yılında refe-randum ile İrlanda örneklerinde görüldüğü gibi bazı ülkeler boşanmayı çok geç kabul etmiştir.

Bir çift in hayatına pragmatik açıdan bakıldığında, birlikte yaşamaları mümkün ol-mayan ve yaşamayı istemeyen iki insanın ayrılmasına izin vermemek imkansız ve bir dereceye kadar da kanunsuzluktur.


12 Nisan 1945 tarihli yasa tarafından yeniden ele alınan 2 Nisan 1951 tarihli ilk yasamız özellikle evliliğin ilk üç yılı içerisinde boşanmayı yasaklayarak boşanmanın olu-şumunu engellemeyi amaçlamaktadır.

11 Temmuz 1975 tarihli yasa: Töre ve geleneklerin gelişimi ile hukuki uygulamalar arasında var olan kopuklukların gözlemlenmesi, söz konusu yasanın düzenlenmesini gerekli kılmıştır. Asıl amaç, boşanmayı dramatize etmemek ve sosyal gelişimine ayak uydurabilmek için boşanmayı serbest bırakmaktır.

1 Ocak 2005 tarihinde yürürlüğe giren 26 Mayıs 2004 tarihli yasada kanun ko-yucunun amacı prosedürü kolaylaştırmak, süresini azaltmak ve özellikle de boşanmayı daha az ihtilafl ı kılmaktır.

Fransa’da boşanmaların sayısı sabit bir artış göstermektedir. 1970 yılında 12 boşanmaya karşılık günümüzde her 100 evlilikte 42 boşanma vakası

saptanmaktadır.Ayrıntılı bilgi vermek açısından, 2009 yılında 127.600 boşanma gerçekleşmiştir. 26 Mayıs 2004 tarihli yasa gereğince mevzu hukukta (positif hukuk) boşanma

vakaları.Fransız hukuku 4 tip boşanma kabul etmektedir:Birincisi karşılıklı muvafakat ile boşanmaEn az sarsıcı biçimde gerçekleşen boşanma türüdür.Bu boşanma türü çok hızlıdır: Ortak malın söz konusu olmadığı durumlarda iki aydagerçekleşebilmektedir.Hakim karşısına sadece bir kez çıkılmaktadır. Çift ler, boşanmanın doğuracağı her türlü sonuca ilişkin bir anlaşmaya varmak zo-

rundadır. (çocuklar, malların paylaşımı, lojman, nafaka...)Evlilik bağlarının kopmasının kabul edilmesiyle gerçekleşen boşanma.Bu tip boşanmada çift ler, boşanma esasına ilişkin hususlarda hem fikir olmuş ancak

boşanma sonucuna ilişkin hususlarda anlaşmaya varamamışlardır.Sonuçlara ilişkin hususlar üzerine hüküm verme yetkisi hakimindir.Aile bağlarının nihai biçimde değiştirilmesi ile gerçekleşen boşanma.Boşanmanın gerçekleşmesi için, eşin herhangi bir kötü davranışını kanıtlama zorun-

luluğu olmadan, istese de istemese de 2 yıllık bir fiili ayrılık durumunun delil olarak gösterilmesi, boşanma davasının olumlu sonuçlanması için yeterlidir.

Sonuç: Söz konusu boşanmaya “maruz kalan” eş, yardım (nafaka) talep etme ve isim hakkını yitirecektir.

Eşin nafaka ödemeye mahkum edilmesi mümkündür.Sonuncu boşanma türü: Kusura dayanan boşanma.Bu boşanma türü 1975 yasasından önce, tek boşanma biçimi idi.Kusurun niteliği: Burada söz konusu olan “Evliliğin görev ve yükümlülüklerini ihlal


etme”dir, Söz konusu ihlalin ciddi olması ve ortak yaşamı çekilmez hale getirmesi gerek-mektedir.

İçtihat tarafından belirlenen kusurlara birkaç örnek:- aile içi şiddet, sadakat borcuna riayet etmemeye sebep olmaktadır: Paris Temyiz

Mahkemesi’nin 20 Temmuz 2007 tarihinde aldığı karar: Bir eş uyuşturucu kaçakçılı-ğından dolayı hapis cezasına çarptırıldı, ailesine karşı riayetsizlik etmiş olduğu kabul edildi. (26 Mayıs 2004 yasasından bu yana hüküm giymiş olmak bir boşanma sebebi teşkil etmemektedir.)

Fransız hukukuna göre boşanma işlemleri nasıl gerçekleşmektedir?Hakim karşısına bir kez çıkılarak tek celsede aynı gün gerçekleşen karşılıklı muva-

fakat ile boşanmayı diğer çekişmeli üç boşanma türünde uygulanan işlemlerden ayrı tutmak gerekmektedir.

Davacı eşin avukatı tarafından Mahkemeye bir dilekçe sunulur.Boşanma sebepleri söz konusu dilekçede belirtilmez.Boşanma hükmünün kesinleştiği tarihe kadar ailenin hayatını düzeltmek için Yargı-

cın gerekli önlemleri aldığı bir sulh teşebbüsünde bulunmak mecburidir.Eşleri ilgilendiren geçici önlemler:- Yargıç, aile konutunu kimin kullacağına karar verecektir; bu kişi, genelde ço-

cukların yanında kalacağı eştir.- Yargıç eşlerden birisine konuttan yararlanma hakkını tanıyacaktır; konutun üc-

retsiz olup olmadığını belirleyecektir. - Yargıç ev eşyalarından faydalanma hakkını tanıyacaktır.- Yargıç eşlerden birinin diğerine ödeyeceği muhtemel nafaka miktarını belirle-

yecektir.Çocukları ilgilendiren geçici önlemler: - Yargıcın anne-baba otoritesi konusunda karar vermesi mecburidir; - Çocuğun mutad meskeni:- Ziyaret etme ve barındırma hakkı;- Muhtemel nafaka.Uzlaşmanın olmayacağı hükmünün verilmesinden sonra dilekçe sahibi eş, daha önce

sözü edilen boşanma vakalarından birisi sebebiyle davayı mahkemeye taşıyabilir, ve bu 3 aylık bir süre içerisinde olmaktadır. Bunun sonucunda da diğer eş celp edilebilir.

Celp kağıdı teslim edildiğinde, avukatlar müvekkillerinin çıkarları doğrultusunda hukuki görüşlerini yazar; iki veya üç kayıttan sonra dava savunmaları için bir tarih be-lirlenir.

Ardından Kabine’de Yargıç’ın davayı veya davaları ya kabul ya da reddedebildiği hal-ka açık olmayan bir duruşma gerçekleştirilir.

Bu durumda Yargıç, çift in hayatını düzeltecek ya da boşanmayı gerçekleştirecektir.


Görüldüğü gibi bir üst mahkemeye başvurma ve davayı temyiz etme gibi itiraz yolları bulunmaktadır.

Boşanmanın ne gibi sonuçları bulunmaktadır?:Çift ler arasında yarattığı sonuçlar, sadakat yükümlülüğü ve hayat ortaklığı son bul-

maktadır. Tekrar evlenilmesi durumunda eşler önceki eşlerinin isimlerini artık kullana-mazlar.

2004 yılından önce, kadınlar tekrardan evlenebilmek için dulluk süresi adı verilen 300 günlük bir zaman diliminin geçmesini beklemek zorundaydı. Bu süre, muhtemel bir çocuk olması durumunda babalık problemlerinin yaşanmasının önüne geçilmesini amaçlamaktaydı.

26 Mayıs 2004 tarihli yasa tekrardan evlenmeden önce söz konusu sürenin geçmesini bekleme zorunluluğunu tamamen ortadan kaldırmıştır.

Evlilik malları ile ilgili sonuçları, evlilik malları çift lerden birine ya da diğerine pay-laştırılmaktadır. Söz konusu paylaştırma eşler tarafından kabul edilen evlilik rejimine göre değişiklik göstermektedir.

Paylaşım esnasında çift lerin borçlu olmaları söz konusu ise eşlerin, hali hazırda var olan borçların özellikle de kredilerin doğuracağı sonuçlar üzerine uzlaşmaları mecburi-dir.

Görüldüğü gibi bu noktadaki soru nafakadır.Söz konusu nafaka, her iki eş için de boşanmanın neden olduğu mübayenetin en

mümkün derecede giderilmesini amaçlayan yardım parasıdır. Bununla birlikte Yargıç, söz konusu nafakanın tahsis edilmesini reddedebilir. Söz ge-

lişi eğer boşanma, ayrılmanın koşulları ışığında nafakayı talep edenin kusurundan kay-naklanıyorsa, nafakanın tahsis edilmesi reddedilebilir.

Fransız hukukunda söz konusu nafakanın miktarı, boşanma esnasındaki ve yakın gelecekteki durumun genel değerlendirilmesinden sonra alacaklının ihtiyaçları ve borç-lunun maddi kaynakları doğrultusunda belirlenir.

Yargıç; yaş, sağlık durumu, evliliğin süresi, mesleki nitelik ve iş durumu, eşlerin ka-riyerleri vb. gibi bir takım kriterleri göz önünde bulundurarak nafaka miktarını belirle-mektedir.

Şayet borçlu olan eş vefat ederse, söz konusu borcun yükümlülüğü mirasçılara geçer.Nafakanın haricinde, boşanma özellikle kusur sebebiyle gerçekleşiyorsa Medeni Ka-

nun bir tazminat talebinin oluşturulmasını öngörmektedir.Boşanmanın çocuklar üzerinde doğuracağı sonuçlar, Yargıç, anne-baba otoritesi-

nin paylaştırılması, çocuğun ikamet edeceği adresin belirlenmesi, ziyaret ve barındırma hakkının yanı sıra nafaka miktarının belirlenmesi gibi problemlere çözüm bulmak için görevlendirilir.

Sulh Hakimi bu noktada herşeyden önce çocuğun çıkarlarının göz önünde bulun-durmaktadır.


II - EVLİ OLMAYAN ÇİFTLER Bazı çift ler evlilik ile birbirlerine bağlanmayı tercih ederken, bazı çift ler de evlilik ile

birbirlerine bağlanamamakta veya bağlanmayı istememektedir. Evlilik yapmayan çift ler Medeni Dayanışma Sözleşmesi’ni (PACS) imzalar.

MEDENİ DAYANIŞMA SÖZLEŞMESİ (PACS)15 Kasım 1999 tarihli kanun ile düzenlenmiştir.Medeni Dayanışma Sözleşmesi (PACS) gittikçe artan bir başarıya imza atmaktadır: 1 Ocak 2010 tarihine kadar Medeni Dayanışma Sözleşmesi’ni imzalayan kişi sayısı 1

milyon idi. Söz konusu rakam gittikçe artış göstermektedir: 2010 yılında 195000 idi ve hali hazırda her 4 evlilikten 3’ü Medeni Dayanışma Sözleşmesi esaslıdır.

Medeni Dayanışma Sözleşmesi bir taahhütnamedir. Ayrı veya aynı cinsiyetten reşit iki insan arasında imzalanmaktadır.

Fransa’da Medeni Dayanışma Sözleşmesi’ni imzalamak için uyruk ile ilgili herhangi bir koşul bulunmamaktadır.

Buna karşılık Medeni Dayanışma Sözleşmesi yurtdışında imzalanırsa (Elçiliklerde veya Başkonsolosluklarda), imzalayan tarafl ardan en az birisinin Fransız vatandaşı olma zorunluluğu vardır.

Medeni Dayanışma Sözleşmesi’nin kayıtlara geçirileceği yer, ülkeye ve ortak ikamet adresinin yerel idaresine bağlıdır:

Şayet ortak ikamet adresi Fransa’da ise kayıtlara geçirilecek yer, ikamet adresinin bu-lunduğu yerel mahkeme ya da noter;

Şayet ortak ikamet adresi yurtdışında ise kayıtlara geçirilecek yer, yargı yetkisini elin-de bulunduran Fransa Büyükelçiliği ya da Fransa Konsolosluğu’dur.

Medeni Dayanışma Sözleşmesi’nin (PACS) kayıtlara geçirilmesi esnasında müstak-bel eşler bizzat hazır bulunmalıdır.

Üçüncü şahıslar tarafından temsil edilmek mümkün değildir. 1/ Medeni Dayanışma Sözleşmesi’nin doğurduğu sonuçlar nelerdir?Medeni Dayanışma Sözleşmesi’ni imzalayan tarafl ar ve çocuklar arasındaki ilişkiyi

ayırt etmek uygun olacaktır.Sözleşme tarafl arı arasındaki ilişkide, söz konusu olan basit bir birlikte yaşama ya

da müşterek menfaat değil, ortak bir mesken ve evlilik hayatıdır.Materyal yardımlar, eşlerin kendi olanaklarına oranlı bir şekilde sağlanmaktadır.Medeni Dayanışma Sözleşmesi’ni imzalayan tarafl ar (eşler gibi), müteselsil olarak

günlük yaşam maliyetlerini karşılayabilmek için üçüncü şahıslara karşı doğan borçlar-dan yükümlüdürler.

Ancak, müteselsil kefalet de söz konusu değildir. (1 Temmuz 2010 tarihli kanunun yeniden kaleme alınması):

şayet harcamalar açıkça lüzumsuz ise,


taksitli satın alımlar için (her iki eşin de rızası söz konusu değilse), borçlar, makul günlük yaşam maliyetleri ile ilgili değilseMedeni Dayanışma Sözleşmesi’nin medeni hal üzerinde bir etkisi yoktur; isim kul-

lanma veya vatandaşlık alma hakkı bulunmamaktadır.Çift ler arasında şiddet eylemi ile ilgili olarak eşe karşı bir hukuki vecibe bulunma-

maktadır.Eş tarafından mağdur olan kişiye karşı dahil olmak üzere yasalara aykırı davranış

çift ler arasında gerçekleşiyorsa, Medeni Dayanışma Sözleşmesi cürüm ve ağır suç ile il-gili cezaların ağırlaştırılmasını gerektirir.

Koruma hükmü, eşe veya kötü eğilimli eski eşe karşı ile Aile Mahkemeleri tarafından verilebilir.

2/ Mal rejimi ile ilgili olarak 23 Haziran 2010 tarihli kanun (Medeni Kanun’un 515-5 no.lu maddesi), münhasır

mülkiyet kanıtının olmadığı durumlar için, mal ortaklığının şufa hakkı ile birlikte mal paylaşım rejimi düzenlemiştir.

Eşlerden her biri kendi kişisel malların sahibi olarak kalmakta ve kişisel borçlarından sorumlu tutulmaktadır.

3/ Medeni Dayanışma Sözleşmesi’nin çocuklar ile ilgili doğurduğu sonuçlar ne-lerdir?

Bir Medeni Dayanışma Sözleşmesi’nin imzalanmasının nesep hakkı üzerine bir etki-si bulunmamaktadır.

Soybağı ilişkisinin kurulabilmesi için, çocukların nesep olarak kabul edilmeleri ge-rekmektedir.

4/ Medeni Dayanışma Sözleşmesi’nin FeshedilmesiEşlerden birisinin vefat etmesi, evlenmesi, ya da her iki eşin de evlenmesi, müşte-

rek karar ile Medeni Dayanışma Sözleşmesi’ni sonlandırılması, Medeni Dayanışma Sözleşmesi’nin kaydını gerçekleştiren yerel mahkemenin zabıt katibine müşterek bir beyannamenin bizzat verilmesi ya da gönderilmesi ile Medeni Dayanışma Sözleşmesi feshedilebilir.

Şayet Medeni Dayanışma Sözleşmesi’ni bitirme kararı sadece tek bir eş tarafından gelirse, söz konusu sözleşmeyi sonlandırma kararı alan eşin, diğerine durumu bildirmesi mecburidir. (icra memuru vasıtasıyla).

Söz konusu bildirinin bir kopyası Yerel Mahkemenin Zabıt Katibine bizzat teslim edilir, ya da gönderilir.

Zabıt katibi feshetmeyi kayıtlara geçirir; ve ilan formalitelerine başlar. Tarafl ar arası ilişkilerde fesih, Mahkeme Kalemine kaydın gerçekleştirildiği gün ge-

çerli olmaya başlamaktadır. Bilgi olması açısından, boşanma sonrasında mümkün olduğu gibi nafaka ödenmesi

söz konusu değildir.


Ayrılık başıl başına bir tazminat vesilesi oluşturmamaktadır.Fransız hukuku evlilik yoluna başvurmadan çift ler için bir başka bilikte yaşama dü-

zeni öngörmektedir: Birlikte yaşama veya nikahsız karı-kocalık. 15 Kasım 1999 tarihli kanun, Medeni Kanun’unda 515-8 no.lu maddeyi oluşturarak

nikahsız birlikte yaşamanın tanımını şu şekilde yapmaktadır: “ilişki içerisinde olan farklı cinsiyet veya aynı cinsiyetten iki insanın fiili birlikteliği, istikrarlı ve düzenli nitelikler gös-teren ortak hayatı”.

Hukuki bir tanımı olmasına karşın birlikte yaşama sadece fiili bir statü teşkil etmek-tedir.

2006 yılında sunulan bir meclis raporuna göre, birlikte yaşama şu anda tamamen önemsizleştirilmiş bir ortak yaşam biçimidir.

Birlikte yaşama günümüzde karı-koca hayatına başlangıcın temel biçimini oluştur-maktadır: 1970’li yılların başında her 6 çift ten sadece 1’i birliktelik hayatlarına bu şekilde başlarken geçtiğimiz yıllarda bu rakam her 10 çift ten 9’una tekabül etmektedir.

Birlikte yaşamayı oluşturan unsurlar nelerdir?Medeni Kanun’un 515-8 no.lu maddesi açık ve net olarak şöyle belirtmektedir: “ - Birlikte yaşama, hayat ortaklığını öngörmelidir; her birliktelik hayatında olduğu

gibi, minimum derecede bir paylaşımın söz konusu olması gerekmektedir. Birlikte yaşama, istikrar ve devamlılık niteliklerini taşımalıdır; hayat ve çıkar ortak-

lığını gerektirmeli, nikahsız ve üçüncü şahıslar tarafından bilinen istikrarlı bir ilişki an-lamına gelmelidir”

Birlikte yaşamanın ne gibi sonuçları bulunmaktadır?Eşler arasındaki ilişkiler söz konusu olduğunda, birlikte yaşama, fiili bir birliktelik

olduğundan eşler de dolayısıyla şahsi ve mal varlığı durumları hususunda birbirlerine karşı hukuki anlamda yabancıdır.

Medeni Kanun’un 202 no.lu maddesi uyarınca, nikahlı çift lerin sahip olduğu haklar ve birbirlerine karşı yükümlü oldukları sorumluluklar birlikte yaşayan çift ler için geçerli değildir; birlikte yaşayan çift lerin birbirlerine karşı ne sadakat, ne müzaheret ne de mu-avenet yükümlülüğü bulunmaktadır.

Lâkin, 4 Nisan 2006 tarihli kanun tarafından takdim edilen riayet etme yükümlülü-ğü, her şahıs için olduğu gibi birlikte yaşayan çift ler için gerçerlidir.

Birlikte yaşayan çift ler, ortak yaşamın gerektirdiği yükümlülüklere katkıda bulunma-ya mecburi değildir.

Örneğin ortak bir malın satın alınması durumunda, satın alma sözleşmesinde aksi belirtilmediği sürece söz konusu mal, mal ayrılığı rejimine tabi tutulur.

Nikahsız birlikte yaşayan çift ler arasında nafaka yükümlülüğü bulunmamaktadır. Günümüzde nihaksız birlikte yaşayan çift lerin ailelerinin büyük bir kısmı birbirleri

ile yakınlaşmakta ve hatta geleneksel aile modelinin özelliklerini taşımaktadır.Soybağı türü ne olursa olsun anne-bana otoritesi ortaktır.


Ancak, doğal soybağı çerçevesinde çocuğun, doğduğu yıl içerisinde tanınması ge-rekmektedir.

29 Temmuz 1994 tarihli kanun, 2 yıllık birlikteliklerini doğrulayan nikahsız birlikte yaşayan çift ler için tıbbı yardımla prokreasyonu mümkün kılmaktadır.

Çocuk, anne ve babasından kendisini ilk tanıyanın soyadını alacaktır.Nikahsız birlikte yaşamanın kanıtlanmasının gerektiği durumlarda, ikamet edilen

yerin belediyesinden birlikte yaşama sözleşmesi veya evlilik hayatı sözleşmesi olarak da bilinen belge talep edilebilir.

Birlikte yaşamanın sonlandırılması nasıl gerçekleşmektedir?Kanunlar, evlilikten farklı olarak birlikte yaşamamnın sonlandırılması için herhangi

bir usul ve esas düzenlememektedir. Nikahsız birlikte yaşama, çift lerin kendi istekleriyle veya çift lerden birisinin vefat et-

mesiyle sonlandırılabilir. Mal paylaşımı rejiminin olmaması durumuda: paylaşılacak mal varlığı, miras hukuku, Çift ler, bölüştürme ile ilgili bir sözleşme imzalamamışlarsa, ortak yaşam masrafl arı-

nın ödemesi için oluşturulacak hesap bulunmamaktadır. Aynı şekilde, nikahsız birlikte yaşamanın sonlandırılması nafaka hakkı doğurma-

maktadır.Birlikte yaşamanın tek tarafl ı kusurlu sonlandırılması durumunda terkedilen eş, ku-

sur sebebiyle kişisel yükümlülüğün ihlalı gerekçesiyle tazminat alabilir.Eşcinsel birlikte yaşama söz konusu olursa durum nedir?Medeni Dayanışma Sözleşmesi’ni oluşturan 15 Kasım 1999 tarihli kanun, cinsel ter-

cihlerinden bağımsız olarak her bireyi kapsamına dahil etmiştir. Bunun ışığında, hali hazırda eşcinsel birlikte yaşayan çift ler için tanınan ne gibi hak-

lar bulunmaktadır? Evlenmelerini mümkün değildir.Doğrusu istenirse eşcinsel evlilik son birkaç yıldan bu yana Fransa’da tartışılmakta-

dır. İspanya, Portekiz, Belçika, Hollanda, Norveç, Kanada, Arjantin ve Güney Afrika gibi

bazı ülkeler eşcinsel evliliği kabul etmiş bulunmaktadır. BORDEAUX Asliye Hukuk Mahkemesi ilk defa eşcinsel evlilik konusunu ele almış,

27 Temmuz 2004 tarihli kararı ile eşcinsel evlilği geçersiz kılmıştır. BORDEAUX İstinaf Mahkemesi ve ardından 13 Mart 2007 tarihli kararında

Temyiz Mahkemesi aynı doğrultuda hüküm vermiştir. Temyiz Mahkemesi için: “Fransız hukukuna göre evlilik, bir kadın ve bir erkek arasında gerçekleşen bir bir-


leşmedir; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin ve Fransa’da herhangi bir bağlayıcılığı bu-lunmayan Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi’nin hiçbir maddesinde söz konusu ilkeye karşı bir hüküm bulunmamaktadır.”

2006 yılının Kasım ayında evlenmek istediklerini beyan eden iki kadının başvuru-sundan sonra Temyiz Mahkemesi tarafından görevlendirilen Anayasa Konseyi, anayasa-ya uygunluk açısından ön sorunu değerlendirmiştir.

Temyiz Mahkemesine göre karı ve kocayı, erkek ve kadını açıkça tanımlayan Medeni Kanun’un 75 ve 144. maddeleri, aynı cinsiyetten iki kişinin fiili evliliğine yasaklama ge-tirmekte, evlilik özgürlüğünü, 1789 İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nde yer alan eşitlik ilkesini ve 46 Anayasasının önsözünde yer alan normal aile hayatı sürdürme hakkını ihlal etmektedir.

Anayasa Konseyi 28 Ocak 2011 tarihli kararında söz konusu argümanları reddet-miş ve kendi değerlendirmelerinin, yasamacının değerlendirmeleri ile ikame edilmesi-nin kendi mecburiyetinin olmadığı kanaatini getirmiştir; eşcinsel evliliğe izin verilmesi yönünde ilerleyen tartışmalar sosyalist hükümetimiz ile hali hazırda devam etmektedir.

Ortak bir anne-baba otoritesi bulunmamakta ve hali hazırda Fransız hukuku eşcinsel çift lere evlat edinme hakkını tanımamakta, ancak son yıllarda verilen kararlar söz konu-su soru üzerine tereddütlerin olduğunu göstermektedir.

(AHİM’nin 22 Ocak 2008 tarihli oldukça tartışılan) Bir Bildirisi, cinsel eğilime dayalı ayrımcılık sebebiyle Fransa’yı kınamıştır: Evlat edinme davası açan bir kadın, Ge-nel Konsey Başkanı tarafından yetkinin reddedilmesine itiraz etmek için idari mahmeye başvurmuştur.

Söz konusu kadın, dava esnasında birkaç yıldan beri bir kadın ile düzenli bir ilişki sürdürdüğünü ifade etmiştir.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8. (özel aile yaşamına saygı hakkı) ve 14. (ay-rımcılığın yasaklanması) maddeler esasına dayanılarak Fransa kınanmıştır.

Bazı şahsiyetler, söz konusu kararın eşcinsel çift lere evlat edinme hakkı tanınmasına yol açacağını düşünmüşlerdir.

2010 yılında alınan iki karar yine bu konuyu ilgilendirmektedir: 8 Temmuz 2010 tarihli Temyiz Mahkemesi’nin kararı, eşcinsel kadınlardan oluşan

bir çift in evlat edinmesi üzerine bir Amerikan mahkemesinin vermiş olduğu kararın tenfizini emretmiştir. (Yabancı ülke mahkemesi yargı yetkisi tarafından verilen bir kara-rın Fransa’da icra edilmesine izin veren mahkeme kararıdır)

Ancak 6 Ekim tarihli bir kararında da, anayasaya uygunluk açısından ön kararı inceleyen Anayasa Konseyi, Medeni Kanun’un 365 no.lu maddesi ile tutarlı olduğu ka-naatini vermiş ve bu karar; sınırlı (basit) evlat edinme sisteminin anne-baba otoritesinin, evli oldukları zaman evlat edinen kişi ve evlat edilen çocuğun ebeveyni arasında paylaş-tırılma gerektirmediğini öngörmektedir.

SÖYLEVİN SONU - Aile içi şiddet ile ilgili birkaç açıklama 2011 yılında eşlerinin darbeleri yüzünden 122 kadının hayatını kaybetmesi ile birlik-


te, kadınlara karşı işlenen vahşet ile mücadele ilan edilmiştir: 2010 yılı için Başbakan tarafından “Büyük ulusal hedef ” başlatılmıştır.Söz konusu hedef, özellikle kadınlara karşı işlenen şiddet ve aile içi şiddet ile ilgili 9

Temmuz 2010 tarihli kanunda da yansıtılmaktadır. Söz konusu kanun, kadınlara karşı işlenen şiddet ile mücadelede yeni bir dönemin

başlangıcı olmuştur. 1/ Durumu iyi açıklayan birkaç sayısal veri: 3 gün: Yılda eşinin darbeleri ile ortalama kadının hayatını kaybetme sıklığı. 75000: Her yıl tecavüze uğrayan mağdur kadınların tahmini sayısı %17,4: Fransa’da işlenen cinayetlerin aile içi şiddetten kaynaklı olanların kısmı2/ Aile içi şiddetten mağdur olanlara ne tür bir koruma sağlanmalıdır?

Şiddet gören kadınlardan sadece %8’i şikayette bulunmaya cesaret etmektedir. Bu durum karşısında Fransız hukuku şiddet mağduru bütün kadınlara polisin ve

adaletin yanlarında olduğunu göstermek istemektedir. Sessizlik yeminini bozmak amacıyla, Medeni Kanun’un 415-9’dan 515-13’e kadar

olan maddelerinde belirtilen mağdurları koruma hükmünün oluşturulması ile kadınlara karşı işlenen şiddeti konu edinen kanun, önemli bir ilerleme kaydetmiştir.

Söz konusu hüküm, ayrı mesken edinme, şiddet uygulayan kişilerin bir takım kişiler ile görüşmesinin yasaklanması gibi önlemleri içermektedir.

Söz konusu önlemler maksimum 4 aylık bir süre için alınmaktadır: Belirtilen süre boyunca boşanma talebinde bulunulur ya da evli çift lerin ayrı yaşama

kararı alınır ise önemlerin süresi uzatılabilir; Cumhuriyet savcısının veya tarafl ardna birinin talebi üzerine önlemler ortadan kal-

dırılabilir veya değiştirilebilir. (tamamen ya da kısmen). Hükmün kapsamındaki yükümlülüklerin ihlal edilmesi cezai müeyyideler uygulan-

masını gerektirmektedir. Bu davet vesilesiyle Fransız hukukunda Aile hukuku hakkında çizmek istediğim pa-

norama bu açıklamalardan ibarettir…


ELEMENTS OU TERMES POUR LA CONFERENCE QUE JE DISPENSERAI LES 2 ET 3 JANVIER 2013 A L’OCCASION D’UN SEMINAIRE A ANKARA

I - THEME : LE DROIT DE LA FAMILLE EN DROIT FRANCAISLe droit de la famille est une matière qui a connu et connaît de nombreux change-

ments.La famille française a connu en eff et une véritable révolution silencieuse surtout au-

tour de la conjugalité.La conjugalité en droit français regroupe les relations dans le mariage et le dévelop-

pement de l’union libre et du concubinage et aussi du PACS instauré en novembre 1999 dont j’en préciserai le contour ultérieurement.

On se marie de plus en plus tard, en moyenne vers 29 ans pour les femmes et 30 ans pour les hommes.

Si le mariage est encore la norme la plus fréquente dans l’Europe du Sud pour les raisons religieuses notamment, et en particulier au Portugal, en Espagne et en Italie, au contraire, dans l’Europe du Nord et de l’Est, le mariage recule au profi t de l’union libre, à l’exception notable de la Pologne très catholique.

Maintenant, un couple sur deux vit hors mariage : question débattue du mariage homosexuel.

Il y a également l’instabilité conjugale, lieu du mariage avec une véritable fragilisation du couple ; près de la moitié des couples mariés en France divorce.

Le Droit de la famille est donc sensible au phénomène de permanence.Le droit occidental nous vient du droit romain.Quelques explications :Le Droit de la famille est lié aux modifi cations des valeurs de la société et des choix

politiques.Quelques précisions :Avant le Code Civil.Le Droit romainLa famille « la GENS » est au début soumise à l’autorité du « pater familias », celui-ci

a un pouvoir absolu sur les membres de sa famille.Un homme n’acquiert sa capacité juridique qu’à la mort de son propre père.La femme est incapable, elle est soumise à son père, puis à son mari.Le Droit canoniqueL’Église catholique valorise le mariage et en fait un sacrement.Le mariage est donc une union indissoluble.L’Ancien droitLe père est le chef de famille. Il a autorité sur sa femme et sur ses enfants.La Révolution de 1789Cette Révolution va bouleverser la règle juridique :


- le mariage devient une union civile- le divorce est plus facilement prononcéPuis nous avons le Code civil de 1804Le Code Civil de 1804 se veut être en droit de la famille en droit français un compro-

mis entre les règles traditionnelles et les conceptions révolutionnaires.Il est marqué par les idées de Napoléon.Exemple : on attribue à Napoléon les affi rmations suivantes : « La femme est à l’homme ce que la rose est au jardinier ».ou encore :« Je veux qu’un mari puisse dire à sa femme : Madame, vous n’irez pas au bal ce soir ».L’ancien article 213 du Code Civil énonçait que : « Le mari doit protection à sa femme,

la femme obéissant à son mari. » (puissance maritale)Le père a « la puissance paternelle » : il exerce seul l’autorité sur ses enfants et a un

droit de correction.La partie du Code Civil relative au Droit de la famille a été régulièrement modifi ée en

profondeur afi n de s’adapter le plus souvent à l’évolution des mœurs.Quelques dates importantes :Pour mémoire : - 8 janvier 1993 : la création du Juge aux Aff aires Familiales (JAF), il remplace le

Juge aux Aff aires Matrimoniales (JAM) - 15 novembre 1999 : loi instituant le Pacte Civil de Solidarité (PACS)- la loi du 9 juillet 2010 relative aux violences faites aux femmes, aux violences

au sein des couples et aux incidences de ces dernières sur les enfants.Ici intervient le JAF en dehors du volet pénal et devient le premier protecteur contre

ces valeurs.Le JAF a une compétence large en droit de la famille :compétence du divorce et de la séparation des couples ;de l’autorité parentale ;du prénom ;les violences au sein des couples.Le JAF peut délivrer en urgence une Ordonnance de protection.Celle-ci peut comporter des mesures portant sur :la résidence séparée ;l’attribution de la jouissance du logement à la victime ;l’interdiction pour l’auteur de violence de rencontrer certaines personnes etc..;Il est important de souligner que ces mesures sont prises pour une durée maximale

de quatre mois.Autres compétences importantes du JAF :Si les pères et mères s’opposent sur une question d’éducation (orientation des études,

exercice de l’autorité parentale ou sur l’obligation d’entretien), le JAF est amené à trancher


en prenant en considération l’intérêt de l’enfant.Le Droit de la famille en droit français intéresse la question du couple marié et celle

du couple non marié.

I/ LE COUPLE MARIEQuelques points importants sur le mariage et sa dissolutionLe Code Civil ne donne pas de défi nition juridique du mariage.La liberté de se marier ou non est une liberté individuelle. Elle est affi rmée par divers

textes :- la Déclaration universelle des Droits de l’homme.- la Convention européenne des Droits de l’homme C’est un principe de valeur constitutionnelle.Le Code Civil a fait de la volonté des futurs époux l’élément central du mariage.A défaut, le mariage est annulé.- Sur la forme :Avant le mariage, une publicité est donnée au projet de mariage et a pour but d’infor-

mer les tiers pour qu’ils puissent signaler un empêchement à mariage (existence d’un mariage antérieur non dissous, interdiction de l’inceste).

- Célébration du mariage :Le mariage est célébré dans la commune où l’un des futurs époux a son domicile ou

sa résidence depuis au moins un mois et requiert la présence de deux témoins au moins et de quatre au plus.

Quid de la question du mariage international ?Ce qu’il faut savoir, c’est qu’en Droit français, la loi du 14 novembre 2006 a écrit et

introduit dans le Code Civil un chapitre du mariage des français à l’étranger.Qu’en est-il du mariage des français à l’étranger ?Le mariage contracté en pays étranger entre français ou entre un français et un étran-

ger est valable dans les conditions suivantes :délivrance d’un Certifi cat de capacité à mariage,audition des futurs époux réalisée au lieu du domicile ou de la résidence du ou des

futurs conjointsLa célébration du mariage se fait dans les formes usitées dans le pays de la célébration.- Transcription : Pour être opposable aux tiers, le mariage doit être transcrit sur le registre de l’état civil

français.- Sanction :Le Procureur de la République saisi par l’autorité diplomatique consulaire peut faire

opposition s’il existe des indices sérieux laissant présumer que le mariage envisagé en-court la nullité.

Qu’en est-il du mariage des étrangers en France ?


La célébration du mariage des deux étrangers en France ou d’un français et d’un étranger obéit aux formes et conditions du droit national, devant l’Offi cier d’État civil.

Ensuite, un mariage religieux ou rituel est possible.Je précise que le mariage entre personnes de même sexe n’est pas autorisé en France,

mais un projet de loi rendant celui-ci légal est en cours de discussion au Parlement de-puis le 8 novembre 2012.

Depuis 1999, les couples homosexuels, en France ont la possibilité de signer un PACS ou de se mettre en concubinage (ce point sera étudié ultérieurement).

Une fois le mariage étudié, il faut évoquer la dissolution du mariage, c’est-à-dire la question du divorce

Au nom de la protection de la famille, certaines civilisations interdisent le divorce, mais au nom de la liberté individuelle, il est aujourd’hui très largement autorisé.

Certains pays l’ont néanmoins admis tardivement, comme la Chine en 1981, l’Es-pagne en 1982 et l’Irlande, par référendum en 1995.

Dans une approche pragmatique de la vie d’un couple, il semble impossible (et à la limite du non droit) de ne pas autoriser deux personnes qui ne veulent ou ne peuvent pas vivre ensemble à se séparer.

Nous avons une première loi du 2 avril 1941 reprise par l’Ordonnance du 12 avril 1945.

Cette loi tente de freiner le développement du divorce, notamment par son interdic-tion dans les trois premières années du mariage.

La loi du 11 juillet 1975 : celle-ci a été imposée par le constat de la fracture existant entre l’évolution des mœurs, la pratique judiciaire.

L’idée principale était de dédramatiser le divorce et de le libéraliser afi n de l’adapter à l’évolution de la société.

La loi du 26 mai 2004, entrée en vigueur le 1er janvier 2005, où le but du législateur a été de simplifi er la procédure, de la rendre moins longue, mais surtout de rendre le divorce moins confl ictuel.

En France, le nombre de divorce est en augmentation constante.Pour 100 mariages, on recense actuellement entre 42 divorces contre 12 en 1970.Pour information, 127.600 divorces ont été prononcés en 2009.Les cas de divorce en droit positif au regard de la loi du 26 mai 2004.Le droit français connaît 4 types de divorces :1- Tout d’abord, le Divorce par consentement mutuel.C’est la manière de divorcer la moins traumatisante.Ce divorce est très rapide : deux mois, lorsqu’il n’y a pas de biens immobiliers.Il n’y aura qu’un seul passage devant le Juge.Les époux doivent arriver à un accord portant sur toutes les conséquences du divorce

(enfants, partage des biens, logement, prestation compensatoire…)2- Le Divorce par acceptation de la rupture du lien conjugal.


Ici, les conjoints sont d’accord sur le principe du divorce mais pas sur les consé-quences.

C’est le Juge qui tranchera ces dernières.3- Le Divorce pour altération défi nitive du lien conjugal.Il suffi t pour que ce divorce soit prononcé de prouver une séparation de fait depuis

deux ans pour que le divorce soit acquis et ce, que le conjoint le veuille ou non, et sans avoir à prouver de faute.

Conséquence : le conjoint qui « subit » ce divorce n’aura plus de droit de secours (pension alimentaire) ni de droit au nom.

Il pourra être condamné à verser une prestation compensatoire.4- Dernier cas de divorce : le Divorce pour faute.Avant la loi de 1975, c’était la seule manière de divorcer.Caractère de la faute : il s’agit de « violation des devoirs et obligations du mariage », la

violation doit être grave et rendre intolérable le maintien de la vie commune.Quelques exemples de fautes retenues par la jurisprudence :- les violences conjugales mènent au non respect du devoir de loyauté : décision de

la Cour d’Appel de Paris 20 juillet 2007 : un époux a été condamné et emprisonné pour trafi c de stupéfi ant, a été considéré comme déloyal envers sa famille (une condamnation pénale n’est plus une cause de divorce depuis la loi du 26 mai 2004).

Comment se passe la procédure de divorce en droit français :Il faut distinguer entre le divorce par consentement où un seul passage devant le

Juge est prononcé le jour même et procédure applicable aux trois autres cas de divorce contentieux.

Une requête est présentée au Juge par l’Avocat de l’époux demandeur.Les motifs ne sont pas indiqués dans cette requête.Une tentative de conciliation est obligatoire où le Juge prescrit les mesures néces-

saires pour organiser la vie de la famille jusqu’à la date à laquelle le jugement de divorce est défi nitif.

Les mesures provisoires relatives aux époux :- le Juge va décider qui aura l’usage du logement du ménage ; généralement, ce

sera celui chez qui les enfants résideront.- le Juge va attribuer à l’un des époux la jouissance du logement ; il devra préciser

son caractère gratuit ou non.- le Juge va attribuer la jouissance du mobilier- le Juge devra déterminer la pension alimentaire que l’un des époux devra éven-

tuellement verser à l’autre.Les mesures provisoires relatives aux enfants :- le Juge doit statuer sur l’autorité parentale ; la résidence habituelle de l’enfant :- le droit de visite et d’hébergement ;


- éventuellement, une pension alimentaire.C’est seulement après l’Ordonnance de non conciliation que l’époux à l’origine de la

requête pourra introduire l’instance sur l’un des cas de divorce énoncés précédemment, et ce dans un délai de 3 mois. Après quoi, l’autre époux pourra également assigner.

Une fois l’assignation délivrée, les avocats présentent des écritures dans l’intérêt de leurs clients ; deux à trois jeux d’écritures puis une date est fi xée pour les plaidoiries.

Ensuite, une audience se tient en Cabinet, c’est à dire qu’elle n’est pas publique où le Juge peut, soit accepter soit rejeter la ou les demandes.

Dans ce cas, il va organiser la vie future du couple ou prononcer le divorce.Bien entendu, des voies de recours existent comme l’appel et le pourvoi en cassation.Quelles sont alors les conséquences du divorce :S’agissant des eff ets entre époux, le devoir de fi délité et de communauté de vie cesse.L’époux perd l’usage du nom de son conjoint sur le remariage.Avant 2004, la femme devait attendre ce qu’on appelle un délai de viduité avant de

pouvoir se remarier, ce délai était de 300 jours, ceci pour éviter des problèmes quant à la paternité d’un éventuel enfant.

La loi du 26 mai 2004 a tout simplement supprimé l’obligation de respecter ce délai avant un remariage.

S’agissant des biens du couple, ceux-ci vont devoir être attribués à l’un ou à l’autre des époux. Cette attribution variera selon le régime matrimonial adopté par les époux.

Si dette il y a des époux au moment du partage, ces derniers doivent s’entendre sur le +sort des dettes existantes notamment des crédits.

Bien entendu la question se pose ici de la prestation compensatoire.Cette prestation compensatoire est une prestation qui est destinée à compenser autant

qu’il est possible la disparité que la rupture du mariage crée dans les conditions respectives.Cela étant, le Juge peut refuser d’accorder cette prestation compensatoire. Par exemple,

si le divorce a été prononcé aux torts exclusifs de celui qui demande la prestation au regard des circonstances de la rupture.

Le montant de la prestation compensatoire en Droit français est fi xé selon les besoins du créancier et les ressources du débiteur, en tenant compte de la situation au moment du divorce et dans un avenir prévisible.

Le Juge les détermine en tenant compte de certains critères, à savoir l’âge et l’état de san-té, la durée du mariage, la qualifi cation et situation professionnelle, la carrière du conjoint etc…

Si le conjoint débiteur décède, les héritiers en sont tenus.Outre cette prestation compensatoire, le Code Civil prévoit qu’une demande de dom-

mages et intérêts peut être formée surtout si le divorce est prononcé pour faute.S’agissant des eff ets du divorce envers les enfants, le Juge est amené à résoudre

quelques problèmes, à savoir la question de l’attribution de l’autorité parentale, le choix de la résidence habituelle de l’enfant, la fi xation du droit de visite et d’hébergement ainsi que la fi xation du montant de la pension alimentaire.


Le Magistrat ici recherchera avant tout l’intérêt de l’enfant.

II - LE COUPLE NON MARIE Si certains conjoints s’engagent dans des liens du mariage, d’autres ne veulent pas ou

ne peuvent pas s’engager dans ces liens. Ils veulent alors établir un PACS (Pacte Civile de Solidarité).

LE PACSIl a été institué par la loi du 15 novembre 1999. Le PACS connait un succès croissant : Au 1er janvier 2010, 1 millions de personnes était pacsées, ce nombre est en progression

constante : 195000 en 2010, il y a maintenant 3 PACS pour 4 mariages. Le PACS est un contrat. Il est conclu entre deux personnes majeures de sexe diff érent

ou de même sexe. Aucune condition de nationalité n’est exigée pour conclure un PACS en France. En revanche, lorsque le PACS est conclu à l’étranger (à l’Ambassade ou au Consulat),

l’un au moins des partenaires doit être de nationalité française. Le lieu d’enregistrement du PACS dépend du pays, de la résidence commune. Si la résidence commune se trouve en France, il s’agit soit du Tribunal d’Instance du

ressort de la résidence, soit d’un Notaire. Si la résidence commune se trouve à l’étranger, il s’agit de Consulat ou de l’Ambassade

de France compétente. Les futurs partenaires doivent se présenter en personne lors de l’enregistrement du

PACS. Il n’est pas possible de se faire représenter par un tiers. 1/ Quels sont les eff ets du PACS Il convient de distinguer les relations entre les partenaires et les enfants du PACS. S’agissant des relations entre les partenaires, il ne s’agit pas d’une simple cohabitation

ou d’une communauté d’intérêt, cela suppose une résidence commune et une vie de couple. L’aide matérielle est proportionnelle aux facultés respectives des partenaires.Les PACSES (comme les époux), sont tenus solidairement envers les tiers des dettes

contractées pour les besoins de la vie courante. Cependant, la solidarité n’a pas lieu non plus (rédaction de la loi du 1er juillet 2010) : si les dépenses ont été manifestement excessives, pour les achats à tempérament (sauf s’il y a eu consentement des deux partenaires), pour les emprunts, à moins qu’ils ne portent sur des sommes modestes au besoin de la

vie courante. Le PACS n’aff ecte pas l’état civil ; il n’y a pas de droit d’usage sur le nom, ni d’acquisition

de la nationalité. Il y a une absence d’obligation contrairement au conjoint, s’agissant des violences com-

mises entre couple. Les peines encourues pour un crime ou un délit sont aggravées lorsque l’infraction est


commise au sein d’un couple y compris par le partenaire à la victime par un PACS. L’ordonnance de protection peut être prise par le JAF à l’encontre d’un partenaire ou

ancien partenaire violent. 2/ S’agissant du régime patrimonial. La loi du 23 juin 2010 (Code Civil, article 515-5), a organisé un régime de séparation

de biens, accompagné d’une préemption d’indivision en l’absence de preuve de propriété exclusive.

Chacun des partenaires demeure propriétaire de ses biens personnels et il est tenu de ses dettes personnelles.

3/ Qu’en est-il des enfants du PACSLa conclusion d’un PACS n’a pas d’incidence sur le droit de la fi liation. Pour l’établissement de leur lien de fi liation, les enfants doivent faire l’objet d’une recon-

naissance. 4/ La dissolution du PACS Il peut prendre fi n par la mort d’un partenaire, par le mariage de l’un des partenaires ou

des deux, par une décision de mettre fi n au PACS d’un commun accord, ou les partenaires remettent ou adressent une déclaration conjointe au Greffi er du Tribunal d’Instance ayant procédé à l’enregistrement du PACS.

Si la décision de mettre fi n au PACS émane d’un seul partenaire, le partenaire qui a décidé d’y mettre fi n le signifi e à l’autre (par voie d’huissier).

Une copie de cette signifi cation est remise ou adressée au Greffi er du Tribunal d’Ins-tance.

Le Greffi er enregistre la dissolution et fait procéder aux formalités de publicité. Dans les rapports entre les parties, la dissolution prend eff et du jour de l’enregistrement

au Greff e. Pour information, il n’y a pas de versement de prestation compensatoire, comme il est

possible après un divorce. La rupture n’est pas en elle-même une cause d’indemnisation. Le droit français prévoit une autre forme de vie en couple sans passer par le mariage, il

s’agit du concubinage ou union libre. La loi du 15 novembre 1999 créé un article 515-8 du Code Civil et défi nit le concu-

binage comme étant « une union de fait, caractérisé par une vie commune présentant un caractère de stabilité et de continuité entre deux personnes, de sexe diff érent ou de même sexe qui vivent en couple ».

Bien que doté d’une défi nition légale désormais, le concubinage ne constitue toujours qu’une situation de fait.

Selon un rapport parlementaire de 2006, l’union libre est une forme de vie commune actuellement parfaitement banalisée.

Elle est aujourd’hui le mode d’entrée principale dans la vie de couple : ces dernières années 9 couples sur 10 débutent ainsi leur vie à deux contre 1 sur 6 seulement en début des années 1970.


Quels sont les éléments constitutifs du concubinage Le Code Civil dans son article 515-8 énonce clairement : « - Qu’il suppose une communauté de vie ; Comme dans toute vie de couple, il doit y

avoir un minimum de partage qu’il doit présenter un caractère de stabilité et de continuité ; il sous-entend une communauté de vie et d’intérêts et suppose une relation stable et hors mariage connue des tiers ».

Quels sont les eff ets du concubinage Dans les rapports entre concubins, le concubinage étant une situation de fait, les

concubins sont donc juridiquement des étrangers, l’un envers l’autre, quant à leur situation personnelle et patrimoniale.

Ne leur sont pas applicables les devoirs et droits respectifs des époux, défi nis par l’article 202 du Code Civil ; ils ne se doivent ni fi délité, ni secours, ni assistance.

Cependant, le devoir de respect introduit par la loi du 4 avril 2006 s’impose comme à eux comme à toute personne.

Ils ne sont pas non plus tenus de contribuer aux charges de la vie commune. S’agissant d’un achat par exemple d’un bien commun, ces biens sont soumis au régime

de la séparation, sauf indication contraire dans l’acte d’achat. Il n’y a pas d’obligation alimentaire entre concubins. Ce qu’il faut savoir c’est qu’actuellement la plupart des familles concubines se rap-

prochent, voire s’identifi ent au modèle de la famille traditionnelle. L’autorité parentale est commune quel que soit le type de fi liation. Cependant, l’enfant, dans le cadre d’affi liation naturelle, a dû être reconnu dans l’année

de sa naissance.La loi du 29 juillet 1994 rend possible la procréation médicalement assistée pour un

couple de concubins justifi ant d’une vie commune de deux ans. L’enfant prendra le nom de celui de ses deux parents qui l’a reconnu le premier. S’agissant de la preuve du concubinage, un certifi cat de concubinage ou encore appelé

certifi cat de vie maritale ou attestation du nom libre, peut être demandé auprès de la mairie du domicile.

Qu’en est-il de la rupture du concubinage. La loi n’organise pas les modalités de la rupture à la diff érence du mariage. Le concubinage peut cesser par la volonté des concubins ou par le décès de l’un de

concubins. En l’absence de régime matrimonial, il n’y a : ni communauté à partager, ni droits de succession, ni comptes à établir pour le règlement des charges de la vie commune, sauf si les concu-

bins ont conclu une convention quant à leur répartition. De même, la rupture du concubinage n’ouvre pas droit à une prestation compensatoire. En cas de rupture unilatérale fautive, le concubin délaissé peut obtenir une réparation

sur une responsabilité personnelle pour faute.


Quid du concubinage homosexuel ?La loi du 15 novembre 1999, qui a instauré le PACS a inclus toutes les personnes indé-

pendamment de leur orientation sexuelle. Cela étant qu’en est-il actuellement de droits reconnus aux concubins homosexuels. Le mariage leur est impossible. En eff et, le mariage entre homosexuel fait débat en France depuis quelques années. Certains pays l’ont déjà admis, comme l’Espagne, le Portugal, la Belgique, les Pays bas,

la Norvège, le Canada, l’Argentine, l’Afrique du Sud. Saisi pour la première fois de la question, le TGI de BORDEAUX avait annulé un

mariage entre homosexuels (jugement du 27 juillet 2004). La Cour d’Appel de BORDEAUX, puis la Cour de Cassation dans son arrêt du 13

mars 2007, ont jugé dans le même sens. Pour la Cour de Cassation : « Selon la loi française, le mariage est l’union d’un homme et d’un femme ; ce principe

est contredit par aucune des dispositions de la convention européenne des droits de l’homme et de la charte des droits fondamentaux de l’union européenne qui n’a pas en France de force obligatoire » .

En novembre 2006, le Conseil constitutionnel a été saisi par la Cour de Cassation d’une question prioritaire de constitutionnalité à la suite d’une demande faite par deux femmes qui souhaitaient se marier.

Selon elle, les articles 75 et 144 du Code Civil, qui mentionnent expressément le mari et la femme, l’homme et la femme, interdisent de facto le mariage ou couple du même sexe, ils portent atteinte à la liberté du mariage, au principe d’égalité inscrit dans la déclaration de l’homme de 1789, et aux droits à mener une vie familiale normale prévue par le préambule de la constitution de 46.

Le Conseil constitutionnel dans sa décision du 28 janvier 2011 a rejeté ces arguments et a considéré qu’il ne lui appartenait pas de substituer son appréciation à celle du législa-teur ; mais les débats demeurent encore actuellement avec notre gouvernement socialiste qui irait plutôt dans le sens d’une autorisation du mariage entre homosexuels.

Il n’y a pas non plus d’autorité parentale conjointe et actuellement le droit français n’ad-met pas le droit à adoption pour les couples homosexuels, mais des décisions rendues ces dernières années témoignent de certaines hésitations sur la question.

Un arrêt (très commenté de la CEDH en date du 22 janvier 2008) avait condamné la France pour discrimination fondée sur l’orientation sexuelle : Une femme qui avait engagé une procédure d’adoption avait saisi les tribunaux administratifs pour contester le refus d’agrément proposé par le Président du Conseil Général.

Au cours de la procédure, elle avait révélé qu’elle vivait avec une femme avec laquelle elle entretenait une relation stable depuis plusieurs années.

La France a été condamnée sur la base des articles 8 (droit au respect de la vie privée familiale) et 14 (interdiction des discriminations) de la convention européenne des droits de l’homme.

Certains avaient alors pensé que cette décision ouvrait la voie à l’adoption par des


couples homosexuels. En 2010, deux décisions ont à nouveau concerné ce sujet : Un arrêt de la Cour de Cassation du 8 juillet 2010 a ordonné l’exéquatur (il s’agit

d’une décision judiciaire qui autorise l’exécution en France d’une décision rendue par une juridiction étrangère) d’un jugement rendu par un Tribunal américain sur l’adoption par un couple de femmes homosexuelles.

Mais dans une décision du 6 octobre, le Conseil constitutionnel saisi d’une question prioritaire de constitutionnalité a considéré comme conforme à la constitution l’article 365 du Code Civil ; celui-ci prévoit que l’adoption simple n’entraine un partage de l’autorité parentale entre l’adoptant et le parent de l’adopté que lorsqu’ils sont mariés.

PERORAISON - Quelques mots sur les violences conjugales Alors que 122 femmes sont mortes sous les coups de leur conjoint en 2011, la lutte

contre les violences faites aux femmes a été décrétée : « Grande cause nationale » par le premier Ministre pour l’année 2010. Cette priorité s’est traduite dans la loi du 9 juillet 2010 relative aux violences faites spé-

cifi quement aux femmes, aux violences au sein des couples. Cette loi a marqué une nouvelle étape dans la lutte contre les violences faites aux

femmes. 1/ Quelques chiff res parlant : 3 jours : c’est la fréquence à laquelle une femme meurt sous les coups de son compa-

gnon en moyenne par an. 75000 : c’est le nombre estimé de femmes victimes de viol chaque année. 17,4% : c’est la part des homicides commis en France qui seraient dus à des violences

conjugales. 2/ quelle protection pour les victimes de violences conjugales Seuls 8% des femmes victimes de violences osent aller porter plainte. Face à cette situation, la loi française veut montrer à toutes les femmes victimes de vio-

lences, que la police et la justice sont à leurs côtés. Pour briser la loi du silence, la loi sur les violences faites aux femmes, contient une

avancée majeure : la création d’une ordonnance de protection des victimes, qui est prévue par les articles 415-9 à 515-13 du Code Civil.

Celle-ci peut porter sur des mesures quant à la résidence séparée, sur l’interdiction pour l’auteur des violences de rencontrer certaines personnes etc…

Ces mesures sont prises pour une durée maximale de 4 mois : elles peuvent être :Prolongées au-delà si durant ce délai une requête en divorce ou en séparation de corps

a été déposée ; Supprimées ou modifi ées (en tout ou en partie), à la demande du Ministère Public ou

de l’une ou l’autre des parties. La violence des obligations contenues dans l’ordonnance est pénalement sanctionnée.


Toplumsal Cinsiyet, Toplumda Kadına Biçilen Roller - Çözümleri ve Kadınların Adaleti Erişimde İstanbul Barosunun

RolüGender, the Roles casted to the Women in the Society- their Solutions

and the Role of the Istanbul bar association in achieving Justice for Women

Aydeniz ALİSABAH TUSKAN, Avukat / Advocateİstanbul Barosu, Türkiye / İstanbul Bar Association, Turkiye

İnsanların bir biçimde sınıfl anarak genel kategoriler oturtulması sonucunda ortaya çıkan kalıplar ya da bir kişi ya da grup hakkında yapılan genellemeler toplumsal cinsi-yet olarak değerlendirilmektedir. Konumuzda kadına uygun görülen ve görülmeyen rolleri toplumlara göre değerlendirmek gerekir.

Nüfusumuzun yarısını teşkil eden kadınların yasalarda eşitlik olmasına rağmen bu güne kadar çağdaş ve hak eşitliğine dayalı bir statü kazanamamasının en temel sebebi kadının toplumdaki algılanma biçimidir

Toplumda kadın-erkek eşitliği ve o toplumun uygarlık düzeyini belirten en önemli kriter toplumda kadının durumudur. Toplumsal cinsiyet toplumun kadına verdiği görev ve sorumluluklar, toplumda kadının nasıl görüldüğü , algılandığı ve beklentileri ile ilgili bir kavramdır.

Toplumsal cinsiyet üzerine yapılan araştırmaların çoğu kadınların erkeklerle kıyas-lanması şeklinde yapılmaktadır. Toplumsal cinsiyet kişinin kültürel, toplumsal rolü , ruhsal-içsel tanımlanması ve onların temsil edilmesi anlamında kullanılmaktadır. Cinsi-yeti doğa belirlerken toplumsal cinsiyeti kültür belirlemekte ve toplumsal cinsiyet kimli-ği hakkındaki anlayışlar cinsel eğitim ve tutum erken yaşlarda oluşmaktadır.

CEDAW’ın 1. maddesi toplumsal cinsiyette eşitlik sağlanmasını ve ayırımcılık yasa-ğını ortaya koymuştur. Toplumsal cinsiyet ayırımcılığına maruz kalan kadınlar siyasal, yasal , sosyal ve ekonomik haklara sahip olmada, bu haklarını kullanmada toprak ve sermaye gibi kaynaklara sahip olmada eşitsizliklere uğramışlardır.

Kadınların erkeklere göre daha güçsüz daha değersiz görülmesi , ayırımcılığa yol açan geleneksel yaklaşımlar , kız çocuklarının eğitime bile ulaşmasını zorlaştırmaktadır.her alanda eşitsizliğe uğrayan kadınlar aile reisliği, malları yönetme, yürütme, iş kurma gibi konularda erkeklerle eşit değildir.

Kadınlar ailede, kayıt dışı sektörlerde, geçici , gündelik , kötü koşullu, ücret karşılığı olmayan şekillerde çalıştırılmaktadır.

Kadın anadır, doğurgandır. Ancak tarih boyunca da kadın bu üstün özelliğine rağ-men horlanmış, ezilmiş, sömürülmüştür. Cinsel kimliğinin istismar edilmesiyle birlikte kadın her konuda ezilmiş ve sömürülmüştür.


“Kadının yeri evidir anlayışı” nedeniyle kadın istihdamı engellenmekte ve kadın iş gücünün % 71’i kayıt dışına itilmektedir. Kadınların % 85’i genellikle ücretsiz aile işçisi olarak çalışmaktadır.

Karar organlarındaki kadın oranları % 7’dir. Hamilelik , doğum , çocuk bakımı vs. durumlardan dolayı kadınların çalışma hayatında üretim kaybına neden olduğu düşü-nülmektedir. Bu nedenle kadınlar hizmet sektöründe ve kayıt dışı alanlarda çalıştırıl-maktadır. Her 4 kadından 3’ü işsizdir. Türkiye’deki kadın istihdamının istatistikleri % 24’lerde seyretmektedir.

Kadınlar toplumsal olarak desteklenmedikleri için güçsüz kaldıklarında annelik rol-lerini de gereği gibi yerine getiremezler. Kadınlar anneliğin yanı sıra evin idaresinden de sorumludurlar.

Ev işleri görülmez işlerdendir ve maddi karşılığı yoktur. Ev kadınlarının sosyal gü-vencesi olmayıp, geçinmek için eşine bağımlı olması onu geri plana itmektedir.

Kadınların namusu toplumun ve ailenin namusu olarak görülmektedir. Bu nedenle eğitime ve çalışmaya katılmaları, faaliyetlerde bulunmaları engellenir , engellenmediğin-de de çok sıkı bir denetim altında tutulur.

Töre ve namus gibi gerekçelerle okuyamayan kız çocukları çok küçük yaşlarda evlen-dirilmekte , bağımsız ve eşit bir yurttaş olarak toplumsal yaşama katılamamakta ,eğitimi olmadığı için şiddete uğrama ihtimali de artmaktadır.

Çalışmak kadının dünyaya bakışını değiştirmektedir. Bu durumla toplumsal statüsü yükselerek erkeğin arkasında değil yanında onunla eşit olarak topluma katılması sağla-nır.

Erkekler hem aile düzeyinde hem de toplum düzeyinde karar verici olarak görül-mektedirler.

Toplumların kalkınmasında bireylerin statülerinin yüksek olması önem arz etmekte-dir. Kadınların toplum içindeki yeri zaman içinde farklılıklar göstermiştir. Üretim sektö-ründe kadının yer almasının arttırılması kadının özgürleşmesi , kadına yapılan ayrımcı-lığın azaltılması , kalkınmada kadının yerini yükseltmeye çalışmıştır.

1970 yıllarında toplumsal cinsiyet ve kalkınma ortaya çıkan bir yaklaşım olmuştur. Bu yaklaşımla kadının yaşamı ve üretim içinde yeri yeniden ele alınmış , toplumsal cin-siyet etnik yapı ve kalkınma ilişkisinin kadın hayatındaki yerinin önemli olduğu vurgu-lanmıştır. Dünya ekonomisindeki değişiklikler ve hayat şartlarının ağırlaşması kadının iş yaşamına katılımını gerekli hale getirmiştir.

Ülkenin toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamadaki başarısını ölçerken 3 temel noktaya dikkat etmek gerekir.

- Kadın ve erkeğin yaşama süreleri - Yetişkin kadın ve erkek okur - yazarlık oranları - Kadın ve erkeklerin okullaşma oranlarıToplumsal cinsiyet eşitliğini güçlendirme endeksini aşağıdaki durum belirlemekte-

dir;


• Parlamentodaki kadın oranı • Karar mekanizmalarındaki kadın oranı • Mesleki ve teknik işlerde çalışan kadın oranı Toplumsal cinsiyetle statü arasında ilişki tartışılırken göstergelerde yer alan öğrenim

durumu , gelir getiren bir işte çalışma ve siyasi yaşama katılım önemlidir. Kız çocukları-nın eğitime ulaşmasındaki zorluklar günümüze kadar devam etmektedir.

Türkiye’de 2000 yılında yetişkin okur – yazarlık oranı erkelerde % 95,7 , kadınlarda % 81,1 ‘dir. Bu durum ülkemizde toplumsal cinsiyet eşitliğine duyarlı olmayan bir eğitim politikası uygulandığını göstermektedir. 8 yıllık temel eğitimde bu oranda olumlu geliş-meler olmuştur.

Ancak eğitim sisteminindeki bu olumluluğa rağmen değiştirilmesi kız çocuklarının aleyhine bir durum sergilendiğini göstermektedir.

Yasal değişiklikler yapılmış ancak toplumsal eşitlik anlayışı değişmediği için hala kadına yüklenen toplumsal bakış değiştirilememiştir. Bu nedenle bir anlayış değişikliği gerekmektedir.

• Kadınların eğitilmesi en önemli konulardan biridir• Sağlık, siyaset ve kamu yaşamına katılmada kadınlara öncelik tanınması gerekir.• Kadınların rol ve sorumluluklarına ilişkin olumsuz kalıp ve yargılarla mücadele

edilmesi lazımdır.• Sorumlulukların birlikte paylaşılması,• Aile içinde kararların birlikte alınması ,• Hak ve sorumluluklarda eşitlik en önemli konulardır.• Ailedeki kız ve erkek çocuklarının eşit davranılarak yetiştirilmesi,• Kadınların toplumda görev almasını sağlamak ve desteklemek, istihdamını arttır-

mak, kadının çalışma hayatıyla iş hayatının örtüşmesini sağlamak,• Kadınların şiddete uğramasını engellemek,• Ayrımcılığın yasaklanması ve ayrımcılıkla mücadele konusunun geliştirilmesi,• Eşit fırsatlar sağlanması,• Olumlu ayrımcılığın uygulanması şarttır.Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması için yapılması gerekli konulardan bazıla-

rıdır. Kadınlara biçilen rolün ortadan kaldırılmasıyla ilgili olarak sadece kadınların eği-tilmesinin önemli olmadığı erkek farkındalığın yaratılması ve erkeklerin eğitilmesinin toplumsal cinsiyet eşitliği için önemli olduğunu düşünüyoruz.

Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve toplumda kadına biçilen rollerin değiş-tirilmesi için tüm toplum olarak kadınların önüne çıkarılan engelleri kaldırarak , onları eşit birey olarak kabullenip toplumda hak ettikleri yeri almaları sağlanmalıdır.

Sorunların en önemlisi aile içi ve kadına yönelik şiddettir. Toplumsal bir sorun olma-sı nedeniyle şiddetle mücadele de kurumların ve devletin seferberlik halinde bu konu-nun üstüne gitmesi gereklidir. Bir anlayış değişikliğine mutlaka ihtiyaç vardır.


Avrupa da kadına karşı şiddeti önlemeye yönelik özel bir düzenleme olmamakla be-raber Avrupa İnsan hakları Sözleşmesinde yer alan “ işkence yasağı, insanlık dışı ve kötü muamele yasağı gibi” kurallardan hareketle , Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin BM Kadınlara Karşı Şiddetin Önlenmesine İlişkin Bildirgedeki ilkelerle ve kurallarla örtüşen kararları olduğunu görüyoruz.

Avrupa Birliğinde çıkarılan son yönergelerde de “iş yerinde cinsel tacizin” erkek ve kadına eşit davranma ilkesine aykırı düştüğü bu nedenle önlenmesi gerektiği ve bu gibi ayrımcılığın engellenmesi gündeme getirilmiştir.

Şiddetle ilgili stratejiler ise şunlardır :Koruma Emri 14.1.1998’de kabul edilen 4320 Sayılı Yasa Ailenin Korunması Hakkında Kanun ve 8

Mart 2012 ‘de kabul edilen 6284 Sayılı Yasa Şiddet gören haricinde şiddete uğrayan veya bunu duyan veya bilen bir kişinin mah-

kemeye müracaatıÖzel Kadın Polis MerkezleriAile içi şiddete müdahale ( DAIP ) Eğitim programlarıAyrıca Kadın Konukevleri projeleri Uluslararası belgelerden kadınların; Aile içi şiddete uğradıkları (Dayak, hakaret, cinsel istismar, evlilik içi tecavüz vs.) Toplum tarafından şiddete uğradıkları ( iş yerinde, eğitim kurumlarında , sokakta,

cinsel taciz, sindirme, kadın ticareti, fahişeliğe zorlama vs.) Devlet kaynaklı, devletin işlediği ya da göz yumduğu şiddet olduğu (işkence, göz

altında ve silahlı çatışmalarda tecavüz vs.) saptanmıştır. Aile içinde kadınlar yaygın şekilde şiddete uğramaktadırlar. Aile içi şiddetin mağ-

durları kadınlar ve çocuklar olmaktadır. En çok aile içi şiddet uygulayanların aile birey-lerine sevgi ve saygı göstermesi gereken erkekler olduğu görülmektedir. ( Baba , ağabey, eş gibi)

Anayasamızda yer aldığı gibi “ aile toplumun temelidir ve devletin korunma ile ilgili gerekli tedbirleri alması gereklidir. Ekonomik özgürlükten yoksun olan kadın genelde, çoğunlukla şikayette bulunmamaktadır.

Kadına yönelik şiddet insan hakları ihlalidir. Devlet konuyla ilgili yasalar çıkarması-na rağmen koruyucu , gerekli teşkilatı halen kuramamıştır. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumunun yaptırdığı bir araştırma sonucuna göre ailelerin % 39’ da fiziksel şiddet % 53’ ünde sözlü şiddetin uygulandığı açıklanmıştır.

14 Ocak 1998 tarihinde bu gelişmeler iç hukukumuza yansıtılmış olup “4320 Sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun” kabul edilmiş 26.04.2007 tarih , 5636 sayılı yasa ile de değişiklikler ve eklemeler yapılmıştır. 8 Mart 2012’de 4320 Sayılı Yasa yürürlükten kaldırılarak 6284 Sayılı Yasa kabul edilmiştir.


İstanbul Barosu Kadın Hakları Merkezi, “aile içi şiddete karşı sessiz kalmayın , cesa-ret sizden destek bizden” kampanyası başlatmıştır.

Aile içi şiddette kadının güçlendirilmesinin önemli olduğunu , kadının bir kez polise gittiğinde 2. kez şiddet görme olasılığının azaldığı görülmüştür. Şiddetin önüne geçmek için her türlü eğitim büyük önem taşımaktadır.

Kadınlar haklarını bildikleri ve haklarını kullandıkları sürece bu sorunu azaltabiliriz. İstanbul Barosunun ücretsiz danışmanlık hizmeti , sivil toplumla ortak çalışmaları, ka-dınları bilgilendirme çalışmaları , kadınları ilgilendiren konularda kamu oyu yaratma ve eşitliğin sağlanması için yapılan ortak çalışmalar,

Yazılı ve görsel medya aracılığıyla yaptığı çalışmalar , bazı olaylarda mağdur kadınla-rın savunmasını Adliyardım kanalıyla ücretsiz üstlenmek , şiddete son kampanyaları ile ilgili broşür ve afiş dağıtımı , sığınma evi konusunda konuyla ilgili yasal düzenlemelerin merkezce yapılması çalışmaları ,meslek içi eğitim seminerleri , gibi tüm çalışmalar ka-dınların adalete başvuruda İstanbul Barosu’nun rolünü çok güzel açıklamaktadır. Baroya başvuran tüm şiddet mağdurlarına hukuki destek verme çalışmaları devam edecektir.

1995 yılından bu güne kadar İstanbul Barosu Kadın Hakları Komisyonu olarak ça-lışmalarına başlamış, 2000 yılından itibaren de Kadın Hakları Uygulama Merkezi olarak bu çalışmalar devam etmiş ancak 2007 döneminde bu iki birim birleştirilerek Kadın Hakları Merkezi olarak daha da güçlenmiştir. Bu güne kadar yapılan çalışmalara örnek olarak aşağıdaki istatistiki bilgileri sunabiliriz.

İSTANBUL BAROSU ADLİ YARDIM BÜROLARINA YAPILAN BAŞVURULAR2011 Yılı atamaları:2011 yılında Adli Yardım Bürosuna 8436 başvuru yapılmış olup, 7654 başvuruya ata-

ma yapılması uygun görülmüştür. Bu atamalardan: Boşanma davası : 3.1634320/Koruma Kararı : 637 Nafaka +Nafaka icrası+Nafaka artırım : 1.0772012 Yılı Atamaları:2012 yılında Adli Yardım Bürosuna 09/03/2012 tarihine kadar 10.612 başvuru yapıl-

mış olup, 9.758 başvuruya atama yapılması uygun görülmüştür. Bu atamalardan: Boşanma davası : 3.9576284/Koruma Kararı, Koruma Kararı : 1.815Nafaka +Nafaka icrası+Nafaka artırım+Nafakanın ödenmemesinden doğan icra da-

vaları : 1.417Sonuç olarak ; Devletin üzerine düşeni yapması ve STK. larla koordineli çalışarak

şiddete uğrayan kadınların korunması, barındırılması, ekonomik olarak güçlendirilmesi ve istihdamının sağlanması konularında gerekli destek ve güvenceleri vermesi gerekti-ğini söylüyoruz.


Toplumun bilinçlendirilmesi ve şiddetin önlenmesi için çocuklardan başlayarak, tüm toplumun eğitimi şarttır.

Devlet, STK.lar , Barolar ve kadın kuruluşları tarafından yasal haklar konusunda bil-gilendirme toplantıları artırılmalıdır.

Özellikle erkeklerin eğitilerek şiddet konusunda toplumda farkındalık ve duyarlılık yaratılması sağlanmalıdır.

Bilgilerin görsel ve yazılı medya tarafından yaygınlaştırılması gerekmektedir.Ancak ne yazık ki medya bu konuda son derece duyarsız davranmakta, özellikle ka-

dın programları kadınların istismar edilerek küçük görüldüğü, şiddet uygulandığı veya evlendirildiği programlar olarak sürdürülmektedir. Çalışmak kadının dünyaya bakışını değiştirmektedir. Bu durumla toplumsal statüsü yükselerek erkeğin arkasında değil ya-nında onunla eşit olarak topluma katılması sağlanır. Erkekler hem aile düzeyinde hem de toplum düzeyinde karar verici olarak görülmektedirler.

Kadına yönelik eğitim programları yapılmamakta, kadın hakları anlatılmamaktadır. Bu konuda üzerine çok büyük görev düşen medya konusunda da zorunlu programlar yaptırılması, spotlar, reklamlar ve toplumun tanıdığı kişilerin yer alacağı tanıtımlarla şiddet önleme konusu işlenmelidir.

Ayrıca tüm yargı mensuplarının ve özellikle Aile Mahkemesi Hakimlerinin , sağlık kurumlarında çalışan doktor ve diğer sağlık personelinin , adli tıp kurumu çalışanlarının da özellikle şiddet konusunda meslek içi eğitimleri zorunlu olmalıdır.

Polis teşkilatına Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü tarafından İçişleri ile ortak bir eğitim programı devam etmektedir. Ayrıca sağlık mensuplarına şiddet konusundaki eği-tim devam etmelidir.

Barolarda bu konularda dava alan Adliyardım avukatlarının eğitimi de önemlidir. Kanunun uygulanmasında en büyük zorluk şiddet mağdurunun barındırılması ko-

nusunda yaşanmaktadır. Halen Türkiye genelinde yarısı SHÇEK.’e bağlı olmak üzere toplam 82 adet sığınma evi bulunmaktadır.

Belediyeler bir an önce kanunun getirdiği bu yükümlülüğü yerine getirerek sığınma evi açmalıdır.

İSTANBUL BAROSU ADLİ YARDIM BAŞVURU VE İRTİBAT NUMARALARI ALO BARO KADIN HAKLARI MERKEZİ HATTI 444 26 18ÇAĞLAYAN ADLİYESİ KADIN HAKLARI MERKEZİ ŞİDDETİ ÖNLEME BÜROSU 0 212 240 04 11 MERKEZ BÜRO İstiklal Caddesi Orhan Adli Apaydın Sok. Baro Han K:3/304 Beyoğlu/İSTANBULTel: 0 212 521 63 25 ( 148-150-163-201-219-225)


BAKIRKÖY ŞUBESİİstanbul Cad. Dereli İş Hanı No:16/5 Bakırköy/İSTANBUL Tel: 0 212 583 12 33 GAZİOSMANPAŞA ŞUBESİMerkez Mah. Eyüp Yolu Ecla Sok. No.7 Gaziosmanpaşa/İSTANBUL Tel: 0 212 616 88 56 KADIKÖY ŞUBESİBahariye Cad. 82/7 Kadıköy İSTANBUL Tel: 0 216 414 68KARTAL ŞUBESİOrhantepe Mah. Derya Sok. No:3 Kartal İSTANBUL Tel: 0 216 352 53 52 / 95BÜYÜKÇEKMECE ŞUBESİMimarsinan Mah. Merkez 196. So. No:3 Uğurlu Koza Plaza B.Çekmece İSTANBULTel: 0 212 863 11 21


Aile, Medya ve Hukuki DüzenlemelerFamily, Media and Legal Arrangements

Hüseyin Tuğrul OKTAY1

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, TürkiyeRadio and Television Supreme Council, Turkiye

ÖZETÜlkemizde ve tüm dünyada radyo ve televizyon yayınları çeşitli kanunlarla düzen-

lenmekte ve denetlenmektedir. 6112 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’un ilgili maddeleri gereğince de ülkemizde Radyo ve Te-levizyon Üst Kurulu tarafından radyo ve televizyon yayınları düzenlenmekte ve denet-lenmektedir. Kitle iletişim araçlarını kullanma ve tüketme alışkanlığı ailede başlar, aile içinde biçimlenir. Kitle iletişim yayınlarının ve günümüzde hızla çoğalan yeni medya ürünlerinin tüketilmesi, sosyal etkileri ve toplumsal sonuçları aileden bağımsız ele alına-maz. Aile, sosyal gruplar içinde başta televizyon olmak üzere medya araçları ile en fazla ve doğrudan diyalogu bulunan gruptur. Bu çalışmada da yukarıdaki bağlamda özellikle ülkemizdeki televizyon yayınları, izleyici bildirimleri, konuyla ilgili ülkemizde yapılan araştırmalar ve Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun yürütmekte olduğu akıllı işaretler ve medya okuryazarlığı çalışmaları değerlendirilmekte ve dünyada örneklerini gördü-ğümüz kamuoyunu dolayısı ile aileyi önceleyen kamuoyu denetiminin ülkemizde daha etkin bir şekilde uygulanması gerektiği aktarılmaktadır.

6112 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’un 8. maddesinde belirtilen “Yayın hizmeti ilkeleri” ile televizyon yayınlarına iliş-kin içerik denetimi yapılmaktadır.

Bu kanuna göre;(1) Medya hizmet sağlayıcılar, yayın hizmetlerini kamusal sorumluluk anlayışıyla bu

fıkrada yer alan ilkelere uygun olarak sunarlar. Yayın hizmetleri;a) Türkiye Cumhuriyeti Devletinin varlık ve bağımsızlığına, Devletin ülkesi ve mille-

tiyle bölünmez bütünlüğüne, Atatürk ilke ve inkılâplarına aykırı olamaz.b) Irk, dil, din, cinsiyet, sınıf, bölge ve mezhep farkı gözeterek toplumu kin ve düş-

manlığa tahrik edemez veya toplumda nefret duyguları oluşturamaz.c) Hukukun üstünlüğü, adalet ve tarafsızlık esasına aykırı olamaz.ç) İnsan onuruna ve özel hayatın gizliliğine saygılı olma ilkesine aykırı olamaz, kişi

ya da kuruluşları eleştiri sınırları ötesinde küçük düşürücü, aşağılayıcı veya ift ira niteli-ğinde ifadeler içeremez.

d) Terörü övemez ve teşvik edemez, terör örgütlerini güçlü veya haklı gösteremez, terör örgütlerinin korkutucu ve yıldırıcı özelliklerini yansıtıcı nitelikte olamaz. Terör ey-lemini, faillerini ve mağdurlarını terörün amaçlarına hizmet eder şekilde sunamaz.1 Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Üst Kurul Uzmanı


e) Irk, renk, dil, din, tabiiyet, cinsiyet, özürlülük, siyasî ve felsefî düşünce, mezhep ve benzeri nedenlerle ayrımcılık yapan ve bireyleri aşağılayan yayınları içeremez ve teşvik edemez.

f) Toplumun millî ve manevî değerlerine, genel ahlaka ve ailenin korunması ilkesine aykırı olamaz.

g) Suç işlemeyi, suçluyu ve suç örgütlerini övücü, suç tekniklerini öğretici nitelikte olamaz.

ğ) Çocuklara, güçsüzlere ve özürlülere karşı istismar içeremez ve şiddeti teşvik ede-mez.

h) Alkol, tütün ürünleri ve uyuşturucu gibi bağımlılık yapıcı madde kullanımı ile kumar oynamayı özendirici nitelikte olamaz.

ı) Tarafsızlık, gerçeklik ve doğruluk ilkelerini esas almak ve toplumda özgürce kanaat oluşumuna engel olmamak zorundadır; soruşturulması basın meslek ilkeleri çerçevesin-de mümkün olan haberler, soruşturulmaksızın veya doğruluğundan emin olunmaksızın yayınlanamaz; haberin verilişinde abartılı ses ve görüntüye, doğal sesin dışında efekt ve müziğe yer verilemez; görüntülerin arşiv veya canlandırma niteliği ile ajanslardan veya başka bir medya kaynağından alınan haberlerin kaynağının belirtilmesi zorunludur.

i) Suçlu olduğu yargı kararı ile kesinleşmedikçe hiç kimse suçlu ilân edilemez veya suçluymuş gibi gösterilemez; yargıya intikal eden konularda yargılama süresince, haber niteliği dışında yargılama sürecini ve tarafsızlığını etkiler nitelikte olamaz.

j) Haksız çıkarlara hizmet eden ve haksız rekabete yol açan unsurlar içeremez.k) Siyasî partiler ve demokratik gruplar ile ilgili tek yönlü veya taraf tutar nitelikte

olamaz.l) Genel sağlığa, çevrenin ve hayvanların korunmasına zarar verecek davranışları teş-

vik edemez.m) Türkçenin, özellikleri ve kuralları bozulmadan doğru, güzel ve anlaşılır şekilde

kullanılmasını sağlamak zorundadır; dilin düzeysiz, kaba ve argo kullanımına yer veri-lemez.

n) Müstehcen olamaz.o) Kişi veya kuruluşların cevap ve düzeltme hakkına saygılı olmak zorundadır.ö) Bilgi iletişim araçları yoluyla yarışma veya lotarya içeremez, dinleyici ve seyircile-

re ikramiye verilemez veya ikramiye verilmesine aracılık edemez.p) Medya hizmet sağlayıcı tarafından yapılan veya yaptırılan anket ve kamuoyu yok-

lamalarının, hazırlık aşamasından sonuçların ilânına kadar noter nezaretinde gerçekleş-tirilmesi zorunludur.

r) Kişileri fal veya batıl inançlar yoluyla istismar edemez.s) Toplumsal cinsiyet eşitliğine ters düşen, kadınlara yönelik baskıları teşvik eden ve

kadını istismar eden programlar içeremez.ş) Şiddeti özendirici veya kanıksatıcı olamaz.


(2) Radyo ve televizyon yayın hizmetlerinde, çocuk ve gençlerin fiziksel, zihinsel veya ahlakî gelişimine zarar verebilecek türde içerik taşıyan programlar bunların izleye-bileceği zaman dilimlerinde ve koruyucu sembol kullanılmadan yayınlanamaz.

(3) İsteğe bağlı yayın hizmeti sağlayıcıları, çocuk ve gençlerin fiziksel, zihinsel veya ahlakî gelişimini olumsuz etkileyebilecek nitelikteki yayın hizmetlerinin, bunların bu tür hizmetleri normal şartlar altında duymayacakları ve görmeyecekleri şekilde sunulmasını sağlamakla yükümlüdür.

Görüldüğü üzere sosyal problemlerimizin neredeyse tamamına ilişkin olarak, oldukça geniş bir yelpazede yayın içerikleri denetlenmektedir.

Türk Ailesi Tv BağımlısıAile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nca 12 bin aile üzerinde yapılan ”Türkiye’de

Aile Yapısı Araştırması”nda çarpıcı sonuçlara ulaşılmıştır. Kapsamlı araştırmaya göre Türkiye’de tv izleme oranı artıyor. Türkiye’nin fotoğrafını çeken bu araştırmaya göre;

Türkiye’ deki evlerin yüzde 34,2’sinde internet bulunduğu belirlendi. Bunların yüzde 41,6’sı kentte, yüzde 14,8’i kırsal kesimde. Araştırmaya katılan erkeklerin yüzde 17,9’u, kadınların yüzde 9,6’sı her gün interneti kullandığını ifade ederken kadınların yüzde 73,7’si ve erkeklerin yüzde 56,9 interneti hiç kullanmadığını dile getirmiştir.

Aile üyelerinin birlikte yaptıkları faaliyetlere bakıldığında ise birici sırada 59.4 ile te-levizyon izlemek geliyor. Bunu 25.8 ile akraba, komşu, arkadaş ziyareti, 21.9 ile alışveriş, 7.2 ile tatil, 6.1 ile dışarıda yemek yemek, 3.2 ile sinema ya da tiyatroya gitmek izliyor. Ankete katılan ailelerin 79.6’sı birlikte hiç tiyatro ve sinemaya, 63.3’ü de hiç tatile gitme-diklerini belirtmiştir.

Araştırmaya katılanlardan televizyon izlediğini bildirenlerin oranı yüzde 91.9 olarak tespit edilmiştir. Televizyon izleme sürelerinde ise 2006’daki araştırmaya göre artış göz-lenmiştir. Katılımcıların yüzde 3.4’ü ise 7 saat üzeri televizyon izlediklerini belirtmiştir. TV yayınlarında rahatsız olunan içeriklerde ise katılımcıların yüzde 46.9 ile cinsel içe-rikli yayınlar olduğunu belirtirken, yüzde 15.5 şiddet, yüzde 14.1 kötü, kaba ve küfürlü söz, yüzde 9.9 tarafl ı haber ve yorumlar, yüzde 9.6 da reklamlar olduğunu ifade etmiştir.

Radyo Ve Televizyon Üst Kurulu’na Gelen Vatandaş Bildirimleri 01.01.2011 – 31.12.2011 tarihleri arasında Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna gelen

vatandaş bildirimleri 444 1 178 RTÜK İletişim Merkezi aracılığı ile 49.243, RTÜK Web sayfasından 65.126 ve RTÜK e-posta aracılığı ile 1.669 olmak üzere, toplam 116.038 adet olarak gerçekleşmiştir.

2011 yılında, vatandaşlar tarafından bildirimde bulunulan program türlerine göre aldıkları sayılar ile yüzde değerleri şöyledir: PROGRAM TÜRÜ BİLDİRİM ADEDİ %Kuşak Programları 35.336 30Dramatik Diziler 33.242 29Reklam Kuşakları 16.364 14Haber Bültenleri 4.340 4


Direnç Yarışmaları 4.050 3Spor Haber Programları 3.915 3Genel 3.111 3Diğer 15.680 14TOPLAM 116.038 100

Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna 2011 yılında ulaşan bildirimlerin, yapılan değer-lendirmede yer aldıkları inceleme kıstaslarına göre oluşan yoğunluklar şöyledir:


İNCELEME KRİTERİ SAYI % Kişiye Yönelik Şikâyet (Sunucu ya da Katılımcı) 40.631 17Ayrımcılık (Dil, Din, Irk) 31.163 13Program Kaldırılsın 26.367 11Toplumsal Şiddet 20.541 9Çocuk ve Gençlerin Korunması 18.295 8Türk Aile Yapısına ve Ahlâka Aykırılık 16.889 7Milli ve Manevi Değerlere Aykırılık 12.753 5Reklamın Niteliği 13.195 5Toplumu Yanıltma 10.249 4Kişilik Haklarına Aykırılık/Hakaret 7.571 3Reklamın Niceliği 6.922 3Diğer 36.254 15TOPLAM 240.830 100

Medya Profesyonellerinin ve Medyanın Aile AlgısıAile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü tarafından, 2008 yılında, ulusal medya

çalışanlarının aile hakkındaki algılarını ve değerlerini ortaya çıkarmak amacıyla yapıl-mış olan “Medya Profesyonellerinin ve Medyanın Aile Algısı” araştırmasından çıkan so-nuçlar da televizyon aile ilişkisi açısından ilgi çekicidir. Nitekim medya profesyonelleri, “Dizilerde yansıtılan aile yapısı Türk aile yapısını olumsuz yönde etkilemektedir.” ifade-sine % 57; “Televizyonlardaki aile modellerinin Türk aile modelini yansıttığına inanmı-yorum.” ifadesine % 60 oranında katılım göstermişler ve % 70 oranında da “Medyanın aile değerlerine önem vermediğini” düşünmektedirler.

Araştırmadan çıkan sonuçlar da açıkça göstermektedir ki; bizzat medya çalışanları da medyanın aile değerleriyle olan problemli ilişkisinin farkındadırlar. Yine Aile ve Sos-yal Araştırmalar Genel Müdürlüğü ile Türkiye İstatistik Kurumu tarafından 2006 yılında yapılmış olan “Türk Aile Yapısı” araştırmasında da kitle iletişim araçlarından televizyo-nun, toplumun temeli olan aileyi ve aileyi oluşturan aile üyelerini önemli oranda etki altında bıraktığı anlaşılmıştır. Yapılan aile yapısı araştırmasında televizyonun aile ilişki-lerini olumsuz etkilediğini düşünenlerin oranı % 61,1 gibi yüksek bir orandadır.

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından sadece yayın içerikleri denetlenmemekte, izleyicilerin yayınlar hakkında bilgi sahibi olmaları ve iyi bir medya okuryazarı olmaları da hedefl enmektedir. Bunun için “Koruyucu Sembol Sistemi”, “İyi Uykular Çocuklar” ve “Medya Okuryazarlığı” gibi konularda çalışmalar yapılmaktadır.

Koruyucu Sembol SistemiAkıllı İşaretler, televizyon yayınlarının içeriğiyle ilgili bilgilendirici bir sınıfl andırma

sistemidir. Bu sistem, televizyon yayıncılarının, anne babaların ve genelde toplumun, çocukları ve gençleri televizyon yayınlarının olası zararlı etkilerinden koruma sorumlu-luğunu yerine getirmelerinde onlara yardımcı olmak üzere tasarlanmıştır.


Koruyucu Sembol Sistemi ile, çocukları ve gençleri cinsellik, şiddet, kötü alışkanlık-lar, madde bağımlılığı ve kötü dil kullanımı gibi olumsuz öğeleri bünyesinde barındıran yayınlara karşı korumak amaçlanmaktadır.

İyi Uykular Çocuklarİyi Uykular Çocuklar Projesi ile çocukların erken yatmasını sağlayarak onların geç

saatlerdeki televizyon yayınlarının olası zararlı etkilerinden korunması amaçlamaktadır.Medya Okuryazarlığı19. yüzyılda okuryazarlık ne anlama geliyorsa günümüzde de medya okuryazarlığı o

demektir. Medya okuryazarı bir birey; medyayı etkili ve akıllı bir biçimde kullanır; med-ya mesajlarını değerlendirirken eleştirel düşünür; farklı kaynaklardan sağlanan bilgilerin güvenilirlik ve geçerliliğini değerlendirir; görsel imgelerin gücünü anlar ve onları nasıl “okuyacağını” bilir; farklı medya formlarını kullanarak kendini açıkça ifade eder.

RTÜK 2004 yılında ilk kez ilköğretim okullarında Medya Okuryazarlığı dersleri-nin okutulmasına dair bir öneride bulunmuştur. RTÜK ile MEB Talim ve Terbiye Ku-rulu Başkanlığı arasında Öğretim Kurumlarında “Seçmeli Medya Okuryazarlığı Dersi Okutulmasına Dair İşbirliği Protokolü” imzalanmıştır. MEB Talim ve Terbiye Kurulu 31 Ağustos 2006 tarihinde, “İlköğretim Seçmeli Medya Okuryazarlığı Dersi Öğretim Programı”nı kabul etmiştir. Bu tarihten bu yana ülkemiz ortaöğretim kurumlarında seçmeli olarak Medya Okuryazarlığı dersi okutulmaktadır. Ayrıca Aile ve Sosyal Po-litikalar Bakanlığı tarafından uygulanacak olan Aile Eğitim Programında da Medya Okuryazarlığı’na ilişkin bir başlık bulunmaktadır.

Kamuoyu DenetimiKamuoyu Denetimi, medya alanında sivil topluma kendi önceliğini rahatlıkla ortaya

koyabilme imkânı sağlayan günümüz demokrasileri bağlamında önemi gittikçe daha da iyi anlaşılan bir denetim biçimidir. Geniş halk kitlelerine iletişim, etkileşim ve bir araya gelip ortak hareket edebilme imkânı sağlayan yeni iletişim teknolojilerinin geliştirildiği günümüzde Sivil Toplum Kuruluşları daha etkili ve önemli hale gelmiştir.

Günümüzde, dünyada örneklerini gördüğümüz sivil toplum kuruluşları, ifade ve haber alma özgürlüğünün, çoğulculuğun, çeşitliliğin, diyalogun, demokratik, sosyal ve kültürel gelişimin teminat altına alınması amacıyla faaliyet göstermektedirler. Bu sivil toplum kuruluşları kadınlar, çocuklar, engelliler, aile, eğitim, din, şiddet, pornografi, te-rör gibi uzmanlaşılmış konuları da faaliyetlerinin merkezine alabilmektedirler.

DeğerlendirmeMedya alanı yapısı itibariyle her zaman için hukuki düzenlemelerden daha hızlı iler-

lemektedir. Bu durum göz önünde bulundurularak özellikle sivil toplumun daha aktif katılımıyla kamuoyu denetiminin yapılması şarttır.


Boşanma Sonuçları ve Mal RejimiDivorcement Results and Marital Property

Gülen Sinem TEK, Ar. Gör.Bahçeşehir Üniversitesi, Türkiye Bahçeşehir University, Turkiye

BOŞANMANIN SONUÇLARIBoşanmanın Asli Sonucu• Evlilik birliği sona erer.Boşanmanın Yan Sonuçları • Hakimin Kendiliğinden Karar Vereceği Yan Sonuçlar• Hakimin Talep Üzerine Karar Vereceği Yan Sonuçlar• Maddi Tazminat (MK 174/1)• Manevi Tazminat (MK 174/2)• Yoksulluk Nafakası (MK 175)• Ödeniş Biçimleri• ZamanaşımıMaddi tazminati manevi tazminat ve yoksulluk nafakasını talep hakkı, boşanma ka-

rarının kesinleşmesinden itibaren bir yıl geçmekle zamanaşımına uğrar (MK 178).Kanundan Doğan Yan SonuçlarMal Rejiminin TasfiyesiMal rejiminin tasfiye edilebilmesi için öncelikle sona ermesi gerekir. Boşanma, mal rejiminin sona erme sebeplerinden birisidir:• Edinilmiş mallara katılma rejimi için MK 225/2• Mal ayrılığı rejimi için MK 243’ün atfı ile MK 247/2• Paylaşmalı mal ayrılığı rejimi için MK 247/2• Mal ortaklığı rejimi için MK 271/2 Tasfiye Biçimi1. Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Genel Özellikleri2. Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Tasfiyesinde İzlenecek Yol3. Edinilmiş Mallar ile Kişisel Malların AyrılmasıEdinilmiş Mal Örnekleri:• Çalışma karşılığı edinim• Emeklilik ikramiyesi ya da özel yardım sandıklarından alınan birikimler• Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen maddi tazminat• Kişisel malların geliri


• Edinilmiş mallar yerine geçer değerler • Edinilmiş Mallar ile Kişisel Malların Ayrılması• Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Tasfiyesinde İzlenecek Yol• Üçüncü Kişiye Yapılan Devirlerin Eklenmesi• Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Tasfiyesinde İzlenecek Yol• Katılma Alacağı Talebinin Tabi Olduğu Zamanaşımı

1. GÖRÜŞ: Tasfiye sonucundaki katılma alacağı talebi, boşanma kararının kesinleşmesinden iti-

baren bir yıl içinde ileri sürülmelidir (MK 178).

2. GÖRÜŞ: MK 178’de özel olarak belirtilmediğinden, katılma alacağı talebi genel zamanaşımı

süresine tabidir.


Türkiye’de Yaşlılara Yönelik Hukuki DüzenlemelerLegal Regulations related to the Old in Turkiye

Ş. Türkten AYDINSeyranbağları Huzurevi, Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi, Türkiye Seyranbağları Rest Home, Nursing and Rehabilitation Center, Turkiye

SaygıTürkiye tarihi boyunca çocukların ve yaşlıların korunmasına önem veren bir ülke

olmuştur. Türk kültüründe kökleşmiş olan sevgi ve merhamet duyguları çocuk ve yaşlı haklarını aile davranışının odak noktası haline getirmiştir.

Kültürümüzde Yaşlıya saygıYaşlılara verilen hizmetlerin tarihi incelendiğinde, yardım biçimlerinin toplum-ların

toplumsal ve kültürel yapılarına ve inançlarına göre kalıplaştığı görülmektedir.Eski dönemde yaşlılar inançlara, geleneklere dayalı ve toplumdan kaynaklanan des-

tek yardımlarla korunmaktaydı. Türk toplu-munda her dönemde yaşlılara yardım edil-diği, yaşlıların korunmaya alındıkları eski kurumların varlıklarından anlaşılmaktadır. Yaşlıların varlığının, gençlere iletebilecekleri canlı tarihle bağlantılı olduğu bilinmektey-di.

İlk HuzurevleriYaşlıları koruma hizmetini veren ilk kurum Selçuklular döneminde 11. YY da ku-

rulmuştur.Sivas’ta Rehaoğulları tarafından Darülreha (huzurevi), Mısır’da dört darülaceze, dul-

lar için barınma tesisi bulunduğu saptanmıştır. İslam’da Yaşlıya YardımTürkler, islamiyeti kabul etmelerinden sonra da dinsel inancın gereği olarak muhtaç

ve güçsüzlere yardım etmişlerdir. Fitre ve zekatın diğer gruplarla birlikte öncelikle yaşlı-lara verilmesi bu yardımları daha anlamlı kılmıştır.

Osmanlı DönemiOsmanlılar döneminde imarethaneler, aşevleri ve tekkelerin muhtaç yaşlılara hizmet

verdikleri bilinmektedir. Kurulan darülrehalar, yapılan vakfiyeler ve hastaneler günü-müzde yaşlı bakımı ile ilgili hizmetleri yerine getiriyorlardı.

Osmanlılar döneminde sosyal hizmetler, 19. yy’la kadar vakıf kuruluşları tarafından veriliyordu. Bu alanda hizmet veren kamu kuruluşları ve hayır kurumları 19. yy da ku-rulmaya başlanmıştır. Bu kuruluşlar diğer ihtiyaç gruplarının yanında yaşlılara da hiz-met götürüyorlardı.

Kızılay ve DarülacezeBunların arasında yer alan 1868 yılında kurulmuş olan Kızılay Derneği ve 1895 yı-


lında kurulmuş olan Darülaceze, Osmanlılar döneminde kurulup günümüze kadar ya-şayan kurumlardır. Darülaceze önce sakat ve yoksul erkek, kadın ve kimsesiz çocukları korumak için 2. Abdulhamit devrinde hizmete girmiştir. Bugün İstanbul Belediyesine bağlı, döner sermaye ile yönetilen bir kurumdur. Amacı din ve ırk ayrımı gözetmeden, düşkünleri barındırmak, ümitsizlikten kurtarmak, rahat bir yaşam sağlamaktır.

Belediyelere GörevCumhuriyetin ilanından sonra 1930 tarihinde yürürlüğe giren 1580 sayılı yasa ile ilk

defa kamu kuruluşu olan Belediyelere bakıma muhtaç kişilerin (yaşlıların) korunması, yaşlı evleri yapma ve yönetme yükümlülüğü getirilmesi üzerine, değişik illerde aceze evleri, güçsüzler yurdu, düşkünler evi ve huzurevi adı altında yatılı yaşlı kuruluşları açıl-mıştır.

Sanayileşme ve KentleşmeSanayileşme ve kentleşme süreci içerisinde geleneksel ailenin çekirdek aileye dönüş-

mesi, kadının çalışma hayatına girmesi, gelenek, kültür ve değerlerdeki değişmeler, ay-rıca tıpta kaydedilen ilerlemeler neticesinde ortalama insan ömrünün uzaması ve yaşlı nüfusunun artması, yaşlılığı bir sosyal sorun olarak ortaya çıkarmaktadır.

SHÇEKHer türlü sosyal yardım ve güvenlik hizmetlerini düzenlemek, korunmaya muhtaç

yaşlı, çocuk ve özürlülerin bakımı, yerleştirilmesi ve rehabilitasyonu ile, çalışma gücün-den yoksun yoksul kimselerin sosyal güvenliğini sağlamak üzere 3017 sayılı Sağlık Sos-yal Yardım Bakanlığı Teşkilat Kanununun 4. maddesi ile 1963 yılında Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü kurulmuştur.

Anayasada Sosyal GüvenlikÜlkemiz mevzuatında yaşlıyı korumayı amaçlayan birçok yasa hükmü vardır. Başta

anayasamız aileyi, bu arada yaşlıyı korumayı temel ilke kabul etmiştir. Anayasanın 60. ve 61. maddeleri herkesin sosyal güvenlik hakkına sahip olduğunu belirterek, sosyal güven-lik bakımından özel olarak devletçe korunması gerekenler arasında yaşlıları da saymış, yaşlılara devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıkların yasalarla düzenlen-mesini öngörmüştür.

Anayasanın bu hükmü doğrultusunda hazırlanan ve 27.05.1983 tarihinde Resmi Ga-zetede yayınlanarak yürürlüğe giren 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kuruluş Kanunu ile; sosyal hizmetlere ilişkin faaliyetlere devletin denetim ve gözetiminde halkın gönüllü katkı ve katılımı da sağlanarak bir bütünlük içinde yürütül-mesi esası getirilmiştir.

Böylece kurulan Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu, “Ekonomik ve sos-yal yoksunluk içinde olan özel ihtiyaç gruplarının (aile, çocuk, engelli, muhtaç yaşlı ve diğer kişiler) ihtiyaçlarının karşılanmasını, çeşitli sorunların önlenmesi ve çözümlen-mesine yardımcı olunmasını, hayat standartlarını iyileştirilmesini amaçlayan sistemli ve programlı hizmetler bütünü olarak, mahalli ve ulusal düzeyde planlama, yönetim ve denetleme” görevini üstlenmiştir.


İlk HuzurevleriBöylece tarih boyunca aile birliğine yönelik, dini buyruklar ve hayırsever duygularla

kişisel olarak değişik mevzuatlar çerçevesinde kamu ve özel kuruluşlarca ayni ve nakdi yardımlar şeklinde verilen bu plansız ve programsız hizmetlere yeni bir yön verilerek, söz konusu ihtiyaç gruplarına hizmetin bir bütün olarak ve insan onuruna yaraşır bir biçimde bir sistem dahilinde götürülmesi sağlanmıştır. Bu şekilde Sağlık Sosyal Yardım Bakanlığı’ na bağlı ilk huzurevi 1966 yılında Konya’ da, ikincisi ise Eskişehir’ de açılmış-tır.

TanımlarKanunun 3. maddesi (d) bendinde muhtaç yaşlı “Sosyal ve ekonomik yönden yok-

sunluk içinde olup, korunmaya, bakıma ve yardıma muhtaç kişi” olarak, aynı maddenin 1. fıkrasında huzurevleri “Muhtaç yaşlı kişileri huzurlu bir ortamda korumak ve bak-mak, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan yatılı sosyal hizmet kuruluşları” olarak tanımlanmıştır.

Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri de “Bedensel, zihinsel ve ruhsal engelleri nede-niyle normal yaşamın gereklerine uyamama durumunda olan kişilerin, fonksiyon kayıp-larını gidermek ve toplum içinde kendi kendilerine yeterli olmasını sağlayan beceriler kazandırmak veya bu becerileri kazanmayanlara devamlı bakmak üzere kurulan sosyal hizmet kuruluşları” olarak tanımlanmaktadır.

Özürlüler Kanunu01.07.2005 tarihinde yürürlüğe giren “Özürlüler Kanunu” çerçevesinde ise yaşlılarda

özürlülüğün erken teşhisi, değerlendirilmesi ve tedavisine yönelik programların hazır-lanması konusunda yaşlılarla ilgili maddeler yer almıştır.

Medeni KanunMedeni Kanun, vesayet ve nafaka gibi konulardaki hükümleriyle yaşlının korun-ma-

sını bir ölçüde hükme bağlamıştır. Sosyal güvenlik ve sosyal yardım mevzuatı ise eko-nomik güvence açısından hayati önemdedir. 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç Güçsüz Ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun bunlardan birisidir.

Belediyeler10.07.2004 tarihinde kabul edilen 5216 sayılı yeni Büyükşehir Belediyesi Kanununa

göre ise, büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediyelerinin görev ve sorumlulukları genel hatları ile belirlenmiş, yaşlılar konusunda da “Hizmet sunumunda engelli, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumuna uygun yöntemler uygulanır” şeklinde genel bir hüküm yer almıştır. Türk Ceza Kanunu bakmakla yükümlü oldukları kişileri bu arada güçsüz yaşlı-ları terk etmeyi, onlara fena muamele etmeyi suç unsuru saymıştır.

Sosyal Güvenlik KanunlarıAyrıca yaşlıların sosyal güvenliğinin sağlanması amacıyla, belirli bir süre çalıştıktan

sonra emeklilik aylığı almaya hak kazanmış olanlarına yönelik sosyal güvenlik hizmetle-ri de aşağıda belirtilen kanunların maddeleriyle gerçekleştirilmektedir:


Emekli Sandığı -5434 sayılı Kanun gereğince Emekli Sandığına Bağlı Olarak Emekli Aylığı, -2022 sayılı Kanun gereğince 65 Yaş AylığıSosyal Sigortalar Kurumu506 sayılı Kanun gereğince Yaşlılık Sigortası506 sayılı Kanunun 20.maddesi gereğince Banka, Sigorta, Reasürans Şirketleri İşti-

rakçilerine Yaşlılık AylığıEsnaf Ve Sanatkarlar Ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Kanunu1479 sayılı Kanun gereğince Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlara Yaş-

lılık Aylığı2926 sayılı Kanun gereğince Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlara Yaşlılık

Aylığı 4697 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu Gereği Kendi Adı-

na Prim Yatıranlara Yaşlılık AylığıAileBugün biliyoruz ki, aile ortamı herkes için çocuğu, genci, yetişkini ve yaşlısı için sos-

yal, duygusal, fiziksel iyiliğin ve ihtiyaçların en iyi karşılandığı en sağlıklı ortamdır.Ancak gene biliyoruz ki çağımızın hızlı ve karmaşık yaşamında aile ortamı içinde

ihtiyaçlarının karşılanamadığı kişiler ve bu arada yaşlıların sayısı artmaktadır.Sosyal PolitikalarBu nedenle her iki tarafı gözetecek, yaşlıyı ve ailesini destekleyecek sosyal politikala-

rın çizilmesi günümüz toplumları için zorunluluk olmuştur. Yaşlının ihtiyacı olduğunda ailesini ve toplumu yanında bulacağını bilmesi, buna güven duyması önemlidir. Bütün hizmet anlayışlarının amacı kişilere bu güvenceyi sağlamaktır.

YaşlılarımızAncak bütün bu yasal uygulamalara rağmen Türkiye’de yaşlılık başlığı altında , eko-

nomik durum, hastalık, eğitim, sakatlık ve sosyal güvenlik dallarında erişilmesi gereken önemli bir kitle mevcuttur.

60 yaşın üzerinde her 10 kişiden altısının sosyal güvenliği yoktur. Yani emeklilik, sağ-lık, işsizlik ya da kaza sigortasına sahip değillerdir. Sekizinin en fazla ilkokul diploması vardır. Her dört yaşlıdan biri ise engellidir.

AlzheimerUluslararası Alzheimer Hastalığı Derneğinin hazırladığı 2010 Dünya Alzheimer

Raporuna göre Türkiye, 2050 yılında dünyada en fazla Alzheimer hastası bulunan 10 ülkeden biri olacaktır. Türkiye nüfusu yaşlanmaktadır ve bu geri döndürülecek bir süreç değildir.

YaşlanmaKültürel ve toplumsal çalışmalar, tıbbi ve teknik gelişmeler, yaşlıların yaşam koşulla-


rında ve sağlık durumlarında iyileşme yaratmış olsa da bu, gelişmekte olan ülkelerdeki yaşlılar için henüz yeterli değildir.

Her insanın yaşlanma biçimi kendine özgüdür. Yaşam tarzı, beslenme modeli, çevre-sel faktörler ve genetik yapı, kişilerin yaşlanma biçimini ve hızını belirlemektedir.

İnsan ÖmrüSon araştırmalar, daha önce 115 yıl yaşayabileceği kabul edilen insan türünün 125 yıl

yaşayabileceğini ortaya koymaktadır. Türkiye’de ise ortalama yaşam süresi kadınlarda 73, erkeklerde 69 yıldır. 1960 yılında nüfusun % 3 ü, 60 yaşın üzerindeyken, bugün bu oran % 10 a yükselmiştir.

Yaşama ve Yaşlanma HakkıBu veriler henüz kullanılamayan büyük bir yaşam süresinin bulunduğunu göster-

mek-tedir. Üstelik geleceğin yaşlıları bugünkü-lerden daha çok talepte bulunacaklardır. ”Herkesin insan onuruna yakışır bir şekilde yaşama ve yaşlanma hakkı vardır. İnsa-

nın görevi kendini yaşlılık günlerine hazırlamak, toplumların görevi de bunun koşulla-rını yaratmaktır.”

KaynakçaTufan,İsmail. Gerontoloji Atlası (2012)Koşar, Nesrin G.(1996) Sosyal Hizmetlerde Yaşlı Refahı Alanı


III. SALON – 3rd HALL•

III. BÖLÜM - PART 3Aile Danışmanlık Hizmetlerinde Standartlar

Standards for Family Counseling and Guidance Services


Tuncay ERGENE, Prof. Dr. Hacettep Üniversitesi, Türkiye / Hacettepe University, Turkiye


Standartlar ve Aile Danışma ve Rehberlik HizmetleriStandards and Family Guidance and Counseling Services

Ramazan USTA, Standart Hazırlama Merkezi Başkanı / President of Standard Preparation CenterTürk Standartları Enstitüsü, Türkiye / Turkish Standards Institution

Standardlar; İnsanlığın Yazılı Tarihiyle BaşlarM.Ö. 4000 Kaplar, araç ve gereçlerM.Ö. 3000 Takvim (Sümerler)M.Ö. 2500 Ağırlık ÖlçüleriM.Ö. 2000 Ölçü AletleriM.Ö. 2000 TuğlalarStandardlar; günlük yaşamın parçasıdırKanunname-i İhtisab-ı Bursa1502 Sultan II. Bayezid Han Standardın öneminin yüzyıllar önce Türkler tarafından kavrandığını göstermektedir.Bu belgede bugünkü anlamda, boyama, ambalaj, kalite gibi esaslar ile narh ve ceza

hükümlerine yer verilmiştir.Kanunname-i İhtisab-ı Bursa;tüketici haklarını koruyan kanun,gıda maddeleri nizamnamesi, standardlar kanunu, çevre nizamnamesi olarak kabul edilmektedir2. Dünya Savaşını izleyen yıllarda, Türkiye’ye Birleşmiş Milletlerden bir standar-

dizasyon uzmanı istenmiştir. 1951-1953 yıllarında İsveç’li uzman Olle Sturén, TOBB Genel Sekreteri Faruk A. Sunter koordinatörlüğünde çalışmalar yaparak hükümete bir rapor hazırlamıştır.

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜBu rapor sonrasında;Türkiye Odalar Birliği, Olle STUREN ile Türkiye Odalar Birliğinin o zamanki Umu-

mi Katibi Faruk SÜNTER tarafından beraberce hazırlanmış olan statüyü kabul etmek suretiyle Odalar Birliği bünyesi içinde

Türk Standardları Enstitüsü 16 Ekim 1954 tarihinde kurulmuştur.


Küçük kadro ile işe başlayan Enstitü bir yandan komiteleri faaliyete geçirirken diğer taraft an da kendisini 26.05.1955 tarihinde “ISO” ya ve 01.01.1956 tarihinde “IEC” ye üye olarak kabul ettirmiş ve daha ilk yılını tamamlamadan dünyada mevcut ileri standardi-zasyon memleketlerine ait 19.000 standard toplayarak bugünkü zengin arşivin temelini atmıştır.

22 Kasım 1960 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 132 Sayılı Türk Standardları Enstitüsü Kuruluş Kanunu ile Enstitü bugünkü mevcut yapısına ka-vuşmuştur.

Kamu ve özel sektör niteliklerini bir arada taşıyan, devlet bütçesinden pay almadan kendi gelirleri ile giderlerini karşılayan bir kuruluştur.

STANDARDLAR• Yetkili kılınan ve bu yetkileri tanınan, • Milli veya uluslararası bir standardizasyon kuruluşu tarafından kabul edilen, • İlgili bütün tarafl arın işbirliği ile hazırlanan, • Temel prensip olarak uygulanmaları ihtiyari olan, dokümanlardır.

STANDARDİZASYON ZİNCİRİ TSE AVRUPA BİRLİĞİNE GİRDİTSE, 1991 yılından Kasım 2011’e kadar Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN)’nin

bağlı, Kasım 2011’den itibarende tam üyesidir. TSE, 1991 yılından Kasım 2011’e kadar Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Ko-

mitesi (CENELEC)’nin bağlı, Kasım 2011’den itibarende tam üyesidir. TSE TÜRKİYE’DEN ÖNCE AVRUPA BİRLİĞİNE GİRDİCEN/CENELEC Ulusal Üyelerinin Oy AğırlıklarıTÜRK STANDARDLARITürkiye’de ulusal düzeyde standardizasyon çalışmalarından sorumlu kuruluş: Türk Standardları Enstitüsü’dür.Standardizasyonun paydaşlarıTÜM PAYDAŞLARIN KATILIMIAlarm sistemleri Eksik Paydaş: HIRSIZHAYAT STANDARDLA BAŞLAR!“Standardlar sayesinde herkes her şeye erişebili-

yor”Ev aletlerinden mobilyaya, soğutmadan ısıtmaya, diş fırçasından kontak lenslere,

gözlüklere, trafik işaretlerinden merdivenlere, asansörlere, inşaat malzemelerine, oto-mobil yakıtından asfalta, giysi bedenlerinden koruyucu kıyafetlere, içtiğimiz sudan ye-


diğimiz yiyeceklere, çocuklarımızın oyuncaklarından süt içtiği biberonlarına… Hayatımızın her karesinde standard var !İşte, evde, sokakta, yaşadığımız her yerde standardlarla iç içeyiz !

Aile Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinde StandardlarStandardlar uygulandıkları alanlara göre;• Madde Standardları,• Mamul Standardları,• Meslek Standardları,• Hizmet Standardları,• Sistem Standardları,• Gibi sınıfl ara ayrılmaktadır.Aile Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinde Standardlar• Aile Danışma ve Rehberlik Hizmetlerini veren;• Kişilerin sertifikalandırılmasında, Meslek Standardları,• Merkezlerin şartlarının belirlenmesinde, Hizmet Standardları,• Merkezlerin disipline edilmesinde Sistem Standardları,kullanılmalıdır.Aile Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinde Standardların Kullanılması ne sağlar• Hizmet ve tesisler için kalite ve güvenlik alt yapısını oluşturur, • Hizmet süreçlerini iyileştirir, • Teknoloji kullanımını yaygınlaştırır,• Rekabeti artırır,• Hizmet alanların can ve mal güvenliğini korur,• Çevreyi korur,• Küresel anlamda güven tesis eder,• Çünkü, Standardlar, Dünyanın kullandığı tek ortak dildir! Standardizasyon; Aile Danışma ve Rehberlik Merkezlerine ne kazandırır?Standardizasyon; Aile Danışma ve Rehberlik Merkezlerinden hizmet alanlara ne ka-

zandırır?Aile Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinde Standardizasyon; Ülkeye ne fayda sağlar?Aile Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinde Standardizasyon; Ulusal Ekonomiye ne

kazandırır? • Standardizasyon• Güvenlik• Ergonomi• Uyumluluk• Kalite


• Çevresel Uyum• Güvenilirlik• Verimlilik• Birbiri ile değişebilirlikBAŞARI VE VERİMLİLİK İÇİN STANDARDİZASYON Bugün ve gelecekte sürdürülebilir başarı için çok önemli iki faktör vardır:Geniş katılımlı bir standardizasyonStandardizasyon faaliyetleri sonucunda kabul gören ulusal/uluslararası standardlara

uygun hizmet“En ekonomik hizmet Standardlara uygun hizmettir”KALİTESİZLİĞİN MALİYETİ DAHA YÜKSEK!Standardizasyon ve kalitenin polisiye tedbirlerle sağlanması mümkün değildir!Çünkü standardların uygulanmasında gönüllülük esastır!Kalite ve standardizasyon, geçmişi bugüne ve yarına bağlayan en sağlam köprü ola-

caktır. BİLİNÇLİ TÜKETİCİLER Standardlara uygun kaliteli mal ve hizmet talep edebilen bilinçli bir tüketici kitlesi,

standardizasyon uygulamalarının motor gücünü oluşturuyor.Müşteri odaklı bir kültür oluşturamayan ve müşterilerinin beklentilerini algılayama-

yan hizmetler zaman içinde küçülüp, küreselleşen rekabet pazarında yok olmaya mah-kum olurlar!


Aile Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri StandartlarıStandards for Family Counseling and Guidance Services

KATHERINE LOONational Population And Family Development Board Malaysia

Ministry Of Women, Family and Community Development Malaysia

FAMILY COUNSELING SERVICES, NATIONAL POPULATION AND FAMILY DEVELOPMENT BOARD(NPFDB)

NPFDB initiated advisory and counseling services in 1981 at the NPFDB Headquar-ters, Kuala Lumpur.

Initially, services were on family planning methods and reproductive health treat-ments and were referred by O & G specialists.

Th e clients’ issues were mostly on psychosocial, emotional and religion.However, to fulfi ll the community’s increasing need for counseling , services were

expanded to include family development .Currently, NPFDB has 18 counselors in the country including 50 Panel Counselors

serving all over Malaysia.Family Counseling Services are provided by NFPDB to strengthen the family institu-

tion and develop a quality population.3 key areas - Marriage, Family and ParentingServices for everyone NPFDB regardless of race, ethnicity, race, belief and gender.Provided counseling - Individual, Couples, Family, Groups and Th erapeutic Ap-

proach . Counseling objectives • To enhance clients’ personal development, self potential and social networks.• To enable the clients to be more responsible, independent and able to control their

behaviours.• To enable the clients to be more open in their thinking, be systematic in problem

solving and make the best choices for themselves.• To assist the clients to overcome emotional disturbances and to achieve self satis-

faction and happiness.• To assist the clients to cope with new challenges.Counseling will be successful if the clients are:• Open minded• Honest• Responsible• Highly motivated


• Prepared to face problems• Prepared to face realities• Prepared to make changes / actionsREGISTERED AND LICENSED COUNSELORS• Counselor Act 1998 ( Act 580)• Malaysian Board of Counselors will issuing a registration and practicing certifi-

cates.• Increased professional standard and taking care of the clients’ welfare.

COUNSELLING -ROLE AND

FUNCTIONS

2.

PROMOTION & IMPLEMENTATION

3.

COMMUNITY PROGRAM

6. PSYCHOLOGYINVENTORY

7. EDUCATION/TRANING

8. NETWORKING

1. COUNSELING

5.

MEDIATION

4. PANELCOUNSELOR

COUNSELING SERVICES

1. COUNSELING

a. Type of Services

FAMILY : A psycho therapeutic techniques to explore and modify the current emo-tional issues and interaction patterns within the context of the family.

MARRIAGE : Enable the couples to dial with the marriage issues more eff ectively - roles as husband and wife, knowing family origin, types of communications and expec-tations in marriage.

PARENTING : Help to improve their skills and knowledge in child development such as discipline issues, emotional issues, communication diffi culties, coaching, behav-ior and attitudes .


b. Classifi cation Of Cases

Family

Pre-MarriageMarriage/ Divoice

SeperationPolygamyParentingChildren

Domestic ViolenceSexual Issues

Third Party Involvement

CommunicationFinance

Etc

Mental Health

Depression

Mental Disorder

AttemptedS uicide

Loneliness

Stress

Etc

Career

Career Planning

Learning

Interview

Work Performance

Leadership

Retirement

Personality

Appearance

Self Esteem

Aggressive

Passive

Antisocial

Identity

Etc

Addiction

Alcoholism

Drug

Gambling

Internet

Sexual

Smoking

Work

Health

HIV/AIDS

Chronic Disease

Obesity

Mental

Infertility

Menopause / Andropause

Etc

Others

Law

Teenage Pregnancy

Incest

Housing

Etc

Family Counseling Performance

YEAR SESSIONC LIENT2009 2,942 3,8912010 3,776 8,6662011 4,359 8,6272012 4,616 8,894

2. PROMOTION / IMPLEMENTATION

Talks / Prints and electronic media, Brochures, Open day for target groups, Program


EDUCATION AND TRAININGTalks and educate the parents using the KASIH Module Package.Training of Trainers (TOT) and programmes for the public through smart partner-

ship with various agencies/Non Governmental Organizations (NGOs).

3. PROGRAM COMMUNITY

�Provide counseling and education program for prevention of negative emotions and thoughts.

Change and open thoughts, feelings and behaviors to explore, restore and enhance self-confidence.

�Program: Outreach Counseling , Counseling Screening

PREVENTION

�Provides information and resources to strengthen their life in involving the healthy activity to increase positive life style

�Program: Community Counseling, Out Reach Counseling,

DEVELOPMENT

�Emphasis on issues and personal problems, mentality, career and personal adjustment so that they are fully capable.

Eg : Smoking Behavior Change, drug addiction, truancy etc.

�Program: Counseling individuals, family and groups

INTERVENTION

�This approach handles cases dramatically and require immediate attention and action of the counselor and the top management.

CRISIS

Target Group :HIV/ AIDS, PRISONERS, MARRIAGE COUPLES , VISUALLY IMPAIRED, DROP

OUT STUDENTS, COMMUNITY ETCAIRIS - Family Retreat Centre Caption Family Wellbeing1.Th erapeutic Living Hall2. Registration Counter3. Interactive Corner4. Activity Rooms5. Counseling RoomCHILD CARE CENTRE Caption: Study Room, Activity Hall, Playground INNOVATIVE PROGRAMMES FOR :• Visually Impaired• Counseling support for prisoners and family• Single mother1. Activities for the Visually Impaired – Clay Th erapyActivities for the Visually Impaired – Laughter Th erapy


2. COUNSELING SUPPORT FOR PRISONER AND FAMILY - Art Th erapy (Be-ginning)

COUNSELING SUPPORT FOR PRISONER AND FAMILY - Art Th erapy (Progress)Prisoners - Movement Th erapySINGLE MOTHER – EMPOWERMENT PROGRAMMESElderly – Story SharingTHERAPUETIC APPROACHClay Th erapy, Laughter Th erapy, Movement Th erapy, Play Th erapy, Expressive Art

Th erapy.MEDIATION (Planning)• DEPARTMENT OF NATIONAL REGISTRATION• ISLAMIC RELIGIOUS DEPARTMENT MALAYSIANETWORKING: GOVERMENT DEPARTMENT, NGOs, PRIVATE SECTOR,

SCHOOLS/ COLLEGES.PRE-MARRIAGE EDUCATION PROGRAM To strengthen marriage and build a resilient and happy family by :Preparing newly weds and those planning to get married with relevant information

and knowledge to face challenges in their marital life.Providing guidance, tips and skills. To provide a neutral platform for the couple to better understand and realise each

other’s needs and wants.


Malezya’da Demografik Değişimin Aileye Etkileri, Aileye Yönelik Sosyal Yenilikler ve Refah

Demographic Changes and Eff ects on Family Services: Social Innovations Towards Family Well-Being

DATO’ AMINAH ABDUL RAHMANPast Director General, National Population and Family Development Board,

Ministry Of Women, Family And Community Development Malaysia

MALAYSIA: TOTAL POPULATION : 28.3 MILLION (2010)FEMALE: 49.1% - MALE: 50.9%

Malaysia at a Glance2000 2010

Population (million) 23.3 28.3Population Grawth 2.6 2.060 years & above (%) 6.2 8.0Number of families (million) 4.8 6.4Family Size (person) 4.62 4.31Family Structure (%)NuclearExtended

6520

7018

Female Labour ForceParticipation Rate (%) 47.2 46.1

Source: DOS, MalaysiaPopulation (2010) :2 8.3m illion

Age Distribution (2010)0-14 years :3 1.6% (8.70 million)

15-24 years: 18.4% (5.06 million)

25-59 years: 42.6% (11.72 million)

60-74 years: 5.6% (1.54 million)

75+ years: 1.4% (0.48 million)

Population by Religion (2000)

Islam: 60.8% (13.4 million)

Christian: 18.9 % (2.0 million)

Hindu: 9.1 % (1.3 million)

Buddhist : 6.2 % (4.2 million)

Others : 5.0 % (1.0 million)


Total Fertility Rate (TFR)

3,43 ,4

2,92,8

2.3

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

1991 1995 2000 2001 2009

No.

of C

hild

ren

Year

Malaysia : Young Population (Demographic Bonus)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

0 –1 4 15 –2 4 25 –5 96 0+

33,3

19,1

41,3

6,2

31,7

18,0

42,9

7,4

30,4

16,9

42,8

9,9Perc

ent (

%)

Age Group

20002010* 2020*

FutureGeneration

ProductivePopulation

AgeingPopulation


Potrait of Malaysian FamiliesNo. of Households (Average Household)

2010 :6 .4 million (4.31)

2000 :2 8.6 (Male) 25.1 (Female)

2004 :2 8.9 (Male) 25.3 (Female)

Type of family (2000)

Single member: 7.0 %

Unrelated member :4 .0 %

Nuclear family :6 5.0 %

Extended family: 20.0 %

Other related member :4 .0 %

Family by Religion (2004)

Islam: 67.1 %

Christian: 3.0 %

Hindu: 7.6 %

Buddhist :1 3.3 %

Others :9 .1 %

Source: DOS, Malaysia & NPFDB

Household Types

0% 20% 40%6 0% 80%1 00%

Single member

Unrelated member

Nuclear family

Extended family

Other related member

9

2

55

28

6

8

3

60

26

3

7

4

65

20

4

198019912000


Population vs. Household Growth Rate

2,53,6

4,8

6,4

13,1

17,6

22,2

27.5

0

5

10

15

20

25

30

35

1980 1991 2000 2010

Mill

ion

(‘000

,000

)

Year

Number of Household (million)

Number of Popula on (million)

2.6

2.6

2.1

3.13.3

2.9

Crude Marriage Rate by Age Groups

0

200

400

600

800

1000

15-192 0-24 25-293 0-34 35-394 0-44 45-495 0-54 55-596 0-64 65+

Mar

riag

e/10

00 p

opul

aon

Age Groups

1980 (347/1000 popula on)

1991 (357/1000 popula on)

2000 (379/1000 popula on)


Main Problems Faced By Families

0

10

20

30

40

50

60

70

FinancialA dolescents CoupleP arentI n-law

57,4

14,0

4,9 2,7 1,9

56,6

17,4

6,9

2,1 3,3

%

Husband

Wife

Reasons Ever Married Women Stop Work

Health Problems(8.4 %)

Husband’s Objection(6.4 %)

Pregnancy(7.5 %)



FAMILY DOMAINS

Family perspective in nation

development

Meeting parenting needs of families

Family wellbeing for social stability

Social InnovationSocial innovation represents a very simple idea that innovative social action can cre-

ate social value beyond the capability of existing systems. Social innovation can both create new ways of addressing old issues and accelerate rates of social change.

Adams, David,Hess , 2010 Development and implementation of new ideas that works such as products, services

and models to meet various social needs such as improvement in working conditions and education to community and family development and health.

Geoff Mulgan, 2009,

National Blue Ocean StrategyTh e concept of Blue Ocean Strategy was originally a business strategy that came

about in 2005. Blue Ocean Th inking Strategy involves thinking out of the box through the application of creative and innovative methods but at minimum cost. Malaysia is on the path of maximizing on eff ective outcomes while minimizing the cost incurred.

Prof W. Chan Kim*Renee Mauborgne


Source: Malaysian Blue Ocean Strategy Institute (MBOSI)


Goal : To fulfi ll the unmet needs of families towards family wellbeing in line with the National Family Policy (NFP)

NFP THRUST 1: FAMILY PERSPECTIVE

COMMITMENT

NFP THRUST 2: REVIEW OF POLICIES AND LAWS

NFP THRUST 3: ACCESSIBILITY TO FAMILY

FRIENDLY SERVICES

• 1Malaysia Family Care(MOH/MOWFCD)

• Family Services at UTCs and RTCs

• CounsellingS ervices (5 ODS Centres, Online.etc)• Helping Young Couples Start Family LifeModul Pembangunan Keluarga di IPT(MOPKIPT)PEKERTI@ SCHOOLs, IPT, PLKNAdolescent Centres( Kafe@TEENat UTC Melaka and K.L)Great Gender Debate (NIEW/UTM)

• Family Friendly Policies -F amily Wellbeing Index -C ompressed Work Week• Marriage Package for LIH

couples (NGO/ Government agencies)

• Review of Laws and Regulations

• 1 Malaysia Family Month (Nov)

• 1 Malaysia Family Voucher(MDTCC Skuad Pengguna Card)• My Kampung My Future

(MOA)


Türkiye ve Dünyadaki Evlilik ve Aile Danışma ProgramlarıMarriage and Family Consulting Programs in Turkiye and in the

world

Nurdan DUMAN, Doç. Dr.Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi

Yıldırım Beyazıt University, Turkiye

Ender ŞİMŞEK, Yrd. Doç. Dr.Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi

Aile toplumun temelini oluşturan bir sosyal kurum olma fonksiyonunu tüm dönem-lerde olduğu gibi bugün de yerine getirmektedir. Aile toplumsal değişimden doğrudan etkilenen ve toplumsal değişimi doğrudan etkileyen bir kurumdur.

Bu yönüyle aile fonksiyonelliğini devam ettirebilmek ve varlığını sürdürebilmek için değişime ayak uydurma, zorlukların üstesinden gelme, aile üyeleri arasındaki iletişim ve ilişkilerde meydana gelen sorunları çözmeye çalışma gibi pek çok konuda mücadele vermektedir.

AİLE DANIŞMANLIĞI EĞİTİMİAilenin yaşadığı sorunlara yönelik psiko-sosyal odaklı müdahaleyi gerçekleştirmek

üzere Aile Danışmanlığı eğitimi verilmesi sürecine ilişkin olarak pek çok konunun da açığa kavuşması zorunlu hale getirmiştir. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• Bu eğitimi hangi meslek gruplarının alabileceği, • Eğitim içeriğinin ne olacağı, • Eğitimi verebilecek meslek elemanlarının sahip olması gereken eğitimsel donanım, • Eğitimin ulusal ve uluslararası platformlardaki geçerliliği/akreditasyonu, • Verilen eğitimlerin standartlara uygunluğunun izlenmesi • Ulusal ve Uluslararası Standartlar dışında yürütülen eğitim programlarına herhan-

gi bir yaptırım uygulanıp uygulanmayacağı,• Ulusal ve Uluslararası Standartlar dışında yürütülen eğitim programlarına yönelik

nasıl bir yaptırım uygulanabileceği, vb.Türkiye’de Aile Danışmanlığı EğitimleriAile Danışmanının eğitimi alabilecek meslek elemanlarının nitelikler Yönetmeliğin

14. Maddesinde şu şekilde sıralanmaktadır:Aile Danışmanı Olabilecek Meslek Elemanları:• Sosyal Hizmet, • Psikoloji, • Sosyoloji, • Psikolojik Danış manlık ve Rehberlik,


• Tıp, • Hemş irelik ve • Çocuk Geliş imi Alanlarından birinde en az dört yıllık lisans programlarından mezun olanlar yada

Milli Eğ itim Bakanlığ ı, Yükseköğ retim Kurulu veya üniversitelerin, biri tarafından uy-gun görülen en az seksen saati teorik ve kırk saati uygulamalı olmak üzere toplam yüz yirmi saatlik eğ itim programını baş arıyla tamamlayanlar ve/veya sertifikaya sahip olan-lar meslek elemanı olabilir.

Aile Danışmanlığ Eğitim Programlarına Onay Verecek Olan Yetkili Birimler:• Milli Eğ itim Bakanlığ ı, • Yükseköğ retim Kurulu veya • Üniversitelerden biri tarafından uygun görülmesi,Yükseköğ retim kurumları dış ında aile danış manlığ ı eğ itimi sertifika programı aç-

mak isteyen kurum ve kuruluş lar Milli Eğ itim Bakanlığ ından izin alırlar.Aile Danışmanlığı Eğitim Programlarının Süresi:• 300 saati teorik (en az)• 150 saati uygulamalı (Bunun en az 30 saati süpervizyon eş liğ inde olmak üzere) • Toplam 450 saatlik eğitim. Aile Danışmanlığı Yapabilecek Meslek Elemanlarının Niteliği:Aile Danış manlığ ı alanında bir eğ itim programını baş arıyla tamamlamış ve sertifika

veya aile danış manı unvanı almış olan meslek elemanlarıAile Danışmanı Olma Koşulları:Sosyal hizmet, psikoloji, sosyoloji, psikolojik danış manlık ve rehberlik, tıp, hemş irelik

ve çocuk geliş imi lisans programlarını tamamladıktan sonra, “aile danış manlığ ı alanında” yüksek li-

sans veya doktora eğ itimini tamamlamış olanlar” AİLE DANIŞ MANI sayılır ve ayrıca bunlardan merkezlerde çalış mak için sertifika

istenmez.Aile Danışmanlığı Eğitimi Verecek Olan Eğitimcilerin Nitelikleri:Yükseköğ retim kurumları dış ında, aile danış manlığ ı sertifika programı eğ itimini yü-

rütecek kurum ve kuruluş larda görev alacak eğ iticilerde:• Ulusal ve uluslararası standartta sertifikaya sahip olmak,• Aile danış manlığ ı konusunda en az beş yıl çalış mış olmak ya da • Aile danış manlığ ı alanında yüksek lisans veya doktora programlarında eğ iticilik

yapmış olmak şartları aranır.


Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Aile ve Evlilik Danışmanlığı Tezsiz Yüksek Lisans Prog-ramı:

Programın Türü: Tezsiz Yüksek Lisans ProgramıProgramın Genel İçeriği: YBÜ Sosyal Hizmet Bölümü, Tıp Fakültesi Psikiyatri ABD

ve İTBF Psikoloji Bölümleri ile ortaklaşa yürütülecek olması bu tezsiz yüksek programı-nın bu programa katılan meslek elemanlarına multi-disipliner bir bakış açısı kazandır-ması bakımından önemli bir olanak sunduğunun önemli bir göstergesidir.

Müfredat Programının İçeriği:Eğitim programında özellikle ön plana çıkan dersler, gelişim psikolojisi, kişilik psikolojisi, psikopatoloji, ailede karşılaşılan sorunlar ve aile içi çatışmalar ve boşanma, aile içi şiddet, aile danışmanlığı, Evlilik Öncesi Aile Danışmanlı-ğı, Majör Aile Terapisi Kuramları I vb. olarak sıralanabilir. Program araştırma yöntem-leri ve aile danışmanlığında etik dersleriyle de desteklenmiştir. Önerilen tezsiz yüksek lisan programı, aile ve evlilik danışmanlığının doğası gereği süpervizyonlu uygulama becerisi kazandırmak üzere de planlanmıştır.

Müfredat Programının süresi: Bu Programa Katılanların, 17 Saati Zorunlu Ve 60 Saa-ti Seçmeli Toplam 77 Ders Saatine Denk Gelen Teorik Derslere Ek Olarak, 12 Saate Denk Gelen Uygulama Derslerini Almaları Ve 1 Teorik Kredisi Olan Dönem Projesini Ta-mamlamaları Gerekmektedir. Buna Dayalı Olarak Programı Tamamlayan Öğrencilerin, Toplam 77 Saati Teorik ve 12 Saati Uygulamalı Olmak Üzere 89 Saat, DERS ALMALARI Gerekmektedir. Eğitimciler: Multi DisiplinER

TÜRKİYEDEKİ DİĞER BAZI PROGARMLAR:* Sİstemik Psikoterapi Enstitüsü - Aile Terapisi Eğitimi*Süleyman Demirel Üniversitesi - Uzaktan Aile Danışmanlığı Eğiti-mi* BETED - Aile Danışmanlığı Eğitimi

DÜNYADA AİLE DANIŞMANLIĞI EĞİTİM PROGRAMLARIBu organizasyonla-rakreditasyon sağlayarak verilen eğitimin ve uygulamanın geçerlilik ve güvenirliliğini güvence altına alırken diğer taraft an da alanda uygulamA yapacak olan meslek eleman-larının birbirine denkliği sağlanmiş eğitim programlarından geçmelerine olanak sağla-maktadır.

SONUÇTÜRKİYE’DE YENİ YÖNETMELİKLE HIZLA ARTAN AİLE DANIŞMA EĞİTİ-

Mİ PROĞRAMLARIN IN BİRBİRNE DENKLİĞİ VE STANDARTLARININ DÜZEN-LENMESİ İÇİN ASPB TARAFINDAN ÇALIŞMALAR YAPILMASI* ASPB TARAFIN-DAN AÇILAN PROGRAMLARIN TAKİBİNİN YAPILMASI VE UYGUN OLMAYAN PROGRAMLARIN YENİDEN DÜZENLENMESİ YADA İPTAL EDİLMESİ İÇİN STANDARTLAR BELİRLENMESİ*DÜNYADAKİ PROGRAM VE ULUSLARARA-SI KURUMLARLA İLİŞKİLERİN SÜRDÜRÜLMESİ VE TÜRKİYEDE YÜRTÜLEN PROGRAMLARIN DÜNYA STANDARDINDA OLMASI İÇİN ÇALIŞMALAR YA-PILMASI


Evlilik ve Aile TerapisiMarriage and Family Th erapy

Nilüfer KAFESCİOĞLU, Yrd. Doç. Dr.Özyeğin Üniversitesi, Türkiye / Özyeğin University, TurkiyeÇift ve Aile Terapileri Derneği (ÇATED) Başkan Yardımcısı

AİLE DANIŞMA VE REHBERLİK HİZMETLERİNDE STANDARTLARA ETKİ EDEN UNSURLAR VE BU UNSURLARIN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER

Aile Danışmanının Görevleri Aile danışma ve rehberlik hizmetlerinde standartlar belirlenirken, bu hizmetlerin

öncelikle amaçları dikkate alınmalıdır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın 4.9.2012 tarihli 28401 sayılı Aile Danışma Merkezleri Yönetmeliği’nin 16. maddesinde aile danış-manının görevleri açıklanmaktadır. Bu görevlerden yola çıkarak bir aile danışmanının sahip olması gereken temel beceriler ve bilgi donanımı hakkında fikir yürütebiliriz. Yö-netmelikte aile danışmanının görevlerinin başında, kısaca aile sisteminde yaşanan so-runların engellenmesi ve çözümlenmesi için birey ve ailelerle çalışma gelmektedir. Bu görev tanımında ilk dikkati çeken, bireysel danışmanlık yaklaşımlarından farklı olarak, aileye “sistem” olarak yaklaşılması. Sistem yaklaşımı, tüm dünyada aile terapisi alanının belkemiğini oluşturmaktadır. Sistem yaklaşımında aile üyelerine birbirinden bağımsız birimler olarak değil, birbirleri ile sürekli etkileşim ve ilişki halinde olan bir bütün olarak yaklaşılması gerekliliği vurgulanır. Yönetmelikteki görev tanımında ayrıca aile danışma-nının hem önleyici hem de sorun çözücü, aile içi ilişkilerde ve etkileşimlerde değişim ve gelişim yaratacak hizmetler sunması gerekliliğini görmekteyiz. Bu önleyici, sorun çözü-cü, değişim ve gelişim yaratacak hizmetler; aile danışmanının ailelerde yaşanan prob-lemlerin kaynağını açıklayan kuramlar ve araştırmalar ve sorunların çözümünde kulla-nılabilecek teknikler hakkında bilgi ve beceri sahibi olması gerekliliğini getirmektedir. Bunların yansıra görev tanımında genel anlamda aile danışmanının “ailelerle” çalışma konusunda bilgi ve beceri sahibi olması gerekliliği bulunmaktadır. Ailelerle çalışmak; birden çok aile üyesi ile aynı anda, taraf tutmadan, her üyenin gelişimsel düzeyini dik-kate alarak, her bir üyeyi emniyette hissettirerek ve her üye ile bağ kurarak çalışmayı gerektirmektedir. Bu da bireysel danışmanlık becerilerinden farklı bir takım becerile-rin edinilmesi gerekliliğini doğurmaktadır. Çünkü bireysel danışmanlıkta tek bir kişi ile görüşmeler yürüten danışman, aile danışmanlığında birden çok aile üyesi ile bu süreci yürütmelidir. Aile danışmanının yönetmelikteki diğer görevlerine baktığımızda aile sis-temini ve ailenin içinde bulunduğu sosyal çevreyi değerlendirebilmesi gerektiğini görü-yoruz. Bu da sadece bireyi değil, aile sistemini yani aile içi etkileşimleri, aile üyeleri ara-sındaki ilişkileri değerlendirme bilgi ve becerisine sahip olma şartını getirmektedir. Aynı zamanda ailenin içinde bulunduğu sosyokültürel ortamı dikkate almak vurgulanmakta. Bunların dışında aile yaşam döngüsü, gelişimsel farklılıklar, eşler arası ilişki, ebeveynlik becerileri, aile kurma evresinde aile üyelerinin yaşadığı sorunlar, boşanma süreci, tek


ebeveynli aileler gibi farklı aile tipleri ve aile içi şiddet; aile danışmanının bilgi ve beceri sahibi olması gereken diğer konular olarak yönetmelikteki görevlerde yer almaktadır.

Asgari YetkinliklerYönetmelikçe belirlenen ve yukarıda kısaca özetlenen aile danışmanlığı hizmetleri-

nin “etkili” ve “güvenli” bir şekilde sunulabilmesi için aile danışmanının sahip olması ge-reken temel bilgi donanımı ve temel beceriler nelerdir? Bu temel bilgi donanımı ve temel beceriler, aile danışmanının sahip olması gereken “asgari yetkinlikleri” oluşturur. Asgari yetkinliklerin oluşabilmesi için başta aile danışmanının ona bu yetkinlikleri sağlayacak bir eğitimden geçmesi gerekmektedir. Bu nedenle aile danışmanın alacağı eğitimin stan-dartları, içeriği ve bu eğitimi verecek olan eğitimcilerin sahip olması gereken özellikler büyük önem taşımaktadır.

Aile danışmanının sahip olması gereken yetkinlikler incelendiğinde, dünyada aile terapisi alanında başı çeken meslek örgütlerinin (Amerikan Aile Terapisi Derneği – AAMFT, Avrupa Aile Terapisi Derneği – EFTA, Uluslararası Aile Terapisi Derneği – IFTA) temelde aynı asgari yetkinlikleri hedefl ediğini görmekteyiz. Bu yetkinlikler altı başlık altında toplanabilir:

Kuramsal Temeller: Aileyi sistem olarak anlayabilmek; aile danışmanlığında temel yaklaşımları, çağdaş/güncel yaklaşımları, araştırmalarla desteklenen yaklaşımları, kav-ramlarını ve tekniklerini anlamak; aile üyelerine içinde bulundukları farklı gelişimsel dönemleri dikkate alarak hizmet sunabilmek için hayat boyu insan gelişimi konularını ve kuramlarını anlamak; aileyi içinde bulunduğu aile evresi açısından ele alabilmek için aile yaşam döngüsünü anlamak; farklı ve olası aile tiplerini anlamak;

Değerlendirme: Çift lerde ve ailelerdeki süreçleri, aile üyelerinin birbirleri ile etkile-şimlerini ve aile işlevselliğini değerlendirmek ve dikkate almak; aile üyelerini etkileyen sosyokültürel özellikleri değerlendirmek ve dikkate almak; temel psikopatoloji bilgisini anlamak; bireyler, çift ler ve ailelerle kullanılan geçerli ve güvenilir ölçme ve değerlendir-me araçlarını bilmek; diğer meslek gruplarına yönlendirme gerektirebilecek durumları saptamak;

Danışmanlık Süreci: Danışmanlık sürecini yapılandırabilmek (aile üyeleri ile birlikte problemler doğrultusunda danışmanlık hedefl eri belirleyebilmek, danışmanlık süreci-ni hedefl er doğrultusunda değerlendirmek ve gerektiğinde uyarlamak); aile üyelerinin problemlerine aile danışmanlığı kuramları çerçevesinde kavramsallaştırmak ve teknik-leri dahilinde danışmanlık sürecini planlamak; risk ve kriz durumlarını değerlendirmek ve yönetmek;

Danışmanlık Uygulamaları: Bireylerle, çift lerle ve ailelerle ilişkisel (sistemik) temel-li görüşmeler yürütebilmek, her bir aile üyesi ile işbirliği kurabilmek, tüm üyeleri danış-manlık sürecine dahil edebilmek; aile içi etkileşimlere ve aile üyelerinin birbirlerine olan karşılıklı etkilerine odaklanmak; aile üyelerinin birbirleri ile etkili ilişkiler kurmalarına destek olmak;

Etik ve Yasal Konular: Aile danışmanlığı alanını ilgilendiren yasa ve yönetmelikleri bilmek; mesleki etik ilkeleri bilmek ve etik kararlar vermek;


Araştırma ve Program Değerlendirme: Alan yazını ve araştırmaları bilmek ve takip etmek; alandaki araştırmaları değerlendirmek için program değerlendirme ve araştırma yöntemlerini anlamak.

Eğitim Standartları, İçeriği ve SüpervizyonBu yetkinliklerin kazandırılacağı bir aile danışmanlığı eğitimi nasıl olmalıdır?

Dünyada aile danışmanlığı eğitimini incelemeye başlarken bu mesleğin ortaya çıktığı ABD’den örnek vermek istiyorum. Aile danışmanlığı; ABD’de 1940’larda ortaya çıkmış-tır. ABD’de bu alandaki en büyük meslek örgütü olan Amerikan Evlilik ve Aile Terapi-leri Derneği, 1942 yılında Amerikan Evlilik Danışmanları Derneği olarak kurulmuş ve 1976 yılından beri Amerikan Evlilik ve Aile Terapileri Derneği (AAMFT) adını almıştır. Amerika’da bu meslek “evlilik ve aile terapisi” adı ile bilinmektedir. ABD’de evlilik ve aile terapisti olabilmek için üç eğitim seçeneği bulunmaktadır: 1) 2-3 yıllık yüksek lisans, 2) 3-5 yıllık doktora, 3) yüksek lisans sonrası 3-4 yıl süren eğitim programları. Daha sonra evlilik ve aile terapistleri yetkinlik sertifikası alabilmektedir (license, lisans). Yetkinlik sertifikası alabilmek için AAMFT tarafından akredite edilmiş bir programdan mezun olduktan sonra asgari 2 yıl süpervizyon ile eyalete bağlı olarak 1000-3000 saat danışan görmek ve yetkinlik sertifikası sınavını geçmek gerekmektedir. Yetkinlik sertifikası al-mış/lisanslı olan kişi eğitim ve deneyim gerekliliklerini tamamlamıştır.

Aile danışmanlığı alanında Avrupa’da “aile ve sistemik uzmanlık” eğitimi mevcuttur. Lisans derecesini de içerecek şekilde 7 yıldan aşağı olmaması gerektiği vurgulanan bir eğitimdir. En az 4 yılı aile ve sistemik terapi eğitiminden oluşmaktadır. Toplam 3000-3500 saat olan eğitimin, 700-900 saatlik kısmını aile terapisi uzmanlık eğitimi oluştur-maktadır. Eğitimin 1/3-1/2’si klinik eğitim/deneyim ve kişisel gelişime ayrılmaktadır (EFTA).

Aile danışmanlığı eğitiminin içeriğini, aile danışmanının sahip olması gereken temel yetkinlikler belirlemelidir. Bu eğitim, daha önce özetlemiş olduğum asgari yetkinliklere paralel olarak şu başlıkları mutlaka içermelidir: 1) Kuramsal Temeller, 2) Değerlendir-me, 3) Aile Danışmanlığı Becerileri ve Deneyimi, 4) Etik ve Yasal Konular, 5) Araştırma. Aile danışmanlığı becerileri ve deneyimleri, eğitimin vurgulanması gereken bir bölü-müdür. Aile danışmanlığı alanında evrensel nitelikte eğitim programlarının tamamı, edinilen kuramsal bilgilerin uygulamaya geçmesi ve uygulama alanında yeterlilik ka-zandırılabilmesi için “uygulama” (deneyim) ve “süpervizyon” unsurlarını öngörmekte-dir. Burada uygulamadan kastedilen aile danışmanı adayının eğitimi sırasında birebir danışanlar yani bireyler, çift ler ve ailelerle görüşmeler yürütmesidir. Süpervizyon, aile danışmanlığı eğitiminin vazgeçilmez bir parçasıdır. Süpervizyon; aile danışmanlığı ala-nında uzmanlaşmış ve süpervizyon üzerine eğitim almış deneyimli bir süpervizörün, danışman adayının birebir görüşmeler yaptığı bireyleri, çift leri ve aileleri farklı süper-vizyon türleri aracılığıyla takip etmesi, danışanlar hakkında bilgi alması, danışmanlık sürecinin ilerleyişini ve danışan adayının yetkinliklerini geliştirebilmesi için adaya yol göstericilik yapması anlamına gelmektedir. Süpervizyonun en temel amaçlarından bir diğeri de eğitimine devam etmekte olan danışman adaylarının performanslarını takip ederek danışanların iyiliklerini gözetmektir. Aile danışmanlığı becerilerini ihmal eden


ve ağırlık olarak kuramsal bilgilere odaklanan bir eğitimi tamamlamış aile danışman-ları, ailelerle çalışmaya başladıklarında pratik etme fırsatı yakalayamadıkları aile danış-manlığı becerilerini kullanamayacaklardır. Danışmanlık için başvuran bireylere, çift lere ve ailelere; onlardan bilgi almak ve onlara bilgi vermek dışında bir hizmet sunamaya-caklardır. Dolayısıyla danışmanlık hizmetleri, bilgi transferinden öteye geçemeyecek ve yönetmelikte bahsi geçen değişim, gelişim ve sorun çözme hedefl eri bakımdan etkisiz kalacaktır. Bu da danışmanlık hizmeti için başvuran kişiler için zaman, emek ve para kaybıdır. Ayrıca süpervizyon alarak birebir ailelerle çalışmamış bu danışanlar deneyim-sizliklerinden dolayı danışanlara zarar verme riskini taşıyacaklardır. Aile danışmanlığı eğitimlerinde birebir danışanlarla çalışanlar, aldıkları süpervizyon sayesinde eğitimleri-ni tamamladıklarında ne gibi sorunlarla karşılaşacakları ve bu sorunlar karşısında nasıl bir yol izlemeleri gerektiğine dair fikir sahibi olurlar. Eğitimleri sırasında yürüttükleri görüşmeler ve vakalar üzerinden alacakları süpervizyon sayesinde mezun olduklarında bu gibi durumlarla karşılaştıklarında asgari bir yeterliğe sahip olabileceklerdir. Süperviz-yon farklı türlerde verilebilmektedir (ÇATED). Bireysel veya grup formatında verilebilir. Aynı zamanda canlı süpervizyon, kayıtlı süpervizyon ve olgu paylaşımı (konsültasyon) yöntemleri izlenerek de verilir. Yüksek standartlara sahip aile danışmanlığı programları ağırlıklı olarak canlı veya kayıtlı süpervizyona ağırlık vermektedirler. Canlı süpervizyon; süpervizörün görüşmeyi canlı olarak izlediği (aynalı odadan, video kamera ile farklı bir odadan veya bu koşullar sağlanamıyorsa odanın içinde) ve görüşmenin hem öncesinde hem sonrasında vakanın değerlendirildiği ve aile danışmanı adayına vaka hakkında ve kendi yetkinlikleri hakkında yapıcı geribildirimlerin sağlandığı süpervizyondur. Kayıtlı süpervizyon; aile danışmanı adayının danışanları ile yaptığı görüşmelerin görüntü veya ses kayıtları üzerinden yapıldığı süpervizyondur. Olgu paylaşımı (konsültasyon) ise ada-yın çalıştığı bireyler, çift ler ve aileler hakkında ve terapinin gidişatı hakkında sözel olarak süpervizöre bilgi verdiği ve bu bilgiler doğrultusunda yürütülen süpervizyondur.

Eğitimci ve SüpervizörlerAile danışmanlığı eğitimini verecek olan eğitimcilerin ve süpervizyon sağlayacak sü-

pervizörlerin bu sunumda özetlenmiş olan nitelikte bir aile danışmanlığı eğitimi almış olmaları gerekmektedir. Aynı zamanda kendilerinin aile danışmanlığı süpervizyonunu almış olmaları son derece önemlidir. Ancak aile danışmanlığı eğitimi almış olmak, bu eğitimi veriyor olmak veya süpervizyon almış olmak yetkin bir süpervizör olmak için tek başlarına yeterli değildirler. Süpervizörlerin aynı zamanda süpervizyonun nasıl olacağı-na dair bir eğitimden geçmiş olmaları en idealidir.

Aile Danışmanlığı Hizmetlerinin Kalitesini Sağlayacak Diğer Mekanizmalar Aile danışmanlığı ve rehberlik hizmetlerinin kalitesini sağlayacak diğer mekanizma-

lar şunlardır: Eğitim programlarının kalitesinin bağımsız olarak değerlendirilmesini içe-ren akreditasyon; aile danışmanının onaylanmasını içeren yetkinlik belgesi, aile danış-manlığı eğitimi tamamlandıktan sonra devam eden sürekli eğitim (örneğin 2 yılda bir 30 saat) ve aile danışmanlığı hizmetlerinin etkinliğinin bilimsel araştırmalarla incelenmesi, etkili uygulamaların saptanması ve sunulan programların değerlendirilmesi, bulgular doğrultusunda uyarlanmaları.


Yukarıda özetlenen hizmet standartlarına etki eden faktörler doğrultusunda aile da-nışma merkezlerine ilişkin yönetmelikte eğitim içeriğinin açıklanmasına, eğitimci ve süpervizör olma kriterlerinin netleştirilmesine, süpervizyon sürecinin daha net olarak açıklanmasına ve aile danışmanlığı eğitiminin bir parçası olan uygulamaların eğitim-ciler tarafından doğru anlaşılabilmesi ve eğitsel uygulamalar olarak algılanmaması için (bireyler, çift ler ve ailelerle yürütülen görüşmeler olarak algılanıp uygulanmaları için) netleştirilmesine ihtiyaç vardır.

Not: Sunumun hazırlanmasında emeği geçen Lisanslı Evlilik ve Aile Terapisti Sibel Erenel’e teşekkür ederim.

KaynaklarAmerican Association for Marriage and Family Th erapy (AAMFT). www.aamft.orgÇift ve Aile Terapileri Derneği (ÇATED). cated-tr.orgEuropean Family Th erapy Association (EFTA). http://www.europeanfamilytherapy.

eu/International Family Th erapy Association (IFTA). http://www.ifta-familytherapy.

org/


Aile Terapisi / Danışmanlığı Eğitimi Program Modeli Olarak Uluslararası Aile Terapileri Derneği (IFTA) Asgari Eğitim Standartları ve Yaşar Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi

(YÜSEM) Aile Terapisi Eğitim ProgramıInternational Family Th erapy Association (IFTA) Minimum

Standart of Education and Education Program in Family Th erapy in the Yaşar University Continuing Education Center(YÜSEM) as an

education program model for Family Th erapy/Counselling

Sabah BALTA, Doç. Dr.Yaşar Üniversitesi, Türkiye / Yaşar University, Turkiye

Amaç:Toplum sağlığı açısından önemli bir yer tutan aile içi huzurun sağlanmasına yönelik aile ve evlilik danışmanlığı hizmeti verecek olan uzmanların sahip olmaları gere-ken donanımlarıve bu donanımların kazandırılmasına yönelik hazırlanan eğitim prog-ramlarının uluslar arası kabul görmüş standartlarını vurgulamaktır.

Kapsam: Bu tebliğ, sağlıklı ve işlevli bir yapısının oluşturulmasına destek vermek amacıyla, aile danışmanlığı hizmeti sunacak olan uzmanların sahip olması gereken do-nanımları kazandıran eğitim programlarının uluslar arası örnekleri ve Uluslar arası Aile Terapileri Derneği (IFTA) tarafından dünyada ve Türkiye’de tanınmış ilk eğitim prog-ramı olmasından dolayı, Türkiye’de bu örneği temsil etmekte olan Yaşar Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi (YÜSEM) Evlilik ve Aile Terapisi Sertifika Programının eğitim içeriklerini kapsanmaktadır.

Dayanaklar: Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının beşinci maddesine göre, devletin temel amaç ve

görevlerinden biri de kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamaktır. V. Devletin temel amaç ve görevleri Madde 5 – Devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletinin bağımsızlığını ve bütün-

lüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve top-lumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şart-ları hazırlamaya çalışmaktır.

Toplumu oluşturan bireylerin huzur ve mutluluğu, öncelikle içinde bulundukları aile sistemlerinin sağlıklı ve işlevli olmasına bağlıdır. Bu alanda ailelere verilecek olan des-tek hizmetlerinin aile terapisi/danışmanlığı alanında yeterli bilgi ve beceri donanımına sahip uzmanlar tarafından verilmesi devletin anayasamıza göre devletin temel görevleri arasındadır.


Bireyin, ailenin ve toplumun refahını arttırmak; güçlü aile yapılarına yönelik poli-tikalar üretmek, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Misyonu ve Vizyonu içinde yer al-maktadır:

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Misyonu:“Birey, aile ve toplum refahını artırmak amacıyla dezavantajlı kesimler öncelikli olmak

üzere tüm toplumu hedefl eyen katılımcı anlayışla, adil ve arz odaklı bütüncül sosyal poli-tikalar üretmek, uygulamak ve izlemek.”

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Vizyonu: Türkiye’nin 2023’e doğru tarihsel yürüyüşünde, mutlu birey ve güçlü ailelerden oluşan

müreff eh bir toplum için, zamanın ruhunu yakalayan, değişimi yönetebilen ve buna yöne-lik dönüşümü gerçekleştiren, sosyal riskleri önleyici sosyal politikalar geliştiren ve uygula-yan bir bakanlık olmak.

Aile içi şiddet, istismar, suça eğilim, okul sorunları ve riskli davranışların görüldüğü dezavantajlı ailelerin sağlıklı ve işlevsel yapılara kavuşması, destek amaçlı alacakları aile terapisi/danışmanlığı hizmetini verecek olan uzmanların bu alanda yeterli bilgi ve beceri donanımına sahip olmasına bağlıdır. Bu hizmeti verecek uzmanlara yönelik hazırlanan eğitim programlarının gerekli bilgi ve beceriyi kazandırır nitelikte olmasının sağlanma-sı, bakanlığın misyonunda ve vizyonunda yer aldığı gibi uygun politikaların üretilmesi ile sağlanacaktır.

Sayın Bakan Fatma Şahin’in de belirttiği üzere, ailelere verilen hizmetlerde alanında yetişmiş uzmanların toplumun yaşam kalitesinin artmasındaki rolleri büyüktür.

“Aile Eğitim Programının geniş toplum kesimlerine ulaşması ve yaşam kalitemizi art-tırması, hazırlık sürecinde olduğu gibi uygulama sürecinde de alanında yetişmiş; ailenin önemine, değerine inanan eğitimcilerin ve uzmanların gayretiyle mümkündür.”

Fatma Şahin (Aile Eğitimi Programı, Eğitici El Kitabı Önsöz)

Toplumun sağlıklı ve işlevli ailelerden oluşmasına yönelik verilecek hizmetlerde aile danışmanlığı hizmeti büyük bir önem taşımaktadır. Bu alanda ülkemizde verilmekte olan eğitim programlarının uluslararası nitelikleri yakalaması, toplumda hizmet alan ke-sime direkt olarak yansıyacağından, toplumun güçlenmesi ve yaşam kalitesinin artması anlamında büyük önem taşımaktadır.

04.09.2012 tarihli Gerçek Kişiler ve Özel Hukuk Tüzel Kişileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Açılacak Aile Danışma Merkezleri Yönetmeliğinde belirtildiği üzere aile danışmalığı hizmeti verecek uzmanların yeterliliklerine yönelik eğitimlerde ders saati artırımına gidilmiş, süpervizyon ve uygulama saati zorunluluğu getirilmiştir.

Tanımlar: Aile Terapisi / Aile DanışmanlığıAile terapisi (ya da aile danışmanlığı), aile üyelerinin birbirleriyle karşılıklı etkileşim

örüntülerini keşfederek aile içerisindekisorunlu ilişkileri anlamayı hedefl eyen ve aile-nin fonksiyonel kaynaklarını kullanarakailenin problem çözme yeteneğini geliştirmeyi amaçlayan bir süreçtir. (Aile Eğitimi Programı, Eğitici El Kitabı, S. 12). Aile terapisi/aile


danışmanlığı aileyi bir sistem olarak ele alarak, sistemin içindeki aile üyelerinin birbirle-riyle ve çevreyle sağlıklı ve işlevli etkileşim örüntüleri oluşturabilmesine odaklanır.

Aile Terapisi/ Aile Danışmanlığı EğitimiAilelere ve çift lere verilecek olan terapi/danışmanlık hizmeti için gerekli olan bilgi ve

beceri yeterliliğini kazandırmaya yönelik eğitim programlarını ifade eder.Eğitim Bileşenleri Meslek elemanlarının, aileterapisi /danışmanlığıhizmetlerini yerine getirebilecek

yetkinliğe sahip olmaları için eğitimlerin kapsaması gereken içeriği ifade eder. UygulamaAile terapisi/danışmanlığı eğitimi alan öğrencilerin bireyler, çift ler ve ailelerle yüz

yüze yaptıkları (süpervizyon aldıkları) aile terapisi/danışmanlığı görüşmeleridir. SüpervizyonAile terapisti/ aile danışmanı olarak hizmet verecek öğrencinin uygulamalarını (bi-

reyler, çift ler ve ailelerle danışmanlık görüşmelerini ), aile danışmanlığı alanında uz-manlaşmış bir süpervizör ile tartışması, değerlendirmesi ve süpervizörden gerekli yön-lendirmeyi alması anlamına gelmektedir

Eğitimci NitelikleriAile terapisi/danışmanlığı eğitimini verecek uzmanların aile danışmanlığı veya çift

ve aile terapisi eğitimi alanında sahip olmaları gereken bilgi, beceri ve yeterlilikleri ifade eder.

AİLE DANIŞMANLIĞI EĞİTİM PROGRAMI MODELİ OLARAK “IFTA” STANDARTLARI

1987 yılında kurulmuş olan Uluslararası Aile Terapileri Derneği (IFTA), dünya üze-rindeki farklı ülkelerde ailelerle çalışmakta olan uzmanları bir çatı altında toplamakta-dır. Derneğin misyonu içinde aile terapisinin ve aile içi ilişkilerin kalitesini güçlendirmek, arttırmak ve geliştirmekamacıyer almaktadır. Aile terapisi/danışmanlığı uygulamalarının gelişmekte olduğuve Türkiye’nin de içinde bulunduğu bazı ülkelerden gelen talepler üze-rine, IFTA 2011 yılında aile terapisi/danışmanlığı eğitimlerinin içermesi gereken konu başlıklarını ve uygulama süreçlerini belirleyerek resmi web sitesinde yayınlamıştır. Aile terapisi/danışmanlığı alanında eğitim veren kurumların eğitim içeriği niteliklerini ulus-lararası standartlara ve kriterle uygun hale getirmek isteyen kurumlara yön gösterme amacıyla hazırlanan bu kriterler, aynı zamanda eğitim programlarının IFTA tarafından tanınma başvurusu yapabilmelerine de olanak tanımaktadır.

IFTA Asgari Eğitim Standartları IFTA’nın belirlemiş olduğu standartlara göre eğitim içeriklerinin:• En az 230 saat kuramsal bilgi ve aile terapisi konularına ilişkin ders içermesi,• 125 saati ilişkisel vakalar, yani çift ler veya ailerle yüzyüze yapılacak görüşmelerden

oluşacak şekilde en az 250 saat klinik uygulama veya stajı içermesi,• 25 saati doğrudan canlı süpervizyon veya kayıt üzerinden süpervizyondan oluşacak


şekilde, en az 100 saat bireysel veya grup süpervizyonu içermesi öngörülmektedir.Eğitimin BileşenleriIFTA’nın belirlemiş olduğı standartlara göre aile terapisi/danışmanlığı hizmeti ve-

rebilmeye yönelik hazırlanan eğitim programları aşağıdaki bilgi birikimini, kavramsal anlayışı, klinik deneyim ve becerileri içermelidir:

Kuramsal Temeller• Sistem Teorisinin İlkeleri ve Ailelere Uygulanışı • Bireysel Gelişim ve Aile Yaşam-Döngüsü Gelişimi • Aile Biçimleri ve Sosyal Sistemler, Sınıf ve Kültür • Psikopatoloji ve İşlevsel Olmayan Aile Örüntüleri (Patternleri) • Aile Terapisi Modelleri ve Farklı Ortamlarda Uygulamalar Araştırma• Araştırma Yöntemlerini Kavrama• Aile Terapisi ile ilgili ve Aile Terapisi Müdahaleleri ile ilgili Güncel Araştırma Bul-

guları • Etik ve İlişkili Mesleki Konular • Bireysel ve İlişkisel Konularla İlgili Etik İlkeler• Danışanlarla Çalışmayla İlgili Yasal Konular • Aile Terapisini İlgilendiren Yasalar/Düzenlemeler/Gelenekler • Klinik Beceri GelişimiKalifiye Aile Terapisi Süpervizörlerinin Süpervizyonu Eşliğinde Bireyler, Çift ler

ve Ailelerle Klinik Uygulamalar Aşağıdaki Alanlarda Deneyimli Olmak ve Yetkinlik Göstermek: • Danışan Sistemiyle Terapötik Temas Kurulması • Danışan Değerlendirme ve Tanı Koyma • Tedavi Planı• Terapötik Müdahaleler ve Vaka Yönetimi Kişisel GelişimTerapistin Olgunluğunu ve Farkındalığını Geliştirme Amaçlı Deneyimler (gerekti-

ğinde terapistin kişisel terapiye, grup terapisine, aile kökeni terapisine veya çift terapisine gitmesini içerebilir).

Sürekli GelişimTerapistin mesleki ve kişisel gelişimini sürdürmesini sağlayacak farkındalığının oluş-

turulması.Aile Terapisi/Danışmanlığı Eğitimcilerinin ve Süpervizörlerinin Niteliği ve Te-

mel HazırlığıUluslararası Aile Terapisi Derneği, aile terapisi/danışmanlığı eğitimi verecek kişilerin

donanımlı eğitimciler ve uygulayıcılar tarafından, iyi planlanmış ve yeterli işleyişe sahip programlarda eğitilmelerini öngörmektedir. Aile terapisi/danışmanlığı programlarındaki


klinik odaklı dersleri veren kişilerin ve süpervizörlerin sistemik odaklı çalışan nitelikli aile terapistleri/danışanları olması gerekmektedir.

IFTA’nın önerileri, aile terapisi eğitiminin genellikle başka bir ruh sağlığı alanında veya benzeri yakın bir alanda alınan eğitim sonucu elde edilen kuramsal temelin ve kli-nik deneyimlerin üzerine inşa edildiği ülkeler ve programlar için hazırlanmıştır. Aile terapisinin yıllardır varolduğu ülkelerdeki deneyimler şunu göstermiştir: Eğitimci ola-bilmek ve özellikle de kalifi ye ve onaylı süpervizör olabilmek için; uzun yıllardır başka alanlarda çalışmış ancak tecrübe sah ibi kişilere kıyasla ”ikinci nesil” diyebileceğimiz, çok az klinik deneyimle (veya hiç klinik deneyimleri olmadan) kariyerlerinin erken evre-lerinde aile terapisi eğitimine başlayan öğrencilerin daha uzun süreli süpervize edilen klinik deneyime ihtiyaçları bulunmaktadır. Bu sebeple IFTA, bir ülkede aile terapisi programlarının kurulmasından üç-beş yıl sonrasına kadar; daha önce klinik uygula-malara süpervizörlük yapmış, diğer alanlardan gelen tecrübeli klinisyenlerin; ulusal aile terapisi örgütleri tarafından belirlenen asgari bir aile terapisi eğitimini ve süpervizyon programını tamamladıktan sonra “dedelik” (grandfathering) veya “ninelik” (grandmo-thering) aracılığıyla yer almalarını önermektedir.

IFTA Tarafından Tanınan Aile Terapisi Süpervizörleri Aile terapisi süpervizörü olarak IFTA tarafından tanınmak için, kişinin: Temel bir dereceyi veya denk eğitimi başarıyla tamamlamış olması ve EğitiminBi-

leşenleri kısmında belirtilen müfredatı kapsayan aile terapisi uzmanlığını tamamlamış olması gerekmektedir.

En az dört yıllık bir zaman diliminde, aşağıdaki deneyimleri en az 300 saatte elde etmiş olması gerekmektedir:

• Dersler vermesi• Aile terapisi süpervizyonunu gözlemlemiş olması • Kalifi ye bir süpervizör tarafından farklı vakalarla yürüttüğü aile terapisi süper-

vizyonunun süpervize edilmesi • Farklı vakalara süpervizörlük yapanları süpervize etmek • En az iki yıl klinik deneyim sahibi olmak • Bireysel ve mesleki gelişim deneyimleri içinde olmak

“YÜSEM” EVLİLİK VE AİLE TERAPİSİ EĞİTİMİ SERTİFİKA PROGRAMI İÇERİĞİ

2012 yılının Ocak ayında Yaşar Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi (YÜSEM) ne bağlı olarak başlamış olan Evlilik ve Aile Terapisi Eğitimi Sertifika Programı planlanır-ken IFTA’nın öngördüğü eğitim içerikleri esas alınmıştır. Bu içeriklere göre hazırlanmış olan eğitim programı 310 saat kuramsal bilgi, 125 saati çift veya ailelerle olmak üzere 250 saat klinik uygulama (yüz yüze terapi/danışma), 30 saati bireysel 120 saati grup süper-vizyon olmak üzere toplam 250 saat süpervizyondan oluşmaktadır.


Eğitim İçeriği Eğitimlerimiz ABD’de ‘Evlilik ve Aile Danışma Hizmetleri’ adlı kurumun bünyesin-

de yer alan Hiebert Enstitüsü ile işbirliği içinde gerçekleşmektedir. 1970 yılından beri profesyonel eğitim programları uygulamakta olan Hiebert Enstitüsü tarafından verilen eğitimler yüksek lisans sonrasına yönelik hazırlanmaktaveİllinois Eyaleti Evlilik ve Aile Terapileri Lisans Kurulu tarafından tanınmakta ve kabul görmektedir. Eğitim programı-mız içinde verilen dersler ve süpervizyonlar, ABD’de lisanslı terapistlik başvurusu için onaylı olduğundan, gerekli koşulları[1] yerine getiren ve ABD’den lisans almak isteyen katılımcılara, lisanslı terapistlik sınavına giriş hakkı sağlanmaktadır. Bunların yanı sıra, eğitim programımız, ‘Aile Danışma Merkezi’ Eğitim Yönetmeliği’ne de uygundur.

Eğitim programı dört dönemi ve iki akademik yılı kapsamaktadır. Bu süre içinde 310 saat teorik ders, 150 saat süpervizyon (30 saat bireysel, 120 saat grup), ve 250 saat uygulama (en az 125 saati çift ve ailelerle olmak üzere) yapılmaktadır. Eğitim dili Türkçe olmakla birlikte, yabancı eğitimciler tarafından verilen dersler İngilizce olacak ve ardıl çeviri yapılır. Dersler Cuma, Cumartesi ve Pazar günlerini kapsayan üç günlük bloklar şeklinde gerçekleşir..

Lisanslı terapistlik başvurusu için gereken koşullar:• Eğitim programında yer alan tüm derslere katılmak,• Her ders için yapılacak olan yazılı veya uygulamalı değerlendirmelerde başarılı ol-

mak• En az 1000 saat uygulama yapmak• En az 200 saat süpervizyon almakBu koşullar tamamlandığında İllinois eyaletinde girilecek olan yazılı sınavda başarılı

olmak gerekmektedir. (Not: Yazılı sınav İngilizce olacaktır) İllinois eyaleti, ABD vatandaşı olmayanların lisanslı terapistlik sınavına girmesine

hak tanımaktadır. Lisanslı terapistlik sınavına girmek eğitim programımızın gereklilik-lerinden olmamakla birlikte, mesleki gelişimlerini bu yönde devam ettirmek isteyen ka-tılımcılara ön koşulları yerine getirmeleri açısından olanak sağlanmaktadır.

Eğitim programımızda yer alan dersler psikolojik danışma alanında temel bilgi ge-rektirdiğinden, eğitimimiz bu alanda lisans düzeyinde gerekli alt yapıya sahip olan lisans mezunlarına açıktır. Mevcut programımızdaki öğrencilerimiz psikoloji bölümü mezu-nu, psikolojik danışma ve rehberlik mezunu, ve psikiyatri uzmanlarıdır.

Programımızda yer alan dersler aşağıdaki gibidir:• Evlilik ve AileTerapisininTemelleri• AileTerapisiKuramları• AraştırmaYöntemleri• UygulamaEğitim programımız, katılımcılara vaka yönlendirmesi yapma sorumluluğu taşı-

mamakla birlikte, gönüllü terapi uygulamaları yapmak isteyen katılımcılarımıza devlet okullarından ve devlet hastanesi psikiyatri kliniklerinden yönlendirmeler yapılmaktadır.


Arzu eden öğrencilerimiz üniversite kampüsümüzde yer alan psikolojik danışma biri-mindeçift ve ailelere ücretsiz terapi hizmeti vermekte, yaptıkları görüşmeleri kayıt altına almakta ve bu görüşmeler üzerinden süpervizyon almaktadırlar. Katılımcıların, temel derslerin ardından eğitimin sonlanacağı tarihe kadar, 250 saat terapi uygulamasını (en az 125 saati çift ve ailelerle olmak üzere) tamamlamaları beklenir.

SüpervizyonEğitim programımızda yer alan bireysel ve grup süpervizyonları, temel nitelikteki

teorik derslerin tamamlanmasının ardından başlar. Temel derslerin ardından, katılım-cılardan edindikleri teorik bilgileri uygulamaya geçirmeleri ve bireysel süpervizyonlar ve grup süpervizyonları için vaka sunmaları beklenir. Bireysel süpervizyonlar internet üzerinden yapıldığından katılımcıların kişisel bilgisayarlarında görüntülü konuşma alt yapısını oluşturmaları beklenir. Bireysel süpervizyonlar iki kişilik gruplarla birer buçuk saat olarak planlanmıştır. Katılımcılar süpervizyon tarihinden en geç bir gün önce vaka raporlarını yazıp, e-posta yoluyla süpervizörlerine gönderirler.

Grup süpervizyonlarında canlı süpervizyon uygulamaları için her katılımcıdan çift ya da ailelerle yaptıkları en az beş seansın video kaydını sunmaları beklenir. Grup sü-pervizyonlarında iç- dış grup sistemi uygulanır, süpervize edilen katılımcılar iç grubu, izleyiciler ise dış grubu oluştururlar. Grup süpervizyonları onar saatlik oturumlar şek-linde planlanmıştır. Süpervizyon saatlerinin tamamlanabilmesi için tüm katılımcıların grup süpervizyonlarına katılması gerekmektedir

Program İçi GelişmelerEğitim programımız, başlangıcından itibaren farklı alanlarda hizmet sunarak

gelişimini ve üretimini sürdürmeye devam etmektedir. Baş eğitimcimiz Dr. Hiebert’ın ders için İzmir’de bulunduğu günlerde uzmanlara yönelik seminerler düzenlenmektedir. Nisan ayında gerçekleşen ”Evlilik Öncesi Danışmanlık seminerine 21 uzman katılmıştır.

Aile ve çift ilişkilerine dayalı bilgileri toplumla paylaşabilmek amacıyla öğrecilerimiz tarfaından bir facebook sayfası ve twitter hesabı oluşturulmuştur. 4600 takipçisi olan sayfamızda sağlıklı ve işlevli aile etkileşimin teşvik eden bilgiler paylaşılmaktadır.

Gönüllü terapi uygulamalarımız sayesinde devlet hastanlerinden ve okullardan yön-lendirilen ve ücretli terapi desteğine ulaşamayan çift ve ailelere destek sağlanmıştır.

Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda rehber öğretmen olarak görev yapan öğrencilerimiz çalıştıkları okullarda ”Okullar Hayat Olsun” projesi kapsamında danışma odalarını mesai saatleri dışında danışma birimi olarak kullanmaya başlamışlardır. Bulundukları semtlerde aile içi sorun yaşayan çift ve ailelere ücretsiz terapi ve danışmanlık hizmeti sunmaya başlamışlardır.

Mayıs 2012’de kuruluan Çift ve Aile Terapileri Derneği oluşumunda yer alınmış, ülkemizde aile terapisi alanınd gerçekleştirilen çalışmalar ve alandaki yeterlilikler ko-nusunda çalışmalar yapılmıştır.

IFTA’nın 2014 yılında gerçekleşecek olan Uluslararası Kongresinin İzmir’de yapılması konusunda üniversite olarak girişimlerde bulunulmuş, sponsorluk hizmetleri sunulması yönünde IFTA ile görüşmeler yapılmıştır. Her yıl dünya üzerinden yaklaşık 400 aile te-


rapistinin katılımıyla gerçekleşen IFTA Uluslarası Kongresinin 2014 yılında İzmir’de gerçekleşecek olmasından mutluluk duymaktayız.

İleriye Dönük Hedefl erEğitim programımızın ilk dönem öğrencileri Mayıs ayında mezun olacaklardır.

İkinci eğitim programımız Nisan 2013’te başlayacaktır.Mezun olan öğrencilerimizle süpervizörlük eğitimlerinin devam etmesi, böylece

alanda yetişen uzmanlara hem eğitimci hem de süpervizör olarak hizmet verebilmeleri-nin sağlanması planlanmaktadır.

İlk dönem mezunlarımızla birlikte topluma yönelik hizmet çalışmalarının aile ve çift lere yönelik eğitimler şeklinde devam etmesi hedefl enmektedir. Çift lere yönelik ola-rak ”Evlilik Öncesi Eğitim”, ”Boşanma Süreci Eğitimi” ve ”Sağlıklı Aile İletişimi” konu başlıklarında üç farklı eğitim içeriğinin hazırlanması planlanmaktadır.

KAYNAKLARCanel, Azize N., Aile Eğitimi Programı, Eğitici El kitabı, Aile ve Sosyal Politikalar Ba-

kanlığı Yayınları Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.Türkiye Cumhuriyeti AnayasasıAile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı resmi web sitesiEKLER“IFTA Tarafından Tanınan Aile Terapisine Hazırlık”, Eğitim Standartları Bildirisi,

Uluslar arası Aile Terapileri Derneği, 2011.Yaşar Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi Evlilik ve Aile Terapisi Eğitimi Programı-

nın IFTA tarafından Tanınma Belgesi.


Aile Danışmanlığı HizmetleriFamily Counseling Services

Ayşenur DİNÇ, Psikolojik Danışman / Psychological CounselorGökkuşağı İstanbul Kadın Kuruluşları Platformu

Gökkuşağı İstanbul Women’s Branch Platform, Turkiye

Aile her toplum için çok önemlidir. Bildiğimiz ve her geçen gün doğruluğunu yaşa-dıklarımız vasıtasıyla tekrar tekrar tecrübe ettiğimiz bu gerçeğin üzerinde durmayaca-ğım.

Benim söylemek istediğim temsil ettiğim 55 sivil toplum kuruluşu adına aile ile ilgili yapılan ve yapılacak olan çalışmalara acil ihtiyaç olduğudur.

Küresel sorunlara yerel ve özgün projelerle çözüm üretme gayretinde olduğumuz sivil toplum hizmetimiz esnasında öğrendiğimiz; maddi-manevi destek olduğumuz bin-lerce aile ve yüz binlerce insanın; şu an burada bulunan, konuyla alakalı beden ve zihin teri döken her uzmanın her türlü çalışmasına ihtiyaç duyuyor olduğudur.

Her ne kadar yakın zamanda aile bakanlığının kurularak aile meselesinin ulusal perspektift e ele alınması ve bakanlığımızın aktif şekilde çok sayıda çalışma ve hizmet üretmesi bizi oldukça sevindiriyor ve ümitlendiriyor olsa da, maalesef sorunlar çözüm-lerden çok daha hızlı ve çok daha geniş bir şekilde büyüyor ve derinleşiyor. Dolayısıyla önceden bir şeyler yapılması lazım diyorduk şimdi hemen ve çok sayıda şey yapılması la-zım diyoruz. Bu nedenle farklı disiplinlerden tecrübeli uzmanların konuyla alakalı kalıcı ve uzun vadeli yapacağı her türlü çalışmaya acil ihtiyaç duyuyor, temsilcisi bulunduğum kuruluşlar ve aileler adına hepimizin farkında olduğu bu gerçeği bir kez daha hatırlat-mak istiyorum.

Aile bireylerinin içinde geliştikleri veya işlevlerini yerine getirdikleri aile sistemini veya ilişkide bulundukları diğer sosyal çevreleri değerlendirmeye dayanan ve bu anlayış-tan yola çıkarak bireylere, çift lere veya ailelere sorunlarının çözümüne dönük değişim ve gelişime yönelik özel teknik ve stratejileri içeren Aile Danışmanlık Hizmetleri hem ülkemizde hem de dünyada çok sayıda aile için ciddi bir ihtiyaç haline gelmiştir. Aile içi çatışma, şiddet ve boşanma oranlarındaki artış bu ihtiyacı destekler niteliktedir. Bu nedenle aile danışmanlığı hizmeti konusunda yapılan düzenleme umut vericidir. Bu ko-nuda atılan her adım bizleri çok mutlu etmektedir. Bununla alakalı başta sayın bakanı-mız olmak üzere emeği geçen herkesi tebrik ediyor, mümessili bulunduğum kuruluşlar adında teşekkürlerimi sunuyorum.

Bu çalışmaları yaparken hem toplumun tamamına yaş, eğitim, sosyo ekonomik ve kültürel farklılıklar açısından hitap edecek hem de ülkenin bütününe ulaşacak nitelikte olmasına önem vermemiz gerekiyor. Çünkü biz sistem yaklaşımına göre biliyoruz ki; aile bireylerin oluşturduğu, toplum da ailelerin oluşturduğu bir sistemdir. Sistemdeki bir aksaklık bütün sistemi etkileyecek, belki değiştirecek, belki dönüştürecektir. Dolayısıyla sorunlu aileler, sıkıntılı toplumları, sıkıntılı toplumlar mutsuz bireyleri doğuracaktır. Ai-


lede sorunlar, sıkıntılar, dertler, problemler illa ki olacaktır, bundan kaçmak, kaçınmak mümkün değil ancak bunun nasılını ailelere öğretmek, tıkandıkları noktalarda onlara her an, ücretsiz ya da cüzi ücretlerle ulaşabilecekleri bir danışmanlık hizmeti sunmak şarttır. Bu anlamda bakanlığımızın aile danışmanlığı ile ilgili hamlesini takdir ediyoruz ancak bu hamlenin çerçeve ve nitelikler anlamında günü değil yarınlarımızı kurtarmalı ve garanti altına almalıdır diye düşünüyoruz.

Benden önce konuşmalarını yapan hocalarım da üzerinde durdular ancak ben öne-mine binaen birkaç maddenin tekrar üzerinde durmak istiyorum. Aile danışmanlığı bir sertifika değil yüksek lisans eğitimi olmalı, eğitim müfredatı hem ülkemizin ihtiyacını gözeten hem de dünyadaki konuyla alakalı yapılan çalışmalardan destek alan bir niteliğe sahip olmalıdır. Eğitimi alanların nitelikleri net ve açık bir şekilde sınırlandırılmalı, bir-birinden farklı disiplinlerden gelen ve birbirlerinden oldukça farklı altyapı ve tecrübelere sahip insanlara seviye gözetmeksizin aynı eğitim verilmemelidir.

Aile danışmanlığı konusunda yapılan çalışmalara çerçeve çizecek, açık ve net sınırlar koyacak, geliştirecek, yenileyecek ve mevcut çalışmaları kontrol edecek ulusal bir konsey kurulmalı ve ayrıca aile danışmanlığı eğitimi alanlar “tus-tıpta uzmanlık sınavı” benzeri ulusal çapta bir sınavdan geçmelilerdir. Aile danışmanlığı eğitimi verecek kişilerin bil-gi ve tecrübesinin yeterli olması ve subjektif kriterlerden ziyade objektif kriterlere göre tespit edilen uzmanlar arasından yetkilendirilmenin yapılması şarttır. Aile danışmanlığı çok boyutlu olarak ele alınmalı, multidisipliner çalışmalı ancak her çalışandan aynı hiz-meti sunmasını beklemeden herkesin kendi işini yapacağı kesin sınırların çizilmesi ge-reklidir. Aile danışmanlığında problem-çözüm odaklı çalışmaların yanında ve ötesinde önleyici çalışmaların yapılmasının daha bir önemsenmesine ihtiyaç vardır.

Bu toplantı için yola çıkmadan önce tanışma görüşmesi yaptığım Kader hanımın hikayesinden kısaca bahsetmek istiyorum sizlere, etik ilkelerimiz gereği bazı bilgilerini değiştirerek aktaracağım. 36 yaşında Kader Hanım. 4 çocuk annesi, şizofren beyi ile tek başına ilgileniyor.

Aile, Kader hanımın gayretleri ve sosyal yardımlarla geçimini temin ediyor. Madde bağımlısı arkadaşlarıyla gezen oğluna nereden yardım alabileceğini sormak için geldi-ğini söylerken kendisinin daha önce herhangi bir psikolojik destek alıp almadığını sor-duğumda “Hasta olma lüksüm yok benim, ya öleceğim ya sürüneceğim” diyor ve yaşlı gözlerle daha önce iki kez intihar teşebbüsünde bulunduğunu söylüyor. Şizofren bir eş, risk altında çocuklar, ölmeyi yaşamaya tercih eden bir insan. Kendi, çocukları ve eşi için destek almaya yemeden içmeden çok ihtiyaç duyan bir insan.... Dinlediğim en ağır vaka diyemem Kader Hanım için… Ama kesinlikle danışmanlık hizmeti alması gerek diyebilirim.

Bu aileyi Kader Hanım bir arada tutuyor ve kendisi, ailesi için bizim Kader Hanımı desteklememiz gerekiyor. İlk defa başvuracağı bu hizmeti alırken kimden hizmet alacağı benim için önem arzediyor. Tamamı Aile terapisi konusunda ihtisaslaşmış bir kadrodan eğitim almış bir uzman mı yoksa aile terapisi konusunda geçmişte hiçbir çalışması ve vaka tecrübesi olmayan bir kadrodan eğitim almış bir uzman mı yardım edebilir? Kader Hanıma… Bu konuda hata yapma lüksümüzün olduğunu düşünmüyorum. Kader Ha-


nımla görüşme yapacak uzmanı, o uzmanın alanında yetkinliğini önemsiyor, topluma kazandırılması gereken aileler adına bu konuda daha titiz çalışmamız gerektiğini hatır-latmak istiyorum.

Son olarak bir hususun daha altını çizmek istiyorum. Hemen hızlıca ve çok sayıda, dört koldan aile ile ilgili bir şeyler yapmak gerekiyor, yapılan ve yapılacak çalışmaların gerekli niteliklerde olmasının yanı sıra birbirinden kopuk, birbirinden habersiz birbi-riyle alakasız da yapılmaması gerekiyor. Bakanlığımız olsun, akademisyenlerimiz olsun, sivil toplum kuruluşlarımız olsun hep beraber elele vererek bu ağır yükü ancak kaldıra-bilir bu zor problemi böylelikle çözebiliriz. Yolumuz uzun ama bu yoldaki emekler bir o kadar kıymetli. Emeği geçen herkese yürek dolusu şükranlarımı sunuyor, kolaylıklar diliyorum.


IV. SALON – 4th HALL•

IV. BÖLÜM - PART 4Boşanmış ve Tek Ebeveynli Ailelere Yönelik Hizmetler Standards for Family Counseling and Guidance Services

•Moderatör / ModeratorBilal SAMBUR, Doç. Dr.

Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Türkiye / Yıldırım Beyazıt University, Turkiye


Psikolojik Kırılma: BoşanmaPsychological Fracture: Divorce

Bilal SAMBUR, Doç. Dr.Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesi

GirişGünümüzde boşanma, bütün dünyada hızla artmaktadır.Amerika, yüzde yirmi beş

civarındaki boşanma oranıyla, dünyada boşanmanın en yüksek olduğu ülkedir. İkinci evliliklerin önemli bir bölümü de boşanma ile sonuçlanmaktadır.Boşanma, yükselme ve düşüş trenderi içine girebilmektedir.Bir anlamda insanlık ‘boşanma çağı’ diyebileceği-miz bir döneme girmiş bulunmaktadır.İnsanların evlendikten sonra niçin boşandıkları sorusunun cevabı net değildir. Bir İsveç atasözü evliliği, kapalı bir yemeğe benzetmek-tedir. Üstü kapalı bir kaptan çıkacak yemek bilinmediği gibi, evliliğin insanlara ne ge-tireceğini kestirmek de mümkün değildir. Bu yemek, bir müddet yenilebilir ve sonrada ondan vazgeçilebilir.Evliliğin bir gizem olması ve sonucunun belirsizliği bir risktir.Gü-nümüzde evlilik, toplumun oluşumuna katkıda bulunduğu kolektif bir kurum olarak anlaşılmamaktadır. Evliliğin kişisel seçime dayalı kişisel bir ilişki olarak anlaşılması bo-şanmayı arttıran bir anlayış olarak değerlendirilebilir.

Zor Zamanlar: Boşanma Süreci Evlilik ve boşanma, çok sıradan alınan kararlar değildir. Evlilik ve boşanmanın sos-

yolojik, psikolojik, ekonomik ve kültürel maliyeti oldukça fazladır. Boşanmanın, evli-likten daha az insanlara doyum sağlayan bir hayat sunduğu ifade edilmektedir.Evlilik mutlulukla, boşanma ise depresyon ve mutsuzlukla ilişkilendirilmektedir.Boşanma so-nucunda insanlar, umutlarını, arzularını ve yaşam tarzlarını paylaştıkları en yakın hayat arkadaşlarını kaybetmektedirler.Boşanmanın ekonomik, sosyal ve psikolojik maliyeti-nin nasıl karşılanacağını bilmek mümkün değildir. İnsanın, normal hayata dönmek için ortaya çıkan ağır maliyetin katkat fazlasını harcaması gerekmektedir. Boşanma sürecini zor zamanlar olarak niteleyebiliriz. Boşanmadan sadece kadın ve erkekler etkilenme-mektedir. Günümüzde çocukların önemli bir bölümü ‘boşanma çocuklarıdır.’ Belkide boşanmadan en çok çocuklar etkilenmekte ve mağdur olmaktadırlar.Boşanmada süreci boyunca kadın, erkek ve çocuklar, sosyal ve psikolojik bir zindanda yaşama durumuyla karşı karşıya kalmaktadırlar. Boşanmanın kadın, erkek ve çocuklar üzerindeki etkilerini çok yönlü ve derinliğine anlamak günümüzün çok önemli bir ihtiyacıdır.

Boşanma, dini, sosyal, kültürel, legal ve duygusal alanların hepsinde yer alan, in-sanın yakın ilişkilerini kapsayan merkezi önem taşıyan bir durumdur. Evlilik, herkesi ilgilendirdiği gibi, boşanmada herkesi ilgilendirmektedir. Boşanma, evlilik veya birlik-telik ilişkisinin sona erdirilmesidir. Evliliğin erken dönemlerinde veya çok ileri yıllarda boşanma durumunun gerçekleşmesi mümkündür. Evlilik, kendisinde boşanma riskini barındıran bir ilişki biçimidir. Çatışmasız bir aile, krizsiz bir toplum düşünmek gibidir.Bütün evliliklerde sorunlar ve çatışmalar olabilir, ancak bu her çatışmanın boşanma ile


sonuçlanacağı anlamına gelmemektedir. Boşanmanın neden olduğu zorluklar ve prob-lemler bir an önce aşılmak durumundadır. Önemli olan kişilerin çatışmalarını çözme yeteneğine sahip olmasıdır.

Boşanma yeni olmadığı gibi, bizim çağımıza özgü bir durumda değildir. Boşanma, çoğunlukla toplumun pasif kaldığı hatta kafasının karıştığı insani ilişkilerdeki bir kırıl-mayı ve kopuşu ifade etmektedir.Günümüzde boşanma karşısında sergilenen çaresizlik durumu değişmeye ve boşanmaya müdahale etme anlayışı gelişmeye başlamıştır. Bitmiş bir ilişkiye müdahale edilmesi gerektiğine inanılması sonucunda, terapötik ve sosyal açılardan boşanma sürecine müdahale edilmesi fikri önem kazanmıştır.

Boşanma Sürecinde Kadın, Erkek ve ÇocuklarBoşanma, hem erkek hem kadın tarafından istenebilmektedir. Başka bir ifade ile

hem kadınlar hem erkekler, boşanmayı bir çözüm olarak görebilmektdirler. Kadınlar, erkeklerden daha fazla çocukların kendilerine verilmesini isteyebilmekte ve çocuklara tek başına bakmak onlar için zor bir yükümlülüğe dönüşebilmektedir. Çalışan boşanmış kadınlar, çocuklarının bakımında çok yoğun baskı ve travma yaşayabilmektedirler. Ken-di çocuklarına bakan kadınlara, toplum daha destek ve sempatiyle bakabilmektedir.Evlilik boyunca kadın, erkekten daha fazla yaşadığı problemlerin farkındadır. Yaşadığı problemler karşısında kadınlar, daha az sosyal destek görmelerinden dolayı diğer in-sanlardan büyük beklentileri bulunmamaktadır. Kadın, boşanmak suretiyle yeniden kendisine olan saygısını kazandığını ve yeni bir başlangıç yaptığını düşünmektedir.

Boşanmanın, erkek üzerinde ciddi düzeyde sarsıcı etkileri bulunmaktadır. Erkekler, boşanmaya kadınlardan daha çok karşıdırlar ve evliliklerini kurtarmak için genelde son ana kadar teşebbüste bulunmaktan vazgeçmezler. Erkek, uzun bir süre kendisini psiko-lojik ve duygusal olarak yeni duruma adapte etmekte zorlanmaktadır. Çok yakın bir kişisel ilişkiyi, sosyal bağlantıyı ve oturmuş düzeni kaybetmek ve ebeveynlik görevleri-nin kesilmesi erkeği ciddi şekilde sarsmaktadır. Erkekler, duygusal ve psikolojik uyum problemlerini çözmek için hızla yeniden evlenmeyi çözüm olarak görebilmektedirler. Boşandıktan sonra çocuklarıyla bol vakit geçiren erkekler, babalık sorumluluklarını daha bilinçli ve sorumlu olarak yerine getirebilirler.

Boşanma, çocuklar için çok olumsuz etkilere neden olabilmektedir. Depresyon, eği-timin etkilenmesi ve hukuki problemler, terk edilme dugusu ve gelecek endişesi, çocuk-lar üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır. Boşanma kadar boşanma sonrası yaşanan ebeveynler arası çatışmalar, çocukları daha çok etkilemektedir. Hem boşanma hemde boşanma sonrası süreçte ebeveynlerin etkin ve içten bir iletşimle çocuklarına ulaşma-ları, çocukların uyum problemlerinin çözümünde olumlu katkı sağlamaktadır. Çocuk-ların ebeveynleriyle ilişkilerinin niteliği, ebeveynler arası sorunun süresi ve çocukların boşanmadan sonraki ihtiyaçlarına odaklanması, çocukların boşanmadan etkilenme derecesini belirlemektedir. Kız ve erkek çocukların etkilenmeleri farklı olabilmektedir. Erkek çocuklar boşanmanın travmasını, öfk esini ve kızgınlığını dışarıya yansıtırken, kız çocuklar ise daha çok içlerinde bu acıyı yaşamaktadırlar. Boşanma, hem erkek hem kız çocukları için zor bir zamandır. Çocuklar, boşanmadan sonra ebeveynleriyle güvenli bir ilişki geliştirebilirlerse, bu durum onların gelişimini olumlu etkilemektedir. İlişki-


nin olumsuz olması, çocukları anne veya babayı suçlamaya yöneltebilmektedir. Anne veya babanın çocukların hayatlarından çekilmesi, büyük bir acı ve ızdırap nedenidir. Üvey anne veya baba olgusu ise katlanılması zor yeni bir durum olarak çocukların önü-ne çıkmaktadır. Boşanmanın kendisinden ziyade evdeki ilişkilerin niteliği, psikolojik ve duygusal atmosfer çocuğu etkilemektedir. Sorunlu bir ilişkiden ve huzursuz bir ev orta-mından çocuk çok rahatsız olmaktadır.

Ebeveynlerin boşanma sonrası duruma kendilerini uyarlamaları ve çocukların ebe-veynleriyle sağlıklı ve sürekli bir ilişki kurmaları önemlidir. Ebeveynlerin hızlı, pozitif ve makul bir şekilde hayatlarını şekillendirmeleri ve birbirleriyle ilişki kurmaları boşanma-nın çocuklar üzerindeki negatif etkisini azaltmaktadır. Boşanma sürecinin bütün aşama-larında ebeveynler, çocuklarına olan biteni dürüst bir şekilde anlatmalıdırlar. Çocuklar, boşanma sürecinde anne-babalarını kabul etmeme, ebeveynlerden biri tarafından terk edilme duygusu ve korkusu, öfk e ve düşmanlık, duygusal ve sosyal gelişimlerinin geri-lemesi, ne olup bittiğini anlamama, suçlama, ebeveynlerden hangisine sadık kalınacağı şeklinde karmaşık duyguları, tutumları ve sorunları tecrübe ederler. Boşanmış ailelerin çocukları, boşanmadan sonra yoğun bir şekilde uyum problemleri yaşarlar.Anne-baba-nın sorunlarını çözme biçimi, çocukların duygularını köklü bir şekilde etkilemektedir.Kronik problemlerin yaşandığı aile ortamında ve boşanma sonrasında yoğun bir şekilde şiddet oluşmaktadır. Şiddet karşısında çocuklar, zayıf bir kişilik geliştirmekte, özsaygı-larını yitirmekte ve kendi ilişkilerinde şiddet bir faktör olabilmektedir. Boşanmadan zi-yade aile içi çatışma, çocuklar üzerinde daha etkilidir.Boşanma sonrasında ebeveynlerin anne-babalık görevlerini yapmaları, çocukların ebeveynlerine ulaşması, ebeveynlerarası çatışmaların minimize edilmesi ve çocuğun kimde kalacağının uygun bir şekilde çö-zümlenmesi gerekir.

Duygusal Boşanmanın ZorluğuBoşanma, sadece hakimin karar verdiği yasal boşanmadan ibaret değildir. Aynı za-

manda duygusal boşanmada önemlidir. Duygusal boşanma, zamanla gerçekleşecek bir durumdur. Yasal olarak insanlar, birbirlerinden boşanmalarına rağmen, duygusal bo-şanma öyle kolay değildir. Duygusal boşanma yılları içine alan bir süreç sonunda ger-çekleşmektedir. Aslında ilk önce boşanma duygusal olarak başlamaktadır. Eşlerden biri, diğerine karşı tatminsizlik, kaygı ve yabancılaşma hisseder. Boşanmayı bir taraf isterken, çoğunlukla diğer taraf boşanmaya direnir. Boşanma karşılıklı gerçekleşen bir süreç de-ğildir. Tarafl arın birbirine karşı hissettiği duygular, boşanma sürecini ve sonucunu büyük ölçüde belirlemektedir. Boşanma öncesi süreçte, eşlerden biri evliliği hakkında yabancı-laşma, umutsuzluk, tatminsizlik, yalnızlık duyguları hisseder. Uzun bir süre bu istenme-yen duygularla başa çıkmaya çalışır. Eşini değişmeye zorlar. Duygusal ayrılık kendisiyle beraber fiziksel ayrılığı getirir. Bütün bu çabaları sonuç vermeyince kişi, duygusal olarak evliliği bitirme ve ayrılma kararı verir. Koca, eşinin bu kararı karşısında genellikle şoke olur ve kızgınlık içine girer. Eşini bu kararından vazgeçirmeye çalışır, ailesi ve arkadaşla-rına danışır. Evliliğini kurtarmak için elinden geleni yapar. Boşanma ve ayrılma, hayatta en çok strese neden olan başlıca olaylardandır. Kızgınlık ve öfk e, boşanmada öne çıkan en önemli duygudur. Aşağılanma, kaybetme, terk edilme, acziyet, öfk e duygusunu art-


tırmaktadır.Öfk e ile yapılan tehditler, şiddet ve tartışmalar çoğunlukla boşanma sürecini geriye çevirmemektedir. Sağlıklı ve yapıcı bir boşanma için insanların psikolojik ve duy-gusal olarak birbirinden boşanması gerekmektedir.

Genellikle boşanma sürecinin duygusal kaosundan kurtulmak isteyen taraf bo-şanmak için hukuki süreci başlatır. Boşanma sürecinde avukat, psikolog ve hakim gibi meslek mensupları devreye girmektedir. Boşanmanın legal sürecinin başlaması eşler-de rahatlama, üzüntü ve karışıklık gibi duyguları beraberinde getirmektedir. Genellikle kadınlar, evliliklerinin bitişinden dolayı suçluluk hissederler. Ailenin dağılması, kocayı kötü durumda terk etmek, çocukların durumu ve gelecek kaygısı suçluluk duygusunu derinleştirebilir.Boşanma sürecinde hissedilen suçluluk duygusu eşlerin birbirlerine olan tavrını çok etkilemektedir. Kocanın tavrının düşmanlık, öfk e ve intikam olması karşısında eş suçluluk duygusunu bastırır ve süreci zorlaştıracak taleplerde bulunabilir. Duygusal durum, tarafl ararasında bir uzlaşmanın imkanının belirlenmesinde önemlidir.Aracı, tarafl arın duygularını kontrol etmesinde ve sorunları yapıcı bir şekilde çözümüne katkıda bulunabilir. Çocukların kimde kalacağı ve ekonomik sorunlar, alternatif aracı-lık metoduyla çözülebilir. Yasal süreçte tarafl ar eşlerinin nagatif bir kimlik kurgusunu yaparlar.Kadın, erkeğin sarhoş, saldırgan ve sorumsuz olduğu şeklinde bir kurgu yapar-ken erkek de kadının bencil, güvenilmez ve kocasını memnun etmeyen biri şeklinde öcüleştiren vve ötekileştiren karşıt bir kurgu yapar. Negatif karakter kurgusu, boşanma sürecinin en önemli özelliklerindendir. Eşler, kurguladıkları bu negatif imajı çevreleri ve akrabaları arasında yayarlar ve bu negatif imaj etrafında kendilerini destekleyen kabilevi bir koalisyonun ve desteğin oluşmasını sağlarlar. Boşanan kişilerin etrafında oluşan ka-bilevi blok, ilişkileri zorlaştırmakta ve sorunları dahada çözümsüz bırakmaktadır

Boşanma Sürecinde Duygusal ve Psikolojik ve Psikolojik İsrafEvlilikler bir anda boşanma ile sonuçlanmamaktadır. Boşanma tek bir olayın sonu-

cu olmadığı gibi, tek bir tarafın hatası sonucu oluşan olumsuz bir durum da değildir. Boşanmada, duygusal kırılma ve yabancılaşma uzun bir süreç sonucunda gelişmekte ve daha sonra fiziksel ve legal boyutlar ortaya çıkmaktadır. Kişiler arası uzaklaşma ve ya-kınlaşma, kişileri birbirine suçlamaya ve hata bulmaya yöneltebilmektedir. Hata bulma ve suçlama, boşanmadan kendilerinin sorumlu olmadığını ifade etmek içindir. Gerekli olmayan suçlamaların ve hata bulmanın hiçbir verimliliği bulunmamaktadır.

Evliliğin tamamen musuzluk olduğuna dair düşünce anlamlı olmadığı gibi olumlu da değildir. Evliliğin tamamen mutsuzluk olduğunu düşünmek, boşanma sonrası dö-nemde iyileşme, toparlanma ve inşa sürecini zayıfl atmaktadır. Duygusal iyileşme için düşünsel iyileşmeye ihtiyaç vardır. Her evliliğin iyi ve olumsuz tarafl arının olduğu, ancak bazı şeyleri çözememekten dolayı evliliğin yürütülemediği şeklindeki bir düşün-ce, duygusal iyileşme için daha olumludur. Boşanmayı eşlerin başarısızlığı olarak de-ğerlendiren yaklaşımın bu bağlamda hiçbir olumlu katkısı bulunmamaktadır. İyileşme için tarafl arın birbirlerinin yeni durumunu kabul etmeleri, geleceğe odaklanmaları ve sorumluluk bilincini geliştirmeleri gerekmektedir. Tarafl ar, birbirlerinin farklı duygusal tecrübeleri olduğunun farkına varmalı ve birbirlerine şefk atle yaklaşarak yeni dönemde beraber çalışmanın her iki taraf içinde daha yararlı olduğunu benimsemelidirler.


Boşanma ve Aracılık KurumuAracılık kurumunun boşanma sonrası sorunların çözümünde önemli rolü olabilir.

Aracılık mekanizması, işbirliği içinde problemin çözülmesi için bir imkan yaratmakta-dır. Aracı, boşanma sürecinde kişilerin sorunları net bir şekilde tanımlamalarına yar-dımcı olmak için nötr bir profesyonel destek sunabilir.Aracı, hiçbir tarafın yanında veya karşısında değildir. Onun görevi, tarafl arın sorunlarını çözme ve yanlış anlaşılmaları gidermelerine yardımcı olmaktır.Bütün sorunlar aracılığın konusu haline getirilebilir.Aracılık kurumu, bütün sorunları çözmese de sorunların daraltılmasına yardımcı olma-sı bile önemlidir.Eşlerin her ikiside boşanmanın olması gerektiğine ikna oldukları za-man aracılık kurumu devreye girmelidir. Tarafl arın açık bir şekilde birbirleriyle iletişim kurmaları ve alma-verme esnekliği geliştirmeleri gerekmektedir. Mahkemeler, genellik-le tanımadıkları insanlar hakkında karar verirken tanıdık arabulucular, tanıdıkları in-sanların boşanmadan daha az zarar görmesini sağlayabilirler.Aracılar, tarafl arı kendileri için uygun bir geleceğe yönelmelerini ve çocukların çıkarına olacak şekilde duygusal ve psikolojik sorunlarını çözmeye ikna edebilirler. İnsanlar, aracılar sayesinde evliliğin bitişindeki sorumluluklarını anlayabilir ve ebeveyn olma sorumluluklarını yeni durum çerçevesinde şekillendirme imkanına kavuşabilirler.Aracılar, boşananlara bu zor zaman-da yardımcı olabilir, gelecekleri için bir yol haritası belirlemelerini, kararlarını bilinçli olarak vermelerini ve vermiş oldukları kararlara karşılıklı olarak saygı göstermelerini sağlayabilirler.

Boşanma süreci, yasal bir süreçten ibaret değildir. Evlilik ve boşanma, hukukçulara bırakılmayacak kadar önemlidir.Hakim ve avukatlar, sadece yasal gereklilikleri yerine getirmekle yükümlü değildirler. Onlar aynı zamanda bir terapist ve psikolog gibi taraf-ların duygusal zorluklarını anlamaya çalışmalıdırlar.Boşanan tarafl ar kaygı ve korkuyla çevrili durumdadırlar. Geleceğin kendilerine ne getireceğini bilmemektedirler.Kuşatıl-mışlık duygusu, tarafl arda baskındır.Güvensizlik, her iki tarafada hakimdir.Avukatın bir psikolog gibi bu süreçte tarafl ara yardımcı olması gerekmektedir.Üçüncü bir tarafın arabulucu olarak devreye girmesi çift lerin sorunlarını yapıcı bir şekilde çözmelerine yardımcı olabilir.Sorunların formu yerine özüne odaklanmak, eşlerin gerçek sorunlar üzerine düşünmelerini sağlayabilir ve gereksiz yerlere savrulmalarına engel olabilir.Eş-lerin duygularını üçüncü bir kişiye ifade etmeleri terapötik bir yarar sağlar.Tarafl arın yeterli bilgiye sahip olması, rasyonel olarak sorunları tartışmaya hazır olduklarında uz-laşma süreci başlar.Arabuluculuk kurumu, tarafl arı güçlendirmektedir.

Terapi İhtiyacı ve BoşanmaBoşanma, kişinin tecrübe edebileceği en stresli olaylardan biridir. Kişi, bu dönemi

aşmak için evlenme veya bekar yaşama arasında karar veremeyebilir. İnsanlar, boşanma-ya kişisel bir başarısızlık olarak bakabilmektedirler. Boşanmayı yapıcı bir şekilde anlam-landıracak yeni bir perspektife ihtiyaç vardır.Boşanma, bir depresyon ve stres dönemi olduğu gibi, aynı zamanda güçlü ve akıllı bir kişiliğin gelişimi için yeni bir fırsatta olabilir.Eşler, problemleriyle yalnız kaldıklarında duygusal ve psikolojik istikrarlarını kaybetmektedirler. Problemlerin diğerlerine sunulması, akıl, ruh ve duygu istikrarının korunması açısından gereklidir.Bu bağlamda danışmanlık ve terapi, eşlerin ihtiyaç duy-


duğu bir hizmettir. Boşanmadan sonraki psikolojik inşa, boşanma sürecindeki katı ça-tışmalardan daha önemlidir.

Her biten evliliğin sonunda bireyler duygusal ve psikolojik olarak travma dediğimiz bir tecrübe yaşarlar. Terapi, zihinsel, ekonomik ve sosyal açıdan zor olan bu süreçle başa çıkmada başvurulabilecek kaynaklardan biridir.Boşanma sonrası terapi genellikle kişiye yönelik yapılır. Boşanma sonrasında kişi suçluluk, kaygı, korku depresyon ve acı gibi karmakarışık duygular yaşar. Durumun sağlıklı olarak olarak değerlendirilmesi ve bu zorlu süreçle başa çıkmak için kişinin güçlü bir psikolojik kapasiteyle donanması gerekmektedir. Terapi sayesinde kişiler kendilerini yeniden keşfedebilir ve bu zor süreci kişisel gelişim ve olgunlaşma için bir fırsat olarak değerlendirebilirler. Terapide kişiler aynı zamanda ebeveyn yükümlülüklerini, bundan sonra nasıl yaşayacaklarını ve maddi yükümlülüklerini konuşabilirler.Boşanma terapisi, evliliğin sağlıklı bir şekilde sonlan-dırılması için çift lere yardımcı olur. Terapist bir nevi aracı olarak boşanmanın daha az öfk e, düşmanlık, nefret ve duygusal tahribatla sonuçlandırılmasına katkıda bulunabi-lir. Boşanmadan sonra bir iyileşme, toparlanma ve normalleşme sürecine ihtiyaç var-dır. Boşanma ile kişiler yeni bir aşamaya girmişlerdir. Finansal sorunlar, iş ve barınma sorunları boşanan tarafl arı kaygılandırır. Stress ve yakın sosyal çevrenin kaybedilmesi korkusu boşanmadan sonra çok yoğun olarak yaşanmaktadır.Ortada çocukların varlığı, stresi arttıran bir diğer unsurdur.Terapist, bu zorlu dönemle başa çıkmak için boşanan-lara verimli ve dinamik bir tecrübe imkanı sunabilir.

Boşanma terapisinde çocuklar çok önemlidir.Çocuklar bu dönemde suçluluk, terke-dilme, kaybetme, belirsizlik ve acı gibi yoğun duygusal durumları yaşarlar.Ebeveynler-den hangisine sadakat gösterileceği sorusuna cevap verememe şeklindeki açmazları ve boşanmanın nedeni olarak kendilerini görme şeklinde yoğun kaygıları çocuklar derin-liğine hissederler.Ebeveynler arasındaki saldırganlık, düşmanlık ve şiddetin yoğunluk durumu, çocukların kaygı derecesini ve duygusal çöküntüyü arttırabilir. Ebeveynler, ço-cuklara zarar vermeden bu süreci atlatmalıdırlar.

Ebeveynler için boşanma eğitimi verilmelidir.Boşanmadan sonra iki kapı, tek aile di-yebileceğimiz bir durum ortaya çıkmaktadır.İki ayrı evde oturan boşanmış ebeveynlere, çocuklar ve diğer insanlar kendilerini ilişkilendirebilmelidir.Aileyi bir sistem, boşan-mayı bir süreç olarak anlamak önemlidir.Bir ilişkiler sistemi olarak ailede, herkes dav-ranışlarıyla birbirlerini karşılıklı olarak etkilemektedir. Çocuğun davranışları ebeveyni etkilediği gibi ebeveynin davranışlarıda çocuğu etkilemektedir.

Yaratıcı Boşanma Mümkün mü?Boşandıktan sonra kişiler, bir geçiş döneminden geçmektedirler. Kaos ve ne yap-

tığını bilmeme bu dönemin önemli karakteristiğidir. Boşanma sonrası geçiş dönemi, zorluklar ve çılgınlıklar dönemidir.İnsanlar bu dönemde güvensizliği, baskıyı ve paniği yoğun olarak yaşamalarından dolayı daha önce hiç yapmadıkları şeyleri çok kolay yapa-bilirler.İnsanlar bu dönemde kendilerini diğerleriyle ilişkilendirmekte zorlanırlar.

Boşanmadan sonra kişiler, kendilerini yeniden bulma, yön belirleme ve yeniden bir dengeye ulaşma arayışında olurlar.Boşanmanın başarıyla sonlanması halinde insanlar iyimser, özgüven ve bağımsız olarak hayatlarına devam etmenin ve önlerinin açıldığını


görebilirler.Kişilerin cinsel, sosyal ve duygusal hayatları normale dönebilir ve çocukla-rıyla normal ebeveyn ilişkileri kurabilirler.Boşanma sonrası bu olumlu duygu ve düşün-celer belireceği gibi, şüphe, korku ve yalnızlık duyguları zaman zaman ortaya çıkabilir.Boşanmanın mutsuzluk ve tatminsizliği çözmemesi halinde insanlar depresyon ve yal-nızlığı daha çok yaşayabilir ve boşanmanın açmazından kurtulmak için tekrar evliliği seçenek olarak görmeye başlayabilirler.Kişiler, evlenseler bile eski eşlerinden tamamen kopmamakta, birbirleri hakkında olumsuz düşünceler beslemeye ve negatif yakınlık şeklinde bağları devam edebilmektedir.

Yaratici boşanma, bireylere gelişme için büyük imkanlar sunmaktadır. Boşanan eşlerin boşanma yoluyla ne kadar gelişeceği, olgunlaşacağı, kendi farkına varacağı ve kendini bulmanın üstüne odaklanacağı önemlidir. Evlenme, aşk ve sevgi gibi duygu-ların yoğunluğuyla başladığı gibi, boşanmada da yoğun olarak öfk e ve nefret tecrübe edilmektedir.Boşanmadan sonra kişinin hayatını değiştirme arzu ve iradesine sahip ol-ması önemlidir. Bunun içinde birbirleriyle çatışmak ve yıkıcı bir şekilde rekabet etmek yerine, birbirleriyle ilişkilendirilme şeklinde yeni bir aşamaya geçmeleri gerekmektedir. Konfuçyüs, “değişim zamanı, fırsat zamanıdır” demektedir. Boşanma, eşler için büyük bir dönüm noktasıdır. Boşanmanın sonucunda girilen yeni süreçte kişiler ne olacakları-nın ve nasıl bir geleceğe sahip olacaklarının arayışındadırlar. Kişinin sağlıklı bir şekilde kendisini sorgulaması, evlilikteki hatalarını görmesi, onun nasıl bir ilişkiye sahip olma-sı gerektiğine dair kendisinde yeni bir değerlendirme imkanı yaratacaktır.Kişi, yaşadığı tecrübeden öğrendiğiyle kendisini yeniden inşa etmenin yollarını arayabilir.

Sonuç ve ÖnerilerBoşanmanın kadın, erkek ve çocuklar için duygusal, psikolojik, ekonomik ve sos-

yal açılardan zor bir dönem olduğu ortadadır.Tek ebeveynli ailelere ciddi psikolojik ve sosyal desteğin sağlanması gerekmektedir. Bu bağlamda aşağıdaki önerilerimizi ifade etmek istiyoruz:

1-Tek ebeveynli ailelerin iş imkanları arttırılmalıdır.2-Aile arabuluculuk merkezleri kurulmalı ve yaygınlaştırılmalıdır.3-Aile destek hizmetleri bağlamında boşanmış kişilere psikolojik destek sağlanma-

lıdır.4. Yerel yönetimlerle işbirliği içinde aile buluşma noktaları kurulmalıdır.5. Hakim ve avukat gibi boşanma sürecinde yer alan mesleklerin eğitiminde aile ve

boşanma psikolojisine ve danışmanlığına yer verilmelidir.6. Tek ebeveynli aileler hakkındaki önyargıların ve toplumsal stigmanın olumsuz et-

kilerini azaltmak için kamu spotu gibi farkındalık yaratan çalışmalar yapılmalıdır.7. Çocuk ve gençlik merkezleri, boşanmış ailelerin çocuklarını desteklemeli ve

STK’larla işbirliği içinde yetişkinler için destek grupları oluşturulmalıdır.8. Evliliğin ilk yıllarında boşanmaların daha çok görüldüğü düşünüldüğünde evlili-

ğin başından itibaren çift lere psikolojik ve sosyal destek sunulması gerekmektedir.9. Boşanmış anne-babalara çocukları önceleyen bir eğitim programı verilmelidir.10. Okullardaki PDR servislerinin tek ebeveynli aileye sahip öğrencilere özel danış-

manlık ve destek hizmeti vermesi sağlanmalıdır.


Tekli Ebeveynli Ailelerde Çocuklarda Görülen Sorunlar Problems in children in single-parent families

Vesile ŞENTÜRK CANKORUR, Doç. Dr.Ankara Ü. Tıp F. Psikiyatri A.D.

Tek ebeveynli aile, bir veya birden fazla çocuğun olduğu ancak boşanma veya vefat gibi bir nedenden ötürü yalnızca bir ebeveynin yer aldığı ailelere verilen genel addır.

Tek ebeveyn, anne de baba da olsa, genellikle diğer ebeveynin de yerini alarak her iki ebeveynin sorumluluklarını birden üstlenmek zorunda kalmaktadır.

Tek ebeveynli ailelerde, Çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi gibi sorumluluklar büyük ölçüde tek bir bireyin

üzerine kalmaktadır.Tek ebeveynlerin başa çıkmak zorunda olduğu en büyük güçlüklerin başında finan-

sal problemler gelmektedir. Tek ebeveynin karşılaştığı diğer en önemli güçlük, her türlü problemle tek başına

başa çıkmak zorunluluğudur. Yeterli sosyal destek kaynağı olmayan ebeveynler; çocuklarıyla ve aileye ilişkin çöz-

mek zorunda oldukları sosyal, duygusal, ve resmi problemler başetmekte zorlanırlarTek ebeveynin anne olduğu aileler:Ekonomik güçlükler, tek ebeveyn anneler için temel stres kaynağıdır.Çalışmalar tek ebeveyn annelerde yalnızlık, çaresizlik, umutsuzluk, güven eksikliği

ve kimlik duygusu eksikliğinin yaşandığını bildirmektedir. Ancak bir yandan da, tek ebeveyn annelerin babalara kıyaslaçocuklarına daha fazla sevgi ve yakınlık gösterdiği, bakım verdiği ve duygularını ifa-

de ettiği belirlenmiştir. Tek ebeveyn annelerin sosyal destek sistemleri, babalara göre daha fazla olabilmektedir.Tek ebeveynin baba olduğu aileler:Ekonomik olarak görece daha iyiler Ancak çocuklarıyla her zaman tek ebeveyn annelerin yaptığı gibi iyi duygusal ileti-

şimde bulunamayabilmekte ve çocuklarının duygusal ihtiyaçlarını yeterince karşılaya-mayabilmektedirler.

Ayrıca tek ebeveyn babalar, annelerin sahip olduğu düzeyde sosyal destek sistemine sahip olamayabilmekte, çocuklarının çeşitli sosyal sorumluluklarını yerine getirmede yeterli olamayabilmekte, kendilerini çaresiz ve yalnız hissedebilmektedir.


• Çocuklarda duygusal davranışsal sosyal problemler• Daha yüksek düzeylerde depresyon ve duygusal stres yaşama• Daha düşük düzeylerde akademik başarı sergileme, ya da okulu daha erken yaşta

bırakma• Ebeveyniyle daha fazla çatışma ve problem yaşama• Erken yaşta evlenme ve daha sonra boşanma eğiliminde olma• İlaç ve madde kullanımına ve suç işlemeye, ve riskli cinsel davranışlara girmeye

daha fazla yatkın olmaTek ebeveyniyle yaşayan çocuğun, ebeveyniyle aynı cinsiyetten olup olmaması da

çocuğun duygusal ve sosyal gelişimi üzerinde etkiye sahiptir. Ayrıca çocuğun, tek ebe-veyniyle yaşamaya başladığı sıradaki yaşı da diğer bir önemli faktördür.

0-6 yaş arasında olup aynı cinsiyetten ebeveyniyle birlikte yaşayan çocuk (anneyle yaşayan kız çocuk, veya babayla yaşayan erkek çocuk),

Özellikle 4-6 yaş arası Oedipus dönemini karşıt cinsiyetten ebeveyni olmadan geçi-ren çocuk, karşıt cinsiyete karşı temel güven duygusu geliştirmekten yoksun kalabilir, ileride yanlış ve çok erken eş seçiminde bulunabilirler.

0-6 yaş arasında olup karşıt cinsiyetten ebeveyniyle yaşayan çocuk için (anneyle ya-şayan erkek çocuk veya babayla yaşayan kız çocuk) kendi cinsiyetinden olan ebeveyniyle özdeşim kuramayacak olması önemli bir olumsuz faktördür. Ailede o esnada çocuk için özdeşim kurabileceği kendi cinsiyetinden başka bir destekleyici yetişkinin varlığı (anne-anne, dede veya diğer bir akraba) çocuğun kişilik gelişimini pozitif yönde etkileyebilir.

İlkokul döneminde genellikle okul öğretmeni çocuğun yaşamında önemli bir role sahip.

Ebeveynleri çocuğun ilkokul döneminde olduğu sırada ayrılan ya da vefat eden ço-cukların akademik başarılarında çok ani bir düşüş olmaktadır.

Ergenlik dönemini diğer gelişimsel dönemlere göre daha çalkantılı geçiren ergen için de tek ebeveyniyle problemler yaşaması kaçınılmazdır.

Evde kendi cinsiyetinden ebeveyni bulunmayan ergenler, aynı cinsiyetten olan ebe-veynleriyle uyum problemleri yaşayabilmekte, yeterince anlaşılmadıklarını düşünebil-mekte, yine bir özdeşim nesnesi olarak kendi cinsiyetlerinden olan ebeveynin anlayış ve desteğine gereksinim duyabilmektedir. Yapılan çalışmalarda tek ebeveynle yaşayan ergenlerin, her iki ebeveyniyle yaşayanlara kıyasla iki kat daha fazla depresyona sahip oldukları belirlenmiştir.

Bu durumda toplumda hem tek ebeveyniyle yaşayan çocuklar hem de ebeveynleri için sosyal ve psikolojik destek sistemlerinin (sosyal kuruluşlar, psikolojik ve psikiyatrik yardım merkezleri gibi) varlığın çok önemli role sahiptir.


Boşanma Sonrası Tek ebeveynlik ve Psikososyal HizmetlerSingle Parenting aft er the Divorce and Psychosocial Services

Ayten EREN ARTAN, Yrd. Doç. Dr.Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Türkiye University of Abant İzzet Baysal, Turkiye

“All happy family are alike but an unhappy family is unhappy aft er its own fashion.”Leo Tolstoy/Anna Karenin

Boşanma çok boyutlu ve değişik katman ve evreleri olan ilgili bireyler açısından ya-şamlarını değiştiren bir deneyimdir. Literatürde altı farklı boşanma türü sınıfl andırıl-mış olup bu da boşanmayı daha karmaşık boyutta anlamamıza yardımcı olmuştur. Bu boşanma türleri yasal boşanma, ekonomik boşanma, duygusal boşanma( üzüntüyü ve bir zamanlar sevilen birinin ayrılıp gitmesine izin verme), topluluk boşanması (boşan-manın toplumsal evresidir ki iki ayrı birey olarak nasıl davranılacağı akraba ve arkadaş ve iş arkadaşlarına) ve son olarak ruhsal boşanmadır. Çocukların bakımıyla ilgili yasal düzenlemeler ne olursa olsun, ana-babaların ortak ana babalığı becerebilme yetenekleri çocukların boşanmadan sonra ve tek ebeveyn ile yaşarken başarılı uyumları için anah-tardır. Boşanma türlerinden en son bahsedilen ve bence en önemlisi, ruhsal boşanmadır çünkü çocuğun uyumunu ve yaşam kalitesini etkiler. Ruhsal boşanma diğer boşanma türleri sonuçlandıktan ve de çözümlendikten birçok yıl sonra başarılabilinen boşanma türüdür.

Tek ebeveynliğe bakış açısı boşanma sürecine ilişkin kuramsal bakış açısından etki-lenmektedir. Boşanmaya bir kriz modeli olarak bakıldığı gibi kronik gerginlik modeli olarak bakan bir zamansal bakış açısından söz edebiliriz. Tek ebeveynli ailelere boşan-ma sonrası kısa süreli gerginlik yaşayacağından krize müdahale çerçevesinde yaklaşı-labileceği gibi; tek ebeveynli ailelerde boşanmanın etkileri üzerlerinde uzun süreli etki yaratacağından kronik gerginlik modeli çerçevesinde uzun süreli psikososyal desteğe ihtiyaçları olacaktır. Alternatif bakış açısı, boşanma gerginlik-uyum bakış açısıdır ki bu yaklaşım boşanmayı insanları farklı biçimlerde etkileyen gerginliği olan stresli bir süreç olarak kabul eder. Bu stresli boşanma sürecinden tek ebeveynli aileler farklı biçimlerde etkilenmiş olabilir bu gerginlikte yani stres de farklı yaşanmış olabilir dolayısıyla tek ebeveynli ailelerin yaşam sorunsalları ve de uyum süreçlerinin farklılığına ve her bir tek ebeveynli ailelerin özgün olduğunu düşünebiliriz.

Tek ebeveynli ailelerde uyumlu bir süreç için anne tarafından etkin ana-babalığın devamlılığı çok önemli fark yaratabilmekle birlikte babanın ana-babalığa katılımı da aşırı derece önemlidir. Boşanma sonrasında çift ler birtakım zorluklar yaşamaktadırlar. Bu zorluklar yalnızlık, öz-güven kaybı, yaşamlarında bilinmeyenlere ilişkin kaygı ve bo-şanmanın akabinde depresyon yaşayabilmektedirler. Tek ebeveynliğin başlangıcında bu gibi sorunları yaşayan ebeveyn, çocuk ya da çocuklarına yönelik yetersiz ebeveynlik ya-pabilir; bu süreçte ilgiye ve duygusal rehberliğe ihtiyacı olan çocuklar ihmal edilebilirler.


Boşanmayla birlikte boşanma öncesi evlilik sürecinde yaşanan çatışmaların biteceği ve de çatışmaların yaşanmadığı yeni aile ortamı çocukları olumlu yönde etkileyeceği bilinmektedir. Ancak bu çatışmaların boşanma sonrasında da devam etme ihtimali olup, bu da gerek ruhsal ve gerekse duygusal boşanmanın başarılı bir şekilde yapılmamasın-dan kaynaklanmış olabilir. Boşanma sonrasında çift lerin birbirleriyle olan ilişkisi uyum-lu olduğunda, demokratik ana-baba tutumuna sahip olduklarında ve dışarıda kalan ebe-veynin ana-babalık rolünü yerine getirdiğinde tek ebeveynli ailelerde yaşayan çocuklar daha iyi uyum göstereceklerdir.

Tek ebeveynli ailelerde büyüyen çocukların uyumunu etkileyen faktörler, çocuğun boşanma öncesinde uyum sağlamasının yanı sıra çocuğun kişiliği, cinsiyeti ve velayet durumu, sosyal olarak olgun ve sorumlu olan, az davranışsal sorunlar gösteren ve yumu-şak mizaçlı olan çocuklar, ebeveynlerin boşanmasıyla daha iyi başa çıkabildikleri gibi tek ebeveynli aile de yaşama onlar için risk faktörü olmayacaktır. Sert mizaçlı çocuklar ebeveynlerinin boşanmasıyla başa çıkmakta sorun yaşayabileceği gibi bu sorunların yeni şekillenen ailelerinde de devam etmesi muhtemeldir. Tek ebeveyn kadın ise düşen gelir kaybı, artan iş yükleri, çocuk bakımı ve iş bulmada sorunlar ve daha aşağı okul düzeyleri olan sosyo- ekonomik düzeyi düşük mahallelere taşınmaktadır. Sonuç olarak boşanma-nın çocuğu nasıl etkilediğine dair birçok faktör vardır ki bu faktörler tek ebeveynli ai-lelerde ki uyumu da etkilemektedir. Kısacası boşanmanın çocuğun uyumunda olumsuz etkileri olabilir ancak ayrı yaşayan ebeveynler arasında geçimsizlik çocuğun gelişimini daha da olumsuz etkileyecektir. Ayrı yaşayan ebeveynler uyumlu bir ilişki geliştirir ve güvenilir bir ebeveynlik uygularsa çocuğun uyumu gelişir.

Tek ebeveynli ailede büyümüş uyumlu bir gencin değerlendirmesine bakalım. “Bazı kendini bilmezlerin size sorunlu, mutsuz gibi ön yargılarla bakmasına sebep olur. Oysa ben hep güler yüzlü, mutlu bir çocuk oldum. Hep renkli resimler çizdim. Her şeye rağ-men annem ve babamı aynı kağıda sığdırdım. Onları gökkuşağının altında el ele çize-mesem de ben de aralarına kendimi koydum. Beni hırpalamadılar, aralarında bir araç olarak kullanmadılar. Okumuş ve medeni insanlar gibi arkadaş olmayı başardılar. Birbir-lerine hoş görülü oldular. Ben hiç annen gibi ya da babanlaşma gibi sözler duymadım. Mutsuz evliliklerde büyümektense yalnız güçlü bir annenin ve yalnız özgür bir babanın çocuğu olmayı yine de tercih ederdim.”

Boşanma sonrası her bir ebeveynin en üst düzeyde çaba ile bir düzenleme yapabile-ceği ve her bir ebeveynin asgari düzeyde anne babalık yükümlülüklerini karşılayabilece-ği durumlarda çocuklar daha sağlıklı büyürler. Daha az işlevsel ebeveyn ile yaşayan ço-cuklar ise, problemlerinin altında ruhsal olarak ezilmiş ebeveynlerinin yanında güvensiz olup korunma ihtiyacı duyarlar. Boşanmanın uzun süreli etkisine bakan boylamsal ça-lışmalar, riske meyilli olma, yakın ilişkilerde güvensizlik ve kendi ebeveyn tutumlarında yetersizlik hissetme gibi etkilerini gözlemişlerdir. Ayrıca çocukluğunda ebeveynlerinin boşanması deneyimini yaşamış yetişkinler, uyum problemleri, evlilikte sorunlar ve iş problemleriyle de karşılaşmışlardır. Çocukların ebeveynleri şiddetli çatışmalar yaşamış ise çocuklar çok daha uyum problemleri geliştirecektir. Boşanma danışmanlıkları ve bo-şanma eğitimleri yetişkinlerin bu geçiş dönemlerinde destek olabilir ve de anne babalık


işlevlerinin önde tutulduğu boşanma süreci, tek ebeveynli ailelerin uyumunu da pozitif etkileyecektir. Tek ebeveynli ailelerinde de işlevsel bir lider anne ya da baba olacak, anne-babalığı destekleyen diğer ebeveyn de bu ailelerin uyumunu artıracaktır.

Tek ebeveynli ailelerde uyum yüksek gelire sahip olma, boşanmaya ilişkin pozitif duygulanıma ve tutuma sahip olma, ortak anne babalık işlevinin bilincinde olma ve bun-ların dışında duygusal ve ruhsal boşanmanın da gerçekleşmesine bağlıdır. Buna karşın eşlerin duygusal sorunları, ebeveyn çocuk ilişkisini gölgede bıraktığında çocuğun gelişi-mi, olumsuz etkilenmektedir. Ebeveynin ruhsal durumu ebeveynlik niteliğini etkileye-bilir. Boşanmadan etkilenen çocuk, diğer ebeveynin yoksunluğu ve alışılmış çevrenin değişmesiyle birlikte, tek ebeveynin tek başına aldığı sorumluluklarla birlikte ihmale uğrayacaktır. Çocuk ihtiyaç hissettiği anda anne babasını yanında bulamayacaktır. Ço-cuğun ihtiyacı olan duygusal destek karşılanmayacaktır.

Araştırmalar gösteriyor ki tek ebeveynli ailelerde algılanan sosyal destek, duygusal destek ve mahalle koşulları ana-babanın ebeveyn davranışlarını etkilemektedir. Kaygı ve depresyonu olan ailelerde çocuklara daha çok fiziksel ceza verilmektedir. Tek ebe-veynli ailelerde uyum, aile bireylerinin ruh sağlığına, iletişim becerilerine ve algılanan sosyal destekle yakından ilgilidir. Bu alanda aileleri güçlendirmek ve onların dayanıklı-lığını artırmak için onlara anne babalık becerileri, iletişim becerileri, kişisel gelişim, aile kaynaklarını iyi kullanma, duygularını açma, çatışma çözme becerileri ve açık iletişim kurma becerilerinin kazandırıldığı programlara bu aileleri dâhil etmek faydalı olacaktır. Yasal boşanma öncesi bu programlara aileleri zorunlu tutma çocuğun gelişimi ve uyu-mu açısından önemli olabileceği gibi ailenin tercihi dâhilinde ailedeki yeni yapılanmalar gözlenmeli ve aile ve ruh sağlığı ekipleri tarafından izlenmelidir. Bunu aile hekimliği bünyesinde oluşturulacak psikososyal servisler, ailelerin sadece sağlık durumları ile de-ğil yaşam dönemleri, krizleri ve yaşam olayları takip edilmeli ilgili eğitim ve yardım hiz-metlerine yönlendirilmelidir.

Tek ebeveynli ailelere verilecek sosyal destek, maddi yardım, anne ya da baba çalı-şırken kaliteli kreş ve okul öncesi eğitim uzun vadede koruyucu faktör olacaktır. Ayrıca riskli ve stres altında büyüyen çocuklarımıza yapılandırılmış sınıf ortamı, kuralların hep beraber alındığı, çocuğun söz hakkı olduğu, kendini düzenleme becerisini kazandığı, problem çözme, çatışma çözme ve iletişim becerilerinin öğretildiği rehberlik programla-rı, çocukların psikolojik dayanıklılığını artıracaktır. İşlevsel olmayan stresli tek ebeveynli ailelerde büyüyen incinebilir çocuklar için sağlıklı mahalle koşulları, duygusal ve sosyal destek uyumlu bireylerin gelişiminde önem arz etmektedir.

Daha öncede bahsedildiği gibi boşanma sonrası işlevsel olmayan tek ebeveynli ailede büyüme çocuk için risk faktörü olabilir fakat bazı koruyucu faktörler sayesinde boşan-manın tüm risklerine ve sorunlarına rağmen iki üç yıl içinde çocuklar hayatlarını yoluna koyabiliyorlar. Bunlar: çocuğun zekâsı, kişiliği, mizacı, çocuğun hayatla barışık olması, problem çözebilme yeteneği ve çevre desteğidir. Bilinçli ve sağlıklı yetişmiş bireylerden oluşan bir çevreden gelecek sosyal destek (öğretmen, rehber öğretmen, gençlik ve spor merkezlerindeki koçlar) ilkokul ve sonrası için aileden uzaklaşan ergenler için oldukça faydalı olacaktır. Dolayısı ile ailede yaşanan sancılı dönemlerde çocuklar yeni düzene


geçişte dışarıya yönlenirler. Çocukların vaktini güvenilir insanlarla geçirebileceği uygun ortamların kolay ulaşılması ve denetlenebilir olması gerekir. Bu özellikle tek ebeveynli ailelerde, ebeveynin aşırı sorumluluğundan dolayı çocuğunun denetimini yapamaması nedeniyle bu tür sivil toplum ve kamu kurumları işbirliğiyle yapılan aktivite merkezle-ri, etüt merkezleri gençler için; küçük çocuklar için zenginleştirilmiş çocuk ve oyuncak kütüphanelerinin de yer aldığı ve çocukların oyunla öğrendiği yerler koruyucu sosyal çevrelerdir. Bu yaşam alanları çocuk ve ebeveynlerin stresli yaşam dönemleri için baş etme becerileri öğrenecekleri yerlerdir ki sadece tek ebeveynli ailelerin uyum ve işle-vini artırmaya yönelik değil, risk altında olan ya da olmayan bütün ailelere hizmet ver-melidir. Buralarda ebeveynlerin anne babalıklarını etkileşimle ilerletebilecekleri yaşam alanları yaratılmalı ve tek ebeveynli aileleri ayrıştırmadan -öteki yapmadan- verilecek eğitim programlarına iştirak etmelerine özendirilmelidirler. Maddi desteğin yanında ka-liteli kreş ve okul öncesi eğitim risk altındaki bu ailelerin çocukları için koruyucu faktör olabilir. Son olarak aile danışma merkezleri aracılığıyla tek ebeveynli ailelere sosyal ve psikolojik destek verilmelidir.

KaynaklarBrody, G. H., Douglas, L. F., & Gibson, N. M. (1999). Linking maternal eff icacy beliefs, deve-

lopmentalgoals, parenting practices, and child competence in rural single-parent African-Ameri-can families. Child Development, 70 (5), 1197-1208.

Brody, G. H.& Flor, D. L. (1998). Family maternal resources, parenting practices and child competence in rurral, single-parent African American families. Child Development, 69 a(3), 803-816.

Brody, G. H., Shannon, D., Forehand, R. & Armistead, L. (2002). Unique and protective cont-ributions of parenting and classroom processes to the adjustment of African American children living in single-parent families. Child Development, 73(1), 274-286.

Ceballo, R. and Mcloyd, V. C. (2002). Social support and parenting in poor, dangerous neigh-boorhood. Child Development, 73(4), 1310-1321.

Hendrick, S. S. (2009). Yakın İlişkiler Psikolojisi. Çeviri Ed. Ali Dönmez. Ankara:Nobel Yayı-nevi.

Jackson, A. P.(2000). Maternal self-eff icacy and children´s infl uence on stress and parenting among single black mothers in powerty. Journal of Family İssues, 21(3).http://jfs.sagepub.com/content/21/1/3

Lemay, L., Bigras, N. & Bouchard, C. (2012). Educational daycare from infancy and externali-zing and internalizing behaviors in early childhood: Diff erential eff ect by children´s vulnerability. Procedia-Social and Behavioral Sciences. 55, 115-127.

Santrock, J. W. (2012). Yaşam Boyu Gelişim. Çeviri Ed. Galip Yüksel. 13. Basımdan çeviri. Ankara: Nobel Yayınevi

T.C.Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü.(2011)Tek Ebeveynli Aileler. T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara

Weinraub, M.& Wolf, B. M. (1983). eff ects of stress and social supports on mother-child inte-ractions in single-and two-parent families.Child Development, 54(5).1297-1311.

Weiten,W., Llyod, M. A., Dunn, D. S., & Hammer, E. Y.(2009).Psychology Applied to Modern Life. Ninth Edition. Wadsworth Cengage Learning, Belmont, CA.

Yılmaz, H. ve Sipahioğlu (2012). Farklı risk gruplarındaki ergenlerin psikolojik sağlamlıkları-nın incelenmesi. Elementary Education Online, 1(4), 927-944.


Boşanma Sürecinde DanışmanlıkConsulting in the Divorcement Period

Hülya BİNGÖL, Dr.İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi / İstanbul University, Türkiye

Aile nedir?Ana-baba çocuklar ve tarafl arın kan akrabalarından oluşan ekonomik ve toplumsal

birliktir. Toplumun en küçük birimidir. Bunun içindir ki toplumlardaki değişim aile yapısını

da birebir etkileyecek, toplumun biçimlenmesini sağlayan sosyoekonomik ve kültürel koşullara aileyi de biçimlendirecektir.

Dünden bugüne Türk aile yapısıAile ve sülale kavramı. II.Mahmut dönemi- reformist hareket- Küçük aile- çekirdek aileKüçük aile akrabalık bağlarının görece önemini yitirdiği, kentsel alanda yaşayan

insanların kurduğu, sanayi ticaret hizmet sektöründe çalışan insanlardan oluşan, karar alma mekanizmalarının aile içindeki üyeler arasında paylaştırıldığı aile çeşididir. Küçük ailede hem sayı hem de görevler açısından sınırlılık söz konusudur

Bununla beraber, Türkiye gibi toplumsal değişmenin hızla yaşandığı, gelişmekte olan toplum modelinde geleneksel geniş aile özelliklerinin de bir arada yaşanıyor olmasını doğal karşılamak gerekir.

Aile yaşam döngüsüAile sürekli değişen, gelişen bir süreç kavramı içindedir.Aileler devamlı olarak bu kritik geçiş dönemlerine uyum sağlaması ve alışması gere-

kir (Carter ve Mcgoldrick 1980).Ailelerin çözüm girişimleri kişi olarak, aile olarak ve toplum olarak ortak inançlar

tarafından şekillenir.Bir aile kendi yolunu , kendi yaşam döngüsü sürecinde ilerledikçe, 3 farklı alan yo-

luyla geliştirme ihtiyacı hisseder;Sosyal, kültürel ve manevi-Ailesel, kişiselAİLELER, KENDİ ÖZERK YAPILARI İÇİNDE KRİZLERİN ÜSTESİNDEN GEL-

ME GÜCÜNE SAHİPTİRLER.BURADA ÖNEMLİ OLAN ONLARA IŞIK TUTULMASI , TARAFSIZ YOL GÖS-

TERİLMESİDİR.Boşanma nedir?Erkek ile kadın arasındaki yaşam birliği olarak tanımlanan evliliğin hiçbir uzlaşma

götürmediği, eşler için tüm anlamını yitirdiği durumlarda çözüm olarak görülen evlili-ğin sonlandırılmasıdır.

Türkiye’de Kaba Boşanma oranları• 1996 yılına kadar değişmeyen bir yapı, 1997-2000 yılına kadar bir azalma


• 2000 yılından sonra artış • 2005 yılından sonra düzenli artış 2 katına çıkmıştır• 2012 1.yıl döneminde, 33764 çift boşanmıştır• En fazla artış Güneydoğu Anadolu (%15,2)• En fazla azalma Batı Marmara (%9)Boşanma Hem bireylerin hem de çocukların yaşantısında değişikliklere uyum sağlamalarını

gerektiren bir geçiş dönemidir.Boşanma sürecinin ne yönde çözümleneceği, bireylerin kişilik özelliklerine , baş

etme becerilerine, alacakları yardım ve desteğe bağlıdır.Boşanma nedenleri• Sosyolojik- sosyal sınıf• kişilerin cinsiyet• evlilik yaşı• Psikolojik- aile içi etkileşim• evlilik idaresindeki anlaşmazlık• kişinin karakteri, davranışları• Sosyoekonomik düzeyi yüksek olanlar• İletişim eksikliği• İlgi alanlarındaki uyumsuzluk, anlaşmazlık• Sosyoekonomik düzeyi düşük olanlar• Fiziksel veya duygusal istismar• Evle ilgili sorumluluk paylaşımında sorunlar• Eşin alkol/kumar alışkanlığıBoşanmanın etkileri ve sonuçlarıI. Eşler üzerine etkileriII. Çocuklar üzerine etkileriIII. Büyük aile üzerine etkileriAvrupa da doğan çocukların ¼ ü okul çağına gelmede boşanmayı yaşamaktadırBoşanma yaşayan çocuklar erişkin yaşa kadar boşanmanın ruhsal etkilerine maruz

kalabilirlerBoşanma sırasında ve sonrasında eşler ruhsal sıkıntılarla karşı karşıya kalırlarBoşanma birkaç kuşağı etkileyecek bir kısırdöngüdür.Aile boşanma olsa bile devam eden bir sosyal yapıdır.Erişkinlerin boşanma esnasındaki ödevleri• Evliliği bitirmek• Kayıpla başa çıkabilmek• Yeniden kendini bulmak• Tutkular ile hedefl eri ayırt edebilmek• Yeniden yapılanmak


• Çocuklara tüm gelişim dönemlerinde destek olmak• Çocukların boşanma sırasındaki ödevleri• Boşanmayı anlamak• Normal yaşamlarını sürdürmek• Kayıpları ruhsal olarak işlemek• Suçluluk duyguları ile başa çıkabilmek• Boşanma ve sonuçlarını kabullenmek• Sevgiye olan güveni kaybetmemek

Psikososyal destek nasıl olmalı?Ailelere nasıl destek olalım?Boşanma öncesi psikososyal destekAmaç: çift ler arasındaki sorunları çözebilme, iletişim becerilerini artırabilme ve bu

süreci ruhsal anlamda daha sağlıklı bir şekilde geçirebilme• Evlilik sürecinin gözden geçirilmesi• Karşılıklı olumsuz ve olumlu yönlerin belirlenmesi• İletişim sorunlarının giderilmesiBoşanma esnasında psikososyal destekDanışanlar evliliğin sonlanmasını kabul etmede, geçmişle hesaplaşma konularında

yardımcı olurlar ve ruhsal anlamda boşanmanın gerçekleşmesini desteklerler.• Sıklıkla yeni oluşumlar, yeni iş ve çocuk yetiştirme bağlantısını iyi kurabilme ko-

nuları işlenir.• Çocuklara karşı yetiştirme tutumları da gözden geçirilir.Boşanma esnasında danışmanlıkBu süreçte, avukat, sosyal hizmet uzmanı ve psikososyal destek verecek danışman ile

birlikte takım halinde çalışılmalıdır.Boşanma sonrasında psikososyal destekHedefl er• Evlilik sonrasında bekar konumuyla yer alabilmek• Yalnız ebevynler olarak çocuk sorumluluğunu taşıyabilmek• Yeni ortama uyum sağlamayabilmek• Yeni çevre oluşturabilmek• Maddi sıkıntılar ile baş edebilmek• Çocukların duygusal ve davranışsal sorunları ile başa çıkabilmek• Geniş aile ile düzeyli bağları devam ettirebilmek


Boşanmada psikososyal destek eğitici eğitim konsepti

Konular I.• Türk aile yapısı• Aile yapısında boşanmaya götüren süreçte ortaya çıkan çelişki nedenleri• Aile ve çift ler ile ilgili mitler ve inançlar• İletişim sorunlarının çözümlenmesi• Aile içi şiddet, belirteçleri ve alınabilecek önlemler• Boşanmanın beraberinde getireceği etkileşimler Konular II.• Boşanmanın çocuklara etkisi ve sonuçları• Boşanmanın çocuğa bildirilmesi• Çocuğa kayıpla başa çıkmada nasıl destek verilir• Yalnız kalan ebeveynlerin sorunları• Boşanmaya bağlı ortaya çıkabilecek ruhsal sıkıntılar ve belirtileri• Boşanma esnasında çocuğun ebeveyn ve çevreyle etkileşimi• Riskli çocuklar ve ihtiyaçlarıKonular III.• Boşanma esnasında ve sonrasında büyük ailenin olası etkileri• Büyük aile ile olan ilişkilerin düzenlenmesi• Pratik uygulama • Kullanılacak teknikler• Çözüm odaklı kısa süreli çift danışmanlığı• Bilişsel-davranışçı anlayış kaynaklı danışmanlık• Çocuk ve aile odaklı bir danışmanlık örneği• Çözüm odaklı kısa süreli danışmanlık


Bir ailenin kendi anlamlarını oluşturmasını sağlamaya odaklıdır.Genel tutum eleştirel olmayan bir kabullenme ve değerlendirme pozisyonudur.Patoloji aramak yerine vurgu; aileleri kendi yetkinlerini fark etmeye teşvik etmektir.Aile sorunları hakkında nasıl konuşup düşündüklerini değiştirmeye teşvik edilir.Çözüm odaklı kısa süreli danışmanlık• Yaklaşımın vurgusu çözüme odaklanmaya geçişi sağlar• Aileler ile ortak açık hedefl er oluşturulur• Ailelerde insanlar için en zor işlerden birinin davranışları durdurmak olduğunu

varsayar.Sihirli soru‘Farz edin bu gece uyurken bir mucize olsun ve buraya getirdiğiniz sorun çözülmüş

olsun.Uyuduğunuz için bir mucizenin olduğunu bilmiyorsunuz. Ertesi sabahın farklı olduğunu ve bir gece önce bir mucize olduğunu anlamanızı sağlayacak olan şey ne olur-du?’’

BDT-Adım-adım prosedürüMevcut kriz tespit edilerek , kriz yatıştırılarak bir-kaç acil durum sorun çözme bece-

rileri öğretilir.Kalıcı şemalar ve davranışsal değişimlere odaklanmadan önce çift in veya ailenin ya-

şamakta olduğu dengesizlik durumunun düzeltilmesi şarttır.İlişki sorun çözme programı

Hedefl er• Çift lerin sorunlarını beraber çözebilme• İletişim kurabilme• Farklılıkları tartışabilme• Karşı tarafı daha iyi anlayabilme• İlişkinin geleceği hakkında karar verebilme 1.oturum: kaliteli iletişim ‘birbirimizi anlıyoruz’’ 2.oturum:olumsuz duygular 3.0turum: çelişkilerle nasıl başa çıkabiliriz? 4.oturum: eşlerden beklentiler 5.oturum:cinsellik 6.oturum:ortak değerlerin belirlenmesi 7.oturum:hoş olmayan duyguların dile getirilmesi 8.oturum:beraber sorun çözme kültürü 9.oturum:eşlerden beklentiler ve değişiklikler 10.çift ilişkisinin güçlü yönleriBoşanma sonrası verilecek danışmanlıkHedefl er• Evlilik sonrasında yeni kimliğe alışabilmek• Çocukların sorumluluklarını taşıyabilmek• Yeni ortama uyum sağlayabilmek• Yeni çevre oluşturabilmel


• Çocuklara ruhsal anlamda destek olabilmek10 oturumdan oluşurHer oturum 50 dk dan oluşurBireysel veya grup şeklinde danışmanlık verilebilir.

Kaynakça 1-Wenn sie Eltern sich trennen Martin Herbert Verlag Hans Huber ,19992-Aile terapisine giriş Rudi Dallos&Ros Drapper ,Nobel Kitabevi,20123-Çözüm Odaklı yaklaşıma giriş Insa Sparrer,Pan yayıncılık,20114-Rutter’s Chil and Adolescent Psychiatry5-Çocuk ve ergen psikiyatrisi temel kitabı6-Çatışan değerlerimiz Prof.Dr.Özcan Köknel7-Boşanma sürecinde kriz merkezine başvuran kadınların retrospektif olarak değer-

lendirilmesi Klinik psikiyatri dergisi8-Th e consequences of divorce for adults and children, Amato P.,Pennsylvania State

UniversityKaynakça II.9-Scheidung und Trennung ,Wilfred Griebel10-Childrens adjustment following divorce:risk and resilience perspectives,Kelly

Joan.11- Work-family confl ict and marital quality: mediating process.12-A mediational model of the impact of marital confl ict on adolescent adjustment

in intact and divorced families: the role of disrupted parenting.


Almanya´ da Boşanmış Ebeveynler ve Ailelerin Psikososyal Durumları ve Hizmetler

Th e Psychosocial Conditions and Services for Divorced Parents and Families in Germany

Hamidiye ÜNAL, Uzm. Psikolog- PsikoterapistAlmanya / Germany

ÖZET:Bu konuda Almanya’da çok ciddi bir araştırma olmamasına rağmen Türkiye’li aileler-

de ayrılmaların arttığını izlemekteyiz.Bunun en önemli nedenleri; evliliklerin sağlıklı kurulmaması (akraba evlilikleri)

göçmenler arasındaki işsizlik ve eğitim yetersizliğini saymak mümkündür. Birde bunlara Türkiye’den gelen eşlerin beklentileri ile oradaki yaşam arasındaki uçurumu, eğitim ve kültür farkını eklemek gerekmektedir. Aileler tarafından, geçimsizliğe rağmen evliliğin uzatılması ısrarı, hem eşler varsa çocuklar üzerinde olumsuz etkiler bırakmakta ve bo-şanma öncesini ve sonrasını etkilemektedir. Tüm aile fertlerini etkileyen bu süreçte, eşler ruhsal sağlıklarını yitirmekte, hemde çocukların velayetini birbirlerine karşı kullanarak çocukların gelişim süreçlerini ve hayatlarını olumsuz etkilemektedirler.

Bu süreçte aile içi sorunların çözümünde uzman desteği almaları (aile terapisi, eş terapisi) hem kendi ruhsal sağlıkları hemde çocuklarına sağlıklı yaklaşım konusunda faydalı olacaktır.Herkes sigortalı olduğu için, psikoterapi olanaklarından yararlanabile-cekleri gibi, ücretsiz aile danışma merkezleri gibi kurumlardan yardım alma olanakları da vardır.

Almanya’da Boşanmış Ebeveynler ve Ailelerin Psikososyal Durumları ve Hizmetler

Sizlerle Almanya’daki tek ebevenyli göçmen aileler, boşanmaya ilişki tutumları, ya-şadıkları güçlükleri, ihtiyaçları, sunulan ve alınan hizmetler konusunda tecrübelerimi paylaşmak istiyorum.

Tek ebevenylik YAŞAM Tarzı mı?Son yıllarda dünya genelinde değişen ekonomik, kültürel,sosyal şartlar nedeniyle

aile yapıları değişerek farklı aile modelleri oluşmaktadır. Anne ve Çocukların, Baba ve Çocukların yada Çocuklu bir Hanımın Çocuklu bir Beyle oluşturduğu aile modellerine daha sık rastlamaktayız.

‘Bir yastıkta kocama’, ‘anca ölüm ayırır’, ‘hastalıkta sağlıkta’dilekleri ile kurulan evliliklerin, her aile için ne yazık ki geçerli olmadığını görüyo-

ruz. Federal İstatistik Dairesi verilerine göre 2011 yılında Almanya’ da 2 milyon 69 bin tek


ebeveynli aile mevcuttur. Bunların 1 milyon 59 bininde, en az bir tane 18 yaş altı çocuk mevcuttur.

İlginç olan ise; tek ebeveynli ailelerin tüm ailelere oranı, 1996 da %17 iken; 2011 de % 22 ye yükselmesidir.

Çocuğunu tek başına yetiştiren ebeveynler ayrı yaşayanlar, boşanmış veya dul kalmış kişilerdir. Yapılan birçok araştırmada, çocuğunu tek başına yetiştirenlerde, özellikle ka-dınlarda, daha yüksek bir yoksulluk riski görünmektedir.

Bu durumun başlıca sebepleri, işsizlik, kadınların düşük ücretle çalıştırılması, nafa-ka alamama ve bunlarla beraber çocuk bakımı gereksinimlerinin artması gibi nedenler sayabiliriz.

Örneğin 1.580.000 çocuklu tek ebeveynli ailelerin 635.000 sosyal yardımla yaşamak-tadır.

Son yıllarda Almanya’ da yaşayan Türkiye’ li göçmenler arasında eşler arası geçim-sizlik, ayrılma ve boşanma oranları artmıştır. Göçmen ailelerde sayısal veriler bu alanda çalışmalar olmadığından yoktur.

Farklı ülkelerde evlenme ve boşanma biçimleri farklılık göstermektedir. Bazı ülkeler-de boşanmaya ve boşanan çift lere bakış açısı daha hoşgörülüyken bazı kültürlerde ise bu bakış açısı biraz sancılıdır.

Boşanma öncesi süreç ve boşanma davaları ağır travmatik sonuçlara yol açmaktadır. Almanya’ da yaşayan göçmen ailelerdeki artan boşanmalarda, aile yapısındaki deği-

şiklikler ve ithal evliliklerin getirdiği sorunlar olararak sıralalayabiliriz.Evlilik biçimleriGörücü usulü; hısım- akraba arasında yada yaz tatilllerinde tanışma, tanıştırılma ile

sonunda, birbirini henüz tanımadan, hemen resmi hatta dini nikahla gerçekleşen evli-likler

İnternet yolu ile tanışma ve evlenmeSeverek anlaşarak evlenme‘Başını bağlarsak eve bağlanır’ ‘sana analık hakkımı helal etmem‘ ‘anca evlenirsen bağışlarım’ baskısı altında gerçekleşen evlilikler olmakta.Aileleler çocuklarını, büyük beklentilerle uyuşturucu veya oyun bağımlılığı, ruhsal

rahatsızlığı olan, yabancı kızlarla ilişkisi ve hatta çocukları olan, işsiz gencin düzelmesi için, zorla temiz, el değmemiş!, yakın akraba yada tavsiye edilen kızlarla evliliğe ikna et-mekte. Gencin içinde bulunduğu durum saklanmakta, acele düğün gerçekleştirilmekte-dir. Ailelerin evlenmeden önce vaadettikler ayrı ev koşulları Almanya’ da gerçekleşmez. Çoğu zaman çift ler çocuk oluncaya kadar ailenin yanında yaşar. Zorla evlendirildiği, hatta eşinin kendisini aldattığını, önceki ilişkisinden çocuğunun olduğunu, hatta ilişki-sinin devam ettiğini öğrenmesiyle de gelişen hayal kırıklıkları, kavgalar, eve geç gelmeye, çalışmamaya, yaşam tarzına sanki eşi, çocukları yokmuş gibi devam etmesi ve bu sorun-


lardan gelinlerini sorumlu tutan aile büyükleri, şiddeti örtme, dil kursuna göndermeme gibi davranışlar sıkça rasladığımız vakalardır.

Böylesi evliliklerin sağlıklı olmadığına dair genelleme yapmak doğru olmaz. Geçim-sizliğe neden olan faktörler ve eşler arası dinamik çok önemlidir.

Boşanma sebebleriDünya genelinde araştırmalar boşanmaların nedenlerinin bir çok etkene bağlı oldu-

ğunu saptamıştırAvusturya’daki 2011 yılında yapılan bir araştırma iletişimsizlik, aldatma, yaşanama-

yan cinsellik, günlük yaşamdan kaynaklı kavgalar, biz yerine ben, maddi sorunlar, şid-det, yabancılaşma gibi nedenleri boşanma sebebleri olarak sıralamaktadır.

Focus dergisi 2012- 33 numaralı sayısında, Psikolog Retzer Almanya’ da ayrılma ne-denlerinin başında aldatma faktörünün olduğuna işaret eder.

Aile Danışma merkezlerinde, Türkiye’li göçmen ailelerde birinci nesil de ayrılık ve boşanmaya, bağımlılık (oyun, madde, alkohokol) şiddet gibi sorunlar sebep gösteri-lirken, ikinci nesilde psikolojik sorunlar, ilişkiye karışılması, şiddet, bağımlılık gösteril-mektedir (Güç, 2012)

Çift ler arası geçimsizlik, sorunları şiddetle çözme eğilimi ikinci ve üçüncü nesilde de hakimdir.

Kadınlar, Erkekler ve Çocuklar açısından BoşanmaEşlerinin bağımlı davranışlarını değiştirme ile uğraşırken çocukların büyüdüğünü,

kendine has sorunları olduğunu, çocuklarında bu geçimsizlikten olumsuz etkilendikle-rinin farkına varmama, psikosomatik yakınmalar, panik atak, depresyon,öfk e patlama-ları kadınların sorunlarındandır.

Erkekler ise kesinlikle sorunun kendileri olmadığını, evdeki huzursuzluktan tek başı-na eşini sorumlu tutmakta, kendini haklı gösterme, eşinin ve çocukların kendisine hak-sızlık yaptıkları iddiasıyla, sorunu çözmeye çalışmaktadır.

Kadın herşeyden kendini sorumlu hissetme duygusuyla, evdeki bozulan huzuru sağlarsa eşine de yardımcı olacağına inanarak, Erkek de başına gelen herşeyden, yaşa-dıklarından başkalarını sorumlu görme alışkanlığından vazgeçmeyerek kısır bir döngü yaşanır. Kendi ve çocukların ruh sağlıkları bozulur.

Bu kriz durumunda, aile çevreside profeyonel yardım alma yerine ya ‘gözü açıldı’, ‘ boşanmış arkadaşlarının kurbanı oldu’ ya da

‘bizde ayrılma- boşanma yoktur, bunlarda geçer, bizde aynı şeyleri yaşadık ama hala beraberiz’.... gibi açıklamalarla taraf tutarak sorunu görmezden gelmektedirler.

Boşanma bir aile için önemli bir yaşam krizidir ve aile bireylerinin, nerede olurlarsa olsunlar bu sorunlarla başedebilmek için profesyonal desteğe ihtiyaçları vardır.

Ayrılma ve boşanma, ta ki hayata karşı yeni bakış açıları bulana, günlük hayatı yeni-den organize edene ve aynı zamanda hukuki ve finansal sorunları çözene kadar, büyük zorlukları beraberinde getirir.


KADINLARKadınlar maddi sıkıntıların yanı sıra sosyal yaşamdaki birçok sorunlarla içiçedirler. Bunları; ayrılma öncesi yaşanan sıkıntılardan sorumlu tutulma, kendini sorumlu tut-

ma yargılama, suçluluk duygusu, yıpranmış birlikteliğin getirdiği acı ve üzüntü cocuk-lara bunu yaşattığı için kendini sorumlu tutma, travma sonrası stres bozukluğu, depres-yon, öz güven azlığı, psikosomatik yakınmalar, korku, panik atak, uyum sorunu, sosyal isolasyon, kendini eksik hissetme hali, keşkelerle boğuşma.... gibi sıralayabiliriz.

Erkekler Literatur de eşi vefat eden erkeğin çocuklarıyla birlikte yaşamayı, boşanmış erkekle-

re göre daha kolay başardığına işaret ederken, eşi tarafından terk edilmeyi hazmedeme-yen, öfk esini, kırgınlığını çocuklarının annesine hareket eden, zarar veren hatta öldüren erkek sayısı çoktur.

Aylin Korkmaz örneği, 2007 de eşi tarafından bıçaklanan Aylin Korkmaz yüzü tanın-maz biçimde darp almış ve ruhsal travmasının üstesinden ‘yaşamım için çığlık atıyorum’ başlığıyla yazdığı kitapla gelmeye çalışırken, bir yandan da ayrılma ve boşanma sorun-ları yaşayan kadınların sorunlarını kamuoyuna duyurarak, konuyla alakalı hassasiyetin artmasına katkı sağlamıştır.

Erkekler, babalık rollerinde, çocuk bakımında, ev işlerinde kendilerini yetersiz do-nanımsız hissetmelerinden kırgın, kızgın, öfk e, üzüntü duygularıyla cebelleşirler. Terk edilmeyi, eşlerinin kendilerine yeni bir hayat kurmasını içlerine sindiremeyen eşler şid-det uygulamaktadırlar.

Ayrılma ve boşanmalarda psikolojik, cinsel ve ekonomik şiddet de yaygın bir şekilde yaşanmaktadır.

Bütün bu gelişmeler yaşanırken, bu durumdan en fazla etkilenen de çocuklar oluyor. Anne ve babanın sürekli olarak kavga ettiği, kadınların ezildiği bir ortamda çocukların da ruh sağlığı bozuluyor. Evde şiddete tanık olan çocuk aynı şiddeti okulda ve sokakta uyguluyor. Şiddet de öğrenilmiş ve bulaşıcı bir davranış türüdür.Bu noktada toplum içe-risindeki bireylerin bilinçlendirilmesi gerekiyor.

Yeniden bir aile düzeni, günlük yaşam düzeni için hem annenin hemde babanın ço-cukları için destek almaları gerekmektedir.

ÇocuklarÇocuk gelişiminde anne ve babanın yeri her zaman ayrı ayrı çok önemlidir. Çocuklar Anne ve Babanın sorunlu ayrılık yada boşanma süreçlerinin bedelini ağır

öderler. Çocukların yaş ve cinsiyetlerine göre ayrılıklara verdikleri tepkiler farklıdır.Erkek Çocuklar daha çok içine dönük duygularını zor ifade ettiği, kızların duydula-

rını rahatça ifade ederken kendine zarar verme, yeme bozukluğu olduğu gözlenmekte.


Erkeklerde evin erkeği rolünü benimseyerek zaman zaman annesine ve kızkaşlerine karışma, agresif davranma, kontrol etme, kız çocukları daha çok ev işlerinde destek ve-rirken, erkeklerin kontrolcü okulda başarısız isteksiz, madde bağımlılığı, sınırsız inter-net kullanma, yüksek sesle müzik dinleme, odalarına kapanma, uyku sorunları, okulda, meslekte başarısızlık izlenmektedir.

Çocuklar ayrılıklardan sonra çoğunlukla büyükanne ve büyükbabanın yanına bıra-kılır. Hernekadar yakın akraba ilişkileri önemli ise, çocuğun anne ve baba tarafından istendiği, benimsendiği ve sevildiğini hissetmeye ihtiyacı vardır. Babalarının anneye ya-şattığı şiddete tanık olan çocuklar, babaları ile görüşmeyi istememektedirler.

Hukuksal boyutta nafaka, velayet sorunları Almanya’da boşanma başvuruları hemen sonuçlanmamaktadır. İlgili mahkeme bir

yıllık barışma süresi tanır tarafl ara. Bu sırada velayet hakkı ortaklaşa olarak anne ve babaya aittir. Almanya’ da boşanan Türkiye kökenli çift lerin boşanmışlık kararlarını tanıtması stresli bir hukuk süreci gerektiriyor. Çift ler yeniden Türkiye’de dava açarak boşanmalarını tanıtmaları gerekiyor. Duygusal, ekonomik bedeli yüklü olan bu süreç çift ler, aileler ve çocuklar için oldukça sıkıntılar yaşatır.

Babaların nafaka ödemede zorluk çıkardıkları ve gelirlerini göstermemek için çalış-madıkları, işsizlik yardımı alarak nafaka ödememede direndikleri, gelir düzeyi iyi olan-lar da anlaşmalı ayrılık gerçekleşse bile nafaka ödememek için mal varlıklarını başkasına devretme, mahkemenin nafaka ödenmesine karar vermesine rağmen, ödememe çocukta ‘babam beni istemiyor’ ‘sahiplenmiyor’ duygusunu yaşatır.

Bazan babayı, çocuk gözünde küçük düşürmemek için sesini çıkarmayan, duruma katlanan kadınlara rastlamaktayız.

VELAYETAile mahkemeleri, genelde çocukların velayetini anne ve babaya müşterek verir. Bu

durumda önemli kararlar her iki ebeveynin müşterek olarak anlaşmasıyla verilmelidir. Günlük yaşamla ilgili kararları, çocuğun genellikle yanında kaldığı ebeveyn verir.

Müşterek Velayet her zaman en iyi çözüm olmayabiliyor. Eşler ayrılık sürecindeki sorunlarını çocuk için ortak kararlar verme de kötüye kullanabilmektedirler. Bu yüzden çocuk velayeti, talep üzerine tamamen veya kısmen tek ebeveyne verilebilir.

GÖRÜŞME HAKKI Çocukla birlikte yaşamayan ebeveynin çocukla görüşme hakkı vardır. Çocuğun iki

ebeveyni ile de görüşmeye hakkı vardır. Somut görüşme kurallarını ebeveynler birlikte belirlemelidir Ebeveynler çocuklarıyla görüşme konusunda anlaşamıyorlarsa, refakatlı görüşme olanağı vardır. Sorunlu durumlarda aile mahkemesi bilirkişi raporu ister. Şayet çocuğun ebevenyden biri ile görüşmesini çocuğun geleceği için sorunlu görürse, birlikte yaşayamacağı ebeveny ile düzenli ilişkisinin sağlanmasında yönlendirici rol oynar. Her ebeveyn için, çocuk gelişimini ön planda tutarak terapi önerebilir ve mahkemeye sunar.

Sorunlu ayrılıklarda ne yazıkki Anne ve Baba ortak sorumluluklarını, Anne ve Baba olarak yerine getiremez. Çocuk kaçırılacağı korkusundan, elinden alınacağı korkusun-dan baba ile görüşmeler engellenir.


Ekonomik durumİşsizlik, dil sorunu, her nekadar kira yardımı, sosyal yardım alınsada ciddi ekonomik

sıkıntı yaşanır. Çocukları da evde yalnız, kardeşlerine hatta komşularına bırarak, işe korku ile giden kadınların sayısı az değildir.

Sosyal etkisiEşinin ölümünden sonra kadınlar toplumda dayanışma seli yaşarken, ayrılık ve

boşanmalarda yalnız bırakılmakta hatta eziyet yapılmaktadır.Ev, mekan değiştirme, yeni ilişkiler kurma, evli kişilerle komşuluk ilişkilerini sürdüre-

meme, boşanmış kadın imajı, ön yargılı yaklaşımlar nedeniyle kadının kendini koruma duygusundan çevre ile ilişki kuramama evden dışarı çıkmama, öz güven yitimi, çocuğun anneli babalı çocukları gördüğünde üzülmesin diye ilişkilerni azaltma gözlemlenir.

Babalarda gece hayatı, internet, madde alışkanlığı alkol,kahve, eğlence, ilişki değiştirme, kilo alma, hareketsizlik görülürken, Anneler çocuklarının, yaşama bağlanma, sıkıntılara katlanma nedeni olarak çocukların varlığı olarak yaklaştığından ilerleyen zamanda anne cocuk arasında ciddi sıkıntılar yaşanır

Boşanma öncesi boşanma süresi ve sonrasında sıkıntıların çözümünde sosyal, eko-nomik ve psikolojik destek çok önemlidir.

Ayrılamama nedenleri Kadınlar genelinde ayrılamama, sorunlu ilişkiyi sürdürme nedeni olarak ilk etap-

ta çocukları gerekçe gösterirler. Sonrasında kendine sahip çıkacak bir güvencesinin olmadığını, öldürülme korkusu, çocuklarını bir daha göremeyeceği, elinden alınanacağı korkusu, tek başına becerememe korkusu.

Gelinliğinle çıktın, kefeninle döneceksin‘ hergün biraz daha yok olduğunu hissede-rek evliliklerini çocukları için sürdüren kadınlar, aile ilişkilerin bozulmaması, oturum izni alamama, yurt dışı edilme korkusu, dışlanma, aileler ve akrabalar arası kırgınlıklar olacak korkusu, ekonomik güvencesinin olmaması.

Alman vatandaşı olmadığından, var olan sosyal hizmetlerden yararlanabilme bilg-isinin olmaması. Ebeveyn parası, çocuk parası, nafaka ve işsizlik parası alırsam otu-rum alamam, çocuğum elimden alınır korkusuyla katlanmayı tercih edenler de vardır. Kadınların üzerindeki sosyal baskı çok yüksektir. Aldıkları boşanma kararının doğru bir karar olduğunu aile ve akrabalarına, tek başına yaşamının üstesinden gelebileceğini ,çocuklarına bakabileceğini kanıtlamak için aileden, hatta çevreden isole hayat sürdürmektedirler.

Yeni evlenen çift lerde, boşanmalarda yabancılar yasası da bir engel oluşturmaktadır. Eşlerin bağımsız oturum alabilmesi için evliliğin en az 3 yıl, istisnai durumlarda 2 yıl Almanya’ da sürmesi şarttır.

HizmetlerAlmanya’nın her tarafında aynı olmamakla birlikte, bir çok yerde, kendi, dilinde

hizmet almak mümkündür.Ana dilinde, belediyelerin, sivil toplum kuruluşlarının haklarından haberder ola-


bilmek için boşanma öncesi, boşanma esnasında ve sonrasında yol gösterici broşürler mevcuttur.

Ana dilinde çocuğunu tek başına yetiştiren ailelelere yönelik projeler ve çalışmalar mevcuttur.

İş ve işçi bulma kurumları çocuklarını yalnız yetiştiren kadınlara meslek eğitimi desteği, çocuk bakımını sağlayarak, dili güçlendirme kursları vermektedir.

Geçlik daireleri, belediyelere bağlı, eş aile danışmanlık merkezleri, belediyelerden bağımsız olan kurumlar, konut ve çocuklar için yuva arayışında anne ve babalara yardımcı olmaktadır.

Bu süreçte aile içi sorunların çözümünde uzman desteği almaları (aile terapisi, eş terapisi) hem kendi ruhsal sağlıkları hemde çocuklarına sağlıklı yaklaşım konusunda faydalı olacaktır.Herkes sigortalı olduğu için, psikoterapi olanaklarından yararlanabile-cekleri gibi, ücretsiz aile danışma merkezleri gibi kurumlardan yardım alma olanakları da vardır. Yine gençlik dairesinin finanse ettiği, sosyal pedagojik yardım almak da müm-kündür.

Toplumda birbirinin yaşamına engel olmayan, ebeveyn örneklerine ihtiyaç var. Öfk e nefret acı incinmişlik küskünlük nesilden nesile aktarılmaktadır.

Berlin Neuköln’de ki, babalar gurubu erkek olarak rol anlayışları, çocuk yetiştirmek, ilişki sorunları, şiddet hakkında konuştukları örnek bir çalışmadır.

Türkiye kökenli yalnız ebevenyler -Yalnız Ebeveyn Anneler ve Babalar Birliği- içinde („Verband alleinerziehender Mütter und Väter“) aktif olabilirler.

GTP-aktpt Türkçe konuşan Psikoterapi ve Psikososyal Danışmanlık Derneğinde bu alanda çalışan, seminerler veren meslektaşlardan yardım alınabilir.

Hastalık kasalarının desteklediği 3 haft a süren anne-çocuk, baba-çocuk rehabilitasyon imkanları alınabilecek hizmetlerden bazılarıdır.


Boşanma Sürecinde Profeyonel Müdahale ve İzlemProfessional Intervention and Monitoring in the Divorce Process

Cengiz ÖZBESLER, Doç. Dr.Başkent Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi / Başkent University, Turkiye

Boşanma, eşler hayatta iken evlilik birliğine hukuken son verilmesidir. Bu dönemde;• etiketlenme, • ailesinin boşanacak olan birey ile aşırı ilgilenmesi, onu sürekli kontrol etmeye ça-

lışması, • Arkadaş çevresinin, yakınların olur olmaz soruları aşırı ilgili olması gibi faktörler

bireyin izolasyonunu arttırmaktadır. Yaşam döngüsünde boşanma, her bir aile üyesinin yaşamını ciddi biçimde etkile-

mekte ve farklı sorunların ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.Boşanma süreci kendi içerisinde;

• Boşanma öncesi,• Boşanma sırası ve• Boşanma sonrası olmak üzere üç ana kısımda ele alınmaktadır.Boşanma süreci, her bir emosyonel sistemin farklı dinamiklerine bağlı olarak ilişki-

nin yırtılmaya başlamasıyla başlamaktadır.I. Boşanma öncesi, - Düş kırıklığı aşaması, …. Farklılıkları kabul etme, gizlemeden konuşma, - Aşınma aşaması, ….Uzlaşmacı olamama, olumsuz algılamaların artması, cinsel ka-

çınma,- Kopukluk aşaması, …. geçimsizlik, yeterli olamama, ilişkinin anlamını yitirmesi, II. Boşanma sırası,- Eşlerin birbirlerine yabancılaşması, duygusal boşanma, - Aile boşanması, çocukların velayetinin belirlenmesi, - Ekonomik boşanma, para ve mallarla ilgili sorunlar, - Sosyal boşanma, ortak arkadaş çevresinden uzaklaşma,- Psikolojik boşanma, bağımsız olma, emosyonel kopma,

III. Boşanma sonrası dönem, - Yas, gerçeği reddetme, sosyal izolasyon, öfk e, pazarlık, depresyon, uyum, - İkinci ergenlik, yeni bir kimliğin oluşması, sosyal statünün ve yaşam tarzının de-

ğişmesi, Boşanma sürecinde çift in ilişki yüzeyinin bir profesyonel tarafından değerlendiril-

mesi önemlidir.


ÇOCUKLARIN BOŞANMAYI ALGILAMALARI VE VERDİKLERİ TEPKİLER Çocukların tepkileri yaş dönemleri, gelişimsel özellikleri ve gereksinimlerine göre

değişmektedir.• 18 aya kadar çocuklar, • 18 aydan 5 yaşa kadar okul öncesi dönemde olan çocuklar, • 6 - 12 yaş grubundaki çocuklar,• Ergenlik döneminde olan gençler,BOŞANMANIN ÇOCUKLAR ÜZERİNE ETKİLERİ NELERDİR? Boşanma sürecinde anne babalar çocuklarını, birbirlerini kontrol etmek ya da mani-

pule etmek amacıyla kullanabilmektedirler. Çocuklar, boşanmayı izleyen ilk 2 yılda ciddi uyum sorunları yaşayabilmektedirler. Bu süreç, çocuklarda depresyon, suça yönelme, madde kullanımı, adölesan gebeliği,

okul başarısızlığı, okulu terk etme, intihar düşünceleri, girişimi, suçluluk duyguları gibi durumlara yol açabilmektedir.

• Okulda sorunların artması ve okul başarısının düşmesi, okula devamsızlık, • Arkadaş ilişkilerinin bozulması ve akranlardan uzaklaşma, • Duygusal örselenmeler, patlamalar ve sağlık sorunları, • Ebeveynlerden birisine ya da her ikisine karşı ciddi öfk e ve kızgınlık duyma, • Ebeveynleri sahiplenme ya da paylaşmak istememe, • Suça yönelme ya da madde kullanımı, • Kendisine uygun olmayan arkadaşlar edinme, • Benlik saygısının azalması, Sosyal yetersizlikler, vb..ÇOCUKLAR AÇISINDAN RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR? Bu süreçte çocuğun uyumunu etkileyen birkaç önemli faktör vardır. • Anne babanın karmaşık sorunları, aile işlevlerinin bozulması, • Ailenin sosyoekonomik düzeyi, • Çocuğun içinde bulunduğu gelişim dönemi, gelişimsel gereksinimleri,• Çocuğun kişiliği,• Çocukta davranış sorunlar ve konsantrasyon güçlüğünün olması, • Çocuğun agresif olması ve sağlık sorunları, • Savunucu iletişim, • Tepkisellik, • Anne baba arasında çatışmaların olması, • Yetersiz disiplin, • Ebeveyn çocuk ilişkisinin yetersiz ve kalitesiz olması, • Ebeveynlerin çocuklara karşı ilgisiz olması, • Okul aktiviteleri ve ödevlerle ilgili ebeveynlerin ilgisinin yetersiz olması,


• Akademik başarının düşmesi, gibi faktörlerdir.TEDAVİ VE İZLEM SÜRECİ NASIL OLMALIDIR? Bazı anne babalar, boşanmayı çocuklarına açıklamayı gereksiz görürken, bazıları da

nasıl açıklayacakları konusunda ciddi anlamda sıkıntı yaşarlar, kaygılanırlar. Ne yapa-caklarını bilemezler.

Bir çocuk sabah uyandığında ebeveynlerinden birinin tüm eşyalarını alıp gitmiş ol-duğunu görmemelidir, bir gün okuldan döndüğünde annesinin bir daha geri dönmemek üzere gittiğini anlatan bir mektup bulmamalıdır.

Bu tür davranışlar çocukta ciddi anlamda reddedilmişlik duyguları yaratmaktadır. Boşanmayı izleyen zamanlarda karşılaşılacak durumlarla daha kolay baş edebilmele-

ri için çocukların bu süreçte herkesin iyiliği için dikkatle hareket edildiğine, en mantıklı yolun seçildiğine inanmaları gerekir.

Anne baba bu süreçte çocuklardan gelecek kaçınılmaz soruları cevaplamak için ne kadar hazırlıklı ise onların tepkilerini o ölçüde yumuşatmayı başarabilir.

Çocuklarla konuşurken anne babalar aralarındaki sorunlardan çocukların kesinlikle sorumlu olmadıklarını açıkça belirtmelidirler.

Çocuklar anne babalarının boşanma kararlarını öğrendikleri andan itibaren bazı so-rular sorarlar…

Çocuklar bu dönemde; Annem / babam benim yüzümden benim hatalarım yüzün-den boşanıyor, Ben onları tekrar bir araya getirebilirim gibi düşüncelere sahiptirler.

Terapi ve izlem Sürecinde;• Anne babası neden boşanıyor anlamasına yardımcı olmak, • Çocukların öfk e ve kızgınlıklarını nasıl ifade edebileceklerini öğrenmelerine yar-

dım etme, • Sorun çözme becerilerinin gelişmesinde yardım etme, • Çocukların boşanma sürecinden mümkün olduğunca az etkilenmelerini sağlama, Bu zorlu dönemin etkilerini en aza indirerek geçirmelerini sağlama önemlidir.BOŞANMA KARARI ÇOCUKLARA NE ZAMAN VE NASIL SÖYLENMELİ-

DİR? Bu süreç uygun biçimde ele alındığında olumsuz etkiler azalmakta olumlu yanlar

güçlenmektedir. • Çocuğu her iki ebevynin birlikte bilgilendirmesi önerilmektedir. • Alınan kararın onların hatası olmadığı belirtilmelidir. • Giden ebeveynin yeni yaşamının nasıl olacağı basit kelimelerle anlatılmalıdır. • Değişecek şeylerden çok aynı kalacak durumlar vurgulanmalıdır. • Anne ya da baba artık eşi ile birlikte yaşamasa da onu ilgilendiren konularda birlik-

te hareket edileceğini ve her zaman buna güvenebileceğini açıklamalıdır. • Çocukların duygularını öğrenmek için anne baba da uygun zamanlarda daha çok

ilerleyen zamanlarda sorular sorabilirler.


• Bu konuyu aile dışından birisi ile de konuşmayı isteyip istemediğini sorarak bitir-mek olabilir.

• En sevdiği kişiler, teyzeleri, büyük babaları bu iş için uygundur. Bir uzmana da danışması sağlanabilir.

Terapi ve İzleme Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Noktalar • Aileyi bir bütün olarak ele almak, • Aile üyelerine onların da katkılarını alarak yardım etmek, • Her iki ebeveynin ve çocukların kazanç sağlamaları için çalışmak, • Yeni yaşamları için güçlenmelerine yardım etmek, • Yasal süreçte çift e yardım etmek, • Yeni rollerin belirlenmesine ve yapılandırılmasına yardım etmek, • Çocukların zorluklarını, güçlüklerini her zaman göz önünde tutmak, • Birbirlerine zarar vermelerini mümkün olduğunca önleme, • Her bir aile üyesi için uygun destek mekanizmalarını bulmak / yapılandırmak, • Eşler arasında üçgenin diğer bir ucu olmaktan kaçınmak, • Profesyonel rolümüzü açıkça ortaya koymak, • Diğer aile üyelerinin, akrabaların desteklerinin ya da engellemelerinin farkında

olmak, • Boşanma öncesindeki kriz durumlarını uygun biçimde ele alabilmek, • Anlaşma için uygun bir yol belirlemek, • Eşler arasında koordinasyonu sağlamak, • Eşler arası işbirliğini oluşturmak, Seçilmiş Kaynaklar Benedek, P. Elissa, C. F. Brown (1995) Boşanma ve Çocuğunuz, Çocuğunuzun Bo-

şanmanızla Baetmesine Nasıl yardımcı Olursunuz?, Çev: Serap Katlan, Hekimler Yayın Birliği Yayını, Ankara.

Hetherington, E.M., Stanley H M. (1999) “Th e Adjustment of Children with Divor-ced Parents: A Risk and Resiliency Perspective”. Journal of Child Psychology and Psychi-atry. 40: 129 – 140.

Özen, D. Ş. (1997) “ Eşler Arası Çatışma ve Boşanmanın Çocuklar Üzerine Etkileri, I- Davranış ve Uyum Problemleri”. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi. 6(1), 19 – 29.

Salk, Lee (1993) Bebeklikten Yetişkinliğe Çocuğun Duygusal Sorunlar. Remzi Kita-bevi, 5. Basım. İstanbul.


Tek Ebevenyli Ailelere Psikososyal CalışmalarPsychosocial Works on Single Parent Families

Semin GÜLER OĞURTAN, Dr. Çağdaş Aile Derneği, Konya

Modern Family Association, Konya

BOŞANMIŞ HANIMLARA DESTEK GRUBUAMAÇ• Tek ebeveynli ailelere destek vermek • Özellikle çocuklu boşanmış hanımlara sosyal güç kazandırmak• Boşanma olgusunu sosyal bir durum olarak kabullenmelerini sağlamak• Depresif vakaların tedavi almalarını sağlamak• Duygu durumun olumlulaştırılması ile şiddet gibi olumsuz davranışların ortadan

kaldırılmasını sağlamakHEDEF KİTLE• Boşanmış veya en az 1 yıldır ayrı yaşayan mahkemesi devam eden hanımlar• Şimdiye kadar erkek başvuru olmadı• Gruplar en fazla 20 kişi • İdeal olan 10 kişi• Parçalanmış aile çocukları 10 kişilik gruplarlaSÜRE ve SIKLIK• Haft ada 2 saat• 10 haft aYER VE MATERYAL• U oturumlu salon • Bilgisayar-projeksiyon • Isınma oyunları için çeşitli malzemeler• Beyaz tahta-kalem• Kitap (boşandım diyemedim)EĞİTİM TEKNİĞİSerbest söyleşiAktif yüz yüze eğitim tekniğiRol playingIsınma oyunlarıSineterapiPpt sunumEv ödevi davranış


EĞİTİCİ ve DANIŞMANLAR• Halk sağlığı uzmanı dr• Çocuk hastalıkları uzmanı dr• Psikiyatr dr• Psikoterapist• Rehber öğretmenler• Avukat• İlahiyat kökenli eğitimciKONULAR• Tanışma ve ortak noktaların fark edilmesi• Nerdeyim? Nereye gitmek istiyorum?• Hayattan beklentilerim, • Bunu nasıl başaracağım?• Çocuğumla bir aileyim• Çocuğumun babası ve onun ailesiyle ilişkileri• İletişim öncelikleri ve incelikleri• Sorumluluğum ağır mı?• Duygu durumumu düzeltmeliyim• Stres ve öfk e ile baş edebilirim• Olumlu düşünme ve davranış kazanabilirim• Yeniden evlenmek ister miyim?• Hayat devam ediyor evli veya bekar Sineterapide kullanılan fiillerUmudunu kaybetmeZoe’nin gizli dünyasıProzac toplumuYa sonraİki yaşam artı birSözcüklerin gücüKızarmış yeşil domateslerKATILIM VE TARİHLER2005, 13 HANIM (ilk grup) 2006, 16 hanım (tek grup)2007, 25 hanım (iki grup)2008, 24 hanım (iki grup)2009, 21 hanım (iki grup)2010, 44 hanım (üç grup)2011, 47 hanım ( üç grup)2012 , 40 hanım (iki grup) devam ediyor


Çocuklar• 41 kişilik bir gruba 6 haft a , haft ada 4 saat • Sadece duygu durum çalışması yapıldı• En fazla gözlenen ÖFKE duygusu üzerinde duruldu• “Neden bizi düşünmediler? • Kendileri rahat etmek istedi ” • düşüncesi hakimdi• Burs alan parçalanmış aile çocuğu• 2012-2013 öğretim yılında • ilk ve lise çağı öğrenci sayısı – 3091 (belediye tarafından )• Ekmek kartı ve gıda yardımı GERİ BİLDİRİM SÖZLER:“Birileri bizi düşünüp çaba gösteriyormuş”“Yalnız değil mişim”“İntikam için değil tekrar mutlu olmak için evleneceğim”“Bu benim suçum değil”“Sosyal sabıkalı olmak çok enteresan”“Bu başarısızlık değil, sadece kader ”Gerİ bİldİrİmlerTEKAD (Tek ebeveynli aileleri koruma derneği kuruldu)Ayda bir kendi aralarında çay sohbeti devam ediyorİkili üçlü arkadaşlıklar kurulduTlf zinciri kurulduDanışmanlık hizmeti tanındı ve çocuklarıyla beraber sık başvuru gözleniyorUzun süre ayrı yaşayan 3 hanım eşleriyle barıştı, bu olaya diğerleri olumlu katkıda

bulunduMedeni hukuk dersinden hak arama ve başarı yakalandıEvlenmek isteyip “ayıp sayma” tutumundan kurtulan hanımlar evlendi (çocuksuz

olanlar öncelikli)Çocukları yüksek okulu bitirip öğretmen olanlar, sevincini paylaştıAçıktan lise ve ünv bitirenler olduİş bulma konusunda birbirlerine destek oldularKendi ailesiyle yaşayanlardan bazıları ayrıldıToplumdaki yardım kuruluşlarından gerektiği ölçüde faydalanmayı öğrendiler Belediyeye burs imkanı için başvurular gerçekleştiÖzellikle çocukların yanında diğer ebeveyn hakkında konuşma hassasiyetleri öğre-

nildiSON CÜMLE “EĞER BU ÖĞRENDİKLERİMİ ÖZELLİKLE İLETİŞİM UYUM SAĞLAMA DAVRANIŞLARINI ÖNCE ÖĞRENSEYDİM BOŞANMAZDIM”


Okul Psikolojik Danışmanlarının Boşanmış Aile Çocuklarına Desteği

Th e Support of the Psychological Consultant of the School for the Children of Divorce

Serap NAZLI, Doç. Dr.Ankara Üniversitesi, Türkiye / Ankara University, Turkiye

Boşanma evlilik kadar eskidir.Boşanma hukuki bir süreç olmakla birlikte psikolojik, sosyal, ekonomik yönleri de

olan bir olgudur.Boşanma sürecinde tüm aile üyeleri etkilenmektedir.Aile üyelerinin kişilik özellikleri, evlilik yaşantısı, toplumsal değerler vb. etkilenme

oranını belirler. Boşanma kararı almak zordur.Çünkü boşanma evlenmeden önceki hayata dönmek değil, hayallerin ve beklentile-

rin yıkılmasıdır.Boşanma sürecinde eşler çoğunlukla psikolojik, sosyal, ekonomik vb. problemler ya-

şamaktadırlar.Boşanma süreci aile içi şiddetin de en yoğun yaşandığı dönemdir.Özellikle boşanma kararı tek tarafl ı alınmışsa şiddet daha fazla görülür.Çünkü eşler birbirlerine karşı olumsuz duygu ve düşüncelerini kontrol etmekte zor-

lanmaktadırlar.Genel olarak boşanma sürecinde eşler: İnkar, Problemi kabullenme, Duygusal ayrılık, Fiziksel ayrılık, Yasal boşanma,

Öfk e, Depresyon, Diriliş, Yeniden düzen kurma yada eski eşe geri dönüşBoşanma ve ÇocukBoşanma sürecinden en fazla etkilenen çocuktur.Çocuğun yaşı ve diğer özellikleri hangi oranda etkileneceğini belirler.Özellikle evliliğin ilk 5 yılı boşanmada kritik bir dönem olduğu dikkate alınırsa,

küçük çocukların bu süreçte en az etkilenmesine destek olmak gerekmektedir. Çocuk anne babasından ziyade kendisine ne olacağına daha fazla odaklanır.Çocuğun rahatlatılmaya, kaygılarının azaltılmasına ve sosyal desteğe ihtiyacı vardır.Ancak ebeveynler bu süreçte çoğunlukla çocuklarına yeterince destek olamazlar,

çünkü kendilerinin de desteğe ihtiyacı vardır.Çocuk büyük ebeveyn, yakın akraba, komşu vb. kişiler ile desteklenilmeye çalışılır.


Ancak bilinçsiz destek çocuğun yeni hayatına uyumuna yardımcı olmaktan uzaktır.Bu noktada profesyonel destek önemlidir.Bu profesyonellerden birisi okul psikolojik danışmanlarıdır.Yurt dışı literatürde okullarda boşanmış aile çocuklarına 1980 lerden itibaren özel

destek verilmeye başlanılmıştır.Yurt dışında okullarda: • 6-8 yaş çocuklarına bireysel ve oyun terapisi• 9 yaşından itibaren grupla psikolojik danışma ile destek çalışmaları yaygındır.Okul temelli, önleyici programlarda genel olarak:• Çocuğun boşanma gerçeğini anlaması • Boşanmanın sürekliliğini kabul etmesi• Kendisini sorumlu tutmaması• Utanma, suçluluk, öfk e vb. duygularını kontrol etmesi• Tek ebeveynle etkili iletişim kurması• Çeşitli yaşam becerileri kazandırması vb. hedefl enmektedir.Ülkemizde MEB’te 10 bini aşkın okul psikolojik danışmanı çalışmaktadır.Ancak boşanmış aile çocuklarına destek çok sınırlıdır.PDR lisans mezunlarımız rahatlıkla boşanmış aile çocuklarına programlar düzenle-

yebilecek şekilde mezun olmaktadır.Bunun için MEB ve ASPB ortaklaşa çalışma yürütmeleriFarklı yaş grupları için programların tasarlanmasıOkul psikolojik danışmanlarına eğitim verilmesi.


Sosyal Hizmet Bakış Açısıyla Boşanma Olgusu ve Boşanma Ara-buluculuğu için bir Model Önerisi

Th e fact of Divorce in the Perspective of Social Services and an off er Model for Divorce Mediation

Bülent ŞEN, Aile Danışmanı / Family CounselorTürkiye / Turkiye

EVLİLİKAdler (2003), evliliğin önemini “içinde yaşadığımız uygarlıkta sevgi ve eşitlik sosyal

ödevlerdir. Biz evleniyorsak, yalnız kişisel çıkarımız için, dolaylı olarak toplum çıkarını da göz önünde tutarak bunu yapıyoruzdur. Gerçekte evlilik, insanlığın ayakta kalmasını sağlamaya yönelik bir eylemdir” sözleriyle belirtmektedir.

BOŞANMABoşanma, kişilikleri, sosyo-kültürel değerleri, alışkanlıkları ve tepkileri ile birbirine

uyum sağlayamayan, bir arada iken herhangi biri ya da her ikisinin de sosyal, mesleki sorunlar yaşadığı; vücutsal ve ruhsal yakınmalar geliştirebildiği, kişilerin ayrı ayrı daha sağlıklı olabilmesi temeline dayanan bir sosyal gerçekliktir. Boşanma bazı evlilikler için kaçınılmazdır (Berksun, 2005).

EVLENME VE BOŞANMA İSTATİSTİKİ BİLGİLERİ2001-2010 YILLARI ARASINDA TOPLAM BOŞANMA (986.972)EVLİLİK ÖNCESİ ÇİFT EĞİTİMİHUKUK VE SULHAnayasa; md; 12, 20, 41Medeni Kanun;HUMK (494-499) ve 6100 HMK (140/2)4787 Aile Mahkemeleri Kanunu (7)1136 Avukatlık Kanunu (35/A)

AİLE MAHKEMELERİ“Tasarıyla kurulması öngörülen ve bünyesinde psikolog, pedagog ve sosyal çalışma-

cı bulunan aile mahkemeleri, aile hukukundan doğan dava ve işleri, tarafl ar arasındaki karşılıklı saygı, sevgi ve hoşgörünün korunması ilkesini gözeterek, gerektiğinde uzman-lardan da yararlanarak, eşlerin ve çocukların karşı karşıya oldukları sorunların sulh yo-luyla çözümünü sağlamaya çalışacaktır. Böylece, yargılama görevinin yanında toplumun temel taşı olan ailenin korunmasına yönelik koruyucu, eğitici ve sosyal önlemler alma gibi önemli işlevleri de yerine getirecek olan aile mahkemelerinin kurulması amacıyla bu tasarı hazırlanmıştır.” (TBMM,2002)


Aile mahkemeleri hâkimlerinin, evli, çocuk sahibi ve otuz yaşını doldurmuş olması koşulu getirilmiştir. Ayrıca aile mahkemesinde görevlendirilecek hâkimin tercihan aile hukuku alanında lisansüstü eğitim yapmış olması aranmıştır. Böylece hâkimin evli ve çocuk sahibi olmasının, eşler arasındaki uyuşmazlığın çözümünü kolaylaştıracağı düşü-nülmüştür (Madde-3). 14.04.2004-5133/1 md.

“Türkiye’de Aile Mahkemeleri Uygulaması ve Uygulamanın Değerlendirilmesi”Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (2009)

Aile gibi özel bir alanda ve geçmişteki özel yaşantıların mahkemede görüşülmesi esnasında gerek mahkeme salonlarının yapısının, diğer mahkemelerle aynı mekânda bulunmasının, hâkimlerin tarafl ardan, çocuklardan ve tanıklardan yüksek bir yerde oturmasının, duruşmaların isteyen herkesin girip dinleyebileceği bir ortamda aleni ya-pılmasının, duruşmalarda alışılagelmiş kayıt yöntemlerinin sürdürülmesinin (dinlenen kişinin beyanlarının hâkim tarafından kâtibe yazdırıldıktan sonra diğer beyana geçil-mesi), duruşmalarda kimi yerlerde bir davanın duruşmasına ortalama 5-10 dakika süre tanınabildiği gibi hususlar belirtilmektedir.

YARGITAY 2.HUKUK DAİRESİ DOSYA DURUMU 2011 YILI Boşanmış Anneler Derneği Başkan Yardımcısı, “Boşanmada yaşanan çekişme çocu-

ğa yansıtılmamalı. Çocuk anne babalı yetişmeli. Biz boşanmış aileleriz, parçalanmış ya da bölünmüş aileler değiliz. Ayrı yaşayarak da aile birliğini devam ettirebiliyoruz. Bunu anlatmak için çabalıyoruz.”

Boşanmış Babalar Platformu’nun kuruluş nedeni ise çocuklarını babasından bilerek uzaklaştıran annelerin yarattığı ‘Ebeveyne Yabancılaşma Sendromu’ hakkında toplumu aydınlatıp, yargılamanın bu husususun da dikkate alınarak yapılmasına dikkat çekmek.

Boşanma ArabuluculuğuI.Dünya Savaşı Versay Barış Anlaşması



Tek Ebeveynli Aileler: Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Hülya ÖZTOP, Doç. Dr.Ayfer AYDINER BOYLU, Doç. Dr.

Tek ebeveynli aileler anne ya da babanın, ebeveyn olarak tek başına ve çocuk bakı-mından sorumlu olduğu ailelerdir.Bu aileler, boşanma, ayrı yaşama veya ebeveynlerden birinin ölümüyle ortaya çıkmaktadır. Evlat edinme veya planlanmamış hamilelik nede-niyle bazı insanların tek ebeveynli bir aile kurmayı tercih etmelerine rağmen, bu genel-likle planlanmamış bir olaydır.

Tek ebeveynlik çoğunlukla boşanma sonucunda gerçekleşmektedir. Türkiye’de geliş-miş ülkelere oranla düşük olmakla birlikte, son yıllarda boşanma sayısında az da olsa bir artış görülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu’nun son verilerine göre 2006 yılında bin-de 1,28 olan boşanma hızı, 2009 yılında binde 1,59’a 2011’de ise binde 1,62’ye ulaşmıştır.

Buna ayrı yaşama ve eşlerden birinin ölümü nedeniyle ortaya çıkan aileler eklen-diğinde Türkiye’de de pek çok ülkede olduğu gibi tek ebeveynli ailelerin giderek arttığı söylenebilir.

Genel olarak tek ebeveynli aile olmanın zayıf yönleri şu şekilde belirtilmektedir;Açık olmayan ve tanımlanmamış sınırlar ve roller vardır.Bu ailedeki çocuklar, diğer ailelerde yetişen çocuklar kadar başarılar elde edemeyebilirler. Bu durum özellikle de boşanma sonucunda oluşan tek ebeveynli aileler için geçerlidir.

• Çocuklar kimlik karmaşası yaşayabilirler.• Çocuklar karşı cinsteki kişilerle ilişki kurmakta zorlanabilirler.• Yoksulluk sınırında ya da bu sınıra yakın koşullarda yaşamaktadırlar.• Depresyon ve diğer olumsuz duygularla baş etmek zorundadırlar.Tek ebeveynli ailelerin sorunları konusunda yapılan araştırmaların çoğunda, tek

ebeveynliliğin çocuklarda yarattığı olumsuz etkiler üzerinde durulmuş, ancak sorun ebeveynler açısından daha az ele alınmıştır. Tek ebeveynlerin sorunlarına ilişkin araş-tırmalarda, genel olarak ebeveynlik ve çocuk bakımı, evle ilgili faaliyetlerin yürütülmesi, sosyal yaşam ve zaman kullanımı ve ekonomik yetersizlik gibi konular sorun olarak be-lirlenmiştir.

Anneler tek ebeveyn oldukları ilk zamanlarda genel olarak çocuğu tek başına ye-tiştirmekle ilgili yoğun bir endişe yaşayabilmektedirler. Bu durumun temel sebepleri, ekonomik sıkıntılar, sosyal hayatta kendilerini yalnız ve eksik hissetmeleri, çocuğunun tek ebeveynli olmasından dolayı mutsuz olduğunu düşünmeleridir.

Babaların da tek ebeveyn oldukları ilk dönemlerde en büyük kaygısı tek başlarına çocuklarını nasıl büyütecekleri ile ilgilidir. Ancak, çocuğu ile bir düzen kurmayı başar-dıktan sonra, ilk dönemlerde kendini duygusal açıdan zayıf, yetersiz hisseden babalar, zamanla kendilerini tekrar güçlü hissedebilmektedirler.

Anne ve babalar tek ebeveyn olarak benzer sorunlar yaşamakla birlikte, genellikle


boşanma sonucu, çocukların annelerinin yanında kalması nedeniyle, tek ebeveyn olan anneler, çoğu kez, çocuklarının ekonomik gereksinmeleri konusunda tüm sorumluluğu yalnız başlarına yüklenmekte, bu nedenle ekonomik sorunlar tek ebeveyn olan anneler için daha çok önem taşımaktadır.

Gelir kaybını telafi etmek amacıyla bazı boşanmış anneler çalışma hayatına atılmak zorunda kalabilmektedirler. Bu durum önceden çalışmayan tek ebeveyn olan anneleri, evin geçimini sağlama rolünü de üstlenmek zorunda bırakabilmektedir. Gelir elde etme rolünü tek başına üstlendiklerinde ise çocuk bakımı ve evle ilgili faaliyetler için çok az zaman ayırabilmektedirler.

Literatürde, aile reisi kadın olan tek ebeveynli ailelerde, aile reisi erkek olanlara oran-la gelirin daha düşük olduğu ve yoksulluk sınırı altında yaşayanların oranının daha yük-sek olduğu belirtilmektedir.

Yapılan çalışmalar aile reisi kadın olan tek ebeveynli ailelerde yaşanan bu ekonomik zorlukların, düşük miktarda maaş alma, yetersiz iş olanakları ve sınırlı sayıdaki yardım-lardan kaynaklandığını göstermektedir.

Anne ve babalar tek ebeveyn olarak ekonomik sıkıntılarını en çok çocuklarla ilgili konularla ilişkilendirmektedirler.

Artan okul masrafl arını karşılayamama, çocukları dershaneye gönderememe, bera-ber tatile çıkamama ve çocukların diğer isteklerini karşılayamama, çocuk ile ilgili ekono-mik sıkıntıların en çok hissedildiği konulardır.

Babalar da ilk dönemlerde konsantrasyonlarının azalması nedeniyle maddi kayıp ya-şayabilmektedirler.

Babaların, tek ebeveyn olduktan sonra çocuk bakıcısı, gündüz bakım merkezleri, ev işlerinde yardımcı ve dışarıda yeme-içme nedeniyle de harcamaları artabilmektedir.

Tüm bunlarla birlikte tek ebeveynli aileye geçişi takip eden dönemde bireylerin başa-rısızlık, gelecek ile ilgili kaygılar, yalnızlık, kötümserlik vb. duyguları yoğun olarak yaşa-ması psikolojik sıkıntılara neden olabilmektedir.

Ayrıca sosyal hayatın tek ebeveyn olduktan sonra çoğunlukla olumsuz etkilenmesi de söz konusudur.

Özellikle boşanmış anneler tek ebeveyn olduktan sonra daha az sosyalleşmek duru-munda kalmaktadır. Çevrenin yaklaşımları ile birlikte anne kendini daha fazla eve ka-patmakta ve insanlardan soyutlamaktadır. Anneler çocuklarının da benzer şekilde anne-baba bir arada yaşayan aileleri görmekten dolayı üzüntü yaşayabileceğini düşünmekte; bu nedenle sosyal çevrelerini buna göre şekillendirmektedirler.

Eşinin ölümü nedeniyle tek ebeveyn olan annelerin sosyal hayatları, boşanma ya da ayrılık yaşayan annelere göre daha az etkilenmektedir.

Çevreden daha fazla destek aldıkları görülen eşi vefat etmiş anneler, sosyal hayatta kendilerini daha az yalnız hissetmektedirler.

Tek ebeveyn olan babalar da anneler gibi kendilerini farklı hissettikleri için, anne babanın bir arada yaşadığı ailelerin bulunduğu ortamlardan kaçınmaktadırlar. Babalar


çocuklarıyla daha fazla ilgilenebilmek adına sosyal hayatlarını kısıtlamakta, önceden gö-rüştükleri arkadaşlarıyla çok daha seyrek görüşmektedir.

Eşinin ölümü nedeniyle tek ebeveyn olan babalar her ne kadar çevreden destek gör-seler de hissettikleri kayıp duygusu sonucunda sosyalleşme istekleri, diğer tek ebeveyn olan babalara göre daha az olabilmektedir.

Tek ebeveynli ailelerin yaşam kalitesinin arttırılması ve karşılaştıkları sorunların çö-zümüne yönelik öneriler şu şekilde sıralanabilir;

• Ailelerin ekonomik sıkıntılarını azaltmak amacıyla tek ebeveynlere, özellikle tek ebeveyn olan kadınlara yönelik istihdam politikaları oluşturulmalıdır.

• Tek ebeveynli ailelere çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından sağlanan yardımların oldukça sınırlı olduğu görülmektedir. Kurum ve kuruluşlarca sağlanan destek mik-tarı ve kapsamının arttırılmasının yanı sıra, bu aileler yardım alabilecekleri mevcut kurum ve kuruluşlar hakkında da bilgilendirilmelidir.

• Tek ebeveynli ailelerin yaşamdan duydukları tatmini arttırmak amacıyla tek ebe-veynli aile olma ve sonrasındaki süreçte yaşanabilecek güçlükler ve bu güçlüklerle başa çıkma konusunda, yaygın eğitim programları ve kitle iletişim araçlarından yararlanılarak eğitimler verilmeli ve danışma merkezleri açılmalıdır.


Boşanma Nedenleri ve Çözüm ÖnerileriReasons for Divorce and Solution Off ers

Aynur İLHAN TUNÇ, Yrd. Doç. Dr.Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Türkiye

General Directorate of Family and Community Services, TurkiyeYüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü

[email protected]

Çalışmamızda bireyleri, bireyler arası ilişkileri, toplumsal yapıyı ve değerler sistemini etkilemesi bakımından önem taşıyan boşanma olgusu (sebepler ve çözüm önerileri) ele alınmıştır. Türkiye’de boşanmalar artmaktadır. Boşanma sebepleri geleneksel ve modern her iki yaşam şeklinden kaynaklanmaktadır. Evliliklerin azalmaması evlilik ve aile bi-riminin önemini koruduğunu göstermektedir. Aile bir taraft an sevgi, bağlılık gibi gele-neksel değerlerin korunmaya çalışıldığı, diğer taraft an hem modern ve tüketici hayatın hem de geleneklerin getirdiği sorunların sürekli üretildiği ve çözümlenmeye çalışıldığı bir merkez olma özelliğini korumaktadır.

Evliliklerin azalmaması boşanmaya olumsuz bakış açısı ve aileye verilen değerden kaynaklanmaktadır. Türkiye’de en fazla görülen boşanma nedeni önceki yıllarla uyumlu biçimde, “şiddetli geçimsizlik” olarak ortaya çıksa da ( Arıkan, 1996; AAK, 1998, ASA-GEM, 2008)) boşanmalarda çok çeşitli nedenlerin etkisinden söz edilebilir. Ekonomik problemler, ahlak anlayışında aile ve nikâh kurumunu önemsizleştiren yeni değerler, tüketim ve eğlence kültürünün artması, ilgisiz veya sorumsuz kadın- erkek modeli, eşlerin birbirini yeterince tanımadan evlilik kararını alması bu etkenlerden bazılarıdır.

Evlilik ilişkisinde iki insanın birbirini doğru algılaması, bireysel farklılıkların ve hak-ların göz önüne alındığı, sevgi ve saygının var olduğu, şiddetin yer almadığı ailelerde mümkün olmakta dır. Bununla birlikte, ciddi kişilik problemleri olmayan, bir arada ya-şama problemi bulunan eşlerin yardım almaları gereklidir. Bu durumda Aile Mahkemesi hâkimi tek başına duygusal alana müdahale etmemekte, uzman kişilerden ilişkinin bitip bitmediğine dair bilgi istemektedir. Ancak bu arabuluculuk yeterli değildir ve sınırları belli değildir. Bu nedenle ASPB’nın yeni uygulaması olan aile arabuluculuk müessesesi ve aile eğitimleri oldukça önemli ve doğru bir adımdır.

Çalışmamızın amacı Boşanma olaylarının artış eğilimi içerisinde olduğuna ilişkin haberler ve araştırma-

lara karşın, boşanmaların yüzeysel veriler üzerinden yorumlanmaya çalışılması toplum-ların “çekirdek” kurumunu oluşturan ailenin geçirdiği yüksek risk taşıyan dönüşümün anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Bundan dolayı, konuya dair bilimsel düzeydeki çalış-maların artması ve söz konusu değişimin karmaşık temel eğilimlerini belirleyebilme konusunda uygun bir temsil sistemini içeren bir araştırma metodu ile ele alınması ge-rekli görülmektedir. Mevcut çalışmalar boşanmış bireylerin bireysel özelliklerini betim-lemekte ancak aynı özelliklere sahip benzer bireylerin niçin boşanmadığına dair bilgi


vermediğinden asıl sebepler ortaya çıkarılamamaktadır. Bu nedenle mevcut araştırmalar ve istatistikler yardımıyla konuya ilişkin değerlendirmeler yapılacaktır.

Günümüzde yeni yükselen değerler tüm gücüyle toplumsal yaşamı etkisi altına al-mıştır. Sosyal bilimcilere düşen, bu değerlerin neden sonuç ilişkilerini ortaya koyarak toplumun ana eğilimlerini ve olayların gidiş yönünü belirlemektir. Geleceğe hazırlıklı olmak için değişimin yönü ve hızı bilinmelidir (Özdemir, 2003).

Aile Nedir?İnsanların, dünyanın farklı bölgelerinde yaşamalarına karşın benzer etkinliklere

yönelmeleri insana özgü evrensel bir dile ( ifade ve davranış biçimlerine) sahip oluş-larıyla açıklanmaktadır. Çünkü dünyanın her yerinde kavuşma sevince, ayrılık hüzne, yoksulluk- ihtiyaç açlığa ve zenginlik arayışı gibi insana özgü tepkilere sebep olmaktadır (Doğan, 2007). Aynı bunun gibi beraberlik ve insana özgü etkileşimlerin de yasal ze-minlerde sürdürülmesi ortak insani yönelişlerin sonucudur. Bu insani eğilim insanların düzenli topluluklar halinde ve aile içinde yaşamalarının da nedenidir.

Aile, oluşumuna gerekçe olan biyolojik boyutu aşan psikososyal (manevi) bir ger-çekliktir ( Doğan, 2007). Eğer manevi yönü bulunmasa kendi dışındaki beraberlik ör-neklerinden farklılaşarak çağlar boyunca insan toplumlarına temel olan etki ve gücünü sürdürmesi mümkün olmazdı.

Aile temel insan değerlerini kuşaklara aktararak kendini yenilemektedir. Ailenin sosyalleşme süreci desteğinde gerçekleştirdiği kendini-yenileme özelliği, insanın hayatta kalma ve neslini devam ettirme gibi temel içgüdülerinden kaynaklanmaktadır. Bu içgü-dülerden kaynaklanan her türlü fizyolojik, biyolojik, psikolojik ve sosyal ihtiyaçların tat-mini için insanın, kendi yükünü taşıyabilecek kişilere ihtiyacı vardır. Bu da ilk yakın-in-san ilişki ağının oluşması demektir. Yakın-insan ilişkilerinden söz edildiğinde en yüksek insani duygu ve davranışlar kadar en aşağı beşeri duygu ve davranışların da yaşanabil-diği, yaşanma potansiyelinin olduğu bir etkileşim örüntüsünden söz ediliyor demektir.

Aile birincil grup dediğimiz en yakın insan ilişkilerinin yaşandığı etkileşim örüntü-süne ait bir kurum olması nedeniyle büyük önem taşır (ASPB, 2011). Sosyal bir varlık olan insan merkezde aile olan giderek genişleyen sosyal etkileşim örüntüleri içinde diğer insanlarla, gruplarla ve toplumla olan ilişkisini devam ettirir. İnsanı hareket noktası ola-rak kabul ederek gruptan kitleye yönelen bir dizi toplumsal oluşumların ilk aşamasında mikro-sosyal çevre olarak aile bulunur.

Aile kurumu, insanların bir arada yaşamalarını gerektiren ve bu birlikten beslenen temel insani ihtiyaçları karşılamak üzere var olmuştur. Ailenin temel işlevleri şu şekilde sıralanabilir: Soyun devamı ihtiyacı, ekonomik ihtiyaçlar, sevgi, güven, dayanışma ve korunma ihtiyacı, çocuk eğitimi ihtiyacı, sosyalleşme ve statü sağlama ihtiyacı ve insan ilişkilerinin kurulması ve sürdürülmesi ihtiyacı.

Bu çerçevede şöyle bir sosyolojik tanıma ulaşmak mümkündür: Aile biyolojik iliş-kiler sonucu insan türünün devamını sağlayan, toplumsallaşma sürecinin ilk ortaya çık-tığı, karşılıklı ilişkilerin belirli kurallara bağlandığı, o güne dek toplumda oluşturulmuş maddi ve manevi zenginlikleri kuşaktan kuşağa aktaran, biyolojik, psikolojik ekono-


mik, toplumsal, hukuksal ve benzeri yönleri bulunan toplumsal bir kurumdur (Sayın, 1996’dan aktaran Doğan 2007).

Bir başka tanıma göre ise aile kan bağı, evlilik ve diğer yasal yollardan aralarında akrabalık ilişkisi bulunan ve çoğunlukla aynı evde yaşayan bireylerden oluşan, bireylerin cinsel, psikolojik, sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarının karşılandığı, topluma uyum ve ka-tılımlarının sağlandığı ve düzenlendiği temel bir toplumsal birimdir. (ASAGEM, 2009).

Boşanma Toplumun temel kurumlarından olan aile, evlilik kurumu aracılığıyla kurulmaktadır.

Evlenme, geçmişten bugüne farklı kültürlerde çeşitli biçimlerde yer almış bir süreçtir. Evlilik Türk toplumunda önem verilen ve yaygınlığı devam eden bir kurum olarak var-lığını sürdürmektedir Bu birliğin çeşitli şekillerde sürdürülememesi söz konusu oldu-ğunda boşanma aile birliğini sona erdiren önemli bir karar ve toplumsal bir olgu olarak gündeme gelmektedir ((İlgar, 2004; ASAGEM, 2009). Boşanma olgusu, yasalar çerçeve-sinde yapılmış bir evliliğin yine yasal olarak sona erdirilmesi ve kadın ile erkeğin yeni bir evlenme yapacak şekilde hukuki bir kararla evliliklerini tamamen sona erdirmeleri-dir. Başlangıçta evlilik ilişkisinden sağlanması umulan yararlar, zamanla yerini boşanma ile sağlanacak yararlara bırakmaktadır. Evlilikteki umutların ve beklentilerin böyle bir dönüşüme uğraması, eşleri önce çatışma ve anlaşmazlıkla karşı karşıya bırakmaktadır. Sorunların çözülmemesi durumunda boşanma konusu gündeme gelmektedir ( Çayboy-lu, 2006).

Evlilik iki yabancının farklı değerler, farklı kültürlerle ve iki ayrı aile öyküsüyle bir araya geldikleri ve kendilerini yeniden tanımladıkları yeni ve özel bir yapı olarak tanım-lanabilir. Bu özel ve karmaşık yapıda, bireylerin birbirleriyle uyumlu ve sorunsuz bir yaşantı sürmeleri beklenir. Ancak iki farklı kültürden gelen bireylerin birlikteliği zaman zaman sorunlara neden olabilmektedir. Evlilik birliği çeşitli etkenlerle ( iletişimsizlik, değişen toplumsal değerler, çift lerin aileleri, mizaç farklılıkları, “ben”den “biz”e geçiş sü-reci uyumsuzluğu, erkeğin ve kadının sorumsuz tutumları vb.) birtakım sorunlara sah-ne olabilmektedir. Bu sorunlar aşılamadığında ve eşler sorunları aşmalarına yardımcı olabilecek destek sistemlerinden yeterince yararlanamadıklarında boşanma süreci baş-layabilir. Boşanma, evlilik yaşamındaki aksaklıkların giderilememesi, eşler arasındaki geçimsizlik nedenlerinin, çatışmaların sağlıklı olarak aşılamaması sonucu gerçekleşir.

Toplumu tehdit eden sorunlardan biri olan boşanma, aile birliğinin yıkılması ve ye-rine yeni bir düzen kurulması anlamına gelen, kesinlikle anlık bir karar olmayıp belli bir sürecin son noktası olan zor bir süreçtir. Boşanma, çift ler için mutsuz ve sorunlu bir evlilik tecrübesinden çıkış olsa da ailenin yıkımı anlamını taşır. Çünkü ayrılmanın kaçınılmaz ve gerekli olduğu durumlarda bile boşanmayla sorunlar sona ermemekte aile bireyleri ve hatta yakınları için yeni bir süreç başlamaktadır. Boşanma, bireyleri sosyo-ekonomik ve psikososyal açıdan yıpratmakta, toplumdaki statü ve konumlarını etkile-mektedir. Araştırmalar evlilikteki sorunlu ilişkilerin evlilik sonlandıktan sonra da çoğu zaman çocuklar aracığıyla sürdüğüne işaret etmektedir. Bu nedenlerden dolayı boşan-ma, bireyler için evlilik öncesi özgürlüğe tam bir dönüş veya kurtuluş olamamaktadır (Yörükoğlu, 1997).


Ailenin parçalanma sebepleri ölüm, göç, savaş, terör, yoksulluk, boşanma ve ayrılma, kötü alışkanlıklar olarak sıralanabilir. Ölüm, göç,savaş, terör ve yoksulluğa bağlı par-çalanmalar bireyin iradesi dışında geliştiğinden her ne kadar psikolojik, ekonomik, ve sosyal sorunlar yaşansa da parçalanmadan etkilenen tarafl arın sonucu kabullenmeleri daha kolay olmaktadır. Ancak evliliklerin fiilen sona ermesinden önce ve sonraki so-runlar tarafl arın bireysel iradeleri ile oluştuğundan ve genellikle tarafl ar arasında kırgın-lıklar da mevcut olduğunda, eğer ortak çocukları varsa parçalanma sonrasında meydana gelen problemlerin sonuçları daha kalıcı olmaktadır. Bu nedenle sebepleri ve sonuçları açısından boşanma, aile parçalanmasının en önemli nedeni olarak kabul edilebilir.

Boşanma evlilik birliğinin arzu edilmeyen bir biçimde sona ermesidir. Bu nedenle boşanmanın önüne geçilebilmesi, çeşitli yönlerden bütün sosyal bilimcilerin ilgi alanına girmektedir. Boşanmaya yol açan sebepler, bu ilgi alanının belirlenmesinde temel etken durumundadır. Örneğin iktisatçılar boşanmaya yol açan ekonomik faktörlerin ortadan kaldırılabilmesine yönelik çözümler üzerinde durmakta, psikologlar, bireysel davra-nış bozukluklarını bu yönden incelemekte, hukukçular, ailenin daha sağlam temellere oturabilmesi için karşılıklı hak ve yükümlülükleri doğru belirlemeye çalışmaktadırlar. Ancak bu gayretlere rağmen boşanma, bütün ülkelerde kaçınılmaz bir durum olarak kendisini göstermektedir.

Bu nedenle bir yandan boşanmaya yol açan faktörler ortadan kaldırılmaya çalışılır-ken, diğer yandan da boşanmadan sonraki dönemde aile fertlerinin boşanma nedeniyle uğrayabilecekleri psikolojik ve sosyo-ekonomik zararları önleyebilecek çözümler araştı-rılmaktadır (Battal, 2008).

Boşanma istatistikleriEvlenme ve boşanma istatistiklerine kısaca bakıldığında, ülkemizde 2002 yılında

binde 7.36 olan evlenme oranına karşılık boşanma oranı binde 1.4’tür. 2011 yılında ise, evlenme oranı binde 8.02 iken boşanma oranı binde 1.6’dır. Evlenme ve boşanma oran-larının, kısa zaman dilimleriyle yorumlanması mümkün değildir. Bu tür olguları 20-30 yıllık zaman dilimleri içerisinde yorumlamak ve açıklamak gerekmektedir

Tablo 1: Evlenme ve Boşanma Oranları (1990-2011)

YILI EVLENME BOŞANMA NÜFUSKaba Evlenme

Hızı %Kaba Boşanma

Hızı %

1990 563.988 49.825 56.154.000 1,00 0,09

1991 565.655 61.068 57.272.000 0,99 0,11

1992 567.988 62.409 58.392.000 0,97 0,11

1993 613.312 65.176 59.513.000 1,03 0,11

1994 628.947 65.690 60.637.000 1,04 0,11

1995 651.017 71.287 61.763.000 1,05 0,12

1996 651.963 77.560 62.909.000 1,04 0,12

1997 715.554 82.301 64.064.000 1,12 0,13


1998 706.185 87.999 65.215.000 1,08 0,13

1999 685.352 92.748 66.350.000 1,03 0,14

2000 675.602 96.921 67.420.000 1,00 0,14

2001 544.322 91.994 68.365.000 0,80 0,13

2002 510.155 95.323 69.302.000 0,74 0,14

2003 565.468 92.637 70.231.000 0,81 0,13

2004 615.357 91.022 71.150.000 0,86 0,13

2005 641.241 95.895 72.061.000 0,89 0,13

2006 636.121 93.489 72.974.000 0,90 0,13

2007 638.311 94.219 70,586,256 0,91 0,13

2008 641.973 99.663 71.517.100 0,90 0,14

2009 591.742 114.162 72.561.312 0,82 0,16

2010 582.715 118.568 73.722.988 0,80 0,16

2011 592 775 120 117 74.724.269 0,80 0,16Kaynak: DİE, TÜİK, TNSA, DPT, NVİGM Sayım ve Projeksiyonları

Son 10 yıllık dönem ile bir önceki 10 yıllık zaman dilimi karşılaştırıldığında, 1990 yılından 2000 yılına kadar boşanma oranları binde 0.9’dan binde 1.4’e yükselerek % 55’lik bir artış göstermiştir. Buna karşılık 2000 yılından 2011 yılına gelindiğinde ise bin-de 1.4’ten binde 1.6’ya çıkarak %14’lük bir artış söz konusu olmuştur.

Tablo 2 : Yıllara Göre Kaba Evlenme Ve Boşanma Oranları

1,00 0,97 1,04 1,04 1,08 1,00 0,74

0,86 0,90 0,90 0,80

0,09

0,11 0,11 0,12 0,13 0,140,14

0,13 0,13 0,140,160,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

1,20

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

Kaba Evlen…

Ayrıca ülkemizde kaba boşanma oranının, Avrupa Birliği ülkeleri ile kıyaslandığında oldukça düşük olduğuna da dikkat çekmek gerekmektedir. Dikkate değer bir başka hu-sus ise, Avrupa Birliği ülkelerinde 2002 yılından 2011 yılına gelindiğinde kaba evlenme oranı azalırken ülkemizde gerçekleşen artıştır.

Araştırmacılar son 30 yılda dünyada boşanma oranlarında önemli boyutta bir artış olduğunu, örneğin, Amerika’da yeni ve ilk evliliklerin en az yarısının boşanma ile so-nuçlandığını belirtmektedir. Amerika’da 1960 ve 1970’lerde artış göstermeye başlayan boşanma oranının, 1980’lerde en yüksek seviyelere ulaşması ve günümüze kadar (2011) artarak devam etmesi, gelişmiş ülkelerde uygulanan aile politikaları ve ailenin geçirmiş


olduğu evrimle paraleldir. Nitekim gelişmiş batılı ülkelerde ailenin parçalanması, boşan-ma, tek ebeveynlilik, aile içi ilişkilerin zayıfl aması, akrabalık ve komşuluk ilişkilerinin kopma noktasına gelmesi, bağımlılık yapan madde kullanımının yaygınlaşması ve tüm bunların birey, aile ve toplumsal hayatta yol açtığı patolojiler aileyi ilgilendiren temel sorunlar olarak dikkat çekmektedir.

Gelişmiş ülkelerde bireyselleşme eğilimleri, artan refah, aşırı tüketim, eşlerin eko-nomik bağımsızlığı gibi faktörlerin etkisiyle evliliklerin boşanma ile sonuçlandığı gözö-nüne alındığında, boşanmanın ülkemizde de giderek artan bir sorun haline gelmesini önlemek için boşanmaya yol açan temel nedenler ve bu nedenleri etkileyen faktörlerin çerçevesini ortaya koyan araştırmaların yapılarak veri tabanı oluşturulmasına ihtiyaç bulunmaktadır.

Çeşitli ülkelerin kaba boşanma oranlarına bakıldığında ABD’de boşanma oranı-nın binde 3.70, Kanada’da binde 2.18, Meksika’da binde 0.69, İspanya’da 1.68, Fransa’da 2.18, Almanya’da 2.32, Danimarka 2.58, İngiltere binde 2.45, Rusya’da binde 4.48, Su-udi Arabistan’da 1.08, Mısır’da binde 0.90, Japonya’da binde 2.04 olarak kaydedilmiştir (http://chartsbin.com). Dünyanın birçok ülkesiyle karşılaştırıldığında Türkiye’deki bo-şanma oranları hala çok düşük düzeylerdedir. Ancak 1990’lı yıllardan itibaren gözlenen artış, boşanmaların bir sosyal sorun potansiyeli taşımaya başladığını göstermektedir. Türkiye’deki boşanmaların neden olduğu olumsuzluklar hala ciddi bir sosyal sorun olma aşamasına gelmemekle birlikte son yıllardaki artışlar ve boşanmaya yönelik değer fark-lılaşmaları yakın bir gelecekte önemli sosyal sorunların artacağını işaret etmektedir. Ni-tekim 2011 yılında boşanan çift lerin sayısı bir önceki yıla göre % 1,3 artarak 120 117’ye yükselmiştir. Kaba boşanma hızı 2011 yılında binde 1,62 olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 3: Türkiye ve Avrupa Evlenme ve Boşanma OranlarıEvlenme (binde) Boşanma (binde)2002 2009 2002 2011

AB (27 Ülke) 4,88 4,51 1,9 2,1Türkiye 7,36 8,21 1,4 1,6

Not: Eurostat web sitesindeki en güncel veriler 2011 yılına aittir.Kaba evlenme oranı: Belli bir yıl içinde her 1000 nüfus başına düşen evlenme sayısıdır.Kaba boşanma oranı: Belli bir yıl içinde her 1000 nüfus başına düşen boşanma sayısıdır.

Dikkate değer başka bilgilere göre 2000 yılından sonraki veriler itibariyle boşanan kişilerin yeni bir evlilik kurmaları önemli ölçüde artış sergilemiştir. 2010 yılında 118.568 boşanma gerçekleşirken; aynı yıl, boşananların yeniden yuva kurma rakamı 88.214’tür. Ayrıca yine 2010 yılı itibariyle, 14.128 kişi (2010 yılında boşananların %12’si) boşan-dığı eşiyle yeniden evlenmiştir. Bu bulgu önemli bir gerçeğe işaret etmektedir. Evlili-ğin kuruluş ve işleyişinde özellikle ilk yıllarda çift lerin yaşanan muhtemel sorunlarına çözüm üretilmesi evlilik başarısında etkilidir. Evlilik sorunlarında çift lerin bu dönem-lerde karşılaşabilecekleri sorunlara karşı profesyonel hizmet desteği (arabuluculuk) ge-rekmektedir. Öte yandan gerek ASPB Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğünün gerçekleştirdiği araştırmaların verileri gerekse TÜİK’in 2011 verilerine göre ülkemizde, boşanmaların % 39,7’si evliliğin ilk beş yılı içinde gerçekleşmektedir. Bu kritik dönem-


lerde oluşabilecek sorunlara karşı ailelere danışmanlık ve destek hizmetleri aktarılması-nın önemi ortadadır.

Tablo 4: 2000 Yılından Sonra Gerçekleşen Evlenme ve Boşanmalar

2000 YILI SONRASINDA GERÇEKLEŞEN EVLENME VE BOŞANMALAR

YILLAR Nüfus (TÜİK Projeksiyon)

EVLENME(TÜİK)

BOŞANMATÜİK

YENİDEN EVLENME

NVİ

BOŞANILAN KİŞİ İLE YENİDEN

EVLENME(NVİ)

2000 64.252.000 675.602 96.921 70.805 7.562

2001 65.133.000 544.322 91.994 74.290 7.830

2002 66.008.000 510.155 95.323 72.451 8.442

2003 66.873.000 565.468 92.637 70.810 10.407

2004 67.723.000 615.357 91.022 73.759 11.633

2005 68.566.000 641.241 95.895 76.722 12.146

2006 69.395.000 636.121 93.489 81.348 15.584

2007 70.215.000 638.311 94.219 82.437 14.399

2008 71.095.000 641.973 99.663 82.747 13.120

2009 72.050.000 591.742 114.162 85.345 14.879

2010 73.003.000 582.715 118.568 88.214 14.128

2011 73.950.000 592 775 120 117 93.178 15.528

2012 74.885.000 - 11.659 2.670

Aile ve DeğişimTürkiye’de 1990’lı yıllardan itibaren artış gösteren boşanmalar ile aile ve evlilik ilişki-

lerinin belirgin biçimde değişmesi günümüzün başlıca sorunlarından biridir. Ancak de-ğişimin izleri daha eski tarihlere götürülebilir. 19. yüzyılda kapitalizmle birlikte yükselen bireyin ve bireycilik akımının çözmeye başladığı sadece geleneksel cemaat yapıları değil-dir. Bir mikro cemaat olarak kabul edilen aile de bu çözülmeden payına düşeni almıştır. Klasik modernleşmeci (evrimci) teze göre cemaat yapılarında egemen olan geleneksel geniş ailenin yerini çekirdek aile almıştır. Ancak yeni aile modelini modern yapan şey, aile boyutu değil toplumsal ilişkilerde uğradığı dönüşümlerdir. (Demirci, 2007).

Batı Avrupa toplumlarında aile kurumunun son yıllarda geçirdiği değişim ve farklı-laşma üzerine yapılan politik tartışmalar iki ana çizgi halinde toplanabilir:“Ailenin yıkı-mı” kavramını merkeze alan tartışmalarda politik sağ veya gelenekselci perspektifin te-mel argümanları şu şekilde özetlenmektedir : Aile kurumunun kriz içerisinde olmasının


sebebi geleneksel aile bütünlüğünün yitirilmesidir. Evlilik, toplumsal normdan sapma eğilimi gösteren erkekleri görev ve sorumlulukları çerçevesinde hizaya getirerek temel bir duygusal eğitim sahası oluşturmaktadır. Babasızlık neslin nüfusla ilgili en zararlı eği-limini oluşturmakla beraber ailedeki yozlaşmayı önlemek amacıyla boşanma zorlaştırıl-malıdır (Giddens, 2000 ). Buna karşın sosyal demokrat sol, liberaller veya gelenekselci olmayan perspektif ise, geleneksel aileden farklılaşarak oluşan çağdaş ailenin mevcut durumunu tıp alanındaki gelişmelerin bir sonucu olarak algılamakta, çağın parolasının ilişkilerdeki çeşitlilik ve seçme olasılığı olduğu fikrinden yola çıkarak bu değişimlerin aile kurumundan başlamasını meşru görmektedir.

Castells’e (2008) göre günümüzde yaşanan değişimlerle birlikte geleneksel aile mode-line uymayan birliktelikler yüksek düzeyde çeşitlilik göstererek erkeğin ekmeğini kazan-dığı, kadının ev kadınlığı rolünü üstlenmesiyle betimlenebilecek aile modelini gittikçe zayıfl atmaktadır. Amerika’da ve Avrupa’da aile araştırmaları, geleneksel aile yapısının değiştiğini gösteren en açık örnekleri temsil etmektedir (Scolnick ve Scolnick, 1989’dan aktaran Kümbetoğlu, 1997 ; Giddens, 2001).

Castell’sin ve Giddens’in temel argümanları Avrupa ve Amerika’da aile modelinin zayıfl adığını ve bütünlüğünü kaybettiği yönündedir. Castells, “ ataerkil ailenin krizi” olarak nitelediği süreci doğuran dört temel gösterge sunar: Birinci gösterge evliliklerin dağılması, aile bireylerinin uzun vadeli birlikteliklerini devam ettirememesi. İkinci gös-terge, evlilik, iş ve hayatı uyumlu kılmanın zorlaşması. Üçüncü gösterge bu farklı eği-limlerin sonucu olarak nüfusun yaşlanması, erkeklerin ve kadınların ölüm oranlarında farklılıklar birçok farklı aile yapısını ortaya çıkarmakta ve klasik aileyi geriletmektedir. Dördüncü gösterge ailenin istikrarsız olduğu bu koşullarda, kadınların doğurmaya karşı olumsuz tutumları yüzünden nüfusun yenilenmesi konusundaki krizdir.

20. yüzyılın ikinci yarısında ve 1960 ve 1970’lerde Batı’da ayırt edici biçimde aile ku-rumu üzerinde yaşanan dönüşümlerle hızla artış gösteren boşanmaların nedenleri genel itibarıyla şu şekilde sıralanabilmektedir: Kadının artış gösteren ekonomik bağımsızlığı, evlenmeye ilişkin beklentilerin daha yüksek olması, evli kadınların artış gösteren istih-damı, üniversite derecesi olmayan erkeklerin düşen kazançları, boşanan çift lere atfedi-len damgalamanın azalması ve erkek tarafından eski eş ve çocuklara ödenen boşanma sonrası desteğin maliyetlerindeki nispi düşme (Cherlin, 1992; White 1991’den aktaran Amato, 2000; Richards 1996’dan aktaran Robinson, 1997).

21. yüzyılda yeni dünya düzeninin üç temel kavrama dayalı olduğu görülmektedir: Kentleşme, küreselleşme ve bireyselleşme. Değişim, hızı ve yoğunluğu değişse de, tari-hin bütün toplumlarında ve kültürlerinde var olagelmiştir. Şüphesiz bu ifade, her şeyin değiştiği anlamına gelmez. Bazı kültürlerin, değişerek de olsa varlığını muhafaza edi-yor olması, her şeyin değişmediğini göstermektedir.. Her toplum kendini farklı kılan, kendine özgü olan anlam kodlarını ve davranış normlarını, bazen değişmeye uğrasa da, muhafaza etmiş; ortaya beklenenden farklı bir durum çıkmıştır. Batı dışı toplumlarda modernlik zihinsel bir arka plandan yoksun olduğu için yeni bir yaşam tarzının taklidi olarak karşımıza çıkmakta; modern ve yerli anlam kodları ve davranış normlarının kar-şılaşmasından doğan karmaşıklık yaşanmaktadır.


Kurtuluş reçetesi olarak sunulan modernleşme ülkemizde Osmanlı’nın son dönem-lerinde başlamıştır. Ancak daha kuşatıcı ve sistematik modernleşme Cumhuriyet Türki-ye’sinde uygulanmıştır. Toplumumuzda gelenekselden moderne doğru ilerleme, bilin-diği üzere, sosyal yapıyı etkileyen iktisadi ve sosyal bir dizi reformlarla başlamıştır. Bu süreçte doğal olarak mikro düzlemde en küçük etkileşim birimi ve makro düzlemde ise toplumsal bir kurum olan aile bir anlamda modernleşmenin vitrini olmuştur. Bu nedenle aile konusunda yapılan araştırmalar, değişimin adını koyarak modernleşme ol-gusu ile yüz yüze gelmek durumundadır. Cumhuriyet dönemi toplumun genel seyrine bağlı olarak ailede değişme ve dönüşümlerin yaşandığı bir dönemdir. Erken Cumhuriyet döneminde aileyi doğrudan ilgilendiren ve etkileyen uygulama, 4 Ekim 1926 tarihinde yürürlüğe giren Türk Medeni Kanunu’dur. Bu kanunla çok-eşli evlilikler yasadışı kabul edilmiş; tarafl ara eşit boşanma hakkı tanınmış; çocukların gözetimi ana-babanın her ikisine birden verilmiş; kocanın ailenin reisi olduğu kabul edilmiş ve ikametgahın koca tarafından seçilmesi öngörülmüştür.

Gündelik hayat içinde davranışları düzenleyen yazısız normlar yani örf, adet ve ge-lenekler ile yazılı normlar olan kanunlar arasında birdenbire açılan mesafe, köklü ve yaygın değişimlerin başlangıcı olmuştur. Birincilerin hukuki yaptırım gücü ile ikinci-lerin sosyal kontrol mekanizmaları arasında meydana gelen zıtlaşmalar zaman içinde yasaların lehine yumuşamıştır. Şüphesiz bu değişim süreci, sadece Medeni Kanun ile geleneklerin etkileşimine indirgenemez. Sosyal değişim, çok boyutlu bir etkileşim süre-cidir. Ekonomik sistemde, eğitim sisteminde ve demografik yapıda meydana gelen de-ğişimler de bu sürecin önemli bileşenleridir. Ekonomik ve sosyal değişimin hızlanması, yasal değişikliklerin etkisinin artmasına da neden olmuştur. Bu yüzden önemli yapısal değişikliklerin başladığı 1950’lere kadar aile büyüklüğü ve aile-içi ilişkiler bakımından aile yapısında yaygın bir değişimin yaşandığı söylenemez. 1950’li yıllarda özellikle köy-den kente göçün hızlanması, gelir düzeyinin artması ile aile değişimden doğrudan etki-lenen kurumlardan biri olmuştur (Dikeçligil, 1995).

1980’lere kadar etkisini eksiltmeden sürdüren Batı modeli tek tip modernleşme, yeni aşamasında neo-liberalleşme ve küreselleşme tercihi olarak yüzünü yenilemiş; toplum-sal değişim, yeni ekonomi politikalarının ve siyasal dönüşümün başı çektiği farklı bir döneme girmiştir.

1990’larla hızlanan küreselleşme ile birlikte devam eden modernleşme, kentleşme, sanayileşme süreçleri; “insanların evlilik, ebeveynlik, aile yaşamı ve cinselliğe ilişkin bakışlarının değişmesinde, geleneksel kadın ve erkek rollerinin farklılaşmasında, evlilik-ten beklentilerin çeşitlenmesinde” (Kümbetoğlu, 1997) önemli etken olmuştur. Şüphesiz bu etken süreçler bağlamında küreselleşmenin şifresi diyebileceğimiz iletişim teknolo-jisinin rolünü de unutmamak gerekir. Öyle ki bugün iletişim teknolojilerinin etkisini hesaba katmadan (televizyon, internet ve sinema v.d. ) aile yapısına ve özellikle de aile-içi ilişkilere dair bir analizin olabilirliği düşünülememektedir. (TAYA, 2011).

Boşanma oranındaki hızlı artış, tek ebeveynli ailelerdeki artış, evliliğe karşı çıkış ve/veya evliliği erteleme, nikahsız birlikteliklerdeki artış, çocuk yapmama eğilimindeki ar-tış, aile-içi şiddet, eşcinsel evlilikler, dünyada olduğu gibi Türkiye’de ( Şentürk, 2008) de


ailenin yeni dönemde karşılaştığı riskler olarak kabul edilmektedir (Wilson, 1985; Scott, Treas & Richards, 2004; Baker, 1996).

Türkiye giderek; nüfusun büyük bir bölümünün kentlerde yaşadığı, okuryazarlık oranının yükseldiği, yaşam süresinin uzadığı buna karşılık yıllık nüfus artış hızının ya-vaşladığı, toplam milli gelir ve kişi başına milli gelirin arttığı, özellikle son dönemde dış borçların azaldığı ve ekonomik bakımdan güçlenen bir sosyo-ekonomik yapı haline gelmiştir. Cumhuriyet Türkiye’sinde ekonomik büyüme, zaman zaman kesintiye uğrasa da, son dönemde hız kazanmıştır.

Kır/kent nüfusun toplam nüfusa oranına bakıldığında; 1923 yılında kır nüfusu % 85 ve kent nüfusu % 15 iken 1950’lerde başlayan kırdan kente göçlerle bu oran 1980 yılın-da tersine dönmeye başlamış, kentleşme hızı ile bağlantılı olarak kentsel nüfus artmaya devam ederek, 2010 yılına gelindiğinde kent nüfusunun toplam nüfustaki payı % 73, kır nüfusun payı ise % 27 olmuştur. Türkiye artık bir kent toplumudur. Ancak buradaki tartışma konusu kentleşme süreci ile kentlileşme sürecinin paralel gidip gitmediği üze-rinde yoğunlaşmaktadır.. Zira bu soru, aile yapısındaki değişimin ve ailenin karşı karşıya kaldığı risklerin analizinde önemli bir rol oynamaktadır. Modernleşme, kentleşme, sa-nayileşme üçlüsünün Türkiye’de nasıl yaşandığı meselesi, sadece aile değil diğer sosyo-lojik sorunlar incelenirken de dikkate alınması gereken bir arka plan olarak karşımızda bulunmaktadır.

Değişim sürecinde aile ile ilgili önemli birkaç veriyi dikkate aldığımızda 2010 yılı iti-bariyle erkeklerde 26,5 ve kadınlarda ise 23,2 olarak görülen ortalama evlenme yaşında dikkate değer bir farklılık görülmemektedir. Aynı durum evli kişilerin toplam nüfusa oranı için de söz konusudur. 1935 yılı için tahminler % 68,72’yi gösterirken, 2011 yılına ait hesaplamalara göre toplam nüfusun % 68,17’si evlidir. Buna karşılık boşanmalar gi-derek artmıştır. 1930 yılları için kaba boşanma oranı tahmini % 0,15 iken 1990 ve 2003 yılları arasındaki dönemde bu oran % 1’in üstüne çıkarak % 1,32 olmuş ve 2011 yılında da % 1,62’ye yükselmiştir.

Boşanma Araştırmalarına Göre Boşanma NedenleriTürkiye’de özellikle son yıllarda yapılan bazı boşanma araştırmalarından söz edile-

bilir. Literatürde boşanma olgusu hakkında yapılan bilimsel düzeydeki çalışmalar ge-nellikle boşanma nedenlerini, boşanmış kadın ve erkeklerin psiko-sosyal ve ekonomik sorunlarını, boşanmanın hukuki yönünü, boşanmaya uyum sürecini, uyum becerilerini, boşanmanın çocuklar üzerindeki etkilerini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır (Arıkan, 1996).

Boşanma konusu ülkemizde 1970’li yıllarda akademik çevrelerde tartışılmaya baş-lanmıştır. Türkiye’deki boşanma problemini rakam ve oranlar açısından değerlendiren hukukçu akademisyenler o tarihlerde, sanıldığı gibi bir boşanma problemi olmadığını, dini anlayışın evlilik ve boşanmada etkisiz olduğunu asıl sorunun, kanunların ihtiyaçla-ra yeterli olup olmadığı ve uygulanabilirliği olduğunu ileri sürmüşlerdir (Gürsoy, 1975: 44; Topçuoğlu, 1975: 49). Ancak o yıllarda boşanma önemli bir toplumsal sorun olarak gözükmese de daha sonra durum farklılık göstermiştir. Nitekim boşanma oranları çok fazla artmıştır. Boşanmaların artışı 2008 yılında ASAGEM’ in asıl araştırma konuların-


dan biri olarak kabul edilmiştir. Buna karşılık boşanmaların ülkemizde az, gelişmiş ül-kelerde fazla olmasının sebepleri üzerine oldukça isabetli bazı sorular geliştirilmiştir: Aile kurumu bizde fevkalade istikrarlıdır, hiçbir problem yok mudur? Yoksa gelenek-sel evlenme şekilleri devam etmekte ve çözülmeleri mi istatistiklere yansımamaktadır? Veya boşanma sonrası ortaya çıkacak problemler nedeniyle mi sorunlu evlilikler boşan-maya tercih edilmektedir?

İslam hukuku kocaya kendi istek ve iradesiyle boşanma hakkı tanımaktadır. Bu uy-gulama talak adını alır. Bununla birlikte bu hak kadına evliliğin akdi kurulurken tanı-nabilmektedir. Talak kolay olmakla birlikte eski toplumumuzda boşanma olayları dikkat çekici biçimde azdır. Topçuoğlu, talak azlığı sonucunun toplumda boşanmamış olmak ve boşamamış olmak esasına bağlı değerler, kadının boşanmaya sebep olmamak için her şeye katlanması ve erkeğin sosyal çevre ve ahlaki kurallara uygun davranma endişesin-den kaynaklanabileceğini ifade etmektedir ( Topçuğlu, 1975).

Boşanma olayı; sebepleri, gerçekleşme şekli ve sonuçları yönünden; dini inançlardan, geleneklerden ve hukuki düzenlemelerden etkilenmektedir (Arıkan, 1996 ). Nitekim bazı toplumlarda boşanma asla kabul görmemiş, buna karşılık özellikle modern çağda bazı toplumlarda, olağan ve hatta sıradan bir durum olarak algılanmıştır.

“Halkın Boşanmaya İlişkin Tutumları Araştırması”nda Türkiye’de boşanmaların en çok hangi nedenlerle olduğuna ilişkin halkın düşünceleri öğrenilmek istenmiştir (Arı-kan, 1996). Araştırma sonuçlarına göre araştırmaya katılanlar zina ve şiddetli geçim-sizlik durumunda boşanmanın uygun olduğunu ifade etmişlerdir. Söz konusu araştır-maya göre (Arıkan, 1996) özellikle kültürel değişime açık kesimde bulunan bireylerin, aile kurumuna ve eşlerin birbirlerine karşı konumuna ilişkin bakış açılarında önemli değişiklikler yaşanmaktadır. “Bağımlılık” yerine “bağlılık” kavramı öne çıkmakta, cinsi-yetten kaynaklanan evlilik içi roller başkalaşmakta ve bu durum boşanmaya ilişkin bakış açılarını da etkilemektedir. “Farklılaşan değerlendirmelerin başında, tüm çabalara kar-şın yolunda gitmeyen evlilikleri ‘her ne pahasına olursa olsun’ sürdürmenin aile üyele-rine çoğu zaman daha fazla zarar vereceği düşüncesi gelmektedir. Çocukların varlığının da bir evliliği sürdürebilmek için yeterli olmayacağı düşünülmektedir.” ( Bilir/ Dabanlı, 1991). Eğitim seviyesi yüksek olanların boşanmaya ve boşanmış bireylere karşı tutumları daha olumlu olmaktadır. Bunlar bütün çabalara rağmen evliliğin yürümeyeceğinin an-laşılması halinde boşanmayı çözüm olarak görmektedirler. Buna karşılık eğitim seviyesi düşük olanların boşanma ve boşanmış bireylere karşı bakış açılarında; -yanlış bilgilenme ve önyargılı olma gibi sebeplerle- mantıki değerlendirmelerden çok, acıma, öfk e ve hatta tiksinti gibi duygular ağır basmaktadır (Arıkan, 1996).

Boşanmaya karşı olumsuz tutumda kültürel değerlerin önemli bir etkisi vardır. Her şeyden önce boşanmış kişi, bir evliliği sürdüremeyecek ve karısını ya da kocasını idare edemeyecek kadar beceriksiz olmakla itham edilmektedir. Ancak bu baskı diğer yandan boşanmayı önleyen bir durum da oluşturmaktadır. Boşanmış kadının toplumsal baskı-dan zarar göreceği endişesi yanında, varsa çocukların da boşanma nedeniyle bir anlam-da anne ya da babasını kaybedecek olması boşanmaya ilişkin olumsuz tutumların başlıca sosyal kaynakları durumundadır (Akyüz, 1983).


İslam dininde temel boşanma sebebi şiddetli geçimsizlik ya da imtizaçsızlık (uyum-suzluk) denilen haldir. Bunun dışında; erkeğin fena muamelesi, bakire olduğu umulan kadının bakire olmadığının anlaşılması, erkeğin iktidarsızlığı, kadının kısırlığı, erkeğin evi geçindirememesi, kadının zinası, erkeğin ikinci evliliği nedeniyle kadının ihmal edil-mesi gibi hallerin de boşanma sebebi yapıldığına rastlanmaktadır (Yalçınkaya/ Kaleli, 1988; Savaş, 1993; Aktan, 1993). İslam hukukunda boşanma kararını erkeğin tek yanlı olarak verdiği haller yanında, -tarafl arın talebi şart olmaksızın- kadı tarafından da bo-şanmaya hükmedilebilmektedir.

Yine Arıkan’ın 1992 yılında yapmış olduğu “Yoksulluk, Evlilikte Geçimsizlik ve Bo-şanma” araştırması boşanmanın bireyler üzerindeki olumsuz etkileri ve yaşanan sorun-ları inceler ( 1992). Araştırma kapsamında düşük sosyoekonomik düzeydeki 161 boşan-mış kadının evlilikte eşlerine karşı yalnızca olumsuz duygular beslediği, sözel ve fiziksel şiddete maruz kaldıkları belirlenmiştir. Evlilikte geçimsizliğe neden olan konular şöyle sıralanmaktadır: Fiziksel şiddet (% 53) , kocanın içki kumar alışkanlığı (% 48), kocanın evlilik dışı ilişkisi ve akrabalarla ilişkiler (% 44), ekonomik sıkıntılar (% 45), kocanın çocukları dövmesi (% 31), kocanın kıskançlığı (% 29 ) çocuk bakımı konusundaki an-laşmazlıklar (%20) .

Devlet Planlama Teşkilatının (1989) gerçekleştirdiği Türk Aile Yapısı Araştırması-nın bulgularına göre boşanmak için önemli görülen nedenlerin başında zina (% 75) ve geçimsizlik (% 66) gelmektedir (DPT, 1989). Bu bulgular Arıkan’ın sonuçları ile uyum-ludur.

Yine DİE 1993’te “boşanma için önemli görülen nedenler” sorusunun cevaplarını şu şekilde gruplandırmıştır: Geçimsizlik, düzensizlik, dağınıklık, bencillik, sorumsuzluk, zina, cana kast, cürüm ve haysiyetsizlik, fena muamele ve dövme, terk, cimrilik ve has-talık ( DİE, 1996).

Demir tarafından İzmir ilinde 55 kadın ile yapılan “Boşanma Yoluyla Parçalanmış Aile’de Kadının Rol ve Statüsündeki Değişmeler” adlı araştırmada boşanmayla sonuç-lanan evliliklerin yüzde 51’inin ilk beş yılda gerçekleştiği saptanmıştır (1988). Boşanma kararı vermiş olan kadınlar kocanın işsizliği, ve geçim sorunu (%25), kocanın sorum-suzluğu(%22), kültür faklılığı ve kişilik uyumsuzluğunu (%16) birinci derecede boşan-ma nedenleri olarak belirtmişlerdir. Daha sonra kocanın ilgisizlik ve sevgisizliği (%55) boşanma nedeni olarak belirtilmiştir.

Van ilinde mahkeme kayıtları yoluyla 200 boşanma olgusunun araştırıldığı çalışma bulgularına göre (İlhan Tunç, 2005) çift lerin % 42’si ilk beş yılda boşanmıştır. En fazla görülen boşanma nedeni ülke geneliyle ve önceki yıllarla uyumlu biçimde, “şiddetli ge-çimsizlik” olarak ortaya çıksa da (%82) ( Arıkan, 1996; AAK, 1998, ASAGEM, 2008) bo-şanmalarda çok çeşitli nedenlerin etkisinden söz edilebilir. Ekonomik problemler, ahlak anlayışında aile ve nikâh kurumunu önemsizleştiren yeni değerler, tüketim ve eğlence kültürünün artması, kazanç-talep uyumsuzluğu, geçimi sağlamak için aile reisinin çalış-maması, kadınların evliliklerini örgütlemede eşlerin ailesi ile birlikte oturmayı reddet-mesi, eş seçimi ve evlilik kararının bireylerin aileleri tarafından alınması, kumalı evlilik, ilgisiz veya sorumsuz kadın veya erkek modeli, eşlerin birbirini yeterince tanımadan


evlilik kararını alması bu etkenlerden bazılarıdır. Yine suç işleme, akıl hastalığı, terk, zina, kişilik ve mizaç farklılığı, hayata kastetme, kötü davranış ve şiddet eylemlerinin mahkeme kayıtlarına düşük sayılarla geçse de önemli oranlarda boşanma nedenlerini oluşturduğu ortaya çıkmaktadır.

Arıkan’ın çalışmasında yer alan hukuki boşanma sebepleri sıralamasında şiddetli geçimsizlikten sonra içki, kumar, cana kast ve zina gelmektedir. Van’da şiddetli geçim-sizlikten sonra boşanma sebepleri sıralamasında anlaşmalı boşanmalar, terk, suç işle-me- akıl hastalığı, zina yer almıştır (Arıkan, 1992). Bir başka sınıfl amaya göre Van’a özgü boşanma nedenlerinin bireylerin otoriter ve ataerkil aile yapısına bağımlı hayat tarzı, geniş ailedeki müdahaleci yaklaşım, kumalı evlilik, berdel yoluyla veya kaçırılarak zorla evlendirme şekillerinden kaynaklanmakta olduğu söylenebilir. Bu tür gelenek ve törelerin aileler açısından yıkıcı etkileri olduğu görülmektedir. Bu sonuç ise geleneklerin etkisi konusunda bazı araştırmalarla uyuşmamaktadır (Gürsoy, 1975, Topçuoğlu, 1975). Bununla birlikte özellikle mağdur durumdaki kadınların haklarını arayarak bu duruma direnmeleri, önemli bir değişim konusu olarak tespit edilmiştir. AAK’ın “Boşanma Araş-tırması” tespitlerine uygun biçimde, kuma nedeniyle boşanma davası açılmamaktadır. Ancak artık kadınlar kumayla bir arada yaşamayı reddetmekte ve aile içi geleneksel rol dağılımına gittikçe daha güçlü biçimde karşı koymaktadırlar (AAK, 1998). Ekonomik güce sahip bulunmayan kadınlar ayrı evde yaşamını devam ettirmekte ve diğer eşin ço-cuklarını nüfusuna kaydetmemekte, ekonomik bağımsızlığa sahip olanlar ise başka bir gerekçeyle evliliği bitirmektedirler.

Aile içi şiddet konusunda boşanma davaları incelendiğine ASAGEM ve Vatandaş tarafından yapılan iki araştırma ile söz konusu sonuçları açısından bazı yönlerden ben-zerlikler göze çarpar. Ülkemizde şiddete maruz kalanlar en fazla şiddeti babalarından ve eşlerinden görmektedirler. (Vatandaş, 2008). Van’da boşanma talebiyle açılan davalarda da kadınların % 28’i eşinden şiddet gördüğünü ifade etmektedir. Şiddet türleri içinde psikolojik, ekonomik, fiziksel ve cinsel, her tür şiddet bulunmaktadır. Aile içi şiddet ka-dın ve çocukların hayatını tehdit etmektedir. Van’da ek olarak bazı durumlarda eşin ai-lesi de kadına şiddet uygulamaktadır. Bu bulgu aile yapısı araştırmasını desteklememiş-tir. ASAGEM’in araştırmasında anlaşmazlık hallerinde eşlerden yüzde 97’si hiç şiddete başvurmadığını ifade etmiştir (ASAGEM, 2006). İlde boşanma davaları dışında bu süre içinde şiddet nedeniyle tedbir uygulaması isteyen 70 dava açılması şiddetin boyutları hakkında bilgi vermektedir.

Boşanma sebep ve sonuçlarını bir doktora tezi kapsamında inceleyen Amiran Kurt-kan Bilgiseven danışmanlığında yönetilen bir diğer çalışmada, boşanma sebepleri; eko-nomik durum farklılığından doğanlar, yaş farklılığından doğanlar, daimi ikamet fark-lılığından doğanlar, eğitim seviyesi farklılığından doğanlar, hayat üslubu farklılığından doğanlar ve meslek farklılığından doğanlar olmak üzere altı grupta ele alınmaktadır ( Özkan, 1989).

AAK’ın 1998 yılında yaptırmış olduğu “Boşanma Sebepleri Araştırması” daha önce yapılan boşanma araştırmalarından daha kapsamlı ve aydınlatıcıdır. Bu araştırmada kanunen yapılan boşanma sebepleri sınıfl aması ve diğer sınıfl amalar yardımıyla oluş-


turulmuş bulunan sınıfl andırmanın alt ayrımları ve sonuçları açıklanmaktadır ( Battal, 2008).Çalışmada boşanma davası açmış 700 kişiyle görüşme gerçekleştirilmiştir.

Boşanmaların temel sebebi sağlıksız aile olarak tespit edilmekte “sağlıksız evliliklerin” sebepleri ve birbirleriyle ilişkileri araştırılmaktadır. İkinci olarak bu sebeplerin ortadan kaldırılması için kullanılmakta olan mevcut çözümler ile kullanılabilecek diğer çözüm-ler ele alınmıştır. Sağlıksız evliliğin çeşitli nedenleri bulunmaktadır: Eşlere ve çocuklara yapılan yanlış davranışlar, eşlerin birbirini yeterince tanımaması, otorite tartışması, ah-laka aykırı davranışlar, eşlerin kusurundan kaynaklanmayan ancak evliliği zorlaştıran nedenler. Söz konusu araştırmada sağlıklı bir aile yapısı oluşturabilmek için belirlenmiş gerekli faktörler, doğru eş seçimi, anlayış ve fedakarlıkla yürüyen aile hayatı, sorunların çözümü için doğru yöntemlerin kullanılması ve devletten beklenen bazı hizmetlerdir.

Boşanma kararının verilebilmesi için Medeni Kanunun 129 ila 134. maddelerinde düzenlenmiş olan sınırlı sayıdaki “sebebin” (halin) gerçekleşmiş olması gereklidir. Bu hallerin tümünün temel özelliği, evliliğin sağlıklı bir biçimde yürümesine engel olan haller niteliğini taşımasıdır. Ortada sağlıklı bir evliliğin bulunduğu hallerde mahke-mece boşanma kararı verilemez. Bununla birlikte, çeşitli sebeplerle, eşlerden birinin ve genellikle her ikisinin isteği ya da ortak kararı üzerine, sanki boşanma için yeterli se-bepler ortaya çıkmış gibi gösterilmek suretiyle, mahkeme yanıltılarak boşanma kararı alınabilmektedir. Bu sebeplerin temel özelliği, eşlerden birinin ya da her ikisinin, bekar veya boşanmış medeni haline sahip olmanın kendisine sağlayacağı çeşitli avantajlardan yararlanmak istemesidir ( Battal, 2008).

Bu tür boşanmalar; yurt dışında oturma ya da çalışma hakkı elde etmek veya bu du-rumu gerekçe (bahane) yaparak subaylıktan ihraç edilebilmek gibi amaçlarla bir yaban-cıyla muvazaalı olarak evlenebilmek, mallarını eşine devredip daha sonra boşanmak su-retiyle alacaklılardan (hacizden) mal kaçırmak, emekli maaşı alabilmek, dullara tanınan fiyat indirimi veya sağlık yardımı gibi sosyal amaçlı çeşitli imkanlardan yararlanabilmek gibi sebeplerle gerçekleştirilmektedir. Bu boşanma davalarında alınan kararlar gerçek bir evliliği sona erdirmeye yönelik değildir.

Muvazaalı boşanma halinin tipik göstergesi, eşlerin sanki resmen de devam ediyor-muşçasına fiilen evli yaşamaları ve aile hayatını devam ettirmeleridir. Bu durum tespit edilebildiği takdirde mahkemenin her aşamasında ve hatta kararın kesinleşmesinden sonra ilgili herkes tarafından ve bilhassa cumhuriyet savcılarınca kamu düzeni mülaha-zasıyla davaya müdahale ederek bu tür boşanma kararlarına engel olmak mümkündür (Akıntürk, 1996 ). Ülkemizde boşanmaların ne kadarının muvazaalı boşanma olduğu-nu, sağlıklı bir biçimde tespit etmek mümkün değildir.

ASAGEM’in “Boşanma Nedenleri Araştırması” (2008) verilerine göre boşanma ne-denleri arasında ilk sırada eşler arasındaki iletişim sorunları gelmektedir. Boşananların yüzde 69’u “Eşimin sorunlara ilgisiz kalması, bu nedenle sorunların çözümünün büyük oranda bana kalması”, yüzde 68’i “İlgisizlik, yeterli duygusal desteği alamamak, payla-şamamak” ile yüzde 67’si “Eşimin her konuda kendi fikirlerinin doğru olduğunu dü-şünmesi, bu sebeple beni yeterince dinlememesi ya da önemsememesi, bu nedenle de konuşmuyor olmamız” tarzındaki önermelere katılmıştır. Buradan da anlaşılacağı üzere


araştırmaya katılanların boşanma nedenleri arasında ilk sırada eşler arasında iletişim sorunları gelmektedir. Bu sorunların temelinde ise eşin ilgisizliği, sorumsuzluğu ve kıs-kançlığı yatmaktadır

Boşanma yılları göz önüne alındığında ülkemizde boşanma istatistikleri, boşanma-ların çoğunun evliliğin ilk beş yılında meydana geldiğini göstermektedir (TUİK, 2007). ASAGEM’in 2008 Yılı Boşanma Nedenleri Araştırması da bu sonucu desteklemektedir. Araştırmaya katılan boşanmış bireylerin (1200 kişinin) yarıya yakını (yüzde 44) evlilik-lerinin ilk beş yılında boşanmıştır.

Boşanma Nedenleri Araştırması 1200 boşanmış bireyle gerçekleştirilen Türkiye’deki (2008) ilk kapsamlı çalışmadır. Çeşitli araştırma bulgularına göre boşanma tek faktörle açıklanamayacak kadar karmaşık bir yapı arz etmektedir. Boşanmanın gerçekleşmesi-ne neden olan çok sayıda sosyal, kültürel, ekonomik ve psikolojik faktörler evlilikteki sorunları tetikleyerek boşanmada etkili olmaktadır. Araştırma bulgularına göre bu so-runlar şöyle sıralanabilir: Evliliğin kuruluş aşamasında ailelerin evliliğe karşı çıkmaları, bireylerin ailelerinde boşanma olaylarının yaşanması (anne- baba, kardeş ve diğer aile bireyleri), çift lerin ailelerinde yaşanan anlaşmazlıklar, eşlerin olumsuz özelliklerinin de-ğişeceğine ilişkin beklentiye girilmesi ve ailelerin baskıya varan müdahalelerinin olduğu saptanmıştır.

Evliliklerinin kuruluş aşamasında herhangi bir sorunla karşılaşmayan bireyleri bo-şanmaya götüren faktörler arasında ise eşler arasında iletişimsizlik ve bundan kaynak-lanan sorunlar, ekonomik sorunlar (borçlu olmak, sorumsuzluk, ifl as v.b.) ile eşlerin birbirleriyle farklı karakter özellikleri taşıması gibi özelliklerin boşanmada etkili olduğu tespit edilmiştir.

Çalışma yaşamında kadının daha fazla yer alması ile aile içinde rol çatışması ya-şanması, bu durumda erkeklerin eşlerinden ev içi rollerini aksatmamaları konusunda gösterdikleri direnç nedeniyle yaşanan çatışmalar, kadına ve çocuklara yönelik aile içi şiddet, eşin çocuklarla yeterli derecede ilgilenmemesi konularında yaşanan gerginlikler de boşanmayı etkilemektedir. Ayrıca erkeklerin kadın üzerindeki baskın rolü araştırma sonuçlarına göre çeşitli şekillerde devam etmektedir. Boşandığı eşinin giyimine, dav-ranışlarına, zevk ve beğenilerine baskı derecesinde müdahalede bulunduğunu belirten kadınlar azımsanmayacak derecededir ( zevkler- beğeniler: yüzde 24.7, kılık-kıyafet: yüzde 23.9, toplum içi davranış: yüzde 23.0) .

Boşanma nedenleri açısından bakıldığında, boşanan bireylerin ailelerinde ve yakın çevrelerinde yaşanan boşanma olaylarının bireyler tarafından boşanmanın kabul edile-bilir bir olgu olarak görülmesine ve buna uygun davranış geliştirilmesine kolaylık sağ-ladığı düşünülmektedir. Ailesinde boşanma tecrübesi yaşayanlar, (yaklaşık üçte bir ora-nında saptanmıştır) kendileri için de bu durumu daha rahat kabullenebilmektedir. Hatta boşanmaya karar verme sürecinde bu tecrübenin etkili olduğu düşünülebilir.

Günümüzde evlilik sorunlarının çözümünde, aile büyüklerinden yardım alma biçi-mindeki geleneksel mekanizmalar işlemekle beraber bu ilişkilerin çözülmeye başladığı, çift lerin arabuluculardan, Aile Danışma Merkezleri’nden ya da aile sorunlarıyla ilgilenen uzmanlardan destek alma konusundaki kişisel gayretlerin ya da çabaların yetersiz kaldı-


ğı görülmektedir. Boşanmaların bireylere getireceği sorumluluklar ve toplumsal yapıda meydana getireceği hasarların telafisinin güçlüğü fayda/maliyet analizi gözönüne alındı-ğında, evliliğe yapılacak yatırımların, sağlıklı aile ve sağlıklı toplum oluşturmadaki rolü, önemi ve gereği ortadadır.

Boşanma olaylarındaki artış veya azalışın salt ailelerin refahının ekonomik olarak artması değişkeni ile açıklanması mümkün değildir. Bu değişkenin diğer tüm değişken-lerle birlikte boşanma olgusu ile orantılı veya ters orantılı olabileceği düşünülmektedir.

Bunlara ilave olarak NVİ verilerine göre 2001-2011 yıllarındaki boşanmaların yüzde 93 ila 97’lik kısmının “geçimsizlik” nedeni ile gerçekleştiği görülmektedir. Boşanma ne-deni geçimsizlik olarak belirtilmekte ise de geçimsizlik genel başlığının altında yatan ve çok boyutlu olan gerçek nedenler bilinememektedir.

Tablo 5 : Boşanma Nedenleri

İfadeler

Katıl

mıyo

rum

Kara

rsızı

m

Katılıyo

rum

Geçim sıkıntısı içine düşmemiz 50,6 10,7 38,8

Eşimle aramızda cinsel uyumsuzluk olması 52,8 16,4 30,7

Eşimin beni sürekli kıskanıp, kontrol altında tutması 38,1 14,4 47,6

İlgisizlik, yeterli duygusal desteği alamamak, paylaşamamak 21,3 10,8 67,8

Eşimin arkadaşlarımın / akrabalarımın evimize gelip gitmesini sorun yapması 46,2 13,6 40,1

Eşimin en ufak bir olayda beni sürekli olarak aşağılayıp, hakir görmesi, değersizleştirmesi, hakaret etmesi 39 13,5 47,5

Eşimin bedensel / ruhsal rahatsızlığı 66,1 10,5 23,4

Benim bedensel /ruhsal rahatsızlığım 84 7,2 8,8

Eşimin kötü alışkanlıklarının olması ( içki, kumar, madde kullanımı, internet) 69 6,7 24,3

Çocuk bakımı ve yetiştirilmesi konusunda eşimle farklı düşüncelerimizin olması 52,8 13 34,1

Eşimin çocukları sık sık dövmesi 76 8 16

Eşimin çocuklarla yeterince ilgilenmemesi 53 10,9 36,1

Eşimin aile gelirinin üstünde harcama yapması 47,5 11,8 40,7

Örf, adet ve din açısından anlaşamıyor olmamız 73,1 8 18,9

Eşimin başka biriyle ilişkisinin olması 68,7 10,1 21,2

Eşimin çocuk sahibi olmak istememesi 60,5 18,9 20,6


Çocuğumuzun olmaması 64,2 15,3 20,5

Eşimin uzun süre işsiz kalması 74,4 6,6 19

Eşimin çalışma saatlerinin uzun olması 67,3 8,5 24,2

Eşimin evle ilgili sorumluluklarını yerine getirmemesi 31,6 13,4 55

Eşimle giyim tarzlarımızın uyuşmaması / “istediğim gibi ol” diyerek bana baskı yapması 51,3 14,8 34

Şans oyunlarına aşırı ilgi duyması ve vaktinin çoğunu bunlara ayırması 74,6 8,6 17,9

Eşimin internet tutkusu / uzun süreler internette sohbet etmesi 77,4 8,6 14

Eşimin ailesi ile birlikte oturmamız / İlişkimize sürekli müdahale etmeleri 59,8 8,4 31,8

Eşimin her konuda kendi fi kirlerinin doğru olduğunu düşünmesi bu sebeple beni yeterince dinlememesi ya da önemsememesi, bu nedenle de konuşmuyor olmamız. 21,7 11,8 66,6

Eşimin sorunlara ilgisiz kalması bu nedenle sorunların çözümünün büyük oranda bana kalması 18,7 12,6 68,8

Genellikle konuşmalarımızın karşılıklı suçlamalar çirkin sözler ya da kavgayla sonuçlanması 21,2 13,4 65,4

Kaynak: ASAGEM, Boşanma Nedenleri Araştırması, 2009.

SONUÇ ve DEĞERLENDİRMEGelişen sosyo-kültürel yapı, artan refah ve küresel iletişim ağı dünyanın dört bir ya-

nına benzer sorunları taşımaktadır. Bu süreç toplumsal hayatın temel dinamiği olan bi-reyi ve aileyi yıpratarak, bireyselliği ve bencilliği körüklemektedir. Böylece toplumda dezavantajlı grup olarak nitelendirilen yaşlı, çocuk ve özürlülerin bakımı giderek ağır birer toplumsal sorun haline gelmektedir (ASAGEM, 2007). Özellikle gençlerin evlilik ve doğumu bir yük ve külfet olarak görmeye başlaması neslin devamını tehlikeye sok-maktadır. Evlilik içi roller değişmektedir. Yolunda gitmeyen evlilikleri sürdürmeye ço-cuk sahibi olma yeterli görülmemektedir. Kadının çalışması, eğitim seviyesi yüksekliği ve artan refah boşanma artışıyla doğru ilişki göstermektedir.

Ailenin ve sosyal konuların ihmal edilmesi, günümüzde Batı ülkelerini önemli top-lumsal sorunlarla karşı karşıya getirmiştir. Toplumsal yapıdaki çözülme ve aile gibi ge-leneksel kurumlardaki aşınmanın çok geniş sonuçları olduğu belirtilmektedir. Özellik-le boşanmadan kaynaklanan sorunların temelinde ekonomik sorunlar yer almaktadır. Çünkü aile birliğindeki çözülme sosyal yardım ve hizmet alanları başta olmak üzere devlete çok ciddi yükler getirmektedir. Boşanmanın neden ve sonuçları açısından top-lumsal maliyetinin yüksek oluşu, boşanmaya ilişkin koruyucu-önleyici çalışmaların aile politikalarında ana konulardan biri olmasını gerekli kılmaktadır (ASAGEM, 2009) .

Boşanma oranındaki hızlı artış, tek ebeveynli ailelerdeki artış, evliliğe karşı çıkış ve/veya evliliği erteleme, nikâhsız birlikteliklerdeki artış, çocuk yapmama eğilimindeki ar-


tış, aile-içi şiddet, eşcinsel evlilikler, dünyada olduğu gibi Türkiye’de ( Şentürk, 2008) de ailenin yeni dönemde karşılaştığı riskler olarak kabul edilmektedir (Wilson, 1985; Scott, Treas & Richards, 2004; Baker, 1996).

Boşanma olayı; sebepleri, gerçekleşme şekli ve sonuçları yönünden; dini inançlardan, geleneklerden ve hukuki düzenlemelerden etkilenmektedir (Arıkan, 1996 ). Nitekim bazı toplumlarda boşanma asla kabul görmemiş, buna karşılık özellikle modern çağda bazı toplumlarda, olağan ve hatta sıradan bir durum olarak algılanmıştır. Ülkemizde boşanma çeşitli nedenlerle kabul görmekte ise de hoş karşılanmamaktadır.

Çalışmamızda ulaşabildiğimiz boşanma araştırmaları verilerine göre “geçimsizlik” nedeninin altında yatan boşanma nedenlerini şöyle özetleyebiliriz: İlgisizlik, sorumsuz-luk, aldatma, kötü muamele, dayak, eşlerin birbirlerini tanımaması, farklı değerlere ve kültüre sahip olma, iletişim becerisinin bulunmaması, eşlerin evliliğinde aile müdahale-si, ekonomik sorunlar, kişilik bozuklukları.

Evliliğin kuruluş aşamasında ailelerin evliliğe karşı çıkmaları, bireylerin ailelerinde boşanma olaylarının yaşanması (anne- baba, kardeş ve diğer aile bireyleri), eşlerin aile-leri arasında yaşanan anlaşmazlıklar, eşlerin olumsuz özelliklerinin değişeceğine ilişkin beklentiye girilmesi ve ailelerin baskıya varan müdahalelerinin olduğu saptanmıştır.

Evliliklerinin kuruluş aşamasında herhangi bir sorunla karşılaşmayan bireyleri boşanmaya götüren faktörler arasında ise eşler arasında iletişimsizlik ve bundan kay-naklanan sorunlar, ekonomik sorunlar (borçlu olmak, sorumsuzluk, ifl as v.b.) ile eşlerin birbirleriyle farklı karakter özellikleri taşıması gibi özelliklerin boşanmada etkili olduğu tespit edilmiştir.

Çalışma yaşamında kadının daha fazla yer alması ile aile içinde rol çatışması ya-şanması, bu durumda erkeklerin eşlerinden ev içi rollerini aksatmamaları konusunda gösterdikleri direnç nedeniyle yaşanan çatışmalar, kadına ve çocuklara yönelik aile içi şiddet, eşin çocuklarla yeterli derecede ilgilenmemesi konularında yaşanan gerginlik-ler de boşanmayı etkilemektedir. Ayrıca erkeklerin kadın üzerindeki baskın rolü çeşitli araştırma sonuçlarına göre çeşitli şekillerde devam etmektedir. Boşandığı eşinin giyi-mine, davranışlarına, zevk ve beğenilerine baskı derecesinde müdahalede bulunduğunu belirten kadınlar azımsanmayacak derecededir ( zevkler- beğeniler: yüzde 24.7, kılık-kıyafet: yüzde 23.9, toplum içi davranış: yüzde 23.0) .

Yukarıda özetlenen bulgular ülkemizin pek çok ülke ile benzer sosyal sorunları bu-lunduğunu göstermektedir. Ancak gelişmiş ülkelerde aile bütünlüğünün zayıfl aması, kaybolması ve nüfus azalması hızla sürerken Türkiye’de evlilik ve aile hala önemini ko-ruyan en önemli kurumdur. Şimdiye kadar yapılmış boşanma araştırmalarından elde edilen veriler yanında daha ileri araştırmalarla“ailemizi” koruyan temel dinamiklerin ve boşanmayı engelleyici faktörlerin ortaya çıkarılması gerekli görülmektedir. Konuya dair bilimsel düzeydeki çalışmaların artması ve söz konusu değişimin karmaşık temel eğilim-lerini belirleyebilme konusunda uygun bir temsil sistemini içeren bir araştırma metodu ile ele alınması gerekli görülmektedir. Mevcut çalışmalar boşanmış bireylerin bireysel özelliklerini betimlemekte ancak aynı özelliklere sahip benzer bireylerin niçin boşanma-dığına dair bilgi vermediğinden asıl sebepler ortaya çıkarılamamaktadır.


Çözüm Önerileri Modernitenin ilerlemecilik, akılcılık, dünyevilik (sekülerlik) özgürlük ve bireyci-

lik gibi temel kavramlarına dayalı modern hayat, gelişmekte olan ülkelerde zihni arka plandan yoksun biçimde yeni bir yaşam tarzını taklit olarak durmaktadır. Aile birimi-nin sürekliliği ise özgecilik (fedakarlık), sabır, saygı ve sevgi gibi erdemli davranışları zorunlu kılmaktadır. Boşanma araştırmalarının sonuçlarına göre sağlıklı bir aile yapısı oluşturabilmek için belirlenmiş gerekli faktörler doğru eş seçimi, anlayış ve fedakarlıkla yürüyen aile hayatı, sorunların çözümü için doğru yöntemlerin kullanılması ve devlet-ten beklenen bazı hizmetlerdir.

Evlenmek isteyen veya evlenecek gençlere, koruyucu ve önleyici hizmetler kapsa-mında gereken danışmanlık ve destek hizmetleri verilmelidir. Zira boşanma davaları ve boşanma araştırmalarında eşler evlilik hakkında bilgisiz ve yanılmış olduklarını ifade etmektedirler. Evlilikler özellikle bazı duyguların etkisinde (aşk, sevgi) kurulmakta, an-cak bireysellik eğilimi, aile müdahalesi, aşırı tüketim, geçim sorunu, kültür uyuşmazlığı, sorumsuzluk veya ilgisizlik gibi çeşitli nedenlerle sona erdirilmektedir. Ağır psikolojik etkilere ve strese maruz kalınabilmektedir. Evlilik öncesinde adayların eş seçimi ve evli-lik konusunda bilinçlendirilmesi önem taşımaktadır. Yine araştırma sonuçları göz önüne alınarak ailelerin, yeni evlilere yönelik müdahalelerinin olumlu bir biçimde gerçekleş-mesini sağlamak üzere bilinçlendirilmesi gereklidir.

Devletin sosyal politika üreten birimler ile hizmetleri ve yardımları yürüten ku-rumların yakın ilişki içinde olması gereklidir. Sosyal politika birimleri aile odaklı sorun-ların çözümünde diğer ülkelerle sorunlar ve çözüm önerileri konusunda ilişki içinde olmalıdırlar.

Aile danışma merkezlerinin işlevlerinin genişletilmesi, yerel uygulama modellerinin artırılması olumlu sonuçlar sağlayacaktır. Boşanma sonrası bireylere dönük rehabilitas-yon ve destek hizmetleri verilmesi için çalışma ve programların gerçekleştirilmesi zo-runludur. Aile eğitimi ve destek hizmetleri kapsamlı olarak yürütülmelidir.

Evlilikte aile içi sorunların çözümünde çift lere bu tür hizmetleri veren kurum ve kuruluşlardan haberdar olunmaması toplumsal açıdan üzerinde durulması gereken bir konudur. Ailelere hizmet ve danışmanlık veren merkezlerde görev alacak uzmanların il-gili meslek gruplarından oluşturulması (psikolog, sosyolog, psikolojik danışman, sosyal hizmet uzmanı, hukukçu, ilahiyatçı), ailelere bu uzmanlar tarafından ulaşılması, mahal-lelerdeki sağlık ocakları ile birlikte çalışılması, düzenli bir kayıt sisteminin oluşturulması ve aile içi sorunların üzerinde önemle durulması gerektiği düşünülmektedir.

Aile Mahkemeleri Kanunu’nun 7. maddesine göre aile mahkemeleri bakmakta ol-dukları dava ve işlerin özelliklerine göre işin esasına girmeden önce aile içindeki kar-şılıklı sevgi, saygı ve hoşgörünün korunması bakımından eşlerin ve çocukların karşı karşıya oldukları sorunları tespit ederek bunların sulh yoluyla çözümünü, gerektiğinde uzmanlardan da yararlanarak teşvik ederler. Bu çabanın sonuç vermemesi halinde yar-gılamaya devam ederek esas hakkında karar verirler. Kanunda sulh yoluyla çözümün şekli ve süresi açıklanmamıştır. Hâkimin yetkisine bırakılmıştır. Bu noktada sulh yoluy-la çözümde Adalet Bakanlığı ile işbirliği yapılarak Aile Bakanlığı hizmet kuruluşlarına


yönlendirilecek bir yapılanma çalışması detaylandırılabilir. Türkiye’de Aile Mahkeme-si Uygulaması ve Uygulamanın Değerlendirilmesi araştırmasına göre uzlaştırma yolu (sulha davet) uygulaması kısmen başarılı olmakta (1000 davadan 10’u) ise de çok fazla başarı getirmemektedir. Yeni başlamış sorunlara dayalı olan, duygusal yaklaşımlı ya da yeterince düşünülmeden açılan davalarda sulha davetin olumlu olduğu sonucu ortaya konmuştur.

İstatistiklere göre 2010 yılı itibariyle, 14.128 kişi (2010 yılında boşananların %12’si) boşandığı eşiyle yeniden evlenmiştir. Bu bulgu önemli bir gerçeğe işaret etmektedir. Ev-liliğin kuruluş ve işleyişinde özellikle ilk yıllarda çift lerin yaşanan muhtemel sorunla-rına çözüm üretilmesi evlilik başarısında etkilidir. Evlilik sorunlarında çift lerin bu dö-nemlerde karşılaşabilecekleri sorunlara karşı profesyonel hizmet desteği (arabuluculuk) gerekmektedir. Öte yandan gerek Aile Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün ger-çekleştirdiği araştırmaların verileri gerekse TÜİK’in 2011 verilerine göre ülkemizde, bo-şanmaların % 39,7’si evliliğin ilk beş yılı içinde gerçekleşmektedir. Bu kritik dönemlerde oluşabilecek sorunlara karşı ailelere danışmanlık ve destek hizmetleri aktarılmasının önemi ortadadır. Beş ilde pilot uygulama devam etmektedir, olumlu sonuçlar alınmak-tadır( ASAGEM, 2009). Bununla birlikte bu hizmetlerin halk tarafından bilinmesi için Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından planlanan ve kısmen yürütülen aileleri bilgilendirme eğitimleri yaygın hale getirilmelidir (sağlıklı iletişim, ailede sorumluluk, olumlu disiplin, ailede sorun çözme becerisi, medya , şiddet v.b.) .

Yukarıdaki önerilerin yanı sıra medya ve iletişim araçlarının aile kurumuna olum-suz etkilerini ve ailenin mahiyeti gibi günümüzde önem arz eden konuları vatandaşlara açıklamak önem taşımaktadır.

KAYNAKÇA AAK, 2001 Yılı Aile Raporu , ÇAYBOYLU, İrfan (Yay. Haz.), Ankara.AKINTÜRK, Turgut. (1996) . Aile Hukuku, 4. Baskı, Ankara.AKYÜZ, Emine. (1983) . Medeni Kanuna Göre Müşterek Hayatın Tatili, Ayrılık ve Bo-

şanmada Çocuğun Korunması , Ankara.AMATO, Paul. R. (2000). Th e Consequences of Divorce for Adults and Children. Journal

of Marriage and Family, 62 (4), 1269-1287.ASAGEM, (2007). Yerinde Bilgi edinme Projesi, Ankara.ASAGEM, (2009). Boşanma Nedenleri Araştırması, Ankara.ASPB, (2011). Türkiye’de Aile Yapısı Araştırması, Ankara. BAKER, J. (1996). Families, Changing Trends in Canada. Toronto, Toronto: McGraw-

Hill Ryerson Ltd.BİLİR, Şule, Duyan Dabanlı. (1991). “Ailelerde Boşanma Vakaları Sonucu Çocukların

Geliştirdikleri Tepkiler ve Bu Tepkileri Doğuran Faktörler”, Aile Yazıları, 3, Ankara, Başba-kanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.

ÇAHA, Ömer. (2007). Günümüzde Aile, Uluslararası Aile Sempozyumu, İstanbul, Ensar Yayınları.

DEMİRCİ, Emin Yaşar. (2007). Değişim Sürecinde Dünyada ve Türkiye’de Aile Yapısı,


Günümüzde Aile, Uluslararası Aile Sempozyumu, İstanbul, Ensar Yayınları.İLGAR, Şengül. ( 2004). “Evlilik Birlikteliğinin Bozulması –Boşanma” Evlilik Okulu (Ed)

YAVUZER Haluk, İstanbul, Remzi Kitabevi.CASTELLS, Manue.l. (2008). Kimliğin Gücü/Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve

Kültür. İstanbul, Bilgi Üniversitesi Yayınları. CHERLİN, J.A. (1992). Marriage, Divorce, Remarriage. President and Fellows of Harvard

College. United States of America.DEMİR, G. Boşanma Yoluyla Parçalanmış Aile’de Kadının Rol ve Statüsünde Değişmeler,

İzmir, Yayınlanmamış Bilim Uzmanlığı Tezi.DİKEÇLİGİL, Beylü . (1995). Türk Toplumunda Aile Tipleri, Cumhuriyet Dönemi Tür-

kiye Ansiklopedisi. C.11, İstanbul, İletişim Yayınları.DOĞAN, İsmail.(2007). Sosyoloji, Kavramlar ve Sorunlar,Ankara, Pegem.GİDDENS, Anthony. (2000). Üçüncü Yol-Sosyal Demokrasinin Yeniden Dirilişi, İstan-

bul, Birey Yayınları. İLHAN TUNÇ, Aynur. (2008). “Van’da Aile Boşanma ve Eğitim”, Sosyoloji Araştırmaları

Dergisi, 2008.KÜMBETOĞLU, B. (1997) Aile, Evlilik, Nikâh: Farklılaşan Kavramlar, Toplum ve Bilim

Dergisi, 73, 111-128. MEDER Mehmet, Mustafa GÜLTEKİN. (2010). Türkiye’de 2001-2009 Yılları Arasındaki

Boşanma Eğilimleri, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2012 Güz (17). ÖZDEMİR, M.Çağatay .(2003). Sorgulanan Sosyoloji, Ankara, Eylül.ROBİNSON, M. (1997). Divorce as Family Transition- When Private Sorrow Becomes APublic Matter., London, Karnac Books.SAVAŞ, Saim. (1993). Fetva ve Şer’iyye Sicillerine Göre Ailenin Teşekkülü Ve Dağılması,

Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi, C. II, Ankara.SCOOT, Treas and Richards. ed. (2004). Th e Blacwell Companion to the Sociology of

Families. U.S.A., Blacwell Publishing.ŞENTÜRK, Ü. (2008) . Aile Kurumuna Yönelik Riskler. Aile ve Toplum Dergisi.C: 4,

Sayı:14.YALÇINKAYA Namık, Şakir Kaleli. (1987).Boşanma Hukuku, Türkiye Yayınları, An-

kara.YÖRÜKOĞLU, Atalay. (1997). Değişen Toplumda Aile ve Çocuk, İstanbul, Özgür Yayın-

ları, Beşinci Basım.www.tuik.gov.tr.www.nvi.gov.tr.www.aile.gov.tr


Boşanma Nedenlerinin Yeni Bir Yaklaşımla İncelenmesi: Veri Madenciliği

An Analysis of a New Approach to Grounds for Divorce: Data Mining

Muhsin Özgür DOLGUNAnadolu Araştırma, TürkiyeAnatolian Research, Turkiye

ÖZETÇalışma, Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından 2009 yılında gerçek-

leştirilen “Boşanma Nedenleri Araştırması” verilerine Veri Madenciliği yöntemleri kullanı-larak farklı bir açıdan bakmak amacı ile hazırlanmıştır.

Çalışma Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü Uzmanları ve Anadolu Araştır-ma İş Analitikleri Biriminin ortak çalışması ile gerçekleştirilmiştir.

“Boşanma Nedenleri Araştırması” verilerine karar ağaçları, yapay sinir ağları vb. yön-temler kullanılarak mevcut araştırma raporunda yer alan bilgilerin ötesine yeni yaklaşım-larla geçilmeye çalışılmıştır.

Veri madenciliği mevcut veriden anlamlı bilgileri, ilişkileri çıkarmada kullanılan tek-niklere verilen genel isimdir.

Daha detaylı tanımlamak gerekirse; veri madenciliği, verideki anlamlı, orijinal, potan-siyel olarak kullanışlı ve sonunda anlaşılabilir olan örüntülerin tanımlanmasında kullanı-lan çeşitlik disiplinlerin beraber kullanıldığı bir süreçtir.

Sunum ile katılımcılara, sosyal bilimlerde gerçekleştirilen çalışmalarda veri madenciliği yöntemlerinin nasıl kullanılabileceği ve klasik yöntemlerden farklı yönlerinin açıklanması hedefl enmektedir.

GİRİŞKamu kurum ve kuruluşları, işletmeler ve diğer kuruluşlar veritabanlarında kurulu-

şun amacına ve yapısına bağlı olarak çeşitli türlerde veri toplamaktadır. Uygun yazılım-ların gelişimi ve firmaların topladığı veriyi kullanılabilir bilgiye çevirme isteği toplanan bu veriyi işleyerek, verinin içerisindeki kullanılabilir ve ilginç ilişkilerin, birlikteliklerin ve örüntülerin (patterns) ortaya çıkarılmasını gerekli hale getirmiştir.

Buna rağmen günümüzde pek çok kurum verilerini kullanışlı bilgiye dönüştürmek için işlemeye başlamamıştır. Ham veri zengini, nitelikli bilgi (knowledge) fakiri duru-munda olan kurumların rekabetçi piyasada başarılı olmaları ve başarılarını sürdürmele-ri her geçen gün daha da zorlaşmaktadır.

VERİ MADENCİLİĞİVeri madenciliği büyük veri yığınlarında gizli olan örüntüleri ve ilişkileri ortaya çı-

karmak için istatistik ve yapay zeka kökenli çok sayıda ileri veri çözümleme yönteminin


tercihen görsel bir programlama ara yüzü üzerinden kullanıldığı bir süreçtir. Veri madenciliği algoritmaları; istatistiksel algoritmalar, matematiksel algoritmalar

ve yapay zeka algoritmalarını (sinir ağları, karar ağaçları, kohonen ağlar, birliktelik ku-ralları vb.) bir arada içerir.

Bu çalışmada; KARAR AĞAÇLARI ve BİRLİKTELİK KURALLARI yöntemleri kullanılmıştır:YÖNTEMLER1. KARAR AĞAÇLARIAdından da anlaşılabileceği gibi sonuçların ağaç görünümünde sunulduğu belirli bir

durumu tahmin etme amaçlı yöntemlerdir. C5.0, C&R Tree (Th e Classification and Regression Tree), QUEST (Quick, Unbiased,

Eff icient Statistical Tree) ve CHAID (Chi-squared Automatic Interaction Detection)…2. BİRLİKTELİK KURALLARIBirliktelik kuralları eş zamanlı olarak gerçekleşen ilişkilerin tanımlanmasında kul-

lanılır. İlk olarak Pazar Sepeti Çözümlemelerinde kullanıldığından birliktelik kuralları bulma işlemleri pazar sepeti çözümlemesi olarak da literatürde yer almaktadır. Ancak...

Apriori, CARMA ve Sequence…

KAYNAKLARAdriaans, P., Zantinge, D. (1996), Data Mining, Addison Wesley Longman Limited,

Harlow, 159p. CRISP-DM, http://www.crisp-dm.org Dolgun, M.Ö. (2006), Büyük Alışveriş Merkezleri İçin Veri Madenciliği Uygulamala-

rı, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.Dolgun, M.Ö., Bulut, H., Zor, İ. (2005), Bir Güzellik Merkezi Veri Tabanı İçin Sepet

Analizi İle Bir Veri Madenciliği Uygulaması, 4. İstatistik Kongresi, Antalya.Han, J., Kamber, M. (2006), Data Mining: Concepts and Techniques, Morgan Kauf-

mann Publishers, San Francisco.Mackinnon, M.J., Glick, N. (1999), Data Mining and Knowledge Discovery in

Databases-An Overview, Australian & New Zealand Journal of Statistics, 41, 3, 255-275.

Shaw, M.J., Subramaniam, C., Tan, G.W., Welge, M.E. (2001), Knowledge manage-ment and data mining for marketing, Decision Support Systems, 31, 127-137.

Dolgun, M.Ö., Lüser, Ö., vd. (2011), Suç Olaylarının Veri Madenciliği Yöntemleri İle İncelenmesi: Türkiye Örneği, Uluslararası 7. İstatistik Kongresi, Antalya.


Tek Ebeveynli Aile Olmak ya da OlmamakTo Be Or Not To Be a Single Parent

Nesrin TÜRKARSLAN, Dr. Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Türkiye General Directorate of Family and Community Services, Turkiye

Lale VURGUN Ankara Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü, Türkiye Ankara Provincial Directorate of Family and Social Policy, Turkiye

Aile; Karı-kocanın evlikleri sonucu dünyaya gelen evlenmemiş çocuk/ çocukları ya da evlat edindikleri çocukları, veya karı ve kocanın birinin veya ikisinin daha önceki evliliklerinden dünyaya gelmiş çocuklarından oluşur.

KURUMSAL BİR YAPI VE HİZMET ALANI OLARAK AİLEToplumun temeli veya toplumsal hayatta en küçük ölçekli yaşama ünitesi olarak ka-

bul görmesi ile birlikte aile, sosyal politikaların merkezine oturmuştur. Ailenin sosyal politikalardaki merkezi konumu genel olarak sorun çözme kabiliyetine dayanmaktadır.

Aile politikaları ile pek çok toplumsal sorunun çözümünde aile önemli rol oynamak-tadır.

AİLE• Çocukların ve gençlerin hayata hazırlanmasında• Toplumsal değerlerin benimsetilmesinde • Ortak yaşama kültürünün oluşmasında • Eğitim güçlüklerinin aşılmasında• Gelir dağılımının iyileştirilmesinde• Görece yoksulluğun giderilmesinde • Sağlık hizmetlerinin planlanmasında• Cinsiyete bağlı ayrımcılığın ve eşitsizliğin giderilmesinde• Demokratik değerlerin benimsetilmesinde• Yaşlı nüfusun yaşam düzeyinin yükseltilmesinde• Özürlü ve bağımlı nüfusun bakımı ve rehabilitasyonunda• Toplumda dayanışma ve yardımlaşma mekanizmalarının işlemesinde• Bireyler arasında fırsat eşitliğinin sağlanmasında • Suç ve kötü alışkanlıklarla mücadelede• İnsani birikimin paylaşılmasında kilit rol oynamaktadır.Tek ebeveynli aile, bir veya daha fazla çocuğu olan yalnız yaşayan bir yetişkinden

oluşmaktadır. Ailenin dağılması ile ya da evlilik olmadan çocuk sahibi olarak eşi olma-


dan çocuğuyla yaşayanlar, eşi vefat edenler bu gruptadır. (ASAGEM 2011)

Bizdeki tek ebeveynli aile sayısının nispeten düşük olmasının nedenlerinden biri de boşanan erkeğin yada kadının ailesinin yanına dönmesidir. Buna ek olarak da küçük yaşta çocuğu olan boşanmış kadınların çocuğu anneanneye veya babaanneye bırakarak çocuksuz bir kadın gibi yeniden evlenmektedir. Dolayısıyla bu kişiler istatistiklerde aile olarak görünmektedir.


Tek ebeveynli ailelerin sorunları• Maddi sorunlar-yoksulluk• Çevre değişimi• Grup dışında kalma• Eksiklik duygusu• Baba – anne rolü• Tek Ebeveynli Aile Olmanın Zorlukları• Ekonomik AçıdanBu konudaki genel yaklaşım, tek ebeveynli ailenin refah düzeyinin düştüğü yönün-

dedir.Bu aileler içinde kadın reisli ailelerin çoğunlukta olduğu düşünülürse işgücü piya-

sasındaki kadına yönelik ekonomik ayrımcılık, eski eşlerin ayrıldıkları eşlerine maddi destek olmaması çocukların velayetini genelde kadınların alması gibi nedenlerden ka-dınların ekonomik durumları kötüleşmektedir.

Ebeveyn olmak zordur, tek başına ebeveyn olmak ise daha da zordur.


EŞLER ARASINDA SORUN YAŞANAN KONULAR

KISMEN SORUN YAŞANAN ALANLAR Erkek KadınEv ile ilgili sorumluluklar (% 33)Çocuklar ile ilgili sorumluluklar (%29)Harcamalar konusu (% 27)Gelirin yeterli olmaması (% 25)Ailece birlikte vakit geçirememek (% 17)

Ev ile ilgili sorumluluklar (% 37)Çocuklar ile ilgili sorumluluklar (% 32)Harcamalar konusu (% 29)Gelirin yeterli olmaması (% 27) Ailece birlikte vakit geçirememek (% 18)Erkeğin sigara alışkanlığı (% 12)

Tek başına ebeveyn olarak başarılı bir şekilde çocuk yetiştirmeyi çok az tek ebeveyn-li aile başarabilir. Çocuğun maddi imkansızlıklardan dolayı iyi bir eğitim alamaması istihdama girmesini engelleyebilir veya marjinal işlerde çalışmasını getirebilir. Böylece yoksulluk döngüsü kırılamaz

Tek Ebeveynli Ailelerde Anne-Baba ve Çocuk İlişkisiÇocukların sağlıklı bir benlik imgesi geliştirmeleri ve insanlarla kalıcı, sevgi dolu

ilişkiler kurabilmeleri, onların hayatlarındaki en önemli figürlere, anne ve babalarına yakın olmalarına bağlıdır.

Bu dönemde anne- baba ve çocuk arasında düzenli bir ilişkinin gelişmesi önemlidir. Bu ilişki kurulamaz ise çocuğun ekonomik yoksulluğunun yanı sıra zihinsel ve duygusal gelişimi de sekteye uğrayacaktır.


Yine bu tip ailelerde çocuklar, çocukluklarını yaşamak yerine eksik olan ebeveyn rol-lerini de üstlenerek diğer ebeveyne destek olmaktadır.

İstihdama katılmada yaşanan sorunlarÜlkedeki gelir dağılımı eşitsizliği, kayıtdışı ve sosyal güvenceden yoksun çalışma

koşullarının yaygınlığı eşinden boşanmış kadınların yapabilirliklerini kısıtlayıcı birçok dinamiği tetiklemektedir. Kadınların yapabilirliklerinin genişletilmesinin, bu kişilere sa-dece nakit transferi yaparak mümkün olmayacağı daaçıktır.

Tek Ebeveynli Aile Olmak Ya da OlmamakAncak eşinden boşanmış ve eşi olmayan kadınlar ve varsa çocuklarının da, bireysel

ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri ve birlikte yaşadıkları ailenin muhtemel maddi ve manevi baskısı altında kalmalarını önlemek için nakit desteğinden belirli oranda faydalandırıl-maları da gerekmektedir.

Barınma desteğiBu grup kadına halen yaşamakta oldukları mahallelerde kalmalarına imkân sağla-

yacak biçimde barınma desteği sağlanması Sağlığa uygun olmayan kötü barınma ko-şullarının düzeltilmesine yönelik onarım desteği verilmesi. Sığındığı aileden/sığınma evinden ayrılmak isteyen/ayrılmaya mecbur kalan kadınlar ve çocukları için barınma desteği sağlanması.

Çocuklara yönelik desteklerEğitim yaşındaki çocukların eğitime devamını sağlamak amacıyla ŞNT puanlama

sisteminde kadınların aile reisi olduğu tek ebeveynli ailelerin faydalanma düzeyini yük-seltmek için ek puan verilmesi. Bu kadınların çocuklarının giyim, çanta, kırtasiye, servis ücreti gibi okul masrafl arının karşılanması.

Hukuki DestekBoşanma, nafaka, sosyal güvenlik, mirastan payına düşen mal ve gelire el konulması

gibi durumlarda kadınlara hukuki destek verilmesi çünkü tek ebeveynli aileler ile yapı-lan araştırma göstermektedir ki, eşinden nafaka almayan tek ebeveynli aileler alanların iki katıdır.

Kreş DesteğiTek ebeveynli ailede aile reisi kadın olduğunda ki bu çoğunlukla böyle olmakta özel-

likle çocuk küçük yaşlarda ise bu durumda kadın aileyi geçindirmek için çalışacaktır ancak ücretsiz kreş imkanlarının olmaması kadını çocukla birlikte çözümsüzlüğe götür-mektedir. Bu kadınlara ücretsiz kreş desteği sağlanmalıdır.

Kadın Konukevleri;Kadınların durumlarının incelenmesi ve sorunlarının çözülmesi hedefl enmektedir.

Buralarda kadınlar psikolojik destek ve mesleki eğitim desteği almakta, gerektiği durum-larda da hukuki danışmanlık konusunda yönlendirilmektedir.

Sonuç ve DeğerlendirmeYukarıdaki hizmetler kadın konukevine ulaşan kadınlara yöneliktir.


Bunların yanı sıra problemin ortaya çıkmasına engel olacak tampon mekanizmaların geliştirilmesi gerekmektedir. Bu hizmetler, Sosyal Hizmet Merkezleri aracılığı ile aileler ile birebir çalışılarak gerçekleştirilebilir.

Sosyal Politikanın araçları olan sosyal yardım ve sosyal hizmette aile odaklı hizmet paradigması ile gerçekleştirilmelidir.

İŞKUR’un işverenlerden gelen işçi taleplerini karşılarken tek ebeveynli ailelere önce-lik vermesi. Meslek kurslarının çocuklu kadınların katılabileceği koşullarda düzenlen-mesi. Kurs süresince çocuk bakımının sağlanması.

Son yıllarda pek çok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de giderek tek ebeveynli aileler artmaktadır. Toplumsal yaşam döngüsü içerisinde ailenin; çocuğu topluma hazırlama gibi kaçınılmaz ve çok önemli görevleri vardır. Bunu anne-baba birlikte, bir çatı altında yerine getirebilirler ve hayatı birbirleri için kolaylaştırırlar.

Tek ebeveynli ailede ise bu görevlerin yerine getirilmesini olumsuz etkileyen koşul-lardan dolayı çocuk zarar görebilir. Tek ebeveynli ailelerden çoğunluğunu kadınlar oluş-turmaktadır. Dolayısıyla bu tip aile bir kadın ve çocuk sorunudur da.

Aile sistem olarak bir üst yapının, toplumun oluşturucusudur. Ailedeki değişmeler toplumun yapısına da doğrudan veya dolaylı olarak yansır.

Tek ebeveynli ailede yaşanan sorunlar ve ileriye dönük etkilerinin toplumsal yapıya olumsuz yansımalarını engellemek tamamen mümkün olmasa bile tampon mekaniz-malarla düzenleme ve dengeleme çalışmaları sonucu oluşturulacak aile politikaları Türk ailesinin gelecekte karşılaşacağı problemleri de azaltacak ve engelleyecektir.


Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının Süpervizyon Hizmeti Oluşturması, Profesyonellik – Empati Paradoksu

Professionalism in Family Counselling, X Paradox and Occupatinal Paradox of Professionalism X Occupatinal Fatique in Family

Counselling

Adem GÜNEŞ, Pedagog / PedagogueFatih Üniversitesi, Türkiye / Fatih University, Turkiye

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının Süpervizyon Hizmeti oluşturması, Profesyo-nellik – Empati paradoksu

Psikolojik danışmanlık hizmetleri, içi su dolu bir havuza girip ıslanmadan çıkabil-meyi başarabilmektir. Bu zor ama imkânsız değildir. Bu zoru başarabilmek ancak bir uzmanın kendisinden önceki bir uzmandan “süpervizyon” alması ile mümkündür. Yani bir ustanın gözetimi ile bir sonraki ustanın yetişmesi ile mümkündür. Eğer usta, başarılı ise, kendisinden sonraki ustaların yetişmesi keyif verici olur, ancak, eğer ustaları yetişti-recek bir usta başarılı değil ise, kendisinin yetiştirdiği her öğrencisi de sorunlu olacaktır.

Aile Danışmanlığı hizmetlerinin yeni yeni yasalaştığı, yeni yeni gündeme geldiği bu günler, ülkemiz aile yapısının korunması ve sağlamlaştırılması açısından önemlidir.

Ailenin kutsallığına inanmayan bir kişinin aile danışmanlığı hizmetinde bulunması ne kadar abes ise, böylesi bir kişinin de kendisinden sonraki kişileri yetiştirilmesinde rol oynaması da o kadar abestir.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, bu açıdan oldukça ciddi bir sorumluluk altın-dadır. Aile danışmanlığı hizmetlerinin usta çırak usulü yaygınlaştırılması sağlanırken, süpervizyon hizmetlerinin rastgele olmaması, ismi bakanlıkça belirlenmiş belli sayıda uzmanların ancak süpervizyon hocası olarak görevlendirilmesi gerektir.

Psikolojik hizmetler usta çırak usulü ile bir öncekinden bir sonrakine bilgi aktarımı olduğu için, doğru ve yeterince alınamayan süpervizyon hizmeti, hem danışmanın ve hem de danışanın zarara uğramasına neden olur.

Bu durum bir uçağın idaresi görevini yürüten kaptan pilot ve yardımcı pilot ilişkisi gibidir. Bir pilot adayı ne kadar başarılı bir teorik bilgi edinmiş olursa olsun, o bir kaptan pilottan süpervizörlük almadıktan sonra uçamaz, uçmaya kalkarsa da hem kendi yaşa-mını hem de yolcuların yaşamını tehlikeye atar…

Aile Danışmanlığı hizmeti de bir kaptan pilotun yetişmesi gibidir. Her aile danışmanı adayı, bir aile danışmanının yanında makul bir süre pratik eğitim almalıdır. Bu süre en az teorik eğitim kadar bir süreyi kapsamalıdır. Aksi takdirde teorik bilgi ile donanmış ve fakat pratik tecrübesi olmayan uzamanlar ailelere danışmanlık hizmeti sunmaya kalkar ki, bu durum aile kurumuna zarar verebilir.

Neden süpervizörlük bu kadar önemli?


Bu soruya cevap bulabilmek için profesyonellik – empati karmaşasından bahsetmek-te fayda var.

Şöyle ki; bir aile danışmanı aile sistemini iyi görebilmesi ve bu sistemdeki sorunları doğru tespit edebilmesi için kendisi ile iletişim kuran danışanına “yoğun bir yakınlık” içinde olmalıdır. Bir başka deyişle “empati” gücü yüksek olmalıdır uzmanın. Empati gücü yüksek olan bir uzmanın danışanını anlaması ve sorunu daha yakından görebil-mesi mümkündür. Ancak böylesi bir yakınlık, uzmanı sıkıntıya sokabilir. Zira empatik yoğunluk arttıkça, uzmanın o problemi kendi duygu dünyasında duyması da o denli artar. Her gün onlarca danışanın sorunlarını dinleyip onların sorunlarına çözüm üret-meye çalışan bir uzmanın belli bir sınırın ötesine geçerek problemi içselleştirmesi, duygu dünyasında yoğunlaştırması kendi ruh sağlığını da tehdit eder.

Bunun tam zıddı olarak, eğer bir uzman, problemin bir parçası olmamak ve prob-lemden etkilenmemek için danışmanlık görüşmesini daha “profesyonel” ve daha uzak-tan yürütmeyi tercih ederse, böylesi bir danışan da sorunu görmekte zorluk çektiği gibi, danışanını anlayamama gibi bir engel ile karşılaşabilir.

Özetle söylenecek olursa; bir danışman, danışanı ile ne kadar yoğun bir empati ku-rabilirse, probleme o kadar yakın olur, ancak bu yakınlık danışmanın kendini de proble-min bir parçası haline getirebilir… Eğer bir danışman, danışanına uzak durmayı ve daha “profesyonel” yaklaşmayı tercih etse, bu defa da problemi göremez, danışanı ile “güven”e dayalı ilişki kurmakta zorluk çeker.

İşte süpervizör hizmeti bu noktada oldukça hayati bir yer tutmaktadır. Teorik bilgi ile donanımlı olan “Aile Danışmanı” danışanı ile girdiği terapötik süreçte danışana hangi yakınlıkta duracağını, hangi durumlarda “senin hissettiğini hissediyorum” diyebileceği-ni veya hangi durumlarda “seni anlıyorum” diyebileceğini ancak kendisine tecrübe akta-ran bir usta hocanın donanımı ile elde eder.

Özetle; Bu açıdan bakıldığında, ülkemizde oluşturulmaya çalışılan Aile Danışmanlığı hiz-

metlerinin ilk ve en önemli kısmını, “kim süpervizyon hizmeti sunabilir?” sorusunun cevabı ile başlamalıdır.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, ancak belli kriterleri aşmış kişileri “süpervizör” olarak yetkilendirmelidir.

Böylesi yetkilendirme, kendi içinde belli “derecelendirmeyi” de barındırmalıdır. Bu derecelendirmede, uzmanın aile konusunda “akil insan” veya “hakem” rolü gibi rolleri üstlenebileceği bakanlıkça tanınmış unvanları içerebilir.

Sahada aile ile yüz yüze çalışmış olan bu kişiler, gerçekçi bilgi ve donanımları ile ülkedeki aile, çocuk, kadın, yaşlı, engelli politikalarının belirlenmesinde bilgi ve tecrübe aktarıcı misyon üstlenebilirler.


Ailenin Değerlendirmesi: Psikososyal PerspektifAssessment of Family: Psychosocial Perspective

Veli DUYAN, Prof. Dr.Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi / Ankara University, Turkiye

Aileyi Değerlendirme GereksinimiHer insan, bazı özel durumlar dışında, bir aile üyesi olarak dünyaya gelir, yaşamının

büyük bir bölümünü aile içinde geçirir ve bir aile içinde yaşamı sona erer. İnsanların yaşamları boyunca karşılaştığı sorunların büyük bir bölümü içinde bulun-

duğu aile yaşamından doğrudan etkilenir. Aile üyelerinden herhangi birinde meydana gelen değişim diğer aile üyelerini de et-

kiler. Aile grubu sosyal sistem, küçük grup süreci ve aile yapısı ve işlevselliği bilgisini kul-

lanan bir sistem olarak görülür.Yirminci yüzyılın son yarısından itibaren ailenin bilimsel olarak incelenmesine ve

değerlendirilmesine ilgi giderek artmıştır. Ailenin değerlendirilmesi aile yaşamının çeşitli boyutlarını inceleyen çeşitli bilim in-

sanları tarafından yapılagelmektedir. Ailelerin Karşılaştığı Sorunlar• Boşanma• Yoksulluk• Süreğen hastalıklar• Duygusal sorunlar• Çocuk ihmal ve istismarı• Cinsel istismar• Para yönetimi • İstenmeyen gebelik• Zorunlu emeklilik• Cinsel işlev bozukluğu• Ailelerin Karşılaştığı Sorunlar• Alkol ve madde kullanımı• İfl as• Ölümcül hastalıklar• Davranış sorunları• Aileye yeni üyenin katılması

• Yaşlı istismarı• Ciddi yaralanmalar• Cezaevine girme• Suç mağduru olma• Sadakatsızlık• Kumar• İşsizlik• AIDS• Çocuksuzluk• Eş istismarı• Engelli çocuk• Ölüm• Suç işleme• Terk• Evden kaçma


Ailenin DeğerlendirilmesiYolunda gitmeyen şey ne?• Yapısı• İşlevleri• Gelişimi• Toplumsal çevresi• Aile üyelerinin birbirleriyle nasıl bağlantı kurduklarına odaklanmaAilenin Yapısal ÖzellikleriHer ailenin karmaşık bir yapısı vardırHer ailenin çeşitli öğeleri bulunurHer öğenin farklı rolleri vardır ve bu roller öğelerin bağlanması yardımcı olurHer bir aile üyesinin derinlemesine incelenmesi gerekir

Ailenin Yapısal Özellikleri• Aile bir sistemdir (Sistem, dinamik, etkileşim, girdi, çıktı, denge, sonlanma)• Ailenin sınırları vardır• Ailede alt sistemler vardır• Çevre ile ilişkileri yapıyı etkilerAilenin Yapısal ÖzellikleriBütünlük: Aile üyeleri arasındaki duygu bağı Uyum: Strese karşı tepkide bulunma gücüBağlılık: Bizlik duygusuAyrı olabilme: Bağımsız bir birey olma

Ailenin İşlevsel Özellikleriİletişim Kalıpları Kim kimle nasıl iletişim ve ilişki kuruyor?Kararların Nasıl Verildiği Kararların verilme biçimi nasıldır?Aile Üyelerinin Taşıdığı Roller Roller nasıl yerine getiriliyor?• Ekonomik gereksinimleri karşılama• Statü sağlama• Çocukların eğitimini planlama• Manevi eğitim verme• Serbest zamanları değerlendirme• Aile üyelerinin birbirini koruması• Karşılıklı sevgi, saygı, doyum • Cinsel davranış• Ailedeki rol dağılımı


Aile İşlevleriAile sisteminin 5 temel işlevi genel olarak bizlere ailelerin SAĞLIKLI ya da SAĞLIK-

SIZ olmaları hususunda bilgi verir. • Problem çözme; • Aile içi iletişim, • Aile içinde rol dağılımı, • Duygulara dahil olma • Davranış kontrolü.• Ailenin Gelişim Aşamaları• Yeni evli ve çocuksuz çift ler• Ebeveyn olmak-İlk çocuğun aileye katılması• Ergenlik çağında çocuğu olan aileler• Yetişkin çağında çocuğu olan aileler• İleri dönemdeki aileler (yalnız yaşayan çift ler)Ailenin değerlendirilmesi esas olarak ailenin karşılaştığı sorunların çözümü için mü-

dahale yapabilecek ruh sağlığı profesyonelleri (psikiyatrist, psikolog, psikolojik danış-man, sosyal hizmet uzmanı, psikiyatri hemşiresi) tarafından yapılır.

Sonuç YerineBilgi TemeliAilenin yapısı, işlevleri ve gelişimi bilgisi gelişimsel ve durumsal stresin aile üzerin-

deki etkileri bilgisiİnsan davranışı ve sosyal çevre bilgisiAilenin gereksinimlerini karşılamada güçleri ve sınırlılıkları bilgisiBeceri Temeli(Aileyi değerlendirme teknik ve yöntemlerini uygulayabilme)Değer Temeli (Öz-farkındalık ve aileye farkındalık)


Federal Almanya Cumhuriyetinde Sosyal Aile PolitikasıSocial Family Policy in Federal Republic of Germany

Işık ŞEKERLİAlice Salomon Üniversitesi, Almanya

University of Alice Salomon, Germany

Federal Almanya Cumhuriyetinde Sosyal Aile politikasi -Sosyal Devlet, Sosyal Güvenlik, Temel Güvenceler-Nüfus, Yasam Formlari & Aile PolitikasiSosyal güvenlik sistemi, çok sayıda farklı amaçlari ve farklı calisma mantiklari olan,

farklı hizmetler ve kuruluslarin kabugu altinda sekillendirilir ve uygulanir.Sosyal ağin nasil organize ve finanse edildigini kavramak uzmanlar icin dahi güctür? Sosyal devlette ne gibi sorunlar ve gelisim eğilimleri gözlemlenir?Sistemin geliştirilmesi açısından reforma ihtiyac var mi - yoksa tamamen köklü bir

yapilanma mi gerekli?Nüfus, Yasam Formlari ve Aile PolitikasiNüfusun yasam formlarinin değişim bicimi: -Evlenen insanlarin sayisi? -Dogum oranlarinda ki artis bicimi? -Bu gelismelerin hane halki yapisi üzerindeki etkileriDeğişen koşullar nedeniyle ,aile politikasıni kanatlari altina alacak, ne gibi önlemler

tartışılir ve uygulamaya konulur? Aile politikasınin görevleri, ailelerin ekonomik ve sosyal yaşam koşullarıni iyileş-

tirmek ve güvence altina almaktir, ama çocuk yardımları, çocuk ödenekleri ve ebeveyn parasi bunu nasıl etkiler?

Veya düzenlemeler toplumsal gelismenin gerisinde mi kalıyor? Iş ve aile iliskisini düzenlemek gittikce önem kazandigindan, bu alinan önlemler ve

gelistirilen aile politikalari yeterli mi yoksa yeni reformlar gerekli mi? Federal Hükümetin Yillik Raporlari-Aile RaporuFederal Aile Bakanliginin 8. Aile raporunun içeriği:• Zaman politikasi modern toplumlarda yaşam kalitesini ve refah düzeyini arttırmak

icin geliştirilen bir strateji• Kalıcı bir aile politikasının bir parçası olarak zaman politikası • Aile nedir, ailenin neye ihtiyaci var?• Zaman sıkıntısınin yapısal nedenleri


• Aileye yönelik zaman politikasinin amacı ve boyutları• Aile zaman politikasının amaçları• Aile zaman politikasının etki alanları• Aile zaman politikasının aktörleri, temel yaklaşımi ve araçları • Almanya’da ki ailelerin zaman etkinliklerindeki gercek rakamlar • Yasami olusturan zaman etkinlikleri• Ailede zaman• Ailede zaman kullanımı• Bakima muhtac bireylerin bulundugu aileler• Zaman ve iş

AB Federal Almanya Cumhuriyeti Eyalet Senatosu

Yerel Belediye (Parti görevlileri)

Bölge yönetimi(Quartiersmanagement)

Diger Aile Destek Projeleri Genclik Daireleri

Diğer Aile Destek Projeleri-Sağlık ve İşsizlik Danışmanlığı-Kıracılar Yardımı-Aile Merkezleri-Aile Buluşma yerleriGençlik Daireleri-Diakoni e.V.-Caritas e.V.-Rotes Kreuz e.V.-Arbeiterwohlfahrt e.V.-Diğer Sosyal hizmetler Özel Şirketleri

Berlin Genclik DaireleriCharlottenburg - Wilmersdorf Friedrichshain-Kreuzberg Lichtenberg Marzahn - Hellersdorf Mitte Neukölln Pankow Reinickendorf Spandau Steglitz - Zehlendorf Tempelhof - Schöneberg Treptow - Köpenick


Bir Sosyal Politika Aracı Olarak Sosyal Hizmetler ve Güncel Gelişmelerin Değerlendirilmesi

Social Services as a means of Social Policy and Evaluation of Current Aff airs

Kasım KARATAŞ, Prof. Dr.Hacettepe Üniversitesi, İİBF / Hacettepe University, Turkiye

SOSYAL POLİTİKA(LAR) NEDİR?Sosyal politika, sosyal refahı bir bütün olarak geliştirecek, insani hizmet alanlarına

ilişin politikaların bir tür bileşkesi niteliğindedir. Eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, gelir dağılımı, sosyal hizmet ve yardımlar gibi hizmet alanları ile aileler, kadınlar, çocuklar, gençler, yaşlılar, sakatlar gibi toplumsal kesimlere yönelik politikaların birbirini tamam-lamasını, birbiriyle uyumunu, bütünlüğünü gözeten ilkeleri ve etkinlikleri içerir.

Buna göre, başka birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de sosyal politika araçları bir-çok bakanlığın sorumluluk alanındadır ve onlar arasında etkili bir eşgüdüm ve bütünlük sağlanmadan, toplumsal refahın sağlanması hedefi bilinçli, planlı bir süreç olmaktan çı-kacaktır.

Sosyal politikanın kapsam ve araçları bu denli geniş bir alana yayılmışken onu salt sosyal hizmet ve yardımlara indirgemek, geçmişte salt çalışma yaşamı ve işçi haklarına indirgeyen tarihsel “dar bakıştan” pek farkı olmayacaktır.

Sosyal politika, bireyler, gruplar, topluluklar ve sosyal kurumlar arasındaki ilişkileri düzenleyen, onlara müdahaleye bir şekilde rehberlik eden toplumda var olan ilkeleri ve etkinlikleri anlatır. Bu etkinlikler ve ilkeler büyük ölçüde kaynakların dağılımını ve insanların refah düzeyini belirler.

SOSYAL HİZMETLER VE YARDIMLAR???Sosyal hizmetler, insan sağlığı ve refahının sağlanmasına, insanların kendilerine

yeterli hale gelmesine yardım eden, aile ilişkilerinin güçlendirilmesi ve bireyler, aileler, gruplar ve toplulukları, başarılı sosyal işlevsellikleri doğrultusunda destekleyen etkinlik-leri anlatır.

“Sosyal Hizmetler”; kişi ve ailelerin kendi bünye ve çevre şartlarından doğan veya kontrolleri dışında oluşan maddi, manevi ve sosyal yoksunluklarının giderilmesine ve ihtiyaçlarının karşılanmasına, sosyal sorunlarının önlenmesi ve çözümlenmesine yar-dımcı olunmasını ve hayat standartlarının iyileştirilmesi ve yükseltilmesini amaçlayan sistemli ve programlı hizmetler bütününü” (2828; md. 3) olarak tanımlanmaktadır.

Bireyin ve ailesinin günlük yaşam gereksinimlerinin karşılanması, olası risklere karşı korunması, temelde çalışma hakkı ile elde edilen güvencelerle olur. Bu güvenceler ara-sında çalışma ile elde edilen yeterli gelir ve sosyal güvenlik, eğitim, sağlık gibi hizmetlere erişim olanakları yer alır. Bireyin ve/veya ailesinin kurumsal korunma mekanizmaları ile karşılanamayan, çoğu zaman beklenmedik zamanlarda ortaya çıkan, geçici güçlükleri (muhtaçlıkları) aşmada sosyal yardım hizmetleri devreye girer.


Sosyal yardımların temel özelliği geçici karakterde olmasıdır. Geçici durumun olası riskleri bertaraf edildikten sonra sosyal yardımlar kesilir, yaşamın olağan akışına dönü-lür. Bu yardımları hak etmenin koşulu mevcut olanaklarla giderilme olanağı olmayan muhtaçlık durumunun varlığıdır. Yerel koşullarda asgari geçim koşullarına sahip olma-yan birey ve ailesine, çalışsın-çalışmasın sosyal yardımla destek sağlanabilir.

Bugün Türkiye’de sosyal yardımları yegâne geçim kaynağı olarak benimsemiş, bu tu-tumu resmi kurumlarca da onaylanıp pekiştirilen, kişiler, aileler bulunmaktadır.

Öte yandan ekonominin istihdam yaratma kapasitesini bir türlü geliştiremeyen yö-netim, sosyal yardımlara ayrılan kaynakları her geçen gün arttırarak, kendi yarattığı yok-sulluğu “sürdürülebilir” bir şekilde yönetmektedir. Böylece yapısal bir sorun haline gelen işsizliğin çözümü için toplumsal, siyasal baskıların oluşması engellenmektedir.

Sosyal yardımlar daha çok orta ve düşük gelir gruplarınca finanse edilmektedir.

SOSYAL POLİTİKA BİR ŞEMSİYE KAVRAMSosyal politika bir şemsiye kavram niteliğindedir. Eğitimin, sağlığın, istihdamın, sos-

yal güvenliğin, sosyal hizmetler ve yardımların… üstünde bir şemsiye kavram. Bütüncül bir yaklaşımla, sosyal (refah) devlet(i) hedefine hizmet eden bir anlayışla konu, kapsam, araç ve kaynakları, temel ilke ve değerler ile uygulamaları içine alır.

Bu tartışmalar ışığında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının adının görev alanı ile uyumlu olarak sosyal hizmetler ve yardımları yansıtacak şekilde yeniden belirlenmesi gerekir. Bununla birlikte toplumsal refahı daha ileri düzeylere taşımak için sosyal politi-kaların diğer konu ve araçları arasında uyumlu bir bütünlüğü yakalamak gerekmektedir.

Sosyal hizmetler ve yardımlar alanında icracı bir Bakanlık ihtiyacı …6/4/2011 tarih ve 6223 sayılı Kamu Hizmetlerinin Düzenli, Etkin ve Verimli Bir Şe-

kilde Yürütülmesini Sağlamak Üzere Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Teşkilat, Görev ve Yetkileri İle Kamu Görevlilerine İlişkin Konularda Yetki Kanunu

ANAYASA MAHKEMESİ İPTAL KARARLARI (11.10.2012)-“Uzman ve Denetçi istihdamı” başlıklı 31 inci maddesini, Anayasanın 91 inci mad-

desinin birinci fıkrası ile 70 nci maddesine aykırı buldu.-Kapatılan Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğünün taş-

ra teşkilatında yer alan sosyal hizmet kuruluşları ile bu kuruluşların personeli, borç ve alacakları, tüm varlıkları, araç, gereç ve taşınırlarının il özel idarelerine devrine ilişkin Geçici 9 uncu maddesinin (1), (2), (3), (5), (6), (7), (9) ve (10) numaralı fıkralarını, yetki kanunu kapsamında değerlendirmeyerek Anayasaya aykırı buldu.

BAKANLIK OLMAK…İlgili kararnamede Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının görevleri tanımlanırken,

Bakanlığın sosyal politikalardan ne anladığı da apaçık ortaya çıkmaktadır. Temel görev sosyal hizmetler ve yardımlar olarak belirlenmiştir. Hedef kümeleri ise kurumsal olarak ailenin yanı sıra, çocuklar, kadınlar, özürlüler, yaşlılar, şehit yakınları ile gaziler ve yok-sullardır.


Bakanlık sosyal hizmetler ve yardımlar konusunda var olan kamu hizmetlerini; • tek bir çatı altında toplayarak, • mevzuat• finansman,• örgütlenme• insan gücü gibi konularda mevcut dağınıklığı giderme • politika ve uygulama birliği sağlama• hizmetleri evrensel standartlar ışığında geliştirme, • eldeki kaynaklarla daha etkili ve verimli hizmet sunumunu kolaylaştırma,kamu hizmeti veren kurumlar/kuruluşlar arasında ve onlarla alanda var olan özel

girişim ve gönüllü çalışmalar arasında etkili işbirliği ve eşgüdüm sağlama gibi konularda olumlu katkılar sağlayacaktır.

ELEŞTİRİLER, ÖNERİLER…• Gençlere yönelik sosyal hizmetler ve yardımların dışlanması…• Bakanlığın çalışmalarında bütünlük ilkesini zedeleyen bir yanlış…• Bakanlığın kuruluşu ile görev alanına giren konularda çıkarılması gereken yasalar• Sosyal Yardımlar Yasası • Çocuk ve Gençlik Yasası • Engelliler Yasası • Yaşlı Hizmetleri Yasası• Ailenin Korunması ve Toplum Hizmetleri Yasası ………BAKANLIĞIN MERKEZ ÖRGÜTLENMESİNİN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ• Çocuk ve Gençlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü• Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü• Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü• Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü• Engelli Hizmetleri Genel Müdürlüğü• Yaşlı Hizmetleri Genel MüdürlüğüKamusal sosyal yardımların vakıfl ar eliyle yürütülmesine son verilmelidirBakanlığın il ve ilçelerde yürüttükleri hizmetler ile bağlı kuruluşların il özel idarele-

rine devredilmesinden vazgeçilmelidir. Ülkemizde sosyal hizmetler ve yardımlara ilişkin politika, strateji ve uygulamaların

etkili ve verimli bir biçimde geliştirilebilmesi için sağlıklı bir veri tabanı oluşturulmalıdır. Ülkemizde sosyal hizmetler ve yardımların etkili bir şekilde sunulabilmesi için sağ-

lıklı bir kayıt, ve bilgi paylaşım sistemi kurulmalıdır. Koruyucu, önleyici, geliştirici sosyal hizmetlere ağırlık verilmelidir.Sosyal hizmetler ve yardımlar, sosyal devlet olmanın sorumluluğu ve bilinci içinde,


“pazar” koşulları içinde ve kâr amaçlı olarak değil kamu ağırlıklı ve kâr amacı gütmeyen bir anlayışla verilmelidir.

Sosyal hizmetler ve yardımlar hak temelli bir anlayışla verilmelidir. Sosyal hizmetler ve yardımlarda evrensel olarak kabul gören “kalite standartları”nı

güvenceye alacak çalışmalar hızla yapılmalıdır. Sosyal Hizmet Meslek, Oda ve Birlik Yasası çıkarılmalıdır. Sosyal hizmetler ve yardımların sunulmasında bilimsel ve mesleki yaklaşımlar esas

alınmalı; meslek ve disiplinler arasındaki farklılıkları yok sayan uygulamalardan vaz ge-çilmelidir. Zira bu tutum yalnızca o meslek ve disiplinleri değil hizmeti ve hizmet alan kitleleri küçümsemek anlamına gelmektedir.

ÇOCUK ESİRGEME KURUMU’NUN SONU OLMASINOsmanlı’nın son döneminde kurulan ve Büyük Önder Atatürk’ün özel ilgisi ile ye-

niden yapılandırılarak Cumhuriyet’e kazandırılan Çocuk Esirgeme Kurumu ilk darbeyi 12 Eylül Darbesi ile almıştı. O günün koşullarında bir özel hukuk tüzel kişiliği (Dernek) olarak kurulan Çocuk Esirgeme Kurumu edindiği mal varlığı ile birlikte “devletleştiril-miş”, SHÇEK olmuştu.

Tüm mal varlığı ile birlikte katma bütçeli bir kurum olan SHÇEK içinde hiç olmazsa adını yaşatma olanağı bulabilmişti. Önce genel bütçeye geçilerek malları hazineye devre-dildi. Yeni kararname ile ÇEK hem yasanın hem de kurumun adından çıkarıldı. Böylece Cumhuriyet’in anıt kurumlarından biri daha tüm izleriyle birlikte yok edilmiş oldu.

Ulusal çapta çocuk refahı sorunları üzerine araştırma, inceleme yapacak ve yeni hiz-met modelleri geliştirip deneyecek ve halkın bu konudaki gönüllü katkı ve katılımlarının önünü açacak bir anlayış ile Cumhuriyetimizin başlarında olduğu gibi aynı adla bir sivil toplum örgütü kurulmalı ve 1980 öncesinde sahip olduğu mal varlıkları iade edilmelidir.


Aile Gücü ve Ailenin Gücünü KullanmaFamily Power and Using Family Power

Mehmet YÜCEL, Aile Danışmanı / Family CounselorHollanda / Netherland

4 ocak 2013 de Ankarada bir Ailenin Gücü Toplantısı:Başvuru ?Ailede anne, babanın alkol bağımlılığı ve yıllardır süregelen aile içi şiddet. Anne

boşanma kararı almıştır..Ailenin yapısı? GenogramAilenin GücüToplantısı nın nedenleri? ( toplantıda değerlendirilecek konular)1- Bu ayrılma kararı tüm aile bireyleri için ne anlam ifade etmektedir? Kim ne dü-

şünmektedir? ( anne, baba, hala, çocuklar)2- Bu planlan ayrılık nasıl işleyecektir ? Eğer aile bu toplantıdan boşanma dışında-

farklı karar alırsa gelecek zaman nasıl işleyecektir?3- Boşanma veya değil, bu zor dönemde aile bireyleri anneye ve babaya nasıl yardım

edebilirler ? Kim ne yapabilir ? Ne gibi destek ve yardım gerekmektedir ?Ailenin GücüToplantısı hazırlığı ve aile ile görüşmeler,Toplantıya katılımcıların

araştırılmasıToplantı tarihi ve yeri.Ailenin Gücü ve aile sistemi :Aile sorunlarına yeni bakış, ama öze dönüş. Ailenin gücü eskiden nasıl kullanılırdı, şimdi durum nedir? Uzmanlardan ve kurumlardan yardim alma kavramı ve Ailenin öz gücü? Aile bir sis-

temdir ve her sistemde oldugu gibi aile yaşayan bir unsurdur ve enerji yani güç yüklüdür.Var olan bu güç her zaman kullanılmaya hazırdır.Bazı aileler bu gücü kullanmada so-

runlar yasayabilirler. Farkındalık azalmıştır veya gücü kullanmada bazı sorunlar olabilir.Bir aile bir sorun karşısında gücünü kullanabilir. Sorunları halletmek icin planlar

yapar. Türk aile kültüründe sorunların çözülmesinde ailenin gücü kullanılmıştır; fakat de-

ğişen zamanda aile gücünden önce uzmanlara,kurumlara danışılmak alışkanlığı başla-mıştır.

Sorunların çözümünde aile gücünü kullanmak demokratik bir hak olmalıdır.Bu bağlamda bütün dünyada ailenin gücü çalışmaları büyük bir ivme kazanmıştır.Ailenin gücünü modelinin değerlendirilmesinde üniversitelerin, bürokrasinin, siya-

setçinin desteği ve bakış açısı önemlidir.


Zengin ülkelerde sorunlu ailelere, ailerinde sorunlara bakışı:Refahın getirdiği sayısız kurumlar ve uzmanlar vardır. Herkesin, her sorun karşısın-

da gidebileceği yerler vardır.. Bu yaklaşım refahla birlikte sanki normalmiş gibi algılan-maya başlandı.

Üniversitelerde yetişmekte olan uzmanlara en yeni yöntem, terapiler oğretilmekte ve sanki bu öğrenciler sorunları çözme makineleri olarak yetiştirilmektedir.

Bireylerin özel hayatı önemlidir. Aile 2. plandadır. Aile bireyleri kendi sorunları ile başka bir aile bireyini rahatsız etmeme kaygısı içindedir ve uzmanlara ve kurumlara da-nışmak ve yardım almak en normalidir.

Hollanda’dan bir AGT Hikayesi:AYSEL-MURAT VE UMUT (İsimler hayali)Aysel’in aile hikayesi Türkiye’nin Kayseri ilinde başlar. Yaklaşık kırk yıl kadar önce

Hollanda’ya çalışmaya gelirler.Şu anda yirmi sekiz yaşında olan ve Hollanda’da doğan Aysel, dört çocuklu ailenin ikinci çocuğudur. Bir ablası ve iki erkek kardeşi vardır.

Aysel’in evliligi, aile kavgalari, babanın Kayseri’de vefati.. İki ailenin düşmanca kav-gaları yıllarca sürmekte idi.

Aysel psikolojik bunalımdadır ve cocuklar devlet koruması altındadır. Çocuklar her an yabancı bir aileye verilmek üzeredir.

Murat ve Umut onlarca kurumdan yardım almaktadır ve çok ağır davranış bozuklu-gu içinde olduklari uzmanlar tarafindan rapor edilmiştir.

Ya Ailenin Gücü devreye girecektir ya da Hollandalı uzmanlar, kurumlar aile ilgili kararları verecektir..

Çocukları Aysel Kayseri’ye tatile götürür ve Kayseri’de bir Aileni Gücü Toplantısına karar verilir. (Çocuk Koruma Kurumu)

Kayseri’de bir Ailenin Gücü ToplantısıAnne ve çocuk koruma Kayseriye AilenınGücüToplantısı için gelirler.AGT üç ana konu üzerinde olmalıdır :- Murat ve Umut nerede nasıl emniyet içinde büyürler?- Bu çocukların büyümelerinde aileden kimler ve ne ölçüde rol alabilirler?- Aysel ve Ahmet’in aileleri, torunlarının için tekrar nasıl iletişime girerler.Ve her iki aileden toplam yirmi beş kişinin katıldığı bir Ailenin Gücü Toplantısı ya-

pıldı. Ve PLAN yapıldı:Murat ve Umut, bir haft a içinde tüm eşyalarla baba evine taşınacaklar. Ve tabi aynı

okula gitmeye devam edecekler.- Her iki taraf, Aysel’in sağlığına önem vermektedir. Aysel Hollanda’ya dönecek ve

psikolojik tedavisine devam edecektir; fakat her fırsatta çocuklarla ister telefonla, ister Türkiye’ye gelebilecek ve dilediği kadar görüşebilecektir.

- Kayseri’de çocuklara yardımcı olan psikologların, çocuklara Hollanda’da yardımcı


olan psikologlarla görüşmeleri sağlanacak ve tedavi edenler iş birliği yapacaklardır.- İzmir’deki amca, çocukların okul idaresiyle devamlı bir iletişim halinde olacak ve

çocukların gelişimini izleyecektir.- Kayseri’deki ikinci amca, Murat ve Umut’la hep ilgilenecek ve onarın rol model

ihtiyaçlarını karşılayacaktır.Ya dede.Ölen baba Ahmet’in babası dede; torunlarının bütün sevgi şefk at ihtiyaçlarını karşı-

lamak için, madden ve madden her şeye hazır olduğunu defalarca ifade etmiştir.

Hollanda’da Ailenin Gücü modelinin gelişimi2000 yılında Hollanda’ya bir model olarak geldi.Maoriler, Yeni Zellanda, USA, Avrupa ülkeleri, Ama ancak on bir yıl sonra ailenin gücü politikacıların dikkatini çekebildi. Ve yine

2011 yılında Hollanda hükümeti Ailenin gücüyle ilgili hukuki ve politik düzenlemeler yapılabildi.

Artık Hollanda’da sorunlu bir aile devletten yardım istediği zaman bu aileye ilk once Ailenin Gücü Toplantısı yapmaları tavsiye edilmekte olup Ailenin Gücünün işlemesi için her türlü destek verilmektedir.

Ailenin Gücü şu anda tüm ülkede desteklenmekte ve uygulanmakta. 2012 ye kadar 8000 Ailenın Gücü Toplantısı yapıldı. 2013 yılındabu rakam12.000 yakalamak bir hedef.

16 eyalet ve ılde ofisler açıldı ve 600 tarafsız kordınatör bellibir eğtim alarak işlerini yapmakta.

Hollanda’da Ailenin Gücü modelinin gelisimive uygulama alanları :Ailenin Gücü Modeli Hollanda’da Aile bakanlığnın ve hükümetin gündemindedir.Ailenin Gücü Modeli üniversitelerde ders olarak okutulmaktadır. Modelin son yıllarca çalşırlığnı görmek için 67 bilimsel araştırma yapılmıştır. Eğer Hollanda gereken tedbirleri simdiden almazsa 10 yıl sonra ülkenin bütçesinin

% 70 ni bu tür sorunlarla uğraşan kurumlara ve bu işe ayırmak zorunda kalacaktır.Hollandada bir AGT toplantısında aile meclisinin sorunlar karşısında yapmış olduğu

planın 21.000 euroluk bir değeri olduğu hesaplanmıştır. Bu bir ülkenin bütçesine yapıla-cak büyük bir tasarruft ur.

Hollanda’da Ailenin Gücü modelinin gelisimive uygulama alanları :• Çocuk koruma,kimsesiz çocuk başvuruları.• Sorunu aileler, aile içi şiddet.• Genç bağımlılar.• Islah evlerinde kalan çocuklar.• Namus davaları.• Mahkumlar ve serbest hayata dönüş.


• Sorunlu öğrenciler.• Yaşlı büyüklerimiz ve onlarla ilgili kararlar.• Ve başka sosyal alanlar.Aileye yardım döngüsünün işleyişi?Ailede buyuk sorunlar vardirSosyal çalışmacılara ve kurumlara danışılır.Bu alandaki uzman elemanlar – kurumlar analiz yaparlar ve ne tür yardımın bu aile-

ye veya bireylerine uygun olduguna karar verirler.Konu ile ilgili uzmanlar ve kurumlar tarafından yardım verilir, aile yardım almıştır.Burada uzmanlar ve kurumlar dominant taraft ır. Aileye yardım döngüsüne yeni bir bakış! Öze dönüş :Ailede büyük sorunlar vardır.Aile içinde sorun çözücüler aranır.Aile bireyleri kendi içlerinde sorunu değerlendirirler ve sorunun çözümü için en uy-

gun plana karar verilir. Burada uzmanlar ya da kurumlar dominant taraf değildir. Reji ve sorumluluk aile-

dedir.Aile öz gücünü kullanmış ve sorunu çözmek için harekete geçmiştir.

Ailenin Gücü Toplantısının işleyişi Tarafsız bir kordinator aileyle görüşerek Ailenin Gücü Toplantısını organize eder.Aile toplantısı, ailenin istediği yerde, mekanda ve zamanda yapılır. Bu aileyi ciddiye

almak demektir.Aile ve diğer kişiler sorunlar etrafında tartışırlar, sorunları analiz ederler ve en uygun

çözümleri ararlar.Aile meclisi daha sonra PLAN yaparlar. Yapılan plandan aile sorumludur. Yapılan

plan aile dilerse uzmanlara, resmi kurumlara da verilebilir.

Ailenin Gücünü değerlendirme sisteminde büyük avantajlarımız. Aile kavramı tüm gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de yeni bir geçiş dönemi

yaşamakta. Tüm ülkeler aile politikalarında hiç olmadığı kadar aileye ve aile gücüne önem ver-

mekte ve bu konuda yeni politikalar geliştirmekte. Hollanda’da bu konuyla ilgili çalışan kuruluşlar bu modele Hollanda Aile Bakanlığı-

nın dikkatini çekebilmek için 11 yıl uğraş vermiştir. Ama Türkiye’deki Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bu modeli bu panelin içine

alarak Ailenin Gücüne duyulan hassasiyeti göstermiştir. Hollanda’da yıllarca yaşlı anne ya da babanın kendi çocukları tarafından bir bakıme-

vine yerleştirmek o zaman bir zenginlik sayılıyor ise şu andaki düşünce daha farklıdır.


Çünkü yaşlı anne ve babalar kurumlarda mutsuzdur ve bakımların maddi boyutu bu ülkelerin bütçelerini zorlamaktadır.

Bu model ülkemizin genel kültüründevardır. Müslüman olan ülkemizde, İslamiyetin aile ve aile sorunlarına bakışı da hep etkilidir.

Aile meclislerinin tekrar hayata geçirilmesi, yani öze dönüş ülkemize ve insanlara tekrar eski o güzellikleri katacaktır.

Aile sorunlarda sorumluluk sahibi olmalı ve bu hak, sorun çözme, sorunlar üzerinde düşünme hakkı aileye verilmelidir.

Kurumlar ve uzmanlar tarafından ailenin aldığı kararlar doğrultusunda (yasal ola-rak) aileye destek. Ailenin aldığı kararları ciddiye almak.

AGT modelinin Türkiyeye uyarlama çalismaları (4 ailede yapıldı.) – Hollanda’da bu model yüzlerce Türk ailesinde uygulandı ve çok iyi sonuçlar alındı.

Aile meclisini tekrar hayata geçirerek en küçük demokratik birim olan ailede de-mokrasinin işleyişini sağlayarak demokrasi daha da ileriye taşınabilir.

Ailede sorunlar vardır ve hep olacaktır. Ama çözümü bulmak, sorunların çözümün-de kendi aile gücünü kullanmak düşüncesi hep önde olmalıdır.


Aile Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinde Aile ve Tüketici Bilimleri Bölümü’nün Yeri ve Önemi

Th e Place and Importance of the Department of Family and Consumer Sciences in Family Counselling and Guidance Service

Müberra BABAOĞUL, Prof. Dr.Arzu ŞENER, Prof. Dr.

Hacettepe Üniversitesi, Türkiye / Hacettepe University, Turkiye

ÖzetAilenin gerek psiko-sosyal gerekse ekonomik ihtiyaçlarının farklı disiplinlerin bakış

açısıyla tespit ve analiz edilmesi ve aile yaşam kalitesinin yükseltilmesine yardımcı olacak şekilde karşılanması gerekmektedir. Çünkü aile genellikle birkaç problem kategorisini birlikte yaşamakta ve problemler sıklıkla bir diğer problemle ilişkili olmaktadır. Bir kadın, bir eş, bir anne, bir çalışan, aynı zamanda aile reisi olarak farklı rolleri ve bu rollere bağlı sorunları bir arada yaşayabilir. Çoğu zaman da gözlenen problemin altında problemin oluşmasına neden olan farklı faktörler olabilir. Örneğin; evlilik ilişkisinde yaşanan sorunların altında çoğu zaman gelir yetersizliği yanında para kullanımına ilişkin ortak değer, amaç ve tutum geliştirilememesi ve fi nansal bilgi ve beceri eksikliği gibi ekonomik faktörler yer almaktadır. Nitekim gerek ülkemizde bölümümüz tarafından gerekse yurt dışında yapılan çalışmalar istatistiklere çoğunlukla geçimsizlik olarak yansıyan boşanma ve eşlerarası problem alanları altında ekonomik faktörlerin ve ekonomik konulara ilişkin sorunların (gelir idaresi, fi nansal bilgi ve beceri eksikliği, bu konuda değer ve amaç birlikteliği sağlanamaması vb.) önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir. Bu nedenle aileye yönelik güçlendirici, koruyucu ve tedavi edici olarak yürütülen aile danışma ve rehberlik hizmetlerinde standartların oluşturulması ve bu standartlar oluşturulurken konu alanı ile ilişkili bilim dallarının katkısının göz ardı edilmemesi hizmetin amacına ulaşması açısından son derece önemlidir.

Sanayileşme ile birlikte nesnel yapısında ciddi bir değişim geçiren aile kurumu daha sonra küreselleşmenin toplumsal yapı, değer ve kurumlar üzerindeki etkilerinden de nasibini alarak hem yapısal hem fonksiyonel anlamda değişime uğramaya devam etmiştir. Sanayileşme sonrası toplumsal endişelerin artması, aile kurumu dağılıyor mu? sorusunu beraberinde getirmiştir. Farklı bilim alanlarında yapılan bu çalışmalar eklemlenerek aile sosyolojisinin ve aileye yönelik bilimsel çalışmaların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Böylece aile; sosyoloji, antropoloji, psikoloji, ekonomi, aile ve tüketici bi-limleri, sosyal hizmet gibi geniş bir bilimsel yelpazede irdelenmeye başlamıştır. Sosyal bilimlerde yapılan bu çalışmalar ailenin sağlıklı ve üretken bir toplum için önemini ortaya koyarken aynı zamanda bir kurum olarak ailenin ekonomik, fi ziksel ve psikolojik olarak iyilik halinin de toplum için ne kadar önemli olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu


önem bilim adamlarının araştırma iştahını kabartmasının yanı sıra devletleri de aileler için bazı zorunlu sosyal politikaları yürürlüğe koymasında teşvik etmiştir (Baltacı, 2010)

Sanayileşme, modernleşme, kentleşme, küreselleşme gibi olgu ve olayların aile gibi toplumsal kurumların devamlılığına yönelik yarattığı endişe ve korkular yeri geldiğinde devlet eliyle aileyi çözülme tehdidine karşı korumaya ve bunun için de “aile hizmetle-ri” olarak adlandırılan hizmetleri ortaya koymaya yönlendirmektedir. Aile hizmetleri en temel anlamda “aile yaşamını anlama ve güçlendirmeye odaklanma” olarak tanımlana-bilir. Öncelikli olarak ailelere para yardımı, iş bulma vb. ile başlayan bu hizmetler daha sonraları özellikle 2. Dünya savaşından sonra, birtakım sosyal yardım, yaşlı hizmetleri gibi kurumların gelişip kendi sorun ve hizmet alanlarını oluşturmasıyla, daha çok aile-içi ilişkilerin güçlenmesine, çatışmaların tedirginliklerin giderilmesine yönelmiştir. Evlilik, karı-koca, çocuk-ebeveyn, kardeşler, yakın akraba ilişkileri özellikle ele alınan konular olmuştur (Güran, 1990). Toplumun ailelere bu yöndeki yardımı, aynı zaman-da kendine dönük bir yardımdır. Toplum hem bireyi ve aileleri etkiler, hem de birey ve ailenin işlevselliğinden etkilenir. Bu anlayışla, aile hizmet kurumu (family service agency) adıyla anılan ve aileye yönelik çeşitli hizmetler sunan kuruluşlar bulunmaktadır. Günümüzde bu kurumlar aile sorunlarını bilimsel yönden inceleyen, değerlendiren ve profesyonel hizmet veren kuruluşlar haline gelmiştir. Bu hizmetlerin yürütülmesinde aile üyelerinin güvenliğini ve ailenin devamını sağlayıcı olması, aileye hizmet götürmede geç kalınmaması, sorunun çok iyi incelenmesi, çözümlerinin önceden planlanıp, uygun kişi ve kurum hizmetlerinden yararlanarak gerçekleştirilmesi, bunun yanında farklı sorunlar için ayrı çözüm planları hazırlanarak önceliklerin belirlenmesi ve sorunun belli sürede sonlandırılması gibi ilkeler göz önünde tutulmaktadır (Turan 1999).

Türkiye’de aile kurumu, halen en sağlam sosyal kurumlardan ise de, gelişmiş ülkelerde gözlenen aile yapısını etkileyici eğilimler, belli oranlarda Türkiye’de de hissedilmektedir. Sosyal yapıdaki değişim, özellikle şehirde geniş aileden çekirdek aileye geçiş, aileyi ve onun bir üyesi olan bireyi tek başına bırakmıştır. Kuşaklar arası çatışmalar ve eşler arası anlaşmazlıklar, ekonomik sorunlar, işsizlik, aile içi şiddet, depresyon, madde bağımlılığı vb. sorunlar ortaya çıkmış, geleneksel aile modellerinde önemli değişiklikler meyda-na gelmiştir. Böylece geleneksel destek sistemlerinden yoksun kalan ailelerin bu tür sorunlarla ilgili hizmet veren kurumlara ve aile sistemine yönelik destek hizmetlere ihtiyacı artmıştır (Duman 2001). Günümüzde çevresel sorunların aile içi ilişkilerde yarattığı olumsuzlukların etkilerini en aza indirebilmek, üyeleri için doyurucu bir yaşam standardını sağlayabilmek amacıyla, ailenin gerek psiko-sosyal gerekse ekonomik ihtiyaçlarının ve sorunlarının farklı disiplinlerin bakış açısıyla tespit ve analiz edilmesi ve aile yaşam kalitesinin yükseltilmesine yardımcı olacak şekilde karşılanmasına olan gereksinim artmıştır.

Ülkemizde ailelerin yukarıda bahsedilen sorunlarının çözümüne yardımcı olunması, ailenin güçlendirilmesi, işlevlerini daha iyi yerine getirerek yaşam kalitesinin yükseltilmesi amacıyla hem kamu alanında hem de özel alanda aileye hizmet veren çe-şitli kurumlar bulunmaktadır. Bu kuruluşlar genellikle;

aile tedavi ve danışması,


aile yaşamı açısından eğitim ve ailenin sosyal kurumlarla ilişkisini düzenleme ve sa-vunuculuk olmak üzere üç yönde oluşturulan hizmet programlarıyla yararlı olmaktadır-lar. (Freed,1982;akt: Koşar,1983).

Türkiye’de sosyal devlet yapısı gereği uygulanan doğrudan yani açık aile politikaları ile aile küreselleşmenin, değişen yaşam koşullarının ve kentselleşmenin yukarıda bah-sedilen olumsuz etkilerine karşı hem yasalarla hem de sosyal politikalarla korunmakta, ailenin ekonomik, psiko-sosyal ve kültürel yönlerden koşullarını geliştirmek ve yaşam kalitesini yükseltmek amaçlanmaktadır. Bu amaçlarla yürütülen hizmetlerden en önemlileri toplum merkezlerinde ve aile danışma merkezlerinde verilen hizmetlerdir. Bu hizmetlere aynı zamanda belediyeler, üniversiteler, kamu kurumları ve özel dernekler tarafından da katkılar sağlanmaktadır. Ülke genelinde 87 adet toplum merkezi, 42 adet Aile Danışma Merkezi (ADM) bulunmaktadır.

Aile Danışma Merkezleri; ailenin karşılaştığı toplumsal, ekonomik, psikolojik, hu-kuksal sorunlara, eşler arası uyumsuzluklara ve ebeveyn çocuk iletişiminden doğan sorunlara çözüm bulmada yardımcı olan, yeni evlenecek çift lere aile sisteminin oluş-turulmasında danışma ve rehberlik hizmeti veren merkezlerdir (ADM Raporu,2006). 4 Eylül 2012 tarih ve 24801 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren “Gerçek Kişiler ile Özel Hukuk Tüzel Kişileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Açılacak Aile Danışma Merkezleri Yönetmeliği’nde tanımlanan şekli ile ADM’ler “ailenin gelişmesi ve güçlenmesi için; bireylerinin katılımcı, üretken, kendine yeterli hale gelmesi ve sorun çöz-me kapasitelerinin geliştirilmesi amacıyla koruyucu, önleyici, eğitici, geliştirici, rehberlik ve rehabilite edici hizmetler veren kuruluşlar”dır. Tanımdan da görüleceği ve anlaşılacağı üzere ADM’lerin nihai hedefi ailenin gelişmesi ve güçlenmesidir. Bu nihai hedefe ancak aileye gerek psikolojik, gerek sosyal, gerekse ekonomik konularda hizmet sunan ve amacı ailenin yaşam kalitesini yükseltmek olan ilgili tüm bilim dallarından meslek elemanları-nın yürüteceği ortaklaşa faaliyetler ve çabalarla ulaşılabileceği aşikardır. Nitekim yönet-melikte 3.Bölüm Madde 14’de sosyal hizmet, psikoloji, sosyoloji, psikolojik danışmanlık ve rehberlik, tıp, hemşirelik ve çocuk gelişimi alanlarından birinden en az 4 yıllık li-sans programlarından mezun olanların 450 saatlik sertifika programı veya yüksek lisans veya doktora programını tamamladıktan sonra aile danışmanı olabilecekleri ifadesine yer verilmiş, aileye götürülecek hizmetlerin yürütülmesinde farklı disiplinlerin farklı alanlarda katkı sağlayabilecekleri öngörülmüştür. Ebetteki adı geçen bilim dallarının aile danışmanlık ve reheberlik hizmetlerindeki önemi ve katkısı tartışılmaz. Ancak kurul-duğu günden bu yana gerek ulusal gerekse uluslar arası platformlarda ailenin gelişimi, güçlenmesi ve gönencinin artırılması amacıyla çalışan, akademik olarak lisans ve lisans üstü düzeyde eğitim veren, araştırma ve yayın yapan, ayrıca aile yaşantısı eğitimi yolu ile halkı çeşitli konularda bilgilendirme ve bilinçlendirmeye yönelik halk eğitim faaliyetleri yürüten “AİLE VE TÜKETCİ BİLİMLERİ” bilim dalının hem Aile Danışma Merkez-lerinde katkısının göz ardı edilerek aile danışmanı olabilecek grupta hem de Toplum Merkezlerinde görev alacak personel arasında haklı yerini alamaması aileye götürülecek hizmetlerin hem nitelik hem de nicelik olarak yetersizliğine neden olacaktır.

Amacı; kişi, aile ve toplumun gelişimi ve yaşama düzeyinin yükseltilmesi, daha rahat,


daha mutlu ve sağlıklı bir yaşama düzeyinin sağlanması için günün değişen koşulları, aile ve toplumun değişen ihtiyaçları ile bilim ve teknolojideki gelişmelere uygun biçim-de mevcut kaynaklardan en üst düzeyde yararlanma yollarını araştırmak, bu konuda lisans ve lisansüstü düzeyde öğretim, araştırma ve yayın yapmak olan bölümümüzde sadece son 3 yılda ailenin psiko-sosyal ve ekonomik açıdan farklı yönlerini inceleyen farklı alanlardaki sorunlarına çözüm yolları geliştiren 100’ü aşkın araştırma ve yayın ger-çekleştirilmiş ve saygın akademik ortamlarda gerek basılı yayın şeklinde gerekse bildiri olarak bilim dünyası ile paylaşılmıştır.

Bölümümüzde bugüne kadar;• Aile içi şiddet,• Evlilik uyumu• Boşanma• Ailede karar verme• Ailede rol ve sorumluluk dağılımı• Yaşlı istismarı• Yaşlı-aile ilişkileri• Yaşlanma ve sorunları• Engelli ve aile• Eşler arası çatışma• Emeklilik planlama• Aile finansı• Aile sağlığı• Tüketim ünitesi olarak aile ve ailenin tüketim davranışlarıİş-aile yaşamı dengesi gibi konularda çok sayıda çalışma yapılmış, yüksek lisans ve

doktora tezi gerçekleştirilmiştir. Sağlıklı ve güçlü aile; sağlıklı iletişim kurabilen, kaynaklarını rasyonel kullanma yön-

temlerini bilen, aile bireylerinin kararlara katılımında eşitlikçi davranan, ortak değerlere sahip olan ve değerler yönünde ulaşılabilir hedefl er ortaya koyabilen, çatışma ve çözme yöntemlerini kullanabilen, sorumluluk paylaşımını sağlıklı biçimde yapabilen, bireysel farklılıklara saygı gösteren ve çözüm odaklı düşünebilen ailelerdir. “Aile ve Tüketici Bilimleri” bölümü de sağlıklı ve güçlü aile oluşumuna katkı sağlayacak şekilde ailenin farklı yönleriyle ilgilenmekte ve çözüm önerileri geliştirmeye yönelik araştırma, yayın ve eğitim faaliyetleri yürütmektedir.

Aile danışma merkezlerinde ailelerin sadece psiko-sosyal problemleri üzerine yo-ğunlaşılması ve sadece aile terapisi temelli problemleri çözme yolunun benimsenmesi ailenin diğer problemlerini göz ardı etmek anlamına gelecektir ki bu da ailenin güçlendi-rilmesi açısından son derece yanlış ve eksik bir yaklaşım olacaktır. Çünkü aile genellikle birkaç problem kategorisini birlikte yaşamakta ve problemler sıklıkla bir diğer problemle ilişkili olmaktadır. Bir kadın, bir eş, bir anne, bir çalışan, aynı zamanda aile reisi olarak farklı rolleri ve bu rollere bağlı sorunları bir arada yaşayabilir (Kirst-Ashman ve Hull, 1999). Çoğu zaman da gözlenen problemin altında problemin oluşmasına neden olan farklı faktörler olabilir. Örneğin; evlilik ilişkisinde yaşanan sorunların, uyumsuzluk ve


mutsuzluğun, psikolojik sorunların altında çoğu zaman işsizlik, gelir yetersizliği yanında para kullanımına ilişkin ortak değer, amaç ve tutum geliştirilememesi ve finansal bilgi ve beceri eksikliği gibi ekonomik faktörler yer almaktadır. Nitekim gerek ülkemizde bölümümüz tarafından gerekse yurt dışında yapılan çalışmalar istatistiklere çoğunlukla geçimsizlik olarak yansıyan boşanma ve eşlerarası problem alanları altında ekonomik faktörlerin ve ekonomik konulara ilişkin sorunların (gelir idaresi, finansal bilgi ve be-ceri eksikliği, bu konuda değer ve amaç birlikteliği sağlanamaması vb.) önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir (Şener ve Terzioğlu, 2002; Schaninger ve Buss, 1986; dakin ve Wampler, 2008). Diğer taraft an aile sadece psiko-sosyal bir ünite olmayıp ekono-mik ünite olarak da önemli fonksiyonlara sahiptir. Ekonomik ünite olarak aile; çeşitli ekonomik kararlar almakta ve ekonomik faaliyetler yürütmektedir. Ailenin ekonomik işlevlerini sağlıklı bir şekilde yerine getirebilmesi hem yaşam kalitesinin yükseltilmesi, hem ailede ortaya çıkan diğer sorunların önlenmesi (şiddet, çatışma, boşanma vb) hem de finansal piyasaların sağlıklı şekilde işlemesi dolayısıyla ülke ekonomisinin güçlen-mesi açısından büyük önem arz etmektedir. Bugün tüm dünyada ekonomik sistemin sadece finansal piyasalardan ibaret olmayıp eğitimli, farkındalık sahibi bireylerin eko-nomik krizlerin önlenmesinde, paranın doğru transferi yoluyla finansal piyasaların can-landırılmasındaki önemi kabul edilmiş ve bu konuda çeşitli uygulamalar başlatılmıştır. Kaldı ki “Aile ve Tüketici Bilimleri Bölümü” mezunları aileye ekonomik fonksiyonlarını güçlendirme ve sorunlarını çözmeye yönelik hizmetler yanında psiko-sosyal alanlarda da hizmet sunabilecek akademik bilgi, beceri ve yeterliliğe sahip olacak şekilde lisans ve lisans üstü düzeyde eğitimlerini tamamlamaktadırlar.

Bu nedenle aileye yönelik güçlendirici, koruyucu ve tedavi edici olarak yürütülen aile danışma ve rehberlik hizmetlerinde standartların oluşturulması ve bu standartlar oluş-turulurken konu alanı ile ilişkili bilim dallarının katkısının göz ardı edilmemesi hizme-tin amacına ulaşması açısından son derece önemlidir. Nitekim “Çağdaş sosyal hizmet yaklaşımında, birey, aile ve toplumun birbiriyle olan karşılıklı bağımlılık ilişkisi, daha kapsamlı ve çok boyutlu disiplinler arası yaklaşım gerektirmiştir (Aktaş, 2004). Aileyle çalışan profesyonellerin, ailenin hali hazırdaki problemlerini çözmek üzere işbirliği yap-ması kaçınılmaz bir zorunluluktur.

Özellikle aileyi bir sistem olarak ele alan ve odağı koruyucu ve önleyici bir yaklaşımla aile fonksiyonlarının sağlıklı bir biçimde yerine getirilmesi olan aile hayatı eğitimi (Fa-mily Life Education) yoluyla ailelerin aile yaşamının farklı alanlarına ilişkin konularda eğitilmesinde “Aile ve Tüketici Bilimleri” bölümü mezunlarının önemli sorumlulukları bulunmaktadır.

Özellikle; Aile yaşantısın güçlendirmek ve ailenin bütünlüğünü korumak amacı ile, bölgesel

farklılıkları da dikkate alarak, tüm aile ve bireylerine bilgi, yetenek ve görgüleri çerçevesi içinde eğitim verilmesi, Aile bütünlüğünün güçlendirilmesi, aile değerlerinin korunması ve gelecek

kuşaklara aktarılması, ailenin sosyal ve ekonomik refahının yükseltilmesi yönünde aileye sosyal destek sağlanması,


Ailelerin ekonomik refahını arttırmak amacıyla, çeşitli mal ve hizmetleri rasyonel satın alma ve kullanma metotlarının öğretilmesi, ihtiyaç ve istekler arasındaki farklılıkları ayırt edebilecek ve ihtiyaçlarını önem ve önceliklerine göre belirlemelerini sağlayacak yol gösterici bilgiler verilmesi, eğitim materyalleri hazırlanması ve ailelerin bunlara kolay ulaşabilmelerinin sağlanması, Ailelere sahip oldukları çeşitli kaynakların (zaman, enerji, para,toplumsal olanaklar

vb.) farkına varmalarına ve bu yolla yaşama düzeylerinin yükseltilmesine yardımcı olacak bilgi ve eğitimin verilmesi, Ailelerin kalitesiz mal ve hizmet satın almaları durumunda zarara uğramalarını

ve bu yolla kaynak israfına neden olmalarını engellemeyi sağlamak için gerekli yol ve yöntemlerin öğretilmesi, Kırdan kente göç eden ailelerin şehir yaşamına (gecekondu bölgelerine) uyum

sağlamalarına yardımcı olacak destek bilgi ve becerilerin kazandırılması, Ailede meydana gelen yapısal değişimlerin aile yaşamı üzerinde yarattığı

olumsuzluklarla baş etmelerine yardımcı stratejilerin, aileyi destekleyici ve eğitici programların geliştirilmesine yönelik akademik bilgi ve becerinin kazandırılması, Ailelere; konut ve konutun yakın çevre koşullarını iyileştirerek yaşam kalitelerini

yükseltmeyi sağlayacak yönde eğitim verilmesi, Ailedeki yaşlı, emekli, engelli üyeler ile tek ebeveynli ailelere aile ve toplum

yaşamında daha mutlu ve verimli olmalarına, aile içi ve toplumsal kaynaklı sorunlarını çözmeye yarayacak eğitim verilmesi, Yaşlı ve engellilerin ev ve aile yaşantısına ilişkin karşılaştıkları sorunlarını çözmek

amacıyla eğitim programları geliştirilmesi, Kadınlara özellikle çalışan kadınlara evle ilgili sorumluluklarını yürütmelerinde,

mevcut bilgi, beceri, yetenek ve kapasitelerini en iyi şekilde değerlendirmelerini sağlayacak yol ve yöntemlerin öğretilmesi, Ailede kadın ve erkeğin eğitilerek, toplumda cinsiyet kavramsallaştırılmasının

boyutlarına ve özellikle de kadın konusuna, kadın çalışmalarına ve kadın sorunlarına duyarlı ve bilgili kesimler oluşturulmasında çalışmalar yapılması noktasında “Aile ve Tü-ketici Bilimleri” bölümü mezunları önemli görev ve sorumluluğa sahiptir.

SONUÇ: Ülkemizde aile konusundaki çabalar, yürütülen çalışmalar görünürde bir bütünlük

arz etse de, uygulamada pek çok aksaklık ve koordinasyonsuzlukla karşılaşılmaktadır. Bunun temel nedenlerinden biri, Anayasa çerçevesinde belirlenen aileye yönelik temel ilke ve esasların kapsamlı bir aile politikasına dönüşebilmesi için bu politikanın uygula-maya yansıtılacağı araçların henüz yetersiz, iyi tanımlanmamış ve karmaşık bir uygula-ma anlayışı içinde ele alınmış olmasıdır. Aileye yönelik danışmanlık hizmeti veren tüm kurum ve kuruluşlar arasında ile-

tişim ve birlik sağlanmalıdır. Aile danışmanlığı hizmeti veren tüm kurum ve kuruluşlar için kriterler belirlenmeli ve standardizasyon sağlanmalıdır. Danışmanlık da dâhil ol-


mak üzere aileye yönelik tüm destek hizmetlerini içeren politikalar bilimsel araştırmalar temel alınarak oluşturulmalıdır. Toplum merkezleri ile ADM’ler arasında bir iletişim kurulmalı ve toplum merke-

zinde ailevi durumunda ciddi sorunları olduğu tespit edilen kişiler ADM’lere yönlendi-rilmelidir. Sunulan hizmetlerin aile üyelerinin güvenliğini ve ailenin devamını sağlayıcı olma-

sı, aileye hizmet götürmede geç kalınmaması, sorunun çok iyi incelenmesi, çözümlerinin önceden planlanıp, uygun kişi ve kurum hizmetlerinden yararlanarak gerçekleştirilmesi, bunun yanında farklı sorunlar için ayrı çözüm planları hazırlanarak önceliklerin belir-lenmesi ve sorunun belli sürede sonlandırılması gibi ilkeler göz önünde tutulmaktadır. Çeşitli kurumlar tarafından sunulan hizmetlerin geliştirilebilmesi ve ihtiyaç

sahiplerine ulaştırılabilmesi için ailelerin ne tür sorunlar yaşadığının tespit edilip hizmete ihtiyaç duyan kişilerin niteliklerinin belirlenerek sorunların bütüncül bir yaklaşımla ele alınması gerekmektedir. Aile ilgili hizmet üretebilecek her bilim dalı kendi sınırları ve uzmanlık alanı da-

hilinde hizmetin gerekli aşamalarında yer almalıdır. Aile hizmetlerinin yürütülmesinde temel hedefin aileye hizmet götürmek ve götürülecek hizmetin kalitesini yükseltmek ol-duğu anlayışı ile mesleki taassuptan uzak işbirliği içerisinde çalışmalar sürdürülmelidir.

KaynaklarAktaş, A. M.(2004). Aile Terapisinde Sosyal Hizmet Yaklaşımı. Aile ve Toplum Dergisi, 2(7),

Nisan-Haziran, 33-43.Baltacı, G.(2010). Aile Danışmanlığı Hizmetinden Yararlanmak İsteyen Evli Kadınların Ni-

telikleri. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Hizmet Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.

Dakin, J., Wampler, R. (2008). Money Doesn’t Buy Happiness, but It Helps: Marital Satisfac-tion, Psychological Distress, and Demographic Diff erences Between Low- and Middle-Income Clinic Couples. Th e American Journal of Family Th erapy, 36:300–311.

Duman N. (2005). Aile Tedavisinde Etik İlkeler ve Terapistin Tutumu, Aile Danışmanlığı El Kitabı. (Ed. Ahmet Naci Sarıgöl, Ebru Gözüm ve Serap Öztürk), Ankara: Başbakanlık Sosyal Hiz-metler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Eğitim Merkezi Başkanlığı ve Hacettepe Üniversitesi Aile Hizmetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi (AHUM) Müdürlüğü Yayını.

Güran, K. (1990). Aile Hizmetleri. (Ed. Beylü Dikeçligil & Ahmet Çiğdem). Aile Yazıları 4. Evlilik Kurumu ve İlişkileri. 441-450. Bilim Serisi 5/4.Ankara:T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.

Kirst-Ashman, K.K., Hull, G.K. (1999). Understanding Generalist Practice. Chicago: Nelson-Hall Publishers.

Koşar, N. G.(1992). Sosyal Hizmetlerde Aile ve Çocuk Refahı Alanı. Ankara Schaninger, M.S., Buss, M.C. (1986). A Longitudinal Comparison of Consumption and Fi-

nance Handling Between Happily Marriedand Divorced Couples. Journal of Marriage and Family, 48(1),129-136

Şener, A., Terzioğlu, R.G. (2002). Ailede Eşler Arası Uyuma Etki Eden Faktörlerin Araştırılma-sı. Ankara: Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Yayın No:118

Turan, N.(1999). Sosyal Kişisel Çalışma: Birey ve Aile İçin Sosyal Hizmet. (Ed: Veli Duyan). Ankara:Aydınlar Matbaacılık.


STK’lar Tarafından Ailelere Yapılan Rehberlik Hizmetleri (Elbirliği Derneği Örneği)

Th e Guidance Services for Families by Non-Governmental OrganizationHandan KARATAŞ

Elbirliği Derneği, Türkiye / Elbirliği Derneği, Türkiye

“GÜÇLÜ KADIN, GÜÇLÜ STK, GÜÇLÜ TOPLUM” PROJESİProjemizle, Kadının Şanlıurfa’daki sosyo-ekonomik ve toplumsal hayata katılımı-

nı sağlamak ve kadının statüsünü güçlendirmek; Politika üreticileri başta olmak üzere eğitim kurumları, yerel yönetimler, STK’lar gibi tüm kamu kurum/kuruluşlarının kadı-nın statüsünün iyileştirilmesi konusunda yeni politikalar geliştirmesini sağlamak Özel hedefl er: Sosyo-ekonomik düzeyleri düşük olan mahallelerdeki kadınların faydalana-bilmeleri amacıyla 4 farklı mahallede kadınlara yönelik Eğitim ve Danışma Merkezleri kurarak kadınların sağlık, eğitim, istihdam, şiddet, vb konularında sorun yaşadıklarında nereye başvurabilecekleri ve ne tür işlemler yapabilecekleri konusunda kadınları bilinç-lendirmek; liderlik eğitimi ve kadın haklarına yönelik yükseltilecek farkındalık düzeyleri ile kadınların güçlendirilmesini sağlamak; Eğitim ve Danışmanlık Merkezlerinde kadın-lara yönelik verilecek liderlik eğitimi sayesinde öne çıkan kadınlar tarafından en az 4 tane kadın üzerine çalışan yeni Sivil Toplum Örgütünün kurulmasını sağlamak .

Kadın-erkek eşitliğinin sağlanmasında ve kadının insan haklarının korunmasına yönelik politikaların geliştirilmesinde devlet, yerel yönetimler ve sivil toplum işbirliği son derece önemlidir. Bu işbirliğinde ihtiyaç, talep ve öncelik alanlarının ortaklaşa be-lirlenmesi çözüme yönelik politikaların üretilmesi ile sonuçlanacaktır. Bu açıdan yerel yönetimlerin sürece aktif katılımı gerek hizmet sağlama olanaklarının çeşitliliği gerekse erişilebilirliklerinin yüksek olmasından dolayı şarttır (Birleşmiş Milletler Kadınların ve Kız Çocuklarının İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi Ortak Programı). Aynı zamanda kadın-erkek eşitliğinin toplumsal, ekonomik ve siyasal alanda sağlanmasının başlıca koşulu eğitim düzeyinin arttırılmasıdır. Bu eğitim düzeyi örgün eğitim vasıtasıyla artan eğitim düzeyinin yanısıra yaygın eğitim kapsamında kazanılan nitelikleri de ifade etmektedir. Kadın-erkek ilişkilerinde eşitlikçi tutumların geliştirilmesinde, kadınların kamusal alanda daha fazla yer almasının sağlanmasında, çalışma hayatında iş olanak-larının arttırılmasında ve aile içinde kadına karşı baskıcı davranışların önlenmesinde kadınların eğitim düzeyi son derece önemlidir.

Kadının toplumsal yaşamda güçlendirilebilmesi için mutlaka kadına yönelik aile içi şiddetin meşru bir davranış olması önlenmeli, yasal düzenlemelerde şiddetin tekrarı ha-linde ağır cezalar konularak, caydırıcılık sağlanmalı, en önemlisi de şiddetin hem kadın hem de erkek tarafından kültürel kabul edilebilirliğinin azaltılması gerekmektedir. Diğer yandan kadınların eğitim düzeyi yükseltilmeli, ekonomik bağımsızlıklarını kazanmala-rı sağlanmalıdır. Özellikle yoksulluk sosyal problemi ile savaşan, eğitim düzeyi düşük


bir kadının bir sorunla karşılaştığında nereye başvurması; nasıl davranması konusunda bilgilendirilmesi gerekmektedir. En önemlisi de kadının toplumsal hayata katılımındaki araçlardan bir tanesi olan sivil hareketin güçlendirilmesi yani hem kadın üzerine çalışan STK sayısının arttırılması ve bunların hizmet kalitelerinin yükseltilmesi hem de kadının bu hareket içinde olması sağlanmalıdır. Aslında kadının bilinçlendirilmesinin en önemli araçlardan bir tanesidir Sivil Toplum Örgütleri. Kadın üzerine çalışan ne kadar güçle-nirse kadın da o kadar güçlenir. Bu anlayış çerçevesinde hazırlanan projemizin hedefl eri şöyledir:

Projenin Genel Hedefl eri: • Kadının Şanlıurfa’daki sosyo-ekonomik ve toplumsal hayata katılımını sağlamak ve

kadının statüsünü güçlendirmek • Kadının sivil toplum örgütlerinin çalışma alanları konusunda bilinçlendirilerek

yeni STK’ların kurulmasını ve varolan STK’lara da kayıt oranının arttırılmasını sağla-mak

• Politika üreticileri başta olmak üzere eğitim kurumları, yerel yönetimler, STK’lar gibi tüm kamu kurum/kuruluşlarının kadının statüsünün iyileştirilmesi konusunda yeni politikalar geliştirmesini sağlamak

Projenin Özel Hedefl eri: • Şanlıurfa’da yaşayan ancak toplumun sosyo-ekonomik ve kültürel hayatına dahil

olamayan kadınlara verilecek eğitim programları sayesinde hayatın her alanına dahil olmalarını sağlamak; verilecek liderlik eğitimi ve kadın haklarına yönelik yükseltilecek farkındalık düzeyleri ile kadınların güçlendirilmesini sağlamaktır.

• Sosyo-ekonomik düzeyleri düşük olan mahallelerdeki kadınların faydalanabilmele-ri amacıyla 5 farklı mahallede kadınlara yönelik Eğitim ve Danışma Merkezleri kurarak kadınların sağlık, eğitim, istihdam, şiddet, vb konularında sorun yaşadıklarında nereye başvurabilecekleri ve ne tür işlemler yapabilecekleri konusunda kadınları bilinçlendir-mek

• Kadınların pratik ihtiyaçları etrafında örgütlenmeleri, kendi çözümlerini ve ortak hareket alanlarını geliştirmeleri için fırsatlar yaratmak üzere yerel kadın liderliğini des-teklemek ve ortak hareket ederek kendi Sivil Toplum kuruluşlarını oluşturmalarına des-tek vermek;

• Eğitim ve Danışmanlık Merkezlerinde kadınlara yönelik verilecek liderlik eğitimi sayesinde öne çıkan kadınlar tarafından en az 4 tane kadın üzerine çalışan yeni Sivil Toplum Örgütünün kurulmasını sağlamak

• Devlet kurum ve kuruluşları ile kadınlar arasında bir köprü görevi kurarak kadın-ların haklarından haberdar olmasını sağlamak;

• Kırdan kente göç eden yoksul kadınların aile ve kent yaşamına aktif olarak katılı-mını sağlamak;

• Kentteki kadınların eğitim, destek ve rehberlik hizmetlerinden yararlanmasını sağ-lamak.


Aile Okullarının ve Aile ve Dini Rehberlik Bürolarının Topluma Katkıları

Contributions of Family Schools and Family/ Religious Counselling Bureau to Society

Hatice KAHYAOĞLUTürk Diyanet Vakfı / Turkish Religious Foundation, Turkiye

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığınca tertiplenen bu çalışmaların çok önemli, çok kıymetli olduğunu düşünüyorum. Programın özellikle uluslararası nitelikte olması, aile ile ilgili konuların makro düzeyde değerlendirilmiş olması, sonuç itibariyle inşallah ha-yırlara vesile olacaktır.

Değerli dinleyenler! Aile, Âdemoğlunun var olduğu günden beri çeşitli toplumlar-da form değiştirmekle beraber hep varolagelmiş köklü bir kurumdur. İnsanın yaşı kaç olursa olsun her zaman bir aileye ihtiyacı vardır. İnsan, yedisinde de yetmişinde de olsa -fiziki ihtiyaçlarını giderse bile- manevi anlamda aileye ihtiyaç duyar. Ülkemizde yapılan bir araştırma, ailenin önemi ve bu konudaki beklentilerin yüksekliğini ortaya çıkarma-sı anlamında önemli veriler sunmaktadır. Buna göre bireyler, yaşlılıkta % 55 gibi bir oranda çocuklarının yanında kalmayı tercih etmektedirler. Yine aynı çalışmada “huzu-revine giderim” diyenlerin oranı %9,3 olarak verilmiştir. Türkiye İstatistik Kurumunun 2004-2008 yılları arasında gerçekleştirdiği yaşam memnuniyeti araştırmasına göre de Türkiye’de bireylerin mutluluk kaynağı olan kişiler önemli oranda “tüm aile fertleri” ola-rak belirlenmiştir ve bu araştırmada “arkadaşlar” aile bireylerine göre oldukça düşük bir oranı oluşturmaktadır.

Ancak bu denli önemli kabul edilen aile kavramının içeriği ve işlerliği konusunda çok ciddi sorunlar da yok değildir. Özellikle başta Avrupa olmak üzere sanayileşme kavramı ile birlikte aile, sadece sembolik bir kurum olarak işlevini sürdürür hale gel-meye başlamış, bazı işlevleri de başka kurumlara devredilir olmuştur. Yaşlının bakımı huzurevlerine, çocuğun bakımı kreşlere bırakılmıştır. Sosyolog Yasin Aktay’ın deyişiyle “ailede geleneksel toplumdan modern topluma geçişte köklü değişimlerin yaşanmasını sağlayan en ciddi nesnel etken sanayileşmenin kendisidir. Sanayileşme, üretim biçimle-rinin yanı sıra bütün toplumsal ilişkileri kökten değiştiren, bunu aile yapısı ve işlevleri üzerinde belli eden kaçınılmaz ve neredeyse geri alınmaz sonuçlar doğurmuştur.”

Değerli Katılımcılar! Sosyolojik tartışmalarda ailenin evrenselliği hep tartışılmış ve George Peter Murdock (Sosyal Yapı) gibi bazı sosyologlar tarafından farklı toplumlarda aile kurumu incelenmiş ve ailenin evrensel bir kurum olduğu sonucuna varılmıştır. An-cak ailenin evrensel bir değer olduğunu kabul etmek farklı, ona gereken önemin veril-mesi farklı bir durumdur. Sanırım bu konuda sorun, aile kavramının evrensel anlamda tartışmasız kabul görmesine rağmen, öneminin aynı değer ve itibarı görememiş olma-sındandır.

Evet, “aile evrenseldir ve aile önemlidir”. Toplumların bekası, huzuru, ekonomik an-


lamda gelişmesi dahi aileye bağlıdır. İşte Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının “başlı başına kurulmuş olması” ve yaptığı tüm faaliyetleri, Diyanet İşleri Başkanlığının ve Tür-kiye Diyanet Vakfı Kagem’in ve bu konuda faaliyet gösteren tüm STK ve sosyal hizmet uzmanlarının ve bu alanda hizmet veren kuruluşların yapmış olduğu bu çalışmalar bu önemin neticesidir.

Bu gerçekten yola çıkan TDV, 1996 yılında “TDV Kadın Kolları” adıyla kadınların sosyal, kültürel ve dini açıdan gelişmelerine yardımcı olacak önemli bir birimi bünye-sinde oluşturmuştur. Konunun önemi ve gelişen olaylar neticesinde birim, 2011 yılında ilgi ve sorumluluk alanları genişletilerek yeniden yapılandırılmış ve bünyesinde Kadın, Aile, Gençlik, Akademik ve Kültür-Sanat birimlerini oluşturmuştur. Bugün TDV Kadın Aile ve Gençlik Merkezi, toplumu kategorize ederek ayrıştıran bütün tanımlamaların uzağında; bilgi ve değerler dünyamızı zenginleştirmeyi, kültür ve sanat hayatımızı de-rinleştirmeyi, toplumsal sorunların tespit ve çözümüne yönelik kalıcı ve sürekli projeler üretmeyi amaç edinmiş, profesyonel ve idealist bir ekiple çalışmalarını sürdürmektedir

Bizler bilmekteyiz ki: “Gücünü, işlevini, değerini, bütünlüğünü kaybeden aile yapısı toplumlarda telafisi mümkün olmayan çok büyük kayıplara sıkıntılara neden olmakta-dır.” Aile her anlamda ve her alanda toplumların temeli olduğundan sadece Türkiye’de değil tüm dünyada geleceğe güvenle bakmanın yolu ve sorunlarına mutlaka çözüm bu-lunması gereken en hassas konu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Evet, günümüzde boşanmış aile sayısı her geçen gün artış gösteriyorsa,Bugün toplumun yetimleri,Çocuk yaşta fuhuş yapan, yaptırılan kızlarımız, Şiddet gören kadınlar,Cinnet geçirip ailesini yok eden aile reisleri, Annesini kesen doğrayan tırnak içinde söylüyorum “üniversite öğrencisi”,Bireysel yaşama kaçışlar,Kötü alışkanlıklara İlköğretim çağında başlayan çocuklarımız,Hala küçük yaşta evlendirilen kız çocuklarımız,Psikolojik sorunları her geçen gün çoğalan bir nesil,… bizleri bekleyen sorunlar

yumağı olarak karşımızda durmaktadır.İşte tüm bu ve benzeri sorunları kendine dert edinen TDV KAGEM bünyesinde

oluşturduğu ve çok önemsediği “Aile Birimi” ile bu davada yerini almış, yaptığı ve ya-pacağı çalışmaları, gerçekleştirdiği projeleriyle aile konusunda üzerine düşeni fazlasıyla yapmaya gayret etmektedir.

Kıymetli Dinleyenler! KAGEM Aile Birimi’nde yapılanlar hakkında sizlere kısaca bilgi vermek istiyorum.

Geçmişi bir buçuk yıla dayanan bu departmanda gerçekleştirdiklerimizi dört ana başlık altında toplayabiliriz:

1-Aile Okulları


2-Aile Dini Rehberlik Hizmetleri 3-Aile Eğitimi Kitap Okuma Grupları.4-Koruyucu Aile Eğitimi Özellikle Aile Okulu, profesyonel bir çalışma ile KAGEM’in vazgeçilmez ekolü hali-

ne gelmiştir. Aile Okulu çalışmaları KAGEM’de yapıldığı gibi merkez dışında da iletişim halinde olunan resmi kurumlar ve STKlarla işbirliği içinde farklı ortamlarda da gerçek-leştirilmektedir.

Aile Okulu, ilk yılı olan 2011-2012 sezonunda 16 ve 12 haft a sürelerle gerçekleştiril-miş ve daha genel konulara değinmiştir. Bu sezonda (2012-2013) şu an 32 haft a olarak planlanan eğitimde ise daha detaylı olarak aileye dair pek çok konu, konunun uzmanları tarafından ele alınmakta ve belirlenen plan ve müfredat doğrultusunda işlenmektedir.

Müfredatın oluşturulmasında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın aile eğitim programlarından da istifade edilmiştir. Ancak diğer aile okulu çalışmalarından farklı olarak öncelikle ailede manevi değerlerin ihmal edilmemesi, öncelikli olduğunun düşü-nülmesi dolayısıyla özellikle “Varoluşun Gayesi” konusu ilk sıraya alınmış ve ilk olarak işlenen konumuz olmuştur. Bizler bilmekteyiz ki varoluşun gayesini bilmek, insanın sorumluluklarını gözden geçirmesine vesile olur. Varoluşun gayesini bilmek insanın ne-reden gelip nereye gideceğini bileceği bir yolculukta, kişiye hedefl eri için yol gösterir.

Bir diğer başlık olan “İslam’a göre aile olma bilinci” konusunda dinimize göre aile olmanın, aile kurmanın nedenli önemli olduğu vurgulanmakta, ailenin insanı hem bu dünyada hem de öte aleme taşıma noktasında bir imtihan vesilesi olduğu ve bu konuda dinimizin işlere büyük bir vazife yüklediği, ve bu vazifenin hayati önemi anlatılmaktadır.

“İslam’a göre ana baba olmanın getirdiği sorumluluklar” konusuyla ise toplumda özellikle de dini çevrelerde hep bir yönüyle ele alınan “ana baba hakkı”nın yanında bir o kadar da ötelenen “ana baba olmanın getirdiği sorumluluklar” ve aile içinde diğer birey-lerin hakları konusu farklı bir bakış açısıyla ele alınmaktadır.

“Ailede değerler eğitimi” ile ise unutulmaya yüz tutmuş “fedakarlığın, kanaatkarlığın, vefakarlığın, doğruluğun, sabrın, dürüstlüğün, alçakgönüllülüğün” kısacası bizi biz ya-pan değerlerimizin özellikle ailede öğrenildiği ve bu değerlerin nesillere kuşaktan kuşağa aktarılmasında yine ailenin çok büyük bir öneminin olduğu paylaşılmaktadır.

Bir diğer konu olan “İslam’a göre nikâh ve talak konusu” ile dinimizin evlilik ve meş-ru aile hayatına verdiği önem, nikahsız aile kavramının olmayacağı, Yüce yaratıcının yasaklamadığı ama nebevi ifadelerde sevimsiz olarak nitelenen boşanma’nın yapısı ve başka çözüm yolu olmadığı takdirde ise bunun kurallarının nasıl olması gerektiği anla-tılmaktadır.

Yapılan tüm aile okulu eğitimlerinde özellikle bu konuların ele alınması, Türkiye Di-yanet Vakfı KAGEM’in farkını ortaya koymaktadır.

Yine yaptığımız bir başka çalışma ise Huriye MARTI hanımefendi’nin anlattığı aile ve dini rehberlik bürosu hizmetidir. Ancak bu hizmetler müft ülük bünyesindeki çalış-malardan, içinde yer alan psikolojik danışman desteği yönü ile farklılık göstermektedir


Merkezde önemsediğimiz bir başka projemiz ise koruyucu aile eğitimleridir. Bu eği-timle öncelikle koruyucu aile konusunda farkındalık oluşturulması amaçlanmaktadır. Bu konuda Sn. Hatemi’nin de belirttiği gibi “biyolojik annelik gibi fıtratın dışına çıkarak gayri ahlaki davranışlar içerisine girmektense toplumun yetimlerine sahip çıkmak” ko-nusunda bir şuur oluşturmanın gayreti içerisindeyiz.

SONUÇ Bütün bu çalışmaların neticesinde aldığımız dönütlerde şu sonuçları görmekteyiz ki

Kagem Aile Birimi olarak yapılan eğitimler fevkalade faydalı olmakta ve eğitime katılan bireylerin gerek özel, gerekse aile hayatlarında da olumlu değişimler ve gelişmeleri bera-berinde getirmektedir.

Dolayısıyla Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın başlattığı aile eğitim programla-rının çok önemli olduğunu düşünmekteyiz; ancak bu eğitimlerin içerisinde milli ve ma-nevi değerlerimizin, kültürümüzün mutlaka işlenmesi gerektiğinin de altını çizmekteyiz. Zira bizler inanıyoruz ki, kültüründen ve değerlerinden uzak olan bir eğitim, bir tarafı eksik bir eğitim olacaktır.

Tdv kagem olarak inanıyoruz ki; bir yara ve hastalık meydana gelince onu tedavi et-mek daha meşakkatli ve masrafl ı bir iştir.yaralar açılmadan, eğitim programlarına ağırlık verilirse ve aile eğitim çalışmalarında da özellikle milli eğitim bakanlığı ile işbirliği yapı-larak okullarda velilere –ki okullarda on bini aşkın psikolojik danışman ve rehberlerimiz var onların aile danışmanı olarak eğitilmeleri ve bu konuda eğitimler vermeleri ,askerli-ğini yapan gençlere (sadece cinsel eğitim değil) aile eğitimleri verilmeli ve bu konular el kitapçıkları olarak hazırlanıp dağıtılmalı.

Ve yine televizyonda dizilerle yada kamu spotlarıyla ailenin değeri konusunda olum-lu mesajlar işlenmeye çalışılırsa umut ediyoruz ki; sorunsuz aile olması mümkün değil-dir bu bir ütopya olur. Ama koruyucu, eğitici, önleyici tedbirler alınırsa belki sorunlar en aza indirilmiş olur.


Çocuk Suçluluğunun Önlenmesinde Şikago Okulu YaklaşımıChicago School Approach in Prevention of Juvenile Delinquency

Mine ÖZAŞÇILAR, Dr.Bahçeşehir Üniversitesi, Türkiye / Bahçeşehir University, Turkiye

Juvenile Delinquency Prevention Chicago School ApproachTh e Chicago SchoolRobert Park & Ernest Young 1930sSocial Ecology – Ecological School of Criminologyinfl uenced by the work of biologists on the interaction of organisms with their en-

vironments, concerned itself with how the structure of society adopts to the quality of natural resources and to the existence of other human groups

‘the attempt to link the structure of and organization of any human community to interactions with its localized environment’

‘social pathology’‘social disorganization’ may arise when a group is faced with ‘social change, uneven development of culture,

maladaptiveness, disharmony, confl ict, and lack of consensus.’ Th e greatest contribution the ecological school made to criminological literature can

be found in is claim that society, in the form of the community, welds a major infl uence on human behavior.

Offi cial crime and population statistics Ethnographic data Life stories, decsiption of th lives of city inhabitantsSocial Process and Social DevelopmentTh e Project on Human Development in Chicago Neighborhoods (PHDCN) directed by Felon J. Earls Robert Sampsonsponsored by the National Institute of Justice John D. Catherine T. MacArthur Foundation Longitudinal analysis of how individuals, families, institutions, and comunities

evolve together ‘tracing how criminal behavior develop from birth to age 32’involves experts from a wide range of disciplines, including psychiatry, developmen-

tal and clinical psychology, sociology, criminology, public health and medicne, educa-tion, human behavior, and statistics .


Th e Project on Human Development in Chicago Neighborhoods (PHDCN)two studies combined into a single, comprehensive designChicago’s neighborhoodsSocial, economic, organizational, political, and cultural components of each neigh-

borhoodLongitudinal evaluations of 7,000 randomly selected children, adolescents, and

young adults looks at the aspects of changing circumstances of people’s lives attempts to identify personal characteristics that may lead toward or away from antisocial behavior explore wide range of variables – from prenatal drug exposure, lead poisoning, and nu-trition to adolescent growth patterns, temparent, and self-image- as they try to identify which individuals might be at risk for crime and delinquency

Th e Project on Human Development in Chicago Neighborhoods (PHDCN)A variety of study methodologies is being usedSelf-reportsindividualized tests & examinationsDirect observationTh e examination of existing recordsReports by informants Th e Project on Human Development in Chicago Neighborhoods (PHDCN)CommunitiesWhy do some communities experience high rates of antisocial behavior while other,

apparently similar communities are relatively safe ? SchoolSoem children have achievement problems early in school. Other have behavioral

or truancy problems. Some exhibit both kinds of problems, and others neither. Why do those diff erences exist ? What are their causes and eff ects ?

PeersDelinquent youths tend to assocaite with delinquent peers and usually act in groups.

Does this association lead to delinquency, or is it simply a case of ‘like fi nding like’ ? Are the infl uences of peers equally important for girls and for boys, or are their developmen-tal pathways entirely diff erent ?

FamiliesPoor parenting practices are strongly associated with substance abuse and delinquen-

cy, but are they the cause of such behavior ? If so, then social programs in parenting skills could make a diff erence. But what if there are underlying factors, such as temperemantel characterisics or social isolation, that cause problems in both parents and children ?

Individual diff erences What health-related, cognitive, intellectual, and emotional factors in children pro-


mote positive social development ? What factors put them at risk of developing antiso-cial behavior ?

Neighborhood Infl uences on Perceived Social Support among ParentsMethodsTh e Harvard School of Public Health Human Subjects Committee Community Service (CS)divides the city of Chicago into 343 ecologically meaningful homogenous neighbor-

hood clusters respondents ranged in age from 18 to 8365 % female Longitudinal Cohort Survey (LCS)343 neighborhood clusters were stratifed into 7 levels of race/ethnicity and 3 levels

of SESAll household members Children (0,3,6,9,12,15,18) CaregiversParents Over a preiod of 7 years (from 1994 to 2001) 6226 interviewed Wave 1 and Wave 3 2782 in total Neighborhood Infl uences on Perceived Social Support among ParentsMeasuresPerceived Social SupportPerceived support from friends would be strongly related to the neigborhod environ-

mentNeighborhood featuresInformal social control (6 items)Social cohesion (6 items)Covariates Age race/ethnicityEducationHousehold salaryMarital status Neighborhood Infl uences on Perceived Social Support among ParentsSample


Female 95 %Hispanic 45%Married 56 %Earning lesss than 20 000 dollars a year 43 %Neighborhood Infl uences on Perceived Social Support among ParentsNeighborhood Infl uences on Perceived Social Support among ParentsResultsTh ere were no signifi cant association between any oft he demographic variables and

change in social support With the exception of gender Neighborhood collective effi cacy presented no immediate efect on a parental car-

egiver’s level of perceived social support Th e benefi cial eff ect of neighbrhood collective effi cacy on parental perceived social

support is not stronger for longer term residentsParents livng in neighborhods characterized by high collective effi cacy and collective

support may be more likly to feel individuall supported Neighborhood Infl uences on Perceived Social Support among ParentsImportance of the ResultsFilling an important gap in the literature by examining how support -inducing neigh-

borhood processes, such as collective effi cacy, may infl uence an important potential de-terminant of parenting namely parental perceived social support

Using a longitudinal approach, given evidence that social support can fl uctuate over the lifespan

Neighborhood Infl uences on Perceived Social Support among ParentsPolicy ImplicationsAn intervention designed to promote individual parental caregiver perceived social

support would benefi t from the inclusion of a community-wide eff ort to promote neigh-borhood collective effi cacy

Collective effi cacy stems from the shared belief by neighborhood individuals that they are capable of making a diff erence in their community and consequently are ac-tively engaged in this process

An intervention that could promote parental social support would have great poten-tial to improve parenting practices and result in positive child outcomes.


Bir Kamu Politikası Olarak Değerler Eğitimi: Selçuklu ÖrneğiTh e Education of Values as a Public Policy: Example of Seljukian

Önder KUTLU1, Prof. Dr. Zarif Songül GÖKSEL2, Arş. Gör.

Selçuk Üniversitesi, Türkiye / Selçuk University, Turkiye

ABSTRACTVALUES EDUCATION AS A PUBLIC POLICY IMPLEMENTATION: Th eCase of Selçuklu (SEDEP)Proper school environment is vital in various aspects as it paves the way for the com-

mon acceptance of socially relevant values in the socialisation processes of individuals. Be-ing the closest administrative units to the society and undertaking some such roles as social control, inducement and guidance, local authorities have become the initiator and executer of certain tasks, with the aim of creating sensibility about social values for the accomplish-ment of these projects. Such kind of partnership among institutions is pivotal especially dur-ing the value-gaining phases of individuals and therefore becomes quite easier to implement and eventually disseminate the outcomes.

Th is study focuses on the case of Selçuklu Values Education project which is being devel-oped under the leadership of Selçuklu Municipality with the cooperation of district national education directorate, a university and an education organisation during 2012 / 2013 aca-demic year. Th e major methodological issue is “why” and “how” questions, concentrating on process management and institutional structures. Consequently, eight basic values that are specifi ed by the Ministry of National Education- are questioned. Due to the short life circle of the project this paper pays more attention to the process and organisation rather than results and outcomes of the project. Th e resultant experience would help to draw valuable lessons for other local as well as national authorities, should they want to implement similar socially desirable projects.

Key words: Values education, local governments, public policy

GirişKültürel ve insani değerlerin bireye kazandırılmaya başlandığı ve bu anlamda top-

lumsal sürekliliği sağlama gibi önemli bir rolü üstlenen aile evrensel bir kurumdur. Bireyin psikolojik, sosyal ve fiziki ihtiyaçlarının karşılandığı ortam olarak ailenin, içinde bulunduğumuz çağın değişen koşulları karşısında birtakım olumsuz etkilere maruz kaldığı kanaati neredeyse tüm toplumlarda kabul görmektedir. Karşılaştığı aşın-dırıcı etkilere rağmen, Türkiye’de aile olgusunun bireyin toplumsallaşmasında halen önemli roller üstlendiği düşünülmektedir.

1 Selçuk Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölüm Başkanı, [email protected] Selçuk Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü, [email protected]


Bireylerin temel toplumsal değerleri içselleştirdiği yer olarak aile, aynı zamanda devamını bu değerlerin varlığına borçludur. Diğer bir deyişle, temel toplumsal değerlerin bireye ilk elden aşılandığı aile kurumu, sürekliliğini toplumdaki değerine ve bireylerin değer algılarında ailenin sahip olduğu konuma borçludur. Bu doğrultuda, çeşitli kamu kurumlarının üstlendiği aile bireylerine yönelik koruyucu-önleyici, eği-tici-rehberlik edici işlevlerin aile yaşamının korunması, desteklenmesi ve sorunların çözüme kavuşturulabilmesi adına önem kazandığı yadsınamaz bir gerçeklik haline gelmiştir (Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, 2008: V-VII). Bu bağlamda, kamu kurumlarının uygulamaya koyduğu değerler eğitimi projeleri bireylere temel toplumsal değerlerin kazandırılarak toplumsallaşma sürecine katkı sağlaması ve aile ve eğitim gibi temel kurumların işlevlerini yerine getirebilecekleri sağlıklı ortamın oluşturulması bakımından önem arz etmektedir. Halka en yakın yönetim birimi olarak yerel yönetimler, bu tür projelerin geniş kitlelere etkin bir şekilde ulaşmasında önemli roller üstlenebilmektedir.

Genç kuşaklara toplumun temel değerlerinin sistemli bir şekilde öğretilmesini öngören değerler eğitimi yaklaşımları, günümüz toplumlarının karşılaştıkları sorunlara çare olarak düşünülerek tüm dünyada, farklı isimler altında da olsa, yaygınlaştırılmaya başlanmıştır. Türkiye’de konunun öneminin fark edilmesinin ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından harekete geçilmesinin ardından kamusal veya özel olmak üzere çeşitli dü-zeylerde girişimler olmuştur. Bu konuda her yönüyle dikkat çeken projelerden biri Selçuklu Belediyesi’nin üniversite, eğitim örgütü ve İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü ortak-lığıyla yürüttüğü Selçuklu Değerler Eğitimi Projesi’dir. Bu proje kapsamında, 2012-2013 eğitim-öğretim yılı içerisinde Selçuklu’daki tüm özel ve devlete ait ilk ve ortaokullarda, gerek öğrenci ve öğretmenlere, gerekse velilere yönelik olarak hazırlanan kitapçıklar ve diğer birtakım faaliyetler vasıtasıyla öğrencilerde Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenen değerler arasından seçilen 8 temel değere ilişkin farkındalık yaratma amacı güdülmektedir. Proje henüz uygulama aşamasında olduğundan, bu çalışma kapsamın-da, amaçlanan sonuçların elde edilip edilmediğinin tespit edilmesinden ziyade, kamu politikası yaklaşımı kullanılarak uygulama süreci ve yöntemi üzerinde durulması he-defl enmekte; değerler eğitimine yönelik faaliyetler yürüten diğer özel veya kamusal birimler adına süreçten çıkarılabilecek derslerin ele alınması amaçlanmaktadır.

Kamu Politikası ve Yerel YönetimlerKamu politikaları (public policy) “kamuya dönük olan ve kamu otoritesinin bilinçli

bir şekilde yapmayı ya da yapmamayı seçtiği kararlardır” (Hague ve Harrop, 2007: 377-378). Kamu politikası toplumsal sorunları çözmek için hükümet/kamu otoritesi tarafından gerçekleştirilen alternatif politikaların doğası, nedenleri ve etkileri üzerine odaklanır. Kamusal sorunlar, aktörler ve politika kamu politikasının üç sacayağıdır. Bu doğrultuda, kamusal sorun, ele alınması gereken konu iken aktör, söz konusu sorunu çözmek için bir plan dâhilinde etkili olan grup ya da kişidir. Politika ise, hükümet tarafından kararlaştırılan ve kesinleşen kılavuzdur (Eren, 2012: 266-268).

Çalışmamız çerçevesinde ele alınacak olan Selçuklu Değerler Eğitimi Projesi (SE-DEP) kamusal sorunun, aktörlerin ve politikanın tespit edilmesi anlamında, kamu


politikası yaklaşımı kullanılarak incelenecektir. Bu yaklaşım henüz tamamlanmamış an-cak süreci ortaya konulmuş olan projelerin değerlendirilmesi safh asında oldukça yararlı değerlendirme basamakları sunabilir (Parsons, 1996: 73-79). Projenin tamamlanmasın-dan sonra etkinliği ve etkililiği konusunda ayrıca çalışmalar yürütülebilir.

Konunun yerel yönetim boyutuna gelince, Anayasanın 127. maddesinde belirtildiği üzere il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan mahalli idareler vatandaşlar tarafından kendilerine daha yakın ve sorunlarına daha çabuk ve etkili çözümler bulabilecek kuruluşlar olarak algılanmaktadırlar (Tor-top, 2011: 397). Yerel yönetim birimleri, özellikle de belediyeler 2005 yılından itibaren yerel kamusal mal ve hizmetlerin sunulmasında genel görevli birimler olarak nitelendi-rildi. Bu anlamda, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ve 5393 sayılı Belediye Kanunu önemli düzenlemeler içermektedir. Sosyal ve kültürel belediyecilik anlamında belediyelerin, gençlere ve çocuklara yönelik eğitim ve kültür faaliyetlerini hayata geçir-me işlevlerine vurgu yapılmaktadır.

Bu anlamda merkezi yönetim birimlerinin olduğu kadar yerel yönetimlerin de sorumlulukları bulunduğu, eğitimle alakalı farklı uygulama yol ve yöntemlerini kamu yönetiminin bulması gerektiği kabul edilir. Bu türden eğitimler verilirken kamu ku-rumlarının dikkat etmeleri gereken en önemli iki nokta ise, toplumu ‘tektipleştirmemek’ yani farklılıklara saygı ve bireyleri bu eğitim ve öğretim sürecine katkı sağlama yönün-de teşvik, hatta katılımlarını sağlamaya zorlamadır. Bunun ne zaman ve nasıl olacağını bulmak yine merkezi ve yerel düzeydeki kamu yönetimine düşer (Kutlu, 2010: 5-9).

Toplumdaki eğitim ve kültür ihtiyaçlarının yerel düzeyde daha iyi karşılanabileceği göz önüne alındığında, yerel yönetimlerin eğitime ve kültürel faaliyetlere dair iş-levleri, yerel toplumun değerlerini, geleneklerini yaşatmak, geliştirmek ve yenilerini yaratmak anlamında önem kazanmaktadır (Geray, 1994: 3). Ayrıca yerel yönetimler, büyüklüklerine ve mali olanaklarına göre değişen oranlarda da olsa, halkın desteğini alarak, eğitim işlev ve sorumluluklarını daha etkin bir şekilde karşılayabilme gücüne sahiptirler.

Bu kapsamda birtakım hizmetlerin belediyeler aracılığıyla ve tarafından yürütül-mesini temin bakımından Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile Türkiye Belediyeler Birliği arasında sağlanan mutabakat yerel yönetimlerin işini kolaylaştırmaktadır (Proto-kol metni için bkz. http://www.athgm.gov.tr/upload/mce/toros_yayinlar/protokol.pdf). Yerel halkın birinci derecede temsilcilerinin konuya sahiplenmesi sadece sosyal ve kültürel belediyecilik anlamında değil, merkezi idare birimlerinin sorumluluklarının altının çizilmesi ve sorumlulukların paylaşılması açısından dikkat çeken hususlar oldu-ğu ifade edilebilir.

Aile ve Değerler EğitimiGünümüz koşullarında aileler eğitim yetersizliği, ekonomik sorunlar, sosyal değer-

lerin aşınması, kültürel yozlaşma gibi birtakım problemlerle karşı karşıya kalmıştır. Gençlik ise günümüzde, ekonomik, eğitimsel, ailevi, kültürel birtakım problemlerle karşı karşıyadır. Bu problemlerden birkaçı değer erozyonu, etnosentrizm, gelecek korkusu, kimlik bunalımı, tüketim düşkünlüğü, amaçsızlık ve kuralsızlık, yal-


nızlık, iletişim kopukluğu, kültürel yabancılaşma olarak sıralanabilir (Doğan, 1998: 385-386).

Günümüz toplumlarının sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel alanlarda geçirdiği hızlı değişim ve genel olarak küreselleşme ve bilgi toplumu kavramlarının ortaya çıkışı, sosyal değişimin temelini oluşturan ve aynı zamanda ondan etkilenen eğitim alanında birtakım değişiklikleri zorunlu kıldığı gibi aileleri de birtakım olumsuz etkilere maruz bırakmıştır (Genç ve Eryaman, 2000: 89).

Ailelerin bu tür sorunlarla baş edebilmesi için çeşitli kamu kurumları nezdinde kurumsal nitelikli girişimler olsa da, sorunun etkin bir şekilde çözümlenebilmesi meselenin kökenine yönelmeyi gerektirmektedir. Bir toplumun en küçük birimi olan aileleri bir arada tutan ve ailelerin varlığını devam ettirmesini sağlayan değerle-rin yeni nesillere aktarılması, bireylerin bu değerleri davranışa dönüştürmelerinin ve yaşam biçimi haline getirmelerinin sağlanması için değerler eğitimi yaklaşımının benimsenmesi bir zorunluluktur.

Eğitim ve Değerler EğitimiKültürel değerleri sonraki nesillere aktarmanın eğitimin en temel işlevlerinden

biridir (Sağ, 2003: 1). Bu şekilde eğitim kurumu, tüm toplumlarda, kültürel mirasın birikim ve sürekliliğini sağlayarak ve toplumda hangi tür davranışların kabul edilebilir nitelikte olduğunu öğreterek bireyin toplumsallaşmasına katkı sağlar (Tezcan, 1981: 42). Eğitimin bu tutucu işlevi yanı sıra, bireylerin toplumsal değişimi sağlayacak do-nanıma sahip olmasını temin eden ‘nedensellik’ işlevi de vardır (Bilhan, 1986: 169). Eğitim bir yandan toplumsal değişmeyi sağlarken bir yandan da toplumda meydana gelen değişimlerle birlikte dönüşüme uğrar (Tezcan, 1981: 164-165).

Eğitim kurumu, yeni nesillere, yaşadıkları toplumun değer ve kültürünü aktarması anlamında koruyucu, insanı daha iyiye yöneltmesi ve bireylerde istenen davranış kalıplarını oluşturması anlamında değiştirici, toplumun bilimsel ilerlemesini sağlayacak bilgi birikimi ve ürünlerin geliştirilmesini sağlama anlamında da geliştiricidir (Antalya Valiliği, 2011: 7). Bu işlevlerinin yanı sıra eğitim kurumu, değerlerin bireylere belli bir plan ve program dâhilinde sistemli bir şekilde aktarılabileceği en önemli araçlardan biridir.

Bir toplumda kültürel anlamda ‘tanımlanmış’ toplumsal standart ve ölçütler ola-rak değerler toplumca ‘kabul edilebilir’ değerleri gösteren soyut kavramlardır. Bu özelliğiyle değerler bir toplumdaki en önemli toplumsal denetleme araçlarından biri olma özelliğine sahiptir (Bahar, 2008: 68). Değerlerini yeni nesillere aktara-mamış ve en temel toplumsal değerlerinin sürekliliğini sağlayamamış toplumlar en önemli denetim mekanizmasını da yitirerek sosyo-kültürel anlamda büyük sorunlarla karşı karşıya kalabilirler.

Günümüzde değerler eğitimi konusunu tüm dünyada bu denli ilgi odağı yapan şey, küreselleşme ve küreselleşmenin beraberinde getirdiği rekabet etrafında şekillenen insan ilişkilerinin giderek dayanışmacı temelden uzaklaşmaya başlaması ve bunun be-raberinde getirdiği sorunlardır (Antalya Valiliği, 2011: 5). Dayanışmacı ilişkinin aile


temelli olarak algılandığı günümüz toplumlarında değerler eğitimi, aileyi hatta tüm toplumu bir arada tutacak çimento olarak değerlendirilebilir. Değerler eğitimi, en basit ifadesiyle, davranışı daha iyiye doğru değiştirmenin bir yoludur. Bu yapılırken kulla-nılacak yöntem ise manipülasyon ve beyin yıkama değil, doğru hareket tarzının ne olduğuna ilişkin akılcı tartışmalar ve müzakereler yapılmasıdır. Bu doğrultuda temel amaç, öğrencilerin sadece değerleri anlamaları veya onlara karşı duyarlı olmaları değil, onların davranışlarının ‘iyi’ yönde etkilenmesidir. Her toplumun bir ‘iyi’ algısının bulunduğu bilinmektedir. Bu anlamda değer eğitimi söz konusu toplumun değerleri-ni transferine imkân sağlayacaktır. Nitekim yapılan birçok araştırmada değerlerin yaşam kalitesini arttırdığı ve sosyal problemleri çözdüğü tespit edilmiştir. Tüm kültürlere temel olan evrensel değerlerle ilgili verilen eğitim kültürel ve dinsel fark-lılıkların ötesine geçilmesini ve ortak bir zeminde buluşulmasını sağlar (Robb, 1998).

Farklı Kavramsallaştırmalar ve UygulamalarUluslararası kullanımlarına bakıldığında değerler eğitiminin farklı toplumlar-

da farklı biçimlerde değerlendirildiği görülür. Ahlaki eğitim, karakter eğitimi ve etik eğitim gibi farklı kullanımlar, az da olsa sürecin farklı yönlerini vurgulamaya çalışan kavramlardır (Lovat ve Toomey, 2009: XI). Kavramsallaşmayı kimin yaptığına ve niçin yapıldığına bağlı olarak yapılan nitelendirme de farklılık gösterecektir. Kamusal yarar, kişisel haklar, adalet, eşitlik, vatanseverlik gibi değerlerin öğretilmesine öncelik verilen vatandaşlık eğitimi, genel olarak, bireye ülkenin yasal ve siyasal ilkelerine uy-gun davranış biçimleri geliştirilmesi hedefiyle verilen bir eğitimdir. Diğer bir deyişle vatandaşlık eğitimi bireye, diğer insanlar ve devletle olan ilişkilerini düzenleyebilecek-leri hak ve ödevlerinin öğretilmesini kapsar (Akbaş, 2008: 19).

Ahlaki eğitimin temel amacı ise insanların ahlaki değerlerin bilincinde olarak bu değerlerle tutarlı davranış kalıpları geliştirmesidir (Akbaş, 2008: 20). Karakter eği-timi de, bireye kendine, çevreye ve mülkiyet haklarına saygılı olarak, sorumlu, dürüst, güvenilir, şefk atli, kibar, yardımsever, disiplinli, azimli, tutumlu, sadık, cesur ve iş ah-lakına sahip bir şekilde davranmasını öğretmenin temel alındığı değer eğitimi akımıdır (Lickona, 1992). Kavramla ilgili çok daha fazla değerlendirme yapmak mümkündür. Ancak, konunun belli değerleri vermeye dönük boyutu değerler eğitim kavramının kullanımını makul göstermeye yetecek önemdedir. Diğer kavramları bu çerçevede de-ğerlendirmek gerekmektedir.

Çocukların değerleri öğrenebilecekleri üç temel yoldan bahsedilebilir (Halstead, 2006: 140-148): Gözlem, katılım ve yansıtma. Gözlem yoluyla öğrenmede öğrenci, öğretmenlerini, okul ritüellerini, okul çevresini, okul değerler sistemini/ahlaki yapısını (school ethos), okulda uygulamada olan demokrasi anlayışını gözlemleyerek değerleri öğrenebilirler. Katılım yoluyla öğrenme yöntemine göre ise, insanlar nasıl ki yüz-meyi yüzerek, bisiklete binmeyi bisiklet sürerek öğreniyorsa, aktif vatandaş olmayı da, toplumun değerlerini de aynı şekilde bizzat işi tecrübe ederek öğrenebilir. Yansıt-ma (refl ection) yani derinlemesine düşünce yöntemiyle öğrenme aşamasında bireylerin tartışma metodu aracılığıyla problem çözme, karar verme ve değerleri öğrenme sürecini tamamlaması öngörülmektedir.


Değerler eğitiminin uygulama yöntemine ilişkin farklı görüşler söz konusudur. Te-mel bir görüşe göre, eğitimin etkili olup, amacına ulaşması isteniyorsa, eğitim için belli bir zaman ayrılmalı ve belli bir müfredat dâhilinde ve bir konu başlığı altında ele alınma-lıdır. Bu görüşün zıddı olarak ifade edilebilecek yine bir başka temel yaklaşım uya-rınca, değerlerin zaten diğer derslerin ve müfredatın içerisine yerleştirilmiş olduğu ya da yerleştirilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir. Bu görüş, değerler eğitiminin yine aynı adlı bir başlık altında ve bir eğitim proje ve çalışması şeklinde yapılmasının gereksiz olduğunu savunur. ‘Örtülü müfredat’ olarak adlandırılan yöntemde, değerler eğitim öğretim süreci içerisine adeta serpiştirilmiştir ve onlara ilişkin ayrı bir başlık açılmamıştır. Öğrencilerin sorumluluk bilinciyle hareket eden öğretmenlerini veya diğer yetişkinleri gözlemleyerek değerleri edinebileceği savunulur. Ancak kimileri-ne göre sadece iyi örnekleri görmek ve iyi davranışları gözlemlemek kişiyi her zaman doğru davranmaya yöneltmez; öğrenme süreci belli bir şekilde davranmayı öğretmesi anlamında amaçlı bir eylemdir ve amacına uygun birtakım yöntemler-le başarıya ulaşacaktır (Robb, 1998). Değerlerin derinlemesine tartışılacağı ve sadece bu tartışmalar için ayrılmış belli bir zaman dilimi ve tespit edilmiş değerler açısından uzmanlık eğitimi almış öğretmenler olmadan cross-curricular, saklı müfredat veya topyekûn okul değerleri whole school ethos gibi yöntemlerle öğretilmesi, öğrenme sürecini başarısızlığa mahkûm edecektir (Robb, 1998).

Pek çok ülkede, bireylere daha çok erdem kazandırma, onların karakterini şekillendirme ve aktif vatandaşlar yaratmaya odaklanan karakter eğitimi yaklaşımı oldukça popülerdir. Bu eğitimi verme yöntemi ise genel olarak doğrudan yönlen-dirme (direct instruction) yoluyla olmaktadır. Bu yöntem eleştirel olmama pahasına uyumu vurgulayan, bireyleri demokratik olmayan bir şekilde biçimlendirmeye çalışan bir yaklaşım olarak değerlendirilmektedir. Bu ise, ‘ahlaki ve medeni (civic) değerleri doğrudan yönlendirmek mümkün mü’ sorusu etrafında tartışmalara neden olmaktadır (Halstead, 2006: 141). Zira öğrencilerin pasif alıcılar değil, öğretilmeye çalışılanı kabul veya reddedebilen aktif eylemciler olduğu düşünülmektedir (Starughan, 1988: 112 akt. Halstead, 2006: 142).

Değerler Eğitiminde Okulun RolüOkulların akademik bilgi birikimi kazandırmak gibi bilişsel işlevleri yanında, ‘va-

tansever’ olmak, ‘saygılı’ olmak, ‘dürüst’ olmak, ‘adil’ olmak gibi toplumlarca er-dem sayılan değerleri öğretme yönü ve işlevi de bulunmaktadır. Okullar, öğrencileri, programda belirtilen veya belirtilmeyen değerler konusunda eğitmek, disipline etmek ve bu şekilde onların ahlaki ve karakter gelişimine katkı sağlamak gibi işlevleri vardır (Akbaş, 2008: 9). Diğer bir deyişle okullar, toplumun iyiliği ve esenliğini sağlamak adına değerler eğitimi vermek gibi bir işleve sahiptirler.

Temel değerlerin gelişiminde okulun üç temel rolü bulunduğu kabul edilir (Hals-tead, 2006: 26-27). Okullar bir kamu kurumu olarak, öncelikle toplumun temeli olan değerleri, yani toplumun genelinin düşüncelerini yansıtırlar. Toplumun genç birey-lerinin toplumca kabul gören değerlerin önemini anlamalarını sağlarlar. Son olarak ise, değer gelişim sürecinde etkili olan birçok unsur içinde mantıklı bir seçim yapması


konusunda öğrencilere yardımcı olurlar. Diğer bir deyişle okul, öğrencilerin, değerle-rinin gelişmesi döneminde maruz kaldığı farklı etkileri değerlendirme, sentez yapma ve yargılama konusunda onlara yol gösterici olurlar.

Dünyada Değerler Eğitimiİçinde bulunduğumuz çağın beraberinde getirdiği ırkçılık, AIDS, terörizm gibi

küresel sorunlara çare bulabilmek adına, tüm dünyada değerlerden bağımsız olarak iş-leyen süreçlerden değer temelli süreçlere yönelim olmuştur. Bu doğrultuda UNESCO, 84 ülkede uluslararası değerler eğitimi programına sponsorluk yapmıştır. Örneğin, önceleri, Avustralya devlet okullarının değer-bağımsız olması beklenirken, artık ko-nuyla ilgili öğretmen ve veliler eleştirilerde bulunmaya başlamışlardır (Lovat ve Roo-mey, 2009: 2). Avustralya’da 2002’de eğitimciler değerler eğitimi konusunda seslerini yükseltmeye başlamışlar, bu doğrultuda hükümet de, 2003 yılında, konuyla ilgili inisi-yatifi ele almıştır (Lovat ve Roomey, 2009: XII). Değerlere yönelmenin bir sebebi de, çocuğun duygusal durumunun, diğer bir deyişle sahip olduğu değerlerin, öğrenme kabiliyet ve isteğini etkilediğine duyulan inanç olmuştur (Lovat ve Roomey, 2009: 23).

Değerlerin ve eğitiminin dünyadaki genel gelişim seyrine bakıldığında, bunun top-lumda meydana gelen toplumsal, siyasal ve ekonomik gelişmelerden bağımsız olmadığı görülecektir. Uyum dönemi olarak adlandırılan 1950’lerde değerler ile ilgili bir uzlaşı mevcuttu ve değerler eğitimi telkin etme, model olma gibi geleneksel yöntemlerden oluşmaktaydı. Bu çerçevede bireylere, ‘atik’, ‘temiz’ ve ‘kibar’ olmaları öğretilmiştir. Sos-yo-ekonomik ve siyasal anlamda çalkantılı geçen 1960’lı ve 70’li yıllara gelindiğinde ise genç kuşakların geleneksel rol ve değerleri sorgulamaya ve reddetmeye başladığı gö-rülmüştür. Bu dönem, azınlık gruplarının ve bireylerin kendi hayatları üzerinde kontrol gücüne sahip olduğu ve kişisel değerlerin ön planda tutulduğu yıllar olarak dikkat çekmektedir. Bu doğrultuda eğitimcilerin rolü, öğrencilere kendi sahip oldukları değerlerle ilgili düşüncelerini netleştirme konusunda yardımcı olmakla sınırlı olmuş-tur. Kimin değerleri ‘daha doğru’ sorusu etrafında şekillenen tartışmalar, öğretmenleri kendi değerlerini yansıtmaktan kaçınmaya yöneltmiştir. Bu yıllarda bireylere daha çok ahlaki muhakeme yeteneklerini ve sorumlu karar verme davranışını geliştirebilecekleri bir eğitim verilmiştir.

Siyasi olarak tutucu, ekonomik olarak korkak, toplumsal olarak parçalanmış 1980’lerde ise temel değerlere dönüş konusu tartışılmaya başlamıştır. 1990’lı yıllara gelindiğinde ise ailelerin parçalanması, suç oranlarındaki yükselme, intihar ve çocuk hamilelikleri gibi toplumsal sorunlar değerler ve ahlaka yönelik endişeleri berabe-rinde getirmiş, ebeveynler, eğitimciler ve yöneticiler, okulların çocukların değer ve ahlak öğreniminde aktif rol oynamasının gerekli olduğunu tartışmaya başlamışlardır (Kirschenbaum, 1992).

Türkiye’de Değerler EğitimiMilli Eğitim Bakanlığı 2003 yılından beri değerlerin geliştirilmesini ve içselleşti-

rilmesini sağlamak üzere, ülkenin kültürel birikimini ve değerlerini, programlarının temel öğeleri olarak, diğer bir deyişle örtülü müfredat kapsamında, yansıtmıştır (Milli Eğitim Bakanlığı- Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, 2010).


Değerler eğitimi sadece gençleri veya öğrencileri değil, toplumun bütününü ilgi-lendirdiğinden dolayı çok boyutlu olarak ele alınmasına ihtiyaç olduğu görülmektedir. Bu ise, eğitim sistemini oluşturan tüm unsurların-öğretmen, idareci, öğrenci, veli vs.- bu konuda gereken hassasiyete sahip olmasını gerektirmektedir. Öğretim programla-rının uygulayıcısı ve eğitim sürecinin temel aktörü olan öğretmenlerin, öğrencilerin toplumun temel değerlerini kazanma sürecinde oynayacağı rol vazgeçilmezdir. Tüm bu esaslar göz önüne alınarak, 2010- 2011 eğitim öğretim yılı ilk haft asında, bakanlığa bağlı tüm resmi ve özel örgün öğretim kurumlarının bütün sınıf ve şubelerinde, öğrencilerin değerlerle ilgili yeterliklerini arttırmak ve bunları davranışa dönüştürme-lerini sağlamak amacıyla etkinlikler yapılması gerektiğini bildiren 2010/53 numaralı genelge, Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından yayın-lanmıştır (Milli Eğitim Bakanlığı, 2010). Dünyadaki gelişmelere ve konuyla ilgili takını-lan tutumlara paralel olarak değerler konusunun 18. Milli Eğitim Şurası’nda (1-5 Kasım 2010) gündem maddesi olarak yer almasının ardından (Örneğin Antalya Valiliği İl Milli Eğitim Müdürlüğü Değerler Eğitimi İlköğretim Kitapçığında görüldüğü gibi), çeşitli illerdeki il veya ilçe milli eğitim müdürlükleri konuya odaklanmaya başlamıştır.

Selçuklu Değerler Eğitimi Projesi Örneği (SEDEP)Selçuklu Belediyesi liderliğinde Selçuklu İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü ve Nec-

mettin Erbakan Üniversitesi ortak koordinasyonuyla 2012-2013 eğitim öğretim yılı Ekim ayının 15’inden itibaren fiilen uygulamaya konan “Selçuklu Değerler Eğitimi Projesi (SEDEP)” öğrencilerin toplumca kabul edilen temel değerleri öğrenmeleri, an-lamaları ve değerleri benimseyerek, bu değerler doğrultusunda bir hayat sürmelerinin, diğer bir deyişle değerlerin davranışa dönüştürülmesinin sağlanması temel amacını gerçekleştirmek üzere uygulamaya konulan bir projedir. Öğrencilere kazandırılma-sı planlanan değerler öngörülen uygulama sırasına göre, sorumluluk, yardımseverlik, adalet, dostluk, doğruluk, sabır, saygı, öz denetim olarak belirlenmiştir. Belirlenen bu sekiz değere ilişkin eğitimler, her ayın bir değerin öğretilmesine ayrılması suretiyle 8 ay boyunca devam edecek, eğitim-öğretim yılı sonuna kadar, bu sekiz değere ilişkin tüm materyaller idareci, öğretmen, öğrenci ve velilere ulaştırılacak, bu şekilde bu değerlere ilişkin farkındalık düzeyi artırılmaya çalışılacaktır (Selçuklu Belediyesi Basın Bülteni, 2012).

Proje, Selçuklu İlçesindeki 77’i devlet ve 9’u da özel olmak üzere tüm ilk ve ortaokulları ve bu okullarda öğrenim gören toplam yaklaşık 95.000 öğrenciyi kap-samakta olup buralardaki idareciler, öğretmenler, öğrenciler ve veliler için farklı ve özel içeriklerle hazırlanan 1.630.850 adet materyalin dağıtımının sağlanması ve eğitim programlarının koordine edilmesi şeklinde yürütülmektedir.

Projenin AmacıProje ile aslında değerler eğitimi programlarının genel amacı olan öğrencilerin

toplumun temel değerlerini kazanmaları suretiyle toplumsal dayanışma ve bütünleşme-ye katkı sağlaması, bu değerlerin gelecek nesillere aktarılarak artan ve değişen risk ve tehditlerden hem bireyin hem de toplumun korunmasını sağlamak amaçlanmaktadır (Milli Eğitim Bakanlığı, 2010).


SEDEP Yönergesi’nde amaçlarla alakalı olarak şu hususların altı çizilmektedir: Öğrencilerin, evrensel kültürel değerlerini tanıyan, bu değerleri benimseyen, saygı duyan, davranışlarını bu değerler doğrultusunda şekillendiren, kendine güvenen, başkalarının haklarına saygı duyan, sorumluluk alabilen bireyler olarak yetişmelerini sağlamaktır. Ayrıca, öğrencilerin kişisel veya toplumsal kaynakları ve zamanlarını etkin bir şekilde kullanabilecekleri beceriler edinmelerini sağlamak, okullarındaki ve genel sosyal çevrelerindeki hayatın ahlaki değerler temelinde şekillenmesine katkıda bu-lunmak da projenin hedefl eri arasındadır. Öğrencilere yönelik bu hedef ve amaçların yanı sıra, eğitim çalışanları ve velilerde akademik başarı kadar önemli olan değerler eğitimi uygulama bilincini yerleştirmek de projenin temel amaçlarından biridir (SEDEP Yönergesi, 2012).

SEDEP kapsamında verilmesi hedefl enen değerler -sorumluluk, yardımseverlik, adalet, dostluk, doğruluk, sabır, saygı, öz denetim- her kültürde, her dinde (Örneğin Yahudilik ve Hıristiyanlıkta temel değer kabul edilen ve İslamiyet’e de aykırı olmadı-ğı düşünülen ‘On Emir’) doğruluğu kabul edilen evrensel değerler olarak, ideolojik ve siyasi anlamda nötr değerlerdir. Bu açıdan SEDEP, belli bir siyasi veya ideolojik görüşü dikte eden totaliter bir zihniyetin değil, evrensel olarak doğruluğu kabul edi-len değerlerin bireye aktarılması sürecinin bir ürünü olarak kabul edilebilir (Selçuklu Belediye Başkanı ile mülakat, Konya, 31 Aralık 2012). Yoksa toplumların kültürel ve etnik anlamda çeşitliliğinin zenginlik olarak değerlendirildiği demokratik toplumlar-da oldukça dar bir bakış açısı ile tespit edilen değerlerin toplumların diğer birey ve sosyal gruplarına adeta dayatılması son derece yanlış bir yaklaşım olacaktır. Özgürlük temelli toplum ve sistemlerde başkası düşünülemezdi.

SorunHer toplum varlığını devam ettirebilmek için geçmişten günümüze kadar bi-

riktirdiği değerleri, yargıları, önyargıları gelecek nesillere aktararak kendisi için ‘ideal’ olduğunu düşündüğü insan tipini yaratmak ve dolayısıyla varlığını devam ettirmek ister. İnsanlar toplumun birer bireyi ve parçası haline gelme sürecinde, yani sosyalleş-me aşamasında toplumca kabul gören davranış kalıplarını ve değerlerini öğrenirler. Bu, toplumun temel kurumlarında geçirdikleri toplumsallaşma süreci sonucunda edinilir. Nasıl ki insanlığın öteden beri gerçekleştirdiği icatlar ve ilerlemeler, her nesil tarafından tekrar tekrar denenerek yeniden bulunmuyorsa, toplumun doğru olduğu yüzyıllardır kabul edilen temel değer ve davranış kalıpları da, o toplumun kültürel kodları hali-ne gelir ve nesilden nesile aktarılarak öğretilirler. Değişim ve dönüşüm ihtiyacı göz önünde tutularak zamanın ruhuna uygun farklılıkların ortaya çıkması zaten kaçınıl-mazdır. Bu bağlamda, toplumların devamını sağlayan en temel kurumlardan birinin eğitim olduğu da herkesin malumudur. Bu kurum somut halini sadece formel an-lamda okullarda bulmaz; aile, arkadaş çevresi veya daha geniş sosyal çevre de eğitim kurumunun amacına ulaşmasında aktif birer unsurdurlar. Toplumsal değerlerin yeni nesillere aktarılmasında tüm bu sosyal gruplar önemli işlevler üstlenirler.

Modern toplumun gelişimi ve sonrasında birbiri ardına gelen sosyal gelişmelerin, toplumsal değerlerde aşınma gibi sorunlara yol açması, bu değerlerin gelecek nesillere


aktarılmasını daha da önemli bir konu haline getirmiştir. Temel değerlerin toplum-da ve genç bireyler arasında yeterince yerleştirilememesi ve sosyalleşme döneminde değerlerin verilememesi neticesinde toplumda ve toplumsal değerlerde aşınmanın ortaya çıkması SEDEP’in gündeme gelmesini sağlayan kamusal bir sorunlardır.

Sorunu güncel ve incelenebilir kılan şey bu türden bir projenin amacı, uygulayıcıları ve yöntemidir. Sivil toplum ya da kamu kurumları zaten farklı formlarda değerler eği-timi vermektedirler. Kamu ve sivil arasında, yani iki ayrı uç arasında bir yerlerde duran yerel yönetimlerin soruna eğilmeleri toplumsal değerlerin genç nesillere aktarılması noktasında önemlidir.

AktörlerSelçuklu Değerler Eğitimi Projesi Selçuklu Belediyesi öncülüğünde, Necmettin Er-

bakan Üniversitesi, Selçuklu İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü ve Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları Merkezi (EDAM) ortaklığıyla yürütülmektedir. Her bir aktör sürece kendi uzmanlık alanına göre farklı açılardan katkı sağlamakta olup projeyi diğer de-ğerler eğitimi projelerinden farklı kılan güçlü yanı, temel olarak bu aktörlerin bir araya gelerek/getirilerek koordineli bir şekilde çalışmasıdır.

Belediyenin okullara daha önceki kaynak aktarımlarından kaynaklanan sıcak iliş-kileri projenin yürütülmesini kolaylaştırmakta ve başarıya ulaşma şansını attırmak-tadır. Üniversite eğitim fakültesindeki öğretim üyelerinin desteği akademik anlamda ve pedagojik açıdan doğru yaklaşımlar sergilenmesi açısından önemlidir. Üniversite projenin eğitim ve danışmanlık alanındaki ihtiyaçlarını karşılık olarak hizmet vermek-tedir. Uygulamada okullar arasındaki eşgüdümün sağlanması adına İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’nün katkısı da projenin başarısı açısından hayati önem arz etmektedir. Sivil toplum alanında ise, çocukların eğitsel faaliyetlerine katkı sağlayan danışmanlık, araştırma, yayın, organizasyon faaliyetleri geçmişiyle EDAM, projenin önemli paydaş-larından birisidir. Bu haliyle proje, belediyenin öncülüğünde uygulanan, dört ayağı –belediye, üniversite, milli eğitim, özel sektör- üzerinde sağlam bir şekilde duran bir proje olma özelliği göstermektedir.

Tablo 1. Selçuklu Değerleri Eğitimi Projesi Aktörleri ve RolleriAKTÖR TÜR ROL

Selçuklu Belediyesi Yerel Yönetim Birimi Finansal destek, koordinasyon ve işbirliği

Necmettin Erbakan Üniversitesi Üniversite Eğitim ve danışmanlık

İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü Kamu kurumu Uygulama ve danışmanlık

Eğitim Danışmanlığı veAraştırmaları Merkezi

Şirket Danışmanlık ve Materyal

Ayrıca, projenin başarılı bir şekilde yürütülmesinde zikredilmesi gereken diğer ak-törleri de değerlendirmek gerekmektedir. Bu anlamda hedef kitle de ayrıca değer-lendirilmeyi hak eden bir yaklaşımla tespit edilmiştir. Projenin ana hedefi sosyalleşme


dönemindeki tüm öğrenciler olsa da aslında eğitim sürecinin diğer unsurları da aktörler arasında değerlendirilebilir. Bunlar, okul idarecileri, öğretmenler ve belki de en önemlisi öğrenci velileridir. Topyekûn okul yaklaşımı ‘Wholeschool approach’ ola-rak nitelendirilebilecek bu yöntem sayesinde eğitim süreci sadece okulda ve basılı materyal üzerinden yürütülmekle kalmayacak, bireyin güven ve konfor anlamında en rahat olduğu aile ortamında bilinçli faaliyet sonucunda eğitim süreci tamamlanacaktır.

Öğrencilere dağıtılan tüm materyal ve internet destekli uygulamaların çoğu ailenin gözetim ve rehberliğinde yürütülmek durumundadır. Kişinin sosyalleşmenin bir parçası olarak değerlendirilen bu eğitim yine sosyalleşme ajanı olan ailenin katılımı ile yapılması anlaşılabilir gerekçelere dayanmaktadır.

Ayrıca, öğretmen ve okul idarelerini de ayrıca zikretmek gerekmektedir. Proje uygulayıcıları olarak bu grubun destek ve uzmanlığı olmasa verilmek istenen eği-timin bir anlamı olmayacaktır. Tüm aktörlerin projeye inanması ve pozitif destek sağla-ması proje başarısının önkoşuludur.

PolitikaPolitika, projenin hayata geçirilmesi sürecinde, sağlanacak materyal ve yerinde

uygulamalar yoluyla Değerler Eğitimi verilmek suretiyle Selçuklu’da genç kuşakların temel değerlerle donatılmasına destek olmak olarak özetlenebilir. İlgililere dağıtılan materyaller ve web sitesi (http://www.selcukludegerleregitimi.com) aracılığıyla Selçuklu İlçesindeki tüm resmi ve özel ilk ve ortaokullardaki tüm öğrencilere, onların öğretmen ve okul yöneticilerine ve velilere dönük yaygın bir değerler eğitimi verilmesi yoluyla tüm ilgilileri kapsayan bir yaklaşım uygulamaya konulmaktadır.

Bu kapsamda, projenin amaç, kapsam, dayanak, aktörler, uygulama ilke esaslarını içe-ren SEDEP Yönergesi hazırlanmıştır. Yönerge, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu, İlköğretim Kurumları Yönetmeliği, Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Da-nışma Hizmetleri Yönetmeliği, 18. Millî Eğitim Şurası Çalıştay Raporu, 2010/53 sayılı (İlk Ders Konulu) Genelge, 25/08/2011 tarih ve B.08.4.MEM.0.11.05.00.11-100-9288 sayılı Valilik Onayıyla yürürlüğe girmiş “Bilecik Valiliği Millî Eğitim Müdürlüğü Değerler Eğitimi Yönergesi”, EDAM (Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları Merkezi) tarafından hazırlanan 09 Temmuz 2012 tarihli “Selçuklu Belediyesi Değerler Eğitimi Projesi (Teklif Dokümanı)” ve revizyonları, Selçuklu Belediyesi, İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü ve Necmettin Erbakan Üniversitesi arasında yapılmış protokol esas alı-narak oluşturulmuştur (SEDEP Yönergesi, 2012).

Düzenli yönetim ilkesi uyarınca hazırlandığı görülen yönerge, proje açısından temel doküman hükmündedir. Aktörlerin rolleri ve sorumlulukları ve projenin işlerli-ğine katkı sağlanacağı düşünülen tüm boyutlar bu yönergede ele alınmıştır. Yönergede de ifade edildiği üzere, tüm yıl boyunca dağıtılan materyal aracılığıyla ve tüm ders-lerde verilecek eğitim ve eğitime dayalı uygulama vasıtasıyla öğrenciler eğitimi almış olacaklar.

Bütün öğrencilere bir yıl boyunca uygulanması yine kayda değer bir noktadır. Bu sa-yede tüm öğrenciler bu uygulamadan yararlanacaklar. Okul ortamında öğrencilerin


birbirlerini olumlu ya da olumsuz anlamda etkilemeleri olağan bir durum olduğu için kurgulanan eğitim etkileşimin toplumca kabul gören davranışları benimseme yönünde ve topyekûn bir biçimde gerçekleşmesi için planlanmıştır.

SüreçKapsam ve içerik olarak oldukça geniş bir tabana hitabeden projenin uygulanma

sürecinin detaylı şekilde tespiti önem taşımaktadır. Bu boyutlarda bir projenin alela-cele karar ve anlık değerlendirmelerle sağlıklı bir şekilde yürütülmesi mümkün değildir.

İşleyişEn temel değer olduğu düşünülen ‘sorumluluk’tan başlamak kaydıyla ve her ay

farklı bir değer ele alınmak suretiyle planlanan proje bir eğitim – öğretim dönemi bo-yunca sürdürülecek ve yılsonunda öğrencilere sekiz temel değer kazandırılmış olacaktır. 2012 yılının Ekim ayında başlanan eğitim, Aralık ve Ocak aylarında yardımseverlik ve adalet değerleriyle devam edilmektedir. İlk ayda toplam 223.869 kitap ve kitapçık öğrenci, öğretmen ve velilerle buluşmuş oldu. Proje kapsamında 8 ayın sonunda, top-lamda 1.630.850 materyalin öğrenci, öğretmen ve velilerle buluşması planlanmaktadır.

Proje kapsamında değerlerin her biri eğitim öğretim sezonunun bir ayı boyun-ca odak değer olarak kabul edilmekte ve o ay boyunca bu değer okul genelindeki çalışmalarda öne çıkartılmaktadır. Ders programlarıyla uyumlu olarak geliştirilmiş etkinliklerin çalışmalarda temeli oluşturulan projede her ayın değeri ile ilgili etkinlik-ler öğretmenler aracılığıyla öğrencilerle uygulanmaktadır. Etkinliklerin içeriği hak-kında, ilgili tarafl ar, gerek dağıtılan kitaplarla gerekse SEDEP web sitesinde (www.selcukludegerleregitimi.com) yayımlanan içerikler aracılığıyla bilgi edinmektedir.

Tüm ilçe genelindeki öğrencilerin ilgi gösterdiği projeye velilerin katılımı da “Çocuğum İçin 15 Dakika Değer” sloganıyla, “Helik” adlı kitaplardan edindikleri bil-gi ve yönlendirmelerle sağlanmaktadır. Selçuklu ilçesinde görev yapan öğretmenler, bir sınıft aki bütün öğrencilerde aynı materyallerin bulunmasının ve ders esnasında bu materyallerden yararlanılmasının öğrencilerin okuduklarına ilgisini arttırdığını ve öğrendiklerini birbirleriyle paylaşmalarını sağladığını belirterek projeden duydukla-rı memnuniyeti dile getirmektedirler (Öğretmenlerle mülakat, Konya, 27-28 Aralık 2012). Aileler için hazırlanan kitapçıklarda çocukların değerleri içselleştirmesi adına elzem olan pratik öneriler sunulmakta, ayrıca velilerin değerler eğitimi sürecindeki rollerini anlayabilmeleri, kendilerinden beklenenler konusunda bilgilenmeleri ve evle-rinde yapacakları uygulamalar konusunda gerekli donanımları edinmeleri amacıyla okullarda veli bilgilendirme toplantıları düzenlenmektedir (Selçuklu Belediye Başkanı ile mülakat, Konya, 31 Aralık 2012).

Projenin organik bir yaklaşımla planlanıp, uygulamaya konulduğu da ifade edilmektedir. Aksi takdirde bu çaptaki bir projenin uygulanması safh asında mutlaka sorunlar çıkacak, başlangıçta öngörülen adımların atılması ya da zamanında te-şebbüste bulunulması zorlaşacaktır (Selçuklu Belediye Başkanı ile mülakat, Konya, 31 Aralık 2012).

Uygulamadan kaynaklanan sorunlar bir başka nokta olarak karşımıza çıkmaktadır.


Kendileri ile görüşülen bazı okul müdürleri ve öğretmenler yeterli eğitimler verilmeden projenin başlatıldığını ifade etmektedirler (Mülakat, Konya, 27-28 Aralık 2012). Öte yandan buna katılmadığını ifade eden yönetici ve öğretmenler de mevcuttur (Mustafa Koca ve Öğretmenlerle Mülakat, Konya, 27-28 Aralık 2012). Bu çaplı bir projede her türlü görüşten kişinin bulunması normaldir. Ancak proje sonunda yapılacak değer-lendirmelerde ve belki uygulanacak ankette daha sağlıklı sonuçlara ulaşmak mümkün olabilir.

Yönetim Mekanizması - Sürekli KurullarProjenin yürütülmesi esnasında sağlıklı iletişim, etkili eğitim ve hedef – odaklı

yoğunlaşma gibi öncelikler doğrultusunda proje kapsamında yer alan aktörlerin temsil edildiği Selçuklu Değerler Eğitimi Yönetim Kurulu, Selçuklu Değerler Eğitimi Yürüt-me Kurulu, Değerler Eğitimi Koordinasyon Kurulu (DEKOK), Okul Yürütme Kurulları (OYK) gibi sürekli kurullar oluşturulmuştur (Selçuklu Belediye Başkanı ile mülakat, Konya, 31 Aralık 21012).

Kurulların işlevselliği ya da çalışabilirliği konusuna eğilme amacı taşımayan bu değerlendirme farklı aşama ve rollerdeki yönetim mekanizmasına dikkat çekmek istemektedir. Bu kurulların mutlaka eleştirilecek ya da geliştirilecek boyutları bulu-nabilir. Amaç varlığına dikkat çekmek olduğu için bu bölümde bu kurullarla alakalı bir değerlendirmede bulunulmayacaktır.

Protokole taraf olan Selçuklu Belediyesi, İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü ve Necmettin Erbakan Üniversitesi üst yöneticileri ile EDAM (Eğitim Danışmanlığı ve Araş-tırmaları Merkezi) temsilcisinden oluşan ve genel sekreterliğini EDAM temsilcisinin yürüttüğü Selçuklu Değerler Eğitimi Yönetim Kurulu ilçedeki tüm okullarda değerler eğitimi faaliyetlerinin düzenlenmesi, yürütülmesi ve denetlenmesinden sorumludur. Toplantıların düzenlenmesi, alınan kararların gereklerinin yerine getirilerek raporlan-ması gibi görevleri koordine eder. Bu kurul görev ve yetkilerini Selçuklu Değerler Eğitimi Yürütme Kurulu eliyle kullanır (SEDEP Yönergesi, 2012).

Selçuklu Belediyesi, İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü, Necmettin Erbakan Üniversitesi ve EDAM (Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları Merkezi) tarafından görevlendi-rilen her bir kurumu temsilen asgarî bir, azamî ikişer kişiden oluşan Selçuklu Değerler Eğitimi Yürütme Kurulu’nun Başkanlığı, Selçuklu Değerler Eğitimi Yönetim Kurulu Genel Sekreteri tarafından yürütülmektedir. Genel Sekreter, ilçedeki tüm okullarda değerler eğitimi faaliyetlerinin düzenlenmesi, yürütülmesi ve denetlenmesinden Sel-çuklu Değerler Eğitimi Yönetim Kurulu adına sorumlu ve yetkilidir. Okul, öğretmen ve velilerin değerler eğitimi kapsamında etkin ve verimli rol almaları için gerekli çalışmaları planlayıp uygulayarak SEDEP kapsamındaki faaliyetlerde kullanılacak materyalleri tespit ve temin için gerekli çalışmaları yapmakla görevlidir.

Yürütülen faaliyetlere ilişkin Okul Değer Uygulama Raporu, İlçe Değer Uygulama Raporu gibi standart raporları; kendisine ulaşan teklif, talep, katkı ve eleştirileri inceleyip değerlendirmek ve daha sonraki uygulamalar için gerekli tedbirleri almak, kamuoyu ile iletişimi sağlamak, ihtiyaç duyulması halinde proje için gerekli olan komisyon ve alt komisyonları kurmak ve çalıştırmak, faaliyetlere ilişkin olağan veya olağandışı


raporları hazırlamak temel görevleri arasındadır (SEDEP Yönergesi, 2012). Projede bu kurul, Eylül ayından itibaren ayda bir gerçekleştirdiği toplantılarla, projenin işleyişi-ni müzakere edip gerekli revizyonları, görevlendirme ve yönlendirmeleri kararlaştır-makta, projenin uygulamalarını düzenleyerek gerekli yönlendirme ve görevlendirme-leri yapmaktadır (Mustafa KOCA ile Mülakat, Konya, 28 Aralık 2012).

Selçuklu Değerler Eğitimi Yürütme Kurulu tarafından görevlendirilen okul danış-manlarından oluşan Değerler Eğitimi Koordinasyon Kurulu (DEKOK) değerler eğitimi konusunda teorik veya pratik bilgi birikimi olan, bu alanda akademik yeterlilik-lere sahip eğitimci üyelerden oluşmaktadır. Kurul üyeleri öncelikle Necmettin Erba-kan Üniversitesi öğretim üyeleri arasından, daha sonra İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı rehber öğretmenlerden ve EDAM çalışanlarından seçilmektedir(SEDEP Yönerge-si). DEKOK tarafından yapılan okul ziyaretleriyle öğretmenler “yerinde danışmanlık” hizmeti, materyallerin kullanımı ve projenin işleyişi hakkında bilgile verilmektedir. DE-KOK üyeleri ayrıca öğretmenlerin değerler eğitimi için uygun bir görüş açısı kazanma-ları, sınıfl arında ve okullarında değerler eğitimi konusunda aktif olmaları uygulamalar için gerekli donanımları edinmeleri ve yapacakları uygulamalar için zemin oluştur-maları için yapılan hizmet içi eğitimlere de katkı sağlamaktadır (Selçuklu Belediyesi Basın Bülteni, 2012).

Değerler eğitimi konusunda akademik altyapıya sahip eğitimcilerden oluşan bu ku-rul ilçedeki okullarda yürütülen değerler eğitimi faaliyetlerine okul bazında rehberlik, danışmanlık, denetim ve değerlendirme yapmakla Selçuklu Değerler Eğitimi Yürütme Kurulu adına sorumlu ve yetkilidir. Bu kapsamda şu görevleri ifa eder. Üniversite rek-törü tarafından önerilen başkan, kurulda görevli danışmanların sorumlu olduğu okul-ları belirler. Kurul sene başında, idareci, öğretmen ve velilere yönelik bilgilendirme amaçlı toplantılar düzenler. DEKOK üyesi danışmanlar sorumlu oldukları okullarda aylık yürütme kurulu toplantısına katılır, çalışmalar hakkında bilgi alarak gerekli reh-berlik ve danışmanlığı sağlar. Okullarda gerçekleştirdikleri temasları bir rapor haline getirerek DEKOK’a sunar. DEKOK ise gelen raporları düzenleyerek Selçuklu Değerler Eğitimi Yürütme Kurulu’na rapor olarak sunar. Selçuklu Değerler Eğitimi Projesi web sitesinde yayımlanacak içerikle ilgili çalışmalar yapar(SEDEP Yönergesi).

Okullarda Okul Müdürü tarafından eğitim dönemi başlangıcında görevlendirilen Okul Yürütme Kurulları (OYK) ise, okul müdürünün inisiyatifiyle müdür yardım-cısı başkanlığında oluşturulmuş, gönüllülük esasına göre seçilen okul rehber öğretmeni, sınıf öğretmeni, alan öğretmeni ve DKAB öğretmeninden oluşmaktadır. Bu kurullar aynı zamanda projenin okullardaki temsilcileri ve yürütücüleri olarak görev yapıyor. Bir diğer görevleri ise okullarda bitirilen ay içinde odaklanılan değere ilişkin gerçekleşti-rilen bütün faaliyetlerle ilgili bilgilendirme ve genel değerlendirme içeren okul uygula-ma raporlarının hazırlanmasını sağlamaktadır (Mustafa KOCA ile Mülakat, Konya, 28 Aralık 2012). Okul Yürütme Kurulu, okulun imkân ve ihtiyaçları doğrultusunda proje faaliyetlerini planlar; çalışmaların amacına ulaşması adına rehberlik, danışmanlık, de-netim ve değerlendirme yapar. DEKOK’la iletişim ve koordinasyon halinde çalışarak çalışmalarını sürdüren kurul, dönem başında yıllık faaliyet planı ve ayrıca her ay “de-


ğerler eğitim okul aylık planı”nı hazırlayarak tüm idareci ve öğretmenlere ulaştırmakla sorumludur. Eğitim öğretim yılı başında yaptığı toplantılarda proje kapsamında yapılan çalışmaları raporlayarak DEKOK’a sunar. Her yeni değer dönemine geçildiğinde velileri bilgilendirir (SEDEP Yönergesi). Okul düzeyinde örgütlenmenin uygulama açısından çok önemli olduğu ortadadır. Paydaşlar bu konuya hassaten dikkat çekmişlerdir (Mü-lakatların tamamı).

Aylık Çalışma DüzeniSEDEP kapsamında her ay için ayrı bir değer öngörüldüğü gibi, bir ay içerisinde

o değere yönelik ne tür çalışmaların yapılacağı da haft alar itibariyle belirlenmiştir.AYLIK RUTİN ÇALIŞMA DÜZENİ1. Haft a:O ayın temel değer eğitiminin verilmesiBir önceki ayın Okul Değer Uygulama Raporunun hazırlanması2. Haft a:O ayın temel değer eğitiminin verilmesiBir önceki ayın Okul Değer Uygulama Raporunun hazırlanması3. Haft a:O ayın temel değer eğitiminin verilmesi4. Haft a:Okul Yönetim Kurulu Toplantıları Gelecek ayın Değer PlanlamasıGelecek ay materyallerinin dağıtılması (Kaynak: SEDEP Ajandası, 2012).Tipik bir aylık program yukarıda verilen sıra dâhilinde yürütülür. Görüldüğü gibi,

üç ayın programı aynı anda gündemdedir: Bir önceki ayın raporlanması, içinde bulu-nulan aya ait değer eğitiminin verilmesi ve gelecek ala ilişkin planlamanın yapıl-ması. Yönergede ifadesini bulan kurullar, yine yönergede istenen takvim dâhilinde toplantılarını yaparak, çalışmalarını yürüteceklerdir.

Sonuç ve Değerlendirme:Selçuklu Değerler Eğitimi Projesi, bir yerel yönetim birimi girişimi ile başlatılan ve

bu içerik ve boyutta uygulanan Türkiye’de ilk proje görünümündedir. Aile ve Sosyal Po-litikalar Bakanlığı ile Türkiye Belediyeler Birliği arasında imza altına alınan protokolle yürütülmeye çalışılan yerel yönetimlerin sosyal sorumluluk alma görevi bu projeyle ete kemiğe bürünmüş olmaktadır. Verilecek eğitimin içeriği ve kapsamının büyüklüğü önemli olmakla birlikte, belki üzerinde durulması gereken daha önemli bir konu konunun farklı bir kamusal aktör aracılığıyla yürütülüyor olmasıdır. Proje bu haliyle, belediyeciliğin sadece şehrin fiziki yapısına dair hizmetlerin sunumu anlamını aşarak sosyal ve kültürel birtakım işlevleri de üstlenmeye başlamasının en somut örneklerin-den birini temsil etmektedir.


Belediyenin yanı sıra, proje ortakları olan diğer aktörlerin konunun farklı bo-yutlarını temsil eden kurumlar arasından seçilmesi projenin hem başarısını hem de sürdürülebilirliğini garanti altına almaktadır. Her birinin süreçteki rolü ve katkısı vaz-geçilmez önemdedir ve tüm kurumların koordinasyonuyla projenin hayata geçirilmesi de SEDEP’i diğer değerler eğitimi uygulamalarından farklı kılan özelliklerden biridir. Projenin uygulanma süreci ve izlenen politika detaylı bir incelemeye tabi tutuldu-ğunda, gerek hazırlanan materyaller, gerek veliler, idareciler ve öğretmenler için hazır-lanan eğitim programları, gerekse SEDEP için oluşturulan web sitesindeki öğrencilerin dikkatini ve ilgisini değerler konusunda canlı tutmayı amaçlayan alıştırmalarla, sonuç getirici bir yaklaşımla ele alındığı görülür. Zira, SEDEP kapsamında eğitim, sadece sınıft a ve formel yolları kullanarak değil, öğrenci, öğretmen, okul idaresi ve velileri de eş zamanlı olarak ve paralel eğitim programlarıyla sürece dahil etmektedir.

Tüm ilçede aynı şekilde, aynı kitapçıklar üzerinden yürütülmesi, hem öğrenciler hem öğretmenler hem de veliler için hazırlanan kitapçıkların aynı konuları iş-lemesi, tarafl arın projeye olan katkısını arttırma şansına sahiptir. Öngörülen yönetim mekanizması tüm aktörleri sürece aktif bir biçimde dâhil etmektedir. Proje henüz uygulanma aşamasında olduğu için amaçlanan sonuçlara ulaşıp ulaşılamayacağı henüz çok net olarak öngörülemese de proje kapsamındaki tüm değerlerin eğiti-mi bittiğinde, öğretmenler, idareciler, öğretmenler ve öğrencilerle yapılacak bir alan araştırması sonuçların somut bir şekilde görülebilmesi açısından yardımcı olacaktır.

Proje dolayısıyla ifade edilmesi gereken bir husus, projenin yerel paydaşlar ara-sında işbirliği kültürü oluşturulmasına sağlayacağı katkıdır. Kurumlar arası ilişkilerin iyi düzeyde olması herkes tarafından istenir, ancak gerekli adımlar atılamadığı için bu hep eksik kalırdı. Somut bir proje etrafında birleşen farklı statüye sahip kurumların örnek olabilecek işbirliği diğer kurumları motive etmekle kalmayacak, aynı zamanda ortaya çıkan pozitif enerji diğer kamu politikası başlıklarına hayatiyet verme noktasında da önemli roller üstlenecektir.

Bütün bunların yanında bu çaptaki bir projenin pilot proje uygulaması yapılmadan uygulamaya konulması belki bir eksiklik olarak değerlendirilebilir. Projenin, organik bir yapıya sahip olmasından dolayı, bazı noktalarda esneklik bulunduğu yönündeki değerlendirmeler dikkate alınmalıdır. İlçenin tümünde uygulanıyor olmasının getirdiği zaman kısıtı hesaba katılmalıdır. Pilot uygulamaların çoğu zaman çok yararlı dersler ortaya çıkardığı unutulmamalıdır.

Ayrıca, uygulayıcı öğretmenlere yeterli eğitim verildiği konusunda da bir bilgiye ulaşılamamıştır. Onların katkılarının önemi dikkate alındığında proje uygulamasında bir aceleden söz etmek belki mümkün olabilir. Konuyla alakalı olarak kendileri ile görüşülen okul idareci ve öğretmenlerinin bazılarının bu görüşe katılması bazılarının da katılmaması belki ‘proje dolayısıyla kendilerine getirilen ekstra yükle alakalıdır’ diye de değerlendirilebilir. Ancak, bundan sonra benzer projeleri uygulayacak kurum-ların bu konuda dikkatli olmalarında yarar görülmektedir.

Değerlerin öğrenilmesinde yaygın bir şekilde ortaya çıkan gözlem, katılım ve yan-sıtma yollarından üçünün de şu veya bu şekilde projede kullanıldığını görmek yine


önemli bir husustur. Paydaşların bilinçli bir şekilde seçilişi ve uygulayıcılarla ve hedef kitlelerin konuya olan pozitif bakış açıları bunda rol oynamış olabilir.

Bütün bu değerlendirmelerden sonra, projenin etkileri konusu bir kenara bı-rakılmak kaydıyla, başarılı bir uygulamadan söz edilmesi mümkündür. ‘Ne’ ve ‘nasıl’ sorularına odaklaşan bu çalışma açısından hedefl eri, araçları, aktörleri ve sorunu belli bir proje bulunmaktadır. Ortaya koyacağı etki başka çalışmaların sonucunda değerlendirilebilecektir. Fakat bir belediyenin böyle tartışmalı bir konuda inisiyatif alarak, konunun aktörlerini bir araya getirmek suretiyle ve kaynak ayırma yoluyla öncü rolü üstlenmesini önemsemek gerekmektedir. Türkiye’deki diğer belediyeler Sel-çuklu Belediyesi SEDEP Projesinden öğrenebilecekleri birtakım şeyler bulunduğunu düşünmelidirler. Bu uygulamanın diğer kamu politikası başlıkları açısından da hayata geçirilmesinin önünde bir sakınca bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

KAYNAKÇA:Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı –

Türkiye Belediyeler Birliği Protokolü, http://www.athgm.gov.tr/upload/mce/toros_yayin-lar/protokol.pdf

Akbaş, Oktay. (2008). “Değer Eğitimi Akımlarına Genel Bir Bakış”. Değerler Eğiti-mi Dergisi. 6: 16. Aralık 2008. ss. 9-27.

Bahar, Halil İbrahim. (2008). Sosyoloji. Ankara: USAK Yayınları. Bilhan, Saff et. (1986). Eğitim Sosyolojisi. Ankara: DTCF Yayınları Değerler Eğitimi. (2012). Değerler Eğitimi Ajandası. Konya.

Değerler Eğitimi “İlköğretim”. (2011). T.C. Antalya Valiliği İl Milli Eğitim Müdürlü-ğü.

Doğan, İsmail. (1998). Sosyoloji Kavramlar ve Sorunlar. İstanbul: Sistem Yayıncılık. Eren, Veysel. (2012). “Kamu Politikası”. Siyaset Bilimine Giriş. Ed. Önder Kutlu.

İstanbul: Lisans Yayıncılık. ss. 266-287.Genç, Salih Zeki, Eryaman, M. Yunus (2000). “Değişen Değerler ve Yeni Eğitim

Paradigması”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 9. 89-102.Geray, Cevat. (1994). “Yerel Yönetimlerin Eğitim ve Kültür İşlevleri”. Çağdaş Yerel

Yönetimler. 3:6. Kasım 1994. ss. 3-14.Hague, Rod. Harrop, Martin. (2007). Comparative Government and Politics, New

York: Palgreve Macmillan.Halstead J. Mark, Pike Mark A. (2006). Citizenship and Moral Education- Values

in Education. New York: Routledge.“İlk Ders” Konulu Genelge. (2010/53). Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Ku-

rulu Başkanlığı.Karataş, Kasım, Baykara Acar, Yüksel. (2008). “Aile Destek Hizmetlerinin Değer-

lendirilmesi ve Kalite Standartları Geliştirilmesi” Projesi. Yayına Hazırlayan: Özden Sezgin. T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü. Ankara.


Kirschenbaum, Howard. (1992). “A Comprehensive Model for Values Education and Moral Education”. Phi Delta Kappa International.73:10. Haziran 1992. ss. 771-776.

Kutlu, Önder. (2010) “Alternative Administrative Methods to ‘Include’ Citizens”, Paper Presented at International IP Conference on Inclusive Education, University Col-lege Dublin, Dublin, 19 – 30 July 2010

Lickona, T. (1992). Educating Character- How Our Schools Can Teach Respect and Responsibility. New York: Bantam Books.

Lovat, Terry, Toomey, Ron. (2009). Values Education and Quality Teaching- Th e Do-uble Helix Eff ect. Australia:Springer.

Parsons, W. (1996). Public Policy, New York: Edward Elgar.Robb, Bill. (1998). “What is Values Education- and So What?” Th e Journal of Values

Education. Vol 1. January 1998.Sağ, Vahap. (2003). “Toplumsal Değişim ve Eğitim Üzerine”. C. Ü. Sosyal Bilimler

Dergisi. 27(1). 11-25.Selçuklu Belediyesi, www.selcuklu.bel.trSelçuklu Belediyesi Basın Bülteni. (2012). Selçuklu’da Yeni Nesiller Değerleriyle

Buluşmaya Devam Ediyor. 24.12.2012.Selçuklu Değerler Eğitimi, www.selcukludegerleregitimi.comSelçuklu Değerler Eğitimi Projesi Yönergesi. (2012). Konya.Tezcan, Mahmut. (1985). Eğitim Sosyolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eği-

tim Bilimleri Fakültesi Yayınları.Tortop, Nuri. (2011). “Yerel Yönetimlerin Varlık Nedenleri, Yetkileri ve Görevleri”.Türkiye’de Kamu Yönetimi ve Kamu Politikaları. Ankara: TODAİE. ss. 393-406.Mülakat ListesiUğur İbrahim ALTAY, Selçuklu Belediye BaşkanıMustafa KOCA, Selçuklu Milli Eğitim MüdürüOkul Müdürü (İsimlerinin açıklamasını istemeyen 3 adet)Öğretmen (İsimlerinin açıklanmasını istemeyen 5 adet)


Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Aileye Yönelik Dinî Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri

Presidency of Religious Aff airs’ Guidance Services and Religious Guidance for Family

Huriye MARTI, Doç. Dr., Daire Başkanı / Head of DepartmentDiyanet İşleri Başkanlığı / Presidency of Religious Affairs, Türkiye

Diyanet İşleri Başkanlığı, toplumumuzun aile hakkında dinî açıdan doğru bilgilen-dirilmesi, ailenin ve aile bireylerinin sosyal, ekonomik ve kültürel değişimler sonucu karşı karşıya kaldığı riskler ve yeni sorun alanları karşısında dinî bilgi ve manevî destek üniteleri ile güçlendirilmesi konularında

Aile ve Dinî Rehberlik Daire Başkanlığı’nı görevlendirmiştir. Daire Başkanlığının misyonunu taşraya taşıyan Aile İrşat ve Rehberlik Büroları ise, il

ve ilçe müft ülükleri bünyesinde kurulmuş olup Başkanlığın aileye ulaşma konusunda en sıcak temas kavşaklarını oluşturmaktadır.

Büroların kuruluş amacı, doğru dinî ve ahlakî bilgilere sahip, aile olmanın sorumlu-luğunu taşıyan, bilinçli ve güçlü bireylerden oluşmuş sağlıklı aile yapısının oluşturulma-sına ve korunmasına katkı sağlamaktır.

633 Sayılı Kanun hükümleri kapsamında görev yapmakta olan Aile İrşat ve Rehberlik Büroları dinî danışma ve rehberlik birimleridir.

Görev tanımlarına uygun biçimde bürolar, a- kendilerine telefon, e-posta veya yüz yüze başvuru ile yöneltilen fetva ağırlıklı aile

soru(n)ları hakkında dinî danışmanlıkb- Aile içi ilişki ağlarının güçlenmesine, aile bireylerinin rol ve konumları itibarıyla

sahip oldukları hak ve sorumluluklar konusunda bilinçlenmesine yönelik rehberlik faa-liyetleri yürütürler.

Kısa bir tarihçe sunumunda bulunmak gerekirse,10 Ekim 2003’te ilk Aile Büroları Adana, Ankara, Elazığ, İstanbul, İzmir ve Samsun

olmak üzere altı ilimizde açılmış ve düzenlenen ilk seminere katılan 28 personelimiz bu illerde görevlendirilmiştir.

“Aile Büroları” olarak isimlendirilen yapı Ocak 2007’de alınan bir kararla “Aile İrşat ve Rehberlik Büroları” adını almıştır.

Bugün itibarıyla 81 il ve 150 ilçede var olan bürolar, müft ülük binası içinde ya da il içerisinde müft ülük tarafından belirlenen yoğun yaşam alanlarında hizmet vermektedir.

Aile İrşat ve Rehberlik Bürolarında din hizmetleri uzmanı, vaiz ve Kur’an Kursu öğ-reticileri görev yapmaktadır. Bürolarımıza vatandaşlarımız tarafından 2007 yılında 2086 başvuru yapılmış, bu sayı 2012 yılında 10.000’e ulaşmıştır.

Daire Başkanlığı, bürolarda görev yapan personelin verimli hizmet üretebilmek için


ihtiyaç duyduğu dinî, hukukî ve pedagojik donanımı sağlamak amacıyla hizmet içi eği-tim faaliyetleri düzenler.

Bu bağlamda 2003 yılından itibaren 10 hizmet içi eğitim semineri düzenlenmiş ve bu seminerlere 780 personel katılmıştır.

60-80 saatlik hizmet içi eğitimlerde konunun uzmanları tarafından• Kur’an ve Sünnet Perspektifinden Aile Olgusu• İslam Hukukunda Aile ve Güncel Meseleler• Kadın ve Aileye İlişkin Hukukî Mevzuat• Ailede İletişim• Temel Danışmanlık Becerileri• Mağdurla Görüşme Teknikleri• Aile içi Gerilim ve Şiddet• Çocuk İhmali ve İstismarı• Ailede Cinsellik ve Sorunlar• Boşanma ve Sonuçlarıgibi başlıklarda dersler verilmektedir.Ayrıca Daire Başkanlığı, büroları gerek kitaplar ve bilgi notları gibi yazılı doküman-

larla, gerekse görsel materyallerle desteklemekte; tecrübe paylaşımını, örnek projelerin tanınmasını ve uygulama alanı bulmasını sağlamakta; İhtiyaç ve Performans Analizi Ça-lışmaları ile büro çalışmalarının nitelik ve niceliğini sorgulayarak raporlandırmaktadır.

Son olarak büroların temel stratejileri şu şekilde özetlenebilir:a- Aile sistemi içerisinde anne baba ve çocuğun bireysel gelişimlerini olumsuz yönde

etkileyen, aile yaşam döngüsüne zarar veren, toplumda bir şekilde kabul görse de doğru dinî bilgiye dayanmayan yanlış kalıp yargılarla mücadele ederek zihinsel bir dönüşüm için çalışmak

b- Aile kurumu içerisinde mağduriyet yaşaması muhtemel kırılgan kesimlerin, al-dıkları dinî danışmanlık sonrası sağlam dinî verilerin desteği ile güçlenmesini sağlamak

c- Aileyi korumak için toplumun ihtiyacı olan bir üst bilinç oluşturmak amacıyla hoşgörü, saygı ve merhamet gibi birleştirici kavramları ön plana çıkaran projeler üret-mek

d- Aile içi şiddeti, töre cinayetlerini ve cinsiyet temelli ayrımcılığı önlemeye yönelik eğitim faaliyetleri yapmak

e- Aile için hizmet üreten kurum ve kuruluşlarla işbirliği geliştirmek, ortak projeler yürütmek.


Boşanmış ve Tek Ebeveynli Ailelere Yönelik HizmetlerServices for the Divorced or Single Parent Families

Duygu EMİRDOĞANAnkara Büyükşehir Belediyesi, Türkiye/ Metropolitan Municipality of Ankara, Turkiye

Öncelikle hepinizden özür diliyorum, çünkü ben sunum hazırlamadım, buraya ka-tılmam gerektiği söylendiğinde gönüllü oldum, fakat şöyle düşündüm, alanda çalışan bir psikoloğum, ve yaşadığım sıkıntılardan, karşılaştığım problemlerden size bahsederim diye düşündüm, o yüzden de sunum hazırlamadım, bunun için sizden özür diliyorum, ama inşallah anlatacaklarımın sizlere, bu ortama bir katkısı olur. Ankara Büyükşehir Belediyesi Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı Psikolojik Danışmanlık Şube Müdürlüğü’nde psikolog olarak görev yapıyorum, aynı zamanda da klinik psikoloji alanında yüksek lisans eğitimim devam ediyor. Görev yaptığım psikolojik danışmanlık merkezi öncelikle dar gelirli ailelere hizmet veriyor, ama tabii ki bütün Ankaralılar da yararlanıyor. Şimdi, alanda çalışan bir psikolog olarak bugün bana ayrılan sürede sizlere boşanmış ve tek ebeveynli ailelerden ve bu ailelere yönelik hizmetlerden bahsedeceğim. Şimdi, değerli hocalarım aslında çok uzun bahsettiler ama ben de kısaca şunu söyleyeceğim, tek ebeveynli aileler günümüzde bir aile-ler günümüzde bir aile modeli olarak çok sık karşımıza çıkıyorlar artık.

İçinde bulunduğumuz toplumsal süreçte boşanmaların hızla artması aile çözülmenin hızlanması nedeniyle tek ebeveynli ailelere daha çok rastlanıyor. Tek ebeveynli aileleri bo-şanmış, eşlerden biri aileyi terk etmiş, vefat nedeniyle eşlerden birinin olmadığı aile modeli olarak tanımlayabiliriz. Şimdi size tek ebeveynli ailenin yaşadığı duygusal, psikolojik, sos-yal, ekonomik, nedenler ve ihtiyaçlar bağlamında alanda yapılmış çalışma ve tespitlerden bir kaçını söylemek istiyorum. Türkiye’de 2008 yılında 99.973 çift boşanırken, 2011 yılında bu rakam %16,8 artmış ve 120.117 ye çıkmış. Şimdi, boşanma, boşanma kararının olgun-laşması, boşanma sürecinin ve boşanma sonrası yeni bir yaşam düzeyinin oluşturulması şeklinde üç farklı dönemden oluşan dinamik bir süreçtir. Boşanma kararının nasıl veril-diği, eşlerin boşanmaya hazır oluş düzeyleri, kişisel donanımları ve koşulları, sorunlarla yüzleşme ve sorun çözme yöntemleri, çocuklarının olup olmadığı boşanmayı etkileyen faktörlerin başında geliyor.

Boşanma, boşanmadan etkilenen herkes için farklı sürelerde ve yoğunlukta, şokta olma, reddetme, inanamama, kızgınlık ve depresyon, içe kapanma ve kabul duygularının ardışık olarak yaşandığı bir kriz süreci. Boşanma nedeni ile yaşanan sorunlar, cinsiyet fak-töründen daha çok, kişinin toplumsal cinsiyet faktörüne bağlı olarak edindiği kişisel, sos-yal, ekonomik ve duygusal ve kültürel edinimlere bağlı aslında. Şimdi, boşanma olayı sos-yal ve psikolojik olarak incelendiğinde çocuğun gelişiminde önemli bir etkiye sahip oluyor. Muhakkak ki çocuğun ruhsal ve duygusal gelişimi açısından sağlıklı olmasının başta gelen özelliklerinden birisi, çünkü ideal bir aile tarafından kişiliğinin yoğrulması. Şimdi, boşan-ma olayı çocukta kaygıyı tetikliyor kesinlikle ve küçük çocuklarda kaygı yaratıcı durumlar ileriki yaşantılarındaki ruhsal tepkilerinin de temelini oluşturuyor. Anne babası boşanmış çocukların kaygı düzeyleri ile benlik düzeyleri arasında anlamlı farklılıklar bulunmuş. Bu-


nunla ilgili yapılan araştırmalar var, hatta biz de üniversite boyutunda küçük bir örneklem grubuna uygulamıştık bunu ve şöyle bir sonuca varmıştık: anne ve babası boşanmış ço-cukların kaygı düzeyleri daha yüksek, ve benlik saygıları daha düşük oluyor ne yazık ki ve araştırmada ilginç olan şu ki araştırma sonucunda cinsiyet farkının olmadığı sonucuna ulaştık, yani kız ve erkek çocukların bu süreçten aynı şekilde etkilendiği görülmüştür.

Genelde halk arasında kızların boşanma sürecinden, duygusal olaylardan etkilendiği söylenir ama boşanma sürecinden kızlar ve erkekler aynı şekilde etkileniyorlar. Gerek ül-kemizde gerek diğer topluluklarda tek ebeveynler yoğunlukla annelerden oluşuyor, baba modeli olmadan büyüyen erkek ve kız çocuklarda kişilik, duygusal ve sosyal gelişimle-rinde farklılıklar gözlemleniyor aynı şekilde. Şimdi, çocuklardan bahsettim, özet olarak şunu söylüyorum, bu durum çocuklarda kaygı yaratıyor, benlik saygılarını etkiliyor, ve çe-şitli duygusal ve sosyal gelişimlerinde de etkileri mevcut. Peki bunun yanısıra kadınlarda da ve erkeklerde de ciddi örseleyici bir durum yaratabiliyor boşanma süreci. Boşanmış kadınların sorunları ama erkeklerin sorunlarından biraz farklı, yapılan araştırmaya göre, boşanan kadınlar öncelikle en çok ekonomik sıkıntı, konut bulma sıkıntısı, çevre baskısı, aile baskısı, erkeklerin tacizi, ruhsal, duygusal sıkıntı ve en son çocuklara özlem duyma ya-şadığını söylerken araştırma sonuçları babalarınsa öncelikli olarak genelde velayet annede olduğu için çocuklara özlem duyma, ev ve kendi bakımını yapmakla ilgili sıkıntılar, ruhsal duygusal sıkıntılar ve nafakayla ilgili anlaşmazlıklar olarak sıralanmış erkeklerin yaşadığı sıkıntılar.

İlginç bir bilgi vermek istiyorum, Türkiye’de annesi babası boşanmış çocukların babala-rının, yani boşanmış beylerin %67’sinin çocuk yoksunluğu çektiği saptanmıştır Türkiye’de. Yani kadın ve erkek boşanıyor. Kadın eğer kendini savunamazsa farklı süreçler var ama çok ciddi bir oranda da erkeği şöyle cezalandırıyor; çocuğunu uzak tutarak, çocuğunu göster-meyerek, bununla bir şekilde intikamını aldığını düşünüyor belki de. Bununla ilgili danı-şanlarımız başvuruyorlar. Özellikle şu ana kadar bununla alakalı başvuran danışanlarım var ve erkekler de bu konuda ciddi sıkıntı yaşıyorlar, çünkü çocuklarını görebilmek için en son nokta haciz noktası, yani hacizle çocuklarını görüyorlar ve bu ciddi derecede örseleyici oluyor ve bir süre sonra baba vazgeçiyor. Erkekler için süreç bu. Kadınlar içinde farklı sü-reçler var. Aslında uzun bahsetmek isterdim ama özetle şunu belirtmek istiyorum. Şimdi, sosyal devletiz, bir şeyler yapmaya çalışıyoruz, psikolojik hizmet veriyoruz, biz psikolojik danışmanlık merkeziyiz, bir şekilde bu eksiği kapatmaya çalışıyoruz, ama söylemek istedi-ğim, söylemeye çalıştığım, söylemek istediğim çok önemli bir nokta var. Yasal süreç uzu-yorsa eğer bu kadınlar için çok ciddi anlamda zorlanıyorlar. Şimdi, eşlerle boşanma süreci gittikçe uzuyor ve bu süreçte eğer eş bir yerde sigortalı olarak görünüyorsa kadınlar hiçbir şekilde devletten yardım alamıyorlar, süreç zorlaşıyor, bu yüzden şu olursa alan çok daha kolay olacak; bana kalırsa özellikle aile mahkemelerinin profesyonel meslek elemanlarıyla, çocuk gelişimci, sosyolog, psikolog, sosyal hizmet elemanlarıyla işbirliğinin olması, süreci kolaylaştıracak diye düşünüyorum. Tabii ki aile eğitim programları düzenliyoruz, önleyici ve koruyucu olarak, bu sürece babaları dahil edebilirsek çok daha anlamlı olur. Söyleyecek-lerimizi biraz özetledim size. Çok teşekkür ederim beni dinlediğiniz için.


Aile Sorunları Karşısında Geleneksel Tecrübi Çözümler ve Modern Hukuksal Düzenlemeler

Traditional Experiential Solutions and Modern Legal Regulations in the Face of Family Problems

Ali Rıza ABAY, Prof. Dr. Mag. Sümeyye Beyza ABAY

ÖZETAile diğer sosyal kurumların yanında en eski ve en temel üniversal bir kurum ol-

makla birlikte, bilinen her toplumun kendine özgü bir aile biçimi ve buna bağlı olarak da sorunları vardır. Her ne kadar bu sorunlar toplumların sosyal, kültürel, ekonomik, eğitim vb. durumlarına göre farklılık ve çeşitlilik gösteriyor olsa da; aile kurumunun en temel ve genel sorunu aile birliğinin parçalanması sorunudur.

Parçalanmış ailelerin sorunlarını ana hatları ile dört grupta toplayabiliriz; eşler üze-rindeki etkileri, çevre üzerindeki etkileri, devlet kuruluşları ile Sivil Toplum Örgütleri üzerindeki etkileri ve çocuklar üzerindeki etkileri.

Gerek dünyada, gerekse ülkemizde ailelerin parçalanma sebeplerini göç, savaş, terör, boşanma, ayrılma, yoksulluk ve kötü alışkanlıklar şeklinde sıralayabiliriz. Özellikle bo-şanmaların artması, modern hukukî düzenlemeleri zorunlu kılmaktadır.

Aile sorunları karşısında modern hukuksal düzenlemelerin yanı sıra, hem parçalan-maların kısmen de olsa önüne geçmek, hem de boşanma sonrasında sorunları asgariye indirmek için geleneksel tecrübi çözümlerden yararlanılamaz mı? Bu bildiride bu soruya cevap aranacak ve çözüm önerileri geliştirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Aile, Parçalanmış Aile, Aile Sorunu, Hukuksal Düzenlemeler, Tecrübi ÇözümlerABSTRACT

In comparison with other social institutions, the family is universal, oldest and most ba-sic institution ever known; every society has a unique form of family and problems depend of this form. Although these issues diff er and vary on social, cultural, economic, educational situations, the most general and fundamental problem of family is fragmentation of its unity.

Th e problems of fragmented families can be grouped in four dimensions; eff ects on partners , eff ects on environment, eff ects on public institutions and NGOs and eff ects on children.

As well as the world and our country, we can list the causes of fragmentation of families as immigration, war, terrorism, divorce, separation, poverty, and bad habits. Especially the increase of divorce obliges to be made modern legal regulations.


As well as the modern legal regulations face to family problems ,for both avoid frag-mentation, and minimize the problems aft er divorcing, traditional experiential solutions cannot be used? In this paper answer to this question will be sought and proposes of solu-tions for this problems will be studied.

Keywords: Family, Fragmented Family, Family Problem, Legal Regulations, Experien-tial Solutions

1. GİRİŞAile, geçmişten günümüze bütün toplumlarda var olan fakat fonksiyonu ve şekli açı-

sından değerlendirildiğinde toplumdan topluma ve zaman içinde değişen toplumsal bir kurumdur. Bu bağlamda aile, toplumların sosyal yapılarına göre tarihsel süreç içinde geniş aileden çekirdek aileye doğru değişimler göstermektedir.

Klasik geniş aile iki farklı kuşağın aynı evde yaşaması ve ebeveynlerin evlilik ile aileyi güvence altına alması (Wingen 1997, S.16 akt. Führst, 2011, S. 11) olarak ifade edilirken, modern dönemin ailesi de “kan, evlilik ve evlat edinme yoluyla ilişki halinde olan ve ge-nellikle ortak bir mekanı paylaşan toplumsal birim” olarak algılanmakta (Bozkurt, 2009, S. 260), başka bir ifade ile “aile, anne- babadan ya da ebeveynlerden birinden ve bir veya daha fazla, evlat edinilmiş veya kan bağı olan çocuktan oluşan bir sosyal grup” olarak ifade edilmektedir (Lampert/Althammer 2007, S. 383 akt. Führst, 2011, S. 11).

Tarihin bütün dönemlerinde insan ilişkilerinde bazı sorunların yaşanmasını doğal karşıladığımız gibi aile kurumunun sorunlarını da doğal karşılamamız gerekir. Bu ma-nada sorunların çözümünde tarihsel tecrübelerden de yararlanmak gerekir.

2. SORUNLAR KARŞISINDA AİLENİN PARÇALANMASISosyolojik olarak aileyi bir grup olarak düşündüğümüzde grup üyeleri arasındaki

mevcut olan bağın gevşemesi ya da çözülmesi ile biz duygusu zedelenir ve grup(aile) parçalanma sürecine girer ya da parçalanır. Parçalanma sürecini başlatan sebepler gi-derilemediği takdirde grubun(ailenin) parçalanması kaçınılmaz olur ve yeni sorunlar başlar.

Modernleşme sürecine paralel olarak aile yapısının da değişmekte olduğu bir gerçek-tir. Bir taraft an ailenin fonksiyonu değişirken bir taraft an da büyük dayanışmacı aileden, bireyci fertlerden oluşan küçük-çekirdek aileye doğru bir değişim söz konusudur. Özel-likle bireyci anlayışın ön plana çıkması ile önce evlenme yaşı yukarılara çekilmiş, evlilik dışı birliktelikler artmış, evlilikler oransal olarak düşmüş, çocuk sayısı azalmış ve bütün bunlarla birlikte boşanmalar da artmıştır.

Aile kurumu için evliliği nasıl sosyolojik bir olgu olarak görüyorsak, parçalanmış aile olgusunu da öyle sosyolojik bir olgu olarak görmemiz gerekir. Ayrıca parçalanmış aile olgusunu modern zamanlara özgü olarak da görmemek gerekir. Zira ortalama ömrün daha kısa olduğu dönemlerde ölüme dayalı parçalanmış ailelerin oranının, bugünkü parçalanmış ailelerin oranından daha az olmadığı da bilinmektedir.

Şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki, aile kurumunun en temel sorunu aile birliğinin parçalanması sorunudur.


3.AİLENİN PARÇALANMA SEBEPLERİ VE OLUMSUZ SONUÇLARIAna hatları ile gerek dünyada, gerekse ülkemizde ailelerin parçalanma sebeplerini;

her ne sebeple olursa olsun ölüm, göç, savaş, terör, boşanma, ayrılma, yoksulluk ve kötü alışkanlıklar şeklinde sıralayabiliriz.

Ölüm, göç, savaş, terör ve yoksulluğa bağlı aile parçalanmaları genel olarak bireyin iradesi dışında gelişen sebeplere bağlı olduğundan, her ne kadar psikolojik, ekonomik ve sosyal sorunlar yaşansa da parçalanmadan etkilenen tarafl arın sonucu kabullenmeleri daha kolay olmaktadır. Tarafl ar arasında büyük bir kırgınlıklar oluşmadığından parçalanmadan mütevellit ortaya çıkan sorunlar bazı toplumsal dinamiklerin de devreye girmesi ile daha kolay atlatılabilmektedir.

Ancak nikahlı evlilik ile nikahsız birlikteliğin fiilen sona ermesinden önceki gelişme-ler ile fiili ayrılıktan sonraki sorunlar, tarafl arın bireysel iradeleri ile oluştuğundan ve genellikle tarafl ar arasında kırgınlık da mevcut olduğundan, eğer bir de ortak çocukları varsa parçalanma sonrasında meydana gelen problemlerin sonuçları daha kalıcı olmak-tadır. Bundan ötürü aile parçalanmasında, sebepleri ve sonuçları itibarı ile boşanmayı, aile parçalanmasının en önemli sebebi olarak zikredebiliriz.

Genel anlamda sosyolojik olarak boşanma olgusunun artış sebeplerini; kentleşme, kadınların aktif iş gücüne katılarak ekonomik bağımsızlıklarını elde etmeleri, bu duru-mun aile hayatına yansımaları ve bireyciliğin gelişmesi olarak sıralayabiliriz.

Boşanmanın başka sebepleri olmakla birlikte en önemli sebebin “şiddetli geçimsiz-lik” olduğu ön plana çıkmaktadır. Şiddetli geçimsizlik kavramı içinde aile içi şiddetin önemli bir yer tuttuğunu da ifade etmeliyiz.

Boşanma istatistikleri incelendiğinde bazı farklılıklar olmakla birlikte, boşanmala-rın, geleneksel faktörlerin azaldığı ve ekonomik refahın arttığı ülkelerde, eskiye oranla giderek daha çok arttığı dikkat çekmektedir.

Boşanma olgusuna Türkiye açısından bakacak olursak; Türk toplumu, dünyanın köklü ve sağlam aile geleneklerine sahip toplumlardan birisidir. Bütün buna rağmen Türkiye’de de son yıllarda boşanma oranlarında ciddi bir artış olduğu görülmektedir. TUİK’nin verilerine göre, Türkiye’de boşanmalar, erkeklerde 25-39, kadınlarda ise 20-34 yaşları arasında yoğunluk göstermektedir. Meydana gelen boşanmaların %44.8’i, evlili-ğin ilk beş yılında gerçekleşmektedir. Bu sebeple ilk beş yıl, evlilikte kritik yıllar olarak nitelendirilebilir. Boşanmaların yaklaşık yarısına yakınının çocuksuz ailelere ait olduğu düşünülürse, çocuğun varlığı, aileyi muhafaza eden önemli bir unsur olarak görülmeli-dir.

Parçalanmış ailelerin doğurduğu sonuçlar dört başlıkta ele alabiliriz:Eşler Üzerindeki Etkisi: Parçalanmış ailenin ana unsuru olan eşlerin psikolojik, eko-

nomik ve sosyolojik pek çok sorun ile karşı karşıya kaldıkları gözlemlenmektedir (Eşle-rin ruhsal bunalımı, gelir sorunu, toplumda dezavantajlı bir grup olarak görülen dulluk durumu ile başetme).

Çevre Üzerindeki Etkisi: Parçalanmış aile sorunu öncelikli olarak çekirdek ailenin akrabalarını etkilemektedir. Bizim toplumumuz gibi, muhafazakar toplumlarda, akra-


balar çekirdek ailenin parçalanması sonrasında ortaya çıkan sorunların çözümünden öncelikle kendilerini mükellef görürler. Bu durum akrabalara büyük sorumluluk yükler (Ebeveynler tarafından kabul edilmeyen çocukların akrabalar tarafından bakımının üst-lenilmesi).

Devlet Kuruluşları ve STK’lar Üzerindeki Etkisi: Parçalanmanın sebepleri ne olur-sa olsun sonuçları itibarı ile parçalanmış aileler konusu devletin sosyal amaçlı kuruşları ile sosyal amaçlı sivil toplum örgütlerinin de ilgi alanına girmektedir. Gerek merkezi hükümetler, gerek yerel yönetimler ve gerekse sivil toplum örgütleri gerektiğinde hem ayrılmış eşlere hem de çocuklarına ekonomik, psikolojik ve sosyal destek sağlamaktadır-lar (Kadın Sığınma Evleri, Çocuk Sığınma Evleri).

Çocuklar Üzerindeki Etkisi: Parçalanmış aileler sorunu öncelikle çocukları etkile-mektedir. Bu sorun çocukları öncelikli olarak psikolojik açıdan etkilemektedir. Yapı-lan araştırmalar, parçalanmış aile çocuklarının, parçalanma yaşamamış aile çocuklarına nispetle, kendine güvensizlik, uyumsuzluk, aşırı derecede içine kapanma, geçimsizlik, saldırganlık, yalan söyleme, aldatma, okul başarısızlığı vb. davranışlara sahip olduğunu göstermektedir (Abay: 2007, 90-97).

4. AİLE SORUNLARI KARŞISINDA GELENEKSEL TECRÜBİ ÇÖZÜMLER VE MODERN HUKUKSAL DÜZENLEMELER4.1. Aileye Yönelik Sorunlar Karşısında Modern Hukuksal Düzenlemelerin Te-

mel Vasfı Toplumsal hayatta bununla birlikte aile hayatında da bazı anlaşmazlıkların olması

doğaldır. Ancak insanlar, hayatlarını anlaşmazlıklar içinde devam ettiremeyeceklerin-den, biri önceden anlaşmazlıkların doğmasını önleyici, diğeri de anlaşmazlık doğduk-tan sonra problemleri çözücü ve anlaşmazlıkları giderici kurallar koymak mecburiye-tindedirler (Karaman, 1977). Meseleye aile kurumu açısından bakarak; aileye yönelik hukuksal düzenlemeleri ve uygulanan sosyal politikaları koruyucu ve önleyici sosyal po-litikalar, sorun odaklı sosyal politikalar olarak ikiye ayırarak tahlil edecek olursak, genel olarak modern hukuksal düzenlemelerin daha çok sorunları çözmeye yönelik olduğunu söyleyebiliriz. Oysa esas olan problem çıkmadan önce korumayı önlemeyi esas alan dü-zenlemeler olmalı ve sosyal politikalar geliştirilmelidir.

Sosyal politikalara yönelik düzenleme ve uygulamaların devlet tarafından gerçekleş-tirilmesi kabul gören bir anlayış iken son yıllarda dozajı artarak devam eden sosyal refahı sağlamada devletin yanında piyasa şartları, gönüllü kuruluşlar ve ailenin de işin içinde olması gerekir tartışması başlamıştır.

Bu tartışma sonucunda da “REFAH KARMASI” modeli üzerinde durulmaktadır. Bu model: sivil sektör(aile, akraba, arkadaş, komşu), dini kurumlar, gönüllü sektör, kamu sektörü ve özel sektör’den oluşmaktadır(Özdemir, www.sosyal siyaset.net ).

Modern devletin, ”sosyal devlet “ paradigması 21.yy’da da devam edecek mi? Yoksa devlet sosyal refahı sağlamada başka paydaşlara ihtiyaç duyacak mı? Bu sorulara cevap aranmaktadır.


Bu sorulara cevap ararken kendi tarihsel tecrübelerimiz üzerinde de durmamız ge-rektiği kanaatindeyiz.

4.2. Aileye Yönelik Sorunlar Karşısında Geleneksel Tecrübeler ve Farz-ı Kifaye Anlayışı

Her ne kadar küreselleşen dünyamızda sorunların ve sorunlara yönelik çözüm öne-rilerinin genelleştirilmesi yönünde bir temayül olsa da sosyolojik bir gerçeklik olarak toplumsal ve kültürel farklıkları göz ardı etmemiz mümkün değildir. Ailenin, geçmişten günümüze, toplumsal yapılara göre şeklinde ve fonksiyonunda bazı farklılıkların olması nasıl doğal ise yine ailenin yaşadığı sorunlar ve çözüm yollarında da bazı farklıkların olmasını doğal karşılamak gerekir.

Bizim tarihi tecrübemiz sorun çıkmadan önce önlem almayı öngörmektedir. Yar-dımlaşmayı en yakınlardan başlatmamız, akrabalara ve komşulara karşı sorumluluğu-muz, aile bireylerinin birbirlerine karşı vazifeleri ve yardımlaşmayı kalıcı hale getiren vakıf anlayışımız hep koruyucu-güçlendirici düzenlemeler ve sosyal politikalar bağla-mında ele almamız gereken hususlardır (Abay ve Ceylan, 2010: 8).

Yine bizim tarihi tecrübemizde devlet, sorunlar karşısında özellikle aile sorunları karşısında ilgisiz kalmıyor ve sorunu üzerine alıp mükellef sayılanları devre dışı bıraka-rak sorunu çözmeye de kalkmıyor, ancak herhangi bir sorun karşısında örneğin bir aile sorununu ele alalım; ailenin herhangi bir sebeple dağılması sonucunda ortada bir yetim çocuk kalmış ve bakıma muhtaç duruma düşmüş ise o günkü hukuk düzeni, onun ba-kım ve gözetimini yakınlık derecesine göre en yakınından başlayarak sorumlu tutuyor. Eğer yetimin vasiliğini yapacak bir akrabası bulunmaz ise o öksüzden o mahallede otu-ran komşuların tamamı sorumlu oluyor, idi. Bu uygulamanın teorik arka planında “efal-i mükellefin” olarak bilinen mükellefin işleri ve görevleri arasında sayılan “farz-ı kifaye” anlayışının yattığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu anlayış ve uygulama ile koruyucu ve önleyici sosyal politika ve sosyal hizmet uygulanmış oluyor, dolayısıyla da öksüz çocu-ğun sokağa düşmesi ve sokakta yaşaması da önlenmiş oluyor. Şimdi size 18.yy Konya’da yaşanmış ve Konya Şeriye sicili kayıtlarından bir örnek aktaracağız:

18 Safer 1131/10 Ocak 1719 tarihli KŞS kaydına göre, Konya’nın Sarıhasan Mahallesi’nden Hasan kızı Cennet Hatun, aynı mahalleden olup vefat eden Mevlüd oğlu Ali’nin küçük oğlu Ahmed’in vasiliğini yürütüyordu (KŞS, no.49, 16).

Vasi tayini ile işlem sonra ermezdi. Çocuğa ayrılan nafakanın yerli yerince harcanıp harcanmadığı, eğitimiyle ilgilenip ilgilenmediğini takip etmek için vasinin üzerine mah-kemece bir de “nâzır” atanırdı (KŞS, no. 49, 187). Nazır, herhangi bir yanlış uygulama tespit ederse bunu mahkemeye bildirip gerekli önlemin alınmasını sağlardı. Konya’nın Pürçeklü Mahallesi’nden Seyyid Hacı Mehmed ölünce küçük kızı Emine’ye ağabeyi İbra-him vasi tayin edilmiş; fakat kız kardeşinin malını kendi ihtiyaçları için harcadığı nazır tarafından belirlenince vasilikten azledilerek yerine “mütedeyyine ve müstakîme” olan kız kardeşi Şerife tayin edilmiştir (KŞS, no. 49, 84, 110, 183; no.51, 55). (Küçükdağ: 2011, 86-87).


5. SONUÇGenelde tüm sosyal sorunlar bu arada aile sorunları karşısında devletin sorunları

bütünüyle sahiplenmesi ve çözmeye çalışması, bu günkü modern “sosyal devlet” para-digması açısından doğru gibi gözükse de, her şeyin devletten beklendiği gibi bir yanlış anlayışı da beraberinde getireceğinden devlet sorunlar karşısında yetersiz kalabilir.

Ayrıca, devlet tarafından uygulanan bazı sosyal politikalar yüzünden toplumun belli bir kesiminde «ekti oğlak-ekti kuzu»1 hastalığı ortaya çıkabilir.

“Refah karması” modelinin bizim toplumuzun sosyal yapısına uyabilecek tarafl arı üzerinde durulmalıdır.

Kendi tarihsel tecrübemizden yararlanılarak sosyal sorunlara bu arada aile sorunla-rının çözümüne yönelik yeni yöntemler ve teknikler geliştirilebilir.

KAYNAKÇAABAY, Ali Rıza; (2007), “Günümüzde Aile”, Uluslararası Aile Sempozyumu, Ensar

Neşriyat, İstanbul.ABAY, Ali Rıza ve CEYLAN, Harun; (2010), “Türkiye’de Sosyal Hizmet Kurumları-

nınTarihsel Gelişimi” Sosyal Hizmet Yönetimi, Ankara.BOZKURT, Veysel; (2009), “Değişen Dünyada Sosyoloji”,4. Baskı, Bursa.FÜHRST, Christina (2011): Familienpolitik in Polen und Ungarn nach 1989. Wandel

zu einem einheitlichen, osteuropäischen Typus?, Viyana ÜniversitesiKARAMAN, Hayrettin; (1977), “İslam hukukunun Genel karakteri”, İslam Fıkhı, İs-

tanbul.KÜÇÜĞDAĞ, Yusuf; (2011), “Cumhuriyetten Önce Dezavantajlı Gruplarla İlgili Uy-

gulamalara Dair Bazı Tespitler”, Manevi Sosyal Hizmetler, İstanbul.ÖZDEMİR, Süleyman, (www.sosyal siyaset.net/documents/refah karması.

htm/30.03.2012).

1 Anası ölüp başka bir koyuna alıştırılan veya elle beslenen kuzu-TDK


KRİSTAL SALON – CHRISTAL HALL•

GENEL OTURUM - PLENARY SESSIONSONUÇ BİLDİRİLERİ - CONCLUSIONS






Hepinize iyi akşamlar. Herhalde 10-15 dakika içerisinde toparlamalıyız. Birinci salondaki oturumlara şöyle hızla göz atacak olursak yoksulluğun nedenlerine ilişkin yüklemeler ailede yönetim tüketim anlayışları beşeri sermaye sosyal sermaye açısından toplumsal cinsiyet eşitliği çalışma hayatı kadın istihdamında değişim İslam dinine göre ailenin sosyal korunması geçinememe bir lüks değildir diğer ilginç bir bildiri vardı yanı ailenin geçinememesi geçinmek zorundalar. Dönüşen zihniyet ve Türk ailesi üzerindeki etkiler Türkiye’de yaşlılar Malta da yaşlılar modern toplumda yaşlı olmak yaşlı hizmetle-rine gereksinim duyan nüfusun yaş cinsiyet dağılımları demografik dönüşüm gibi konu-lar ele alındı bu konularda tabii hepsini burada sunmak olanaksız ama çok çarpıcı bazı birkaç örnekler kadınlarda toplumsal olarak ilişki ağlarının dar erkeklerde geniş olduğu dile getirildi.

Aile toplumun en küçük birimi olduğuna göre ailede açıklık bilgilendirme ve katılı-mın önemli olduğu dile getirildi. Ailenin sosyal korunmasında dinin önemi daha doğ-rusu tabi İslam dininin önemi İslam’da dayanışmanın aileyi de koruyacağı dile getirildi. Bir başka arkadaşımız aile içindeki sorunların sevgi ile çözüleceğini, yoğun sevgi ile bo-şanan ailelerinde kurtulacağını kötülüklerin son bulabileceğini söyledi. Portekiz’den ka-dın girişimciliği örnekleri verdi katılımcı arkadaşımız. Kadın girişimciliğini AB projeleri ile teşvik ettiklerini ve çok başarılı sonuçlar aldıklarını söyledi. Şu saptamada belki ilginç olabilir. Aile dediğimiz zaman sadece kadın akla geliyor oysa kadın değildir ailenin tek öğesi dendi iş dendiği zaman erkek akla geliyor dendi oysa aileyi ikisinin birden çocuk-larla birlikte oluşturduğu söylendi. Bir başka arkadaşımız küçük yaşta evliliklerin ço-cukların ruhsal sağlıklarına ve toplumsal sağlığa olumsuz etkilerinden söz etti. Bir başka arkadaşımız feministlerde komünistlerde ve modern diye anılan daha dinsiz oldukları söylenen kesimlerde evliliğe bakışın çok yanlış olduğu dile getirildi evliliği bakışın İslam dini tarafından daha sağlam oturtulduğu ifade edildi. Boşanma oranları bu tür toplum-larda yüzde ellinin üstüne çıktığı söylendi aile ile din birlikte çalışmalardır denildi.

Başka arkadaşlarımız aile içi değişen rollere vurgu yaptı ama gelişmelerin olumsuz olmadığını söyledi. Kültürel değişmelerin aileyi değiştirmesinden de korkmamalıyız düşüncesini savundu. Aile içi çatışmaların evliliğin ilk yıllarında olduğunu vurguladı bir başka arkadaşımız. Tarihin ilk çağlarından beri aile içinde şiddet olduğundan Habil kabilden beri hatta şiddet olduğundan söz edildi. Önemli olan birbirimize tahammül etmek sürekli etkin ve kalıcı bir eğitimle bu çatışmaların azalacağı dile getirildi. Aile kentsel değerlere kentte yaşaya aile kentsel değerlere kapalı kalırsa geleneksel değerle-rin sürdüğünü açılma oldukça bu değerlerin yerini farklı değerlere bıraktığı araştırma sonucu olarak ifade edildi. Gene bir başka çarpıcı sonuç tabiî ki genel bir arzu şudur hepimizin belki arzusu budur hepimizin iç inde büyüdüğümüz yetiştiğimiz anneanne-miz, dedemiz büyükannemiz ile birlikte büyüdüğümüz büyük aile değerlerini yaşatmak istiyoruz, savunmak istiyoruz bunlardan vazgeçmemek istiyoruz. Ama toplumsal değiş-menin durmasız yürümesi ile bu değerlerin ailenin parçalanması ile giderek zayıfl adığı


yalnızların sayısının arttığı yaşlıların tekleştiği çocukların belki sokakta kaldığı yada kre-şe gittiği vurgulandı ama bunun için çarpıcı bir örnekti benim için bir araştırma sonucu. Köyden gecekonduya gelen kadınlara burada nasılsın diye sormuşlar büyük sıkıntılarını dile getirmiş kadınlar gecekonduda yaşadıkları için, köye dönmek ister misin diye sorul-muş hiç biri dönmeyiz demiş yada büyük bir çoğunlukla dönmeyiz demişler. Yani herkes geleneksel değerlerini koruyarak yaşamını sürdürmek istiyor ama toplumsal değişmenin onu götürdüğü yerden de bir adım geriye gitmek istemiyor.

Zaten temel toplumsal çelişki bu, bu çok çarpıcı. Bir başka arkadaşımız kadını güç-lendirme, erkeği güçlendirme gibi kavramların kadını ve erkeği birbirine rakip kılabile-ceğini oysa bunların birlikte güçlenmesi gerektiğini belirtti. Bir başka arkadaşımız yaz-dığım hepsini söylemek istiyorum batı modernlik batı dünyasını yaşamak demek oysa din dışını yaşamanın modernlik olduğunu gerçek yaşamanın dinsel yaşama olduğunu söyledi. Modern kültürün daha çok aile ilişkilerini bozduğunu kadın erkek ilişkilerini bozduğunu belirtti. Hatta ilginç bir görüş olarak da kadın erkek eşitliliği diyorsunuz bu olmaz kadın erkek eşdeğerliliği olur. Buda İslam tarafından zaten desteklenen bir şey olarak özetleyebileceğimiz görüş dile getirdi.

Bir başka arkadaşımız aktif yaşlanma konusunda aile bireyi olarak yaşlılara gündem geldiği zaman yaşlıların aktif yaşlanması için kendilerine bireysel sosyal ve devlet eli ile bazı önlemlerin sunulduğunu yaşlılığa gençlikte hazırlanılması gerektiğini özetleyebil-diğimiz kadarı ile dile getirdi. Emma Delukka adlı Malta’dan gelen Bakanlık temsilcisi arkadaşımız Malta da nüfusun oldukça yaşlı olduğunu, 80-90 ama hepsinin sağlıklı diri, dinç olduğunu söyledi ve 1200 dolayında yaşlının ancak bakım evlerinde alt bezlerine kadar temin edilerek çok iyi bakıldıklarını dile getirdi. Modern toplumda da yaşlı olmak konusunda da yaşlılık konusunda analizler yapan arkadaşımız yaşlılara bakımın önemli olduğunu, evde bakımın daha önemli olduğunu ve evlatlarının bakmasının desteklen-mesi gerektiğini dile getirdi. Bakıma muhtaç olmanın bir sosyal risk olduğu söylendi. Ve gündüzlü yaşlı bakımı hizmetlerine de önem verilmesi gerektiği isterseniz burada bunu keselim ama burada huzurlarınızda toplantıda söylemeye fırsat bulamadığım bir şey var aile bireyleri olarak çocuklara, kadınlara, ailenin erkek bireylerine ve yaşlılara hepimiz çok konuştuk özen gösterdik ve bunları büyük aile değerleri içinde korumamız gerektiğini savunduk hepimiz ama Türkiye’deki aile sayısını ortalama 5 ile çarpın, aile bireyi olarak hatta bugün 4 ile çarpın toplam nüfustan çıkarın geri kalan nüfusta yalnız nüfustur değerli arkadaşlar. Aileyi korurken aile içinde olamayan tek olan yalnız olan her yaştan insanlarımız içinde belki politika geliştirme gereğini düşünmeliyiz diye dü-şünüyorum.

Genellikle söylenenler kadına eğitim kadına destek babayı niye dışarıda bırakıyoruz ona da ayrıca eğitim çünkü kadın tek suçlu değildir tek sorunlu değildir erkek de ele alın-malıdır ki herkesin katıldığı bir görüş olarak dile getirildi. Çocuklara olabildiğince ana kucağı olabildiğince evde anne tarafından bakım dile getirildi. İzin verirseniz iyimserler kötümserler diye ayırmama izin verirseniz tabi çalışan kadınların çocukları açısından kötümserler durumun felaket olduğunu çocukların kreşlerde hiç de iyi yetişmediğini kadar götürdüler iyimserlerde sosyolojik olarak bu çocuklara işte ikincil kurumlar eliyle


bakılmasının kaçınılmaz olduğunu söylediler. Genel olarak sosyolog bir arkadaşımın de-ğerli görüşü ile bizim toplantılar aileyi korumak ile değişimi kabul arasında gitti geldi de-ğişimi tek başına düşününce herkes evet bu kaçınılmaz olacak diyebiliyor ama değişimin yarattığı aile üstünde yarattığı sonuçları pek kabul etmek istemiyoruz. Durum felaket ile durum çok kötüye gidiyor boşanmalar artıyor, sokak çocukları artıyor, yaşlılarımız sokaklarda kalıyor, kurumlara düşüyor gibi durum felaket diyenler ile kültürel değişmeyi kabul edenler arasında çok tatlı tartışmalar yaşandı. Ama sonunda, sonunda kültürel eski kültürel değerlerimizden kopmadan aileyi olabildiğince var olan değerlerimizle ko-ruyarak, kapanış bildirgemizde de çok güzel ifade edildiği gibi değişimi de kabul ederek yeni değişimin getirdiği yeni sorunlara yeni çözümler üreterek mücadeleye devam kararı alındı diye özetleyebilirim. Hepinize çok teşekkür ederim.

Ali Rıza ABAY, Prof. Dr. Yalova Üniversitesi, Türkiye / Yalova University, Turkiye

Sayın Müsteşarım, Sayın Genel Müdürlerim, değerli katılımcılar hepinizi en derin sevgi ve saygı ile selamlayarak aile sorunları ve hukuksal düzenlemeler oturumunun özetini sunmaya çalışacağım.

Ben sosyologum. Hukukçu değilim fakat bugün hukukçularla birlikte oturumlarda bulunduk açıkçası ben kendilerinden çok istifade ettim, ancak sosyolog olmak hasebi ile biz meselelere şöyle yaklaşırız. Deriz ki eğer toplumsal yasalar toplumsal gerçekler üzerine oturmazsa yasalar havada kalır uygulama şansı bulunamaz. Nasıl ki ceza yasaları caydırıcı olması ise suçlar işlenmeye devam eder. Aynı şekilde eğer yasal düzenlemeler de toplumsal gerçekler üzerine oturmaz ise yine efendim o yasalar havada kalır. Tabi toplumsal değişim üzerinde diğer bölümlerde duruldu diğer oturumlarda fakat biz top-lumsal değişimi ikiye ayırırız. Bir kendiliğinden değişim birde zoraki ya da değiştirme yolu ile değişim eğer siz kendiliğinden değişimi iyi takip edebilirseniz tedbirleri alırsanız o değişim ile gerek bireyde gerek ailede gerek toplumun bütününün de çok büyük prob-lem yaşamazsınız. Ancak bunu takip edemezseniz bu defa sorunlar üzerinize dalgalar biçiminde yerine göre tsunami biçiminde gelir işte bugün biz belki de dünyada bu top-lumsal değişimi ile hızımızı ayarlayamadığımız için tabiri caizse problemler yaşıyoruz. Bugün biz aile sorunları ve hukuksal düzenlemeler boyutunda hep problem üzerinde odaklandık acaba toplumsal değişim sürecine ayak uyduramadığımız için ortaya çıkmış olan problemleri nasıl çözeriz onun üzerinde durduk. Ve dünyadan çeşitli uygulama-lar, İtalya’dan gelen misafirlerimiz vardı Fransa’dan gelen misafirlerimiz vardı onlarla bu konuyu tartıştık. Fakat şunu çok rahat söyleyebilirim ki aslında sorun aynı sorun nispi oransal farklılıklar olabiliyor her yerde aile sorunu var, her yerde boşanmış eşler sorunu var, her yerde mal taksimatı sorunu var boşanmış çocukların sorunları var her yerde bunlar var. Hatta İran’dan gelen temsilcilerimiz vardı onlara da söz verdim. Acaba onla-rın yapıları toplumsal yapıları biraz farklı acaba onlardaki problemler biraz farklımıdır dedik. Fakat onlarda da aşağı yukarı aynı sorunlar var. Ama sorunlara çözüm üretme


açısından farklılıkların olduğunu da gözlemledik. Her kültüre göre her toplumsal yapıya göre sorunlara çözüm üretme ve farklılıklar söz konusu ancak gerek Avrupa konseyi konseptinde gerek Avrupa birliği sürecinde Avrupa birliği uzmanı bir arkadaşımızın ifa-desi ile söylüyorum evet aile ile ilgili düzenlemeler aile kadına şiddetle ile ilgili düzen-lemeler konusunda her ülke kendi mevzuatını kendi si düzenleyebilir ama fakat bir gün gelecek bu problemlerin sayısı niteliği birbirine benzer hale geldiğinde o zaman Avrupa birliği de buna efendim ortak bir çözüm önerecektir dedi mesela nedir diye sorduğu-muzda mesela Fransa’da eşcinsel evlilik yada hemcinsel cinslerin evliliği yasak. Efendim İtalya’da da yasak olduğunu söylediler. Biz zaten hiç sözünü ettirmeyiz. Çünkü Böyle ufak tefek tartışmalarda oldu peki arkadaşımızın yani Avrupa birliği uzmanı arkadaşı-mızın dediğine göre çok yakında beklide zaman içerisinde çok yakın demedik zaman içerisinde hemcinslerin evliliği ile ilgili konuda Avrupa birliğinin gündemine gelecektir dedi. Yani böyle bir tespitte bulundu ben de aktarıyorum.

Bizim oturumlarımızda 13 konuşmacımız yer aldı Konuşmacılarımızın değindikleri konuları ana başlıkları ile şöyle ifade etmek isterim. Bir defa ailenin fonksiyonları üze-rinde duruldu ailede meydana gelen değişmeler uzun uzun tartışıldı, aile konusundaki yasal düzenlemelerin özellikle bütün dünyada son 10 yıldan bu tarafa sürekli değişmekte olduğunu buna paralel olarak bizim ülkemizde de bu tür değişimlerin söz konusu oldu-ğunu ancak bizim ülkemizde kurulmuş olan aile mahkemelerinin son konuşmacımızın ifadesi ile sanki bir aile mahkemesi biçiminde değil de daha çok çözümü üreten bir fonk-siyona bürünmesi gerektiğini ifade etti hatta o şöyle bir şey söyledi aile mahkemelerinde hakim cübbesini de çıkarmalı efendim adeta sorunu nasıl çözebileceğini beklide alana inerek araştırması gerekir filan dedi benimde açıkçası çok dikkatimi çekti. Tabi bizim aile mahkemelerinin kurulması konusunda kimlerin aile hakimi olabileceği konusu üze-rinde duruldu.

Ve 300 günü geçmeyen evlilikler konusu üzerinde duruldu bizim ülkemizde hala geçerli olduğu ifade edildi. Ancak Fransa’da bu 300 gün meselesinin artık ortadan kalk-tığını dolayısıyla yani 300 gün beklemeden bir boşanmış hanımında efendim evlenebi-leceği konusu üzerinde duruldu. Bir başka nokta benim çok dikkatimi çekti. Boşanmış ailelerin çocuklarının daha çok suç işlediklerinin üzerinde duruldu. Dolayısıyla yasal düzenlemelerin yetersiz olmakla birlikte önemli bir gayretin olduğunu bizim ülkemiz bağlamında söyleyecek olursam ancak bu yasal düzenlemelerin uygulama da aynı so-nucu vermediğini ifade etti arkadaşlarımız. Bir başka nokta İstanbul Barosu yönetim kurulundan oturumumuza katılan avukat hanım kadına yönelik şiddet üzerinde durdu. Kadın istihdamı üzerinde durdu efendim kadın istihdamının son yıllarda artmış olması-na rağmen yine de istenilen seviyede olmadığını özellikle gayrimenkullerin kadın erkek üzerindeki yığılımına baktığımızda sadece 2002 yılından önceki durum kadınların üze-rinde sadece yüzde 9 nispetinde bir gayrimenkulün olduğu ama 2002 yılından sonraki düzenlemelerde bunun biraz daha yukarı çıktığı ifade edildi. Türkiye’de kadınlara yö-nelik şiddetin alabildiğine arttığını ama bu artışın alınmış olan tedbirlere rağmen oldu-ğunu burada bir araştırma yapılması gerektiğini gerçekten şiddet mi arttı yoksa şiddet görünür hale mi geldi? Bunun üzerinde durulması efendim gerekir denildi. Yalnız bir nokta belki kısa sürede önlem alınamayacak bir husus ama sadece yasalardaki değişiklik


önemli değil önemli olan toplumsal zihniyetteki değişikliktir, bunun için uzun vadeli projeler yapılması gerekir denildi buda tabiî ki önemli vurguydu bizim açımızdan. Evet Fransa da şiddet gören kadınların sadece yüzde8 inin yüzde 8 inin kendi istekleri ile şikayet ettiğini ifade ettiler, bizde de zannederim rakamı bilmiyorum ama herhalde yani bizde hala daha işte efendim kocam değil mi döver de severde anlayışının hala yaygın olduğu kanaatindeyim. Evet sözleri çok fazla uzatmayacağım bir ikaz da geldi hemen evet Avrupa birliği müktesebatı ile ilgili olarak Avrupa konseyi ile ilgili olarak özellikle Avrupa birliği uzmanı arkadaşımız çok önemli bilgiler verdi. Bunlar öyle zannediyorum zaman içerisinde hayata geçecektir. Kendisi emekli bir Hakim ama şu anda avukatlık yapan Eray bey hakikaten ona ben özellikle yöneticilere söylüyorum ona bir konferans ayarlayalım o arkadaşımız uzunca bir konferans vermesi lazım çünkü bizim gecikmemi-ze de sözün kesmediğim için biraz o sebep oldu ve gerçekten çok önemli tespitleri var. Son konuşmacımız yine Hakim Seval Hanımdı oda Türk ceza yasasında aile ile ilgili düzenlemeler üzerinde durdu . Ben açıkçası biraz öncede söylediğim gibi konuşmalar-dan çok istifade ettiğim çok olumlu bir oturum oldu bu çalışmaların bundan sonraki projelere, düzenlemelere katkı sağlayacağını umuyorum ve hepinize en derin sevgi ve saygılarımı sunuyorum.

Tuncay ERGENE, Prof. Dr. Hacettepe Üniversitesi, Türkiye / Hacettepe University, Turkiye

Sayın Müsteşarım, sayın Genel Müdürler sevgili meslektaşlarım hepinizi saygı ile selamlıyorum. Biz üçüncü gruptuk, aile danışmanlığı ve rehberlik hizmetlerinde stan-dartlar konusu 27 katılımcımız vardı 27 katılımcımız ile 3 panel halinde çalışmalarımızı yürüttük. Sabah 2 panelimiz öğleden sonra 1 panelimiz oldu. Almanya, Hollanda, Azer-baycan ve İspanya ve Malezya’dan katılımcılar oldu.Bir uluslar arası bir tat da olduğunu belirtebilirim. Ketrin Loso bey Malezya’da psikolojik danışma rehberlik hizmetlerinin örgütlenmesi yasal düzenlemeleri özellikle evlilik aile danışmanlığı konusunda insan gücü yetiştirilmesi ve bunların hizmet standartları ve süpervizyonu konusu ile ilgili ayrıntılı bilgi paylaşımında bulundu. Öyle zannediyorum ki bu iki ülke birbirimizden öğreneceğimiz çok şey var. Daha sonra Ramazan Usta bey bize Türk standartları Ensti-tüsünde özellikle meslek standartlarını nasıl oluşturabiliriz bunu nasıl gerçekleştirebi-liriz bu konuda bilgi paylaşımında bulundu. Özellikle evlilik ve aile danışmanı meslek standartlarının oluşturulması konusunda nasıl bir yol izleyeceğimiz konusunda bir fikir sahibi olduk.

Daha sonra Doç. Dr. Nurhan Duman hanım özellikle Türkiye de ve Dünyada aile danışmanlığı programları karşılaştırmalı olarak ele alması söz konusu oldu. Ve burada önemli olan bu alanda hangi tür meslek insanlarının sürecinin içerisinde bulunabileceği ne tür yeterliliklere sahip olunması gerektiği, meslek insanını nasıl yetiştirebileceğimiz, mesleğe giriş meslekte kalış meslekten çıkarılmaların hangi koşullarda olabileceği ve bu süre içerisinde ne tür bir süpervizyon hizmeti verebileceğimiz yönünde görüşlerini bizimle paylaşmış oldu. Daha sonra Sn. Nilüfer Kafesçioğlu özellikle aile danışmanlığı


konusundaki asgari standartlar konusunda görüşlerini paylaştı. Ve özellikle Bakanlığı-mızın Aile danışmanlığı için çıkartmış olduğu yönetmelik konusunda çok tartışmaları-mız oldu. Bu yönetmeliğin özellikle yetiştirilen meslek elemanlarının hizmet kalitesini oluşturmasında endişeler dile getirilmiş oldu. Aslında bu alanda bir sertifikasyon yoluy-la meslek elemanı yetiştirmekten çok üniversitelerde yüksek lisans tezli yada tezsiz yük-sek lisans programları aracılığıyla meslek insanı yetiştirmenin daha uygun olabileceği konusunda görüşler dile getirildi.

Ve bu süre içerisinde özellikle bu sertifikasyon ile ilişkin olarak Bakanlığın bu yö-netmeliğine bağlı olarak üç yol oldu bunlardan birisi milli eğitim bakanlığının destek verdiği, yüksek öğretim kurumunun destek verdiği birde üniversitelerin özellikle sürekli eğitim merkezleri aracılığıyla yetiştirilmesi ve bunun iyi bir model olmadığı şeklinde bir görüş paylaşımında bulunuldu özellikle bazı üniversitelerde yaklaşık 9000 liraya kadar çıkan yüksek rakamlı sertifikasyon programlarının bulunması eleştirildi buna ek olarak özellikle sürekli eğitim merkezleri aracılığıyla bazı dershanelerle işbirliği içerisinde sırf meslek insanının niteliğini göz ardı ederek insan gücü yetiştirmek için sırf bir sertifika vermek için bir çabanın olduğu ve bunun uzun vadede zararlar doğurabileceğine yönelik endişeler dile getirildi. Bu konuda Sabah Balta hanım özellikle IFTA eğitim standartları konusunu dile getirdi. Ve bu konuda Yaşar Üniversitesi’nde sundukları eğitim program-ları hakkında örnekler verdi. Sayın Aynur Dinç özellikle sivil toplum örgütlerinin ve meslek derneklerinin meslek insanı yetiştirmede katkıda bulunması gerektiği ve adeta TUS sınavına benzer sertifikasyon yoluyla değil de bir uzmanlık alanı olarak aile ve evli-lik danışmanlığı programlarının ele alınması gerektiği dile getirildi özellikle bu konuda meslek dernekleri aracılığıyla ve üniversitelerde yüksek lisans ve doktora programları aracılığıyla aile ve meslek danışmanlarının yetiştirilmesi gerektiği ifade edildi. Sayın Fethullah Paksoylar Toplum Hizmetleri daire başkanımız bize bir açıklamada bulundu yaygın olarak bizim katılan panelistlerimiz arasında da karıştırılan bir konu var oda aile sosyal destek danışmanlığı yani (ASTEP) ile diğer aile danışmanlığının karıştırılması idi bunlar iki ayrı kavramdır bunun altını bir kez daha çizdik ve tartışmalarımız bu yön-de tekrar devam etti bu konu ile ilişkili olarak özellikle 300 saatlik bir eğitim programı ile 150 saatlik teorik, 30 saat 300 saatlik teorik 150 saatlik uygulama ve 30 saatlik süper-vizyonla çok farklı şeylerin anlaşıldığı ifade edildi.

300 saatlik teorik eğitim tamam ama 150 saatlik eğitim mutlaka ailelerle birebir danışma şeklinde olması gerektiği altı çizildi sadece bu efendim bir uygulamalı eğitim yapıyoruz ile geçiştirilmemesi gerektiği 30 saatlik süpervizyonunda alınarak mesleki ka-litenin korunabileceği ifade edildi. Burada altını çizmemiz gerekli olan konulardan biri-side şu , bu alanda kesinlikle uzaktan eğitim aracılığıyla aile ve evlilik danışmanlarının yetiştirilemeyeceği idi uzaktan eğitim yönü ilede bu anlamda insan gücü yetiştirilmesi hedefl eniyor bunun sıkıntıları dile getirildi Sayın Adnan Güneş özellikle süpervizyona vurgu yaptı mesleki kalitenin korunması için sayın veli Duyan bu alanda çok ciddi psi-kolojik ölçme araçlarının olması gerektiği ve bu konuda destekte bulunulması gerektiği konusunu ele aldı . Sayın Işık Şekerli Aile danışma ve rehberlik programlarında ve Al-manya’daki uygulamalardan söz etti Almanya da ciddi anlamda buradan şu anda oraya göç ederek gitmiş olan Türklerin yaşamış oldukları sıkıntıları dile getirdi. Aslında biz


şunu gördük uluslar arası bir zirve yapıyoruz ama konuştuğumuz konular uluslar arası olmaktan çok biraz ulusal kanala doğru gitti ve kendimiz ile ilgili çalışmaya başladık oysaki şunu fark ettik biz bayağı bir yol almışız birçok farklı ülkeden gelen kişiler le aslında ortak çalışma imkanımız olabilir. Türkiye olarak biz bu uluslar arası düzeyde çalışmalarımızı sürdürebiliriz.

Bu konuda İspanyadan Juliya Perez Corera’nın özellikle aile eğitimi konusundaki ça-lışmalara bizim için ilham verici oldu Mehmet Yücel Hollanda da yürütmüş olduğu ça-lışmaları dile getirdi. Kasım Karataş hocamız özellikle Bakanlığa ve Bakanlığının adına bir eleştiri getirdi Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bence bu Aile ve Sosyal Politikalar değil sosyal politikalar bütün bakanlıkları ilgilendiren bir konudur burası Aile Bakanlığı olmalıdır şeklinde düşüncelerini paylaştı. Daha çok bakanlık ve bakanlığın örgütlenme-si ve hizmet sunumu ile bağı arasında görüşlerini bizlerle paylaştı. İclal Koytek hanım İnsan Geliştirme ve Toplumu Geliştirme vakfı’ndan özellikle evlilik öncesinde ailelere hizmet verilmesi gerektiği evlilik öncesi, evlilik sırası ve evlilik sonrasında boşanmadan sonraki dönemler içerisinde de danışmanlık hizmetlerinin sürdürülmesi gerektiğini dile getirdi. Handan Karataş Elbirliği derneği başkanı Urfa’dan biz dedi ki bence çok anlam-lıydı bu tamam evet uluslar arası standartlar ift a, eft a bir sürü şey söylüyorsunuz ama ben Urfa da yaşıyorum ve Urfa da farklı ilçeler içerisinde de biz anlaşamıyoruz dolayı-sıyla bence bu uluslar arası standartlardan belki öğreneceğimiz şeyler var ama biz kendi ülkemizde standartlar oluşturmalıyız.

Yani bizim aile danışmanımızın standartları neler olmalıdır? Bu konuda bizim çaba göstermemiz gerekir. Yoksa ben sizleri dinliyorum sizleri dinledikten sonra ben gidip bunu Urfa da uygulayamam diye belirtti dolayısıyla kültüre duyarlı bir psikolojik danış-ma rehberlik hizmeti ve aile danışmanlığı hizmetlerine olan ihtiyacı dile getirmiş oldu. Daha sonra Adem Güneş bey özellikle toplumdaki kanaat önderlerinin sürecin içeri-sinde olması gerektiğini belirtti. Serkan Kahyaoğlu Açev Vakfı aracılığı ile özellikle aile eğitim programları, baba eğitimi, anne eğitimi programları üzerinde ayrıntılı bilgi pay-laştı. Sayın Müberra Babaoğlu özellikle aile ve tüketici bilimleri bölümü mezunlarının da sürecin içerisinde olması gerektiği ve bu konudaki rollerini dile getirdi. Sayın Handan Karataş tekrar Elbirliği Derneği aracılığı ile özellikle güçlü kadın güçlü toplum konusun-da ki projesi hakkında ayrıntılı bilgi paylaşımında bulundu. Hatice Kahyaoğlu, Türkiye Diyanet Vakfından, kendisi bize ayrıntılı bir şekilde özellikle kadına yönelik kadın geliş-tirme merkezlerinin rolünü bizimle paylaştı.

Sayın Doçent Doktor Huriye Martı, Diyanet İşleri Başkanlığı aileye yönelik dini da-nışmanlık ve rehberlik hizmetlerinden, ailelere yönelik sundukları danışmanlık hizmet-lerinden ve bu konuda toplumun her kesimine çok rahatlıkla ulaşabilmeleri konusunda-ki hizmet modeli hakkında bizimle bilgi paylaşımı içerisinde bulundu. Mine Özaşçılar özellikle çocuk suçluluğunu engellemenin konusunda bir model önerisinde bulundu. Sonuçta, Azerbaycan’dan Sayın Rugar Salamanov çalışmalar hakkında Azerbaycan’daki aile ve evlilik danışmanlığı konusundaki çalışmaları hakkında bilgi sundu. Çok birbiri-mize benzediğimizi bir ölçüde gözlemlemiş olduk. Son olarak kapanış sırasında Sayın Genel Müdür Yardımcımız İbrahim Taşkesti bizlere iki karar bilgisi paylaştı. Dedi ki;


ailelerin %65 i bir profesyonel destek almıyor. Bu konuda biz önceleri çok araştırmalar yaptık, ama bunlara çok ihtiyaç var, tekrarlanmasına, bu konuda bir profesyonel eğitime ihtiyaç var, bir standarta ihtiyacımız var, ve boşanan bireylerin %10’unun tekrar aynı bireylerle evlenme eğiliminde olduğuna ilişkin bir veriyi bizimle paylaştı ve kapanış kıs-mında Kasım Karataş Hoca bize şunu söyledi, bence dedi, serinkanlı hareket etmemiz gerekir. Aile değişiyor, toplum değişiyor, bizim bu her ailenin farklı özelliklerine bağlı olarak hizmet sunacak modeller oluşturmamız ve bunları sunmaya ihtiyacımız var ve profesyonelleri yetiştirmeye ihtiyacımız var şeklinde konuştu. Son söz olarak şunu söyle-mek isterim, aslında çözüm bizde, belki de daha fazla konuşmaya, daha fazla tartışmaya, birbirimizle diyalog içinde bulunmaya ihtiyacımız var. Son söz olarak ben huzurları-nızda Sayın Bakanımız olmak üzere Sayın Müsteşarımıza, Sayın Genel Müdürümüze huzurlarınızda çok teşekkür ediyorum, bize böyle bir tartışma platformu sağlandığı için böyle bir zirve sağlandığı için. Burada şunu bir kez daha fark ettik, aslında ulusal değil uluslararası düşünmemiz gerekiyor, bizim de buradaki deneyimlerimizi başka ülkelere ihraç edebilmemiz, onlarla birlikte yeni çalışmalar yürütebilmemiz söz konusu olabilir diye düşünüyorum. Teşekkürler, yine de sabrınız için teşekkürler. Arz ederim.

Bilal SAMBUR, Doç. Dr. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Türkiye / Yıldırım Beyazıt University, Turkiye

Herkese iyi akşamlar, ben tabii yoğun ve yorucu bir günün sonunda 13 tane tebliği özetlemek gerçekten zor, 10 dakika içerisinde ben kişi kişi ne denildiğinden çok bu 13 tebliğden sonra kafamda oluşan resmi sizinle paylaşmamın daha önemli ve zaman açısın-dan daha ekonomik olacağını düşünüyorum. Şimdi bütün gün boyu ve dünden beri en önemli sorunumuzun aile, çünkü aileyi konuşmak, insanı konuşmak, insan konuşmak, sadece insanı her şeyiyle konuşmak, geçmişiyle geleceğiyle konuşmak, yarına umutlarıy-la, beklentileriyle konuşmak demek. Yani aile biz oluyoruz, yani aileyi insandan bağımsız düşünmek çok doğru değil. Aile ile insan arasındaki ilişkiye gün boyu vurgu yapıldı. Tabii aileyi insanlık kadar eski olduğu gibi dünden beri gündeme getirilen adem havva metaforuna esas alırsak aile insanlıkla beraber eski olmasına rağmen aynı zamanda aile kendisiyle beraber bir başka ilişki biçimini doğuruyor, onun adı da boşanma.

Boşanma da aile kadar eski bir kurum yani krizsiz bir toplum düşünülemeyeceği gibi sorunsuz boşanmadan ari bir aile hayatı veya toplumsal hayat ta düşünülemez. Burada her insani ilişkide olduğu gibi bir ilişkiler şeması olarak ele alırsak, ilişkiler sistemi olarak ele alırsak aileyi, ailede de sorunların olabileceği, çatışmaların olabileceği, burada önemli olanın bireylerin çatışmaları, sorunlar kriz savaş aşamasına gelmeden bunun çözüm-lenmesini kapasite ve yeteneğinin yükseltilmesi, şimdi bu bağlamda boşanma ve aileye çok soğukkanlı değerlendirmeler yapıldı, temel iki tane soruya cevap aranıldığını dü-şünüyorum. Birincisi insanlar neden boşanıyor, ikincisi insanlar boşanırken duygusal, düşünsel ve davranışsal ve sosyal açıdan neleri tecrübe ediyorlar sorularına cevap aradık ve bir takım önerileri gündeme getirdik. Şimdi biz boşanma sürecini üç ana aşamaya ayırdık; 1. Boşanma öncesi durum, 2. Boşanma anı süreci, 3. Boşanma sonrası süreç.


Biz boşanmanın bir anda bir kişinin verdiği, kafasına esip te yapmaya kalktığı bir karar olarak değil bir tarafın çok önceden kilitlenen bir ilişkide, artık gitmeyen bir ilişkide evvela kopuşun duygusal olarak başladığını sonra psikolojik olarak yoğunlaştığını, ve tabii bu bir taraft a derinden olurken ilişkinin öte muhatabının bunun farkında olmadı-ğını ve diğer boşanmaya karar veren kopuştan artık emin olan insan ben boşanıyorum dediğinde öteki kişinin panik içerisinde tepki verdiğini, inkara yönelebildiğini, depres-yona girdiğini ve evliliğini kurtarmak için son gayretlere girme şeklinde bir psikolojiye girdiğini vurguladık.

Tabii bu çoğu zaman psikolojik olarak yoğun olduğu için boşanma, son anda yapılan çarelerin sonuç almadığını fark ettik. Yani evlilikler yoğun aşk, sevgi, tutkuyla başladı-ğı gibi boşanmalar da gene aynı yoğun duygusal yoğunlukta, yani öfk eyle, nefret ilen, intikam ile başlıyor ve insanlar boşanma sırasında bir çok sorun ortaya çıkıyor, legal sorunlar, ekonomik sorunlar, sosyal sorunlar, ya bir boşanmanın maliyeti var, insanlar boşanmanın ortaya çıkarttığı maliyeti azaltmak için çok daha fazlasını sarf etmeler, çok daha fazla yatırım, emek sarf etmeleri gerekiyor. Tabi en önemlisi boşanma tamamlan-dıktan sonra tarafl arın hayata nasıl devam edebileceği, acaba bir iyileşme süreci içerisin-de kişi yeniden hayata devam edebilecek mi, yeni başlayan bu hayat içerisinde eski eşiyle ve çocuklarıyla nasıl bir ilişki kuracak şeklinde meydan okuyucu bir durumun ortaya çıktığını tartıştık, tabi biz burada boşanma derken sadece legal anlamda bir boşanma-dan bahsetmiyoruz, ruhsal boşanma, sosyal boşanma, ekonomik boşanma şeklinde bu boşanma olgusunun çok boyutlu olduğuna vurgu yaptık.

Şimdi tabi tek ebeveynli aileyi de bu bağlamda, boşanma, ölüm ya da ayrılma sonu-cunda annenin ya da babanın çocuklar ile beraber yaşadığı bir birim olarak ifade ettik. Bu tek ebeveynli ailenin anormal bir durum olmadığını, bunun günümüzde yaşanan insan ilişkilerinin kaçınılmaz bir sonucu olduğu ve bu her ne kadar istenmeyen, yani insanlar evlenirken, ben tek ebeveyn olacağım diye evlenmiyorlar, yani bir ömür boyu birliktelik fakat sonradan ortaya çıkan sorunlar insanları böyle arizi yeni bir durumla karşı karşıya getiriyor. Önemli olan, bu tek ebeveynli aile olmak ne demek, tek ebeveynli ailede çocuklar nasıl yaşar, nasıl ilişkiler kurulur, bu sorulara daha sağlam, daha anlamlı cevaplar aramak şeklinde gün boyu tartışmalarımız oldu. Sorularımız oldu. Biz bu bağ-lamda sadece tartışma yapmadık, bir takım önerileri de gündeme getirdik. Ben bu öneri-leri ana başlıklarıyla sizlerle paylaşmak istiyorum. Birinci önerimiz bu tek ebeveynli aile-ler, boşanma zaten kendisi travmatik etkisi olan bir tecrübe bir de tek ebeveynli boşanan insanlara karşı bizim toplumumuzda çocuklara karşı çok olumlu yaklaşılmadığı, bazı ön yargıların olduğu, onların ötekileştirildiği bir takım tutumların olduğunu ifade ettik.

Şimdi ötekileştirme sigmanın etkisini azaltmak için işte dünden beri sarf ettiğimiz bazı kamu spotları gibi farkındalık artırıcı faaliyetlerin yapılması gerektiğine vurgu ya-pıldı. İkinci olarak, siz boşanmaya karar verdiğiniz zaman işte hukukçu, hakim, avukat, bir sürü insan davet ediyorsunuz, tabii haklı olarak hakim çoğu zaman hukuki teknik bir karar verebiliyor, o yüzden boşanma bir hakime bırakılmayacak kadar önemli bir konu, yani savaş nasıl generallere bırakılmayacak kadar önemli bir konuysa aynı şekil-de biz hukuk eğitiminde bu psikolojik danışma, rehberlik hizmetlerinin hukuk eğitimi


içerisinde yer alması gerektiğini vurguladık. Üçüncü olarak, şimdi boşanan insanlar ço-cuklarıyla günümüzde haft a sonlarını tek başlarına geçiriyorlar. AVM’ler gibi bir yerde yemek yiyorlar ya da fastfood tarzı yerlere gidiyorlar, fakat çoğu zaman mutsuz dönül-düğünü gördük, biz bu tarz sosyal yaşam alanlarında özel alanların düzenlenmesini ve ebeveynlere hem kendi eski eşleriyle hem çocuklarıyla nasıl ilişki kurabileceklerine dair danışabilecekleri uzman kişilerin bulunması gerektiğini vurguladık. Üçüncü olarak hu-kuki süreçlerde hakim bazen bir tarafı tatmin ederken diğer tarafı tatmin etmiyor, yani her iki tarafı da mutsuz edebiliyor, o zaman da insanlar tatminsizliklerini şiddetle gide-rebiliyorlar, bundan dolayı o hukuki süreç devam ederken hakim, psikolog, pedagog, te-rapist, yani bütün yardım alabileceği bütün profesyonel şeylerden yardım aldıktan sonra o kararı verebilmeli ve bir de o karar verilirken hemen karar vermemeli, yani mesela bir sene bir ayrılma fırsatı tanımalı şeklinde bu gündeme geldi.

Ayrıca, bakanlığımız ile milli eğitim bakanlığı arasında bu evlilik eğitimi, boşanma öncesi ve boşanma eğitimi konusunda ilişkilerin daha yoğun olması gerektiği ve özellikle liselerden başlamak üzere evlilik eğitimine dair yeni bir dersin, yeni bir müfredat değer-lendirmesinin yapılmasının gerekliliğine vurgu yapıldı. Bu bağlamda danışma metodla-rının daha çok çözüm odaklı ve toplum merkezli bir paradigmaya dayanması gerektiğine dair önerilerde bulunuldu. Şimdi bir de boşanma verilerinin değerlendirilmesi konu-sunda bakanlığımızdan bir arkadaşımız çok önemli bir değerlendirme de bulundu. Veri madenciliği dediği yani boşanmaya dair verileri biz nasıl anlamlandırabiliriz sorusuna cevap aradı. Bu bağlamda karar ağacı, kararlar ağacı ve birliktelikler şeklinde bir model önerdi. Bence bunlar yeni istatistikler, sadece sayı gibi gözüküyor ama onların arkasında insan var. Yani boşanma rakamlarının işte %1, %3, yüzde kaç artıyor dediğimizde in-sandan bahsediyoruz. Bundan dolayı o rakamların sadece rakam olmadığı onun daha derinliğine okunması gerektiğini göstermesi açısından bence çok yararlı ve önemli bir öneriydi.

Bu arada Almanya’da ne olduğuna dair bir hocamız bir sunumda bulundu ve orada yanlış evliliklerin halen yanlış algı ve düşüncelerle halende ne Almanya’yı ne Türkiye’yi okuyamayan bir zihin yapısının çok hızlı kararlarla insanları evlendirdiğinin ve bunun çok trajik sonuçlara neden olduğunu çok çarpıcı bir şekilde anlattı. Bence günün en önemli son olarak paylaşmak istediğim şey şu; biz bu boşanmayı pek çok boyutuyla konuştuk, çok mutlu olduğum bir şeyi, bir tecrübeyi öğrendik, Konya’da tek ebeveynli kadınlar derneği diye bir dernek var ve bu kadınlar derneği hayat devam ediyor şeklin-de bir proje, bu çok boyutlu bir proje, işte haft ada 2 saat 10 haft a boyunca yapılan bir takım eğitim programları var, bunun içinde terapisti var, eğitimcisi var, hukukçusu var, ilahiyatçısı var, ve bütün bunlar bir araya gelip kendi mensuplarıyla, kendi mensupları-nın tecrübesinden hareketle sorunu çözmeye, insanları yeniden hayata sağlıklı, dinamik, yaratıcı bir şekilde devam etmesinin yollarını arıyorlar. Bu bağlamda, yani her şey çok kötü değil, toplum değişiyor, aile değişiyor, modern hayat önümüze imkanlar sunuyor, ama bu örnek aynı zamanda insanların çözüm üretme konusundaki yeteneğini de ortaya koyuyor, doğal olarak, aile ve sosyal politikalar işlerinin de sadece bakanlığa bırakıl-mayacak kadar önemli olduğunun, eğer bu insan hakkındaysa insanın ve toplumun bu işe el atması, bu işin ağırlığının altına girmesi gerektiğini gösteren çok canlı bir örnek.


Yunus Emre’nin çok güzel bir sözü var: “Aşk gelince cümle eksikler tamam olur” diyor. Eğer bizler insan seviyorsak, aileyi seviyorsak, lütfen önce,, ilk kendi eksiklerimizi sonra da ailelerimizin eksiklerini tamamlayalım. Çok teşekkür ediyorum, saygılar sunuyorum.

Moderatör: Sayın Sanvur’a çok teşekkür ediyoruz. Sayın Müsteşarım, Saygıdeğer Misafirler uluslararası aile ve sosyal politikalar zirvesi sonuçlarını paylaşmak istiyorum sizlerle. 2-3 Ocak 2013 tarihlerinde Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığımız tarafından Ankara’da gerçekleştirilen Uluslararası Aile ve Sosyal Politikalar Zirvesi konuyla ilgili ulusal ve uluslararası kurumlar, sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler, parlamenter-ler, akademisyenler, uzmanlar ve medyayı temsil eden delegelerin yer aldığı, konuyla ilgi-li sorunların, bunlara yönelik çözüm ve uygulamaların tartışıldığı, bilgi ve deneyimlerin paylaşıldığı uluslararası bir program olmuştur. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de sosyal politikaların temelinde ailenin korunması ve güçlendirilmesi esası yer almaktadır. Toplumun en önemli yapı taşı olan aile kurumunun, kadın, erkek, çocuk, genç, yaşlı ve engelli tüm bireylerinin eğitimli ve sağlıklı olması,, çalışma yaşamında güçlenmesi, top-lumsal hayatta sağlıklı bir zemin oluşturacaktır. Toplumsal hayatın denge unsuru olan ailenin sosyal sorunların tümünün merkezi olduğu gerçeği asla göz ardı edilmemelidir. Bu bakış açısıyla gerçekleşen zirve 7 oturumdan oluşmuştur.

Oturumların temaları şunlardır: 1. Oturum: Toplumsal değişim ve aile, 2. Oturum: Aileye yönelik eğitim ve destek çalışmaları, 3. Oturum: internetin aile ve toplum üzerin-deki etkileri, 4. Oturum: Toplumsal ve demografik değişimlerin aileye etkileri, 5. Otu-rum: Aile sorunları ve hukuksal düzenlemeler, 6. Oturum: Aile danışma ve rehberlik hizmetlerinde standartlar, 7. Oturum: Boşanmış ve tek ebeveynli ailelere yönelik hiz-metler. Bu oturumlarda gerçekleşen müzakereler neticesinde aile toplumun en önemli kurumudur, aile birliğinin korunması ve fonksiyonlarının sağlıklı bir biçimde yerine getirebilmesi koruyucu ve önleyici her türlü önlemin alınması gerektiğini, aileyi bir bü-tün olarak kabul etmekle birlikte ailedeki her bir bireyin hakları olduğuna ve korunma-sı gerektiğine, özellikle meslek dernekleri ve sivil toplum kuruluşlarının aile birliğini koruması ve güçlendirmesi yönündeki çalışmaların desteklenmesi gerektiğine, ailenin güçlendirilmesi ve korunması konusunda medyanın büyük etkisi olduğuna ve bu alanda yeni politikalar geliştirilmesi gerektiğine, aile değerleri ve kültürün gelecek nesillere ak-tarılması için bütün paydaşların bu değerleri aile politikalarının merkezine yerleştirmesi gerektiğine, özel bakım gereksinimi olan bireylerin olduğu ailelerin özel olarak destek-lenmesi gerektiğine, eğitimin her aşamasında aileleri bilgilendiren ve kendi içinde sorun çözme kapasitesini artıran aile eğitim programlarının uygulanması ve rehberlik konu-sunda profesyonel destek almak ihtiyaçlarının karşılanması üzere kamu ve sivil toplum kuruluşları tarafından tedbirler alınması gerektiğine, bugünkü ve gelecekteki nesillerin kalkınmanın getirdiği fırsatlardan acil bir şekilde yararlanmasının sağlanması felsefesi-ne dayanan sürdürülebilir kalkınmanın merkezine ailenin alınması gerektiğine, ailelerin yaşam standartlarındaki eşitsizliği azaltmak ve dünya üzerindeki ailelerin ihtiyaçlarını karşılamak ve sürdürülebilir kalkınma için öncelikli olarak yoksulluğun azaltılması için işbirliği yapılması gerektiğine, az gelişmiş ülkelerde yaşayan ailelerin tüm yönleriyle ih-


tiyaçlarına özel bir öncelik tanınması gerektiğine, evlilik ve aile danışmanlığı ve reh-berlik programlarının sertifika düzeyinde meslek insanı yetiştirme sürecinde kalitenin artırılmasına yönelik olarak tedbirler alınması gerektiğine, tüm dünya ülkelerinde lisans ve lisansüstü aileye destek sağlayan akademik programların açılması ve güçlendirilmesi gerektiğine, aile kurumunun zayıfl aması ile toplumda şiddetin yaygınlaşması arasında bir ilişki olduğuna, sağlıklı aile yapısının şiddeti en aza indirecek kurum olduğundan hareketle şiddetle mücadelede aile kurumunun güçlendirilmesinin gerektiğine inanıyor ve kamu oyuyla saygıyla paylaşıyoruz.

Ahmet ZAHTEROĞULLARI Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Müsteşarı

Sayın Bakan, Saygıdeğer Katılımcılar, evet bu iki yorucu günün sonunda sıra geldi son söze, geçenlerde dinledim, bir politikacımız anlatmış, konuşma yapmak için kürsüye çıktığında demiş ki; bu, biraz önce bir konuşma hazırlamıştım ve biraz önce burada ne söyleyeceğimi bir Allah biliyordu, bir de ben biliyordum, şimdi konuşmayı yazdığım kağıdı kaybettim, bir tek Allah biliyor, demiş. Benim de durumun biraz öyle, bu kadar değerli uzmanın huzurunda onların ihtisas alanı olan bir konuda söz söylemek, bu kadar güzel sözün üzerine söz söylemek, benim için zor. Artık söylenecek söz kaldı mı onu da bilmiyorum doğrusu. Şunu biliyorum, biz yöneticiler, bakanlık olarak gerçekten de bilime değer veriyoruz, bilimsel çalışmalara, araştırmalara çok değer veriyoruz ve her birimden sonuna kadar yararlanıyoruz, her fikir, her tecrübe bizim için gerçekten çok kıymetli, bunun örneğini işte uygulamalarımızda görebilirsiniz, bahsettiğimiz konuşma-larda da söz edildi, biz beş yılda bir ülkemizde aile yapısı araştırmalarını yaptırıyoruz. Bunları sadece istatistiki veri elde etmek için yapmıyoruz şüphesiz, oradan çıkarttığımız sonuçlar aslında bizim politikalarımızın temelini oluşturuyor, tekrar olacak belki ama hemen örnek vermek isterim, işte söz ettiğimiz boşanma oranlarıyla ilgili dağıttığımız kitapçıklarda da vardır.

Türkiye’de senede yaklaşık 600.000 evlilik yapılırken 320.000 civarında da boşanma oluyor. Tamam mı? Boşanmalara baktığımızda boşanma süreleri ve boşanma nedenleri bize çok çarpıcı sonuçlar veriyor, yine söz alan daire başkanı arkadaşımız oturumlarda bahsetmiş, genel müdür yardımcısı arkadaşımız, boşanan çift lerin %85’inin yeniden ev-lilik yapması ve bunların %14 ile %17 sinin, yıllara göre değişiyor, kendi boşandıkları eşleriyle evlenmesi de çok manidar. O zaman şu soruyu sormamız gerekiyor, biz aile kurumunu ne kadar ciddiye alıyoruz, evliliğe ne kadar hazırız, ne kadar özveride bulu-nabiliyoruz, ne kadar tahammülümüz var, ya da sonlandırırken, boşanırken ne kadar sağlıklı karar veriyoruz. Bunların hepsini sormamız gerekiyor, işte tam bu noktada bizim evlilik öncesi eğitim dediğimiz aile eğitimi dediğimiz ve evlilikte sorunlar yaşandığında onlara destek olarak adlandırdığımız hizmetlere ihtiyaç doğuyor, gene bu araştırmalar-dan sonra çıkan sonuç, yine zikredildi. Ben bir kez daha altını çizmek istiyorum. Toplu-mumuza sormuşuz, bir sorun yaşadığınızda kimden destek alıyorsunuz, işte akrabadan,


yakınlarından, arkadaşlarınızdan, evet %65 i kimseden destek almadığını söylüyor. Bu kadar önemli bir kurumda, bu kadar yaşamımızla ilgili önemli kararlar verirken böyle bir desteği hak ediyoruz ve böyle bir desteğe ihtiyaç olduğu açık. Yine ifade edildi, ben de 1-2 oturum hariç diğerlerini dinleme fırsatı buldum ama tamamını biz değerlendi-receğiz ve kendimize sonuçlar çıkartacağız, tıpkı bu araştırmalardan olduğu gibi. Şu gö-rünüyor, evet sorunlar çoğu zaman ortak ya da benzer, çözümlerin de zaman zaman benzer olması doğal, ama yine ifade edildi, ben de bir kez daha altını çizmek istiyorum, her toplumun kendi kültürüme, kendi toplumsal yapısına, kendi geçmişine, geleceğine, geleneğine göre özgün çözümler üretmesi gerekiyor.

Yani, bir toplumun modelini alıp başka bir topluma uygularsanız sonuçları çok vahim olabilir. Aslında aile kurumunun öneminden bahsetmeme sanırım gerek yok, zaten iki gündür bunu söylüyoruz. Bunu öteden beri söyleyerek geldik, zannederim kimse bunu tartışmıyor. Güçlendirmek gerekir, evet ama ne yapmalıyız ki biz, aileyi güçlendirmeliyiz ya da güçlü kılmalıyız, ne yaparsak aile güçlü olur, ya da güçlü aile nedir, belki bunlar da tartışıldı. Biz doğrusu güçlü aileyi güçlü bireylerden oluşan bir yapı olarak görüyoruz.

Dün Sayın Bakanımız da vurguladı, bu konuda bakanlık olarak zaman zaman eleştiri aldığımız da oluyor, yok işte aileyi güçlendirirken kadın ihmal ediliyor, yok çocuk, biri birinin alternatifi değil ben buna inanıyorum. Biz, güçlü kadını, güçlü erkeği, güçlü bi-reylerden oluşan yapıya aile diyoruz. Yoksa birinin sesinin yükselip diğerinin çıkmadığı, birinin baskın olduğu, şiddetin söz gelimi dile getirilmediği, baskının örtbas edildiği bir yapıya zaten güçlü ve sağlıklı bir aile demek mümkün değil. Eninde sonunda bir yerde patlayacak, nitekim belki de içinde yaşadığımız bu iletişim imkanlarının artmasıyla ya da farkındalıkla daha çok su yüzüne çıkan sorunlar, aslında var olan sorunların günde-me geldiğinin biz de farkındayız.

Bir de güçlü zannettiğimiz aile yapısının o kadar da güçlü olmadığını bize gösteri-yor. Dolayısı ile birbirinin hakkını ve hukukunu bilen, kendi içerisinde iletişimi olan ve sorun çözme kapasitesi gelişmiş yapıya biz aile, güçlü aile diyebiliriz diye düşünüyorum. Değerli hocalarım, dolayısı ile buradaki tüm katkılarınız bizim için değerlidir. Bizim için değerli olduğu için buraya gelen yurtdışından gelen konuklarımızın da değerli olduğuna inanıyorum, buradaki tecrübeleri onlar da ümit ediyorum ki ülkelerine aktaracaklardır. Ben, bu iki günlük uğraşınız, çabanız, emeğiniz, gayretiniz için ülkem ve bakanlığım adına sizlere şükran borçluyum. Hepinize, emeğinize, yüreğinize sağlık diyorum, saygı-lar sunuyorum.

FOTOĞRAFLAR











Date post:	21-Nov-2023
Category:	Documents
Upload:	univie
View:	0 times
Download:	0 times

Aile Sorunları Karşısında Geleneksel Tecrübi Çözümler ve Modern Hukuksal...

Documents