Dana, Anne, Ruben, Diederik, Urban Catastrophe Scenario. Groep Mirko

Urban CatastropheEen toekomstscenario voor het jaar

2050

Door:Anne Twaalfhoven, Dana van Bentum,Diederik van Duuren en Ruben Greven,

Student nummers: 10149996; 10571949; 10588167; 10639691Datum: 26-06-2014Vak: Duurzame DynamiekDocent: Mirko van PampusAantal woorden: 6.391Studie: Future Planet Studies

Urban Catastrophe Scenario 26-06-2014

InhoudAbstract...........................................................2

Inleiding..........................................................3

Scenariomethode....................................................4

De stappen van het scenarioproces................................4Stap 1: Brainstormen over visies op de toekomst.................4

Stap 2: Trends onderzoeken......................................4Stap 3: Drijvende krachten kiezen...............................4

Stap 4: Een scenariosjabloon maken..............................5Stap 5: Scenario ontwikkelen....................................5

Stap 6: Scenario evalueren......................................6Stap 7: Beleidsadvies opstellen.................................6

Stap 8: Scenario presenteren....................................6Trendanalyse.......................................................6

Wetenschappelijke en technische trends...........................6Politieke en institutionele trends...............................7

Sociaaleconomische trends........................................7Bevolking en hulpbronnen trends..................................8

Culturele, normen en waarden trends..............................8Scenario...........................................................8

Figuur 1 Tijdlijn 2010-2050.....................................11Reflectie.........................................................11

Beleidsadvies.....................................................13

De energiehuishouding van steden................................13

Voedselvoorziening van steden...................................14Sociale zekerheid in steden.....................................14

Referenties.......................................................15

1

../../../C:/Users/DvanDuuren/Downloads/Urban%20Catastrophe%20Scenario%20TOTAAL.docx#_Toc391453904


AbstractDit artikel beschrijft een toekomstbeeld gebaseerd op de door ThomasPikkety voorspelde groeiende inkomensongelijkheid. De combinatie vandeze sociale ongelijkheid en een tekortschietend internationaalbeleid zal resulteren in een zogenaamde ‘Urban Catastrophe’. Hierin zalde wereld hard geraakt worden door de gevolgen vanklimaatverandering, verkeren in een energiecrisis en geteisterdworden door sterke sociale onrust. Dit scenario is tot stand gekomenaan de hand van de scenariomethode. Door intensieve samenwerking ende toepassing van brainwriting zijn de drijvende krachten enbelangrijkste trends geïdentificeerd. Deze trends zijn uitgewerkt ineen beeldende beschrijving van het jaar 2050. Om een Urban Catastrophete kunnen voorkomen of overleven zal een transitie moetenplaatsvinden naar ‘Spaceship Cities’. Hiertoe worden drie beleidsadviezengegeven. Er zal geïnvesteerd moeten worden in energiebesparendemethoden, de verduurzaming van voedselvoorziening is van hogeprioriteit en er zullen maatregelen genomen moeten worden terbevordering van de sociale cohesie.

2


Inleiding‘The future doesn’t exist, but that doesn’t mean it isn’t real’ (Voros, 2014). Eenuitspraak waar menig persoon even over na zal moeten denken.Fantaseren over de toekomst doen we allemaal, maar in deze tijdenvan snelle bevolkingsgroei, klimaatverandering en grondstofdepletiegaan sommigen een stap verder. Men zou kunnen stellen dat ThomasMalthus in 1798 met zijn Essay on the Principle of Population, een van deeerste was die zich openlijk zorgen maakte over de toekomst van demensheid. Tegenwoordig is de futurologie een alom gerespecteerde takvan de wetenschap. Sinds Shell in 1970 begon met het gebruik vanscenario’s als hulpmiddel bij het maken van beleid wordt dezemethode door steeds meer bedrijven toegepast (Scenariothinking,2006).

Ons hedendaags handelen heeft direct invloed op de toekomst.Dit is een zeer logische uitspraak, echter in de huidige industriëlewereld lijkt dit nog wel eens te worden vergeten. Met de actuele CO2

emissies en vervuiling, toenemende schaarste en een alsmaargroeiende wereldbevolking vragen steeds meer mensen zich af hoelangde aarde op deze manier nog leefbaar zal zijn. Om hier meer zicht opte krijgen zijn al vele verschillende scenario’s ontwikkeld. Zo zijner bijvoorbeeld de New Lens Scenario’s van Shell, deklimaatscenario’s van het IPCC en de jaarlijkse World Energy Outlookvan het IEA.

Het scenario dat voor u ligt is ontwikkeld in het kader van decursus Duurzame Dynamiek aan de Universiteit in Amsterdam. Bij deconstructie van dit toekomstbeeld hebben wij ons laten leiden doorde - door de econoom Thomas Piketty voorspelde - groeiendeinkomensongelijkheid. Piketty beschrijft in zijn wereldwijdebestseller Capital in the 21st century hoe het rendement op vermogen groteris dan de huidige economische groei. Er zal hierdoor een sterkeongelijkheid ontstaan. Deze ongelijkheid zal een bron vanontevredenheid worden (Piketty, 2013). Grote verschillen tussen armen rijk binnen én tussen landen zal ook de internationalesamenwerking niet ten goede komen. In dit scenario zijn de factoreninkomensongelijkheid en een gebrek aan internationaal beleidgeïnterpreteerd rondom het huidige klimaatprobleem. Dit leverthelaas geen rooskleurig beeld op.

3


Als deze twee drijvende krachten tot in hun extremen wordengeanalyseerd zal dit leiden tot een catastrofale uitkomst. De enormekloof tussen arm en rijk zal zorgen voor een sterke mate van onrust.Het gebrek aan klimaatbeleid heeft desastreuze gevolgen. Overhedenschieten tekort in hun grondstofbeheer en energievoorziening. Dezeperiode noemen wij de ‘Urban Catastrophe’.

De door ons voorspelde totale chaos in 2050 is natuurlijkuiterst onwenselijk. Wel willen wij benadrukken dat een dergelijkemate van crisis ook kan leiden tot een revolutionaire omslag in hetdenken en handelen van de wereldbevolking. De door ons geschetstetijd van deze Urban Catastrophe zou tot gevolg kunnen hebben dat lokaleoverheden het belang van zelfvoorziening en duurzaamheid niet langerkunnen negeren. De waardering voor de lokale omgeving en degrondstoffen die deze biedt zal toenemen. Voor de goede orde zullen eerst de scenariomethode en onzewerkwijze nader worden toegelicht. Hierbij zullen de gekozendrijvende krachten en bijbehorende trends uitvoerig wordenbesproken. Hieruit volgt een beschrijving van het door onsgeconstrueerde scenario. Deze zal daarna kritisch worden geëvalueerden in perspectief worden geplaatst. Ten slotte zullen wij enkelebeleidsadviezen aandragen, om waar mogelijk een Urban Catastrophe tevoorkomen en zo niet deze catastrofe te weten overleven. Per directdienen de funderingen te worden gelegd voor de toekomstige ‘Spaceship-Cities’.

Scenariomethode“De scenariomethode is een instrument om gestructureerd gezamenlijk onderzoek te doen

naar mogelijke toekomsten” (IIS, 2014).

De scenariomethode wordt in de wetenschap en het onderwijs gebruiktals een middel om mogelijke toekomsten te schetsen. Binnen demethode wordt men geacht buiten huidige kaders te treden. Er wordteen omgeving in kaart gebracht aan de hand van onderzoek naar hetverleden, huidige trends en samenwerking met anderen. Hierbij moeter een goed besef zijn van de complexiteit van systemen en deonderlinge afhankelijkheid tussen systemen. Bij het gebruiken van descenariomethode komt men los van de dagelijkse gang van zaken engaat men kijken naar het grote geheel. Het samenwerken met meerderemensen zorgt ervoor dat er vanuit verschillende perspectieven input

4


zal zijn over verschillende toekomstbeelden. Men moet zichverplaatsen in de toekomst en vanuit hier terugkijken naar hetverleden. Zo worden kansen, keuzemogelijkheden en dillema’sduidelijker.

Binnen onze studie is deze methode van belang, omdat erconstant wordt gekeken naar mogelijke toekomstscenario’s. Wat gaatervoor zorgen dat we in een bepaald scenario komen, welke keuzeszijn belangrijk en hoe zal de wereld eruit zien over vijftig jaar?Het gebruik van deze methode kan hier grotendeels duidelijkheid overgeven. Bij dit onderzoek gaat het er dan ook om dat er eentoekomstbeeld wordt geschetst aan de hand van huidige condities entrends uit het verleden. Aan de hand hiervan kan een duidelijk beeldontstaan van een mogelijke toekomst.

De stappen van het scenarioproces

Stap 1: Brainstormen over visies op de toekomst

Het brainstormen over een visie op de toekomst begon bij ons met deontwikkelingen, trends en gebeurtenissen in de huidige wereld diewij zelf interessant vinden. Door deze op tafel te gooien kwamen weal snel bij een trend die iedereen aansprak; inkomensongelijkheid.Econoom Thomas Piketty heeft hier recent een boek over geschreven,waar nu veel aandacht voor is. Tijdens het brainstormen werd al snelduidelijk dat zowel klimaatproblemen als sociale en politiekeproblemen samenhangen met deze inkomensongelijkheid. We hebbendaarom besloten om een toekomstbeeld te gaan schetsen waarininkomensongelijkheid een grote rol speelt.

Stap 2: Trends onderzoeken

Nu we het overkoepelende onderwerp wisten van ons scenario, gingenwe kijken naar verschillende trends die hierbij een rol spelen. Doormiddel van brainwriting, een methode waarbij trends worden gezochtbinnen elk pool van de ‘pentapool’. Aan het eind van het brainwriting-proces waren er meer dan 200 trends opgeschreven. De 35 belangrijkstewerden hieruit gedestilleerd, de trendbank.

Stap 3: Drijvende krachten kiezen

In deze fase van het onderzoek hebben we aan de hand van detrendbank gekeken naar het grote geheel, welke twee drijvendekrachten zorgen ervoor dat de trends uit de trendbank zijn ontstaan.We kwamen erachter dat vele trends worden aangestuurd door het

5


aanwezig zijn van een internationaal beleid of juist niet. In deeerste stap hadden we onze belangrijkste trend al bedacht, deinkomensongelijkheid, wat eigenlijk ook een drijvende kracht is voorvele gebeurtenissen en trends. De inkomensongelijkheid (groteimpact) en internationale samenwerking (grote onzekerheid) zijn tweedrijvende krachten die de richting van veel van onze trends bepalen,waardoor wij deze uiteindelijk hebben gekozen. Beide drijvendekrachten staan los van elkaar, maar beïnvloeden elkaar wel. Hierdooris het interessant deze twee te gebruiken voor ons toekomstscenario.

Stap 4: Een scenariosjabloon maken

Nationaal beleid en Inkomensongelijkheid leidt tot een ‘ Urban Catastrophe’

6

Internationaal beleid

Inkomensongelijkheid

Inkomensgelijkheid

Nationaal beleid

Utopisch scenario. We leven ineen wereld met eeninternationaal beleid dat zichecht kan focussen op milieu enklimaat- problemen. Door deinkomensgelijkheid is er veelminder (inter)nationaleonrust. De kwaliteit van levenvan alle mensen staat op het

Realistisch scenario. Deinkomens- ongelijkheid zalblijven stijgen waardoor erveel milieu en klimaatproblemen niet wordenopgelost. Maar deinternationale samenwerkingzorgt voor een internationaalbeleid die er op zijn beurt

Globale ongelijkheid. Deinkomensgelijkheid zalnationaal voor rust enwelvaartsgroei zorgen. Maarinternationaal zal er nogaltijd veel ongelijkheid zijntussen landen. Omdat kennis enafspraken niet meer


Klimaatverandering zet gestaag door. Landen doen hier weinig aanomdat er geen internationale afspraken worden gemaakt.Klimaatproblemen zijn mondiaal van aard en omdat landen alleen aanzichzelf denken is er ook geen klimaatbeleid. Milieubeleid voorlokale problemen kan natuurlijk wel worden verholpen. Doch, door deinkomensongelijkheid binnen landen zullen klimaat- enmilieuproblematiek niet voor in de agenda van de politiek komen testaan.

Het scenario van de Urban Catastrophe sprak ons het meeste aan,omdat dit het doemscenario is. Vele trends wijzen erop dat we in ditscenario terecht zullen komen zolang er geen maatregelen genomengaan worden in de huidige samenleving. Het leek ons interessant omdit scenario uit te werken, om zo de ernst aan te geven van eenmogelijke toekomst wanneer er niets zal veranderen op een aantalvlakken in de samenleving.

Stap 5: Scenario ontwikkelen

Voordat we in deze fase terecht kwamen hebben wij een tijdlijnopgesteld waarin de belangrijkste trends en gebeurtenissenoverzichtelijk worden weergegeven. Nadat we hier veel tijd in haddengestoken, was eigenlijk het merendeel van het scenario alontwikkeld. We besloten een verhaal te schrijven dat deze tijdlijnvolgt door middel van backcasting vanuit de toekomst.

Stap 6: Scenario evalueren

In deze fase hebben we gekeken wat de gewenste, ongewenste, zekereen onzekere ontwikkelingen zijn in het scenario dat wij hebbenontwikkeld. Wat betekent het eigenlijk voor onze samenleving wanneerwe in dit scenario terecht komen? Welke lessen kunnen we leren vandit scenario of welke kansen creëert het? Hier wordt antwoord opgegeven in dit hoofdstuk.

Stap 7: Beleidsadvies opstellen

Op basis van de evaluatie hebben wij de beleidsadviezen opgesteld.De beleidsadviezen kunnen nu op regionale schaal gerealiseerd wordenom zowel het scenario te overleven als deels te voorkomen.

Stap 8: Scenario presenteren

We presenteren ons scenario met behulp van een interactieve museumrondleiding in het ‘Museum of Human Disasters’. Na de Urban Catastrophe,neemt de gids een aantal bezoekers mee langs beelden van de

7


afgelopen vijftig jaar. De gids vertelt hieromheen een verhaal hoede wereld er dan uiteindelijk in 2050 uit zal zien. Gelukkig levende bezoekers en de gids in een zogenaamde Spaceship-City die isgecreëerd op basis van het advies dat in 2014 in dit rapport isgegeven.

TrendanalyseHet scenario is gebaseerd op een aantaltrends die veroorzaakt zullen wordendoor de drijvende krachten. De drijvendekrachten bij dit scenario zijninkomensongelijkheid en nationaalbeleid. Aan de hand van de Pentapoolverdelen wij de trends in vijfverschillende categorieën. Hierondervolgt een overzicht van de trends diewij als gevolg van de drijvende krachten verwachten te zien.

Wetenschappelijke en technische trends

Een trend die op wetenschappelijk gebied zal doorzetten is datwetenschappelijke innovatie grotendeels zal stagneren. Door degroeiende inkomensongelijkheid zal hoger onderwijs alleenbeschikbaar zijn voor de rijken. Samen met het ontbreken vaninternationale samenwerking zal kennis minder gedeeld worden,waardoor innovatie langzamer verloopt. Grote internationaleprojecten als het ITER (International Thermonuclear ExperimentalReactor) zullen vastlopen, doordat landen niet meer samenwerken. Ookhet IPCC zal worden stopgezet vanwege dezelfde redenen, maar ookomdat klimaatverandering minder prioriteit zal krijgen als desociale onrust toeneemt.

De wetenschap zal steeds meer oplossingsgericht onderzoek doen,waarbij de sociale onrust, veroorzaakt door de inkomensongelijkheid,prioriteit heeft. De politie zal meer toegang krijgen tot drones,gezichtsherkenning, nanotechnologie, ICT-mogelijkheden en andereopsporingsmiddelen om grip te krijgen op de sociale onrust.

Politieke en institutionele trends

Een oorzaak van internationale onrust is de schaarste aannatuurlijke hulpbronnen. Een actueel voorbeeld hiervan is hetopkopen van landbouwgrond in Afrika door China. Ook zouden er

8

Figuur 1: Pentapool, Rademaker (1979), p 109, uit


makkelijker conflicten kunnen ontstaan over grensoverschrijdendevervuiling en het gebruik van rivieren en andere wateren.

Binnen de politiek zal op de lange termijn doorinkomensongelijkheid en nationaal beleid geen klimaatbeleid meerworden toegepast. De atmosfeer zou een voorbeeld kunnen worden vande tragedy of the commons, zoals geschetst door Hardin (1968). Doordatlanden zich als freeriders gaan gedragen, komt er geen effectief beleidtegen grensoverschrijdende problemen. Ook op lokaal niveauverdwijnen klimaatproblemen, omdat de sociale ongelijkheid,criminaliteit en gezondheidsrisico’s een grotere prioriteit hebben.Jon Wisman (2011) zegt bijvoorbeeld dat een sterke ongelijkheidzorgt voor een toenemende consumptie. In een samenleving waaringrote verschillen heersen, zullen de armen geneigd zijn hun statuste meten door het vergelijken van bezit. Ook stelt hij dat het juistde machthebbende groep is die milieumaatregelen in de weg staat.Deze maatregelen zijn voor hen vaak hinderlijk zoals Wisman (2011)stelt:

“The elite benefit more from pollution — taken in the broadest sense of damagingthe environment — than the less well off because their much greater consumption isless expensive and their assets yield higher profits. They are also better able to shieldthemselves from the harmful consequences of pollution”.

Ontwikkelde landen met een hoog welvaartsniveau zullen, zolang deinkomensongelijkheid niet te groot wordt, nog wel een redelijklokaal milieubeleid kunnen uitvoeren.

Sociaaleconomische trends

Thomas Schelling (1992) stelde twee decennia geleden al dat hetvooral de arme landen zullen zijn die (economisch) het zwaarstgeraakt zullen worden door klimaatverandering. Een belangrijkefactor hierbij is dat het merendeel van de ontwikkelingslanden zichop en rondom de evenaar bevindt. De stijging in temperatuur zal hierde meeste gevolgen hebben. Volgens Mendelsohn et al. (2006) is elkeeconomische sector verbonden aan een optimum temperatuur. Voorboeren rondom de evenaar zal een stijging in temperatuur betekenendat dit optimum wordt overschreden, wat zeer negatieve gevolgen zalhebben voor de productie. Ditzelfde geldt voor onder andere dekustsector en de bosbouw (ibid.). Tegelijkertijd zal een stijging intemperatuur voordelig zijn voor veel economische sectoren van landendie dichter bij de polen gelegen zijn. Het zullen voornamelijk

9


ontwikkelde landen zijn die eerst nog kunnen profiteren vanklimaatverandering (ibid.). Wij verwachten echter dat het eenkwestie van tijd is voordat ook deze landen de negatieve gevolgenzullen ondervinden van bijvoorbeeld zeespiegelstijging, veranderendeecosystemen en frequentere en extremere weersfenomenen.

Het hierboven genoemde zal leiden tot grote migratiestromen uitgebieden die niet leefbaar meer zijn, naar het noorden waar deomstandigheden beter zijn. Men voorspelt dat dit zou kunnen leidentot conflicten (Reuveny, 2007). De bevolkingsgroei en daarmeegepaarde werkeloosheid zal hier ook een oorzaak van zijn. Men wilvaak immigreren naar andere landen om daar een beter leven tekrijgen. Door het nationalistische beleid dat overal heerst, zal ditniet mogelijk zijn op een legale manier en gaat men illegaal degrens over. Dit zorgt ervoor dat er wereldwijd illegalemigratiestromen zullen ontstaan.

Bevolking en hulpbronnen trends

Met een groeiende ongelijkheid en een toenemend aantalklimaatvluchtelingen zullen er steeds meer mensen naar stedenblijven trekken op zoek naar een goede baan en beterelevensomstandigheden. Door de urbanisatie zullen veel arme mensen destad betreden. Zij worden geconfronteerd met zeer slechtelevensomstandigheden. De afgelopen decennia hebben de westerselanden en de BRIC landen grote urbanisatie stromen meegemaakt. Nuzal deze trend zich voortzetten in ontwikkelingslanden. Het tempovan verstedelijking die deze landen doormaken is vele malen hogerdan in niet ontwikkelingslanden het geval was (Smith, 1996). Deonderliggende factoren hebben te maken met een stagnerende economie,maar voornamelijk met de groei van inkomensongelijkheid.

Gevolg van de groeiende wereldbevolking is dat de vraag naarenergie zal blijven toenemen. In het New Policies Scenario van deWorld Energy Outlook (IEA, 2010) wordt voorspeld dat in 2035 devraag naar energie 36% hoger zal zijn dan in 2008. Fossielebrandstoffen zullen hierin het grootste aandeel hebben. Het is alombekend dat het van essentieel belang is dat er wereldwijd meergeïnvesteerd moet worden in hernieuwbare energie bronnen entechnologieën (Hall & Day, 2009). In een tijd die gekenmerkt wordtdoor sterke inkomensongelijkheid en minimale internationalesamenwerking zal dit voor grote problemen zorgen. Naarmate olie enkolen schaarser worden zullen de conflicten rondom deze brandstoffen

10


toenemen (Birol, 2006). Prioriteit van landen zal zijn om hun eigenbevolking van energie te voorzien. In eerste instantie zullenolieproducerende landen hier in het voordeel zijn, al zullen zijkampen met dreigingen van buitenaf. Wij verwachten dat dezeproblemen rond 2035 zullen zorgen voor een wereldwijdeenergiecrisis. Hierin zal grote ongelijkheid tussen landen heersen.De aanhoudende conflicten en de tekortschietende techniek brengen deveiligheid van de wereldbevolking in gevaar.

Culturele, normen en waarden trends

In een wereld met een vergaande inkomensongelijkheid zal er naarverwachting ook een tweescheiding in cultuur, normen en waardenzijn, die zal worden versterkt door een fysieke scheiding van detwee groepen, die eerder is beschreven. Het idee van de socialescheiding is dat de middenklasse zal verdwijnen, omdat kapitaalproductief is. Wanneer je arm bent zal je moeilijk rijk worden. Eenvan de verwachte trends is dat de klasse met lagere inkomens inmeerdere mate religieus zal zijn. Als je arm bent zijn jemogelijkheden tot persoonlijke en financiële ontwikkelingen enveiligheid erg beperkt. Rees (2009) concludeert dat het ontbrekenvan sociale steun, persoonlijke veiligheid en een gevoel vanmachteloosheid ervoor kan zorgen dat mensen eerder een religieomarmen.

De analyse van Van Egmond & De Vries (2011) over wereldbeeldenis nuttig om de verschillen tussen beide culturen duidelijk temaken. De trend die verwacht wordt bij toenemendeinkomensongelijkheid levert dan ook een sterker contrast op tusseneen armere groep en een rijkere groep. De cultuur van arme mensen isgericht op het collectief. Terwijl de cultuur van de rijkere meerindividualistisch is, zij kunnen het zich immers veroorloven om voorzichzelf te zorgen en zichzelf te ontplooien.

ScenarioVandaag nam ik mijn zoon Olivier mee naar het Museum of Human Disasters.Het museum is onlangs geopend en heeft al veel goede beoordelingengekregen. Ik heb altijd moeite gehad uit te leggen aan mijn zoon hoegroot de wereld waar we in leefde ooit was. Mijn mooisteherinneringen zijn van mijn reizen door verschillende culturen en

11


leefomgevingen. Voor mijn zoon is er geen andere realiteit dan onzestad.

We lopen door de hal ‘Natuurlijke Rampen’ waar Olivier stopt bij eenfoto van de watersnoodramp van 2038 in Rio de Janeiro. Olivier kijktverschrikt naar wat hem tentoon wordt gesteld. De foto, genomen dooreen helikopter, laat zien hoe enorme favela’s werden weggevaagd doorhet water, terwijl de rijken van Rio opvallend beschermd bleken tezijn in hun stevigere, hoger gelegen huizen. Het beeld laat heelduidelijk zien wat het betekende om arm of rijk te zijn. ‘Waaromzaten al die mensen in zulke zwakke huizen, waarom bouwden ze nikssterkers?’ vroeg Olivier na het lezen van de beschrijving. ‘Door degroeiende inkomensongelijkheid trad er destijds veel urbanisatie op.Op het platteland viel niet veel te verdienen en dus gingen mensennaar de stad. Met name de arme bevolking kwam aan in de stad en werddaar geconfronteerd met zeer slechte levensomstandigheden en haddenniet de middelen om bijvoorbeeld sterkere huizen te bouwen’,antwoord ik. Niet alleen migreerden er veel mensen van hetplatteland naar de stad, ook ontstonden er migratiestromen van deevenaar richting de polen. Dit kwam doordat de warmere regio’sverder opwarmden door klimaatverandering. De meeste regio’s warenniet opgewassen tegen deze opwarming en mensen begonnen deze landente verlaten. ‘Maar waarom woonden die andere mensen dan wel insterke huizen op hogere locaties?’ vroeg hij verder. ‘Niet zulkemoeilijke vragen stellen, Olivier!’ zei ik lachend. Het goedeantwoord was natuurlijk ‘geld’, of beter gezegd ‘de verdeling vangeld’. Rond het jaar 2000 begon in sommige landen deinkomensongelijkheid al te groeien en later werd dit een mondiaalfenomeen. Het financiële systeem destijds maakte het makkelijk omrijker te worden als je al rijk was en moeilijk om rijk te wordenals je arm was. Uiteindelijk heeft dit er ook voor gezorgd dat demiddenklasse verdween en er een tweedeling ontstond in demaatschappij. Eerst betekende dat alleen een tweedeling in statusmaar later ook in educatie, gezondheid en levensverwachting. Doordit alles bleef de wereldbevolking groeien, voornamelijk onderaan inde maatschappij. Door slechte educatie en afhankelijkheid vankinderen, die later voor inkomsten voor de ouders moesten zorgen,bleef de arme klasse groeien. Terwijl de rijkste 1 % van de wereldsteeds kleiner werd. Niet alleen werd het contrast in vermogensteeds duidelijker, ook kwam er een tweedeling in cultuur die

12


richting uitersten bewoog. De rijken werden meer individualistischen hechtte waarde aan materiële goederen. Doordat zij geld haddenkonden zij zich deze leefwijze ook veroorloven. De armen konden zichdeze afhankelijkheid niet permitteren en ontleenden waarde envertrouwen uit het collectief, samen stonden ze sterker.

‘Papa, wat is dit voor een raar gebouw?’ Olivier wees naar eenkoeltoren. Ze bestaan inmiddels niet meer. Kolen en olie zijn al eentijd geen optie meer als energiebronnen, het grootste deel is op enwat er nog is, is moeilijk bereikbaar en te exploiteren. Hierdoorontstond er in 2034 een energiecrisis, want alternatieveenergiebronnen waren nog niet in staat genoeg energie te produceren.Als reactie hierop gingen landen kerncentrales bouwen, maar demeeste landen hadden hier te weinig adequate kennis voor, omdatlanden kennis niet wilden delen. Internationale samenwerking was alzo’n 15 jaar geleden gestopt, doordat verscheidene conflicten hetvertrouwen onderling schaadden en omdat naties niet bereid waren hunsoevereiniteit op te geven. Belangrijke internationale projectenals het IPCC en ITER werden stopgezet en uiteindelijk bleek ook deVN niet langer zinvol. Voor de wetenschap betekende dit ook mindersamenwerkingen tussen wetenschappers uit verschillende landen. Hetsnel delen van kennis dat kenmerkend was voor het ‘InformatieTijdperk’ verdween. Wetenschappelijke innovatie ging hierdoor veelminder snel. Ondanks dit gebrek aan kennis en ervaring gingen landentoch kerncentrales bouwen, maar een aantal kernrampen hebben daarnahet vertrouwen in kernenergie definitief doen verdwijnen. Dezerampen ontstonden door slecht gebouwde kerncentrales die doorklimaatverandering geteisterd werden door stormen en overstromingen.‘Dat is een waterkoeltoren, die werden gebruikt bijenergiecentrales, toen energie nog werd opgewekt met stoom’,antwoorde ik.

De meeste beelden en objecten in dit museum zijn niet helemaalnieuw voor mij, deze gebeurtenissen heb ik namelijk zelfmeegemaakt. Er zijn echter altijd dingen die indruk op je blijvenmaken en je iedere keer weer verrassen. Voor mij zijn dat de openmijnen die de mens heeft gemaakt en met name de goudmijn in Ghana.In de hal ‘Grondstoffen’ ontbreekt het plaatje van de mijn dan ookniet. Het illustreert hoe ingrijpend de menselijke cultuur op deaarde is geweest. Het is een gat in de aarde ter grote van eenmiddelgrote stad. De mijn is gegraven door een Indiaas bedrijf en is

13


inmiddels verlaten. China, Rusland, de VS, maar ook Europese landenhadden echter ook een oogje op het goud in Ghana. Het politiekeconflict dat er ontstond over het goud escaleerde later tot eenmilitair conflict. Niet alleen goud was de moeite waard om voor tevechten. Vanaf 2030 raakten steeds meer grondstoffen op, van metalenen olie tot landbouwgrond en drinkwater, alles werd steeds schaarseren alle landen hadden deze grondstoffen nodig om te voorzien in debehoefte van hun bevolking, deze bleef groeien en groeien. Veellanden gingen over de grens om deze grondstoffen te vinden. Dit ginggepaard met toenemende conflicten. Deze conflicten escaleerden snelen er kwamen wapens aan te pas. Dezelfde landen kwamen ook steedsvaker tegenover elkaar te staan. Bijna honderd jaar na de TweedeWereldoorlog ontstond er bijna een Derde Wereldoorlog. Landengebruikten militaire middelen om land en grondstoffen tebemachtigen, maar nooit hebben de grootmachten elkaar op groteschaal geconfronteerd. Het was geen ideologische oorlog, maar eenoorlog om grondstoffen. Zo ook werd de mijn een slagveld en hetenige wat over bleef was een gat met ingestorte wanden, kapottevoertuigen en een heleboel loodsen. Hoewel de internationale onrustdeze conflicten kon doen escaleren, zorgde de nationale onrust vooreen de-escalatie. De nationale onrust, veroorzaakt door hetinkomensongelijkheid, liep ook verder op en de politie begon steedsminder grip te krijgen op de situatie en verloor uiteindelijk decontrole. Niet lang daarna verloren ook de regeringen autoriteit enontstond er in steeds meer landen een vorm van anarchie. Al snelbleken grote steden wel in staat een stadsbestuur te kunnenrealiseren, wat heeft geleid tot de huidige stadstaten.

In dezelfde hal liep Olivier naar een foto van een enorm veldwaar graan wordt verbouwd. De foto is genomen in Rusland. Verbaasdkeek hij naar de grotendeels gele foto. Hij leek een vraag te willenstellen, maar bleef nog een tijdje stil. ‘Vroeger was het veelkouder in Rusland, waardoor de landbouwproductiviteit lager laag.’begon ik maar. ‘Het opwarmen van de aarde kon niet wordentegengehouden en bijna overal werd het warmer. Landen stopten metinternationaal klimaatbeleid en zodoende werden mondiale problemenniet aangepakt. Ontwikkelde landen hebben nog wel geprobeerd omlokale milieuproblemen aan te pakken door productie naarontwikkelingslanden te verplaatsen en dus ook de vervuiling. Ookhadden regeringen vaak niet de maatschappelijke draagkracht om

14


nationaal effectief milieubeleid te voeren. Klimaatbeleid was geenprioriteit, omdat regeringen hun handen vol hadden met de socialeonrust, als gevolg van de inkomensongelijkheid.

We gingen weer naar huis en ik keek buiten om mij heen. Vijftigjaar geleden waren er al mensen die geloofden dat een radicaletransitie zou moeten plaatsvinden om de welvaart te behouden. Detransitie is nu eindelijk gaande, maar wel te laat. Er is een eindegekomen aan de globalisatie nadat de internationale onrustescaleerde tot ernstige conflicten. Het uiteenvallen van regeringenheeft er voor gezorgd dat de steden en gemeentes hun eigen bestuurgingen vormen en zelfstandig werden. Voor het zelfstandig worden vansteden was een radicale transitie noodzakelijk. Die transitie hieldin dat we zelfstandige energie zijn gaan opwekken, lokaal voedselzijn gaan verbouwen en eindige grondstoffen in een circulairesysteem zitten, waardoor we ze kunnen blijven gebruiken. Veelvoedsel wordt door particulieren verbouwd in stadstuintjes, maar ookgrote voorzieningstorens verbouwen voedsel en produceren bovendienenergie.

Vele mensen en gebieden in de wereld zijn weggevaagd doortoedoen van het veranderende klimaat. Hongerplagen en tropischestormen hebben veel gebieden rond de evenaar van de kaart gevaagd.Gelukkig hebben de steden die nu nog bestaan in de wereld tijdigingegrepen om zich zelf te beschermen en de natuur en zijn omgevingniet te vervuilen en belasten. Voor veel steden in de wereld is de‘Urban Catastrophe’ uitgekomen, maar de mensheid heeft het weten teoverleven. De transitie naar een ultieme duurzame manier van levenheeft ons gered.

Olivier vroeg nog een laatste keer: ‘wat is dit voor plaatje?’.Hij keek naar een tijdlijn, die nog even kort samenvat wat men in2014 voorspelde dat zou gebeuren. Deze voorspellingen zijngrotendeels uitgekomen. We hebben klimaatverandering namelijk nietweten te stoppen en de crises hebben de economische cultuurgefragmenteerd en uiteindelijk doen laten verdwijnen. Dus zoon: alsmensen je waarschuwen voor dingen in de toekomst die heelonrealistisch lijken, dan moet je toch goed luisteren, de toekomstis nooit zeker.

15


ReflectieIn ons scenario staat het idee dat sociale gelijkheid een van debelangrijkste factoren is voor het welzijn van de (wereld)bevolkingcentraal. Als er weinig verschillen bestaan tussen mensen zullen zijtevredener zijn. Sociale gelijkheid, en dus ook inkomensgelijkheid,bevordert de sociale cohesie. Een samenleving die content is, ismakkelijker te besturen dan een bevolking waar een sterke mateongelijkheid en ontevredenheid heerst.Piketty voorspelt dat de bevolkingsgroep die nu nog tot demiddenklasse behoort snel zal groeien en in relatieve welvaart zalafnemen. Als Piketty gelijk heeft zal de wereld zich over niet al telange tijd in een zogenaamde ‘catch 22’ bevinden. Een neerwaartsespiraal waar niet makkelijk uit te komen is. De door ons beschreven

16

Figuur 2 Tijdlijn 2010-2050, op weg naar de Urban Catastrophe. Degekleurde balken zijn de trends die waarneembaar zijn, en degekleurde tekst vakjes zijn de bijpassende gebeurtenissen. Dezezullen zo frequent gaan toenemen dat dit van invloed gaat zijn op degrote van de wereldpopulatie, zoals aan de bevolkingsgroei lijn is


trends in het Urban Catastrophe scenario zijn gebaseerd op Piketty’sscenario in zijn extreemste vorm; een zeer grote arme en ontevredenarbeiders klasse, die zich zal gaan afzetten tegen het regerendebewind. Een daling van de welvaart zorgt voor apathie tegenover hetmilieu. Ook de overheid zal zich hier niet meer om kunnenbekommeren, omdat de sociale problemen de aandacht vragen. Eendaling in welvaart zal ook een daling in innovatie en kennis totgevolg hebben. In andere woorden, wij zijn uitgegaan van socialegelijkheid als drijfkracht van duurzame ontwikkeling. Als dezegelijkheid niet aanwezig is zorgt dit voor een stagnatie van devoortgang, met een catastrofale uitkomst.

Een kanttekening die hierbij gemaakt moet worden is datPiketty’s voorspelling een theorie is. Daarbij is deze zeer recent.De kans is aanwezig dat in de nabije toekomst een andere econoom erin slaagt deze theorie te weerleggen. Dit scenario is echter nietgeschreven vanuit economisch oogpunt of motivatie. Doel van ditschrijven is slechts het schetsen van een mogelijk toekomstbeeldwaarmee wij hopen de verbeelding van de lezer te triggeren.

Als tweede drijvende kracht voor de ontwikkeling van ditscenario kozen wij voor een totale stagnatie van internationalesamenwerking. Dit fenomeen komt ook voort uit de groeiendeinkomensongelijkheid. Door de groeiende inkomensongelijkheid zal erop nationaal niveau steeds meer onrust heersen. Dit zal het grootstedeel van de politieke agenda in beslag nemen. Overheden zullen doordeze toenemende druk steeds meer handelen vanuit eigenbelang. Nietalleen zal er ongelijkheid heersen op nationaal niveau, deverschillen tussen landen zullen groter worden dan dat ze nu alzijn. Hierdoor zullen de belangen van verschillende naties steedsverder uiteen gaan lopen. Het maken van internationaal beleid wordthierdoor vrijwel onmogelijk. Hierbij hebben wij ook een ander huidig fenomeen meegenomen.Men zou kunnen zeggen dat er tegenwoordig een zekere angst voorregels van buitenaf te proeven is onder de (Nederlandse bevolking).Nationalistische partijen als de PVV zijn verrassend populair en deweerstand tegen een verenigd Europa lijkt te groeien. Wij hebben de‘eigen land eerst’ tendens uitvergroot en vertaald naar een wereldzonder internationale ambitie.

Bij de ontwikkeling van dit scenario op basis van de hierbeschreven drijvende krachten hebben wij helaas wel de invloed van

17


globalisering vanuit economisch perspectief niet volledigmeegenomen. Als kritiek op de hierboven beschreven nationalistischewereld zou men kunnen stellen dat landen vanuit handelsoogpunt zichtoch zullen blijven openstellen voor internationale partners. Het ismoeilijk aan te nemen dat de globalisatie die eeuwen geleden met dekomst van zeilende handelsvaart begon, in een aantal decenniaongedaan gemaakt zal worden.

Wij willen hierbij graag benadrukken dat in dit scenariovoornamelijk de nadruk is gelegd op de manier waarop landeninternationaal beleid maken. Wij geloven dat strenge internationaleafspraken essentieel zijn in het aanpakken van de uitdagingen waarde mensheid momenteel voor staat. Klimaatverandering,bevolkingsgroei, biodiversiteitsverlies, het zijn stuk voor stukgrens-overschrijdende problemen. Met dit scenario hebben wijduidelijk willen maken wat de gevolgen kunnen zijn van een falendeinternationale samenwerking.

Onze gesuggereerde Spaceship-Cities klinken wellicht enigszinsutopisch. Toegegeven, volledige autonomie in energie envoedselvoorziening zal zeer moeilijk realiseerbaar zijn. Wij gelovenechter dat er met innovatie en slimme landschapsindeling heel veelmogelijk zal zijn. Bovendien is een utopisch idee niet per definitieonbruikbaar. In plaats van utopische ideeën per direct alsonrealistisch te beschouwen zou men ernaar moeten streven zo dichtmogelijk bij een dergelijke staat van perfectie te komen. EenSpaceship-City zoals door ons beschreven is misschien wat hooggegrepen, maar als overheden deze als uitgangspunt nemen zal dit eenzeer grote stap in de goede richting zijn. Misschien wel de meest belangrijke factor bij een dermaterevolutionaire transitie is de overheersende ‘mindset’ van debevolking. Wij hebben een catastrofe, een tijd van totale chaos,laten plaatsvinden om de instelling van de wereldbevolking drastischte veranderen. Wij hopen oprecht dat het niet zover zal hoevenkomen.

BeleidsadviesOm te zorgen dat steden en burgers de naderende crisissen en de UrbanCatastrophe in 2050 goed weten te doorstaan hebben wij eenbeleidsadvies ontwikkeld waarmee steden zelfvoorzienend kunnenworden. Zodat er een nieuwe cultuur ontstaat, een zogenaamde

18


Spaceship-City. Dit beleidsadvies is geschreven voor nationaleoverheden en bestuursorganen van steden.

Ons beleidsadvies heeft drie duidelijke pijlers die onderlingoverlap hebben. Eerst zullen adviezen gegeven worden betreffende deenergiehuishouding van steden. Het tweede advies dat besproken zalworden gaat over voedsel. Tot slot zal het derde advies over desociale zekerheid gegeven worden, dit laatste advies biedt meeroplossingen voor de onderliggende problemen die men tot 2050 staatte wachten.

De energiehuishouding van steden

Een van de grootste uitdagingen voor steden is dat zij zichzelf voorhet jaar 2050 energieonafhankelijk weten te maken. Met de naderendeenergiecrisis en het opraken van niet hernieuwbare fossielebrandstoffen is het van belang dat steden in hun eigenenergiehuishouding voorzien. Dit moet niet alleen op een duurzamemanier gebeuren maar de energiemix van steden moet uit hernieuwbareenergiebronnen bestaan. Energiebronnen zoals wind, zon, water enbiomassa. Het is van belang dat er nu in deze hernieuwbareenergiebronnen wordt geïnvesteerd, het kost namelijk vele jaren omeen transitie te maken naar een CO2 vrije economie (Ayres & Ayres,2010). Het moge duidelijk zijn dat, met het huidige gebruik vanenergie en de technieken die voorhanden zijn, deze hernieuwbareenergiebronnen niet voldoende energie zullen leveren. Er moet dusvele malen efficiënter gebruik gemaakt worden van de beschikbareenergie. De grootste gebruikers van energie zijn momenteel degebouwen. Gebouwen moeten duurzaam worden, energie neutraalaangezien zij bijna 50% van alle broeikasgassen produceren inwesterse landen (Architecture, 2030). Tijdens de bouw wordt er alzeer veel energie verbruikt. Het renoveren van gebouwen is dan ookveel efficiënter dan het slopen en herbouwen van gebouwen. Eenandere grote energiegebruiker in gebouwen is de temperatuurregelaar. Zowel het verwarmen als het koelen van gebouwen kost veelenergie. Het zogenaamde ‘urban heat island effect’, dit wil zeggen dat doorde opwarming van de daken en wegen door de zon de temperatuur insteden veel hoger ligt dan daarbuiten. Deze hogere temperatuur en deopwarming van de aarde dragen bij aan vele extra koelingskosten voorgebouwen. Door gebruik te maken van slimme technieken in het ontwerpkan er al veel energie bespaard worden en energie uit de natuur

19


gebruikt worden. Groene daken zorgen dat fijn stoffen en CO2 uit delucht worden opgevangen en zorgen tevens voor een koeler klimaat inde stad.

Vervoer moet voornamelijk bestaan uit gereguleerdopenbaarvervoer, vanuit de gemeente, dat zich op elektriciteitverplaatst. Hiervoor is een switch in de cultuur van mensen nodignaar een minder materialistische behoefte. Dit is namelijk de meestefficiënte oplossing om het energie gebruik in het vervoer terug tedringen. Bijkomende voordelen zijn dat er minderverkeersslachtoffers zullen vallen en dat het gebruik vanopenbaarvervoer zal leiden tot sociale cohesie tussen mensen en eengroter gevoel van gelijkheid.Burgers, gebouwen en de gemeente zullen allemaal energie produceren.Burgers hebben bijvoorbeeld zonnepanelen op hun dak, gebouwen zettenhun warmte om in energie en de gemeente zal windmolenparken enenergiecentrales hebben. Om dit allemaal goed op elkaar aan te latensluiten dient er een ‘local smart grid’ systeem in iedere stadgerealiseerd te worden. Zodat het overschot dat gebouwen hebben aanenergie in de nacht gebruikt kan worden voor het opladen vanelektrische voertuigen. Als mensen zien dat hun zonnepanelen extraenergie opleveren voor de maatschappij zien zij dit als hunmaatschappelijke bijdrage. Men is dan ook veel bewuster met zijnomgeving bezig. Dit zal ten goede komen aan de sociale cohesie.

Met de huidige klimaatverandering en mogelijke fragmentatie vanlanden en energienetwerken moeten steden niet afhankelijk zijn vanandere gebieden. Voor de voedselvoorziening is energie ook van grootbelang, het recyclen van de restwarmte uit kassen is een belangrijkeenergie omzettingsmogelijkheid van zonne-energie naar elektriciteit.Hierover zal in het volgende beleidsadvies gesproken worden.

Voedselvoorziening van steden

Aangezien transport over lange afstanden steeds duurder en mogelijkzelfs onmogelijk zal worden in de toekomst is het van belang datsteden zelfvoorzienend gaan worden in hun voedselproductie. Voedselmoet op een duurzame manier geproduceerd worden zodat er geenbodemdegradatie is en de ecologie in de omgeving van de stad in taktblijft. Dit kan op verschillende manieren. Ten eerste zullen steeds meer mensen zelf groente en fruitgaan verbouwen. Naast dat zij deze zelf consumeren, delen metvrienden en familie zullen de zogenaamde ‘local markets’ met puur en

20


gezond voedsel steeds populairder worden. Ten tweede zou de gemeenteleegstaande gebouwen kunnen gebruiken voor de productie vanalternatieve voedselproducten. Zoals flats waar met behulp van‘aquaponics’ groentes en vissen tegelijk worden gekweekt, insectencollectief gekweekt worden en kweekvlees wordt geproduceerd. Het hergebruiken van producten kan een belangrijke rolspelen in het verbouwen van nieuw voedsel. Alle verpakkingen enproductiehulpmiddelen zouden moeten bestaan uit hergebruiktematerialen. Het is van groot belang dat steden durven te ontwikkelenen hun inwoners uit te leggen over het belang van insecten envoedsel op basis van algen. Zodat men aan de dagelijkse hoeveelheidproteïne, eiwitten en calorieën komt zonder dat daarvoor groteecologische schade wordt gemaakt.

Sociale zekerheid in steden

Zoals hiervoor beschreven versterken twee voorgaande beleidsadviezende sociale cohesie. Dit is een zeer positieve ontwikkeling voor desteden. Sociale rust binnen steden is van groot belang voor het goedkunnen functioneren. Aangezien binnen landen veel onrust is door deinkomensongelijkheid en er internationaal ook veel onrust is doorverschillende oorzaken zoals eerder in dit scenariorapportbeschreven. Sociale zekerheid zorgt dat de kwaliteit van leven van debewoners omhoog gaat en daarbij het functioneren van mensen binnende economie in de stad ook. Zonder de sociale cohesie kunnen stedenmoeilijker grote projecten realiseren. Met de gevolgen vanklimaatverandering rond het jaar 2050 is het belangrijk dat stedengrote beschermingsprojecten tijdig starten. Steden kunnen voormensen juist bescherming gaan bieden tegen zeespiegelstijging,stormen en overstromingen. Een bijkomend voordeel van het overlevenvan dit soort natuurrampen is dat dit de sociale cohesie vergroot.Steden zouden dan ook per direct onderzoek moeten doen wat voorvormen van klimaatproblemen hun stad bedreigen in de korte en verretoekomst. Om daarna beschermende maatregelingen te nemen. Dijken tebouwen, delen van steden die kunnen blijven drijven en hetversterken van hellingen om aardverschuivingen tijdens hevigeregenval te voorkomen.Gemeentegelden dienen te worden verhoogd zodat steden meer alszelfstandige staten kunnen functioneren. Om zo zelfvoorzienende enduurzame steden te worden. Waarin de samenwerking tussen mensen een

21


belangrijke kracht is. Als belastinggelden ook duidelijk binnen jestad worden uitgegeven dan ziet een bewoner dat terug en wanneerdeze bewoner ook energie levert aan de stad en groente koopt die uitde stad komt krijgt deze persoon een band met zijn stad enmedebewoners. Op deze manier zullen mensen veel meer voor elkaardoen en meer van elkaar respecteren. Het zijn dan geen bewoners vande zelfde stad meer maar medebewoners. Dit komt de kwaliteit vanleven ten goede, aangezien dat een belangrijkere graadmeter is voorhet welzijn van mensen dan hun inkomen, waardoor de gelijkheid zaltoenemen. Dit zorgt op zijn beurt voor sociale rust in een regio diegoed is voor de veiligheid. Er is veel wat steden kunnen doen om een zelfvoorzienende duurzame‘Spaceship City’ te worden. In het kort; men moet materialenhergebruiken op ieder niveau waar mogelijk, een zeer veelzijdigeenergiemix van hernieuwbare energiebronnen creëren die binnen een‘smart grid’ systeem kan functioneren, voedsel produceren dat volvitaminen en mineralen zit maar de natuur zo min mogelijkdegradeert, en tot slot een zeker sociale basis creëren waarbinnende bevolking zich goed voelt.Zoals Robertson (2014) zegt;

A well-designed urban system offers amenities and a quality of life that peoplewillingly choose because they are pleasant. A livable city provides mixed-usedevelopment with safe and healthy neighborhoods, places for social interaction,interconnected green space, food, clean air and water, power from renewable energy,multiple modes of easy-to-use transportation, economic opportunity, and socialinclusion.

ReferentiesArchitecture 2030. N.d. op internet: http://architecture2030.org/.Geraadpleegd op: 20 juni 2014.

Birol, F. (2006). World Energy Prospects and Challenges. AustralianEconomic Review, 39, 190-195.

Hall, C. A. S., Day, J.W. (2009). Revisiting the Limits to GrowthAfter Peak Oil. American Scientist, 97, 230-235.

22

http://architecture2030.org/


Hardin, G. (1968). The tragedy of the commons. Science, 162(3859), 1243-1248.

International Energy Agency (2010). World Energy Outlook. Paris: IEAPublications, pp 738.

Instituut voor Interdisciplinaire Studies (2014). Stappenplan van descenariomethode. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, pp 26.

Mendelsohn, R., Dinar, A., Williams, L. (2006). The distributionalimpact of climate change on rich and poor countries. Environment andDevelopment Economics, 0, 159-178.

Piketty, T. (2014). Capital in the twenty-first century. Cambridge, London: TheBelknap Press of Harvard University Press.

Rees, T. J. (2009). Is personal insecurity a cause of cross-nationaldifferences in the intensity of religious belief? Journal of religion andsociety, 11, 1-8

Reuveny, R. (2007). Climate change- induced migration and violentconflict. Political Geography, 26, 656-673.

Robertson, M. (2014). Sustainability Principles and Practice. Published byRoutledge.

ScenarioThinking (2006). What is Scenario Thinking? Op internet:http://scenariothinking.org/wiki/index.php/What_is_Scenario_Thinking%3F . Geraadpleegd op: 20 juni 2014

Schelling, T. (1992). Some Economics of Global Warming. AmericanEconomic Review, 82, 1-14.

Smith, D. A. (1996). Third World cities in global perspective: the political economy ofuneven urbanization. Colorado: Westview Press

Van Egmond, N. D. & De Vries, H. J. M. (2011). Sustainability: Thesearch for the integral worldview. Futures, 43, 853-867.

23


Voros, J. (2014). Big History and (the) Future(s), thinking about alternative futuresusing Big History. Melbourne: Swinburne University of Technology, pp. 110

Wisman, J. D. (2011). Inequality, Social Respectability, PoliticalPower, and Environmental Devastation. Journal of Economic Issues, 45, 877-900.

World Futures Studies Federation. (2014). About Futures Studies. Opinternet: http://www.wfsf.org/about-us/futures-studies. Geraadpleegdop: 20 juni 2014

24

http://www.wfsf.org/about-us/futures-studies

Date post:	05-Feb-2023
Category:	Documents
Upload:	independent
View:	0 times
Download:	0 times

Dana, Anne, Ruben, Diederik, Urban Catastrophe Scenario. Groep Mirko

Documents