Sibel İNCEOĞLU

(Editör)

YAZARLAR:

Sibel İnceoğlu

Oya Boyar

Ulaş Karan

Olgun Akbulut (10, 15 ve 16. Bölümler)

Gülay Arslan Öncü(7. Bölüm)

Lami Bertan Tokuzlu(8. Bölüm)

ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU

KAPSAMINDA BİR İNCELEME

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ

VE ANAYASA

Beta

Yayın No : 2912Hukuk Dizisi : 1433

Copyright Avrupa Konseyi - 2013 (1. Baskı)

2. Baskı - Haziran 2013 - İSTANBUL

Tıpkı 3. Baskı - Ekim 2013 - İSTANBUL

ISBN 978 - 605 - 377 - 936 - 0

Dizgi : Beta Bas›m A.fi.

Bask›-Cilt : Pasifik Ofset (Sertifika No. 12027) Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar /‹STANBUL Tel: 0212 412 17 77

Kapak Tasar›m : Beta Basım

Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No. 16136)Narl›bahçe Sokak No. 11Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50 www.betayayincilik.com

İÇİNDEKİLER

iii

SUNUŞ

Kitabın hazırlığına, “Yüksek Yargı Kurumlarının Avrupa Standartları Bakımından Rollerinin Güçlendirilmesi Ortak Projesi” desteğiyle, Anayasa Mahkemesine bireysel baş-vuruya konu olan anayasal hak ve özgürlükleri belirlemek için, Anayasa Mahkemesinin 2012 Haziran’ında getirdiği öneri üzerine başlanıldı. Amaç, Anayasa md 148/3 gereği, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi kapsamındaki anayasal hak ve özgürlükleri tespit ederek yargıç ve savcılarımıza kaynaklık edebilecek verileri sunmaktı. Kitabın planlanması sürecinde, ça-lışmanın derinlikli olabilmesi bakımından anayasal hak ve özgürlükleri belirlemenin ötesi-ne geçilerek, anayasal içeriğin sözleşmesel içerikle uyumu ya da uyumsuzluğunun belirlen-mesine yönelik kapsam genişletilmesi önem kazandı. Böyle bir kitabın hazırlığı önerisini gündeme getirerek ve sonrasında çalışmanın kapsamının genişletilmesine sıcak bakarak, akamedemik camia ile işbirliğini ve bilimselliği önemseyen, bireysel başvuru sürecine ola-ğanüstü bir ihtimamla yaklaşan Sayın Başkan Haşim Kılıç’a hem bir bilim kadını hem de bir vatandaş olarak şükranlarımı sunmayı bir borç bilirim.

Bu denli geniş kapsam tek bir kişinin kısa bir süre içinde çalışmayı tamamlamasını zorlaştırıyordu, bu ancak ortaklaşa yürütülen bir çalışma ile mümkündü. Böyle bir çalışma hem İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin içtihadına yönelik bilgiyi, hem de Anayasa ve Anayasa Mahkemesinin içtihatına yönelik derinlikli bir donanımı gerektiriyordu. Bu nedenle Kitap, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi üzerinde uzun yıllardır çalışan ve akademik yaşamında sözleşmesel hak ve özgürlükler üzerine aka-demik tezler, kitap ve makaleler yazmış ve aynı zamanda Anayasa Hukuku formasyonuna sahip olan akademisyenlerin katkısıyla yazıldı. Çalışmaya altışar bölümü kaleme alarak bü-yük bir özveriyle katkı sunan Yrd. Doç. Dr. Oya Boyar ve Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan başta olmak üzere, yazarlar Yrd. Doç. Dr. Olgun Akbulut, Dr. Gülay Arslan Öncü ve Yrd. Doç. Dr. Lami Bertan Tokuzlu’ya teşekkürlerimi sunmak isterim. Ayrıca kitabın düzeltme aşamala-rında bizlerden yardımlarını esirgemeyen araştırma görevlileri Gözde Atasayan ve Zülfiye Yılmaz’a da içtenlikle teşekkür ederim.

Kitap birbirinden bağımsız makalelerden oluşan bir mimariyle kurgulanmadı, bö-lümler arasında birbiriyle çelişen yaklaşımlara yer vermemeye özen gösterildi. Bu nedenle çalışmanın bütünlüklü bir yaklaşıma sahip olabilmesi için her bir bölüm için benim baş-kanlığımda uzun tartışmalar ve bilgi alışverişiyle geçen altı atölye çalışması yapıldı. Ayrıca bütün bölümler yazarlar tarafından tamamlandığında tekrar uzun bir editölük çalışmasıyla birbirleriyle bağlantılandırıldı, dil birliği sağlanmaya çalışıldı. Dolayısıyla her bölüm ayrı bir yazar tarafından yazılmış olsa da anayasal hükümlerin bağlantıları ve bunlara yönelik önerilen özgün yorum yöntemleri aslında sadece o bölümün yazarına mal edilemez; kolek-tif bir çalışmanın ürünüdür.

Kitap ilk olarak yargıç ve savcılara ücretsiz dağıtılmak üzere hazırlandı. Fakat bireysel başvuru usulünün etkin kullanımı bakımından avukatların da bu süreçte konuya ilişkin bilgiye ulaşabilmeleri önemli. Bu bakış açısıyla konuya yaklaşıp, kitabın profesyonel bir yayınevi tarafından da yayımlanarak ulaşılabilir kılınmasına onay veren Avrupa Konseyi çalışanlarına müteşekkirim.

İstanbul, Nisan 2013Prof. Dr. Sibel İnceoğlu

Editör

İÇİNDEKİLER

v

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ ........................................................................................................................... iii

KISALTMALAR ...........................................................................................................xxi

GİRİŞ ...............................................................................................................................1

KISIM I

GENEL ESASLAR

BÖLÜM I: ANAYASA VE İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ İLİŞKİSİ .........7Yazar: Prof. Dr. Sibel İnceoğlu

I. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin İç Hukuktaki Yeri .................................................7 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin Hiyerarşik Değeri ..........................................7 B- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin Hiyerarşik Değeri Karşısında Yasama ve Yargının Yükümlülükleri ............................................................................9 C- Bireysel Başvuruda İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin Yeri .............................. 10II. Anayasa Mahkemesinin İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesini Yorumlayış Biçimi ....... 12 A- Destek Ölçü Norm Olarak İnsan Haklarına Güvence Getiren Sözleşmeler ....... 12 B- Destek Ölçü Norm Olarak İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları ............ 15III. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin 1982 Anayasasına İçerik Bakımından Etkisi .....18IV. Değerlendirme ................................................................................................................... 20

BÖLÜM II: HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ SINIRLAMA VE GÜVENCE REJİMİ .........23Yazar: Prof. Dr. Sibel İnceoğlu

I. Anayasa ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde Hak ve Özgürlüklerin Yasayla Sınırlanması .......................................................................................................... 23 A- Sınırlama Sistemi......................................................................................................... 23 1. Kademeli Sistemin Anlamı .................................................................................. 23 2. Yasa Kaydı Öngörülmeyen Haklar ..................................................................... 24 B- Sınırlama ve Güvence Ölçütleri ................................................................................ 26 1. Meşru Amaç -Sebebe Bağlılık ............................................................................. 27 2. Hukukilik - Yasayla Sınırlama ............................................................................. 29 3. Demokratik Toplum ............................................................................................. 31 a. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları .............................................. 32 aa. Zorlayıcı Toplumsal İhtiyaç ve Takdir alanı ........................................ 32 bb. Müdahale Edilen Hakkın Özel Yönü ................................................... 33

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

vi

cc. Demokrasi Anlayışı ................................................................................ 33 dd. Avrupa Konsensüsü................................................................................ 36 b. Anayasa Mahkemesi Kararları ...................................................................... 37 4. Ölçülülük ............................................................................................................... 38 a. Anayasa ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ............................................ 39 b. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları .............................................. 41 c. Anayasa Mahkemesi Kararları ...................................................................... 42 5. Diğer Anayasal Güvence Ölçütleri ..................................................................... 44 a. Hakkın Özüne Dokunma Yasağı .................................................................. 44 b. Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygunluk .................................................. 45 c. Laik Cumhuriyetin Gerekleri ....................................................................... 46II. Hak ve Özgürlüklerin Pozitifleşmiş Norm Alanı .......................................................... 47 A- Norm Alanının Pozitifleşmiş Anayasal Çerçevesi ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ............................................................................. 47 1. Anayasal Yasaklar .................................................................................................... 47 2. Anayasadaki Norm Alanının Pozitifleşmiş Sınırları .......................................... 48 B- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde Norm Alanının Pozitifleşmiş Çerçevesi ve Anayasa .................................................................................................. 49III. Değerlendirme ................................................................................................................... 52

BÖLÜM III: DEVLETİN POZİTİF YÜKÜMLÜLÜKLERİ ve DOLAYLI YATAY ETKİ ................................................................................................53Yazar: Yrd. Doç. Dr. Oya Boyar

I. Negatif ve Pozitif Yükümlülükler Ayrımı ....................................................................... 54II. Devletin Temel Hakları Üçüncü Kişilerin Eylemlerine Karşı Koruma Yükümlülüğü ...................................................................................................... 56 A- Teorik Çerçeve ............................................................................................................. 56 1. Doğrudan Yatay Etki ............................................................................................ 56 2. Yatay Etkiyi Reddeden Görüş .............................................................................. 58 3. Dolaylı Yatay Etki .................................................................................................. 58 B- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ............................................................................ 60 1. Yatay Etkinin Sözleşme Sistemi İçindeki Yeri ................................................... 60 2. Pozitif Yükümlülükler Kapsamında Dolaylı Yatay Etki ................................... 63 C- Anayasa ........................................................................................................................ 67 1. Yatay Etkinin Anayasal Dayanakları .................................................................. 68 2. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru ve Anayasal Hakların Yatay Etkisi ... 69III. Devletin Hakları Gerçekleştirme Yükümlülüğü ............................................................ 71 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ............................................................................. 71 B- Anayasa ........................................................................................................................ 75IV. Değerlendirme ................................................................................................................... 80

İÇİNDEKİLER

vii

BÖLÜM IV: HAKKIN VE YETKİNİN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞI ............81Yazar: Yrd. Doç. Dr. Oya Boyar

I. Kötüye Kullanma Yasağı ve Anayasa Hukuku ............................................................... 83

II. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde ve Anayasada Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı ................................................................................ 84

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ............................................................................. 84 1. Demokrasinin Korunmasına İlişkin İçtihadi Dönüşüm ................................... 84 2. Kötüye Kullanma Yasağının Uygulama Alanının Değişmesi ............................ 86 B- Anayasa ........................................................................................................................ 88

III. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde ve Anayasada Yetkinin Kötüye Kullanılması ya da Yetki Saptırması Yasağı ...................................................... 90

A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ............................................................................. 91 B- Anayasa ........................................................................................................................ 94IV. Değerlendirme .................................................................................................................. 96

BÖLÜM V: OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİNDE TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERE İLİŞKİN ASKIYA ALMA REJİMİ .................................................97Yazar: Yrd. Doç Dr. Oya Boyar

I. Askıya Alma Rejimin Uygulamaya Konması ................................................................. 98 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ............................................................................. 98 1. Usuli Şartlar: Bildirim Yükümlülüğü, Çekince ve Deklarasyonlar ................. 98 a. Bildirim Yükümlülüğü ................................................................................... 98 b. Çekince ve Deklarasyonlar .......................................................................... 100

2. Savaş veya Ulusun Varlığını Tehdit Eden Başka Bir Genel Tehlikenin Mevcudiyeti ......................................................................................................... 101

B- Anayasa ........................................................................................................................ 102

II. Askıya Alma Rejiminin Uygulanması .......................................................................... 104 A- Sebebe Bağlılık: Konu, Yer ve Zaman ..................................................................... 104 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 104 2. Anayasa ................................................................................................................ 106 B- Ölçülülük ................................................................................................................. 107 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ....................................................................... 108 2. Anayasa ................................................................................................................. 109 C- Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Uygunluk ................................. 110

III. Değerlendirme ................................................................................................................. 111

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

viii

KISIM IIHAK VE ÖZGÜRLÜKLER

BÖLÜM I: YAŞAM HAKKI .........................................................................................115Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan

I. Kapsam ve Temel Özellikler ........................................................................................... 115 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 115 B- Anayasa ...................................................................................................................... 119II. Yaşam Hakkının İstisnaları ............................................................................................ 120 A- Ölüm Cezası ............................................................................................................... 120 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 120 2. Anayasa ................................................................................................................ 121 B- Güç Kullanımı Sonucunda Ölüme Sebebiyet Verme ........................................... 121 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 121 2. Anayasa ................................................................................................................ 123III. Hakkın Doğurduğu Devlet Yükümlülükleri ................................................................ 126 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 126 1. Negatif Yükümlülükler ....................................................................................... 126 2. Pozitif Yükümlülükler ........................................................................................ 127 a. Maddi Yükümlülükler.................................................................................. 127 b. Usuli Yükümlülükler .................................................................................... 131 B- Anayasa ...................................................................................................................... 133IV. Değerlendirme ................................................................................................................. 134

Yaşam Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ................................ 135

BÖLÜM II: İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE YASAĞI .............................................137Yazar: Yrd. Doç Dr. Oya Boyar

I. Devlet Yükümlülüklerinin Kapsamı ............................................................................. 138 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ......................................................................... 138 1. Devletin Negatif Yükümlülükleri ya da Yasak Fiiller ..................................... 138 a. İşkence ........................................................................................................... 139 b. İnsanlık Dışı Muamele ................................................................................. 141 c. Aşağılayıcı Muamele .................................................................................... 142 2. Devletin Pozitif Yükümlülükleri ....................................................................... 143 a. Koruma Yükümlülükleri ............................................................................. 143 b. Gerçekleştirme Yükümlülükleri ................................................................. 146 aa. Devletin Gözetimi Altındaki Kişilere İlişkin Yükümlülükleri ....... 146 bb. Devletin Asgari Yaşam Koşullarını Sağlama Yükümlülüğü ............ 147 3. Devletin Usuli Yükümlülükleri ......................................................................... 149 B- Anayasa ...................................................................................................................... 149

İÇİNDEKİLER

ix

II. Yasağın Sözleşmesel ve Anayasal Güvenceleri ............................................................. 154 A- Yasağın Mutlak Niteliği ........................................................................................... 155 B- İnsan Onuru ................................................................................................................ 156III. Değerlendirme ................................................................................................................. 156

İşkence ve Kötü Muamele Yasağı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ... 157

BÖLÜM III: KÖLELİK, KULLUK, ZORLA ÇALIŞTIRMA VE ZORUNLU ÇALIŞMA YASAĞI ..................................................................................159Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan

I. Kapsam ve Temel Özellikler ........................................................................................... 159 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 159 B- Anayasa ...................................................................................................................... 163II. Yasağın Doğurduğu Devlet Yükümlülükleri ................................................................ 166 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 166 B- Anayasa ...................................................................................................................... 167III. Yasağın İstisnaları ............................................................................................................ 168 A- Sözleşmeye Uygun Olarak Özgürlüğü Kısıtlanan Kişiden Yapılması İstenen Çalışma ....................................................................................................................... 169 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 169 2. Anayasa ................................................................................................................ 170 B- Askerlik Hizmeti veya Alternatif Sivil Hizmet ...................................................... 171 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 171 2. Anayasa ................................................................................................................ 172 C- Olağanüstü Durumlarda Mecbur Tutulan Hizmetler .......................................... 173 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 173 2. Anayasa ................................................................................................................ 173 D- Yurttaşlık Yükümlülükleri Kapsamındaki Çalışma veya Hizmet ........................ 174 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 174 2. Anayasa ................................................................................................................ 175IV. Değerlendirme ................................................................................................................. 177

Kölelik, Kulluk, Zorla Çalıştırma ve Zorunlu Çalışma Yasağı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ............................................................................................... 178

BÖLÜM IV: KİŞİ ÖZGÜRLÜĞÜ VE GÜVENLİĞİ HAKKI ......................................179Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan

I. Kapsam ve Temel Özellikler ........................................................................................... 180 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 180 B- Anayasa ...................................................................................................................... 184II. Hakkın İstisnaları ............................................................................................................ 187

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

x

A- Yetkili Bir Mahkemenin Verdiği Mahkumiyet Kararı Sonrasında Tutulma ..... 187 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 187 2. Anayasa ................................................................................................................ 188 B- Mahkeme Kararına Uymama Sebebiyle veya Yükümlülüğün Yerine Getirilmesini Sağlamak Amacıyla Yakalama veya Tutma ................................... 190 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 190 2. Anayasa ................................................................................................................ 190 C- Yetkili Adli Merci Önüne Çıkarılmak Amacıyla Yakalama veya Tutma ............ 191 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 191 2. Anayasa ................................................................................................................ 193 D- Küçüklerin Tutulması ............................................................................................... 195 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 195 2. Anayasa ................................................................................................................ 195 E- Bulaşıcı Hastalığı Olanların, Akıl Hastalarının, Alkoliklerin, Uyuşturucu Bağımlılarının ve Serserilerin Tutulması ......................................... 196 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 196 2. Anayasa ................................................................................................................ 197 F- Ülkeye Girişin Önlenmesi veya Sınır Dışı ve Geri Verme Amacıyla Yakalama ya da Tutma ................................................................................................................ 197 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 197 2. Anayasa ................................................................................................................ 197III. Özgürlüğünden Yoksun Bırakılan Kişinin Hakları ..................................................... 198 A- Anladığı Dilde Derhal Bilgilendirilme Hakkı ....................................................... 198 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 198 2. Anayasa ................................................................................................................ 199 B- Derhal Bir Yargıç Önüne Çıkarılma Hakkı ........................................................... 200 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 200 2. Anayasa ................................................................................................................ 201 C- Makul Sürede Yargılanma veya Yargılama Sırasında Salıverilme Hakkı ........... 202 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 202 2. Anayasa ................................................................................................................ 203 D- Özgürlüğünden Yoksun Bırakılanın Mahkemeye Başvurma Hakkı .................. 204 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 204 2. Anayasa ................................................................................................................ 205 E- Tazminat Hakkı ......................................................................................................... 205 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 205 2. Anayasa ................................................................................................................. 206 F- Yakınlarına Haber Verme Hakkı ............................................................................. 206 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 206 2. Anayasa ................................................................................................................ 207IV. Değerlendirme ................................................................................................................. 207

Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu 208

İÇİNDEKİLER

xi

BÖLÜM V: ADİL YARGILANMA HAKKI.................................................................209Yazar: Prof. Dr. Sibel İnceoğlu

I. Kapsam ve Norm Alanı ................................................................................................... 209 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 209 B- Anayasa ...................................................................................................................... 213II. Mahkemeye Başvurma Hakkı ........................................................................................ 215 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 215 1. Dava Açma Hakkına Yönelik Sınırlamalar ...................................................... 216 2. Mahkemenin Yargı Yetkisine Yönelik Sınırlamalar ........................................ 218 B- Anayasa ...................................................................................................................... 220 1. Dava Açma Hakkına Yönelik Sınırlamalar ...................................................... 221 2. Mahkemenin Yargı Yetkisine Yönelik Sınırlamalar ........................................ 223III. Yasayla Kurulmuş Bağımsız ve Tarafsız Mahkemede Yargılanma Hakkı ................ 225 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 225 1. Yasayla Kurulmuş Mahkeme ............................................................................. 226 2. Bağımsız Mahkeme............................................................................................. 226 a. Yargıçların Niteliği ....................................................................................... 226 b. Yargıçların Atanması, Güvenceleri, Mahkemenin Görünümü .............. 227 3. Tarafsız Mahkeme ............................................................................................... 228 a. Temel Özellikler ............................................................................................ 229 b. Kanun Yolları ile Giderim ve Feragat ........................................................ 231 B- Anayasa ...................................................................................................................... 231 1. Yasayla Kurulmuş Mahkeme ............................................................................. 231 2. Bağımsız Mahkeme............................................................................................. 233 3. Tarafsız Mahkeme ............................................................................................... 237IV. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkı ........................................................................ 238 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 238 1. Silahların Eşitliği İlkesi ....................................................................................... 239 a. Tanık Dinlenmesinde Hak Eşitliği ............................................................. 240 b. Bilgi ve Belgelere Ulaşmada Eşitlik ............................................................ 241 c. Yasamanın Müdahalesi ................................................................................ 241 2. Çelişmeli Yargılama İlkesi .................................................................................. 242 3. Yargılamaya Etkili Katılım ve Duruşmada Hazır Bulunma Hakkı .............. 243 a. Temel Özellikler ............................................................................................ 243 b. Kanun Yolları ile Giderim ve Feragat ........................................................ 245 4. Susma ve Kendini Suçlayıcı Delil Sunmaya Zorlanmama Hakkı ................. 246 5. Delillere İlişkin Temel Kurallar ......................................................................... 247 a. Delillerin Duruşmada Sunuluşu ve Tartışılması ...................................... 247 b. Hukuka Aykırı Biçimde Elde Edilen Deliller ............................................ 248 c. Delile Ulaşma ve Yorum Yapma Hakkı ..................................................... 249

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

xii

d. Tanık veya Bilirkişi Dinlenmesi Talebinin Reddi ..................................... 251 e. Delile Verilen Ağırlık ve Delilin Değerlendirilmesi ................................ 251 6. Gerekçeli Karar Hakkı ........................................................................................ 252 B- Anayasa ...................................................................................................................... 252 1. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkına İlişkin Açık Hükümler ............... 253 2. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkının Zımni Unsurları ........................ 255V. Masumiyet Karinesi ......................................................................................................... 257 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 257 B- Anayasa ...................................................................................................................... 259VI. Suç İsnad Edilen Kişinin Asgari Hakları ...................................................................... 261 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 261 1. Suçlama Hakkında Bilgilendirilme Hakkı ....................................................... 261 2. Gerekli Zaman ve Kolaylıklara Sahip Olma Hakkı ........................................ 262 3. Kendi Kendini Savunma veya Müdafiin Yardımından Yararlanma Hakkı . 264 4. Tanık Dinletmede Hak Eşitliği ve Tanığı Sorgulama Hakkı ......................... 266 5. Ücretsiz Tercüman Hakkı .................................................................................. 268 B- Anayasa ...................................................................................................................... 269VII. Aleni Yargılanma ve Aleni Hüküm Hakkı ................................................................... 271 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 271 1. Aleni Yargılanma Hakkı ..................................................................................... 272 a.  Duruşma Zorunluluğu .................................................................................. 272 b.  Duruşmanın Açıklığı ..................................................................................... 273 c.  Kanun Yollarıyla Giderim ve Feragat .......................................................... 274 2. Aleni Hüküm Hakkı ........................................................................................... 275 B- Anayasa ...................................................................................................................... 275VIII. Makul Sürede Yargılanma Hakkı ................................................................................... 277 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 277 1. Kapsam ................................................................................................................. 277 2. Dikkate Alınan Süre .......................................................................................... 278 3. Değerlendirme Ölçütleri .................................................................................... 280 a. Davanın Karmaşıklığı .................................................................................. 280 b. Başvurucunun Tutumu ................................................................................ 281 c.  Yetkili Makamların Tutumu ........................................................................ 281 B- Anayasa ...................................................................................................................... 283IX. Değerlendirme ................................................................................................................. 284

Adil Yargılanma Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ............... 286

BÖLÜM VI: SUÇTA VE CEZADA YASALLIK İLKESİ ..............................................287Yazar: Yrd. Doç. Dr. Oya Boyar

I. Kapsam ve Temel Özellikler ........................................................................................... 288 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 288

İÇİNDEKİLER

xiii

1. Suç ve Ceza ............................................................................................................ 289 2. Yasallık / Belirlilik İlkesi ....................................................................................... 290 B- Anayasa ...................................................................................................................... 292II. Usuli Güvenceler .............................................................................................................. 295 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 295 1. Geriye Yürümezlik İlkesi ...................................................................................... 295 2. Kıyas Yasağı............................................................................................................ 296 B- Anayasa ........................................................................................................................ 297III. İnsanlık Aleyhine İşlenen Suçlar ve Savaş Suçları ....................................................... 298IV. Değerlendirme ................................................................................................................. 299

Suçta ve Cezada Yasallık İlkesi Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu .. 300

BÖLÜM VII: ÖZEL YAŞAMA VE AİLE YAŞAMINA SAYGI HAKKI ......................301Yazar: Dr. Gülay Arslan Öncü

I. Temel Özellikler ............................................................................................................... 301II. Kapsam .............................................................................................................................. 303 A- Özel Yaşama Saygı Hakkı ......................................................................................... 303 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 303 a. Fiziksel ve Zihinsel Bütünlük Hakkı .......................................................... 304 aa. Tıbbi Müdahaleyi Red Hakkı .............................................................. 304 bb. Bireylerin Şiddetten Korunması ......................................................... 305 cc. Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkı .................................................... 305 b. Bireyin Kendini Gerçekleştirme ve Geleceğini Belirleme Hakkı/Kendine İlişkin Kararlar Alabilme Özerkliği ............................... 307 aa. Cinsel Kimlik ........................................................................................ 307 bb. İsim ......................................................................................................... 308 cc. Fiziksel Görünüm ................................................................................. 308 dd. Bireyin Geçmişi Hakkında Bilgi Sahibi Olma Hakkı ...................... 309 ee. Üreme Hakkı ......................................................................................... 309 ff. Beden Üzerinde Tasarruf Hakkı ......................................................... 309 gg. Seyahat Özgürlüğü ............................................................................... 310 hh. Özgün Yaşam Biçimine Hak ............................................................... 310 c- Bireyin Kendisi Hakkındaki Bilgiyi Kontrol Hakkı/Mahremiyet Hakkı .. 311 2. Anayasa ................................................................................................................ 312 a. Kişinin Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı ................................. 312 b. Özel Hayata Saygı Hakkı ............................................................................. 314 c. Seyahat Özgürlüğü ....................................................................................... 315 d. Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması ............................................... 316 e. Bilgi Edinme Hakkı ...................................................................................... 317

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

xiv

B- Aile Yaşamına Saygı Hakkı ...................................................................................... 317 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 317 2. Anayasa ................................................................................................................ 318 C- Konuta Saygı Hakkı .................................................................................................. 319 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 319 2. Anayasa ................................................................................................................ 319 D- Haberleşmeye Saygı Hakkı ...................................................................................... 320 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 320 2. Anayasa ................................................................................................................ 321III. Sınırlama ve Güvence Rejimi ......................................................................................... 322 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 322 1. Hukukilik ............................................................................................................ 322 2. Meşru Amaç ........................................................................................................ 322 3. Demokratik Toplumda Gereklilik .................................................................... 323 a. Zorlayıcı Toplumsal İhtiyaç ........................................................................ 324 b. Ölçülülük ....................................................................................................... 324 c. Takdir Alanı .................................................................................................. 326 B- Anayasa ...................................................................................................................... 329IV. Değerlendirme ................................................................................................................. 331

Özel Yaşama ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ............................................................................................... 332

BÖLÜM VIII: DÜŞÜNCE, VİCDAN VE DİN ÖZGÜRLÜĞÜ...................................333Yazar: Yrd. Doç. Dr. Lami Bertan Tokuzlu

I. Kapsam ve Temel Özellikler ........................................................................................... 333 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 333 1. Özgürlüğün Bireysel Yönü ................................................................................. 333 2. Özgürlüğün Kollektif Yönü ................................................................................ 336 B- Anayasa ...................................................................................................................... 339 1. Özgürlüğün Bireysel Yönü ................................................................................. 340 2. Özgürlüğün Kollektif Yönü ................................................................................ 342II. Sınırlama ve Güvence Rejimi ......................................................................................... 344 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 344 1. Hukukilik ............................................................................................................ 344 2. Meşru amaç .......................................................................................................... 345 3. Demokratik Toplumda Gereklilik .................................................................... 346 B- Anayasa ...................................................................................................................... 349III. Değerlendirme ................................................................................................................. 352

Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ............................................................................................... 354

İÇİNDEKİLER

xv

BÖLÜM IX: İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ HAKKI ..............................................................355Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan

I. Kapsam ve Temel Özellikler ........................................................................................... 355 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 355 1. Genel Olarak İfade Özgürlüğü .......................................................................... 355 2. İfade Özgürlüğünün İçerik Bakımından Kapsamı ......................................... 358 a. Siyasi İfadeler ................................................................................................ 359 b. Sanatsal İfadeler ............................................................................................ 360 c. Akademik İfadeler ........................................................................................ 361 d. Ticari İfadeler ................................................................................................ 362 e. Dini ve Ahlaki Konulara İlişkin İfadeler ................................................... 362 f. Nefret Söylemi İçeren veya Şiddete Teşvik Eden İfadeler ....................... 363 3. İfade Özgürlüğünde Kullanılan Araçların Kapsamı ....................................... 364 B- Anayasa ...................................................................................................................... 365 1. Genel Olarak İfade Özgürlüğü .......................................................................... 365 2. Görüş Sahibi Olma Hakkı .................................................................................. 366 3. Bilgi ve Düşünceleri Yayma Hakkı ................................................................... 367 4. Bilgi Edinme Hakkı ............................................................................................ 369II. Sınırlama ve Güvence Rejimi ......................................................................................... 369 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 369 B- Anayasa ...................................................................................................................... 373 1. Genel Olarak İfade Özgürlüğünün Sınırlanma ve Güvence Rejimi ............. 373 2. Sınırlama Sebepleri ve Anayasal Yasaklar ........................................................ 375 a. İfade Özgürlüğüne Yönelik Genel Düzenlemedeki Sınırlama Sebepleri ... 375 b. Sanatsal ve Akademik İfadelerde Sınırlama Sebepleri ve Anayasal Yasaklar ......................................................................................... 376 c. Basın Özgürlüğünde Sınırlama Sebepleri ................................................. 377III. Değerlendirme ................................................................................................................. 378

İfade Özgürlüğü Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ........................... 379

BÖLÜM X: TOPLANTI VE ÖRGÜTLENME ÖZGÜRLÜKLERİ ..............................381Yazar: Yrd. Doç. Dr. Olgun Akbulut

I. Kapsam ve Temel Özellikler .......................................................................................... 381 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ............................................................................ 381 B- Anayasa ........................................................................................................................ 381II. Sınırlama ve Güvence Rejiminin Genel Özellikleri ................................................... 382 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ............................................................................ 382 B- Anayasa ........................................................................................................................ 383III. Toplantı ve Gösteri Özgürlükleri ................................................................................... 383

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

xvi

A- Kapsam ....................................................................................................................... 383 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 383 2. Anayasa ................................................................................................................ 384 B- Sınırlama ve Güvence Rejimi .................................................................................. 385 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 385 2. Anayasa ................................................................................................................ 386 C- Özgürlüğün Kullanımı, Sınır ve Güvenceleri ........................................................ 386 1. Bildirim ve İzin .................................................................................................... 386 2. Toplantı ve Gösteri Mekanı ............................................................................... 388 3. Toplantı ve Gösterinin Zamanı ve Süresi ......................................................... 389 4. Toplantı ve Gösterilere Müdahale ..................................................................... 390 5. Çifte Gösteri ve Karşı Gösteriler ....................................................................... 393 6. Azınlık Gruplarının Gösterileri ........................................................................ 394 D- Değerlendirme ........................................................................................................... 395IV. Örgütlenme Özgürlüğü................................................................................................... 396 A- Kapsam ....................................................................................................................... 396 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 396 2. Anayasa ................................................................................................................ 397 B- Sınırlama ve Güvence Rejimi .................................................................................. 399 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi .................................................................... 399 2. Anayasa ................................................................................................................ 399 C- Hakkın Kullanımı, Sınır ve Güvenceleri ................................................................ 400 1. Örgütün Kaydı ..................................................................................................... 400 2. Örgüte Üyelik ...................................................................................................... 402 3. Örgütsel Faaliyetler ............................................................................................. 402 D- Değerlendirme ........................................................................................................... 403V. Siyasi Parti Özgürlükleri ................................................................................................. 404 A- Kapsam ....................................................................................................................... 404 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 404 2. Anayasa ................................................................................................................ 405 B- Sınırlama Rejimi ........................................................................................................ 405 1. Azınlık Yanlısı Siyasi Partiler ............................................................................ 406 2. Anti-laik Siyasi Partiler ...................................................................................... 408 3. Terör ve Şiddet ile İlintili Siyasi Partiler........................................................... 410 C- Değerlendirme .......................................................................................................... 414VI. Sendikal Haklar ................................................................................................................ 415 A- Kapsam ....................................................................................................................... 415 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 415 2. Anayasa ................................................................................................................ 417 B- Sınırlama ve Güvence Rejimi .................................................................................. 418

İÇİNDEKİLER

xvii

1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 418 2. Anayasa ................................................................................................................ 418 C- Sendikaya Üyelik, Sendikal Faaliyetler ve Sınırlandırılması ............................... 420 D- Değerlendirme ........................................................................................................... 422

Toplantı ve Örgütlenme Özgürlükleri Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ............................................................................................... 423

BÖLÜM XI: EVLENME VE AİLE KURMA HAKKI ..................................................425Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan

I. Kapsam ve Temel Özellikler ........................................................................................... 425 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 425 1. Genel Olarak ........................................................................................................ 425 2. Evlenme Hakkı .................................................................................................... 426 3. Aile Kurma Hakkı ............................................................................................... 431 B- Anayasa ...................................................................................................................... 432 1. Evlenme Hakkı .................................................................................................... 432 2. Aile Kurma Hakkı ............................................................................................... 434II. Hakkın Doğurduğu Devlet Yükümlülükleri, Sınırlama ve Güvence Rejimi ........... 435 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 435 B- Anayasa ...................................................................................................................... 437III. Değerlendirme ................................................................................................................. 438

Evlenme ve Aile Kurma Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ...... 438

BÖLÜM XII: ETKİLİ BAŞVURU HAKKI ..................................................................439Yazar: Prof. Dr. Sibel İnceoğlu

I. Amaç ve Kapsam ............................................................................................................. 439 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 439 B- Anayasa ...................................................................................................................... 441II. Hakkın Doğurduğu Devlet Yükümlülükleri ................................................................ 443 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 443 1. Maddi Yükümlülükler ........................................................................................ 443 2. Kurumsal Yükümlülükler .................................................................................. 445 3. Etkili Başvuru Yolu ve Milli Güvenlik .............................................................. 447 4. Etkili Başvuru Yolunun Diğer Sözleşmesel Haklarla İlişkisi ......................... 448 a. Adil Yargılanma Hakkı ve Etkili Başvuru ................................................. 448 b. Önemli Hak İhlalleri ve Etkili Soruşturma ............................................... 451 B- Anayasa ...................................................................................................................... 453 1. Yetkili Makama Başvurma Hakkının Genel Özellikleri ................................ 453 2. Tazminat ............................................................................................................... 455 3. Yetkili Makama Başvurma Hakkının Ek Güvencesi ...................................... 455

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

xviii

III. Değerlendirme ................................................................................................................. 456

Etkili Başvuru Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ................... 457

BÖLÜM XIII: EŞİTLİK İLKESİ VE AYRIMCILIK YASAĞI .....................................459Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ulaş Karan

I. Kapsam ve Temel Özellikler ........................................................................................... 459 A- Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Kavramları ...................................................... 459 1. Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı İlişkisi......................................................... 459 a. Genel Bakış .................................................................................................... 459 b. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ............................................................... 460 c. Anayasa .......................................................................................................... 460 2. Ayrımcılık Yasağının Tanımı ............................................................................. 461 a. Genel Bakış .................................................................................................... 461 b. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ............................................................... 461 c. Anayasa .......................................................................................................... 462 B- Ayrımcılık Yasağının Kapsadığı Temeller .............................................................. 462 1. Genel Bakış .......................................................................................................... 462 2. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 463 3. Anayasa ................................................................................................................ 464 C- Ayrımcılık Yasağı ve Yatay Etki ............................................................................... 465 1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 465 2. Anayasa ................................................................................................................ 466 D- Ayrımcılık Yasağı ve “Şüpheli Temeller” ................................................................ 467 1. Genel Bakış .......................................................................................................... 467 2. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 468 3. Anayasa ................................................................................................................ 469 E- Ayrımcılık Yasağı ile Korunan Haklar .................................................................... 470 1. Genel Bakış .......................................................................................................... 470 2. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 471 3. Anayasa ................................................................................................................ 471 F- Ayrımcılık Yasağının Farklı Biçimleri .................................................................... 472 1. Genel Bakış .......................................................................................................... 472 2. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 475 3. Anayasa ................................................................................................................ 476 G- Özel Önlemler ........................................................................................................... 476 1. Genel Bakış .......................................................................................................... 476 2. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ..................................................................... 477 3. Anayasa ................................................................................................................ 478 H- İspat Yükünün Paylaştırılması ................................................................................. 480

İÇİNDEKİLER

xix

1. Genel Bakış .......................................................................................................... 480 2. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi .................................................................... 481 3. Anayasa ................................................................................................................ 484II. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Ayrımcılık Yasağına Dair İhlal İddialarının İncelenmesi Usulü ............................................................................ 484 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesindeki Bir Hak veya Özgürlükle Bağlantısı ....... 486 B- Karşılaştırılabilirlik Ölçütü ..................................................................................... 487 C- Nesnel ve Haklı Neden Ölçütü ................................................................................ 489 D- Ölçülülük .................................................................................................................... 491III. Değerlendirme ................................................................................................................. 491

Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu .. 494

BÖLÜM XIV: MÜLKİYET HAKKI ............................................................................495Yazar: Yrd. Doç. Dr. Oya Boyar

I. Kapsam .............................................................................................................................. 496 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 496 1. Kişi Bakımından ................................................................................................. 496 2. Konu Bakımından ............................................................................................... 499 B- Anayasa ...................................................................................................................... 506 1. Kişi Bakımından ................................................................................................. 506 2. Konu Bakımından ............................................................................................... 507II. Sınırlama ve Güvence Rejimi ......................................................................................... 507 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 508 1. Birinci Norm: Mülkiyetine Saygı Gösterilmesini İsteme Hakkı ................... 509 a. Adil Denge Kriteri ........................................................................................ 510 b. Devletlerin Takdir Yetkilerinin Sınırı Sorunu .......................................... 512 2. İkinci Norm: Mülkiyet Hakkından Yoksun Bırakma ..................................... 513 a. Yasallık Kriteri .............................................................................................. 514 b. Kamu Yararı Kriteri ..................................................................................... 518 c. Uluslararası Hukukun Genel İlkelerine Uygun Olma Kriteri ............... 519 d. İçtihadi Kriter: Yoksun Bırakmadan Dolayı Tazminat Ödenmesi ......... 520 3. Mülkiyetin Kullanım Hakkının Düzenlenmesi .............................................. 523 B- Anayasa ...................................................................................................................... 525 1. Genel Rejim ......................................................................................................... 525 2. Ek Güvenceler ve Mülkiyet Hakkıyla İlgili Diğer Düzenlemeler ................. 528 a. Ek Güvenceler ............................................................................................... 528 b. Mülkiyet Hakkıyla İlgili Düzenlemeler ..................................................... 529 c. Mülkiyet Hakkına Anayasal Müdahale Biçimleri .................................... 531III. Değerlendirme ................................................................................................................. 531

Mülkiyet Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ............................ 532

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

xx

BÖLÜM XV: EĞİTİM HAKKI ....................................................................................533Yazar: Yrd. Doç. Dr. Olgun Akbulut

I. Kapsam .............................................................................................................................. 533 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 533 B- Anayasa ...................................................................................................................... 534II. Sınırlama ve Güvence Rejimi ......................................................................................... 535 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 535 B- Anayasa ........................................................................................................................ 536III. Eğitim Hakkının Temel Konuları .................................................................................. 536 A- Eğitimin İçeriği .......................................................................................................... 536 B- Eğitimin Dili .............................................................................................................. 538 C- Eğitim Kurumlarında Kılık-Kıyafet ve Semboller ................................................ 540IV. Değerlendirme .................................................................................................................... 541

Eğitim Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ................................ 542

BÖLÜM XVI: SERBEST SEÇİM HAKKI ....................................................................543Yazar: Yrd. Doç Dr. Olgun Akbulut

I. Kapsam .............................................................................................................................. 543 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 543 B- Anayasa ...................................................................................................................... 544II. Sınırlama ve Güvence Rejimi ......................................................................................... 544 A- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ........................................................................... 544 B- Anayasa ...................................................................................................................... 545III. Serbest Seçim Hakkının Temel Konuları ..................................................................... 545 A- Seçme hakkı ............................................................................................................... 545 B- Seçilme Hakkı ............................................................................................................ 547 1. Adaylık Şartları .................................................................................................... 548 2. Seçim Sonuçlarının İptali ile Temsilciliğin Kaybı ........................................... 551 3. Siyasi Faaliyete Yönelik Sınırlamalar ............................................................... 551 C- Seçim Sistemleri ........................................................................................................ 552IV. Değerlendirme ................................................................................................................. 554

Serbest Seçim Hakkı Bakımından İHAS ve Anayasa Karşılaştırma Tablosu ................... 555

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA KARŞILAŞTIRMALI TABLO ...................................................................556

KAYNAKÇA ................................................................................................................559

KAVRAM İNDEKSİ ....................................................................................................611

İÇİNDEKİLER

xxi

KISALTMALAR

Appl. : ApplicationA.g.k. : Adı geçen kararAÜHF : Ankara Üniversitesi Hukuk FakültesiAÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi DergisiAÜSBF : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler FakültesiAY : AnayasaAYM : Anayasa Mahkemesib. : basıbkz. : bakınızC. : Ciltc. : contreCie : CompagnieCMK : Ceza Muhakemesi KanunuCMUK : Ceza Muhakemesi Usulü KanunuÇev. : Çeviridpn. : dipnotE. : EsasECtHR : European Court of Human RightsE.H.R.L.R. : European Human Rights Law ReviewEÜHFD : Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisied. : editionEd. : Editörfkr : fıkraILO : International Labour OrganizationİHAK : İnsan Hakları Avrupa KomisyonuİHAM : İnsan Hakları Avrupa MahkemesiİHAS : İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesiİ.Ü.H.F. : İstanbul Üniversitesi Hukuk FakültesiK. : KararK.T. : Karar TarihiLDT : Liberal Düşünce Topluluğumd : maddeNo. : NumaraÖrn. : ÖrneğinP : Protokol

İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE ANAYASA

xxii

para. : paragrafPubl. : PublishingReq. : RequêteR.G. : Resmi Gazetes. : sayfaS. : SayıTBB : Türkiye Barolar BirliğiTMK : Türk Medeni KanunuU.K. : The United KingdomUniv. : Universityv. : versusvb. : ve benzerivd. : ve devamıVol. : VolumeY. : Yılyay. : Yayınevi