Güner Dağlı, Hüseyin Şen Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Anestezi ve Reanimasyon Servisi ÖZET Hastane enfeksiyonları, günümüzde dünyanın en önemli sağlık sorunlarından biri haline gelmiştir. Anestezi pra- tiğinde enfeksiyon kontrolüne yönelik yayınlanan rehberlerde sağlık kuruluşlarının enfeksiyonu engellemeye yönelik uygulamalar yapma zorunluluğu bulunmaktadır. Anestezi ekipmanı, mikroorganizmaların konta-minasyonunda potan- siyel bir vektör olup, ilaçların ve ekipmanın uygun saklanması, hazırlanması, bakımı ve dikkatli temizlenmesi hastanın enfeksiyon riskini azaltır. Anestezist, ameliyathanede en güvenli koşulların sağlandığından emin olmalı ve potansiyel patojenlere karşı has- taları korumalıdır. Önlemlerin amacı organizmaların hastalar arasında veya anestezist ile hasta arasında geçişini engel- lemek ve anestezistler için bunu anestezi pratiğinin günlük uygulaması haline getirmektir. J Turk Anaesth Int Care 2009; 37(3):129-138 Anahtar kelimeler: Anestezi, ekipman, sterilizasyon SUMMARY Sterilization, Cleaning and Maintenance of Anesthesia Equipment Nowadays hospital infections have become one of the most serious health problems in the world. In all released guidelines for infection control in daily anaesthesia practice, health care units are required to take precautions against infections. Anesthesia equipments are potential vectors for contamination with microorganisms and proper storage, preparation, maintenance of drugs, and meticulous cleansing equipment reduce the risk of infection. Anesthetists should ensure the safest conditions in the operative room and protect the patients against potential pathogens. The aim of these precautions is to prevent the transmission of microorganisms between patient and ana- esthetists and to make these practices a part of daily routine. J Turk Anaesth Int Care 2009; 37(3):129-138 Key words: Anesthesia, equipment, sterilization Alındığı Tarih: 10.03.2009 Kabul Tarihi: 13.04.2009 Yazışma adresi: Prof. Dr. Güner Dağlı, Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Anestezi ve Reanimasyon Servisi, Haydarpaşa, İstanbul e-posta: [email protected]129 Türk Anest Rean Der Dergisi 2009; 37(3):129-137 Derleme Anestezide Ekipmanların Bakımı, Temizliği ve Sterilizasyonu
Transcript
Güner Dağlı, Hüseyin Şen Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Anestezi ve Reanimasyon Servisi
ÖZET
Hastane enfeksiyonları, günümüzde dünyanın en önemli sağlık sorunlarından biri haline gelmiştir. Anestezi pra-tiğinde enfeksiyon kontrolüne yönelik yayınlanan rehberlerde sağlık kuruluşlarının enfeksiyonu engellemeye yönelik uygulamalar yapma zorunluluğu bulunmaktadır. Anestezi ekipmanı, mikroorganizmaların konta-minasyonunda potan-siyel bir vektör olup, ilaçların ve ekipmanın uygun saklanması, hazırlanması, bakımı ve dikkatli temizlenmesi hastanın enfeksiyon riskini azaltır.
Anestezist, ameliyathanede en güvenli koşulların sağlandığından emin olmalı ve potansiyel patojenlere karşı has-taları korumalıdır. Önlemlerin amacı organizmaların hastalar arasında veya anestezist ile hasta arasında geçişini engel-lemek ve anestezistler için bunu anestezi pratiğinin günlük uygulaması haline getirmektir.
Sterilization, Cleaning and Maintenance of Anesthesia Equipment
Nowadays hospital infections have become one of the most serious health problems in the world. In all released guidelines for infection control in daily anaesthesia practice, health care units are required to take precautions against infections. Anesthesia equipments are potential vectors for contamination with microorganisms and proper storage, preparation, maintenance of drugs, and meticulous cleansing equipment reduce the risk of infection.
Anesthetists should ensure the safest conditions in the operative room and protect the patients against potential pathogens. The aim of these precautions is to prevent the transmission of microorganisms between patient and ana-esthetists and to make these practices a part of daily routine.
J Turk Anaesth Int Care 2009; 37(3):129-138
Key words: Anesthesia, equipment, sterilization
Alındığı Tarih: 10.03.2009Kabul Tarihi: 13.04.2009Yazışma adresi: Prof. Dr. Güner Dağlı, Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Anestezi ve Reanimasyon Servisi, Haydarpaşa, İstanbule-posta: [email protected]
129
Türk Anest Rean Der Dergisi 2009; 37(3):129-137
Derleme
Anestezide Ekipmanların Bakımı, Temizliği ve Sterilizasyonu
GİRİŞ
Hastane enfeksiyonları, günümüzde tüm ülkelerin en önemli sağlık sorunlarından biri haline gelmiştir. Morbidite ve mor-talite düzeylerinde artışa neden olması-nın yanı sıra yataklı tedavi kurumlarının çalışma verimlerinde azalmaya ve sağlık harcamalarında ciddi boyutlarda artışa yol açmaktadır. Anestezi pratiğinde en-feksiyon kontrolüne yönelik yayınlanan rehberlerde sağlık kuruluşlarının enfek-siyonu engellemeye yönelik uygulamalar yapma zorunluluğu bulunmaktadır.(1)
Anestezistin görevlerinden biri hasta-ya en güvenli koşulların sağlandığından emin olmalı ve potansiyel patojenlere karşı hastaları korumalıdır. Önlemlerin amacı, organizmaların hastalar arasında veya anestezist ile hasta arasında geçişi-ni engellemek ve anestezistler için bunu anestezi pratiğinin günlük uygulaması haline getirmektir. Hastaların tanılarına bakılmaksızın belirgin enfeksiyonu olan-lar ve kan ile diğer vücut sıvıları ve bütün-lüğü bozulmuş cilt ve müköz membranlar ile temas olasılığı olan hastaları da kap-samak üzere, tüm hastalar için standart önlemler uygulanmalıdır.
Önlemler, belirgin enfeksiyöz ajana yö-nelik olarak, çevre yayılımı göz önünde bulundurularak alınmalıdır. Ek risk analizi yapılarak, özgün önlem gerektiren hasta-lar için uygun yöntemler saptanmalıdır.
Genel Prensipler:
Sağlığa zararlı maddelerin kontrolü, iş sağlığı ve güvenliğinin bir parçası olarak değerlendirilmektedir. Sunulan sağlık hiz-metinin, yeterli standartları sağladığın-dan emin olunmalıdır. Enfeksiyon kontrol komiteleri kurulmalı ve aksaklıklara karı-
şan ve standartlara uygunluğu denetle-yen ekipler oluşturulmalıdır. Dekontami-nasyon ve sterilizasyonun mikrobiyolojik özellikleri ile ilişkili görüşler sağlamak için ekibe mikrobiyolog alınmalıdır. Anestezi bölümünden seçilecek sorumlu, anestezi verilen ortamın ilgili standartları sağladı-ğından emin olmak için enfeksiyon kont-rol komitesi ile iletişim halinde olmalıdır.
Hastane enfeksiyonlarını önlemede, mal-zemelerin dezenfeksiyonu ve sterilizas-yonu önemli bir yere sahiptir. Mikroor-ganizmaları etkisiz hale getirmek veya tamamen ortadan kaldırmak için dezen-fektan ve sterilizanların doğru seçimi ve doğru kullanılması gerekmektedir.
Anestezi ekipmanı, mikroorganizmaların kontaminasyonunda potansiyel bir vek-tördür.(2) İlaçların ve ekipmanın uygun saklanması, hazırlanması, bakımı ve dik-katli temizlenmesi hastaların enfeksiyon riskini azaltır.(3) İlk kez 1968 yılında E.H. Spaulding tarafından geliştirilen “Hasta-nelerde Dezenfeksiyon ve Sterilizasyon Uygulamaları” büyük kabul görmüş olup, bu şemada belirtilen konular, halen gü-nümüzde de geçerliliğini korumaktadır.(3-5) Bu uygulamaların temelini, hasta ba-kımı ile ilgili araç-gereçlerin enfeksiyon oluşturma riskine göre sınıflandırılması ile bunlar için gerekli dezenfeksiyon işlemi düzeylerinin belirlenmesi ve buna bağlı olarak dezenfeksiyonda kullanılacak uy-gun dezenfektan veya sterilizanların doğ-ru seçimi oluşturur.(5) Hastane ortamında kullanılan hasta bakım malzemelerini, taşıdıkları enfeksiyon riskine göre “kritik, yarı kritik ve kritik olmayan malzemeler” diye üç grupta toplamak ve buna göre de-zenfeksiyon veya sterilizasyon yöntemini planlamak olasıdır (Tablo I).(6)
Türk Anest Rean Der Dergisi 2009; 37(3):129-137
130
Kritik Malzemeler:
Vasküler sistem ve steril vücut dokuları ile temas eden maddeler, en fazla enfeksiyon riskine sahip olup, kritik malzemeler ola-rak sınıflandırılır.(4,7) İntravenöz kateterler ve bunların uzatmaları, üç yollu musluk-lar, enjektörler ve iğneler, ilaç flakonla-rı ve ampulleri kritik malzemeler olarak kabul edilir. Kritik malzemelerin steril olarak kullanılması enfeksiyon riskini en aza indirir. Bu malzemelerin steril olarak satın alınması veya her kullanım sonrası sterilizasyonu mutlaka sağlanmalıdır. Isı-ya dayanıksız olanlar için etilen oksit ile sterilizasyon veya sporosidal etkiye sahip, yüksek düzey dezenfeksiyon sağlayan bir kimyasal sterilizanlarla uzun süreli işlem yeterli görülmektedir.(5) Bunun için kulla-nılan yüksek düzey kimyasal sterilizanlar arasında perasetik asit, hidrojen perok-sit (H2O2), hidrojen peroksit gaz plazma, ozon, gluteraldehit ve orto-pithaldehit asit (OPA) yer alır.
İlaçların hazırlanması sırasında aseptik yöntem kullanılmalıdır. Aseptik yöntem-de oluşan aksaklıklar, intravenöz ajanları kontamine ederek enfeksiyonlara neden olabilir.(1,8,9) İlaçlar hazırlanırken şu kural-lara uyulmalıdır:(3)
edebilir.(9) Çok dozlu ampullerin birden fazla kullanımı sonucu kontamine ola-bildiği saptanmıştır.(10) Enjektör içeriğinin kauçuk parça üzerinden intravenöz hatta enjeksiyonu sonrası kan ve kan geçişli pa-tojenler içerebildiği gösterilmiştir.(11) En-jektörler ve iğneler yalnızca tek bir uygu-lama için kullanılmalıdır (örn: çok dozlu ampul için her seferinde tek enjektör ve tek iğne kullanımı).(12)
Yarı Kritik Malzemeler:
Steril vücut bölgelerine girmeyen, bü-tünlüğü bozulmamış mukozalara (dental mukozalar hariç) temas eden malzemeler bu grupta yer alır. Yeniden kullanılabilir gereçler; hava yolları, solunum devreleri, fiberoptik endoskoplar, forsepsler (Magill pensi), laringoskop bleydleri, maskeler, bazı laringeal maskeler ve transözefagial proplar yarı kritik malzemeler olarak ka-bul edilir. Müköz membranlar ile temas eden anestezi ekipmanı kullanılmadan önce steril edilmeli veya yüksek düzey de-zenfeksiyona tabi tutulmalıdır.(1,4,6)
Dezenfeksiyon veya sterilizasyon işlemi yapılacak tüm gereçlere önce dekonta-minasyon (temizlik) işlemi uygulanmalı-dır. Personel temizleme işlemi konusunda eğitilmelidir. Eğitimci personel ekipmanın karmaşıklığını, kimyasalları ve insan ha-talarını azaltıcı uygulamaları göz önün-de bulundurmalıdır. Organik materyalin temizlenmesi, ekipmanın dezenfektan ve sterilizan maddelerden tam olarak et-kilenebilmesi için en uygun şartlar sağ-lanmalıdır (ekipman ayrılabilir en küçük parçasına kadar sökülmeli ve işlem öyle uygulanmalıdır).(3,4) Temizlenen gereç-ler iyice kurutulmalıdır. Laringoskoplar tüm parçaları ile sökülerek temizlenmeli ve bleydler yeniden kullanılmadan önce yüksek düzeyde dezenfekte edilmelidir.
Yetersiz dezenfeksiyon uygulanan larin-goskop bleydleri enfeksiyonlar ile ilişki-lendirilmiştir.(1,13) Kimyasal dezenfektan-ları kullanan kişiler, bunların ekipman ile uyumluluk sağladığından emin olmalı ve üretici firmaların yazılı önerilerine uyma-lıdır.
Temiz yarı kritik yeniden kullanılabilir gereçlere, yüksek düzey dezenfeksiyon veya sterilizasyon uygulanmalıdır.(14) Bu grupta yer alan ısıya dayanıksız malzeme-ler için; % 1’lik gluteraldehit, % 6’lık sta-bilize Hidrojen Peroksit, < % 1 perasetik asit ile klor ve klorlu bileşikler gibi spo-rosidal etkiye sahip kimyasal maddeler (sterilizanlar veya dezenfektanlar) ile > 20 dk.’lık kısa süreli temas ile sağlanacak yüksek düzeyli dezenfeksiyon seçilir.(5,6,14) Ancak, klor bazlı dezenfaktanların metal gereçlerde aşınma ve kararmaya yol açtığı bilinmelidir. Bu öneriler “Association for Professionals in Infection Control and Epi-demiology (APIC)” ve “American Society of Anesthesiologists (ASA)” gibi profes-yonel kuruluşlar tarafından da desteklen-mektedir.(3,4,15)
Dezenfeksiyon sonrası, musluk suyunun yarı kritik malzemelerde durulama amaç-lı kullanımı kontaminasyonla sonuçlanır. Kullanım öncesi gereçler steril su ile du-rulanmalı, eğer steril su kullanılamaz ise önce su daha sonra % 70 alkol kullanıl-malıdır.(16) Gereçlerin üzerinde kalacak dezenfaktanlar doku yanıkları ve alerjik reaksiyonlara neden olabilirler. OPA kul-lanımından sonra yeterli durulanma ya-pılmazsa (proteinlerle etkileşime bağlı olarak) malzemelerde ve kullanıcının elle-rinde kimyasal siyah lekeler oluşabilir.(14)
Dezenfeksiyon uygulanmış yarı kritik malzemeler rekontaminasyona ve hasa-ra uğramayacakları temiz bir alanda sak-
Türk Anest Rean Der Dergisi 2009; 37(3):129-137
132
lanmalıdır. Bu şekilde kullanımdan önce patojenlerin kontaminasyonu en aza in-dirilmiş olur. Sterilizasyon ve dezenfeksi-yon işlemlerinin yazılı dokümantasyonu ve bunların saklanması, aleyhte herhangi bir olay söz konusu olduğunda durumun araştırılmasında yol göstericidir.
Kritik Olmayan Malzemeler:
Sağlam deriyle temas eden, mukozalar-la teması olmayan, hastalara enfeksiyon ajanlarını taşıma riski bulunmayan nes-neler bu grupta yer alır. Ancak, söz konu-su malzemelerin potansiyel olarak sağlık personelinin ellerini kontamine ederek ya da daha sonra hastayla temas etmek yoluyla sekonder taşınmaya katkıda bu-lunabileceği gözardı edilmemelidir. Kan basıncı ölçümü için kullanılan manşonlar, EKG paletleri ve kabloları, puls oksimetre probu gibi sağlam cilt ile temas eden ge-reçler kritik olarak kabul edilmez. Sağlam cilt ile temas eden anestezi ekipmanı kul-lanım sırasında temiz olmalıdır. Temizle-me organik ve inorganik maddeleri uzak-laştırarak dezenfektanın tüm yüzeyler ile temasına olanak verir. Bunun için su ve deterjan kullanılarak yapılacak temizlik veya % 70-90’lık etil alkol, 100 ppm ser-best klor içeren sodyum hipoklorit solüs-yonu, fenol, iyodofor ya da quarterner amonyum bileşikleri gibi düşük düzeyli dezenfektanlarla < 10 dk.’lık bir temas yeterlidir.(5) “Centers for Disease Control (CDC)”; sadece sağlam cilt ile temas eden ekipman ile enfeksiyöz ajanların bulaşma potansiyelinin düşük olduğunu belirtmiş, bu gereçleri kritik olmayan gereçler ola-rak sınıflandırmış ve düşük düzey dezen-feksiyonu önermiştir.(4,5)
Yeniden kullanılabilen laringoskop tuta-caklarına, kullanımlar arasında düşük dü-zey dezenfeksiyon uygulanmalıdır. Hava
yolu sağlanması sırasında laringoskoplar kontamine olmaktadır. Bir çalışmada la-ringoskop tutacaklarının % 40-50 oranın-da kan ile kontamine olduğu saptanmış-tır.(17) Temizleme ve dezenfeksiyon kan geçişli patojenlerin geçişini azaltmaktadır. Dezenfektan, “Environmental Protection Agency (EPA)” onayı bulunan bir hastane dezenfektanı olmalı ve üretici firmanın yönergeleri doğrultusunda kullanılmalı-dır. EPA onaylı hastane dezenfektanları bakterilerin çoğunu ve bazı virüsler ile mantarları öldürür, fakat tüberküloz ba-sili ve bakteri sporlarına etkili olmayabilir.(3,4) Düşük düzey dezenfeksiyon sonrası cilt ile temas eden gereçler güvenli olarak ka-bul edilir.
Personel tarafından dokunulan ve kon-tamine gereçlerin temas ettiği anestezi ekipmanının yüzeyine, düşük düzey de-zenfeksiyon uygulanmalıdır. Anestezi ekipmanının yüzeyi oral sekresyonlar ve kan ile kontamine olabilir.(18,19) Araştırma-cılar anestezi cihazları ve monitörler üze-rinde % 29,5-35,5 arasında gizli ve göz-le görülebilir kana rastlamışlardır.(18) Kan aynı zamanda ventilatör kontrol düğme-leri, flowmetre, pulsoksimetre probu ve tansiyon manşonları üzerinde de saptan-mıştır.(18,20) Anestezi makinesi, çekmece tutacakları, monitörler, flowmetre düğ-meleri, ventilatör kontrolleri, EKG kablo-ları, tansiyon manşonları her operasyon sonunda temizlenmeli ve düşük düzey bir dezenfektanla dezenfekte edilmelidir.(18-
20) Kontamine olup olmadığı bilinmeyen anestezi cihazının dış yüzeyleri gün so-nunda üretici firmanın yazılı yönergeleri doğrultusunda düşük düzeyde dezenfek-tanla silinmelidir.
Tek Kullanımlık Malzemeler:
Solunum devreleri, endotrakeal tüp-
G. Dağlı, H. Şen, Anestezide Ekipmanların Bakımı, Temizliği ve Sterilizasyonu
133
ler, filtreler, iğneler, bazı laringeal mask airway’ler, aspiratör kateterleri ve enjek-törler gibi tek kullanımlık malzemeler bir kez kullanılmalı ve yönergelere uyularak ortadan kaldırılmalıdır.(2,15) Bu ekipmanlar, enfeksiyöz ajanların taşınabileceği ola-sı mikroorganizma vektörleridir. Güven-li temizliği ve yeniden kullanımları olası değildir. Tek kullanım için tasarlanan ge-reçlerin yeniden kullanımı mekanik hata, enfeksiyon geçişleri ve rezidüel biyokim-yasal maddelerden kaynaklanan hasarla-ra neden olabilir.
El Hijyeni:
Anestezist el hijyenini, klinik kültürü-nün bir parçası haline getirmeli ve sağlık hizmetleri ile ilişkili enfeksiyonların en önemli kaynağı olduğunu unutmamalıdır.(21) Hasta ile her yeni temas öncesi etkili el dekontaminasyonu; potansiyel pato-jenlerin taşınmasında ve sağlık çalışanla-rına bağlı engellenebilir enfeksiyonların görülme sıklığında belirgin azalma sağla-maktadır.(22)
Var olan önerilere karşın, personel genel-likle hastalar ile ilgilenirken bunları gör-mezden gelmektedir. Her yeni hastada, gözle görülür şekilde kirli veya kontamine olan eller sıvı sabun ve su ile yıkanmalıdır. Kir yok ise, öneriler doğrultusunda, her yeni hasta ile temas öncesi eller kesinlikle antimikrobiyal sıvılar ile temizlenmelidir.(23) El yıkama için kullanılan sıvılar kulla-nıma uygun yerlere yerleştirilmelidir. Saat ve benzeri takılar her klinik çalışmanın başlangıcında çıkarılmalı, kesikler ve yara-lar suya dayanıklı sargılar ile kapatılmalı, tırnak cilaları kullanılmamalıdır. Dermatit, psöriazis gibi cilt hastalığı olan personel bu konuda var olan ileri önerilere uyma-lıdır.
Eldivenler:
Eldivenler kanda üreyen virüslere karşı önemli bariyer oluşturmaktadır, eldiven-lerin yanlış kullanımı ise enfeksiyonların hastalar arasında yayılmasına neden ola-bilir. İnvaziv girişimlerden ve steril ortam ile temastan önce steril eldivenler kul-lanılmalıdır. Nonsteril eldivenler müköz membranlar, sağlam olmayan cilt, kan, vü-cut sıvıları ve diğer sekresyonlar ile temas riski taşıyan tüm girişimlerden önce kul-lanılmalıdır. Vücut sıvıları, kan, sekresyon-lar ve diğer atıklar enfekte olarak kabul edilmelidir. Eldivenler tek kullanımlıktır. İşlemden hemen önce giyilmeli ve işlem-den hemen sonra çıkarılmalıdır. Eldivenler her hastada yenilenmeli ve aynı hastada yapılan farklı işlemlerde bile değiştirilme-lidir. Eldivenler tıbbi atık olarak değerlen-dirilmeli ve eldivenler çıkarıldıktan sonra eller kesinlikle yıkanmalı veya dekontami-ne edilmelidir. Anestezistlerin % 98’inde yalnızca eldiven kullanarak hasta kanı ile temasının engellenebileceği gösterilmiş-tir.(24)
Yüz Maskeleri:
Postoperatif yara yeri enfeksiyon görül-me oranını azaltmak, yüze kan veya diğer vücut sıvılarının sıçrama olasılığını en aza indirmek için yüz maskesi kullanılmalıdır.(25) Maskeler kesinlikle konuşma sırasında indirilmemeli ve kontaminasyon duru-munda hemen değiştirilmelidirler. Maske-leri doğru olarak yüze yerleştirmek anes-tezisti enfeksiyona bağlı akciğer hastalığı olan hastalardan damlacık inhalasyonuna karşı koruyucu olmaktadır. Maske kullanı-mı tartışmalı bir durumdur ve aksini savu-nan görüşler de vardır.(26,27)
Türk Anest Rean Der Dergisi 2009; 37(3):129-137
134
Ameliyat Odası Giysileri:
Ameliyat odası personelinin vücut florası ortama yayılan bakterilerin ana kaynağı-dır. Ameliyat odası girişinde tüm persone-le temiz giysi sağlanmalıdır. Aşırı kanama veya sekresyon sıçrama riski olan durum-larda tüm vücuda su geçirmeyen giysiler giyilmelidir. İnvaziv prosedürler sırasında steril giysiler giyilmelidir. Kirli giysiler ilk fırsatta uygun bir şekilde ortamdan uzak-laştırılmalıdır. Giysilerle ilgili yerel uygula-malar geliştirilmeli ve hasta ile ziyaretçile-rin kaygıları azaltılmalıdır. Tüm ameliyat odası kullanıcıları bu yerel uygulamalar konusunda fikir birliği içinde olmalı ve il-gililer bunların yeterliliği konusunda emin olmalıdır. Bununla birlikte iş giysilerinin enfeksiyon riskinde artış bakımından cid-di zarara neden olduğuna dair çok az delil vardır. Ameliyat odasında özel terlikler gi-yilmeli ve her kontaminasyondan ve kul-lanımdan sonra temizlenmelidir. Plastik galoşlar zeminin bakteriyel kontaminas-yonunu artırırlar(28) ve ek olarak, galoşlar takılırken ve çıkartılırken eller de konta-mine olur. Bu nedenle ameliyat odasında kullanılmaları önerilmemektedir.
Ameliyat Odasında Hareket Tarzı:
Hava ile olan kontaminasyonu azaltmak için ameliyat odası içi personel dolaşımını en aza indirmek gerekmektedir. Havalan-dırma sisteminin etkinliğini artırmak için salon kapıları kapalı tutulmalıdır. Yata-ğından ameliyat odasına yürüyerek giden hastalar, zeminin bakteriyel yükünü artı-rabilirler. Özel sedye sistemleri ile bu risk azaltılabilir.(1) Personel ve çevre güvenliği için kullanılan sedyeler güvenli bir şekil-de saklanmalı, düşük düzey bir dezenfek-tan ile günlük ve haftalık dezenfeksiyon işlemi uygulanmalıdır. Hasta odaların-dan transfer yerine ve transfer yerinden
ameliyat odasına ayrı taşıyıcı personel ve sedyelerin kullanılmasının yararlı olduğu gösterilmiştir.(29)
Anestezi Cihazı:
Anestezi cihazının solunum devresinin iç bileşenleri düzenli olarak temizlenmeli-dir. Üretici firmanın yazılı yönergelerine göre yeniden kullanılabilir absorbanlar ile valfler temizlenmeli ve bakımlarına özen gösterilmelidir.(20) Maliyet analizine göre uygun planlama yapılmalı, ancak tek kullanımlık absorbanlar yalnızca bir hastada kullanılmalıdır. Rutin sterilizas-yon veya yüksek dereceli dezenfeksiyon anestezi makinelerinin iç bileşenleri için gereksizdir.(15) Soda lime kanisterleri bak-terileri yeterince filtre etmez. Bir çalışma, bakterilerin % 40’ının soda lime’dan geç-tiğini göstermiştir. Soda lime’ın bakte-risidal aktivitesi güvenilir değildir.(30) M. Tuberculosis’in soda lime içinde üç saat yaşadığı saptanmıştır. Tek kullanımlık bakteri filtreli solunum devrelerinin rutin kullanımı tartışmalıdır. Bakteriler, aneste-zi devresi ve onun bileşenleri içerisinde yayılırlar.(31) Filtreler, bakterilerin ventila-törü kontamine etmesini ve pozitif basınç ayar valfinden atık gaz sistemine geçişini engellerler.(31,32) Yapılan çalışmalar, bakte-ri filtresi kullanılmamasının nazokomiyal pnömoni oranını artırmadığını göster-mektedir.(33) Bir çalışmada ise, kontamine anestezi devresinden hepatit C virüsü ge-çişi gösterilmiştir.(12) Sonuç olarak, bakteri filtresi kullanılması konusunda fikir birliği yoktur.(15) Bilinen veya şüpheli tüberkülo-zu olan hastalarda hasta ile solunum dev-resi arasına bakteri filtresi konması CDC, ASA ve Arthroscopy Association of North America tarafından önerilmektedir.(1,15,33) Tüberküloz görülme sıklığının ve immün yetmezlikli hasta sayısının artması, aneste-zi devresinin inspiratuvar ve ekspiratuvar
G. Dağlı, H. Şen, Anestezide Ekipmanların Bakımı, Temizliği ve Sterilizasyonu
135
ucuna rutin olarak bakteri filtresi kulla-nımını tartışılır hale getirmiştir. Nemlen-diriciler ve içindeki sıvıların mikropların üremesini engelleyecek şekilde bakımları yapılmalıdır. Su yüzeyinde ısıya dayanıklı Legionella Pneumophila kolonize olabilir. Steril su kullanılmalı ve yinelenen kulla-nımlarda nemlendirici steril edilmelidir.(34)
Anestezi cihazlarının temizlenip hazırlan-ması için enfeksiyon kontrol komiteleri ile birlikte yeni tutum ve prosedürler gelişti-rilmeli, periyodik olarak gözden geçiril-meli ve bu prosedürler kullanışlı olmalıdır. Tutum ve prosedürler, anestezi ekipman-larının temizlenmesinde otorite, güven, sorumluluk sağlar ve kullanma kılavuzu olarak hizmet eder. Bu tutum ve işlemler anestezi cihazlarının temizlenmesi ve ha-zırlanmasını içermeli fakat aşağıdakilere kısıtlama getirmemelidir: • Tekkullanımlıkekipmanlarınatılması• Ekipmanikmalprogramı• Ekipmankaliteprogramı• Personelemniyeti• Personeleğitimi• Yine kullanılabilir ekipmanların hazır-
lanması • Atıklarındepolanması
Anestezi ekipmanları belirli yerlere yer-leştirilmeli, her yerde aynı şekilde ve aynı kişiler tarafından temizlenmeli, uygun yö-nergeler belirlenmelidir.
Kesicilerin Güvenli Kullanımı ve Uzak-laştırılması:
Kazara yaralanmalar, mesleki hasar olarak kabul edilmektedir. Enfekte kan ile kazara temas, az miktarda olsa da, anestezist için önemli bir risktir. İntravenöz girişim veya çoğu zaman iğne kapağı takılırken oluş-maktadır. Bu kazaları kabul edilen ulusal kılavuzlara ve standartlara bağlı kalarak
önlemek olasıdır:(3)
• Kesiciler personel arasında dolaştırıl-mamalı ve elde az tutulmalı,
• İğnelerkullanımdanöncevesonrakı-rılmamalı veya bükülmemeli,
İlaçlar ve sıvılar anestezist tarafından gü-venli ortamlarda saklanmalı ve uygulama sırasında kontaminasyon önlenmelidir. İğne ve enjektörler sterildir. Tek kullanım-lık bu öğeler, hastanın vasküler sistemi ile temas ettikten sonra kontamine kabul edilmeli ve yalnızca o hasta için kullanıl-malıdır. İğneler değiştirilse bile bir enjek-tör birden fazla hasta için kullanılmama-lıdır. Önceden hazırlanmış enjektörleri kontaminasyondan korumak için temiz bir yerde saklamak gerekir. Kullanılan tüm enjektörler gün sonunda atılmalıdır. Tek kullanımlık ampullerden gereken ilaç çe-kildikten sonra kalan ilaç bir sonraki has-ta için kullanılmamalıdır. Çok kullanımlık ampullerin kullanımı önerilmemektedir. Tüm infüzyonlar, setler, vasküler sistem veya diğer steril vücut kısımları ile temas eden diğer öğeler tek kullanımlıktır.
SONUÇ
Anestezist, ameliyathanede hastalara en güvenli koşulların sağlandığından emin olmalı ve potansiyel patojenlere karşı hastaları korumalıdır. Bunun için hasta
Türk Anest Rean Der Dergisi 2009; 37(3):129-137
136
bakımı ile ilgili araç-gereçlerin enfeksiyon oluşturma riskine göre sınıflandırılması ile bunlar için gerekli dezenfeksiyon dü-zeylerinin belirlenmesi ve dezenfeksiyon-da kullanılacak uygun dezenfektan veya sterilizanların doğru seçimine azami özen göstermelidir.
KAYNAKLAR
1. Infection Control in Anaesthesia. Association of Anaesthetists of Great Britain and Ireland. Ana-esthesia 2008;63:1027-36.
2. Herwaldt LA, Pottinger JM, Coffin SA, Schulz-Stübner S. Nosocomial infections associated with anesthesia. In: Mayhall CG (Ed.). Hospi-tal Epidemiology and Infection Control, 3nd ed. Lippincott William & Wilkins, Philadelphia 2004:1073-116.
3. Recommended practices for cleaning, handling and processing anesthesia equipment. AORN Recommended Practices Committee. AORN Jo-urnal 2005; 81:856-70.
4. Rutala WA. APIC guideline for selection and use of disinfectants. 1994, 1995, and 1996 APIC Gu-idelines Committee. Association for Professio-nals in Infection Control and Epidemiology, Inc. Am J Infect Control 1996;24:313-42.
5. Özyurt M. Dezenfeksiyon ve Sterilizasyon Yön-temleri. Klimik Dergisi 2000;13:41-8.
6. Dağlı G, Özyurt M. Hastanelerde dezenfeksiyon ve sterilizasyon uygulamaları. Anestezi Dergisi 2002;10:1-11.
7. Canada Communicable Disease Report, 1998. Handwashing, Cleaning, Disinfection and Steri-lization in Health Care 1998;24:1-8.
8. Boyce JM, Pittet D. Guideline for hand hygiene in health-care settings. Recommendations of the Healthcare Infection Control Practices Ad-visory Committee and the HICPAC/SHEA/APIC/ISADHandHygieneTaskForce.MMWRRecommRep 2002;51:1-45.
9. FukadaT,TachibanaC,TsukazakiY,SatohK,Fu-ruya Y, Ohe Y. Bacterial contamination of anest-hesiologists’ hands and the efficacy of hand washing. Masui 1996;45:1026-30.
10. Germain JM, Carbonne A, Thiers V, et al. Patient-to-patient transmission of hepatitis C virus through the use of multidose vials during general anesthesia. Infect Control Hosp Epide-miol 2005;26:789-92.
11. Pickett MW, Kosegi JE, Thomas KS, Waterstram-Rich KM. The incidence of blood contamination of lead unit dose containers with and without single-use protective inserts used with commer-cially prepared radiopharmaceutical unit doses. J Nucl Med Technol 1998;26:200-3.
12. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Transmission of hepatitis B and C viruses in outpatient settings--New York, Oklahoma,
and Nebraska, 2000-2002. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2003;52:901-6.
13.Foweraker JE. The laryngoscope as a poten-tial source of cross-infection. J Hosp Infect. 1995;29:315-6.
14. Recommended practices for high-level disinfec-tion. AORN J 2005;81:402-12.
15. American Society of Anesthesiologists. Commit-tee on Occupational Health of Operating Room Personnel. Recommendations for Infection Control for the Practice of Anesthesiology, 2nd ed., Park Ridge, IL: American Society of Anest-hesiologists, 1998.
16. Alvarado CJ, Reichelderfer M. APIC guideline for infection prevention and control in flexible endoscopy. Am J Infec Control 2000;18:138-55.
17. Phillips RA, Monaghan WP. Incidence of visible and occult blood on laryngoscope blades and handles. AANA J 1997;65:241-6.
18. Perry SM, Monghan WP. The prevalence of vi-sible and/or occult blood on anesthesia and mo-nitoring equipment. AANA J 2001;69:44-8.
19. Loftus RW, Koff MD, Burchman CC, et al. Trans-mission of Pathogenic Bacterial Organisms in the Anesthesia Work Area. Anesthesiology 2008;109:399-407.
20.Baillie JK, Sultan P,Graveling E, Forrest C, La-fong C. Contamination of anaesthetic machi-nes with pathogenic organisms. Anaesthesia 2007;62:1257-61.
21. Stone S, Teare L, Cookson B. Guiding hands of our teachers. Hand-hygiene Liaison Group. Lan-cet 2001;357:479-80.
22. Pittet D, Hugonnet S, Harbarth S, et al. Effecti-veness of a hospital-wide programme to imp-rove compliance with hand hygiene. Infection Control Programme. Lancet 2000;356:1307-12.
23. Teare L, Cookson B, Stone S. Hand hygiene. BMJ 2001;323:411-2.
24. Kristensen M, Sloth E, Jensen TK. Relationship between anesthetic procedure and contact of anesthesia personnel with patient body fluids. Anesthesiology 1990;73:619-24.
25. Mitchell NJ, Hunt S. Surgical face masks in mo-dern operating rooms - a costly and unneces-sary ritual? J Hosp Infect 1991;18:239-42.
26. McLure HA, Tallboys CA, Yentis SM, Azadian BS. Surgical face masks and downward disposal of bacteria. Anaesthesia 1998;53:624-6.
27.PhilipsBJ,FergussonS,ArmstrongP,AndersonP,AndersonFM,Wildsmith JAW.Surgical facemasks are effective in reducing bacterial con-tamination caused by dispersal from the upper airway. Br J Anaesth 1992;69:407-8.
28. Humphreys H, Marshall RJ, Ricketts UE, Russell AJ, Reeves DG. Theatre over-shoes do not redu-ce operating theatre floor bacterial counts. J Hospl Infect 1991;17:117-23.
29. Lewis DA, Weymont G, Nokes CM, et al. A bac-teriological study of the effect on the environ-ment of using a one or two trolley system in theatre. J Hosp Infect 1990;15:35-53.
30.MurphyPM,FitzgeorgeRB,BarrettRF.Viabilityand distribution of bacteria after passage thro-
G. Dağlı, H. Şen, Anestezide Ekipmanların Bakımı, Temizliği ve Sterilizasyonu
137
ugh a circle anaesthetic system. Br J Anaesth 1991;66:300-4.
31. Hartmann D, Jung M, Neubert TR, Susin C, Non-nenmacher C, Mutters R. Microbiological risk of anaesthetic breathing circuits after extended use. Acta Anaesthesiol Scand 2008;52:432-6.
32. Hedley RM, Allt-Graham J. Heat and moisture exchangers and breathing filters. Br J Anaesth 1994;73:227-36.
33. Casey AL, Burnell S, Whinn H, Worthington T, FaroquiMH,ElliottTS.Aprospectiveclinicaltri-al to evaluate the microbial barrier of a needle-less connector. J Hosp Infect 2007;65:212-8.
34. Tablan OC, Anderson LJ, Besser R, Bridges C, Hajjeh R. Guidelines for preventing health-care--associated pneumonia, 2003: recommen-dations of CDC and the Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee. MMWR Recomm Rep 2004;53:1-36.
