Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Σχολή Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών

Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών

«Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτικές»

«Η θεωρία της δικαιοσύνης του John Rawlsκαι η ηθική κρίση στη διεθνή πολιτική.»

Νικολέττα Καρυτσιώτη

Α.Μ. 3033201401015

Κόρινθος, Δεκέμβριος 2014

University of PeloponneseFaculty of Social and Political Relations

Department of Political Studies andInternational Relations

Master Program in

“International Relations and Politics”

“The John Rawls’s theory of justice and themoral crisis in international politics.”

Nikoletta Karytsioti

R.N.: 3033201401015

Corinth, December 2014

«Η θεωρία της δικαιοσύνης του John Rawlsκαι η ηθική κρίση στη διεθνή πολιτική.»

Σημαντικοί όροι: Rawls, Θεωρία δικαιοσύνης, πέπλο άγνοιας,πρωταρχική θέση, ακριβοδίκαιη κοινωνία, φιλελεύθεροι λαοί,αξιοπρεπείς λαοί, διεθνής δικαιοσύνη, ΟΗΕ, ΝΑΤΟ, νομιμότητα,νομιμοποίηση

Περίληψη

Ο Rawls στο έργο του «Θεωρία της Δικαιοσύνης» υποστηρίζει μίαδίκαιη και ελεύθερη κοινωνία. Προκειμένου να οδηγήσει τοναναγνώστη εκεί, προβαίνει στο πείραμα της «πρωταρχικής θέσης»,προκαλώντας τον να δημιουργήσει την ιδανική κοινωνία χωρίς όμωςνα γνωρίζει ποια θέση θα λάβει ο ίδιος μέσα σε αυτή. Δίκαιο, γιατον συγγραφέα, είναι αυτό που θα αποφασίσει πίσω από το «πέπλοτης άγνοιας». Ο Rawls επεκτείνει τη θεωρία του σε επίπεδο λαώνγια να αναδείξει το διεθνή της χαρακτήρα. Στην παρακάτω εργασίαεπιχειρούμε να μεταφέρουμε το πείραμα του Rawls στη σημερινήκοινωνία, στα πλαίσια του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών -κάνονταςδιάκριση των μελών του σε: α) χώρες του Δυτικού Κόσμου β)οικονομικά και διπλωματικά ανερχόμενες χώρες και γ) χώρες τουΤρίτου Κόσμου- και του ΝΑΤΟ. Θα εξετάσουμε κατά πόσο το νόμιμοείναι και ηθικό και θα μελετήσουμε τις μεταξύ τους σχέσεις με

βάση του όρους της νομιμότητας και της νομιμοποίησης. Το πείραμαεστιάζει στη δυνατότητα ανατροπής του status quo του ΟΗΕ και τουεπανασχεδιασμού διεθνών σχέσεων στο εσωτερικό του, καταλήγονταςστο συμπέρασμα πως η Θεωρία της Δικαιοσύνης του Rawls είναιεφαρμόσιμη φιλοσοφικά αλλά όχι πολιτικά, λόγω της αδυναμίας τουκινήτρου αλλαγής του status quo μέσα σε ένα άναρχο διεθνέςσύστημα.

“The John Rawls’s theory of justice and themoral crisis in international politics.”

Keywords: Rawls, Theory of Justice, veil of ignorance, primelocation, fair society, liberal people, decent people,international justice, UNO, NATO, legality, legalization

Abstract

Rawls in his "Theory of Justice" supports a fair and freesociety. In order to lead the reader there, he makes theexperiment of "prime location", causing him to create an idealsociety without knowing what position he will take in it. Law,about the author, is what will decide behind the "veil ofignorance". Rawls extended his theory to people level in order tohighlight the international character. In the following text weattempt to transfer the experiment of Rawls in today's society,within the United Nations - distinguishing between members in: a)the countries of the Western world b) economic and diplomaticemerging countries and c) Third World countries- and NATO. Wewill examine whether it is legal and also ethical, and studytheir relations based on the conditions of legality andlegalization. The experiment focuses on the possibility ofoverturning the status quo of the UNΟ and international relationsredesign inside, concluding that Rawls's Theory of Justice isapplicable philosophical but not political, because of theweakness of the motivation to change the status quo in ananarchic international system.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή.............................................................6

Η θεωρία της δικαιοσύνης του John Rawls..............................7

Η Θεωρία της Δικαιοσύνης σε επίπεδο λαών.............................8

Ένα Διεθνές Πείραμα.................................................10

Συμπεράσματα........................................................14

Βιβλιογραφία........................................................16

ΕισαγωγήΌλα τα σύγχρονα πολιτικά ζητήματα μπορούν να βρουν απαντήσεις στηφιλοσοφία. Πιο συγκεκριμένα, η ηθική και η πολιτική φιλοσοφίαέχουν άμεση συνάφεια, θα μπορούσαν και θα έπρεπε να επηρεάζουντις διεθνείς σχέσεις αλλά και τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας.Έχει ενδιαφέρον η εξέταση της σύγχρονης κοινωνίας, της ηθικής καιτης πολιτικής σε μια σχέση αλληλεξάρτησης, κατά την οποία η μίααντλεί στοιχεία από την άλλη.

Ο John Rawls στο βιβλίο του «Θεωρία της Δικαιοσύνης» υποστηρίζειμία ελεύθερη, δίκαιη και πολιτικά βιώσιμη κοινωνία. Πραγματεύεταιτον τρόπο εκείνο όπου μία κοινωνία ανισοτήτων θα μπορούσε ναπάρει δικαιότερα σχήματα διατηρώντας την ελευθερία της.Υποστηρίζει ότι έγκειται στην ατομική βούληση του καθενός ηδημιουργία μιας τέτοιας κοινωνίας, αρκεί να υπάρξει υπέρβαση τωνφυσικών και κοινωνικών προκαθορισμών που επηρεάζουν ενδογενώς τοκάθε άτομο. Βάσει των αρχών του φιλελευθερισμού, το άτομο έχει το«δικαίωμα», αλλά και τα μέσα στην ιδεατή «νέα πολιτεία».

Στραμμένος προς αυτή την κατεύθυνση, προβαίνει σε ένα πείραμαπροκειμένου να οδηγήσει τον αναγνώστη στη δίκαιη κοινωνία. Τοπείραμα αυτό, το ονομάζει «πρωταρχική θέση». Πρόκειται για μιακατάσταση πραγμάτων όπου τα μέλη της εκπροσωπούνται εξίσου ωςηθικά πρόσωπα, χωρίς να επηρεάζονται από τυχαίες συνθήκες καιπαράγοντες1. Προκαλεί τον καθένα να φανταστεί μία κοινωνία όπωςακριβώς την επιθυμεί, χωρίς όμως να ξέρει ποια θέση θα τύχει ναλάβει σε αυτή. Δίκαιο γι’ αυτόν είναι αυτό ακριβώς που επιλέγουμεόταν διαπραγματευόμαστε πίσω από το πέπλο της άγνοιας. Οσυμμετέχων στο πείραμα καλείται να αποφασίσει για το μέλλον όληςτης κοινωνίας με βάση τους εξής κινδύνους:

Αν δημιουργήσει έναν κόσμο απόλυτων ανισοτήτων και αδικίας,όπου κάποιοι βρίσκονται σε πλεονεκτικότερη θέση έναντι

1 (Ρωλς,2001)

άλλων, υφίσταται κίνδυνος να βρεθεί στα κατώτερα στρώματα,βιώνοντας την αδικία που «οικοδόμησε¨.

Αν δημιουργήσει έναν κόσμο απόλυτα δίκαιο, όπου όλοιαπολαμβάνουν ίσα δικαιώματα επί παραδείγματι, θα βρεθεί στηνίδια κοινωνική θέση με τους υπολοίπους, έχοντας απολέσει ταόποια προνόμια μέχρι σήμερα απολαμβάνει.

Το δίλλημα που επί της ουσίας τίθεται, σχετίζεται με το εάν η«άγνοια» για το αποτέλεσμα της απόφασης και ο φόβος που τησυνοδεύει, καθορίζει την τελική απόφαση. Επίσης, η παρούσα θέσητου καθενός (τα προνόμια που σήμερα απολαμβάνει) στο κοινωνικόσύνολο θα καθορίσει την τελική του απόφαση. Η θεώρηση αυτή μπορείνα προεκταθεί και στις διεθνείς σχέσεις, καθώς μία σειράγεγονότων όπως αποφάσεις διεθνών οργάνων για στρατιωτικέςεπεμβάσεις, τα αίτια τους, το σκεπτικό που νομιμοποιεί τηναναγκαιότητα τους και άλλα διαμορφώνουν ένα πρωτόγνωρο για τηνανθρωπότητα πλαίσιο κανόνων, που δοκιμάζει συχνά τις αντοχές τηςδιεθνούς κοινότητας σε ζητήματα δικαιοσύνης και ηθικής.

Στόχος της εργασίας, είναι η προβολή της θεωρίας του Rawls σεεπίπεδο κρατών και των διεθνών σχέσεων που αυτά αναπτύσσουν, οθεωρητικός πειραματισμός πάνω στη βούληση και τα κίνητρα τωνκρατών να διατηρήσουν το υπάρχον διεθνές status quo ή να τοαναθεωρήσουν προς ένα «δικαιότερο» (κατά υποκειμενικό τρόπο)σχήμα και ο πρακτικός έλεγχος του κατά πόσο υφίσταται ταύτισηνομιμότητας και ηθικής σε επίπεδο διεθνών σχέσεων (νομιμότηταέναντι νομιμοποίησης). Για την εξέταση των ανωτέρω, θααξιοποιηθεί ο τρόπος λειτουργίας του ΟΗΕ ως κοινωνία κρατών πουδιαθέτει τους δικούς της κανόνες σε επίπεδο διεθνών σχέσεων,καθώς και σε επίπεδο νομιμοποίησης στρατιωτικών επεμβάσεων μέσωτης έγκρισης που το Συμβούλιο Ασφαλείας παρέχει ή δεν παρέχει.

Η εργασία δομείται ως ακολούθως: στην επόμενη ενότητα παρατίθεταιη θεωρία του Rawls προκειμένου να καταστεί σαφές το πλαίσιοδικαιοσύνης που αυτός έθεσε σε ατομικό επίπεδο, ενώ εν συνεχεία η

θεωρία αυτή μεταφέρεται σε επίπεδο λαών έτσι ώστε να διαμορφωθείτο πλαίσιο λειτουργίας των κρατών και πώς αυτά κατηγοριοποιούνταισε επίπεδο τήρησης κανόνων και αρχών δικαίου. Στην επόμενηενότητα, διαμορφώνεται το φιλοσοφικό πείραμα σε επίπεδο διεθνώνσχέσεων, μελετώνται τα κίνητρα των κρατών για έναν δικαιότεροκόσμο και διερευνάται πρακτικά η σχέση δικαιοσύνης και ηθικής,μέσα από το δίπολο νομιμότητας – νομιμοποίησης που ενσωματώνεταιστο διεθνές σύστημα μέσω του ΟΗΕ και τους Συμβουλίου Ασφαλείαςτου. Τέλος, παρουσιάζονται συνοπτικά τα βασικότερα συμπεράσματατης εργασίας.

Η θεωρία της δικαιοσύνης του John RawlsΟ John Rawls (1921-2002) υπήρξε ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας στοΠανεπιστήμιο Harvard. Θεωρείται ως ένας από τους κορυφαίουςσύγχρονους πολιτικούς φιλοσόφους. Δημοσίευσε σειρά άρθρων σχετικάμε ζητήματα ηθικής και φιλοσοφίας δικαίου, ενώ έγινε ευρύτεραγνωστός με το έργο του «A theory of justice», το 1971. Ωςεκφραστής του κλασικού φιλελευθερισμού δίνει έμφαση στονσυγκερασμό των ατομικών δικαιωμάτων με την ισότητα ευκαιριών μεαπώτερο σκοπό τη συνεργασία που θα οδηγήσει στην ευημερία τηςκοινωνίας2.

Στη θεωρία της δικαιοσύνης ο Rawls πραγματεύεται την ιδέα τηςδικαιοσύνης ως ακριβοδικία σε μια φιλελεύθερη κοινωνία. Οι αρχέςτης δικαιοσύνης θεωρούνται ως αντικείμενο πρωταρχικής συμφωνίαςσε μια αρχική κατάσταση. Προς αυτή την κατεύθυνση κατασκευάζει τοπείραμα της σκέψης (thought experiment). Επιλέγει μια μερίδαέλλογων ατόμων, τα οποία διασυνδέονται μεταξύ τους με διάφορουςτρόπους και εφορμώνται από δικούς του σκοπούς ο καθένας καιαναζητά σε αυτούς τις αρχές της δικαιοσύνης. Οι συμπεριφορές τωνατόμων αυτών καθορίζονται από τις επιλογές και τα συμφέροντάτους. Το αποτέλεσμα που θα προκύψει αβίαστα μεταξύ τους, θα2 (Heywood,2007)

οδηγήσει σε μια κατάσταση ισορροπίας, μια πρωταρχική θέση όπουκάθε συμφωνία που θα «συνάπτεται» θα χαρακτηρίζεται ωςακριβοδίκαια3.

Για το λόγο αυτό θα πρέπει και οι αρχές που θα διέπουν την κάθεσυμφωνία να είναι δίκαιες. Ο Rawls έκανε μια υπόθεση, κατά τηνοποία τα άτομα που συμμετείχαν στο επιχείρημα, θα βρίσκονταν πίσωαπό το πέπλο της άγνοιας. Δεν θα μπορούσαν να γνωρίζουν, όταννομοθετούσαν, αν θα ήταν άρχοντες ή αρχόμενοι. Επίσης, δεν θαγνώριζαν με ποιον τρόπο οι κρίσεις και οι επιλογές τους θαμπορούσαν να επηρεάσουν τους ίδιους ατομικά, αλλά θα τιςαξιολογούσαν με γενικά κριτήρια, δηλαδή θα επιχειρούσαν να κάνουνμια εκτίμηση κατά πόσο αυτές οι λύσεις θα ωφελούσαν το σύνολο.Κανένας από τους μετέχοντες δεν θα μπορούσε να γνωρίζει τη θέσηπου θα λάβει ο ίδιος στην κοινωνία αλλά ούτε και τιςκοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συνθήκες που θα επικρατήσουν,αλλά ούτε και τίποτε άλλο που ενδεχομένως θα τους επηρέαζε, όπωςφύλο, χρώμα, θρησκεία, εθνικότητα4.

Οι αρχές, στις οποίες θα καταλήξουν, θα πρέπει να μπορούν ναενσωματωθούν στην κοινωνία και να εφαρμοστούν από τους πολίτεςσυνταιριάζοντας με το αίσθημα δικαιοσύνης τους και διατηρώνταςμια συμμετρική σχέση μεταξύ συμβαλλομένων. Το πέπλο της άγνοιαςέχει ως στόχο, με δεδομένη την άγνοια των ιδιαίτερωνχαρακτηριστικών του καθενός, οι πολίτες να αντιμετωπίσουν μεσεβασμό και ανιδιοτέλεια ο ένας τον άλλο και να διασφαλιστεί κατάκάποιο τρόπο η ουδετερότητα. Αγνοώντας οι δρώντες τα συμφέροντάτους, είναι αδύνατο να προσαρμόσουν στα δικά τους μέτρα τις αρχέςδικαιοσύνης. Η ισότητα και η αμεροληψία είναι αυτές που θαεξασφαλίσουν τη δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη είναι μία αρετή, ηθικόκαθήκον των ατόμων μιας κοινωνίας. Για τον Rawls όλα τα κοινωνικάαγαθά, όπως η ελευθερία, οι ευκαιρίες, ο πλούτος θα πρέπει να

3(Χατζής)

4 (Ρωλς,2001)

μοιραστούν ακριβοδίκαια και ισότιμα, εκτός κι αν μια άνισηδιανομή είναι προς όφελος του αδυνάτου5.

Η Θεωρία της Δικαιοσύνης σε επίπεδο λαώνΩφέλιμο θα ήταν να παραλληλίσουμε την αντίληψη του Rawls για τουςπολίτες στο πλαίσιο της δίκαιης κοινωνίας με τους λαούς στοπλαίσιο της δικαιοσύνης των λαών, ώστε να κατανοήσουμε τον διεθνήχαρακτήρα της θεωρίας του. Το ζητούμενο είναι η ειρηνική συμβίωσησε παγκόσμιο επίπεδο ή έστω η σταθερότητα. Οι λαοί είναιελεύθεροι, ίσοι και λογικοί. Ανάμεσα στους στόχους ενός λαούσυμπεριλαμβάνονται η εδαφική του ανεξαρτησία, η διασφάλιση τηςπροστασίας των πολιτών του, η διατήρηση των θεσμών και τηςκουλτούρας του, η πολιτική του ανεξαρτησία. Οι λαοί, σε αντίθεσημε τα κράτη, δεν στοχεύουν στον εδαφικό επεκτατισμό ούτε στηνοικονομική ή και πολιτική τους ενίσχυση.

Ο Rawls προβαίνει σε διάκριση των λαών σε φιλελεύθερους καιαξιοπρεπείς, εστιάζοντας στους αξιοπρεπείς. Οι αξιοπρεπείς λαοίδεν αναγνωρίζουν μέσα από τους θεσμούς τους τον έλλογοπλουραλισμό, ούτε αναγνωρίζουν τις φιλελεύθερες ιδέες περίσυνεργασίας πολιτών. Αυτό τους καθιστά άδικους από φιλελεύθερησκοπιά. Μία αξιοπρεπής κοινωνία όμως μπορεί να οργανώσει τουςθεσμούς της γύρω από ένα ενιαίο δόγμα Μπορεί για παράδειγμα μίακοινωνία να μην διέπεται από δημοκρατικούς θεσμούς, να μην έχειδημοκρατικό πολιτικό σύστημα, να καθιστά τη γυναίκα υποδεέστερηεπιβάλλοντάς της τιμωρίες και απαγορεύσεις, αλλά ωστόσο να είναιτόσο σωστά οργανωμένη γύρω από αυτό το δόγμα που να διεκδικείεπαξίως μια θέση ισότιμου μέλους στη διεθνή κοινωνία. Μιααξιοπρεπής ιεραρχική κοινωνία διασφαλίζει τα ανθρώπιναδικαιώματα, διαβουλεύεται με τους εκπροσώπους των πολιτών σχετικάμε τα συμφέροντά τους, δεν παροτρύνει επιθετικές ενέργειες6.

5 (Χατζής)

Το Δίκαιο των Λαών επιδιώκει να γίνει η βάση συμφωνίας τωνφιλελεύθερων και των ευπρεπών κοινωνιών. Θέλοντας να κάνειαποδεκτό το Δίκαιο των Λαών και από τις μη φιλελεύθερεςκοινωνίες, δεν μπορεί να προχωρήσει σε μια εντελώς φιλελεύθερηέννοια δικαιοσύνης. Ο συγγραφέας προσπαθεί να απομακρυνθεί από τηφιλελεύθερη θέση και να αποδεχθεί την πολλαπλότητα. Ο Rawlsφέρνει ως παράδειγμα μια αξιοπρεπή κοινωνία, την οποία ονομάζει«Καζανιστάν». Μέσα σε αυτή την κοινωνία, μόνο οι μουσουλμάνοιέχουν δικαίωμα ανάληψης θέσεων ευθύνης και υψηλών αξιωμάτων,καθώς επίσημη θρησκεία είναι το Ισλάμ. Παρ’όλα αυτά, οιαλλόθρησκοι πολίτες του Καζανιστάν έχουν το δικαίωμα και τηνελευθερία να συμμετέχουν στην πολιτική ζωή, χωρίς νααντιμετωπίζονται ως κατώτεροι από τους μουσουλμάνους. Αυτόσημαίνει σεβασμό στην επιβολή της τάξης σε μια κοινωνία. Μίαενδεχόμενη κριτική από την πλευρά των φιλελευθέρων απέναντι στουςαξιοπρεπείς λαούς θα μπορούσε να προκαλέσει την δυσαρέσκειά τουςκαι να τους καθιστά αντιπαραγωγικούς. Για το λόγο αυτό, οιαξιωματούχοι απαλλαγμένοι από τοπικιστικές αντιλήψεις καιστερεότυπα, θα πρέπει να δίνουν σε όλους τους λαούς να καταλάβουντις θέσεις τους περί εξωτερικής πολιτικής και δικαίου. 7

Με απώτερο στόχο μια διεθνή συνεργασία, οι φιλελεύθεροι λαοίεξασκούνται στο να σέβονται τους αξιοπρεπείς γιατί οι δεύτεροιεγγυώνται τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δικαίωμα στηνισότητα απέναντι στη δικαιοσύνη, τη διαβίωση, την ασφάλεια, τηνιδιοκτησία είναι μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα που μιαοργανωμένη κοινωνία οφείλει να τα διασφαλίζει. Για τον Rawls ταανθρώπινα δικαιώματα λειτουργούν σαν όρια. Κάθε κοινωνία πουυπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν μπορεί και δενχρειάζεται να δέχεται την παρέμβαση από άλλους λαούς, ενώαντίθετα οι κοινωνίες που τα καταπατούν είναι επιρρεπείς στο να

6 (Wenar, L. ΙΣΤΑΜΕ Ανδρέας Παπανδρέου.2010)

7 (Ρωλς,2001)

δεχτούν κυρώσεις και επιθέσεις8. Ο πρακτικός στόχος του δικαίουτων λαών του Rawls δεν είναι άλλος από την αποφυγή επανάληψης τωνμεγαλύτερων δεινών της ιστορίας, όπως πόλεμοι, γενοκτονίες,θρησκευτικές διώξεις. Το όραμα του Rawls για μια δίκαιη κοινωνίαείναι τόσο ρεαλιστικό, όσο και ουτοπικό. Προϋποθέτει νααποδεχτούμε ότι οι διεθνείς σχέσεις δεν είναι μόνο έναανταγωνιστικό πεδίο πλούτου και εξουσίας.

Ένα Διεθνές ΠείραμαΣτην ενότητα αυτή, θα μεταφέρουμε το πείραμα υπό το πέπλο τηςάγνοιας στις διεθνείς σχέσεις, πραγματοποιώντας μία σειράυποθέσεις και παραδοχές για την ευκολία του πειράματος. Αςαναλογιστούμε τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ εφεξής) και τηλειτουργία και κυρίως τα δύο βασικά του όργανα: α) το ΣυμβούλιοΑσφαλείας και β) τη Γενική Συνέλευση. Επιλέγεται προς χάριν τουπειράματος ο ΟΗΕ, καθώς αποτελεί έναν διεθνή οργανισμό(προσομοιάζει στα χαρακτηριστικά μίας κοινωνίας), που αποτελείταιαπό κράτη με διακριτά χαρακτηριστικά, γνωρίσματα, ανάγκες καιεπιδιώξεις και τα οποία λειτουργούν κατά μόνας ή σε ομάδεςανάλογα με τα συμφέροντα τους (όπως τα άτομα μέλη μίαςκοινωνίας). Ο ΟΗΕ τυγχάνει παγκόσμιας εμβέλειας και αποδοχής καιδεν τίθεται ζήτημα κατάργησης ή απόρριψης του από τα κράτη μέλητου, αλλά το καθένα από αυτά εξετάζει το πλαίσιο δυνατοτήτων τουεντός του οργανισμού.

Η Γενική Συνέλευση, λειτουργεί ως μία «Εκκλησία του Δήμου» χωρίςνα διαθέτει όμως νομοθετικές ικανότητες και χωρίς οι αποφάσειςτης να είναι δεσμευτικές. Λειτουργεί περισσότερο συμβουλευτικάκαι καθοδηγητικά, ενώ κάθε μέλος διαθέτει μόνο μία ψήφο. Μία απότις σημαντικότερες λειτουργίες της είναι η εκλογή μέρους τωνμελών που απαρτίζουν το Συμβούλιο Ασφαλείας, το οποίο καιλειτουργεί ως «Εκτελεστική Εξουσία» λαμβάνοντας αποφάσεις και8 (Ρωλς, 2001)

αναλαμβάνοντας δράση όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο. Το ΣυμβούλιοΑσφαλείας αποτελείται από τα μόνιμα και τα «αιρετά» μέλη (που ταεκλέγει η Γενική Συνέλευση), ενώ για την λήψη της όποιας απόφασηςαπαιτείται η σύμφωνη γνώμη των μόνιμων μελών και αυξημένηπλειοψηφία συνολικά. Η μονιμότητα κάποιων μελών και το αναγκαίοτης σύμφωνης γνώμης του κατά τη λήψη αποφάσεων, τα καθιστά«ισχυρά» έναντι των υπολοίπων μελών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότιμπορούν να πάρουν όποια απόφαση θέλουν αυθαίρετα.

Το πείραμα εστιάζει στη δυνατότητα ανατροπής του υπάρχοντοςstatus quo στα πλαίσια του ΟΗΕ και του επανασχεδιασμού τωνδιεθνών σχέσεων ισχύος στο εσωτερικό του. Συγκεκριμένα, έχειενδιαφέρον να αναλυθούν σενάρια σχετικά με τη στάση που θαακολουθούσαν τα κράτη αν τους ζητούνταν να «επανασχεδιάσουν» τιςδομές και το πλέγμα ισχύος του ΟΗΕ, αλλά υπό το πέπλο της άγνοιαςγια τη πιθανή τους θέση. Ουσιαστικά πρόκειται για μία απόπειραοραματισμού μίας υποθετικής κατάστασης που θα ωθούσε τα κράτη νααποφασίζουν ακριβοδίκαιο για τους κανόνες που θα καθόριζαν τιςτύχες της ανθρωπότητας. Για χάρη ευκολίας του πειράματος θαδιακρίνουμε τα κράτη μέλη του ΟΗΕ στις εξής κατηγορίες: α) χώρεςτου Δυτικού Κόσμου, β) ανερχόμενες οικονομικά και διπλωματικάχώρες και γ) χώρες του Τρίτου Κόσμου.

Οι χώρες του Δυτικού Κόσμου, μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σετρεις υποκατηγορίες: 1) τις χώρες μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας(Η.Π.Α. – Βρετανία – Γαλλία), 2) τις χώρες που αποτελούνανερχόμενες δυνάμεις και που δεν είχαν συμπεριληφθεί στην αρχικήκατανομή ισχύος (για παράδειγμα η Γερμανία) και 3) οι χώρες πουλόγω μεγέθους και ισχύος δεν μπορούν να επιβάλουν πολιτικές καιαποφάσεις στον υπόλοιπό δυτικό κόσμο (π.χ. Ελλάδα). Είναι εύκολακατανοητό ότι η πρώτη κατηγορία χωρών δεν θα ρίσκαρε τονεπανασχεδιασμό των δομών υπό το πέπλο της άγνοιας, καθώς θαυφίσταντο αυξημένη πιθανότητα να απωλέσουν τα δικαιώματα ισχύοςπου σήμερα διαθέτουν. Ούτε η δεύτερη κατηγορία κρατών θα ήτανπρόθυμη να αλλάξει το υπάρχον status quo, καθώς η πιθανότητα

απόκτησης οφέλους από την είσοδο στο Συμβούλιο Ασφαλείας, μοιάζεινα είναι αισθητά μικρότερη από τον κίνδυνο που υφίσταται από τηδημιουργία ενός οργάνου με μόνιμα μέλη εξτρεμιστικά κράτη ή μέλητου Τρίτου Κόσμου, που έχουν διαφορετικά κίνητρα και ανάγκες. Τοίδιο ισχύει και για την τρίτη κατηγορία κρατών του ΔυτικούΚόσμου.

Με βάση την ανωτέρω λογική και οι ανερχόμενες χώρες μπορούν νακατηγοριοποιηθούν ως εξής: 1) τις χώρες που είναι ήδη μέλη τουΣυμβουλίου Ασφαλείας (Ρωσία και Κίνα) και 2) τις χώρες πουσυμμετέχουν στο παγκόσμιο οικονομικό και πολιτικό σύστημα. Ηπρώτη κατηγορία έχει ελάχιστη βούληση για αλλαγή, καθώς κάτιτέτοιο θα ισοδυναμούσε με απώλεια μεγάλου μέρους της ισχύος πουήδη διαθέτει. Αντίθετα, η δεύτερη κατηγορία κρατών εμφανίζουνμεγαλύτερη βούληση για αλλαγή καθώς επιδιώκουν την ανατροπή τωνσυσχετισμών που τις κρατούν σε περιορισμό, αλλά παράλληλααναγνωρίζουν τους κινδύνους που μπορεί η αλλαγή αυτή ναελλοχεύει.

Από την άλλη πλευρά, οι χώρες του Τρίτου Κόσμου θα παρουσιάζουνσε κάθε περίπτωση υψηλότερη βούληση για αλλαγή, είτε: α)συμμετέχουν στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα (π.χ. χώρες τηςΝοτιοανατολικής Ασίας), είτε β) αποτελούν αναθεωρητικές δυνάμεις(π.χ. Β. Κορέα, Ιράν, κάποιες Αραβικές χώρες). Ο βαθμόςσυμμετοχής και συνεργασίας τους στο παγκόσμιο οικονομικό καιπολιτικό γίγνεσθαι, επηρεάζει σαφώς το κίνητρο που έχουν γιααλλαγή. Συνοπτικά, συνοψίζοντας τα ανωτέρω μπορεί κανείς να δειτον ακόλουθο Πίνακα.

Κατηγορία Κατάσταση Βούληση γιαΑλλαγή Βασικό Κίνητρο

ΔυτικέςΧώρες,

Μέλη του ΣυμβουλίουΑσφαλείας

Ελάχιστη Απώλεια Ισχύος

Ανερχόμενες Οικονομικές –Πολιτικές – Στρατιωτικές

ΔυνάμειςΕλάχιστη

Πιθανότητα ΟφέλουςΜικρότερη του

Κινδύνου

Μικρές και ΠεριορισμένηςΙσχύος Ελάχιστη Φόβος

ΑνερχόμενεςΔυνάμεις

Μέλη του ΣυμβουλίουΑσφαλείας Ελάχιστη Απώλεια Ισχύος

Συμμετέχοντες στο ΠαγκόσμιοΟικονομικό και Πολιτικό

ΣύστημαΜέτρια Αύξηση Ισχύος vs

Φόβος

ΤρίτοςΚόσμος

Συμμετέχοντες στο ΠαγκόσμιοΟικονομικό Σύστημα

Ικανοποιητική

Αύξηση Ισχύος vsΦόβος

Αναθεωρητικές Δυνάμεις Μεγάλη Αύξηση της Ισχύος

Γίνεται σαφές, ότι η υπάρχουσα κατάσταση, με τα γνώριμαπλεονεκτήματα και μειονεκτήματά της, αποτελεί προτιμητέακατάσταση για τις περισσότερες κατηγορίες κρατών ή δεν υπάρχει«κρίσιμη μάζα» που να επιδιώκει με τρόπο εμφατικό την αναθεώρησητου υπάρχοντος status quo. Το ενδεχόμενο να βρεθούν στη θέση τωνμονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, χώρες οι οποίεςπροέρχονται από τον ριζοσπαστικό κόσμο αποτελεί έναν φόβο που θααπέτρεπε μεγάλο αριθμό κρατών από το να «πειραματιστούν» πάνω σεένα δικαιότερο σύστημα εξουσίας.

Η ρωλσιανή θεωρία δεν φαίνεται ικανή να στηρίξει σε θεωρητικόεπίπεδο τον σχεδιασμό ενός συστήματος διεθνούς δικαιοσύνης μεχαρακτηριστικά γνωρίσματα πληρότητας. Ερωτήματα εγείρονται για τοεάν με τη χρήση της υποθετικής κατασκευής που αναπτύχθηκε,δύναται τα κράτη να οδηγηθούν σε μία «ηθικότερη» διεθνή πολιτικήσκηνή.

Το ζήτημα αυτό μοιάζει με το δίλλημα που έχει τεθεί και από τονίδιο τον Ρωλς περί του δικαιώματος των φιλελεύθερων κρατών να

«επιβάλουν» την ιδεολογία τους, στα μη-φιλελεύθερα κράτη. Τοζήτημα της ηθικής υπεροχής των φιλελεύθερων κρατών έχειαπασχολήσει μία σειρά ερευνητές, γιατί αποτελεί τη βάση για μίασειρά άλλων ζητημάτων, καθώς τίθεται το ερώτημα του κατά πόσο ηπίστη στην ορθότητα και το δίκαιο ενός συγκεκριμένου συστήματοςαξιών, προϋποθέτει και την πίστη στην καθολικότητα του.

Για παράδειγμα, το πείραμα που αναλύθηκε ανωτέρω ενδεχομένως ναοδηγούσε σε διακριτά αποτελέσματα αν το σύνολο των χωρών – μελώντου ΟΗΕ ασπάζονταν ένα ενιαίο και φιλελεύθερο μοντέλοδιακυβέρνησης, το οποίο και εφαρμόζονταν στον απόλυτο βαθμό. Ηπροσπάθεια «φιλελευθεροποίησης» όμως κρατών που δεν ασπάζονταιαρχές και αξίες του δυτικού πολιτισμού είναι μία πράξη ηθική; Ηπίστη στις αρχές του διαφωτισμού, που όμως είναι «δυτικής»προέλευσης και λογικής, επιτρέπει την «επιβολή» τους σε μερίδατης παγκόσμιας κοινωνίας που δεν τις ασπάζεται;

Ουσιαστικά, το ζήτημα που αποτελεί προέκταση του ακόλουθουπειράματος, μπορεί να συνοψιστεί στα εξής:

Η φύση των κρατών, όπως και των ανθρώπων, διακατέχεται απόφόβο και ανάγκη για ισχύ (προσέγγιση κλασσικού ρεαλισμού),γεγονός που μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά στηδιαμόρφωση ενός δίκαιου συστήματος διεθνών σχέσεων (κατάRawls), έστω και αν δεν αποτρέπεται η συνεργασία (θεωρίανεο-φιλελευθερισμού).

Η προσπάθεια δημιουργίας ενός δίκαιου κόσμου (φιλελεύθερομοντέλο), μέσω της στρατιωτικής βίας, ακόμα και ανσυνοδεύεται από αποφάσεις νομιμότητας (για παράδειγμα στοπλαίσιο λειτουργίας του ΟΗΕ), εγείρει ζητήματα επί τουηθικού σκέλους.

Με βάση τα ανωτέρω, εξετάζεται πλέον το ζήτημα του κατά πόσο, οινόμιμες αποφάσεις του ΟΗΕ (νόμιμες ως προς τον τρόπο λειτουργίαςτου οργανισμού), αποτελούν και πράξεις «ηθικά» αποδεκτές. Το

πλαίσιο μελέτης της παρούσας εργασίας έρχεται να εξετάσει τησχέση του ΟΗΕ, μέσω των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του(ως το παγκόσμιο όργανο νομιμοποίησης αποφάσεων στην άσκησηδιεθνούς πολιτικής) και του ΝΑΤΟ που αποτελεί το στρατιωτικόσκέλος του Δυτικού Κόσμου και βασικό στρατιωτικό όργανο για τηνεπιβολή των αποφάσεων του ΟΗΕ.

Ο άξονας εξέτασης της σχέσης στηρίζεται στις έννοιες τηςνομιμότητας και της νομιμοποίησης, με την πρώτη να σχετίζεται μετον νομικό θετικισμό (legal positivism)9 και τη δεύτερη ναενσωματώνει ένα περισσότερο κανονιστικό και ηθικό πλαίσιο(normative ethics / morality), που καθιστά τις ενέργειες πουγίνονται θεμιτές ή αθέμιτες (από την ουσιώδη ηθική πλευρά)10. Οιδιεθνείς επεμβάσεις λοιπόν, μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σετέσσερις διακριτές κατηγορίες με βάση το βαθμό νομιμότητας καιηθικής νομιμοποίησης τους, ως εξής11:

1. Νομότυπες και νομιμοποιημένες επεμβάσεις, όπως αυτή πουπραγματοποιήθηκε στον 1ο Πόλεμο του Κόλπου, από τις ΗΠΑ καιτους συμμάχους τους, κατόπιν της εισβολής του Ιράκ στοΚουβέιτ (ηθική νομιμοποίηση) και τη λήψη σχετικής απόφασηςαπό το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

2. Παράτυπες και νομιμοποιημένες επεμβάσεις: όπως αυτή τουΝΑΤΟ στο Κοσσυφοπέδιο, η οποία πραγματοποιήθηκε για τηνπροστασία των κατοίκων Αλβανικής εθνικότητας της περιοχήςαπό τις δυνάμεις ασφαλείας της Σερβίας (ηθικήνομιμοποίηση), αλλά με το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ναδίνει εκ των υστέρων έγκριση (παρατυπία). Η νομιμοποίησητης επέμβασης δικαιολογήθηκε υπό το σκεπτικό τηςεπαπειλούμενης ανθρωπιστικής κρίσης που καθιστούσε την

9 (Martin, 2009)

10 (Buchanan, 2003)

11 (Roberts, 2008)

επέμβαση δικαιολογημένη, αν και παράτυπη (illegal butjustified).

3. Παράτυπη και αθέμιτη επέμβαση: όπως ο 2ος Πόλεμος τουΚόλπου, όπου δεν υπήρχε ουδεμία απόφαση του ΟΗΕ και δενκατόρθωσαν οι ΗΠΑ να πείσουν για την ηθική νομιμοποίηση τηςεπέμβασης τους, ειδικά όταν μετά την επιτυχή ολοκλήρωση τηςδεν βρέθηκαν τα χημικά όπλα που υποστηρίζονταν ότι διέθετετο καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν.

4. Νομότυπη και αθέμιτη επέμβαση: όπως είναι σε σειράπεριπτώσεων η χρήση του δικαιώματος της αρνησικυρίας (veto)από κάποιο μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ,όπως έγινε αρχικά στην περίπτωση του Κοσσυφοπεδίου από τηΡωσία και την Κίνα12.

 Οι ανωτέρω περιπτώσεις καταδεικνύουν, το σαφή διαχωρισμό τηςνομιμότητας, από τη νομιμοποίηση σε σειρά πραγματικώνπεριστατικών που έλαβαν χώρα και συνεχίζουν να λαμβάνουν στηδιεθνή πολιτική. Το ζήτημα της Λιβύης, της Συρίας και τηςΟυκρανίας αποτελούν πρόσφατα ή και τρέχοντα παραδείγματα, τουπόσο λεπτά είναι συχνά τα όρια μεταξύ δικαιοσύνης και ηθικής.

ΣυμπεράσματαΣτην παρούσα εργασία μελετήθηκε το έργο του Rawls περί δίκαιαςκαι ελεύθερης κοινωνίας, που προτρέπει τον αναγνώστη ναδημιουργήσει την ιδανική κοινωνία χωρίς όμως να γνωρίζει τη θέσηπου θα λάβει ο ίδιος μέσα σε αυτή. Η θεωρία του Rawls μπορεί ναεπεκταθεί και σε επίπεδο λαών για να αναδείξει το διεθνή τηςχαρακτήρα. Στα πλαίσια αυτά, η προσπάθεια του Rawls ναδιαμορφώσει ένα πλαίσιο εντός του οποίου τα κράτη υπό το πέπλοτης άγνοιας, θα επιχειρούσαν να επανασχεδιάσουν τον κόσμο έχει τηδική του φιλοσοφική αξία, αλλά περιορίζεται μόνο σε αυτή, καθώς12 (Pellet, 2000)

οι συνθήκες κλασσικού ρεαλισμού συνεχίζουν να επιδρούν στον τρόπολειτουργίας των κρατών σε πλειάδα περιπτώσεων. Η πρακτικήεφαρμογή μίας τέτοιας θεώρησης θα ήταν αδύνατη, όπως εμφατικάκαταδείχτηκε καθώς στην πλειοψηφία των χωρών το κίνητρο αλλαγήςτου υπάρχοντος status quo είναι «αδύναμο» και «σχετικά αδύναμο»δεδομένου του γεγονότος ότι σε ένα άναρχο διεθνές σύστημα δενυφίσταται «εξασφάλιση» για την ύπαρξη ενός καλύτερου /ασφαλέστερου κόσμου μετά την αλλαγή.

Όπως καθίσταται σαφές, η φιλοσοφία ως επιστήμη μπορεί να μηνκατορθώνει σε απόλυτο βαθμό να περιγράψει την υφιστάμενηπραγματικότητα, αλλά σε κάθε περίπτωση διαμορφώνει το πλαίσιο γιατον προβληματισμό των δρώντων στις διεθνείς σχέσεις με βάση τιςαρχές και τις πανανθρώπινες αξίες. Η μελέτη συγκεκριμένωνθεωριών, όπως αυτή του Rawls, και η προσπάθεια ενσωμάτωσής της σεεπιστημονικά πεδία άλλα από αυτά για τα οποία αρχικά αναπτύχθηκεμπορεί να δώσει προστιθέμενη αξία τόσο στην ίδια, όσο και στηνπροσπάθεια κρατών και διεθνών οργανισμών για νομιμοποίηση καιαποδοχή των αποφάσεων τους.

ΒιβλιογραφίαBuchanan, A. (2003). Reforming the international law of humanitarian intervention. Στο H. J. R., Humanitarian Intervention: Ethical, Legal and Political Dilemmas (σ. 130).

Martin, E., Law, J., & Elizabeth, A. (2009). A dictionary of law. Ανάκτηση 01 31, 2015, από Oxford University Press,: http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t49.e2224

Pellet, A. (2000). Brief Remarks on the Unilateral Use of Force. European Journal of International Law , 385.

Roberts, A. (2008). Legality vs. Legitimacy: Can Uses of Force beIllegal but Justified? Στο M. E. Alston P., Human Rights Intervention and the use of Force. Oxford University Press.

Wenar L. ΙΣΤΑΜΕ ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ, 2010, John Rawls Σύγχρονοι Στοχασμοί και Πολιτικές Παρεμβάσεις

Heywood A.(2007), Πολιτικές Ιδεολογίες, ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ

Martin, E., Law, J. , & Elzabeth, A. (2009). A dictionary of law.Retrieved 01 31 2015, from Oxford University Press http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t49.e2224

Χατζής, Α.,(2002), John Rawls και Δικαιοσύνη. Retrieved 02 01 2015 from http://www.kathimerini.gr/137616/article/politismos/arxeio-politismoy/john-rawls-kai-dikaiosynh

Ρωλς Τ. (2001), Θεωρία της Δικαιοσύνης. Αθήνα : ΠΟΛΙΣ

Χατζής, Α., Ο ωφελιμιστής πίσω από το Πέπλο. Ανάκτηση 07/02/2015 from http://old.phs.uoa.gr/~ahatzis/Hatzis_Rawls.pdf

.