07/02/15 1

İfade Özgürlüğü Açısından Ermeni Sorunu

Prof. Dr. Sadi Çaycı Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Milletlerarası Hukuk AD Öğretim Üyesi Ankara

Giriş

•  Hukuki dayanak: 1948 tarihli BM Soykırım Sözleşmesi.

•  Madde 2: “Ulusal, etnik, ırki veya dini bir grubu tamamen veya kısmen yok etmek maksadıyla….”

•  Soykırım, teknik bir terim. Rastgele kullanılamaz. •  Bir Devletin özür dilemesi, milletlerarası hukuktaki bir

yaptırım türü. Rastgele uygulanamaz. •  İnce ayırım: Taziye – özür dileme.

07/02/15 2

Giriş

•  Madde 9: Soykırım bağlamında söz konusu olabilecek, ilgili Devletin sorumluluğu boyutu dahil; Sözleşmenin yorumu, uygulanması, taraf Devletlerce yükümlülüklerin yerine getirilmesine ilişkin uyuşmazlıklar, her hangi bir tarafça Milletlerarası Adalet Divanı’na götürülebilir.

•  Bu güne kadar böyle bir girişim olmamıştır; zira, Sözleşmenin önceki olaylara uygulanması mümkün değildir.

07/02/15 3

1948 Sözleşmesinin Zaman Bakımından Uygulanması

•  1948 tarihli BM Soykırım Sözleşmesi elbette geçmişte cereyan etmiş, gelecekte de tekrarlanabilecek bazı olayların gereği olarak ortaya çıkmıştır.

•  Bu, gerekçedir. •  Yeni bir hukuk kuralı, kural olarak,

gerekçesine konu olaylara uygulanmaz. O olayları kapsamaz.

07/02/15 4

Genel Tarihi Çerçeve •  1. Dünya Savaşı. •  Osmanlı Devleti savaşan taraf; ayı zamanda,

çökmekte ve dağılmakta olan bir Devlet. •  Ermenilerin Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanmaları

ve Müslüman halka yönelik katliam. •  Müslüman halkın tepkisi ve sürecin karşılıklı

katliamlara (“kıtal” / “mukatele”) dönüşmesi. •  Ermenilerin düşmanla (Rusya – Fransa) işbirliği ve

savaşan Osmanlı ordusuna yönelik harekatı.

07/02/15 5

Genel Tarihi Çerçeve •  Osmanlı Devleti’nin, ülke bütünlüğü ve yurt

savunması için, siyasi, askeri ve (ülke içinde “tehcir” / zorla göç ettirme dahil) yönetimsel tüm önlemleri alması ve uygulamaya çalışması.

•  Tüm bu süreçte, tarafların tümünce işlenen suçlar – bu suçların kovuşturulması.

07/02/15 6

Genel Tarihi Çerçeve •  Özet: Başarısız ayaklanmanı neden olduğu, tüm

taraflar için söz konusu olan acı olaylar. •  Barış andlaşmaları ve tüm taraflar için genel af. •  Amaç: Yeni bir sayfanın açılması – geçmişin kötü

olaylarının unutulması.

07/02/15 7

Ermeni Sorunu - Boyutları •  İnce ayırımlar:

– Tarih tartışması başka, hukuk tartışması başka.

– Soykırım suçu bireysel cezai sorumluluk konusu; soykırıma bağlı olarak ilgili devletin de hukuki sorumluluğu söz konusu olabilir.

•  Uyuşmazlığın niteliği sorunu: Hukuki uyuşmazlık / siyasi uyuşmazlık?

•  Değerlendirme: Hukuki uyuşmazlık olmadığı kesin.

07/02/15 8

Ermeni Sorunu - Boyutları •  Ermenistan ve yanlıları: Türk karşıtlığı temelinde

siyasi mücadele + lawfare stratejisi. •  Örnekler: 1915 olaylarını, Yahudi soykırımı konusu ile

aynı gibi sunma – Türk öğrencilere, tez / ödev vb. Öğrenim sürecinde, Ermeni soykırımı iddialarını destekleyecek yönde konular verme – siyasi sürece katılımları engelleme – obiter dictum (ABD mahkemelerine açılan sigorta vb. davalar – Perinçek hakkında İsviçre’de yürütülen kovuşturma: “İsviçre Mahkemesine 90 Kg. Rus ve Ermeni belgesi verdik”).

07/02/15 9

Varsayım: Kurgusal Duruşma

•  Amaç: Sorunun temel nedenini araştırmak. •  Yargı - yerleşik tatbikat: Usul – sübut – tavsif

– takdir ve uygulama formülü. •  Sorun: Ermeni tarafı, böyle bir tatbikat

çerçevesinde bile, usul ve sübut aşamalarını atlayarak, sürece tavsif, takdir ve uygulama aşaması ile başlayıp “davasını” kısa yoldan bitirmek istiyor.

07/02/15 10

Kurgusal Duruşma: Basit Yöntem

•  İddia - talep. •  Savunma ve karşı iddia. •  Savunmaya ve karşı iddiaya cevap. •  Kanıtların sunulması / sağlanması ve

değerlendirilmesi. •  Sonuç: Karar / hüküm. •  Hala kesin hüküm söz konusu değil: İtiraz /

temyiz / kararın düzeltilmesi...

07/02/15 11

Ermenistan / Yanlıları: Genel Yaklaşım

•  Ermenistan / yanlıları, hiç bir halde, hiç bir şekilde, karşı iddiaları tanımıyor, dikkate almıyor, maddi olguların tartışılmasını istemiyor.

•  “Yargısız infaz” / “linç” yaklaşımı. •  Hukuku kötüye kullanarak mücadele stratejisi

(“lawfare”).

07/02/15 12

Hukuk - Değerlendirme

•  Tarih: – Olay tarihlerinde yürürlükte olan –

uygulanabilir hukuk? – Milli yetki (“domestic jurisdiction”) kavramı

– iç işlerine karışmama? – Dürüst ve adil yargılamanın gerekleri?

•  Güncel durum: İfade özgürlüğü?

07/02/15 13

Perinçek – İsviçre Davası •  Olay: Mayıs, Temmuz ve Eylül 2005 - Doğu Perinçek

– İsviçre’de konferanslar – “soykırım emperyalist bir yalandır”.

•  Yerel Ermeni derneği - şikayet. •  9 Mart 2007 – Lozan Sulh Mahkemesi (Polis

Mahkemesi?) – hüküm: Irk ayırımcılığı – mahkumiyet – cezanın paraya çevrilmesi ve ertelenmesi.

•  Temyiz talebi – Vaud Kanton Mahkemesi Ceza Bl. – red. (Ermeni soykırımı, Yahudi soykırımı gibi, kanıtlanmış tarihi bir gerçekliktir.)

•  Perinçek: AİHM’ne başvuru.

07/02/15 14

Ön Değerlendirme •  Başvurucu: Doğu Perinçek. •  Davalı: İsviçre devleti. •  Üçüncü taraflar: Ermenistan – Türkiye. •  Dava: “1915 olayları soykırım değildir” demek

suç olur mu? İsviçre Ceza Kanununun ilgili hükmü.

07/02/15 15

Milletlerarası Hukuk •  Tüm yabancı parlamentolar, tüm tarihçiler, fikir birliği

içinde, Ermeni tezlerini destekleseler, onaylasalar, bunun hukuki bir bağlayıcılığı, hükmü olmaz.

•  İki egemen arasındaki uyuşmazlık, bunlardan birinin mahkemesinde çözülemez.

•  Bir Devletin, egemen sıfatıyla yaptığı eylemler ve işlemler, bir başka egemenin mahkemelerinin yargı yetkisine konu olamaz.

•  Milletlerarası sınırlar bir defa belirlendikten sonra, artuk tek taraflı eylemlerle – işlemlerle değiştirilemez. Yeni bir anlaşma gerekir.

07/02/15 16

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

•  Konu: İsviçre mevzuatının (İsviçre Ceza Kanunu, madde 261bis-4) bu olayda uygulanmasının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine uygunluğu.

•  Mahkeme: 17 Aralık 2013 – başvurucunun ifade özgürlüğü ihlal edilmiştir.

•  AİHS, madde 10 (ifade özgürlüğü), 17 (özgürlüğün kötüye kullanılması), 18 (bu özgürlüğün sınırları).

07/02/15 17

Temyiz Yöntemi •  AİHM: Tek dereceli mahkeme. •  Bu nedenle, temyiz incelemesi yöntemi kendine özel:

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Madde 43-44. •  Daire kararı kesin değil. Üç ay içinde, taraflardan

herhangi birince, Büyük Daire’ye götürülmek istenebilir. Bu yoldaki talep, kabul edilebilirlik yönünden, beş hakimden oluşan bir panelde incelenir.

•  Uygun görülen talepler çerçevesinde, dava, kesin karar için, 17 hakimden oluşan Büyük Daire’ye sunulur.

07/02/15 18

Fransa Örneği

•  1993 – Bernard Lewis – Sulh Ceza Mahkemesi tarafından, 1915 olayları soykırım değildir dediği için mahkum.

•  Fransa, bir kanunla Ermeni soykırımı iddialarını tanıdı.

•  28.02.2012: Aksine beyanları suç saymaya yönelik kanun, Fransa Anayasa Konseyi tarafından, Anayasaya ve 1789 Bildirisine aykırı bulunarak reddedildi.

07/02/15 19

Siyaset – Tarih ve Hukuk

•  İnce ayırım: Tarih – siyaset ve hukuk bilimlerinin amaç – işlev – etki ve sonuçları farklı.

•  Yasama, tarihi saptayamaz. •  Tarih, hukuki bağlayıcılığı olan hüküm veremez. Tarih

ancak, güncel bir hukuki uyuşmazlıkta, yargısal çözüm makamının talebi / gerek görmesi üzerine kanıt / görüş / değerlendirme sunabilir. “Kanıtlanmış tarihi gerçeklik” kavramı, bir mahkeme hükmü gibi değil, bir uzman görüşü olarak değerlendirilebilir.

07/02/15 20

Kesin Hüküm Kavramı

•  Ancak ve ancak, görevli ve yetkili bir yargı makamının kesin hükmü (res judicata) bağlayıcı nitelikte hukuki etki ve sonuç doğurabilir.

•  Önemli: Mahkemelerin hüküm ve kararları da eleştiriye açıktır. Aksi halde hukuk gelişemezdi. İfade özgürlüğü bakımından bu boyut da dikkate alınmalı.

07/02/15 21

İfade Özgürlüğü: İnce Ayırımlar

•  Soykırım iddialarına tepki / cevap: – “1915’te mukatele (karşılıklı kırım –

katliam) olmuştur. Bu durum, soykırım olarak nitelendirilemez.”

– “Ermeni soykırımı iddiaları yalandır.” •  Hukuka aykırı olacak olan: Irkçı,

ayırımcı nefret söylemleri.

07/02/15 22

İfade Özgürlüğünün Sınırları

•  Önemli olan, 1915 vb. trajik olayların mağdurlarının onurlarının ve duygularının korunmasıdır.

•  Hukuk, ırkçılık, yabancı düşmanlığı, nefret söylemleri, aşağılama – hakaret – kamu düzeni ve güvenliğini bozma gibi amaç ve / veya sonuçlara elbette izin vermez.

07/02/15 23

Değerlendirme ve Sonuç

•  Dava: İsviçre’de, alenen, Ermeni soykırımı iddialarını reddetmenin suç sayılması, ifade özgürlüğünün ihlali olur mu?

•  Değerlendirme: 1915 olayları, tarihi açıdan araştırılabilir, incelenebilir, tartışılabilir ve değerlendirilebilir.

07/02/15 24

Değerlendirme ve Sonuç •  Bilimsel yöntemlere uygun araştırma

sonuçları takdir ve saygıyla karşılanır. •  Ancak bu bulgulardan hak / hukuk – bağlayıcı

bir sonuç çıkmaz.

07/02/15 25

Değerlendirme ve Sonuç •  İfade özgürlüğünün başvurucu tarafından kötüye

kullanılmış olup olmadığı –haklı olarak- nasıl inceleniyorsa, Türk karşıtlığı ve “lawfare” kavramı çerçevesinde, aynı gerekçenin karşı taraf bakımından da dikkate alınması sağlanmalıdır.

•  Önemli: Yargı süreçlerinde ırkçı / aşırı milliyetçi söylemlerden kaçınılması + 1915 olaylarının esasının değil, ifade özgürlüğü bakımından bu konunun tartışılması – tarihi tartışma çerçevesinin dışına çıkılmaması.

07/02/15 26