KITABEVI • 322

K.apakMinyatiir

Di:lgili( DueenHiilya A$KL"l

B.lskl-CiltBayrak Matbeass

Davutpesa Caddesi 0:14/2

Topkapr . istanbul

Istanbul, 1007

ISBN 978-97,·917\.45·6

www.kltab us.com

© Kn'ABEVI ~at ., I~",~m~ 5k. No: 54/A Cilg.l loglu- iSTANBULTIc'1: ((12 12) 512 43 28 -511 21 43 • Faks: 513 77 26

www.kitab us.com

I

I

HediyeKitabl

Hanrlavanlar

Emine Giirsoy Naska li

Aylin Ko<;

KITABEVI

i<;iND EKi LER

SUNU~ · IXenos - Xl

C OKTORKLERDE HEOiYEHtiseyin Salman

"Cokrurk ve Turgi~ Devletlerinin (in He Hediy..Iesm est" • :1

MEMLUKLERDE HEDiYESamira Kortantamcr

"Memluklcrde Hediyc" • 15

OSMANLJDA HEDiYEYusuf Ayiinii

"Bizans'tan Selcuklulara Condenlen Hcdiyelcr" • 33Necdet Oztiirk

"Osman h Kroniklerindc Hediye Kayulan (1299-1500)" . 43Murat Uluskan

"Avustury a jmparatoruaa Condenlen Hedtyeler (l665-J699 )" • 72i lhami Yurdakul

"II. Abdiilhamid ile Habesistan imparatorunun Hedi yclcri" • 83Mehmet Yrld tz

"Eugenic'nin istanbul Ziyarcti ve Hedtyelcr" • 95Hedda Reindl-Kiel

"Osrnanhda Hediye 06-17. Yuzyil)" • 102Talip Mert

"19. Yuzyilda ihsan-l Sahane" • 112Murat Ak gunduz

"Padisah ill' Seyhullslam Arasmdaki Hedivelesrneler" • 134

J-1 EDI YE MEVZUATIAhmeI T. , km

"H uku kta lIL"diyc" • 143Ytier l Ogurlu

"657 Sa)'lh Devlee Memurtan Kanununda Hediye" • 157y tiksrl f;rJ ik

" 1850 Kanuni DUz.("Jllt'metoinde Hedrye" • 167YJrhmet Al i Yugl

'"Mt"hir'" • 188Reeep C:;igd t" m

"O;ma nhd.a Faiz" • 197Mir.~ Tosun

"Trabzcn Kadr Sicillennde Hire Ka}1tlan (1735-1741)" • 2fJ7

ANILAR;'IJ ilUfrr Bay,tr C u rso y

"Hediye 11,. llgili Amla r" • 221

HEDIYEliK KELIMELEREmine C iirso)'-Na sk..l l i

"Hcdiyclik Kehmelcr" • 233Mnut ~n

~E...ki ve Orta Turk~eHediye Kelimeleri " • 240~bhmut S,m k.ty.ll

"+C;AIIK Ekj" • 260Erdal ~.l.hin

"'Qj ul Kelimesi" • 2i'3Fund,t Top~k

"DUgun Hediyesi AnJamh Kdimeler'" • 290

GElENEK GORENEKCanoln i1er i

"Horoz Telleme" · 3 17A)'l in KOli:

"Di} Ki r;bIH • 318him,) Stbet Bolyr ,lkt.ll"A hret C;i..~gj" • 339

MUjgan 0li:er"roklatma" • 343

Ref tye O ku,luk ~e nesen

"Mendil" • 349H.lI IiI ibrahim ~,th in

" B.1~lhk la Hedi ye" . 361

Ah m el AtilJa Dogan"C;ikola ta ile G('lip Nazar Boncugu ile Donenlen

Alm.lnya'd.lki TurklC'l"" • 375

OliCUN DERKEKMust,tf,t Ali:.

"Degum Sonrasmda Iledi)'e1~mc - Bahkesir Omegi" • 391Gulden Solgol Yiiksrkk. y.

"Kahn ve f;eyiz"" • 396Culh,tn Atnur

"Erzu ru m'da Sozden Dugune Hed iye" • 407Zeki)'e C;.gun b r

"Ada na OUgunlerinde Hediye.. · .uONed ime ~anl.. Hiisne De m irel , $,td,tn Tok)'ii~k

"Geru;lerin (eyizll.' ilgili C:O~leri" • 438

KLAStK EDEB IYATAhmet ~1ermer-Nrs l ihol n Ko.;: Keskin

"Di van $iirindc Hedl ye" · 447Sevdol Onoll

"$airlm:' SunuLlRHcd iye: Trmar" • 466

ITHAR.AR~! uh i lt in Eli.a{ll..

"Nasi-hat KitapLmnda Hediye ve ithaf" • 4S3Erbn O rgrn

"Cu mhuriyet DOneminde itha( $iirler" • 497

PROMOSYONLARuynep KoJboln Kadlotlu

"'Ga zt'te Prof1\Ck\oyunLtnw• 507

II. Abdiilhamid ile Habesistan

iniparatorunun Hediyeleri

- Ilhami YlIrdaklll" -

Osma nh Devleti. 1517 yihnda Memliik Devleti 'ni ortadan kald rr­drktan son ra Afrika krtasmm , e;;itli meseleleriyle ilgilenmeye basladi.Niteki ru, 1555'te de Hint Okya nus u ile Kizrldeniz sa hille rinde stratejikbir me vkide bulunan Habesistan 'a, Portekiz ile giri~tigi mucadelesininbir par cast olarak, mudahale et ti. Bu mudah ale neticesinde Krzrlde­niz'i n Afrika sahil serid inde bulunan Erirre'de, tarihi Jiman sehir leriMassava veSavakin HeTIgre bolgesinde Hab es Eyaleti kuruldu.! Digertara ftan ekonom ik ve stratejik amaclarla Afr ika kryrlarm a yerleserekiisler ve koloniler kuran Portekiz, ingiliz , Fransr z ve Hollandahlara za-

Dr. [lhami Yurda kul. Harran Universitesi Fen Edebiya t Fak ultesi Sana t Tarih i 80­lumii, Sanhurfa (Konuyla ilglli belgelerde ye rd unlan sebcb lyle Prof. Dr. Ali Ars­lan'a tesekkurlerimi sunanrn).

Habcs Eyaleti'nin tesislndcn sonra Habes beylerbeylen eyalctin topraklanru Ha­besistan meliklerinin aleyhine olarak genisletti. 1592 yilmdan itibaren iki tara tarasmda fiili bir cansma olmadtgt gibi kurulan iyi iliski ler daha da geli?ti. KralFastladas, Cuney Habesisten'da bu lunan ve Muslumanlarm yogun olerak ya~·

lilgl Harar Ernirligi'ne kar?l miispct harekette bulunarak rnisyoncrlcrin ulkesinegiri~ ';Ik~lanm kontrol i~in Habes beylerbeyi He i-?birligi yepn . Hatta, 1650 yilm­da Sultan JV. Mehmcd 'e bir mektup (name) gonderdi . Kayrp olan bu mektup Os­manh Devlett He Ha bes lsta n arasmdaki ilk diplomatik beige olarak kabul edtl­mcktedir. XVII. yiizytlda Hebcs Eyalcti 'n in tasarrufundaki toprak.1arda daralmaoldu ve bir arahk eyelet merkczl 01.1n Debaroa da Habesiston hukiimdannm eli­ne ge<;ti. Cl'Tli? b ilgi id n bk. Ccngiz Orhonlu, Osmatlll tm!-l(Iralor(ugu'llllt1 Gii/lry Sj·.vase/i-Halle$ Eyale/i,Istanbul 1974, 5. 175-180;Davut Durs un, "Afrika" , Tlirk Diva­

ne! Vakfi Islam AlIsiHopel-lisi, Ci l, istan bul 1998, s. 418--419.

• Hediv I bt

mania digt=r VTUpa illel ri de kanldr, Y Frlan s6miirgecili faaliyet­leri ne ic ind 1 75'li • rllarda Afrika 10 a uu daha ziyr de sahil 10­srrnlari brnu elestirilrnisken, yakla~l yinni yJlsonra, 1 S'li yil lardasa dece Fas , llabesistan VI.' Liberya; 1914 yihn, gelind ig indc i e Liberya

VI? Habesistan ba~mslz idi.2

Afrika kitasmda genel dururn boyle ikcn Osmanli Dev leti ill' Ha ­besistan arasmda dogrudan diplomatik iliskiler Kudiis't e bulunanDeyrussul tan ad mdaki mana tir ill' mil ·Iemila h hakkmdaki Hab es-

pti ih til fl uzerine ba I dr, ite im,l 73 . ilmda udus r'iye Mah­emesi bu rnanas nn rptilere ait oldueuna karar verdi. Bu karardanakl3i'1 7 d . nra Kudii Habes rnilleti basrahi i (ma tra n) udiis di­mda kendilerine ai t, icind bazi binalann ve aga~ann bulundugu ara-

zide22'~rm tre uz unluk. g ru lik ve yu li· ·nde,kareplanhbir i­lise insasi icin izin istedi. Aynca, Ha besista n krah adma hali f ye sunul­mak iizere, onradan gilyr ir mi bir ur II verildig i an las ilan, birmektup il l' Kudus Mutasarrif Rauf Pas: ' ya yaldrzh, mavi ve kirrruzibillur parcalanyla siislenmis bir giimi.i~ bilez ik vc uzerinde "melik-im uluku 'l -Habesiyye" ibaresi yazih bir gti mi.io; nisan takdim cui (18 Ka-un 1 1/ 2.5 Zilhicce 12 '). utasamf bu hediye ve nisandan duyd u-

gu mcmnuni ini ve nh mernurlarma v rilcn nisanlarin kabulu-niin di ah iradesini g tirdigini muhatap1anna iletti. cak, mu-lasamfm m r eze bildird igi takrirdeki ifad ini dogru bul ctmeg rekirse I i a lan bu ml?mnuniyet .- I rine ka~ilik h iyder d

gcrsiz VI? k.lb.l dl (6 Mil I 1 2/ 17 Cem.lzl eldhir 1299).3 Harici 'C vc

2

Osmanhd HeJ. e . -

ezahib 'ezareti tarafmdan onu h . dol i inceleme t mamlandik­an sonra in mol izin erilen kilisenin a~h 1 19 Haziran 1 tarihin­

de yapildr, Bu v ileyle Kudus I Iabes ba rahibi burada bulunan rahipve rahibeler ile Habesis tan Krah IV. Yohann 'in mcmnunl tini bildi r­

~i. (1 Temmuz 1886/ 29 Rarna zan 1303):' Kilis nin yapimma verilenizin Osmanh-Habc~islan iliskilerinin gelistiri lrncsi icin onernli bir adimold u.

rv. Yohanncs (1 71-1 Q)'in 1 9 yilmda ··Ium u iizerine II enelik(I 9-1.913) i idar miicad 1 inde ita lya ' nm d legini d alarak Habe­

. Ian lrn rat ru oldu.S Aym yrl bir elci h • etiyle II. bdulhamidC1 76-19(9)'e bir me ctup il Habesistan'in ulu larara 1 h i 'e gelene­

in in bir tezahurii (Jdeti) lrnak uzere birer • nh arslan e altm kalkannderdi. II. , lenelik me tubunda iki husu uzerinde durdu. Bunla r­

Jan birin - I, ma nit vatandasi Ha bes lilcrin diger iilke atandasta n

• H 1 Kualn

gibi serbestlik icinde yasama lnnndan ve Kudii 'te Hab -~Iilere ait dinimekanlarla ilgili islerin geregi gibi yiiriitiilmesinden duydugu mcm­nunivetti. lkincisi i e Habesisran'da bulunan biitiin Miisliimanlanntarn bir serbestli icinde ibadetlerini erine getirdikleri ve Hristiyan te­

baa ile esit haklara hip old uklan yd r.v Kudiis Habes basrahibi de se­

firl r araciligiyla Kiptilerle aralannda ihtilaf konusu Ian mana. nnnkendi tasarruflarma verilmesini talep xlerek imparator ll, Menclik velrnparatorice Taytu Betw'iin hususi selamlanru iletti .? Boylece Osman­11 Devleti ile Habesl ta n ara smda dogrudan diplomatik iliskil er basla­dl ~ 1 gibi bu mektup ve hed iyeler de II. Ieneli ve II. Abdiilhamid ara­smda olusa , k dostlugun be~langJCI oldu.

n. Menelik'in Habesistan'da biiyiik 6lc;iide hakimiyet tesi etrne­sinden ve ilk heyctin ge lmesinden yaklasik sekiz yil sonra Hususi Me­muru Kont de Leondiyef ve Hususi Katibi Ato Josef ill' birlikte yedi ki­~iden olusan elci he 'e ti 18 A · ustos 1 97 (19 R biyiilevvel B 'lS) tarihin­

de lstanbul'a ulasn. II. fen 'Ii , birinci rnektubunda da ifade ttigi"mutabaka t" geregince Habesistan'da bulunan biitiin uslumanlarmtam bir serb sstlikle ibadetlerini yerin getirm Ierine VI? Hristiyan tebaaile e~it haklara sahip olarak ya~lmalaTlnamii 'aade edildigine dnir olanbclgenin tasdik edilerek gonderildij;ini ifade tti. Bunllnla ber'lber, II.Abdiilharnid'e Ha~istan'm elenc I uluslararasl hed iyes i olan bi­Tercanh a .Ian ve altID kalkan gond rdi .

n. Abd iilhamid'in, II. M 'nelik'in birinci mektubllna ve hed iyelen­ne cevap verip vermedigi bilinmemektedir. Ancak, ikin ci mcktup vchediyelerin takdiminden sonra n.Abdiilhamid, imparatora ni :?,m-I ali;im paratoriljeye ~efka t ni~m, imparatorun d iger ya kmlan ile baZI ii td iizey go r vliler 'C lla~' t n' da . Iii liimanlann ogun olamk ,a~­

dlklan Harar bOlg inden bazi idarecilere mevkilerin ure birinCi 05­meni, biri nci Mecid i, ikinci lecidi, uc;iincii t cid i ve d "rd iim: Meci-

" BOA, Y. I'RK. 1 MH ., nu. 4/4 1

7 BOA, '( EE., nu. 62/17

II Mench '111 and lSi~ I l'yctirun hareket \ R~ sii l'IgraO ria bl.1n­bul'a bilJirilJi (BOA, Y. rR PT, nu. 1-r ,nu., 15/9-; nu . 1- /150. Y • tn', nu .165/71\.

Q BOA. Y. EE., nu. 62/ 3b II Mcnl'lik 'in birind mcktubunda soz konusu ctt igi "mu·labakat " iI· ikinci mck lubund,1gondl' rildigi ifad ' ~odill'n tasJikli Oclhc rcsmi ev­raklar ara mda bulunamadl Yukanda I bir bcl~ I/,ind - :t.konusu LoJildi­

I gibi bu Igclcnn ga)-rin-;,mlbir .uret • vmmi 1rn.1S1 muh ~"ID~kllr

manlidn Hediye » 7

d~ olmak iizere «ic~itli nisanlar verdj,lO Harar bolgesi idarecilcrine denJ~IlJa.r verilm i; Habcsistan vatandasi Miislumanlara sag!.1nan dinierbesti Ie ve_ II. Abdiilharnid' in Hab , istan' m hakimiye ine gir en

n.. 1 90) Mu luman Harar Emirligi iizeri nde hilafetin d inl ve siya inufuzunu kullanma istegiyle aljlklanabilir.lI

.. II. Abdiilha~,jd'in. bu nisanlan gondcrmesinin ardmdan 1897 yihicinde II. Menehk ve Irnparatorie Taytu Bctiil'den iki ayn tesekkiirmektubu geldi. Bu cevabi mektuplardan II. Abdiilhamid'in nisanlarlaberaber lmparatora mura sa bir It~, Kud us 'te i mana nr mesel inigorii~m k iize l.tanbul 'a gclm~ olan Cezzal Mil asa achacha)' 'ada nisan-i ali verdigi ve Kudiis'teki rnana stmn Habe lilere iadcsini va­det~igi anla~llmilkt,ldlr. II. Abdiilhamid'in bu vaadin •basta II. Menelikve Imparatori,e Taytu olmak iizere tum Habesliler cok scvindilcr. Buhabe~ iizen~e II. Menelik, Tercurnan Ato J zef vasrt sryla bazi hediyler g nd rdi, Aynca taleplen nc uygun bir c vabm v rilmesini sa brrsiz­hkla bekledikleri ni ifade etti. 11. nelik'in ond erdigi bu hed iyeler; 2a~lan,. 2 alaca merkep, I yabani kedi (~a k ) . 2 devekusu, 1 par, 2 yaba­ru kedl , 1 kaplan, I ceylan, 2 Misk kcdi si (Zebad MiskO, 2 yllan avlarkll~, 4 111 mun vc 15miil('nevvi ku~ ~eklindeydi. 1 2

10 Il?'~: -: ['RK.~R., nu . 1/ Harar bolgesi " C uslurn.1nlan hakkmda gen~bll~1 1\ln bk.~hml'l K<1\,;\s, "Osman h D 'vleti'n!n Mus!tim"11 IlaTar Emirligi'yl _MUll• • cbet~l!~1 vc Hristiy.lll Ilnbe~istan (Etiyopy.l) imp.1T.ltorlugu iI . Ynkmla~­mnsm:J ~lkis l ", Pax Ol/amalla-Slmlil' ;11 Memoriam Prof. Dr. Nt:jal C6'1I1I1[ , ed it' r

Kemo J\J\c ' Aruc.rra 200 1. s. 443-4 ; I Spell T Trimingham, Islam rn Ethil:oplilLondon 1952. . 125-131 '

II Osrn.:rnllDevil' I 3dma MISIr Hidivligi'nl' 19h olarak H r.u'da 1 75-1 7 ylln ~rasmd.1 sua. IY~ Ml'hmed Raui r ~, !Gd\' n P,*" fehmcd I 1dJ P,*, veA1~ Rlza ra~i1 . ~elhl~ ~ yapb . Hnrar Emiri, Klzlld cniz sahil inde Ilaly;mlnnn i~gill.lenn .b~l glTl~ligl sava~1 kaybelmcsinin antllldan 1886 ylllllda 20.000 k;~iJjk~a~~lstan ll rdU unun sa ld ltJsma ugrad l \IC de, ', m Loden l~m SOnt>15mda taorihi Harar ~}lTi i gal edildi (Ahmet Kavas, MOsman1l IJL...·lc i'nin Mu lurn.11l Ii .:ar F.m~lii;i'yl 1UMSCbe 1 ri ,'C HI . lI;an H an CEtiyopya) 1m ratorlu­gu tie 'rakmla rtli ma ..•, PaxOllolftiJfIQ' .II ill Mmrorilzm Prof Dr. qatCOyall , L'tJitor Kcma[ (1\(' Ankar.! 2001, s -t 2 -).

12 BOA, Y EE., nu . 62/38. Ccnal Ma~~a d Ol bir m klllp ya7.1rak pndi~ahlll vaad i.~ln uy/;ulnnma I Ic;in Kudli mutaSMniJna kesJn cmirler vcrllccl'gini limil ell !.gln~vc }'akmda I tanbul'a gcJccegml bclir lli (B A, Y. EE., nu . 62/39. 1 Ocak189/ . (20 Kanu lll 'vvel 1312) tarihindc II Mcnl'lik l.uahnd n g -ndcnlen ni?amtakdlm ~odccd, 0 n Kont de u..'Ondi • Am 1 c ikinci rutbeden Osmani

I . -~ru vcn m -me rar \ 'e Idi (BOA, Y PRK. ~F., nu. / J(J(»

lJ. I enelik'in bu elci h eti bir gazet e verdigi mulakatta vazife-ini; Ha . tan Imparat runun es iden beri lJ. Abd iilhamid 'e arsr

olan samimi muhabbct ve d tlugunun te it ve yenilenm i ile pa i­~hm tevecciihuniin d eva rn ve artmlmasi ekli nde acikln d i. Aynca ikii.ilke arasindaki iyi iliskilcrin geli:,;tirilm i sayesinde Avru pa lrlarmb61gedeki i:,;ga l ve sornurgecilik Iaaliyet lerine de engel olunabileceg!konusunda mutabik kah mhgJ Hade ed ildi (9 Eylul 1897/1 7 (Eylul

1313».13 ana itrr mesel i nedeniyle baslay an ve devarn eden g6ru~­

meier bu kunu dismda i uluslararasi mes lelerin de zarnan zaman ko­nusulrnasma z min hazirladr . Dolayu I la Afrika kitasmda, Avrupa si>­miirgecili- m ~I, Osmanh Devleti ile Habesistan arasmda bir amacbirligi fikri lustu,

Ertesi 112Oca. 189 ( Ramazan 1315) tarihind e II. lenelik, SefirKont de LeondiyeI ill' Katip to Josef a ra IhglyJa n.Abdulhamid'c ba­ZI hediyelcr gond erd i. Bu hcd iyeJerden olan "gay et nefi ve musanna"altm kalkan Silahhane-i Humayunda rnuhaf za cdild i. Osmanh burok­ratlan VI? pad isalu ll . Menelik'in bu hedi yesini Afrik a'da iilkemiz aley­hine olusabil ck bir m elcde Hab esistan'i n lehim ize ha r k t edecegi~eklinde yorumladI. II. cnelik'in Ha~dan'dabulunan iisluman­lara tamd lgl haklara vurgu yapl1arak da a konusu olan manashr ha ,­lunda uicab-I hal ifa olunacakbrH denildi. B" Ieee paJi hm mana tIrmesel indc Hab~lilerev rdigi )'oruma 1 \'aat bir kez daha muglabir ~c -ild e ifade edildi. Gelen hedi 'cIeri mukabil ilgiIi t rifat burck­ratlan I labo: ista n'a dair bilZl eserleri okuyarak, II. M nclik'in ilah vcdiirbiin merakmm old ugunll tcspit eUil'r. Bu tespit iizerinc sibh vediirbiiniin yam slra Arap kabilclerin in ycli~ti rd igi atl ardan dah a iyi 01­mak iizere iki Arap ah ve bazl c~ya lar g0nde rild i. Bu e~yalardan Habe­~istan impa ra tori, esinc 20 lop elbis elik kllma~, 50 ad I ip k piiskulliimcndi\, 1 adet ipck eccade, - lOp ipekli biiriimciik,lO auel i~lcmeboh­VI, mura sa at ve sITmah b moz; l la be islan imparatoruna ise; Iadel ipek cade, 1 adet ufa hah, 5 adct yun seccade, durbtin, muras­sa sigara ku usu,d~m Ii i ~k uma, 1 !;ifI miizeyym labanca, 1 .,iftav tiiIcgi, YlldIZ Porselen Fabrikasmdan YlYtakmu, ,ay t lurrn sofrasl

ve tabak, mtiz~yyen v' sirmah ga~i eli eger taklrrn gonderildi.14

13 BOA, Y. PRK, ASK., nu. 133/5.14 BOA, Y PRK. NMH ., nu. 7/&&, Digcr bir hed iyc lislcsi i~in I.k. BOA, Y. PRK.

HH., nu 30/44 1893 yllmd.1 da II Abdiilhumid'c Habe;;isl.an'm yeganc vc \Okonemli oL1n -Miihr· i Siileyman-~m verildi <OOA, Y. EE., nu . 62/40)

man hda l Iedi 'e •

Bu tarihten 'akla~1 iki yil sonra 14 Ag stos 1900 (1 - u I 1 16)tarihinde bu cez II. Meneli ta rafindan II. bdiilhamid'e lakdim olun­mak uzere gonderilm aln ayhk bir siyah kaplan ile sekiz ayh bir ars­Ian ayn ayn kafesler icindc vapurla lstanbul'a llIa~tI. 1 5 Ancak, bu he­d iyel er in h us usi sefirlcri va nasiyla degiJ d e Man asurh ZekeriyaAga 'yla gondcrilmesi suphelere sebep oldu . Bunun iizerine 31 Ekim1900 (7 Recep 1318) tarihinde Habesistan lmparatorunun bas ka tibinebir mek tup gonderilerek g 1 n bu hediyelcr sayet lmpara tor tara fmda ngonderi lmi padisalun mcmnuni 'eHnin ilctilmesi istendi.16 Agus­tos 1902 (26 "f, mrnuz 131 ) tarihinde yine mana or mesel i le ilgili 01­mak uzcrc 11. • eneli tarafindan istanbul'a go nderil n bunamate­us'e birind mani, ba rahibe i inci f cidi ve sefaret hey tinin digeruyelerine mev ilerine gore d6rdiincii mani, d6rdiincu Mecidi ve be­sinci Mecidi nisanlan veri ldi .F

Bir sure so nra II. Men elik ceva bi mektubunda eski rm nasnrlarmmyerine yenisinin yapilmasi icin izin verilc 'g ini limit ettig ini belirterekCezzal Masasa ile bazi hediyeler gonderd i. lrnparatoric ise mcktu­bunda II. Abdillhamid'in hed iye olara k gondermis old ugu ipek hah vemurassa ati dairna gordu - urni ve kcndi ini siirekli h lIrladlgml be­lirtti. Bu arada manasllr m I i hakkmdaki beklmtiJerini de dil l' ge­tirdi VI' k ndi lbiselerden II. Abdiilhamid'e yadigar olmak ve Harem­i Humayun'l onulma ' iizere gonderdi (Haziran 1 ). 1 BOylecc im­paratori,e Taytu Behil, II. bdiilhamid'i endisine iifl'kli hattrlatan

15 BOA, Y. PRK. ASK., nu. 163/ 34; BOA, Y. PRK. MYD., nu. 3]/311.

If. BOA, Y. PRK. B$K., nu. 6] / 39.

17 BOA, Y. PRK. AZJ., nu. 44/73.

lR irade, Adliye v~ Mez.mib, nu 1322 Ra-12l. 21 a\.: 190- (15 Zilk."le 1322) kui-hinde Ha islan imparalUri~ inin Kudiis'l kJ h4 nesin~ bi~ i rulllenin impa­ralori • lar. fUldan satlll .ulnma lila dair irild li'ku An k, Imparalo~27.000 u~ alma Ltedi i hane Ii a1uay 0 • ~ III alan OsTMnh Villand~1 biTYahud i'nlll .000 Fran " ta n ~glya tmak i temem j urerinc 7.000Fran ' mill mulasarnfltk tu"flll n kal1da nm.ut emrediIdi. Imparnl ri<;e bu ha­neyt m 'cut hunesine Have nd lar Yilparak \. ya ~ he. .'nde dcgcrlendinnisliyonlu (1 dc , Adliye Vl' Icz.,hib, nu. I 22 Za-3). Bu sirad . AbJuIhamid 'mIc;.Tifalli'sl olan Fchim Erenur, h lIrallllda Ha~1 l,ln heyetinin Imp., ra tori,.eninKudi is' t ·ki hancsinc da ir b"ZJ Id L'plL'riyle bcmbcr bin,ok v.1h~i h.'yvan ill' ~uk

kIymctli hcdiyeler ge tirdigi ni ve buna muk ab il kendilerinin de .;uk klymc lli la~­

larla siislil bir k. h~ ve hed ,y ' Ier go liirdiiklerini n.l klclmcklLod ir, CL'ni~ bilg i i~in

bk. iyazi Ahut B.'l.naoglu, uAbdiilhamid'in TL~rifal~sl Fehim Er nur", ulrihDiil/.llaS/, . 38, 1953, s. 1573·1575.

ipe k h.\h ve murassa saate mukabil yad igar olmak ve Harem-i Huma­yu na konulmck uzere gond t>nJigi bu ozcl hedtyeyle sevgt. sa ygt v edostluklenrun Ill' d erece ileri old ugu nu goseerdi. Asltnda old uk", d in ­dar ve muktcdir c lan imparatori~t'nin sUf\"kli hannnda olan II. Abdul­ha mid gib i ba~kd bir ~y de Kudus' feki Krprilerle ihtilaf konusu alanmana..ltr mesel~iydi.

II . Menelik. 11. Abdi..ilhamkj'e hediyeolArak ganderdigi Ha~i~n

yaplrnl bir masa, bir kalkan ve iki mtZTaga mukabil padi~h dol.Sad lkel-Mueyyed P~'yL, h usu si hi..i rmetinin bir ifadesi olmak uzere lmpa­ratora bir Iuh, ill' bir mektup ve Mecid i ~nuun yaru sira hediye cla­ra k bir l,"3y takuru, bi r ~ft ~mdan, bir 011 takmu, ban aktni¥' Ibezler,kuma~, dokuma) ve hall gandeNi. II- Abdillhamid'in 9 Agustos 19(H(]7 Cemaziyelev"d 1322) tdrihli mE'ktubundan Ha~istan'dan g~len

son hedlyder arasmda fiI di¥nin de oldugu a~llmaktadu. Deyrus­sultan \ ta ndSttn hakk..mdd w ynti bir dczeelemeye imk.1n bulunma·dl~, ancak ba?ka bir yerd ... kili.w yapUmal. Istentrse hiikilmE'tin bu ko­

nuda kolaybk satJayacap iiede edildi.19

Habeslilerin oPynissultan meselesiedeki taleplt'ri devarn Niyor,yapl1an goru~ll"r ,.... i~tT bir net:ire vermiyordu. 17 aim1905 (14 TqnnievVo:'I 1320 tlrihind~d~ C~zz.a.I~ IL Menelik'inild meUubunu pad~h.1 t.akdim etti Il. Menl'lik tarafmdan II. Abdul­hamid'~ hediy~ ola rak gOodmlen "'hayvanat VII' ~yenin" muhafaza­snida buluJ'Lilrak Ila~tan'dan gelt'1\ ~i1ef\" taltif amaayla birer ma­dalya vmlml"Si de arz ediidi.2024 Omk IQOf, (18 Zilk.ade 1327) tarihin­de de Sultan AbdulhamiJ. II . M{"I\dik'(' gonderd igi revabi mektubun-

llJ 2<1 llawom 1904 (11 H. , iran 1320) liInhli blT yandall Ha~tan eI9~Inc350 U", aliyye \Tri ldigi. lmJ'l raton \'l"l'll1l~etti~i haroe iQll vcrilen l.lpu !t'nt'­

dindl'll rnemT",ull~duyduklan. 4nCi\k m.otI.lstu" meselesindeki brann anula·nna mUMbf ollNl!<'''''' r. pn.."n p.W~Ul lulfund,ln Until kesm~k bu k" n u·daki IAlep]l"';I"Ol' d....."m .....tl-a'iJeri . nlafllma kl.ld lr t80A, Y.EE, nu. 62 /35, BOA.Y PRK. NMtt., nu Y/5 11 Konuylll dUKrudan ilgili ~,*m.alarda Sadlk el-Mu.,,),.y.....t ]>a,...·mn Habo.." illl..l l\" hUnderilme la nhillin ya tespit ed i!l-rn",d igi Vl'")'a far k­h tdrih lcr utl'rlnde duru ldutu gu nilml·h.-dIT, Ka~JIa'll lJTll.\k i,.-in bk.Ccngi1. Or ·hOl\lu, 05mimlJ '''l/'t1T11I<Jrll'.tu·~u " C UII"Y S'yastti. Ha/>q £!fIlld i. istanbu l 1974. 5.1fl5; u-vcnt Utlurk. HEtlyopyaK

• T1irk D(¥Qurt Vakfr Islam AnsiHopt'di5i, c. n, t~l/lnhu ll 'f-1l1, 5. 495; Ahmd K.1 v,u, "Osmanh o.-vll'ti'nin Musl;,;ma" Harar Emir ·liAi' yll' M\ij\,l~d'l'll l'ri Vl' H,ri.ti y,ln 1I.,b l,*lsl"ll (Eliyopya) imparatorlugu ill' Ya­klllJa~masJn il ElkI51", PO.l Olt,IIIuma·$tw/irs i/l M"ma,i",,, Prof. Dr. Ntjal GVyli'lI·.l'd,lor K..mal <;i,..,..... Ank ,,,.. 200 1, 5, 453-454

20 BOA, Y rK K ~F, nu 7/ UN.

d ol gelen mektuptan duydugu memnuniyetini ve aralennda bulunand cstlugun rnemleketler arasmda dol herg~t'n /;un ,ut m.\SIkonusunda ­ki sa mimi dileklerini i1etti.21 Bu mektuptan bir a y eon rc, 24 ~ubat 1906(11 ~uba t 1321) tarihinde Deyrussul tan meselestnin bir pa~asl OLaIlma nasnr kap15mm anahtannm kane ai l oldugu Iusml, II Abdulhe­mid 'ill uzun z.amandan bu yan.l kullanllmaya ll hir ka pmm H,}be1Wl'ri\in alil1masma izi n vermes! uzenae neticelend i.22 II. Abdulh.tmid'inaslmda Habeshlerin hu ku ken bir halclan oImama~na ragmen mevcu tihtilafa so n vermek, Ha bqlileri n Osm.1nb Devlcn'ne ulan t('fNyUlab­ru teyit etmek ve uluslara rasa yeni bir problnmn d~maSJ.nl onlem...kadana iyi niyetle buld ugu ~zi.im uzenne II. M..nd ik W' Im pa ral ori , oI'Taytu ayo ayn iki rnekfup gor"Jererek ~i..ikran1aruu ikttiln.21

Ancak, Ha~1iIerin niyrli manasbnn lamamln.l sahip olmakn VII'

isledilJerinin hepsini alamadlk1anru du~unuyortard, Bu yUzden 22Arahk 1907(9 Kanunievvel 19(ItH tarihinde H,llq,istdR~ Heyee Re­lsi CezzaJ ~~i'ol tarafmdan II. Menelik adana "'hukuk·1 mnhebi.vemt'M'lesi·nin bir kez daha tt'iliki ve uti surel:t~ ~uf1W' ka~tu~l­m.a.5I talf'P edildL YaptLan tetltikJerdl"ll SOMa konu Medis--i Vukela'dagoru~iilenk Ha~)ilerin )oI'hJ:ne yeni bir ~y yapllamayacagarnn bildi­n lmrsinO/' karaT verildL Bu mazbaUrun k{"l\disine sunulmas.a Uzer-ine,II Abd u lha mid konunun bir kez dol"" go~ulR\("Sjni ertlMti , BununUZeT1nl' konu 25 Arahk 1907 (20 Zilkade 1325) tarihindf' biT kez dahag,",*ulert"k yen.i biT mazbata haZlfl.tndl. Birinci mazbatad.lki rnenfigoru~eT Mut'l" ~ldlde ifade f'dildi. Nill"itim, Hdbc1Jilerin bu islekJerikUlsdl yt'l"lnle ilgili me\"("Ut fl'fIJ\dna ve u1uslarar,,~ stahikoya ayluny­dl . Bu yUzden de yern bir~y yap1lamayacagl, al\Cdk digcr mt"zhepler.Ie dol\'a konusu olmayacak bir yl."fde kili.se i~!'ima izin \·erile-biJl."Cegik.lrarla~tml d l . Kara r, 31 Arahk 1907 (26 ZilkdJ... 1325) ta rihinJe padi­~h ta rafmdan onaylandl .24 Med isin birinci k.lr,m lll \ ' t'to ederek konu­yu biT kez d aha gorii~iilm{'k lizl'Tl" med ise iade ,.oJ.'n II . AbdulhamiJ,mcd isin kes in ifad eler ku llanarak bu mesdeyi kdpatrn.l u rdnna k.1r;;I­hk , masada konu~ulacak bi r ~yler blrdkm.1YI ongur.orek bu konud.\Hdb~liler lchine olan iyi ni yetin i giisterd i.

21 BOA, Y I'RK. B~K , nu. 75/73.22 1I0 A,Y rRK. UM., nu, 78/42,2J HOA. YEE.,nu. 62/33; nu. 62/ 34; I. 1lR. , nu. 1325 1..(1 ·12.24 BOA. I HR.,nu.13:!5 Za-12.

1 7 yilmda II. I t neli sagltgmm b zulmasi ned eniy lc idareyi im­paratorice Taj u Betul'e birakn ve torun u Lid j a su'yu varis tayin et­ti. 1 yihnda lkinci M rutiyefin ilarnndan soma 1909 yihnda da n.

bdiilhamid hal' edildi, 1913 yihnda II cnclik'in oliimii uzcrine sa-rayda 9kan cansikhk iizcrine Lidj Yo u, Almanlarm yardirmyla tah tagecti. II. Abdiilhamid ile II. Menelik' in i i ulke a rasida ku rduklan iyiiliskiler in ve buraya gum icril cn Turk diploma tlanrun c;.,h~malannm

da tesiriyle Lid j Yassu, Birin ci Dunya Savas i'nda Alman-Tiirk ittifakm­da yer aldi ve Miisliiman oldugunu acikladi.

II. Mcnclik'in ilk iki mcktubunda ifade ettigi ve hiikiirndarhgl su­r inee Il. Abdiilhamid 'c gonderd igi hed i lerden de anl asilacag) iize­re Habesistan'm ulu larara si hediye geleneginde canh a Ian ve al tmk, lkan en temel ve birincil hediyel ri idi . Bu hediyelerden ar Ian he­m hemen fun uy • rhklarda yigi tlik v hukiimdarhgin, kalkan i. e

vunmanm emboliidiir. • ite im II. , I n Ii " II. Abd iilharnid 'e gon­d rdigi bir mektubunda cendisini 'a huda kabilcsinin arslaru" olarak

tarif etm~ir.2SDi - r hedi eler de yin Habesis an cograf a 10m iirii ­nil olan bilumum ha vanlar ve bunlarla i1gili rruzrak veya fild~i gibihayvan kaynakh hediyelerdi. Aynca, H. b istan'm uluslarara t hedi­yel ri arasmda iilkenin en onemli. miihrii olan Muhr-i Stileyman iJ d i­ger nisanlar sayilabll ir, Bu arada lm para torice Taytu'nun Har rn-i Hii­rnayuna konulrnak iizere II. Abdillhamid ' > yadigar olarak bizzat ken­

di elbiselerinden gonderd igitli ?e unutrnilrnilk gerekir.26

25 ilhuda kat-ile inin ilr.J.1m II. Menelik Hllbt.~isbn krallanmn kr h. ulum vc cf·kar-I alivve vc kuvv!l1 n)'lc muazzcz olan muluk dostlanna VI: u bltlcn ne pekmuh~ ni~nL1nOl it.ll-derler. Biz dahi d tum uz Osmanh pad~11I kctlii

llan Abdiilhamid H. II ha:r.retlerinc resin \" pek muhterem~1'IU:l. o1an"Muhr-i Siilc man"l I l.")'1t.'Tiz· (Ha~' tan Imparnloru n. Mcndik'ten II Ab-d Ulhamid'e A, Y EE., nu. 62/ ..0

2 "Butiin ~-l -i Ali i OsmaniY)'C'nm hultumdar-t zi.o;aru~in h'l mwz->'amSulbn Abdiilhamid Han hazretlerine lam·, mahsus ilc kcmhme m.lhsusulan c1bi3Clerden yadi~ , r olma were Harem i Hiim.lytln-I mu111 n'\ ri i.;intakdim eylcrim· (Ha~1. tan imparatonr;esl Taytu Betiil'dcn II. Abdulll..lmid 'e) .BOA, irade, Ad liye ve MC.lahib, nu. 1322 R-12; yO! yiiz)'llda GUlley Asp'dat-ulunan Aile Suit; nhgl'nm Osman h p.ldi~,lh larlnil gtindcnligl hl'\liyder ise,lglTltkh olarak bilhilfilt uriinJerindcn olu;;makt.lydl . Aile Sullnm M,lnsur ~lh'mSullan II. Mnhmud ve Sultan Abdiilmecid 'e gondc rdigi U.; ayn hL'd iyl' lislesiillin l>k. ilhilmi Yurd.lku l. "XIX. Yiizyllda Osmilnh-A.;c iJi)'kilcri Os manh HilM~

linin Gilney A Yll'dllki Dini-Siyasi Nii fuzu", Tflrk KiJlWri; Iller/ell/rl cr ; Da ;s;, S.XIII, Ank.1ra 2005.

Osmanhda Hcdrve > 3

II. bdiiIharnid'in gund rdi -~ ve tespit edil bilcn hediyelenn .daha zi ade nisanlar ile kJlu;, rufe , diirbfin, saat, c;ay takimi, hall veseccade gibi el yaplml eya sana i iiriinleri oldugu dikkati c;ekmekte­dir. II. bdulhamid'in gonderdi -t hediyeler ara mda uluslararasi ptiji en uksek hediye ise krliclar idi . II. Abd ulharnid ve II. enelik'inbir b irlcr inc g6 nd crdikleri hediyclerden Ha besis tan 'dan gelenl rinaglrl lkh olara k hayv..n ve ha -vansal, Os manh Dev lcti' nden gidenlerinise el yaplmt ve sanayi tirlin ii old ugu anlasrlmaktadir, Bu durum ulus­larnrasi hediyelesme kultilrundc hcdiyelerin iilkelerin bulundukl: ncog ra fya, iktisadi yapilan V(' ge li?m i?lik d iizeyl eri ylc dogrudan il iskil iold ug unu giist~rmckted ir.

Ka naklar

Arsiv Kayn aklanBasbakanhk manh Arsivi ( A)

I HR ., nu 1325 Za-I2.

L Adli ve Mezahib, nu. 1322 R,l-n; nu . 1322 Za­

Y. A. HU " nu, 170/Q7.

Y. E • ,nu. 62/ 17;nu. 62/33; nu 62/ ; nu. 62/3-; nu. 62/36; nu . 62/ ; nu.

62/39; nu. 62/40.Y. MTV., nu , 165/71.

Y. PRK. A., nu. 4 /49.

Y. PRK. ASK., nu . 133/ 5; IllI . )(,3/34.

Y. PRK. AZJ., nu . 44/ 73.

Y. PRK 6$1<., nu. 63/39; nu . 7 /73 .Y. PRK. IIII., nu. 30/4-1 .Y. PRK IIR., nu . 1238.

Y. PRK MYD., nu . 33/

Y. PRK '. IH., nu. 4/-H ; nu . 7/ 66; nu . 9/51

Y. PR . PT., nu . 15/!H; nu 1<; / - ; nu 15/156.

Y PRK. T$F., nu.l / ; nu 41100; nu 7/109.

Y. PRK , nu. 78/42.

Eserl r vc incelemeler

Bana oglu , Niyaz i Ahut, "Abdlilhamid' in T~~rifat~lc 1 Fchirn Erenur", n mhDii I1Y,IS I, S. 38, 1953, s. 1573- \575.

c;ilI11, Nusret, "Tlirk islilll1 Saniltlan nda Altl Kollu YlldlZ (Muhr-i Siiley'man )", Prof. Dr. Yllma:: Oug.: An/lI1.~a llJ, Kon a 1993, s. 207-231­

DUTSun, Davu t, "AfriIC<1" , Tiirk Diyum:l Vakflls la/ll AIISiklopcdisi, C. I, ista n·bul 1998. s 41 -426.

94 • Hcdiye Kirabi

Kava , Ahrnet, "Osrna nh Dev let i'nin Miisliiman H arar Ernirlig i'yle Muna­sebetle ri e Hiristiyan Habesistan (Etiyop a) Im paratorlugu ile Yakin­las masma Etkisi", PaxOttomana- tudi • //I MemorIam Pro . Dr. I ~t G6­yi;II(,ed itor Kemal C;i~ , Ank.u a 2001, s . 3-464 .

Orhonlu, Cengiz, Osmanh /mpamtorlllgll 'llIl11 Ciiney Siyaset i·Habe~ Eyalr?ti,istanbul 1974.

Ozturk, Levent, " Eti yopya", TiirkDIYGllet Yak I Is/am Ansiklopcdisi, C. II, is­tan bul 199 , S. 91-496.

Ru benson, R., .. od em Ethi opya" , Africaill til ninetc '11th alld tuentieth WI­

fu ries, edited by ]ozeph . Anen , God frey . Brown, • ' 1 on 1 66, s .217-233 .

Trimingham , ]. Spenc r, Islam ill Ethihopia, London 1952.

Yu rdakul , ilh m i, •'IX . Yiizyilda Osma h-Ace Iliski leri-Osmanh Hila feti­nin Guney As ya 'daki Dini-Siya i ufuzu", Ti r Kiiltilrii lncelemeleriDergisi, S. XIII, Ankara 2005.

Tnblo:27 Habesistan Imparator v Imparatoricesine gonderilen he­di ye lis tesi.

Su-a numarasi SaYlSl/~"etresl TUrii1 4 ad et lpek seccade2 3 adet Yun seccade3 10 ad ct Cicekli bohcahk4 50 ade t Bovun at kis i5 182 m. 62 an. Elvan biiriimciik (5 parca)6 343 m. II em . Elvan dcekli elbiselik <15 oarca )7 121 m. 56 em . Dosemelik kumas (5 parca)

8 1 adct Halt9 1 ad et Murassa S.1<11 ve kordon10 6 cift Sirrnah lnebo li terlik11 1 adct ~lurassa aihzhk ve sizara kutusu12 1 ad ct Altm kili~

13 I adet Sirrnali hama m takirm14 1 adet Diirbun15 24 adet Krrrruzi ve bevaz fes16 1 ade t Bomoz17 1 adet Sirrnah oalnn18 I adet <;ay takimi, I ade t "ar ibrigl,

I ad et se ke rlik, 1 ad et sutliik, Iad et tabakh fincan ve 1 adct tepsi

27 BOA, Y. PKK. HH., nu 30/ Tarihsi Benzerlik gost n cll' r bir hedi -e lis-t i i~n (BOA, Y PRK. IH., nu. 7/ ) say a aluya bakilabilir,