ΑΛΒΑΝΙΑ: Πολιτική, Οικονομία, Κοινωνία

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Τμήμα: Κοινωνικής Διοίκησης

Αλβανία:

Πολιτική, Οικονομία, Κοινωνία

Πατιράκη Ευφροσύνη

Κομοτηνή 2009

[

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………………………....3

1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΧΩΡΑ ………………….4

α) Γεωγραφία…………………………………………………………...4

β) Πληθυσμός…………………………………………………………..4

γ) Γλώσσα………………………………………………………………5

δ) Θρησκεία…………………………………………………………….5

ε) Πολιτικό Σύστημα……………………………………………………5

στ) Στοιχεία Οικονομίας………………………………………………...6

2. ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ.…………………………………………………………...6

2.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ………………………………………………6

α) Ιταλογερμανική Κατοχή……………………………………………...7

β) Το καθεστώς του Χότζα……………………………………………...7

i) Επιρροές από τη Γιουγκοσλαβία…………………………………..8

ii) Επιρροές από την Σοβιετική Ένωση……………………………...8

iii) Επιρροές από την Κίνα και η περίοδος 1978-1989………………8

2.2 ΑΠΟ ΤΟ 1989 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ……………………………………....9

α) Αλία, ο διάδοχος του Χότζα…………………………………………..9

β) Η πολιτική του Μπερίσα……………………………………………...10

γ) Σοσιαλιστικό Κόμμα………………………………………………….10

δ) 2005 –Σήμερα…………………………………………………………11

3. ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ…………………………………………………..11

3.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ……………………………………………….11

α) Σχέσεις με την Γιουγκοσλαβία………………………………………..11

β) Σχέσεις με την Σοβιετική Ένωση……………………………………..12

γ) Σχέσεις με την Κίνα…………………………………………………...12

δ) Η Πολιτική της Απομόνωσης…………………………………………13

ε) Σταδιακή προσέγγιση του υπόλοιπου κόσμου………………………...13

3

3.2 ΑΠΟ ΤΟ 1989 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ……………………………………….14

α) Σχέσεις με την πρώην Γιουγκοσλαβία………………………………...14

β) Σχέσεις με την ΕΕ……………………………………………………...14

γ) Σχέσεις με τις ΗΠΑ…………………………………………………….15

δ) Σχέσεις με την Ελλάδα………………………………………………….15

4. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ………………………………………………………………….16

4.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ…………………………………………………16

α) Η Οικονομική Πολιτική του Χότζα……………………………………..16

β) Η ενίσχυση από την Γιουγκοσλαβία…………………………………….16

γ) Η ενίσχυση από την Σοβιετική Ένωση…………………………………..17

δ) Η ενίσχυση από την Κίνα………………………………………………..17

ε) Η οικονομική εξαθλίωση………………………………………………...17

στ) Σταδιακή προσέγγιση του υπόλοιπου κόσμου………………………….18

4.2 ΑΠΟ ΤΟ 1989 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ………………………………………….19

α) Ξένες Επενδύσεις………………………………………………………...19

β) Η ανάπτυξη της παραοικονομίας………………………………………...19

γ) Πυραμιδικά επενδυτικά σχήματα………………………………………...20

δ) Οι συνέπειες από την κρίση στο Κοσσυφοπέδιο………………………....20

ε) Τα εμβάσματα των μεταναστών…………………………………………..21

στ) Οι Διεθνείς Οργανισμοί………………………………………………….21

5.ΚΟΙΝΩΝΙΑ………………………………………………………………………22

5.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ…………………………………………………...22

α) Αστυνομοκρατούμενη Χώρα……………………………………………...22

β) Θρησκεία…………………………………………………………………..22

γ) Μειονότητες……………………………………………………………….23

δ)Η κληρονομιά του Χότζα σε άλλους τομείς……………………………….23

5.2 ΑΠΟ ΤΟ 1989 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ…………………………………………...24

α) Ασφάλεια…………………………………………………………………..24

β) Ανθρώπινα Δικαιώματα……………………………………………………25

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ…………………………………………………………………….26

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………………………………….27

4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρούσα εργασία, που αποτελεί μία βιβλιογραφική μελέτη, επικεντρώνεται στην

γειτονική Αλβανία. Στόχος της είναι να γίνει κατανοητή η στάση και η θέση που

έχουν στη σύγχρονη πραγματικότητα τόσο το κράτος της Αλβανίας όσο και οι

πολίτες της. Καταρχήν, παρουσιάζονται στοιχεία, πληροφοριακού χαρακτήρα, που

αφορούν τη δομή της χώρας. Στη συνέχεια επιδιώκεται μια προσέγγιση του πολιτικού

τομέα, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αδυναμία γενικότερης ανάπτυξης, της

εξωτερικής πολιτικής, της οικονομίας και της κοινωνίας της. Στην ανάλυση αυτή

δίνεται μεγάλη βαρύτητα στην ιστορική ανάδρομη, προκειμένου να αιτιολογηθεί η

σημερινή πρακτική. Θεωρείται αναμενόμενο να παρουσιάζονται κρίσιμες

καταστάσεις σήμερα, όπως και σε όλα τα πρώην κομμουνιστικά κράτη, εφόσον η

μετάβαση σε ένα δημοκρατικό καθεστώς αποτελεί μια μεγάλη ανατροπή από μόνη

της. Αυτό που κυρίως ήταν επιθυμητό να εντοπιστεί είναι η ιδιαιτερότητα των

Αλβανών έναντι των υπολοίπων εθνών, που βίωσαν τον υπαρκτό σοσιαλισμό.

Κρίνεται σκόπιμη η συνοπτική παρουσίαση λεπτομερειών και αριθμητικών

στοιχείων, τα οποία άπτονται κυρίως του ενδιαφέροντος πολιτικών αναλυτών και

οικονομολόγων.

5

1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΧΩΡΑ

α) Γεωγραφία

Η Αλβανία είναι μία μικρή βαλκανική χώρα, που βρίσκεται στο Νοτιοανατολικό

τμήμα της Ευρώπης. Βόρεια συνορεύει με το Μαυροβούνιο και το Κόσσοβο,

ανατολικά με την ΠΓΔΜ., ενώ νότια με την Ελλάδα και βρέχεται από την Αδριατική

θάλασσα. Πρωτεύουσα της Αλβανίας είναι τα Τίρανα, ενώ συνολικά η χώρα

χωρίζεται σε 12 κομητείες Η έκτασή της είναι 28.748 τετραγωνικά χιλιόμετρα και το

70% αυτής αποτελεί ορεινό όγκο. Παρά το γεγονός ότι καλύπτεται κατά κύριο λόγο

από βουνά, φαίνεται ότι σημαντικό ρόλο στο διαχωρισμό της χώρας σε βορρά και

νότο, έπαιξε ο ποταμός Σκουμπίν.1

β) Πληθυσμός

Ο πληθυσμός της χώρας είναι 3.639.453. Από αυτούς το 3% είναι ελληνικής

καταγωγής ( σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις του 1989, ο ελληνικός πληθυσμός

κυμαίνεται από 1%, αλβανική πλευρά, έως 12%, ελληνική πλευρά), 2% διαφόρων

εθνικοτήτων ( Βλάχοι, Ρόμ, Σέρβοι, Σκοπιανοί, Βούλγαροι) και 95% Αλβανοί. Οι

Αλβανοί χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες τους Γκέγκηδες στο Βορρά και τους

Τόσκηδες στο Νότο. Φυσικό σύνορο γι αυτό το διαχωρισμό αποτελεί το ποτάμι

1 Αλβανία (χ.χ.), Αναζήτηση, στο Εγκυκλοπαίδεια, (Αθήνα: Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάννικα 1981),

[πηγή χωρίς συγγραφέα], Τόμος 6, σ. 131-132,134.

6

Σκουμπίν και οι διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων είναι τόσο σε γλωσσικό και

πολιτιστικό επίπεδο, όσο και σε πολιτικό. Οι Βόρειοι είναι πιο συντηρητικοί, ενώ οι

Νότιοι πιο φιλελεύθεροι και ανοιχτοί σε ξένες επιρροές.2

γ) Γλώσσα

Ως επίσημη γλώσσα του κράτους επιβλήθηκε μία γλώσσα βασισμένη στην τοσκική

διάλεκτο, που αποτελεί πλέον την Αλβανική. Από παράδοση χρησιμοποιούνταν το

κυριλλικό αλφάβητο, το αραβικό αλλά και το λατινικό. Κατά την περίοδο του

μεσοπολέμου έγινε μία προσπάθεια δημιουργίας μιας ενιαίας γλώσσας, στηριζόμενη

στη διάλεκτο της πόλης Ελβασάν, η οποία τελικά δεν ευδοκίμησε.3

δ) Θρησκεία

Μέχρι το Νοέμβριο του 1990, δηλαδή την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος

επίσημη θρησκεία του κράτους δεν υπήρχε. Από το 1967 απαγορεύτηκε

οποιοσδήποτε θρησκευτικός εορτασμός και έκλεισαν όλοι οι χώροι λατρείας, τζαμιά

και εκκλησίες. Ωστόσο υπολογίζεται, γιατί δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά

στοιχεία, ότι το 70% του πληθυσμού είναι Μουσουλμάνοι, το 20% Χριστιανοί

Ορθόδοξοι και το 10% Καθολικοί.4

ε) Πολιτικό Σύστημα

Το πολίτευμα της είναι Αναδυόμενη Δημοκρατία, τα καθήκοντα του

Πρωθυπουργού ασκεί, από τις 10 Σεπτεμβρίου του 2005, ο Σαλί Μπερίσα ,ενώ, από

τις 24 Ιουλίου 2007, του Προέδρου της Δημοκρατίας ο Μπαμίρ Τόπι. Εκλογές

διεξάγονται κάθε 5 χρόνια από όπου προκύπτει ο πρωθυπουργός, ο οποίος στη

συνέχεια προτείνει το Συμβούλιο των Υπουργών, που διορίζεται από τον Πρόεδρο

2 Αλβανία (τελευταία ενημέρωση 17 Δεκεμβρίου 2009), στο

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/al.html [ ηλεκτρονική πηγή χωρίς

συγγραφέα] 3 Αλβανία (χ.χ.), Αναζήτηση, στο Εγκυκλοπαίδεια, (Αθήνα: Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάννικα 1981),

[πηγή χωρίς συγγραφέα], Τόμος 6, σ. 134. 4 Αλβανία (τελευταία ενημέρωση 17 Δεκεμβρίου 2009), στο

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/al.html [ ηλεκτρονική πηγή χωρίς

συγγραφέα]

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/al.html


7

και εγκρίνεται από το Κοινοβούλιο. Ο Πρόεδρος εκλέγεται από τη Βουλή με

πενταετή θητεία και δυνατότητα παράτασης για μία ακόμη. Νομοθετική Εξουσία

αποτελεί η Βουλή με 140 βουλευτές, από τους οποίους οι 100 προέρχονται από

άμεση λαϊκή ψήφο, ενώ οι 40 διορίζονται για 4 χρόνια. Η ψηφοφορία είναι καθολική

και υποχρεωτική άνω των 18 ετών. Η τελευταία αναθεώρηση του Συντάγματος έγινε

από την Βουλή στις 21 Οκτωβρίου 1998 και επικυρώθηκε με δημοψήφισμα στις 28

Νοεμβρίου του ίδιου έτους.5

στ) Στοιχεία Οικονομίας

Νομισματική μονάδα του κράτους είναι το Λέκ που ισούται με 100 κιντάρ.

Σύμφωνα με στοιχεία του 2008, το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν ήταν 21,81

δισεκατομμύρια δολάρια και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στα 6.000 δολάρια. Η σύνθεση

του ΑΕΠ ανά τομέα είναι 20,5% γεωργία, 19,8% βιομηχανία και 59,7% υπηρεσίες.

Το ποσοστό ανεργίας ανέρχεται 12,5% και ο πληθυσμός που ζει κάτω από το όριο

της φτώχειας φτάνει το 25%.6

2. ΠΟΛΙΤΙΚΗ

2.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Η Αλβανία αποτελεί το τελευταίο έθνος που απελευθερώθηκε από την Οθωμανική

Αυτοκρατορία το 1912, ύστερα από 500 περίπου χρόνια. Στη συνέχεια, ακολούθησε

μια σύντομη περίοδος ανεξαρτησίας ως το 1939,που χαρακτηρίστηκε από την

προσπάθεια να αποκτήσει κρατική υπόσταση.7

5 Ό.π..

6 Ό.π..

7 Αλβανία (χ.χ.), Αναζήτηση, στο Εγκυκλοπαίδεια, (Αθήνα: Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάννικα 1981),

[πηγή χωρίς συγγραφέα], Τόμος 6, σ. 131

8

α) Ιταλογερμανική Κατοχή

Κατόπιν, καταλαμβάνεται από τον ιταλικό στρατό και βρίσκεται υπό την κατοχή

του ως το Σεπτέμβριο του 1943. Αυτή τη χρονική περίοδο, οι σημαντικότερες τοπικές

αντιστασιακές οργανώσεις που δημιουργούνται είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα

Αλβανίας (ΚΚΑ) και το Μπαλί Κομπετάρ. Το πρώτο, με επικεφαλή τον μετέπειτα

ηγέτη, Εμβέρ Χότζα, καθοδηγούνταν συστηματικά από το αντίστοιχο κόμμα της

Γιουγκοσλαβίας και οργάνωσε τον Αλβανικό Εθνικοαπελευθερωτικό Στρατό (ΑΕΣ),

με σημαντικότατη αντιστασιακή δράση. Ενώ, στο Μπαλί Κομπετάρ συσπειρώθηκαν

κυρίως ισχυρά κοινωνικά στοιχεία του Βορρά και του Νότου και αποτελούσε το

αντίπαλο δέος του ΚΚΑ.

Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, το ρόλο του κατακτητή στην περιοχή

αναλαμβάνουν οι Γερμανοί, οι οποίοι εφάρμοσαν τις γνωστές τακτικές μαζικών

αντιποίνων, προκειμένου να εκφοβίσουν την αλβανική αντίσταση. Αυτό όμως έφερε

τα αντίθετα αποτελέσματα, στρέφοντας τον ΑΕΣ σε συνεργασία με τον απλό λαό

ενάντιων τους αλλά και κατά του Μπαλί Κομπετάρ. Έτσι, η ελιτίστικη αντιστασιακή

οργάνωση ζήτησε τη βοήθεια των Γερμανών και συνεργάστηκε μαζί τους,

πλήττοντας την αξιοπιστία της στον αλβανικό λαό. Νικητές της αναμέτρησης βγήκαν

οι Αλβανοί με την αποχώρηση των Γερμανών, αλλά και των ηγετών του Μπαλί

Κομπετάρ, το Νοέμβριο του 1944 και με τη δημιουργία της κυβέρνησης του Εθνικού

Μετώπου, της ελεύθερης πλέον Αλβανίας, με πρωθυπουργό τον Εμβέρ Χότζα.8

β) Το καθεστώς του Χότζα

Το Δεκέμβριο του 1945, πραγματοποιήθηκαν εκλογές, για τη σύσταση

Συντακτικής Συνέλευσης με νικητή την παράταξη του Χότζα, ποσοστό 91,88 % των

ψήφων. Τον επόμενο χρόνο ψηφίστηκε Σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο η χώρα

ανακηρύχθηκε Λαϊκή Δημοκρατία, ακολουθώντας το σοβιετικό-σταλινικό πρότυπο,

με Πρόεδρο της κυβέρνησης αλλά και Γενικό Γραμματέα του κόμματος τον Εμβέρ

Χότζα.9

8 Γεώργιος Ε. Χρηστίδης, Τα Κομμουνιστικά Βαλκάνια. Εισαγωγή στην εσωτερική και εξωτερική

πολιτική στην Αλβανία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Ρουμανία την περίοδο 1945-1989,

(Θεσσαλονίκη, 2003), σ. 17-23. 9 Χρηστίδης, ό.π., σ.23-24.

9

i) Επιρροές από τη Γιουγκοσλαβία

Κατά την περίοδο από το 1944 μέχρι το 1948, το ΚΚΑ βρίσκεται κάτω από την

επιρροή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γιουγκοσλαβίας. Συχνά υπήρχαν

αντιπαραθέσεις μεταξύ των δύο ηγεσιών, με επίκεντρο τον πρόεδρο της Αλβανίας,

εξαιτίας των εξουσιαστικών τάσεων της Γιουγκοσλαβίας. Κύριο μέλημα του Χότζα

ήταν η πολιτική του επιβίωση και γι αυτό μετά την αποκήρυξη της Γιουγκοσλαβίας

από το σοσιαλιστικό στρατόπεδο, χάρη στη ρήξη Στάλιν-Τίτο, και τον τερματισμό

των μεταξύ τους σχέσεων, προχώρησε σε εκκαθαρίσεις φιλοτιτοϊκών στελεχών.10

ii) Eπιρροές από την Σοβιετική Ένωση

Στη συνέχεια, η Αλβανία προσκολλάται στην Σοβιετική Ένωση, από την οποία

λαμβάνει σημαντική οικονομική βοήθεια, στοχεύοντας στη εκβιομηχάνιση της

χώρας. Στο μεταξύ, το ΚΚΑ μετονομάζεται σε Αλβανικό Κόμμα Εργασίας (ΑΚΕ).

Μετά το θάνατο του Στάλιν (1953) και την ανάληψη της εξουσίας από τον

Χρουστσόφ, οι σχέσεις μεταξύ Γιουγκοσλαβίας και Σοβιετικής Ένωσης σταδιακά

αποκαθίστανται. Ο νέος αυτός συνασπισμός ασκεί κριτική στην αυταρχική

διακυβέρνηση του ΑΚΕ, φτάνοντας στο σημείο ο Χρουστσόφ να προσπαθήσει να

ανατρέψει τον Χότζα, ο οποίος όμως κατάφερε να διατηρήσει τη θέση του. Το

γεγονός αυτό υποδήλωνε και τη ρήξη των σχέσεων των δύο κρατών(1961).11

iii) Επιρροές από την Κίνα και η περίοδος 1978-1989

Τη Ρωσία δεν άργησε να αντικαταστήσει η Κίνα, της οποίας όμως η οικονομική

βοήθεια ήταν σαφώς κατώτερη, σε αντίθεση με την ιδεολογική της επιρροή, στα

πλαίσια της οποίας πραγματοποιήθηκε ο περιορισμός της γραφειοκρατίας, η

χειραφέτηση της γυναίκας και ο «θάνατος της θρησκείας». Η Πολιτιστική και

Ιδεολογική αυτή Επανάσταση, όπως ονομαζόταν, κράτησε ως το 1969. Το 1970

ξεκίνησε μια νέα περίοδος, κατά την οποία χαλάρωσε η αστυνόμευση και οι διάφοροι

περιορισμοί, έληξε όμως σύντομα, το 1972, από το φόβο ενός στρατιωτικού

πραξικοπήματος. Στη συνέχεια, ο Χότζα σε μια προσπάθεια να διασφαλίσει την

10

Χρηστίδης, ό.π., σ. 25-26. 11

Χρηστίδης, ό.π., σ. 35-37.

10

πολιτική του κληρονομιά προέβη στην ανακήρυξη ενός νέου Συντάγματος (1976)

βασισμένο στον αυταρχικό του τρόπο διακυβέρνησης. Οι πολίτες ανήμποροι να

αντιδράσουν με άλλο τρόπο, εκφράστηκαν μέσα από την περιορισμένη

παραγωγικότητα. Το «διαζύγιο» με την Κίνα δεν άργησε να έρθει (1978) και το

ακολούθησε μια πολιτική αυτάρκειας και απομόνωσης από τον υπόλοιπο κόσμο.12

Τον Απρίλιο του 1985 πέθανε ο Χότζα. Τον διαδέχτηκε ο Ραμίζ Αλία, ο οποίος

παρά την κρίσιμη κατάσταση της χώρας παρέμεινε πιστός στο υπάρχον σύστημα,

διαφοροποιώντας μόνο τη θέση του με ένα μικρό άνοιγμα προς ευρωπαϊκές χώρες.

2.2 ΑΠΟ ΤΟ 1989 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

α) Αλία, ο διάδοχος του Χότζα

Η έναρξη της κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισμού το 1989, δεν άφησε

ανεπηρέαστη την πολιτική κατάσταση και στην Αλβανία. Η άθλια οικονομική

κατάσταση της χώρας, η διαρροή πληροφοριών για τον εκδημοκρατισμό της

Ανατολικής Ευρώπης αλλά και η εξαγρίωση του λαού οδήγησε τον Αλία σε σταδιακή

παροχή ελευθεριών και υιοθέτηση μεταρρυθμίσεων.13

Το Νοέμβριο του 1990

προτείνει τροποποίηση του Συντάγματος, ενώ τον Δεκέμβριο του1990 αναγγέλλει την

διεξαγωγή των πρώτων πολυκομματικών εκλογών14

που θα πραγματοποιηθούν

εντέλει στις 31.03 του 1991.15

Σε μια προσπάθεια εξευμενισμού των πολιτών,

υπόσχεται δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, στροφή στην ελεύθερη αγορά και

αντικαθιστά τον επικεφαλή της κυβέρνησης Αντίλ Τσαρτσάνι με τον Φάτος Νάνο.16

Στις εκλογές, όπου συμμετείχε το 95% του πληθυσμού, νικητής βγήκε και πάλι το

ΑΚΕ, το πολίτευμα μετονομάστηκε σε Δημοκρατία και ο ορισμένος ως

Πρωθυπουργός Νάνο αντικαταστάθηκε από τον Βέλι Μπούφι. Λίγους μήνες

αργότερα το Δημοκρατικό Κόμμα αποσύρεται από την κυβέρνηση συνασπισμού, ο

Μπούφι παραιτείται και κατόπιν εντολής του Αλία αναλαμβάνει ο Β. Άχμετ. Λόγω

της δυσχερούς οικονομικής κατάστασης το Μάρτιο του 1992 προβαίνουν και πάλι σε

εκλογές με νικητή αυτή τη φορά τον Σαλί Μπερίσα και το Δημοκρατικό του Κόμμα.17

12


Ηλίας Α. Αντωνόπουλος, Αλβανία και Ελληνοαλβανικές Σχέσεις 1912-1994,(Ωκεανίδα), σ. 72. 14

Αντωνόπουλος, ό.π., σ. 81. 15



Αντωνόπουλος, ό.π., σ. 91-96.

11

β) Η πολιτική του Μπερίσα

Η κυβέρνηση του Μπερίσα κατέφυγε σε πρακτικές του παρελθόντος, εγκατέστησε

δηλαδή μια αυθαίρετη, αντιδημοκρατική και προσωποπαγή διακυβέρνηση,

διαιωνίζοντας έτσι όλα τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα που είχε

η χώρα.18

Το 1996 διεξάγονται νέες εκλογές σε κλίμα εκφοβισμού και νοθείας, όπου

προηγούνται οι Δημοκρατικοί. Κατευναστικό ρόλο στην συνείδηση του λαού έπαιξε

η δημιουργία των πυραμιδικών επενδυτικών σχημάτων, που έπλασε την ελπίδα του

άμεσου πλουτισμού. Η κατάρρευσή τους οδήγησε σε λαϊκή εξέγερση, η οποία έφερε

την Αλβανία στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου, και κατ επέκταση στην προκήρυξη

εκλογών εκ νέου(1997).19

γ) Σοσιαλιστικό Κόμμα

Αναμενόμενη ήταν η ήττα του Μπερίσα από τους Σοσιαλιστές, την οποία όμως δεν

μπόρεσε να δεχτεί. Έτσι, λαμβάνοντας ως αφορμή την δολοφονία του Χαϊντάρι,

δημοφιλούς μέλους του κόμματος του, προχώρησε σε μια αποτυχημένη απόπειρα

πραξικοπήματος το 1998, που οδήγησε τη χώρα στο χάος.20

Παρόλα αυτά στην

εξουσία παρέμειναν το Σοσιαλιστικό Κόμμα με πρωθυπουργό τον Ιλίρ Μέτα, του

οποίου η θητεία ανανεώθηκε με τις εκλογές του 2001 που υπήρξαν οι μεγαλύτερες σε

διάρκεια, 4 γύρους, στην αλβανική ιστορία. Παρά το γεγονός, ότι ο Μπερίσα

επιθυμούσε την απόσυρσή του από το κοινοβούλιο λόγω της αμφισβήτησης των

αποτελεσμάτων, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το Σοσιαλιστικό Κόμμα

συνέβαλλε στην επαναφορά της σταθερότητας και στην ανάπτυξη της οικονομίας.21

18

Μαρία Τυροπώλη, «Αλβανία», στο Θάνος Π. Ντόκος- Φίλιππος Τ. Πιέρρος, Τα Βαλκάνια μετά τον

Πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου,(Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής, Ι. Σιδέρης),

σ. 64. 19

Ανδρέας Ψυλλάκης, Αλβανία και Αλβανικές Μειονότητες Ζητήματα Ασφάλειας, (Αθήνα, Μάιος

2002), σ. 19. 20

Ψυλλάκης, ό.π., σ. 19. 21

Ψυλλάκης, ό.π., σ. 29.

12

δ) 2005 –Σήμερα

Το 2005 επανέρχεται στο προσκήνιο και πάλι το Δημοκρατικό Κόμμα,

παραμένοντας ως σήμερα, που δεσμεύτηκε να μειώσει τους φόρους και να

απλοποιήσει την κυβέρνησή του. Επίσης, ο Μπερίσα υποσχέθηκε να καταπολεμήσει

την ευρέως διαδεδομένη διαφθορά και φτώχεια και να εντάξει τη χώρα σε διεθνή

θεσμικά όργανα.22

3. ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ


α) Σχέσεις με την Γιουγκοσλαβία

Η έναρξη των στενών σχέσεων μεταξύ Γιουγκοσλαβίας και Αλβανίας

πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της ιταλο-γερμανικής κατοχής της δεύτερης,

όταν το ΚΚΓ βοήθησε και καθοδήγησε την αντιστασιακή δράση του ΚΚΑ, σχέση η

οποία συνεχίστηκε και μετά την ανάληψη της εξουσίας από το ΚΚΑ. Στα πλαίσια

αυτής της συνεργασίας, υπογράφηκαν συμφωνίες τεχνικού, εμπορικού και

πολιτιστικού χαρακτήρα, γιουγκοσλάβοι σύμβουλοι έλαβαν θέσεις κλειδιά σε

αλβανικά υπουργεία και ανέλαβαν την εκπαίδευση των ενόπλων δυνάμεων. Η

ασφυκτική κηδεμονία που ασκούσε η Γιουγκοσλαβία σε συνδυασμό με τις βλέψεις

της για προσάρτηση της Αλβανίας στην Ομοσπονδία, οδήγησε τον Χότζα στη

διακοπή πάσης φύσεως σχέσεων μαζί της το 1948.23

Είκοσι χρόνια αργότερα, η κρίση

στην Τσεχοσλοβακία οδήγησε σε σταδιακή αναθέρμανση των σχέσεων των δύο

χωρών λόγω της κοινής αίσθησης απειλής από τη Σοβιετική Ένωση,24

που όμως δεν

ευόδωσε εξαιτίας της ενίσχυσης του αιτήματος των Αλβανών του Κοσσυφοπέδιου για

συνταγματική αναβάθμιση της περιοχής σε έβδομη δημοκρατία της Ομοσπονδίας.25

22

Πρωθυπουργός Αλβανίας (χ.χ). Ηλεκτρονική αναζήτηση, 09/01/2010, στο

http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/el/infoCountryPage/setimes/resource_centre/bios/berish

a_sali?country=Albania [ηλεκτρονική πηγή χωρίς συγγραφέα και χρονολογία]. 23

Γεώργιος Ε. Χρηστίδης, Τα Κομμουνιστικά Βαλκάνια. Εισαγωγή στην εσωτερική και εξωτερική


(Θεσσαλονίκη, 2003), σ. 48,49. 24

Χρηστίδης, ό.π., σ. 58. 25

Χρηστίδης, ό.π., σ. 50.

http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/el/infoCountryPage/setimes/resource_centre/bios/berisha_sali?country=Albania


13

β) Σχέσεις με την Σοβιετική Ένωση

Σωτηρία από το «θανάσιμο εναγκαλισμό» της Γιουγκοσλαβίας βρήκε ο Χότζα στο

Στάλιν. Η Ρωσία αντικατέστησε την προκάτοχός της σε όλα τα επίπεδα, αλλά

ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμβολή της στην εκπαίδευση και τον εξοπλισμό του

αλβανικού στρατού. Μετά το θάνατο του Στάλιν όμως, και την αναθέρμανση των

σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και Γιουγκοσλαβίας και την άσκηση πίεσης στην Αλβανία

να ακολουθήσει την ίδια πορεία άρχισε η κρίση μεταξύ των δύο χωρών. Η χαριστική

βολή δόθηκε όταν το ΚΚΑ σε διαμάχη μεταξύ Ρωσίας και Κίνας σε Διάσκεψη

Κορυφής υποστήριξε τη δεύτερη.26

γ) Σχέσεις με την Κίνα

Με την ρήξη των σχέσεων Ρωσίας-Αλβανίας, η Κίνα βρήκε στη δεύτερη μία

κομμουνιστική δύναμη στην Ευρώπη που αντιτίθεται στη Σοβιετική Ένωση. Από την

άλλη, η Αλβανία ακολουθώντας το γνωστό πλέον μοτίβο του πατρωναρίσματος από

μια μεγάλη δύναμη, στηριζόταν στην κινεζική οικονομική και στρατιωτική βοήθεια.

Ο Μάο Τσε Τούνγκ αντιμετωπίζεται ως εγγυητής ασφάλειας, γεγονός που

επιβεβαιώνεται και από τη στάση προστατευτισμού της Αλβανίας έναντι

οποιασδήποτε αμερικανικής και σοβιετικής επίθεσης μετά την εισβολή του

Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία. Από την άλλη, η Αλβανία δεν έπαυε

να της παρέχει την αμέριστη υποστήριξή της σε διεθνείς κομμουνιστικές διασκέψεις

αλλά και στο πλαίσιο του ΟΗΕ. Ο επαναπροσδιορισμός όμως της εξωτερικής

πολιτικής της Κίνας με την προσέγγιση των ΗΠΑ και της Γιουγκοσλαβίας και η

προσπάθειά της να δημιουργήσει ένα αντισοβιετικό τόξο στα Βαλκάνια

περιλαμβάνοντας Ρουμανία-Γιουγκοσλαβία-Αλβανία έφερε ένταση στη σχέση των

δύο χωρών. Η Αλβανία αναβίωσε την απειλή της Ομοσπονδίας του Τίτο και το 1978

διακόπηκαν και οι σχέσεις με την Κίνα.27

26



14

δ) Η Πολιτική της Απομόνωσης

Την περίοδο του 1978-1985 ο Χότζα ακολουθεί μια πολιτική απομόνωσης στις

σχέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο και περιορίζει ακόμα περισσότερο τη συμμετοχή του

στο διεθνές στερέωμα. Η Χώρα των Αετών δεν έχει κανενός είδους σχέσεις με τις

υπερδυνάμεις της εποχής και συμμετέχει μόνο στα ΗΕ. Επικρατεί μόνο η αντίληψη

ότι είναι σε θέση να σταθεί μόνη της στον κόσμο, στηριζόμενη στις δικές της

δυνάμεις. Παράλληλα επιδεινώνεται η κρίση με το Βελιγράδι εξαιτίας των ταραχών

του 1981 στο Κοσσυφοπέδιο. Η Αλβανία ξεκαθαρίζει ότι δεν έχει εδαφικές

διεκδικήσεις στην περιοχή, αλλά ενισχύει το αίτημα των ομοεθνών της για

αναβάθμιση της επαρχίας σε δημοκρατία, ενώ η Γιουγκοσλαβία την κατηγορεί για

ανάμειξη στα εσωτερικά της.28

ε) Σταδιακή προσέγγιση του υπόλοιπου κόσμου

Ο Χότζα το 1984 ξεκίνησε ένα προσεκτικό άνοιγμα στο εξωτερικό, το οποίο

συνεχίστηκε από το διάδοχό του Αλία, πιεσμένος από την εξαθλιωμένη οικονομία της

χώρας. Αρχικά επετεύχθη προσέγγιση της Ομοσπονδίας της Γερμανίας (1984),με την

οποία λίγα χρόνια αργότερα σύναψαν διπλωματικές και οικονομικές σχέσεις, που ως

τότε δεν υπήρχαν. Ταυτόχρονα, αναθερμαίνονται οι παραδοσιακοί δεσμοί με την

Ιταλία, που αποτελούν και ασφαλιστική δικλείδα στην εξομάλυνση των σχέσεων με

το Βελιγράδι και την Αθήνα. Αξιοσημείωτη βελτίωση παρουσιάζουν και οι

ελληνοαλβανικές σχέσεις μετά την υπογραφή διακρατικών συμφωνιών την ίδια

εποχή, αλλά και την άρση του εμπολέμου από την Ελλάδα τον Αύγουστο του 1987.

Εντωμεταξύ, αναπτύσσεται συνεργασία με την Τουρκία, πρώτο βήμα της οποίας

αποτελεί η αεροπορική σύνδεση Τιράνων-Άγκυρας. Και τέλος, σε μια προσπάθεια

επίτευξης καλής γειτονίας με τους λοιπούς βαλκάνιους, η Αλβανία συμμετέχει, για

πρώτη φορά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε πολυμερή βαλκανική συνδιάσκεψη,

και μάλιστα στο Βελιγράδι, τον Φεβρουάριο του 1988.29

28



15


α) Σχέσεις με την πρώην Γιουγκοσλαβία

Μετά την πτώση του κομμουνισμού, η Αλβανία βρέθηκε στο επίκεντρο του

διεθνούς ενδιαφέροντος με την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την ανάδειξη του

ζητήματος των αλβανικών μειονοτήτων σ αυτή. Το 1989, οι Αλβανοί του

Κοσσυφοπεδίου, που αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία, 90% του πληθυσμού,

ανακηρύξαν την Δημοκρατία του Κοσσυφοπέδιου, η οποία αναγνωρίστηκε από τον

Αλία. Παρόλα αυτά όμως δεν ενθάρρυνε αποσχίστηκες τάσεις για λόγους εσωτερικής

ασφάλειας και εξωτερικής ισορροπίας. Με την ανάληψη της εξουσίας από τους

σοσιαλιστές η Αλβανία εξακολουθεί να διατηρεί την ίδια θέση, επιδιώκοντας όμως

διεθνοποίηση του προβλήματος και μια πιο διαλλακτική πολιτική έναντι του

Μιλόσεβιτς. Λίγο αργότερα η κλιμάκωση της βίας στην περιοχή, έχει ως αποτέλεσμα

την επέμβαση του ΝΑΤΟ, την αναθέρμανση των σχέσεων μεταξύ Αλβανίας και

ΠΓΔΜ, με την υπογραφή αμυντικής συνεργασίας (1998) και την διακοπή σχεδόν

κάθε επαφής Αλβανίας-Κοσσόβου, εξαιτίας της ταύτισης της εξωτερικής πολιτικής

της πρώτης με την Ελλάδα. Κατόπιν, η νέα κυβέρνηση του Μάικο επαναπροσδιόρισε

την πολιτική της χώρας και τάχθηκε υπέρ της αυτοδιάθεσης του Κοσσόβου. Στα

πλαίσια μιας στρατηγικής καλής γειτονίας, η αλβανική δημοκρατία διατηρεί πολύ

καλές σχέσεις με το Μαυροβούνιο και τα Σκόπια, συνάπτοντας συμφωνίες σε

διάφορα επίπεδα.30

β) Σχέσεις με την ΕΕ

Ύστερα από μια μακρόχρονη πολιτική απομόνωσης, που οδήγησε σε ανυπέρβλητα

οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα, και αντιλαμβανόμενη την

γενικότερη αστάθεια που επικρατεί στα Βαλκάνια, η Αλβανία κατανοεί ότι είναι

ζωτικής σημασίας ζήτημα η υιοθέτηση ενός ευρωπαϊκού προφίλ και η ένταξη της

στην ΕΕ. Από την άλλη, η ΕΕ σε μια προσπάθεια αποφυγής δημιουργίας ενός

30



σ. 55-58,60,67.

16

βαλκανικού γκέτου, από οικονομικά εξαθλιωμένες χώρες, ενσωμάτωσης όλων των

πρώην κομμουνιστικών κρατών στους κόλπους της και διεύρυνσης και ενίσχυσης της

θέσης της επιδιώκει τον βήμα βήμα εναγκαλισμό της Αλβανίας. Σαφώς, έθεσε τους

όρους συμμόρφωσης στα ευρωπαϊκά πρότυπα, αλλά ταυτόχρονα αποτέλεσε και

γενναιόδωρο δωρητή οικονομικής ενίσχυσης. Έτσι, έχοντας κοινό στόχο και οι δυο

πλευρές, η Αλβανία βρίσκεται σήμερα σε πορεία προενταξιακής διαδικασίας, που

σύντομα θα ολοκληρωθεί.31

γ) Σχέσεις με τις ΗΠΑ

Καίρια ήταν η συμβολή των ΗΠΑ στην εκδυτικοποιήση της Αλβανίας. Σχεδόν

αμέσως μετά την πτώση του κομμουνισμού, η αμερικανική κυβέρνηση είδε στην

Αλβανία τον νέο της σύμμαχο που θα της εξασφάλιζε πρόσβαση στα δυτικά

βαλκάνια, εξαιτίας της σημαντικής θέσης που κατείχε σ αυτά. Η συνεργασία των δυο

χωρών αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στον στρατιωτικό τομέα και στον τομέα των μυστικών

υπηρεσιών μετά τις πρωτοβουλίες που ανέλαβαν οι ΗΠΑ υπέρ του αλβανικού

στοιχείου του Κοσσόβου.32

δ) Σχέσεις με την Ελλάδα

Μέχρι το 1971, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών είναι άλλοτε τεταμένες και

άλλοτε ανύπαρκτες, εξαιτίας του ότι η Ελλάδα διατηρούσε εδαφικές διεκδικήσεις

έναντι της Αλβανίας και θεωρούσε ότι βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση.33

Η

κατάσταση εξομαλύνεται σταδιακά, με την έναρξη διπλωματικών και εμπορικών

σχέσεων το 1971,34

την υπογραφή διαφόρων συμφωνιών το 1984 και την άρση της

«εμπολέμου» το 1987.35

Η κρίση επανέρχεται το 1990-1994, που υποδαυλίζεται από

το συσχετισμό της ανεξαρτησίας του Κοσσόβου με την διεκδίκηση της Β. Ηπείρου

από την Ελλάδα, χρησιμοποιώντας ως μοχλό πίεσης η ελληνική πλευρά τις μαζικές

απελάσεις αλβανών μεταναστών και η αλβανική, ενέργειες εναντίον της ελληνικής

31

Τυροπώλη, ό.π., σ. 67-68. 32

Τυροπώλη, ό.π., σ. 68. 33

Σωτήρης Βαλντέν, « Η Βαλκανική Πολιτική της Ελλάδας. Κριτικός Απολογισμός της

Μεταπολεμικής Περιόδου και Προοπτικές», στο Παναγιώτης Ι. Τσάκωνας, Σύγχρονη Ελληνική

Εξωτερική Πολιτική, ( Αθήνα: Ι.Σιδέρης 2003), σ. 399-401. 34

Βαλντέν, ό.π., σ. 403,432. 35

Βαλντέν, ό.π., σ. 406,432.

17

μειονότητας.36

Μετά την εκτόνωση της κρίσης, ομαλοποιούνται οι σχέσεις το δυο

χωρών, η Ελλάδα καθίσταται σημαντικός οικονομικός εταίρος της και την ενισχύει

στην κρίση του 1997.37

Οι σημερινές σχέσεις των δύο κρατών μοιάζουν να ναι

απαλλαγμένες από τους εθνικισμούς του παρελθόντος και η Ελλάδα συγκαταλέγεται

στα κράτη-μέλη της ΕΕ που στηρίζουν σταθερά την ευρωπαϊκή πορεία της

Αλβανίας.38

4. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ


α) Η Οικονομική Πολιτική του Χότζα

Πριν καλά καλά η χώρα ανακηρυχτεί Λαϊκή Δημοκρατία, ο πρόεδρος της προέβη

σε κρατικοποίηση της βιομηχανίας, του τραπεζικού τομέα και των μεταφορών.

Προχώρησε σε κατάσχεση των βιομηχανικών, εμπορικών και αγροτικών ιδιοκτησιών

όσων είχαν εγκαταλείψει τη χώρα και εφάρμοσε αγροτική μεταρρύθμιση, κάνοντας

αναδιανομή των εκτάσεων των μπέηδων σε ντόπιους ακτήμονες, η οποία και

ολοκληρώθηκε το 1954. Παρά τις προσπάθειες του Χότζα, ο σοσιαλιστικός

μετασχηματισμός της τοπικής οικονομίας αντιμετώπιζε εξαιρετικές δυσκολίες

εξαιτίας της υπανάπτυξης της Αλβανίας.39

β) Η ενίσχυση από την Γιουγκοσλαβία

Σημαντικά συνέβαλαν στην καταβεβλημένη οικονομία της χώρας οι κατά καιρούς

σύμμαχοι της. Το 1946 υπογράφηκε οικονομική σύμβαση με την Γιουγκοσλαβία, που

προέβλεπε την ίδρυση μεικτών εταιριών και την κατάργηση των τελωνειακών

δασμών, ενώ παράλληλα της προσέφερε οικονομική βοήθεια προκειμένου να

αντιμετωπιστεί η καταστροφή από πλημμύρες της ετησίας σοδειάς. Επίσης,

36

Βαλντέν, ό.π., σ. 410. 37

Βαλντέν, ό.π., σ. 412-413,416. 38

Βαλντέν, ό.π., σ. 416,432-433. 39



(Θεσσαλονίκη, 2003), σ. 22-24.

18

αποτέλεσε χορηγό του πρώτου σιδηροδρόμου της επικράτειας και το 1947, το 58%

των αλβανικών εσόδων προερχόταν από τη γείτονα χώρα.40

γ) Η ενίσχυση από την Σοβιετική Ένωση

Τη σκυτάλη αναλαμβάνει η Ρωσία που από 1948 ανανεώνει όλα τα δάνεια που είχε

χορηγήσει παλαιότερα η Γιουγκοσλαβία, δίνοντας ώθηση στην ανάπτυξη της

βιομηχανίας. Αναλαμβάνει, επίσης, να αγοράζει αλβανικά προϊόντα σε διπλάσια τιμή

και να διαθέτει τα δικά της στη μισή και ταυτόχρονα συμβάλλει στην ολοκλήρωση

μεγάλων έργων όπως η υφαντουργία «Στάλιν», το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο

«Λένιν» και το εργοστάσιο επεξεργασίας ζάχαρης «Μαλίκι».41

δ) Η ενίσχυση από την Κίνα

Τη Ρωσία διαδέχεται η Κίνα, η οποία υπολογίζεται ότι από το 1962 ως το 1978

προσέφερε συνολική βοήθεια 6 δις δολαρίων, τα οποία αξιοποιήθηκαν κατά κύριο

λόγο στην εκβιομηχάνιση της περιοχής. Σημαντικά έργα της περιόδου θεωρούνται η

υφαντουργία «Μάο Τσε Τουνγκ» και ένα εργοστάσιο πλαστικών στο Δυρράχιο.

Παρόλα αυτά όμως η κινεζική υποστήριξη υστερούσε και ποιοτικά και ποσοτικά της

σοβιετικής. Πολλά εργοστάσια που υπολειτουργούσαν, παροπλίστηκαν λόγω της

έλλειψης ανταλλακτικών που δεν μπορούσαν να επαναπρομηθευτούν. Η Κίνα έδινε

υποσχέσεις για παράδοση εξοπλισμού ζωτικής σημασίας τις οποίες δεν μπορούσε να

κρατήσει.42

ε) Η οικονομική εξαθλίωση

Μετά τη διακοπή της κινεζικής οικονομικής ενίσχυσης, η Αλβανία ακολούθησε

μια πολιτική απομόνωσης και οικονομικής αυτάρκειας, η οποία επιδείνωσε την ήδη

επιβαρυμένη οικονομίας της. Δυνατότητα εκσυγχρονισμού της βιομηχανίας δεν

υπήρχε καθώς δεν επιτρεπόταν οι ξένες επενδύσεις, δεν υπήρχε ξένο συνάλλαγμα και

40


Χρηστίδης, ό.π., σ. 25,50. 42

Χρηστίδης, ό.π., σ. 37,56.

19

βάση του Συντάγματος του 1976 απαγορευόταν ο δανεισμός. Δραματική ήταν η

κατάσταση και στον αγροτικό τομέα που παρουσίαζε χαμηλή παραγωγικότητα με

άμεσα αποτελέσματα στον αστικό πληθυσμό, ο οποίος από τα μέσα της δεκαετίας του

’80 συχνά αντιμετώπιζε προβλήματα προμήθειας τροφίμων.

Ο Αλία, αφού ανέλαβε την διακυβέρνηση, επιχείρησε μεταρρυθμίσεις στον χώρο

της οικονομίας. Παραχώρησε μεγαλύτερη αυτονομία στους διευθυντές των

εργοστασίων, διαφοροποίησε τις αποδοχές των εργαζομένων, ενθάρρυνε τους

αγρότες να πουλάνε στην αγορά τα πλεονάσματα της παραγωγής τους και αύξησε την

παραγωγή καταναλωτικών αγαθών. Τα μέτρα αυτά απέτυχαν να ενισχύσουν την

τοπική οικονομία, αποτυχία που αποδίδεται μεταξύ άλλων στην αδράνεια των

εργαζομένων, την γραφειοκρατία και την έλλειψη επενδυτικού κεφαλαίου. Οι σχέσεις

με το εξωτερικό περιοριζόταν στην εξυπηρέτηση βασικών αναγκών, όπως η εισαγωγή

πετρελαίου και ανταλλακτικών για τα εργοστάσια από Αίγυπτο, Ιράκ, Ιταλία και

περιορισμένα από Κίνα.43

στ) Σταδιακή προσέγγιση του υπόλοιπου κόσμου

Η συνεχώς επιδεινούμενη οικονομική κατάσταση της χώρας οδήγησε τον Αλία σε

άνοιγμα προς ορισμένα ευρωπαϊκά και βαλκανικά κράτη. Το 1985, υπογράφηκε μια

σειρά από συμφωνίες στους τομείς του εμπορίου, επενδύσεων και συγκοινωνιών

μεταξύ Αλβανίας-Ιταλίας. Οι Ιταλοί βοήθησαν στην εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού

αερίου και πρότειναν την διάνοιξη σύνδεσης Πρίντιζι-Δυρραχίου. Ενώ το 1987,

προβαίνει στη σύναψη εμπορικής συνεργασίας με την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία

της Γερμανίας, η οποία δύο χρόνια αργότερα της χορηγεί δάνειο ύψους 20 εκ.

μάρκων. Την ίδια εποχή, η εξομάλυνση των σχέσεων Ελλάδας-Αλβανίας οδηγεί σε

εμπορικές συναλλαγές μεταξύ τους.44

43

Χρηστίδης, ό.π., σ. 45-46,60. 44


20


Μετά την πτώση του μονοκομματισμού (1991), όλες οι πολιτικές παρατάξεις

δεσμεύτηκαν για αλλαγές στο οικονομικό σύστημα, που προέβλεπαν

ιδιωτικοποιήσεις και άνοιγμα στην ελεύθερη αγορά. Όμως, μια τέτοια πολιτική δεν

ήταν εύκολο να εφαρμοστεί. 45

α) Ξένες Επενδύσεις

Την εμφάνιση τους κάνουν το 1990 οι πρώτοι επενδυτές από Ελλάδα και Ιταλία.

Παρά το φθηνό εργατικό δυναμικό, την αναδιάρθρωση της πολιτικής, οικονομικής

και κοινωνικής κατάστασης, η τεράστια έλλειψη υποδομής, η εκτεταμένη διαφθορά

και η πολιτική ανωριμότητα της Αλβανίας αποτελούν τροχοπέδη στην αύξηση των

ξένων επενδυτικών κεφαλαίων.46

β) Η ανάπτυξη της παραοικονομίας

Σύμφωνα με το τοπικό Υπουργείο Εργασίας 200.000 άτομα απασχολούνται στην

παραοικονομία. Πολλοί είναι οι λόγοι που συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση.

Τα υψηλά ποσοστά ανεργίας κατεύθυναν ένα συνεχώς αυξανόμενο αριθμό Αλβανών,

κυρίως στο νότιο τμήμα της χώρας, σε λαθρεμπόριο ναρκωτικών, προσφέροντας τους

ένα δελεαστικό εισόδημα. Οι χαμηλοί μισθοί αστυνομικών, λιμενικών, τελωνιακών

και δικαστών τούς κάνουν επιρρεπείς στη δωροδοκία. Επίσης, η γενικότερη κρίση

στην περιοχή, που χαρακτηρίζεται από χαλαρούς θεσμούς, σε συνδυασμό με την

γεωγραφική της θέση, φυσικό πέρασμα από Ανατολή σε Δύση καθιστά την Αλβανία

διαμετακομιστικό κέντρο λαθρομεταναστών.47

45


2002), σ. 25. 46

Ψυλλάκης, ό.π., σ. 25,27. 47

Ψυλλάκης, ό.π., σ. 14,26.

21

γ) Πυραμιδικά επενδυτικά σχήματα

Ελλείψει οργανωμένου τραπεζικού συστήματος στην Αλβανία την εμφάνιση τους

κάνουν οι «παρατράπεζες», επενδυτικές επιχειρήσεις δηλαδή που χρησιμοποιούν το

σύστημα της πυραμίδας και υπόσχονται επιτόκια έως 50 %. Οι μετανάστες είναι

υποχρεωμένοι να εμπιστεύονται το συνάλλαγμά τους σ' αυτές τις εταιρείες, εφόσον

το τραπεζικό σύστημα των χωρών υποδοχής απαιτεί νόμιμα χαρτιά (βίζες, άδειες

παραμονής, κλπ). Υπολογίζεται ότι ο μισός πληθυσμός της χώρας είχε εμπλακεί σ

αυτά τα συστήματα. Η κατάρρευση δεν άργησε να έρθει, λόγω αδυναμίας τήρησης

των παράλογων οικονομικών υποσχέσεων, και το 1997 η Αλβανία οδηγήθηκε σε

καθεστώς αναρχίας που λίγο έλλειψε να την φτάσει σε εμφύλιο πόλεμο.48

δ) Οι συνέπειες από την κρίση στο Κοσσυφοπέδιο

Η γενική αποτίμηση των συνεπειών της κρίσης του Κοσσυφοπεδίου στην Αλβανία,

σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, ήταν θετική. Σύμφωνα με το Διεθνές

Νομισματικό Ταμείο, το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 8% το 1999 και ο πληθωρισμός

κινήθηκε γύρω στο 1,5%. Έκθεση της Τράπεζας της Αλβανίας αναφέρει ότι οι

500.000 πρόσφυγες από το Κόσσοβο σε συνδυασμό με την εισαγωγή ξένης

επισιτιστικής βοήθειας επέφεραν πλεόνασμα 30 εκ δολαρίων. Επίσης, η εισροή ξένων

μέσων ενημέρωσης, διεθνών οργανισμών, μη κυβερνητικών οργανώσεων και η

εγκατάσταση νατοϊκών στρατευμάτων έδωσε μεγάλη ώθηση στον τομέα των

υπηρεσιών, καθώς όλοι αγόραζαν υπηρεσίες από την Αλβανία.49

48

Η κατάρρευση των βαλκανικών πυραμίδων (χ.χ.). Ηλεκτρονική αναζήτηση, 13 Ιανουαρίου 2010, στο

http://www.iospress.gr/mikro1997/mikro19970104.htm [ ηλεκτρονική πηγή χωρίς συγγραφέα και

χρονολογία] 49



σ. 42.

http://www.iospress.gr/mikro1997/mikro19970104.htm

22

ε) Τα εμβάσματα των μεταναστών

Η εξαθλιωμένη οικονομία του κράτους μετέτρεψε χιλιάδες κατοίκους της σε

οικονομικούς μετανάστες ευρωπαϊκών χωρών, κυρίως της Ελλάδας και της Ιταλίας.

Αποτέλεσμα τούτου είναι η εισροή συναλλάγματος στην Αλβανία με την μορφή

εμβασμάτων, που για πολλές οικογένειες αποτελούσε το κύριο εισόδημα τους και για

το κράτος σημαντικό τμήμα του προϋπολογισμού του. Σύμφωνα με στοιχειά της

Κεντρικής Τράπεζας της Αλβανίας(2000), το 1/6 του ΑΕΠ οφείλεται σε ξένο

συνάλλαγμα προερχόμενο από Αλβανούς μετανάστες.50

στ) Οι Διεθνείς Οργανισμοί

Πάνω από είκοσι κράτη, πολλοί διεθνείς οργανισμοί (ΕΕ, Ευρωπαϊκή Τράπεζα για

την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων,

Παγκόσμια Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, οργανισμοί του συστήματος των

Ηνωμένων Εθνών κ.ά.), εκατοντάδες ιδιωτικά ιδρύματα και Μη Κυβερνητικές

Οργανώσεις χορήγησαν πόρους για την ανοικοδόμηση των βαλκανικών κρατών,

μεταξύ των οποίων και η Αλβανία.51

Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στην Αλβανία μετά

την κατάρρευση του συστήματος των πυραμίδων και του πολέμου στο

Κοσσυφοπεδίου, γεγονότα που ανέκοψαν την αξιοσημείωτη πρόοδο που είχε

παρουσιάσει ως τότε, χαρακτηρίζοντας την ως χώρα με χαμηλό εισόδημα με

δικαίωμα να λαμβάνει δάνεια από την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές

Νομισματικό Ταμείο με πολύ ευνοϊκούς όρους.52

Επίσης, με τη σύσταση από πλευράς

της ΕΕ του προγράμματος προ-ενταξιακής βοήθειας προκειμένου να μπορέσουν να

επωφεληθούν οι χώρες που ενεπλάκησαν στην κρίση του Κοσσόβου και δεν είναι

άμεσα υποψήφιες προς ένταξη αλλά αυτό αποτελεί επιθυμητό στόχο και των δυο

πλευρών.53

50


2002), σ. 26. 51

Νικόλαος Τζιφάκης, Αστέρης Χουλιάρας, «Εισαγωγή: Οι Αντιφάσεις της Διεθνούς Γενναιοδωρίας

στα Βαλκάνια», στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Η Διεθνής Αναπτυξιακή Βοήθεια στα

Βαλκάνια. Οι Αντιφάσεις της Γενναιοδωρίας(1991-2006), (Αθήνα: Παπαζήσης 2007), σ. 17. 52

Ρουμπίνη Γρώπα, «Πολυμερείς Δωρητές», στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Η

Διεθνής Αναπτυξιακή Βοήθεια στα Βαλκάνια. Οι Αντιφάσεις της Γενναιοδωρίας(1991-2006), (Αθήνα:

Παπαζήσης 2007), σ. 125. 53

Νικόλαος Τζιφάκης, Αστέρης Χουλιάρας, «Εισαγωγή: Οι Αντιφάσεις της Διεθνούς Γενναιοδωρίας

στα Βαλκάνια», στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Η Διεθνής Αναπτυξιακή Βοήθεια στα

Βαλκάνια. Οι Αντιφάσεις της Γενναιοδωρίας(1991-2006), (Αθήνα: Παπαζήσης 2007), σ. 30.

23

5.ΚΟΙΝΩΝΙΑ


α) Αστυνομοκρατούμενη Χώρα

Όπως συνέβη και σε άλλα ολοκληρωτικά καθεστώτα, μετά την ανάληψη της

εξουσίας από το ΚΚΑ οι πολιτικοί αντίπαλοι της νέας τάξης πραγμάτων

καταδικάστηκαν και φυλακίστηκαν σε στρατόπεδα εργασίας, όπου επικρατούσαν

άθλιες συνθήκες, ή καταδιώχθηκαν. Ο πλήρης έλεγχος της κοινωνίας από το Κόμμα

κρίθηκε απαραίτητος για τη διασφάλιση και ενότητα της χώρας, οπότε και

δημιουργήθηκε η μυστική αστυνομία «σιγκουρίμι», με στόχο τον εντοπισμό και

αφανισμό των αντιπολιτευτικών στοιχείων.54

Με το πέρασμα του χρόνου η

«σιγκουρίμι» έγινε η σημαντικότερη βάση της εξουσίας του Χότζα, φτάνοντας στο

σημείο να διδάσκει ακόμη και στα παιδιά πώς να κατασκοπεύουν τους γονείς τους.

Χιλιάδες υπήρξαν οι Αλβανοί που εξορίστηκαν, κατηγορούμενοι για πολιτικά

εγκλήματα, όπως η διάδοση ανεκδότων σε βάρος του Χότζα και η ακρόαση ξένων

ραδιοφωνικών σταθμών.55

Το καθεστώς αστυνόμευσης και εκφοβισμού στην

απομονωμένη Αλβανική επικράτεια αποτέλεσε τη βαριά κληρονομιά του Χότζα.

β) Θρησκεία

Σύμφωνα με την απογραφή του 1945, το 72,8% ήταν μουσουλμάνοι, 17,1%

χριστιανοί ορθόδοξοι και το 10,1% καθολικοί. Ανέκαθεν το ΚΚΑ αντιμετώπιζε την

θρησκεία με ιδιαίτερη εχθρότητα. Τούτο οφείλεται κυρίως στην πεποίθηση ότι οι

τρεις μεγάλες θρησκευτικές κοινότητες απείχαν από τους αγώνες ανεξαρτησίας

ενάντια στους κατακτητές.56

Ενώ αρχικά το Κόμμα δεν επεδίωκε την εξαφάνιση της

θρησκείας, άρχισε σταδιακά τον περιορισμό έκφρασής της, μειώνοντας τις πηγές

εσόδων των κοινοτήτων, κατάσχοντας τμήματα των περιουσιών τους, απαγορεύοντας

54



(Θεσσαλονίκη, 2003), σ. 23-24. 55


Χρηστίδης, ό.π., σ. 32.

24

την κατήχηση, επεμβαίνοντας στα κηρύγματα και την εκλογή ιερωμένων.57

Η

επίθεση αυτή του Χότζα ολοκληρώθηκε με το σύνθημα «θάνατος της θρησκείας» και

την κατάργηση όλων των θρησκευτικών κοινοτήτων στην Αλβανία το 1967. Έτσι,

έκλεισαν όλοι οι χώροι λατρείας, οι ιερείς συνελήφθησαν, αποκηρύχθηκαν και

ταπεινώθηκαν δημοσίως ενώ παράλληλα οργανώθηκαν λαϊκές συναντήσεις που

υποχρέωναν τους πιστούς να παραδώσουν τα θρησκευτικά τους αντικείμενα και να

αποκηρύξουν δημόσια την πίστη τους.58

Επίσης, καταργήθηκαν όλες οι θρησκευτικές

εορτές και αντικαταστάθηκαν από άλλες, όπως η «Ημέρα των Οικοδόμων», των

«Ανθρακωρύχων»59

και επιχείρησε αλλαγές ονομάτων στους πολίτες που είχαν

ακατάλληλα ονόματα(χριστιανικά) από πολιτικής, ιδεολογικής και ηθικής άποψης,

από αυτή τη διαδικασία εξαιρέθηκαν όσοι είχαν μουσουλμανικά ονόματα, όπως ο

ίδιος.

γ) Μειονότητες

Αν και η Αλβανία χαρακτηριζόταν από μεγάλο βαθμό εθνοτικής ομοιογένειας, στο

έδαφος της κατοικούσαν και περίπου 40.000 Έλληνες, 15.000 Μακεδόνες και

Μαυροβούνιοι και 10.000 Ρόμ.60

Η βαθιά ανασφάλεια του Χότζα επηρέασε τη στάση

του απέναντι στις μειονότητες και κυρίως την ελληνική που αποτελούσε, εκτός από

αριθμητικά και οικονομικά, τη σημαντικότερη ομάδα. Αν και ο Χότζα διατείνονταν

ότι σέβεται τα δικαιώματά τους και η ελληνική μειονότητα διέθετε σχολεία,

κυκλοφορούσε εφημερίδα και ορισμένες εκδόσεις και είχε βήμα στο ραδιόφωνο, στην

πραγματικότητα αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα. Πραγματοποιήθηκε αυθαίρετος

περιορισμός της διδασκαλίας και δημόσιας χρήσης της ελληνικής γλώσσας,

εσωτερική μετακίνηση πληθυσμών προκειμένου να αλλοιωθεί η ομοιογένεια και ένας

ασυνήθιστα μεγάλος αριθμός κρατουμένων ήταν ελληνικής καταγωγής.61

57






25

δ)Η κληρονομιά του Χότζα σε άλλους τομείς

Η παρουσία του Χότζα είχε και ορισμένα θετικά στοιχεία. Εκτός του ότι

δημιούργησε έργα υποδομής, όπως δρόμους, παροχή ηλεκτρικού ρεύματος,

υποστήριξε τα δικαιώματα της γυναίκας, που ως τότε θεωρούνταν «κινητή

περιουσία» και συνέβαλλε σημαντικά στην ανάπτυξη του εκπαιδευτικού συστήματος

και του συστήματος υγείας. Μείωσε το ποσοστό αναλφαβητισμού της χώρας, το 1938

υπήρχαν 56.000 μαθητές, ενώ το 1968 300.000, ίδρυσε το πρώτο αλβανικό

πανεπιστήμιο στα Τίρανα το 1957 και έδωσε μεγάλη έμφαση στην πολιτιστική

κληρονομιά και ιστορία της χώρας. Ακόμη, καθιέρωσε την δωρεάν ιατρική

περίθαλψη για όλους, κατασκεύασε νοσοκομεία και κλινικές, με αποτέλεσμα να

αυξηθεί ο μέσος όρος ζωής από 54 χρόνια το 1950 σε 67 το 1970.62


α) Ασφάλεια

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη Αλβανία

είναι ο τομέας της ασφάλειας. «Οι πολίτες είναι υποχρεωμένοι να περιορίζονται από

μια αυτοεπιβαλλόμενη απαγόρευση κυκλοφορίας μετά τη δύση του ήλιου.», όπως

χαρακτηριστικά αναφέρεται. Βασική αιτία του καθεστώτος ανασφάλειας, που

επικρατεί στην περιοχή, αποτελεί η ανεπαρκής αστυνόμευση. Πολλοί αστυνομικοί

εμπλέκονται άμεσα σε εγκληματικές ενέργειες, ενώ άλλοι παρουσιάζονται απρόθυμοι

να δράσουν φοβούμενοι αντίποινα.63

Επιπρόσθετα λειτουργεί και η αυξημένη

διαφθορά στα υπόλοιπα σώματα ασφαλείας καθώς και στο τομέα της δικαιοσύνης.64

Και πώς θα μπορούσε να ναι διαφορετικά αν αναλογιστεί κανείς πως μόλις το 1990

ξεκίνησε η λειτουργία του Υπουργείου Δικαιοσύνης.65

Ένας ακόμη λόγος που

συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση είναι η «άνθιση» λαθρεμπορίου στην περιοχή,

μεταφορά λαθρομεταναστών από την Ανατολή στη Δύση, εμπόριο ναρκωτικών και

62



2002), σ. 13. 64


Ηλίας Α. Αντωνόπουλος, Αλβανία και Ελληνοαλβανικές Σχέσεις 1912-1994,(Ωκεανίδα), σ. 80.

26

όπλων.66

Και τέλος, η μεγάλη διακίνηση όπλων εντός της χώρας, μετά την σχεδόν

ολοκληρωτική λεηλασία στις αποθήκες οπλισμού το 1997, δρα συμπληρωματικά στο

ήδη επιβαρυμένο σκηνικό.67

Σημαντική στον τομέα αυτό είναι η συμβολή Διεθνών

Οργανισμών, χωρίς όμως πάντοτε να εκπληρώνουν τους στόχους τους.

β) Ανθρώπινα Δικαιώματα

Σχεδόν μονόδρομος αποτελεί για την Αλβανία ο σεβασμός των ανθρωπίνων

δικαιωμάτων. Υπό το άγρυπνο βλέμμα των Διεθνών Οργανισμών, που χρησιμοποιούν

ως κίνητρο την πολυπόθητη οικονομική ενίσχυση της χώρας, κάνει μικρά βήματα

προς αυτή την κατεύθυνση, με συχνά πισωγυρίσματα. Ιδιαίτερα προβληματική είναι

η σχέση της με τις μειονότητες και κυρίως την ελληνική. Άρεται η απαγόρευση της

θρησκείας68

και έτσι λειτουργούν τρεις εκκλησίες τα Χριστούγεννα του 1990 για

πρώτη φορά μετά από σαράντα χρόνια.69

Αποδέχεται ως αρχιεπίσκοπο τον

Αναστάσιο το 1992, αλλά σαμποτάρει την παραμονή του με τη σύσταση του

Συντάγματος του 1994, που τελικά απορρίφθηκε από δημοψήφισμα.70

Την ίδια

εποχή, αποδέχεται εν τέλει ως κόμμα την «Ένωση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα»,

που απαρτίζεται από βορειοηπειρώτες και Βλάχους, αλλά την αναγνωρίζει λίγες μόνο

μέρες πριν εκπνεύσει η προθεσμία υποβολής υποψηφιοτήτων των βουλευτών.71

Ενώ

αποδέχεται την ύπαρξη μειονοτήτων εντός των συνόρων της, σε απογραφή του 1995

δεν περιλαμβάνει στοιχεία, όπως εθνικότητα, γλώσσα, θρήσκευμα, βάσει των οποίων

καθορίζεται διεθνώς η μειονότητα.72

66


2002), σ. 14. 67


Ηλίας Α. Αντωνόπουλος, Αλβανία και Ελληνοαλβανικές Σχέσεις 1912-1994,(Ωκεανίδα), σ. 81. 69



2002), σ. 42. 71


Ψυλλάκης, ό.π., σ. 44.

27

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η μετάβαση από το ολοκληρωτικό καθεστώς στην κοινοβουλευτική δημοκρατία

δεν έγινε ούτε εύκολα ούτε αυτόματα. Αποδείχτηκε διαδικασία επώδυνη και

μακροχρόνια που απαιτεί κυρίως την παίδευση του λαού και της πολιτικής του

ηγεσίας σε μια νέα πολιτική κουλτούρα. Χαρακτηριστικά στοιχεία της διαδικασίας

μετάβασης της Αλβανίας ήταν η ταύτιση της δημοκρατίας με το πολυκομματικό

σύστημα και η ολιγωρία οικοδόμησης των θεσμών εκείνων που θα εξασφάλιζαν την

καλή διακυβέρνηση της χώρας ανεξάρτητα από την εκτελεστική εξουσία και τα

πρόσωπα που την ασκούν. Για το λόγο αυτό ένας μεγάλος αριθμός σχεδίων

συστάθηκε από Διεθνείς Οργανισμούς και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις

προκειμένου η Αλβανία να μεταμορφωθεί σε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος.

28

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ανδρέας Ψυλλάκης, Αλβανία και Αλβανικές Μειονότητες Ζητήματα Ασφάλειας,

(Αθήνα, Μάιος 2002).

Γεώργιος Ε. Χρηστίδης, Τα Κομμουνιστικά Βαλκάνια. Εισαγωγή στην εσωτερική και

εξωτερική πολιτική στην Αλβανία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Ρουμανία την

περίοδο 1945-1989, (Θεσσαλονίκη, 2003).

Ηλίας Α. Αντωνόπουλος, Αλβανία και Ελληνοαλβανικές Σχέσεις 1912-

1994,(Ωκεανίδα).

Μαρία Τυροπώλη, «Αλβανία», στο Θάνος Π. Ντόκος- Φίλιππος Τ. Πιέρρος, Τα

Βαλκάνια μετά τον Πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου,(Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και

Εξωτερικής Πολιτικής, Ι. Σιδέρης).

Μαρία Τυροπώλη, «Η Αναπτυξιακή Βοήθεια της ΕΕ στην Κροατία, την ΠΓΔΜ και

τη Σερβία-Μαυροβούνιο», στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Η Διεθνής

Αναπτυξιακή Βοήθεια στα Βαλκάνια. Οι Αντιφάσεις της Γενναιοδωρίας(1991-2006),

(Αθήνα: Παπαζήσης 2007).

Νικόλαος Τζιφάκης, Αστέρης Χουλιάρας, «Εισαγωγή: Οι Αντιφάσεις της Διεθνούς

Γενναιοδωρίας στα Βαλκάνια», στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Η

Διεθνής Αναπτυξιακή Βοήθεια στα Βαλκάνια. Οι Αντιφάσεις της Γενναιοδωρίας(1991-

2006), (Αθήνα: Παπαζήσης 2007).

Σωτήρης Βαλντέν, « Η Βαλκανική Πολιτική της Ελλάδας. Κριτικός Απολογισμός της

Μεταπολεμικής Περιόδου και Προοπτικές», στο Παναγιώτης Ι. Τσάκωνας, Σύγχρονη

Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, ( Αθήνα: Ι.Σιδέρης 2003).

29

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Αλβανία (τελευταία ενημέρωση 17 Δεκεμβρίου 2009), στο

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/al.html [

ηλεκτρονική πηγή χωρίς συγγραφέα]

Η κατάρρευση των βαλκανικών πυραμίδων (χ.χ.). Ηλεκτρονική αναζήτηση, 13

Ιανουαρίου 2010, στο http://www.iospress.gr/mikro1997/mikro19970104.htm [

ηλεκτρονική πηγή χωρίς συγγραφέα και χρονολογία]

Πρωθυπουργός Αλβανίας (χ.χ). Ηλεκτρονική αναζήτηση, 09/01/2010, στο

http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/el/infoCountryPage/setimes/resource_

centre/bios/berisha_sali?country=Albania [ηλεκτρονική πηγή χωρίς συγγραφέα και

χρονολογία].

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ

Αλβανία (χ.χ.), Αναζήτηση, στο Εγκυκλοπαίδεια, (Αθήνα: Πάπυρος, Λαρούς,

Μπριτάννικα 1981), [πηγή χωρίς συγγραφέα], Τόμος 6


http://www.iospress.gr/mikro1997/mikro19970104.htm



Date post:	07-Feb-2023
Category:	Documents
Upload:	duth
View:	0 times
Download:	0 times

ΑΛΒΑΝΙΑ: Πολιτική, Οικονομία, Κοινωνία

Documents