ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ Κ ΛΗ Ρ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Σ

THE EUROPEAN H E R ITAG E DAYS

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 8η ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΝ APX/TDN

ΣΥΛΛΟΓΟΣ "01 ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΙΟΛΝΝΙΝΠΝ"

II ΚΡΑΤΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ

Μετά την ίδρυση του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους με πρω­τεύουσα την Κωνσταντινούπολη και την εδραίωση του χριστιανι­σμού άλλαξε η οργάνωση και ο χαρακτήρας των αθλητικών δρα­στηριοτήτων. Ο αυτοκράτορας έχει τον κυρίαρχο ρόλο στο καθορισμό των όρων και των κανόνων του αθλη­τισμού, είναι δηλαδή ο αγωνοθέτης.Με απα γορευτικούς νόμους των πρώτων αυτοκρατόρων καταργήθη- καν τα αιματηρά θεάματα. Με άλ­λους νόμους (Ιουστινιάνειος κώδι­κας, Βασιλικά) επετράπη στον λαό να συνεχίσει τις αθλητικές του δρα­στηριότητες, ανάλογα με τις προη­γούμενες καθιερωμένες παραδόσεις και θεσμούς χάριν «αρετής», «τρυ­φής», «αναπαύσεως» και «θεομηνίας». Δημιουργήθηκε έτσι μία κρατική μέριμνα για την ψυχαγωγία του λαού και η άθληση παίρνει κοινωνικό χαρακτήρα, καθώς τώρα οι αθλητικοί αγώνες δεν είναι α­φιερωμένοι σε κάποιο θεό.

Η παρουσία του κράτους στον αθλητισμό ή ­ταν εμφανής παντού. Διατάξεις καθόριζαν

τα σχετικά με την διεξαγωγή των αγώ­νων, το χρόνο τέλεσής τους, τις τιμω­ρίες που περίμεναν τους παράνομου- ντες αθλητές κ.τ.λ. Άλλοι νόμοι χώρι­ζαν τα αθλήματα σε βασικά και ελεύ­

θερα, διαχωρίζοντας το είδος της τιμω­ρίας σε περίπτωση τραυματισμού ή θα­

νάτου του αντιπάλου και όριζαν επίσης τα «θ εά μ α τα » που έπρεπε να διοργανωθούν

προς τέρψη του λαού. Οι νομοθετικές αυτές ρυθμίσεις κωδικοποιή θηκαν κυρίως στην εποχή του Ιουστινιανού, συνεχίστηκαν σε μετά γενέστερες περιόδους με το ίδιο πνεύμα, ενώ κατά τους υστερο­βυζαντινούς χρόνους οι πηγές α- ναφέρονται συχνότερα στις δρα­στηριότητες του ελεύθερου χρό­νου, επειδή οι αυτοκράτορες α­ναγκάστηκαν λόγω των δύσκο­λων περιστάσεων να βρεθούν πιο κοντά στο λαό και εξέλιπε πια ο φόβος της ανάστασης της αρχαί­α ς θρησκείας στα πλαίσια των α­θλητικών εκδηλώσεων.

Ο ΙΠΠΟΔΡΟΜΟΣ, Η ΜΟΡΦΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ

Ο ιππόδρομοςαποτελεί την κυ­ρία αθλητική έκ­φραση στους βυ­ζαντινούς χρό ­νους. Ιππόδρομοι υπήρχαν σε όλες σχεδόν1 τις μεγά­λες π όλεις της αυτοκρατορίας.Ο ιππόδρομος της Κ ω νσταντι­νούπολης, που ι­δρύθηκε από τον Σεπτίμιο Σεβήρο τον 2° αι. μ.Χ. και ανακαινίσθη­κε από τον Μ. Κωνσταντίνο, αποτελούσε τμήμα του Ιερού Παλατι­ού . Είχε την μορφή πετάλου με επιμηκυσμένες τις δύο πλευρές του.

Τα μέρη που τον αποτελούσαν ήταν οι carceres, το πέλμα και τα βάθρα. Οι carceres που ονομάζονταν επίσης μάγγανα και κάγκελα ήταν ένα χτίσμα με καγκελόφρακτες πόρτες, από τις οποίες έβγαιναν τα άρματα και αποτελούσε το σημείο εκκίνησης. Το πέλμα, ο στίβος του ιπποδρόμου, χωριζόταν σε δύο μέρη από μία χαμηλή αξονική κατασκευή, τη σπίνα (spina). Ο χαμηλός τοίχος της περιέκλειε νε­ρό σε διάφορα επίπεδα. Το υδραυλικό αυτό σύ­στημα ονομαζόταν εύριπος. Στα δύο άκρα της σπί- νας, τους καμπτούς, όπου έστριβαν τα άρματα, υ­πήρχαν κυλινδρικές βάσεις με τρεις πέτρινους ή χάλκινους οβελίσκους. Υπήρχαν επίσης δύο τετρα- κιόνια, που είχαν πάνω τους το ένα επτά αβγά και το άλλο επτά δελφίνια, τα οποία χρησιμοποιούνταν

για το μέτρημα των γύρων του αγώνα. Επιπλέον η σπίνα κοσμού­νταν με γλυπτά. Σήμερα σώζονται ο αιγυπτιακός οβελίσκος του Μ, Θεοδοσίου, ο οβελίσκος του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννη­τ ο και η στήλη των όφεων, ανάθημα των ελληνικών πόλεων στους Δελφούς μετά την μάχη των Πλαταιών. Τα βάθρα αποτελούσαν τα καθίσματα των θεατών. Αμφιθεατρικά διαταγμένα σε περίπου τριάντα ή σαράντα σειρές, στηρίζονταν σε κολόνες και κάτω από αυτά υπήρχαν βοηθητικοί χώροι. Το βασιλικό θεωρείο, το κάθισμα ή σέντζον,ήταν ολόκληρη πολυώροφη κατασκευή που επικοινωνού σε με το παλάτι και περιελάμβανε αίθουσες συμποσίων και ανό παύσης.

Οι αρματοδρομίες είχαν τακτές ημε­ρομηνίες τέλεσης, «το ιππικόν του κα­ταλόγου», αλλά γίνονταν και με την ευ­καιρία διάφορων ευχάριστων γεγονό­των, όπως θριάμβων, βασιλικών γενε­θλίων, επισκέψεων επιφανών ξένων, κα­θώς επίσης και για αντιπερισπασμό από δυσάρεστα πολεμικά γεγονότα. Αγώνες διεξάγονταν επίσης τις Κυριακές και τις άλλες σημαντικές γιορτές, παρά την α­ντίθεση της Εκκλησίας.

Αγωνοθέτες μέχρι και το 6° αι. ήταν οι ύπατοι και αργότερα οι αυτοκράτο- ρες. Οι αγώνες διαρκούσαν είτε όλη την ημέρα είτε μόνο το πρωί. Σε κάθε αγώ­να έπαιρναν μέρος τέσσερα τέθριππα, όσοι και οι δήμοι. Τα άρματα έπρεπε να τρέξουν επτά φορές τον γύρο του ιππο­δρόμου. Σκοπός ήταν πάντοτε η νίκη, α­κόμα και με την ανατροπή του αντιπά­λου άρματος. 0 νικητής έπαιρνε ως βραβείο κλαδί φοίνικα, το βάίν (βάίον), από το οποίο ονομάσθηκε βάίον και ο ιπποδρομικός αγώνας. Επι­πλέον έδιναν στον νικητή νομίσματα και φορέματα, όπως και ένα ασημένιο στεφάνι, το οποίο στους δύσκολους καιρούς της αυτο­κρατορίας επιστρεφόταν για να χρησιμοποιηθεί στον επόμενο νικη­τή. Το στεφάνωμα του ηνίοχου γινόταν από αντιπρόσωπο του αυ-

τοκράτορα, πλην εξαιρετικών περιπτώσεων.Εκτός από τις αρματοδρομίες ο ιππόδρομος

περιελάμβανε και άλλα θεάματα και αγωνί­σματα, στο τέλος των αρματοδρομιών ή στα κενά τους. Αυτά ήταν αναπαραστάσεις κυνη- γιών με άγρια θηρία, ψευτομάχες, ακροβασίες, σχοινοβασίες, ισορροπίες σε άλογα και παρα­στάσεις μίμων.

ΑΑΑΑ ΑΘΛΗΜΑΤΑ

Στο Βυζάντιο υπήρχαν και άλλα αγωνίσματα που συνέχιζαν τη ελληνορωμαϊκή αθλητική παράδοση. Τα παίζουν παιδαγωγικό ρόλο και περιο­ρίστηκαν στην επίδειξη μιας επαγγελ­ματικής ικανότητας. Βάσει του νόμου υπήρχαν πέντε βασικά αθλήματα (πά­λη, πυγμαχία, άλμα, δρόμος και δί­σκος) και τέσσερα ελεύθερα (ακόντιο, άρση βαρών, τόξο και σφαίρα).

Επίσης οι βυζαντινοί ασκούνταν στο παγκράτιο, το άλμα εις μήκος, ύψος και επί κοντώ, το παιχνίδι με ράβδους όπου χτυπι­ούνταν με μπαστούνια, τα κλοτσάτα όπου προσπαθούσαν με με­γάλα πηδήματα να κλωτσήσουν ο ένας τον άλλο και το τζυκάνιο που έμοιαζε με το σημερινό πόλο. Μετά την Φραγκοκρατία (13ος αι.) εμφανίσθηκαν στο Βυζάντιο η τζόστρα και ο τορνεμές, που ή ­ταν είδη κονταρομαχιών.

Οι βυζαντινοί ήταν θερμοί οπαδοί των αρματοδρομιών και γνώ­ριζαν τα πάντα για τους ηνίοχους και τα άλογα. Οι αναφορές των πατέρων της Εκκλησίας περιγράφουν τις πόλεις στις ημέρες των α­γώνων να κατοικούνται από «παίζοντες» και «μαινομένους» πολί­τες. Οι θεατές ανήκαν σε διάφορες κοινωνικές τάξεις, φύλο, ηλικία, θρήσκευμα και εθνικότητα. Η Εκκλησία, επειδή κατά τις εορτές πολλοί εγκατέλειπαν τους ναούς για να πάνε στον ιππόδρομο, ό­που συνέβαιναν ταραχώδη περιστατικά και εκτοξεύονταν ύβρεις α­πό τους θεατές, απαγόρευε στους κληρικούς και τους μοναχούς να βλέπουν τους αγώνες. Πάνω στα βάθρα ο λαός μαινόταν παρακο­λουθώντας τα άρματα, έβριζε, τσακωνόταν με τους οπαδούς των α­ντιπάλων αρμάτων και έβαζε στοιχήματα. Απέναντι από το κάθι­σμα κάθονταν οι δήμοι, που αρχικά ήταν αθλητικά σωματεία και ε ­ξελίχθηκαν σε πολιτικές οργανώσεις με αξιόλογη δύναμη και επιρ­ροή. Έτσι αναπτύχθηκε στον ιππόδρομο μεταξύ του αυτοκράτορα και των δήμων, ως φορέων της κοινής γνώμης, διάλογος ο οποίος μερικές φορές κατέληγε σε έντονη διαμάχη (στάση του Νίκα).

Ο ιππόδρομος ουσιαστικά ήταν το κέντρο όχι μόνο της αθλητικής, αλλά και της κοι­νωνικής και πολιτικής ζωής του βυζαντίου. Εκεί αναγο­ρεύονταν αυτοκράτορες, γ ί­νονταν υποδοχές επισήμων, αρχές επαναστάσεων, δ ια ­πομπεύσεις, θανατικές εκτε­λέσεις , συγκεντρώσεις για ευχάριστα γεγονότα, στρα­

τιωτικοί θρίαμβοι. Εκεί έλεγε ο λαός τα αιτήματα του στον αυτο­κράτορα, τον επευφημούσε ή τον αποδοκίμαζε.

' UlJWC f «η* t « 9 * '/«ΜΛ* *β· Τ ’**' r

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ