TÜRKİYE

İMALAT SANAYİ SEKTÖRÜ

(Kısa Vadeli İş İstatistikleri, Sektörel Gelişmeler

ve Teknoloji Düzeyi)

Zafer YÜKSELER

Ocak 2016

2

A. GİRİŞ: 1

İmalat sanayi sektörü, ekonomide mal üretiminin gerçekleştirildiği temel sektörlerin

başında gelmektedir. Özellikle ticarete konu mal üretiminin sözkonusu olması nedeniyle, imalat

sanayi küresel gelişmelerden en fazla etkilenen sektör olma özelliğini de taşımaktadır. Küresel

kriz sonrasında yaşanan gelişmeler, Türkiye’de imalat sanayi öncülüğünde ekonomik

büyümenin teşviki konusunu da ön plana çıkarmıştır. Yüksek cari işlemler dengesi açıkları ve

bunun orta-uzun vadede ekonomik istikrar açısından sorun yaratması imalat sanayi

sektörünün tekrar ön plana çıkmasına neden olan önemli bir unsur olmuştur.

Bu çalışmanın temel amacı, Türkiye’de son yıllarda imalat sanayinde yaşanan

gelişmelerin incelenmesine yardımcı olacak göstergelerin bütüncül bir yaklaşımla okuyucuya

sunulmasıdır. Çalışmada, imalat sanayi sektörüne ilişkin temel göstergelerdeki gelişim 1997-

2015 dönemi için incelenecektir. Çalışmanın ilk bölümünde, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)

tarafından yayınlanan kısa vadeli temel iş istatistiklerinden, üretim endeksi, kapasite kullanımı,

istihdam, işgücü maliyeti, dış ticaret endeksleri ve üretici fiyatlarına ilişkin göstergeler

incelenecektir. İmalat sanayi ile ilgili istatistiklerde sık, sık kapsam ve baz yılı değişiklikleri

yapılması nedeniyle, uzun dönemli bir değerlendirme yapma imkanı bulunamamaktadır.

Öncelikle imalat sanayi geneline ilişkin istatistiklerde baz yılı farklılıkları giderilmeye çalışılmış ve

iş istatistiklerinin tümü 2010=100 bazına çevrilmiş ve önceki serilerdeki artış oranları kullanılarak

1997-2015 dönemine ilişkin seriler oluşturulmuştur.

Çalışmanın ikinci bölümünde, TÜİK tarafından kamuoyuna açıklanan “Yıllık Sanayi ve

Hizmet İstatistikleri” bültenlerinden yararlanarak, imalat sanayi geneli ve alt sektörlerine ilişkin

yapısal göstergelerdeki gelişim incelenmeye çalışılmıştır. TÜİK, Nace Rev.2 sektör

sınıflandırmasına göre sanayi ve hizmet istatistikleri anket bilgilerini 2003-2014 dönemi için

açıklamıştır. Sanayi ve hizmetler sektörüne ilişkin istatistikler derlenirken, TÜİK tamsayım ve

örnekleme yöntemlerini bir arada kullanmıştır. 20+ çalışanı olan girişimlerde tamsayım, 1–19

çalışanı olan girişimlerde ise örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu bölümde söz konusu anket

bilgileri kullanılarak, imalat sanayi geneli ve alt sektörlerinde, 2003-2014 döneminde yaşanan

değişim incelenmeye çalışılmıştır.

Çalışmada kullanılan veriler, TÜİK, Kalkınma Bakanlığı, Merkez Bankası ve Hazine

Müsteşarlığı yayınları ve web sayfalarından yararlanarak oluşturulmuştur. Çalışmada yıllık

veriler 2010=100 bazlı endekslere çevrilerek incelenmiş, dönemsel ve anket verileri ise çalışma

ekinde verilmiştir.

BİRİNCİ BÖLÜM

1. Mevcut Durum:

İmalat sanayi sektöründe kısa vadeli iş istatistiklerinin analizinden önce, ülkeler ve

Dünya genelinde sektörün durumuna kısa bir göz atmakta yarar görülmektedir. Ekonomideki

gelişim düzeyine bağlı olarak, GSYH’nın bileşiminde de önemli değişimler olmaktadır.

Ekonomik gelişimin başlangıcında, tarım sektörü GSYH içinde ağırlıklı bir yapıya sahipken,

zaman içinde sanayi sektörünün ağırlığı artmaktadır. Ekonomik gelişmenin son aşamalarında

ise, hizmetler sektörü belirgin bir ağırlığa kavuşurken, sanayi (imalat sanayi) sektörünün

payında gerileme gözlenmektedir.

Dünya genelinde, imalat sanayi katma değerinin GSYH’ya oranı 1998 yılında yüzde

16,7 iken, 2013 yılında bu pay yüzde 15,6’ya gerilemiştir. Bu dönemde, imalat sanayinin

ekonomi içindeki yeri gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler genelinde birbirlerinden farklı bir

eğilim göstermiştir. Gelişmiş ülkelerde, imalat sanayi katma değerinin GSYH içindeki payı 1998

yılında yüzde 17,3’ten, 2013 yılında yüzde 13,3’e gerilerken, gelişmekte olan ülkelerde bu

paylar, sırasıyla, yüzde 14,4’ten yüzde 19,6’ya yükselmiştir. Gelişmekte olan Asya ülkelerinde

1 Bu çalışmadaki görüşler yazarına aittir. Çalıştığı kurumun görüşlerini yansıtmaz.

3

imalat sanayi, diğer ülke gruplarından farklı bir yapı göstermektedir. Bu ülkelerin ihracata

dayalı imalat sanayi üretimine öncelik vermeleri, ekonomik yapılarının diğer ülkelerden önemli

ölçüde farklılaşmasına neden olmuştur. İmalat sanayi katma değerinin GSYH içindeki payı

gelişmekte olan Asya ülkelerinde 1998 yılında yüzde 13,5 iken, bu pay 2010 yılında yüzde

23,8’e kadar yükselmiş, 2013 yılında ise yüzde 22,9 olarak gerçekleşmiştir.

İmalat sanayi sektörü, ekonomideki temel üretici sektörlerden birisi olarak, GSYH

büyümesi üzerinde belirleyici bir konumda bulunmaktadır. Ekonomilerinde imalat sanayini

öncelikleyen Asya ülkeleri, Dünya GSYH’sından gittikçe artan oranda pay almayı

başarmışlardır. Gelişmekte olan Asya ekonomilerinin Dünya imalat sanayi katma değeri

içindeki payı, 1998 yılında yüzde 9,6 iken, bu pay 2013 yılında yüzde 37,9’a çıkmıştır. Bu durum,

aynı dönemde, adı geçen ekonomilerin Dünya GSYH’sından aldıkları payın da, yüzde

11,8’den yüzde 25,8’e yükselmesini sağlamıştır.

Türkiye, UNCTAD sınıflandırmasına göre, yüksek gelirli gelişmekte olan ülkeler grubunda

yer almaktadır. 1998 yılında yüzde 23,6’lık imalat sanayi katma değeri/GSYH oranı ile, Türkiye

grup ortalamasının üzerinde, Güneydoğu Asya ülkelerine (yüzde 23,9) yakın bir yapıya sahiptir.

2013 yılında ise yüzde 15,3 oranındaki imalat sanayi katma değeri/GSYH oranı ile, Türkiye grup

ortalamasının oldukça altında kalmıştır. Türkiye ile aynı grupta bulunan Arjantin, Brezilya, Çin,

Güney Kore, Malezya, Meksika ve Tayland’da, 1998 yılında imalat sanayinin GSYH içindeki

ortalama payı yüzde 22,5 iken, bu pay 2013 yılında yüzde 21,6’ya gerilemiştir. Bu paylar Türkiye

ile karşılaştırıldığında, Türkiye’nin bu ülke grubundan önemli ölçüde ayrıştığı görülmektedir.

Türkiye’de, 1999-2015 döneminde, imalat sanayiinde büyüme hızı, yıllar itibariyle

önemli bir dalgalanma göstermiş ve yıllık ortalama büyüme hızı yüzde 3,8 olarak

gerçekleşmiştir. Bu dönemde, GSYH ortalama büyüme hızı da yüzde 3,7 olmuştur. Ekonomide

yaşanan krizlerin en derin etkisi imalat sanayiinde gözlenmiştir. Nitekim, imalat sanayi

sektöründe 2001 krizinde yüzde 7,5, 2009 krizinde ise yüzde 7,3 daralma meydana gelmiştir.

Türkiye’de imalat sanayi sektörünün GSYH içindeki payı incelendiğinde, cari ve sabit

fiyatlarla önemli bir farklılaşma olduğu gözlenmektedir. 1998 yılı fiyatlarıyla, 1998 yılında imalat

sanayi katma değerinin GSYH içindeki payı yüzde 23,6 iken, bu pay zaman içinde sınırlı bir artış

göstererek 2015 yılında yüzde 23,9’a yükselmiştir. Ancak cari fiyatlarla bu pay incelendiğinde,

imalat sanayinin GSYH içindeki payının, aynı dönemde, yüzde 23,6’dan yüzde 15,5’e

gerilediği görülmektedir.

Tablo:1-Ülke Grupları İtibariyle İmalat Sanayi Katma Değerine İlişkin Göstergeler

1998 2005 2010 2013

İmalat Sanayi Katma Değeri / GSYH (%)

DÜNYA 16,7 16,0 15,9 15,6

Gelişmiş Ekonomiler 17,3 14,8 13,7 13,3

Gelişmekte Olan Ekonomiler 14,4 19,9 20,3 19,6

Asya 13,5 22,9 23,8 22,9

Güney Amerika 14,8 15,7 13,8 11,6

Yüksek Gelirli Gelişmekte Olan Ülkeler 14,1 21,1 21,7 21,0

Orta Gelirli Gelişmekte Olan Ülkeler 15,9 15,8 15,5 14,6

TÜRKİYE 23,6 17,1 15,5 15,3

İmalat Sanayi Katma Değerinin Dağılımı (%)

DÜNYA 100,00 100,00 100,00 100,00

Gelişmiş Ekonomiler 80,41 68,37 55,36 50,49

Gelişmekte Olan Ekonomiler 18,07 29,41 41,98 46,32

Asya 9,58 21,97 32,93 37,86

Güney Amerika 4,62 3,49 5,06 4,24

Yüksek Gelirli Gelişmekte Olan Ülkeler 14,28 24,65 35,19 39,44

Orta Gelirli Gelişmekte Olan Ülkeler 3,40 4,38 6,32 6,34

TÜRKİYE 1,24 1,10 1,10 1,07

Kaynak:UNCTAD.

4

1999-2015 döneminde, sabit fiyatlarla imalat sanayi ve GSYH ortalama yıllık büyüme

hızı birbirlerine oldukça yakın gerçekleşmesine karşın, cari fiyatlarla imalat sanayi payının

belirgin ölçüde düşmesi, nispi fiyatların imalat sanayi aleyhine gelişmesinden kaynaklanmıştır.

Nitekim, bu dönemde zımni fiyat deflatöründeki yıllık ortalama artış, imalat sanayiinde yüzde

14,2 iken, GSYH’da yüzde 17,3 olarak gerçekleşmiştir. 2011 ve 2014 yılları hariç, dönem

boyunca imalat sanayi zımni fiyat deflatörü GSYH deflatörünün altında artış göstermiştir. Bu

durum, cari fiyatlarla imalat sanayi katma değerinin GSYH içindeki payının önemli ölçüde

gerilemesi ile sonuçlanmıştır. İmalat sanayi ürünlerinde, Çin başta olmak üzere Asya kaynaklı

dış rekabetin yoğunlaşması ve döviz kurlarındaki gelişmeler, imalat sanayi zımni fiyat

deflatöründeki artışları sınırlandırmıştır.

Cari fiyatlarla GSYH içinde imalat sanayinin payındaki bu düşüşte, sektörde katma

değer/üretim oranındaki düşüşün de etkili olduğu düşünülmektedir. Yıllık Sanayi ve Hizmet

İstatistikleri anketinden hesapladığımız katma değer/üretim oranının, 2002 yılında yüzde

36,1’den, 2014 yılında yüzde 29,4’e gerilediği görülmektedir. İmalat sanayiinde toplam katma

GSYH ve İmalat Sanayi Zımni Fiyat Deflatörü

(1998=100)

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1300

1400

1500

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014

GSYH Zımni Fiy.Deflatörü

İmalat San.Zımni Fiy.Deflatörü

İmalat Sanayinde Katma Değer / Üretim

Oranları (%)

5

15

25

35

2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014

Toplam Katma Değer/Üretim (%)

Maaş-Ücret / Üretim (%)

İşletme Artığı/Üretim (%)

Tablo:2-Türkiye:İmalat Sanayi Katma Değerinin Payı, Büyüme Hızları ve Fiyat Deflatörleri İmalat Sanayi

KD./GSYH Oranı (%)

1998 Fiyatlarıyla Büyüme

Hızı (%)

Zımni Fiyat Deflatörü (%)

Katma Değer/

Üretim Oranı

(%) (1) Cari Fiy. 1998 Fiy. İmalat GSYH İmalat GSYH

1998 23,6 23,6

1999 21,6 23,2 -5,2 -3,4 43,8 54,2

2000 19,9 23,2 6,9 6,8 36,8 49,2

2001 18,9 22,8 -7,5 -5,7 48,4 52,9

2002 17,6 22,1 3,1 6,2 32,1 37,4 36,05

2003 17,6 22,7 8,3 5,3 19,5 23,3 34,04

2004 17,2 23,2 11,7 9,4 7,8 12,4 32,50

2005 17,1 23,2 8,2 8,4 6,6 7,1 28,94

2006 17,1 23,5 8,5 6,9 7,3 9,3 28,76

2007 16,7 23,7 5,6 4,7 3,0 6,2 28,37

2008 16,0 23,6 -0,1 0,7 8,5 12,0 28,81

2009 15,1 23,0 -7,3 -4,8 1,5 5,3 30,06

2010 15,5 23,9 13,8 9,2 4,4 5,7 28,50

2011 16,1 24,2 10,0 8,8 11,4 8,6 27,08

2012 15,5 24,1 1,7 2,1 3,2 6,9 27,13

2013 15,3 24,0 3,7 4,2 5,4 6,2 28,60

2014 15,8 24,2 3,7 2,9 11,1 8,3 29,43

2015 T. 15,5 23,9 2,5 3,5 6,7 7,7

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

(1) Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri Anketlerinden hesaplanmıştır.(Personel Maliyeti+Faktör Fiyatlarıyla Katma

Değer) toplamı, sektörün toplam katma değeri olarak tanımlanmıştır.

5

değer, maaş ve ücretle çalışanlarla ilgili personel maliyetleri ile faktör maliyetleriyle katma

değerin (işletme artığı olarak tanımladığımız) toplamından oluşmaktadır. Maaş-ücret

ödemeleri/katma değer oranı, dönem içinde genelde, sabit kalırken, işletme artığı (faktör

maliyetleriyle katma değer)/üretim oranında belirgin bir düşüş gözlenmiştir.

2. İmalat Sanayi Kısa Vadeli İş İstatistikleri:

a. İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Kapasite Kullanım Oranı:

1997 yılında 61,3 olan 2010=100 bazlı imalat sanayi üretim endeksinin, yılda ortalama

yüzde 4,1 oranında artarak 2015 yılında 125,7 değerine ulaştığı tahmin edilmektedir. 1997-2015

döneminde, Türkiye ekonomisi pek çok dışsal şok ve krizle karşılaşmıştır. 1997 Ağustos ayında

Asya Krizi, 1998 Temmuz ayında Rusya Krizi, 1999 yılı Ağustos ve Kasım aylarında yaşanan

deprem felaketi, 2000 Kasım ve 2001 Şubat finansal krizi ve nihayet 2008-2009 küresel finansal

kriz, gerek genel ekonomi üzerinde gerek imalat sanayi üzerinde önemli olumsuz etkiler

yaratan şok ve krizlerdir. Bu kriz ve şoklar dikkate alındığında, dönemin 1998-2002, 2003-2007

ve 2008-2015 dönemi olmak üzere üç alt dönemde incelenmesi yararlı olacaktır.

1998-2002 dönemini kapsayan ilk beş yılda, imalat sanayi üretiminde düşüş ve

dalgalanma yaşanmış ve yılllık ortalama büyüme hızı yüzde 0,5 oranında gerçekleşmiştir. 2001

Şubat krizinin etkisiyle, imalat sanayi üretim endeksi 2001 yılında yüzde 9,6 oranında düşüş

göstermiştir. 2002 yılından itibaren, Türkiye ekonomisi ve imalat sanayi üretimi hızlı bir büyüme

sürecine girmiştir. Nitekim, 2003-2007 dönemini kapsayan ikinci beş yılda, imalat sanayi üretimi

yılda ortalama yüzde 9,7 oranında büyüme gerçekleştirmiştir. 2008 ve 2009 yıllarında yaşanan

küresel finansal kriz imalat sanayi üretiminde, yılda ortalama yüzde 6,5 oranında ciddi bir

düşüşe neden olmuştur. 2010 ve 2011 yıllarında üretimde tekrar hızlı bir yükselme gözlenmesine

karşın, 2008-2015 döneminde imalat sanayi üretimindeki yıllık ortalama büyüme yüzde 2,9’a

gerilemiştir. Son üç yılda, imalat sanayi üretimindeki büyüme ise yüzde 3,6’dır.

İmalat sanayiinde kapasite kullanım oranı, 1998-2015 döneminde ortalama yüzde 75,8

oranında gerçekleşmiştir. Alt dönemler itibariyle üretim endeksinde meydana gelen

dalgalanmalar kapasite kullanım oranlarına da yansımıştır. 1998-2002 döneminde ortalama

yüzde 74,2 olan imalat sanayi kapasite kullanım oranı, 2003-2007 döneminde yüzde 80,2’ye

yükselmiş, 2008-2015 döneminde ise yüzde 73,5’e gerilemiştir.

İmalat sanayi üretim endeksi ile kapasite kullanım oranı birlikte incelendiğinde, üretim

endeksindeki belirgin yükselişe karşın, kapasite kullanım oranının daha durağan olduğu

Tablo:3-Üretim Endeksi ve Kapasite Kullanım Oranı Üretim

Endeksi

(2010=100)

Kapasite

Kullanım Oranı

(%)

Birim

Kapasite

Başına Üretim

1997 61,3 79,4 77,2

1998 61,4 76,5 80,2

1999 58,8 72,4 81,1

2000 62,6 75,9 82,4

2001 56,6 70,9 79,8

2002 62,8 75,4 83,3

2003 68,7 78,4 87,6

2004 75,8 81,3 93,2

2005 87,4 80,3 108,9

2006 93,7 81,0 115,7

2007 100,0 80,2 124,7

2008 98,5 76,7 128,5

2009 87,4 65,2 134,,0

2010 100,0 72,6 137,7

2011 110,6 75,4 146,6

2012 113,0 74,2 152,3

2013 117,5 74,6 157,5

2014 121,3 74,4 163,0

2015 T. 125,7 74,8 168,0

Kaynak: TÜİK, TCMB ve kendi hesaplamalarımız.

İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve

Kapasite Kullanım Oranı

50

60

70

80

90

100

110

120

1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015

Üretim Endeksi (2010=100)

Kapasite Kul.Oranı(%)

6

gözlenmektedir. Bu durum, 1997-2015 döneminde imalat sanayiinde verimliliğin yanısıra

önemli bir kapasite artışının da gerçekleştirildiğine işaret etmektedir. İmalat sanayi sektöründe

kapasite artışının bir göstergesi olarak “Birim Kapasite Başına Üretim Endeksi” göstergesini

kullanabiliriz. Bu endeks, üretim endeksinin kapasite kullanım oranına bölünmesi ile

oluşturulmuştur. Endeks değeri 1997 yılında 77,2 iken, 2015 yılında bu endeksin değeri 168’e

yükselmiştir. 1998-2015 döneminde, birim kapasite başına üretimin yılda ortalama yüzde 4,4

oranında arttığı gözlenmektedir. Bu artış oranı, 1998-2002 döneminde yüzde 1,5, 2003-2007

döneminde yüzde 8,4 ve 2008-2015 döneminde ise yüzde 3,8 olarak gerçekleşmiştir.

b. İmalat Sanayiinde İstihdam, İşgücü Verimliliği ve İşgücü Maliyeti:

İmalat sanayiinde üretim artışına karşın, 1997-2015 döneminde istihdam endeksinde

çok sınırlı bir artış, çalışılan saat endeksinde ise gerileme gözlenmiştir. İmalat sanayi istihdam

endeksi, 1998-2002 döneminde yılda ortalama yüzde 3,9 oranında gerilemiş, 2003-2007

döneminde yüzde 1,9, 2008-2015 döneminde ise yüzde 1,6 oranında artış göstermiştir 2. Benzer

eğilim çalışılan saat endeksinde de gözlenmiştir.

İmalat sanayiinde istihdam endeksindeki durağanlığın nedenleri, sırasıyla, emek yoğun

sektörlerin (tekstil, giyim eşyası gibi) üretim içindeki ağırlıklarının azalması, dışarıdan mal ve

hizmet alımının yaygınlaşması ve son yıllarda sektörde ithal girdi kullanımındaki artıştan

kaynaklandığı tahmin edilmektedir. İstidamdaki durağanlığa karşın imalat sanayi üretimindeki

yükseliş, incelenen dönemde gerek çalışan başına gerek çalışılan saat başına verimliliğin

önemli ölçüde artmasını sağlamıştır. 1998-2015 döneminde çalışan kişi başına verimlilik yılda

ortalama yüzde 3,9 civarında artış göstermiştir. Aynı dönemde, çalışılan saat başına verimlilik

ise yılda ortalama yüzde 4,4 oranında artmıştır. Ancak, alt dönemler itibariyle, işgücü

verimliliğindeki artış önemli bir farklılaşma göstermiştir. 1998-2002 döneminde çalışılan saat

başına verimlilik yılda ortalama yüzde 4,9 oranında artarken, bu artış oranı 2003-2007

döneminde yüzde 7,6’ya yükselmiş, 2008-2015 döneminde ise yüzde 2,2’ye gerilemiştir.

İmalat sanayiinde rekabet gücü açısından önemli bir faktör olan saatlik işgücü maliyeti

endeksi, 1998-2015 döneminde yılda ortalama yüzde 23,3 oranında artış göstermiştir. Bu artış

oranı, 1998-2002 döneminde yüzde 56,9, 2003-2007 döneminde yüzde 13,8 ve 2008-2015

döneminde ise yüzde 11,6 olarak gerçekleşmiştir. İlk alt dönemde saatlik işgücü maliyetindeki

2 İmalat sanayi 2010=100 bazlı istihdam endeksi, 20 ve üzeri çalışanı olan girişimlerin katma değerinin yaklaşık

% 80’nini oluşturan girişimleri kapsamaktadır. Ancak, “Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri” kapsamındaki

verilere göre, imalat sanayi istihdamında önemli bir artış söz konusudur.

Tablo:4-İstihdam, İşgücü Maliyeti ve Verimlilik

İstihdam

Endeksi

(2010=100)

Çalışılan

Saat

Endeksi

(2010=100)

Çalışan

Başına

Verimlilik

(2010=100)

1997 117,8 121,9 52,0

1998 118,0 121,2 52,0

1999 107,4 108,6 54,7

2000 104,9 107,4 59,6

2001 96,2 96,3 58,8

2002 96,8 98,3 64,9

2003 98,6 100,3 69,6

2004 100,5 103,1 75,4

2005 99,8 102,0 87,6

2006 102,4 103,9 91,5

2007 106,2 108,4 94,1

2008 105,8 107,5 93,1

2009 95,5 95,3 91,5

2010 100,0 100,0 100,0

2011 106,9 106,5 103,4

2012 112,2 110,9 100,7

2013 116,6 113,7 100,8

2014 120,2 115,8 100,9

2015 T. 120,7 114,5 104,1

Kaynak: TÜİK, Kalkınma Bakanlığı ve kendi

hesaplamalarımız.

İmalat Sanayinde Çalışılan Saat ve

Saatlik İşgücü Verimlilik Endeksi

40

50

60

70

80

90

100

110

120

1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015

Çalışılan Saat Endeksi (2010=100)

Saatlik İşgücü Verimi (2010=100)

7

artış, İmalat Sanayi Yurtiçi ÜFE ve TÜFE genel endeksindeki yılllık ortalama artışın gerisinde

kalırken, diğer dönemlerde her iki endeksinde üzerinde artış göstermiştir.

İmalat sanayinin rekabet gücü performansını gerçekçi bir şekilde değerlendirebilmek

için, nominal birim işgücü maliyetindeki gelişimin incelenmesinde yarar görülmektedir.

“Nominal Birim Ücret Endeksi”, saatlik işgücü maliyeti endeksinin saatlik işgücü verimlilik

endeksine bölünmesiyle elde edilmektedir. Bu endeks, birim üretim başına işgücü

maliyetindeki gelişimi göstermektedir.

Nominal Birim Ücret Endeksi = [ Çalışılan Saat Başına İşgücü Maliyeti Endeksi / (Üretim

Endeksi / Üretimde Çalışılan Saat Endeksi) ]

1998-2015 döneminde, saatlik işgücü maliyeti endeksi yılda ortalama yüzde 23,3

oranında artarken, nominal birim ücret endeksindeki yıllık ortalama artış yüzde 18,2 oranında

gerçekleşmiştir. Bu dönemde, saatlik işgücü verimindeki yüzde 4.4 oranındaki yıllık ortalama

artış, nominal birim ücret artışını sınırlandırmıştır. İncelenen dönemde işgücü verimliliğindeki

farklılaşma, alt dönemler itibariyle nominal birim ücret artışlarında ciddi bir farklılaşmayı da

beraberinde getirmiştir. 1998-2002 döneminde yılda ortalama yüzde 49,6 oranında yükselen

nominal birim ücret endeksi, 2003-2007 döneminde yılda ortalama yüzde 5,8, 2008-2015

döneminde ise yüzde 9,2 oranında artış göstermiştir.

Özellikle 2002-2011 döneminde, nominal birim ücretlerdeki artış, işgücü verimliliğindeki

hızlı yükselişin etkisiyle önemli ölçüde sınırlanmıştır. Bu dönemde, saatlik işgücü maliyeti yılda

ortalama yüzde 14,3 oranında artarken, nominal birim ücretler yüzde 8,0, saatlik işgücü verimi

ise yüzde 5,8 artmıştır.

c. İmalat Sanayi Dış Ticareti, Dış Ticaret Fiyat ve Miktar Endeksleri:

1998-2014 döneminde imalat sanayi dış ticareti önemli bir artış göstermiştir. 1997 yılında

23,3 milyar dolar olan sektör ihracatı, yılda ortalama yüzde 11,4 oranında artarak 2014 yılında

147,1 milyar dolara yükselmiştir. Aynı dönemde sektör ithalatı, yılda ortalama yüzde 9,6

oranında artış göstererek, 39,8 milyar dolardan 187,7 milyar dolara çıkmıştır. İhracat ve

ithalattaki belirgin yükseliş 2003-2007 döneminde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, yıllık ortalama

büyüme ihracatta yüzde 24,6, ithalatta ise yüzde 26,5 olmuştur. 2008-2014 döneminde, küresel

kriz, bölgesel çatışmalar ve ekonominin büyüme hızındaki yavaşlama, ihracat ve ithalattaki

yıllık ortalama büyüme hızının, sırasıyla, yüzde 5,5 ve yüzde 4,9’a gerilemesine neden olmuştur.

Tablo:5-İmalat Sanayiinde İşgücü Maliyeti Saatlik İşgücü Maliyeti

Endeksi

Nominal Birim Ücret

Endeksi

(2010=100)

%

Değişim

(2010=100)

%

Değişim

1997 4,2 8,2

1998 7,6 84,1 15,1 83,3

1999 14,0 83,1 25,9 71,3

2000 21,8 55,8 37,5 44,8

2001 28,8 31,8 48,9 30,4

2002 39,5 37,2 61,8 26,5

2003 48,5 23,0 71,0 14,9

2004 55,0 13,4 75,0 5,7

2005 61,8 12,2 72,3 -3,7

2006 68,9 11,5 76,5 5,9

2007 75,4 9,4 81,8 6,9

2008 84,5 12,1 92,5 13,1

2009 92,2 9,1 101,5 9,7

2010 100,0 8,5 100,0 -1,3

2011 109,7 9,7 105,7 5,5

2012 122,0 11,3 119,8 13,4

2013 136,9 12,2 132,5 10,6

2014 155,7 13,8 148,7 12,3

2015 T. 181,7 16,7 165,6 11,4

Kaynak: TÜİK, Kalkınma Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve

kendi hesaplamalarımız.

Saatlik İşgücü Maliyeti ve Nominal Birim

Ücret Endeksi (2010=100)

0

20

40

60

80

100

120

140

1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015

Nominal Birim Ücret End.

Saatlik İşgücü Maliyeti End.(2010=100)

8

2015 yılında ise, bu unsurlara ilave olarak Euro/Dolar paritesindeki hızlı düşüş ve başta ham

petrol olmak üzere hammadde fiyatlarındaki gerileme, ihracat ve ithalatın bir önceki yıla göre

önemli ölçüde düşmesine neden olmuştur.

1997 yılında 16,5 milyar dolar açık veren imalat sanayi dış ticaret dengesi, yılda

ortalama olarak, 1998-2002 döneminde 11,0 milyar dolar, 2003-2007 döneminde 24,1 milyar

dolar, 2008-2015 döneminde ise 37,6 milyar dolar açık vermiştir. Genelde kriz dönemlerinde

küçülen dış ticaret açığı, 2011 yılında 58 milyar dolara, 2013 yılında ise 55,5 milyar dolara kadar

yükselmiştir.

1997 yılında, ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 58,6 iken, 1998-2002 döneminde

bu oran ortalama yüzde 71,1’e yükselmiştir. Bu yükselişte, 2001 krizinin etkisiyle ithalatta

gözlenen belirgin düşüş etkili olmuştur. 2003-2007 ve 2008-2015 dönemlerinde, ihracatın ithalatı

karşılama oranı yükselişini sürdürmüş ve sırasıyla, yüzde 74,6 ve yüzde 77,2 olarak

gerçekleşmiştir.

İncelenen dönemde, dış ticaret hadleri sektör lehine gelişme göstermiştir. 1998-2015

döneminde, ihracat fiyatlarındaki yıllık ortalama artış yüzde 1,4 iken, ithalat fiyatlarındaki artış

yüzde 1,1 olarak gerçekleşmiştir. İlk dönemde, ihracat ve ithalat fiyatları gerileme gösterirken,

2008-2014 döneminde her iki fiyat endeksinde de sınırlı bir yükseliş meydana gelmiş, ancak

2015 yılında parite etkisiyle dolar cinsi dış ticaret fiyatlarında önemli bir düşüş gerçekleşmiştir.

Dış ticaret fiyatlarındaki belirgin yükseliş, 2003-2008 döneminde gerçekleşmiştir. Bu dönemde,

ihracat fiyatlarında yıllık ortalama yüzde 9,5, ithalat fiyatlarında ise yüzde 7,4 artış meydana

gelmiştir.

1998-2015 döneminde, imalat sanayi üretim endeksindeki yıllık ortalama büyüme

yüzde 4,1 iken, ithalat miktar endeksi yüzde 7,4, ihracat miktar endeksi ise yüzde 9,3 oranında

artış göstermiştir. 2008-2015 döneminde, ihracat ve ithalat miktar endekslerindeki ortalama

yıllık büyüme, sırasıyla, yüzde 3,9 ve yüzde 3,2’ye gerilemiştir. Gerek ithalat gerek ihracattaki

belirgin büyüme 2003-2008 döneminde gözlenmiştir. Bu dönemde, ihracat miktar

endeksindeki yıllık ortalama büyüme yüzde 14,2, ithalat miktar endeksindeki büyüme ise

yüzde 19,1 olarak gerçekleşmiştir.

İncelenen dönemde, nominal birim ücret, ihracat fiyatları ve dolar kurundaki değişim

esas alınarak hesaplanan, ihracat kar marjı endeksi, genelde olumlu bir gelişme göstermiştir.

İhracat kar marjı endeksi, aşağıdaki formül aracılığıyla hesaplanmıştır;

Tablo:6-İmalat Sanayi Dış Ticareti ve Miktar Endeksleri

Dış Ticaret (Milyon $)

Miktar Endeksi

(2010=100)

İhracat İthalat İhracat İthalat

1997 23.313 39.810 26,5 33,7

1998 24.065 39.042 29,3 32,7

1999 23.958 33.969 30,3 32,6

2000 25.518 44.200 34.8 43,7

2001 28.826 32.686 42.2 32,2

2002 33.702 41.383 49.8 39,4

2003 44.378 55.690 60,8 53,2

2004 59.579 80.447 70,3 68,1

2005 68.813 94.208 77.7 76,8

2006 80.246 110.379 86,6 83,5

2007 101.802 133.938 97,0 94,4

2008 125.188 150.252 102,6 92,7

2009 95.449 111.031 94,4 81,4

2010 105.467 145.367 100,0 100,0

2011 125.963 183.930 107,0 113,3

2012 143.194 176.235 125,0 113,1

2013 141.358 196.823 123,5 127,1

2014 147.059 187.742 130,8 124,2

2015 T. 135.150 168.150 131,5 121,3

Kaynak: TÜİK, Kalkınma Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve

kendi hesaplamalarımız.

İmalat Sanayinde İhracat/İthalat

Oranı ve Dış Ticaret Haddi

50

60

70

80

90

100

1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015

İhracat/İthalat Oranı (%)

Dış Ticaret Haddi (2010=100)

9

İhracat Kar Marjı Endeksi = (İmalat Sanayi İhracat Fiyat Endeksi-$.Cinsi * Dolar

Endeksi) / Nominal Birim Ücret Endeksi

İhracat kar marjı endeksindeki yükselme, ihracatın yurtiçine satışlara göre daha karlı

olduğunu, düşüş ise iç piyasaya satışların karlı olduğunu göstermektedir. Bu çerçevede

incelediğinde, 1997-2015 döneminde, 2010=100 bazlı ihracat kar marjı endeksi dalgalanma

göstermiş ve bu dönemde ortalama endeks değeri 99,7 olarak gerçekleşmiştir. 1997-2000

döneminde ortalama 80,5 olan endeks değeri, yurtiçine satışların daha avantajlı hale

geldiğini ifade etmektedir. 2001 finansal krizinin etkisiyle döviz kurlarında hızlı bir yükseliş

gerçekleşmiş ve bu durum, ihracat kar marjı endeksinin 2001 yılında 105,3’e yükselmesini

sağlamıştır. 2002-2015 döneminde, zamanla dalgalanma gözlenmesine karşın, ihracat kar

marjı endeksi ortalama olarak 104,8 olarak gerçekleşmiştir. Bu değerler, 2001 krizi sonrasında,

genel olarak ihracatın iç piyasaya satışa göre daha avantajlı olduğunu göstermektedir.

İhracat kar marjı endeksine benzer şekilde, ithalatın yurtiçi üretime göre avantaj veya

dezavantajını incelemek için “Nispi İthalat Fiyat Endeksi” hesaplanabilir. Nispi ithalat fiyat

endeksi aşağıdaki formül aracılığıyla hesaplanmaktadır;

Nispi İthalat Fiyat Endeksi = (İmalat Sanayi İthalat Fiyat Endeksi-$ cinsi * Dolar Endeksi)

/ Yİ-ÜFE İmalat Sanayi Endeksi

Nispi ithalat fiyat endeksindeki yükselme, ithalatın yurtiçi üretime göre daha pahalı

olduğunu, düşüş ise ithalatın yurtiçi üretime göre ucuzladığına işaret etmektedir. Bu

çerçevede incelediğinde, 1997-2015 döneminde, 2010=100 bazlı nispi ithalat fiyat endeksi

genelde düşüş eğilimi göstermiş ve bu dönemde ortalama endeks değeri 121,5 olarak

gerçekleşmiştir. 1997-2001 döneminde ortalama 155,3 olan endeks değeri, ithalatın yurtiçi

üretime göre oldukça pahalı ve dezavantajlı olduğuna işaret etmektedir. 2001 finansal krizi

sonrasında Türk Lirasındaki değerlenme süreci, yurtiçi üretimin avantajını önemli ölçüde

aşındırmıştır. Nitekim, ortalama nispi ithalat fiyat endeksi 2002-2004 döneminde 124’e, 2005-

2015 döneminde ise 105,6 değerine gerilemiştir. Özellikle, 2005-2010 döneminde ithalat,

önceki dönemlere göre oldukça avantajlı hale gelmiştir.

İhracat kar marjı ve nispi ithalat fiyat endeksindeki gelişmeler incelendiğinde, 2015

yılında imalat sanayi ihracatı açısından avantajlı, ithalatı açısından ise caydırıcı bir gelişmenin

olduğu görülmektedir.

Tablo:7-İmalat Sanayiinde İhracat Kar Marjı ve

Nispi İthalat Fiyat Endeksi İhracat Kar Marjı

Endeksi

Nispi İthalat Fiyat

Endeksi

(2010=100)

%

Değişim

(2010=100)

%

Değişim

1997 93,1 156,0

1998 83,8 -10,0 160,8 3,1

1999 72,9 -13,0 152,4 -5,2

2000 72,2 -1,0 141,7 -7,0

2001 105,3 45,9 165,8 17,0

2002 101,8 -3,3 137,7 -16,9

2003 97,9 -3,8 120,7 -12,4

2004 101,6 3,8 113,5 -6,0

2005 104,4 2,7 103,0 -9,2

2006 109,9 5,3 106,3 3,2

2007 104,5 -5,0 100,0 -6,0

2008 107,1 2,5 101,4 1,4

2009 97,9 -8,5 102,8 1,4

2010 100,0 2,0 100,0 -2,7

2011 117,7 17,8 109,6 9,7

2012 108,7 -7,6 107,3 -2,1

2013 104,1 -4,3 108,3 0,9

2014 104,8 0,7 109,2 0,9 2015 T. 107,0 2,1 113,6 4,0

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

İhracat Kar Marjı ve Nispi İthalat Fiyat

Endeksi (2010=100)

65

80

95

110

125

140

155

170

1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015

İhracat Kar Marjı End. Nispi İthalat Fiy.End.

10

d. İmalat Sanayiinde Üretici Fiyatları ve Döviz Kurları:

İmalat sanayi sektörü dış ticarete konu mal üreten bir sektör olması nedeniyle, üretici

fiyatlarındaki gelişmeler iç ve dış piyasa açısından önemli bir unsuru oluşturmaktadır. İmalat

sanayiinde yurtiçi üretici fiyatları 1998-2015 döneminde yılda ortalama yüzde 20,8 oranında

artış göstermiştir. Alt dönemler itibariyle, enflasyondaki genel düşüş eğilimine bağlı olarak,

imalat sanayi üretici fiyatlarındaki artışlarda belirgin bir düşüş ve dalgalanma gözlenmiştir.

Nitekim, 1998-2002 döneminde sektörün üretici fiyatlarında yıllık ortalama artış yüzde 58,8 iken,

bu oran 2003-2007 döneminde yüzde 11,2’ye, 2008-2015 döneminde ise yüzde 7,1’e

gerilemiştir.

Sektörün dış ticarete açıklığı nedeniyle, döviz kuru hareketleri imalat sanayi ürünlerinin

iç ve dış piyasaya satışları ile ithalatını önemli ölçüde etkileyen bir unsur olmaktadır. Bu

nedenle, döviz kuru hareketlerinin imalat sanayi üretici fiyatları üzerindeki etkisi daha bel irgin

olarak gözlenmektedir. 1998-2015 döneminde, (0,5 Dolar+0,5 Euro)’dan oluşan kur sepeti

endeksindeki yıllık ortalama artış yüzde 17,4 oranında gerçekleşmiş ve imalat sanayi yurtiçi

fiyatlarındaki yüzde 20,8’lik ortalama artışın gerisinde kalmıştır. Kur sepeti ile üretici fiyatları

arasındaki belirgin farklılık 2003-2012 döneminde ortaya çıkmıştır. Bu dönemde, kur sepeti yılda

ortalama yüzde 3,2 oranında artarken, sektörün yurtiçi fiyatlarındaki artış yüzde 9,1 olmuştur.

Son üç yılda bu eğilim tersine dönmüş ve kur sepetindeki artış üretici fiyatlarının üzerine

çıkmıştır.

İncelenen dönemde, döviz kuru paritelerinde de önemli bir dalgalanma gözlenmiştir.

Nitekim, Euro’nun fiilen dolaşıma girdiği 2002 yılında Euro/Dolar kuru paritesi 0,95 iken, bu

parite 2008 yılında 1,47’ye kadar yükselmiş, 2014 yılında 1,33’e, 2015 yılında ise 1,10’a

gerilemiştir. Döviz kuru paritelerindeki bu dalgalanma, euro ve dolardaki yıllık değişimleri

önemli ölçüde etkilemiştir. Türkiye’nin para birimlerine göre dış ticareti incelendiğinde,

euronun ihracatta yaklaşık yüzde 45, ithalatta ise yüzde 30 civarında bir payı olduğu

görülmektedir. ABD dolarının payı ise, sırasıyla, yüzde 48 ve yüzde 63 civarındadır. Dış ticaretin

yapısı dikkate alındığında, ekonominin ABD dolarındaki değişimlere karşı daha duyarlı olduğu

gözlenmektedir.

1998-2015 döneminde, dolar kurundaki yıllık ortalama artış yüzde 17,4, euro kurundaki

artış ise yüzde 17,3 olarak gerçekleşmiştir. Kur artışlarındaki ciddi farklılaşma 2003-2010

Tablo:8-İmalat Sanayiinde Üretici Fiyatları ve Döviz

Kurları (2010=100) Yİ-ÜFE İmalat Fiyat

Endeksi

Kur Sepeti Endeksi

(0,5 $+0,5 Euro)

(2010=100)

%

Değişme

(2010=100)

%

Değişme

1997 4,9 9,3

1998 8,2 66,7 16,0 71,0

1999 13,0 57,2 25,1 57,0

2000 20,2 56,1 35,2 40,6

2001 33,7 66,7 68,1 93,4

2002 50,0 48,3 86,0 26,3

2003 60,4 20,8 92,3 7,3

2004 68,4 13,1 91,9 -0,5

2005 73,5 7,6 86,7 -5,6

2006 80,4 9,3 92,8 7,0

2007 84,9 5,6 88,1 -5,1

2008 94,9 11,8 91,0 3,3

2009 94,3 -0,6 105,7 16,1

2010 100,0 6,0 100,0 -5,4

2011 113,3 13,3 114,2 14,2

2012 119,5 5,5 117,7 3,1

2013 124,8 4,5 127,0 7,9

2014 139,1 11,4 146,0 15,0 2015 T. 147,5 6,0 167,0 14,4

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

Yİ-ÜFE İmalat Fiyat Endeksi ve Kur

Sepeti Endeksi (2010=100)

0

20

40

60

80

100

120

140

1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015

Yİ-ÜFE İmalat Fiyat End.(2010=100)

Kur Sepet End.(0,5$+0,5 Euro)

11

döneminde gözlenmiştir. Bu sekiz yıllık dönemde dolar kurundaki yıllık ortalama artış sıfıra yakın

gerçekleşirken, euro kurundaki yıllık ortalama artış yüzde 4,2 olmuştur. 2002 sonrasında, döviz

kurlarındaki oldukça düşük artışlar, genel enflasyonla birlikte imalat sanayi yurtiçi üretici

fiyatlarındaki artışları da önemli ölçüde sınırlandırmıştır. 2011-2014 döneminde, dolar ve euro

kurundaki yıllık ortalama artış, birbirlerine oldukça yakın, yüzde 9,9 oranında, gerçekleşmiş,

2015 yılında ise ABD dolarının güçlenmesi sonucunda, dolardaki artış euronun oldukça üzerine

çıkmıştır.

e. İmalat Sanayiinde Reel Birim Ücret Endeksleri:

İmalat sanayiinde nominal birim ücret endeksi 1998-2015 döneminde yılda ortalama

yüzde 18,2 oranında artış göstermişti. Aşağıdaki formül aracılığıyla imalat sanayiinde reel birim

ücret endeksindeki gelişim hesaplanabilmektedir. Bu formüle göre, nominal birim ücret

endeksinin fiyat veya kur endeksine bölünmesiyle reel birim ücret endeksi elde edilmektedir.

Reel Birim Ücret Endeksi = [ Çalışılan Saat Başına İşgücü Maliyeti Endeksi / (Üretim

Endeksi / Üretimde Çalışılan Saat Endeksi) ] / (Fiyat Endeksi)

Fiyat endeksi olarak imalat sanayi yurtiçi üretici fiyat endeksi kullanıldığında, yurtiçi

üretim maliyetleri açısından önemli olan reel birim ücret endeksi (Yİ-ÜFE İmalat Fiyat Bazlı Reel

Birim Ücret Endeksi) elde edilmektedir. Bu endeksin, 1998-2015 döneminde yılda ortalama

yüzde 2,2 oranında gerilediği gözlenmektedir. Nitekim, 2010=100 bazlı bu endeks, 1997 yılında

167,8 iken, endeks değeri 2015 yılında 112,3’e gerilemektedir. Reel birim ücret endeksindeki

belirgin düşüş, 1998-2002 ve 2003-2007 döneminde gerçekleşmiştir. Bu dönemlerde, endeksteki

yıllık ortalama düşüş, sırasıyla, yüzde 5,9 ve yüzde 4,9 olmuştur. Bu dönemde işgücü

verimliliğindeki yükseliş, reel birim ücretlerde düşüşü de beraberinde getirmiştir. 2008-2015

döneminde, Yİ-ÜFE İmalat Fiyat Bazlı Reel Birim Ücret endeksinde sınırlı bir yükselme gözlenmiş,

yıllık ortalama artış yüzde 1,9 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, gerek işgücü

maliyetlerindeki yükseliş gerekse işgücü verimliliğindeki duraklama, reel birim ücretlerde

yükselişe neden olmuştur.

İmalat sanayi sektörünün dış ticarete konu mal üretmesi ve sektörün dışa açıklığı, döviz

kurlarını esas alarak hesaplanan reel birim ücret gelişmelerini önemli hale getirmektedır. Döviz

kuru bazlı reel birim ücret endekslerindeki yükseliş, sektörün ihracatı bakımından bir

dezavantaj oluştururken, ithalat açısından teşvik edici bir durum yaratmaktadır. Üretici fiyatları

Tablo:9-Dolar ve Euro Kuru Endeksleri ve Yıllık

Değişimleri (2010=100) Dolar Kuru Endeksi Euro Kuru Endeksi

(2010=100)

%

Değişim

(2010=100)

%

Değişim

1997 10,1 8,6

1998 17,3 71,8 14,6 70,1

1999 27,8 60,5 22,3 52,8

2000 41,6 49,4 28,9 29,6

2001 81,4 95,8 54,8 89,9

2002 100,3 23,2 71,7 30,9

2003 99,8 -0,5 84,8 18,3

2004 94,9 -5,0 88,8 4,7

2005 89,5 -5,7 84,0 -5,4

2006 95,4 6,6 90,3 7,5

2007 86,9 -8,9 89,4 -1,0

2008 86,6 -0,3 95,5 6,8

2009 103,2 19,2 108,1 13,2

2010 100,0 -3,1 100,0 -7,5

2011 111,5 11,5 116,8 16,8

2012 119,6 7,3 115,9 -0,8

2013 126,9 6,1 127,1 9,7

2014 145,9 15,0 146,1 15,0

2015 T 181,9 24,7 152,0 4,0

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı ve kendi hesaplamalarımız.

Dolar ve Euro Kuru Endeksi (2010=100)

0

20

40

60

80

100

120

140

1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015

Dolar Kuru Endeksi Euro Kuru Endeksi

12

endeksi yerine kur sepeti (0,5 $+0,5 Euro) endeksi kullanıldığında daha farklı bir yapı

gözlenmektedir.

1998-2015 döneminde, kur sepeti bazlı reel birim ücret endeksindeki yıllık ortalama artış

yüzde 0,7 olarak gerçekleşmiştir. 1998-2002 döneminde Yİ-ÜFE İmalat bazlı reel birim ücret

endeksi gibi kur sepeti bazlı reel birim ücret endeksinde de gerileme gözlenmiş ve endeksteki

yıllık ortalama azalış yüzde 4,0 olmuştur. Ancak, 2003-2007 döneminde Yİ-ÜFE İmalat ve kur

sepeti bazlı reel birim ücret endeklerinde belirgin bir farklılaşma yaşanmıştır. Bu dönemde, Yİ-

ÜFE İmalat bazlı reel birim ücret endeksi yılda ortalama yüzde 4,9 oranında gerilerken, kur

sepeti bazlı endeks yılda ortalama yüzde 5,2 oranında artış göstermiştir. Bu farklılaşma, Türk

lirasının döviz kurları karşısında, özellikle dolar karşısında değerlenmesinden kaynaklanmıştır. Kur

sepeti bazlı reel birim ücret endeksindeki bu yükseliş, ihracat açısından 2001 krizi sonrası

kazanılan avantajın sınırlanmasına yol açarken, imalat sanayi ürünleri ithalatını teşvik edici bir

rol oynamıştır. Küresel kriz ve sonrasının kapsandığı 2008-2013 döneminde, kur sepeti bazlı reel

birim ücret endeksinde yıllık ortalama artış yüzde 2,0, Yİ-ÜFE İmalat bazlı endeks ise yüzde 1,6

oranında artmıştır. Son iki yılda eğilim tersine dönmüş ve kur sepeti bazlı reel birim ücret

endeksi birikimli olarak yüzde 4,8 gerilerken, Yİ-ÜFE İmalat bazlı endeks yüzde 5,8 oranında

artmıştır.

Kur sepetini oluşturan ABD doları ve euro incelenen dönemde oldukça farklı bir eğilim

göstermiştir. Bu durum, dolar ve euro bazlı reel birim ücret endekslerinin de önemli ölçüde

farklılaşmasını beraberinde getirmektedir. Nitekim, 1998-2002 döneminde, dolar ve euro bazlı

reel birim ücret endeksleri yılda ortalama, sırasıyla, yüzde 5,5 ve yüzde 1,9 oranında düşüş

göstermiştir. 2003-2007 döneminde, Yİ-ÜFE İmalat bazlı reel birim ücret endeksi düşüşünü

sürdürürken, dolar ve euro bazlı her iki endekste yükseliş eğilimine girmiştir. Özellikle, dolar bazlı

reel birim ücret endeksi bu dönemde yılda ortalama yüzde 8,9 oranında artmış ve 2008 yılında

da yükselişini sürdürmüştür. Bu durum, 2002 yılı sonrasında imalat sanayiinde ithalatı teşvik edici

bir yapının yerleşmesine önemli katkıda bulunmuştur. Ancak, son iki yılda dolar bazlı reel birim

ücret endeksinde, birikimli olarak yüzde 12,5 oranında düşüş gerçekleşmiştir. Bu durum, ithalat

açısından caydırıcı bir unsur olurken, ihracatı da teşvik edici bir ortam yaratmaktadır.

Tablo:10-İmalat Sanayiinde Alternatif Reel Birim

Ücret Endeksleri (2010=100)

Yİ-ÜFE İmalat Fiyat E.

Bazlı Reel Birim Ücret

Kur Sepeti Bazlı Reel

Birim Ücret

(0,5 $+0,5 Euro)

(2010=100)

%

Değişim

(2010=100)

%

Değişim

1997 167,8 88,5

1998 182,8 9,0 94,5 6,8

1999 201,5 10,2 103,5 9,5

2000 185,4 -8,0 106,4 2,8

2001 149,9 -19,2 75,1 -29,4

2002 123,9 -17,3 72,3 -3,8

2003 117,4 -5,2 77,0 6,5

2004 109,9 -6,4 81,7 6,1

2005 98,4 -10,5 83,3 1,9

2006 95,4 -3,0 82,8 -0,6

2007 96,4 1,0 93,0 12,3

2008 97,6 1,3 101,8 9,4

2009 107,7 10,3 95,9 -5,8

2010 100,0 -7,0 100,2 4,5

2011 93,3 -6,9 92,8 -7,4

2012 100,3 7,4 101,8 9,7

2013 106,1 5,8 104,5 2,6

2014 106,9 0,7 101,9 -2,5

2015T 112,3 5,1 99,5 -2,4

Kaynak: TÜİK, Kalkınma Bakanlığı ve kendi

hesaplamalarımız.

Yİ-ÜFE ve Kur Sepeti Bazlı Reel Birim

Ücret Endeksi (2010=100)

70

80

90

100

110

120

130

140

150

160

170

180

190

200

210

1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015

Yi-ÜFE Bazlı RBÜ Kur Sepeti Bazlı RBÜ

13

İKİNCİ BÖLÜM

Çalışmanın bu bölümünde, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan Yıllık

Sanayi ve Hizmet İstatistikleri Anketlerinde yer alan imalat sanayi sektörüne ilişkin veriler

incelenecektir. Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri Anketlerinde, 20+ çalışanı olan girişimlerin

tümü, 1-19 çalışanı olan girişimler ise örnekleme yöntemiyle anket kapsamına alınmaktadır. Bu

anketler, (A) tarım, ormancılık ve balıkçılık, (K) finans ve sigorta faaliyetleri, (O) kamu yönetimi,

savunma ve zorunlu sosyal güvenlik dışında kalan sektörleri kapsamaktadır. TÜİK, 2002-2008

yılları için Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistiklerini NACE Rev.1’e göre açıklamıştır. 2009 yılından

itibaren girişimlerin ekonomik faaliyetlerini NACE Rev.2 sınıflandırmasına göre yayınlamaktadır.

TÜİK, 2003-2009 dönemine ilişkin anket verilerini NACE Rev.2 sınıflandırmasına göre web

sayfasında toplu olarak açıklamıştır. Çalışmanın bu bölümünde, 2003-2014 dönemine ilişkin

Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistiklerinde imalat sanayi ile ilgili göstergeler, alt sektörler bazında

incelenecektir. Öncelikle, anket verilerinden yararlanarak, imalat sanayinin anket

kapsamında bulunan sektörler içindeki yerinin değerlendirilmesinde yarar görülmektedir.

1. İmalat Sanayinin Genel Durumu:

2003-2014 döneminde, imalat sanayinin anket kapsamında yer alan sektörler içinde

önemli bir ağırlığı olduğu, ancak bu ağırlığın zaman içinde azaldığı görülmektedir (Tablo:12).

2003 yılında anket kapsamındaki girişimlerin yüzde 13,5’i imalat sanayiinde faaliyet gösterirken,

bu pay 2014 yılında yüzde 12,5’e gerilemiştir. Bu dönemde, inşaat sektöründeki girişimlerin payı

artarken, hizmetler sektörünün payı azalmıştır.

İmalat sanayinin payındaki en belirgin düşüş, maaş ve ücretli çalışanların payında

gözlenmiştir. 2003 yılında, anket kapsamında maaş ve ücretle çalışanların yüzde 40,9’u imalat

sanayiinde çalışırken, bu pay 2014 yılında yüzde 29,7’ye gerilemiştir. İncelenen dönemde,

ücretle çalışanların payı, inşaat ve hizmetler sektörlerinde önemli bir yükseliş göstermiştir.

Dolar ve Euro Bazlı Reel Birim Ücret

Endeksi (2010=100)

50

70

90

110

130

150

1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015

Dolar Bazlı RBÜ Euro Bazlı RBÜ

Tablo:11-İmalat Sanayiinde Alternatif Reel Birim

Ücret Endeksleri (2010=100)

Dolar Kuru Bazlı Bazlı

Reel Birim Ücret

Euro Kuru Bazlı

Reel Birim Ücret

(2010=100)

%

Değişim

(2010=100)

%

Değişim

1997 82,0 96,1

1998 86,9 6,0 103,6 7,8

1999 93,4 7,5 116,1 12,1

2000 90,2 -3,3 129,7 11,7

2001 63,0 -30,2 93,1 -28,2

2002 61,8 -1,9 87,2 -6,3

2003 71,3 15,4 83,7 -4,0

2004 79,2 11,0 84,5 0,9

2005 80,8 2,0 86,0 1,8

2006 80,5 -0,4 85,3 -0,8

2007 94,6 17,5 91,6 7,3

2008 107,3 13,4 97,0 5,9

2009 98,1 -8,5 93,9 -3,2

2010 100,0 2,1 100,0 6,7

2011 95,1 -5,2 90,7 -9,5

2012 100,2 5,4 103,5 14,1

2013 104,5 4,3 104,5 1,0

2014 102,0 -2,4 101,9 -2,5

2015T 91,4 -10,4 109,2 7,2

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı ve kendi hesaplamalarımız.

14

Nitekim, 2003-2014 döneminde inşaat sektöründe ücretle çalışanların payı yüzde 5,3’ten

yüzde 12,8’e, hizmetler sektörünün payı ise yüzde 49,8’den yüzde 54,8’e yükselmiştir.

Tablo: 12- İmalat Sanayi Sektörünün Türkiye Ekonomisi İçindeki Yeri (% Pay)

2003 2005 2007 2009 2011 2014

1.Girişim Sayısı 13,48 12,54 12,21 12,92 12,86 12,45

2.Çalışan Sayısı 32,55 28,73 28,09 27,13 27,35 26,79

3.Maaş-Ücretli Sayısı 40,86 35,37 34,93 32,72 31,67 29,74

4.Maaş ve Ücret Ödemeleri 41,68 39,19 37,07 35,00 34,16 32,55

5. Faktör Maliyetleriyle Katma Değer 39,09 32,11 33,83 32,79 36,00 35,53

6.Toplam Katma Değer 39,75 34,19 34,85 33,44 35,36 34,44

7.Üretim Değeri 51,11 47,04 46,70 43,81 47,48 43,91

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

Bu çalışmada, faktör maliyetleriyle katma değer işletme artığı olarak tanımlanmış,

toplam katma değerin ise personel maliyetleri ve faktör maliyetleri ile katma değerin (işletme

artığı) toplamından oluştuğu varsayılmıştır. İncelenen dönemde, imalat sanayinin toplam

katma değer ve işletme artığı ve üretim değeri içindeki payında da gerileme meydana

gelmiştir. Bu dönemde, inşaat sektörü diğer sektörlere göre en olumlu performansı sergileyen

sektör olmuştur.

İmalat sanayi, inşaat ve hizmetler sektörüne göre daha zayıf bir performans

göstermesine rağmen, kendi içinde önemli bir yapısal değişim göstermiştir. 2003–2014

döneminde, imalat sanayinde girişim sayısı 235 binden 333 bine yükselmiş, maaş-ücretli

çalışan sayısı ise 1.890 bin kişiden, 3.385 bin kişiye çıkmıştır (Tablo:13). Bu dönemde, imalat

sanayi genelinde ortalama girişim büyüklüğünde artış gözlenirken, maaş-ücret ödemelerinin

üretim değeri içindeki payında da sınırlı bir yükseliş meydana gelmiştir. Ancak, sektörde

toplam katma değer üretim oranı 2003 yılında yüzde 34 iken, 2014 yılında bu oran yüzde

29,4’e gerilemiştir. Bu düşüşte, işletme artığı (faktör maliyetleriyle katma değer) / üretim

oranındaki gerileme etkili olmuştur. Diğer bir ifade ile, incelenen dönemde imalat sanayi

sektörü karlılığında düşüş meydana gelmiştir.

Tablo: 13- İmalat Sanayi Sektörü Toplulaştırılmış Göstergeleri

2003 2005 2007 2009 2011 2014

1.Girişim Sayısı (000) 235 300 313 321 333 333

2.Çalışan Sayısı (000) 2.172 2.568 2.761 2.585 3.151 3.631

3.Maaş-Ücretli Sayısı (000) 1.890 2.253 2.448 2.264 2.842 3.385

4.Ücretli Çalışan Sayısı/Girişim Sayısı (Kişi) 8,06 7,51 7,81 7,06 8,53 10,16

5.Maaş ve Ücret Ödemeleri/Üretim (%) 7,62 8,14 7,88 8,54 7,35 8,44

6. Faktör Maliyetleriyle Katma D./Üretim (%) 25,11 19,27 19,04 20,16 18,52 19,54

7.Toplam Katma Değer/Üretim (%) 34,04 28,94 28,37 30,06 27,08 29,43

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

İmalat sanayiinde girişim büyüklüklerine göre temel göstergeler incelendiğinde, küçük

ve orta ölçekli girişimciliğin önemli bir ağırlığı olduğu gözlenmektedir (Tablo:14). 2013 yılında

imalat sanayiinde toplam girişimlerin yüzde 99,5’i KOBİ statüsünde bulunmaktadır. KOBİ’ler

imalat sanayiinde toplam istihdamın yüzde 67,9’unu oluştururken, üretim değeri içindeki

payları yüzde 44,8’dir. İmalat sanayi genelinde yüzde 8,20 olan maaş-ücret ödemeleri/üretim

değeri oranı KOBİ’lerde yüzde 8,72 iken, 250+ çalşanı olan büyük işletmelerde yüzde 7,75’dir.

Tablo: 14- 2013 Yılında İmalat Sanayi Sektörü Girişim Büyüklüğüne Göre Temel Göstergeler(%)

Girişim

Sayısı

Çalışan

Sayısı

Ücretli

Sayısı

Maaş-

Ücret

Ödemesi

Faktör

Mal.Katma

Değer

Üretim

Değeri

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Çalışan Sayısı 1-19 91,75 26,74 21,70 12,15 8,85 7,79

20-49 5,23 15,93 16,80 12,16 11,09 11,94

50-99 1,49 9,93 10,56 8,74 8,47 9,91

100-249 1,04 15,33 16,42 15,95 16,25 15,12

KOBİ Toplamı 99,51 67,93 65,49 49,01 44,65 44,76

250 + 0,49 32,07 34,51 50,99 55,35 55,24

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

15

Buna karşın, faktör maliyetleriyle katma değer/üretim değeri oranı KOBİ’lerde yüzde 18,45

iken, büyük işletmelerde yüzde 19,53’tür. Girişim büyüklükleri arasında belirgin farklılık ücret

seviyelerinde gözlenmektedir. 2013 yılında imalat sanayi genelinde 1.781 TL. olan aylık

ortalama ücretin, KOBİ’lerde 1.333 TL., büyük işletmelerde ise 2.631 TL. olduğu görülmektedir.

Takip eden bölümlerde, imalat sanayiinde alt sektörlerin performansı ve yapısal

değişim, tüketim, ara ve yatırım malları üreten sektörler toplulaştırılarak incelenecektir. Bu

sektörlere ait temel göstergeler 2003 ve 2014 yıllarına ilişkin veriler karşılaştırılarak

incelenecektir.

2. Genellikle Tüketim Malları Grubu:

Gıda ürünleri, içecekler, tütün, tekstil, giyim eşyası, deri-ayakkabı ve mobilya imalatı

sektörleri genellikle tüketim malları grubunu oluşturmaktadır. 2003–2014 döneminde, bu

sektörlerin imalat sanayi içindeki ağırlığı önemli ölçüde azalmıştır. 2003 yılında bu grubun

imalat sanayi üretimi içindeki payı yüzde 41,9 iken, bu pay 2014 yılında yüzde 34,3’e

gerilemiştir (Bakınız Tablo:15). Benzer şekilde imalat sanayi katma değeri içindeki payları yüzde

41,2’den yüzde 35,1’e; çalışan sayısı içindeki payları da yüzde 54,8’den yüzde 46,7’ye

düşmüştür. Bu dönemde ekonomide gerçekleşen yüksek büyüme hızına karşın istihdam

sorununun ağırlığını koruması, genellikle tüketim malları grubundaki tekstil ve giyim

sektörlerinde gözlenen düşük performanstan kaynaklanmıştır.

İncelenen dönemde bu grubun katma değer ve kar yaratma kapasitesi, özellikle 2003-

2008 döneminde belirgin ölçüde zayıflamıştır. Nitekim, 2003 yılında yüzde 33,4 olan toplam

katma değer/üretim oranı, 2008 yılında yüzde 29,7’ye gerilemiş, 2014 yılında ise yüzde 30,1

olarak gerçekleşmiştir. İmalat sanayi genelinde, 2004-2008 döneminde girişim başına toplam

katma değer cari fiyatlarla yılda ortalama yüzde 5,8 oranında büyürken, bu grupta büyüme

yüzde 3,0 olarak gerçekleşmiştir. 2009-2014 döneminde, imalat sanayi genelinde yüzde 12

olan bu oran, genellikle tüketim malları grubunda yüzde 13,3 olarak gerçekleşmiştir. 2008

sonrası dönemde, genellikle tüketim malları grubunun performansı imalat sanayi genelinden

daha olumlu bir gelişim göstermiştir. Nitekim, girişim başına işletme artığı (faktör maliyetleriyle

katma değer) 2004-2008 döneminde yılda ortalama yüzde 0,5 oranında artarken, 2009-2014

döneminde yüzde 16 oranında artmıştır. İmalat sanayi geneli için, bu oranlar aynı

dönemlerde, sırasıyla, yüzde 4,2 ve yüzde 11,5 olarak gerçekleşmiştir.

Tablo: 15- Genellikle Tüketim Mallarına İlişkin Göstergeler (Yüzde)

Girişim Sayısı

Çalışan Sayısı

Üretim Değeri

T.Katma Değer

2003 2014 2003 2014 2003 2014 2003 2014

TOPLAM İMALAT SANAYİ 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Genellikle Tüketim Malları 51,53 46,74 54,82 46,69 41,92 34,33 41,17 35,05

Gıda Ürünleri 11,68 12,62 12,19 12,96 14,35 15,07 11,98 11,78

İçeceklerin İmalatı 0,09 0,16 0,50 0,44 0,92 0,85 1,04 0,87

Tütün Ürünleri 0,01 0,01 1,02 0,11 1,22 0,56 1,96 0,71

Tekstil Ürünleri 7,37 6,04 16,03 11,88 12,56 8,69 12,65 9,97

Giyim Eşyası İmalatı 16,42 15,50 18,35 14,26 10,05 6,23 10,61 7,96

Deri-Ayakkabı İmalatı 2,71 2,24 1,89 1,88 1,10 0,92 1,05 1,04

Mobilya İmalatı 13,25 10,16 4,83 5,16 1,72 2,01 1,89 2,72

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

2003-2008 döneminde, genellikle tüketim malları grubunda karlılık azalırken ortalama

ücretlerin imalat sanayi geneline paralel artması, ortalama girişim büyüklüğünü olumsuz

etkilemiştir. Nitekim 2003 yılında 8,6 kişi olan girişim başına ortalama maaş-ücretli sayısı 2008

yılında 7,9 kişiye gerilemiştir. 2009-2014 döneminde, karlılık oranındaki yükselme, genellikle

tüketim malları grubunun imalat sanayi katma değeri içindeki payının ve ortalama girişim

büyüklüğünün artmasını sağlamıştır. Genellikle tüketim malları grubunun imalat sanayi katma

değeri içindeki payı 2008 yılında yüzde 32,3’e gerilemişken, bu pay 2014 yılında yüzde 35,1’e

yükselmiştir. Ortalama girişim büyüklüğü ise, aynı dönemde, 7,9 kişiden 10,2 kişiye çıkmıştır.

16

3. Genellikle Ara Malları Grubu:

Ağaç-mantar, kâğıt, basım-yayım, petrol ürünleri, kimyasal ürünler, plastik-kauçuk,

metalik olmayan mineral ürünler ve ana metal sanayi sektörleri genellikle ara malları üreten

grubu oluşturmaktadır. Genellikle ara malları üreten sektörlerin imalat sanayi üretimi içindeki

payı 2003 yılında yüzde 34,4 iken, bu pay 2008 yılında yüzde 40,4’e kadar yükselmiştir. Ancak

2008 sonrasında, bu sektörlerin imalat sanayi üretimi içindeki payı gerilemiş ve 2014 yılında

yüzde 37,6 olmuştur. Benzer eğilim, bu sektörlerin toplam imalat sanayi katma değerleri

içindeki paylarında da gözlenmiştir. 2003 yılında yüzde 33,1 olan bu pay, 2008 yılında yüzde

36,1’e kadar yükselmiş, 2014 yılında ise yüzde 32,7’ye gerilemiştir. Üretim ve katma değer

paylarında gözlenen bu eğilim, büyük ölçüde ana metal sanayi sektörünün payındaki yükseliş

ve düşüşten kaynaklanmıştır. İncelenen dönemde, bu grupta en olumsuz performansı

kimyasal ürünler ve eczacılık ürünleri sektörleri göstermiştir. Bu iki sektörün, 2003-2014

döneminde imalat sanayi üretim içindeki payı 3,1 puan, katma değeri içindeki payı ise 3,5

puan gerilemiştir.

İncelenen dönemde, genellikle ara malları üreten sektörlerin katma değer/üretim

oranlarında sürekli gerileme gözlenmiş ve 2003 yılında yüzde 32,7 olan katma değer/üretim

oranı 2014 yılında yüzde 25,6 olmuştur. Ara malları grubunda çalışanların toplam imalat sanayi

içindeki payı, 2003 yılında 22,6 iken, bu pay 2010 yılında yüzde 25,2 ile en yüksek seviyesine

yükselmiş, takip eden yıllarda azalarak 2014 yılında yüzde 24,4 olarak gerçekleşmiştir.

Genellikle ara malları grubunun imalat sanayinde çalışanlar içindeki payındaki bu yükseliş,

diğer metalik olmayan mineral ürünler ve kauçuk-plastik ürünleri sektörlerinden

kaynaklanmıştır.

İmalat sanayi genelinde, 2003-2014 döneminde girişim başına toplam katma değer

cari fiyatlarla yılda ortalama yüzde 9,1 oranında büyürken, ara malları grubunda büyüme

yüzde 9,4 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, ara malları grubu tüketim malları grubuna göre

daha olumlu bir performans göstermiştir. Tüketim malları grubunda yılda ortalama yüzde 7,3

oranında artan girişim başına işletme artığı (faktör maliyetleriyle katma değer), ara malları

grubunda yılda ortalama yüzde 8,7 oranında artmıştır. Ancak, alt dönemler itibariyle tüketim

ve ara malları grubunun performansı önemli ölçüde farklılaşmaktadır. 2003-2008 döneminde

ara malları grubunun performansı daha olumlu iken, 2008 sonrasında tüketim malları grubunun

performansının iyileştiği görülmektedir. Nitekim, 2008 sonrasında girişim başına toplam katma

değer ve işletme artığı, tüketim malları grubunda yılda ortalama olarak, sırasıyla, yüzde 13,3

ve yüzde 13,2 oranında artarken, bu oranlar ara malları grubunda yüzde 11,4 ve yüzde 10,6

olarak gerçekleşmiştir. Girişim başına toplam katma değer ve işletme artığı, petrol ürünleri ve

eczacılık ürünleri sektörlerinde gerilemiştir. Ara malları grubunda ücret artışı, imalat sanayi

geneli ve tüketim malları grubunun gerisinde kalmış ve 2003-2014 döneminde ortalama ücret

yılda ortalama yüzde 7,8 oranında artış göstermiştir. Bu artış, imalat sanayi genelinde yüzde

9,3, tüketim malları grubunda ise yüzde 9,6 olmuştur.

Tablo: 16- Genellikle Ara Malları Grubuna İlişkin Göstergeler (Yüzde)

Girişim Sayısı

Çalışan Sayısı

Üretim Değeri

T.Katma Değer

2003 2014 2003 2014 2003 2014 2003 2014

TOPLAM İMALAT SANAYİ 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Genellikle Ara Malları 23,73 22,71 22,55 24,37 34,44 37,58 33,08 32,67

Ağaç ve Mantar Ürünleri 9,39 6,76 2,42 1,96 0,94 1,36 0,91 1,42

Kâğıt ve Kağıt Ürünleri 0,73 0,75 1,43 1,73 1,73 2,38 1,83 2,34

Kayıtlı Medya.Basım-Yayımı 3,32 3,50 1,64 1,52 1,00 0,85 1,19 0,96

Kok Kömürü-Petrol Ürünleri 0,03 0,07 0,29 0,22 4,43 4,13 1,85 0,80

Kimyasal Ürünler İmalatı 1,07 1,12 2,43 2,00 6,19 4,91 5,81 4,36

Eczacılık Ürünleri 0,07 0,08 1,17 0,85 2,83 0,99 3,87 1,82

Plastik-Kauçuk Ürünleri 4,36 5,37 4,41 5,67 4,07 5,45 4,42 5,80

D.Metalik Olmayan Min. Ür. 3,91 4,18 5,38 6,81 4,98 6,24 6,04 7,92

Ana Metal Sanayi 0,85 0,89 3,37 3,61 8,27 11,25 7,16 7,25

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

17

4. Genellikle Yatırım Malları Grubu:

Fabrikasyon metal ürünleri imalatı, bilgisayar-elektronik-optik ürünler, elektrikli teçhizat

imalatı, makine-ekipman imalatı, kara taşıtları imalatı ve diğer ulaşım araçları imalatı yatırım

malları grubunu oluşturmaktadır. İmalat sanayi genelinde en olumlu performans genellikle

yatırım malları grubunda gözlenmiş ve bu grubun imalat sanayi göstergeleri içindeki payı

yükselme göstermiştir. 2003–2014 döneminde imalat sanayi üretim ve katma değeri içinde

yatırım malları grubunun payı, sırasıyla, 3,9 ve 5,8 puan artarak yüzde 26,2 ve yüzde 29,8

olarak gerçekleşmiştir. Bilgisayar-elektronik-optik ürünler dışında kalan tüm sektörlerin

paylarında yükselme gözlenmiştir. Yatırım malları grubunda üretim açısından en olumlu

performans, fabrikasyon metal ürünleri, elektrikli teçhizat imalatı ve makine-ekipman

sektörlerinde gerçekleşmiştir. Bu üç sektörün imalat sanayi üretimi içindeki payları, 2003-2014

döneminde, 4,6 puan artış göstermiştir. Kara taşıtları imalatı sektörü ise yüzde 8 civarındaki

payını korumuştur. Benzer eğilim, bu üç sektörün toplam imalat sanayi katma değeri içindeki

paylarında da gözlenmiştir. 2003 yılında yüzde 12,5 olan payları, 2014 yılında yüzde 19,1’e

yükselmiş, kara taşıtları imalatı sektörünün payında ise 0,8 puanlık düşüş meydana gelmiştir.

İncelenen dönemde, genellikle yatırım malları üreten sektörlerin toplam katma

değer/üretim oranlarında sürekli gerileme gözlenmiş ve 2003 yılında yüzde 36,8 olan toplam

katma değer/üretim oranı 2014 yılında yüzde 33,5 olmuştur. Yatırım malları grubunda

çalışanların toplam imalat sanayi içindeki payı, 2003 yılında 20,4 iken, bu pay 2008 yılında

yüzde 26,1 ile en yüksek seviyesine yükselmiş, takip eden yıllarda azalarak 2014 yılında yüzde

25,4 olarak gerçekleşmiştir. Genellikle yatırım malları grubunun imalat sanayinde çalışanlar

içindeki payındaki bu yükseliş, fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektöründen kaynaklanmıştır.

İmalat sanayi genelinde, 2003-2014 döneminde girişim başına toplam katma değer

cari fiyatlarla yılda ortalama yüzde 9,1 oranında büyürken, yatırım malları grubunda büyüme

yüzde 9,9 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, yatırım malları grubu tüketim ve ara malları

gruplarına göre daha olumlu bir performans göstermiştir. Tüketim ve ara malları grubunda,

sırasıyla, yılda ortalama yüzde 7,3 ve yüzde 8,7 oranında artan girişim başına işletme artığı

(faktör maliyetleriyle katma değer), yatırım malları grubunda yılda ortalama yüzde 8,8

oranında artmıştır. Ancak, alt dönemler itibariyle yatırım malları grubunun performansı önemli

ölçüde farklılaşmaktadır. 2003-2008 döneminde yatırım malları grubunda girişim başına işletme

artığı yılda ortalama yüzde 4,7 oranında artarken, bu oran 2009-2014 döneminde yüzde

12.3’e yükselmiştir. Girişim başına toplam katma değer ve işletme artığı, bilgisayar-elektronik-

optik ürünler sektöründe gerilemiştir.

Tablo: 17- Genellikle Yatırım Malları Grubuna İlişkin Göstergeler (Yüzde)

Girişim Sayısı

Çalışan Sayısı

Üretim Değeri

T.Katma Değer

2003 2014 2003 2014 2003 2014 2003 2014

TOPLAM İMALAT SANAYİ 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Genellikle Yatırım Malları 21,14 24,32 20,41 25,37 22,25 26,16 24,05 29,80

Fabrikasyon Metal Ür.İmali 13,75 16,75 6,49 9,07 3,69 5,58 3,98 7,14

Bilgisayar-Elektronik-Optik Ü. 0,12 0,22 1,12 0,91 2,58 1,35 2,19 1,57

Elektrikli Techizat İmalatı 1,86 2,21 3,16 4,04 4,07 5,36 4,41 5,72

Bys. Makine ve Ekipman İm. 3,94 3,71 4,68 5,61 3,29 4,70 4,06 6,25

Kara Taşıtları İmalatı 1,31 1,16 4,19 4,94 7,98 8,14 8,25 7,42

Diğer Ulaşım Araçları İmal. 0,16 0,26 0,77 0,80 0,65 1,04 1,16 1,70

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

5. İmalat Sanayinde Yükselen ve Gerileyen Sektörler:

İmalat sanayiinde yükselen ve gerileyen sektörler belirlenirken, imalat sanayi üretim

endeksinin hızlı artış gösterdiği iki dönemde, sektörlerin imalat sanayi üretimi ve toplam katma

değeri içindeki paylarındaki değişim karşılaştırılmıştır. İmalat sanayi üretim endeksindeki yıllık

ortalama büyüme hızı 2003-2007 döneminde yüzde 9,8 oranında gerçekleşirken, 2010-2014

18

döneminde yıllık ortalama büyüme hızı yüzde 6,8 oranında gerçekleşmiştir. Bu iki dönem için

sektörlerin imalat sanayi üretim ve katma değerleri içindeki ortalama payları incelenmiştir.

Sektörlerin üretim ve katma değer içindeki payları birlikte değerlendirilmiş ve bu payların

ortalamasında 0,5 puan ve üzerinde artış gösteren sektörler yükselen sektör, 0,5 puan ve

üzerinde azalış gösteren sektörler ise gerileyen sektör olarak tanımlanmıştır (Bakınız Tablo:18).

+/- (0-0,5) arasında artış/azalış gösteren sektörler sınıflandırmaya dahil edilmemiştir.

2003–2014 döneminde imalat sanayi içinde yükselen sektör tanımına uyan altı sektör,

sırasıyla, fabrikasyon metal ürünleri imalatı (+1,55 puan), gıda ürünleri imalatı (+1,04 puan),

kauçuk ve plastik ürünleri imalatı (+1,03 puan), bys.makine ve ekipman imalatı (+0,96 puan),

ana metal sanayi (+0,74 puan) ve elektrikli teçhizat imalatı (+ 0,55 puan) sektörleridir.

Bu altı sektörün, karşılaştırılan iki alt dönemde imalat sanayi üretim ve katma değeri

içindeki payı, sırasıyla, 6,3 ve 5,5 puan artarak 2010-2014 döneminde yüzde 47 ve yüzde

43,4’e yükselmiştir. Yükselen sektörlerin girişim sayısı içindeki payı 4,3 puan artarak yüzde

40,5’e, çalışanlar içindeki payı ise 5,3 puan artarak 2010-2014 döneminde yüzde 40,6’ya

çıkmıştır. Üretim açısından en iyi performansı ana metal sanayi gösterirken, katma değer ve

çalışanlar açısından fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektörü en olumlu performansı

göstermiştir.

2003–2014 döneminde, imalat sanayi üretim ve katma değer içindeki payı 0,5 puan ve

üzerinde azalan sektörler gerileyen sektör olarak tanımlanmıştır. Tanıma uyan altı sektör,

sırasıyla, tekstil ürünleri ( -1,84 puan), giyim eşyası imalatı (-1,60 puan), kara taşıtları imalatı (-

0,98 puan), bilgisayar-elektronik-optik ürünler imalatı (-0,81 puan), eczacılık ürünleri (-0,79

puan) ve tütün ürünleri imalatı (-0,63 puan) sektörleridir.

Gerileyen sektörlerin, 2003–2014 döneminde imalat sanayi üretim ve katma değeri

içindeki payı, sırasıyla, 7,3 ve 6 puan azalmış ve 2010-2014 döneminde yüzde 26,1 ve yüzde

29,9 olarak gerçekleşmiştir. Bu sektörlerin girişim sayısı içindeki payı sınırlı ölçüde gerilerken,

çalışanlar içindeki payı 6,2 puan azalmış ve 2010-2014 döneminde yüzde 33,2 olmuştur. En

olumsuz gelişme tekstil ve giyim eşyası sektörlerinde gözlenmiş, kara taşıtları imalatı sektörünün

çalışan sayısı içindeki payı artarken, üretim ve katma değer içindeki paylarında sınırlı bir düşüş

gerçekleşmiştir.

Tablo: 18- İmalat Sanayinde Yükselen ve Gerileyen Sektörler (Dönem Ortalamaları,Yüzde)

Girişim Sayısı Çalışan Sayısı Üretim Değeri Top. Katma Değer

2003-

2007

2010-

2014

2003-

2007

2010-

2014

2003-

2007

2010-

2014

2003-

2007

2010-

2014

TOPLAM İMALAT SANAYİ 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Yükselen Sektörler 36,18 40,46 35,30 40,58 40,74 47,00 37,91 43,40

Fabrikasyon Metal Ürün. İma. 14,24 16,31 7,48 9,02 4,38 5,51 4,95 6,91

Kauçuk ve plastik Ürün.İma. 4,34 5,41 4,57 5,61 4,43 5,33 4,58 5,74

Gıda Ürünleri İmalatı 10,97 12,03 11,39 12,89 13,37 14,72 10,93 11,67

Bys. Makine-Ekipman İmalatı 3,77 3,72 5,05 5,51 3,76 4,40 4,61 5,90

Ana Metal sanayi 0,87 0,77 3,44 3,56 9,95 11,73 7,78 7,48

Elektrikli Teçhizat imalatı 1,99 2,22 3,37 3,99 4,85 5,31 5,06 5,70

Gerileyen Sektörler 25,51 24,02 39,31 33,16 33,44 26,14 35,90 29,91

Tekstil Ürünleri 6,84 6,60 14,20 11,66 10,48 8,56 11,17 9,39

Giyim Eşyası İmalatı 17,07 15,95 17,31 14,74 8,32 6,27 9,13 7,99

Kara Taşıtları İmalatı 1,36 1,19 4,77 4,80 9,18 8,19 8,84 7,88

Bilgisayar-Elektronik-Optik Ür. 0,17 0,19 1,17 0,86 2,38 1,30 2,06 1,53

Eczacılık Ürünleri İmalatı 0,06 0,08 1,04 0,93 2,09 1,23 3,05 2,33

Tütün Ürünleri İmalatı 0,01 0,01 0,82 0,17 0,99 0,59 1,65 0,79

Kaynak: TÜİK ve kendi hesaplamalarımız.

Yükselen sektörler katma değer ve karlılık açısından, gerileyen sektörlere göre farklı bir

eğilim göstermiştir. Yükselen sektörler genelinde, girişim başına toplam katma değer ve girişim

başına işletme artığı (faktör maliyetleriyle katma değer), 2003–2014 döneminde yılda

ortalama yüzde 9,8 ve yüzde 8,7 oranında artış göstermiştir. Bu oranlar, gerileyen sektörlerde,

sırasıyla, yüzde 7,2 ve yüzde 6,0 olarak gerçekleşmiştir. Ancak, bu dönemde, yükselen

19

sektörlerde katma değer/üretim oranında, gerileyen sektörlere göre belirgin bir düşüş

gerçekleşmiştir. 2003-2014 döneminde, yükselen sektörlerde katma değer/üretim oranı 5,2

puan azalmış ve 2014 yılında yüzde 27,3’e gerilemiştir. Gerileyen sektörlerde ise katma

değer/üretim oranı 2,8 puan azalmış ve yüzde 33,4 olmuştur.

Yükselen sektörler genelinde, girişim başına ücretli çalışan sayısı, 2003 yılında 7,5 kişi

iken, 2014 yılında 10 kişiye çıkmıştır. Gerileyen sektörlerde ise, ortalama girişim büyüklüğü 14,2

kişiden 2013 yılında 13,8 kişiye gerilemiş, ancak 2014 yılında 14,9 kişiye yükselmiştir. Bu

dönemde, ücretli çalışan sayısı yükselen sektörlerde yılda ortalama yüzde 7,2 oranında artmış

ve imalat sanayinde ücretli istihdam artışının yüzde 49,6’sı bu sektörler tarafından sağlanmıştır.

Gerileyen sektörlerde ise, bu dönemde ücretli çalışan sayısındaki yıllık ortalama büyüme

yüzde 2,8 olmuş ve imalat sanayinde ücretli istihdam artışının yüzde 20,2’si bu sektörlerce

karşılanmıştır. Ortalama ücret artışı her iki grupta da yılda ortalama yüzde 9 civarında artış

göstermiştir. 2003 yılında yükselen sektörlerde ücret seviyesi gerileyen sektörlerden yüzde 11,3

oranında daha yüksekken, bu oran 2014 yılında yüzde 14,8’e yükselmiştir.

6. Teknoloji Düzeylerine Göre İmalat Sanayi Göstergeleri:

2003-2014 döneminde, imalat sanayi teknoloji düzeyinde de belirgin bir değişim

gözlenmektedir. Düşük teknoloji yoğunluğuna sahip geleneksel sektörlerin, imalat sanayi

üretim, katma değer ve istihdamı içindeki payları, bu dönemde önemli ölçüde gerilemiştir.

Nitekim, düşük teknoloji yoğunluklu sektörlerin, imalat sanayi üretim ve istihdamı içindeki

payları, 2003 yılında, sırasıyla, yüzde 47 ve yüzde 62,5 iken, 2014 yılında bu paylar, yüzde 40,9

ve yüzde 55,5’e gerilemiştir (Bakınız Tablo:19).

İncelenen dönemde, imalat sanayi teknoloji düzeyinde arzulanan düzeye

ulaşılamamıştır. Düşük teknoloji yoğunluklu sektörlerin paylarında gözlenen düşüşün benzeri,

yüksek teknoloji yoğunluklu sektörlerde de yaşanmıştır. 2003-2014 döneminde, yüksek teknoloji

yoğunluklu sektörlerin imalat sanayi üretimi içindeki payları yüzde 5,4’ten, yüzde 2,3’e,

istihdam içindeki payları da yüzde 2,3’ten yüzde 1,8’e düşmüştür. Bu dönemde, orta-yüksek

teknolojili sektörlerin paylarında sınırlı yükselme gözlenirken, belirgin artış orta-düşük teknolojili

sektörlerde gerçekleşmiştir.

Tablo: 19- Teknoloji Düzeylerine Göre İmalat Sanayi Göstergeleri (Yüzde)

Düşük Teknoloji

Orta-Düşük

Teknoloji

Orta-Yüksek

Teknoloji

Yüksek

Teknoloji

2003 2014 2003 2014 2003 2014 2003 2014

TOPLAM İMALAT SANAYİ İ m a l a t S a n a y i İ ç i n d e k i Y ü z d e P a y l a r

Girişim sayısı 68,58 63,97 23,06 27,52 8,18 8,20 0,18 0,30

Çalışan Sayısı 62,53 55,48 20,71 26,18 14,46 16,58 2,30 1,76

Ücretli Çalışan Sayısı 61,41 54,85 20,51 26,03 15,45 17,25 2,62 1,87

Maaş-Ücret Ödemeleri 48,22 44,41 23,53 28,66 21,68 23,18 6,57 3,75

Üretim Değeri 46,99 40,87 26,08 33,70 21,52 23,10 5,41 2,34

Faktör Maliyetleriyle Kat.Değ. 46,18 41,06 25,01 31,57 22,86 24,13 5,96 3,24

Toplam Katma Değer 46,79 42,26 24,62 30,60 22,53 23,76 6,06 3,39

Y ü z d e O r a n l a r

Top.Katma Değ./Üretim Değ. 33,90 30,44 32,13 26,72 35,63 30,28 38,16 42,73

Maaş-Ücret Öde./Üretim De. 7,82 9,18 6,87 7,18 7,67 8,48 9,25 13,56

Fak.Mal.Kat.D./Üretim Değ. 24,68 19,63 24,07 18,30 26,67 20,41 27,67 27,08

Ücretli Çalışan/Girişim sayısı 7,21 8,71 7,17 9,61 15,22 21,37 114,42 62,79

Kaynak: TÜİK, İSO ve kendi hesaplamalarımız.

Not: Sektörlerin teknoloji düzeylerine göre sınıflandırılmasında, İstanbul Sanayi Odası’nın 500 Büyük Sanayi

Kuruluşlarındaki sınıflandırması esas alınmıştır.

Düşük Teknoloji Yoğunluklu Sektörler: Gıda Ürünleri İmalatı, İçeceklerin İmalatı, Tütün Ürünleri İmalatı, Tekstil Ürünleri

İmalatı, Giyim eşyaları İmalatı, Deri ve Deri Ürünleri İmalatı, Ağaç ve Mantar ürünleri, Kağıt ve Kağıt Ürünleri, Kayıtlı

Medyanın Basım ve Dağıtımı, Mobilya İmalatı.

Orta-Düşük Teknoloji Yoğunluklu Sektörler: Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri, Kauçuk ve Plastik Ürünleri, Diğer Metalik

Olmayan Mineral Ürünler, Ana Metal Sanayi, Fabrikasyon Metal Ürünleri, Diğer Ulaşım Araçları Sanayi.

Orta-Yüksek Teknoloji Yoğunluklu Sektörler: Kimyasal ürünler, Elektrikli Teçhizat İmalatı, Bys.Makine ve Ekipman İmalatı,

Kara taşıtları İmalatı.

Yüksek Teknoloji Yoğunluklu Sektörler: Eczacılık Ürünleri İmalatı, Bilgisayar-Elektronik ve Optik Ürünler İmalatı.

20

Son yıllarda, ekonomide imalat sanayi konusunda yapılan tartışmalarda, yüksek katma

değerli üretim, ar-ge ve inovasyonun teşvik edilerek yüksek teknolojili üretim yapısına ulaşılması

ihtiyacı sıkça gündeme getirilmiştir. Böylece ekonominin rekabet gücünün artırılması ve uzun

dönemde ekonomik büyüme hızının yükseltilmesi amaçlanmaktadır. Ancak, 2003-2014

dönemine ilişkin anket verileri incelendiğinde farklı bir yapı ile karşılaşılmaktadır. Bu dönemde,

orta-yüksek teknoloji yoğunluklu sektörlerin payında sınırlı bir yükselme gözlenirken, yüksek

teknoloji yoğunluklu sektörlerin paylarında düşüş meydana gelmiştir. imalat sanayinde düşük

ve orta-düşük teknoloji yoğunluklu sektörlerin hakimiyetinde bir artış olduğunu görülmektedir.

Bu iki grubun imalat sanayi üretimi içindeki payları, incelenen dönemde, 1,5 puan artarak

2014 yılında yüzde 74,6’ya, katma değer içindeki payları ise 1,5 puan artarak yüzde 72,9’a

yükselmiştir. İstihdam içindeki payları ise 1,6 puan azalarak 2014 yılında yüzde 81,7 olarak

gerçekleşmiştir.

4. Genel Değerlendirme :

İmalat sanayi sektörü dış ticarete konu mal üretmesi nedeniyle, ekonomideki temel

üretici sektörlerin başında gelmektedir. Bu durum, imalat sanayi sektörünün küresel

gelişmelerden en fazla etkilenen sektör olmasını da beraberinde getirmektedir. Dünya

genelinde ve ülkemizde küresel kriz sonrasında yaşanan gelişmeler, Türkiye’de imalat sanayi

öncülüğünde ekonomik büyümenin teşviki konusunu ön plana çıkarmış ve bu konuda

tartışmalar yoğunlaşmıştır.

Dünya genelinde, imalat sanayi katma değerinin GSYH’ya oranı sınırlı ölçüde

gerilemiştir. İncelenen dönemde, imalat sanayinin ekonomi içindeki yeri gelişmiş ve gelişmekte

olan ülkeler genelinde birbirlerinden farklı bir eğilim göstermiştir. Gelişmiş ülkelerde, imalat

sanayi katma değerinin GSYH içindeki payında belirgin bir düşüş gözlenirken, gelişmekte olan

ülkelerin paylarında artış gerçekleşmiştir. Gelişmekte olan Asya ülkelerinde imalat sanayi, diğer

ülke gruplarından farklı bir yapı göstermektedir. Bu ülkelerin ihracata dayalı imalat sanayi

üretimine öncelik vermeleri, ekonomik yapılarının diğer ülkelerden önemli ölçüde

farklılaşmasına neden olmuştur.

UNCTAD sınıflandırmasına göre, yüksek gelirli gelişmekte olan ülkeler grubunda yer

alan Türkiye, 1998 yılında yüzde 23,6’lık imalat sanayi katma değeri/GSYH oranı ile grup

ortalamasının oldukça üzerinde, Güneydoğu Asya ülkelerine yakın bir yapıya sahipken, 2013

yılında yüzde 15,3 pay ile grup ortalamasının oldukça altında kalmıştır. İncelenen dönemde,

sabit fiyatlarla imalat sanayi ve GSYH ortalama yıllık büyüme hızı birbirlerine oldukça yakın

gerçekleşmesine karşın, cari fiyatlarla imalat sanayi payının belirgin ölçüde düşmesi, nispi

fiyatların imalat sanayi aleyhine gelişmesinden kaynaklanmıştır 2011 ve 2014 yılları hariç,

dönem boyunca imalat sanayi zımni fiyat deflatörü GSYH deflatörünün altında artış

göstermiştir. Bu durum, cari fiyatlarla imalat sanayi katma değerinin GSYH içindeki payının

önemli ölçüde gerilemesi ile sonuçlanmıştır.

İmalat sanayi üretim endeksi, 1998-2015 döneminde yılda ortalama yüzde 4,1

oranında artış göstermiştir. 1998-2002 dönemini kapsayan ilk beş yılda, imalat sanayi

üretiminde düşüş ve dalgalanma yaşanmış ve yılllık ortalama büyüme hızı yüzde 0,5 oranında

gerçekleşmiştir. 2003-2007 dönemini kapsayan ikinci beş yılda, imalat sanayi üretimi yılda

ortalama yüzde 9,7 oranında büyüme gerçekleştirmiştir. Küresel krizin de etkisiyle, 2008-2015

döneminde imalat sanayi üretimindeki yıllık ortalama büyüme yüzde 2,9’a gerilemiştir.

İmalat sanayiinde üretim artışına karşın, 1998-2015 döneminde istihdam endeksinde

çok sınırlı bir artış, çalışılan saat endeksinde ise gerileme gözlenmiştir. İmalat sanayi istihdam

endeksi, 1998-2002 döneminde yılda ortalama yüzde 3,9 oranında gerilemiş, 2003-2007

döneminde yüzde 1,9, 2008-2015 döneminde ise yüzde 1,6 oranında artış göstermiştir. Ancak,

imalat sanayi istihdam endeksi ile çalışmanın ikinci bölümünde incelenen “Yıllık Sanayi ve

Hizmet İstatistikleri” arasında ciddi bir farklılık gözlenmektedir. Yıllık Sanayi ve Hizmet

İstatistiklerine göre, imalat sanayinde çalışanlar sayısı 2003-2013 döneminde yılda ortalama

yüzde 5 civarında artış gösterirken, bu dönemde imalat sanayi istihdam endeksindeki artış

21

yüzde 1,7 olarak gerçekleşmiştir. Bu durumun, imalat sanayi istihdam endeksinin sadece 20 ve

üzeri çalışanı olan girişimlerin katma değerinin yaklaşık yüzde 80’ini oluşturan girişimleri

kapsamasından kaynaklandığı tahmin edilmektedir.

1998-2015 döneminde, saatlik işgücü maliyeti endeksi yılda ortalama yüzde 23,3

oranında artarken, nominal birim ücret endeksindeki yıllık ortalama artış yüzde 18,2 oranında

gerçekleşmiştir. Bu dönemde, saatlik işgücü verimindeki yüzde 4.4 oranındaki yıllık ortalama

artış, nominal birim ücret artışını sınırlandırmıştır. Özellikle 2003-2007 döneminde, nominal birim

ücretlerdeki artış, işgücü verimliliğindeki hızlı yükselişin etkisiyle önemli ölçüde sınırlandırılmıştır.

Bu dönemde, saatlik işgücü maliyeti yılda ortalama yüzde 13,8 oranında artarken, nominal

birim ücretlerdeki yıllık ortalama artış yüzde 5,8 olarak gerçekleşmiş, saatlik işgücü verimindeki

yıllık ortalama artış ise yüzde 7,6 olmuştur.

1997 yılında, imalat sanayi sektöründe ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 58,6

iken, bu oran 1998-2002 döneminde ortalama yüzde 71,1’e yükselmiştir. Bu yükselişte, 2001

krizinin etkisiyle ithalatta gözlenen belirgin düşüş etkili olmuştur. 2003-2007 ve 2008-2015

dönemlerinde, ihracatın ithalatı karşılama oranı yükselişini sürdürmüş ve sırasıyla, yüzde 74,6 ve

yüzde 77,2 olarak gerçekleşmiştir. 1998-2015 döneminde, imalat sanayi üretim endeksindeki

yıllık ortalama büyüme yüzde 4,1 iken, ithalat miktar endeksi yüzde 7,4, ihracat miktar endeksi

ise yüzde 9,3 oranında artış göstermiştir. Gerek ithalat gerek ihracattaki belirgin büyüme 2003-

2008 döneminde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, ihracat miktar endeksindeki yıllık ortalama

büyüme yüzde 14,2, ithalat miktar endeksindeki büyüme ise yüzde 19,1 olarak gerçekleşmiştir.

İncelenen dönemde, imalat sanayinde dış ticaret hadleri ise ülkemiz lehine gelişme

göstermiştir.

İhracat kar marjı endeksindeki yükselme, ihracatın yurtiçine satışlara göre daha karlı

olduğunu, düşüş ise iç piyasaya satışların karlı olduğunu göstermektedir. Bu endekse göre,

1997-2000 döneminde yurtiçine satışlar daha avantajlı iken, 2001 krizi sonrasında, genel olarak

ihracatın iç piyasaya satışa göre daha avantajlı olduğu görülmektedir. Nispi ithalat fiyat

endeksindeki yükselme ise, ithalatın yurtiçi üretime göre daha pahalı olduğunu, düşüş ise

ithalatın yurtiçi üretime göre ucuzladığına işaret etmektedir. Bu endeks, 1997-2001

döneminde ithalatın yurtiçi üretime göre oldukça pahalı ve dezavantajlı olduğuna işaret

etmektedir. Ancak, 2001 finansal krizi sonrasında Türk Lirasındaki değerlenme süreci, yurtiçi

üretimin avantajını önemli ölçüde aşındırmıştır. Özellikle, 2005-2010 döneminde ithalat, önceki

dönemlere göre oldukça avantajlı hale gelmiştir. 2015 yılında, ihracat kar marjı ve nispi ithalat

fiyat endeksindeki gelişmeler incelendiğinde, imalat sanayi ihracatı açısından avantajlı,

ithalatı açısından ise caydırıcı bir gelişmenin olduğu görülmektedir.

İmalat sanayi sektörü dış ticarete konu mal üreten bir sektör olması nedeniyle, üretici

fiyatlarındaki gelişmeler iç ve dış piyasa açısından önemli bir unsuru oluşturmaktadır. İmalat

sanayiinde yurtiçi üretici fiyatları 1998-2015 döneminde yılda ortalama yüzde 20,8 oranında

artış göstermiştir. Alt dönemler itibariyle, enflasyondaki genel düşüş eğilimine bağlı olarak,

imalat sanayi üretici fiyatlarındaki artışlarda da belirgin bir düşüş gözlenmiş ve 2008-2015

döneminde yıllık ortalama fiyat artışı yüzde 7,1’e gerilemiştir.

1998-2015 döneminde, kur sepeti bazlı reel birim ücret endeksindeki yıllık ortalama artış

yüzde 0,7 olarak gerçekleşmiştir. 1998-2002 döneminde Yİ-ÜFE İmalat bazlı reel birim ücret

endeksi gibi kur sepeti bazlı reel birim ücret endeksinde de gerileme gözlenmiş ve endeksteki

yıllık ortalama azalış yüzde 4,0 olmuştur. Ancak, 2003-2007 döneminde Yİ-ÜFE imalat ve kur

sepeti bazlı reel birim ücret endeklerinde belirgin bir farklılaşma yaşanmıştır. Bu dönemde, Yİ-

ÜFE imalat bazlı reel birim ücret endeksi yılda ortalama yüzde 4,9 oranında gerilerken, kur

sepeti bazlı endeks yılda ortalama yüzde 5,2 oranında artış göstermiştir. Bu farklılaşma, Türk

lirasının döviz kurları karşısında, özellikle dolar karşısında değerlenmesinden kaynaklanmıştır. Kur

sepeti bazlı reel birim ücret endeksindeki bu yükseliş, ihracat açısından 2001 krizi sonrası

kazanılan avantajın sınırlanmasına yol açarken, imalat sanayi ürünleri ithalatını teşvik edici bir

rol oynamıştır. Son iki yılda eğilim tersine dönmüş ve kur sepeti bazlı reel birim ücret endeksi

birikimli olarak yüzde 4,8 gerilerken, Yİ-ÜFE imalat bazlı endeks yüzde 5,8 oranında artmıştır.

22

2003-2014 döneminde, imalat sanayinin Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri anketi

kapsamında yer alan sektörler içinde önemli bir ağırlığı olduğu, ancak bu ağırlığın zaman

içinde azaldığı görülmektedir. 2003 yılında anket kapsamındaki girişimlerin yüzde 13,5’i imalat

sanayiinde faaliyet gösterirken, bu pay 2014 yılında yüzde 12,5’e gerilemiştir. Bu dönemde,

inşaat sektöründeki girişimlerin payı artarken, hizmetler sektörünün payı azalmıştır. İmalat

sanayinin payındaki en belirgin düşüş, maaş ve ücretli çalışanların payında gözlenmiştir. 2003

yılında, anket kapsamında maaş ve ücretle çalışanların yüzde 40,9’u imalat sanayiinde

çalışırken, bu pay 2014 yılında yüzde 29,7’ye gerilemiştir. İncelenen dönemde, ücretle

çalışanların payı, inşaat ve hizmetler sektörlerinde önemli bir yükseliş göstermiştir.

İmalat sanayi, inşaat ve hizmetler sektörüne göre daha zayıf bir performans

göstermesine rağmen, kendi içinde önemli bir yapısal değişim göstermiştir. 2003–2014

döneminde, imalat sanayinde girişim sayısı 235 binden 333 bine yükselmiş, maaş-ücretli

çalışan sayısı ise 1.890 bin kişiden, 3.385 bin kişiye çıkmıştır. Bu dönemde, imalat sanayi

genelinde ortalama girişim büyüklüğünde artış gözlenirken, maaş-ücret ödemelerinin üretim

değeri içindeki payında da sınırlı bir yükseliş meydana gelmiştir. Ancak, sektörde toplam

katma değer üretim oranı 2003 yılında yüzde 34 iken, 2013 yılında bu oran yüzde 29,4’e

gerilemiştir.

İmalat sanayiinde girişim büyüklüklerine göre temel göstergeler incelendiğinde, küçük

ve orta ölçekli girişimciliğin önemli bir ağırlığı olduğu gözlenmektedir. 2013 yılında imalat

sanayiinde toplam girişimlerin yüzde 99,5’i KOBİ statüsünde bulunmaktadır. KOBİ’ler imalat

sanayiinde toplam istihdamın yüzde 67,9’unu oluştururken, üretim değeri içindeki payları ise

yüzde 44,7’dir.

İmalat sanayi genelinde, 2003-2014 döneminde yatırım malları grubu tüketim ve ara

malları gruplarına göre daha olumlu bir performans göstermiştir. Nitekim imalat sanayi üretimi,

katma değeri ve çalışan sayısı içinde, tüketim malları grubunun payında belirgin bir düşüş

gözlenirken, ara malları, özellikle yatırım malları grubunun paylarında yükseliş gerçekleşmiştir.

İncelenen dönemde, fabrikasyon metal ürünleri imalatı, kauçuk ve plastik ürünleri imalatı,

gıda ürünleri imalatı, bys.makine ve ekipman imalatı, ana metal sanayi ve elektrikli teçhizat

imalatı sektörleri ön plana çıkan sektörler olmuştur. Üretim açısından en iyi performansı ana

metal sanayi gösterirken, katma değer ve çalışanlar açısından fabrikasyon metal ürünleri

imalatı sektörü en olumlu performansı göstermiştir. 2003–2014 döneminde, tekstil ürünleri, giyim

eşyası imalatı, kara taşıtları imalatı, bilgisayar-elektronik-optik ürünler imalatı, eczacılık ürünleri

ve tütün ürünleri imalatı sektörleri ise daha zayıf bir performans göstermiştir. En olumsuz gelişme

tekstil ve giyim eşyası sektörlerinde gözlenmiş, kara taşıtları imalatı sektörünün çalışan sayısı

içindeki payı artarken, üretim ve katma değer içindeki paylarında sınırlı bir düşüş

gerçekleşmiştir.

İncelenen dönemde, imalat sanayi teknoloji düzeyinde arzulanan düzeye

ulaşılamamıştır. Düşük teknoloji yoğunluklu sektörlerin paylarında gözlenen düşüşün benzeri,

yüksek teknoloji yoğunluklu sektörlerde de yaşanmıştır. 2003-2014 döneminde, yüksek teknoloji

yoğunluklu sektörlerin imalat sanayi üretimi içindeki payları yüzde 5,4’ten, yüzde 2,3’e,

istihdam içindeki payları da yüzde 2,3’ten yüzde 1,8’e düşmüştür. Bu dönemde, orta-yüksek

teknolojili sektörlerin paylarında sınırlı yükselme gözlenirken, belirgin artış orta-düşük teknolojili

sektörlerde gerçekleşmiştir.

23

KAYNAKLAR

1. TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri, 2003-2009, tüik.gov.tr.

2. TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri, 2009-2012, tüik.gov.tr.

3. TÜİK, “Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri, 2013”, Haber Bülteni Sayı: 21501, 27 Nisan 2015.

4. TÜİK, “Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri, 2013”, Haber Bülteni Sayı: 21501, 27 Nisan 2015.

5. TÜİK, “Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri, 2014”, Haber Bülteni Sayı: 18865, 30 Aralık 2015.

6. TÜİK, “Küçük ve Orta Büyüklükteki Girişim İstatistikleri, 2015”, Haber Bülteni Sayı: 21864,

19 Kasım 2015.

7. TÜİK, “Sanayi İstatistikleri”, Çeşitli Haber Bültenleri, tüik.gov.tr.

8. T.C. Kalkınma Bakanlığı, “Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 1950-2014”. kalkınma.gov.tr.

9. T.C. Kalkınma Bakanlığı, “Temel Ekonomik Göstergeler”, Çeşitli Sayılar, kalkınma.gov.tr.

10. Hazine Müsteşarlığı, “Ekonomik Göstergeler”, hazine.gov.tr.

11. UNCTAD, “Economic Trends-National Accounts”, unctadstat.unctad.org.

24

E K : 1

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU İMALAT SANAYİ DÖNEMSEL GÖSTERGELERİ

1. İmalat Sanayi Üretim Endeksi: Sanayi Üretim Endeksinin alt bileşeni olan imalat

sanayi üretim endeksi, TÜİK tarafından 2010=100 bazına çevrilmiştir.

2. Yurtiçi Üretici Fiyatları Endeksi (Yİ-ÜFE)-İmalat Sanayi: 1994=100 bazlı Toptan Eşya

Fiyatları Endeksi (TEFE) ve 2003=100 bazlı Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE) imalat sanayi alt grubu

endekslerinden yararlanılarak, TÜİK tarafından 2003=100 bazlı Yurtiçi Üretici Fiyatları Endeksi

serisi oluşturulmuştur. Bu seri, bu çalışmada standardizasyon amaçlı olarak 2010=100 bazlı

seriye dönüştürülmüştür.

3. Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE): 1997-2002 dönemi için 1994=100 bazlı Kentsel Yerler

Tüketici Fiyatları Endeksi, 2003-2014 Dönemi için 2003=100 bazlı Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE)

kullanılmıştır. Her iki seride bu çalışmada 2010=100 bazına çevrilmiştir.

4. İmalat Sanayi İstihdam Endeksi: 1997-2004 dönemi için 1997=100 bazlı İmalat

Sanayinde Üretimde Çalışanlar Endeksi kullanılmıştır. Bu endekste, imalat sanayi sektöründe 20

ve daha fazla çalışanı olan girişimlerin katma değerinin yaklaşık % 80’nini oluşturan girişimler

kapsanmıştır. 2005-2014 dönemi için, 2010=100 bazlı Sanayi İşgücü Girdi Endekslerinde yer alan

istihdam endeksinin imalat sanayi alt endeksi kullanılmış ve tüm seri bu çalışmada 2010=100

bazına çevrilmiştir.

5. İmalat Sanayinde Çalışılan Saat Endeksi: 1997-2004 dönemi için 1997=100 bazlı

İmalat Sanayinde Üretimde Çalışılan Saat Endeksi kullanılmıştır. Bu endekste, imalat sanayi

sektöründe 20 ve daha fazla çalışanı olan girişimlerin katma değerinin yaklaşık % 80’nini

oluşturan girişimler kapsanmıştır. 2005-2014 dönemi için, 2010=100 bazlı Sanayi İşgücü Girdi

Endekslerinde yer alan çalışılan saat endeksinin imalat sanayi alt endeksi kullanılmış ve bu

çalışmada tüm seri 2010=100 bazına çevrilmiştir.

6. İmalat Sanayinde Saatlik İşgücü Maliyeti Endeksi: 1997-2006 dönemi için 1997=100

bazlı İmalat sanayi Üretimde Çalışılan Saat Başı Ücret Endeksi, 2007-2014 dönemi için 2010=100

bazlı Saatlik işgücü Maliyeti Endeksinin imalat sanayi alt endeks değeri kullanılmıştır. Tüm seri

bu çalışmada 2010=100 bazına çevrilmiştir.

7. İmalat Sanayi İhracat Fiyat Endeksi (ABD Doları Bazlı): ISIC.Rev.3 sektör

sınıflandırması esas alınmıştır. 1997-2003 dönemi için 1997=100 bazlı endeks, 2004-2009 dönemi

için 2003=100 bazlı endeks ve 2010-2014 dönemi için ise 2010=100 bazlı endeksler kullanılmıştır.

Tüm seri bu çalışmada 2010=100 bazına çevrilmiştir.

8. İmalat Sanayi İthalat Fiyat Endeksi (ABD Doları Bazlı): ISIC.Rev.3 sektör sınıflandırması

esas alınmıştır. 1997-2003 dönemi için 1997=100 bazlı endeks, 2004-2009 dönemi için 2003=100

bazlı endeks ve 2010-2014 dönemi için ise 2010=100 bazlı endeksler kullanılmıştır. Tüm seri bu

çalışmada 2010=100 bazına çevrilmiştir.

25

E K : 2

İMALAT SANAYİ DÖNEMSEL GÖSTERGELERİ (2010=100)

İ M A L A T S A N A Y İ G Ö S T E R G E L E R İ ( 2010=100)

SAATLİK İMAL.SANAYİ İMAL.SANAYİ TÜİK DOLAR EURO BİRİM İŞGÜCÜ MALİYETİ İHRACAT NİSPİ

ÜRETİM İSTİHDAM ÇALIŞILAN İŞGÜCÜ İHRACAT FİYAT İTHALAT FİYAT Yİ-ÜFE TÜFE YENİ TL. YENİ TL. Yİ-ÜFE DOLAR EURO KAR MARJI İTHALAT

ENDEKSİ ENDEKSİ SAAT ENDEKSİ MALİYETİ END. ENDEKSİ ENDEKSİ İMALAT Genel 1,4985 1,9890 İMALAT CİNSİ CİNSİ ENDEKSİ FİY.END.

(2010=100) (2010=100) (2010=100) (2010=100) (2010=100) (2010=100) (2010=100) (2010=100) (2010=100) (2010=100) (2010=100) (2010=100) (2010=100) (2010=100) (2010=100)

1997-1 54,8 111,2 113,7 3,2 79,3 78,1 3,8 3,3 7,9 7,0 175,39 85,07 95,34 93,2 161,0

2 60,3 116,5 119,8 3,8 77,8 74,4 4,4 3,9 9,2 7,9 172,42 82,50 95,79 94,4 155,4

3 63,5 121,6 125,9 4,4 75,1 75,0 5,3 4,5 10,8 8,8 164,43 80,91 98,88 92,9 152,4

4 66,6 121,8 128,0 5,2 73,1 77,5 6,3 5,6 12,5 10,5 158,87 79,47 94,54 92,0 155,0

1998-1 58,9 114,3 116,3 6,4 72,7 77,8 7,1 6,6 14,9 12,1 178,31 84,87 104,60 85,6 163,4

2 61,3 119,3 121,6 7,2 72,8 74,7 7,8 7,4 16,8 13,8 183,32 84,89 103,50 85,7 161,4

3 63,4 120,6 125,1 7,9 73,0 75,8 8,6 8,3 18,1 15,2 181,00 86,14 103,04 84,7 159,4

4 61,8 117,7 121,7 9,1 72,5 77,1 9,5 9,7 19,5 17,3 188,70 91,58 103,36 79,2 158,9

1999-1 53,1 105,3 103,4 11,8 71,7 73,4 10,3 10,9 22,7 19,2 222,09 101,03 119,44 71,0 161,4

2 61,7 108,7 111,1 12,8 67,6 67,2 11,8 12,2 26,3 21,0 196,27 87,60 109,97 77,1 150,6

3 59,1 107,6 109,0 15,0 66,2 69,5 13,7 13,7 29,2 23,1 200,90 94,53 119,63 70,0 147,7

4 61,1 107,7 111,0 16,4 66,4 72,5 16,0 16,0 33,1 25,9 186,68 90,27 115,46 73,5 149,9

2000-1 54,5 98,9 100,2 19,9 66,3 69,9 18,5 18,3 37,5 27,9 196,73 97,27 130,81 68,1 141,4

2 64,7 106,5 110,2 20,6 65,0 66,8 19,7 19,7 40,6 28,6 177,42 86,18 122,52 75,5 137,4

3 65,8 107,4 110,0 22,4 65,0 69,9 20,7 20,9 43,0 29,4 180,32 86,97 127,37 74,8 144,9

4 65,2 106,8 109,1 24,5 63,7 69,2 21,9 22,8 45,3 29,7 187,09 90,51 138,09 70,4 143,0

2001-1 54,2 97,6 96,8 25,8 66,8 72,3 23,7 24,9 52,8 36,7 194,29 87,30 125,69 76,5 160,8

2 56,6 97,0 97,0 26,7 64,3 67,6 31,9 30,0 78,6 51,8 143,66 58,31 88,55 110,2 166,6

3 58,8 95,5 96,1 29,9 64,0 68,5 36,7 33,1 92,9 62,4 133,13 52,63 78,35 121,5 173,3

4 56,8 94,7 95,1 32,6 60,7 68,1 42,5 38,2 101,5 68,5 128,39 53,80 79,73 112,9 162,5

2002-1 56,1 90,9 90,9 36,9 61,2 66,7 44,8 42,3 90,5 59,8 133,50 66,16 100,16 92,6 134,5

2 64,4 97,1 99,9 37,7 62,1 66,5 47,5 44,0 93,8 65,0 123,13 62,31 89,91 99,7 131,3

3 65,6 98,7 100,2 40,6 63,4 69,5 52,3 46,1 109,6 81,3 118,51 56,54 76,25 112,2 145,6

4 65,2 100,3 102,1 42,7 64,0 72,0 55,4 50,3 107,4 80,9 120,55 62,21 82,59 102,9 139,5

2003-1 62,0 95,5 95,8 46,7 69,1 72,8 60,5 54,0 109,7 88,7 119,52 65,85 81,49 104,9 132,2

2 67,7 98,9 101,4 46,4 68,7 71,7 59,8 55,9 100,8 86,0 116,08 68,90 80,73 99,7 120,9

3 72,5 100,1 101,9 48,8 69,3 72,7 59,8 56,3 92,7 78,5 114,85 74,09 87,47 93,6 112,7

4 72,4 99,8 101,9 52,2 71,5 75,0 61,6 58,0 96,2 86,2 119,27 76,44 85,28 93,5 117,0

2004-1 69,5 96,2 98,7 53,5 78,8 78,6 63,3 59,1 88,7 83,6 120,05 85,62 90,88 92,0 110,3

2 79,4 101,6 104,7 53,3 79,7 79,4 67,2 60,1 96,5 87,6 104,57 72,80 80,18 109,5 114,0

3 78,8 102,4 104,2 55,2 79,3 82,1 70,3 60,9 98,2 90,4 103,91 74,42 80,84 106,6 114,7

4 75,5 102,0 104,8 58,1 82,6 86,9 72,7 63,4 96,2 93,7 111,05 83,90 86,10 98,5 115,0

2005-1 77,3 98,1 99,2 60,2 86,0 87,1 71,4 64,2 88,2 87,2 108,20 87,62 88,60 98,1 107,6

2 87,0 99,8 102,5 59,9 84,7 85,8 73,5 65,2 90,6 86,1 95,97 77,85 81,89 108,8 105,8

3 89,5 100,5 102,3 62,2 83,6 82,9 74,4 65,7 89,1 81,9 95,43 79,77 86,77 104,8 99,2

4 95,9 100,9 103,8 64,8 82,3 82,6 74,8 68,2 90,1 80,7 93,80 77,84 86,91 105,8 99,5

2006-1 83,5 100,2 100,7 67,1 85,2 84,4 74,9 69,4 88,5 80,1 107,96 91,41 100,99 93,2 99,7

2 96,9 102,1 104,1 66,7 88,5 89,5 79,6 71,5 96,5 91,3 90,08 74,30 78,54 119,1 108,5

3 95,1 103,4 104,5 69,1 88,7 92,3 83,9 72,8 99,8 95,7 90,44 76,06 79,27 116,6 109,7

4 99,3 103,7 106,1 72,6 88,8 92,3 83,2 74,9 96,8 94,0 93,27 80,15 82,55 110,9 107,4

2007-1 93,0 104,5 106,4 72,4 92,7 92,3 83,3 76,6 93,7 92,4 99,44 88,39 89,64 104,8 103,8

2 102,2 106,1 109,1 72,7 96,5 96,5 84,9 78,3 89,2 90,5 91,44 87,03 85,79 110,9 101,4

3 100,1 107,3 108,9 76,6 99,4 98,7 85,1 78,0 85,5 88,5 97,97 97,41 94,19 102,1 99,3

4 104,6 106,9 109,3 79,8 105,6 104,3 86,3 81,1 79,1 86,2 96,58 105,46 96,69 100,1 95,5

2008-1 99,6 106,6 109,8 80,2 112,5 108,1 88,8 83,3 79,9 90,2 99,54 110,68 98,05 101,7 97,2

2 106,2 107,9 110,4 80,7 119,9 115,7 97,8 86,4 83,9 98,8 85,77 99,99 84,95 119,9 99,3

3 98,2 106,1 107,3 86,6 124,6 119,1 98,0 87,1 80,4 91,2 96,54 117,76 103,79 105,8 97,6

4 90,1 102,7 102,6 90,5 101,7 103,4 94,8 89,9 102,3 101,7 108,68 100,72 101,30 101,0 111,6

2009-1 74,6 95,7 94,0 92,7 91,1 90,8 92,4 90,3 110,0 108,1 126,36 106,17 108,08 85,8 108,1

2 88,2 94,6 94,7 90,2 93,2 90,1 93,5 91,3 104,5 107,0 103,55 92,72 90,48 100,6 100,6

3 88,8 95,8 95,7 92,2 97,6 95,2 94,8 91,7 99,6 107,2 104,76 99,75 92,67 97,9 100,0

4 97,8 95,7 96,9 93,7 101,1 100,1 96,5 95,1 98,8 110,0 96,23 93,96 84,36 107,6 102,5

2010-1 89,7 95,8 95,9 96,1 99,2 98,8 98,1 98,7 100,1 104,5 104,75 102,63 98,30 96,7 100,8

2 101,8 99,1 100,0 96,2 98,0 98,4 100,0 99,7 102,2 98,2 94,50 92,49 96,28 106,0 100,5

3 99,1 101,9 100,7 103,0 98,8 98,5 100,1 99,4 100,7 97,9 104,56 103,93 106,91 95,1 99,1

4 109,4 103,2 103,3 104,7 104,0 104,4 101,8 102,1 97,0 99,4 97,09 101,91 99,44 102,1 99,5

2011-1 104,1 103,9 104,2 104,6 109,4 108,3 108,0 103,0 104,8 107,9 96,92 99,91 97,07 109,5 105,1

2 112,6 106,2 106,8 105,6 114,8 114,5 111,2 105,6 104,0 112,8 90,11 96,34 88,81 119,2 107,1

3 108,8 108,3 106,3 113,1 113,4 113,9 115,7 105,8 115,2 122,6 95,51 95,95 90,12 118,2 113,4

4 116,7 109,3 108,8 115,3 109,2 109,6 118,4 111,5 122,1 124,0 90,78 88,03 86,70 124,1 113,0

2012-1 106,9 109,8 110,0 116,0 109,3 107,3 119,0 113,8 119,4 117,9 100,29 99,94 101,21 109,4 107,7

2 116,5 111,9 111,0 118,2 108,0 107,9 119,5 115,5 120,0 116,0 94,26 93,88 97,07 115,0 108,3

3 110,3 113,4 110,1 127,0 108,2 105,7 119,3 115,3 119,8 112,9 106,24 105,80 112,25 102,3 106,1

4 118,4 113,7 112,5 126,9 109,5 108,0 120,2 119,1 119,2 116,5 100,29 101,16 103,49 108,2 107,1

2013-1 109,7 114,2 112,5 128,4 110,6 108,3 121,3 122,0 118,8 118,2 108,58 110,83 111,37 99,8 106,1

2 120,9 116,2 114,5 132,0 108,4 106,0 122,5 123,6 122,6 120,7 102,06 101,93 103,59 106,4 106,1

3 116,1 118,1 113,6 142,0 107,8 105,2 126,5 124,9 131,3 131,0 109,87 105,83 106,07 101,9 109,2

4 123,4 117,9 114,2 145,1 107,7 106,9 129,1 128,0 135,0 138,4 103,99 99,45 97,00 108,3 111,8

2014-1 116,0 118,5 114,7 146,9 108,3 106,2 136,6 131,8 147,9 152,6 106,35 98,23 95,17 110,2 115,0

2 123,6 120,1 116,2 152,2 108,3 105,4 138,5 135,2 140,9 145,6 103,33 101,56 98,27 106,6 107,2

3 119,5 121,1 115,4 161,0 107,1 104,4 140,4 136,5 144,2 144,2 110,74 107,85 107,83 99,3 107,2

4 126,1 121,2 117,0 162,8 103,1 100,5 141,0 139,2 150,8 142,0 107,15 100,16 106,37 102,9 107,5

2015-1 117,5 119,7 115,0 168,5 99,0 94,6 142,2 141,6 163,9 139,3 116,00 100,63 118,41 98,4 109,0

2 129,5 120,7 115,5 175,8 97,2 93,4 147,6 145,7 177,9 148,1 106,24 88,16 105,89 110,3 112,6

3 120,2 121,2 112,9 190,1 95,1 91,1 149,9 146,4 190,1 159,6 119,11 93,95 111,90 101,2 115,5

4

26

E K : 3

YILLIK SANAYİ VE HİZMET İSTATİSTİKLERİ ANKETİ 3

Anket Kapsamı ve Göstergeler:

Coğrafi Kapsam: Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan tüm il ve ilçe merkezleri ile

köyler anket kapsamına dâhildir. 20+ çalışanı olan girişimlerin tümü, 1–19 çalışanı olan girişimler

ise örnekleme yöntemi ile anket kapsamına alınmıştır. 2002–2008 yılları için NACE Rev.1.1

faaliyet sınıflaması kullanılmıştır. 2009 yılından itibaren girişimlerin ekonomik faaliyetleri, NACE

Rev.2’ye göre sınıflandırılmıştır. Bu çalışmada, ankette yer alan İmalat Sanayi (C) sektörüne

ilişkin göstergeler kullanılmıştır. Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri Anketinde, Tarım--ormancılık,

balıkçılık (A), Finans ve Sigorta Faaliyetleri (K), Kamu yönetimi ve savunma-zorunlu sosyal

güvenlik (O), Hanehalklarının işverenler olarak faaliyetleri (T), Uluslararası örgütler-temsilciliklerin

faaliyetleri (U) ve bazı sınırlı faaliyetler, TÜİK tarafından anket kapsamına alınmamıştır.

Girişim: Kaynakların tahsisine ilişkin karar alma özerkliğini kullanarak, mal ve hizmet

üreten bir organizasyon birimidir. Girişim bir veya birden fazla yerde bir veya birden fazla

faaliyet yürüterek piyasaya mal ve hizmet üreten gerçek veya tüzel kişiliklerdir. Bir girişim ya

yasal birime ya da yasal birimlerin birleşimine karşı gelmektedir.

Çalışanlar Sayısı: Ücretle çalışanların yıllık ortalama sayısına iş sahibi ve ortaklarla,

ücretsiz çalışan aile fertlerinin ve çırakların yıllık ortalama sayısının eklenmesi ile bulunur.

Ücretli Çalışan Sayısı: Ücretli çalışanların sayısı, maaş, ücret, komisyon, ikramiye, parça

başı ödeme veya ayni karşılıklar şeklinde yapılan ödemeleri alan, iş akdine sahip ve işveren

için çalışan kişilerin sayısıdır.

Personel Maliyeti: Personele yapılan maaş-ücret ödemeleri ile sosyal güvenlik

masrafları toplamıdır.

Maaş ve Ücret Ödemeleri: Hesap dönemi boyunca yapılan iş karşılığında, bordroda

sayılan (evde çalışanlar dahil) bütün kişilere ödenebilir ayni ve nakdi toplam karşılıklar olarak

tanımlanır.

Sosyal Güvenlik Masrafları: İşverenlerin sosyal güvenlik masrafları, işveren tarafından

kendi çalışanlarının sosyal güvenliğini sağlayabilmek için üstlendiği sosyal katkıların değeridir.

Üretim Değeri: Üretim değeri, satışa dayalı, stok değişmelerini ve mal ve hizmetlerin

yeniden satışını içeren, birim tarafından fiilen üretilen miktarın parasal değeridir.

Faktör Maliyeti ile Katma Değer: Faktör maliyeti ile katma değer işletme

sübvansiyonları ve dolaylı vergilerdeki düzeltmelerden sonra, işletme faaliyetlerinden elde

edilen gayri safi gelirdir. Diğer bir ifadeyle, faktör maliyetleri ile katma değeri, dolaylı vergi ve

sübvansiyonlar hariç, “işletme artığı” olarak tanımlayabiliriz.

Bu çalışmada, TÜİK tarafından yukarıda seçilen ve tanımlanan göstergelere ilave

olarak “toplam katma değer” tanımı da yapılmıştır. Toplam katma değer, personel maliyeti ve

faktör maliyeti ile katma değer toplamından oluşmaktadır.

3 TÜİK-Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri “Kapsam, Dönem ve Zamanlılık” ile ilgili açıklama notundan

yararlanılmıştır.

27

EK : 4 – TABLOLAR ( TÜİK-Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri )

G i r i ş i m S ay ı s ı (Adet)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 234633 279031 300081 307023 313470 318176 320815 299928 333288 336893 340413 333099

Genellikle Tüketim Malları (10-15,31) 120900 145655 149115 153403 145580 146768 151280 142987 159607 163411 162493 155676

10 Gıda ürünleri imalatı 27407 31906 30429 36321 30635 34315 39579 35172 39101 40235 41285 42030

11 İçeceklerin imalatı 211 281 288 407 434 466 498 459 482 484 509 530

12 Tütün Ürünleri İmalatı 19 20 25 24 29 28 24 22 23 24 30 28

13 Tekstil Ürünleri İmalatı 17301 19726 21050 20882 18614 19730 18147 19836 23012 22757 22682 20130

14 Giyim Eşyaları İmalatı 38518 50680 47503 52041 56364 52870 51158 50120 53549 53260 53226 51644

15 Deri ve Deri Ürünleri İmalatı 6349 7754 10169 9650 8462 7197 7447 6289 7557 7605 7740 7457

31 Mobilya İmalatı 31095 35288 39651 34078 31042 32162 34427 31089 35883 39046 37021 33857

Genellikle Ara Malları (16-24) 55673 65271 77041 75064 77794 77307 80132 71056 77336 77226 77596 75658

16 Ağaç ve Mantar Ürünleri İm. 22034 25874 31031 29987 28806 28611 27542 23134 23826 24449 23534 22512

17 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmal. 1718 1906 2264 2403 2503 2372 2263 2146 2465 2201 2410 2501

18 Kayıtlı Medyanın Basım ve Çoğ. 7790 9192 12695 11943 12559 12263 13111 11286 12617 12927 12246 11644

19 Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri 70 84 104 125 155 195 139 172 224 263 271 232

20 Kimyasal ürünler İmalatı 2501 2841 3966 3607 3671 3394 3408 3668 3982 3662 3549 3742

21 Eczacılık Ürünleri İmalatı 156 161 176 149 168 158 184 199 227 250 307 260

22 Kauçuk ve Plastik ürünleri İm. 10233 11483 12663 13237 14646 15316 18244 16037 18694 17592 18741 17904

23 D.Metalik Olm.Mineral Ürünler 9170 11216 11148 11321 12568 12679 12948 12208 12990 13473 13797 13913

24 Ana Metal Sanayi 2001 2514 2994 2292 2718 2319 2293 2206 2311 2409 2741 2950

Genellikle Yatırım Malları (25-30) 49592 58139 63284 65716 75852 79186 76349 71978 80255 78095 81053 81000

25 Fabrikasyon Metal Ürünleri İm. 32251 38560 41376 42866 49728 51768 50154 47330 55340 54090 55615 55802

26 Bilgisayar, elektronik ve optik Ü.İ. 277 323 647 558 621 658 613 557 600 570 729 749

27 Elektrikli Teçhizat İmalatı 4364 5083 5953 6414 6821 7254 7175 6868 7517 7150 7514 7377

28 Bys.Makine ve Ekipman İmalatı 9242 10263 10263 11007 13217 14502 12780 12335 12148 11681 12466 12356

29 Kara Taşıtları İmalatı 3082 3423 4353 4144 4535 4048 4560 4072 3804 3774 3958 3854

30 Diğer Ulaşım Araçları İmalatı 376 487 692 727 930 956 1067 816 846 830 771 862

32 Diğer İmalatlar 4403 5372 5581 7342 7852 8078 7326 7380 7726 8366 8644 8949

33 Makine ve ekipman.kurulum-onarımı 4065 4594 5060 5498 6392 6837 5728 6527 8364 9795 10627 11816

28

Ç a l ı ş a n l a r S ay ı s ı (Adet)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 2172190 2392614 2568013 2667080 2761349 2841298 2584773 2852352 3151019 3423468 3529277 3630827

Genellikle Tüketim Malları (10-15,31) 1190697 1272385 1292411 1317915 1321666 1313159 1206056 1331376 1482697 1638361 1672042 1695169

10 Gıda ürünleri imalatı 264834 276070 280210 304572 301108 317713 337176 371624 397679 440942 457370 470390

11 İçeceklerin imalatı 10939 9003 10600 10624 10683 10940 11959 12860 13756 14304 15035 15957

12 Tütün Ürünleri İmalatı 22181 22418 20449 20024 16642 18669 17309 6758 6587 4893 4668 3986

13 Tekstil Ürünleri İmalatı 348114 355652 357965 357811 352551 329997 282459 330680 362548 397341 412627 431409

14 Giyim Eşyaları İmalatı 398695 445440 430572 431775 459180 443727 379750 407097 472783 520370 527165 517919

15 Deri ve Deri Ürünleri İmalatı 41025 45346 49124 54858 49708 50764 43939 50453 54217 63816 65206 68320

31 Mobilya İmalatı 104909 118456 143491 138251 131794 141349 133464 151904 175127 196695 189971 187188

Genellikle Ara Malları (16-24) 489836 547767 615706 640755 667649 691976 649205 717695 784678 824677 852848 884972

16 Ağaç ve Mantar Ürünleri İm. 52548 59519 72669 72176 72543 71526 67942 67680 67822 71000 71829 71249

17 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmal. 31067 35295 39205 40200 44846 43284 39217 45087 47631 51225 54702 62875

18 Kayıtlı Medyanın Basım ve Çoğ. 35708 39577 56378 49346 51015 56619 53652 51399 58423 63729 59411 55272

19 Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri 6234 6291 6323 6940 6865 6435 5998 6637 7441 7778 7835 7862

20 Kimyasal ürünler İmalatı 52816 56515 65788 57673 56410 56277 56813 60789 67806 64957 68216 72442

21 Eczacılık Ürünleri İmalatı 25495 26110 24912 27765 25435 26852 29299 31559 31374 29294 29622 30897

22 Kauçuk ve Plastik ürünleri İm. 95784 109156 112960 127323 130267 147282 143353 159616 180859 189002 194630 205980

23 D.Metalik Olm.Mineral Ürünler 116896 134164 150743 168549 179089 181725 157661 192095 209851 228157 242999 247317

24 Ana Metal Sanayi 73288 81140 86728 90783 101179 101976 95270 102833 113471 119535 123604 131078

Genellikle Yatırım Malları (25-30) 443409 517509 592279 633021 687859 740331 650119 710189 784042 849867 887690 921031

25 Fabrikasyon Metal Ürünleri İm. 141061 166394 196290 210534 232198 246117 227596 251936 281522 314668 320459 329151

26 Bilgisayar, elektronik ve optik Ü.İ. 24363 29360 31543 32111 28840 27306 24382 24446 27482 27835 29747 33040

27 Elektrikli Teçhizat İmalatı 68663 77319 83387 91896 103652 112243 102785 116389 123596 133658 141605 146678

28 Bys.Makine ve Ekipman İmalatı 101669 117493 134644 135362 147762 165374 132844 153878 173452 186980 196774 203838

29 Kara Taşıtları İmalatı 91001 107507 123432 136589 144198 151300 125948 134260 151212 161413 171595 179199

30 Diğer Ulaşım Araçları İmalatı 16652 19436 22983 26529 31209 37991 36564 29280 26778 25313 27510 29125

32 Diğer İmalatlar 32379 35711 41033 44952 46417 56003 46769 50027 53305 56005 60664 63672

33 Makine ve ekipman.kurulum-onarımı 15869 19242 26584 30437 37758 39829 32624 43065 46297 54558 56033 65983

29

Ü c r e t l i Ç a l ı ş a n l a r S ay ı s ı (Adet)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 1890049 2075404 2253250 2354778 2447984 2524981 2264238 2564244 2842446 3126673 3276246 3385358

Genellikle Tüketim Malları (10-15,31) 1039706 1101013 1132650 1157150 1173889 1163159 1050301 1192256 1335250 1496529 1553342 1582755

10 Gıda ürünleri imalatı 228917 236021 245633 262653 265908 277854 292484 333021 355962 399738 424437 439033

11 İçeceklerin imalatı 10646 8734 10379 10376 10338 10761 11570 12476 13453 13908 14620 15622

12 Tütün Ürünleri İmalatı 22176 22410 20444 20018 16621 18661 17301 6755 6575 4880 4660 3965

13 Tekstil Ürünleri İmalatı 328609 333791 337872 338744 335171 311115 265957 312745 342474 378038 396240 418505

14 Giyim Eşyaları İmalatı 353730 386394 384591 379112 402761 391250 329584 361923 428766 483267 491777 481559

15 Deri ve Deri Ürünleri İmalatı 33584 37140 38229 44146 41900 43802 36300 44256 47248 57430 60151 62783

31 Mobilya İmalatı 62044 76523 95502 102101 101190 109716 97105 121080 140772 159268 161457 161288

Genellikle Ara Malları (16-24) 425478 475892 539382 566598 588388 615102 568844 649915 714221 755158 794294 827899

16 Ağaç ve Mantar Ürünleri İm. 25328 27894 39485 41033 40365 40047 36420 43463 44304 46262 50819 51536

17 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmal. 29479 33368 36947 38118 42519 41585 37499 43156 45712 49581 53266 61567

18 Kayıtlı Medyanın Basım ve Çoğ. 27213 31008 44153 38203 39551 46209 43123 42044 48146 53217 51420 47307

19 Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri 6180 6223 6231 6816 6746 6341 5885 6504 7259 7589 7655 7739

20 Kimyasal ürünler İmalatı 50347 53516 63393 54516 53024 53309 53824 57767 64340 62578 65982 69995

21 Eczacılık Ürünleri İmalatı 25433 25991 24870 27647 25340 26733 29230 31494 31247 29148 29458 30789

22 Kauçuk ve Plastik ürünleri İm. 84465 97451 101136 115033 116180 132896 125945 144117 164335 173740 181233 193271

23 D.Metalik Olm.Mineral Ürünler 105638 121287 139377 156936 166315 167929 143707 180505 197232 215473 232581 236347

24 Ana Metal Sanayi 71395 79154 83790 88296 98348 100053 93211 100865 111646 117570 121880 129348

Genellikle Yatırım Malları (25-30) 385831 453396 523930 568408 614465 664349 576443 641944 707463 779828 826485 861125

25 Fabrikasyon Metal Ürünleri İm. 103703 124533 151153 168265 182926 195211 179340 205712 228808 265929 276847 285877

26 Bilgisayar, elektronik ve optik Ü.İ. 24112 29104 31033 31693 28416 26771 23942 24105 27023 27493 29276 32567

27 Elektrikli Teçhizat İmalatı 63374 71309 77081 85242 96622 105334 95250 109617 115831 127493 135970 141610

28 Bys.Makine ve Ekipman İmalatı 90646 105665 123919 124996 136157 152672 120771 143600 162290 176439 188551 195732

29 Kara Taşıtları İmalatı 87721 103854 118577 132216 139848 147119 121343 130366 147369 157796 168877 176780

30 Diğer Ulaşım Araçları İmalatı 16275 18931 22167 25996 30496 37242 35797 28544 26142 24678 26964 28559

32 Diğer İmalatlar 27633 30401 35682 37310 39404 48605 40636 43496 46419 49508 54221 57213

33 Makine ve ekipman.kurulum-onarımı 11401 14702 21606 25312 31838 33766 28014 36633 39093 45650 47904 56366

30

P e r s o n e l M a l i y e t i (B i n T L.)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 19922855 25705836 29934813 34006445 38428232 43364109 41620946 50249832 59631286 71018804 81945404 94753508

Genellikle Tüketim Malları (10-15,31) 8526856 10761201 12030111 13120038 14443303 15712680 15026882 18300698 21625247 26597161 30969898 35448866

10 Gıda ürünleri imalatı 2274439 2896631 3369803 3788696 4283191 4949498 5311658 6349481 7173684 8654542 9940113 11490388

11 İçeceklerin imalatı 227133 175294 214548 260123 271140 308881 334188 381387 461422 526641 592069 694545

12 Tütün Ürünleri İmalatı 688212 545267 596697 648213 592508 659856 587860 440808 383953 343662 376038 399636

13 Tekstil Ürünleri İmalatı 2538155 3290000 3531547 3736101 3960863 3949611 3538837 4480684 5308079 6514677 7971510 9386518

14 Giyim Eşyaları İmalatı 2213917 2988621 3264680 3433825 3902515 4179346 3737856 4596702 5790116 7281351 8314077 9133224

15 Deri ve Deri Ürünleri İmalatı 194024 277812 304175 381881 402129 450673 399199 519754 641372 838437 989275 1170570

31 Mobilya İmalatı 390975 587576 748661 871199 1030957 1214816 1117284 1531882 1866620 2437850 2786817 3173984

Genellikle Ara Malları (16-24) 6201069 7831141 9270816 10579452 11791453 13379980 13251680 15900671 18745742 21138328 24160547 27697710

16 Ağaç ve Mantar Ürünleri İm. 169723 227295 303631 369298 415077 450927 463639 603227 686724 817808 960802 1123595

17 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmal. 482532 477557 592770 631161 751470 824039 792984 951336 1102419 1357522 1616107 1999891

18 Kayıtlı Medyanın Basım ve Çoğ. 204851 297541 453083 441571 516238 635207 620640 675648 797615 1007303 1058065 1005169

19 Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri 240268 350134 328031 393893 403766 420421 411968 426494 489156 586664 640374 721224

20 Kimyasal ürünler İmalatı 1022975 1205022 1363416 1393718 1494462 1657699 1678184 1904393 2246360 2375925 2840270 3275807

21 Eczacılık Ürünleri İmalatı 854936 945472 1047356 1221482 1178009 1383983 1648721 1889092 1959240 1784235 1886199 1951048

22 Kauçuk ve Plastik ürünleri İm. 796334 1139630 1297010 1576422 1779472 2257066 2232684 2804562 3415444 3899550 4465742 5334745

23 D.Metalik Olm.Mineral Ürünler 1178588 1576997 1956691 2451908 2711073 2948423 2741975 3554835 4165054 5031876 5750436 6637774

24 Ana Metal Sanayi 1250862 1611494 1928828 2099999 2541887 2802216 2660885 3091083 3883731 4277445 4942552 5648456

Genellikle Yatırım Malları (25-30) 4910899 6726589 8133654 9624138 11298651 13114804 12234013 14647557 17635334 21310491 24716493 28901624

25 Fabrikasyon Metal Ürünleri İm. 879435 1277309 1641766 1982010 2365512 2767901 2774303 3433481 4217148 5335262 6330401 7195538

26 Bilgisayar, elektronik ve optik Ü.İ. 410767 580834 689022 735076 766351 784989 658901 775919 979838 1065294 1301494 1546624

27 Elektrikli Teçhizat İmalatı 988468 1264799 1442313 1773152 2057210 2485367 2404799 2858740 3350214 4055898 4534092 5375337

28 Bys.Makine ve Ekipman İmalatı 797331 1129976 1435639 1655271 1949672 2407582 2091369 2657794 3358802 4238757 4923320 5964963

29 Kara Taşıtları İmalatı 1493129 2065913 2460435 2910367 3431073 3716580 3311178 3926682 4643350 5405989 6242913 7194868

30 Diğer Ulaşım Araçları İmalatı 341767 407757 464479 568263 728832 952385 993463 994941 1085982 1209290 1384272 1624295

32 Diğer İmalatlar 198817 259104 324882 379220 431285 582429 526850 609361 729283 864943 1091370 1215337

33 Makine ve ekipman.kurulum-onarımı 85214 127802 175349 303596 463539 574217 581521 791545 895680 1107880 1007096 1489972

31

M a a ş v e Ü c r e t Ö d e m e l e r i (B i n T L.)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 16992229 21745793 25205389 28752511 32471504 36886909 35898326 43181084 51188763 60797055 70026996 80836831

Genellikle Tüketim Malları (10-15,31) 7216296 9073839 10106215 11057770 12165920 13321760 12891910 15658875 18484206 22699384 26336324 30087486

10 Gıda ürünleri imalatı 1935337 2457269 2856981 3208914 3645045 4223461 4577053 5487549 6174803 7442297 8496698 9791588

11 İçeceklerin imalatı 201007 150777 182693 223132 234440 268751 292522 334534 405719 464728 519812 609333

12 Tütün Ürünleri İmalatı 612054 471028 509017 557681 508515 569577 511507 386946 336075 307741 338221 361150

13 Tekstil Ürünleri İmalatı 2135984 2783533 2966379 3149210 3323689 3351324 3034652 3812865 4531554 5545266 6765832 7957465

14 Giyim Eşyaları İmalatı 1845658 2491511 2724324 2878829 3266635 3521619 3195802 3908194 4918245 6181211 7037969 7698436

15 Deri ve Deri Ürünleri İmalatı 161237 231105 251608 317022 336347 377925 337822 439363 543498 707534 834038 987598

31 Mobilya İmalatı 325019 488617 615214 722982 851250 1009103 942553 1289424 1574313 2050608 2343754 2681915

Genellikle Ara Malları (16-24) 5351380 6664560 7842145 9002974 10008996 11400714 11466720 13728089 16166265 18206583 20691166 23729863

16 Ağaç ve Mantar Ürünleri İm. 141330 188464 248488 306883 344772 376775 390930 508053 576923 690424 812549 948745

17 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmal. 424858 403578 504888 533496 633122 701406 684269 819900 953067 1172082 1391130 1710860

18 Kayıtlı Medyanın Basım ve Çoğ. 172217 247790 380454 373157 435549 531556 531796 578196 681853 869499 900849 848444

19 Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri 212349 309586 284556 348305 354876 363297 353670 369448 430311 524290 560995 631095

20 Kimyasal ürünler İmalatı 890498 1043045 1165197 1204210 1295689 1440853 1476079 1667021 1969438 2075107 2467838 2848314

21 Eczacılık Ürünleri İmalatı 758868 825854 896473 1070333 1022994 1210033 1461356 1668369 1733880 1566121 1636248 1683724

22 Kauçuk ve Plastik ürünleri İm. 671949 956989 1084443 1325769 1494126 1912238 1916139 2407349 2906054 3324327 3793598 4543361

23 D.Metalik Olm.Mineral Ürünler 1002342 1326520 1645296 2070992 2290496 2501114 2353896 3049288 3569241 4310965 4889719 5660543

24 Ana Metal Sanayi 1076969 1362735 1632351 1769829 2137372 2363441 2298585 2660464 3345497 3673769 4238240 4854777

Genellikle Yatırım Malları (25-30) 4185166 5684392 6839685 8117440 9540313 11184689 10585191 12590754 15143983 18203423 21223289 24716875

25 Fabrikasyon Metal Ürünleri İm. 738315 1066382 1369225 1652734 1966475 2317087 2337228 2891556 3560414 4490266 5337731 6080439

26 Bilgisayar, elektronik ve optik Ü.İ. 357064 494062 591722 630112 663561 685365 581404 684499 859868 900369 1138790 1348316

27 Elektrikli Teçhizat İmalatı 846975 1073127 1226443 1502437 1750040 2175796 2159728 2520168 2932238 3535363 4011849 4660300

28 Bys.Makine ve Ekipman İmalatı 669190 941923 1189784 1387170 1626210 2028082 1782994 2257978 2855158 3606594 4178496 5078142

29 Kara Taşıtları İmalatı 1277841 1762646 2071510 2466023 2909481 3166133 2873889 3389017 4000213 4630111 5361254 6154340

30 Diğer Ulaşım Araçları İmalatı 295782 346251 391001 478965 624546 812226 849948 847536 936092 1040719 1195169 1395338

32 Diğer İmalatlar 167972 216574 271294 317562 360274 487428 448568 516883 622645 734357 926861 1029273

33 Makine ve ekipman.kurulum-onarımı 71415 106428 146050 256763 396001 492319 505938 686484 771664 953308 849355 1273334

32

Ü r e t i m D eğ e r i (B i n T L.)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 223117694 283427869 309593985 376647446 411944201 473916657 420380699 524468955 696363747 750397995 854001205 957258341

Genellikle Tüketim Malları (10-15,31) 93524221 108028596 113989097 127568860 138458885 148549536 146549658 182135803 230451386 255731446 287643921 328618222

10 Gıda ürünleri imalatı 32023025 38041413 42875962 46859663 52617369 62244339 64664374 79476456 97468899 110546264 124930992 144247558

11 İçeceklerin imalatı 2046215 2541834 3130075 3214930 3788729 4487977 4839985 5507647 6315185 6549724 7052651 8103121

12 Tütün Ürünleri İmalatı 2730903 2834815 3007025 3563365 3273832 3254715 4347402 3706750 3695816 4741110 4547483 5315286

13 Tekstil Ürünleri İmalatı 28022372 31650712 31039231 35824806 37602686 35376073 32211115 44697431 59763150 64040836 72495491 83215798

14 Giyim Eşyaları İmalatı 22425836 25290902 24878463 27491530 30086003 30500317 28482290 33589449 43336046 47143298 52913101 59658489

15 Deri ve Deri Ürünleri İmalatı 2447317 2911368 2945820 3961698 3761103 3855839 3569179 4671819 5798756 6746731 8034810 8809947

31 Mobilya İmalatı 3828554 4757553 6112522 6652867 7329162 8830276 8435313 10486250 14073534 15963483 17669392 19268022

Genellikle Ara Malları (16-24) 76833655 99832575 110322083 142687846 153810455 191635818 154289173 199041159 274708411 291587780 324806400 359707695

16 Ağaç ve Mantar Ürünleri İm. 2095929 2727066 4108722 4590990 6150632 6401560 6164349 7330793 8788946 10056578 11046018 13035158

17 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmal. 3865853 4892691 5655571 7040292 7634174 8366464 8555259 10877211 13308511 15408697 18212001 22828224

18 Kayıtlı Medyanın Basım ve Çoğ. 2240667 2820390 3821349 3970455 3983259 5075795 4793796 5279079 5932003 6993242 7893435 8152407

19 Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri 9875117 12530851 14716848 19655595 20181492 28460334 16858329 21854499 38331106 42172076 42199376 39554038

20 Kimyasal ürünler İmalatı 13809044 16025766 15627310 18926847 17541266 21927273 21866712 26825691 36382496 35279482 41249269 47014565

21 Eczacılık Ürünleri İmalatı 6318697 7086392 5866673 6666296 6028968 6484910 8074547 9152586 9386586 8114396 8464792 9451969

22 Kauçuk ve Plastik ürünleri İm. 9079855 12151306 13443752 18156135 19079877 23047204 21182562 27386025 37316966 39747203 45293271 52212386

23 D.Metalik Olm.Mineral Ürünler 11105202 14414559 18064064 22859361 25067077 26819955 24272592 30884199 38424751 42365447 53201536 59746321

24 Ana Metal Sanayi 18443292 27183555 29017792 40821875 48143710 65052323 42521026 59451076 86837046 91450659 97246702 107712627

Genellikle Yatırım Malları (25-30) 49644274 71406046 79960548 99522963 111114171 123954349 108042064 132226305 176936333 189535369 223735668 250379941

25 Fabrikasyon Metal Ürünleri İm. 8233375 11318616 13849086 18569981 19730079 24387468 21927052 27489602 37207136 42308168 49022026 53432364

26 Bilgisayar, elektronik ve optik Ü.İ. 5745614 7835685 7892719 8707509 7094683 7499894 6545648 6756168 9134329 9881404 10629544 12900043

27 Elektrikli Teçhizat İmalatı 9069842 12768428 14081982 19878205 24167352 26181427 24916592 28350746 34988154 39320677 47072857 51261674

28 Bys.Makine ve Ekipman İmalatı 7342142 10050195 12057456 14536354 17329196 19314556 15177641 20826529 30345669 33304917 38554112 44948035

29 Kara Taşıtları İmalatı 17797842 27478414 29484531 34819318 39063650 40757867 33512674 43437009 58833056 58287231 70895890 77873680

30 Diğer Ulaşım Araçları İmalatı 1455459 1954708 2594775 3011596 3729212 5813137 5962458 5366251 6427989 6432972 7561239 9964144

32 Diğer İmalatlar 2383923 3468979 4374529 5462829 6650563 7259993 9159148 7747549 10291309 8821598 11571057 10576431

33 Makine ve ekipman.kurulum-onarımı 731621 691672 947728 1404948 1910127 2516961 2340656 3318139 3976309 4721802 6244159 7976052

33

F a k t ö r M a l i y e t i y l e K a t m a D e ğ e r (B i n T L.)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 56022507 66395728 59657358 74319012 78444847 93156426 84735484 99228888 128950259 132597776 162327855 187012967

Genellikle Tüketim Malları (10-15,31) 22738474 24433960 21047302 24659171 25611467 28359282 28570886 32657662 40691664 45736063 54667023 63304013

10 Gıda ürünleri imalatı 6824312 6999443 6591321 7192363 8190457 9818557 10571070 11630745 13227583 15740405 18763233 21709484

11 İçeceklerin imalatı 563962 734528 790100 808302 974666 1165433 1285418 1412194 1472016 1562154 1499730 1763295

12 Tütün Ürünleri İmalatı 797556 920353 719027 1273010 1122074 1038079 1215012 962050 1055099 1417247 1290568 1599599

13 Tekstil Ürünleri İmalatı 7065228 7808219 6211986 7778863 7295204 7460448 7217094 8861948 11813457 12365811 15754070 18691671

14 Giyim Eşyaları İmalatı 5843479 5960854 4679373 5493839 5716648 6263671 5656463 6538485 9184735 9872541 11673477 13293290

15 Deri ve Deri Ürünleri İmalatı 600842 607841 776928 723965 690140 759754 726453 890565 1078047 1292423 1538805 1752716

31 Mobilya İmalatı 1043096 1402722 1278568 1388828 1622277 1853340 1899377 2361676 2860726 3485481 4147140 4493957

Genellikle Ara Malları (16-24) 18924248 23696857 21338260 27711364 28849361 35889732 28606304 36005748 47676402 44514200 55416030 64350952

16 Ağaç ve Mantar Ürünleri İm. 522558 636184 856459 867986 1260125 1301802 1248889 1512925 1760722 2292131 2353800 2881839

17 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmal. 904640 1106594 1139459 1499810 1579586 1584459 1744793 2041554 2541348 3020280 3469682 4600331

18 Kayıtlı Medyanın Basım ve Çoğ. 700645 741922 992927 884766 950005 1142802 1221539 1191050 1284197 1548184 1836579 1700168

19 Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri 1167327 1429694 2476588 1545080 1998650 2134562 1428188 1751642 2656402 1871548 1938544 1520202

20 Kimyasal ürünler İmalatı 3387780 3731081 2650130 3411112 3212362 4060537 3986446 4722634 6450696 5895068 7498508 9017907

21 Eczacılık Ürünleri İmalatı 2083007 2169090 1399553 1666102 1846066 2245395 2639286 3032526 2705729 2609795 2718821 3172963

22 Kauçuk ve Plastik ürünleri İm. 2559671 3074480 2710047 3621340 3629845 4865595 5044181 5710327 7405354 7714897 9603429 11001335

23 D.Metalik Olm.Mineral Ürünler 3411778 4732338 5016873 7016932 7454960 7348250 6435789 7903627 10150963 10419535 13229167 15669705

24 Ana Metal Sanayi 4186842 6075475 4096225 7198236 6917761 11206331 4857194 8139463 12720991 9142762 12767499 14786503

Genellikle Yatırım Malları (25-30) 13356019 17311809 16413146 20638681 22133093 26855462 25345955 28296856 37597457 39178594 48994560 55060139

25 Fabrikasyon Metal Ürünleri İm. 2144351 2801476 3085764 3874461 4228506 5374593 5205049 6079460 8347301 9341472 11254228 12918176

26 Bilgisayar, elektronik ve optik Ü.İ. 1254589 1410078 1257928 1609376 1124426 1444546 1729290 1463226 2029239 1792194 2609821 2880143

27 Elektrikli Teçhizat İmalatı 2358550 3114555 3023063 4243853 4503533 5740416 5848639 5749080 6830758 7597974 9894101 10732348

28 Bys.Makine ve Ekipman İmalatı 2287389 2723226 2807054 3660414 4111697 4799318 4208711 5166928 7409464 8154818 10213397 11654663

29 Kara Taşıtları İmalatı 4772405 6569577 5514726 6439736 7130107 7806765 6571744 8077900 10926729 10435731 13067288 13723106

30 Diğer Ulaşım Araçları İmalatı 538735 692898 724611 810841 1034824 1689824 1782522 1760263 2053967 1856403 1955726 3151702

32 Diğer İmalatlar 775275 730583 568080 803934 1085783 1134494 1242339 1177952 1521114 1540449 1773213 2098764

33 Makine ve ekipman.kurulum-onarımı 228491 222519 290569 505861 765144 917456 970000 1090670 1463623 1628470 1477029 2199100

34

T O P L A M K A T M A D E Ğ E R : Personel Maliyeti + Faktör Maliyetiyle Katma Değer (B i n T L.)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 75945363 92101564 89592170 108325457 116873078 136520535 126356431 149478720 188581545 203616580 244273259 281766476

Genellikle Tüketim Malları (10-15,31) 31265331 35195161 33077414 37779209 40054770 44071962 43597769 50958360 62316910 72333224 85636921 98752878

10 Gıda ürünleri imalatı 9098751 9896074 9961124 10981059 12473648 14768055 15882728 17980225 20401267 24394947 28703346 33199872

11 İçeceklerin imalatı 791095 909823 1004648 1068425 1245806 1474313 1619606 1793582 1933438 2088796 2091799 2457840

12 Tütün Ürünleri İmalatı 1485768 1465620 1315724 1921224 1714582 1697934 1802872 1402858 1439053 1760909 1666606 1999235

13 Tekstil Ürünleri İmalatı 9603383 11098218 9743533 11514964 11256068 11410059 10755930 13342631 17121536 18880489 23725580 28078190

14 Giyim Eşyaları İmalatı 8057396 8949475 7944053 8927664 9619164 10443017 9394319 11135187 14974852 17153893 19987554 22426514

15 Deri ve Deri Ürünleri İmalatı 794867 885653 1081103 1105846 1092269 1210427 1125652 1410318 1719419 2130860 2528080 2923287

31 Mobilya İmalatı 1434071 1990298 2027228 2260028 2653234 3068156 3016661 3893558 4727346 5923331 6933957 7667941

Genellikle Ara Malları (16-24) 25125317 31527998 30609076 38290817 40640814 49269713 41857984 51906419 66422144 65652528 79576576 92048661

16 Ağaç ve Mantar Ürünleri İm. 692281 863478 1160090 1237284 1675202 1752729 1712528 2116152 2447445 3109939 3314602 4005435

17 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmal. 1387172 1584151 1732229 2130972 2331056 2408498 2537777 2992891 3643767 4377802 5085789 6600222

18 Kayıtlı Medyanın Basım ve Çoğ. 905496 1039463 1446010 1326337 1466243 1778009 1842179 1866698 2081812 2555487 2894644 2705337

19 Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri 1407594 1779827 2804620 1938973 2402416 2554982 1840157 2178136 3145558 2458212 2578918 2241426

20 Kimyasal ürünler İmalatı 4410755 4936103 4013546 4804830 4706824 5718236 5664630 6627027 8697056 8270993 10338778 12293713

21 Eczacılık Ürünleri İmalatı 2937943 3114562 2446909 2887585 3024075 3629379 4288007 4921618 4664969 4394029 4605020 5124011

22 Kauçuk ve Plastik ürünleri İm. 3356005 4214110 4007057 5197762 5409317 7122662 7276864 8514889 10820798 11614448 14069172 16336081

23 D.Metalik Olm.Mineral Ürünler 4590366 6309335 6973563 9468840 10166033 10296672 9177764 11458462 14316017 15451411 18979602 22307479

24 Ana Metal Sanayi 5437704 7686969 6025053 9298235 9459648 14008547 7518079 11230546 16604722 13420206 17710050 20434959

Genellikle Yatırım Malları (25-30) 18266918 24038398 24546800 30262819 33431744 39970265 37579968 42944413 55232791 60489085 73711053 83961763

25 Fabrikasyon Metal Ürünleri İm. 3023786 4078784 4727529 5856471 6594018 8142493 7979352 9512941 12564449 14676734 17584629 20113715

26 Bilgisayar, elektronik ve optik Ü.İ. 1665357 1990912 1946949 2344452 1890777 2229535 2388191 2239144 3009077 2857489 3911315 4426767

27 Elektrikli Teçhizat İmalatı 3347019 4379354 4465376 6017004 6560743 8225784 8253438 8607820 10180972 11653873 14428193 16107685

28 Bys.Makine ve Ekipman İmalatı 3084720 3853202 4242693 5315685 6061369 7206899 6300080 7824722 10768266 12393575 15136717 17619626

29 Kara Taşıtları İmalatı 6265534 8635490 7975161 9350102 10561181 11523345 9882923 12004582 15570079 15841721 19310202 20917974

30 Diğer Ulaşım Araçları İmalatı 880502 1100655 1189091 1379104 1763655 2642209 2775984 2755204 3139949 3065694 3339998 4775997

32 Diğer İmalatlar 974092 989686 892962 1183154 1517068 1716922 1769189 1787313 2250396 2405392 2864583 3314101

33 Makine ve ekipman.kurulum-onarımı 313705 350321 465919 809458 1228683 1491673 1551521 1882215 2359303 2736350 2484125 3689072

35

T O P L A M K A T M A D E Ğ E R / Ü R E T İ M D E Ğ E R İ (% Pay)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 34,04 32,50 28,94 28,76 28,37 28,81 30,06 28,50 27,08 27,13 28,60 29,43

Genellikle Tüketim Malları (10-15,31) 33,43 32,58 29,02 29,61 28,93 29,67 29,75 27,98 27,04 28,28 29,77 30,05

10 Gıda ürünleri imalatı 28,41 26,01 23,23 23,43 23,71 23,73 24,56 22,62 20,93 22,07 22,98 23,02

11 İçeceklerin imalatı 38,66 35,79 32,10 33,23 32,88 32,85 33,46 32,57 30,62 31,89 29,66 30,33

12 Tütün Ürünleri İmalatı 54,41 51,70 43,76 53,92 52,37 52,17 41,47 37,85 38,94 37,14 36,65 37,61

13 Tekstil Ürünleri İmalatı 34,27 35,06 31,39 32,14 29,93 32,25 33,39 29,85 28,65 29,48 32,73 33,74

14 Giyim Eşyaları İmalatı 35,93 35,39 31,93 32,47 31,97 34,24 32,98 33,15 34,56 36,39 37,77 37,59

15 Deri ve Deri Ürünleri İmalatı 32,48 30,42 36,70 27,91 29,04 31,39 31,54 30,19 29,65 31,58 31,46 33,18

31 Mobilya İmalatı 37,46 41,83 33,17 33,97 36,20 34,75 35,76 37,13 33,59 37,11 39,24 39,80

Genellikle Ara Malları (16-24) 32,70 31,58 27,75 26,84 26,42 25,71 27,13 26,08 24,18 22,52 24,50 25,59

16 Ağaç ve Mantar Ürünleri İm. 33,03 31,66 28,23 26,95 27,24 27,38 27,78 28,87 27,85 30,92 30,01 30,73

17 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmal. 35,88 32,38 30,63 30,27 30,53 28,79 29,66 27,52 27,38 28,41 27,93 28,91

18 Kayıtlı Medyanın Basım ve Çoğ. 40,41 36,86 37,84 33,41 36,81 35,03 38,43 35,36 35,09 36,54 36,67 33,18

19 Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri 14,25 14,20 19,06 9,86 11,90 8,98 10,92 9,97 8,21 5,83 6,11 5,67

20 Kimyasal ürünler İmalatı 31,94 30,80 25,68 25,39 26,83 26,08 25,91 24,70 23,90 23,44 25,06 26,15

21 Eczacılık Ürünleri İmalatı 46,50 43,95 41,71 43,32 50,16 55,97 53,11 53,77 49,70 54,15 54,40 54,21

22 Kauçuk ve Plastik ürünleri İm. 36,96 34,68 29,81 28,63 28,35 30,90 34,35 31,09 29,00 29,22 31,06 31,29

23 D.Metalik Olm.Mineral Ürünler 41,34 43,77 38,60 41,42 40,56 38,39 37,81 37,10 37,26 36,47 35,67 37,34

24 Ana Metal Sanayi 29,48 28,28 20,76 22,78 19,65 21,53 17,68 18,89 19,12 14,67 18,21 18,97

Genellikle Yatırım Malları (25-30) 36,80 33,66 30,70 30,41 30,09 32,25 34,78 32,48 31,22 31,91 32,95 33,53

25 Fabrikasyon Metal Ürünleri İm. 36,73 36,04 34,14 31,54 33,42 33,39 36,39 34,61 33,77 34,69 35,87 37,64

26 Bilgisayar, elektronik ve optik Ü.İ. 28,98 25,41 24,67 26,92 26,65 29,73 36,49 33,14 32,94 28,92 36,80 34,32

27 Elektrikli Teçhizat İmalatı 36,90 34,30 31,71 30,27 27,15 31,42 33,12 30,36 29,10 29,64 30,65 31,42

28 Bys.Makine ve Ekipman İmalatı 42,01 38,34 35,19 36,57 34,98 37,31 41,51 37,57 35,49 37,21 39,26 39,20

29 Kara Taşıtları İmalatı 35,20 31,43 27,05 26,85 27,04 28,27 29,49 27,64 26,46 27,18 27,24 26,86

30 Diğer Ulaşım Araçları İmalatı 60,50 56,31 45,83 45,79 47,29 45,45 46,56 51,34 48,85 47,66 44,17 47,93

32 Diğer İmalatlar 40,86 28,53 20,41 21,66 22,81 23,65 19,32 23,07 21,87 27,27 24,76 31,33

33 Makine ve ekipman.kurulum-onarımı 42,88 50,65 49,16 57,61 64,32 59,26 66,29 56,73 59,33 57,95 39,78 46,25

36

M A A Ş V E Ü C R E T Ö D E M E L E R İ / Ü R E T İ M D E Ğ E R İ (% Pay)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 7,62 7,67 8,14 7,63 7,88 7,78 8,54 8,23 7,35 8,10 8,20 8,44

Genellikle Tüketim Malları (10-15,31) 7,72 8,40 8,87 8,67 8,79 8,97 8,80 8,60 8,02 8,88 9,16 9,16

10 Gıda ürünleri imalatı 6,04 6,46 6,66 6,85 6,93 6,79 7,08 6,90 6,34 6,73 6,80 6,79

11 İçeceklerin imalatı 9,82 5,93 5,84 6,94 6,19 5,99 6,04 6,07 6,42 7,10 7,37 7,52

12 Tütün Ürünleri İmalatı 22,41 16,62 16,93 15,65 15,53 17,50 11,77 10,44 9,09 6,49 7,44 6,79

13 Tekstil Ürünleri İmalatı 7,62 8,79 9,56 8,79 8,84 9,47 9,42 8,53 7,58 8,66 9,33 9,56

14 Giyim Eşyaları İmalatı 8,23 9,85 10,95 10,47 10,86 11,55 11,22 11,64 11,35 13,11 13,30 12,90

15 Deri ve Deri Ürünleri İmalatı 6,59 7,94 8,54 8,00 8,94 9,80 9,46 9,40 9,37 10,49 10,38 11,21

31 Mobilya İmalatı 8,49 10,27 10,06 10,87 11,61 11,43 11,17 12,30 11,19 12,85 13,26 13,92

Genellikle Ara Malları (16-24) 6,96 6,68 7,11 6,31 6,51 5,95 7,43 6,90 5,88 6,24 6,37 6,60

16 Ağaç ve Mantar Ürünleri İm. 6,74 6,91 6,05 6,68 5,61 5,89 6,34 6,93 6,56 6,87 7,36 7,28

17 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmal. 10,99 8,25 8,93 7,58 8,29 8,38 8,00 7,54 7,16 7,61 7,64 7,49

18 Kayıtlı Medyanın Basım ve Çoğ. 7,69 8,79 9,96 9,40 10,93 10,47 11,09 10,95 11,49 12,43 11,41 10,41

19 Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri 2,15 2,47 1,93 1,77 1,76 1,28 2,10 1,69 1,12 1,24 1,33 1,60

20 Kimyasal ürünler İmalatı 6,45 6,51 7,46 6,36 7,39 6,57 6,75 6,21 5,41 5,88 5,98 6,06

21 Eczacılık Ürünleri İmalatı 12,01 11,65 15,28 16,06 16,97 18,66 18,10 18,23 18,47 19,30 19,33 17,81

22 Kauçuk ve Plastik ürünleri İm. 7,40 7,88 8,07 7,30 7,83 8,30 9,05 8,79 7,79 8,36 8,38 8,70

23 D.Metalik Olm.Mineral Ürünler 9,03 9,20 9,11 9,06 9,14 9,33 9,70 9,87 9,29 10,18 9,19 9,47

24 Ana Metal Sanayi 5,84 5,01 5,63 4,34 4,44 3,63 5,41 4,48 3,85 4,02 4,36 4,51

Genellikle Yatırım Malları (25-30) 8,43 7,96 8,55 8,16 8,59 9,02 9,80 9,52 8,56 9,60 9,49 9,87

25 Fabrikasyon Metal Ürünleri İm. 8,97 9,42 9,89 8,90 9,97 9,50 10,66 10,52 9,57 10,61 10,89 11,38

26 Bilgisayar, elektronik ve optik Ü.İ. 6,21 6,31 7,50 7,24 9,35 9,14 8,88 10,13 9,41 9,11 10,71 10,45

27 Elektrikli Teçhizat İmalatı 9,34 8,40 8,71 7,56 7,24 8,31 8,67 8,89 8,38 8,99 8,52 9,09

28 Bys.Makine ve Ekipman İmalatı 9,11 9,37 9,87 9,54 9,38 10,50 11,75 10,84 9,41 10,83 10,84 11,30

29 Kara Taşıtları İmalatı 7,18 6,41 7,03 7,08 7,45 7,77 8,58 7,80 6,80 7,94 7,56 7,90

30 Diğer Ulaşım Araçları İmalatı 20,32 17,71 15,07 15,90 16,75 13,97 14,25 15,79 14,56 16,18 15,81 14,00

32 Diğer İmalatlar 7,05 6,24 6,20 5,81 5,42 6,71 4,90 6,67 6,05 8,32 8,01 9,73

33 Makine ve ekipman.kurulum-onarımı 9,76 15,39 15,41 18,28 20,73 19,56 21,62 20,69 19,41 20,19 13,60 15,96

37

F A K T Ö R M A L İ Y E T L E R İ Y L E K A T M A D E Ğ E R / Ü R E T İ M D E Ğ E R İ (% Pay)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 25,11 23,43 19,27 19,73 19,04 19,66 20,16 18,92 18,52 17,67 19,01 19,54

Genellikle Tüketim Malları (10-15,31) 24,31 22,62 18,46 19,33 18,50 19,09 19,50 17,93 17,66 17,88 19,01 19,26

10 Gıda ürünleri imalatı 21,31 18,40 15,37 15,35 15,57 15,77 16,35 14,63 13,57 14,24 15,02 15,05

11 İçeceklerin imalatı 27,56 28,90 25,24 25,14 25,73 25,97 26,56 25,64 23,31 23,85 21,26 21,76

12 Tütün Ürünleri İmalatı 29,20 32,47 23,91 35,72 34,27 31,89 27,95 25,95 28,55 29,89 28,38 30,09

13 Tekstil Ürünleri İmalatı 25,21 24,67 20,01 21,71 19,40 21,09 22,41 19,83 19,77 19,31 21,73 22,46

14 Giyim Eşyaları İmalatı 26,06 23,57 18,81 19,98 19,00 20,54 19,86 19,47 21,19 20,94 22,06 22,28

15 Deri ve Deri Ürünleri İmalatı 24,55 20,88 26,37 18,27 18,35 19,70 20,35 19,06 18,59 19,16 19,15 19,89

31 Mobilya İmalatı 27,25 29,48 20,92 20,88 22,13 20,99 22,52 22,52 20,33 21,83 23,47 23,32

Genellikle Ara Malları (16-24) 24,63 23,74 19,34 19,42 18,76 18,73 18,54 18,09 17,36 15,27 17,06 17,89

16 Ağaç ve Mantar Ürünleri İm. 24,93 23,33 20,84 18,91 20,49 20,34 20,26 20,64 20,03 22,79 21,31 22,11

17 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmal. 23,40 22,62 20,15 21,30 20,69 18,94 20,39 18,77 19,10 19,60 19,05 20,15

18 Kayıtlı Medyanın Basım ve Çoğ. 31,27 26,31 25,98 22,28 23,85 22,51 25,48 22,56 21,65 22,14 23,27 20,85

19 Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri 11,82 11,41 16,83 7,86 9,90 7,50 8,47 8,02 6,93 4,44 4,59 3,84

20 Kimyasal ürünler İmalatı 24,53 23,28 16,96 18,02 18,31 18,52 18,23 17,60 17,73 16,71 18,18 19,18

21 Eczacılık Ürünleri İmalatı 32,97 30,61 23,86 24,99 30,62 34,62 32,69 33,13 28,83 32,16 32,12 33,57

22 Kauçuk ve Plastik ürünleri İm. 28,19 25,30 20,16 19,95 19,02 21,11 23,81 20,85 19,84 19,41 21,20 21,07

23 D.Metalik Olm.Mineral Ürünler 30,72 32,83 27,77 30,70 29,74 27,40 26,51 25,59 26,42 24,59 24,87 26,23

24 Ana Metal Sanayi 22,70 22,35 14,12 17,63 14,37 17,23 11,42 13,69 14,65 10,00 13,13 13,73

Genellikle Yatırım Malları (25-30) 26,90 24,24 20,53 20,74 19,92 21,67 23,46 21,40 21,25 20,67 21,90 21,99

25 Fabrikasyon Metal Ürünleri İm. 26,04 24,75 22,28 20,86 21,43 22,04 23,74 22,12 22,43 22,08 22,96 24,18

26 Bilgisayar, elektronik ve optik Ü.İ. 21,84 18,00 15,94 18,48 15,85 19,26 26,42 21,66 22,22 18,14 24,55 22,33

27 Elektrikli Teçhizat İmalatı 26,00 24,39 21,47 21,35 18,63 21,93 23,47 20,28 19,52 19,32 21,02 20,94

28 Bys.Makine ve Ekipman İmalatı 31,15 27,10 23,28 25,18 23,73 24,85 27,73 24,81 24,42 24,49 26,49 25,93

29 Kara Taşıtları İmalatı 26,81 23,91 18,70 18,49 18,25 19,15 19,61 18,60 18,57 17,90 18,43 17,62

30 Diğer Ulaşım Araçları İmalatı 37,01 35,45 27,93 26,92 27,75 29,07 29,90 32,80 31,95 28,86 25,87 31,63

32 Diğer İmalatlar 32,52 21,06 12,99 14,72 16,33 15,63 13,56 15,20 14,78 17,46 15,32 19,84

33 Makine ve ekipman.kurulum-onarımı 31,23 32,17 30,66 36,01 40,06 36,45 41,44 32,87 36,81 34,49 23,65 27,57

38

MAAŞ-ÜCRET ÖDEMELERİ / ÜCRETLİ ÇALIŞAN SAYISI ( Yıllık TL.)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

İMALAT SANAYİ TOPLAMI 8990 10478 11186 12210 13265 14609 15854 16840 18009 19445 21374 23878

Genellikle Tüketim Malları (10-15,31) 6941 8241 8923 9556 10364 11453 12274 13134 13843 15168 16955 19010

10 Gıda ürünleri imalatı 8454 10411 11631 12217 13708 15200 15649 16478 17347 18618 20019 22303

11 İçeceklerin imalatı 18881 17263 17602 21505 22677 24975 25283 26814 30158 33414 35555 39005

12 Tütün Ürünleri İmalatı 27600 21019 24898 27859 30595 30522 29565 57283 51114 63062 72580 91085

13 Tekstil Ürünleri İmalatı 6500 8339 8780 9297 9916 10772 11410 12192 13232 14669 17075 19014

14 Giyim Eşyaları İmalatı 5218 6448 7084 7594 8111 9001 9696 10798 11471 12790 14311 15986

15 Deri ve Deri Ürünleri İmalatı 4801 6223 6582 7181 8027 8628 9306 9928 11503 12320 13866 15730

31 Mobilya İmalatı 5239 6385 6442 7081 8412 9197 9707 10649 11183 12875 14516 16628

Genellikle Ara Malları (16-24) 12577 14004 14539 15890 17011 18535 20158 21123 22635 24110 26050 28663

16 Ağaç ve Mantar Ürünleri İm. 5580 6756 6293 7479 8541 9408 10734 11689 13022 14924 15989 18409

17 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmal. 14412 12095 13665 13996 14890 16867 18248 18999 20849 23640 26117 27789

18 Kayıtlı Medyanın Basım ve Çoğ. 6329 7991 8617 9768 11012 11503 12332 13752 14162 16339 17519 17935

19 Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri 34361 49749 45668 51101 52605 57293 60097 56803 59280 69085 73285 81547

20 Kimyasal ürünler İmalatı 17687 19490 18381 22089 24436 27028 27424 28858 30610 33160 37402 40693

21 Eczacılık Ürünleri İmalatı 29838 31775 36046 38714 40371 45264 49995 52974 55489 53730 55545 54686

22 Kauçuk ve Plastik ürünleri İm. 7955 9820 10723 11525 12860 14389 15214 16704 17684 19134 20932 23508

23 D.Metalik Olm.Mineral Ürünler 9488 10937 11805 13196 13772 14894 16380 16893 18097 20007 21024 23950

24 Ana Metal Sanayi 15085 17216 19481 20044 21733 23622 24660 26376 29965 31248 34774 37533

Genellikle Yatırım Malları (25-30) 10847 12537 13055 14281 15526 16836 18363 19613 21406 23343 25679 28703

25 Fabrikasyon Metal Ürünleri İm. 7120 8563 9059 9822 10750 11870 13032 14056 15561 16885 19280 21269

26 Bilgisayar, elektronik ve optik Ü.İ. 14809 16976 19068 19882 23352 25601 24284 28397 31820 32749 38898 41401

27 Elektrikli Teçhizat İmalatı 13365 15049 15911 17626 18112 20656 22674 22991 25315 27730 29505 32909

28 Bys.Makine ve Ekipman İmalatı 7382 8914 9601 11098 11944 13284 14763 15724 17593 20441 22161 25944

29 Kara Taşıtları İmalatı 14567 16972 17470 18651 20805 21521 23684 25996 27144 29342 31747 34814

30 Diğer Ulaşım Araçları İmalatı 18174 18290 17639 18425 20480 21809 23744 29692 35808 42172 44325 48858

32 Diğer İmalatlar 6079 7124 7603 8511 9143 10028 11039 11883 13414 14833 17094 17990

33 Makine ve ekipman.kurulum-onarımı 6264 7239 6760 10144 12438 14580 18060 18739 19739 20883 17730 22590

39

YÜKSELEN VE GERİLEYEN SEKTÖRLERİN TOPLULAŞTIRILMIŞ GÖSTERGELERİ

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

YÜKSELEN SEKTÖRLER

Girişim Sayısı (Adet) 85498 99809 103678 112137 117765 125474 130225 119948 135111 133157 138362 138419

Çalışan Sayısı (Kişi) 745299 827572 894219 960470 1016166 1090705 1039024 1156276 1270579 1384785 1434442 1487115

Ücretli Sayısı (Kişi) 642500 714133 782712 844485 896141 964020 907001 1036932 1138872 1260909 1328918 1384871

Üretim Değer (Bin TL.) 84191530 111513513 125326029 158822213 181067583 220227317 190389247 242980434 324163870 356677889 402119959 453814646

Maaş-Ücret Ödemesi (Bin TL.) 5938735 7858425 9359226 10846852 12619268 15020104 15071727 18225065 21774164 26072616 30056613 35008607

Toplam Katma Değer (Bin TL.) 27347985 34108493 33428833 42666217 46558744 59474441 53210541 63671143 81340473 88153783 107632106 123811936

Fak.Maliyetiyle Katma Değer (Bin TL.) 20361115 24788655 22313474 29790667 31581799 41804810 35734843 42476002 55941450 57692328 72495887 82802510

Top.Katma Değer/Girişim Sayısı (Bin TL.) 320 342 322 380 395 474 409 531 602 662 778 894

Fak.Mal.Katma D./Girişim Sayısı (Bin TL.) 238 248 215 266 268 333 274 354 414 433 524 598

Maaş-Ücret Ödemesi/Ücretli Sayısı (TL.) 9243 11004 11957 12844 14082 15581 16617 17576 19119 20678 22617 25279

Girişim Sayısı / T.İmalat Sektörü 36,44 35,77 34,55 36,52 37,57 39,44 40,59 39,99 40,54 39,53 40,65 41,55

Çalışan Sayısı / T.İmalat Sektörü 34,31 34,59 34,82 36,01 36,80 38,39 40,20 40,54 40,32 40,45 40,64 40,96

Ücretli Çalışan Sayısı / T.İmalat Sektörü 33,99 34,41 34,74 35,86 36,61 38,18 40,06 40,44 40,07 40,33 40,56 40,91

Üretim Değeri / T.İmalat Sektörü 37,73 39,34 40,48 42,17 43,95 46,47 45,29 46,33 46,55 47,53 47,09 47,41

Maaş-Ücret Ödemesi / T.İmalat Sektörü 34,95 36,14 37,13 37,72 38,86 40,72 41,98 42,21 42,54 42,88 42,92 43,31

T.Katma Değer / T.İmalat Sektörü 36,01 37,03 37,31 39,39 39,84 43,56 42,11 42,60 43,13 43,29 44,06 43,94

F.Mal.Kat.Değer / T.İmalat Sektörü 36,34 37,33 37,40 40,08 40,26 44,88 42,17 42,81 43,38 43,51 44,66 44,28

GERİLEYEN SEKTÖRLER

Girişim Sayısı (Adet) 59353 74333 73754 77798 80331 77492 74686 74806 81215 80635 80932 76665

Çalışan Sayısı (Kişi) 909849 986487 988873 1006075 1026846 997851 859147 934800 1051986 1141146 1175424 1196450

Ücretli Sayısı (Kişi) 841781 901544 917387 929430 948157 921649 787357 867388 983454 1080622 1120288 1144165

Üretim Değer (Bin TL.) 83041264 102176920 102168643 117072824 123149821 123873775 113173675 141339393 184148982 192208275 219946302 248415265

Maaş-Ücret Ödemesi (Bin TL.) 6987468 8828634 9759424 10752187 11694874 12504052 11658609 13849889 16379836 19130818 22278314 25203432

Toplam Katma Değer (Bin TL.) 30015381 35254277 31372330 36945990 38065845 40933269 38512242 45046021 56779565 60888529 73206277 82972690

Fak.Maliyetiyle Katma Değer (Bin TL.) 21816264 24838170 19782593 24260926 24234526 26258905 25028889 28936134 37714988 38493321 47114046 53360772

Top.Katma Değer/Girişim Sayısı (Bin TL.) 506 474 425 475 474 528 516 602 699 755 905 1082

Fak.Mal.Katma D./Girişim Sayısı (Bin TL.) 368 334 268 312 302 339 335 387 464 477 582 696

Maaş-Ücret Ödemesi/Ücretli Sayısı (TL.) 8301 9793 10638 11569 12334 13567 14807 15967 16655 17704 19886 22028

Girişim Sayısı / T.İmalat Sektörü 25,30 26,64 24,58 25,34 25,63 24,36 23,28 24,94 24,37 23,93 23,77 23,02

Çalışan Sayısı / T.İmalat Sektörü 41,89 41,23 38,51 37,72 37,19 35,12 33,24 32,77 33,39 33,33 33,30 32,95

Ücretli Çalışan Sayısı / T.İmalat Sektörü 44,54 43,44 40,71 39,47 38,73 36,50 34,77 33,83 34,60 34,56 34,19 33,80

Üretim Değeri / T.İmalat Sektörü 37,22 36,05 33,00 31,08 29,89 26,14 26,92 26,95 26,44 25,61 25,75 25,95

Maaş-Ücret Ödemesi / T.İmalat Sektörü 41,12 40,60 38,72 37,40 36,02 33,90 32,48 32,07 32,00 31,47 31,81 31,18

T.Katma Değer / T.İmalat Sektörü 39,52 38,28 35,02 34,11 32,57 29,98 30,48 30,14 30,11 29,90 29,97 29,45

F.Mal.Kat.Değer / T.İmalat Sektörü 38,94 37,41 33,16 32,64 30,89 28,19 29,54 29,16 29,25 29,03 29,02 28,53