TÜRKİYE’DE BİRLİKTE YAŞAYAN EŞCİNSEL ÇİFTLERİN BİRLİKTELİKLERİNİ

KAYIT ALTINA ALAMAMASININ ORTAYA ÇIKARDIĞI EŞİTSİZLİK

ÖZET

Türkiye’de eşcinsel çiftler birlikteliklerini kayıt altına alamamaktadırlar. Bu durum, eşcinsel çiftlerin, eş

olmanın heteroseksüel çiftlere sağladığı hak ve avantajlardan mahrum kalmalarına ve getirdiği

yükümlülüklerden muaf olmalarına neden olmaktadır. Bu araştırma, evliliğin hemcins birliktelikleri

kapsamamasının nasıl bir eşitsizlik yarattığını çeşitli kanun ve yönetmeliklerle ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Ayrıca 30 eşcinsel çiftle yüz yüze görüşme yapılmıştır. Bu görüşmelerle eşcinsel çiftlerin birlikteliklerini kayıt

altına alamamalarını bir eksiklik olarak görüp görmedikleri anlaşılmaya çalışılmıştır Görüşülen çiftlerin büyük

çoğunluğu birlikteliklerini hukuki bir zemine oturtamamanın hayatlarını zorlaştırıcı sonuçları olduğunu dile

getirmişlerdir. Somut olarak deneyimledikleri sorunların yanında ileride karşılaşmaktan endişe ettikleri sorun

alanlarını dile getirmişlerdir. Çiftlerin büyük çoğunluğu yerleşik heteroseksüel evlilik kurumuna yüklenen

anlamlardan dolayı evliliğe sıcak bakmamaktadırlar. Öte yandan birlikteliklerini heteroseksüel çiftler gibi kayıt

altına alamamanın da bir eşitsizlik olduğunu düşünmektedirler. Bu yüzden, çiftlerin büyük çoğunluğu eşcinsel

birlikteliklere yasal bir statü verimesi halinde birlikteliklerini kayıt altına almayı istediklerini belirtmişlerdir.

Anahtar sözcükler: Eşcinsel birliktelik, eşcinsel evlilik, evlilik eşitliği

ABSTRACT

In Turkey, there is no legal regulation in order to register the partnership of same-sex couples. This situation

causes same-sex couples to devoid of the rights and advantages which heterosexual couples benefit and exemtp

from obligations which imposing the relationship of heterosexual couples. This research has proved the

marriage unequiality because of not involving same sex couples by examining the law and legislations. In

addition to this, 30 same-sex couples were interviewed. The interviews aimed to understand whether they

consider not to be ale to register their partnership as an inadequacy.The majority of same sex couples put into

words that not being able to legalize their relationships creates some consequences which inconveince their

lives. Besides the problems they experienced, they concern about the problems they might face in future. The

most of same sex couples are not lean to heterosexual marriage because of its meaining which was given by the

society. On the other hand, they consider that not having right to legalize their relationship as heterosexuals do

is an inequality.Consequently, the majority of couples noted that they might want to register their relationship if

a legal status is given to same sex couples.

Key words: Same-sex relation, same-sex marriage, marriage equality

ARAŞTIRMANIN AMACI

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de heteroseksüel çiftlerin eş olmalarının doğurduğu hukuki

sonuçların, aynı evi paylaşan ancak yasal olarak eş sayılmayan eşcinsel çiftlerin

birlikteliklerine hükmetmemesinin ortaya çıkardığı eşitsiz durumu somutlaştırmaktır. Diğer

bir amaç, eşcinsel çiftlerin birlikteliklerini nasıl algıladıkları ve yaşam pratiklerinde hukuki

düzenlemeye dair bir yoksunluğu hissedip hissetmediklerini ya da birlikteliklerinin yasal

olarak düzenlenmesine ihtiyaç duyup duymadıklarını ortaya koymaktır. Ayrıca, bugüne kadar

eşcinsel çiftler üzerine yapılmış araştırmaların Batılı ülkelerde yürütüldüğünden tüm

referanslar farklı kültürlere ve sosyal düzenlere aittir. Bu yüzden Türkiye’de ilk kez yapılan

bu araştırma Türkiye’de bu alanda bir literatür oluşturulmasına katkı sağlamak

amaçlanmaktadır.

ARŞTIRMANIN YÖNTEMİ

Araştırmanın saha çalışması aşamasında “en az bir yıldır aynı evi paylaşan eşcinsel çiftlerin,

birlikteliklerini nasıl algıladıkları ve birlikteliklerinin yasal olarak tanınmamasının kendileri

için sorun teşkil edip etmediğini” anlamak üzere yarı yapıladırılmış görüşmeler

gerçekleştirilmiştir. Görüşme formu iki ayrı alt bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde

katılımcılara demografik özellikleri (yaş, cinsiyet, eğitim durumu vb.) hakkında bilgi

edinmeyi amaçlayan çeşitli sorular yöneltilmiştir. İkinci bölümde ise katılımcıların

birlikteliklerine dair algıları, hukuki anlamda bir mağduriyet hissetip hissetmedikleri,

yaşadıkları mağduriyetlere ilişkin deneyimleri ile geleceğe dair kaygıları hakkında bilgi

edinmeyi amaçlayan çeşitli açık uçlu sorular yöneltilmiştir.

Tüm görüşmeler, araştırmacılar tarafından kaydedilmiş, daha sonra transkripsiyonları

yapılmış ve analizler bu metinler üzerinden gerçekleştirilmiştir.

ÖRNEKLEM

Araştırma kapsamında 16’sı kadın, 14’ü erkek olmak üzere toplam 30 eşcinsel çiftle yüz-yüze

yarı-yapılandırılmış görüşme gerçekleştirilmiştir. Görüşmelere katılan 21 ila 51 yaş

aralığındaki çiftler Ankara, İzmir ve İstanbul illerinde yaşamaktadırlar. Görüşmeye

katılanların yaş ortalaması erkeklerde 34, kadınlarda ise 35’tir. Görüşülen erkek çiftlerin

yoğunluklu olarak bulunduğu yaş aralığı 36-40 olurken kadınlarda bu aralık 31-35 olmuştur.

Katılımcıların eğitim durumlarına ilişkin veri için mezun oldukları son okul dikkate

alınmıştır. Buna göre katılımcıların; 8’i Lise mezunu, 4’ü Yüksekokul mezunu, 31’i

Üniversite mezunu, 14’ü Yüksek Lisans Mezunu ve 3’ü Doktora mezunudur.

Tüm katılımcılar içerisinde en düşük eğitim seviyesi lise düzeyindedir. Araştırmaya katılan

erkeklerin % 85,7’si, kadınların ise % 75’i üniversite ve üzeri dereceye sahiptirler1

Araştırmaya katılan eşcinsel çiftlerin bireysel olarak gelir düzeyleri dikkate alındığında

erkeklerin ortalama gelirinin kadınların ortalama gelirinden yüksek olduğu görülmüştür.

Üstelik görüşülen erkeklerin %82’sine karşın kadınların %88’inin çalışıyor olması,

matematiksel olarak da kadınların ortalama gelirinin daha yüksek çıkmasını sağlayamamıştır.

Bir çok araştırma da erkeklerin kadınlardan daha fazla kazandığı ortaya koymaktadır.

Dolayısıyla cinsiyete dayalı kazanç eşitsizliği cinsel yönelim farkı göstermeksizin

evrenselliğini korumaktadır. Kadınların % 34,4’ünün aylık geliri 1.500 TL’nin altındayken bu

oran erkeklerde %10,7’dir. Öte yandan erkeklerin %39,3’ü 2.500 TL üzeri aylık gelire

sahipken bu oran kadınlarda % 28,1 olmuştur.2

1TUİK’in 2010 yılında yayınladığı çalışanların eğitim durumlarına ilişkin verilere bakıldığında Türkiye’de

çalışan kadınların yoğunlukla bulunduğu eğitim düzeyi %35,3 ile Yüksekokul ve üzeri iken araştırmanın

örneklemini oluşturan kadın katılımcıların %84’ü yüksekokul ve üzeri bir eğitime sahiptir. Yine TÜİK verilerine

göre erkeklerin yoğunlukta bulunduğu eğitim düzeyi % 27,4 ile ilkokul ve altı olurken araştırmanın örneklemini

oluşturan erkek katılımcılarda en düşük eğitim seviyesi Lise düzeyindedir.

Kaynak: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=10718, Erişim Tarihi: 06.10.2012 2 TÜİK’in 2010 yılı verilerine göre Türkiye’de kentte yaşayan ve çalışan erkeğin ortalama geliri 1.185 TL iken

2

görüşülen erkeklerin ortalama gelirleri 2.314 TL’dir. Yine Türkiye’de kentte yaşatan ve çalışan kadının ortalama

geliri 1.1882 TL iken görüşm yapılan kadınların ortalama geliri 2.000 TL’dir.

Görüşülen çiftlerin ortalama birlitelik süreleri 6 yıl, birlikte yaşama süreleri ise 5 yıldır.

Çiftler içinde en kısa birliktelik süresi 2 yıl iken, en uzun birliktelik süresi 17 yıldır. Aynı evi

paylaşma sürelerine bakıldığında ise en kısa süreli birlikte yaşama 1,5 yıl olurken en uzun

birlikte yaşama süresi 16 yıldır.

BULGULAR

Yapılan görüşmelerde, çiftlerin birlikteliklerini nasıl tanımladıkları ve evlilik kurumuna

yaklaşımları anlaşılmaya çalışılırken, mevzuat taramasıyla somutlaştırılan hukuki eşitsizliğin

onların yaşamında etkili olup olmadığının görülmesi amaçlanmıştır. Yapılan görüşmelerde

lezbiyen çiftlerin ve gey çiftlerin bazı sorulara verdikleri yanıtlarda anlamlı farklar ortaya

çıkmıştır. Bu farklı düşüncelerin ve yaklaşımların toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında da

irdelenebilmesi için elde edilen bulguların lezbiyen çiftler ve gey çiftler için ayrı ayrı

paylaşılması uygun görülmüştür.

Görüşmelerden elde edilen tüm bu veriler ışığında çiftlerin birlikteliklerine dair edinilen

bulgular yedi kategori altında toplanmıştır.

Birlikte yaşama kararını alma süreci ve birlikteliğin ifade ettiği anlam

Öncelikle altını çizmek gerekir ki, görüşme yapılan 60 kişiden yalnızca 13’ü ilişkilerine

başlamadan önce ailesiyle birlikte yaşadıklarını belirtmiştir. Diğer 47 kişi ilişkileri

başlamadan önce ya kendi başına ya da arkadaşlarıyla paylaştığı bir evde yaşamaktadır. Bu da

örneklemimizin eğitim ve gelir seviyesinin yüksek oluşunu açıklarken kurduğumuz savı

desteklemektedir. Birlikte yaşabilmenin ön koşullarından birisi taraflardan en az birisinin

kendine ait kurulu bir düzeni olması gerektiğidir. Çünkü eşcinsel birliktelikler, heteroseksüel

birliktelikler gibi aileler ve toplum tarafından “yuva” kurmaları için manen ve madden

desteklenmediğinden ayrı bir eve çıkıp birlikte yaşamak, belirli bir gelir seviyesine sahip ve

bir şekilde ailesinin yanından ayrılabilecek gerekçeleri olmayan herkes için çok zor

olmaktadır.

Ailelerinden destek alarak birlikte yaşayacakları alanı oluşturan çiftlerin oranı görüştüğümüz

çiftler arasında % 3,3 gibi bir orana tekabül etmektedir, ancak heteroseksüel çiftlerin

neredeyse tamamı ailelerinin ve toplumun maddi ve manevi desteğini arkalarına

almaktadırlar. İstanbul’da görüştüğümüz bir çift bu durumu şöyle özetlemektedir:

“Birimizin hali hazırda içinde yaşadığı bir evi ve evde olması zaruri olan eşyalara

sahip olmasaydı birlikte yaşamamız hayaldi. Çünkü heteroseksüel çiftlerin bütün

eşyalarını anneleri, babaları alıyor, hatta ev bile alıyorlar. Düğün dernek kuruluyor;

eş, dost, akraba gelip para ve bilimum takı takıyorlar. Onlardan tek yapmaları

gereken ise bir bebek. Biz daha kendimizi kabul ettirememişken bir ev kurmak için

böylesi kolaylaştırıcı şeyler beklememiz zaten abes olur. O yüzden her şeyi kendi

başımıza yapmamız gerekiyor ama sıfırdan bir hayat kurmak o kadar kolay değil”.

(Lezbiyen çift, 31,33, İstanbul)

Görüşülen çiftlerin % 33,3’ü birlikteliklerini evlilik ve birbirlerini de eş olarak tanımlarken,

%13,3’ü de kendilerini bir aile gibi gördüklerini belirtmişlerdir. Dolayısıyla görüşülen 30

çiftin yarısına yakını kendilerini evlilik ve aile gibi kurumlara dahil etmektedirler.

Görüşülen lezbiyen çiftlerin yarısı ilişkilerini daha çok evlilik, eş olma hali, aile olma hali gibi

toplumsal kurumlara atıfla tanımlamışlardır. Birlikteliklerinin “hayatlarına anlam kattığı” ve

“kendilerine birlikte yaşlanacak kadar bir bütünlük hissi verdiği” gibi ifadelerle

tanımlamışlardır. Lezbiyen çiftlere kıyasla gey çiftlerin çok daha azı ilişkilerini bir evlilik

veya bir aile kurumu olarak tanımlamıştır. Gey çiftlerden üçte birinden fazlası böyle bir

tanımlama yerine, birlikte yaşamayı bir ilişkinin “olmazsa olmazı” şeklinde ifade ederek bunu

sürecin birr nevi nihai varış noktası olarak gördüklerini dile getirmişlerdir. Eşcinsel erkeklerin

%35’inin birlikte yaşamaya, ilişkinin bir aşamasında yerine getirilmesi gereken bir zaruret ve

yükümlülük anlamı yükledikleri söylenebilir. Gey ve lezbiyen çiftler arasında ilişkinin ifade

ettiği anlam açısından gözlenen farklılık, başka bazı sözcüklerde de kendini göstermektedir.

Örneğin lezbiyen çiftler, ilişkilerini tanımlarken sorumluluk, açıklık/dürüstlük ve uyum gibi

sözcükleri hiç dile getirmezlerken, ilişkilerini bu tür referansları kullanarak tanımlayan gey

çiftlerin sayısı fazla olmuştur. Öte yandan kadınların ilişkilerini “bütünlük”, “hayatın anlamı”

ve “çok yakın arkadaşlık/dostluk” şeklinde tanımlarken, erkeklerin bu ifadeleri

kullanmamaları da dikkat çeken başka bir noktadır. Ayrıca erkekler ilişkilerini kadınlardan 4

kat daha fazla “eğlenceli” ve “keyifli” sözcüklerini kullanarak tanımlamışlardır.

Lezbiyen ve gey çiftlerin birlikteliklerine birbirlerinden farklı anlamlar yükleyebildiklerini

gösteren bu bulguların, toplumsal cinsiyet rolleri ile ilişkili olduğu söylenebilir. Kadınlara ve

erkeklere cinsiyetlerinden dolayı uygun görülen ve öğretilen roller yalnızca tavır ve

davranışlarla sınırlı değildir, kadınlara ve erkeklere ayrıca cinsiyetlerine özgü düşünme

biçimleri de öğretilir (Oakley 1980: 92-93). Öğretilen bu düşünme biçimlerinin içinde evlilik

ve aile kurma gibi daha birlik ve bütünlüğe dair değerler kadınlara daha yoğun biçimde

öğretilmektedir çünkü kadın kimliği özel alan içerisinde yer almak üzere kurgulanmıştır

(sancar 2012:196-197). Erkeklerse daha çok kamusal alan içinde varlığını göstermek üzere

kurgulandığından aileye, eşe dair duygu ve düşünceler duygusallıktan biraz daha uzak

çoğunlukla var edilmesi gereken bir şey ya da sorumluluk alanı olarak görülmektedir.

Dolayısıyla, cinsel yönelimleri lezbiyen de olsa gey de olsa, çiftler, toplumsal cinsiyet

rollerinden ve öğretilmiş cinsiyete özgü düşünme şekillerinden etkilendikleri söylenebilir.

Mahrum kalındığı düşünülen haklar ve avantajlar ile somut olarak yaşanılan sorunlar

Katılımcıların %83’ü birlikteliklerinin heteroseksüel evli çiftler gibi yasalarca

tanınmamasından kaynaklı bir eşitsizlik olduğunu düşünmektedirler. Görüşülen çiftlerin %

10’u bu soru kendilerine sorulana kadar üzerinde hiç düşünmediklerini söylerlerken, % 7’si

ise hak ve avantajlardan mahrum kaldıklarını düşünmediklerini dile getirmişlerdir.

“Benim için bu çok önemli değil çünkü beklentilerim yok. Çünkü mülkiyet kavramım

yok. Bu yüzden herhangi bir hak ya da ayrıcalıktan mahrum kaldığımı düşünmüyorum.

/ Ben de eşcinsel ilişkileri heteroseksüellikten bağımsız olarak marjinal kabul

ediyorum ve eşcinsel ilişkilerin kendi iç hukuku olduğunu düşünüyorum. Bu gibi

düzenlemelerin yapılmamasından bir rahatsızlık duymuyorum. Çünkü ben de bu

durumu marjinal görüyorum”. (Lezbiyen çift, 41,48, İzmir)

“İlla ki vardır ama üzerinde hiç düşünmedik. Yani ‘bak şöyle haklarımız olabilirdi’

diye konuşmadık hiç. Biz birlikte sorunsuz bir şekilde, çevreden rahatsız edilmeden

yaşayabildiğimiz için şanslı hissediyoruz kendimizi. Bunu yapamayanlar da var. O

yüzden fazlasını beklemek şımarıklık olur.” (Gey çift, 37,45, İstanbul)

Tablo 1: Mahrum kalındığı düşünülen hak ve avantajlar

Kadın Erkek Toplam

Hastalık / Hastane / Sağlık alanlarında % 27,8 % 29,3 % 28,6

Mal edinme / Vasiyet / Miras / Cenaze % 19,4 % 12,2 % 15,6

Çocuk sahibi olamama % 13,9 % 4,9 % 9,1

Sosyal Güvenceden yoksunluk % 11,1 % 4,9 % 7,8

Tutukluluk / Cezaevi hallerinde % 8,3 % 4,9 % 6,5

Sosyal hayatta yanında eşi olarak bulunamama % 5,6 % 9,8 % 7,8

Barınma / Ev Kiralama % 2,8 % 7,3 % 5,2

Özel Sağlık sigortasından yararlanamama % 5,6 % 4,9 % 5,2

Seyahat / Konaklama % 0,0 % 7,3 % 3,9

Vize / Kredi / Hizmet satın alırken aile sayılmama % 2,8 % 7,3 % 5,2

Eş durumuyla tayin % 2,8 % 2,4 % 2,6

Ayrılık sonrası hukuki koruma % 0,0 % 4,9 % 2,6

Görüşmecilerin birlikteliklerinin yasal olarak tanınmamasından dolayı doğabilecek sıkıntıları

ve mahrum kalacaklarını düşündükleri hak ve avantajları sayarken en sık telaffuz ettikleri

sorun alanı Tablo 1’de de görüleceği üzere sağlık hizmetleri olmuştur. Eşler birlikteliklerinin

yasal olarak tanınmaması durumunun en çok hastanede bir sorun olarak ortaya çıkabileceğini

düşünmektedirler. Hastalık durumunda eşlerin birbirlerinin yanında olamamaları, acil

durumlarda eşi hakkında karar verebilme hakkının olmaması gibi sorunları dile getirilmiştir.

Ancak çiftlerden bazıları birliktelikleri yasal olarak tanınmasa bile Türkiye’de ilişkilerin daha

informel olmasının bir avantaj olduğunu, böylece yasal eşi olmasa bile refakatçi olarak hasta

olan eşin yanında kalabilmenin ya da durumu hakkında bilgi alabilmenin mümkün olduğunu

dile getirmişlerdir.

İkinci olarak en çok dile getirilen olası sorun alanı eşlerden birisinin vefat etmesi halinde

ortaya çıkacak sorunlara işaret etmektedir. Görüşmecilerin %16’sı yasal olarak eş

sayılmamalarının aynı zamanda birbirlerinin varisi olmamaları anlamına geldiğinden vefat

halinde eşlerin birlikte edindikleri malların paylaşımında sorun yaşanacağı düşünmektedirler.

Soyla bağlantılı mal aktarımının yasal olarak tanınmayan çiftler açısından sorun teşkil edeceği

olasılığı eşcinsel çiftlerin birlikte mal edinme konusunda da tereddüt yaşadıkları ortaya

çıkmıştır.

“Sadece soyadımdan dolayı birilerinin benim üzerimde daha çok söz sahibi olması

çok saçma geliyor. Benim malım niye benim istemediğim akrabalarıma gitsin

yakınımda hayatı paylaştığım isnan varken.” (Gey çift, 28,38, İstanbul).

“Eve aldığımız bir şeyi bile ortak alıyoruz. Gey çiftlerin dezavantajları çok fazla.

Mesela ben öldüm ve hayatımızı birlikte kurduğumuz için gelip de düzeni bozacak

insanlar olabilir.”(Lezbiyen çift, 31,32, İzmir)

Ayrıca eşlerden birinin ölümü nedeniyle ortaya çıkabileceği düşünülen sorunlardan birisi de

cenaze işlemleri ile ilgilidir.

“Mesela; birimiz ölse diğerimiz onun cenazesine sahip çıkabilme ve mezarının yerini

belirleyebilme hakkına sahip değil... Ailelerimiz isterse cenazemizi alıp sevdiğimizden

başka bir şehire gömebilir. Mesela; birimiz öldüğünde diğerimiz ondan kalan hiç bir

maddi değere yasal olarak dokunamayacak, yıllarca birlikte çalışıp edindiğimiz

herşeye başkaları ortak olacak.” (Lezbiyen çift, 38,38, İzmir)

Görüşmelerde en çok dile getirilen diğer sorunlar ise; çocuk sahibi olamamak, sosyal

güvenceden yoksunluk ve eşlerden birisinin tutuklanması halinde kanuni temsilcisi olamamak

şeklinde sıralanmaktadır.

Erkek ve kadın görüşmeciler birlikteliklerinin yasal olarak tanınmamasından dolayı

yaşayacakları sorunların en çok sağlık ve vefat durumu olduğu konusunda hemfikirdirler.

Ancak erkek görüşmecilerin bundan sonraki öncelikleri farklılık göstermektedir. Kadın

görüşmecilerin en çok sorun yaşayabileceklerini öngördükleri alanlar; çocuk sahibi

olamamak, sosyal güvenceden yoksunluk ve eşlerin tutuklanması halinde ortaya çıkacak

sorunlar şeklinde sıralanmaktadır. Erkek görüşmeciler ise barınma / ev kiralama sırasında ve

seyahatlerde yasal olarak eş olamamalarının kendileri için sorun teşkil edeceğini daha sık dile

getirmişlerdir. Seyahate çıkarken eş olarak vize alamamak ya da otel rezervasyonunu çift

olarak yaptıramamak gibi sorunları mahrum kaldıkları haklar olarak görmektedirler.

Kadınların işaret ettiği sorun alanları resmi kurumlarla ilişkilerinde karşılaşabilecekleri

sorunlarda yoğunlaşırken (%86), erkek görüşmeciler resmi kurumların müdahil olacağı

durumları kadınlardan daha az düzeyde (%61) sorun alanı olarak görmektedirler. Erkek

görüşmeciler iş yemeği, davet gibi yerlerde eş olarak yanında bulunamama, seyahatte eş

olarak rezervasyon yapamama, hizmet satın alırken eş muamelesi görmeme gibi daha çok

sosyal alana ilişkin sorunları mahrum kaldıkları hak ve avantajlar olarak sıralamışlardır.

Sosyal hayata dair belirtilen sorunlar tüm sorunlar içerisinde erkeklerde %34 iken, kadınlarda

% 11’de kalmıştır.

Görüşme yapılan çiftlerin % 30’u yasalar önünde çift olarak tanınmamalarından kaynaklı

somut bir sorunla karşılaşmadıklarını dile getirmişlerdir. Ancak çiftlerin büyük çoğunluğu

herhangi bir sorunla karşılaşmamalarını birlikteliklerini kamusal alana taşımadıkları ile ilgili

olduğunun da altını çizmişlerdir. Genel kanı kamusal alanda kişinin kendisini ve birlikteliğini

belli etmediği sürece sorun yaşanmayacağı yönünde oluşmaktadır.

“...Biz bunu çok umursamyoruz. Düzene uymak zorundayız. Değiştiremeyeceğimzie

göre. Türkiye'de çok erken çünkü” (Gey çift, 37,40, İzmir)

“Ancak somut bir şey olmamasının nedeni bizim açık olmamamız. Kendimize ister

istemez bir oto sansür uyguluyoruz. Her yerde el ele tutuşmuyoruz. Dışarda tutuşsak

bile evin sokağına gelince bırakıyoruz. Çünkü görülürse onların gözünde artık sadece

lezbiyen oalrak var olacaksın ve diğer tüm özelliklerini kaybedeceksin. İnsan bu

nıoktada sürekli kısıtlanmış hissediyor” (Lezbiyen çift, 31,31, İstanbul).

“Hayır yok. Belki de oldu ama biz bunu bu şekilde yorumlamadık. Çünkü biz dışarıya

kapalı yaşıyoruz. Ailelerimiz de bilmiyor. Sadece çok yakın arkadaşlarımız, onların da

çoğu gey zaten. Kapalı olduğumuz için dışarıda da o şekilde davranıyoruz ve açık

vermemek için dikkat ediyoruz. Sorun yaşamamanın yolu bu bizce”(Gey çift, 37,45,

İstanbul)

“Bir de kanıksama durumu var. Belki çoğu şeyin farkında bile değiliz ya da üstünde

durmuyoruz. Düşündükçe şimdi daha çok çıkıyor.” (Gey çift, 37,42, İstanbul)

Mahrum kaldıklarını düşündükleri bir hak ya da avantaja dair somut bir sorun yaşadığını

belirten çiftlerin paylaştıkları bilgilerin dağılımı ise aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 2: Karşılaşılan sorunlar

Kadın Erkek Toplam

Seyahat / Konaklama / Vize alma % 30,0 % 33,3 % 32,0

Ev kiralamada % 10,0 % 20,0 % 16,0

Sosyal güvence / sağlık sigortasından yararlanamama % 20,0 % 13,3 % 16,0

Konut üzerinde söz sahibi olamama % 20,0 % 0,0 % 8,0

Aile indiriminden yararlanamama % 10,0 % 6,7 % 8,0

Kkredi çekme % 0,0 % 13,3 % 8,0

Hastane, sağlık sorununda birinci kişi olmama %10,0 % 6,7 % 8,0

Eş ile katılınabilecek yerlere gidememe % 0,0 % 6,7 % 4,0

Burada dikkat çeken nokta, çiftlerin somut bir şekilde yaşadıkları sorunların, bir önceki

soruda öngördükleri ve sıklıkla dile getirdikleri sorun alanlarından farklı olmasıdır. Bu da

çiftlerin büyük bir çoğunluğu bizzat tecrübe etmeseler de ileride karşılaşabilecekleri

sorunların farkında olduklarını göstermektedir. Görüşülen çiftler arasında çok ciddi

problemlerle karşı karşıya kalan çift sayısının oldukça az olduğu görülmektedir.

Çiftler seyahat ve tatil ile bağlantılı problemlerini yalnızca, ulaşım, otel ya da turizm acentası

gibi kurumlarla yaşamamaktadırlar. Eş olarak görülmemelerinden dolayı aile içinde de

heteroseksüel çiftlere yapılan muameleden yoksun kaldıklarını düşünmektedirler:

“Geçen seneki en büyük kavgalarımızdan birisi Foçadaydık annesinin evinde. İki tane

odası var evin. Birinde biz kalıyoruz birinde kendileri. Sonra kuzen tatile çıktı, annesi

aradı “gelin odanız hazır” dedi. Oysa biz kalıyorduk o odada ve anıında şutlandık.

Çünkü onlar aileyd, biz değildik.”(Lezbiyen çift, 33,36, İzmir)

Görüşülen çiftlerin somut bir şekilde sorun yaşadıkları bir diğer konu ise ev kiralama

konusudur. Çiftler ev kiralarken heteroseksüel çiftlere göre daha dezavantajlı olduklarını

düşünmektedirler. Heteroseksüel çiftlerin “aile” olma hallerinin hem onların ev bulmalarını

kolaylaştırdığını hem de daha düzgün ve yaşanılır evlerde oturma şansı yakaladıklarını dile

getirmektedirler. Ev kiralama sırasında karşılaştıkları sorunlar şöyle özetlenmektedir:

“Yerleştiğin bir evden başka bir yere çıktığında iki bekar kadın tanımlaması içinde

yine de tutabiliyorsun evi ama bazı evleri sadece evli çiftlere veriyorlar. Ki bu evler

daha güzel ve oturmayı istediğimiz evler ama biz o eve bakamıyoruz bize.” (Lezbiyen

çift, 27,28, Ankara).

Çiftlerin en çok sorun yaşadıkları alanlardan bir diğeri ise çalışan eşin sahip olduğu sosyal

güvenceden ya da sahip olduğu özel sağlık sigortasından diğer eşin yararlanamamasıdır.

“İşsizlik dönemi içerisinde benim sigortam varken onun yoktu ve bu dönemde

hastalandı ama doktora gidemedi çünkü benim sigortamdan yararlanamadı. Hastalığı

gereksiz yere uzun sürdü” (Lezbiyen çift, 27,28, Ankara)

“Ben eşimin özel sağlık sigortasından yararlanamıyorum o yüzden genel sağlık

sigortasına kayıt yaptırmak zorunda kaldım” (Gey çift, 34,41, İzmir)

“Somut olarak tek sıkıntı o sigorta olayı oldu. İlaçları illa ki alıyorsunuz ama pahalı

ilaçlar. Heteroseksüel çiftlerde birinden birisinin sigortalı olması yeterli.” (Lezbiyen

çift, 35,50, İstanbul)

Eşlerin birlikteliklerinin yasal olarak tanınmamasından kaynaklı mahrum kalabilecekleri

haklar ve avantajlar sorulduğunda ilk sırada yer alan sağlıkla ilgili sorunlar çiftlerin %8’i

tarafından bizzat yaşanmıştır. Ancak çiftlerin de belirttiği üzere örneklemin yaş ortalamasının

genç olması, henüz sağlık sıkıntılarının baş göstermemesinin bir nedenidir.

Çiftlerin somut olarak yaşadıkları olaylara ilişkin verdikleri diğer çarpıcı örneklerden bazıları

da şöyledir:

“Örneğin bir spor salonu çiftlere nikah olsun ya da olmasın %50 indirim

uyguluyordu. Gitmek istedik fakat sevgilim engel oldu telefon ile arayıp sorduğumda

bu indirimin "normal" insanlar için olduğunu söylediler. Açıkcası gidip bunun

savunuculuğu yapmak istedim ama sevgilim engel oldu bende anlayışla karşıladım

çünkü yasal zeminde de şikayetçi olacağım ve bir şekilde ailesine açık olmadığı için

sorun yaşayacağını düşündüğüm için vazgeçtim”(Gey çift, 32,33, İstanbul)

“Misal veterinerimiz bizim çift olduğumuzu bilmiyor. Bir keresinde kedimiz

rahatsızlandığında sahibi ben görünmediğim için veteriner bana açıklama yapmadı”

(Gey çift, 26,35, Ankara)

Geliştirilen baş etme yöntemleri

Yasalar tarafından birlikteliklerinin tanınmamasından ötürü karşılaştıkları sorunlara ilişkin

somut bir durum yaşamadıklarını ifade eden katılımcılar, tüm katılımcıların % 30’unu

oluştururken, karşılaştıkları ya da karşılaşmayı öngördükleri durumlara ilişkin baş etme

yöntemi geliştirmeyenlerin oranı % 37’dir. Bu durum göstemektedir ki sorun yaşadığı halde

bununla baş edebilmek için yöntem geliştirmeyi düşünmeyen çiftler vardır. Görüşmeler

sırasında sorun yaşadığı halde herhangi bir baş etme yöntemi geliştirmeyen çiftlerde içlerinde

bulundukları durumu kabullendikleri ve ellerinden bir şeyin gelmeyeceği düşüncesinin hakim

olduğu gözlenmiştir.

“Topluma adapte olmayı seçiyoruz. Başka bir sloganımız yok yani: Adaptasyon.”

(Lezbiyen çift, 23,25, Ankara)

“Çok bulamıyoruz. Şartları zorlamıyoruz açıkçası.” (Gey çift, 37,40, Ankara)

“Gereksiz risk almıyoruz hayatımızda. O yüzden daha korunaklı ve küçük kaldı bizim

problemlerimiz. Mücadele etmemeyi seçip daha komformist kaldık biz.” (Lezbiyen çift,

32,35, İstanbul)

“Herhangi bier şeyle karşılaşsak da tek yapacağımız orayı terk etmek olur. Mücadele

vermeyiz. Bir kez bir restoranda istediğimiz masaya oturtmadılar bizi, orası aileye ait

dediler. Biz de ayrıldık o restorandan.”(Gey çift, 33,37, İzmir)

“Hayır yok. Zaten yapabilecek bir şeyimiz de yok.” (Gey çift, 28,40, Ankara)

Karşılaştıkları ya da karşılaşmayı öngördükleri durumlara karşı bir baş etme yöntemi

geliştiren çiftler, tüm katılımcıların % 63’ünü oluşturmaktadır. Buna göre çiftler, ileride

karşılaşabilecekleri sorunlarla baş edebilmek için en çok ortak tasarruf yapma yolunu

seçmektedirler. Çiftlerin % 32,7’si ortak tasarruf yaparak ileride karşılaşabilecekleri

durumlara karşı kendilerini koruma altına almaya çalışmaktadır.

Ortak tasarruf yapmanın haricinde edinilen mülkün tapusunu ortak düzenleme, maddi

haklarını birbirine devretme ya da vasiyet düzenleme yolunu seçerek birlikte sahip oldukları

mal ve mülklerin haklarının ölüm halinde hayatta kalan eşte kalmasını sağlamaya

çalışmaktadırlar.

“Hukuksal olarak maddi haklarımızı birbirimize devrettik, vasiyetimiz var. Ama yine

de resmi partner olmadığımız için bu düzenlemelerin bizi koruyamadığı durumlar

olacaktır. 10 yıl kadar önce, sahip olduklarımızı, birlikte edindiklerimizi koruma

altına almak ve birimizin vefatı sebebiyle yalnız kalacak diğerinin bu imkanlardan

mirasçılarımız sebebiyle mahrum kalmasını engellemek için avukatımız ve noter

aracılıgıyla vasiyet düzenledik. Birimizin vefatı sonuçunda diğeri de ölünceye kadar

bütün mallarımızın kullanım ve işletim hakkı diğerine kalıyor. İkinci kişinin vefatından

sonra bu haklar resmi mirasçılarına devrolunuyor” (Gey çift, 39,39, İstanbul)

Baş etme yöntemi olarak ortak tasarruf yapma ya da ortak mal edinme ve hakları birbirine

devretme gibi seçenekler kadınlar tarafından % 38,7 oranında tercih edilirken, bu oran erkek

çiftlerde % 56 olmuştur. Ortak tasarruf yapma eğilimi erkeklerde daha yüksektir. Bu eğilim

baş etme yöntemi olarak da kendini göstermektedir. Buna karşın kadınların % 9,7’si birlikte

edindikleri mal ve mülkün eşlerine geçmesini garanti altına alma yolu olarak ailelerine

açılmayı seçtiklerini belirtmişlerdir.

Diğer bir yandan mesafeli ilişkiler kurmak, yalan söylemek, risk almamak/gizlenmek, özel

alanı kamusal alandan ayırmak, sorun olacak ortamdan uzaklaşmak gibi hak mücadelesi

vermek yerine sorunu uzak tutmayı ve aslında sorunu görmezden gelmeyi baş etme yöntemi

olarak gören kadın çiftlerin oranı %42 iken bu oran erkek çiftlerde %24 olmuştur.

“Bir yanımız hep saklı olduğundan dolayı daha mesafeli ilişkiler kuruyoruz.

Samimiyet ve dürüstlük ile ilgili. İnsanlara yalan söylememek adına mesafeli

davranıyoruz. Doğruyu söyleyememek bizi çok rahatsız ediyor.(lezbiyen çift, 41,48,

İzmir)

“Rahat edemeyeceğimiz ortamlara gitmemeyi de tercih ediyoruz. biz gey mekanlar

yerine gey friendly mekanları tercih ediyoruz.”(lezbiyen çift, 27,33, İstanbul)

“Aramızdaki yaş farkını da kullanarak dayı ve yeğen olduğunu söylüyoruz zorda

kalınca. O zaman gözler üzerimizden çekiliyor. daha rahat oluyoruz” (Gey çift,28,37,

Ankara)

Geleceğe dair kaygılar

Çiftlere yöneltilen “Yasalar tarafından bir çift olarak tanınmamanızdan dolayı sizi geleceğe

dair en çok kaygılandıran konu nedir?” sorusunu her bir eşin ayrı ayrı yanıtlaması istenmiştir.

Erkeklerin sağlık sorunlarının yaşanması halinde ortaya çıkabilecek sıkıntılar konusunda

kadınlara göre daha endişeli oldukları görülmüştür. Erkek çiftlerin yarısı karşılaşabilecekleri

sağlık sorunları ve bu süreçte eşlerinin yasal partneri olarak sayılmamalarından dolayı maruz

kalabilecekleri dışlanmadan endişe etmektedirler. Ancak hem erkek görüşmeciler hem de

kadın görüşmeciler eşlerden birisinin sağlıkla ilgili sorunu ortaya çıktığında hastane ile

yaşayacakları kurumsal sıkıntıların yanında daha ağırlıklı olarak hasta olan tarafın ailesiyle

yaşayabilecekleri sıkıntılardan duydukları endişeyi dile getirmişlerdir.

Yine çalışmayan eşin karşılaşabileceği bir sağlık probleminde diğer eşin sahip olduğu sosyal

güvence ya da özel sağlık sigortasından yararlanamayacak olmak da sağlık alanındaki önemli

kaygılardan birisidir.

Ayrıca yaşlılık ve yaşlılıkta yalnız kalma korkusu erkeklerde daha ağır basan bir kaygı olarak

ölçülmüştür. Erkeklerde %10,7 ile en sık bahsedilen 3. kaygı olurken, yaşlılık kadınlarda %

3,4 ile üzerinde en az düşünülen kaygı olmuştur.

Çiftlerin % 15,8’i de birlikte mal edinme konusunda kaygı duymaktadırlar. Taraflardan

birsine bir şey olması halinde birlikte edinilen mal ve mülke ne olacağı, geride kalan tarafın

durumunun ne olacağı konusunda eşler endişe duymaktadırlar.

Öte yandan çiftlerin % 12,3’ü çocuk sahibi olamamaya ilişkin kaygılarını paylaşmışlardır.

Çocuk sahibi olamamaya ilişkin kaygı kadınlar tarafından % 17,2 ile mal edinme ve miras

konularıyla aynı yoğunlukta söz edilirken, erkek katılımcıların gelecekte çocuk sahibi

olamamaktan duydukları kaygı % 7,1 oranında kalmıştır.

“ Bir de bende o kadar güçlü değil ama E. baba olmak istiyor. Bu çok ciddi bir sorun.

Türkiye'de iki erkeğin çocuk yetiştirmesi nasıl olur diye düşünmüştük. Zaten

Türkiye'de çocuğun büyümesi bir sürü zorlukla karşılaşmak demek bir de iki taneye

babaya sahip çocuğun karşılaşacağı sorunlar beni korkutmuştu. Ben de o kadar güçlü

değil bu istek. Biz bir seçimle karşı karşıyayız. Heteroseksüel çiftler bilinçli bir karar

vermek zorunda değiller ama onların zaten normal süreçte yapmaları beklenen bir şey

çocuk ama biz çocuğun yaşayacağı güçlükleri düşün vs. çok düşünmek zorundayız.”

(Gey,41, İzmir)

Çocuk sahibi olamak istersek nasıl yapacağımız sorunsalı. Evlat edinsek velayeti

ikimizden birisi olacak. Birimiz doğurmak istesek yine çocuğun velayeti doğuranda

olacak. Bazen şey bile düşünüyoruz, yakın gey arkadaşlarımız var. Ben evleneyim,

çocuk da yapalım. sonra kafamıza göre yaşayalım. Hem çocuğum olmuş olacak, hem

hayatıma devam etmiş olacağım. ama bu bir yandan da benim yaşama biçimine aykırı.

kesinlikle militan bir bakış açısı değil. her şeyi kabullenir bir bakış açısı. dolayısıyla

kendimle çalışıyorumç böyle bir şey düşünmemin sebebi toplumun baskısında

kurtulmaya çalışmak. bu en kolay çözüm gibi geliyor / ben sinir olurum bir şeyi

legalize etmek için yapmak onların istdiğini yapmak gibi geliyor. (Lezbiyen 27,

İstanbul)

Çiftler işlerini kaybetme ya da eşlerden birisinin işinden dolayı tayin olması durumunda

yaşanabilecek sıkıntılardan da endişe etmektedirler. İşini kaybetme ya da iş dolayısıyla ayrı

kalma korkusu kadınlarda daha ağır basmaktadır.

Aile ve çevre tarafından yapılan ya da yapılması muhtemel olan evlenme baskısı da çiftlerin

gelecekte karşılaşmaktan endişe duydukları bir konu olarak ortaya çıkmıştır. Ancak

evlendirilme kaygısı yalnızca kadın katılımcılar tarafından dile getirilmiştir.

Tüm bunların ötesinde kişisel kaygılardan dolayı ilişkiye dair kaygılanamadıklarını dile

getiren çiftler de olmuştur. Cinsel yönelimlerinden dolayı duydukları kişisel kaygıların

öncelikli olduğu, onlar halledilemeden iki kişi olarak düşünmenin zor olduğu dile getirlmiştir.

Evlilik Kurumuna Dair Düşünceler

Yapılan görüşmelerde çiftlere “Evlilik kurumuna dair düşünceleriniz nelerdir?” sorusu

yöneltilmiştir. Çiftlerin evlilik kurumuna dair hissettikleri ve düşündüklerinin genellikle

olumsuz olduğu gözlenmiştir. Görüşülen otuz çiftten yalnızca beşi evlilikle ve evlilik

kurumuyla herhangi bir dertleri olmadıklarını söylemişlerdir.

Evlilik kurumu denildiğinde öncelikle herkesin aklına heteroseksüel evlilik kurumu ve

heteroseksüel aile kurumu gelmektedir. Çiftler evlilik kurumunu devletin onayının alındığı

teknik bir anlaşma, seks ve çocuk yapabilme özgürlüğü, sembolik bir kurum şeklinde

tanımlarken toplumsal bir dayatma olması, kutsallaştırılması, geleneksel dayatmaların ağırlığı

ve ailelerin iç içeliği ile birlikte kolektif bir kurum olduğu yönünde eleştirmektedirler.

“Evlilik kurumundan da beraberinde getirdiği geleneksek dayatmalardan da, üzerine

yapıştrılan kutsiyetlerden de, insanların bunu bir kurtuluş, bir hayat amacı, bir başarı,

bir ayrıcalık görmesinden de rahatsızım. İçi boş, bireylerin güvensiz duruşlarına

resmileştirilmiş bir güç birliği.” (Gey, 39, İstanbul)

“Hetero dünyasından evlenmek biraz ailelerin onayı alınmış ve rızasıyla gerçeklesen

bir tören. Devletin onayıyla olan bir şey bile önce aile tarafından onaylanmalı. Bence

yalan bir şey evlilik. Sosyal yaşam içerisinde yalan, insanların çok gereksizce istismar

ettiği bir şey” (Gey, 37, Ankara)

Öte yandan evlilik kurumunu eleştirmenin yanında pratik bir faydası olduğunu, yasal haklar

ve güvence sağladığını ve bu yüzden gerekli bir kurum olduğunu söyleyen çiftler de olmuştur.

“ tabii ki, heteroseksizm üzerinden tanıştıgımız için evliliğe sempati duymuyorum. ama

yasal eşitlik sağlanabilmesi açısından ya da yasal statu edinme yolu olarak

eşcinsellerin de evlenebilmesini istiyorum.”(Lezbiyen, 35, izmir)

“Benim çok dert ettiğim bir şey değil ama evlenmeye tam tersi yönden tepki göstermek

de bana anlamlı gelmiyor. Yani ona çok fazla anlam yüklemeyi de anlamıyorum ama

onun bu denli güçlü bir şekilde karşısnda olmayı da anlamıyorum.Sanki her ikisi de

bunun çok önemli bir kurum olduğu tarafında hem fikir. Benim içni daha pragmatik

bir şey var. Ben zaten aman aman sosyal bir insan olmadığım için bir tören yapalım,

insanlar toplansın bizi görsünler boyutu beni ilgilendirmiyor. Ama yasal olarak

tanınmama durumu çok can sıkıcı olduğu için bununla micadele etmenin çok gerekli

olduğunu düşünüyorum.” (Gey, 41, İzmir)

Evliliğe karşı olduğunu söyleyen çiftlerin de genel olarak dile getirdikleri nokta evlilik

kurumunun eksik tanımlandığı, cinsiyetler üzerinden yapılan tanımın değişmesi ve evlilik

hakkının herkesi kapsayacak şekilde genişletilmesi gerektiğidir. İki insanın birlikteliklerini

yasal olarak kayıt altına alması “evlilik” teriminden başka bir terimle tanımlanması, böylece

evlilik kurumunun üzerindeki olumsuz anlamından ve taşıdığı değerlerden sıyrılması

gerektiğine dair düşünceler ifade edilmiştir. Görüşmeciler şu andaki mevcut durumun insan

hakları bağlamında eşitsizlik yarattığı, bu hak alınıncaya kadar bu konuda mücadele edilmesi

gerekitiği ve hak alındıktan sonra da çiftlerin birlikteliklerini kayıt altına almayı tercih edip

etmeme haklarının kendilerinden saklı kalması gerektiğini düşünmektedirler.

Yine çiftlerin büyük çoğunluğu evlilik kurumunun ortaya çıkardığı aile kurumunu da sorunu

bulmaktadırlar. Ailenin kutsiyeti, aile kavramının yüceltilmesi ve evlenen kişilere sanki bir

üst statüye geçmiş gibi davranılması aile kurumuna dair en çok rahatsızlık duyulan şeyler

olarak ifade edilmiştir. Evliliğin üremeyi meşrulaştırmanın yanında çocuklarını ailelerin

geleceğe yaptıkları bir yatırım, yaşlılıklarının bir sigortası şeklinde görmelerinin bireylerin

özgürlüklerini kısıtladığını ve istemeseler dahi gerek aileler tarafından gerekse toplum

tarafından otomatik olarak sorumlu ilan edildikleri ve toplumsal dayatmalara maruz kaldıkları

için aile kurumu eleştirilmektedir. Ayrıca evliliğin iki kişinin hayatını birleştirmesinin çok

ötesinde toplumsal bir anlamı olması ve aslında yalnızca iki kişinin değil onların ailelerin

evlendiği kolektif bir eyleme dönüşmesi evlilik ve aile kurumunun hoşlanılmayan yönleri

olarak dile getirilmiştir.

Öte yandan görüşülen çiftlere sorulan “Eğer Türkiye’de birlikteliğinizi yasal olarak kayıt

altına alma imkanınız olsa bunu yapar mıydınız?” sorusuna alınan yanıtlar bir önceki soruya

alınan yanıtlarla kıyaslandığında şaşırtıcı olmuştur. Çünkü çiftlerin büyük çoğunluğu evlilik

kurumu hakkında oldukça olumsuz düşüncelere sahipken, yine büyük çoğunluk böyle bir

hakları olsa birlikteliklerini kayıt altına alacakları yönünde cevap vermişlerdir.

Çiftlerin yalnızca % 13’ü “hayır” yanıtını vermiştir. Bir diğer yandan çiftlerin % 13’ü bunun

gizli kalması koşuluyla birlikteliklerini kayıt altına alacaklarını ifade ederken, % 7’si ise

birlikteliklerini kayıt altına almak istemelerine rağmen gerek aile çevreleri gerekse sosyal

çevrelerinden dolayı bunu yapamayacaklarını ifade etmişlerdir. Çiftlerden birisinin “hayır”,

diğerinin “evet” dediği durumlar da “hayır” olarak kayıt altına alınmıştır.

Ancak genel olarak çiftler, iki insanın birlikteliklerini yasal olarak kayıt altına almalarının

“evlilik” teriminden başka bir terimle tanımlanması, böylece evlilik kurumunun üzerindeki

olumsuz anlamından ve taşıdığı değerlerden sıyrılabileceğini düşünmektedirler. O yüzden

yapacakları şeyi “evlilik” olarak adlandırmak istememektedirler. Görüşmeciler şu andaki

mevcut durumun insan hakları bağlamında eşitsizlik yarattığı, bu hak alınıncaya kadar bu

konuda mücadele edilmesi gerektiiği ve hak alındıktan sonra da çiftlerin birlikteliklerini kayıt

altına almayı tercih edip etmeme haklarının kendilerinden saklı kalması gerektiğini

düşünmektedirler. Genel olarak haklar ve güvenceler bağlamında pragmatik bir yaklaşım

sergilemektedirler.

SONUÇ VE TARTIŞMA

Yapılan mevzuat çalışması, eşcinsel çiftlerin henüz deneyimlememiş olsalar da ileride

karşılaşabileceklerini düşünerek işaret ettikleri sorun alanlarının (miras, sağlık hizmetleri vb.)

büyük bir kısmının yasal zemini vardır ve çiftlerin bu endişelerinde haklı olduklarını ortaya

koymuştur. Öte yandan eşcinsel çiftlerin sorun alanı olarak gördükleri bazı durumlar sosyal

hayatla ilişkili durumlardır. Ancak hukuki statünün sosyal hayata yansıdığı ve onu

şekillendirdiği de bir gerçektir. Dolayısıyla sahip olunan hukuki statünün sosyal hayattaki

tezahürleri de bunun dolaylı sonuçlarıdır.

Bu araştırmaya katılan çiftlerin büyük bölümü birlikteliklerini yasal olarak kayıt altına alma

imkanları olsa bunu yapmak isteyebileceklerini dile getirmişlerdir. Bunun yanında böyle bir

kayıt altına alınmayı tercih etmeyeceklerini söyleyen çiftler bile eşitliğin sağlanabilmesi için

böyle bir düzenlemenin gerekli olduğunu düşünmektedirler. İnsan hakları ve demokrasi

çerçevesinden bakıldığında da eşit yurttaşlar olabilmenin en önemli koşulları, herkesin haklar

bakımından eşit olması ve yasalar tarafından eşit şekilde ve koşulda korunmasıdır. Bu nedenle

de hukuk kurallarının her bir bireye, cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği ayrımcılığı

yapılmaksızın uygulanması esastır. Yasal çerçevede haklara eşit erişim imkanı sağlanmasının

ardından o hakkın kullanılıp kullanılmaması ise bireylerin kendi özgür iradelerine ve

seçimlerine bağlıdır. Bu yüzden böyle bir eşitliğin sağlanması hem insan hakları bağlamında

hem de taleplerin bu yönde olmasından ötürü gereklidir.

Bir diğer yandan sorun oluşabileceğinden endişe duyulan bazı konuların kaynağı hukuki

eksikliklerden ziyade sosyal ve toplumsal zemini vardır. Örneğin en çok endişe duyulan

durum olarak dile getirilen “eşinin yanında refakatçi olarak kalamama” hali bunlardan

birisidir. Çünkü refakatçi kalabilmek için kan bağının olması ya da aynı soyadı taşımak

gerekli değildir. Bu endişenin altında kanuni engellerden ziyade hasta olan eşin ailesi ve

yakınları ile kurulacak iletişim yatmaktadır. Bu yüzden yasalarla eşlerin haklarının korunması

tek başına yeterli olamayabilir. Bu yüzden toplumsal ve kültürel bir dönüşüm gerçekleşmediği

sürece eşcinsel çiftlerin sorunlarının tamamen ortadan kalkması mümkün değildir.

Eşcinsel çiftlerin de eş olmanın gerektirdiği hak ve yükümlülüklere her vatandaş gibi sahip

olabilmeleri için bir takım yasal düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Türkiye’de evlilik ve

aile kurumlarını düzenleyen temel kanun olan Medeni Kanun’un 129. maddesinde sıralanan

“evlenmeye engel haller” içerisinde hemcinslerin birbiriyle evlenmesi sayılmamıştır.

Dolayısıyla Medeni Kanun’a göre iki erkeğin ya da iki kadının birbiriyle evlenmebilmesinin

önünde kanunla belirlenmiş bir engel bulunmamaktadır. Bununla birlikte, 134. ve 136.

maddelerde “birbiriyle evlenecek erkek ve kadın” vurgusu yoluyla evliliğin karşı cinsler

arasında yapılabileceği hükme bağlanmıştır. Dolayısıyla bu iki maddedeki “erkek ve kadın”

ibareleri çıkarıldığında eşcinsel çiftlerin de birlikteliklerini kayıt altına alabilmelerinin

önündeki engel kalkacaktır.

Dünyanın çeşitli ülkelerinde, eşcinsellerin birlikteliklerini farklı şekillerde kayıt altına

alabilecekleri ve eşcinsel çiftlere sağlanan hak ve yükümlülüklerin çerçevesinin farklı

çizildiği statüler vardır. Bu statüler, daha önce de sözü edildiği gibi, birlikte yaşama, sivil

birliktelik ve evliliktir. Görüşülen çiftlerin genel olarak ortaklaştığı nokta ise Türkiye’de

eşcinsel birlikteliklerin kayıt altına alınması konusunda olası bir düzenlemenin “evlilik”

olarak adlandırılmaması yönündedir. Bunun sebebi, katılımcıların evlilik kurumu hakkında

daha önce sözü edilen, olumsuz düşünceleridir. Bu yüzden Türkiye için önerilebilecek en iyi

düzenleme, cinsel yönelimden ve eş olma durumundan bağımsız bir birlikte yaşama statüsü

ya da yine cinsel yönelimi ne olursa olsun herkesi kapsayan bir sivil birliktelik statüsü

olabilir. Böyle bir düzenlemeden eşcinsel çiftlerin yanı sıra, evlilik kurumunu tercih etmeyen

ancak birlikte kurdukları hayata bir şekilde sahip çıkmak ve yasalar önünde tanınmak isteyen

heteroseksüel çiftler de faydalanabilecektir. Herkesi kapsayan böylesi bir düzenlemenin

tartışmaya açılması, bu konuda önyargılı olanların direncini azaltabileceği gibi, araştırma

sonuçlarından anlaşıldığı üzere, eşcinsel çiftlerin de talep ettiği doğrultuda bir adım olacaktır.