v

ISSN 1300-7025

Turk ve Japon Modernle,mesinde Din ve Laiklik

Mustafa Kemal'in Harp Akademisi Notlar1

1894 Depreminde Olenlerin Ailelerine Yard1m

Mustafa Suphi'nin Ta,kent'ten Yazd1g1 Mektup

Abdiilkadir Kemali Ogiit~ii'niin Gazetecilik Y1llan

t;aylak

Cumhuriyetin ilk Y1llarmda Giresun'da Reklamc1hk

Ermeni Hastanesi Salnamelerindeki Reklamlar

18. Yiizyll Sonunda Denizli'de Tekstil Sanayii

Bab1ali Arnavutluk'u Ni~in Ge~ Tamd1?

71

YENi BULUNAN iKi BELGE ISIGI 0

a a kademisi

ara Harp Okulu luslararas1 ili!$kiler dersi

·· gretim elemam

Mustafa Kemal, Harp Akademisi ylllarmda.

--4-TOPLUMSAL TARIH, KASIM 1999

Mustafa Kemal Atatiirk'iin Kara Harp Okulu'na giri§inin 100. yildoniimii olan 1999 y1h, Kara Harp Okulu biinyesinde bir dizi etkinlikle kutlanml§hr. Bu etkinlikler c;erc;evesinde Okul Komutam Tiimgeneral S. l§lk Ko§aner'in emirleri dogrultu­sunda Kara Harp Okulu Ar§ivi­'nin tasnifi c;alt§mast da ba§la­illl§tlr. Halen devam etmekte olan tasnif esnasmda Mustafa Kemal Atatiirk'iin daha once hie; bilinmeyen Harp Akademisi (Mekteb-i Fiimm-1 Harbiye-i ~a­

hane Erkan-1 Harbiye Smlf1an) 1. ve 2. Simf ders gec;me not r;i­zelgelerine rastlamlmi§tll'.

M. Kemal Atatiirk'iin Harp Aka demisi 1. s1mf notlan §imdi­ye kadar bulunamami§, 2. sm1f notlar1 ise Faik Re§it Unat tara­fmdan 3. smtfnotu olarak algl­lanml§ ve yanh§ yorumlanan bu notlar bir karne format1 ir;erisine yerle§tirilerek pek r;ok yerde ya­ytmlanmi§tlr.1

Hakkmda smiTh bilgiye sahip oldugumuz M. Kemal Atatiirk'iin ogrenim hayatma l§lk tutan bu belgeler bilim hayahmtz at;ISln­dan biiyi.ik bir oneme haiz olup bu r;ah§mam1z yapmayt planla­diglmlz diger Qah§malarm ilki­dir. M. Kemal Atatfuk'iin okudu­gu diger okullara ait ders ger;me not r;izelgelelinin de yayJ.mlan­masma yonelik r;ah§malanm1z devam etmektedir ve §U ana ka­dar Selanik Askeri Rii§tiyesi 4. stmf, Manastlr Askeri ldadisi 2. ve 3. sm1f ile Harp Okulu 2. ve 3. sm1f ders ger;m e not r;izelgeleri bulunmu§tur. Selanik Askeri Rii§tiyesi 3. s1mf, Manastlr Aske­ri idadisi 1. sm1f ve Harp Okulu 1. smlfnot c;izelgelerinin de bu­lunmasi yoniinde ara§tlrmalan­miz siirmektedir.

HARP AKADEMiSi'NiN OSMANLI ASKERi EGiTiM SiSTEMI

. c;iNDEKi VERi

11. yiizytl sonlarmdan itiba­ren ugrarulan askeri yenilgiler ve Osmanb De• letinin genel bir ge­rileme siirecine girmesiyle kotii gidi§i durdurma c;abalan yogun­la§ml§ ve geni§ kapsamh bir dizi reform ihtiyac1 ortaya Qlkml§tlr. Bu c;err;evede, Osmanh Devleti­nin gene! yakla§lilll ve devletin beka problemleri nedeniyle ozel­likle askeri alanda yeni reformla­rm yapllmasl ihtiyacl on plana pknn§, nihayet birtaklm ba§an­SlZ r;ah§malarm sonrasmda ise askeri reformun en onemli kuru­mu olan Kara Harp Okulu (Mek­teb-i Fiinun-1 Harbiye-i ~ahane) 1834 ytlmda kurulmu§tm.2

1845 yllmda Harp Okulu'nun ilk ogrenim doneminden edinilen deneyimler ve daha ciddi asker! reform r;ah§malarmm yapllabil­mesi amaciyla Emin Pa§a, Fuat Efendi ve Arif Hikmet Bey' den olu§an bir heyet te§kil edilrni§; Padi§ah Abdillmecid'in fermam ile olu§turulan bu heyet askeri egitimi bir biitiin olarak ele ahp di.i zenleyen ilk kapsamh raporu hazirlaml§ ve haztrlanan bu ra­por r;erc;evesinde Harp Okulu egitim - ogretim siiresi 4 ytl ola­rak tespit edilmi§tir. Aynca Harp Okulu'na gereken vas1fta ogrenci yeti§tirmek amac1yla Asker! ida­dilerin (Asker!: Lise) ve kurmay subay yeti§tirmek ic;in de Harp Okulunun devam1 niteliginde bir okulun ac;llmasma da karar veril­mi§,3 ahnan bu kararlar dogrul­tusunda (j1rpanh Abdi.ilkerim Pa­§a Harp Akademisi'nin kurulmas1 ir;in gorevlendirilrni§tir.

Nihayet, FransiZ Harp Akade­misi (Ecole D'application D'etat Major) ornek almarak, Fransa ve Prusya hiikiimetleri vas1tasiyla getirlilen yabancl ogretmenler ve bir k1S1m yetenekli veya yurt­dl§mda egitim gonniiey Turk su­baytnm atanmas1yla 1848 ythnda Harp Akademisi kurulmueytur.4

HARP AKADEMiSiNiN KURULMASINDA

ROL OYNAYAN FAKTORLER

Harp Akademisinin kmulma­smda §U fakt6rlerin rol oynadig1

gorilli.ir: 6ncelikli olarak bi.iyi.ik birlik komutanhg1 ve karargah su­bayligr yapacak diizeyde bilgi ve beceriye sahip subaylara ihliyav duyulmakta ve Harp Okulunun tek ba~ma bu evsafta bir egitim vere­meyecegi, bu sebeple de okul ive­risinde ba~anlarryla emsalleri ara­smdan Slyrlian ogrencilerin ilave bir egitim verilerek daha iyi yeti~­tiriJebilecegi dii~i.inillmektedir.

lkincisi ise teknolojinin ordu­lan profesyonelle~me ve uzman­la~ma konusuna daha ciddi egil­meye ve bu ihtiyac1 kar~Ilayacak personel yeti~tirmeye zorlamas1 olmu~, ozellikle karargiih subayr yeti~tirme ihtiyacr on plana vlk­IDI ~I:Jr. (::i.inkii eski tarz ve salt idari konularda i~leve sahip ka­rargiih subaylarmm degi~en mu­harebe sahas1 ihtiyaylarma cevap vermesi artlk beklenmemektedir.

Son faktOr ise aym tarihlerde Fransa, lngiltere ve Prusya gibi onemli A vrupa devle Uerinin bir­biri ardma Harp Akadernisi tarz1 okullar a~.;mas1 olmu§, bu geli§­meler askeri reform ile ugra§an Osmanh Devletinin gozi.inden kat;mamr~trr.

EGiTiM SiSTEMiNiN DEGi~MESI

1877-1878 Osmanli-Rus Har­bi'nin (93 Harbi) agtr bir yenil­giyle sonu~.;lanmas1 iizerine Tiirk asker i yap1smm yeniden ve daha kapsamh bir reforma tabi tutul­masi ihtiyac1 ortaya fYJimu~ , bu ama~.;la Almanya ile irtibata ge<;i­lerek bir Alman askeri heyetinin gonderilmesi konusunda anla~­ma imzalanmJ~trr.

Mayrs 1882'de lstan bul'a ge­len soz konusu h eyet ilk incele­meleri sonrasmda askeri egitim sisteminin yeniden 1slahma ka­t•ar verrni~ ve Binba§J Kolmar Von Der Goltz bu ama~.;la tugge­neral riitbesine yill;.seltilerek bu goreve atanmt§trr.

Goltz Pa§a, FransLZ esash ola­rak kmulmu~ olan Harp Akade­misini, Alman Harp Akadernisini (Kriegsakademie) ornek alarak yeniden te~kil a tlandrrmJ~tlr. s

Alman egitim sisterni FransiZ egitim sisteminin aksine teori­den ziyade uygulamali egitime ag1rhk vermekte, askeri birlik­lerdek.i ba§arliarr esas almarak set;ilen subaylar akad erniye og-

ren ci olarak ahnmaktadrr.s Goltz Pa§a, Osmanli askeri egitim sis­teminin uygulamali egitim ve birlik ko§ullarmdan uzak, klta subayr yeti§tirmekten ziyade olii bilgilerin ogrencilere aktarllma­smdan ibaret oldugunu fark et­rni§tir. Verilen egitim ise yan miihendis egitimidir.

II. ABDULHAMID'iN ~OPHE VE MUDAHALELERi

Egitimde goriilen zaafiyeUe­rin onemli bir sebebi de ge~.;mi§­te darbe giri§imlerine katllan Harp Okulu'ndan ve Harp Aka­demisi'nden §iiphelenen II. Ab­dillharnid'in ogrenci ve ogret­menlerin arasma birt;ok hafiye ve muhbir yerle§tirrni~ olmasl­drr. Bu dmum egitim - ogretimi ~.;ok kotii di.izeyde etkilemekte, yerli-yersiz ihbarlar yiizi.inden egitim sekteye ugramaktadrr. Atl§ egitimi yapl1amadig1 gibi birlik ve karargahlarda uygula­mah egitim dahi bir takim politik gerek<;elerle onlenmektedir.

Goltz Pa§a, egitim programl­nm degi§tirilmesi, okulun ibate ve ia§e (yatJrma ve besleme) ko­§ullarmm iyile§tirilmesi, ba~arll1 ogrencilerin Almanya'da egitim gormesi konularmda onemli ba­§arliar saglm§trr.

Ancak gi:istermelik birka<; uy­gulama di~mda gorevba~1 egitim ve i:igrencilerin kltadan sevilme­si konulan uygulanamm§, boy­lelikle Harp Akademisi, Alman­FransiZ-Ti.irk kan§liDl bir egi­tim-i:igretim progrm izler hale gelmi~tir.7

MUSTAFA KEMAL'iN HARP AKADEMiSi

OGRENCiLiK DONEMi

ManastJr Asker! idadisinden Rumi 1 Mart 1315 (15 Mart 1899) tarihinde Harp Okulu'na duhul eden M. Kemal Atatiirk, 28 Ka­numsani 1317 (10 ~ubat 1902) tarihindeB Kara Harp Okulu'n­dan miilaZim-1 san! (tegmen) riitbesiyle m ezun olmu~tm.

Bu donemde Goltz Pa§a og­renci sevim sistemini degi§tire­medigi i<;in Harp Akademisine Harp Okulu mezuniyet srralama­sma bagh olarak i:igrenci alm­maktadrr ve Harp Okulunu 8 nci

>--::· ... --·

/

\.'-A_'(_

I.. / , .. ,~ v..) ~ .u ~ ,.P _,., e-:-j_._

--(./~~ ,· ~t?;., _____3 A: :;(._ J\ _..! ri.!~.J I . , . - . .. /

....e._v-" r .,, " ( ,) _.:.__----....... ~I.... . .• fl.;

Erkam Harbiye Mektebi 1. smd namzetlerinden. Ordusu: 3 1283 Selanik'te Koca Kastmpa~ Mahallesi giimriik memurlarmdan miiteveffa Ali Rtza Efendi'nin mahdumu uzun boylu beyaz benizli Mustafa Kemal Efendi Selanik 96.

olarak 5998 diploma numaras1 ile bitirens Mustafa Kemal tahsis edilen kontenjana girerek Harp Akadernisi ogrencisi olmaya hak kazanmi§tlr.

"57. donem" ismini alan Mus­tafa Kemal'in devresi toplam 42 subay ile 1. smlf tedrisatlna ba~­lami~, si:iz konusu sayr Harp Oku­lu ve Topgu Harp Okulu (Miihen­dishane-i Berri-i Hi.imayun) me­zunu kurmay adaylar1 ile hastallk sonucu devre kaybeden tit;: suba­ym (Ahmet Efendi-Saravhane, Sedat Efendi-Oskiidar, Mustafa lzzet Efendi-Kale-i Sultaniye10) katlhm1yla OlU§IDU~tur.:U

Bu sayr 2. smJ.fta hastal.Jk ne­deniyle devre kaybeden iki suba­ym katllmas1 (Asrm Efendi-Kii­tahya, Ahmet Efendi-Bmsa) ve ge~itli n edenlerle ili§igi kesilen dort subaym (Faruk Efendi-ls­parta, Mti§tak Efendi-Van, ibra­him Efendi-Tunus, Osman Efen­di-Sultanahmet) ayrJ.lmasiyla 40'a dii§mti§tiir.12

57. di:inem subaylardan 13'ii kmmay, 24'ii ise miimtaz olmak i.izere toplam 57'si 29 kanumev­vel 1320 (11 Ocak 1905) tarihin­de mezun olmu§,13 ge~illi ne-

MUSTAFA KEMAL~

MUSTAFA KEMAL'iN 1. SINIFTA GORD0G0 DERSLER

Cografya-i Sevk-ill-cey§ lstihkamat-1 Haflfe Tatbikatl Fenn-i Esliha Nazariyau Tarih-i Fenn-i Harb Frans1zca Miibahis-i Riyaziyye Ta'llm Nazariyatl Kitabet-i Askeriyye Ta'biye azariyatl

(Strateji) (Haflf lstihkam Uygulamalan) (Silah Bilimi Teorisi) (Harp Tarihi) (Frans1zca) (Matematik Taru~malan) (Askeri Egitim Teorisi) (Askeri Yaz1~ma) (Askeri Taktik, Tertiplenme Teorisi)

Muharebe-i Me~hure Mtinaka§atl (Onemli Harplerin Tarh§m as1) Rust;a (Baz1 ogren ciler Almanca) (Rusr;a veya Almanca) Mufassal Topogr afya (Ayrmtill Topogr afya) lstik~afat-1 Askeriyye (Askeri Ke~ifler, Ara~tlrmalar) Ta'lim Ameliyyatl (Askeri Egitim Uygulamalan)

denlerle ili§igi kesilen 3 subay (Ahmet Efendi-Sarar;hane, Muh­terem Efendi-Varna, Zeki Efen­di-~am) ise mezun olamam1~tlr .

MUSTAFA KEMAL'iN GORDOGO DERSLER

Mustafa Kemal Atatiirk'iin, 42 mevcutlu sm1fta 10. oldugu birinci s1mfta ve 40 mevcutlu S1-mfta 6. oldugu ikinci s1mfta gor­diigii dersler r;er r;eve it;in de ve­rilmi~tir .

Derslere balulillgmda; 2. smlf derslerinden yedisinin 1. sm1f derslerinin dogrudan devam1, ikisinin ise aym dersin farkh se­viyede uygulamas1 niteliginde oldugu anla~llmaktadrr.

Biitiin ara§trrmalara ragmen iir;iincii sm1f ders ger;me not r;i­zelgesi bulunamad1gmdan ders ve not dokiimleri bilinmemekte­dir. Ancak, Mustafa Kemal Ata­tiirk Harp Akademisinden 5. ola-

rak mezun olduguna gore son S1-mfta ilk iir; ir;erisine girmesi ge­rekmektedir ki, Ali Fuat Cebe­soy'un amlar1 bu r;lkarum dog­rulamaktadrr.14

MUSTAFA KEMAL'IN OKUDUGU YILLARDA HARP AKADEMiSINDE

EGiTiM · OGRETiM

Yukanda belirttigimiz gibi Goltz Pa§a egitim reformu saye­sinde teorik dersler yerine uygu­lamaya yonelik dersler progra­ma koymu~tur. Ancak politik ge­rekr;elerle Alman tarz1, birlik ve karargiihlarla koordineli gorev­ba~l egitim veya staj uygulama­lari miimkiin olamaillg1 ir;in uy­gulamaya yonelik dersler kitabi olarak i~lenmi~, ancak harita ve­ya dershane uygulamas1 yaplla­bilmi§tir. Goltz Pa§a biri 1885'te olmak iizere birkar; kez ogrenci­lerin tatbikata kahlmasrm sagla-

MUSTAFA KEMAL'iN 2. SINIFTA GORD0G0 DERSLER

Topr;uluk ve Topr;u Ta'biyesi

Muharebe-i Me§hure Miinaka§atl Cografya-i Sevk-ill-cey§ lstihkam at-1 Cesime Ta 'biye Tatbikat1

Ecnebi Ordu Te~kilau Tabakat-ill-arz Frans1zca Ta'lim Nazariyat1 Miibahis-i Riyaziyye Rusr;a (Baz1 Ogrenciler Almanca) lstik§afat-1 Askeriyye Ta'lim Ameliyyat1

4 TOPLUMSAL TARIH, KASIM 1999

(Topr;uluk ve Topr;u Taktigi Uygulamas1) (Onemli Harplerin Tartl~mas1) (Strateji) (Biiyiik lstihkamlar) (Askeri Taktik, Tertiplenme Uygulamas1) (Yabanc1 Ordu Te~kilatl) (Jeoloji) (Frans1zca) (Askeri Egitim Teorisi) (Matematik Tart1~malan) (Rusr;a veya Almanca) (Askeri Ke§ifler , Ara§tlrmalar) (Askeri Egitim Uygulam alar1)

nn§, ancak 57. donem bundan is­tifade edememi§tir.15

Atatiirk'iin okudugu donem­de Harp Akademisi'ndeki egiti­min kalitesi konusunda hatlralar dl§mda somut bir bilgi bulumna­maktadir. Bu hat1ralardan da egitim kalitesinin dii§iik oldugu ve ogrencileri tatrnin etrnedigi, ders konu kapsamlarmm da so­rout olarak tespit edilmedigi ir;in ogretrnenlerin konu hakkmdaki bilgisi ve ki§isel gorii§lerine go­re dersleri i§ledikleri anla§1l­maktadu-. Sm avlar ise merkezi degil, ders ogretmeni inisiyati­fmde yapllmakta, sozlii ve yazill smav notlan gene herhangi bir iist denetim olmadan ogretmen­ler tarafmdan verilmektedir .

Ogretrnenler ve ders i§leyi§ tarzlarrm inceledigimizde sorun daha iyi ortaya r;tkmaktadir. Am­larda "Eski Osmanh Seferleri Ta­rihi" ol arak ifade edilen muhte­melen "Muharebat-1 Me§hure Mtinaka§atl" dersine giren (E) Ferik Ahmet Muhtar Pa§a, dersi genellikle am ve tecriibelerine dayanarak i§lemektedir. Allmet Muhtar Pa§a, smavlarda ise yaz1h kagttlarmt okumaYJp kim daha fazla yazarsa ona gore not ver­mekte, ogrenciler de r;alakalem alakal1 alakas1z sayfalar dolusu yazarak yiiksek not almaya c;ah§­maktadirlar.16 Aym dersin diger ogretmeni. Kurmay Binba§I Reflk Bey ise mesleki bilgi yetersizligin­den dolaYI dersi anlatamamakta, ogrencilerin sorulanm cevaplaya­mamak-tadrr. Oysa bu ders ve Er­kan-1 Harbiye dersi (muhtemel 5. smlf dersi) ogretrneni Pertev Pa­§a'run (Demirhan) konusuna r;ok hakim ve bilgili bir ogretrnen ol­dugu ogrencilerin de z.evkle dersi takip ettigi anla§Ilmaktadtr.H

Yetenekli ve ba§anh bir og­retrnen olan Kurmay Yarbay Ha­san fuza Bey de (l§kodra savun­masmm me§hur komutam) ba§­ka bir rahatstzhgm kaynag1drr. Alman Harp Akademisi mezunu olan ve bir sene Alman ordusun­da staj yapan Hasan fuza Bey, devamh olarak derslerde Alman ordusunu, Alman sistemini ve kendisini ovmekte, bu durumun da ogrenciler in tepkisini topladt­gl anla~llmaktadrr. Benzeri taVIr ve tutum Almanya'da egilim go­ren subaylarm biiyiik r;ogunlu­gunda mevcuttur.18

Ta'biye Nazariyau dersi ogret-

meni Kurmay Yarbay Nuri Bey, tigi-enciler iizerinde en fYOk etki brrakan tigretmen olup, oldukfYa bilgili ve ktiltiirl ii bir subay<hr. Askeri strateji ve taktik konula­rmda dtineme gore olaganiistii bilgi sahibidir. Ancak tigrencile­rin onu sevmesindeki asJl neden a-Ylk fikirli ve aydm bir insan ol­masm dan kaynaklanmaktadlr. Politi!\ baski ve yaygm muhbirli­ge ragmen dti~iindiigtinti ifade etmekten Qekinmemesi ve tigren­cilerin sorularma hiQbir ~eyden korkmadan cevap vermesi ile herkesin sevgisini kazanml§tlr. Ders mi.ifredau dt§ma fYlkarak anlattlgl "Gerilla Nedir?" konusu Mustafa Kemal ve arkada§lanm derinden etkilemi§tir.19

Gtirtildtigii gibi derslerin i§le­ni§i ve kalitesi biiyiik til-Yiide tig­retmenin bilgi, kabiliyet ve gay­retine kalml§llr. Nuri Bey gibi tigretmenlerin dersinin konusu bile unutulmazken, diger dersle­rin ve tigretmenlerin ismi haur­lanamamaktadir.

Donemin egitim kalitesini et­kileyen bir ba~ka husus sistemin ogrenci kallllmml ve giincel so­runlan dt§layan yapiSidir. En QOk h allrlarda kaJan ve ogren ciyi etkileyen "Muharebat-I Me§hure Mtinaka§atl" dersinde Napolyon sava§lar1, 1866-71 Prusya-Avus­turya Sava§l ve 19. ytiz)'ll tincesi Osmanh sava§lan i§leni rken po­litik gerekQelerle yakm tarihleki Osmanh sava§larmdan bahsedil­memesidir. Ogrencilerin tsrarla­rma r agmen 1876-77 Osmanh­Rus Sava§l, 1897 Osmanh-Yunan Sava§l ve 1854-1855 Kmm Sefe­rinden bahsedilm emekte, Harp Akademisi tigrencisi Plevne Mu­harebelerini bilmeden okuldan mezun olmal\tadtr.20

Ameril\an i9 sava§t ve stimtir­ge sava§lan, bu sava§lann askeri aQ1dan tineminin algtlanamama­SJ ve bu konuda bilgili ogretmen olmamas1 yilziinden i§leneme­mektedir. Bu olumsuzlukta ders kitaplarmm Alman veya Frans!Z kitaplarmm terciimesi veya der­lemesi olmasJ ve bu kitaplarm bir kez baslldlktan sonra yeni geli~melerin i§len erek gtincel­le§lirilemem esi hususlarmm ro­li.i de unutulmamalldrr.

Egitimin kalitesi ile ilgili son husus siyas1 ortam ve baskl dl­§mda gen el teorik esaslann tig­rencilere verilmemesidir. Goltz

Pa§a, Alman sistemini kurarken askeri teori ve strateji kon usunu ihmal etmi~, mode rn askeri dii­§iincenin dogu~u, geli§mesi ve onemli askeri teorisyenler konu­larl miifredata almmamJ~tlr.

Ogrenciler Clausewitz, Jomi­ni, Btiytik Frederick, Montecuc­coli, Gustavus Adolphus gibi as­keri teori ve slratejinin kurucu­lanm , bunlann fikirlerini ve as­keri geli~menin te mel hallanm tigrenmeden mezun olmak du­rumundadJr.21

MUSTAFA KEMAL'iN OKUDUGU YILLARDA POLITIK DURUM VE

EGiTIME ETKiSI

Mustafa Kemal'in Harp Aka­demisi tigrencilik YJlian i-Y ve d1~ baskllar sonucu politik karma~a­mn tist diizeylere QJktJg1 bir do­nemdir. Ba~ta aydmlar olmak iizere II. Abdiililamid yonetimin e yonelik muhalefetin artmas1yla orantJh olarak rejimin baskJ CJ yti­nelim tarz1 daha da sertle§mi§tir. 1877-78 Osmanh-Rus harbi ve sonrasmda Osmanh lmparatorlu­gu'nun varhgm1 tehdlt eden s.iya­si ve askeri basktlarm artl§l, i9 politik s1kmtllara beka problemi­ni de ekl.emekle, imparatorlugun ytkllmakta oldugu, muUaka bir §eyler yap1lmasJ gerekligi dli~iin­cesi dtinemin aydmlanmn zihin­lerini me~gul etmektedir.

Ge-Yrni~te birlakrm darbe veya llitidan koruma manevralarmda aktif olarak l larbiyelilerden istifa­de edilmiey olmas1 II. Abdiilila­mid'in §iiphesini vekmekledir. Muhalefet tarafmdan da iktidan devirmek davalarmm amacma ula§abilmesi ivin kazamlmas1 ge­reken bir okul olarak goziiken22 Harp Akademisi ve Olmlu bu i9 ve dl§ polilik baslular sonucu olu§an karma~amn dt§mda ka lamam1~,

bu yi.izden ogrencilerin silahh egitim, all~ ve tatbikatlara katJl­masl biiyiik tilQiide yasaklanml§­tlr. Okul idareci ve ogretmenleri rejime sadakalleri ne gore se<;il­mekte, ders konu ve kapsamlan da politik sakm calar sebep gtisle­rilerek sansi.ire tabi tululmakta­d!r. Hatta yukan da bahsetligimiz gibi okul iQinde QOk saYJda hafiye bulundurulmakta ve yap1lan ih­barlar ytiziinden s1k s1k baskmlar di.izenlenmekledir. Bunun yam Sl­ra yine bu dtinemde lmparatorluk

ivinde yabancllarm ve azmh kla­rm milli gmuru zedeleyici taVJr ve harekelleri ogrencilerin milli­yetvilik duygulanm arlllrmakta ve bu dmum yogun bir ho§nut­suzluga sebep olmaktadJr.23

Biitiin bu politik baskllar ve etkenler egitim kalitesini olum­suz yonde etkilemekte, Akademi ogrencileri ciddl bir asker! egilim almadan mezun olmaktad1 r lar. Ayn ca, ogrencilerin bi.iyiik bir lusmmm aktif veya pasif olarak zan1anlanm politik geli~meleri ta­kip etlne, tartl§rnalara ve toplantl­lara kaWma, kitap okuma, bild iri ve bro~iir haz1rla:ma faa liyetlerine ayrrmas1 da de,·slere olan ilgiyi azaltmaktad1r. Hivbir polilik faali­yete kaulmmasa bile politik dul'U­mun yarat1Jg1 kafa kan~tkltg1 ve karamsarllk derslere isteksizlik duYJllak ivin yeterlidiJ'.24

MUSTAFA KEMAL'IN DERS BA$ARI DURUMU

Yukanda belirttigirniz gibi Mustafa Kemal Harp Akademisi tincesinde ba§anh bir tigrenci olup hep stmfmm ilk SIJ'alarmda yer almi§llr . Harp Okulu'nun ilk YJhnda istanbul'a gelmenin etki­siyle nollan dii§mii§, ancak mi.i­teakiben 90k 9ah~ara k oku lu 8. olarak bitirmeyi ba§al'lll!§llr.

Mustafa Kemal'in. ders duru­mu Harp Akadem isi'nde k1smen degi~mi§, iilkenin i9inde bu lun­dugu poli tik karma~a ve baslu ile di§ tehdidin artan boyullar1 onu derslerden tinemli til<;iide sogutrnu~tur. Zamanmm bi.iyiik bir k1sm1m kitap okumakl a ve yamnda kald1g1 Frans1z pansiyon sahibi vasJLas1yla ula§llgl yaban­CJ gazeteleri takip etmekle geyir ­m ekte, okudugu yaymlar rejim­ce sakmcah oldugu ivin geceleri gizli gizli okuma ktad1r. Bu du­rum ise uykusuz kalmas1na ve derslere ye terli ilgi gostereme­mesine neden olmaktad1r. Ders dJ§I zamanlarda ise okuyup edindigi bilgileri arkada~Jarma iletmeye Qab§makta, stk stk poli­tik tarti~malara katJlmaktadll'.25

Zaman iQinde sadece okuma ve tariJ~ma ile yetinmeyip daha fazla ogren ciye ula§arak lUke ivi ve ch§l poli lik geli§meleri aklar­mak isteyen Mustafa Kemal, ar­kada§larml bilinQiendirmek ama­CJyla dergi 91karmaya karar verir.

MUSTAFA KEMAL ~

I -

1~-

t--·

!---+-

.-,. \'\ ' " <• \l)("'\. i.· <• t c ' " '(.,. "-· t < l ot"l '('{ {..;,..__._,, ctJ-{\~ <- \ \ v 'lt c '\ <.c:.l~ i:( <· i · ('< <(~ <V <"\ Yi"~ ·~ o(,.l 1

~-.£ )'•! ! I h~· '"' '" << \<. '<- <1 .(c. i< \'1/ '(\. '(.'\. i...: (P '(J\ _ _,_,._._,., '<< '

~----- L__ \ .. , ,, <• \< .< < ~ ~~r- ~, ~- (·k~ <_( (\ ~-:-·.,....~ (~~ r-----i 11 .. " i '<J< · \ . <~ ~~~\,,, <# ~, ~" ~· n · n .;.;•._,_;.;../1 '"W

·. L. · it{'i ,J\ r \'~- c.( ~ '{\. ~, <(. '\.<. ,. ""' '{"'\ ..... '(. '( · ~~·-~i -.!-1.~ -- ~=

Mustafa Kemal Atatiirk'iin Erkan-1 Harbiye 1. smd notlarm• gosterir R.1318, H.1320, M.1902 tarihli numara defteri. Kara Harp Okulu Ar~ivi, 26 no'lu Numara Defteri.

4 TOPLUMSAL TARIH, KASIM 1999

Buna benzer k.Isa omi.irlii bir der­giyi Harp Okulu ogrencisiyken p ­karma)'l ba~arrm~t1r. Dola)'lSJyla deneyimlidir. Okul biinyesinde egitim goren veteriner ogrencile­rin yarduruyla bir dergi hazJrlaYJp

el yazlSl ile ~;ogaltmaya ba~lar. Yaz.Llarm ~ogunu kendisi yazma.k­ta, arkada~lar1 da ~;ogaltma i~ini yapmaktadrr. Anca.k saray ve okul yonetimi k.Isa si.irede dergiden ve hazrrlayanlardan haberdar olur. Okul komutaru Ali fuza Pa~a der­ginin hazrrlandlg1 dershaneye baslun yaparak Mustafa Kemal ve arkada~Iarm1 su~;iistii yakalar. Ancak namuslu ve vicdanll bir as­ker oldugundan durumu saraya bildirmez ve ogrencileri iistii ka­pall uyarmakla yetinir.26

Mustafa Kemal, politik faali­yetler dt~mda lstanbul'un eglence ve mesire yerlerine gitmeyi de ih­mal etmemekte, ozellikle de ya­bancllarm sahip oldugu eglence yerlerini tercih etmektedir. Boy­lelikle hem ~;e~itli sosyal faaliyet­lere katllmakta hem de hafiye de­netlemesi olmadlgmdan tartt~ma yapma ve yabanCJ yaYJDlan oku­ma firsatml bulmaktadJr.27

Mustafa Kemal'in derslere alan ilgisizligi notlarmdan da an­la~llmaktadir. 1. sl.Illfta 10., 2. SI­rnfta 6. durumdadrr. Anca.k, 3. Sl­mfta muhtemelen ilk 3 i~;ine gire­rek okulu 5. olarak bitirecektir. tlerleyen smillarda daha ~;ok ~;a­ll~masrmn nederti o donemde Harp Akademisi'nden mezun olanlarmm tamammm kurmay nasbedilmemesidir. Kabaca ilk 10 ile 15'e girenler "kurmay", di­gerleri ise "miimtaz" subay ola­ra.k nasbedilmektedir. Aralann­daki fark kurmaylarm iii( ytl er­ken terfi almalarma kar~m miim­tazlarm iki yLl terfi etmesi ve kur­maylarm list diizey se~;kin kade­melerde gorev almastdtr. Dolap­siyla Mustafa Kemal kurmay su­bay olarak mezun olacak ~ekilde ~;all~makla yetinmi~tir.

bgrencilik YJllarrnda onem verdigi tek ders Franstzcadtr. Tatile gittiginde Selanik'te ozel okullarrn kmslar rm takip etmek­te, yabanc1 okullarda egitim gor­diigii i~;in Frans1Zcas1 iyi olan ya­k.In arkada~1 Ali Fuat'tan ders dl­~1 zamanlarda yardlm almakta­drr. Bunlarla da yetinmeyerek bir Franstz kadmrn pansiyonun­da kalan Mustafa Kemal, bu Frans1z kadlndan hem ders al­makta hem de onun vas1tas1yla Frans1z gazete ve diger yaymla­nm takip etmektedir. Okuldaki Franstzca dersi hem kapsam hem de i:igretmenleri al(lSllldan yetersizdir . Bu nedenle Mustafa

~ ; zamanlan ru Fransiz­·=a_ a ayrrrru~trr.28

-tara Kemal, 29 Kanuruev-1 ~ Ocak 1905) tarihinde

l'p llidemi i"nden mezun . \ncak orun mezun olmakla ez.. ·Uama gorev yerleri belli dan. once okul i~i politik fa­

~tlt:r ,-e ihbarlar yiiziinden sa­ray hafiyelerinin takibine ahnan

•tara aemal, bir kumpas sonu­e\ ar::..ada~lanyla beraber tu­

mklarur. Durumunu kotii goriip ayarak evlerine alm1~ olduklar1

ordudan aWrm~ bir subaym ihba­n uurine tutuklanmi~lardrr. An­cak- daha sonra araya girenler sa­- e inde asil tayin yeri Makedon­ya·ya degil de Suriye'ye siiriilerek agrr bir cezadan kurtlilurlar.29

26 NO'LU NUMARA DEFTERiNiN

OZELLiKLERi

Osmanli Imparatorlugu'nda askeri egitime verilen onem nede­niyle her sene biitiin askeri okul ders geyme not ~izelgeleri topla­rup kontrol edildikten sonra Padi-ahm onayt ile Harp Okulu matba­

asmda basiitp biitiin askeri okulla­ra dagJtilmi~trr. Basw niishanm geH~iyle birlikte el yaz1s1 ile hazrr­lanan niishalarm imha edildigi tahmin edilmektedir. Bu sistem sayesinde her okulda diger bi.itiin askeri okul noUan bulundugun­dan aleniyet saglanrm~, okullar araSl i:igrenci ge9i~ i~lemleri kO­layla~tmliru~tiT. Atatiirk' i.in Harp Akademisi hari9 diger okullara ail noUar1 bu tarz basth numara def­terlerinde yer almaktadrr.

Harp Akademisi. donemine ait notlarm bas1h niishalan biiti.in ara~l1rmalara ragmen blilunama­mt~l1r. Muhtemelen yukanda be­lirttigimiz Makedonya'daki kan­~Iklar ve <tiger nedenlerle 1317, 1318 ve 1319 senelerine ait not ~izelgeleri toplamp basilamami~­

tlr. Bu nedenle, Harp Okulu ar~i­vinde el yazlSl ile sadece Harp Oklilu biinyesindeki okullara ait notlann yazildig1 defier kalml~tlr.

Bastlma i~l emi ger~ekle~emedigi ivin bu defter imha edilmemi~tir.

Eger basllma i~lemi ger~ekle~­seydi, soz konusu el yazJSl defter imha edilirdi. Faik Re~it Un at'm makalesinde kullandigt ve yan­lt~hkla 5. sllllf diye isimlendirdi­gi 2. s1mf not ~izelgesi, yazma

SENE 1 •• SINIF NUMARASI 3 •• KISIM ( )

45 45 •s 45 45 45 45 •s .cs ~ 45 45 20 20 sao 30 30 30 30 J0 30 30 J0 30 30 J0 30 U II 1--

s.rrw El«<diCit'.al'l(;ll' 41 211 45 40 43 45 « 35 38 45 40 42 42 42

""" -s

2 :n.ITwM. ~

~F.. ~

4 $'..,.._ ~ 42 36 45 .. , 42 35 39 45 38 33 45 32 18 18 50S

5 S!AIY'!'Htu.l S... 33 39 ... 40 .0 17 40 33 35 35 45 32 18 11 469 ........

,...,. "-13 I.WwMl c.-.

115-' Mvsbf•K""""I

111 Milf-17 Hd fU'iiC

""""'""' 19 HasMZold

20 01-T..at~HI.Irl

"~

,. """"'"" ....... 21 KA.-Mifatvi ,_...., ,.,,_ 31 Zel<i

32~1 33 MeM' .. ICIIWI

'-4~F"*'

35 ..... ~.c..

:)ISH~....,_

"'._....., " , ...

R..ndKav'*

KO!>ril• K&.-..!St..ti. --...... ._.._ .,..,., s.&anl~ -,....., """'

39 215 45 40 M 24 42 39 32 36 45 37 15 41 33 4.5 37 39 25 41 35 27 32 35 31 17 19 467 ~ n ~ ~ M Q ~ ~ ~ ~ ~ u 11 20 492 34 42 42 36 39 M 45 33 33 32 40 33 17 ,. ..., 41 37 44 35 41 41 44 32 31 36 « 30 17 20 493

~ ~ ~ ~ ~ ~ 41 42 33 n Q 33 t4

30 ~ ~ ~ ~ 15 ~ ~ ~ 32 44 ~ 19 17 438 M ~ U 35 « ~ ~ 41 ~ " ~ ~ 14 15 486

3;2 41 38 :sa 36 43 4S 39 S3 '32 33 34 18 20 479

36 25 42 3~ 31 44 42 42 28 l3 45 30 0 " .... ~ l3 40 34 ~ ~ 36 ~ 32 ~ ~ ~ 9 20 435 ~ n ~ ~ ~ ~ 41 n ~ ~ 44 25 t6 20 453 3:9 v 42 37 38 15 43 39 2a 32 ~ 29 16 12 442

32 3S 40 33 33 15 42 36 Y1 v ~ 36 1t 18 449 31 28 40 36 26 25 43 30 27 34 34 38 17 16 425

33 27 42 3e 3e 22 42 37 30 39 36 32 7 115 441

KM.I~ 35 36 39 31 M 2.5 45 3& 33 32 45 33 115 ~ 461 34 40 37 30 32 30 44 33 32 24 45 35 14 20 450 32~~323544 42423133 443516 20 489

Cakq 32 33 36 31 40 15 3ZI 43 21 25 35 1& 17 18 407

33 36 42 30 38 15 42 35 40 3i « 25 1& 19 456 'I'......... 29 27 37 33 40 20 43 39 22 24 44 27 14 20 419

~.,., 33 36 36 31 39 15 •s 35 13 24 •o t 3 15 tG •ot 3.8 35 42 39 3.- 17 •2 32 26 30 42 Z2 17 19 436

s~ 34 23 37 35 30 l9 •S 40 2a 32 42 21 19 13 « 3 ~ ~ 36 .c..s 38 31 2.5 ~ 34 31 36 4 0 30 12 16 d5

35 Jo 45 31 39 15 42 35 3t 34 45 :n 14 t3 «2 40 36 43 35 34 15 45 30 29 26 43 30 14 20 440

Sllqnll. 37 25 45 "(! 35 43 44 30 28 31 36 3a 1$ 17 464 37 26 42 3a 44 20 44 35 30 :ze « 30 16 20 452

La.'el 33 36 • 3 31 32 31 43 34 31 24 36 16 15 20 425

Osl<i-dM 42 39 43 •2 39 41 « 37 29 34 « 21 15 18 "a8

liS 22 43 39 32 15 44 34 38 3t 39 22 15 20 -432

~ 35 39 311 35 43 15 40 30 26 27 4 3 21 12 111 422

niish anm i~inde bulunan faksi­m ile tipinde basilmi~ tek bir sayfaya sonradan ~er~eve monte edilmesiyle olu~turulmu~tur. Unat, muh temelen soz konusu ~izelgeyi daha ~1k gostermek is­temi~tir.30 Neden yazm a ~izel­geleri. kullanmad1gt anla~llama­ml§tlr . Faksimile bask! m uhte­melen basklya on hazrrhk ola­rak yapilmt~tL Bask1 yapllama­ymca bu niishalar elde kalrrn§, m iiteakip yillarda i ~inde Ata­ti.irk'iin ismi ge~en sayfa yazma­nm i~ine kondugu geri kalan sayfalarm imh a edildigi. tahmin edilmektedir.

Mustafa Kemal'in Erkan-1 Harbiye 1. smd notlarm• gosteren (kar~• sayfadaki) orijinal niishalarm birl~rilmi~ t;evrimyaZJml.

zrrda 28 x 39,5 em sayfa ebatlarm­dadrr. Ba~langw sayfasmda defie­rin muhteviyati ile ilgili a(;akla­malar blliunmamaktadrr ve say­falar numaralandrrllmamt~tlf.

Defierin birinci boliimiinde Rum i 1317-1318, ikinci bolii­miinde ise 1518 yllma ait Harp Akademisi ve Harp Okwu og­ren cilerinin ders ge~me not ~i­zelgeleri yer ahrken ii~iincii bO­liimde 2 Kanurusani 1317 (15 Ocak 1902)- 6 Nisan 1320 (19 Nisan 1904) tarihleri arast egi­tim gormii~ Harp Oklilu ogren­cilerinin iiv senelik toplu not vi­zelgeler i bulunmaktadrr. Defter­de Rumi 1319 (1903-1904) yllma ait ders ge~me not ~izelgeleri bulunmamaktad1r. Biitiin ara~­ttrmalara ragm en bu ~izelgeler tespit edilememi~tir. (:ah~mala­ra devam edilmektedir.

Atatiirk' iin Harp Akademisi notlarrmn yer aldtgi defier, ar~i­vin tasnifini yapan Hayt'ullah Gok tarafmdan tespit edilip, ar~ive 26 numara ile kaydedilmi~tir. Defte­rin rafnumarasr 1-C' dir. Bu def­ter, bastl1 formlarm el yazlSl ile doldw-lilup ciltlenmesi ile te~kil edilm.i~tir. D~ boliim ve bo~ say­falar dahil 158 sayfadan olu§mak­tadir. Orijinal cildi muhtemelen y1pranma nedeniyle degi~tiril­mi~tir. Defter, bu degi~tirme es­nasmda liTa~ landigmdan hali ha-

MUSTAFA KEMAL -fa-

. ' )

~· .. i~ <· \" i <- q H

<'-' i,l"i ,.., \'<. "'\ ....... ...::c:.

t!'l <. <· \" i< . .. --··- · ~-< 'i~ '" '" i\ "

/ .')' 1 t ::.

Ostte: Mustafa Kemal Atatiirk'iin £rkan-r Harbiye 1. smd notlarmr gosterir R.6 Kanumsani 1318, H.19 $ewal1320, M.19 Ocak 1903 tarihli numara defteri. Kara Harp Okulu Ar~ivi, 26 no'lu Numara Defteri.

I

Sagda: Faik Re~it Unat tarafmdan yanlr~lrkla 3. smd notlarr olarak algrlanan ve bir karne ~blonu it;erisine yerle~tirilen boliim.

..t4TOPLUMSAL TARIH, KASIM 1999

~(

i O:.

~\ {( {'\ '~ 1{, (" '~ t~ <• <.1. ~" << x'< •,

<< ('\ (\. <" << '(I\ ...

,. (A (1. ('(. <'\ {'\ ..

{<. ..J.,Jy~·.;.,..

i~ ;u-.~ .. .... _.. \. · /

\V~. ~

~ ... / . ...,J<·· v./_..1,..

~. J;

SONUc;

Yukar1da belir ttigimiz husus­larm 1~1gmda Mustafa Kemal'in Harp Akademisi ogrencilik done­minde derslerden ziyade ll. Ab­dillhamid rejiminin politik baslu­lan ve imparatorlugun bekas1 so­runlarlyla ilgilendigi, arkada~Jan­m aydmlatmaya Qah~tlgl anla~ll­maktadrr. Bu a~m politize ortam­dan ve egitim kalitesinin dti~tikhi­giinden dolay1 derslere pek ilgi gostermemi~tir. Kmmay subay olarak mezuniyetini saglayacak derecede derslere gah~makla ye­tinmi~ ve amacma ula~mi~llr. Son smlfta biraz gayret gosterip (muh­temelen ilk tiQ iQerisine girerek) 1. ve 2. stmf notlarmm dti~tikliigii­ne ragmen 5. Slrada mezun olma­Sl, istemesi halinde daha iyi bir dereceyle mezun olabilecegini gostermektedir.

Harp Akademisi yillanrun en kahc1 etkisi ordunun politika dJ~t kalmas1 fikridir. II. Me~rutiyet'in ilam sonrasmda ordunun mutla­ka politika d1~ma vlkanlmasi, po­litize olmu~ subaylarm disiplin altma sokulmas1 konusunda yo­gun 1srar gostermi~tir. Bu 1srar ve tekliflerinin 1ttihat ve Terakki ileri gelenlerinde rahats1zhk ya­ratmasi bile onu caydrrmamt~tJr.

(:iinkti politizasyonun ordunun disiplin, dayam~ma ve asker! ni­teligini olumsuz etkiledigini, as­keri okullarm egitim di.izeyini dti~iirdtigiinti bizzat ya~ayarak gormi.i~ttir. 1908 ogrenci hadise­lerine Harp Okulu ogrencilerinin de kan~mas1 ve Balkan harbinde ya~ananlar onun hak!Jh gm1 ve ongori.isiinti kamtlamJ~tlr.31

1. Bu yanh~ anlama ile ilgili olar ak ay­nnhh bilgi bu makalenin son btilii­miinde verileceklir. Bu hususla ilgili olarak Bkz. Faik Re~i t Unat, "Ata­tiirk'lln Oi!;rencilik Hayatma Ail BaZJ Notlar", Devrim Geru;li/Ji, Y1l: 2, c. 3, sayJ 17, Kasun 1953, s. 10-11; ayru ya­zar, "Atatiirk'iln O~;renim Hayau ve Yeti~tigi Devrin Milli Egitim Sistemi", Atatiirk Korl[eranslart·l, (Ankara: T.T.K. Basunevi, 1964), Levha 5.

2. "Harbiye'nin kurulu~u ~agda~la~ma tar ihinin belki en onemli olay1 oldu diyebiliriz. Bundan sonraki dtinemin belli ba~l:J olaylan, bu kurumun ej!;iti­minin sagladllll askeri ve dii~iinsel etkileri; bu kurumun siyasal giicii elinde tutanlara kar~1 tutumu; me­zunlarlllill askeri , siyasal ve kiiltiire l hayatta ald1klarl yerler goz oniinde tutulmadan anla~1lmaz." ' iyazi Ber­kes, Tiirkiye'de <;agda~/a~rrw, (Istan­bul: Dogu-Bau Yaymla n , s. 191. Kara Harp Okulu'nun kurulu~u ve gene! geli~imi hakkmda blu. lsrafil Kurt­cephe-Mustafa BalcJoj!;lu, J(ara Harp

Tarihi. Ankara , K.H.O. Matba· ! 991. lazlurn lskora, Harp Akademileri

- n.~r 1846-1 965, c. I, Ankara: Ge· ::lillrrna) Basrmevi, 1966, s. 5.

ra. age. s. 5-6; Harp Akademileri T. ~i 1848-1991, Istanbul: Harp \bl!e!'Tlileri Bastmevi, 1991, s. 1-5, 7. Uma.!l Harp A.kadern.isi, Mare~al Hel· ca1h \ 'on ~!oltke tarafmdan 1840'11 yli· tuda koklti bir reforma tabi tutulmu~· tn. liltalardan gen.<; ve ba~anh subaylar aynntlh bir se<;im progr·amt sonrasmda Harp A.kadernisi'ne ogrenci olarak all· ~~ordu. Egilim biiytik iil<;iide gtirev ~~ e2;ilim esastyla birlik ve karargilh· lanla yogun staj ve uygulamaya dayan· maktayd!. Ba~arrh ogrenciler kurmay

larak, ba~arlll olamayan ogrenciler ;se ayrr bir s tatU ile okulu bilir iyordu. Jack D. Hoschouer, "Von Moltke and ilie General Stall", Military Review, c. LX\11, no. 5, Mart 1987, s. 64.

6. Jehuda L. Wallach, Bir Askeri Yardr· mm Anatomisi, <;ev. F. <;eliker, Gene!· kurmay Basrmevi, Ank.,1977, s. 25-45. Wallach, age, s. 47-49,56-57. Kara Harp Okulu Ar~ivi, 27 No'lu Kiin­"e Defteri. TUrk l stiklal Harbine Katr­ian Tiimen ve Daha tJst Kademelerdeki li.omutanlartn Biyograjileri, 2. bask.r Ankara: Genelkurmay Bas1mevi, 1989, s. 1. ~1. Kemal Atatiirk'iin mezuniyet tarihi ile ilgili muhtelif gtirii§ler bulunmak­tad!r. Biz bu tarihleri tespit ederken iJ. gili kiinye ve mrmara deflerlerinden istifade ettik. A)'J'Ica, yukar1da atJf ya­prlan Genelkurmay ya}'llll ile dogrulu­gunu kontrol ettik. Bu konudaki farkh gtirii§ler icin bkz.: Mustafa Balclol';lu, "Atatiirk'iln Biyogralisine Katkr",Ata­tiirk Ara5tmna Merkezi Dergisi, c. XIII, sa)'l 58, Temmuz 1997, s. 559-541; Sadi Borak, "Atatiirk'iin Biyografisinde Ya· prlan Yanh~llklar", Atatiirk Ara~trrma MerkeziDergisi, c. I, sa)'1 1, Kas1m 1984, s. 276-287.

9. Kara Harp Okulu Ar~ivi , 22 No'lu Nu­mara Defteri.

10. <;anakkale 11. Kara Harp Okulu Ar~iYi , 26 No'lu Nu­

mara Defteri, s. 2-5. 12. Kara Harp Ok!rlu Ar§ivi , 26 No'lu Nu­

mara Defteri, s. 52-55. 13. l skora, age, s. 204-208. 14. Ali Fuat Cebesoy, Smif Arkada§rmAta­

tiirk, (Istanbul: 1996), s. 88. 15. Wallach, age, s. 48. 16. Cebesoy, age, s. 51; Asrm Gilndiiz, Ha­

trralanm, (Haz.) I. llgar, Istanbul: Ker­van Kitap<;rhk, 1973, s. 19.

17. Cebesoy, age, s. 53-54. 18. Cebesoy, age, s. 54-55; Giindiiz, age,

s. 20. 19. Bu etkilenme o kadar derin olmu§tur

ki Mustafa Kemal Atatiirk, Ali Fuat Ce­besoy ve Asrm Giindiiz arularmda bu ola)'l biiyiik til<;iide benzer ifadelerle anlatmaktadular. Bkz. Yavuz Abadan, Mustcifa Kemal ve <;etecilik, 2. bask.r , Istanbul; Varbk Ya)'lJlevi, 1972, s. 24-27; Cebesoy, age, s. 53-56; Giindiiz, age, s. 19-22. Donemin bilinen diger iil!;rellllen Jeri Kurmay Yar bay Macit (Miiballis-i Riya­ziyye), Kurmay AJbay Zeki, Kurmay Yarbay Fevzi'dir. Diller tigretmen isim­leri taraflffi!zdan ara~tJnlmakta olup b!rlundugunda ne~redilecektir.

20. Bu husus 1906 ytlrnda mezun olan Is­met lnonii 'niin amlarmda ge<;mekte­clir. lsmetlnonii, Hatrralar, c. 1, 1. bas­In , Ankara: Bilgi Ya)'lnevi, 1985, s. 22; Kazrm Karabekir, Hayatzm, 1st.: Emre Ya)'llllarr, 1975, s. 242-245, 277-278.

S~f 2 ERKAN·I HARBIYE NAMZEDI KISIM I l

'l! ~

~ l ~ ~ s-~ ~ ~

~ i i i i i I ~ ~ ESA.W ~ 2 ~ ~ ::r e ~ ~

I < ~ . j ~ ; I ~ ~ 0 ~

I ~ ~ ~ 2 a .. ~ ~ § I ~ ~ ~ ~ :i! ~

i "' !!

~ i ! ~ ~

~ ~ z ~ ~ ~ ~

~ w ~ ~ ~ ~ ,.

\ .... ~ .,....._ " .. " "' .. .. .. .. " "

., " 20 . .. . , .UW.ICTevflk ...... .. .. .,

" " .. « " .. ., « 17 20 SO\ 2 ,.,. 3 ''"" CfiWo~~ir .. .. " " .. .. <3 ., ., .. .. " 20 5\\ \ - . - ,_ .. ., " "

,. ., " .. .. 37 " " " "' •

' - - .. " .. " .. .. ., " .. 21 .. " 20 .,, \\ . . -- -- <3 ., .. " .. ., 43 ,. ., .. .. ,. 20 ..,

' 1 ._ ""' <2 ., ., 35 31 ., 30 <3 .. ,. ., \1 20 .,. \0 . ..... o ...... .. ., .. . . .. .. .. ., ., " .. " " SO\ ' . ..... - "

,. " 37 "

., " .. ., 35 <3 " " ... 17

" _, .. _ .. " 39 .. 35 " " " .. 30 .,

" " "' " "' io'tllltaf•I:<M'JJ s.IU"~I k.~ .. " .. " .le! 43 " 35 O.la " .... " " 20 ... • ..,.. " ,.. _...., .. .,

" " " ., .. ,. .,

" <3 " " <7\ " " " """" .. " " " 35 ., 37 ,. .. " .,

" " ... " . ,. """"'~""' $om ., .. ,. 30 ., ., ,. ., " " .. " " "'' 20

" """'w""' - .. " " ,. ,. .. " " .. " <3 " 20 <70 1

" Mm•Z•kl 5(.:-tym~ .. 37 " " " " 45 " ., 30 " " 20 ... ,.

" - "-· .. .. " " 31 .. ., ,. .. 30 .. " 20 ... " - " ..... ...... ., ., .. 20 " ., .. .. .. "' .. " 17 ... ,.

" ....,

'"" .. " " " " " " 30 " 20 " " " "" 33

20 Mlfii\"M.FI*I ....., .. " .. " " ., 33 " ... 22 " " 17 .. , 2'1

" .......... v- ., " " 2'1 " .. 33 32 ... ,. .. " \1 ... " ,

"'"" ._, .,

" ., .. ., .. 35 .. " 21 ,.

" " "' • 23 ~N't ..... .. " " 37 " ., " .. "

,. .. \3 " "' " " OloniMN~ ...... " ,.

" " ,. .,

" 33 .. \5 ., " " "'

,. " J.~'ntiEril ·- ., ,.

" " " .. " ,.

" ,.

" " " ... " ,. -- v- " 37 ,. "

,. " 3> <3 " " " 20 ,.. ,. ,

"""''""" ,_

" " 31 71 .. " ,. 3\ .. 25 .. " 20 ... ,.

" -- .... ., "' " " " .. ,. .. .. 37 " • 20 <10 " " Hllltyifi HUsi'IO ......... " " " 30 ,.

" <1 " " \ 7 37 " " <30 " " -Coml - .. ., " " .. " " 33 .. 33 J2 " " ... \5

" -- T- .. " " " " ., " .. .. " 37 " " "' 21 , .... ., 37 " " " .. " .. " \1 "' " " '"' 22

" T- .. " .. ,. ,. .. " 30 .. \5 "' \5 20 ... 21

" , .. - " " 37 " 37 " " .. " " " " " "' 3\

" """ ·- " " " " ., .. " 21 .. 71 " " " . .. " ,. "' '"'"'

., " " 3> " " 33 " .. ,.

" \1 "' "' ,.

37 I.WI~Nf ....... ., .. .. 33 " .. ,. .. " 22 " " " .,. " " ""' Y--.a:• " .. " " " " " " ., \S ., \7 20 . .. " "' ....Wf.t-.i """' " " 3J " " .. " .. <3 \S " \1 " "' " .. ... -· Hna.,llldEt.n«,Mo:~~~~-.:mlfWI::Uti.WtN~31 ...,..1101i; ....... net:an~~~p.aacb*ll',

21. Askeri egitinl sisteminde Fran srz etkisi hakimken tinemli askeri teorisyenle­rin eserlerinin terc iime e diJip dersler­de kullamld11!;1 dil§iinillecek olursa bu konuda iinemli b ir gerileme mevcut­tur. Ornegin Rainlondo Montecucco­li'n.in Osmanll ve Avusturya - Macaris­tan askeri sistemlerini inceleyen eseri terciime edilmi~ti. Bkz. KemaJ Beydilli, Tiirk Bilim ve Matbaactl!k Tarihinde Miihendishane, Miihendishane Matba­asr ve Kiitiiphanesi, Istanbul: Eren Yay., 1995, s. 277.

22. Yiicel Aktar, lkinci Me~ruliyel Donemi Ogrenci Olaylart (1908 - 1918), 1. bask.r, Istanbul : lleli~im Ya)'lnlarr, 1990, s. 55.

25. Gazi Ahmet Muhtar Pa~a an rlarmda yabancr illke diplomatlarmm bask.rlar1 sonucu patlak veren bir hadiseyi ak­tarmaktad!r. Egitinlden donerken Fransrz mezarllgmdan get,:en Harp Okulu 2. smlf tigrencileri mezarhga zarar verdi iddias1yla Frans1z elt,:ili2;i­nin ~ikayeli iizerine bir subay ve iki tigrenci okuldan atllir (1856-1857). Hadise biiyiir. lnfiale kaptlan Harbiye· iller topluca olayr protesto edip derse girnlez. Okul ytinetiminin miidahale· Jeri dururnu icinden <;1k1lmaz hale ge­tirince anhna i~lemi iptal edilir. Gazi Alrmet Muhtar Pa§a,Amlar: Sergiize~t-i Hayatun'tn Cild-iEvveli, Istanbul: Ta­rih Vakf1 Yurt Ya)'llllan, 1996, s. 4-7.

24. Donem ile ilgili biitiln an!larda politik karma~a ve baskmm olumsuzluguna ili§kin hatJralar aktarrlrnaktadrr. Cebe­soy, age, s. 44-45, 59-61, 90-96; Giin· diiz, age, s. 15-18, 22-25; lntinii, age, s. 19; Karabekir, age, s. 272-275, 290-295. Zamanmm biiyiik btiliimiinii ders ca· ll§maya aymm~ olup okul birincisi ol­maktan ba~ka bir §ey dii~iinmeyen Ali lhsan bile politik baskllardan §ikiiyet·

- <;idir. Ali !Jisan Sabis, Harp HatLrala-rtm, c. 1, Istanbul: Nehir Ya)'lnlarl, 1990, s. 20.

Mustafa Kemal'in Erkan-1 Harbiye 2. smd notlar1m gosteren (ka~• sayfadaki) orijinal niishalarm birle$tirilmi$ ~evrimyaz1m1.

25. Mustafa Kema l, AJrmet Emin Yalman ile yapng.t miilakatta Harp A.kademisi tigrencilik )'lllan ile ilgili olarak §unla­n soylemi~tir: " ... Erkiln-1 Harp smrllarma gectik. Mu'tad olan derslere iyi o;:alr~1yordurn . Bunlarm fevkinde olarak bende ve ba­Zl arkada~larda yeni fikirler peyda ol­du. Memleketin idaresinde ve siyase­linde fenahklar oldugunu ke§felllleye ba§ladrk. Bin.Jerce ki~iden ibaret olan Harbiye talebesine bu ke§frmizi an.Jat­mak hevesine dii§tiik." Vakil, 10 Ka­nunrsanl1558 (10 Ocak 1922). Asrm Giindiiz, Mustafa KemaJ'in o dti­nemde yapng1 konu~malan aktarmak­tadu. Giindiiz, age, s. 13-18.

26. Cebesoy, age, s. 59-61; Giindilz, age, s. 22; Vakil, agm.

27. Cebesoy, age, s. 61-62, 64-66, 75· 77. 28. Giindiiz, age, s. 14.

Ali Fuat, Mustafa Kemal'in kendisine; " Bir Erkam harp zabili mullakkak ya­bancl dil bilinelidir. Bunun aksini dii­§iinmek biiyiik bir hatad!r" dedi~ kaydetmektedir. Cebesoy, age, s. 18, 24; Karabekir, age, s. 242-243.

29. Cebesoy, age, s. 90-98; Vakil, agm. 30. Unat, "Atatiirk' iin Ogreninl ... ", age,

levha 5. 31. A.ktar, age, s. 73-74, 82-83; Behi<; Er­

kin, Atatiirk'iin Selanik'teki Askerlik Hayatrna Ait Hatrralar, Ankara: TIK Bas~mevi, 1956, s. 600-601.

MUSTAFA KEMAL 4-.s--