Post on 28-Oct-2015
transcript
1
L A T Í N
II
César
LATÍN PAU- COMUNITAT VALENCIANA (2012/13)
2
3
ESQUEMA DE LAS PRUEBAS DE SELECTIVIDAD 2012/2013
A: Fase general (obligatoria, consta de 5 exámenes) - Castellano: Lengua y Literatura II
- Valenciano: Lengua y Literatura II - Idioma (a escoger entre alemán, inglés, francés, italiano o portugués) - Historia de España o Historia de la Filosofía
- 1 asignatura de modalidad (a escoger) El estudiante podrá presentarse de la asignatura de modalidad que quiera. B: Fase específica (voluntaria) El estudiante se examina en esta fase de asignaturas de modalidad de Bachillerato diferentes de la escogida a la fase general. Puede examinarse de las asignaturas que quiera, las haya cursado o no.
LATÍN: Se mantiene el esquema y los criterios del curso anterior:
TRADUCCIÓN: 5 puntos; ANÁLISIS SINTÁCTICO: 2 puntos; MORFOLOGÍA: 1 punto. DERIVADOS ETIMOLÓGICOS: 1 punto. LITERATURA LATINA: 1 punto.
♦ TRADUCCIÓN: 2 opciones: -texto A: César o narrativo (entre 25 y 30 palabras) -texto B: un texto hecho en clase de los 38 repartidos en la Antología elaborada por la comisión que viene trabajando en ello desde hace años (entre 35 y 40 palabras)
♦ SINTAXIS: comentar la estructura oracional del texto
♦ MORFOLOGÍA: Puedes practicar en http://www.luduslitterarius.net/declinacion/analisis_sust.html
♦ LEXICOGRAFÍA: Dos verbos propuestos para realizar la modificación preverbial y sus respectivas evoluciones que se extraerán de un corpus cerrado de aproximadamente 60 verbos, que garanticen cada uno de ellos un mínimo de 4 modificaciones preverbiales.
EJEMPLO de modificación preverbial: duxit: abduco; adduco; circumduco; conduco; deduco; diduco; educo; induco; introduco; obduco; perduco; praeduco; produco; reduco; subduco; superduco; tra[ns]duco. transiri: abeo, adeo, ambio, circumeo, coeo, depereo, dispereo, exeo, ineo, intereo, introeo, obeo, pereo, praetereo, prodeo, redeo, retroeo, subeo. Evoluciones: duxit: abductor, aducir, aducción, conducir, conducta, conductivo, conducción, conductor, deducir, deductivo, educar, educativo, inducir, inductivo, introducir, introductorio… transiri: ir, ido, ambiente, ambientación, ambición, coito, éxito, inicio, perecer, pretérito, rédito, subir, súbito, transeúnte, transitivo, transición, tránsito…
♦ LITERATURA: - Historiografía, Oratoria , Épica y Lírica en Roma.
4
EJEMPLO DE EXAMEN DE SELECTIVIDAD
5
DECLINACIONES
1ª DECLINACIÓN 2ª DECLINACIÓN
CASO
SG
PL.
SINGULAR PLURAL.
Masc-fem n. M-fem n.
Nom. -a -ae -us, -er, -ir -um -i -a
Voc. -a -ae -e, er, ir -um -i -a
Acus. -am -as -um -um -os -a
Gen. -ae -arum -i -orum
Dat. -ae -is -o -is
Abl. -a -is -o -is
3ª DECLINACIÓN
TEMAS en CONSONANTE TEMAS EN -i
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
M-F N. M-F- N. M-F- N M-F N.
Nom. -s / - Ø - Ø -es -a -es/-is/ -er -e/-al/-ar -es -ia
Voc. -s / - Ø - Ø -es -a -es/-is/ -er -e/-al/-ar -es -ia
Acus. -em - Ø -es -a --em [ -im] -e/-al/-ar -es/ -is -ia
Gen. -is -um -is -ium
Dat. -i -ibus -i -ibus
Abl. -e -ibu s -e /-i -i -ibus
4ª DECLINACIÓN 5ª DECLINACIÓN
CASO SG PL. SG.
PLURAL.
M-F N. M-F- N. Nom. -us - u -us -ua -es -es
Voc. -us - u -us -ua -es -es
Acus. -um - u -us -ua -em -es
Gen. -us -uum -ei -erum
Dat. -ui -ibus* -ei -ebus
Abl. -u -ibus* -e -ebus
6
7
TEXTOS
DE CÉSAR
CON
EJERCICIOS
JULIO CÉSAR (Nicolas Coustou)
(LOUVRE, Paris)
8
9
LA GUERRA DE LAS GALIAS
Poco antes de la guerra civil, los enemigos políticos de César le acusaron de haber realizado una desastrosa campaña como procónsul en las Galias. Para justificarse ante estas críticas, César redactó, en el invierno del 52 (tras el levantamiento de los galos acaudillados por Vercingetórix), una relación ordenada por años de sus actuaciones en la provincia. Su propósito no era literario ni historiográfico, sino político: quería demostrar que los intereses de Roma habían hecho necesarias las numerosas guerras que se sucedieron durante ocho años en las Galias.
Así pues, la Guerra de las Galias agrupa una serie de conflictos y guerras sucedidos entre el 58 y el 51 a.e. que reflejaban las ambiciones imperiales de César. El mismo Julio César (100 - 44 a.e.) las narra en sus Comentarios de la Guerra de las Galias defendiendo la necesidad de Roma de conquistar la región, ya que los pueblos guerreros que la poblaban ponían en peligro los intereses romanos. Fue precisamente la rivalidad y las luchas internas entre los pueblos Galos lo que facilitó el triunfo de César, que culminó con la Batalla de Alesia el año 52.
10
El resultado de esta guerra convirtió a Roma en dueña de Europa, extendiéndose desde Britania en el Este hasta el río Rhin por el Oeste. Entre otras ventajas, el control de las Galias suponía para Roma una facilidad de reclutamiento destacada, y servía de trampolín de intervención para acceder a los territorios de los bárbaros. LA GUERRA CIVIL
Durante su conquista de las Galias, Roma había ido cambiando y, a su vuelta, se encontró una ciudad dividida. Pompeyo se había ido aproximando al Senado, donde los enemigos de César intentaban despojarle de sus tropas y de su gobierno. Poco a poco, se llegó a la guerra civil. Después de algunas tentativas de aproximación, César se adelantó e invadió Italia cruzando el Rubicón. Pompeyo se retiró al otro lado del Adriático, seguido por los magistrados y la mayor parte de los Senadores. Más que contra Pompeyo, la lucha era contra la clase senatorial, de forma que tras su derrota en Farsalia y su muerte, la guerra siguió durante tres años en distintos escenarios (España, África y Asia Menor). Tras la batalla de Munda (Montilla, en Andalucía) en el 45 a.e., parecía que el triunfo de César iba a ser definitivo: se entregó por entero a las reformas que necesitaba Roma para ser la capital de un inmenso Imperio, pero no pudo realizarlas definitivamente porque surgió la conspiración que acabó con su vida el 15 de marzo del 44 (el día de los Idus de Marzo). De Bello Civili consta de tres libros en los que se narra su enfrentamiento con Pompeyo entre el año 49 y 48, hasta la muerte de Pompeyo. Comienza con la exposición de las causas de la guerra y sigue con los sucesos principales de la misma: la huida de Pompeyo hacia Oriente, la toma de Marsella, derrota en Hispania de los lugartenientes de Pompeyo, enfrentamiento y derrota definitiva de Pompeyo en Farsalia y, por último, huida de éste a Egipto y su posterior asesinato. La exposición está incompleta, probablemente interrumpida por su asesinato. Su propósito al escribirlas fue sobre todo político ya que trataba, con la primera, de conseguir una prorrogación de sus poderes consulares y justificar nuevas campañas militares y, con la segunda, de exculparse de toda responsabilidad en la guerra civil, presentando al Senado y a Pompeyo como responsables del conflicto.
EL EPISODIO DEL RUBICÓN
Ningún general podía cruzar el río con su ejército en armas, y desde el 59 a.C.
servía de frontera entre las provincias romanas y la Galia Cisalpina,
protegiendo a Roma de amenazas militares internas.
Su cruce por César fue el detonante o casus belli de la II Guerra Civil de la
República Romana. Marcaba el límite del poder del gobernador de las Galias
y éste no tenía permitido adentrarse en Italia con sus tropas. Cruzarlo
significaba cometer una ilegalidad, convertirse en enemigo de la República
e iniciar la guerra civil.
Julio César dio la orden a sus tropas de cruzar el río, pronunciando la frase
«alea iacta est» (la suerte está echada»), según Suetonio.
11
TEXTOS PARA TRADUCIR
1. Milites loco superiore pilis missis facile hostium phalangem perfregerunt. Ea disiecta,
gladiis destrictis, in eos impetum fecerunt. (Caes. Gall. I, 25)
TRADUCE:
ANALIZA SINTÁCTICAMENTE:
ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE
-perfregerunt: -misis:
DECLINA EN SINGULAR Y PLURAL loco superiore
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
COMPLETA: del verbo mitto, mittis, mittere, misi, missum:
PARTICIPIO DE
PRESENTE
(activo)
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
PARTICIPIO DE
PERFECTO
(pasivo)
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
01
12
2. Cum Caesar in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani. Hi
cum per se minus valerent, quod summa auctoritas antiquitus erat in Aeduis magnaeque
eorum erant clientelae, Germanos atque Ariovistum sibi adiunxerant eosque ad se magnis
iacturis pollicitationibusque perduxerant.
(Caes. Gall. VI, 12)
TRADUCE:
ANALIZA SINTÁCTICAMENTE Y CLASIFICA LAS ORACIONES.
ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
-alterius:
-venit:
-erant:
02
13
DECLINA EN SINGULAR Y PLURAL summa auctoritas:
SINGULAR SINGULAR
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
DECLINA EN SINGULAR Y PLURAL príncipes:
SINGULAR SINGULAR
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
14
3. LOS JINETES ENEMIGOS TRABAN COMBATE CON LOS NUESTROS Y SON RECHAZADOS Equites hostium acriter proelio cum equitatu nostro in itinere conflixerunt. Nostri omnibus
partibus superiores fuerunt atque eos in silvas collesque compulerunt. Sed compluribus
interfectis nonnullos ex suis amiserunt.
( Caes. Gall. V, 15, 3)
a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.
b. DECLINA EN SINGULAR Y PLURAL: omnibus partibus
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
c. Escribe los enunciados verbales de las formas que aparecen en el texto e indica de qué
conjugación son.
03 RECUERDA: formación de adverbios en –mente: Adj. I �-raíz + e Adj.II �-raíz + -iter
15
4. Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo1 exire possent: unum per Sequanos,
angustum et difficile, inter montem Iuram et flumen Rhodanum, vix qua singuli2 carri3
ducerentur, mons autem altissimus impendebat, ut facile perpauci prohibere possent.
(Caes. Gall. I, 5)
a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.
b. DECLINA EN PLURAL: itinera duo y en SINGULAR: mons altissimus:
itinera duo mons altissimus
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
c. Señala de qué clase son los adjetivos del texto y cómo declinan.
1 Cuestión de lugar UNDE.
2 singuli, -ae, -a: uno a uno, uno por uno
3 Se refiere a carros de uso civil.
04
16
d. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE LAS FORMAS VERBALES.
e. ESCRIBE el enunciado verbal de los verbos anteriores e indica su conjugación.
17
5. HABLA DE LOS DRUIDAS
In primis hoc volunt persuadere, non interire4 animas, sed ab aliis post mortem transire
ad alios, atque homines hoc maxime ad virtutem5 excitari putant, metu mortis
neglecto. Multa praeterea de sideribus atque eorum motu, de mundi ac terrarum magnitudine, de
rerum natura, de deorum immortalium vi ac potestate disputant et iuventuti tradunt.
(Caes. Gall. VI, 14)
a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.
b. DECLINA en singular y plural: deorum immortalium
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
4 Este infinitivo (compuesto de eo: intereo –“morir”) explica el hoc anterior.
5 En un contexto bélico virtus,-utis tiene el significado de “valor”.
05
18
6. LA RELIGIÓN DE LOS GERMANOS
Germani multum ab hac consuetudine differunt. Nam neque druides habent, qui rebus
divinis praesint, neque sacrificiis student. Deorum numero eos solos ducunt quos
cernunt et quorum aperte opibus iuvantur: Solem et Vulcanum et Lunam.
(Caes. Gall. VI , 21)
a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.
b. DECLINA en singular y plural: hac consuetudine
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
c. ENUNCIA LOS VERBOS del texto y dí a qué conjugación pertenecen.
Differunt
habent
Praesint
Student
Ducunt
Cernunt
Iuvantur
d. ESCRIBE DERIVADOS de ducunt.
06
19
7. CÉSAR MANDA REPARAR UN PUENTE
Eo biduo6 Caesar cum equitibus DCCCC quos sibi praesidio7 reliquerat in castra
pervenit. Pons qui fuerat tempestate interruptus paene erat refectus; hunc noctu
perfici iussit.
Ipse, cognita locorum natura, ponti castrisque praesidio8 sex cohortes relinquit atque omnia
impedimenta, et postero die omnibus copiis, triplici instructa acie9, ad Ilerdam proficiscitur et sub
castris Afranii constitit et ibi paulisper sub armis moratus facit aequo loco pugnandi10 potestatem.
(Caes. Civ. I, XLI)
TRADUCE.
6 Eo biduo: adverbios.
7 DOBLE DATIVO: sibi (OI) praesidio (C. C. Finalidad): “para su propia guardia/ defensa”.
8 DOBLE DATIVO.
9 ABLATIVO ABSOLUTO: “ordenado el ejército en tres columnas”.
10 GERUNDIO
07
20
ANALIZA
QUOS
SIBI
HUNC
IPSE
TEMA DE ... MORFEMA DESINENCIA
RELIQUERAT
FUERAT
REFECTUS
IUSSIT
COGNITA
RELINQUIT
PUGNANDI
21
8. Dum haec in conloquio geruntur, Caesari nuntiatum est equites Ariovisti propius
tumulum accedere et ad nostros adequitare, lapides telaque in nostros conicere.
(Caes. Gall. I, 46)
a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.
b. DECLINA en singular y plural: propius
SINGULAR PLURAL
Nom
Voc
Acus
Gen
Dat
Abl
c. ESCRIBE DERIVADOS DE geruntur.
08
22
9. DESCRIPCIÓN DE BRITANIA. Britanniae pars interior ab iis incolitur, quos natos in insula ipsi memoria proditum dicunt,
maritima pars ab iis, qui praedae ac belli inferendi causa ex Belgio transierunt (qui omnes
fere iis nominibus civitatum appellantur, quibus orti ex civitatibus eo pervenerunt) et bello
inlato ibi remanserunt atque agros colere coeperunt. (Caes. Gall. V, 12, 1-2)
TRADUCE.
Hominum est infinita multitudo creberrimaque aedificia fere Gallicis consimilia, pecoris numerus
ingens. Utuntur aut aere aut nummo aureo aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro
nummo. Nascitur ibi plumbum álbum in mediterraneis regionibus, in maritimis ferrum, sed eius
exigua est copia; aere utuntur importato. (Caes. Gall. V, 12, 3-5)
TRADUCE.
09
23
Materia cuiusque generis ut in Gallia est praeter fagum atque abietem. Leporem et gallinam et
anserem gustare fas non putant; haec tamen alunt animi voluptatisque causa. Loca sunt
temperatiora quam in Gallia remissioribus frigoribus. (Caes. Gall. V, 12, 5-6)
Insula natura triquetra, cuius unum latus est contra Galliam. Huius lateris alter angulus, qui est ad
Cantium, quo fere omnes ex Gallia naves adpelluntur, ad orientem solem, inferior ad meridiem
spectat. Hoc latus tenet circiter milia passuum quingenta. (Caes. Gall. V, 13)
24
C. IVLI CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO GALLICO
LIBER PRIMVS 10. [1] Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam
Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua,
institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis Matrona et
Sequana dividit.
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
a. Incolunt b. Appellantur c. Flumen
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica
DIFFERUNT. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.
10
25
11. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae
longissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea quae ad
effeminandos11 animos pertinent important, proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum
incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua de causa Helvetii quoque reliquos
Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut
suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt.
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: a. fortissimi b. absunt c. quibuscum
11
GERUNDIVO
11
26
d. DECLINA LOS PRONOMBRES horum, ea, quae, ipsi.
SINGULAR PLURAL
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
SINGULAR PLURAL
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
SINGULAR PLURAL
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
SINGULAR PLURAL
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
e. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica GERUNT. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionadas base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.
27
12. Eorum una pars, quam Gallos obtinere dictum est, initium capit a flumine
Rhodano, continetur Garumna flumine, Oceano, finibus Belgarum, attingit etiam ab
Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum, vergit ad septentriones. Belgae ab extremis
Galliae finibus oriuntur, pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in septentrionem
et orientem solem. Aquitania a Garumna flumine ad Pyrenaeos montes et eam partem Oceani
quae est ad Hispaniam pertinet; spectat inter occasum solis et septentriones. (B.G., I, 1)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
a. Dictum est b. oriuntur c. inferiorem
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica CAPIT. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionadas base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.
12
28
13. LEVANTAMIENTO HELVECIO ENCABEZADO POR ORGETÓRIX
Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix. Is M. Messala el M. Pisone
consulibus regni cupiditate inductus coniurationem nobilitatis fecit et civitati persuasit ut de
finibus suis cum omnibus copiis exirent: perfacile esse, cum virtute omnibus prestarent, totius Galliae
imperio potiri [infinitivo presente de potior.] (De Bello Gallico, I, 2)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. DECLINA eam partem
SINGULAR PLURAL
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
d. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
a. flumine b. septentriones
e. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica SPECTAT. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.
13
29
14. His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti constituerunt ea quae ad
proficiscendum pertinerent comparare, iumentorum et carrorum quam maximum
numerum coemere, sementes quam maximas facere, ut in itinere copia frumenti
suppeteret, cum proximis civitatibus pacem et amicitiam confirmare. (Caes. Gall. I, 3, 1)
TRADUCE
Ad eas res conficiendas12 biennium sibi satis esse duxerunt; in tertium annum profectionem lege
confirmant. Ad eas res conficiendas Orgetorix deligitur. Is sibi legationem ad civitates suscipit. In
eo itinere persuadet Castico, Catamantaloedis filio, Sequano, cuius pater regnum in Sequanis
multos annos obtinuerat et a senatu populi Romani amicus appellatus erat, ut regnum in civitate
sua occuparet, quod pater ante habuerit; (Caes. Gall. I, 3, 2-3)
TRADUCE
12
GERUNDIVO: Traduce por infinitivo.
14
30
itemque Dumnorigi Haeduo, fratri Diviciaci, qui eo tempore principatum in civitate obtinebat ac
maxime plebi acceptus erat, ut idem conaretur persuadet eique filiam suam in matrimonium dat.
Perfacile factu esse illis probat conata perficere, propterea quod ipse suae civitatis imperium
obtenturus esset: non esse dubium quin totius Galliae plurimum Helvetii possent; se suis copiis
suoque exercitu illis regna conciliaturum confirmat. Hac oratione adducti inter se fidem et ius
iurandum dant et regno occupato per tres potentissimos ac firmissimos populos totius Galliae sese
potiri posse sperant. (Caes. Gall. I, 3, 4-7)
TRADUCE
31
15. Post eius mortem nihilominus Helvetii id quod constituerant facere conantur, ut e finibus suis
exeant. Ubi iam se ad eam rem paratos esse arbitrati sunt, oppida sua omnia, numero ad
duodecim, vicos ad quadringentos, reliqua privata aedificia incendunt; frumentum
omne comburunt, ut domum reditionis spe sublata paratiores ad omnia pericula
subeunda essent; trium mensum molita cibaria sibi quemque domo efferre iubent.
(Caes. Gall. I, 5)
a. TRADUCE.
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
a. Constituerant b. Conantur c. Arbitrati sunt d. Efferre
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica EXEANT. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.
15
32
16. Caesari cum id nuntiatum esset, eos per provinciam nostram iter facere conari, maturat ab
urbe proficisci et quam maximis potest itineribus in Galliam ulteriorem contendit et ad
Genavam pervenit. Provinciae toti quam maximum potest militum numerum imperat
(erat omnino in Gallia ulteriore legio una), pontem, qui erat ad Genavam, iubet
rescindi. (Caes. Gall. I, 7, 1-2)
a. TRADUCE.
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
a. Nuntiatum esset b. Conari c. Provinciae d. Legio
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica IUBET. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.
16
33
17. LOS ADUÁTUCOS REGRESAN A SU CASA Aduatuci13, de quibus supra scripsimus, cum omnibus copiis auxilio Nerviis14 venirent, hac
pugna nuntiata, ex itinere domum reverterunt; cunctis oppidis castellisque desertis, sua
omnia in unum oppidum egregie natura munitum contulerunt. (Caes. Gall. II, 29, 1-2)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE EL FRAGMENTO
c. ANÁLISIS MORFOLÓGICO DE LAS FORMAS VERBALES
d. ESCRIBE COMPUESTOS DE scripsimus, Y PALABRAS DERIVADAS EN LAS LL.RR.
13
Los aduátucos, habitantes de Aduática, ciudad belga (hoy Tongres). 14
Los nervios, pueblo belga.
17
34
LOS PARTICIPIOS EN CÉSAR
18. 1. Imperatore vincente, magna fuit laetitia. 18. 2. Lupa sitiens ad flumen appropinquavit. 18. 3. Eum litteras scribentem inveni. 18. 4. Imperator, ab hostibus victus, se cecidit. 18.5. Imperator venit, hostes victurus. 18.6. Hostibus fugatis, nostri ad flumen venerunt. 18. 7. Hostes, a nostris fugati, ad flumen venerunt. 18. 8. Imperator oppidum, a paucis defensum, non ceperat. 18.9. Caesar idoneam tempestatem nactus tertia vigilia naves solvit. 18.10. Caesar pontes reficere conatus ad flumen venit. 18.11. Imperator oppidum, paucis id defendentibus, non ceperat. 18.12. Delphini fugientes pisces secuti appropinquunt. 18.13. Romani pontem tempestatum vi ruptum invenerunt. 18.14. Milites loci opportunitatem arbitrati turres duas constituere coeperunt. 18.15. Hostes, a nostris copiis victi, se receperunt.
NOTA: César utiliza con frecuencia los siguientes
participios deponentes: Nactus (nasciscor, encontrando); conatus (conor: intentando); secutus (sequor: siguiendo); arbitratus (arbitror: juzgando, considerando); profectus (proficiscor: avanzando), (co)hortatus (hortor: animando), moratus (moror: demorándose); ausus (audeo -semideponente-: atreviéndose); veritus (vereor: temiendo)...
18
35
19. Ubi de eius adventu Helvetii certiores facti sunt, legatos ad eum mittunt nobilissimos civitatis,
cuius legationis Nammeius et Verucloetius15 principem locum obtinebant, qui dicerent
sibi esse in animo sine ullo maleficio iter per provinciam facere, propterea quod aliud
iter haberent nullum: rogare ut eius voluntate id sibi facere liceat. (Caes. Gall. I, 7, 3)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
a. adventu b. principem c. liceat
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica mittunt. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
15
Nameyo y Veruclecio, (nobles helvecios enviados como embajadores a César).
19
36
20. 1. Cum sua sponte his persuadere non possent, legatos ad Dumnorigem Haeduum mittunt.
20. 2. Cum civitas ob eam rem incitata armis ius suum exequi conaretur multitudinemque
hominum ex agris magistratus cogerent, Orgetorix mortuus est. (Caes. Gall. I, 3)
20.3. Hic pagus unus, cum domo exisset, patrum nostrorum memoria L. Cassium consulem
interfecerat. (Caes. Gall. I, 12)
20. 4. Is ita cum Caesare egit: si pacem populus Romanus cum Helvetiis faceret, in eam partem
ituros atque ibi futuros Helvetios ubi eos Caesar constituisset atque esse voluisset. (Caes. Gall. I,
13)
CUM PUEDE SER:
1.- Preposición de ablativo: “con”. 2.- Nexo subordinado: 2.1.- Con indicativo:
� Temporal: “cuando, mientras, desde que”. 2.2.- Con subjuntivo:
� Cum histórico (pto. imperf./ plusc.): “como, gerundio o al+infinitivo”.
� Causal (presente / pto.pto.): “porque, puesto que” � Concesivo (correlativos como tamen, attamen…): “aunque”.
20
37
21. CÉSAR SE DIRIGE A RÍMINI DONDE RECOGE AL RESTO DE LAS LEGIONES Caesar, cognita militum voluntate, Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis
qui ad eum confugerant, convenit; reliquas legiones ex hibernis evocat et subsequi iubet.
(Caes. Civ. I, 7)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE
a. ea b. proficiscitur c. confugerant
d. FORMA POR modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica
venit. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
21
38
22. CÉSAR RETIRA EL EJÉRCITO A LOS CUARTELES DE INVIERNO
Itaque vastatis omnibus eorum agris, vicis aedificiisque incensis Caesar exercitum
reduxit et in Aulercis, Lexoviis reliquisque item civitatibus, quae proxime bellum
fecerant, in hibernis conlocavit. (Caes. Gall. III, 29, 3)
TRADUCE
22
39
23. CÉSAR DESPUÉS DE UNA LARGA JORNADA LLEGÓ A NOVIODUNO
Postridie eius diei Caesar, priusquam se hostes ex terrore ac fuga reciperent, in fines
Suessionum, qui proximi Remis16 erant, exercitum duxit et magno itinere confecto ad
oppidum Noviodunum contendit. (Caes. Gall. II, 12)
TRADUCE
16
Remi, -orum: los Remos
23
40
TRADUCE ESTAS CONSTRUCCIONES DE INFINITIVO Y ANALÍZALAS SINTÁCTICAMENTE
24.1. Dux fossam fieri iussit.
24.2. Maluit diligi quam metui.
24.3. Dicere recordari est.
24.4. Iste sacra neglegi fecit.
24.5. Dux castra vallo muniri vetuit.
24.6. Mendacem memorem esse oportet.
24.7. Omnia contemnere possumus; nemo omnia habere potest.
24.8. Cato litterarum radices amaras esse dicit, fructus iucundiores.
24.9. Audiverat Pompeium per Mauretaniam cum legionibus iter in Hispaniam facere.
24.10. Necesse est in rebus contrariis duabus alterum verum esse, alterum falsum.
24.11. Vir ingratus se accepisse beneficium negat.
24.12. Eum a Pompeio missum esse in Hispaniam demostratum est.
24
41
25. CASIVELAUNO PIDE LA PAZ Y CÉSAR PONE CONDICIONES
Cassivellaunus, hoc proelio nuntiato, tot detrimentis acceptis vastatis finibus, maxime
etiam permotus defectione civitatum, legatos per Atrebatem Commium de obsidum
deditione ad Caesarem mittit. Caesar, cum constituisset hiemare in continenti propter
repentinos Galliae motus neque multum aestatis superesset, obsides imperat et constituit quid
vectigalis17 in annos singulos populo Romano penderet. (Caes. Gall. V, 22, 3-4)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
-acceptis -permotus -constituisset
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica PERMOTUS. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
17
quid vectigalis : qué tributos
25
42
26. Hoc proelio trans Rhenum nuntiato, Suebi, qui ad ripas Rheni venerant, domum reverti
coeperunt; quos ubi qui proximi Rhenum incolunt perterritos senserunt, insecuti
magnum ex iis numerum occiderunt. Caesar una aestate duobus maximis bellis
confectis maturius paulo quam tempus anni postulabat in hiberna in Sequanos
exercitum deduxit; hibernis Labienum praeposuit; ipse in citeriorem Galliam ad conventus
agendos profectus est. (Caes. Gall. I, 54)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: -Interfici -viderent -militaribus
d. FORMA POR modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica COEPERUNT. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
26
43
UT y NE
27.1. Ita sentio, ut loquor. 27.2. Galli, ut supra memoravimus, equitatum, qui nondum redierat, exspectabant.
27.3. Ut primum loqui coepit, ceteri tacuerunt.
27.4. Consul timebat ne Galli, priusquam auxilia venirent, impetum facerent.
27.5. Accidit ut hostes iam maiores copias haberent.
27.6. His rebus fiebat ut minus facile finitimis bellum inferre possent.
27.7. Caesar milites postulavit ut omnes scaphas ad litus appulsas habeant.
27.8. Caesar statuit ut equites proficiscerentur.
27.9. Helvetii a Caesare postulaverunt ut sibi iter per provinciam daret.
RECUERDA. UT puede ser:
1.- Adverbio interrogativo / exclamativo/ desiderativo: “¿cómo?, ¡cómo!”… 2.- Nexo subordinado: 2.1.- Con indicativo:
� Comparativo-modal (posibles correlativos: sic, ita, qualis…): “como según”.
� Temporal (ut primum): “cuando, mientras, desde que”. � Causal: “según, porque, como”
2.2.- Con subjuntivo: � Sustantivo: “que”. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o
aposición) � Final: “para (que)” � Consecutivo: “que, de modo que” (adverbio –ita, sic, tantus- + ut /
is, ea, id + ut; sigue a la principal). � Concesivo: “aunque” (correlativos: tamen; precede a la principal)
27
44
27.10. Eis Caesar imperavit ut ducentos obsides sibi dederint.
27.11. Dux suos milites iubet ut de finibus cum omnibus copiis exirent.
27.12. Caesar milites intra munitiones continuit, ne ab hostibus caperentur.
27.13. Caesar legiones cohortatur ut in fide maneant atque hostium impetum sustineant.
27.14. Ne milites exirent iussit.
RECUERDA. NE puede ser: 1.- Adverbio de negación (con subjuntivo): “no” 2.- Nexo subordinado (con subjuntivo):
� Sustantivo: “que” /”que no” con verbos de temor. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o aposición). Ej.: Dux veritus ne… “El general temiendo que…”
� Final: “para (que) no”/ “para que” con verbos de temor. Para distinguir completivas y finales HAY QUE ANALIZAR LA ORACIÓN PRINCIPAL (ver si el verbo es transitivo o no y si tiene sujeto y CD).
45
28. MODO DE VIDA DE LOS GERMANOS Germani agriculturae non student18, maiorque pars eorum victus in lacte, caseo, carne
consistit. Neque quisquam agri fines habet proprios; sed magistratus ac principes in
annos singulos19 gentibus agros distribuunt atque anno post20 alio transire cogunt.
(Caes. Gall. VI, 22,1)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: -victus -quisquam -cogunt
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica TRANSIRE. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
18
Studeo: dedicarse a (alicui rei) 19
In annos singulos: para cada año. 20
Anno post: al año siguiente.
28
46
29. LOS GERMANOS EN FUGA INTENTAN CRUZAR EL RIN Ita proelium restitutum est, atque omnes hostes terga verterunt neque prius21 fugere
destiterunt quam ad flumen Rhenum milia passuum ex eo loco circiter quinque
pervenerunt. Ibi perpauci aut viribus confisi tranare contenderunt aut lintribus inventis sibi
salutem reppererunt. (Caes. Gall. I, 53, 1-2)
a. TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE
c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: - restitutum est - pervenerunt - reppererunt
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica PERVENERUNT. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
21
Prius…quam (priusquam): antes que/hasta que.
29
47
30. ACTIVIDAD DE VERCINGETÓRIX Cum iam muro turres appropinquavissent, ex captivis22 Caesar cognovit
Vercingetorigem consumpto pabulo castra movisse propius Avaricum atque ipsum cum
equitatu expeditisque insidiarum causa profectum esse. (Caes. Gall. VII, 18, 1-2)
TRADUCE
22
Cognosco: saber, enterarse, informarse por (ex + abl.)
30
48
31. ALGUNOS PUEBLOS DE HISPANIA SE UNEN A CÉSAR Y LE SUMINISTRAN ALIMENTO Hos Tarraconenses et Iacetani23 et Ausetani et paucis post diebus Illurgavonenses, qui flumen
Hiberum attingunt, insequuntur. Petit ab his omnibus ut se frumento iuvent. Pollicentur atque
omnibus undique conquisitis iumentis in castra deportant. (Caes. Civ. I 60, 2-3)
TRADUCE
Impedimenta de un legionario romano
23 Iacetani: jacetanos, de Jaca. Ausetani: de Ausa (Vich), pueblo íbero. Illurgavonenses: de Amposta.
31
49
32. CONOCIENDO A LOS GALOS, CÉSAR ANTICIPA SU MARCHA AL EJÉRCITO
Qua consuetudine cognita, Caesar, ne graviori bello occurreret, maturius quam
consuerat ad exercitum proficiscitur. Eo cum venisset, ea quae fore suspicatus erat facta
cognovit: missas legationes ab nonnullis civitatibus ad Germanos invitatos eos uti ab
Rheno discederent: omnia quae postulassent ab se fore parata. (Caes. Gall. IV, 6)
a.TRADUCE
b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
graviori maturius fore
d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica cognita. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.
32
50
33. CÉSAR CELEBRA UNA ENTREVISTA CON ARIOVISTO
Planities erat magna et in ea tumulus terrenus satis grandis. Hic locus aequo fere
spatio a castris Ariovisti et Caesaris aberat. Eo, ut erat dictum, ad colloquium venerunt.
Legionem Caesar, quam equis devexerat24, passibus ducentis ab eo tumulo constituit. Item equites
Ariovisti pari intervallo constiterunt25. (Caes. Gall. I, XLIII)
TRADUCE
ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:
-aberat
-erat dictum
-devexerat
24 Devexerat: había transportado. 25
Constiterunt: se detuvieron.
33
51
34. SE ANUNCIA A AFRANIO QUE SE ENCUENTRAN DETENIDOS JUNTO AL RÍO GRANDES CONVOYES DE AYUDA A CÉSAR
Nuntiatur Afranio magnos commeatus, qui iter habebant ad Caesarem, ad flumen
constitisse. Venerant eo sagittarii ex Rutenis, equites ex Gallia cum multis carris
magnisque impedimentis, ut fert Gallica consuetudo. Erant praeterea cuiusque generis
hominum milia circiter VI cum servis liberisque; sed nullus ordo, nullum imperium certum, cum
suo quisque consilio uteretur26. (De Bello Civili, I, 51,60)
TRADUCE
ANALIZA SINTÁCTICAMENTE Y CLASIFICA LAS ORACIONES
26
Utor: dep. (+ abl.; su infinitivo es uti).
34
52
CONSTRUCCIÓN PERSONAL E IMPERSONAL DEL INFINITIVO
A. CONSTRUCCIÓN PERSONAL CON INFINITIVO En un principio, la voz impersonal de los verbos declarativos (decir, saber...) podía llevar un OD formado por una oración de infinitivo con sujeto en acusativo:
Adesse romanos nuntiatur “Se anuncia que los romanos están presentes”
La tendencia del latín a suprimir el impersonal hizo que, más tarde, los verbos declarativos se construyeran generalmente en forma personal, poniendo en nominativo el antiguo sujeto del infinitivo que iba en acusativo:
Romani adesse nuntiantur. Este tipo de construcciones han de ser traducidas en español como impersonales: -Hostes dicuntur in proelio vicisse
“ Los enemigos son dichos haber vencido en el combate” = “Se dice que los enemigos vencieron en el combate”
-Verus patriae diceris esse pater “ Tú eres dicho ser el verdadero padre de la patria” = “Se dice que tú eres el verdadero padre de la patria...
-Servi videntur venire “Parece que los siervos vienen”
RECUERDA: El verbo video en pasiva se traduce “parecer”.
La construcción personal es frecuente con videri (“parecer”), fertur, feruntur (“se dice”, “dicen”). B. PASIVA IMPERSONAL El latín usa mucho más la pasiva refleja con valor impersonal que las lenguas romances, aunque la usamos a menudo: “se oían las voces de los enemigos”, “se dicen de él muchas cosas” = hostium voces audiebantur, multa de eo narrantur. Su uso en latín se desarrolló hasta emplearla en oraciones que, en activa, no tienen OD: Milites acriter pugnaverunt “Los soldados lucharon con fiereza” Esta frase, sin OD, no puede poner en pasiva un sujeto personal, por lo que se usa la pasiva en forma impersonal en 3ª persona singular:
Pugnatum est acriter a militibus “Se luchó con fiereza por parte de los soldados”
En los tiempos de perfecto la concordancia se hace en neutro: pugnatum est = “ se luchó”.
53
35. TRADUCE 35.1. Ipse pro castris fortissime pugnans occiditur (Caes. Gall. V, 37) 35.2. Disputatur in consilio a Petreio atque Afranio et tempus profectionis quaeritur. (Caes. Civ. I, 67) 35.3. Pugnatum est ab utrisque acriter. (Caes. Gall. IV, 26) 35.4. Cognito eius adventu Acco […] iubet in oppida multitudinem convenire. Conantibus, priusquam id effici posset, adesse Romanos nuntiatur. (Caes. Gall. VI, 4) 35.5. Quoniam ad hunc locum perventum est, non alienum esse videtur de Galliae Germaniaeque moribus et quo differant hae nationes inter sese proponere. (Caes. Gall. VI, 11) 35.6. Ibi L. Cotta pugnans interficitur cum maxima parte militum. Reliqui se in castra recipiunt unde
erant egressi. Ex quibus L. Petrosidius aquilifer, cum magna multitudine hostium premeretur,
aquilam intra vallum proiecit. (Caes. Gall. V, 37)
35
54
36. Caesar suas copias in proximum collem subducit, aciem instruit. Labienus, ut erat ei
praeceptum a Caesare ne27 proelium committeret, nisi28 ipsius copiae prope hostium
castra visae essent, ut undique uno tempore in hostes impetus fieret, monte occupato
nostros expectabat proelioque abstinebat. (Caes. Gall. I, 22)
TRADUCE
ANALIZA SINTÁCTICAMENTE ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE
- occupato - abstinebat
FORMA DERIVADOS de specto.
27
Completivo. 28
“A no ser que sus propias tropas fuesen vistas cerca de los campamentos de los enemigos”.
36
55
37. LOS MANDUBIOS FUERON OBLIGADOS A ABANDONAR LA PLAZA CON SUS HIJOS Y MUJERES A PESAR DE SUS SÚPLICAS
Sententiis dictis constituunt ut ei, qui valetudine aut aetate inutiles sunt bello oppido
excedant, atque omnia prius experiantur, quam ad Critognati sententiam
descendant: illo tamen potius utendum consilio, si res cogat atque auxilia morentur, quam aut
deditionis aut pacis subeundam condicionem. Mandubii, qui eos oppido receperant, cum liberis
atque uxoribus exire coguntur. Hi, cum ad munitiones Romanorum accessissent, flentes, omnibus
precibus orabant ut se, in servitutem receptos, cibo iuvarent. At Caesar, dispositis in vallo
custodibus, recipi prohibebat. (Caes. Gall. VII, 78)
TRADUCE
ANALIZA SINTÁCTICAMENTE hasta “condicionem”.
37
56
38. VERCINGÉTORIX ENCABEZA LA REBELIÓN DE TODA LA GALIA Summae diligentiae summam imperii severitatem addit; magnitudine supplicii dubitantes cogit.
Nam, maiore commisso delicto, igne atque omnibus tormentis necat; leviore de causa, auribus
desectis aut singulis effossis oculis, domum remittit, ut sint reliquis documento et magnitudine poenae
perterreant alios. (Caes. Gall. VII, 4, 9-10)
TRADUCE
38
57
39. CÉSAR ORDENA A P. CRASO QUE SE DIRIJA A AQUITANIA
Publium Crassum cum cohortibus legionariis duodecim et magno numero equitatus in
Aquitaniam proficisci iubet, ne ex his nationibus auxilia in Galliam mittantur ac tantae
nationes coniungantur. (Caes. Gall. III, 11,3)
TRADUCE
39
58
40. LAS MUJERES GALAS DELATAN A GRITOS LA HUIDA DE LOS SUYOS
Ubi eos29 in sententia perstare viderunt, quod plerumque30 in summo periculo timor
misericordiam non recepit, conclamare et significare de fuga Romanis coeperunt.
(Caes. Gall. VII, 26)
TRADUCE
29
Eos: se refiere a los galos. Los galos, al ver que no podían vencer, deciden huir de la fortaleza en medio del silencio
de la noche, pero sus mujeres, al ver que las abandonaban a ellas y a sus hijos a merced de los romanos, empezaron a
dar gritos y a delatarlos. 30
Plerumque: adverbio, en la mayoría de los casos.
40
59
41. CÉSAR SE PRESENTA RÁPIDAMENTE EN LA CIUDAD DE CENABO Huc biduo pervenit. Castris ante oppidum positis, diei tempore exclusus, in posterum
[diem] oppugnationem differt et, veritus ne nocte ex oppido profugerent, duas
legiones in armis excubare iubet. (Caes. Gall. VII, 11, 5-6)
TRADUCE
41
60
42. INTENTO FRUSTRADO DE CÉSAR DE REPARAR LOS PUENTES Hae permanserunt aquae dies complures. Conatus est Caesar reficere pontes, sed nec magnitudo fluminis permittebat neque ad ripam dispositae cohortes adversariorum perfici patiebantur. (Caes. Civ. I, 50, 1-2)
42
61
43. LA NOTICIA DE LA VICTORIA DE CÉSAR HACE HUIR A INDUCIOMARO Hac fama ad Treveros perlata Indutiomarus, qui postero die castra Labieni oppugnare decreverat, noctu profugit copiasque omnes in Treveros reducit. (Caes. Gall. V, 53, 2)
TRADUCE:
43
62
44. CÉSAR SALE DE NOCHE DE SU CAMPAMENTO Y LLEGA AL DE LOS ENEMIGOS Quibus rebus cognitis media nocte silentio31 profectus ad hostium castra pervenit. Illi
celeriter per exploratores adventu Caesaris cognito carros impedimentaque sua in artiores
silvas abdiderunt, copias omnes in loco edito atque aperto instruxerunt. (Caes. Gall. VII, 18,
2-3)
TRADUCE:
FALSO RELATIVO (relativo coordinativo)
-Quos adversum proelium commovebat. -Quibus itineribus domo exire possunt. -Qua re cognita, duces adversariorum crebras stationes disponunt equitum. -Galli se ad agmen receperunt. Quibus profligatis, rursus oppidani perterriti sese ei dediderunt.
31
Hendíadis: en medio del silencio de la noche.
44
El relativo, sin antecedente ni verbo propio, no funciona como
nexo, sino como un FALSO RELATIVO o RELATIVO
COORDINATIVO. Suele ir tras pausa fuerte y se traduce como
si fuera un demostrativo.
63
45. LOS GALOS VENERABAN SOBRE TODO A MERCURIO Deum maxime Mercurium colunt. Huius sunt plurima simulacra, hunc omnium
inventorem artium ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad quaestus pecuniae
mercaturasque32 habere vim maximam arbitrantur. (Caes. Gall. VI, 17,1)
32
Mercaturas: en lo refernte a los beneficios económicos y al comercio.
45
64
46. CÉSAR PREPARA EL ASEDIO A LA CAPITAL DE LOS BITÚRIGOS
Castris ad eam partem oppidi positis Caesar, quae intermissa a flumine et a
paludibus aditum, ut supra diximus, angustum33 habebat, aggerem apparare, vineas
agere, turres duas constituere coepit. (Caes. Gall. VII, 17, 1)
33
Angustum: concierta con aditum.
46
65
47. ACTIVIDADES DE LOS DRUIDAS (I)
Illi34 rebus divinis intersunt, sacrificia publica ac privata procurant, religiones interpretantur, ad
hos magnus adulescentium numerus disciplinae causa35 concurrit, magnoque hi sunt
apud eos honore. Nam fere de omnibus controversiis publicis privatisque constituunt et,
si quod est admissum facinus, si caedes facta, si de hereditate, de finibus controversia est,
idem decernunt, praemia poenasque constituunt; si qui aut privatus aut populus eorum decreto
non stetit, sacrificiis interdicunt. Haec poena apud eos est gravissima. Quibus ita est interdictum,
hi numero impiorum ac sceleratorum habentur, his36 omnes decedunt, aditum sermonemque
defugiunt, ne quid ex contagione incommodi accipiant, neque his petentibus ius redditur neque
honos ullus communicatur. (Caes. Gall. VI, 13)
TRADUCE:
34
Los druidas. 35
Causa: preposición de genitivo pospuesta, “para aprender”. Es un ablativo que se pospone al genitivo. 36
His: ablativo separativo, de éstos. Decedo: apartarse (con ablativo separativo).
47
66
ANALIZA SINTÁCTICAMENTE Y SEÑALA LOS VERBOS PRINCIPALES DEL TEXTO. ¿Qué valor tiene quibus en la línea 6?
67
48. LOS ENEMIGOS SE REAGRUPAN DISPUESTOS A LUCHAR DE NUEVO
Hostes re nova perterriti, muro turribusque deiecti in foro ac locis patentioribus cuneatim
constiterunt hoc animo, ut, si qua ex parte obviam contra veniretur, acie instructa37 depugnarent.
(Caes. Gall. VII, 28,1)
37
Acie instructa: en columnas cerradas.
48
68
49. LLEGADA Y DESEMBARCO A LAS COSTAS DE BRITANIA Cuius loci haec erat natura atque ita montibus angustis38 mare continebatur, uti ex locis
superioribus in litus telum adigi posset. Hunc ad egrediendum nequaquam idoneum locum
arbitratus, dum reliquae naves eo convenirent ad horam nonam in ancoris exspectavit.
(Caes. Gall. IV, 23, 10)
38
Montibus angustis: acantilados.
49
69
50. CÉSAR LEVA ANCLAS HACIA BRITANIA His constitutis rebus, nactus idoneam ad navigandum tempestatem tertia fere vigilia
solvit equitesque in ulteriorem portum progredi et naves conscendere et se sequi iussit.
(Caes. Gall. IV, 23)
50
70
51. AL LLEGAR AL PUERTO DE ITIO, CÉSAR SE ENTERA DE LO QUE LE HA OCURRIDO A UNA PARTE
DE SU ESCUADRA
His rebus constitutis, Caesar ad portum Itium cum legionibus pervenit. Ibi cognoscit
sexaginta naves, quae in Meldis39 factae erant, tempestate reiectas40, cursum tenere
non potuisse atque eodem (unde erant profectae) revertisse. Reliquas paratas ad navigandum
atque omnibus rebus instructas invenit . (Caes. Gall. V, V)
39
In Meldis: en el territorio de los meldos. 40
Reiectas: participio concertado con sexaginta naves, sujeto de la perífrasis verbal tenere non potuisse y de
revertisse.
51
71
52. PROMESAS DE LOS BRITANOS A CÉSAR Interim, consilio eius cognito et per mercatores perlato ad Britannos, a compluribus
insulae civitatibus ad eum legati veniunt qui polliceantur41 obsides dare atque imperio
populi Romani obtemperare. Quibus auditis, liberaliter pollicitus hortatusque ut in ea
sententia permanerent, eos domum remittit et cum iis una Commium, quem ipse Atrebatibus
superatis regem ibi constituerat, cuius et virtutem et consilium probabat et quem sibi fidelem esse
arbitrabatur cuiusque auctoritas in his regionibus magni habebatur, mittit. (Caes. Gall. IV, 21, 5-7)
41
Qui polliceantur: un relativo con el verbo en subjuntivo equivale a una proposición subordinada adverbial o
circunstancial final, causal, concesiva, etc.)
52
72
53. VERCINGETORIX ENCARGA A LOS QUE SE MARCHAN QUE REÚNAN HOMBRES PARA LA GUERRA
Discedentibus mandat ut suam quisque eorum civitatem adeat omnesque qui per
aetatem arma ferre possint ad bellum cogant. (Caes. Gall. VII, 71)
53
73
54. CÉSAR ENVIA A FABIO CON LAS LEGIONES A HISPANIA
Dum haec parat atque administrat, C. Fabium legatum cum legionibus tribus quas Narbone
circumque ea loca42 hiemandi causa disposuerat in Hispaniam praemittit celeriterque
Pyrenaeos saltus occupari iubet, qui eo tempore ab L. Afranio legato praesidiis43
tenebantur. Reliquas legiones quae longius hiemabant subsequi iubet.
His rebus constitutis, Fabius, ut erat imperatum, adhibita celeritate44, praesidium ex saltu deiecit45
magnisque itineribus46 ad exercitum Afranii contendit. (Caes. Civ. I, 37, 1-3)
42
Circumque ea loca: y sus alrededores. 43
Praesidiis: con las guarniciones defensivas. 44
Adhibita celeritate: con la mayor rapidez. 45
Deiecit: desalojó del puerto. 46
Magnis itineribus: a marchas forzadas.
54
74
55. LAS TROPAS ROMANAS NO SE ATREVEN A CRUZAR EL RÍO POR MIEDO A VERSE RODEADOS POR LOS BITURIGES
Qui47, cum ad flumen Ligerim venissent, quod Bituriges ab Haeduis dividit, paucos dies ibi
morati neque flumen transire ausi, domum revertuntur legatisque nostris renuntiant se
Biturigum perfidiam veritos48 revertisse. (Caes. Gall. VII, 5)
47
Qui: se refiere a las tropas. 48
Veritos: participio deponente, concertado con se (sujeto de revertisse).
55
75
56. AL DESMENTIRSE LA LLEGADA DE POMPEYO, MUCHOS HISPANOS SE UNEN DECIDIDAMENTE A CÉSAR Perfecto ponte, magnis quinque civitatibus ad amicitiam adiunctis, expedita re frumentaria
exstinctis rumoribus de auxiliis legionum quae cum Pompeio per Mauretaniam venire
dicebantur, multae longinquiores49 civitates ab Afranio desciscunt50 et Caesaris amicitiam
sequuntur.
(Caes. Civ. I, 60)
49
Longinquiores: distantes, lejanas. 50
Descisco: abandonar el partido de...
56
76
57. DOMICIO PREPARA LAS NAVES EN MARSELLA PARA EVITAR EL ASEDIO A LA CIUDAD Haec dum inter eos aguntur, Domitius navibus Massiliam pervenit atque ab iis
receptus urbi praeficitur. Summa ei belli administrandi51 permittitur. Eius imperio
classem quoquoversus dimittunt; onerarias naves quas ubique possunt deprehendunt atque in
portum deducunt ad reliquas [naves] armandas atque reficiendas.
Quibus iniuriis permotus Caesar legiones tres Massiliam adducit; turres vineasque ad
oppugnationem urbis agere, naves longas Arelate numero XII facere instituit. Quibus effectis
armatisque diebus triginta adductisque Massiliam, his D. Brutum praeficit, C. Trebonium legatum
ad oppugnationem Massiliae relinquit. (Caes. Civ. I, 36, 1-5)
51
Summa ei belli administrandi: la dirección suprema de la guerra.
57
77
58. LOS REHENES INFORMAN A CÉSAR DE LA SITUACIÓN DE LOS ENEMIGOS Media circiter nocte, iis qui aquandi causa longius a castris processerant ab equitibus
correptis52, fit ab his certior Caesar53 duces adversariorum silentio copias castris
educere. Quo cognito, signum dari iubet et vasa militari more conclamari. Illi, exaudito clamore,
veriti ne noctu impediti sub onere confligere cogerentur aut ne ab equitatu Caesaris in angustiis
tenerentur, iter suprimunt copiasque in castris continent. Postero die Petreius cum paucis
equitibus occulte ad exploranda loca proficiscitur. Hoc idem fit ex Caesaris castris. Mittitur L.
Decidius Saxa cum paucis, qui loci naturam perspiciat.(Caes. Civ. I, 66, 1-4)
52
Iis...correptis: ablativo absoluto que incluye una proposición de relativo. 53
Fit...Caesar: “César se informa por ellos de que”..., certior es un predicativo.
58
78
59. CÉSAR HACE REGRESAR LAS NAVES A TODA VELOCIDAD Expositis militibus, naves eadem nocte Brundisium a Caesare remittuntur, ut reliquae
legiones equitatusque transportari possent. Huic officio praepositus erat Fufius
Calenus legatus, qui celeritatem in transportandis legionibus adhiberet. (Caes. Civ. III, 8, 1)
CÉSAR ORDENA UN ARDID AL VER A SUS SOLDADOS HERIDOS
Caesar cum complures suos vulneratos videret, ex omnibus oppidi partibus cohortes montem
ascendere et simulatione moenium occupandorum clamorem undique iubet tollere. (Caes. Gall.
VIII, 43,1)
59
79
60. DUMNÓRIGE, CAUDILLO EDUO, SE REBELA CONTRA CÉSAR CUANDO IBA A PARTIR A BRETAÑA. CÉSAR TOMA MEDIDAS. Qua re nuntiata, Caesar, intermissa profectione atque omnibus rebus postpositis,
magnam partem equitatus ad eum insequendum mittit retrahique imperat; si vim
faciat neque pareat, interfici iubet. (Caes. Gall.V, 7,6-7 )
ENTREVISTA DE CÉSAR Y LOS EMBAJADORES GALOS. CÉSAR NO PROMETE NADA. Legati haec se ad suos relaturos54 dixerunt et, re deliberata, post diem tertium ad Caesarem
reversuros; interea ne propius55 se castra moveret petierunt. (Caes. Gall. IV, 9)
54
Relaturos, reversuros (esse). 55
Propius se: más cerca de ellos.
60
80
61. CÉSAR PREPARA LAS NAVES Navibus circiter LXXX onerariis coactis contractisque, quod satis esse ad duas
transportandas legiones existimabat, quod praeterea navium longarum habebat
quaestori, legatis, praefectisque distribuit. Huc accedebant XVIII onerariae naves, quae ex
eo loco ab milibus passuum octo vento tenebantur quo minus in eundem portum venire possent:
has equitibus distribuit. (Caes. Gall. IV, 22, 7)
61
81
62. CÉSAR MARCHA HACIA LOS BELOVACOS PARA CONOCER SUS PLANES
His copiis coactis ad Bellovacos proficiscitur castrisque in eorum finibus positis
equitum turmas dimittit in omnes partes ad aliquos excipiendos, ex quibus hostium
concilia cognosceret. (Caes. Gall. XXIV, 12)
NUEVOS COMBATES CONTRA LOS MORINOS
Quibus ex navibus cum essent expositi milites circiter trecenti atque in castra contenderent,
Morini, quos Caesar in Britanniam proficiscens pacatos reliquerat, spe praedae adducti primo non
ita magno suorum numero circumsteterunt ac, si sese interfici nollent, arma ponere iusserunt.
(Caes. Gall. IV, 37)
62
82
63. LOS SUEVOS SE ALTERNAN ANUALMENTE EN LA GUERRA Y LA AGRICULTURA Suevorum gens est longe maxima et bellicosissima Germanorum omnium. Hi centum
pagos habere dicuntur, ex quibus quotannis singula milia armatorum bellandi causa ex
finibus educunt. Reliqui, qui domi manserunt, se atque illos alunt; hi rursus in vicem56 anno post in
armis sunt57, illi domi remanent. (Caes. Gall. IV, 1, 2-3)
ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: -bellicosissima -bellandi -rursus ANALIZA SINTÁCTICAMENTE:
Hi centum pagos habere dicuntur, ex quibus quotannis singula milia armatorum bellandi
causa ex finibus educunt.
56
Rursus in vicem: a su vez 57
In armis sunt: toman las armas.
63
83
64. PALABRAS DE ARIOVISTO
Ei legationi Ariovistus respondit58: se neque sine exercitu in eas partes Galliae venire audere
quas Caesar possideret, neque exercitum sine magno commeatu atque molimento in unum
locum contrahere posse.
(Caes. Gall.I, 34, 2)
ANALIZA SINTÁCTICAMENTE. Señala la función de los infinitivos.
58
Estilo indirecto, puede sobreentenderse un verbo de lengua, “diciendo que...”
64
84
65. DIVICÓN, DIRIGENTE DE LOS HELVECIOS, TRATA CON CÉSAR LAS CONDICIONES DE LA PAZ Is [divitio] ita cum Caesare egit: si pacem populus Romanus cum Helvetiis faceret in
eam partem ituros59 ubi60 eos Caesar constituisset; sin bello persequi perseveraret,
reminisceretur veteris incommodi populi Romani et pristinae virtutis Helvetiorum.
Quod61 improviso unum pagum adortus esset, cum ii qui flumen transissent suis auxilium ferre
non possent, ne ob eam rem aut suae magnopere virtuti tribueret aut ipsos despiceret. (Caes. Gall.
I, 13)
59
Ituros (esse): infinitivo de futuro. 60
Ubi: subordinada relativa cuyo antecedente es eam partem. “En ese lugar donde César los estableciese…” 61
Conjunción: “Puesto que había acometido de improviso….”
65
85
66. LOS GALOS PIDEN AYUDA A CÉSAR
Bello Helvetiorum confecto totius fere Galliae legati principes civitatum, ad Caesarem
gratulatum62 convenerunt: intellegere sese, tametsi pro veteribus Helvetiorum iniuriis populi
Romani ab his poenas bello repetisset, tamen eam rem non minus ex usu terrae Galliae quam
populi Romani accidisse… (Caes. Gall. I, 30, 1)
62
Gratulatum: supino. C.C. Finalidad “para felicitarlo”
86
67. DIVICIACO, GENERAL DE LOS HEDUOS, INTERVIENE EN UNA ENTREVISTA CON CÉSAR
Locutus est pro his Diviciacus Haeduus: Galliae totius factiones esse duas; harum alterius
principatum tenere Haeduos, alterius Arvernos. Hi cum tantopere de potentatu inter se
multos annos contenderent, factum esse uti ab Arvernis Sequanisque Germani mercede
arcesserentur. [...] Cum ab his saepius quaereret neque ullam omnino vocem exprimere
posset, idem Diviciacus Haeduus respondit: Hoc esse miseriorem et graviorem fortunam
Sequanorum quam reliquorum. (Caes. Gall. I, 31-32)
ANALIZA SINTÁCTICAMENTE las tres primeras líneas.
ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: -alterius
-harum
-hi
-se
-idem
-quam
67
87
68. PALABRAS DE ARIOVISTO AL PUEBLO ROMANO Ad haec Ariovistus respondit: si ipse populo romano non praescriberet quemadmodum suo iure uteretur,
non oportere se a populo romano in suo iure impediri. Haeduos sibi, quoniam belli fortunam
temptavissent et superati essent, stipendiarios esse factos. Haeduis se obsides non redditurum esse,
neque his neque eorum sociis iniuria bellum inlaturum esse, si stipendium quotannis penderent.
(Caes. Gall.I, 36)
EXPLICA LOS USOS VERBALES DEL ESTILO INDIRECTO
68
88
ANEXO I
El vocabulario de César es básicamente militar. Los términos y expresiones más frecuentes son:
� Acies: tropa formada en orden de batalla. Aciem instruere: disponer el ejército en orden de batalla. � Agger: terraplén en torno al campamento. � Agmen: ejército en marcha.
Primum agmen: vanguardia. Novissimum agmen: retaguardia.
� Auxilia: tropas auxiliares. � Bellum: guerra � Castra: campamento (castra movere: trasladar el campamento, levantarlo). � Concilium: asamblea. � Consilium: consejo de guerra. � Copia: víveres, haberes. � Copiae: tropas. � Eques: jinete. � Equitatus: la caballería. � Falange: formación cerrada de combate compuesta por 59 lanceros en fila por 16 de fondo. � Fossa: foso para proteger el campamento. � Frumentum: trigo. Re frumentaria: avituallamiento de trigo. � Ius dicere: pronunciar una sentencia. � Hiberna: campamento de invierno. � Impedimenta: bagaje del legionario: armamento y una mula que llevaba para cada 6 legionarios la
tienda de cuero y estacas para montar el campamento. También llevaba las provisiones, etc. � Impetus: ataque. Impetum facere: atacar. En el ataque el legionario echaba a correr, luego lanzaba el pilum (jabalina), después la hastam (lanza) y desenvainaba la espada (gladium) para el cuerpo a cuerpo. Armas defensivas eran: galea (casco), lorica (coraza), scutum (escudo), parma (escudo redondo de caballería). � Legatus: embajador o legado. � Legio: legión. Se componía de 10 cohortes de 3 manípulos cada una, es decir, 6 centurias. � Manus: tropa. � Obses, -idis: rehén. Se intercambiaban como garantía de paz. � Passus: paso, para indicar distancia. � Peditus, -us: soldado de infantería. � Praesidium: tropas de protección. � Proelium: combate, batalla. � Signum: emblema de la legión; dar la señal. � Vallum: empalizada. � Vigilia: el día se dividía en horas, pero la noche se dividía en 4 vigiliae o turnos de guardia.
Construcciones y expresiones:
� Prima luce: al amanecer. � Summis copiis: con todos los efectivos. � Contione habita: reunida la asamblea. � Pro tempore et pro se: según el tiempo y las circunstancias. � Magnis itineribus: a marchas forzadas. Los legionarios solían hacer hasta 30km. al día, los de César,
muchos más.
89
ANEXO II
COMPOSICIÓN Y SUFIJACIÓN VERBAL LATINA
PREPOSICIÓN CAMBIOS FONÉTICOS SIGNIFICACIÓN
AB a+m- separación, origen, privación.
Au+f - Abs+t-, c-, q-
AD asimilación+consonante- dirección, proximidad. ANTE anti+c-,s- prioridad, delante. CIRCUM alrededor de. CONTRA contra, enfrente de. CUM co+vocal-, gn-, h- Cog+n- Asimilación+l-,r- compañía, acción acabada.
Com+b-, p-, m- Con+otras consonantes-
DE separación, movimiento de Arriba abajo. EX ex+vocal-, h-, c-, p-, s-, t- origen, movimiento hacia Ef+f- arriba, término.
E+otras consonantes-. EXTRA fuera de. IN im+b-, p-, m- lugar donde, lugar adonde, Asimilación+l-, r- contra. Ig+n- Indu/ind+vocal ( a veces) INTER asimilación+l- entre. OB asimilación+c-, f-, g-, p- delante de, enfrente de. PER lugar por donde, término de una acción, idea superlativa. POST después de. PRAE delante de, antes de, idea superlativa. PRAETER fuera de, al largo de. PRO prod+vocal- de, a favor de, en lugar de.
90
SUB asimilación+c-, f-, g-, m-, p-, r- debajo de. Sus+c-, t-, p-
SUBTER debajo de. SUPER sobre, encima de, además de. TRANS tra+d- (sobre todo) a través de, al otro lado de, más allá de.
PARTÍCULAS CAMBIOS FONÉTICOS SIGNIFICACIÓN
DIS asimilación+f- separación, negación ( a veces).
Di+d-, g-, i-, l-, m-, n-, RE red+vocal- repetición, separación de un lugar. SE separación. SEMI medio, mitad.
ADVERBIOS SIGNIFICACIÓN
INTRO dentro de. RETRO hacia atrás. BIS dos veces. BENE bien. MALE mal. SATIS bastante.
91
PREFIJOS MÁS FRECUENTES EN CASTELLANO AB-: alejamiento, separación, origen: aborigen. AD-: unión, proximidad, cercanía: adjunto. ANTE-: anterioridad, prioridad: antecedente, antecámara. ANTI-: en lugar de, contra: antidemocrático. CIRCUM-: alrededor: circunloquio. CONTRA-: oposición: contraseña. CUM-/CON-: unión y compañía: contemporáneo. DE-: separación, dirección de arriba abajo: derivar, descender. DES-: fuera de: desorganizar. DI-/DIS-: separación oposición: discontinuo, dimitir. E-/EX : de desde, fuera de: éxodo, evento. IN-: lugar en donde, negación: imposible, implantar. INTER-: entre, en medio: interurbano. OB-: por causa de, delante, contra: obstáculo, oponer. PER-: por, a través de, íntegramente: persuadir, pervivir. POST-: detrás, después de: posponer, posdata. PRE-: antes, delante: prehistoria, predeterminado. PRO-: delante, por, en favor de: pronombre. RE-: repetición, movimiento hacia atrás:: revivir, releer. SE-: separación: secesión. SUB-: bajo: subdirector, suposición. SUPER-: sobre, encima: superlativo. TRANS-: al otro lado de, a través de: transferencia. SUFIJOS MÁS FRECUENTES EN CASTELLANO -al: lugar, conjunto, relación: cañaveral, dineral, verbal. -ano: origen, profesión, pertenencia: cortesano, cirujano. -ario: pertenencia, profesión, lugar: ordinario, bibliotecario, sanitario. -arquía: poder, mando: monarquía, oligarquía. -atura: empleo, nombres abstractos: judicatura, candidatura. -bilidad: posibilidad: irritabilidad. -ble: capacidad, posibilidad: adorable, posible. -bundo: condición: vagabundo. -ción: acción, efecto, estado: desesperación, combinación. -cola: el que habita: cavernícola. -culo: valor diminutivo: minúsculo, cálculo, molécula. -dad: cualidad: generosidad, bondad. -dera: utensilio: tapadera, lanzadera. -dero: agente, instrumento, lugar: panadero, vertedero. -dor: agente, empleo: celador, tenedor. -erio: acción, estado, lugar: vituperio, cautiverio, monasterio. -ero: oficio, lugar, pertenencia: librero, matadero, ganadero. -fero: llevar: mortífero. -ficio: hacer: beneficio, maleficio. -ico: sufijo de adjetivos: cónico, práctico. -itis: inflamación: rinitis. -mento: acción, efecto: cargamento, impedimento. -metría/-metro: medición, instrumento: anemometría, cronómetro.
92
-nte: el que hace: amante, ambulante. -oide: forma: androide. -opsia/-opsis: visión: autopsia, sinopsis. -osis: enfermedad: psicosis, cirrosis. -teca: caja, depósito: hemeroteca, biblioteca. -tor: agente: actor, lector. -torio: adjetivos verbales que indican la acción del verbo y lugar: difamatorio, locutorio, -ormitorio. -triz: agente: actriz, emperatriz. -voro: devorar: carnívoro.
93
DERIVACIÓN Y COMPOSICIÓN DE VERBOS LATINOS AGO (COMPOSICIÓN: -IGO):
Indago: indagar, indagación.
Cogo: coacción, coágulo, coaccionar. Exigo: exigir, exactitud, exigencia. Prodigo: prodigalidad, pródigo. Subigo: sobar. Transigo: transacción, intransigente.
ASCENDO (SCANDO): CADO (COMPOSICIÓN: -CIDO):
CAPIO (COMPOSICIÓN: -CIPIO): CERNO: COGNOSCO (GNOSCO):
94
COLO: CONSTITUO (STITUO/ STO): DICO:
DO: DUCO: EO:
FACIO (COMPOSICIÓN: -FICIO):
95
FERO: FUGIO: FUNDO: GRADIOR (COMPOSICIÓN: -GREDIOR):
LEGO (COMPOSICIÓN: -LIGO):
MANEO:
96
MITTO: MOVEO: NASCOR: PARO: PONO: PUGNO:
97
QUAERO (QUIRO): SCANDO (COMPOSICIÓN: -SCENDO): SEDEO:
SEQUOR: SERO: SERVO: SISTO:
98
SPECTO: STATUO/ STITUO (en compuestos): SUM: TENDO: TRIBUO: VENIO:
99
VERTO: VIDEO: VINCO: VOCO: VOLO:
100
CONTENIDOS
1. MORFOLOGÍA NOMINAL a. LAS CINCO DECLINACIONES b. SUSTANTIVOS DE DECLINACIÓN ESPECIAL c. CLASIFICACIÓN DE LOS ADJETIVOS. LOS GRADOS. d. LOS PRONOMBRES
2. MORFOLOGÍA VERBAL a. CLASIFICACIÓN DE LOS VERBOS b. DESINENCIAS VERBALES c. FÓRMULAS DE LOS DISTINTOS TIEMPOS VERBALES d. EL PARTICIPIO e. EL INFINITIVO f. LA PASIVA COMPUESTA g. GERUNDIO Y GERUNDIVO h. SUM y SUS COMPUESTOS i. VERBOS DEPONENTES Y SEMIDEPONENTES j. VERBOS DEFECTVOS k. VERBOS NO REGULARES
3. ASPECTOS DE SINTAXIS a. CUM
b. UT y NE
c. ORACIONES DE INFINITIVO d. CONSTRUCCIONES DE PARTICIPIO ABSOLUTO e. CONSTRUCCIÓN PERSONAL E IMPERSONAL DEL INFINITIVO f. QUOD g. FALSO RELATIVO h. ORACIONES INTERROGATIVAS i. ESTILO INDIRECTO
101
1. MORFOLOGÍA NOMINAL
1ª DECLINACIÓN 2ª DECLINACIÓN
CASO
SINGULAR
PLURAL
SINGULAR PLURAL
M-F N. M-F N.
Nom. -a -ae -us, -er, -ir -um -i -a
Voc. -a -ae -e, er, ir -um -i -a
Acus. -am -as -um -um -os -a
Gen. -ae -arum -i -orum
Dat. -ae -is -o -is
Abl. -a -is -o -is
3ª DECLINACIÓN
TEMAS en CONSONANTE TEMAS EN -i
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
M-F N. M-F- N. M-F N M-F N.
Nom. -s / - Ø - Ø -es -a -es/-is/-er -e/-al/-ar -es -ia
Voc. -s / - Ø - Ø -es -a -es/-is/-er -e/-al/-ar -es -ia
Acus. -em - Ø -es -a --em [-im] -e/-al/-ar -es/ -is -ia
Gen. -is -um -is -ium
Dat. -i -ibus -i -ibus
Abl. -e -ibus -e /-i -i -ibus
4ª DECLINACIÓN 5ª DECLINACIÓN
CASO
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
M-F N. M-F- N.
Nom. -us - u -us -ua -es -es
Voc. -us - u -us -ua -es -es
Acus. -um - u -us -ua -em -es
Gen. -us -uum -ei -erum
Dat. -ui -ibus -ei -ebus
Abl. -u -ibus -e -ebus
102
SUSTANTIVOS DE DECLINACIÓN ESPECIAL
� Vir, viri (hombre): único de la 2ª decl. con
nominativo en –ir
SINGULAR PLURAL
N-V Vir Vir-i
Ac. Vir-um Vir-os
Gen Vir-i Vir-orum
Dat. Vir-o Vir-is
Abl. Vir-o Vir-is
� Vis, vis (fuerza)
SINGULAR PLURAL
N-V V-is Vir-es
Ac. V-im Vir-es
Gen V-is Vir-ium
Dat. V-i Vir-ibus
Abl. V-i Vir-ibus
� Domus, -us (casa): vacila entre la 2ª y la
4ª declinaciones.
SINGULAR PLURAL
N-V Dom-us Dom-us
Ac. Dom-um Dom-us/ Dom-os
Gen Dom-us Dom-uum/ Dom-orum
Dat. Dom-ui Dom-ibus
Abl. Dom-o Dom-ibus
� Iuppiter, Iovis (Júpiter): Sólo en singular
SINGULAR
N-V Iuppit-er
Ac. Iov-em
Gen Iov-is
Dat. Iov-i
Abl. Iov-e
� CARECEN DE SINGULAR:
-castra, -orum (campamento)
-arma, -orum (arma)
-altaria, altarium (altar)
-fides, fidium (lira)
� Iter, itineris (camino)
SINGULAR PLURAL
N-V-Ac. Iter Itiner-a
Gen Itiner-is Itiner-um
Dat. Itiner-i Itiner-ibus
Abl. Itiner-e Itiner-ibus
� Bos, bovis (buey, vaca)
SINGULAR PLURAL
N-V Bos Bov-es
Ac. Bov-em Bov-es
Gen Bov-is Bo-um
Dat. Bov-i Bo-bus/ Bu-bus
Abl. Bov-e Bo-bus/Bu-bus
� Os, ossis (hueso)
SINGULAR PLURAL
N-V Os Oss-a
Ac. Oss-em Oss-a
Gen Oss-is Oss-ium
Dat. Oss-i Oss-ibus
Abl. Oss-e Oss-ibus
� Cor, cordis (corazón)
SINGULAR PLURAL
N-V Cor Cord-a
Ac. Cord-em Cord-a
Gen Cord-is Cord-ium
Dat. Cord-i Cord-ibus
Abl. Cord-e Cord-ibus
� INDECLINABLES o con un solo caso:
-fas (lo permitido)
-nefas (lo no permitido)
-instar (semejante a)
-sponte (espontáneamente)
-mane (por la mañana)
-necesse (necesario)
103
ADJETIVOS Distinguimos dos grupos de adjetivos: a.- PRIMER GRUPO: adjetivos de tres terminaciones: nom.masc/ nom.fem/ nom.neutro, que se declinan por la primera y la segunda declinaciones -bonus, bona, bonum -pulcher, pulchra, pulchrum
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. Bon-us Bon-a Bon-um Bon-i Bon-ae Bon-a
Voc. Bon-e Bon-a Bon-um Bon-i Bon-ae Bon-a
Acus Bon-um Bon-am Bon-um Bon-os Bon-as Bon-a
Gen. Bon-i Bon-ae Bon-i Bon-orum Bon-arum Bon-orum
Dat. Bon-o Bon-ae Bon-o Bon-is Bon-is Bon-is
Abl. Bon-o Bon-a Bon-o Bon-is Bon-is Bon-is
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom Pulch-er Pulchr-a Pulchr-um Pulchr-i Pulchr-ae Pulchr-a
Voc. Pulch-er Pulchr-a Pulchr-um Pulchr-i Pulchr-ae Pulchr-a
Acus Pulchr-um Pulchr-am Pulchr-um Pulchr-os Pulchr-as Pulchr-a
Gen. Pulchr-i Pulchr-ae Pulchr-i Pulchr-orum Pulchr-orum Pulchr-orum
Dat. Pulchr-o Pulchr-ae Pulchr-o Pulchr-is Pulchr-is Pulchr-is
Abl. Pulchr-o Pulchr-a Pulchr-o Pulchr-is Pulchr-is Pulchr-is
b.- SEGUNDO GRUPO: todos los adjetivos que no se ajustan a los modelos anteriores y que reciben desinencias de la tercera declinación, TEMAS EN -I. Pueden presentar las siguientes variaciones: a.- tres formas en nominativo singular: masc – fem- neutro; pero la diferenciación sólo se mantiene en el nom.sg.; hay dos formas para ac. sg. y en nom-acus. pl, y una sola en el resto de la flexión.
MODELO: acer, acris, acre: agudo. SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. acer acris acre acr –es acr-es acr-ia
Voc. acer acris acre acr-es acr-es acr-ia
Acus acr-em acr-em acre acr-es acr-es acr-ia
Gen. acr -is acr -is acr -is acr-ium acr-ium acr-ium
Dat. acr -i acr -i acr -i acr-ibus acr-ibus acr-ibus
Abl. acr -i acr -i acr -i acr-ibus acr-ibus acr-ibus
b.- Dos formas en el nominativo singular: una masc-fem y otra neutra, diferenciación que tampoco se mantiene en toda la flexión: MODELO: omnis, -e: todo
SINGULAR PLURAL
Masc.-Fem. Neutro Masc.-Fem Neutro
Nom. Omn-is Omn-e Omn-es Omn -ia
Voc. Omn-is Omn-e Omn -es Omn -ia
Acus Omn-em Omn-e Omn -es Omn -ia
Gen. Omn-is Omn-is Omn -ium Omn -ium
Dat. Omn-i Omn-i Omn -ibus Omn -ibus
Abl. Omn-i Omn-i Omn -ibus Omn -ibus
104
c.- Adjetivos que presentan una sola forma en nom.sg.; se enuncian en nominativo y genitivo: MODELO: fidens, -ntis :fiel.
SINGULAR PLURAL
Masc.-Fem. Neutro Masc.-Fem Neutro
Nom. Fiden-s Fiden-s Fident -es Fident -ia
Voc. Fiden-s Fiden-s Fident -es Fident -ia
Acus Fident-em Fiden-s Fident -es Fident -ia
Gen. Fident -is Fident -is Fident -ium Fident -ium
Dat. Fident -i Fident -i Fident -ibus Fident -ibus
Abl. Fident -i Fident -i Fident -ibus Fident -ibus
- adjetivos que acaban el nominativo en –x � siguen un tema en gutural: audax, -acis (audaz). - la declinación especial de vetus, -eris (antiguo) � declinación por temas en consonante.
♦ FORMACIÓN DE ADVERBIOS DE MODO a. Formación de adverbios de modo derivados de adjetivos de la primera clase:
-lexema +e (asidue, male, strenue...) b. Formación de adverbios de modo derivados de adjetivos de la segunda clase:
-lexema + iter (fortiter, acriter...) c. Formación de adverbios de modo en grado comparativo: se usa el acusativo neutro del adjetivo
(fortius)
d. Formación de adverbios en grado superlativo: superlativo del adjetivo en –e (fortissime, optime…) e. Mediante el acusativo o ablativo singular: multum, multo.
• SUSTANTIVACIÓN DE ADJETIVOS. Con frecuencia se emplean adjetivos solos, sin calificar a ningún sustantivo, y en tal caso hablamos de adjetivos sustantivados porque asumen sus funciones. -bonum : lo bueno, un bien -bona: lo bueno, las cosas buenas, los bienes -factum: lo hecho, un hecho, una acción -facta: los hechos, las cosas hechas, las acciones. Cuando se trata de neutros plurales, al traducir es mejor recurrir al sustantivo “cosas” o al singular.
GRADOS DE COMPARACIÓN DEL ADJETIVO
♦ LA COMPARACIÓN Al comparar dos cosas se puede obtener una relación de superioridad, de igualdad o de inferioridad. La igualdad (César es tan sabio como Pedro) y la inferioridad (César es menos sabio que Pedro) se expresan en latín igual que en castellano, mediante un adverbio y una conjunción, y el segundo término en el mismo caso que el primero: Caesar est tam doctus quam Petrus/ Caesar est minus doctus quam Petrus.
Pero el comparativo de superioridad, además de admitir las formas compuestas con adverbio magis
(“más”), se forma con un sufijo que adopta las formas –ior, -ius, comportándose como un adjetivo de dos terminaciones, temas en consonante:
SINGULAR PLURAL
Masc.-Fem. Neutro Masc.-Fem Neutro
Nom. Fort-ior Fort-ius Fort-iores Fort -iora
Voc. Fort-ior Fort-ius Fort -iores Fort –iora
Acus Fort-iorem Fort-ius Fort -iores Fort –iora
Gen. Fort-ioris Fort -iorum
Dat. Fort-iori Fort -ioribus
Abl. Fort-iore Fort -ioribus
105
Para formar estos comparativos, hay que sustituir en un adjetivo de cualquier clase la desinencia de genitivo por dichos sufijos: Doctus, -a, -um: doctior, doctius
Pulcher, -chra, -chrum: pulchrior, pulchrius
Acer, acris, acre: acrior, acrius
Prudens, -ntis: prudentior, prudentius
♦ EL SEGUNDO TÉRMINO DE LA COMPARACIÓN. - Suele ponerse en el mismo caso que el primero, introducido por la conjunción quam; cuando el primer término va en nominativo o en acusativo, el segundo puede aparecer en caso ablativo sin conjunción: Caesar magis doctus quam Petrus est
Caesar doctior quam Petrus est
Caesar doctior Petro est.
Cuando lo que se compara son cualidades el segundo puede doptar la forma comparativa: Caesar doctior quam prudentior est (César es más sabio que prudente)
♦ EL SUPERLATIVO Indica la posesión de una cualidad en grado muy elevado o en el más elevado posible. El morfema usado es –issim- con las desinencias –us, -a, -um.
Doctus, -a, -um: doctissimus, -a, um
Prudens, -ntis: prudentissimus, -a, -um
Excepciones: -los adjetivos en –lis, forman el superlativo en –limus:
Facilis, -e facillimus, -a, -um
Difficilis, -e difficillimus, -a, -um
-los adjetivos en –er (tipo pulcher... o tipo acer...) añaden –rimus al nom.sg.masc.: pulcher, -chra, -chrum pulcherrimus, -a, -um
miser, -a, -um miserrimus, -a, -um
pauper, -eris pauperrimus, -a, -um
Mediante el superlativo se puede expresar la muy elevada posesión de una cualidad � superlativo absoluto: Caesar doctissimus est (“César es muy listo /listísimo”) o la posesión más importante puesta en relación con el entorno � el superlativo relativo, � segundo término en genitivo (genitivo partitivo o complemento del superlativo): Caesar doctissimus omnium virorum est. (“César es el más listo de todos los hombres”)
♦ COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS ESPECIALES.
POSITIVO Comp. Superioridad Superlativo
Magnus Maior, maius Maximus, -a, um
Parvus Minor, minus Minimus, -a, -um
Bonus Melior, melius Optimus, -a, -um
Malus Peior, peius Pessimus, -a, -um
106
MORFOLOGÍA PRONOMINAL
• PRONOMBRES PERSONALES. En latín no existe el pronombre personal de 3ª persona; sólo se utiliza el reflexivo.
PRIMERA PERSONA SEGUNDA PERSONA TERCERA
Singular Plural Singular Plural Sg. y pl.
Nom. Ego Nos Tu Vos -
Acus. Me Nos Te Vos Se, sese
Gen. Mei Nostrum Nostri
Tui Vestrum Vestri
Sui
Dat. Mihi Nobis Tibi Vobis Sibi
Abl. Me Mecum
Nobis Nobiscum
Te, Tecum
Vobis Vobiscum
Se Secum
• PRONOMBRES POSESIVOS -meus, mea, meum -noster, nostra, nostrum -tuus, tua, tuum -vester, vestra, vestrum -suus, sua, suum -suus, sua, suum.
• PRONOMBRE RELATIVO
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. Qu-i Qu-ae Qu-od Qu-i Qu-ae Qu-ae
Acus Qu-em Qu-am Qu-od Qu-os Qu-as Qu-ae
Gen. Cu-ius Cu-ius Cu-ius Qu-orum Qu-arum Qu-orum
Dat. Cu-i Cu-i Cu-i Qu-ibus Qu-ibus Qu-ibus
Abl. Qu-o Qu-a Qu-o Qu-ibus Qu-ibus Qu-ibus
• PRONOMBRES DEÍCTICOS O DEMOSTRATIVOS. En latín hay tres pronombres / adjetivos demostrativos.
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. H-ic H-aec H-oc H-i H-ae H-aec
Acus H-unc H-anc H-oc H-os H-as H-aec
Gen. H-uius H-uius H-uius H-orum H-arum H-orum
Dat. H-uic H-uic H-uic H-is H-is H-is
Abl. H-oc H-ac H-oc H-is H-is H-is
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. Ist-e Ist-a Ist-ud Ist-i Ist-ae Ist-a
Acus Ist-um Ist-am Ist-ud Ist-os Ist-as Ist-a
Gen. Ist-ius Ist-ius Ist-ius Ist-orum Ist-arum Ist-orum
Dat. Ist-i Ist-i Ist-i Ist-is Ist-is Ist-is
Abl. Ist-o Ist-a Ist-o Ist-is Ist-is Ist-is
107
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. Ill-e Ill-a Ill-ud Ill-i Ill-ae Ill-a
Acus Ill-um Ill-am Ill-ud Ill-os Ill-as Ill-a
Gen. Ill-ius Ill-ius Ill-ius Ill-orum Ill-arum Ill-orum
Dat. Ill-i Ill-i Ill-i Ill-is Ill-is Ill-is
Abl. Ill-o Ill-a Ill-o Ill-is Ill-is Ill-is
B. LOS FÓRICOS Y LOS DE IDENTIDAD. Is, ea, id es un pronombre fórico: anafórico cuando se refiere a algo o alguien ya nombrado, y catafórico cuando anticipa algo que viene a continuación. Puede traducirse como un demostrativo (“éste.../ ése...”); además sustituye al personal de tercera persona (“él, ella, ello”).
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. i-s E-a i-d E-i / ii E-ae E-a
Acus E-um E-am i-d E-os E-as E-a
Gen. E-ius E-ius E-ius E-orum E-arum E-orum
Dat. E-i E-i E-i E-is / iis E-is / iis E-is / iis
Abl. E-o E-a E-o E-is / iis E-is / iis E-is / iis
Si a este pronombre se le añade la partícula invariable -dem, se forma el pronombre idem, eadem, idem, con valor fórico y enfático, y que significa "el mismo, la misma, lo mismo":
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom I-dem E-adem I-dem E-idem E-aedem E-adem
Acus E-umdem E-amdem I-dem E-osdem E-asdem E-adem
Gen. E-iusdem E-iusdem E-iusdem E-orumdem E-arumdem E-orumdem
Dat. E-idem E-idem E-idem E-isdem E-isdem E-isdem
Abl. E-odem E-adem E-odem E-isdem E-isdem E-isdem
Existía además un pronombre enfático que recalca la identidad de cualquiera de las tres personas gramaticales, con el valor de "yo mismo/a", "tú mismo/a", él mismo / ella misma", o "yo, tú, él/ella en persona".
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. Ips-e Ips-a Ips-um Ips-i Ips-ae Ips-a
Acus Ips-um Ips-am Ips-um Ips-os Ips-as Ips-a
Gen. Ips-ius Ips-ius Ips-ius Ips-orum Ips-arum Ips-orum
Dat. Ips-i Ips-i Ips-i Ips-is Ips-is Ips-is
Abl. Ips-o Ips-a Ips-o Ips-is Ips-is Ips-is
108
C. INTERROGATIVOS E INDEFINIDOS Vamos a hacer referencia a un pronombre interrogativo-indefinido que tiene el mismo lexema que el pronombre relativo, y que dio origen a otros indefinidos. Se trata del pronombre Quis/Qui, Quis/Quae, Quid/Quod. Como pronombre interrogativo se utiliza la forma Quis para el nominativo masculino y femenino, y Quid para el nominativo neutro, mientras que el adjetivo utiliza para el nominativo masculino Quis o Qui, y Quae para el femenino, y Quod para el neutro. El resto de la flexión es igual que la del pronombre relativo Qui, Quae Quod. Son compuestos de Quis:
-aliquis, aliqua, aliquid alguien, alguno, algo -quisque, quaeque, quidque cada uno -quidam, quaedam, quiddam un cierto, un tal -quisquam, quaequam, quidquam alguien, alguno
Hay otros indefinidos que no proceden del lexema del relativo, pero se flexionan con las características comunes a la flexión pronominal, es decir, gen sing. común a los tres géneros en –ius, y un solo dativo singular en –i:
-alius, alia, aliud otro -alter, altera, alterum otro (de dos) -ullus, ulla, ullum alguno -nullus, nulla, nullum ninguno -solus, sola, solum solo -totus, tota, totum todo (entero) -uterque, utraque, utrumque uno y otro -neuter, neutra, neutrum ninguno de los dos -nihil (indeclinable) nada -nemo, nullius nadie
Veamos, por ejemplo, la flexión del primero:
SINGULAR PLURAL
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. Ali-us Ali-a Ali-ud Ali-i Ali-ae Ali-a
Acus Ali-um Ali-am Ali-ud Ali-os Ali-as Ali-a
Gen. Alter-ius Alter-ius Alter-ius63 Ali-orum Ali-arum Ali-orum
Dat. Alter-i Alter-i Alter-i Ali-is Ali-is Ali-is
Abl. Ali-o Ali-a Ali-o Ali-is Ali-is Ali-is
Fíjate en que el nominativo singular masculino es igual que el genitivo de los tres géneros; será el contexto el que te indicará en qué caso aparece.
63
El genitivo “aliius” y el dativo “alii” no se utilizaban, sino que se sustituían por los de alter.
109
MORFOLOGÍA VERBAL
CLASIFICACIÓN DE LOS VERBOS.
Ejemplos:
Tema de INFECTUM o PRESENTE PERFECTUM SUPINO
1ªp.sg. Pres.In.
2ªp.sg. Pres. Ind.
Infinitivo pres.act.
1ªp. Sg. Pret. Perfecto
Supino
-1ª conjugación Am-o Am-as Am-are Am-avi Am-atum
-2ª conjugación Deb-eo Deb-es Deb-ere Debu-i Deb-itum
-3ª conjugación Leg-o Leg-is Leg-ere Leg-i Lec-tum
-4ª conjugación Aud-io Aud-is Aud-ire Aud-ivi Aud-itum
-5ª conjugación Cap-io Cap-is Cap-ere Cep-i Cap-tum
Conj. TEMA de PRESENTE TEMA DE PERFECTO
1ª AM (A)- AMAV-
2ª DEBE- DEBU-
3ª LEG- LEG-
4ª AUDI- AUDIV-
5ª CAPI- CEP-
DESINENCIAS PERSONALES DESINENCIAS PERSONALES
TEMA DE INFECTUM TEMA DE PERFECTUM
Activa Pasiva Activa Pasiva
Pret.perf. otros
1ªp.sg. -o / -m -r -i -m Formas
2ªp.sg. -s -ris / -re -isti -s Peri-
3ªp.sg. -t -tur -it -t frásticas-
1ªp.pl. -mus -mur -imus -mus
2ªp.pl. -tis -mini -istis -tis
3ªp.pl. -nt -ntur -erunt /-ere -nt
• Los morfemas personales pasivos se utilizan en todos los tiempos del infectum. En la 1ªp.sg., si el tiempo activo utiliza la desinencia –o, el morfema pasivo –r se añade al activo > -or; en cambo, si la desinencia activa es –m, sólo se sustituye por –r: audio / audior; audiebam / audiebar.
• Los dos morfemas pasivos de la segunda p. sg. se pueden utilizar indistintamente, igual que en la 3ªp.pl de las desinencias especiales del pretérito perfecto.
110
TEMA MORFEMA DESINENCIAS [o verbo auxiliar]
Presente Indicativo A/P
Amo…
Soy amado..
presente. (i) / (u) + Ø + -o, s, t, mus, tis, nt -or, ris/re, tur, mur, mini, ntur
Pret. Imperf. de Ind A/P
Amaba…
Era amado..
presente. +(e) + BA + -m, s, t, mus, tis, nt -r, ris/re, tur, mur, mini, ntur
Fut. Imperf. de Ind. A/P
Amaré…
Seré amado..
presente. 1ª 2ª +BO, BI...BU+ -o/ m, s, t, mus, tis, nt -or, ris/re, tur, mur, mini, ntur 3ª,4, 5ª +A , E...+
Presente Subjuntivo A/P
Ame…
Sea amado…
presente. +E+ +A+
-m, s, t, mus, tis, nt -r, ris/re, tur, mur, mini, ntur
Pret. Imperf. de Subjuntivo A/P
Amara...
Fuera amado.
presente. +RE+
-m, s, t, mus, tis, nt -r, ris/re, tur, mur, mini, ntur
Presente de Imperativo A/P
Ama...
Sé amado
presente. +Ø +
-Ø, te -re, -mini
Futuro de Imperativo A/P
Ama..
Sé amado…
presente. + (u) + Ø +
-to, to, tote, nto -tor, tor, mini, ntor
Infinitivo de presente A/P
Amar
Ser amado
presente. A + -RE -Ø P + -RI/ / -I
Participio de Presente A
Amando
Que ama
presente. + (e) + nt + Desinencias de la tercera declinación (-ns, -ntis).
Gerundio A y Gerundivo A
[A] amar
[…] amar
presente. +(e) + nd + -um, -i, -o, -o -us , -a, -um…
Infinit. futuro P Ir a ser amado presente +(e) + nd + -um , -am, -
um
+ iri / esse
Pret. perfecto de Indicativo A
Amé/
He amado
perfecto.
+ Ø +
-i, isti, it, imus, istis, erunt/ere
P.Pluscuamperf. de Indicativo A
Había amado perfecto. +ERA+
-m, s, t, mus, tis, nt
Fut. Perfecto de Indicativo A
Habré amado perfecto. +ERI+
-o, s, t, mus, tis, nt
Pret. perfecto de Subjuntivo A
Haya amado perfecto. +ERI+
-m, s, t, mus, tis, nt
P.Pluscuamperf de Subjuntivo A
Hubiera amado perfecto. +ISSE+
-m, s, t, mus, tis, nt
Infinitivo de perfecto A
Haber amado perfecto. +ISSE
-Ø
Supino A (a) amar supino + Ø + -um, -u
Part.futuro. A Que va a amar supino +UR+ -us , -a, -um
Part. perfecto P amado supino + Ø + -us , -a, -um
Infinitivo futuro A Haber de amar supino +UR+ -um , -am, -um + esse
Pret. perfecto de Indicativo P
Fue amado PARTICIPIO
PERFECTO
[supino +-us,-a,um /
-um, -am, -um ]
+sum, es...
P.Pluscuamperf. de Indicativo P
Había sido
amado...
+ eram, eras...
Fut. Perfecto de Indicativo P
Habrá sido
amado...
+ ero, eris...
Pret. perfecto de Subjuntivo P
Haya sido
amado...
+ sim, sis...
P.Pluscuamperf de Subjuntivo P
Hubiera sido
amado...
+essem, esses..
Infinitivo de perfecto P
Haber sido
amado
+ esse
-o, -as, -are, -avi,- atum -eo, -es, -ere, -i, -um -o, -is, -ere, -i, -um -io, -is, -ire, -i, -um -io, is, -ere, -i, -um
111
LA VOZ PASIVA COMPUESTA A. MORFOLOGÍA. El sistema de perfecto construye su voz pasiva con el participio de perfecto (ficha 20) y los tiempos correspondientes del verbo “sum”, que actúa como auxiliar (igual que en la pasiva de las LLRR, por ejemplo “soy amado”, con un auxiliar “soy”).
Se forma el:
Con el participio de perf. +
Y traduce:
Pret. Perf. Ind. Pas.
amatus, -a, -um
+{
Sum... Fui/he sido amado
Pret. Plusc. Ind. Pas. Eram... Había sido amado
Fut. Perf. Ind. Pas. Ero... Habré sido amado
Pret. Perf. Subj. Pas. Sim... Haya sido amado
Pret. Plusc. Subj. Pas. Essem... Hubiera/ hubiese / habría sido amado
Utilizamos las formas de infectum o de perfectum del verbo “esse” (fui, fueram, fuero) y su significado es prácticamente el mismo. El participio que forma parte de los tiempos compuestos de la pasiva se refiere al sujeto, y, por lo tanto, concierta con él. -Domus aedificata est / Pons aedificatus est / Templum aedificatum est.
-Domus aedificarae sunt / Pontes aedificati sunt / Templa aedificata sunt.
RECUERDA que un participio, acompañando al verbo sum NO será atributo.
B. SINTAXIS. La oración pasiva está formada por los siguientes elementos:
Sujeto paciente + Verbo en voz pasiva + Complemento Agente...
Nom. - De persona: a/ab + Abl.
- De cosa: Abl.
El ablativo es el caso del agente; si se trata de una persona (o un ser personificado) lleva la preposición a /
ab, pero si es cosa no lleva preposición. Si el verbo pasivo es del tema de perfecto (compuesto de participio y verbo sum), el participio debe concertar en género y número con el sujeto. Además, va en caso nominativo excepto cuando se trate de una oración de infinitivo, en cuyo caso va en acusativo concertando con su sujeto:
• Numantini a Scipioni victi sunt. “Los numantinos fueron vencidos N.m.pl. N.m.pl. por Escipión”.
• Insula Minervae sacrata est. “La isla fue consagrada a Minerva”.
N.f.sg. N.f.sg.
• Consul dixit: Romanos captos esse = Consul dixit ut Romani capti erant.
Ac.m.pl. Ac.m.pl. N.m.pl. N.m.pl. “El cónsul dijo que los romanos habían sido capturados”. En la PASIVA IMPERSONAL el verbo en pasiva en 3ª p.sg. o pl. no tiene sujeto gramatical, pero sí tiene agente. Se construye con verbos intransitivos, es decir, verbos activos que no tienen OD
• Pugnabatur acriter a militibus. “Se luchaba cruelmente por parte de los soldados” = “Los soldados luchaban cruelmente”.
Si esta construcción impersonal se forma con un tiempo compuesto de la voz pasiva, el participio se expresa en género neutro singular:
• Pugnatum est acriter a militibus. “Se luchó cruelmente por parte de los soldados”
112
GERUNDIO Y GERUNDIVO
� GERUNDIO El gerundio latino es un sustantivo verbal afín al participio de futuro pasivo (en –ndus...), pero que sólo declina en neutro singular en acusativo precedido de preposición, genitivo, dativo y ablativo, y sirve para completar la declinación del infinitivo:
DESINENCIA EJEMPLO TRADUCCIÖN
Acus. -ndum Ad amandum “para amar”
Gen. -ndi Amandi “de amar”
Dat. -ndo Amando “para amar”
Abl. -ndo amando “amando”
• ACUSATIVO: siempre precedido de preposición, casi siempre ad, pero también ob, in , ante.
- Nilus oblimatos agros ad serendum relinquit. “ El Nilo deja los campos cubiertos de limo para sembrar”
• GENITIVO: modifica al nombre o al adjetivo, aunque antepuesto a las preposiciones causa o gratia, indica finalidad:
- Sum cupidus te audiendi “ Estoy deseoso de oirte”
- Germani in castra venerunt purgandi sui causa “Los germanos vinieron al campamento a justificarse / por causa de justificarse”
• DATIVO: aparece con ciertos adjetivos y verbos, aunque su uso depende de épocas y autores, pues fue sustituido por el acusativo con preposición:
-Area firma templis ac porticibus sustinendis erat “La plaza era firme para sostener los templos y los pórticos”
• ABLATIVO: se emplea sin preposición indicando medio, forma e instrumento, y traduce erundio español:
-Hominis mens discendo alitur et cogitando “La mente del hombre se alimenta con el estudiar y el reflexionar / estudiando y reflexionando / con el estudio y la reflexión...”
� GERUNDIVO El gerundivo o adjetivo verbal en –ndus, tiene la declinación completa, amandus, amanda, amandum, y declina como un adj. de tres terminaciones. Significa lo mismo que el gerundio, y lo sustituye siempre que éste lleve objeto directo: en la construcción gerundiva, el objeto directo aparece en el caso en que estaba el gerundio, y el gerundivo concierta en género y número con su OD:
-incorrecto: causa urbem visendi (“con motivo de visitar la ciudad”) -correcto: causa urbis visendae
genitivo ➙ caso del gerundio femenino singular ➙ gº y nº del OD
-incorrecto: in scribendo epistulas (“en la redacción de las cartas”)
-correcto: in scribendis epistulis.
113
COMPUESTOS DE SUM.
El verbo esse forma compuestos con la ayuda de preverbios, que son generalmente preposiciones. Solamente dos de ellos, possum y prosum tienen un preverbio inseparable, y presentan diferencias en su flexión. A) POSSUM (poder) y PROSUM
El preverbio varía según la forma simple empiece por vocal o por consonante. El verbo prosum conserva el antiguo prod- delante de vocal, pero ante consonante es siempre pro-; el tema de perfecto es sin-d: profu-. El verbo possum tiene una doble flexión, porque el prevervio pot- se transforma en pos- siempre que el verbo comienza por s-. Veamos la flexión del possum, verbo muy usado:
INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO PARTICIPIO
SIS TE MA DE IN FEC TUM
PRE- SENTE
Pos-sum
pot-es pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt
Ø
pos-sim pos-sis pos-sit pos-simus pos-sitis pos-sint
Pos-se
Potens, -entis
IMPER-FECTO
pot-eram
pot-eras pot-erat pot-eramus pot-eratis pot-erant
Ø
pos-se-m pos-se-s pos-se-t pos-se-mus pos-se-tis pos-se-nt
Ø
Ø
FUTURO IMPER- FECTO
Pot-ero Pot-eris Pot-erit Pot-erimus Pot-eritis Pot-erunt
Ø
Ø
SIS TE MA DE PER FEC TO
PERFEC- TO
potu-i potu-isti potu-it potu-imus potu-istis potu-erunt
Ø
potu-erim potu-eris potu-erit potu-erimus potu-eritis potu-erint
Potu-isse
Ø
PLUS- CUAM- PERFEC- TO
potu-eram potu-eras potu-erat potu-eramus potu-eratis potu-erant
Ø
potu-issem potu-isses potu-isset potu-issemus potu-issetis potu-issent
Ø
Ø
FUTURO PERFEC- TO
potu-ero potu-eris potu-erit potu-erimus potu-eritis potu-erint
Ø
Ø
Ø
Ø
El tema de perfecto pertenece, en realidad, a otro verbo, un arcaico poteo, cuyo sistema de presente cayó en desuso. Es totalmente regular.
114
B) OTROS COMPUESTOS. A la hora de conjugar: Preverbio + tiempos de sum
-absum, abes, abesse, afui (estar presente) -adsum, ades, adesse, adfui (estar ausente) -desum, dees, deesse, defui (faltar) -insum, ines, inesse, infui (estar en) -intersum, interes, interesse, interfui (estar entre, intervenir; interesar) -obsum, obes, obesse, offui / obfui (ser un obstáculo, perjudicar) -praesum, praees, praeesse, praefui (estar al frente) -supersum, superes, superesse, superfui (sobrevivir)
ATENCIÓN: En todos los verbos el pretérito imperfecto de indicativo (aberam, aderam,
deeram...) se puede confundir con un pluscuamperfecto, y el futuro imperfecto (abero, aberis,
aberit...) parece un futuro perfecto o un perfecto de subjuntivo. ¡HAY QUE FIJARSE!, e identificar el verbo como compuesto de sum.
� CONSTRUCCIONES: Después del sum, possum es el verbo más usado en latín. -construye generalmente con infinitivo: possum dicere... -absum suele llevar un ablativo de lugar de donde con la preposición ab: ab oppido abesse: “estar lejos de la ciudadela” -adsum puede construir con un dativo de interés, y en tal caso significa “ayudar”: amici, adeste nobis: “amigos, ayudadnos”. -Otros se construyen con dativo: eis frumentum deerat “les faltaba trigo”; proelio interfuit “tomó parte en el combate”; sua pecunia huic obfuit: “le ha perjudicado su propio dinero”...
115
VERBOS DEPONENTES Y SEMIDEPONENTES
� VERBOS DEPONENTES.
� Son verbos morfológicamente pasivos pero de significación activa o reflexiva, que pueden pertenecer a cualquiera de las 5 conjugaciones: -miror, miraris, mirari, miratus sum (“admirar”) -fateor, fateris, fateri, fassus sum (“confesar”) -loquor, loqueris, loqui, locutus sum (“hablar”) -experior, experiris, experiri, expertus sum (“experimentar”) -patior, pateris, pati, passus sum (“padecer”) Algunos tienen una traducción reflexiva: -proficiscor, -sceris, -sci, profectus sum (“ponerse en marcha”) -utor, uteris, uti, usus sum (“servirse de” + abl.) -laetor, laetaris, laetari, laetatus sum (“alegrarse”)
� Los tiempos perfectos tienen la estructura de la pasiva del sistema de perfecto, pero su significación es activa: nati sunt: "han nacido", nati simus: "hayamos nacido"...
� Los verbos deponentes conservan formas activas con significación activa: -el participio de presente: hortans = "el que exhorta", "exhortando..." -el participio de futuro secuturus = "que va a seguir", "que seguirá..." -el gerundio loquendi = ."..de hablar" -el infinitivo de futuro miraturum esse = "haber de admirar" -la perifrástica activa miraturus sum = "he de admirar"
� El participio de perfecto es deponente por su forma pasiva y su significado activo: miratus, -a, -um = "el que admiró". Tiene significado pasivo en algunos verbos cuando lleva agente.
� El gerundivo es siempre pasivo: mirandus, -a, -um = “que debe ser admirado”.
� Algunos deponentes tienen el participio de futuro activo –urus irregular, no derivado del participio de perfecto: -nascor, nasceris, nasci, natus sum (“nacer”) : nasciturus... -orior, oriris, oriri, ortus sum (“salir”) : oriturus... -morior, moreris, mori, mortuus sum (“morir”) : moriturus...
� Existen, también, unos pocos verbos con formas activas y significación pasiva: exulare (“ser desterrado”), fieri (“ser hecho”), venire –compuesto de eo- (“ser vendido”) y vapulare (“ser azotado”)
� VERBOS SEMIDEPONENTES Son verbos que aparecen como deponentes solamente en los tiempos del tema de perfecto: audere (“atreverse”), gaudere (“alegrarse”), solere (“acostumbrarse”), fidere(“confiar”) y sus compuestos.
116
VERBOS NO REGULARES.
� EO, IS, IRE, II / IVI, ITUM (ir)
Este verbo posee un doble tema de presente *ei- / *i-, aunque *ei- nunca aparece como tal, ya que ante vocal se reduce el diptongo: *ei-> e-, y ante consonante se contrae en i-. Aunque pertenece a la 4ª conjugación, hace el futuro como los verbos de la 1ª, con –bo, -bi-, -bu-...
INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO PARTICIPIO
SIS TE MA DE IN FEC TUM
PRE- SENTE
e-o i-s i-t i-mus i-tis e-u-nt
i (ve) ite (id)
e-a-m e-a-s e-a-t e-amus e-a-tis e-a-nt
i-re
iens, euntis
IMPER-FECTO
i-ba-m i-ba-s i-ba-t i-ba-mus i-ba-tis i-ba-nt
Ø
i-re-m i-re-s i-re-t i-re-mus i-re-tis i-re-nt
Ø
Ø
FUTURO IMPER- FECTO
Ibo Ibis Ibit Ibimus Ibitis Ibunt
ito (ve) ito(vaya) itote (id) eunto
Ø
iturus, -a, -um esse
iturus, -a, -um
SIS TE MA DE PER- FEC- TO.
PERFEC- TO
ii / ivi iisti iit iimus iistis ierunt
Ø
i(v)erim i(v)eris i(v)erit i(v)erimus i(v)eritis i(v)erint
i(v) –isse
Itus, -a,-um
PLUS- CUAM- PERFEC- TO
i(v)eram i(v)eras i(v)erat i(v)eramus i(v)eratis i(v)erant
Ø
i(v)issem i(v)isses i(v)isset i(v)issemus i(v)issetis i(v)issent
Ø
Ø
FUTURO PERFEC- TO
I(v)ero i(v)eris i(v)erit i(v)erimus i(v)eritis i(v)erint
Ø
Ø
Ø
Ø
Al igual que el verbo sum, eo tiene muchos compuestos que conjugan como el verbo simple: -abeo, abire, abii, abitum (marcharse)
117
-adeo, adire, adii, aditum (ir a) -circumeo, circumire, circumii, circumitum (rodear) -coeo, coire, coii, coitum (ir juntos, reunirse) -exeo, exire, exii, exitum (salir) -ineo, inire, inii, initum (entrar, empezar) -pereo, perire, perii, peritum (perecer) ...
En los tiempos de perfecto, -ii- puede contraerse en –i-: redisti por rediisti
Además, los verbos queo (poder) y nequeo (no poder) se conjugan como eo. � FIO, FIS, FIERI, FACTUS SUM (llegar a ser, convertirse en, hacerse...; acontecer). El verbo fio es de la 4ª conj., irregular tan sólo por las formas que adoptan el infinitivo de presente, fieri, y el pretérito imperfecto de subjuntivo, fierem. Es defectivo de tema de perfecto, por lo que para el tema de perfecto se sirve del participio del verbo facio. Sintácticamente, suele construir con complemento predicativo de sujeto. Además, la 3ª p.sg. puede tener valor impersonal: fit “acaece”, “sucede”... INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO
SIS TE MA DE IN FEC TUM
PRE- SENTE
Fi-o Fi-s Fi-t Fi-mus Fi-tis Fi-u-nt
Fi Fite
Fi-a-m Fi-a-s Fi-a-t Fi-a-mus Fi-a-tis Fi-a-nt
Fi-eri
IMPER-FECTO
Fi-e-ba-m Fi-e-ba-s Fi-e-ba-t Fi-e-ba-mus Fi-e-ba-tis Fi-e-ba-nt
Ø
Fi-ere-m Fi-ere-s Fi-ere-t Fi-ere-mus Fi-ere-tis Fi-ere-nt
Ø
FUTURO IMPER- FECTO
Fi-a-m Fi-e-s Fi-e-t Fi-e-mus Fi-e-tis Fi-e-nt
Fito Fito Fitote Fiunto
Ø
118
� VOLO, VIS, VELLE, VOLUI (querer)
� NOLO, NON VIS, NOLLE, NOLUI (no querer)
� MALO, MAVIS, MALLE, MALUI (preferir)
El verbo volo y sus compuestos, de la 3ª conj., presentan irregularidades en el tema de presente. Volo presenta alternancias vocálicas en el tema vol- /vul- /vel-; presenta formas sin vocal temática, y en el presente de subjuntivo utiliza el morfema *-i-, como el verbo sum.
INDICATIVO SUBJUNTIVO INFIN.
SIS TE MA DE IN FEC TUM
PRE- SENTE
Volo Vis Vult Volumus Vultis Volunt
Nolo Non vis Non vult Nolumus Non vultis Nolunt
Malo Mavis Mavult Malumus Mavultis Malunt
Velim Velis Velit Velimus Velitis Velint
Nolim Nolis Nolit Nolimus Nolitis Nolint
Malim Malis Malit Malimus Malitis Malint
Velle Nolle Malle
IMPER-FECTO
Volebam Volebas Volebat Volebamus Volebatis Volebant
Nolebam Nolebas Nolebat Nolebamus Nolebatis Nolebant
Malebam Malebas Malebat Malebamus
Malebatis Malebant
Vellem Velles Vellet Vellemus Velletis Vellent
Nollem Nolles Nollet Nollemus
Nolletis Nollent
Mallem Malles Mallet Mallemus
Malletis Mallent
FUTURO IMPER- FECTO
Volam Voles Volet Volemus Voletis Volent
Nolam Noles Nolet Nolemus Noletis Nolent
Malam Males Malet Malemus Maletis Malent
Nolo es el resultado de contraer ne con volo, y malo es el resultado de magis volo > magz volo > mavolo > malo. Los temas de perfecto son regulares. No tienen voz pasiva ni imperativo, excepto nolo: noli, nolite (“no quieras, no queráis”), nolito, nolitote, nolunto (“no quieras, no quiera, no queráis, no quieran”).
� Nolo + infinitivo se utiliza para dar órdenes negativas: noli facere = “no quieras hacer” > “ no hagas”.
� Para suavizar el indicativo, en latín, como en castellano, se utiliza el presente de subjuntivo velim, “quisiera”: velim facias / velim ut facias = “quisiera que hicieras...”
� Malo, por su significado comparativo, puede llevar, además de su OD, un segundo término de la compaaración introducido casi siempre por quam: malo hoc quam illud = “prefiero esto que aquello”
119
� FERO, FERS, FERRE, TULI, LATUM (llevar) Se trata de un verbo de la 3ª conjugación muy antiguo que presenta distintos lexemas en cada tema:
-tema de presente: fer- -tema de perfecto: tul- (perf. tuli; plusc.ind. tuleram...; perf.subj.tulerim...) -tema de supino: lat- (part.: latus, -a, -um)
La irregularidad aparece exclusivamente en el tema de presente, porque los morfemas se añaden directamente sobre el tema sin vocal de unión:
INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO PARTICIPIO
SIS TE MA DE IN FEC TUM
PRE- SENTE
Fer-o Fer-s Fer-t Fer-i-mus Fer-tis Fer-u-nt
Fer Fer-te
Fer-a-m Fer-a-s Fer-a-t Fer-a-mus Fer-a-tis Fer-a-nt
Ferre (Inf. pres.pas: Ferri)
Ferens, -ntis
IMPER-FECTO
Fer-e-ba-m Fer-e-ba-s Fer-e-ba-t Fer-e-ba-mus Fer-e-ba-tis Fer-e-ba-nt
Ø
Fer-re-m Fer-re-s Fer-re-t Fer-re-mus Fer-re-tis Fer-re-nt
Ø
Ø
FUTURO IMPER- FECTO
Fer-a-m Fer-e-s Fer-e-t Fer-e-mus Fer-e-tis Fer-e-nt
Fer-to Fer-to Fer-tote Fer-u-nto
Ø
Laturus, -a, -um
Los compuestos de fero se conjugan como él; muchos presentan asimilaciones consonánticas de la consonante final del preverbio : -af-fero, af-ferre, at-tuli, al-latum (aportar) -au-fero, au-ferre, abs-tuli, ab-latum (quitar, sacar) -con-fero, con-ferre, con-tuli, col-latum (reunir) -defero, de-ferre, de-tuli, de-latum (echar abajo; delatar) -dif-fero, dif-ferre, dis-tuli, di-latum ( ampliar,dilatarse ) -ef-fero, ef-ferre, ex -tuli, e-latum (extraer, sacar ) -ob-fero, of-ferre, ob-tuli, ob-latum (ofrecer ) -pro-fero, pro-ferre, pro-tuli, pro-latum (ofrecer, mostrar ) -suf-fero, suf-ferre, sus-tuli, sub-latum (colocar debajo, soportar ) -....
120
� EDO, EDERE o ESSE, EDI, ESUM (comer)
Este verbo tiene, en algunos tiempos, una doble conjugación, con formas que coinciden aparentemente con formas del verbo sum.
INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO SIS TE MA DE IN FEC TUM
PRE- SENTE
Ed-o Ed-i-s / es Ed-it / est Ed-imus Ed-itis / estis Ed-unt
Ed-e / es Ed-ite / es-te
Ed-i-m / Ed-a-m Ed-i-s / Ed-a-s Ed-i-t / Ed-a-t Ed-i-mus/ Ed-a-mus Ed-i-tis / Ed-a-tis Ed-i-nt / Ed-a-nt
Edere / esse
IMPER-FECTO
Ed-e-ba-m Ed-e-ba-s Ed-e-ba-t Ed-e-ba-mus Ed-e-ba-tis Ed-e-ba-nt
Ø
Ed-e-re-m /essem Ed-e-re-s / esses Ed-e-re-t / esset Ed-e-re-mus/ essemus Ed-e-re-tis / essetis Ed-e-re-nt / essent
Ø
FUTURO IMPER- FECTO
Ed-a-m Ed-e-s Ed-e-t Ed-e-mus Ed-e-tis Ed-e-nt
Ed-ito / esto Ed-ito / esto Ed-itote / estote Ed-unto
Ø
121
SINTAXIS
CUM
UT y NE
1.-Los verbos como iubeo (ordenar), flagito (pedir, exigir), doceo (enseñar), celo (ocultar), posco (pedir), rogo (preguntar, rogar), cohortor (animar) etc rigen dos acusativos (uno de cosa aliquid y otro de persona aliquem). Ahora bien, en ocasiones el acusativo de cosa podrá ser: acusativo / subordinada sustantiva de ut /ne / quod.../ de infinitivo; sin embargo, no se construyen igual postulo, peto (ab aliquo, aliquid) e impero (alicui, aliquid). Subrayadlos en el diccionario. Prop. sub. sust. CD
Ej. : Caesar milites iubet “ut ...” (César ordena a los soldados que...) Ac. Pers. V.
CUM PUEDE SER:
1.- Preposición de ablativo: “con”. 2.- Nexo subordinado: 2.1.- Con indicativo:
� Temporal: “cuando, mientras, desde que”. 2.2.- Con subjuntivo:
� Cum histórico (pto. imperf./ plusc.): “como, gerundio o al+infinitivo”. � Causal (presente / pto.pto.): “porque, puesto que” � Concesivo (correlativos como tamen, attamen…): “aunque”.
RECUERDA. UT puede ser:
1.- Adverbio interrogativo / exclamativo/ desiderativo: “¿cómo?, ¡cómo!”… 2.- Nexo subordinado: 2.1.- Con indicativo:
� Comparativo-modal (posibles correlativos: sic, ita, qualis…): “como según”. � Temporal (ut primum): “cuando, mientras, desde que”. � Causal: “según, porque, como”
2.2.- Con subjuntivo: � Sustantivo: “que”. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o aposición) � Final: “para (que)” � Consecutivo: “que, de modo que” (adverbio –ita, sic, tantus- + ut / is, ea, id
+ ut; sigue a la principal). � Concesivo: “aunque” (correlativos: tamen; precede a la principal)
122
2.- Los siguientes verbos o expresiones impersonales se construyen con infinitivo o proposición subordinada sustantiva de ut / ne/ quod...:
Accidit, contingit y evenit (sucede), fit (sucede, se produce), nuntiatum est (se anuncia), constat
(consta), expedit (es conveniente), praestat (es mejor), licet (es líicto), decet (conviene), necesse est (es necesario), oportet (conviene), dedecet (no es decoroso), dictum est (se dijo)... Subrayadlos en el diccionario.
QUOD
RECUERDA. NE puede ser: 1.- Adverbio de negación (con subjuntivo): “no” 2.- Nexo subordinado (con subjuntivo):
� Sustantivo: “que” /”que no” con verbos de temor. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o aposición). Ej.: Dux veritus ne… “El general temiendo que…”
� Final: “para (que) no” Para distinguir completivas y finales HAY QUE ANALIZAR LA ORACIÓN PRINCIPAL (ver si el verbo es transitivo o no y si tiene sujeto y CD).
Además de nexo subordinado relativo (con indicativo), nexo subordinado con valor adverbial o circunstancial (con subjuntivo), falso relativo, indefinido e interrogativo, quod puede ser:
• Nexo sub. sustantivo (suj./CD/atributo/aposición): “que”, “el hecho de que”. Ej.: Multum ei adiuvat quod civis est. “Le ayuda mucho el hecho de que es un ciudadano” • Nexo sub. causal (con correlativos como propterea):“porque”, “ya que”, “puesto que”. Ej.: Germani, quod nostros iam constitisse in munitionibus videbant, trans Rhenum sese
receperunt.
123
LAS CUESTIONES DE LUGAR.
• UNDE (cuestión de lugar de donde)
1. Nombres propios de lugar mayor (naciones, estados, regiones e islas grandes) y nombres comunes.
-e, ex (si el movimiento parte del interior) + ablativo -a, ab (si el movimiento parte de las proximidades) + ablativo -de (si el movimiento parte de un lugar elevado) + ablativo 2. Nombres propios de lugar menor (ciudades e islas pequeñas) -Ablativo sin preposición 3. Sitios especiales: -domo, rure 4. Adverbios: -unde (“de donde”), (“de aquí) (“de allí)....
• UBI (cuestión de lugar en donde)
1. Nombres propios de lugar mayor y nombres comunes: -in + ablativo 2. Nombres propios de lugar menor : -Ablativo sin preposición
-Locativos ( sólo en singular: sust. de la 1ª decl: -ae (Romae); de la 2ª decl.:-i (Sagunti)
3. Genitivos locativos petrificados: -domi (“en casa”), ruri (“en el campo”), humi (“en la tierrra”)...
• QUO (cuestión de lugar a donde)
1. Nombres propios de lugar mayor y nombres comunes: -in (con idea de penetración*) + acusativo -ad (con idea de aproximación**) + acusativo -con otras prep.:apud, adversus, contra... + acusativo 2. Nombres propios de lugar menor : -Acusativo sin preposición 3. Sitios especiales: -domum, rus
(*) In + acusativo indica hostilidad: in Catilinam :”contra Catilina”
(**) Ad + acusativo de persona indica el lugar exacto: ad Caesarem: “ante César”, “en presencia de César”,
• QUA (cuestión de lugar por donde)
1. Por un sitio normal de paso: -Ablativo sin preposición
2. Por un lugar no normal de paso -per + acusativo
-per + ablativo: con el significado de instrumento que el hombre se ha construido
124
LOS PARTICIPIOS
En latín hay cuatro participios, dos activos y dos pasivos:
• MORFOLOGÍA.
PARTICIPIO
FORMA
VALOR
TRADUCCIÓN **
PRESENTE
-Tpresente + (e)*nt + des.3ª AMANS, NTIS
AUDIENS, NTIS
(decl. como fidens,.ntis)
-acción o estado en desarrollo simultáneo a la acción del verbo principal.
-or. de relativo: que ama
-gerundio: amando
FUTURO ACTIVO
-T.supino + ur+ us, a, um AMATURUS, A, UM
(decl. como bonus, a, um)
-acción o estado en desarrollo posterior a la ac-ción del vb. prpal
-or de relativo en tiempo futuro: que amará, que va
a amar
PERFECTO
T. supino +us, a, um AMATUS, A, UM
(decl. como bonus, a, um)
-acción o estado en desa-rrollo anterior a la acción del verbo principal -se usa en los tpos. comp. de la pasiva
-participio español: amado
FUTURO T. presente + (e)*nd + us, a, um AMANDUS, A, UM
LEGENDUS, A, UM
(decl. como bonus, a, um)
-acción o estado en desa-rrollo posterior -sirve para for-mar la perifrás-tica de obliga-ción o posib.
-or de relativo con verbo perifrástico de obligación: que ha de ser amado/ que
va a ser leído
*: una –e- que se añade en la 3ª, 4ª y 5ª declinaciones: legens, capiens y audiens. **: el participio de los verbos deponentes traduce por gerundio español
CONSTRUCCIÓN DEL PARTICIPIO ABSOLUTO Muchas veces en latín, la oración formada por un paticipio de presente o de perfecto y un sustantivo en ablativo constituye una auténtica oración circustancial, donde el sustantivo desempeña la función de sujeto de dicho participio. Esta construcción recibe el nombre de PARTICIPIO ABSOLUTO o ABLATIVO ABSOLUTO: Loco inspecto, dies composita est.
“Inspeccionado el lugar, se señaló la fecha” Cognitis eis rebus, bellum parabat
“Conocidas estas cosas, preparaba la guerra” Es frecuente que aparezca al principio de la oración, pero no siempre es así: Legio ex castris Varronis, astante ipso, signa sustulit.
“La legión retiró los estandartes del campamento de Varrón, estando presente él mismo” La TRADUCCIÓN literal es:
- si es participio de presente : por gerundio español, - si es participio de perfecto: por gerundio compuesto o participio español, o “una vez”+
participio...Duabus legionibus missis in Hispaniam, praegreditur: “una vez enviadas/ habiendo sido enviadas/ enviadas dos regiones a Hispania, avanzaba...”
125
EL INFINITIVO I: FORMAS Y USOS COMO SUSTANTIVO VERBAL
En latín hay tres infinitivos, tanto en activa como en pasiva: de presente, de perfecto y de futuro.
• MORFOLOGÍA.
ACTIVOS PASIVOS
P R E S
Tema de infectum + -RE -amare (“amar”) -legere
-audire
-capere
1ª, 2ª y 4ª cj.: tema de infectum + -RI 3ªº y 5ª conj.: tema de infectum + -I -amari (“ser amado”) -legi
-audiri
-capi
P E R F.
Tema de perfectum + -isse -amavisse
(“haber amado”)
Participio de perfecto(acus.) + esse -amatum, -am, -um esse
(“haber sido amado”)
F U T U R O
Part. Futuro activo (acus) + esse -amaturum,-am,-um esse
(“haber de amar”)
-Part. Futuro pasivo (acus) + esse -amandum,-am,-um esse
(“haber de ser amado”) -Supino + iri -amatum iri
De las 6 formas, 3 son compuestas y necesitas conocer los participios latinos para formarlas.
• EL INFINITIVO SUSTANTIVADO: El infinitivo con valor nominal. El infinitivo puede emplearse como un sustantivo, es decir, realizar las funciones que hacen los sustantivos. Se considera de género neutro y número singular. Viro docto vivere est cogitare “Para el hombre culto, vivir es pensar” Volo bene vivere “Quiero vivir bien” Humanum est errare “Equivocarse es humano”
1.- EL INFINITIVO COMO SUJETO a.- de verbos y expresiones impersonales: licet amare; opus est scire... b.- de expresiones formadas mediante el verbo sum unido a: -sustantivos: nefas est mentire “no es lícito mentir”
-adjetivos: turpe est verberare, “es vergonzoso dar latigazos” -adverbios: necesse est perseverare, “es necesario perseverar” 2.- EL INFINITIVO COMO OD. De verbos que expresan: -posibilidad/ imposibilidad: possum ire. -conocimiento: vincere scis. -voluntad: nolo ire. -sentimiento, ruego, decisión, esfuerzo...: volo amari. -obligación, costumbre: debeo venire. -etapas de una acción: incipiunt legere.
126
EL INFINITIVO II: CONSTRUCCIONES Y TRADUCCIÓN
1. CONSTRUCCIONES:
� Construcción de Infinitivo Concertado: Caesar milites “e castris exire” iussit. (César ordenó a los soldados salir del campamento).
� Proposición Subordinada de INFINITIVO NO CONCERTADO: Infinitivo con sujeto propio en Acusativo.
Gaudeo (te venire) (Veo que tú vienes). TRADUCCIÓN (ten en cuenta el valor activo/pasivo y el matiz temporal):
NORMAS PARA LA TRADUCCIÓN AL CASTELLANO
Dico (digo) que el general viene ducem venire Dixi (dije) que el general venía
Dico (digo) que el general vino /ha venido ducem venisse Dixi (dije) que el general había venido
Dico (digo) que el general vendrá ducem venturum esse
Dixi (dije) que el general vendría
NOTA: Iubeo (ordenar), flagito (pedir, exigir), doceo (enseñar),
celo (ocultar), posco (pedir), rogo (preguntar, rogar), hortor (animar)… rigen dos acusativos (uno de cosa aliquid y otro de persona aliquem).
Cuando el acusativo de cosa sea un infinitivo, analízalo como infinitivo no concertado y que el acusativo de persona funcione como sujeto del infinitivo.
Traducción: ordenar a (alguien) que... Ej.: Dux “milites castra occupare” iussit. Suj inf. C. D. V. Trans (El general ordenó a los soldados que ocuparan ...)
127
ORACIONES INTERROGATIVAS.
Son aquellas en las que se pregunta por un elemento de la frase (interrogativas parciales) o por la frase entera (interrogativas totales). A. INTERROGATIVAS PARCIALES
Van siempre iniciadas o por un pronombre interrogativo o por un adverbio: Quis venit? “¿Quién viene? Ubi es? “¿Dónde estás?”
Cur / Quare/ Quamobrem / quid tristis es? “¿Por qué estás triste?” El relativo Qui , Quae, Quod también es adjetivo interrogativo:
Qui rex tum Romae erat? “¿Qué rey había entonces en Roma?” Quod nomen huic rei datis? “¿Qué nombre dais a esta cosa?”
Quam rem publicam habemus! “¡Qué república tenemos!” –con valor exclamativo.
Cuando en vez de adjetivo es pronombre, cambia el Nom.sg.masc y el Nom.Acus.sg.n.: Quis?, quae?, quid? =”¿Quién?”, “¿qué?”. El interrogativo uter, utra, utrum [gen. utrius, dat. utri] se utiliza cuando la duda es entre dos. B. INTERROGATIVAS TOTALES
Suelen llevar las siguientes partículas interrogativas: -el adverbio num (“acaso?” “¿es que...?”) La respuesta lógica es “no”
Num licet mentiri? "¿acaso es lícito mentir? Num negas quod omnes vident? “¿acaso me niegas lo que todos ven?
-el adverbio nonne (“acaso no?”,”es que no...?”) La respuesta lógica es “sí”: Nonne leo canem superavit? “¿Es que un león no va a vencer a un perro?”
-el adverbio enclítico –ne, que no se traduce. Vidisne illam urbem? =¿ves aquella ciudad?
-el adverbio an (“pero ¿es que...?) An tu ista credis´ = “pero ¿es que tú crees estas cosas?”
C. INTERROGATIVAS DOBLES
Son aquellas que tienen dos preguntas que se excluyen; el primer elemento lleva uturm, -ne o ninguna partícula, y el segundo an: Utrum bonus an malus est?
Bonusne an malus est? } “¿es bueno o malo?” Bonus an malus est?
D. LA RESPUESTA “SÍ” En latín no hay ningún adverbio de afirmación que equivalga a nuestro “sí”, sino que emplean adverbios como maxime (“desde luego”), ita, sane, certe (“así”, “bien”, “ciertamente”...) Lo más corriente, era repetir el verbo de la interrogación:
Timesne poenam? -Timeo “¿Temes el castigo? –sí”
128
E. INTERROGATIVAS INDIRECTAS.
Reciben este nombre las oraciones completivas que hacen función de OD de un verbo “preguntar” o análogo: quaero, rogare (“preguntar”), metuere (“preguntar con temor”), scire (“saber”), nescire (“no saber”), ignorare (“ignorar”), dubitare (“dudar”)... � Si se trata de una pregunta parcial, aparecen los pronombres, adjetivos y adverbios
interrogativos; si es total, las formas –ne, num, an, utrum, nonne, si... -Quam dulcis sit libertas, breviter eloquar (Fedr.) “Brevemente diré qué dulce es la libertad” -Nec scire studeo, Caesar, utrum sis albus an ater homo (Catul.) “No deseo saber, César, si eres hombre blanco o negro” -Rogo num ista verba iusta sint “Pregunto si estas palabras son justas”
OBSERVA: aquí “si” no es una conjunción condicional, sino interrogativa
� Generalmente las interrogativas indirectas van en subjuntivo, aunque no siempre, y al traducir
al castellano se ponen en indicativo. Quaero ubi sis “Pregunto dónde estás” La subordinada (lo preguntado) es el OD de la principal.
� Entre las interrogativas indirectas se incluyen las frases completivas de sentido admirativo o
exclamativo: Mirum est quam facile hostes vicerimus “Es admirable qué fácilmente hemos vencido a los enemigos”
OBSERVA: aquí quam es un adverbio de cantidad aplicado al adverbio de modo facile, y tiene un valor exclamativo “¡qué fácilmente!”
129
CONSTRUCCIONES CON EL VERBO SUM.
� SUM IMPERSONAL : “haber” Para traducir el verbo sum por “haber”, su sujeto no debe ir modificado por ningún nombre o adjetivo: el sujeto de esse pasa a ser OD de “haber” en su forma impersonal: -milites erant
“había soldados” � SUM CON GENITIVO : “ser propio de “ El sujeto suele ser una oración de infinitivo: -sapientis est recta consilia dare
“es propio de un sabio dar consejos” � SUM CON DATIVO: “tener” Uno de los valores del dativo sintácticamente es el dativo posesivo, que acompaña al verbo sum indicando la persona poseedora, y el sujeto de la oración es el objeto poseído: -Est nobis magnus equorum numerus
“tenemos gran número de caballos”
El dativo posesivo puede aparecer en estructuras de dar nombre, con los sintagmas opus est, usus est.. -Troia huic loco nomen est (T.Liv.) “este lugar se llama Troya” -Dux nobis opus est (Cic.) “necesitamos un guía” � SUM CON DOS DATIVOS: “servir de”, “proporcionar”...
Se trata de un dativo de interés y un dativo de finalidad -Atticus non solum sibi, sed etiam ei, quem diligebat, praesidio fuit (Cic.)
“Ático no sólo sirvió de protección para sí mismo, sino también para aquel a quien amaba” Estos dos dativos pueden encontrarse con verbos distintos de sum, principalmente venio (acudir, ir llegar) y relinquo (dejar, abandonar) -Pedites subsidio equitibus venerunt
“Los infantes vinieron para ayuda para los jinetes”= “los infantes acudieron en auxilio de los jinetes”
130