1
แนวทางของนกปราชญ(มฮดดซน) ในการพจารณาตวบทฮะดษ
บทน า
ฮะดษในนยามของนกปราชญทางฮะดษ (มฮดดซน) คอสงทพาดพงถงทานนบ ในทกๆดาน เชน ค าพด การกระท า การยอมรบ ในคณลกษณะทงในดานสรระ และจรย ตลอดจนชวประวตของทาน ทงกอนและหลงการไดรบการแตงตงใหเปนนบ *( ดมสตอฟา อสซบาอย : “อซซนนะหวะมากานะตฮา” หนา 47 ) ฮะดษมองคประกอบส าคญอยสองสวน คอตวบท (มะตน ر ) และสายรายงาน (สะนด سذ)
ฮะดษในยคของทานนบ เปนเพยงตวบททเหลาสาวก (ซอฮาบะห) ไดรายงานและจดบนทกไว ครนตอมาไมนานนกกไดมการก าหนดสายรายงานส าหรบการรายงานทกๆฮะดษ ทงนเพอปองกนการแอบอางและกลาวเทจตอทานนบ สายรายงาน (สะนด) จงเปนสวนส าคญตอการพจารณาตวบทฮะดษวาถกตองหรอไมถกตองอยางไร
ทานอบนซรน *(ซอฮฮ มสลม 1/15 บางรายงานระบวา เปนรายงานของทานอบดลลฮ บนน มบารอก ฮ.ศ.181) (สนชวตเมอ ฮ.ศ.ท 110) กลาววา : สายรายงาน (อสนาด) นบเปนสวนหนงของศาสนา (อสลาม) หากไมมสายรายงานแลว บคคลกสามารถพดในสงทตวเองอยากพด
ตวบทและสายรายงานฮะดษไดรบความสนใจอยางกวางขวาง จากเหลานกปราชญทางดานฮะดษ (มฮดดซน) ทงในแงของการบนทก การรวบรวม การกลนกรอง การวพากษวจารณ และการอรรถาธบายในแงมมตางๆ
ใน สวนของสายรายงานนน นกปราชญ (มฮดดซน) ไดวางมาตรฐานและหลกเกณฑในการพจารณาไวอยางละเอยดและพสดารยง จนสามารถกลาวไดวามสลมเปนประชาชาตเดยวทสามารถรกษาตวบททถายทอด จากทานนบ ดวยระบบสายสบและวธการกลนกรองทไมเคยมประชาชาตใดเคยกระท ามากอน
ศาสตร ตางๆของฮะดษเชน วชาทวาดวยทฤษฎและการหลกในการพจารณาฮะดษ (อลมสฏอละฮ) วชาทวาดวยการประเมนคณสมบตของผรายงาน (อลญรฮวตตะอดล) วชาทวาดวยไวรสของฮะดษ (อลอลล) ศาสตรเหลานลวนเปนศาสตรอนละเอยดออน ทเหลานกปราชญทางดานฮะดษ (มฮดดซน) ในอดตคดขนมาเพอกลนกรองฮะดษ และสวนใหญกจะเกยวของกบเรองของสายรายงานอนประกอบดวยบคคล ผรายงาน กระบวนการรายงาน และส านวนทใชในการรายงาน จนท าใหดประหนงวานกปราชญทางดานฮะดษ(มฮดดซนนน)นน สนใจในการพจารณาสายรายงานแตเพยงดานเดยว ไมสนใจพจารณาในสวนของตวบท (มะตน) ซงกหมายความวา ฮะดษทใชไดนน คอ ฮะดษทมสายรายงานถกตองเพยงอยางเดยว สวนตวบท
2
จะเปนอยางไรไมพจารณา ความเขาใจดงกลาวเปนความเขาใจท คลาดเคลอนและไมถกตอง *(เปนความเขาใจของนกปราชญตะวนตก Orientalist และของ ด.ร. อะหหมด อะมน ในหนงสอ “ฟจญรลอสลาม” หนา 217,218 (ดอซซนนะห กอบลดตดวน หนา 254) เนองจากนกปราชญทางดานฮะดษ (มฮดดซน) มแนวทางทชดเจนในการพจารณาตวบทฮะดษ และไดใหความส าคญตอตวบทไมแตกตางจากสายรายงานแตอยางใด
บทความนจงขอมสวนในการใหความกระจางตอประเดนดงกลาว เพอความเขาใจทถกตอง ดงรายละเอยดทจะกลาวตอไป ( اسرعا وهللا )
ขนตอนของนกปราชญทางดานฮะดษ (มฮดดซน) ในการพจารณาตวบทฮะดษ
มขอเทจจรงสองประการทนกปราชญมฮดดซนเหนตรงกน คอ :
1. ฮะดษทซอฮฮนน จะตองซอฮฮ ทงสายสบ (สะนด) และตวบท (มะตน)
สายสบซอเฮยะ หมายถง สายสบทตดตอกนไมขาดตอนและผรายงานทงหมดตองมคณธรรมและความจ าเปนเลศ สวน ตวบททซอฮฮ หมายถง ไมขดแยงกบสายอนทนาเชอถอมมากกวา หรอมจ านวนมากกวา หรอทรกนในหมนกวชาการวา “ชซซ” และไมมขอบกพรองทซอนเรนอย (ไวรส) หรอทรจกกนในหมนกวชาการวา “อลละห”
2. สายสบทซอฮฮ ไมจ าเปนวาตวบทจะตองซอฮฮเสมอไป เนองจากตวบทอาจมลกษณะชซซ หรอมอลละห และเชนเดยวกน ตวบททซอฮฮกไมจ าเปนวาสายสบจะซอฮฮเสมอไป เพราะบางครงพบวา ฮะดษหลายบทมสายรายงานทไมซอฮฮ เนองจากขาดเงอนไขหนงเงอนไขใดของความเปนซอฮฮ แตตวบทกลบเปนตวบททซอฮฮ เนองจากมสายรายงานอนๆทซอฮฮรายงานตวบทนนๆ อยางไรกตามอาจกลาวไดวาฮะดษสวนใหญไดรบการประเมนโดยพจารณาสายสบ เปนส าคญ เนองจากความนาเชอถอของผรายงาน (สายสบ) แสดงถงความนาเชอถอของขอมล (ตวบท) ยกเวนในบางกรณทจ าเปนตองพจารณาขอมลทรายงาน(ตวบท) เนองจากมกรณแวดลอมบงบอกถงความไมนาเชอถอ
ทานอมามชาฟอย (ส นชวตในป ฮ.ศ.ท 204) ไดอธบายเรองดงกลาวดวยส านวนวชาการวา : “ความ นาเชอถอ และไมนาเชอถอของฮะดษสวนใหญนน ขนอยกบความนาเชอถอ และไมนาเชอถอของผรายงาน และมฮะดษอยจ านวนนอยทความนาเชอถอ และไมนาเชอถอขนอยกบตวบท เชนเปนตวบททไมนาจะเปนฮะดษจากทานนบ หรอเปนตวบททขดแยงกบหลกฐานตางๆทชดเจน” *(ทานอลบยฮะกย ไดรายงานค าพดนในหนงสอของทานทมชอวา “มะอรฟะตซซนน วลอาซาร” หนา 50)
จากขอความขางตนนนพอสรปไดวา นกปราชญทางดานฮะดษ (มฮดดซน) มแนวทางในการพจารณาฮะดษอยสองแนวทางคอ
1. พจารณาความนาเชอถอของผรายงานเปนเกณฑทใชกบฮะดษโดยสวน ใหญ และเปนเกณฑธรรมชาตทบคคลทวไปน าไปใชในการพสจนความนาเชอถอของ ขอมลขาวสาร 2. พจารณาตวบท เมอมกรณแวดลอมเบยงเบนความนาเชอถอ
นกปราชญวชาอลมสฏอละห ไดก าหนดกรอบไวอยางชดเจนในการพจารณาตวบทฮะดษ กรอบดงกลาวไดแกสงทถกระบไวในเงอนไขของการพจารณาฮะดษซอฮฮสอง ประการคอ หนง : ลกษณะทเรยกวา “ชซซ” และสอง :คอลกษณะท
3
เรยกวา “อลละห” สองลกษณะดงกลาวนนบเปนสาเหตส าคญทท าใหตวบทไมนาเชอถอ (ฏออฟ) ทงๆทสายรายงานมความนาเชอถอ
และตอไปนคอรายละเอยดของขนตอนการพจารณาในเรองดงกลาว
ขนตอนทหนง : การพจารณา “ชซซ” และรปแบบตางๆของชซซ
ความหมายของ “ชซซ” ในตวบท
ชซซ คอการทรายงานของผเชอถอไดคนหนงไปขดแยงกบรายงานของผทมความ นาเชอถอมากกวา หรอขดแยงกบรายงานของผทมความนาเชอถอจ านวนมากกวา ดวยการเพม หรอสบเปลยน หรอท าใหสบสน หรอเปลยนรปค า หรอแทรกถอยค า การขดแยงดงกลาวอาจเกดจากสาเหตของความผดพลาด หรอความเขาใจผดของผรายงานกได
นกปราชญ (มฮดดซน) มวธคนพบชซซ สองวธคอ
ก. รวบรวมสายรายงานและส านวนของฮะดษเพอเปรยบเทยบวาส านวนของแตละสายมความสอดคลองกนหรอขดแยงกนอยางไร
ข. คนหาทศนะของผเชยวชาญจากหนงสอ “อลลฮะดษ” หรอหนงสออธบายฮะดษ หรอหนงสออนๆ
รปแบบตางๆของชซซในตวบท
1. การเพมในตวบท ( الوتي السيبدحفي )
คอ การทผรายงานคนหนงรายงานตวบทเพมจากผรายงานคนอนๆ ทรายงานฮะดษเดยวกน ในเรองนนกปราชญทางวชาฮะดษ (มฮดดซน) มทศนะแตกตางกน*(ดอลฮากม : “มะอรฟต อลมลฮะดษ” หนา 130 และอบนศอลาห มกอดดมะห หนา 185) ทศนะทชดเจนทสดคอ ทศนะของ อบนศอลาห (สนชวตในป ฮ.ศ.643) โดยทานไดแบงการเพมในตวบทออกเปนสามประเภทคอ
ประเภททหนง : การเพมทขดแยงกบรายงานตางๆของผรายงานทเชอถอได (อซซกอต اثماخ ) การเพมประเภทนไมเปนทยอมรบ ตวอยาง : ฮะดษทรายงานโดยอมามบคอรย ดวยสายสบดงน : จากอบดลเลาะหกลาววา ขาพเจาไดถามทานนบ วา : การกระท าอยางไหนเปนทรกยงส าหรบอลเลาะห ? ทานนบตอบวา : “การละหมาดในเวลาของมน” *(อลบอคอรย : อซซอฮฮ ฮะดษหมานเลข 527)
ทานอลฮาฟซอบนหะญร กลาววา : ลกศษยทงหมดของ ชอบะห (ضعثح) รายงานฮะดษบทนตรงกนดวยส านวน “ ولرها اصالجع ” ยกเวนอะล อบน ฮฟซ ( حفص ت ع ) เพยงคนเดยวทรายงานดวยส านวน “ ولرها أوي اصالجف ” ซงมความหมายวา “การละหมาดในตอนเรมของเขาเวลา” *(อล ฮากม : อลมสตดรอก เลม 1 หนา 188-189 อลฮากมถอวาฮะดษนซอฮฮ และอซซะฮะบย เหนดวย และอดดารกฏนยไดรายงานไวในหนงสออสสนน เลม 1
4
หนา 246 ) อดดารกฏนยไดวจารณวา : ขาพเจาไมคดวาทานอาล จะจดจ าฮะดษนดพอ เนองจากเขาอายมาก และความจ าของเขาเปลยนแปลง *(อบนฮะญร : ฟตฮลบารย เลม 2 หนา 10 )
ในทนจะสงเกตไดอยางชดเจนวา การเพมในตวบททสองทรายงานโดยอาลนน ขดแยงกบตวบททหนงทรายงานโดยผรายงานสวนใหญ ดวยเหตนทานอมาม อนนะวะวย (ส นชวตในป ฮ.ศ.676) และนกฮะดษทานอนๆจงไดตดสน (ฮกม) ตวบททสองวาเปนรายงานฏออฟ (ออน) *(ดอนนะวะวย : อลมจญมอ เลม 3 หนา 51)
ประเภททสอง : การเพมทไมขดแยงกบรายงานของผอ น การเพมประเภทนไดรบการยอมรบ
ตวอยาง : ฮะดษทผรายงานจ านวนหนงรายงานจาก อลอะอมช (األعص ) จากอะบรอซน ( سص ات ) และ อะบซอและห ( صاح ات ) และอบฮรอยเราะห ( هششج ات ) จากทานนบ กลาววา :
“ شاخ سثع فغسه ااءأخذو ف اىة وغ ادا ” “เมอสนขเลยในภาชนะของทาน ทานจงลางมนเจดครง”
*(อลบคอรย : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 172 , มสลม : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 729 และมาลก : อลมวฏเฏาะห ฮะดษ หมายเลข 35)
ลกศษยของอลอะฮมชทงหมดรายงานดวยส านวนนตรงกน ยกเวนอาล อบน มสฮร ( سهش ت ع ) เพยงคนเดยวทรายงานฮะดษนโดยเพมค าวา “فشله” แปลวา “จงเทมนทงไป” กอนค าค าวา “فغسه” *(มสลม อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 279 และอนนะซาอย : อสสนน เลม 1 หนา 22,63) การ เพมในตวบททงสองนไมถอวาขดแยงกบตวบททหนงแตประการใด การเพมดงกลาวจงไมถอวาฎออฟ ตราบใดทผรายงานเปนผเชอถอได (ซเกาะห ثمح)
ประเภททสาม : การเพมทมลกษณะก ากงระหวางประเภททหนงและประเภททสอง คอมความเหมอนกบประเภททหนงในดานหนง และมความเหมอนกบประเภททสองในอกดานหนง
ตวอยางเชน : ฮะดษทรายงานโดยอบมาลก อลอชญะอย จากรบอย จากฮซยฟะห จากทานนบ ไดกลาววา
ذشترهااطهىسا وجعد وهاسجذ ااألسض وجعد
“และเขาไดใหพนดนทงหมดเปนมสยด (ทละหมาด) แกเรา และเขาไดใหดนฝ นของมนสะอาดแกเรา”
*(มสลม : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 522 อะหหมด : อลมสนด เลม 5 หนา 383 และอลบยฮะกย “มะอรฟต อสสนนวลอาซาร” เลม 1 หนา 213)
ฮะดษบทนมอบมาลกเพยงคนเดยวทรายงานโดยเพมค าวา (ذشترها) ในขณะทผรายงานคนอนๆไมม
5
ส าหรบความก ากงของตวอยางดงกลาวอธบายไดดงน คอ : ก. การเพมค าวา (ذشترها) เหมอนการเพมในประเภททหนง กลาวคอ ค าวา (ذشتح) ซงมความหมายวาดนฝน แตกตางจากค าวา (األسض) ซงแปลวาพนดนทวไป ดงนน ตวบททมเพมค าวา (ذشتح) จงมความหมายวาใหท าความสะอาด (ตะยมมม) ดวยดนฝน ในขณะทตวบททผรายงานสวนใหญรายงานมความหมายวา ใหท าความสะอาด (ตะยมมม) ดวยทกสวนของพนดน ไมวาจะเปนดนฝนหรออนๆกตาม
ข. การเพมค าวา (ذشترها) เหมอนการเพมในประเภททสอง กลาวคอ ไมมการขดแยงกนระหวางสองความหมาย เพราะดนฝนกมาจากพนดน หรอเปนสวนหนงของพนดน ทานอบนซซอลาห มไดชชดถงฮกมการเพมในประเภททสามน วารบไดหรอไมอยางไร บรรดานกปราชญกมทศนะแตกตางกน เชน ทานอมามมาลก และทานอมามชาฟอย มทศนะยอมรบ สวนทานอมามอบฮะนฟะห และผทเหนดวยกลบไมยอมรบ ดงนนในตวอยางขางตน ทานอมามมาลก และทานอมามชาฟอย จงอนญาตใหตะยมมมดวยฝนดนเทานน ในขณะททานอมามอบฮานฟะห อนญาตใหตะยมมมดวยทราย หน กอนกรวด หรออนๆทมาจากพนดน
จากการแบงขางตนท าใหทราบอยางชดเจนวา การเพมในตวบททเขาขายชซซ คอการเพมในประเภททหนงเทานน
2. การเปลยนตวบท ( الوتي في القلت )
คอการสบเปลยนค าในตวบทฮะดษ *(ด อบนศอลาห : อลมกอดดมะห หนา 216 , อบนกาซร : อคตศอรอลมลฮะดษ หนา 87 และอสซยฏย : อตตดรบ เลม 1 หนา 219 ) ตวอยางเชน : ฮะดษทรายงานโดยมสลม จากอะบฮรอยเราะหในเรองเกยวกบคนเจดประเภททจะไดอยใตรมเงาของ อลเลาะหในวนกยามะห หนงในเจดคนนน ทานนบ บอกวา :
“คอชายคนหนงทเขาบรจาคทาน และเขาปกปดการบรจาคจนกระทงมอขวาของเขาไมรสงทมอซายไดบรจาค”
اافمد ه وسج ذصذق تصذلح فاخفاها حر الذع ضاها*(มสลม : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 1031)
ทานยะหยา อบนซะอด อลกอฏฏอน ไดรายงานตวบทน โดยสบเปลยนค าทขดเสนใต เพราะรายงานทถกตองคอ “จนกระทงมอซายของเขาไมรสงทมอขวาของเขาบรจาค”
ه اذفك ضاه الذع حر
*(อลบคอรย : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 1423 ฮะดษส านวนดงกลาวมรายงานหลายกระแส)
อกตวอยางหนง คอ ฮะดษของอบฮรอยเราะห รายงานจากทานนบ วา : เมอทานจะสญด ทานอยาคกเขาเหมอนอฐ ทานจงวางมอทงสองกอนหวเขาทงสอง
6
سوثر لث ذه اداسخذ أحذو فالثشن اثعش وصع
*(อบดาวด : อซสนน ฮะดษหมายเลข 840 อนนะซาอย : อซสนน เลม 1 หนา 149 และ อดดารมย : อซสนน เลม 1 หนา 303)
อบนลกอยยม (สนชวตในป ฮ.ศ.ท 751) กลาววา :
"ฮะดษบทนมการสบเปลยนค าทมขดเสนใต รายงานทนาจะถกตองคอ “จงวางหวเขาทงสองกอนวางมอ”
ذه لث سوثره وصع *(ดอบนลกอยยม : ซาดลมาอาด เลม 1 หนา 57)
อยางไรกตาม ตวบททนกปราชญทางวชาฮะดษ (มฮดดซน) พบวามการสบเปลยน ถอวาเปนตวบททออน (ฏออฟ) เพราะการสบเปลยนยอมเกดขนจากความจ าทบกพรองของผรายงาน
3. การสบสนในตวบท ( الوتي في االضطراة )
หมายถง ตวบททรายงานขดแยงกนโดยไมสามารถประสานกนได และแตละสายรายงานมความเทาเทยมกนในสถานภาพ *( ด อสสยฏย : อตตดรบ เลม 1 หนา 262 และอบนสซอลาห : “อลมกอดดมะห” หนา 204)
จากนยามขางตน การสบสน(اضطشاب) จะเกดขนไดดวยสองเงอนไข คอ :
ก. รายงานตางๆทขดแยงกนนนมความเทาเทยมกนในสถานภาพ โดยทไมสามารถใหน าหนก (ตรญฮ ذشجح ) กระแสหนงกระแสใดได
ข. ไมสามารถประสานรวมกนได (ญมอ جع ) ในระหวางสายรายงานตางๆ
หากไมสามารถใหน าหนกได หรอประสานกนไดดวยวธการทถกตอง การสบสน(اضطشاب) กไมเกดขน การสบสนในตวบทฮะดษท าใหฮะดษอยในสถานภาพออน (ฏออฟ) เพราะแสดงวาผรายงานไมมความจ าทม นคง
ตวอยาง : ฮะดษทรายงานโดยอบนอบบาส กลาววา *(ดอบน อบดลบร : อตตมฮด เลม 9 หนา 26) :
มชายคนหนงมาหาทานนบ และกลาววา ชายคนหนง : ฉนมแมทเสยชวตแลว แมฉนขาดการถอศลอด ฉนจะถอศลอดใหแมของฉนไดหรอไม ทานนบ : เธอจงตอบฉนซวา หากแมของเธอมหนสนตดอย เธอจะใชแทนใหหรอไม? ชายคนหนง : ครบ ฉนจะใชแทนให ทานนบ : หนของอลเลาะหมสทธยง (กวาหนของมนษย ) ในการชดใช
7
ฮะดษบทนรายงานจากทาน อลอะอมช(األعص ) ดวยตวบททขดแยงกนดงน
1. ผรายงานหนงรายงานดวยส านวนวา : มหญงคนหนงมาหาทานนบ และกลาววา : แทจรงพสาวของฉนไดเสยชวตไป และเธอไดขาดการถอศลอด
*(อบนอบดลบร : “อตตมฮด” เลม 9 หนา 26 และอบนฮะญร : ฟตฮลบารย เลม 4 หนา 195 ฮะดษหมายเลข 1953)
2. ผรายงานอกสวนหนงรายงานวา : มหญงคนหนงมาหาทานนบและกลาววา : แทจรงมาราดาของเธอขาดถอศลอด ฉนจะถอศลอดแทนเธอใหไดหรอไม?
*(อบดาวด : อซสนน ฮะดษหมายเลข 3310)
3. อกรายงานหนงบอกวา ทานสะอด อบน อบาดะห ไดถามทานนบวา : มารดาของฉนไดเสยชวต และเธอไดบนไววาจะถอศลอด โดยยงไมไดชดใช ทานนบกลาววา : “เธอจงชดใชใหมารดาของเธอ”
*(อลบคอรย : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 6698)
4. อกรายงานหนง เปนรายงานของมาลก จากอบน อบบาส รายงานวา : ทานสอด อบนอบาดะห ไดกลาวถามทานนบวา : โอทานรอซลลลอฮ จะมประโยชนไหมทฉนจะบรจาคทานใหมารดาของฉนทเสยชวตไปแลว ? ทานนบตอบวา : ม ทานสอดถามวา : แลวทานจะใชใหฉนท าอะไรบาง ? ทานนบตอบวา : จงใหน าดมแกคนทงหลาย
*(อบนอบดลบร : อตตมฮด เลม 9 หนา 24 และดอชเชากานย : “นยลลเอาฏอร” เลม 8 หนา 264)
จะสงเกตไดวารายงานทงหมดนมความขดแยงกน และรายงานจากซอฮาบะหคนเดยวกนคอ อบน อบบาซ แตละสายรายงานกมสถานภาพไมแตกตางกน ลกษณะดงกลาวท าใหฮะดษเปนมฏฏอรบได
อยางไรกตาม ผเขยนเหนวาเงอนไขของนกปราชญทางวชาฮะดษ (มฮดดซน) ทวา “ไมสามารถใหน าหนกและไมสามารถประสานระหวางรายงานตางๆ” นนเปนเงอนไขทเกดขนยากในความเปนจรง เนองจากไมพบฮะดษบทใดทนกปราชญ (มฮดดซน) มทศนะตรงกนวาเปนฮะดษมฏฏอรบ แมแตตวอยางขางตน กลาวคอ ทานอบน อบดลบร (สนชวตในป ฮ.ศ.463) มทศนะวาเปนมฏฏอรบ *(อบน อบดลบร : อตตมฮด เลม9 หน 27) ในขณะททานอบนฮะญร (สนชวตในป ฮ.ศ. 852) มทศนะวาไมเปน เนองจากสามารถหาทางประสานกนได*(อบนฮะญร : ฟตฮลบารย เลม7 หนา 65 อธบายฮะดษหมายเลข 1852 และ 1953) และไมมฮะดษบทใดทขดแยงกนนอกจากนกปราชญ (อละมาอ) จะหาทางในการประสานความหมายหรอใหน าหนก ดวยเหตน นกปราชญทางวชาฮะดษบางคนจงเหนวา ควรเปลยนขอความในเงอนไขใหมจากค าวา “ไมสามารถ” เปนค าวา “ยาก” เพอจะไดมตวอยางของฮะดษในเรองดงกลาว *(ดอดดะมนย : มากอยซ นกดมตนสซนนะห หนา 142-145)
รปแบบตางๆของชซซในตวบท หมายถงการเปลยนแปลงถอยค าในตวบทฮะดษจากรปเดมททราบกนด เปนรปอน *(ด.ร.นรดดน อะดร : มนฮะญลนกด ฟอลมลหะอซ หนา 44)
4. การเปลยนแปลงถอยค าในตวบท ( الوتي فى التصحيف )
8
ส าหรบสาเหตของการตซฮฟ นนเกดขนจากการเขยนผด หรอฟงผด *(อลบยฮะกย : “มะอรฟต อสซนน วลอาซาร” เลม 1 หนา 56) ซง สองประการตอไปน หากเกดขนกบผรายงานบอยครง เขาจะถกต าหนและกลายเปนผรายงานทออน (ฎออฟ) ได แตถาเกดขนเปนบางครงกไมท าใหสถานภาพของเขาเสยหายแตอยางใด เพราะถอวาความผดพลาดเปนเรองปกตของมนษย อยางไรกตาม รายงานของเขาทมตซฮฟถอเปนรายงานทออนใชไมได
ตวอยาง : هسى الي كتت: قبل ليئخ ثباثي عيسى ثي اسحبق شيخ احوذعي هبرا
عقجخيججرى ثي هللا صلى هللا رسل اى ثبثت ثي زيذ سعيذعي ثي ثسر عي فى احتجن سلن علي الوسج
ฮะดษรายงานโดยอะหหมด จากอสหาก จากอบนลฮยอะห วา : แทจรง ทานรอซลลลอฮ ไดรบการกรอกเลอดในมสยด *(อะหหมด : “อลมสนด” เลม 5 หนา 185 และดอสสยฎย : อตตดรบ เลม 2 หนา 193)
ค าวา “احرج”ซงแปลวา “รบการกรอกเลอด” เปนค าท อบนลฮยอะหรายงานผดพลาด เพราะค าเดมทถกตองคอ “احرجش” ซงแปลวา ท าเปนหอง หรอกนเปนหอง ค าสองค านเขยนเหมอนกน ตางกนเพยงอกษรสดทาย ซงทถกตองคอ อกษร “س (รออ)” แต อบน ลฮยอะห เขยนผดเปนอกษร “ (มม)” ความหมายจงเปลยนไป การตซฮฟในลกษณะดงกลาวมกเกดขนบอย ในการรายงานฮะดษยคหลงทนยมคดลอกตอๆกนมา แตกสามารถตรวจสอบไดงายโดยวธกลบไปดตวบทเดม ส าหรบวธทวไปของนกปราชญทางวชาฮะดษ มฮดดซน ในการตรวจสอบนน จะใชวธน าสายรายงานตางๆของฮะดษมาเปรยบเทยบ เชนเดยวกบวธการหาอลละห และจะตองใชความรเกยวกบภาษา และการใชภาษาอกดวย ส าหรบตวอยางขางตนนน พบวา สายรายงานตาง ๆทรายงานมา ทงของทานอมามอะหหมด ทานอมามบคอรย และทานอมามมสลม นน รายงานจากคนเดยวกนคอ บสร อบน สะอด จากซยด อบนซาบต ดงน *(อะหหมด : อลมสนด เลม 5 หนา 187 และอลบคอรย : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 6113)
الوسجذحجرح فى احتجر سلن علي هللا صلى هللا رسل اى และบางรายงานมตวบทดงน *(อะหหมด : อลมสนด เลม 5 หนา 182 ,อลบคอรย : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 731 และมสลม : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 781)
حصير لوسجذهيا اتخذحجرحفى سلن علي هللا صلى هللا الجى اى
ความวา : ทานนบไดท าหองในมสยด จากเสอ
9
5. การแทรกในตวบท ( الوتي فى االدراج ) หมายถง การทผรายงานไดน าสวนทไมใชฮะดษมาแทรกในฮะดษ โดยไมไดแยกออกจากกนอยางชดเจน ท าใหเขาใจวาส านวนทงหมดเปนฮะดษ *(ด อลฮากม : มะอรฟต อลมลฮะดษ” 39-41 และ 135-140 อบนสศอลาห : อลมกอดดมะห หนา 208 และอสสยฎย : อตตดรบ เลม 1 หนา 268-274)
การแทรกในตวบทฮะดษนนมสาเหตมาจากหลายประการ เชน : ก. การ อธบายศพท กลาวคอ ผรายงานตองการอธบายศพททปรากฏในตวบทฮะดษ แตผฟงบางคนเขาใจวาเปนฮะดษและเลาตอยงผอ นในฐานะเปนฮะดษ
ตวอยาง : ฮะดษของทานหญงอาอชะหในเรองการเรมตนของวะหย โดยทานหญงอาอชะหเลาวา :
وهىارعثذاا دواخ اعذداحذث ووا ص هللا عه وس خىتغاسحشاءفرحث
ค า วา “ هىارعثذو ” มใชเปนค าพดของทานหญงอาอชะห แตเปนค าพดของอซซฮรย (ผรายงานฮะดษคนหนง) ทน ามาแทรกเพออธบายความหมายค าวา “فرحث” *(ดอลบคอรย : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 3)
ข. การกลาวถงขอบญญตศาสนาทเกยวของกบฮะดษแลวรายงานฮะดษโดยไมไดแยกออกจากกน
ตวอยาง : ฮะดษของอบฮรอยเราะหรายงานจากทานนบวา :
ااس عماب أل أسثغىااىضىءو
ความวา : ทานทงหลายจงอาบน าละหมาดใหสมบรณ ความวบตจากไฟนรกไดประสบกบสนเทา (ทลางไมทวถง) *(อล คอฏบ ไดรายงานจากอบกอฎอนและชะมามะห จากชอบะห จากมฮมหมด อบน ซยาด จากอบฮรอยเราะห ดอสศยฎย : อตตดรบ เลม 1 หนา 271)
ค าวา “أسثغىااىضىء” มใชเปนค าพดของทานนบ แตเปนค าพดของทานอบฮรอยเราะหทตองการบอกถงขอบญญตของฮะดษ เพราะในรายงานของทานอมามบคอรยทรายงานจากอาดม (آد) จากชวอบะห (ضعثح) จากมฮมหมด อบนซยาด ( صاد ت حذ ) จากอบฮรอยเราะหไดกลาววา :
هي عقبة لأل يل: قبل سلن علي هللا صلى القبسن أثب فبى أسجغاالضء
البر
10
ความวา : ทานอบฮรอยเราะห กลาววา : ทานทงหลายจงอาบน าละหมาดใหสมบรณ เพราะทานอบล กอเซม (หมายถงทานนบ ) ไดกลาววา : ความวบตจากไฟนรกจะประสบกบสนเทา (ทลางไมทวถง) *(อลบคอรย : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 165)
ค. การรายงานฮะดษแลวกลาวถงขอบญญต หรอขอวนจฉยของฮะดษหลงจากนน โดยไมไดแยกออกจากกน
ตวอยาง : ฮะดษทรายงานจากอบดลเลาะห อบน มสอด วา ทานนบไดจบมอเขา และไดสอนเขาอานตะชะหฮด ในตอนทายของฮะดษมขอความวา :
تقعذفبقعذ اى شئت اى فقن تقم أى شئت اى صالتك ذافقذقضيت اداقلت
มความหมายวา : เมอทานอานเสรจกเทากบทานไดละหมาดเสรจ หากทานจะยนกจงยน และหากทานจะนงกจงนง
ทาน อมามนะวะวย (ส นชวตในป ฮ.ศ.676) ไดกลาววา : นกปราชญวชาฮะดษ (มฮดดซน) ระดบฮฟฟาซ เหนตรงกนวา ขอความดงกลาวมใชเปนค าพดของทานนบ แตเปนค าของอบดลเลาะห อบน มสอด ทแทรกเขามา เพราะมสายรายงานอนๆทระบไวชดเจนเชนนน
ขนตอนทสอง : การพจารณาอลละห และรปแบบตางๆของอลละห
ความหมายของอลละหในตวบท อลละหในตวบทคอ สาเหตทซอนเรนอยในตวบทของฮะดษและท าใหบกพรองตอสถานภาพซอฮฮของฮะ ดษ
อลละหในตวบทมรปแบบหมายรปแบบ เชน : 1. ตวบทขดกบอลกรอาน 2. ตวบทขดกบฮะดษซอฮฮ ทไดรบการปฏบต 3. ตวบทขดกบประวตศาสตรทชดเจน 4. ตวบทขดกบสตปญญาทบรสทธ 5. ตวบทขดกบความรสก 6. ตวบทมความหมายในแงของการตอบแทนผลบญ และการลงโทษเกนความจรง 7. ตวบทมความหมายทออนไมสมกบการเปนฮะดษ
รปแบบของอลละหทงหมดน นกปราชญทางวชาฮะดษ (มฮดดซน) ไดใชเปนบรรทดฐานในการพจารณาฮะดษโดยทวไป กลาวคอ ฮะดษใดกตามทพบตวบทม “อลละห” ถงแมวาสายสบจะซอฮฮ แตฮะดษนนจะถกวจารณ และจะไมไดรบการยอมรบ
อยางไรกตาม พบวาในหมนกปราชญ (มฮดดซน) นน มทานอมามอบนลเญาวซย (ส นชวตใน ฮ.ศ. 597) เจาของหนงสอชอ อลเมาวฎอาต (اىضىعاخ) ไดใชบรรทดฐานนเฉพาะในกรณฮะดษมสายสบฎออฟ หรอ เมาวฎอเทานน สวนฮะดษทมสายสบซอฮฮ ทานไมกลาหาญทจะใชบรรทดฐานดงกลาว ซงตางกบทานอมาม อบนลกอยยม (สนชวตในป ฮ.ศ.751) ทกลาใชบรรทดฐานนกบฮะดษหลายบททมสายสบซอฮฮ ในหนงสอของทานทมชอวา “อลมะนารลมนฟฟสซอฮฮวฎฎอ
11
อฟ” ( واضعف اصحح ف ااساف ) และตอไปนคอรายละเอยดทเกยวกบรปแบบตางๆของอลละห และตวอยาง
1. การขดแยงกบอลกรอาน การทตวบทขดแยงกบอลกรอานถอเปนอลละหเพยงพอในการไมยอมรบฮะดษ เพราะโดยหลกการแลว อลกรอาน
กบอลฮะดษจะไมขดแยงกน มซอฮาบะหหลายทานทใชหลกเกณฑนในการไมยอมรบฮะดษ เชน ทานหญงอาอชะห ไมยอมรบฮะดษดงตอไปน
عه أهه تثىاء عزب اد ا "คนตายจะถกทรมานเพราะครอบครวของเขารองไห"
*(อลบคอรย : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 1286-1288 และมสลม : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 79,80)
และฮะดษ
ضشاثالثح اضا وذ "คนทเปนลกซนา (นอกสมรส) เปนคนทชวทสดในสามคน"
*(อลฮากม : อลมสตดรอก เลม 4 หนา 100)
เพราะฮะดษนขดกบอลกรอานท อลเลาะห ซบฮานะฮวะตะอาลา ไดตรสวา
أ خشي وصس واصسج ذضس وال
"และไมมผแบกภาระใดทจะแบกภาระของผอนได" (หมายถงแบกความผดหรอโทษ) (อลอสรออ : 15)
และไดปฏเสธฮะดษทรายงานวา ทานนบ ไดพดกบคนตายในสงครามบดร *(อลบคอรย : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 3976 และหมายเลข 3978-3981 และอนนะซาอย : อสสนน เลม 4 หนา 110 )
เพราะฮะดษดงกลาวขดแยงกบอลกรอานทอลเลาะหตาอาลา ไดตรสวา
ع ال إه ىذ ذ س ا
“แทจรง เจา (มฮมหมด) จะไมท าใหคนตายไดยน” (อนนมล : 80)
และทานอมรอบนลคอฏฏอบ ไดปฏเสธฮะดษของทานฟาฏมะห บนต กอยซ ทรายงานวา :
“ทานนบไมไดตดสนใหคาเลยงดและทอยอาศยแกนาง เมอนางถกหยาจากสามครงสดทาย”
*(มสลม : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 46)
12
โดยทานอมรกลาววา : เราจะไมทงอลกรอาน และอซซนนะห เพยงเพราะค าพดของหญงคนหนงซงเราไมรวาเธอมความจ าหรอหลงลม
อลกรอานททานอมรพดถง คอพระด ารสของอลเลาะห ซบฮานะฮวะตะอาลา ทวา :
ال ىه ذ خشج ىذه وال ت ج إال خش أ تفاحطح أذ ث ح
“พวกเจาอยาไดขบไลพวกนางออกไปจากบานของพวกนาง และพวกนางจะตองไมออกไป นอกจากเมอพวกนางไดน ามาซงความชวอนชดแจง” (อฏฏอลาก : 1)
นกปราชญทางวชาฮะดษ (มฮดดซน) กลมหนงไดใชหลกเกณฑดงกลาวนตดสนฮะดษหลายบทวาเปนฮะดษฎออฟ ทงๆทสายสบของฮะดษนนซอฮฮ ในทนขอยกตวอยางเพยงตวอยางเดยว คอ
ฮะดษของทานอบฮรอยเราะห รายงานวา : ทานนบ ไดจบมอขาพเจาและกลาววา :
อลเลาะหทรงสรางดนในวนเสาร สรางภเขาในวนอาทตย สรางตนไมในวนจนทร สรางสงทนารงเกยจในวนองคาร สรางแสงสวางในวนพธ สรางสงสาราสตวใหกระจดกระจายในผนแผนดนในวนพฤหสบด และสราง อาดม อะลยฮสลาม ตอนหลงเวลาอศร (สายณห) ของวนศกร *(มสลม : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 2789)
นยของฮะดษบทนชชดวา อลเลาะห ซบฮานะฮวะตะอาลา ทรงสรางสรรคพสงทงหลายในเจดวน นยดงกลาวขดแยงกบพระด ารสแหงอลเลาะห ตะอาลาทวา :
اواخ خك از اه سرح ف واألسض اس أا عشش ع اسرىي ث ا
“อลเลาะหผทรงสรางบรรดาชนฟาและแผนดนภายในหกวน แลวทรงสถตอยบนบลลงก” (อลอะอรอฟ : 54)
ดวยเหตนนกปราชญทางวชาฮะดษหลายคน จงวจารณและปฏเสธฮะดษดงกลาว เชน ทานอมามบคอรย (ส นชวตในป ฮ.ศ.256) *(ด อลบคอรย : อตตารคลกะบร หนา 412 อลบคอรยวจารณวาเปนค าพดของทานกะอบ อลอะฮบาร และด อบนลกอยยม : อลมานารลมนฟ หนา 84)
และทานอบนกะซร (สนชวตในป ฮ.ศ. 774) *(ด อบนกะซร : ตฟซรกรอานนลอะซม เลม 2 หนา 220)
2.ขดแยงกบฮะดษซอฮฮ ทไดรบการปฏบต
ทานหญงอาอชะห ไดปฏเสธฮะดษหลายบทเนองจากไปขดแยงกบฮะดษทซอฮฮและไดรบการปฏบต เชน ปฏเสธฮะดษทรายงานวา : ผหญง ลา และสนข เมอเดนผานผละหมาดจะท าใหเสยละหมาด
เพราะทานหญงอาอชะหเองเคยนอนขวางหนาทานนบ ขณะทาน นบ ก าลงละหมาด *(อลบคอรย : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 514 และมสลม : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 269)
13
และปฏเสธฮะดษทบอกวา “ ااء ااء ” “น านนจากน า” หมายถงตองอาบน าเมอมการหลงน าอสจ *(อซซรกะซย : อลอยาบะห หนา 145)
เพราะขดกบฮะดษอกบทหนงทบอกวา
اغس وجة فمذ اراجاوصاخرا “เมอองคชาตของชายลวงล าของหญงกจ าเปนตองอาบน า” หมายถงไมจ าเปนตองมการหลง *(มสลม : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 349)
การใชหลกเกณฑดงกลาวในการปฏเสธฮะดษ เปนสงทงายส าหรบซอฮาบะหอยางทานหญงอาอชะห หรอคนอนๆ ทเคยไดยนไดฟงฮะดษโดยตรงจากทานนบมาแลว แลวมาไดฟงในสงทขดแยงกนจากซอฮาบะห แตส าหรบนกปราชญ (มฮดดซน) แลวเปนสงทไมงายเลย ดวยเหตนเราจงไดเหนทศนะตางๆทขดแยงกนในการใชเงอนไขดงกลาว เพอปฏเสธหรอยอมรบฮะดษ ดงตวอยางสองตวอยางตอไปนคอ
ตวอยางทหนง : ฮะดษของทานอบน อบบาส รายงานวา ทานนบไดตดสนคดดวยการสาบานและพยานหนงคน
*(ฮะ ดษหมายเลข 1712 ฮะดษบทนอตตรมซยไดรายงานจากอบฮรอยเราะห สะอด อบนอบาดะห และญาบร ฮะดษหมายเลข 1343 และ 1344 อตตรมซย วจารณวา เปนฮะดษฮะซน ฆอรบ)
ทานอมามมาลก (สนชวตในป ฮ.ศ.ท 179) ทานอมามชาฟอย (สนชวตในป ฮ.ศ.ท 204) และทานอมามอะหหมด (สนชวตในป ฮ.ศ. 241) ไดยดถอฮะดษบทน แตอบฮะนฟะห (สนชวตในป ฮ.ศ.150) ไดปฏเสธ เนองจากไปขดกบฮะดษของทานอลอชอต อบน กอยซ ( ت األضعد ทรายงานวา ทานนบ (لس ไดตดสนกรณพพาทเรองบอน า โดยกลาววา : พยานสองคน (ส าหรบโจทก) หรอ (ใหจ าเลย) สาบาน
*(อล บคอรย : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 2516 และมสลม : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 220 อกรายงานหนงของมสลมมส านวนเพม ความวา “ไมอนญาตแกเจานอกเหนอจากนน” ดฮะดษหมายเลข 223)
ตวอยางทสอง : ฮะดษของทานรอฟอ อบน คอดจ ( خذج ت سافع ) ไดเลาวา : ฉนไดยนทานนบ กลาวถง
รายไดทเลวทสด และหนงในนนคอ รายไดของผมอาชพกรอกเลอด ( احجا وسة )
*(มสลม : อซซอฮฮ ฮะดษหมายเลข 1568)
อกรายงานหนง ทานนบ กลาววา “รายไดของผมอาชพกรอกเลอดเปนสงทเลว” ( خثث احجا ووسة )
