De Warme WinkelNederlands Kamerkoor

1

INHOUD CONTENTS INFO 2

CONTEXT 3

CREDITS 4

EEN SAMENWERKING VAN TEGENPOLEN 7A COLLABORATION OF OPPOSITES 12

OVER DON CARLO GESUALDO 16ABOUT DON CARLO GESUALDO 18

OVER DE ARTIESTEN 20ABOUT THE ARTISTS 21

TEKSTEN 22TEXTS 22

HOLLAND FESTIVAL 2018 28

WORD VRIEND 30JOIN US 30

COLOFON 32COLOPHON 32

2

INFODO 21 (TRY-OUT)VR 22, ZA 23, *ZO 24, MA 25 JUNI 2018THU 21 (TRY-OUT)FRI 22, SAT 23, *SUN 24, MON 25 JUNE 2018

aanvang starting time20:00, *15:008 pm, *3 pm

locatie venueStadsschouwburg Amsterdam, Rabozaal

duur running time2 uur, geen pauze2 hours, no interval

taal languageNederlands (Engelse boventiteling)Dutch (English surtitles)

dewarmewinkel.nlnederlandskamerkoor.nl

3

CONTEXTinleiding introductiondoor by Mart-Jan Zegers19:15, zo 24 juni – 14:157.15 pm, Sun 24 June – 2.15 pm

meet the artistmet with Tido Visser (algemeen directeur director Nederlands Kamerkoor)en afvaardiging van and delegation of De Warme Winkelmoderator moderator Mart-Jan Zegers za 23 juni – na de voorstellingSat 23 June – after the performance

LUNCHCONCERT RESTA DI DARMIImogen Eve, Siamak Anvarido 14, do 21, do 28 juni 2018, 12:30Thu 14, Thu 21, Thu 28 June 2018, 12.30 pmRijksmuseum Amsterdam, passage

KUNST EN HET KWAADDe Gidsza 23 juni 2018, 16:00Sat 23 June 2018, 4 pmStadsschouwburg Amsterdam, Rabozaal

ONTBIJTCOLLEGE FOUTE MANNEN EN GOEDE KUNSTClaartje Wesselinkzo 24 juni 2018, 11:00Sun 24 June 2018, 11 amStadsschouwburg Amsterdam, Festivalcentrum

4

CREDITSconcept, spel concept, performanceVincent RietveldMara van VlijmenWard WeemhoffFlorian MyjerMarieke de Zwaan

zang, spel vocals, performanceNederlands Kamerkoor:sopraan sopranoMónica Monteiro*Annet Lansalt altoElsbeth Gerritsen*Tobias Segura Peraltatenor tenorWilliam Knight*João Moreira*Stefan BerghammerEndrik Üksväravbas bassGilad Nezer*Kees Jan de Koning* madrigalist madrigalist

idee conceptTido Visser, De Warme Winkel

instudering rehearsalsHarry van der Kamp

kostuums costumeBernadette Corstens

muzikale supervisie musical supervisionBo Koek

vormgeving set designMarloes en Wikke

geluid en techniek sound and engineering Will-Jan Pielage

geluidstechniek sound engineerMiguel Rodriguez

licht lightPrem Scholte Albers

lichttechniek light engineerJeroen Veer

technische productie technical productionHans Peter Hulscher

eerste inspiciënt stage managerNiels Runderkamp

productiecoördinatieproduction coordinationCarry Hendriks

productieleiding productionmanagementJoppe Kos

koorproductie choir productionAnnelot Rijkaart

stage internFelix Brouwer, regie-assistentie assistant directionRutger Bouwman, techniek technic

planning en verkoop planning and salesMarloes Marinussen

marketing en publiciteitmarketing and publicityPauline Hunse, Sanne van de Kraats

bureaumanagement office managementThomas VandeWalle

5

productie productionDe Warme Winkel, Nederlands Kamerkoor

coproductie coproductionHolland Festival, deSingel Antwerpen

met steun van with support byPrins Bernhard Cultuurfonds, Stichting Zabawas

wereldpremière world premiereAmsterdam, 22 juni 2018

© S

OFI

E KN

IJFF

7

EEN SAMENWERKING VAN TEGENPOLENinterview met Tido Visser (Nederlands Kamerkoor) en Vincent Rietveld (De Warme Winkel)

door Karen Welling

Tido Visser, directeur van het Nederlands Kamerkoor, heeft een lange geschiedenis met de zestiende-eeuwse componist Carlo Gesualdo. Vanaf 2004 nam hij met zijn vorige ensemble, het Kassiopeia Quintet, als zan-ger alle 128 madrigalen op en zette ze op cd. Visser organiseerde twee festivals rond het werk van de componist en raakte steeds meer gefas-cineerd door de figuur van Gesualdo zelf. Het was zijn wens om iets met Gesualdo te doen in een muziektheatrale setting; de keuze om daarvoor De Warme Winkel te benaderen lag voor de hand. Deze theatergroep, met Vincent Rietveld, Mara van Vlijmen en Ward Weemhoff als vaste kern, heeft in de afgelopen jaren een serie zogenoemde oeuvre-voor-stellingen gemaakt, waarin ‘werk, leven en tijdgeest van een kunstenaar tegen het canvas van het heden worden gesmeten.’ De Warme Winkel maakte voor stellingen over onder meer Rainer Maria Rilke, Alma Mahler en Gavrilo Princip – die in 2014 in het Holland Festival in première ging – en recent nog over de Russische dichter Vladimir Majakovski. Tegelij-kertijd lijkt de samenwerking tussen het Nederlands Kamerkoor en De Warme Winkel er een van tegenpolen te zijn. Voor Tido Visser maakt dat de onderneming juist zo aantrekkelijk.

Tido Visser (TV): ‘De eerste tegenstelling zit al in de muziek: dat schu-ren en knarsen van die noten en dan die bevrijdende oplossing in een akkoord, en daarbij die teksten, die allemaal gaan over het leven en de dood, over liefde en haat. Ook in de persoon van Gesualdo zit het contrast tussen zijn wonderschone muziek en dat toch wat weerzinwek-kende leven van hem. Daarbij vind ik het zelf altijd ontzettend boeiend als degenen die een voorstelling uitvoeren eigenlijk al door wie ze zijn de thematiek van de voorstelling zelf vertegenwoordigen: het anar-chistische bolwerk van De Warme Winkel tegenover het esthetische en wat keurige Nederlandse Kamerkoor. Je hebt dus de tegenstelling in de muziek, de teksten, de persoon en ten slotte de tegenstelling in degenen die de voorstelling over Gesualdo op het toneel brengen.’

Het eerste contact tussen Tido Visser en De Warme Winkel dateert al van tien jaar terug, wanneer Visser hun voorstelling over Thomas Bernhard

© S

OFI

E KN

IJFF

8

ziet. Napratend met Warme Winkelspeler Ward Weemhoff komt Gesu-aldo ter sprake en er ontstaat een geanimeerd gesprek, dat afgesloten wordt met een ‘daar moeten we nog eens wat mee doen’.

TV: ‘Ik raakte bekend met het werk van De Warme Winkel en het gegeven dat ze steeds een historische figuur centraal zetten en in een actuele context plaatsten. Het fascineerde me mateloos hoe die voorstellingen telkens weer zo’n onverwachte wending hadden. Toen ik in 2013 directeur van het Nederlands Kamerkoor werd, zag ik mijn kans schoon om de samenwerking in een concrete vorm te gieten.’ Vincent Rietveld (VR): ‘De Warme Winkel begint altijd met een soort spreekbeurtachtige sessies waar mensen dingen mogen pitchen. Dus Tido is op auditie geweest. Zijn idee klopte heel erg bij ons én het is voor ons natuurlijk ook een meesterlijke kans om eens met een koor van die kwaliteit te werken. We zijn echt gegrepen door Gesualdo’s muziek, die we met Tido’s luisterlessen nu ook begrijpen.’

Eerder, ten tijde van de uitvoering van het volledige madrigaalwerk van Gesualdo, legde Visser zijn fascinatie voor de componist in een interview met Trouw als volgt uit: ‘Gesualdo is de grote tovenaar van het madri-gaal. Hedendaagse luisteraars maken waarschijnlijk voor het eerst kennis met de late madrigalen uit boek vijf en zes. Die klinken alsof er een soort ruimtewezen op aarde is geland en daar muziek heeft achtergelaten. Zó modern, ook nog voor onze tijd! In de eerste drie boeken zie je een toegewijd componist die in eerste instantie nog zijn voorgangers imi-teert, maar daarna gaat hij vele stappen sneller dan zijn tijdgenoten. In het derde boek heeft hij zijn eigen stijl gevonden, die in het zesde boek volledig is uitgekristalliseerd.’

Nu zegt Visser: ‘Gesualdo smijt een diamant op de grond, die in duizend scherven valt. Een maat later heeft hij alles gerepareerd zonder zichtbare breuklijnen – dat is de magie van Gesualdo. Hij weet zo snel kleuren neer te zetten, deze te wisselen of lijnrecht tegenover elkaar te zetten. Van Monteverdi zegt men dat hij de opera heeft uitgevonden, dat hij echt een vernieuwer was. Maar Gesualdo is degene die extra kleuren op het palet van de schilder heeft aangebracht: als je de noten noteert zoals hij deed, dan komen daar allemaal nieuwe kleuren uit. Gesualdo heeft de uiterste grens van het idioom van het componeren van toen verkend. Dat maakt hem briljant en daarom werd hij ook door zijn collega’s in die tijd bewon-derd. Tegelijkertijd is het een doodlopende weg, want als je zijn manier van componeren doortrekt, dan kan je je de vraag stellen: waar eindigt het? Het is op een bepaald moment zo dissonant, dat hij daarna eigenlijk een sprong naar Stravinsky had moeten maken.’

9

VR: ‘Gesualdo’s bekendheid heeft lange tijd een dip gehad, misschien ook omdat hij geen opvolging had, geen leerlingen die zijn werk voort-zetten. Vaak word je bekend door de leerlingen die je hebt; we kennen Weber vooral omdat hij een leerling van Schönberg was.’

TV: ‘Stravinsky heeft Gesualdo’s muziek uiteindelijk weer vol in de schijn-werpers gezet, maar toen was er nog een hele uitvoeringspraktijk die de kwaliteit van die muziek verdoezelde. Tot het einde van de jaren zestig werd er met veel vibrato gezongen waardoor je eigenlijk de kwaliteit van die dissonanten niet hoort. Het Nederlands Kamerkoor is een van de clubs geweest die toentertijd een nieuwe techniek, zonder vibrato, mede heeft ontwikkeld. Dat heeft ervoor gezorgd dat we zijn noten nu opnieuw écht kunnen horen.’

Het gesprek met Tido Visser en Vincent Rietveld vindt begin april plaats, als het gezelschap net een paar dagen met de voorstelling aan de slag is en nog volop met de conceptontwikkeling bezig is. In de repetitieruimte ligt een stapel boeken over Gesualdo verspreid over tafel.

VR: ‘We vinden het leuk om te studeren. In onze stukken is altijd een ander aanwezig: soms nemen we een schrijver en halen die helemaal door de mangel. Soms is de ander ook letterlijk aanwezig, bijvoorbeeld toen we een stuk van Pina Bausch in ons werk integreerden of een stuk van Toneelgroep Amsterdam. We weten voor dit project: we werken met het Nederlands Kamerkoor, dat gaat zingen en dat gaan ze goed doen. Dat is heel lekker om je toe te verhouden. Er is een aantal pijlers waar we hard op gaan: die mooie muziek en die biografie die rijk is aan thea-traliteit. We zijn nu bezig met repeteren en onze werkwijze is ook een deel van het verschil. Bij ons is het repeteren zelf het zoeken naar een concept. We zijn allemaal makers, we werken op de vloer, we doen acts voor elkaar en we proberen van alles uit. Over twee weken komt het koor er voor het eerst bij en het kan mooi werken: vijf spelers, vijf zangers voor de madrigalen en tien voor het kerkelijke werk: 5 – 5 – 10. ‘

Angst dat de muziek ondergesneeuwd raakt in een mogelijk spektakel over ‘een getergd bestaan’ met waanzinnige scènes over biografische uitspattingen, heeft Visser niet.

TV: ’Een voorstelling is elke keer een experiment en de definitie van experiment is dat het kan slagen of kan mislukken. Als je ervoor kiest om met elkaar samen te werken, dan moet je dat risico voor lief nemen. Ik vind de rol van de muziek in de voorstellingen van De Warme Winkel altijd een mooie plek hebben en de voorstellingen zelf, de dynamiek ervan, heel erg muzikaal.’

10

VR: ‘Die Majakovskivoorstelling was ook eigenlijk een concert. Dat zie je in geen enkele recensie terug, maar dat was het wel.’

TV: ‘Wij hebben nu een muzikaal palet opgezet, van madrigalen en van religieus werk, wat onze zangers gaan instuderen, gewoon op de Kamerkoormanier, met een repetitor erbij. Dat is het materiaal dat een plek gaat krijgen in de voorstelling. Maar hoe dat gebeurt, dat is iets waar ik voor een groot deel mijn handen vanaf houd. Mijn rol is vooral in het begin van belang geweest, als inspirator, met alle kennis die ik in de loop der jaren over Gesualdo heb opgescharreld. Om ergens een vonk te doen overslaan. Maar als je met De Warme Winkel werkt, weet je ook dat je die voorstelling op een bepaald moment moet loslaten.

VR: ‘Het is nu voor ons zoeken of we dat contrast met het koor kunnen overbruggen of gaan we het juist op de spits drijven? Wij hebben de muziek voorop staan. Misschien wordt de hele voorstelling wel zo, dat we ons rond het koor opstellen en ervoor zorgen dat ze zo goed mogelijk klinken. Niet dat wij er voor kunnen zorgen dat ze beter zingen, maar we kunnen er wel voor zorgen dat jullie beter luisteren.’

En na een korte stilte, met een brede grijns: ‘Het zou natuurlijk ook kun-nen dat we om een of andere inhoudelijke, conceptuele reden genood-zaakt zijn om die tien monden af te tapen en alleen maar te praten over hoe mooi het zou zijn geweest als ze wel hadden gezongen – maar dan zorgen we er wel voor dat het conceptueel zo sterk is dat dit klopt!’

Wat voor beiden voorop staat, is dat Gesualdo een kapstok is voor het onderzoeken van een tijdsgewricht. De late Renaissance staat bol van de intriges, van grootse kunstwerken, van inquisitie, van een veranderend wereldbeeld. Een tijd van vooruitgang en van grote tegenstellingen. Het wordt een zoektocht naar het sublieme – een term uit de filosofie, die gaat over de onweerstaanbare aantrekkelijkheid van verschrikkingen, waarbij beelden van rampen en gevaar behalve angstaanjagend ook ‘lekker’ zijn. Een emotie die juist vandaag de dag weer zeer herkenbaar is: of het nu Trump of Noord-Korea betreft, het trekt aan en stoot af, op weergaloze wijze.

VR: ‘Het wordt bij ons nooit alleen maar zijn biografie navertellen. Er moet hier en nu, op het toneel, iets gebeuren. Het gaat ons om dat gru-welen, maar ook dat het nú iets betekent. Wat ervaar jij als toeschouwer op het moment dat je hoort wat hij heeft gedaan, daar ben ik benieuwd naar. En dan hoeft het hele levensverhaal er niet bij. Onze stukken gaan altijd over kunst maken, over de positie van de kunstenaar als een meta-foor voor het leven. Hoe moet je leven, hoe moet je kunst maken, waar

11

zit de originaliteit? We zoeken naar iets dat zo relevant is, dat je de mu-ziek hoort, maar ook iets krijgt om over na te denken dat er nu toe doet.’

TV: ‘Die moord op zijn vrouw, die kennen we allemaal, en dat is niet wat mij intrigeert in het maken van de voorstelling. Ik hoop dat mij als Gesualdoliefhebber iets wordt meegegeven over het werk, over die noten, over het leven van die man, wat mij weer op een andere manier naar hem doet kijken. Dat is wat De Warme Winkel kan: het wereldbeeld van de kijker op een of andere manier kantelen. Waardoor je vragen gaat stellen over jezelf, over het hier en nu.’

12

A COLLABORATION OF OPPOSITESinterview with Tido Visser (Nederlands Kamerkoor) and Vincent Rietveld (De Warme Winkel)

by Karen Welling

Tido Visser, the director of the Nederlands Kamerkoor, has been en-gaged with the work of the 16th-century composer Carlo Gesualdo for a long time. As a singer in his previous ensemble, the Kassiopeia Quin-tet, he recorded all 128 madrigals from 2004 on. Visser organised two festivals on the composer’s work and grew more and more fascinated by Gesualdo’s character. He wanted to do something with Gesualdo in a musical theatre setting; collaborating with De Warme Winkel was a natural choice. This theatre group, centred on Vincent Rietveld, Mara van Vlijmen and Ward Weemhoff, has in recent years made a series of so-called oeuvre performances, in which ‘an artist’s work, life and Zeitgeist are flung against the canvas of the present.’ De Warme Winkel made performances about such people as Rainer Maria Rilke, Alma Mahler and Gavrilo Princip – which premiered at the Holland Festival in 2014 – and recently about the Russian poet Vladimir Mayakovsky. Yet the Neder-lands Kamerkoor and De Warme Winkel’s collaboration seems to be also one of opposites. For Tido Visser that makes this enterprise so attractive.

Tido Visser (TV): ‘The first opposition is in the music: the grinding and crunching of the notes and then the liberating resolution in a harmony, as well as the texts, which are all about life and death, love and hate. In Gesualdo as a person too – there is the contrast between his beautiful music and rather repugnant life. On top of which, I always find it fasci-nating when the people executing a performance represent the subject matter by whom they are: De Warme Winkel is a bastion of anarchism, whereas the Nederlands Kamerkoor is aesthetic and rather respectable. Thus, you have the opposition in the music, lyrics, person and finally also in the people executing the performance about Gesualdo on stage.’

Tido Visser and De Warme Winkel first met ten years ago, when Visser watched their performance about Thomas Bernhard. Talking to De Warme Winkel’s Ward Weemhoff afterwards, Visser mentioned Gesualdo and an animated conversation ended with them concluding that ‘they had to do something with the subject matter’.

13

TV: ‘I came to know De Warme Winkel’s work and that they always focus on a historical figure which they put in a contemporary context. I was immensely fascinated how these performances always had such unex-pected turns. When I became the director of the Nederlands Kamerkoor in 2013, I had the opportunity to make our collaboration more concrete.’ Vincent Rietveld (VR): ‘De Warme Winkel always starts with sessions where people can pitch ideas. So Tido auditioned at one of these ses-sions. His idea fitted very well with what we do, and it was also an excel-lent opportunity for us to work with a choir of such quality. We were really gripped by Gesualdo’s music, which we have come to understand better with Tido’s listening lessons.’

Earlier, when performing Gesualdo’s complete madrigal works, Visser ex-plained his fascination with the composer: ‘Gesualdo is the great master of madrigals. Contemporary listeners probably make their first acquain-tance with the late madrigals from books five and six. They sound like an alien of some kind landed on Earth and left behind music. They are so modern, even for our time! In the first three books you see a devoted composer initially imitating his predecessors, but then going many steps farther than his contemporaries. He has found his own style by the third book, and it has fully taken shape by the sixth book.’

Visser now says: ‘Gesualdo throws a diamond on the ground, smashing it into countless smithereens. One bar later he has fixed everything without visible fractures – this is Gesualdo’s magic. He is able to depict colours so quickly, and then erase them or directly juxtapose them. Of Monteverdi it is said that he invented the opera and he was really an innovator. But Gesualdo is the one who added extra colours to the painter’s palette: writing notes as he did results in all sorts of new colours. Gesualdo ex-plored the very limits of the composition idiom of his time. That makes him brilliant and he was indeed admired by his contemporary colleagues. Yet, at the same time, it is a dead end – if you pursue his way of compos-ing you can ask yourself where it ultimately leads. At a certain point it becomes so dissonant that he could have made the leap to Stravinsky.’

VR: ‘Gesualdo has been relatively obscure for a long time, perhaps be-cause he had no successors or pupils who continued his work. Composers often become famous thanks to their students – we know Webern largely because he was a student of Schönberg.’

TV: ‘Stravinsky finally revived broad interest in Gesualdo’s music, but con-temporary performance practices obscured the music’s quality. Singing was often done in vibrato until the end of the 1960s, so the quality of

14

the dissonance could not really be heard. The Nederlands Kamerkoor was one of the choirs to develop a new technique without vibrato in this period. This meant that we can now really hear his notes again.’

The conversation with Tido Visser and Vincent Rietveld takes place at the beginning of April, when the company has only been working on the performance for a few days and is still developing the concept. Various books about Gesualdo are scattered across the table in the rehearsal room.

VR: ‘We like studying. The other is always present in our performances. Sometimes we take a writer and tear him to pieces; sometimes the other is literally present, like when we integrated a piece by Pina Bausch or Toneelgroep Amsterdam into our work. For this project we know: we are working with the Nederlands Kamerkoor, they are going to sing and will do so well. It is great to be able to relate to something like that. There are several pillars we are keen on: the beautiful music and the biography rich in theatricality. At present we are doing rehearsals; the way we work is one of the things that make us unique. For us, rehearsing is the search for a concept. We are all makers, we work on the floor, we do acts for each other and and try out all sorts of things. The choir will join us for the first time in two weeks and it should work beautifully: five actors and five singers for the madrigals, and ten for the church music: 5 – 5 – 10.’

Visser is not afraid of the music being bogged down by a spectacle about ‘a tormented existence’ with incredible scenes about biographical excesses.

TV: ‘A performance is always an experiment, which by its definition can either succeed or fail. You have to accept this risk when you choose to work together. I always find that music plays a wonderful role in De Warme Winkel’s performances. The performances themselves – their dynamics – are very musical too.’

VR: ‘The Mayakovsky performance was actually a concert. That was not noted in any of the reviews, but it was.’

TV: ‘We have now set up a musical palette of madrigals and religious work which our singers are going to study in the Nederlands Kamerkoor’s usual way with a rehearsal teacher. This material will be used in the per-formance. But I am going to largely refrain from getting involved in the exact way in which this is done. My role was particularly important in the beginning: inspiring the others with all the knowledge I have learnt about Gesualdo over the years and enthusing them. But when you work with De

15

Warme Winkel, you know that you have to let go of the performance at a certain point.

VR: ‘Now we need to discover whether we can reconcile the contrast with the choir or compound it. The music is paramount to us. Perhaps the whole performance will be like this, and we will act around the choir, making it sound as good as possible. Not that we can improve its singing, but we can make you listen better.’

Pausing, with a broad grin: ‘Some conceptual reason might of course compel us to tape the ten singers’ mouths and just talk about how beautiful it would have been if they had sung. But we would ensure that the concept was so convincing that this would make sense!’

What is most important to them both is that Gesualdo is primarily a means with which to explore a period. The late Renaissance is full of intrigues, great works of art, inquisition, and a changing world view. A time of progress and great contradictions. It was a quest for the sublime – a term from philosophy, which deals with the irresistible attraction of rearrangements, in which images of disasters and danger, besides being terrifying, are also ‘delectable’. This emotion is very recognisable today: whether it be Trump or North Korea, it attracts and repels, in an unparal-leled fashion.

VR: ‘We never simply tell someone’s biography. Something needs to happen here and now, on the stage. For us, it is about our horror but also that it means something now. What do you as a spectator experience when you hear what he has done – that is what I am curious about. It is unnecessary to include his whole life story. Our performances are always about making art and the artist’s position as a metaphor for life. How should you live, how should you make art, where is the originality? We are looking for something that is so relevant that you hear the music, but also get something to think about which is relevant now.’

TV: ‘We all know about his murdering his wife, and that is not what intrigues me when making this performance. As a devotee of Gesualdo, I hope I will be given something about the man’s work, notes and life which makes me see him in another light. That is what De Warme Winkel always does: it overturns the viewer’s world view in some way or another making you ask questions about yourself and the here and now.’

16

OVER DON CARLO GESUALDOdoor Karen Welling

Don Carlo Gesualdo, de Prins van Venosa (1566–1613) verwierf na zijn dood een tot haast mythische proporties opgeblazen reputatie. De meest fantastische verhalen doen over hem de ronde. Feit: op 16 oktober 1590 stormt de 24-jarige Gesualdo, vergezeld van drie mannen, de kamer bin-nen waar zijn vrouw met haar minnaar verblijft. Ooggetuigen zien hem daar na enige tijd druipend van het bloed weer uit komen. En opnieuw naar binnen gaan. ‘Ik geloof niet dat ze dood zijn’. De lichamen zijn gruwelijk verminkt, de dader is bekend, maar als prins kom je daar in die tijd mee weg. Er wordt nog veel meer verteld over Gesualdo. Zo zou hij de baby van het overspelige stel hebben laten doodwiegen en andere gruwelijkheden hebben begaan. Een van zijn latere minnaressen wordt veroordeeld wegens hekserij; uit het overgeleverde verslag van het pro-ces blijkt dat Gesualdo onder meer haar menstruatiebloed dronk als zui-verend laxeermiddel. En toch was het in die tijd ook weer niet zo vreemd. Italiaanse edellieden waren het min of meer aan hun eer verplicht om hun vrouw te doden als zij op overspel was betrapt. En heidense praktij-ken, zoals het geloof in de sjamanistische krachten van vrouwen om te genezen of te vervloeken, waren tamelijk gangbaar.

Als Gesualdo’s vader in 1561 Giroloma Borromeo trouwt, nicht van paus Pius IV en zus van de later heilig verklaarde kardinaal Carlo Borromeo, verwerft de familie de titel die bij het prinsdom Venosa hoort. Carlo

17

Gesualdo wordt daar op 8 maart 1566 geboren als tweede zoon in een familie waar muziek, zoals in die tijd gebruikelijk, in hoog aanzien staat. Gesualdo speelt luit, gitaar en klavecimbel, en componeert zelf. Aan het hof van zijn vader zijn musici als Pomponia Nenna en Giovanni de Macque verbonden, die Gesualdo aanvankelijk onderwezen zullen hebben, maar die al snel door hem overvleugeld worden. Als zijn oudere broer sterft, wordt Gesualdo titelopvolger en in 1586 trouwt hij met zijn nicht, donna Maria d’Avalos, dochter van de markies van Pescara. Een jaar na het bekende gruwelijke einde van dit huwelijk erft Gesualdo het prinsdom en zo wordt hij een van de rijkste mensen in het koninkrijk Napels.

In 1594 reist Gesualdo naar Ferrara om daar in het huwelijk te treden met Eleonora d’Este, nicht van Alfonso II d’Este, de graaf van Ferrara. Ook dit huwelijk is niet ‘made in heaven’, maar Gesualdo blijft graag nog twee jaar in Ferrara, omdat aan dit hof belangrijke componisten, dichters en schilders uit die tijd verbonden zijn. Het is het centrum van de maniëristi-sche vernieuwing in de kunst, die ook in de muziek tot belangrijke veran-deringen leidt. In Ferrara neemt de muziekdrukkunst een bijzondere plek in en dat is belangrijk voor Gesualdo: al snel verschijnen hier vier bundels van zijn madrigalen in druk. In 1596 gaat hij terug naar zijn paleis in de buurt van Napels, waar hij blijft wonen tot zijn dood in 1613.

Gesualdo is een van de meest markante componisten uit de late Renais-sance, en met zijn complexe, verbluffende en wonderschone muziek ook uit de muziekgeschiedenis. Zijn muzikale nalatenschap bestaat in totaal uit zes bundels met madrigalen en drie boeken met kerkelijk werk, in een chromatische taal die zijn tijd ver vooruit is. Ook in zijn eigen tijd wordt dit (h)erkend – om het plagiaat te stoppen brengt hij zijn werk uit onder zijn eigen naam, een ongebruikelijke stap voor een edelman. Zo heeft hij met Nenna flinke ruzie gehad over wie de ‘eigenaar’ was van bepaalde noten, met name over de stijl. Desondanks zakt Gesualdo’s faam weg tot hij halverwege vorige eeuw opnieuw ‘ontdekt’ wordt, met Igor Stravinsky als een van zijn grootste pleitbezorgers. Sindsdien zijn er vele werken aan Gesualdo gewijd: boeken (o.a. Glenn Watkin, Gesualdo: The Man and His Music en The Gesualdo Hex: Music, Myth, and Memory), muziekstukken (o.a. Stravinsky’s Monumentum pro Gesualdo of Gesualdo considered as a murderer van de Italiaanse componist Luca Francesconi, uitgevoerd in 2004 in het Holland Festival) en films zoals Werner Herzogs Death for Five Voices.

18

ABOUT DON CARLO GESUALDOby Karen Welling

Don Carlo Gesualdo (1566-1613), Prince of Venosa, acquired a reputation of almost mythical proportions after his death. There are incredibly fanciful stories about him. Fact: on 16 October 1590 the 24-year-old Gesualdo, accompanied by three men, stormed into the room where his wife and her lover were. Eyewitnesses saw him leave the room after some time, covered in blood – only to return. ‘I do not believe they are dead.’ The bodies were horribly mutilated, and the perpetrator was known, but princes could get away with such things at the time. There are also many other tales about Gesualdo. He is said to have had the adulterous cou-ple’s baby rocked to death and to have been responsible for other atroc-ities. One of his later mistresses was convicted of witchcraft; the surviving report of the trial reveals, amongst other things, that Gesualdo drank her menstrual blood as a purifying laxative. Yet his murderous behaviour was not extraordinary in his time. Italian noblemen were more or less bound by their honour to kill their wives if they were caught committing adul-tery. And pagan practices, such as the belief in the shamanic powers of women to heal or curse, were widespread.

In 1561 Gesualdo’s father married Giroloma Borromeo, the cousin of Pope Pius IV and sister of cardinal Carlo Borromeo, who would be canonised later, acquiring the title of the principality of Venosa for his family. Carlo Gesualdo was born in this town on 8 March 1566 as the second son in a family where music was highly regarded, as was usual at the time. Gesualdo played the lute, guitar and harpsichord, and composed music. Musicians such as Pomponia Nenna and Giovanni de Macque were connected to his father’s court; they would have initially taught Gesualdo, but he soon surpassed them. Gesualdo became the successor to the title when his elder brother died, and he married his cousin, Donna Maria d’Avalos, the daughter of the Marquis of Pescara, in 1586. One year after the infamous end of this marriage, Gesualdo inherited the principality, becoming one of the richest people in the kingdom of Naples.

Gesualdo went to Ferrara in 1594 to marry Eleonora d’Este, the cousin of Alfonso II d’Este, the Duke of Ferrara. This marriage was not a match made in heaven either, but Gesualdo stayed in Ferrara for another two years, because important composers, poets and painters were connect-ed to the court. It was the centre of Mannerist innovation in art, which resulted in important changes in music too. Ferrara was also an impor-

19

tant centre of music publishing, which was important for Gesualdo: four volumes of his madrigals were soon available in print. He returned to his palace near Naples in 1596, living there until his death in 1613.

Gesualdo’s complex, stunning and wonderful music made him one of the most outstanding composers of the late Renaissance and the entire history of music. His musical legacy consists of a total of six volumes of madrigals and three books of church music, in a chromatic language far ahead of its time. This was acknowledged in his own time – to prevent plagiarism he published his work under his own name, which was not cus-tomary for a nobleman. He had a dispute with Nenna about who ‘owned’ certain notes, especially the style. Gesualdo’s fame nevertheless dissi-pated, until his ‘rediscovery’ in the mid-20th century, with Igor Stravinsky being one of his greatest advocates. Many works have since been devo-ted to Gesualdo: books (including Glenn Watkin’s Gesualdo: The Man and His Music and The Gesualdo Hex: Music, Myth, and Memory), compo-sitions (including Stravinsky’s Monumentum pro Gesualdo or Gesualdo consi dered as a Murderer by the Italian composer Luca Francesconi, performed at the Holland Festival in 2004) and films such as Werner Herzog’s Death for Five Voices.

20

OVER DE ARTIESTEN

Theatergroep De Warme Winkel is een acteurscollectief dat bestaat uit Vincent Rietveld, Mara van Vlijmen en Ward Weemhoff en werd opgericht in 2002. Zij werken veelvuldig samen met gast-acteurs, eindregisseurs, kunstenaars en musici. De Warme Winkel heeft een liefde voor geschiedenis en een grote fascinatie voor onze onoverzichtelijke en veelvor-mige tijd. De voorstellingen zijn energe-tische potpourri’s waarin wordt gespeeld met stijlen, vormen, clichés, iconen en verwachtingen. Ze worden gespeeld op bijzondere locaties, variërend van een kraakpand tot een kringloopwinkel, maar ook in het zalencircuit in binnen- en buitenland. Steeds probeert De Warme Winkel in een speelse, geestige en zware strijd de essentie en schoonheid van de onderwerpen over het voetlicht te

brengen. In 2016 maakte de groep zijn zelfverklaarde magnum opus De Warme Winkel speelt De Warme Winkel, waarin ze integraal de beroemde choreografie Café Müller van Pina Bausch nadansten. Voor die voorstelling ontving de groep de Prijs van de Kritiek en de Regieprijs. In 2014 bracht De Warme Winkel op het Holland Festival de première van Gavrilo Princip. In 2016 speelde de groep op het festival samen met Wunderbaum Privacy. Het Nederlands Kamerkoor bestaat sinds 1937. Sinds 2015 is Peter Dijkstra chef-dirigent. Zijn voorgangers waren Hans van de Hombergh, Kerry Woodward, Uwe Gronostay, Tõnu Kaljuste, Stephen Layton en Risto Joost. Het koor werd opgericht door Felix de Nobel, die tot 1972 de eerste chef-dirigent was. Het Nederlands Kamerkoor geeft opdrachten aan grote componisten en jong talent, ontwikkelt nieuwe vormen, en gaat samenwerkingen aan met gerenommeerde ensembles als het Koninklijk Concertgebouworkest, Asko|Schönberg, La Fenice en Le Con-cert Lorrain. In december 2017 ontving het Nederlands Kamerkoor de klassieke muziekprijs van de VSCD, De Ovatie, voor het concertprogramma Via Crucis onder leiding van Reinbert de Leeuw. Educatie en participatie maken onlosmakelijk deel uit van de missie van het koor. Het Ne-derlands Kamerkoor verzorgt workshops en ‘adopteert’ koren als voorprogramma van zijn eigen concerten. Getalenteerde, jonge zangers krijgen in het talentont-wikkelingstraject NKK NXT een kans te experimenteren met nieuwe vormen van koormuziek. Het koor is al sinds 1949 geregeld te gast op het Holland Festival. Het was recentelijk te horen in Spiral Mass (2014), The Book of Sand (2015) en Het nieuwe Babylon (2017).

© J

AN D

IRK

VAN

DER

BU

RG

21

ABOUT THE ARTISTSDe Warme Winkel is a theatre collective comprised of actors Vincent Rietveld, Mara van Vlijmen and Ward Weemhoff, and was founded in 2002. The group often collaborates with guest actors, di-rectors, artists and musicians, and its members share a love of history and a fascination with our turbulent and polymorphic era. Their performances are energetic potpourris that see the actors play with style, shape, clichés, icons and expectations, and the group have staged productions in unusual locations and set-tings ranging from squats and thrift stores to regular theatre festival stages at home and abroad. De Warme Winkel seeks to

shed light on the essence and beauty of its chosen subjects by means of playful-ness, wit and tightly orchestrated tumult.  In 2017, the group staged its self-pro-claimed magnum opus, De Warme Winkel speelt De Warme Winkel, in which the actors re-enacted Pina Bausch’s choreo-graphy from Café Müller. It won them the Prijs van de Kritiek (an award bestowed by theatre critics) and the Regieprijs (an award for the most spectacular theatre performance of the season). De Warme Winkel premiered Gavrilo Princip at the 2014 edition of the Holland Festival, and staged Privacy in 2016 in collaboration with Wunderbaum. 

The Nederlands Kamerkoor was found-ed in 1937. In addition to its own concert series, the choir frequently collaborates with renowned ensembles such as the Royal Concertgebouw Orchestra, Asko|-Schönberg, La Fenice and Le Concert Lorrain. They have released more than seventy-five recordings on CD, many of which have garnered awards. Peter Dijk-stra has been the choir’s chief conductor since 2015. His predecessors include Felix de Nobel, the choir’s founder, Uwe Gronostay, Tõnu Kaljuste, Stephen

Layton and Risto Joost. Education and participation is a vital part of the choir’s mission. The Netherlands has thousands of amateur choirs and numerous youth choirs, and the Nederlands Kamerkoor provides coaching and workshops, and “adopts” choirs as supporting acts for their concerts. The choir has been a regu-lar guest at the festival since 1949. Recent festival performances include  Spiral Mass (2014), The Book of Sand (2015) and Het nieuwe Babylon (2017).

22

Ahi, disperata vita,Che fuggendo il mio bene,Miseramente cade in mille pene!Deh, torna alla tua luce alma e

graditaChe ti vuol dar aita!

Ardita zanzarettamorde colei che il mio cor strugge

e tienein così crude pene,fugge poi e rivolain quel bel seno che il mio cor

invola,indi la prende e stringe e le dà

morteper sua felice sorte.Ti morderò ancor io,dolce amato ben mio,e se mi prendi e stringi, ahi, verrò

menoprovando in quel bel sen dolce

veleno!

Già piansi nel dolore;or gioisce il mio coreperché dice il ben mio:“Ardo per te ancor io”.Fuggan dunque le noie, e ‘l tristo

piantoomai si cangi in dolce e lieto

canto.

Io pur respiro in così gran doloree tu pur vivi, o dispietato core!Ahi che non vi è più spenedi riveder il nostro amato bene!Deh, Morte, danne aita,uccidi questa vita,pietosa ne ferisci.A la vita dia fin ed al gran duolo.

Languisce alfin chi da la vita partee di morte il dolorel’affligge sì che in crude pene

more.

Ah wanhopig leven, Nu mijn lief is gevlucht,En het onder duizenden smarten

zucht!Toe, keer naar je licht, koesterend

en heerlijk,Het wil je hulp verlenen!

Het vermetele mugjePrikt in degene die mijn hart zo

wreedEn smartelijk verteert,Dan vlucht het en keert steelsNaar de boezem die mijn hart van

me steelt,En zij pakt het en drukt en maakt

het dood,Zijn zaligheid was groot.Ook ik zal je prikken,Mijn zoete lieve smikkeltje,En als je me pakt en drukt, ah dan

zwoeg ik,Zoet vergif in je schone boezem

proevend!

Reeds weende ik van smart,nu verheugt zich mijn hart, want mijn lief zegt me nou:‘Ook ik verlang naar jou’.Moge de lasten vlieden en de

triestigetranen overgaan in heuglijke

liederen.

Nog adem ik in deze grote smart,en nog leef je, oh onmeedogend

hart!Ah hoe de hoop vervliegtonze dierbare lief ooit weer te zien!Dood, begenadig ons,en breng dit leven om,verwond ons mededogend.Laat dit leven eindigen, en de smart.

Die uit het leven heengaat kwijnt ten einde

En in stervensangstenSterft hij, door gemene pijnen

TEKSTEN TEXTS

Ah, desperate life,that, fleeing my darling,wretchedly falls into a thousand

pains !Go back to your dear nurturing

light,That she may aid you !

Stinging little mosquito, go and bite she who holds and

torments my heartIn such cruel bonds,Go now, fly toThat fair breast that has stolen

my heart,For she takes it, squeezes it and

kills itFor her own enjoyment.I too will bite you,My sweet beloved,And if you seize me and squeeze

me,I will faint awayAs I taste the sweet poison of your

breast.

I had first wept for sorrow,But now my heart rejoicesSince my beloved has said“I, too, burn with love for you”.My cares have fled and my sad

lamentNow changes to a sweet and

merry song.

I draw breath in such deep sorrowAnd you live on, o merciless heart!Ah, there is no more hope for youOf seeing our beloved again!Grant us your aid, o Death,Kill off this life,Strike mercifully.Make an end to this life and this

great pain.

In the end he weakens,languishing in deathSo afflicted is he by mortal

languish

Carlo Gesualdo – Madrigalen Madrigalsop alfabetische volgorde in alphabetical order

23

Ahi che quello son io,dolcissimo cor mio,che da voi parto e per mia crudel

sortela vita lascio e me ne vado a

morte.

Mercé grido piangendo,ma chi m’ascolta? Ahi lasso, io

vengo meno;morrò dunque tacendo.Deh per pietade almeno,dolce del cor tesoro,potessi dirti, pria ch’io mora: “Io

moro!”

Moro, lasso! al mio duoloe chi mi può dar vitaahi che m’ancide e non vuol darmi

aita.O dolorosa sorte:chi dar vita mi può, ahi, mi dà

morte!

O dolorosa gioia,o soave doloreper cui quest’alma è mesta e lieta

more!O miei cari sospiri,miei graditi martiri,del vostro duol non mi lasciate

privo,poi che sì dolce mi fa morto e

vivo.

Or che in gioia credea viver contento,

m’apre la gioia il seno,fuggesi l’alma e ‘l cor, oimè, vien

meno.

Resta di darmi noia,pensier crudo e fallace,ch’esser non può già mai quel che

a te piace.Morta è per me la gioia.onde sperar non liced’esser mai più felice.

bevangen.Dat ben ik, omdat nu,Mijn hartlap, ik van uHeen zal gaan, door mijn wrede

lot gespoedLaat ik het leven, de dood

tegemoet.

Erbarmen, roep ik schreiend,maar wie hoort me? Ach, arme, nu

bezwijk ik,en ga ik dood en zwijg ik.Ah, had je medelijden,kon ik, mijn hartskleinood,je zeggen, voor ik dood ga: ‘Ik ga

dood!’

Ik ga dood aan mijn smart en wie me leven kan geven,die vermoordt me en wil me geen

hulp verlenen.Oh smartelijke nood:wie me leven geven kan, geeft me

dood!

O droefenis, zo vrolijk,O vrolijkheid zo tergend,Waardoor mijn ziel triest en blij zal

sterven!O zuchten die me lief zijn,Kwellingen die gerieven, Acht me van uw bedroefdheid niet

ontheven,Want ze is voor mij zo zoet, dood

en levend.

Net als ik denk, hoe stelt vreugde tevree,

Opent de vreugd mijn borst, Vlucht de ziel en bezwijkt het hart,

o wee.

Houd nu eens op met zeuren,zure valse gedachte,want wat jou aanstaat, is niet

levenskrachtig.Gedood is al mijn vreugde,voorgoed is uitgeslotenop het geluk te hopen.

That in cruel suffering he dies.Alas, ‘tis I,Oh my sweetest heart,I am departing from you and, by a

cruel fate,Am leaving this life for death.

“Have mercy!” weeping I cry.But who hears me? Alas, I faint

away.I shall die then in silence.Alas, for pity’s sake at least,sweet treasure of my heart,might I say to you before I die: “I

die!”

I die, alas! And who canGive me back my life in my

sorrow?Let them kill me and may none

come to my aid.O most woeful of fates:She who could give me life, alas,

gives me death!

Oh painful joy,Oh sweet painWhich make this soul both sad

and happy to die! Oh my precious sighs,My pleasant ordeal,Leave me not deprived of your

pain,Which makes living and dying so

sweet!

When I believed that I lived happily and in joy,

Joy burst forth from my breastAnd my soul and my heart did

flee. Alas, I swoon.

Cease tormenting me,Cruel and deceiving thought,For what pleases you will never

come to pass.Happiness is dead for me.I may no longer hopeEver to be happy again.

24

Tirsi morir voleaMirando gli occhi di colei che

adora,Quando ella che di lui non meno

ardeaGli disse: ‘Oimè, ben mio,Deh, non morir ancoraChe teco bramo di morir anch’io!’

Tu m’uccidi, o crudele,d’amor empia omicida,e vuoi ch’io taccia e ‘l mio morir

non grida?Ahi non si può tacer l’aspro

martireche va innanzi al morire,ond’io ne vo gridando:“Ohimè ch’io moro amando!”

Tirsi wilde gaan stervenAanbiddend, ah, de ogen van

zijn lief,Toen zij, haar hartstocht was niet

minder erger,Hem zei: ‘Een ogenblik,Mijn lieverd, toe, sterf niet,Met jou te sterven dat verlang

ook ik!’

Je vermoordt me, verdorvene,Een wrede liefdesmoord,Je wilt dat ik zwijg, zonder mijn

doodskreet te horen?Ah, ze valt niet te verzwijgen, de

wandaadDie aan de dood voorafgaat,Dus krijt ik buiten zinnen:‘O dood ga ik al minnend!’

vertaling door Evianne de Kup

Thyrsis wished to dieas he gazed into the eyes of his

beloved;she, who loved him no less,said: ‘Alas, my love,do not die yet,for I wish to die with you also!’

Oh cruel one, you kill me,Impious assassin of love,And you expect me to be silent, to

die without a cry!Alas, one cannot conceal the

bitter agonyWhich precedes death,Which is why I cry:“Alas, love is killing me!”

25

Ave, dulcissima Maria,vera spes et vita, dulce

refrigerium!O Maria, flos virginum,ora pro nobis Jesum.

O crux benedictaquae sola fuisti digna portareRegem caelorum et Dominum.Defende nos ab omni malo.

O vos omnes, qui transitis per viam,Attendite et videte:Si est dolor sicut dolor meus.

Peccantem me quotidieet non penitentem,Timor mortis conturbat me.Quia in inferno nulla est

redemptio. Miserere mei, Deus, et salva me.

Tenebrae factae sunt (Responsoria: Feria Sexta, Responsorium V)Tenebrae factae sunt, dum crucifixissent Jesum Judaei: Et circa horam nonam exclamavit Jesus voce magna: Deus meus, Deus meus, ut quid me dereliquisti?Et inclinato capite, emisit spiritum.

Versus:Exclamans Jesus voce magnaait: Pater, Pater, in manus tuascommendo spiritum meum.

Gegroet, liefdevolle Maria, ware hoop en leven, zoete

verkwikking!O Maria, Bloem van de maagden,Bid voor ons, in Jezus’ naam.

O gezegend kruis, Die alleen waardig was om deHeer en Koning van de hemel te

dragen. Verdedig ons tegen al het kwaad.

O allen die voorbijgaan, Aanschouw en kijkOf er een lijden is dat gelijk is aan

mijn lijden.

Omdat ik elke dag zondigEn geen berouw toonVerontrust de angst van de doodme. Want in de hel is er geen

verlossing.Wees mij genadig, God, en red mij.

De duisternis viel terwijl de Joden Jezus kruisigden: en rond het negende uur riep Jezus uit met luide stem: Mijn God, mijn God, waarom heeft u mij verlaten?En hij boog zijn hoofd en gaf de geest.

Versus: Jezus riep uit met luide stem en zei: Vader, Vader, aan uw handen vertrouw ik mijn geest toe.

Hail, sweetest Maria, true hope and life, sweet comfort!O Maria, flower of virgins,pray for us to Jesus.

O Blessed Cross, which only was worthy to bearthe Lord and King of heaven,

alleluia.defend us from all evil.

O all you who walk by on the road, pay

attention and see:if there be any sorrow like my

sorrow.

I who sin every dayand am not penitentthe fear of death troubles me:For in hell there is no redemption.Have mercy upon me, O God, and

save me.

Darkness fell when the Jews crucified Jesus: and about the ninth hour Jesus cried with a loud voice: My God, my God, why hast thou forsaken me? And he bowed his head and gave up the ghost.

Versus: Jesus cried with a loud voice and said, Father, into thy hands I commend my spirit. And he bowed his head and gave up the ghost.

Carlo Gesualdo – religieus repertoire / Koor religious repertoire / Chorusop alfabetische volgorde in alphabetical order

26

internationaalpodiumkunstenamsterdam

7 juni – 1 juli 2018download deapp van het festival

27

VRIENDENHet Holland Festival heeft geluk – met Vrienden die van kunst houden, die graag kunstenaars van wereldklasse ontdekken en die het festival willen helpen om het beste, nieuwe werk te presenteren, initiëren en (co-)produceren. De Vrienden vormen het hart van het festival. Dankzij hun genereuze steun kunnen we elk jaar een spannend programma presenteren. Het verheugt ons dat we u deze voorstelling mede dankzij de Vrienden van het Holland Festival kunnen tonen.

Ruth Mackenzie en Annet Lekkerkerker, directie Holland Festival

FRIENDS The Holland Festival is lucky – with Friends who are passionate about art, welcoming to our world class artists, ambitious to help the festival to present, commission and (co)-produce brilliant new work. Friends are the heart of the festival and their generous support helps the festival to create an exciting programme each year. We are delighted to be able to present this performance with support from the Friends of the Holland Festival.

Ruth Mackenzie and Annet Lekkerkerker,board Holland Festival

28

HOLLAND FESTIVAL 2018directieRuth Mackenzie, artistiek directeur Annet Lekkerkerker, algemeen directeur

raad van toezichtMartijn Sanders, voorzitterGert-Jan van den BerghMavis CarrilhoBen Noteboom (tot 1 april 2018)Jet de RanitzTom de Swaan

Het programma van het Holland Festivalkan alleen tot stand komen door subsidies,bijdragen van sponsors en fondsen en door de gewaardeerde steun van u, ons publiek.

hoofdbegunstiger Fonds 21

productiepartner Ammodo

subsidiënten Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Gemeente Amsterdam

fondsen, sponsors en instellingenRabobank Amsterdam, BankGiro Loterij Fonds, Casa, Ernst von Siemens Music Foundation, Kempen, Goethe-Institut, Westergasfabriek/MeyerBergman, Prins Bernhard Cultuurfonds, Brook Foundation, European Cultural Foundation, British Council, Automobielbedrijf Van Vloten, Lloyd Hotel, Het Kersjes Fonds, Ambassade van de Verenigde Staten, Institut Français, Ambassade van Frankrijk, Ambassade van Spanje, Hellingman & Zn.

HF BusinessBeam Systems, Clifford Chance LLP, De Nederlandsche Bank N.V., DoubleTree by Hilton, G&S Vastgoed, Loyens & Loeff, Ngage Media, Tata Consultancy Services, Ten Have Change Management, WPG Uitgevers B.V.

mediapartnersNTR, VPRO

board of governorsDe genereuze, meerjarige verbintenis van de Governors is van groot belang voor de internationale programmering van het Holland Festival en met name voor het aangaan van internationale coproducties.

G.J. van den Bergh en C. van den Bergh-Raat, Leni Boeren, Jéhan van Dijk, Bernard en Ineke Dijkhuizen, Jeroen Fleming, A. Fock, H.J. ten Have en G.C. de Rooij, J. Kat en B. Johnson, Ton en Maya Meijer-Bergmans, Françoise van Rappard-Wanninkhof, M. Sanders, Tom de Swaan, Elise Wessels-van Houdt, H. Wolfert en M. BrinkmanGovernors die anoniem wensen te blijven.

hartsvrienden R.F. van den Bergh, Kommer en Josien Damen, Sabine van Delft-Vroom, J. Fleury, Tex Gunning, V. Halberstadt, Nienke van den Hoek en Alexander Ribbink, Wendy van Ierschot, Isaäc en Francien Kalisvaart, Giovanna Kampouri Monnas, Luuk H. Karsten, Kristine Kohlstrand, Joost en Marcelle Kuiper, Monique Laenen en Titus Darley, Cees Lafeber, Emma Moloney, Sijbolt Noorda en Mieke van der Weij, Ben Noteboom, Robert Jan en Mélanie van Ogtrop-Quintus, Jeroen Ouwehand, Anthony en Melanie Ruys, Rob van Schaik en Wijnanda Rutten, Patty Voorsmit

29

beschermersLodewijk Baljon en Ineke Hellingman, S. Brada, Frans en Dorry Cladder-van Haersolte, J. Docter en E. van Luijk, Huub A. Doek, L. Dommering-van Rongen, Marry de Gaay Fortman, E. Granpré Moliere, M. Grotenhuis, S. Haringa, J. Houwert, W. enJ. Jansen-Straver, R. Katwijk, R. Kupers en H. van Eeghen, J. Lauret, A. van der Linden-Taverne, F. Mulder, Adriaan en Glenda Nühn-Morris, G. van Oenen, Marinus Pannevis en Caroline Polak, H. Pinkster, Pim en Antoinette Polak, H. Sauerwein, C.W.M. Schunck, I.R. Snelleman en A. Vreugdenhil,A.N. Stoop en S. Hazelhoff, K. Tschenett, Wolbert en Barbara Vroom, P. Wakkie, O.L.O. en Tineke de Witt Wijnen-Jansen Schoonhoven, Martine Willekens

begunstigersF. van Alkemade, B. Amesz, A. van de Beek en S. van Basten Batenburg, Ellen Birnie, Co Bleeker*, K. Bodon, Jan Bouws, E. Bracht, W.L.J. Bröcker, F. van den Broek, G. Bromberger, Rachel van der Brug, D. de Bruijn, G. van Capelleveen, M. Daamen,J. Dekker, M. Doorman, Chr. van Eeghen*,J. van der Ende, Ch. Engeler*, E.L. Eshuis*,E. de Graaff Van Meeteren, F. Grimmelikhuizen, D. Grobbe, Annelies Heidstra en Renze Hasper, J. Hennephof, G. van Heteren, L. van Heteren, B. van Heugten S. Hodes, J. Hopman*, J. Houtman, E. Hummelen, Yolanda Jansen, P. Jochems, Jan de Kater, J. Keukens, A. Ladan,M. Le Poole, M. Leenaers, K. Leering,M. Levenbach, T. Liefaard, A. Ligeon, Hanna van der Linden, T. Lodder, Ken Mackenzie,A. Man, D. van der Meer, E. van der Meer-Blok, A. de Meijere, E. Merkx, Jaap Mulders*, H. Nagtegaal, La Nube, Kay Bing Oen*,P.M. Op de Coul, E. Overkamp en A. Verhoog, P. Price, F. Racké, H. Ramaker, Wessel Reinink, L. Remarque-van Toorn,

M. Roozen, A. Schneider, H. Schnitzler,G. Scholten, Joanne Schouten, E. Schreve-Brinkman, R.W. Siemers en I. Janssen, P. Smit, G. Smits, A. Sonnen,W. Sorgdrager en F. Lekkerkerker, K. Spanjer, C. Teulings, H. Tjeenk Willink, A. Tjoa,M. Tjoe-Nij, Y. Tomberg, H. van der Veen, M.T.F. Vencken, R. Verhoeff, A. van Vliet,R. Vogelenzang, F. Vollemans, M.M. de Vos van Steenwijk, A. Wertheim, M. van Wulfften Palthe, M. Yazdanbakhsh, P. van der Zant, M.J. Zomer, P. van Zwieten en N. Aarnin.* extra bijdrage

jonge begunstigersHelene Bakker, Aram Balian, Ilonka van den Bercken, Maarten Biermans, Femke Bijlsma, Femke Blokhuis, Jasper Bode, Quirijn Bongaerts, Melanie Bosveld, Jonne ter Braak, Tessa Cramer, Dirk Dekker, Snezana Djordjevic, Matthijs Geneste, Susan Gloudemans, Marte Guldemond, Pieter Guldemond, Hagar Heijmans, Ric van Holthe tot Echten, Brendon Humble, Jort van Jaarsveld, Bram de Jaeger, Daan de Jong, Ytha Kempkes, Marc Koehler, Bas Köhler, Aron Kovacs, Judith Lekkerkerker, Gustavo López, Pieter van der Meché, Frans Muller, Britt Ootes, Boris van Overbeeke, Jill Pisters, Menzo Reinders, Peter Ruys, Guus Schaepman, Reinout Steenhuizen, Stephan van Steenveldt, Eerke Steller, Farid Tabarki, David van Traa, Frank Uffen, Helena Verhagen, Frank Verschoor, Tristen Vreugdenhil, Danny de Vries.

liefhebbersAlle 688 Liefhebbers.

Vrienden die anoniem wensen te blijven.

30

WORD VRIENDHet Holland Festival heeft uw steun nodig. Als Vriend draagt u bij aan het succes en de bloei van het festival. Liefhebber - vanaf € 55 per jaarU ontvangt dit programmaboek gratis, u heeft voorrang bij de kaartverkoop en u krijgt korting op tickets.

Begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of€ 21 per maand)Uw bijdrage komt rechtstreeks ten goede aan de internationale programmering van het Holland Festival. Als Begunstiger heeft u recht op vrijkaarten en andere aantrekkelijke privileges.

Jonge Begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of € 21 per maand)Ontvang dezelfde privileges als deBegunstigers én neem deel aan een speciaal programma waarin je elkaar ontmoet en voorstellingen geselecteerd zijn die je niet mag missen.

Beschermer - vanaf € 1.500 per jaar (of€ 125 per maand)Als dank voor uw aanzienlijke bijdrage aan de internatio nale programmering van het Holland Festival ontvangt u een uitnodiging voor de openingsvoorstelling en voor exclusieve bijeenkomsten, naast vrijkaarten en andere privileges.

Hartsvriend - vanaf € 5.000 per jaarAls Hartsvriend van het Holland Festival nodigen we u uit om dichter bij de makers te komen. Met gelijkgestemden en gasten van het festival verwelkomen we u graag op speciale gelegenheden en geven u een blik achter de schermen.

JOIN USThe Holland Festival needs your support. Join us now as a festival Friend andcontribute to the festival’s ongoingsuccess and growth.

Liefhebber - from € 55 annually You will receive programme books such as this one for free, have access to advance ticket sales and get discounts on tickets.

Begunstiger - from € 250 annually(or € 21 per month) Your contribution goes directly to the Holland Festival’s international program-ming. As a Begunstiger, you have a right to free tickets and other attractive privileges.

Jonge Begunstiger - from € 250 annually (or € 21 per month)Receive the same privileges as the Be-gunstigers and also take part in a special programme in which you meet each other at selected shows that are too good to miss.

Beschermer - from € 1.500 annually(or € 125 per month) As thanks for your considerable contribu-tion to the Holland Festival’s international programming, you receive an invitation to the opening performance and exclusive gatherings in addition to free tickets and other privileges. Hartsvriend - from € 5.000 annually We invite Holland Festival Hartsvrienden to become more closely acquainted with the makers of the Festival and meet like-minded people and guests.

31

GeefwetSinds 1 januari 2012 is het nog aantrek-kelijker om het Holland Festival te steunen vanwege de Geefwet. De Geefwet houdt in dat giften aan culturele ANBI’s met 25% verhoogd mogen worden tot een maxi-mum aan schenkingen van € 5.000 per jaar. Schenkt u meer dan € 5.000, dan kunt u het resterende bedrag voor het reguliere percentage (100%) aftrekken van de inkomstenbelasting.De voordelen van de Geefwet gelden voor alle belastingplichtigen (particu-lieren en bedrijven) en zijn van toepas-sing op zowel eenmalige als periodieke schenkingen.

Voordeel van een periodieke schenkingEen eenmalige gift is beperkt aftrekbaar voor de belasting. Het totaal van de gif-ten op jaarbasis dient hoger te zijn dan 1% (drempel) met een minimum van € 60 en kan tot maximaal 10% (plafond) van het inkomen worden afgetrokken. Een periodieke gift is een gift waarbij voor een periode van ten minste vijf opeenvol-gende jaren een gelijke uitkering wordt gedaan, vastgelegd in een periodieke akte. De gift is volledig aftrekbaar zonder aftrekdrempel of aftrekplafond.

Wilt u ook Vriend van het Holland Festival worden? Ga voor meer informatie en een aanmeldformulier naar hollandfestival.nl (Steun HF) of neem vrijblijvend contact op met Nicole Mooij op 020 – 788 21 14.

Donations to the Festival are tax-deductible A special tax law is in effect, since1 January 2012, which makes it more ad-vantageous to make charitable donati-ons. Called the ‘Geefwet’, this law allows you to claim your deductions to cultural organizations with ANBI status with an additional 25% for tax benefits (a total of 125%). The Holland Festival has such an ANBI status. The fiscal advantage applies to donations that total a maximum of € 5.000 annually. If you donate more than € 5.000 to registered charities, you can deduct the remaining amount for the regular percentage (100%). The advantages of the Geefwet apply to all taxpayers (private parties and businesses) and are applicable to both individual and periodical gifts.

Advantages of a periodical gift Restrictions apply to deductions for indivi-dual gifts. Individual gifts are tax-deduc-tible when the total amount of gifts given in one year surpasses 1% of your income, with a minimum of € 60. The amount given above the minimum threshold is tax-deductible. The maximum deductible amount is 10% of your threshold income. There are fiscal benefits for periodical gifts with an annuity construction for five years and upwards. If you choose to sup-port the Holland Festival for a minimum of five years, your gift will be fully tax-deductible. If you would like to join us, go to our website hollandfestival.nl (Support HF) for more information or call Nicole Mooij for an informal talk without obligations:020 – 788 21 14.

32

COLOFON COLOPHONHolland FestivalPiet Heinkade 51019 BR Amsterdamtel. +31 (0)20 – 788 21 00info@hollandfestival.nlwww.hollandfestival.nl

eindredactie en opmaak editorial and lay-out Holland Festival

tekst textKaren Welling

vertaling translationBrendan Monaghan ontwerp design thonik

foto cover© Sofie Knijff druk printing Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam

© Holland Festival, 2018 Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Holland Festival.No part of this publication may be reproduced and/or published by any means whatsoever without the prior written permission of the Holland Festival.

hoofdbegunstiger productiepartner

mede mogelijk gemaakt door coproductie