r i

D. D.

E X A M E N VARIANTIUM LECTIONUM

IN TEXTU HEBROPROPHET HOSE,

QUOD

C O S S. A M PL . FACVLT. PHILOS. UPS AL ,

P R S I D E

M a o . C A R . A U RL i n g v . O r i e n t . P r o f . r e g . e t o r d .

S. R. S. M.

MODESTE EXHIB ET

M A G N U S E U R E N ,

W E R M E L A N D U S .

I N A U D I T . G U S T A V . MAJ. D. 3 J U L I I . 1 7 8 2 .H. A. M. S.

U P S A L I , a p u d J O H A N . E D M A N , d i r e c t , e t r e g . a c a d , t y p o g r .

. T..

In monimentis cognofcendis antiquioris vi, qu fcri- ptis libris cont inentu r , prclare omnino agere tur , (i edita a primis au&oribus exemplaria fuperedent, atque adeo confuli ubique pollent. At quum perierint haec du-

d u m , quod quidem , plurium faeculorum longo fub de- c u r f u , ne acc idere t , prohibuilTe incumbentes humanis rebus omnibus vices, Tatis conflat , ea denique im p en datur cura , neceffe e l t , ut exquirantur & conferantur , quotquot reperiri q u e a n t , codices, ex his ipfis, quos p r imi au&ores dederant , five proxim e, five intercedente vario tem pore , non unius exfcriptoris opera derivati. Quum enim tranfcribentium vix u l l i , ocu lorum, aurium animique fe tribui patiatur attentio ea , qu renuda nusquam pu te tu r , fieri nequit, ut lingulis in locis, quid po- fuerit initio aulor quisque, certiori teneatur fide, nifi fontium, hoc eft antiquiorum codicum, e quibus vulgati nos inter libri profluxere, accuratior inftituatur cenfus. I llorum quo plures tum in promtu fuerint , eo etiam felicius aiTertum iri originariam fcript ionem licebit fpe- r a r e , modo praeferantur , in univerfum quidem, verniliores & correcliores recentioribus aut negligentius exaratis, juxtaque fejungantur conjelur tales, quibus, fuo u- nice nixi ingenio, audaciores non numquam fe permir- runt Critici. Itaque in Grcis & Latinis Scriptoribus e veteri Hellade & Latio ad nos transmidis, id jam diu e- gerunt intelligentes Viri , ur fumma follertia, ad fidem o-

A 2 pti-

ptimoriim teft ium, verque regulas Cr i leos , percenfe- r e n t u r , eoque demum prodirent hab itu, quem ultim o rigini fimillimum credamus. Nec er ir , arbi tror , in Graecarum Lari narum ve Litterarum ftudiofis, qui non impen- fius g au d ea t , pofle jam in utraque Lingua , quidquid pri- fc Hiftori, Eloquentiae & eruditionis habemus reliquum , legi atque per fp ic i , multo retius certiusque , quam ferebant fecum, poft inventam T y p o g rap h i ar t e m , imprefla primum volumina , ad unius, haud raro , tenorem manufcripti codicis, illiusque non femper pro- bat i l l imi, exata. Quin & in facris libris N o v i Tefta- ment i , quam corre&iilime edendis, haud fidelem minus operam navafle, a longo inde tempore , pios debitaque in Divini fan&iratem Verbi reverentia animatos Philologos , neminem praeterit. Ad Hebraeum quod attinet textum Veteris Teftamenti , hfir diu multis opinio, in obviis vulgo exemplaribus, adeo haberi ipfis ccvroyocCpci om nia , non modo quod ad litteras, fed & punla fin- gula apicesque congruentia, ut nefas foret fufpicari , a fcr ibarum ullo , vel tantillum alicubi, quod fenfum turbet , allucinationis mendive admifium. V ereban tu r , fi fieri hoc potuifie daretur, ne corruptionis alicujus macula fantior adfpergeretur Scriptura, aut dubiae interpretationis argueretur Caeleftis Dotrinae norma unica. Sed vero ne repetam, ad libros N ov i Foederis , non innoxie m o d o , fed & magno cum fru&u, colle&am exploratam- que le&ionis in antiquis codicibus varietatem, huc de nique tendit u n iv e r fa , qu rete commendetur diligentia, in Hebraea quoque parte Biblici Canonis, cum ma- nufcriptis olim membranis , & verufiioribus verfionibus, quae antiquilfimorum Hebraeorum codicum vicem fubin- de praeftant, cumque primis et iam, typorum ope vulgatis, editionibus conferenda, ut pervideamus penitus & fciamus, ad noftra usque tempora fervatum textum H e

braeo-

t&> 'S r /^S3 / ) V>

bro-Biblicura , mul to , quam veteres fint Graeci & Lat ini, integriorem. K am fi con ien ti re , in plerisque locis, tcftimonia antiquitatis fingula reper iuntur , quem non hacc ipfa faciant certillimum ; fin diflenfcrint , cur non amp lexem ur leXionem , cujus pr ceteris infignitior auXo- ritas eluceat ? Cur in uno alterove cod ice , quod irrepfe- rit forte , genuin origini in iquum , non repudietur , fer- va to , quod in aliis finceritaris, non qualiacumque fed ma- nifefta tulerit indicia. Fervet nofiri prfertim vi Philologis Cri t icum hoc ftudium , fobrie fi colatur , omnino laudabile, neque adeo mihi vifum in tempef t ivum, breviori in libello Biblico, qualis elt Hofeanus , exper i r i , an lucis quidpiam, quantumve, animadverfa leXionis varietas fubminiftraverit. Quo confilio, baud fane minutiora quvis perfequar , aut conjeXuras Cri t icorum quaslibet, nedum longum agmen nota t ionum, quas ingentis laboris K e n n i c o t t i a n u m opus ex h ib e t , quippe quae omnia prae- fentis inftituti arXiores limites, nulla ex parte, ceperint; fed ea tantummodo breviter attingam ,, qu nunc Gram* maric nitorem analogi, nunc fenfum ita afficiunt, ut moment i quidpiam ad alterutrum rite definiendum videantur polliceri. Ac mihi fane cetera fi defuerint , qu ineffe debeant idoneo in tali cauffa judici , hoc fialtim fit propof irum, u t , in judicando remeritate procul habita, Benevoli LeXoris mitiori cenfur , quam & fperare liceat & modefie expetere , quidquid potuerim coll igere, fubjiciam.

H - ,Cap. I r v . 2. Vox i i t , in vulgo editis, formam prae

fert 3 perf. fing. mafc. prset. Pihe l , ita ut nirr w nSnn verti pofiet: in principio locutus eft Jehova per Hofe-

am , quemadmodum verti t etiam L i g h t f o o t u s , in Chron. temp. T. 1. Oper. pag. $3. inde a rguens , Prophe tarum, qui pofteriores d icun tu r , o m n i u m , aerate pr imum fuiffie

A 3 H o -

Hofeam , quod tamen Jon potius t r ibuendum evicerit 2 Reg. XIV: 25. Poteri t quoque forma dat. conftr. in nSnn, non fequente N o m i n e , fed V erb o , cuipiam videri anomala. Fore igitur veritati

vero ro 'Vx unicus modo fiftit codex , alterum cereri tu- enrur om ne s , verfionesque etiam antiqu exhibent , elfe hoc idem g en u in u m , eo ad fidem erit pronum magis , quo patet lucid ius , tum in proxime antecedent ibus, tum in fequentibus, de fe in tertia perfona Prophetam loqui. Idem fere v. 6. ftatuatur deparricula *3 ante kw, omiffa in Lilientahliano codice, quem num. 224. fignavit K e n n i c o t t u s . Poteri t abeffe , manente nih i lominus , in onS kwj , fenfu e o , q u i , coi- latis Ef. V I I I : 4. & Jer. X L IX : 29. meliorum judicic? in terpretum erit : auferam penitus i l l i s , videlicet domui Is rae l i s , quam antea indulf i , mifericordiam. Attamen vim arfeverandi quia omnino auget ro 3, hcic vertendum : immo vero , & codici Lilienthaliano opponere debeamus , magno numero rel iquos, in quibus a d e l t , idemque antiqu verfiones omnes expr imunt, ab ipfo pofitum Propheta , jure teneatur merito. V. 7. poft 3*roi quiarepe r i t B a h r d t i u s , Apparat. Critic, in Arabe c A * = v * > per currus, arbi tratur , inde agnofei , tamquam veram lec t ionem debere in Alexandr ino: sS clqpctcn, quam & exh ibe t non modo ab eo allegata verfio anonymi apud M o n t f a u c o n i u m in Hexaplis , fed Alexandrinae etiam R om anum e x e m p la r , edirionesque omnes ad illius n o r m am imprefT. Poflet hoc' concedi tantisper. Quum aurem porro feifeit, inferendum Hebraeo quoque 331021 uti g e n u in u m } levicula fane ratione nititur : fore m i r u m , (i in fedula armaturae recenlione, currus tamen , inter cetera defiderarentur . Atqui longe probabil ius, in fatis amp lo , qui memoratur , bellico apparatu , minime necefla- r ium Prophetae vifum, fingula perfequi. N em o h o c , in re ta l i , de qua nunc agitur , a feriptore ullo, line in juria poftulaverit. Immo perfpe foret follicitior enumeratio omnino inelegans. Ac fi currus denique fpeCtare etiam libuerit, intelligi fub o'did & creiD una poterunt . Re

petunt

petunt particulam negativam ante voces lingulas Alexandrinus , Arabs & Syrus pariter. Quis inde argu ta retur , toties quoque in Hebro hcic fcriptum nS fuilfe? Rem conficit, quod 331031 ignorent Chaldaeus, S y rus , H ie r o nymus & Hebraei mfc. in univerfum omnes. Unicus Ken- nicottianus, qui ante 3*in3i habet nurui, iftud modo prodit , fub longo potuilfe opere hunc fllumve fcriham dormitare.

4. n r .Cap. I I : $. nni, fi legatur vocalibus, quas fuppedi*

tant editi l i b r i , poftulante limul ipfa orationis f e r ie , li- gnificare aliud non poteft , quam: U* ponam illam . Enim- vero ante n offerunt collati apud K enn ico t tum codices mfcr. prope quinquaginta, & imprelTi fep tem, quibus addamus cod. mfi;r. Acad. Upfial. & typis editos Z. Crato- nis, Viteberg. 1586. 4. H a r tm a n n o ru m , Francof. ad O- der. 1596. 8. O p i t i a n u m , Kilon. 1709. 4. quemque P ro phetas comprehendentem polteriores , cum commentario Abarbanel is , dederunt T y p o g ra p h i Amftelodamenfes 1641. Fol. quorum in lingulis fcriptio plena rrnw exftat. Favet Grammatica ratio 1. Perf. ling. Prr. fervara eodem hoc v e r f u , in formis limillimis: rrrum, tvro, rrnon, cuique adeo praevalere haud cenfendum in Mafora pa r va Bibi. Buxtorf. pof i tum, ad vocem noftram , ion, indicium fcilicet re&e deficientis quum in unica ea , inter quatuor ejusdem formae, cur deficeret, nihil fuerit om nin o , quod jubere potuiffet. Spreta Maforethica ifta ob- fervatiuncula, plenum rrnen admilit, in Concordanti is , i- pfe B u x to r f iu s , inveniendum aeque in Mardochaei N a- thanis Concordantiarum editione Frobeniana 158*. fol. Tametfi igi tur , quod ad fenfum a t t ine t , perinde fuerit, plenane an defe&iva fcriptio rata habea tu r , nemo tamen non m aluer i t , originariam heic eam judicare, quae G r a m maticae analogiae congruentior.

V. 8.

V. 8- Quod legitur pv cum affixo 2. perf. ver t i t A- exandrinus cJcY clvrr\s in 3. p e r f ac fi in Hebraeo vidis- fet n m Confentit Syrus. Utriusque igitur motus ex em plo D a th iu s in Notis Criticis ad Prophetam n o f t r u m , lectionem nan praeoptavit, uti & dudum fecerat Houbi- g a n t u s , adftipulante utrique B ah rd t io . Accedit, quod in verfu tum praecedente, tum hoc i p f o , de meretr icia gente loquatur Propheta in 3. perf. nmr, rwxun, n w w &c. Contra Chaldaeus & H ieronym us vulgarem letio- nem fecuti fu n r , nifi quod ille dederi t in plur. ynnv. N eq u e ullus usquam adhuc repertus mfer. c o d e x , qui affixum 2. p e r f non fervaverit. Caufia igi tur vix aderit val ida, c u r , in impreffis quod cern i tu r , p*n , ipfius e Prophet calamo non fluxifie fufpicemur. Q u id? fi v e r bis adulterae, in fine praec. v. 7. directe pofitis, refpon* der i p r im um direta pariter oratione putemus: yt ujn pS D'voa nx ergo ipfe ego obfepiam viam tuam fpinis * dein novam occipi periodum : "ui *nvoi lmmo vero tam denjam fepem objiciam , ut exitum inventura f i t omnino nullum. Repugnare autem verfus utriusque per accentus diftintio fi forte videatur cuipiam , haud tamen negandu m , (olere Hebraeos, perfonas in fermone frequentius m utare , quod quia Grc Linguae indoles non que per mitti t, huic obfecutum in vertendo Graecum nequaquam m i rem u r , quum & in recentiorem aliquam Linguam fi t ransferendum hoc comma ef fet , tertiae etiam perf. dari omnino locus polfet. De Syro autem dubitare l iceat , njinon e Graeco hauferi t, quod illi heic ineft ab Hebra feriptione diverfum.

V . 11. Pro diddS maluere H o u b ig a n t u s , D a t h iu s , B a h rd t iu s , foli fidentes A lex a n d r in o , cujus e(t: ru jxrj

neque en im teftis alius ullus fupperit. Syrus & Chaldaeus interpofuere : qiue dederam , v ide licet ad o b te gen d um . Laret h o c quidem in affixo primae perf. v o -

B cum

cum praecedentium ; attamen iflo velut fupplemento ali- cujus ellipfeos minime indigebit vindicaturus ro rnouS. Eft pofitum eadem confvetudine Elebri Termonis ac pSS o>po Gen. XXIV : 23. n:oS ns 1 Sam. XXX : 4. nnsS ov Mich. V I I : i i . njraS ny Eccl. I II : 2. &c. N ec Teio an & d'33 3'trnS Mich. V I I : 3. manus ad benefaciendum, i. e. qu

# ) h ( n

V. 15. Vocem o* non habet mfcr. Bla lien f is , Ken- n i c o t t o di&us 151. fed rclamante confenfione totius He- br antiquitatis. N ec nifi vitium fubeft fcr ib, ubi in primo Lil ienthaliano, demta ab initio littera , folum o confpici tur , quippe quod fenfum plane nullum parit.

Eodem loco habendum rrnnu quod v. 17. p ro vulgato 'nnu fuo in codice vidit L i l i e n t h a l i u s & inde notavit K e n n i c o t t u s . Si enim additum etiam nS exflat, uti p u temus , quandoquidem exclufum fuiffe non indicatur , bis legeretur pronomen ejusdem peiT. fignificatu Dativi ca fus , quod omnino mendofum. Sin abefl nS, affixum V erbo jun&um, Dat ivum, pofcente fenfu, inferens, repugnaret conflanti fere Syntaxi Verbi |nj per S & Sn, quoties dare aut tradere alicui defignabir. Quod eodem verfu fe qui tu r , nrun fiquidem interpretatus efl Alexandrinus: r jam fub fun t , tamquam aliena rejiciantu r , etiamri reciperetur fenfus ab Alexandr ino & Syro traditus. Erir hic aurem valde p robab i l i s , fi intelligatur fubmiffio, humillimi plena erga Deum obfequii & reverentiae , qua memorantur Isral i t, nuper ex g y p to e- duli refpondi'e jubenti N u m in i , Exod. X IX ; 8. X X IV : 3. quorfum ducit etiam Chaldaeus, ubi noflrum nroyi explicat: 'TroS pmm dedent fe verbo meo.

V. 23. Prius my non punlatum offert codex Lilien- thalianus, vifum forte punlatori non genuinum , aur

B 2 huic

huic certe non obvium in exemplari , e quo pun&a al teri adfcriberet. Omifere itidem Alexandrinus arque S y rus. Etiamfi autem conflare libi fenfus nihi lominus pos- fet, futurum tamen eum multo fort iorem, manifeftum ef t , fi geminatum mp, ad certiflm vim promilfionis, ' legentium animis penitus in f igendam, referatur. Ac retulifle ipfum P r o p h e ta m , vel proprerea meri to c redam us , quod in fuis codicibus'geminatum habuerit Chaldaeus aeque ac H ie ro n y m u s , nec Hebraeus mlcr. huc usque vifus ul lus, qui al terutrum excluferit. Nollem igi tur , ut in receniio- ne fui codicis adfcripfiffet L i l i e n t h a l i u s : non male om ittitur.

. IV.

Cap. I l l : v. i. F mna vertit Alexandrinus: uyonru- cccv 7Tonget) quod

fiquidem vertifle e Grco non ex H ebro, paam eft. Avrdeyc^evc leevs autem , quod in Arabicam non m odo

fed & Syram verfionem tranfiit, multam prfert fpe- ciem m endof lectionis , pro dvTiXeycjJievoi keiat, r e c te , o p in o r , obfervanre Bajirdtio. Unicus codex apud K en- NicoTTUM habet nannu, quod fapere videtur emendandi temerarium in fcriba ftudium , ncc ad praecedens -jay magnopere quadrare. Vulgato ergo textui , in quem con- fentiunt Chaldaeus, H ie r o n y m u s , & mfcr. H ebr i, huc usque exam inati, o m n e s , nihil eft, quod opponi refte poffit: Haerent tantum m odo, in fenfu eruendo, interpretes, futuro, ut mihi quidem videtur , non adeo difficili, li [HD liceat fu m erc , pro doclore, monitore fideli, forte, i* pfo Propheta. Sumfit ira Chaldaeus, ubi pofuit : pnaSo dotlorem eorum. Praecefterat : ne reprehendat alter alterum , ne ve coarguat, quod diffvadenris non eft, fed declarantis, fruftra fore reprehenfionem. In cauffa erat illud , quod fequirur : p3 noa pyi navi populus tm h reprehendit, detre- fla t , monitorem ve! fideli(fimum , qualis effie fane debuerat facerdotum quilibet , qualisque reapfe erat Propheta. Quos conjecturae juvant, miror, in eam pariter non in- cid iffe , qua legeretur ranoa cum affixo primae perf. fing. ficu t contendens adverfits me facerdos , ita ut fcnftis oriretur periodi : tum populus tu u s , tum facerdotes inibi contradicunt adverfantnr. Si genuina foret letio in Alexandrina verftone , videri haec poffiet ifli conjelur ex parte favere.

V. 6. In iNDNax, k ultimum ante i dudum notarunt Maforethae, quafi *vrr fuperfluum , nec illius e rationem fcire fafius eft Kimchius. Opportune igitur a K ennicot- t o d ifc im u s ,n o n fcriptum reperiri, in manufcriptis p ro pe centum , turn in imprefla editione antiquiffima H e braei C od ic is , Soncin i, 14S8. & Prophetarum, cum co m mentario Abarbanelis, Pifauri, 1516. non exftare. Quum-

B 3 que

que i Sam. X V : 23, 26, in fimili forma *|dkom non lit pofitum , ubi tarnen poni que debuiffet, ii prfenti loco cenfendum effet genu inum, irre pfiffe , nefeio , quo cafu, pute tur , in impreffos libros tantum non omnes , nec ulla po ll e , quam vocant Grammatic i , five para, o- g e , five epen the f i , faps defendi. V . ljyai ver tunt antiqui o m n e s , ac fi legiffent otssj , quod & habent Lilienthalianus al ter, Erfurtenfium 1. 2. & j. ac praeter hos cod ices , Kennicottiani feptem. Congruit periodi f truflura , dabitque pluralis in affixo numerus planiorem fenfum. Haud leves h cauff, cur vulgat praeferatur letio d33, tametfi diflributive explicari poffe is?3J ixtr putavit Kimchius , ac fi dicatur facerdotum quisque avide exoptaffe, & affixum 1 retulit H oub igan tu s ad praecedens op, quafi populum facerdotes ad fua ipforum fcelera, h. e. idololarricum cultum, cupiditate accenderent; quod tafnen abhorrere videtur ab ufu r vai, ubi V e r bo fubjungitur.* Ita enim pofitum foler eamdem per- l o n a m , quae verbo defignatur , refpicere. In finev. i i . quod eft, aS affixo plurali auxerunt Syrus & Chaldus , verterunt enim : cor eorum , rpugnante nube teftium. N eque additamento illo fen fu i , five roboris quidquam, five perfpicuitat is , accefferit. Quod autem in divifione b rev io rum , quae heic funr, periodorum* tum Alexandrinus, qui aS junxit fequenti 'oy ve r tendo: kscSm AaS f t , tum Arabs jungendo mtpS in fine v. 10. cum nur v. feqv. deprehenditur vacillare , inde haud dubie p r o v e n i t , quod in veterum codicibus , nullo interpofito, fatis quidem notabili , fpat io, cohaerentes fere feriberen- tur voces, ita u t , in exemplari praefertim non puna to , facile labi poffent in difeernendo interpretes. Quocirca vulgata, five left io, five diftintio vocum , quia com m odum & planum fenfum exh iben t , minime deferenda, hanc licet deferuerit D a t h i u s , unius auttoritate du&us

Gra?-

G rci , ut di cum *ap conftruerer. V. 12. Chaldaeus , Syrus & Hieronymus videri po te runt legiffe o y n n , cum affixo 3. perf. plur. pro eo, quod in libris noftris elt nynn. Confpiranr enim verrendo: decepit eos. Prter codicem , in quo n corre&um in 0 reperi t L i l i l n t h a l i u s , unum etiam al terumve notavit K e n n i c o t t u s , qui a l o c o tS n in fine vocis offert. At fi expendantur, p ro al terutra lefl iorte , five e fenfu , five codicum e numero Sc fide, arceflenda indicia, praeponderabit omnino vulgata. Alexandr inus , ceteris , antiquos in te r , ve tuft io r , inclinare in hanc v ide tu r , habet en im: m-tv/xccTi 7io veiocc hthot* vr,ti

5 ) 1 6 Ctibus perperam intelle&a. Neque ramen, inde quod d e duxit B a h r d t i u s , ulla fequetur veri fpec ie , totam v idelicet periodum hujus verius didurbatam ede ; nedum fo r e , ut integritati redituatur conjec tu ra, quam exhibuit , cuique nihil fubed purioris ac dd lucis, Quocirca, fen- fus licet, omida etiam vocula u n , commodus nihilominus manere t , fuerit tamen tut ius, p rdola ri , fi qua adhuc forte elici fuis e latebris podint critica fubddra, vo- cemque interea, quidquid demum adhferi t dubi e x plicationis, in textu retinere. Podet illa e Verbo r n A- rabibus m etu it, der ivari , tamquam 3. perf. prt.plur. K a l , uti ex nn vel n'D dt ino, orituro tum fenfu : d iligun t, metuunt ignomin iam, h. e. tametd non podint non hanc metuere , tanta nihilominus aguntur peccandi confvetudine & libidine , ut ament dmul diligantque. H u c inclinat fententia 111. M i c h a c l i s , in Biblioth. Orient , parr. V. pag. 146, Podet quoque, fi pro Tze re , quod jam ed fub n , fubdiruere liceret Patach , fequente Da- g e fch , e Verbo aan deduci , Arabibus u-v.* fla re , ferri citatiori agilitate , im petu , libidine. Ida fub hypo thed , pateretur fe rc pbp un uns verri : diligunt ignominiam , citato impetu 111 eam promunt.

. VI.Cap. V : 2. ipnrn o'ta n&n&y, quod H ebr i c o d ic e s ,

turn mfc. tum im predi o m n e s , fine alio d iferim ine ullo e x h ib e n t , quam quocl in D', pro cy, nonnulli 0 offerant, in m end o tamen cubare , ferio pronuntiarunt H o u r ig a n - t u s , D a t h i u s , B a h k d t iu s . A tquc H o u d ig a n tu s quidem fo!um njH27, preunte C a lm e t o , in nnn&y p erm utat, quadraturum fcilicet propius ad fequens on. H u ic re p o n e re fufEceret: nudam ed e co n je ftu ra m , qu nullius live c o d ic i s , dve antiquioris v er d o n is , te d im o n io nitatur. Sed nec nnnt* corruptela fenfum m a g i s , quod opinatur i l l e , ju ver it , quam nens? ju g u la tio , neque h o c , m inori ju r e ,

No-

N om in is formam fuftinebir, quam alterum, aut relatum ad >310 cenferi minus aptum potent. A m bo reliqui A - lexandrinum & Syrum ailegant, quorum ille vertit: o (J/xruov) ot ccyvcvTes ty\v Gyoiv xocrsTn^ocv ; alter : p jn ntju ana noa f venatores venantes ablconderunt laqueos. H inc originariam fuiffe in Hebro le&ionem : ip oyn n*r* dt x , quod eft. in Alexandrino , vel poyn d'ix d'tx fecundum S yru m , Critici illi comminilCuntur, explicantes, D a ih iu s quidem: quale rete venatores profunde abdunt, B ahrdtius autem: venationem licet vel m axim e celare venatores illi fludeant. Quid igitur ? Ex Alexandrino haufiffe Syrum in aprico e lt , neque adeo junti fimul nifi unius inftar teftis haberi poterunt. Dein vererine lubeat, aut vitiatum textum ipfius A lexandrin i, aut e vitiato hunc trans- tulifle Hebro codice , aut in vertendo opinatum , con tinuari polle fim ilitudinem , quam verfus proxime praecedens oftenderat ? Arguit B ah rd tiu s , verba, uti nunc leguntur in H e b r o , ab omni analogia Linguae abhorrere. Sed vero fit now live N o m e n , live Infinitivus, ac vertatur: ma&atione, jugulatione, vel etiam ad jugulandum , ad difperdendum ; fignificer t o 'o v declinationes, fraudes pefjim as , uti Pf. CI ; 3. & ipoyn profunde fa c iu n t , fummo fiudio peragunt, extrem a im pietate , uti cap. IX : 9. & Ef. X X X I: 6, habebimus Hebraicarum vocum tum conftru- Hionem analogam , tum non coaddam interpretationem :

jugu lando , difperdendo, vel ad difperdendum , fraudes teterri- mas moliuntur ; quae ir. antecedentia aeque ac pofterius ver- fus hujus hcmiftichium , quominus apte congruat, ob- ftare nihil videtur. Ac fi fraudes una intelligamus ido- lo latricas, quas ubique accufat P r o p h e ta , & fpe&avit etiam Chaldaeus , vertendo : poo pyoS |n3> viSlim af Juas idolis multiplicant, fortius aliquid, am plius, & definitum mag i s , apparebit, quam in verfu erat pr cedente , dum contra nil nifi repetitio , minime necelfaria, fuerit fimili-

C tudi-

58s \ * Q ( cSKaSS8 ) 10 ^

tudinis a venatoribus d u d v. i . fi Grco e fundo d e rivaretur ledio*, invita reliq,ua Hebraea antiquitate omni.

V. i i . ix nn explicuit Alexandrinus a m W m fjtetrcctm% five quod in fuo codice legerit Nits?, five quod t o v tali fenfu putaverit fumendum. Idem fecutus Syrus eft. H inc led ionem kw velut unice probabilem D a th iu s in verfio- ne Latina fua a (Turn fit. Chaldaeus pofuit :: ipm- poo *m pofl divitia? iniquas, quippe qui totum verfum ad corrupt ionem retulit judicum,, fua avaritia alios opprimentium. H ieronymus w legit, fed vocali Cholem,, verti t enim

fordern , vocemque cogitavit plenius nix aut n.Ax fcriben- dam. Rabbinorum ad mentem praeceptum interpretantur plurimi , idololatrica intelligentes prcepta,, ac juffa impiorum Regum , Jeroboami poti dim um ,. unde etiam in codice Lilienthaliano 2:0 ad d i tu m , recentiori m anu , orav0. Atqui vocula ut? non reperi tur ,, extra hunc locum )(in H e braeo textu Biblico , nili E f X X V II I : 10, 13 ubi tamen ratione vix ulla fatis valida evinci poteri t , praecepti li- gnificatum fubefte. Arabibus non m odo , fed & j*? n denotat cumulum lapidum , altiorem terrae partem , collemy & eadem e radice , e qua noftrum vx fe derivari patitur, ipfts Hebraeis haud dubie eft jrx fignum , munimentum , fe- pulcrale cumprimis , forte quia editiori in loco pon i foli- tum. Quum igitur in cultu idololatrico Ef. L V 1I : 5. nom inen tur , inter cetera, wd ' fummitates taetrarum &neminem fuger i t , cellioribus in locis facra p e r a d a idolis, valde fiet probabile, ix-quoque in> praefemi verfu. deligna- re pofte idnlolutrice fuperf t itioni d catus colles, Sl ,, forlitan fpecialius, a leroboamo, velut publici cultus fixa moni- m en ta , f t ru d o s , inque fttblimi locatos , vitulos. Sic certe ne vocalem quidem Parach opus fuerit fua e fede exturba re , multo* minus litteram ullam ipfius voculae r quandoquidem. haec e t iam , idololatricam impie ta tem, a Propheta heic manifefto* fpeda tam,. notare queat , & Hebraei

denique nn impreffi m o d o , fed

wcntem vener i t , adeo videtur ab argumento prfentis orationis alienum. Sin malis paflivum , poen erunt in- tel ligend, qu inflarent genti , quibusque Div inarum juftitia & veritas minarum emicaret ; quod ipfiim tamen multo evidentius atque efiicacius diclum inrel l igetur , li affixum fuerit primae perf. Deusque adeo ipfe de fe lo- quens audiatur , cui trusivn jud icia f ta tu ta , leges frequen- tiflime, per Biblicam Scripturam omnem folent tribui. Congruen t hoc p a c t o , tum prcedenria 'nam & *nnn tum mox infequens 'nsan, flngul formae i. perf. nec usquam interrupta deprehendetur periodi feries. Ac Dei quidem cffe judicia , qu m e m o r a n tu r , usque eo manifeftum , ut qui affixum 2. perf. fervatum vel int , Deum nihilominus fpectari fateantur , integramque locutionemj, velut reliquae orationi interpofitam , prolatamque a P rophe ta , habean t , juvare explicat ionem conati , fubinrclle&o vocat ivo, ac fi diceretur: h ia ju d ic ia , o Deus , lucentis inflar folis , vel etiam plenam in lucem , prodibunt. Sed ve io fupervacane cenfeantur h ambages , ut pr imum refti- tuere lectionem l i cue r i t , qu antiquiflimis dudum in te r pretibus vifa originaria. V. 9. In impreffis obviumexemplaribus 3031, unico in codice Lilienthaliano fcriptum cernitur 131131, fed corref tum a puntatore in '3031. U t r i que form, nem pe Infinitivi Piel, eadem adeft ligniflcan- di poteftas, quandoquidem in Verbo non tertia radicalis & i & antiquitus locum habuir. E Kennicottianis unus alterque etiam a vulgari fcriptione differt, fed adeo leviter , ut nec fenfum magnopere afficiat, nec opponi , quidquid iftud fit difcriminis , confenfui pollit rel iquorum longe plurimorum. Multo quidem major v a r ie ta s , tota fi fpedtetur periodus, obvenit veteres apud interpretes, quorum Anguli ab H ebro que textu ac a fe invicem digrediuntur . Sed diffociatio hc ipfa argui t , unumquemque dediffe fenfum, quem opinatus fuera t ,

ne-

nequaquam vero diverfas eos in textu voces fub oauiis habuifle. Tan tum abeft , ut fuccefierit Bahrdtio , ex confutis eorum laciniis, genuinam, quam perii fle arbitra tu r , letionem reftituere , ut conjeftur modo indul- fe r i t , qu nec certioribus documentis fulcitur, nec fen - fui ipfl vel tantillum uberioris virtutis deprehenditur conciliare.

Cap. V I I : 2. Pro oasV? editorum l ibrorum, codex Lilienthalianus 2:dus & feptem alii apud Kenn ico t tum 033*7:1 fuppedirant , quod idem videntur etiam fecuti S y ru s , Arabs, Chaldaeus & Hieronymus. N ec eft five H e braeis infrequens locutio: 13 3 n x , five Arabibus:

lS* dicere in corde fu o , cogitare apud a- nimum. Quin immo, 33S aut 3S juntum Verbo nox, in- tercedente b, alibi in Hebraeo textu Biblico non occurrit. Verumtamen quia minutula utramque inter leg io nem diflimilitudo fenfum haud valde tangit , & Hebraeae Linguae arctior hodie cognitio non permit ti t , ut foloe- cum illico pronuncietur to 033*7*7, quod Alexandrinus & Aquila in dativo cafu verterunt rtj kccSIx , ru is va lle tis uvTojy, mihi quidem vulgaris leftio nondum videatur re jicienda. V. 4. M irem u r , fas efl, qui potuerit H ie ronym us inxon ny pw wbo tj?o n*

Idejiciatur. T um fenfum dabit m inim e durum aut ineptum : dum ceffat piftor excitare , inflammare furnum ,

in Alexandrino refpondet tm r y o , & -njr Arabibus eft fervere , po ft quam depfuit ma [jam , ipfa fer-mentefcat. V. 6. a:np Cappellus dudum in Critica Sacra notavit ob e lo , quia lignificatio voc is , in aliis obvia Biblicis locis , non videatur apta fatis infequenti nun, & in Alexandrino fit: ocvey,ocvyjaav exar fe ru n t , in S yro: on incaluit. Cenfebat is ergo , in origine fuifle u m , fequa* ces nalus Houbigantum atque D ath ium , dubitantem hunc licet, aitrum praeferendum i : m , an imp, quod , haud fane tamquam genuinum , fed ut que m odo opportunum conje&andi licentiae , B u xtorf ius in Anticritica p. 586. Cappfli.o objecit. Sed primum quidem nollem e g o , ut vocis alicujus Hebraeo - Biblic fignificandi v im , hanc illam v e , quam fecutus putetur antiquus quidam interpres, auda&er adeo inficiarentur noftri hom ines, fatis fuper- que gnari, partem elfe tantum m odo, valde accifam , Mebr Lingu, quam conferre nunc licet; nec pofle fier i, ut ex ea unice vocum lignificatus fingulos, qui olim forte ulirati, excepto omnino nullo, indagemus. Q u id , fi veteres H eb r i, quibus a p de conftiElu bellico tritum , ut Biblica exempla dem onftrant, locum voci dederint quoque in ardentiori ira ? Dein fi vel fervetur fignifica- tus vulgatior prope accedendi, admovendi, aggrediendi, com modus nihilominus & facilis enafcerur fenfus. N o n jungatur unp proxime cum luro fed cum ornxa, vel etiam fumatur feorfum, hunc in modum: quando accedunt, pro

pius fe admovent, ut vim in feran t, infidiis fu is , cor eorum eft ut fu rn u s , ardet animus, ut furnus rrva v. 4. calore se* fluans , vel etiam , parum enim differet, quando vim inferunt , inferre cogitant, cor eorum , ft rubi as inter infidias, ieftuat, ut ac c en fus igne furnus. Liceat hinc in ferre , A- lexandrinum & Syrum , fi hoc ordine voces explicandas

fum-

c ite \j z 3 I

fum fer in t , potuiffe, nec male , vertere , uti vertiffe d e prehenduntur , & nihilominus aliud, quam noftrum m p lu i s in codicibus non reperdre, quumque & Chaldaeus Sc Aquila Sc Hieronymus jam olim idem illud legerunr, nec in mfcr. Hebraeisr ulla heic obfervata iit var ietas, fore t o n y non temerandum m a g i s , quam mox fequens onss, uti ferunt pun&a vocalia , pifior earum. Neque e- nim audiendi H o u b i g a n t u s atque D a t h i u s , qui furorem , iram vertunt hac una moti ratione quod pnwn fir in Chaldaeo Sc Syro. Nam cont ra , Aquil 7raaoov Sc H ie ro n y mi coquens vulgarem lefiionem afferunt , tum Alexandrinus, ubi, manifefto licet e r ro re , pofuit hoc fal-tem indicat , iram, furorem fe non cogitaffe. Apud K e n - n i c o t t u m ,, triginta quidem Sc quinque mlciv duo impresfi, videlicet Sone. 1488- fob.Sc Brix. 1494. 8 on's#e exhibent , quod Duais videri poffet forma tS *}. At, veriilime ftatuen- te llluftri MiCHALis, Biblioth. Orient , part. V , pag. 153. littera ifta in feriptione erit tertia radicalis Verbi na c o x it , neque adeo prohibebit, quin vox ipfa explicetur participiali forma v uti poftulantr noftris in libris puncta, favenre infuper ferie ipfa orationis. Inhaeret Propheta frmilitudini ardentis fu r n i , quam induxerat v. 4 . Corda , animos hominum, qui heic accufantar , comparat cum1 furno ardente, infos illos cum piftorev qui furnum igne accendit. Infidiofas machinationes harum veluti piftores clam habebant initio, ltis indulgentes compotationibus, quales memorantur v,. 5. m o x , data occafione , plenam in flammam educebant , haud a lite r ac dormiens per no- tem, latens ac quiefeens p i f t o r , p r im o dein m a n e , in furnum immiffo igne , patulum fufeirat incendium. In h i s , aeque ac v. 7. fediriones continuas, Sc caefum per infidias unum polt alterum Regem fpeftat Propheta , id eft , inreftinas turbas, quibus pofl Jeroboamum II. lace- jiatum fuiffe Ifraliticum im per ium , Hiftoria tedatar.

V.. 14-

j5 X * a (J 2 4 \.

V. 14. n w , gemino Refch , congregant fc vel etiam gnguntur , legilfe antiqui interpretes cunti v iden tu r , ta- metfi varie reddidere. Ut igi tur letionem illam deferamus , nec Lilienthalianus codex , nec unus a l terve , praeter eum , apud K e n n i c o t t u m m o v e r i t , quibus m n r v inert, cum gemino Daleth, turmatim conveniunt, ad fum- mam fenfus plus non adferens , quam quod vulgari feriptione indicatur.

Cogitaveram equidem apud an imum, repertam quoque, in fequentibus Prophetae capit ibus, lectionis varietatem eadem hac opella compledi ; at hujus ultra m o dum crefcente feript ione, & jubente infuper temporis anguf t ia , in pof te rum, fi fata tu l e r in t , cogor differre.