7/22/2019 January 24-February 13, 2013

1/8

Serving Los Baos and nearby communities

VOLUME XXXIII ISSUE 2 Php 10.00

www.lbtimes.ph

JANUARY 24- FEBRUARY 13, 2013

MSWDO, MUDHO build15 more CSAP housesin Maahas

The Los Baos Municipal Social Welfareand Development Ofce (MSWDO) and theMunicipal Urban Development HousingOfce (MUDHO) are set to build a total of 15additional housing units at the Core ShelterAssistance Project (CSAP) in Brgy. Maahas.

Maaantala ang mga proyektongpangkaunlaran ng Sanguniang Kabataan

(SK) para sa unang sangkapat ng taondahil sa pagpapatupad ng election ban ngCommission on Elections (Comelec).

Inilalahad sa election ban ang pagbabawal sa

mga kawani ng gobyerno na maglabas ng pondo para

sa kani-kanilang mga proyekto. Ayon kay Randy

Banzuela, Comelec election ofcer, ipanapatupad

ang election ban upang mapigilan ang paggastos sa

badyet ng gobyerno para sa pangangampanya. Sakop

ng election ban ang lahat ng ahensya ng gobyerno

kabilang na ang SK.

Ayon kay Dona Alborida, Chairman ng SK Brgy.

Tuntungin-Putho at presidente ng SK Federation

ng Los Baos, kabilang sa mga proyekto ng SK na

maaantala ng election ban ay ang Summer Sports

League, Barangay Youth Fair, Summer Youth

Activity, at Youth Camp.

Ayon naman kay Sheila Callo, SK Chairman ng

Barangay Bayog at Kalihim ng SK Federation ng

Los Baos, nakapagtatakang pati ang mga barangay

ay sakop ng election ban gayong hindi naman sila

kasama sa mga iboboto ngayong eleksiyon.

Bakit pati ang mga barangay ay kailangan

maapektuhan ng election ban, eh local elections

naman po ito, aniya.

Dagdag pa ni Callo, ngayong taon lang po

nangyari ito na hindi natutuloy ang mga proyekto

dahil sa pagpigil ng pondo. Aniya, mahihirapan

silang ituloy ang Youth Camp sa taong ito kung

ipagbabawal ang paglalabas ng kapital. Wala kasing

nakalaang badyet na para lamang sa SK Federation.

In celebration of the National Arts Month,the Philippine High School for the Arts (PHSA)launched its 16th Arts Festival on February 5at the DL Umali Hall in the University of the

Philippines Los Baos. The month-long artcelebration goes by the themeRurok(Peak).

Graduating students from PHSA prepared a series

of performances and exhibits for the event. PHSAs

art coordinator and visual arts teacher Marc Cosico

explained thatRurokis the schools way of giving back

to the public. He added that the event seeks to get the

attention of high school teachers and students to the

signicance of art appreciation and cultural promotion

among the Filipino youth.

by Julianne Marie Leybag and

Vina Vanessa Victorino

PHSA launches Rurokin LB SK projects, apektadong election banby Mary Aizel Dolom and Nicolle Andrea Payuyo

A member of the AFP Engineering Brigade helps MSWDO and MUDHO in the construction of CSAP housing units. (Photo by Julianne Marie Leybag)

Continued on page 3

Continued on page 3

With this purpose, schools across Los Baos

and nearby towns are invited yearly to watch the

PHSA students performances. Some of the events

regular attendees are students from Christian School

International (CSI), Los Banos National High School(LBNHS), South Hill School Incorporated (SHSI),

and Maquiling School Incorporated (MSI). MSIs art

teacher Lorna Reyes said that exposing students to art

performances such as PHSAs is important because it

allows students to appreciate and develop interest in

Filipino arts and culture. Reyes added that such event

also lets the students experience Philippine ethnicity.

Continued on page 3

ni Kezia Grace Jungco

Last year, PHSAs ballet students performed an excerpt from Julius Reisingers Swan Lake. Entitled,Katha, the ballet recital was performed in the

Tanghalang Maria Makiling at the National Arts Center as part of National Arts Month 2012. For this year, the ballet students go local as they perform

Mujeres, a recital based on Jose RizalsEl Filibusterismo. (Photo by Shine Mendoza)

CSAP started in 2008 at Brgy. Lalakay, LosBaos. Since 2008, CSAP has expanded to neighboring

barangays such as Bambang and Maahas. Beneciaries

of the housing project are selected based on their ability

to acquire land/s of their own, their current nancial

status, and whether their present homes are located

within danger zones in Los Baos.

To cater to displaced typhoon victims and residentswho live within danger zones in Brgy. Lalakays

Dampalit and in Batong Malake, the project aims to help

affected residents by providing housing materials and

encouraging the relocators to build their own houses. The

Municipal Government of Los Baos and the Department

of Social Welfare and Development (DSWD) provided

7/22/2019 January 24-February 13, 2013

2/8

2 THE LOS BAOS TIMES NEWS VOL. XXXIII ISSUE 2

Comelec assigns posting areas,enjoins locals help for SAFE 2013

DPWH nagsasagawa ng road widening project sa Lalakay

by Kamille Anne Anarna and Mary Joie Cruz

ni Kathleen Mae Idnani at Easter Paz Issa Paulmanal

The Commission on Elections Los Baos

(Comelec) released last January 23 the nal

list of designated posting areas for election

campaign materials in every barangay.

According to LB Election Ofcer Randy Banzuela,

designated areas include pedestrian-heavy streets and

sidewalk railings. Posting of campaign advertisements

on trees and bridges are strictly prohibited.

Comelec will monitor violations through the

help of PNP starting March 29, the start of the local

campaign period. If campaign advertisements are found

in unauthorized areas, Comelec will inform and request

the politician to immediately remove the campaign

paraphernalia. Otherwise, Banzuela said the Comelec

ofcials will remove the paraphernalia themselves, but

politicians will have to pay for the expenses.

While there is no specic limit on the number of

posters candidates can post on common posting areas,

each candidate can only spend P3 for every registered

voter in the town during the election campaign (Comelec

Resolution No. 9476). A total of 53, 984 residents are

registered for the May 2013 elections in Los Banos.

The Municipal Scholarship Program (MSP)aims to help Los Baos students nish their highschool to college education through the provisionof nancial assistance.

Chosen high school students will receive P1,500each from the beginning of the school year. While, on

the other hand, college scholars will receive P5,000 each

for every semester or P10,000 each for the whole school

year.

The scholarship program is in accordance to the

Municipal Ordinance 7160 stating all government units

should establish scholarship fund for poor and deserving

students. It is for them to serve it as a tool in their pursuit

of higher degree education.

The scholarship will be available to 10 HS graduates

of Alternative Learning System in Los Baos, to

10 children of barangay tanods, and to 10 national,

international, local, or regional sports medalists.

According to Councilor Lourdes Principe of the

Communication and Education Committee, to qualify for

LB scholarship application set on April NCCA promotes culturethrough Cinema Rehiyon

by Gretzel Lantican

Thus, a local candidate can only spend an estimate of

Php161, 952 in the whole duration of their campaign.

Banzuela claimed that they will try their best to

strictly implement campaign rules and regulations.

Makakaasa kayo na gagampanan namin ang aming

tungkulin kahit kulang kami sa tauhan, he said. In

line with this, Banzuela calls for the support and active

participation of Los Baos residents and NGOs in

implementing secure and safe elections (SAFE).

As of the moment, Comelec does not have any

monitoring body for premature campaigns (election

paraphernalia posted before March 29). Banzuela

explained that tarpaulines with greetings and photos of

candidates cannot be considered as premature campaigns

since there is no vote for me statements indicated in

them For cases of premature campaigning or violations during

the campaign period, LB residents are encouraged to contact

LB Comelec at (049) 536-7743. LB residents may also send/

post photographs of premature campaign cases at the LB

Times [facebook.com/LbTimes and @LB_Times].

Source: Comelec

the scholarship the students must be LB residents for a t

least ve years and must have no failing marks in school.

According to her, the application process for MSP

will start from March to April 2013 after they already

have their report cards. For regular high school andcollege students, an average grade of at least 85% and

2.0 or better is needed, respectively. For high school and

college students with an average intelligence, an average

grade of 79-84% and 2.01-3.00 is needed, respectively.

High school and college students must submit an

application form, a birth certicate, a 1x1 picture, records

of employment status, Certication of Good Manners

and Right Conduct, as well as residency in town, certied

true copy of report card, and income tax return (ITR).

Other requirements needed for submission will be

required after they become one of the selected scholars.

MSP applicants must submit the said requirements,

must attend meetings and interview, and must go through

an exam. Afterwards, the successful scholars will be

presented to the mayor of the town

The 5thCinema Rehiyon which goes by

the theme Nurturing Cinemas of Home will

run at the UPLB DL Umali Hall and SEARCA

Auditorium on February 5-8. Featuring morethan 80 lms created by independent lmmakers

in the country, the event is of free admission.

Cinema Rehiyon is sponsored by the National

Commission for Culture and the Arts (NCCA)

together with the University of the Philippines Los

Banos Foundation, Incorporated (UPLBFI) and

Pelikulab, the media arts division of Samasining. The

event primarily aims to promote public awareness

for regional and local lms that showcase the rich

culture and dynamic tradition of different regions

across the country. The event is part of the Philippine

Arts Festival in celebration of the National Arts

Month (Maria Khrisma Soliven and Licelle Varias)

For screening schedules, you may visit

cinemarehiyon.com/schedule.

Barangay Designated Posting Area

Anos Barangay Hall to bridge (bridge not included)

Lot in front of VFEB

Bagong Silang Loading Area going to Bagong Silang proper

Bambang Rest area fence (Nat ional Road) Brgy. Hall

Batong Malake Crossing (fences), Barangay Hall

Baybayin Plaza Almazan perimeter fence,Barangay Hal l

Bayog Wa it ing shed (dulong Kanluran ), Barangay Ha ll

Lalakay Barangay Hall

Maahas Tricycle Parking Area (Jardin Leonila Rd), Barangay Hall

Malinta Barangay Hall

Mayondon PNR Fence (of Junct ion)

Lot before covered court (puntod), Barangay Hall

Putho Tuntungin Intersection (Buot), Barangay Hall

San Antonio Basketball Court, Barangay Hall and adjacent waiting

shed

Tadlac Barangay Hall

Timugan Along National Road in front of New Municipal Hall and

after municipal hall

Going to Sta. Cruz, Laguna up to intersection going to

bayan

Kasalukuyang nagpapatuloy angkonstruksyon para sa road-widening projectsa Brgy. Lalakay. Ito ay nasa ilalim ngpangangasiwa ng Department Works andHighways (DPWH). Ang naturang proyekto aymay habang 411 metro mula sa tapat ng Lalakay

Elementary School (LES) hanggang sa maySplash Mountain Resort.

Ang proyekto ay isinasagawa alinsunod sa

Department Order No. 29, Series of 2012 ng DPWH,

kung saan nakasaad ang pag-aalis ng mga ilegal na

istruktura na nakakasagabal at nakakasakop sa lupang

pag-aari ng pamahalaan. Ayon sa kautusan, ang mga

national highways ay dapat na mayroong sukat ng 20

metro upang mapagbigyan ang mas maraming sasakyan at

para na rin maiwasan ang pagsisikip ng daloy ng trapiko

sa lugar.

Kasabay ng pagpapatuloy ng proyekto sa lugar ang

reklamo ng ilang mga residente ukol dito.

Pangunahing hinaing ng mga residente ang abalang

hatid sa kanila ng konstruksyon. May ilan nang napilitang

lumipat ng bahay at may ilan na ring negosyong gaya

ng internet shop ang nagsara. Ikinababahala rin ng ibang

residente ang paglaki ng posibilidad na maging malapit

sa aksidente ang kanilang lugar dahil sa paglawak ng

kalsada.

Ayon kay Rolando Enriquez, residente ng Lalakay,

maganda naman ang proyekto dahil makakatulong ito

para maiwasan ang pagbaha sa lugar dahil sa ginawang

bagong kanal. Ngunit, para sa akin, sana bago sila

gumawa ng hakbang ay tinulungan naman muna nila

kami. Mula pa noong Setyembre ng nakaraang taon ay

sinimulan nang gibain ang parte ng mga kabahayan sa

kahabaan ng national highway.

Ipinaliwanag ni Crisostomo Yalong, Project Engineer

III ng DPWH, na ang lupang kinatitirikan ng bahay ng

karamihan sa mga residente ay ipinihiram lamang ng

gobyerno. Ito ang nagbibigay ng karaptan sa gobyerno nabawiin ang pag-aaring lupa sa panahon kung saan ito ay

gagamitin sa kanilang mga proyekto.

Sa kabila nito, ikinatuwa naman ni Kapt. Gaudencio

Macatangay ang pagkakaroon ng sidewalk kalapit ng

LES.Mas panatag na ang aming loob dahil hindi na sila

(estudyante ng LES) mismo sa kalsada dumadaan tuwing

uwian, ani Macatangay. Ang sidewalk ay bahagi ng

road-widening project ng DPWH.

Ayon pa kay Ricky Estopace, Municipal Engineer

ng Los Baos, may positibong hatid ang proyektong ito

ng gobyerno dahil mas lalaki ang kapasidad ng kalsada

upang maiwasan ang mabigat na daloy ng trapiko.

Sa kabila ng ilang mga reklamo ng mga residente,

wala silang tulong na natatanggap mula sa gobyerno.

Hindi naman kasi ito kalamidad, ani Kapt. Macatangay.Dagdag pa niya, walang nakalaan na pondo ang barangay

para sa mga ganitong problema.

Dagdag pa ni Yalong, mahigit isang buwan bago

sinimulan ang proyekto noong Setyembre nakaraang

taon ay nagkaroon sila ng mga pagpupulong kasama

ang konseho ng barangay at ang mga residenteng

maapektuhan ng nasabing proyekto. Nagpadala rin sila

ng notice sa mga maaapektuhang residente upang ipag-

bigay alam sa kanila ang plano at hindi para hingin ang

kanilang permiso ukol dito. Idinagdag pa niya na ang

tulong pinansyal na hinihingi ng mga residente upang

maipagawa ang mga naapektuhan nilang bahay ay hindi

manggagaling sa DPWH kundi sa lokal na gobyerno.

Paglilinaw naman ni Estopace, ang lokal na

pamahalaan ay nagsisilbing tagapamagitan sa mga

residente at DPWH patungkol sa mga hinaing. Aniya,

walang kapangyarihan ang lokal na gobyerno para

pigilan ang mga ganitong uri ng proyekto dahil ang utos

na ito ay nagmula sa gobyerno ng Pilipinas.

Sa ngayon, wala pang naibibigay na tulong

pinansyal ang lokal na pamahalaan ng Los Baos

Patuloy pa rin ang paggawa ng mga trabahador upang maisakatuparan ang

proyektong road-widening ng DPWH na nagsimula pa noong taong 2011.

Maraming residente na ang naaapektuhan ng proyekto at magpasahanggang

ngayoy sira at tibag ang ilang parte ng kanilang mga bahay.

7/22/2019 January 24-February 13, 2013

3/8

For more news and updates,

visit www.lbtimes.ph

www.facebook.com/LbTimes

@LB_Times

PHSA launches Rurok...

Continued from page 1

Continued from page 1

MSWDO, MUDHO build...

SK projects...Continued from page 1

Nagpulong ang mga miyembro ng SK Federation nitongnakaraang Enero 13 upang pagplanuhan ang kanilang mgailalatag na proyekto para sa unang sangkapat na bahagi ng taon.

(Kuha ni Kezia Grace Jungco)

PHSAs theater arts students perform in their rec ital entitled Figura.

The recital was presented last year as part of National Arts Month

2012. For this year, the theater arts students will be presenting Apat

na Kanto ng Bilog. (Photo by Kathryn Alejandrino)

3THE LOS BAOS TIMESNEWSVOL. XXXIII ISSUE 2

Serye ng job fair isasagawani Kathleen Mae Idnani, Danielle Marie Torralba, at mga ulat mula kay Kimberly Salamatin

Malaki rin ang naitutulong ng PHSA performances

sa school namin kasi nagkakaroon kami ng idea kung

paano ipapakita at ipapaalam sa mga bata ang kulturang

Pilipino sa interesanteng paraan, she said.

Another aim ofRurok is to celebrate the culmination

of PHSAs 35thanniversary. Cosico said that for this year,

PHSA tries to extend its reach from schools within Los

Baos to the rest of Laguna. He said thatRurok will serve

as the schools venue for re-establishing connections with

friends, students, and alumni. PHSA has fostered some

of todays great artists such as Sharmaine Buencamino

(theater and lm artist), Grace Nono (singer), Raymond

Art Major Recital Date

Mujeres,A Ballet Recital Feb 6, 7pm

Fine,A Guitar Recital of Anton Ludwig Zerrudo Feb 7, 7pm

Fine,A Piano Recital of Klyde Francis Ledamo Feb 14, 7pm

POI: Point of Intersection,A Visual Arts

exhibit

Feb 18, 4pm

Talaindak, A Folk Dance Recital Feb 19, 7pm

Fine, A Voice Recital of Pia Adel ie Mor te Feb 21, 7pm

Apat na Kanto ng Bilog, A Theater Arts

Recital

Feb 22, 7pm &

Feb 25, 7pm

Fine, A Trumpet Recital of Gerard Thomas

Cantos

Feb 26, 7pm

3-in-1+1, A Book Launching Feb 27, 4pm

Fine, A Guitar Recital of Ziv Astronomo Feb 28, 7pm

the construction materials made from top-notch lumber

and steel foundations. The housing lots, on the other

hand, are granted by MUDHO with each housing unit

having an area of 60 square meters.

One of the rst recipients of the housing project

in Maahas is Lorna Cortez, 56, who lives with her 67

year-old husband Cristobal and their three kids. She

owns a smallsari-saristore and takes in laundry jobsto make ends meet for her family. They originally

came from El Danda in Brgy. Batong Malake and were

relocated three years ago. Pinaalis na kami doon ng

may-ari ng lupa kasi nagrerenta lang kami doon.

She then applied for the said housing program and

relocated to Brgy. Maahas roughly a year after her said

application.

The bayanihansystem is implemented in the

housing project. Beneciaries are expected to help in

building the housing units. But Lorna Cortez says that

after each house was roughly built, each family had

to work on the nishing of their respective houses.

Pagkatapos kasi ng bayanihan kanya-kanya na

kaming paganda ng bahay dito. Luzviminda Alvarez,

head of MSWDO-LB, explains that there is still a

problem with the projects manpower. To addressthis problem and to further speed up the construction,

the MSWDO sought assistance from the Engineering

Brigade of the Armed Forces of the Philippines (AFP),

headed by Col. William Ilagan. Humingi na kami ng

tulong sa AFP, kasi kulang talaga kami sa manpower.

A total of 66 housing units have already been built

in Maahas since 2008. Additional 15 housing units

are now being built and is set to be nished on June

or July 2013. After completing the construction, the

houses will be made available to families.

Ang Public Employment Service Ofce(PESO) ay magsasagawa ng serye ng jobfair ngayong buwan. Ang unang job fair aymagaganap sa ika-7 ng Pebrero na magsisimulang alas-otso ng umaga sa PESO GabaldonBuilding sa Brgy. Timugan, Los Baos.

Ayon kay Gliceria Trinidad, PESO manager,

darating ang Serbiz Multi-Purpose Cooperative (MPC)

na siyang magsasagawa ng exam at interview sa mga

makakapuntang aplikante. On-the-spot, pwede na silang

(aplikante) magkaroon ng trabaho, dagdag ni Trinidad.

Tanging sa inaambag na pondo ng 14 na mga barangay

nakasalalay ang pagpapatupad ng kanilang mga proyekto.

Ayon pa kay Alborida, ngayon lang nila naranasan na

maantala ang kanilang mga proyekto dahil sa election ban

dahil tuwing tatlong taon lang naman nagkakaroon nito.

Bilang SK ay mayroon lamang silang tatlong taon upang

manungkulan kaya sa kanilang huling termino natapat

ang election ban.

Pinaghandaan naman namin ang election ban. That

is why magkakaroon ng maagap na paggawa ng mga Plan

of Work (POW). Kaya lang nahirapan kami kasi hindi

namin pwedeng baguhin yung date of implementation ng

mga gagawin naming proyekto, ani Alborida.

Paliwanag pa ni Alborida na may mga proyekto

kasi na hindi talaga dapat mauna o ipagpaliban. Katulad

na lamang ng Barangay Youth Fair na dinadaos tuwing

barangay esta lamang. Para masolusyunan ito ay mas

aagapan nila ang pagplano para sa katuparan ng mga

proyektong ito.

Para maisakatuparan ng mga miyembro ng SK

ang kanilang mga pinaplanong proyekto para sa unang

sangkapat na bahagi ng taon, kailangang maipasa ang

mga proyektong ito bago pa man ang nakatakdangpetsa ng pagpapatupad election ban. Dagdag pa dito,

kailangan din ng SK na magpasa ng appeal sa Comissions

on Election (COMELEC) upang pahintulutan silang

maglabas ng pondo. Ipapatupad ang election ban simula

ika-29 ng Marso hanggang buwan ng Hunyo

As of 2012, the MSWDO have already built 101

housing units at Barangays Lalakay and Maahas. The

land area in Brgy. Maahas is not enough, 12 additional

houses will be constructed in Brgy. Putho-Tuntungin to

reach the targeted 70 units. The units are to be built at the

abandoned lot in Putho-Tuntungin, which is owned by

the Philippine National Railways (PNR). Luzviminda

Alvarez says that they are currently processing the

transfer of land titles from the PNR to the government

of Los Baos so that there would be no problems when

the time comes for them to build additional units

Red (lm director), and Candice Adea (ballerina).

Rurokis part of the observance of Philippine

Proclamation No. 683, declaring February as the National

Arts Month. The event is free and open to the public. It

will run from February 6 to 28 at the Tanghalang Maria

Makiling at the National Arts Center. There will be

performances from various art elds such as theater arts,

folk dance, ballet, and music. In addition, there will be

book launchings from the creative writing majors and

exhibits hosted by the visual arts students. Buses will be

waiting at UPLB gate an hour before each art event starts

Schedule of recitals are as follows:

Ang nasabing kumpanya ay nangangailangan ng

mga aplikante para sa mga sumusunod na posisyon:

production operator I, sales engineer, nurse, mechanical

maintenance, quality assurance, production crew I at II.

Ayon pa sa PESO, ang mga gustong maging aplikante

ay kailangan lamang magdala ng bio-data at resume sa

nasabing job fair.

Magkakaroon muli ng job fair sa ika-11 at ika-23 ng

Pebrero na gaganapin din sa PESO Gabaldon Building

Para sa mga karagdagang impormasyon, maaaring

bumisita sa PESO o kayay bumisita sa Facebook

account ng SerbizMPC na www.facebook.com/serbizmpc.

A boy plays by the door of his roughly-built home. An additional 15 housing units are now being built in Maahas and is set to be nished by

June or July 2013. (Photo by Julianne Marie Leybag)

7/22/2019 January 24-February 13, 2013

4/8

7/22/2019 January 24-February 13, 2013

5/8

JT: Tennis Child Wonderni Ladylove May Baurile

Brian Lambating learned to paint at an early

age. He learned from his father who taught painting

classes to young children. At rst, Brian did not

want to paint. Ayaw na ayaw ko talaga, umiiyak

ako,Brian says. However, during his fathers

painting sessions he grew rather envious of the kids

that were there. He lined up with them and learnedto paint from his father as well.

However, he stopped painting when he moved further

into elementary school and rekindled his interest when

he was in third year high school. Brian primarily paints

peoples portraits and currently paints for a living.

Back in 2002, Brian was involved in the Non-Formal

Education (NFE) now known as Alternative Learning

System (ALS) at the Los Baos Central Elementary School

(LB CES). He taught painting in various classes in the NFE.

Until now, Brian continues to teach young students.

But Brian has bigger dreams- not just for himself, but

for his students and the Los Baos art community. Gusto ko

talagang magkaroon ng association of young artists dito sa

Los Baos, Brian told the Sanguniang Bayan of Los Baos

in one of the regular sessions. Majority of the painting

classes in Los Baos are done in private capacity. Brian

believes that its high time that Los Baos had its own

association of artists. Sa Sta. Cruz merong [association

of artists]. Dito sa Laguna, meron talagang association

ng artists, Brian adds.

In fact, in one of the visits to the Sining Makiling

Gallery, Brian tells his students that someday they will be

able to exhibit their paintings and sell them as well. Brian is

currently setting up the community art group. He says he is

going to start with two students per barangay and eventually

have more students. He also hopes that with this endeavors

the students will be able to hold an exhibit at the Baamos

festival and gain more support for his cause

Brian Lambating can be contacted through his facebook

fanpage [www.facebook.com/pages/The-Portrait-Artist-Nairb-

lambating/191955814177790]. He is willing to accept any type

of support to help his students in pursuing art and painting.

Ordinaryong bata. Makulit. Mahusay sa

Araling Panlipunan. Ito ang mga katangian ng

pitong taong gulang na si JT Bernardo. Hindi nga

aakalain na siya pala ang child wonder ng Los

Baos sa larong tennis.

Ang Normal na Bata

Si Jose Thomas JT Bernardo ay isinilang noong ika-

siyam ng Oktubre, taong 2005. Ang kanyang mga magulang

ay sina Dinah Bernardo, isang doktor, at Jonathan Bernardo,

isang nars at nagsilbing coach ni JT sa larong tennis. Si JT

ay bunso sa dalawang anak nila Dinah at Jonathan. Ang

panganay na si Denise Bernardo ay mahilig din sa naturang

laro. Sa kasalukuyan, si Denise ay inihanay na ikalabing-

anim na pinakamahusay sa kategoryang 12 and under para

sa mga babae ng Philippine Tennis Association (Philta).

Katulad ng ibang mga bata, may pagkapilyo rin daw si

JT. Minsan nga daw bigla na lang itong matatawa sa gitna

ng kanyang mga laban. Pero ang kaibahan lang, hindi niya

kinahiligan ang computer at video games. Kung hindi

Tennispagkain, sagot ng kanyang ate ng tanungin ang

iba pa niyang mga hilig. Medyo chubby kasi si JT.

Taga Demarses talaga ang pamilya ni JT, ngunit dahil

ang trabaho ng kanyang magulang ay nakabase sa Bian,

napagkasunduan ng mag-anak na doon na rin papasukin

ang magkapatid. Sa kasalukuyan, nag-aaral siya sa Colegio

San Agustin Bian. Ayon sa kanyang guro, innate ang

pagkahilig ng bata sa Araling Panlipunan. Kwento pa ngkanyang ina na nahuli raw kasi ng kanyang guro si JT na

hindi nakikinig sa klase at nakikipagdaldalan kaya tinanong

niya raw ito tungkol sa leksyon. Hindi raw nito akalain na

masasagot kaagad iyon ni JT. Ito nga raw ang dahilan kaya

madalas umuwi ang bata na may stamp na Very Good o

Good sa kanyang kamay.

Ang Child Wonder

Limang taong gulang daw nang mag-umpisa ang hilig

ni JT sa larong tennis. Ito raw ay dahil sa pagsama-sama

at panonod nito sa mga laban ng kanyang nakatatandang

kapatid. Nagsimula siyang isali ng kanyang mga magulang

sa kompetisyon noong Mayo lamang ng nakaraang taon.

Isinali si JT sa Ag Biag Tennis Tournament na naganap sa

Rizal. Hindi pa nga siya marunong noon mag-serve perookay lang kako isali na, wika ng kanyang ama. Dagdag pa

nito, kung tutuusin daw ay wala pang napapanalunan ang

bata simula noong panahon na iyon hanggang Disyembre ng

taong 2012.

Ngunit nitong Enero, ginanap ang 24th Andrada Cup

National Tennis Open sa Rizal Memorial Tennis Center,

isang malakihang kompetisyon sa Tennis na inorganisa

ng sports commissioner at dating tennis chief na si Buddy

Andrada . Sa kategoryang 10 and under Unisex Doubles,

nakuha ni JT ang kanyang unang panalo kasama ang

kanyang partner na si Alfred Doloroso.

Ito ang nagbigay daan upang madiskubre ni Vice

Mayor Baby Sumangil ang talento ng bata sa pamamagitan

ng social networking site na Facebook. Nakita raw ni Vice

Mayor ang mga litrato ni JT habang nakikipaglaban at

namangha ito sa galing ng bata sa kabila ng murang edad.

Ito daw ang dahilan kaya kinilala ang bata sa isang session

sa munisipyo.

Ang Child Champion

Ika-apat na henerasyon na si JT na naglalaro ng tennis

sa kanilang pamilya. Kaya naman sa isang tipikal na araw ng

pagsasanay ng bata, makikitaan mo siya ng determinasyon

na gumaling at manalo. Naging inspirasyon daw niya

na sundan ang yapak ng kanyang ama at lolo na kapwa

lumalaban din sa mga kompetisyon. Si lolo ang inspirasyon

ko kasi mabait siya at magaling, saad nga ni JT. Nang

tanungin naman kung paano maging coach ang kanyang

ama, kinwento niya na strikto raw ito pero naiintindihan

naman daw niya dahil para rin ito sa kanya.

Para nga raw mas humusay pa si JT sa paglalaro ngtennis, ipagpapatuloy daw ng kanyang mga magulang

ang pagsuporta sa kanya dahil nakikita naman daw nila

na masaya ang bata sa pinasok niya. We tried as much as

possible na naroon kami sa games at practices niya para

makita namin kung nag-eenjoy talaga siya pero siyempre

dapat balancehindi dapat pabayaan ang studies, wika ng

kanyang ina. Ito rin daw naman kasi ang napagkasunduan

nila ng mga guro ni JT.

Susundin daw nila ang plano ng Philta, ang

organisasyong nag-aayos ng mga laban ng bata, katulad

na lamang ng pagsali sa mga kompetisyon sa Manila Polo

Club sa Makati ngayong Pebrero at sa Tanauan, Batangas

sa Marso. Proud kami since at an early age, naachieve niya

ang ganoong award, ika nga ng ama ni JT.

Ayon naman sa ina ni JT, nararapat daw na hikayatin

ng mga magulang ang kanilang mga anak na maging

mahilig sa kahit na anong uri ng laro dahil mabuti raw ito sa

katawan at nakakatulong na maiwasan ang mga negatibong

impluwensya katulad ng droga.

Ang Bata. Ang Child Wonder. Ang Child Champion.

Ito ang ibat ibang mukha ni JT Bernardo. Ito nga rin daw

ang maaaring maging katangian ng ibang batang gaya at

nangangarap manalo katulad niya. Ngunit ayon na rin kay

JT, ang pagsasanay daw ang mabisang sikreto para mangyari

ang bagay na ito

E D I T O R I A L S T A F F

KA Anarna LM Baurile GCC Bejarin

MJC Cruz MA Dolom KM Idnani

JMM Inciong KGR Jungco GH Lantican

JM Leybag JG Nacorda EPI Paulmanal

NA Payuyo MKT Soliven DM Torralba

LB Varias LJ Verora VV VictorinoWriters

Aletheia Canubas and Ricarda VillarAdvisers

Gumamela Celes BejarinEditor-in-Chief

Gretzel Lantican

Ladylove May BaurileAssociate Editors

Mary Aizel DolomNews Editor

Nicolle Andrea PayuyoFeature Editor

Mary Joie Cruz and Levi VeroraLayout Artists

The Los Baos Timesis produced by the studentsof DEVC 123 (Management and Production of a Community

Newspaper) and DEVC 124 (Advanced Development Writing)class. No part of this paper may be reproduced or distributedin any form or by any means stored in a database or retrieval

system without its prior information.All rights reserved.

TheLos Baos Timesis located at Rm. 211 B, Departmentof Development Journalism, College of Development

Communication, University of the Philippines Los BaosCollege, Laguna (536-2511 local 410 or 411)

Email: the.los.banos.times@gmail.comWebsite:http://lbtimes.ph

Natikman ni JT Bernardo (kaliwa) ang kanyang unang pagkapanalo

kasama ang kanyang partner na si Alfred Dolores (kanan) sa

kategoryang 10 and Under Unisex Doubles sa nakaraang 24thAndrada Cup National Tennis Open. (Kuha ni Dinah Bernardo)

Sa gulang na lima, nakahiligan na ni JT Bernardo ang paglalaro ng

Tennis kaya naman ipinagpatuloy ng kanyang mga magulang ang

pagsuporta sa kanya sa larong ito. (Kuha ni Dinah Bernardo)

5THE LOS BAOS TIMESVOL. XXXIII ISSUE 2 FEATURE

Portrait artist hopes to create young artists groupby Joan Nacorda

ERRATA :

On page 2 of Issue 1, Mark Lorenz Valdez

name was published as Mark Lorenzo

Valdez. In the same article, the following text

was cut:

. . . makatulong sa amin. Mr.

Lagadon added.

7/22/2019 January 24-February 13, 2013

6/8

Editorial: Tarp TrapMadalas makita ang mga ito sa mga pader, poste ng

kuryente, at sa kahabaan ng kalye. Habang papalapit na

naman ang halalan, naglilipana rin ang mga tarpaulin ng mga

tatakbong politiko kasama ang kanilang mga pagbati para sa

ibat ibang okasyon.

Subalit pagbati nga lang ba talaga ang hangad nila? O

hindi naman kaya isa ito sa mga natatago nilang armas upang

manalo sa darating na eleksyon?

Ayon sa Section 5 ng Republic Act 7166, Omnibus

Election Code (OEC), ang pangangampanya ng mga tatakbo

para sa pagka-pangulo, bise-pangulo, senador, at mga partido

ay nararapat magsimula sa Pebrero 12, 2013 o 90 na araw

bago mag-eleksyon. Para naman sa ibang posisyon na mas

mababa, ang pangangampanya ay dapat magsimula sa Marso

29, 2013 o 45 na araw bago ang halalan. Ang mga kandidato

na susuway sa batas na ito ay maaring tanggalan ng karapatan

na tumakbo sa eleksyon.

Subalit paano nga ba masasabi na nangangampanya

na ang isang pulitiko? Ayon nga sa Section 79 ng OEC,

ang pangangampanya kapag eleksyon ay ang akto ng

pagpapakilala ng isang pulitiko na nakapagsumite na

ng tinatawag na certicate of candidacy (COC). Hindi

mapaparusahan ang mga pulitiko na hindi pa tahasang

tatakbo sa darating na eleksyon kapag sila ay gumawa ng

anumang uri ng pagpapakilala sa mga tao.

Isa nga ito sa mga pinanghahawakang armas ng mga

kandidato. Dahil hindi pa naman sila maituturing na opisyal

na kandidato, malaya nilang magagawa ang kahit na ano

katulad ng paglalagay ng mga tarp trap dahil walang batas

na haharang sa gawain nilang ito. Ngunit kahit na ganoon,

hindi ba dapat maisip din natin ang posibilidad na may ibang

Ang simula ng pangangampanya para sa mga

kandidato sa lokal na halalan ay sa Marso 29 at para sa

pambansang eleksyon naman ay Pebrero 12. Pareho

itong magtatapos sa Mayo 11, dalawang araw bago ang

mismong eleksyon. Ngunit ipinagbabawal namin ang

pangangampanya sa Huwebes Santo at Biyernes Santo

upang magbigay daan sa Semana Santa.

Sa kabuuan, meron 53, 984 na mga botante ang

bayan ng Los Baos. Mayroon itong 425 na presinto na

grinupo sa 70 bilang ng PCOS (Precinct Count

Optical Scan) machine na nakalaan para sa Los Baos.

Mga paghahanda para sa eleksyon

Katulad pa rin nang dati ang aming paghahanda.

Tapos na kami mag-asikaso ng pagpaparehistro ng mga

botante ng Los Baos. Naaprubahan na ito ng Election

Registration Board (ERB). Nailimbag na rin namin ang

computerized voters list (CVL), kung saan nakalista

ang mga mamayan ng Los Baos na umabot sa oras ng

pagpapareshistro. Subalit, bago namin ito ihayag,

isusuri muna namin ang CVL kung nagtutugma ang

listahan ng mga botante sa book of voters. Kung ang

book of voters at CVL ay magkapareho, pwede na

namin ilabas ang opisyal na listahan ng mga botante ng

Los Baos. Sa tingin namin, matatapos ang proseso sa

pangalawang linggo ng Pebrero.

Iba pang programa

Pupunta sa Los Baos ang isang Special Board of

Election Inspector upang pangunahan ang pagboto ngmga nakakulong sa presinto sa parehong araw ng

halaan. Iba ito sa pangakaraniwang proseso ng

eleksyon. Ang botohan ay magaganap sa mismong loob

ng bilangguan na walang PCOS machine. Tradisyonal

na proseso ang magaganap. Ang mga balota ay

dadalhin sa mga regular na bilangguang kinabibilangan

ng bawat presong bumoto at doon mabibilang ang

kanilang mga boto.

Mga paalala para sa mga botante

Bago ang halalan, ibibigay na namin ang huling

CVL sa mga barangay. Sa listahang ito malalaman ng

mga tao kung sila ay nanantiling aktibong botante ng

Los Baos o hindi. Sa listahang ding ito malalaman

kung saang presinto sila nakadestinong bomoto.

Bilang paghahanda sa darating na eleksyon, binisita at kinapanayam ng amingreporter na si Danielle Marie Torralba ang Comelec Election Ofcer III na si Randy

Banzuela.

Anu-ano nga ba ang dapat nating malaman bilang responsableng mga

botante ng Los Baos?

intensiyon ang mga ito para sa parating na halalan?

Isang matalinong paraan ng mga kandidato, kahit pa

iyong mga nakapagsumite na ng COC noong Oktubre, ay

ang paggamit sa butas ng ating batas. Wala pa kasing opisyal

na batas ang nagbabawal sa mga ganitong epal na gawain.

Hindi nga naman raw tahasang nangangampanya ang mga

kandidatong ito. Bumabati at nagpapaalala lamang daw

naman sila sa mga mamamayan. Isa pa ang tanging sinasabilang naman kasi ng batas ay hindi dapat hihigit sa 8 and

inches width at 14 inches height ang laki ng mga materyales,

katulad ng tarpaulin, na isinasabit tuwing eleksyon. Kaya

naman naglilipana ang mga tarpaulin nila na punong-puno ng

kanilang mga mukha at pagbati sa kung saan-saan mang parte

ng mga kalye. Kaya naman halos mapuno ng mga traditional

politicians o mga tinatawag na trapo ang ating komunidad.

Isa ito sa mga dahilan kaya ipinipilit ipasa ang tinatawag

na Anti-Epal Bill o An Act Prohibiting Public Ofcers from

Claiming Credit Through Signage Announcing a Public

Works Project na nagbabawal ng paglalagay at pagkakabit

ng mga pangalan ng sinumang kandidato sa mga proyekto

at panawagan. Ito ay pinasimulan ni Sen. Miriam Santiago

noong Hulyo 22, 2010 at kasalukuyang nakabinbin pa rin sa

senado.

Dahil nga wala paring kasiguraduhan na maipapasa ang

batas, ang nararapat na katanungan sa ngayon: may natitira pa

nga kayang kandidato na hindi umaabuso sa ating batas?

Malamang sa malamang, meron iyan. Ito ang mga

kandidato na ang tunay na hangarin ay ang maglingkod sa

bayan. Ito ang mga kandidato na ipinapakita na ang simpleng

pagsunod sa batas ay mahalaga. Ito ang mga kandidato na

imbes na ilaan ang kanilang oras at pera sa mga tarp trap, ay

mas pinipiling gamitin ang panahon sa mas importanteng

bagay at sitwasyon. Ito ang mga kandidato na hindi trapo. Ito

ang mga kandidatong nararapat iboto

ULAT BAYAN: COMELEC

Kami ay nakikiusap sa mga botante na sanay

tingnan nang maaga ang CVL sa kani-kanilang mga

barangay upang makasiguro na silay makakaboto, at

hindi na magsalita pa pagdating ng eleksyon na nawawala

ang kanilang mga pangalan. Maganda na maaga pa

lamang ay malaman na nila kung sila ay nasa listahan o

wala at kung bakit.

Maari lamang hindi maging aktibong botante ang

isang mamamayan kung sa dalawang magkasunod na

beses na kahit anong klaseng halalan ay hindi sila

bumoto.

Pinapaalalahanan din namin ang mga botante na

gumawa na nang kodigo bago pa man ang araw ng

eleksyon. Dalhin na ito kapag boboto na sila upang

maging mabilis ang proseso ng botohan.

Sa pagpili ng mga kandidatong karapat-dapat maupo

sa gobyerno

Ang mga botante ay mayroon pang mahigit tatlong

buwan upang pag-isipang mabuti ang kanilang mga

iboboto sa darating na eleksyon. Sana ay hindi nila ibase

ang kanilang mga boto sa pangalan, kayamanan, o

panlasa ng mga kandidato. Isipin din sana ng mga botante

angtrack record ng mga kandidato bago bumoto.

Pangkaraniwang pagkakamali ng mga botante at

kandidato

Kapag ang kandidato ay sobra ang panggastos sa

pangangampanya, ito ay labag na sa batas. Ang dapat

lamang gastusin ng mga kandidato para sa kampanyakatumbas ng tatlong piso bawat botante sa kanilang lugar.

Sa kaso natin dito sa Los Baos, ang pinakamalaking

halaga na pwedeng gastusin ng bawat kandidatong

tumatakbong alkalde, bise-alkalde at mga konsehal ay

P161,952.

At syempre, hindi mawawala ang pagbebenta ng

mga boto at pagbili ng mga kandidato ng mga boto

tuwing eleksyon.

Ang sino mang lalabag sa batas, mapa kandidato

man o botante, ay pwedeng makulong. Maaari ding

makansela ang kandidatura ng mga kandidato na

mahuhuling lumalabag sa batas. Ang mga botanteng

magbebenta ng kanilang mga boto ay posibleng

pagbawalan na bumoto.

Ang aming mga apila

Hinahangad naming makita ang pakikilahok ng

mga tao, mapa-botante man o sibilyan, sa pagkamit ng

marangal na eleksyon. Hindi kasi kami ang may

kapangyarihang magsampa ng kaso sa mga kandidato at

botanteng lalabag sa batas, kung hindi kayo. Kapag

hindi kayo aktibo sa pag-uulat a t parereklamo tungkol

sa mga nalalamang kamaliang nagaganap ukol sa

eleksyon, walang mangyayari.

Kami rin ay nagkukulang sa tao dito sa opisina.

Tatlo lamang kaming opisyal na empleyado, ang iba ay

mga boluntaryo na tinatanggap namin upang

makatulong sa preparasyon para sa darating na halalan.

Para sa mga iba pang impormasyon

Maaari silang tumawag sa (049) 536-7743 at

kausapin kung sino man ang nasa opisina. Maaari din

nilang malaman ang kanilang mga presinto, voters id

status, voting status (aktibong botante o hindi), voting

area, at iba pang impormasyon tungkol sa pagiging

botante sa pamamagitan ng Internet. Pumunta lamangsila sa aming website nawww.comelec.gov.ph, piliin ang

precinct nder, pindutin ang pormularyo, at punan ng

mga impormasyong hinihingi

BANZUELA

6 THE LOS BAOS TIMES OPINION VOL. XXXIII ISSUE 2

ANONG

MASASABI

MO?

Gusto lang nila malaman ng

mga tao na sila ay kandidato.

2012 pa lang, nangangampanya

na yung iba. Gaya ng mga

advertisement na tungkol sa

kung anu-anong mga proyekto,

ilalagay nila ang pangalan nila

sa mga ganun kahit gobyerno

naman talaga ang nagpondo.

-Marife Ayaton, San Antonio

Yung tarpaulin ay hindi dapat

masyadong bigyan ng pansin yan

kasi maraming kalat pagkatapos.Tapos malaking halaga din

ang kanilang ginugugol diyan

eh. Huwag silang gumastos ng

marami para pagdating nang

sila ay makaupo na ay hindi na

nila hahabulin yung nagastos

na nila. Hindi ako sang-ayon

kasi nangangampanya naman

sila ng house-to-house eh, hindi

na kailangan yun. Noong unang

mga panahon, wala namang

ganiyan.

-Aling Rosa, Bayog

Para sakin,yang mga tarps aygastusin lamang, hirap pa tunawin.Wala namang mga pakinabangsa mga mamamayan. Sa tinginko, mas okay kung personal silangpumunta sa mga tao, tapos yungmagagastos sa pagpapagawang tarpaulin ay ipamahagi samga nangangailangan. At least,nakausap na nila nang personalang mga tao, nakatulong pa sila.

-Kagawad Gaudencio Mariano,Malinta

Dapat tinatanggal iyan. Kayamay ganyan ay para ipahiwatig na

iboto sila.

-Alvino Cabrera, Lalakay

Ano ang masasabi mo sa mga nagkalat natarpaulin ng mga politiko bago pa manang ofcial campaign period?

7/22/2019 January 24-February 13, 2013

7/8

Agosto pa noong nakaraang taon nang

mapansin ni Mang Juanito Labares, isang

coconut farmer sa Barangay Bagong Silang, ang

paninilaw ng mga dahon ng niyog sa kaniyang

taniman. Kanya itong isinangguni sa punong

barangay para mapagtuunan ng pansin.

Nagkaroon ng isang pagpupulong kasama ang

konseho ng barangay, mga coconut farmers, miyembro

ng Philippine Coconut Authority (PCA), at isang

technician mula sa Municipal Agricultural Ofce. Ayon

sa pagpupulong na ginanap, napag-alaman na ang mga

pesteng dumapo sa mga niyog ay tinatawag na scale

insects.

Ang scale insect ay isang uri ng insekto na

kumakapit at dumidikit sa ilalim na bahagi ng dahon ng

niyog na sumisipsip sa katas ng dahon na nagiging sanhi

naman ng paninilaw at panunuyo ng apektadong dahon.

Ayon sa PCA, sadyang mahirap puksain ang mga

scale insects dahil sa dami ng maaari nitong

maapektuhang halaman tulad ng abokado, saging,

papaya, at marami pang iba. Ayon kay Kapitan Runo

Maloles ng Bagong Silang, nagkaroon na ng kahalintuladna insidente sa probinsya ng Batangas na hanggang sa

kasalukuyan patuloy pa ring sinusolusyonan.

Dahil sa niyog ang isa sa mga pangunahing

pinagkukunan ng kabuhayan ng mga taga-Bagong Silang,

ang naturang pagsalakay ng scale insects sa barangay ay

lubusang nakaapekto sa kabuhayan ng mga tao dito.

Mayroong mahigit kumulang na 300 coconut farmers sa

lugar ngunit 54 pa lamang bilang ng mga coconut farmers

ang nasa listahan ng na-survey ng PCA.

Daing ni Mang Juanito, luging-lugi na kaming mga

may-ari ng niyugan. Sa byahe pa lang ng jeep, sa bayad

sa mga nagkakarga, talong-talo na kami. Kaunting-kaunti

na lang ang natitira sa kita. Kung dati kasi ay naipagbili

nila ng sampung piso kada piraso ng niyog, ngayon ay

umabot na lamang ito ng tatlong piso. Umunti rin ang

Noong 2012 ipinamahagi ni Mayor Anthony

Genuino ang 12 na kariton para sa mga piling

manlalako ng pagkain sa bayan ng Los Baos,Laguna. Ito ay naglalayong gawing mas ligtas at

malinis ang mga paninda nila. Pinangunahan ito ng

Department of Science and Technology (DOST) at ng

Barangay Integrated Development Approach to

Nutrition Improvement (BIDANI). Bawat kariton ay

nagkakahalaga ng P38,500 at mahalagang pumasa sa

mga kwalipikasyon ang mga manlalako bago

ipagkaloob sa kanila ang mga kariton.

Kabilang sa mga mapalad na nagkaroon ng Kariton

ni Ton ay ang mag-asawang Rodrigo at Marina Aquino.

Ayon sa kanila, mas maganda ang oportunidad na

naibigay sa kanila ng kariton ni Ton.

Pagtapak sa Laguna

Si Mang Rodrigo, 63, at si si Aling Marina, 67, ay

tubong Pampanga. Sila ay mayroong tatlong anak nakasalukuyang may mga sarili nang pamilya. Lumipat sila

sa Pila, Laguna taong 1998, sa tulong ng kanilang anak

na panandaliang nagsilbi bilang physical therapist sa

Calamba Medical Center (CMC).

produksyon dahilan sa pag-atake ng mga scale insects.

Sa kabuuan ay mayroong 75 hektarya ng lupain ang

nasasakupan ng Barangay Bagong Silang. Ito ay

natataniman ng sari-saring puno ngunit karamihan pa rin

dito ay puno niyog. Upang masolusyonan ang naturang

problema sa kabuhayan ng mamamayan ay naisipan

nilang magtanim ng ibat-ibang mga puno at halamangaya ng durian, lanzones, rambutan, mangosteen, at

paminta. Ngunit sa panayam kay Maloles ay nilinaw niya

na hindi sila pumutol ng mga puno ng niyog, bagkus ay

itinanim lang nila ang mga punong ito sa pagitan ng mga

apektadong puno ng niyog.

Isa sa mga nagawang hakbang ng mga coconut

farmers at ng barangay ang pagpuputol at pagsusunog sa

mga dahong apektado ng naturang peste, ayon na rin sa

mungkahi ng PCA. Ngunit nabanggit nila na wala naman

itong naging positibong resulta. Mula nang mai-report ng

barangay ang insidente ay nakapag-bigay na ang PCA ng

mga pesticide at abono para sa mga coconut farmers.

Nabanggit ni Maloles na sa kasalukuyan ay

nagpaparami ang PCA ng mga predator o insektong

kakain sa mga scale insects.

Hindi pa rin makapagbigay ng mga bagong uri ng

pesticides ang PCA dahil sa kasalukuyan pa itong

sumasailalim sa pag-aaral ng mga eksperto. May

posibilidad kasing magkaroon ito ng negatibong epekto

sa kalusugan ng mga konsyumer.

Nabanggit naman ni Lanie Lapitan, Provincial

Coconut Development Manager ng PCA, na marami na

silang nagawang hakbang upang masolusyonan ang

problema ng mga taga-Bagong Silang. Isa sa mga

nabanggit niyang paraan ay ang leaf pruning o ang

pagtatalas o pag-aalis ng mga apektadong dahon, bunga,

buwigan, at iba pang parte na kakikitaan ng scale insects.

Ngunit ayon sa kanya ay hindi masyadong nabigyang

pansin ng mga residente ng Bagong Silang ang naturang

hakbang kaya hanggang ngayon ay hindi pa rin tuluyang

mapuksa ang mga peste.

Isa pa sa mga nabanggit niyang paraan upang

mapuksa ang mga peste ay ang spraying and burning

kung saan ginagamit ang langis mula sa niyog, tubig, at

dishwashing liquid na nagsisilbing emulsier o panghalo

ng tubig at langis. Ito ay ini-spray sa mga apektadong

parte ng puno tulad ng dahon at bunga nito. Maaari ring

sunugin ang mga apektadong parte upang tuluyang

mapuksa ang mga peste.

Sa kasalukuyan ay mayroon ibat-ibang proyektong

isinasagawa ang PCA tulad ng APRP o ang AcceleratedPlanting and Re-planting Program, kung saan namimigay

sila ng mga binhi ng puno ng niyog sa kung sino man ang

nais magtanim at may lugar na mapagtataniman ng

nasabing puno. Isa pa sa kanilang mga proyekto ay ang

ang Participatory Coconut Planting Program (PCPP)

kung saan nagbibigay sila ng cash incentive sa kung sino

man ang makapag-papabunga ng binhi.

Ayon pa sa kanya, mayroon rin silang Salt

Fertilization Program kung saan nirerekomenda nilang

gamitin bilang pataba ang asin. Nakakatulong kasi ito

upang magkaroon ng mas marami at mas malaking bunga

ang puno.

Ang mga ito ay isinasagawa upang mapanatili ang

sigla ng industriya ng niyog sa ating bansa sa kabila ng

mga pesteng dumadapo at unti-unting pumapatay sa mga

puno ng niyog

Si Aling Marina ay trese anyos nang siya ay

nagsimulang maging food vendor. Siya ay umabot sa

ika-anim na baitang ng elementarya. Ang isa sa mganagtulak sa kanya na maglako sa murang edad ay ang

kanyang pagiging panganay na anak. Aniya, Napag-aral

ko hanggang kolehiyo ang aking tatlong kapatid sa

pamamagitan ng pagbenta ng pagkain. Maging ang

kanilang tatlong anak ay napaaral niya hanggang

kolehiyo, ngunit hindi nakapagtapos ang mga ito dahil

sila ay nakapag-asawa bago pa man matapos ang

kanilang kurso.

Si Mang Rodrigo naman ay naging operator ng

bulldozer sa International Rice Research Institute (IRRI)

noong sila ay nakatira pa lamang sa Pila. Ayon kay Aling

Maring, nakakuha raw ng trabaho sa IRRI si Mang

Rodrigo sa tulong ng asawa ng kanyang anak. Sa IRRI

kasi nagtatrabaho yung asawa ng anak ko. Isinama niya

minsan si Rodrigo doon. Namataan siya ni Mayor Lapiz

at nagkataong nangangailangan sila ng mago-operate sabulldozer doon, sabi ni Aling Marina.

Bukod sa IRRI, Si Mang Rodrigo ay nag-operate rin

ng mga bulldozer sa Los Baos. Nang si Mayor Perez na

ang namumunuan sa Los Banos, inihanap nito ang

mag-asawa ng bahay na maaaring upahan upang sila ay

makalipat sa Los Baos at mas mapadali ang pag-operate

ni Mang Rodrigo ng bulldozer. Sa kasalukuyan, sila ay

nakatira malapit sa kinaroroonan ng bagong munisipyo

ng Los Baos. Patuloy pa rin ang kanilang pagtitinda ng

pagkain.

Bagong Pag-asa

Noong Setyempre 17, 2012, Sina Mang Rodrigo at

Aling Marina ay nagpasya na ipagbuti ang kanilang

pagtinda sa pamamagitan ng mga kariton na handog ni

Mayor Anthony Genuino. Nakasaad sa kasunduang

nilagdaan ng mag-asawa na ang mga nagtitinda ng

gagamit nito ay nararapat na magbayad ng 60 porsiyento

ng halaga ng isang kariton o P23,100 upang tuluyang

mapasakanila ang kariton. Kung tutuusin, hindi

kamurahan ang halaga na ito. Maaari itong hulugan kada

linggo sa halagang P 209.44. Noong una, dalawang taon

ang panahon na naibigay sa mga manlalako upang

bayaran ang 60 porsiyento bago mapasakanila ang mga

kariton. Ngunit ito ay ginawang tatlong taon nang may

mga nagbalik ng kariton dahil hindi na nila ito

mabayaran.

Nobyembre 27, 2012 ang petsa nang una nilangmagamit ang bagong kariton sa pagbebenta. Nagkataon

na ito rin ang kaarawan ni Mayor Genuino, kung kaya

naman ang petsang ito ay lubos na naalala ng mag-asawa.

Ayon sa mag-asawa, mas lumakas ang loob nila

magbenta simula nang makuha nila ang kariton dahil una,

mas maayos na tignan ang kanilang mga paninda at

ikalawa, may gulong ang kariton kaya mas madali itong

ilipat sa ibat ibang puwesto. Nagkaproblema kami sa

paghahanap ng puwesto dahil sa hindi pagkakasundo sa

mga awtoridad. Pero ngayon naka-pirmi na kami dito sa

may bungad ng munisipyo, kwento ni Aling Maring.

Ine-estimang P100 ang kita ng mag-asawa kada-araw

o tinatayang tatlong libo kada buwan. Sapat na raw ito

upang sila ay mabuhay. Kasya na yun sa aming mag-

asawa. Ang mahalaga diyan ay hindi ka maluho. Kaya

naming mabuhay sa pagtitinda lamang, ani AlingMarina. Ang puwesto ng kariton sa munisipyo ay isang

stratehiya ng mag-asawa para sila ay natatanaw ng mga

lumalabas at pumapasok sa munisipyo. Tiyaga at

diskarte lang ang kailangan mo, sabi ng mag-asawa.

Ipinapakita ni Kapitan Maloles ang dahon ng niyog na sinasabing

apektado ng scale insects. Isa sa mga problemang kinakaharap

ng mga taga-Bagong Silang ang pagkakaroon ng scale insects sa

kanilang mga pananim ba niyog. (Kuha ni Easter Paz Issa Paulmanal)

Si Mang Rodrigo, isa sa mga nabigyan ng kariTon, ay nagbabantay sa kanilang pwesto sa tapat ng bagong munisipyo. (Kuha ni Nicolle Andrea Payuyo)

7THE LOS BAOS TIMESVOL. XXXIII ISSUE 2 FEATURE

Scale Insects: Peste ng Bagong Silang

KariTON: Hatid nga ba ay tulong?

nina Kathleen Mae Idnani at Easter Paz Issa Paulmanal

ni Nicolle Andrea Payuyo

7/22/2019 January 24-February 13, 2013

8/8

ni Gumamela Celes Bejarin at Levi Joshua Verora Jr.

sa dalawang pwesto nila sa Dangwa. Bukod sa paglalako

ng bulaklak at pagtatanim nito, nag-aayos rin daw sila ng

mga bulaklak para sa ibat ibang okasyon, katulad ng kasal,

binyag o maging Todos los Santos.

Sa Dangwa na naisipang magtayo ng pwesto ni Aling

Ising dahil may kahirapang makahanap ng mga costumer

dito sa Los Baos. Hindi nga lang kami makapagtayo ng

ower shop dito dahil dikit-dikit ang mga nagtitinda ng mga

bulaklak dito, wika ni Aling Ising. Maaari namang makabili

kay Aling Ising kung magpupunta sa kanilang tirahan at

ipapaalam ang order.

Ito rin ang mga nabanggit ni Mang Atoy na isa ring

magbubulaklak ng Brgy. Bayog. Sabi ni Mang Atoy,

dinadala agad nila sa Dangwa ang kanilang mga paninda

dahil yoong mga bumibili raw sa kanila ay sa Dangwa rin

nagtitinda.

Si Mang Atoy Gibas ay nagsimulang magtanim

at maglako ng aster noong siya ay 35 taong gulang. Sa

pagbubulaklak na raw niya naipundar ang kanilang tahanan.

Dagdag pa niya, maayos naman raw ang kanilang kita sa

ganitong klaseng hanapbuhay. Subalit may mga panahon

rin na matumal ang kanilang benta. Minsan ay kasabay pa

nito ang ilang problema para sa maintenance ng kanilang

mga pananim. Wika ni Mang Atoy, mahal daw ang gamot

o mga kemikal na ginagamit nila para sa mga bulaklak. Isa

pa sa nagiging problema nila ang upa sa lupang kanilang

tinatamnan at pasahod sa kanilang mga katuwang.

Tuwing Hunyo at Hulyo raw kadalasang nagiging

matumal ang benta ng mga bulaklak, ayon kay Aling

Ising. Wala kasing masyadong okasyon tuwing ganitong

panahon, kumpara sa Pebrero (Araw ng mga Puso), Marso

(Graduation/Semana Santa), Mayo (Flores de Mayo) at

Nobyembre (Todos Los Santos). Kapag matumal ang benta,

nagtatapon raw sila ng mga paninda kaya nalulugi. Abilidad

na lamang raw ang kailangan kapag ganitong mga panahon.

Noong nakaraang taon nga daw ay naapektuhan ng baha ang

kanilang mga pananim na bulaklak. Mabuti na lamang at

mabilis rin silang nakabangon mula dito.

Bukod sa pagbubulaklak ay may iba pang negosyo sila

Aling Ising at Mang Atoy. Si Aling Ising ay mayroong maliit

Matatamis na mga awitin. Tsokolate.

Lambingan. Mga pulang palamuti. Papalapit na

naman ang Araw ng mga Puso. Tuwing sasapit

ang araw na ito ay hindi mawawala sa listahan ng

bawat isa ang pagbibigay ng bulaklak. Mula sa

mga samut saring mga tinderot tindera sa mga

bangketa at tabing kalsada, tila ang mga bulaklak

na ang kumukumpleto sa ispesyal na araw na ito.

Ang Dangwa sa Maynila ang madalas na pumapasok

sa ating isipan kapag sinabing bulaklak. Dito sa Dangwa

matatagpuan ang maraming klase ng bulaklak na

nagmula pa sa ibat ibang parte ng bansa. Ilan sa mganakikipagsapalarang maglako doon ay mga residente ng Los

Baos, Laguna.

Pagbubulaklak ang isa sa karaniwang hanapbuhay

ng mga residente ng Brgy. Bayog, Los Baos. Halos

magkakatabi lang ang bahay ng mga nagtatanim at naglalako

ng mga bulaklak rito. Isa sa mga magbubulaklak ng Brgy.

Bayog si Aling Ising, na ngayon ay 66 taong gulang na.

Ayon kay Aling Ising Maranan, nagsimula siyang maglako

ng mga bulaklak noong siya ay 55 taong gulang. Aniya,

naisipan niyang maglako na lang ng bulaklak nang humina

ang kanilang negosyo sa ngerlings.

Ayon kay Aling Ising, namana niya sa kanyang ina

ang hilig sa pagnenegosyo. Habang-buhay na raw siya sa

kaniyang negosyo at ipapamana niya rin ito sa kaniyang mga

anak at apo upang mapagpatuloy ang negosyo. Ang ilan sa

labindalawang anak ni Aling Ising ang nagsisilbing bantay

na sari-sari store. Si Mang Atoy naman ay nagtatanim rin ng

iba pang klaseng bulaklak na nakapagbibigay rin sa kanilang

pamilya ng karagdagang kita.

Kung tutuusin ay wala naman talaga sa plano ni Aling

Ising ang pagbubulaklak. Samut saring mga negosyo ang

kaniyang sinubukan bago nahumaling sa pagbubulaklak.

Sa unti-unting paglakas ng kita sa pagbubulaklak ay

naisipan ni Aling Ising na ipagpatuloy na ang negosyo.

Aniya, buong pamilya raw nila ay nagtutulungan para sa

kanilang negosyo. Dahil nga sa kanilang sikap, naipundar

nina Aling Ising ang isang jeep na nagagamit din nila sa

paghahanapbuhay.

Para maging matagumpay sa napiling hanapbuhay,

kailangan lamang maglaan ng tiyaga, pagsisikap, at

dedikasyon kagaya ng ginagawa nila Aling Ising, Mang

Atoy, at iba pang magbubulaklak sa Brgy. Bayog.

At dahil paparating na nga ang Araw ng mga Puso,

naghahanda na ulit ang mga magbubulaklak ng Brgy. Bayog

ng mga bulaklak na kanilang ipaglalako sa Dangwa. Sa

kanila makakabili ng maraming klase ng mga bulaklak para

sa ibat ibang okasyon.

Naging maayos sa kalakhan ang kanilang mga

pamumuhay dahil sa pagbubulaklak. Ayon sa dalawa ay

sana masuportahan pa ng lokal na pamunuan at iba bang

mga organisasyon ang kanilang mga negosyo upang lumago

pa ito at mas maraming magbubulaklak pa ang umasenso

Para sa mga katanungan tungkol sa kanilang produkto oserbisyo, maaring kontakin sila Aling Ising at Mang Atoy sa mga

sumusunod

(Ising) Maranan Family 09292896734 o 09193640015

Bayog Silangan, Brgy. Bayog, Los Baos

Lyndi Flowershop, Dangwa

Renato Atoy Gibas 09198555578

Bayog Tagpuan, Brgy. Bayog, Los Baos

Para sa mga taga Los Baos, maaaring magtungo sa tirahan

nina Aling Ising at Mang Atoy imbis na magtungo pa sa Dangwa.

Mas mura ang mga bulaklak kung personal na bibili mula sa

kanila.

Matagal nang ikinabubuhay ni Mang Atoy ang pagtatanim at paglalako ng mga a ster na siyang

nagbibigay sa kanilang pamilya ng maayos na kita. (Kuha ni Gumamela Celes Bejarin)

Mga natatangingkwento ng Los Baos

Bagamat may edad na, hindi daw titigil si Aling Ising Maranan

sa pagbubulaklak. Panghabang-buhay na raw niyang gagawin ito

upang mapalago pa ang negosyo. (Kuha ni Levi Joshua Verora Jr.)Be a contributor.

For submissions, comments, suggestions, or inquiries, email us at the.los.banos.times@gmail.com or drop us a message at www.facebook.com/LbTimesor tweet us @LB_Times.

8 THE LOS BAOS TIMES VOL. XXXIII ISSUE 2

Ating kilalanin ang mga Aster Farmers ng Bayog