Karl Polanyi Ve Joseph a Schumpeter de Kapitalist Sistem Ve Surdurulemezligi Capitalist System and...

8/2/2019 Karl Polanyi Ve Joseph a Schumpeter de Kapitalist Sistem Ve Surdurulemezligi Capitalist System and Its Unsustainabi

1/74

TC

YILDIZ TEKNK NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS

KTSAT ANA BLM DALI

KTSAT YKSEK LSANS PROGRAMI

YKSEK LSANS TEZ

KARL POLANYI VE

JOSEPH A. SCHUMPETERDE

KAPTALST SSTEM VE SRDRLEMEZL

AYDIN KABAK

04710021

TEZ DANIMANIPROF. DR. TURAN YAY

STANBUL2007


2/74


3/74

iii

Z

KARL POLANYI VE JOSEPH A. SCHUMPETERDEKAPTALST SSTEM VE SRDRLEMEZL

Aydn KABAKTemmuz, 2007

ktisadi bir sistem olarak kapitalizmin, gnmzde neredeyse tm dnya genelineegemen olduunu grmekteyiz. Ortaya kard eitli aksaklklara karn, kapitalist

sistem tartlmaz ve vazgeilmez bir sistem olarak sunulmaktadr. Bu tarz birdeerlendirmede, pek tabii, 1980'den sonra yaanan dnmlerin ve neo-liberaliktisat politikalarnn etkileri yadsnamaz. Bu almada, kapitalizmin geleceineilikin eletirel bir perspektif sunan, iki byk sosyal bilimcinin, Karl Polanyi veJoseph A. Schumpeterin,Byk DnmveKapitalizm,Sosyalizm ve Demokrasiadl kitaplarn temel referans alarak, kapitalist sistemin srdrlemezliine ilikindnceleri karlkl olarak incelenecektir. Bu balamda ncelikle, Polanyi veSchumpeterin grlerini genel olarak ele alarak, kapitalist sistemi srdrlemezliegtren nedenler zerinde durduktan sonra bu iki sosyal bilimcinin dnceleriningnmzde neden hala tartldklar ortaya koyulmaya allacaktr. Sonu olarakalma, her ne kadar Polanyi ve Schumpeterin kapitalist sistemde ngrdkleridnmler gnmzde tam olarak gereklememi olsa da; yaanan yenigelimelerle beraber, kapitalist sistemin neden olduu baz problemlerisorunsallatrrken, kapitalist sistemin yeniden dnlmesi ve sorgulanmasnda,iktisat bata olmak zere dier sosyal bilimlerin, Polanyi ve Schumpeteringrlerinden yararlanmas gerektiini savunmaktadr.

Anahtar Kelimeler: Karl Polanyi, Joseph A. Schumpeter, Kapitalizm,Srdrelemezlik.


4/74

iv

ABSTRACT

CAPITALIST SYSTEM AND ITS UNSUSTAINABILITY: KARLPOLANYI AND JOSEPH A. SCHUMPETER

Aydn KABAKJuly, 2007

We are witnessing world-wide hegemony of the capitalism as an economic system.Despite the failures it caused, the capitalist system is reckoned as an uncontestable

and indespensable system. Needless to say, one can not ignore the impacts of thetransformation occured in the 1980s and neo-liberal economic policies on suchevaluation. This thesis will endeavor to carry out a comparative-analysis of the ideasof two great social scientists who presented critical perspectives on the future ofcapitalism, i.e. Karl Polanyi and Joseph A. Schumpeter, on the unsustainability ofthe capitalist system by taking up The Great Transformation and Capitalism,

Socialism and Democracy as main references . In this context, focus will be initiallyon the general ideas of Polanyi and Schumpeter on the causes that paved the way tothe unsustainability of capitalism; and then, shift to another point in order to renderwhy the ideas of these two prominent social scientists are still debated. In conclusion,even though transformations in the capitalist system that Polanyi and Schumpetersought did not come up fully; when recent developments are regarded, this thesisargues that not only economics but also other social sciences must benefit from the

perspectives provided by Polanyi and Schumpeter while problematizing the problemsthat were caused by the capitalist system and rethinking/questioning of it.

Keywords: Karl Polanyi, Joseph A. Schumpeter, Capitalism, Unsustainability.


5/74

v

NSZ

Yksek lisans eitim srecinde ve yksek lisans tezimin hazrlk aamasnda,yardmlarn ve desteini hibir zaman esirgemeyen, tez danmanm Prof. Dr. TuranYAYa teekkr ederim. almann ekillenmesinde eletirilerinden, gr venerilerinden yararlandm sevgili arkadalarm Ara. Gr. Veysel ESZ ve Ara.Gr. Bekir AIKn katklarn hibir zaman unutmayacam. Kimi kaynaklar teminetmemde bana yardmc olan, yapc eletirileri ve tevik edici konumalarylaalmann ortaya kmasnda katks olan Dr. Ahu KARASULUya, doktoratezlerini koulsuz olarak benimle paylaan Dr. Emre ZELK ve Do. Dr. Hseyin

ZELe kranlarm sunuyorum. Tm renim hayatm boyunca yanmda olup, enzor anmda dahi bana desteki olan sevgili arkadam Nurdan ERDOANa vesevgili aileme teekkr ederim. Ayrca, almann oluumunda gerekli olankaynaklar temin etmemde maddi adan bana destek olan, yurt ii yksek lisans

bursiyeri olduum, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (TBTAK),Bilim nsan Destekleme Daire Bakanlna (BDEB) teekkr bir bor bilirim.

stanbul; Temmuz, 2007 Aydn KABAK


6/74

vi

NDEKLER

TEZ ONAY SAYFASIZ....................................................................................................................... iiiABSTRACT....................................................................................................... ivNSZ............................................................................................................... vNDEKLER................................................................................................. vi

1. GR............................................................................................................. 1

2. KARL POLANYI VE JOSEPH A. SCHUMPETERNGRLERNE GENEL BR BAKI.. 4

2.1. Karl Polanyi ve Joseph A. Schumpeterin Ksa Yaamykleri ve almalar 4

2.1.1. Karl Polanyi 42.1.2. Joseph A. Schumpeter..... 9

2.2. Joseph A. Schumpeter ve Karl Polanyinin nsana Dair Yaklamlarve Analizlerindeki nemi.......... 13

2.3. ktisada Yaklamlar................................................................................ 142.3.1. Karl Polanyinin ktisada Yaklam.. 14

2.3.1.1. Ekonominin Toplumdaki Yeri ve ktisadn Biimselcive zselci Tanm............................................................ 15

2.3.1.2. Ekonomiyi Ynlendiren Btnleme Biimleri veKurumsal Kalplar.......................................................... 17

2.3.2. Joseph A. Schumpeterde ktisat.... 182.3.2.1. ktisadn Btnleyici Paralar: Sozialkonomik

(Toplumsal ktisat) Yaklam.......................................... 182.3.2.2. ktisada nterdisipliner Bir Yaklam: ktisat ve Dier

Bilim Dallar Arasndaki likiler.................................... 202.4. Piyasa ve Kapitalizm zerine Dnceleri............................................. 21

3. KAPTALST SSTEM VE SRDRLEMEZL... 24

3.1. Karl Polanyide Kapitalist Sistem ve Srdrlemezlii.. 243.1.1. Piyasa Ekonomisinin Oluumu ve Hayali Metalar........................ 243.1.2. ift Ynl Hareketin Anlam ve Sonular. 27

3.2. Joseph A. Schumpeterde Kapitalist Sistem ve Srdrlemezlii.... 333.2.1. Kapitalizmin Gelimeci Nitelii ve Giriimci Faktr.. 333.2.2. Srdrlemezlie Neden Olan Faktrler ve Sonular.................. 36

3.3. Karl Polanyi ve Joseph A. Schumpeterin DncelerininKarlatrlmas: Yaknsama ve Iraksamalar.. 43


7/74

vii

4. KARL POLANYI VE JOSEPH A. SCHUMPETERNDNCELERNN YANKILARI VE GNMZ NDEERLENDRMELER.. 48

4.1. Byk Dnm ve Kapitalizm, Sosyalizm ve DemokrasininOrtaya kard Etkiler... 494.2. Gnmz in Deerlendirmeler.. 524.3. Karl Polanyi, Joseph A. Schumpeter ve Trkiye. 57

5. SONU 59

KAYNAKA.. 63

ZGEM 67


8/74

1

1. GR

Eski uygarlklardan bu yana uygulanan iktisadi yntem ve dnceler, gnmzdeki

iktisadi sistemler; toplumlar zerinde her zaman nemli etkiler yaratm, politika

oluturmada ise belirleyici zellik tamlardr. Toplumlarda ise bu bakmdan

retim, mbadele ve blmle ilgili sorunlar, her ada var olmutur. Bunlarn

ilkelleri, ya Antik ada olduu gibi filozoflarca ya da Orta ada olduu gibi

Tanr

bilimcilerce incelenmitir

1

. Bilindii zere iktisadi yntemlerin bir retiniteliine dnme sreci Merkantilizmle balamtr. Merkantilizmi izleyen

dnemde klasik/liberal iktisadi dncenin temelleri atlm, zaman zaman

eletirilere maruz kalmasna ve eitli toplumlarda farkl iktisadi sistemler

uygulanmaya allmasna karn, bu gr gnmze kadar byk lde

etkinliini srdrmtr.

Sosyal bilimciler de, iktisadi sistemlerin toplumlar zerinde yaratt etki zerine

gemi yzyllardan beri dnmektedirler. Toplum iinde iktisadi sistemin yerizerine dnen kimi sosyal bilimciler, grlerinin temeline iktisadi bir bak

asn yerletirirken, kimileri ise sosyal bir bak asyla dncelerini

aklamlardr. Bu dnceleri kronolojik olarak kabaca u ekilde zetleyebiliriz2:

lk grup dnrlerin sosyal bir bak asnn olduunu (rnein; Montesquieu 1748,

Franois Quesnay 1758, Adam Smithi 1776), ikinci grup dnrlerin ise (rnein;

Townsend 1786, Malthus 1798, Ricardo 1817) iktisadi bir bak alarnn olduunu,

nc grupta tekrar sosyal bak asnn yer aldn (rnein; Carey 1837, List

1841, Marx 1859) ve drdnc grupta yeniden iktisadi bir bak asnn (rnein;

Menger 1871) hakimiyet kazandn syleyebiliriz. Son olarak beinci grupta,

nc ve drdnc grubun bir sentezi olan gr yer alr (rnein; Max Weber

1905). Bu dnrler zellikle 18. ve 19. yzyllarda hakimiyetini srdren kapitalist

1 Glten Kazgan, ktisadi Dnce veya Politikktisadn Evrimi (stanbul: Remzi Kitabevi, 2000),41.2

Karl Polanyi, Conrad M. Arensberg, Harry W. Pearson, The Place of Economies in Societies,Primitive, Arcahaic and Modern Economies Essay of Karl Polanyi, ed. George Dalton (Boston:Beacon Pres, 1971), 122-123.


9/74

2

sistemin nitelii, kkenleri, geliimi, evrimi ve yaratt unsurlar zerinde tartmalar

yrtmlerdir.

Biz de bu almada, 20. yzylda sosyal bilimlerde nemli bir yere sahip olan iki

byk dnrn, kapitalist sistemde ngrdkleri dnm ve sistemin toplumnezdindeki etkileri zerine dncelerini inceleyeceiz. Bu dnrlerden biri Karl

Polanyi, dieri ise Joseph A. Schumpeterdir. Hakim bir iktisadi sistem zerine

eletirel bir perspektif ile yaklamalar ve sistemin srdrlemezliine yaptklar

vurgu, almamzda bu iki dnrn grlerini karlkl olarak tartma

isteimizin ana nedenlerini oluturmaktadr. Bu erevede, almamz Polanyi ve

Schumpeterin grleri etrafnda ekillendirmemizin nedeni ise; neredeyse ayn

tarihlerde yay

nlanan, sistemin srdrlemezlii zerine younlaan yay

nlar

d

r

3

.Yine bu iki dnr kullanmamzn nedenlerinden biri de, politik olarak farkl

konumlarda yer almalarna ve almalarnda kimi zaman farkl, kimi zaman benzer

unsurlar kullanmalarna karn, sistemin srdrlemezlii sonucuna ulamalardr.

Bir dier nedenimiz ise gnmzde bu iki dnrn grlerinin hala tartlyor

olmasdr4.

Schumpeterin almalar incelendiinde, kapitalist mekanizmadan sz edildiini

grmemize karn, Polanyide bu husus, kendi kurallarna gre ileyen piyasamekanizmas kavramsallatrmas ile karmza kmaktadr. rnein Schumpeter

kapitalizmi, doas gerei, iktisadi bir deiim metodu ya da ekli olarak tanmlam

ve hibir zaman durgun durum gsteremeyeceini belirtmitir. Bu bakmdan

kapitalist mekanizmay srdren, kapitalist giriim tarafndan yaratlan yeni tketim

mallar, yeni retim veya ulatrma metotlar, yeni piyasalar ve yeni endstriyel

organizasyon ekillerdir. Bu biryaratc ykm srecidir ve yaratc ykm sreci

kapitalizmin esas temelidir. Polanyi ise almalarnda kapitalizmin eletirisini

yapmasna karlk, kapitalizm ifadesini kullanmaktan kanmtr. Kapitalizm

terimini kitabnda nadiren kulland grlmektedir. Baz analistler, Marksist bir

szck kullanmann politik karmaklklarndan dolay, basit bir taktik olarak

Polanyinin, kapitalizm yerine piyasa toplumu terimini kullandn ne

3 Burada konu edilen kitaplar; Karl Polanyinin 1944de yaynlanan Byk Dnm, amznSiyasal ve Ekonomik Kkenleri (The Great Transformation, The Political and Economic Origins ofOur Time) ve Joseph A. Schumpeterin 1942de yaynlanan Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi(Capitalism, Socialism and Democracy) adl kitaplardr.4

Onuncusu Boazii niversitesinde dzenlen ve iki ylda bir yaplan Uluslararas Karl PolanyiKonferanslar, Uluslararas Joseph A. Schumpeter Konferanslar, Polanyi ve Schumpeter zerineyazlan kitap, makale gibi yaynlar bunun gstergeleridir.


10/74

3

srmektedirler5. Polanyi, kapitalizm tanmlamasnda sermaye ve kapitalist rn

dinamiklerini referans olarak almamtr. nk Onun kapitalizm nitelendirmesi,

piyasa ekonomisi, kendi kurallarna gre ileyen piyasa mekanizmasn

iermektedir6. Bu bakmdan biz de almamzda, Schumpeterin kapitalist iktisadi

sistem ve Polanyinin kendi kurallarna gre ileyen piyasa mekanizmas srelerini

inceleyeceiz.

Bu incelemeyi gerekletirirken, Polanyi ve Schumpeterin neredeyse ayn tarihlerde

yazdklar ve sosyal bilim evresinde en nemli yaptlar olarak nitelenen

almalarn ana referanslarmz olarak kullanacaz. Bu referanslardan ilki,

Polanyinin 1944 ylnda yaynlanan Byk Dnm, amzn Siyasal ve

Ekonomik Kkenleri (The Great Transformation, The Political and EconomicOrigins of Our Time), ikincisi ise, Schumpeterin 1942 ylnda yaynlanan

Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi (Capitalism, Socialism and Democracy) adl

yaptlardr. almann ieriini olutururken kullanacamz ana yardmc

referanslarmz ise yine Polanyi ve Schumpeterin yazdklar dier kitaplar ve

makalelerdir. Bunlarn yannda, konumuzun ierii ile ilgili kitap, makale, tez

almas, sempozyum bildirisi ve syleileri kullanacaz.

alma, temel blmde ekillendirecektir. lk blmde, Schumpeter vePolanyinin, zellikle insan, iktisat, iktisadi eylem, piyasa, kapitalizm gibi

kavramlara bak alar ve analizlerinde nasl bir yer edindikleri sunulacak, ikinci

blmde ise, birinci blmde sunalan grlerin yardmyla, almann ana konusu

olan, Polanyi ve Schumpetere gre kapitalizmin srdrlemezlii konusu

karlatrmal olarak tartlacaktr. Sonu niteliinde olacak nc blmde ise

Polanyi ve Schumpeterin grlerinin gnmze yansmalar ve neden hala

tartldklar incelenecektir.

5 Fred Block, Karl Polanyi and the Writing of The Great Transformation, Theory and Society, vol.

32, no. 3 (2003): 280.6 Duran Bell, Polanyi and Definition of Capitalism, Theory in Economic Anthropology, ed. JeanEnsminger (New York: AltaMira Press, 2002), 119.


11/74

4

2. KARL POLANY VE JOSEPH A. SCHUMPETERN GRLERNEGENEL BR BAKI

almamzn birinci blmnde Polanyi ve Schumpeterin almalarna ve yaam

yklerine ksaca gz attktan sonra, insan, doa, iktisat, iktisadi eylem, piyasa,

kapitalizm gibi kavramlara bak alarn sunmaya alacaz. Birinci blmde

zerinde duracamz drt temel balklarmz ise unlardr: Karl Polanyi ve Joseph

A. Schumpeterin K

sa Yaam ykleri ve al

malar

, Joseph A. Schumpeter veKarl Polanyinin nsana Dair Yaklamlar ve Analizlerindeki nemi, ktisada

Yaklamlar, Piyasa ve Kapitalizm zerine Dnceleri.

2.1. Karl Polanyi ve Joseph A. Schumpeterin Ksa Yaam ykleri ve

almalar

2.1.1. Karl Polanyi

Yaamn bir sosyal aktivist olarak geiren Karl Polanyi, 1886 ylnda Macaristanda

dodu7. Bir Macar mhendisi olan Mihaly Pollacsek ve bir Rus olan Cecile Wohln

nc ocuu olarak dnyaya gelir. Polanyinin babasn Aye Bura, Yahudi asll

bir Hristiyan olarak belirtse8 de, Polanyinin ei Ilona Duczynska Polanyi, Mihaly

Pollacsek hakknda u bilgileri vermektedir9:

Mihaly Pollacsek pritenizme, pozitivizme, ilerlemeye, bilimsel bak asna sahip olmaya,

demokrasiye ve kadn haklarnda gelimeye inanmaktadr. Bu grler priten inana

uymaktadr. ahsen kendisi Yahudi ve bir Pollacsek olarak kalmaya devam etmitir. smininMacarca olmasn reddetmi ve bu durumun saygnln azaltmasna raz olmutur. Buna

ramen ocuklarnn adlarnn ise Macar Polanyi olmasna gz yummutur. ocuklarnn ve

einin dini Kalvinizmdir. Kendisi ise Yahudi inannda kalmtr.

7 Kenneth S. Rogerson, Karl Polanyi, Key Thinkers for the Information Society, ed. ChristopherMay (London; New York: Routledge, 2003), 150.8 Aye Bura, nsz, Byk Dnm amzn Siyasal ve Ekonomik Kkenleri, 4. bs.(stanbul: letiim Yaynlar, 2005), 13.9

Ilona Duczynska Polanyi, I First Met Karl Polanyi in 1920, Karl Polanyi in Viena, TheContemporar Significance of the Great Transformation, ed. Kenneth McRobbie, Kari PolanyiLevitt (Montreal: Black Rose Books, 2006), 303-304.


12/74

5

Annesinin ise Budapetede edebiyata dkn entelektel bir evresi vardr.

Annesinin bu evresi sayesinde Polanyinin yaad ev Budapetenin en nl

dnrlerinin bir araya gelip tarttklar bir mekan haline gelmitir. Aye Buraya

gre evin bu havasnn hem Karl Polanyiyi, hem de kardei nl bilim felsefecisi

Michael Polanyiyi etkilememi olmas dnlemez10.

1908 ylnda Budapete niversitesi Hukuk Fakltesinde okurken, aabeyi Adolf

Polanyi ile birlikte Sosyalist renciler hareketine dahil olmulardr. Bu hareket

Sosyal Demokrat Parti ierisinde almalarn yrtmekteydi. Dolaysyla Polanyi

de bu grup ile birlikte parti ierisinde almaktayd. Polanyi, bu zamanlarda

Marksizm ile tanm ve 22 yanda bu gre kendini kaptrmtr. Polanyi 1908

y

l

nda Galile evresi (Galileo Circle) adl

bir cemiyeti, arkadalar

ile birlikte kurduve ilk bakanln yapt. Galile evresi, politikalarn u ekilde ifade etmekteydi:

Kilise yanls politikalara, yozlamaya, ayrcalk yaplmasna, brokrasiye ve yar-

feodal bir lkeye kar olmak. Bu grubun bakan her yl deitirilecek ve yeni

bakan seimle belirlenecekti. Grubun faaliyetlerinde, daha sonra Viyanada

mantksal pozitivistlerin oluturduu evreyi de ok etkilemi olan Ernest Machn

almalar etkili olmutu. Ama, her eyden nce toplumu anlamaya ve

deerlendirmeye ynelik almalar bilimsel bir temele oturtabilmekti. Ama

pozitivistlerle paylalan bu amacn yannda ve pozitivistlerden farkl olarak, ahlaki

konulara verilen nem Galile evresinin ve Polanyinin daha sonraki almalarnn

ayrlmaz bir parasyd. zetlersek; hedef, deer ve inanlardan bamsz bir

bilimsel yaklam getirmek deil, aksine bilimsel yaklam ahlaki kayglar ve

deerler dorultusunda srdrmektir11.

Polanyi daha sonralarGalile evresinde, deneyimli ve eski Galileistlerden olarak

deerlendirilmeye balanmtr. Bu tarihlerde Polanyi, ailesine de bakmak iin

almalarna devam ederken, Budapetenin entelektel elit kesmi Polanyinin

annesi Cecilenin etrafnda toplansa da, Polanyi bu duruma ilgisiz kalmaktayd.

Ancak Polanyi de yeni insanlarla iliki kurmaktayd. Bunlardan birisi de Gyrgy

Lukacstr. Lukacs, o dnemde, Galile evresi ile yakn ilikileri olanPazar evresi

(Sunday Circle) adl bir cemiyete yeydi. Lukacsn, belki de bu ilikiler yoluyla,

Polanyiyi epeyce etkilemi olduu biliniyor. ki dnr de, kinci Enternasyonalin

10 Bura, 2005, 13.11 a.g.e., 13.


13/74

6

ekonomik determinizme tepki gsteriyorlar ve bu balamda ortodoks marksizmden

ayrlyorlard. Buna karlk, hem Polanyi hem Lukacs Marksizmin toplumu

btnsellii iinde ele alp incelemesini sosyal dnceye yaplan nemli bir katk

olarak gryorlard. i snfna evrensel bir kurtarc rolnn verilmesi ise,

Polanyinin hibir zaman kabul etmedii bireydi ve bununla ilgili olarak Marksist

gelenein btnnden ve Lukacstan kesinlikle ayrlyordu12.

1915 ylnda Polanyi askeri grevini yerine getirmek iin askere arlmtr. 1915-

1917 yllar arasnda Avusturya-Macaristan mparatorluu ordusunda Rusyaya ka,

I. Dnya Savanda subay olarak grev ald. Bu grev yznden Budapeteye

1917nin sonlarna doru geri dnebilmitir. Rusyada grevdeyken yakaland kalp

hastal

nedeniyle Budapetede hastaneye yat

r

lm

t

r. Rusyada askerdeyken vehastanede yatt bu tarihlerde devrimci hareketler Macaristanda yaylmaktayd.

Kendi grubu olan Galile evresi sava kart politik grler ileri srdklerinden

dolay illegal rgt olarak ilan edilmi ve yasaklanmtr. Polanyi askerden geldikten

sonra eski arkadalar vastasyla yeni Galileistlerle ilikiye gemek istese de

arkadalar bunu reddetmitir. nk onlar, artk daha radikal dncelere sahiptiler.

Polanyi ii snfnn evrensel bir kurtarc rolne brndrlmesine kar kt iin

Macaristanda proletarya diktatrln savunan komnistlerin iktidara gelmesine

kar kmtr. Buna karn, Sosyal Demokratlarn iktidara gelip, komnistlere kar

giritikleri terr faaliyetleri sonucunda yeni hkmete de kar kmtr.

1919 ylnda Rusyada yakaland hastaln tedavisi iin Viyanaya gitmitir.

Viyanada 1920 ylnda, gelecekte kars olacak olan, Ilona Duczynska ile tanr.

Ilona Duczynska, Sovyetler Birliinden Viyanaya Macaristan Komnist Partisinin

grevlendirmesi ile gider. Hastalnn gemesi ile birlikte Polanyi, almalarna

tekrar balar. 1922 ylnda Sosyalist Muhasebecilik (Socialist Accountancy) adl

almasnda sosyalist ekonominin ina edili srecinde karlalan glkleri

anlatr. Polanyiye gre burjuva ekonomisi ve ekonomistlerinin uygulamalar ile

sosyalist bir ekonomiye geiin imkanszlatrldn belirtir ve bu grlere kar

kar. 1922den itibaren Polanyinin ekonomik liberalizmin nde gelenlerinden F.

Von Hayek ve L. Von Misese, ayn zamanda da kardei Michael Polanyiye,

Sovyetler Birlii konusunda kar ktn gryoruz. 1922de yaynlanan Sosyalist

12 a.g.e, 14.


14/74

7

Muhasebe adl yazs, sosyalist ekonominin tkanklklarn vurgulayan iktisatlara

kar yazlmt13.

Polanyi, 1921 ylnda gmenlerin gazetesi olan Viyana Macaristan Gazetesinde

(Vienna Hungarian News); 1924 ylnda da Orta Avrupann nde gelen ekonomi vefinans dergisi olan Avusturyal Ekonomistlerde (The Austrian Economist) editr

kurulunda almaya balar. Bu dergide d politika ve uluslararas problemler

zerinde alr. Dergi yaynland sralarda SSCBde ilk Be Yllk Plan uygulanr

ve bu plan hakknda tartmalar da plann uygulanmas ile balar. Polanyi de bu

planlama uygulamas ile yakndan ilgilenir ve Sovyetlerin ekonomide planlama

uygulamasna sempatiyle bakar. Bu dnemde dine ve reel sosyalizme dnk

eletirilerini, yazd

zgrlk zerine (On Freedom) al

mas

nda dile getirir. Bualmas kitap haline getirilmez ve el yazmas olarak kalr. Dergide alt yllarda

Yurttalar Radikal Partiye (Citizens Radical Party) katlr ama bu partinin aktif

yesi olmaz. Bunun nedenini de Ilona Duczynska, parti ile yrtlen siyasi

almalarda herhangi bir g ilikisinin Ona ters gelmesi ve Polanyinin bunu kabul

edememesi olarak aklar14. Polanyi bu dergide 1933 ylna kadar, Almanyada ve

Avusturyada faizm ykselene kadar, almasna devam eder. Dergide yazd

yazlarda sosyalizm eilimi olmas nedeniyle tutuklanma phesi onu Londraya g

etmeye zorlamtr. Londraya gidince almalar yeni bir boyut kazanmtr.

Londrada Sovyetler Birliine sempatiyle bakan Hristiyan solcular ile temasa

geer. Bu grupla birlikte 1935 ylnda Hristiyanlk ve Sosyal Devrim (Christianity

and the Social Revolution) adl almaya yardmc editr olarak katlr. Bu alma

Polanyinin Faizmin z (The Essence of Fascism) adl eserini de iermekteydi.

1935 ylnda dnyadaki gncel gelimeler hakknda Amerikan niversitelerinde

konuma yapmas iin Uluslararas Eitim Enstits (International Institute

Education) kuruluunun davetini kabul eder ve bu nedenle, ABDde bir dizi

seminere katlr.

1937 ylnda alanlarn Eitim Birlii (Workers Educational Association)

kurulunda ve Oxford ile Londra niversitesinin yetikinlerin dardan eitim

almalarna ynelik programda dersler verir. Bu dersler sayesinde Polanyi, ngiliz ii

snfn yakndan tanma ve eitli deneyimler elde etme frsat buldu. Bu programda

13 a.g.e, 15.14 Ilona Duczynska Polanyi, age, 310.


15/74

8

hem ders verir hem de ii snf hakknda bilgi edinir. Ilona Duczynska, onun Marx

ve Engelsin anlattklarndan pek fark olmayan ii mahallelerinde dolanp

kmekte olan sanayi blgelerinde ana babalarnn i bulabildiine hi tank olmam

genlerin akn akn Londraya gelilerini grd zaman duyduu aknlk ve

sarsnty ok arpc bir biimde anlatr. Byk Dnmn anahtar cmlelerinden

biri olan Avrupa faizmini anlamak iin Ricardo ngilteresine dnmek gerekiyor

cmlesi, kitabn yazlmasnda byk bir itici g oluturan bu aknlk ve sarsntya

bal olarak aklanabilir15. Bu programlarda Polanyi, ngilterenin sosyo-ekonomik

tarihi, ngilterenin erken dnem kapitalizm tarihi ve uluslararas ilikiler hakknda

dersler verir. zellikle ngilterenin sosyo-ekonomik ve ngilterenin erken dnem

kapitalizm tarihinin derslerini verirken, daha sonralar yazacaByk Dnm

(The Great Transformation) adl almasnda gelitirecei fikirlerin temel

argmanlarn formlize eder. Byk Dnm adl kitab da, 1940 ylndan 1943

ylna kadar geen sre zarfnda yazlr. 1940 ylnda kitapta yazlacak olan bilgilerin

plan yaplr ve metin ise ABDde ders verirken kaleme alnr. Kitap, 1944 ylnda

New Yorkta, 1945 ylnda da Londrada baslr. 1943 ylnda tekrar Londraya

dnen Polanyi, alanlarn Eitim Birliinde almaya devam eder. Bu srada

baka kurulularda da (rnein the Royal Institute of International Affairs) dersler

vermek iin davet edilir.

1947 ylnda Columbia niversitesi Polanyiye misafir profesr unvanyla Byk

Dnm merkezli Genel ktisat Tarihi dersi vermesi teklifinde bulunur. 1953

ylnda emekli olana kadar Genel iktisat Tarihi dersini verir. Bu dersle alakal bir

baka ders de ktisadi Kurumlarn Orijini, Columbia niversitesi Sosyal Bilimler

Aratrma Meclisi tarafndan desteklenerek alr. Macaristan ve Avusturyada

komnist partilerde alan Ilona Duczynskann ABDye girmesi ise yasaklanr.

Bunun zerine, 1950 ylnda Polanyi ve ei Kanadada Toronto yaknlarnda

Pickeringe yerleirler. Polanyi de Torontodan New Yorka giderek ders vermek

durumunda kalr.

1953 ylnda, 66 yandayken emekli olan Polanyi, Ford Foundation tarafndan

dllendirilir ve 5 yl boyunca Kurumsal Bymenin Ekonomik Grnmler

zerindeki nterdisipliner Projesinde (Interdisciplinary Project on Economic

Aspects of Institutional Growth) aratrmalarna devam eder. almalar srasnda C.

15 Bura, 2005, 16.


16/74

9

Arensberg ve H. Pearson gibi iktisatlarla birlikte kapitalizm ncesi topluluklar ve

ilk a ekonomileri zerine alr. Buradaki almalar sonunda 1957 ylndaEski

mparatorluklarda Ticaret ve Piyasa (Trade and Market in the Early Empires) adl

derleme yaynlar. Bu derlemenin ierisinde nemli makalelerinden biri olan

Kurulmu Bir Sre Olarak Ekonomi (The Economy as Instituted Process) adl

makalesi de yer almaktadr. 1957 ylndan sonra 18. Yzyl Dahomey toplumu

zerine alt ve almalar lmnden sonraDahomey ve Kle Ticareti(Dahomey

and the Slave Trade) adyla yaynland.nsann Geimi(The Livelihood of Man) adl

almas 1977 ylnda Harry Pearson tarafndan; lkel, Arkaik ve Modern

Ekonomiler(Primitive, Archaic and Modern Economies) adl almas da G. Dalton

tarafndan Polanyinin aratrmalar sresince oluturduu ders notlar ve

yaynlanmam almalar ele alnarak baslr.

1963 ylnda Karl Polanyi ve Ilona Duczynska tarafndan ngiliz okurlara Macar

edebiyatn tantmak amacylaSaban ve Kalem. Macaristandan Yazlar: 1930-1956

(The Plough and the Pen. Writings from Hungary 19301956) adl alma kaleme

alnr. Ekim 1963te 1919 ylndan sonra ilk defa Macaristan ziyaret eder ve

Macaristan ziyaretinde Macaristan Bilimler Akademisinde (The Hungarian

Academy of Sciences) bir dizi ders verir. Polanyinin son grevi ise editr Rudolf

Schlesinger olan aylk bir dergi olan Co-existencen kurulmasna yardmc

olmaktr. Bu dergi 1960l yllarda sava propagandalarna ve Sovyet sosyalizmine

kar tavrlara kar cevap vermek iin karlmtr.

1957 ylnda yakaland kanser hastal sonucunda 23 Nisan 1964 ylnda vefat

eder. 1986 ylnda Macaristan Bilimler Akademisi doumunun yznc yl

vesilesiyle Budapetede Karl Polanyi ve Ilona Duczynskann birlikte yatt bir ant

mezar yaplr.

2.1.2. Joseph A. Schumpeter

Joseph Alois Schumpeter 8 ubat 1883 ylnda, o zaman Avusturya-Macaristan

mparatorluu snrlar ierisinde olan, imdi ise ek Cumhuriyeti topraklarndaki

Triesch ehrinde dodu. Schumpeterin ailesi Trieschte kkl ve sayg duyulan bir

ailedir. Schumpeterin annesi, Johanna Schumpeter, bir fizikinin kzdr. Babas ise,

Josef Schumpeter, Trieschte kendisine ait tekstil imalat fabrikas olan bir

fabrikatrdr. 1887 ylnda Schumpeterin babasnn vefat etmesinden ve 1893


17/74

10

ylnda ilkretimi tamamlamasndan sonra Viyana ehrine yerlemilerdir. Viyana

ehrine yerlemelerinde Schumpeterin vey babas Sigismund von Kler etkili

olmutur. Von Kler, Schumpeteri Avusturya-Macaristan mparatorluu

aristokratlarnn ocuklarn gnderdii nl Theresianum Okuluna gndermi ve bu

sayede, Schumpeter niversite eitiminden nce kaliteli bir eitim almtr. Bu

okulda Franszca, talyanca, ngilizce, Yunanca ve Latinceyi renmitir. Yabanc

dildeki iyi eitiminin yannda, okuduu okulda sosyoloji ve felsefeye de ilgi

duymutur.

1907 ylnda Viyana niversitesi Hukuk Fakltesine kaydolmu ve iktisat bilimine

ilgi duymaya balamtr. niversitedeki ilk yllarnda sosyal tarih ve hukuk tarihi ile

ilgilenmi ancak daha sonralar

, iktisat teorisine ilgi duymaya balam

t

r.Schumpeter Viyana niversitesinde okurken Eugen von Bhm-Bawerkin rencisi

olmutur. Bhm-Bawerk, Avusturya iktisadnn gelimesinde nemli katklar yapan

bir iktisatdr16. Bhm-Bawerk ve Bhm-Bawerkin dncelerini paylaan

Friedrich von Wieser (von Wieser de Schumpeterin Viyana nivrersitesinden

hocasdr) Carl Mengerin dncelerinin etkisi altndadr. Bhm-Bawerkin nemli

rencilerinden birisi Joseph Schumpeter ise dieri de Ludwig von Misestir17.

Schumpeter ilk kitabTeorikktisadn Doas ve znde (The Nature and Essence

of Theoretical Economics) en ok minnettar olduu iki iktisatnn von Wieser ve

Walras olduunu belirtmitir18. Schumpeter liberal dnceli retim yeleri ile

almsa da, kendisi Marksizme kar ilgi duymutur. 19051906 yllarnda

Schumpeter, iki nl Marksist, Otto Bauer ve Rudolf Hilferding ile bir seminere

katlmtr19. 1906 ylnda iktisat alannda doktorasn tamamlam ve doktora

diplomasn aldnda iktisat, istatistik ve sosyoloji alanlarnda, von Bhm-Bawerk

ve von Wieserin referanslar ile eitim vermeye balamtr.

1906 ylnda Hukuk Fakltesinden doktora unvann aldktan sonra birka yl

avukatlk yapmtr. Bu sre zarfnda ilk kitab olan Teorikktisadn Doas ve z

adl kitabn 1908 ylnda yazmtr. 1909 ylnda niversitede retim yeliine

dnm ve Czernowitz niversitesinde iktisat ve dier sosyal bilimler alannda

16 Roger W. Garrison, Biography of Eugen von Bhm-Bawerk, Ludwig von Mises Institute,http://www.mises.org/content/bawerk.asp, [09.07.2007].17 Roger W. Garrison, age.18

Richard Swedberg, The Economics and Sociology of Capitalism, (West Sussex: PrincetonUniversity Pres, 1991), 8.19 Swedberg, age, 7.


18/74

11

dersler vermeye balamtr. Bu niversitede alrken, 1911 ylnda, ktisadi

Gelime Teorisi (The Theory of Economic Development) adl kitabn yazmtr.

1911 ylnda profesr sfatyla Graz niversitesine gemi ve bu niversitede

alrken ktisadi Doktrin ve Metot(Economic Doctrine and Method) adl kitabn

yazmtr. ktisadi Doktrin ve Metotadl kitab bittii zaman I. Dnya Sava patlak

vermitir. Schumpeter, I. Dnya Savana kar km ve 1918 ylnda ierisinde

Rudolf Hiferding, Emil Lederer gibi iktisatlar; Karl Kautsky gibi siyasetiler ve

sendika liderlerinin bulunduu Alman Kamulatrma Komisyonuna (German

Socialization Commision) katlmtr. Komisyonda arlkl olarak Marksistler

bulunmaktaysa da liberal grl yeler de mevcuttu. Bu komisyonda alrken

ekonominin etkinliinin arttrlmas iin kamulatrmann gerektii hakkndaki bir

raporu Marksist dnrler ile birlikte imzalamtr.

1919 ylnda Avusturya hkmetinde Maliye Bakan olarak almtr. Schumpeter

bu grevdeyken de, komisyonda alrken de hibir siyasi partiye ye olmam ve

hkmette siyasi partilerden bamsz bir bakan olarak yer almtr. Yksek

enflasyon, yksek isizlik oran, yaygn alk sorunun grlmesi, siyasi istikrarszlk

nedenleriyle Schumpeter bakanlk grevinde baarl olamam ve grevden

ayrlmtr. Grevden ayrlnca tekrar Graz niversitesine dner. Bu niversitede de

uzun sre kalmam ve 1921 ylndan itibaren zel sektre geerek Viennese

Bankasnda bakanlk yapmtr. 1924 ylnda bankann borlarn deyemez hale

gelmesinden sonra Schumpeter, bu bankadaki grevinden ayrlmtr. 1925 ylnda

tekrar akademik camiaya dnen Schumpeter, Bonn niversitesinde ders vermeye

balad. 1932 ylnda kadar bu niversitede kalm ve 1932 ylnda ABDnin gzde

niversitelerinin banda gelen Harvard niversitesinde almak zere ABDye

gitmitir. Harvard niversitesinde ders vermeye matematiksel iktisat ile balad.

Schumpeter, ABDye gittii ve Harvard niversitesinde alt 1930larda

iktisatta matematiin daha fazla kullanlmas gerektiini dnmekteydi.

Schumpetere gre bu yllarda iktisat teorisi kesin olmayan metotlarn kullanld

felsefi bir alandan, kesin yntemlerin kullanld bilimsel bir alana doru

evrilmekteydi. ktisatta gerek ilerlemenin iktisadi sorunlar zmek iin

matematiksel yntemlerin kullanlmas ile gerekleebilecei dncesini

savunmaktayd. Bu grlerini hem Harvard niversitesinde ders verirken hem de

Econometric Societyde etkin olarak alrken ileri srmtr. Bu kurumda 1938 ve


19/74

12

1939 yllarnda bakan yardmcs, 1940 ylnda ise bakanlk grevlerini

yrtmtr. Schumpeter her ne kadar iktisatta matematiin kullanlmasndan yana

ise de kendisini bir matematiki olarak grmez. Kendisinin matematik bilgisinin az

olduunu dnr. almalarnda da matematie yer vermez. Bunun nedeni olarak

da dncelerini matematiksel olarak ifade etmekte zorlanmasn gsterir.

Schumpetere gre almalarnda matematik olmamas bir eksiklik deildir. nk

Ona gre matematik iktisadn bir paras olmal fakat onunla ayn anlama gelecek

ekilde kullanlmamaldr. Bu nedenlerden dolay matematik derslerinde yerini

19351936 ylndan itibaren Wassily Leontiefe brakr.

Harvard niversitesinde Schumpeter ile birlikte Wassily Leontief, Gotfreid

Haberler ve Alvin Hansen gibi nl iktisat

lar da bulunmaktayd

. Bu nliktisatlarla birlikte Paul Samuelson, Richard Goodwin, James Tobin, Abram

Bergson, Wolfgang Stolper, Paul Sweezy ve John Kenneth Galbraith gibi gelecein

nl iktisatlar da Harvard niversitesinde Schumpeterden ders almaktaydlar.

Harvard niversitesinde alrken 1939 ylnda Konjonktr Dalgalar: Kapitalist

Srecin Teorik, Tarihsel ve statistiksel Analizi (Business Cycles: A Theoretical,

Historical and Statistical Analysis of Capitalist Process) adl kitabn yaynlamtr.

1930lardaki politik durumu Schumpeter yakndan izlemi ve deien politik yap

onu rahatsz etmitir. Schumpeter 1930lu yllarda Roosveltin Yeni Uzla (New

Deal) ile birlikte devletin ekonomiye mdahalesine de kar kmtr. Schumpetere

gre yaanan depresyon devlet mdahalesi ile dzeltilemezdi. Schumpeter

ekonominin iinde bulunduu konjonktr dalgalanmalarna mdahale etmemek

gerektiini, onun kendi kendine ileyeceini ve de getii gibi ykselebileceini

iddia etmitir. II. Dnya Sava devam ederken, Schumpeter 1942 ylnda

Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi (Capitalism, Socialism ve Democracy) adl

eserini yaynlamtr. 1948 ylnda Amerika Ekonomik Kurumunun ve Uluslararas

Ekonomi Kurumunun bakanlna seilmitir. Daha sonraki yllarda ktisadi

Analizin Tarihi(History of Economic Analysis) kitabn yazmaya balam ancak bu

kitab tamamlayamamtr. Bu kitap, 1954 ylnda, Schumpeterden kalan notlarla

tamamlanm ve yaynlanmtr. Zamannn ounu, ekonomide teknolojinin yeri,

sosyal faktrlerin, iktisat teorisi ierisine nasl dahil edilecei ve tam bir dinamik


20/74

13

teorinin nasl gelitirilecei gibi gnmzn ok nemli baz problemleri iin

harcam20 olan Schumpeter, 1950 ylnda lmtr.

2.2. Joseph A. Schumpeter ve Karl Polanyinin nsana Dair Yaklamlar ve

Analizlerindeki nemi

Schumpeter ve Polanyinin kapitalist sistemin douu, geliimi, evrimi ve

srdrlemezlii dncelerinde, insan faktrnn nemi nedeniyle, her iki

dnrn insana dair yaklamlarn ve bu yaklamn analizlerinde nasl bir yer

tuttuunu incelemek anlamldr. Bilindii zere Schumpeterin analizinde, retim

odakl bir insan olan giriimcinin faaliyetlerinin ve yaratt yenilik srecinin,

kapitalist sistemin ileyi mekanizmas asndan nemi byktr. Yine de

Schumpeter, hibir zaman bireysel davrann nasl toplumsal bir rasyonellie

(kapitalizme) dntnn makro ekonomik analizini ortaya koymamtr. Onun

yapt, daha ziyade, yntemsel bireyci yaklam iinden, verili bir tarihsel yap

olarak kapitalizmin i rgsn, zellikle de iktisadi deiim balamnda

stnln aklamaya almaktr21. Bunun yan sra Schumpeter, giriimci insan

tipini, kapitalist sistemin devamlln ve yenilenmesini salayan ana unsur olarak

grmektedir. Bu balamda giriim zgrln, kapitalizmin temel niteliklerinden

biri olarak deerlendirmektedir. almamzn ikinci blmnde daha detayl bir

ekilde inceleyeceimiz kapitalist sistemin srdrlemezlii fikrinde, yine bu insan

tipinin, giriimcinin fonksiyonunun yok olmas, nem arz etmektedir.

Schumpeterde olduu gibi, Polanyinin analizinde de insan faktr nemlidir.

Polanyide insan faktr ve insan doas, kapitalist sistemin srdrlemezlii

konusunda daha baskn bir neme sahiptir. Polanyinin tarihsel nedenlere

dayandrd analizlerinde insan doas, toplumsal oluum ierisinde yer alan insan,

salt iktisadi yap nedeniyle ekillenmez. Ekonomi her zaman var olmakla beraber,

sosyal ilikilerin ierisine yerlemitir. nsan doas, insanln btn, ekonomik

unsurlarla beraber, bu sosyal ilikiler btn ierisinde belirlenir. Fakat kapitalizmin

ortaya k bu yapy krmakta ve insan doasn tahrip etmektedir. Bu balamda

20 Richard Swedberg, Joseph A. Schumpeter, His Life and Work(Cambridge: Polity Press, 1993),

1.21 Erturul Kzlkaya, Joseph A. Schumpeterin Giriimcilik Fikrine Dair Bir Not, Akdenizniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, s. 10 (2005): 33.


21/74

14

Polanyinin Byk Dnmde ileri srd gr Hseyin zel u ekilde

aklamaktadr22:

Karl Polanyi, Byk Dnmde bireysel kazan gds ve a kalma korkusu zerine

temellenen, kendi kendini dzenleyen bir ekonomik sistemi, yani piyasa sisteminin, btn bir

toplumu piyasann egemenlii altna sokmas yznden insann toplumdaki hem dier

insanlarla, hem de doayla olan yaamsal birliini bozarak toplumun doal ve insani zn

tahrip ettiini ve byle bir tahribatn engellenebilmesi iin piyasann genilemesini snrlayc

nitelikte yaplacak mdahalelerin ise sonuta sistemin ileyiini bozarak zlmesine yol

aacan ileri srmektedir.

Bu blmde insan faktrnn (doas ya da kendisinin), hem Schumpeter hem de

Polanyinin analizlerinde nemli bir yer tuttuunu vurgulamaya almamza karn,

kapitalist sistemin oluumu, geliimi ya da srdrlemezlii konusunda deinilmesigereken, Schumpeterin giriimci, aydnlar ve Polanyinin emek piyasas, ifte

hareket gibi kavramlarna ve detayl incelemelerine almamzn ikinci blmnde

yer vereceiz.

2.3. ktisada Yaklamlar

Bu balmz altnda hem Schumpeter hem de Polanyinin iktisada ne ekilde

yaklatklarn ortaya koymaya alacaz. Bu aba ierisinde Polanyinin

ekonominin toplumdaki yeri zerine dncelerini ve iktisadn biimselci ve zselci

tanmn aktaracaz. Ayn zamanda Ona gre ekonomiyi ynlendiren btnleme

biimleri ve kurumsal kalplarnn neler olduunu belirteceiz. Schumpeterin ise

iktisadn btnleyici paralar yaklamna deinerek, toplumsal iktisat kavram

zerinde duracaz. Ayn zamanda iktisat ve dier sosyal bilim dallar arasndaki

ilikilere de ksaca deinilecektir.

2.3.1. Karl Polanyinin ktisada Yaklam

Bu ksmda, Polanyinin ekonominin toplumdaki yeri dncesini aktarmaya alp,

kendisinin nasl bir iktisat tanmn benimsediini inceleyeceiz. Daha sonra, Ona

gre ekonomiyi ynlendiren unsurlarn neler olduunu aktarmaya alacaz.

22

Hseyin zel, lmn Politik ktisad: Polanyi ve Marx'n nsan Anlaylarna Dayanan BirDeneme, Hacettepe niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi,vol. 18, s. 2 (2000):69.


22/74

15

2.3.1.1. Ekonominin Toplumdaki Yeri ve ktisadn Biimselci ve zselci Tanm

Polanyinin genel olarak iktisada ya da ekonominin ileyiine bak asnda,

toplumsal faktrlerin yeri nemlidir. Bu bakmdan Polanyinin iktisada yaklamn,

insan toplumlarnda ekonominin yeri erevesinde incelemek kanlmazdr. Buereve ile Polanyide farkl insan toplumlarnda ekonominin yerini aklamaya

ynelik genel bir teori buluyoruz. Bu teorinin temelinde, Polanyinin modern

antropolojinin en nemli bulgusu olduuna inand bir fikir, temel insani drtlerin

hibiri ekonomik deildir fikri yatyor. Buna paralel olarak, tarih boyunca var olmu

btn toplumlarda ekonomi sosyal ilikiler btn iine, onlardan ayrlmayacak

ekilde yerlemitir fikri ortaya kyor23. Bu yaklam Byk Dnmde yer alan

u cmlelerde a

ka belirtilmektedir

24

:Son zamanlarda yaplan tarih ve antropoloji almalarnn gze arpan sonucu, insan

ekonomisinin, kural olarak, insann sosyal ilikilerinin iine yerlemi olduu. nsan, maddi

zenginlik edinmekteki bireysel karlarn korumak gayesiyle hareket etmez; toplumsal

konumunu, sosyal haklarn ve sosyal deerlerini korumak zere hareket eder... Ne retim ne

de datm sreci, mal sahipliiyle ilgili zel ekonomik karlara baldr; bu sre iinde her

aama, gerekli ilemlerin yaplmasn salayan bir dizi sosyal kara gre ayarlanmtr.

Polanyinin insan ekonomisinin, insann sosyal ilikilerinin ierisine yerlemi

olduu (embedded) grlerini tarihsel ve antropolojik bir temele dayandrmasnn

nedeni, Byk Dnmde belirttii 19. yzyl kapitalizminin, insan ekonomisine

yaklamndaki yanlln ortaya koymaktr. Polanyinin belirttii zere

kapitalizmden nce, iktisat evresi ya da piyasa, sosyal ilikiler ierisine yerlemiti.

Bu toplumlarda ekonominin unsurlar veya iktisadi ilemler her zaman, sosyal stat

ve politik veya dinsel gdler gibi, esasnda iktisadi olmayan temellere dayanr.

Dier bir deile, bu toplumlarda iktisadi yaam terimi kesin bir anlama sahip

deildir25

. Kapitalizm ya da kendi deyimiyle piyasa ekonomisinin ortaya kyla,insan ekonomisi, insann sosyal ilikilerinden koparlm, dlanmtr

(disembedded). Byle bir durumda, iktisadi eylemin toplumsal, siyasal ve kltrel

belirleyicileri tamamen gz ard edilmektedir.

23 Bura, 2005, 18.24 Karl Polanyi, Byk Dnm amzn Siyasal ve Ekonomik Kkenleri, ev. Aye Bura

(stanbul: letiim Yaynlar, 2005), 88-89.25 Hseyin zel, Reclaiming Humanity: The Social Theory of Karl Polanyi (Doktora Tezi, TheUniversity of Utah, Department of Economics, 1997), 910.


23/74

16

Yukardaki aklamalarda grdmz gibi, Polanyinin ekonominin toplumdaki

yeri dncesi, Onu ekonominin biimselci (formalist) tanmn reddetmeye ve

zselci (substantivist) tanmn benimsemeye gtryor26. Polanyinin Kurulmu Bir

Sre Olarak Ekonomi adl makalesinde, ekonominin biimselci ve zselci tanmn

u ekilde yaptn gryoruz27:

Bu blmdeki ana amacmz, iktisadi terimine, tm sosyal bilimlerde tutarl bir ekilde

ilikilendirilecek anlam tanmlamaktr... ktisadi olann zsel anlam, insann yaam iin

doaya ve dier insanlara bamllndan gelmektedir. Bu, insann doal ve sosyal evresiyle

mbadelesine isnat ederek, maddi gereksinimlerini tatmininin aralarn ona olabildii kadar

salamasyla sonulanr. ktisadi olann biimsel anlam, iktisadi veya iktisatl gibi

kelimelerde de grld gibi, ara-ama ilikisinin mantksal karakterinden tremektedir. Bu

kat-i bir tercih durumuna; yani, bu aralarn yetersizliinden dolay o aralarn farkl

kullanmlar arasndaki tercihlere iaret eder... ktisadi olann zselci ve biimselci eklindeki

iki kk anlamnn, ortak hibir yan yoktur. Biimselci anlam mantktan, zselci anlam

hakikatten tremektedir. Biimselci anlam, yetersiz aralarn alternatif kullanmlar arasnda

tercihe atfta bulunarak, bir kurallar setini ifade eder. zselci anlam , ne tercihi ne de aralarn

yetersizliini ifade eder; insann geimi tercihin zorunluluunu gerektirebilir ya da

gerektirmeyebilir...

Polanyinin yapt tanmlamalara dikkat ettiimizde iktisadn biimselci tanmnda,

iktisat evresinin iktisada genel bakn grmekteyiz. Burada iktisat ara-ama

ilikisinden kaynaklanan bir tercihler btnne indirgenmektedir. Hatrlanaca

zere Lionel Robbins de bu iliki zerinden iktisad; alternatif kullanmlara sahip kt

aralar ve amalar arasndaki iliki olarak, insan davranlarn inceleyen bilim28

olarak tanmlamakta ve iktisat evresinde, gnmzde de genel kabul grmektedir.

Polanyi bu ekillerde tezahr eden biimselci tanmlamann yerine, iktisadi olann

zsel anlamn kabullenmektedir. ktisadi olann zsel anlamnda insan, salt tercih

eden birey yaklamndan arndrlmakta, evresiyle srekli etkileimde bulunan

birey halini almaktadr. Polanyi bu bakmdan iktisadi olann zsel anlamn, insan ile

evresi arasnda kurulmu bir karlkl etkileme sreci olarak, iktisad da bu

erevede kurulmu bir sre olarak tanmlamaktadr29. Yani ekonomi, insanlarn

26 Bura, 2005, 18.27 Karl Polanyi, The Economy as Instituted Process, Trade and Market in the Early Empires:Economies in History and Theory, ed. Karl Polanyi, C. M. Arensberg, H.W. Pearson (New York:Free Press, 1957), 243.28

Lionel Robbins, An Essay On The Nature Significance of Economic Science (London:Macmillan Co., Limited St. Martins Street, 1945), 16.29 Polanyi, 1957, 248.


24/74

17

maddi ihtiyalarn karlamak zere kurduklar retim, datm ve tketim dzenine

verilen addr30.

2.3.1.2. Ekonomiyi Ynlendiren Btnleme Biimleri ve Kurumsal Kalplar

Polanyi, bir nceki bahsimizde belirttiimiz gibi ekonomiyi kurulmu bir sre

olarak grmektedir. Polanyi, kurulmu bir sre ierisinde, ekonomiyi ynlendiren

btnleme biimleri ve kurumsal kalplarn da tanmlamaktadr. Ona gre

ekonomiyi ynlendiren btnleme biimleri; karlkllk (reciprocity), yeniden

datm (redistribution) ve deiimdir (exchange). Polanyi bu btnleme biimlerini

yine Kurulmu Bir Sre Olarak Ekonomi adl makalesinde u ekilde

aklamaktadr31:

Karlkllk, simetrik gruplarn karlkl noktalar arasndaki hareketleri ifade eder; yeniden

datm, merkeze ve tekrar dna doru el deitirmeleri belirtir; deiim, bir piyasa sisteminde

eller arasnda yer alan tersine hareketleri gsterir. O halde, karlkllk, arka planda simetrik

olarak dzenlenmi gruplar varsayar; yeniden datm, grup ierisinde merkeziyetin belirli bir

lde mevcudiyetine dayanr; deiim, btnleme yaratabilmek amacyla, bir fiyat yapc

piyasalar sistemine gereksinim duyar. Aktr ki, farkl btnleme kalplar, belirli kurumsal

destekler varsayar.

Polanyi zellikle karlkllk ve yeniden datm kavramlarn, Malinowski ve

Thurnwaldun antropolojik almalarna dayandrmaktadr. Buna karlk,

karlkllk ve yeniden datmn, yalnz kk ilkel topluluklar iin deil, ayn

zamanda byk zengin imparatorluklar iin de geerli olduunu belirtmektedir32.

Daha ak bir ifadeyle tanmlarsak karlkllk, retilen mal ve hizmetlerin

deiimini ifade eder. Deiim sosyal normlara bal olarak gerekleir. Yeniden

datm, gnmzdeki anlamna yakn olarak, retilen mal ve hizmetlerin nce belli

bir merkezde toplanmasn, buradan da yine topluma aktarlmasn ifade eder.

Deiim ise belirli bir piyasada gerekleen iktisadi bir olgudur.

Grld gibi Polanyi, yukarda yaplan tanmlamalarda hem btnleme

biimlerini tanmlamakta, hem de bu btnleme biimlerinin hayatiyet

kazanabilmesi iin ortaya kan, bu btnleme biimlerini besleyen kurumsal

kalplara iaret etmektedir. Bu bakmdan, btnleme biimlerinden karlkllk,

30 Aye Bura, ktisatlar ve nsanlar, Bir Yntem almas (stanbul: letiim Yaynlar, 2003),

495031 Polanyi, 1957, 250251.32 Polanyi, 2005, 384.


25/74

18

simetri gibi kurumsal kalbn tanmlad aile tr gruplarn varlyla ilerlik

kazanr. Yeniden datm, etkili olabilmek iin merkezleme kalbnn tanmlad

devlet tr yaplarn varln gerektirir. Deiim ise, ancak piyasann varlyla

ekonominin ileyiini etkiler hale gelir33. Polanyi,Byk Dnmde bu kurumsal

kalplarn fonksiyonlarnu ekilde ifade etmektedir34:

Bununla birlikte, eer yrrlkteki kurumsal kalplar uygulamaya yatkn deillerse, bu tr

davran ilkeleri etkinlik kazanamazlar. Karlkllk ve yeniden datm ilkeleri, yazl kaytlar

ve karmak idare yntemleri olmadan ekonomik sistemin ilerliliini salayabiliyorlarsa, bu

yalnzca sz konusu toplumlarn, simetri ve merkezleme kalplarnn yardmyla byle bir

zmn gereklerini karlam olmalarna baldr... Simetri ve merkezleme, karlkllk ve

yeniden datmn gerekleriyle btnleirler; kurumsal kalplar ve davran ilkeleri, karlkl

uyum iindedirler.

Hibir toplumun belirli bir ekonomik sisteme sahip olmadan uzun sre

yaayamayacan belirten Polanyi, ekonomik sistemlerin yukarda aklanan

btnleme biimleri ve kurumsal kalplar tarafndan belirlendiini belirtmektedir.

2.3.2. Joseph A. Schumpeterde ktisat

Schumpeterin iktisad ele aleklinde akademik hayatnn belli dnemlerinde eitli

farkllklarla karlalr. Biz bu farkllklara ok fazla deinmeksizin, bu ksmda

almamzn da kapsamn gz nne alarak, Schumpeterin toplumsal iktisat

yaklam zerinde duracaz ve iktisat ile dier sosyal bilimler arasndaki ilikiye

ksaca deineceiz.

2.3.2.1. ktisadn Btnleyici Paralar: Sozialkonomik (Toplumsal ktisat)

Yaklam

almamzdaki kapsam da gz nne aldmzda, bu ksmda Schumpeterin

iktisada olan bak asn ve aratrmalarndaki interdisipliner yaklam ortaya

koymann anlaml olduunu dnyoruz. Schumpeterin akademik hayatna

baktmzda rettii, kitaplar ve makalelerden oluan ok sayda almasnn

olduunu grmekteyiz35. Bu almalarda kimi zaman teorik, istatistiki bir erevede

konular aratrrken, kimi zaman da aratrmalarn tarihsel, kurumsal, sosyolojik bir

bak asyla zenginletirmektedir. ktisadi bak asnn yannda, iktisadi olmayan

33 Bura, 2005, 19.34

Polanyi, 2005, 9193.35 Joseph A. Schumpeterin tm almalar iin bkz. Richard Swedberg, Joseph A. Schumpeter, HisLife and Work (Cambridge: Polity Press, 1993), 239.


26/74

19

unsurlarnda analiz ierisinde olmas gerektiini nl eseri ktisadi Gelime

Teorisinin giri cmlelerinde u ekilde dile getirmektedir36:

Sosyal sre gerekten de blnmez bir btndr. Aratrmacnn snflandrc eli, iktisadi

olgular o byk akmdan yapay olarak seip karr Bir olgu, asla yalnzca ya da pr iktisadi

deildir; dier ynler (bazen ok daha nemli olmakla beraber) her zaman vardr Meselemiz

iktisadi olanla iktisadi-olmayan verileri birletiren, genel nedensel iliki biimlerini

tanmlamaktr.

Schumpeter bu grleriyle beraber, ayn dorultuda benimsedii bir kavram

bulunmaktadr: Sozialkonomik (toplumsal iktisat). Schumpeter bu kavram Max

Weberden almtr. Weber, metodoloji tartmalarnn ortasnda, yeni bir iktisat

yaklam ortaya karmak iin bu kavram kullanmtr. Webere gre iktisat iki

alana blnmtr. Bunlardan biri tamamen soyut bir temele dayanr ve tarihsel

yaklamdan yoksundur, dieri ise tamamen tarihsel bir temele dayanr ve teorik

yaklamdan yoksundur37. Weber bu yaklamlar kabul etmeyerek, toplumsal iktisat

yaklamn nermi ve bu yaklamda iktisat teorisi ve tarih sentezini yapmaya

abalamtr.

Schumpeter, Weberin bu kavramndan etkilenmi ve bu kavram kendi analizlerinde

kullanmtr. Schumpeterin toplumsal iktisat yaklam ise drt temel alandan

mteekkildir: Tarih, istatistik, teori ve iktisat sosyolojisi. Schumpetere gre bu

temel alanlardan en nemlisi iktisadi tarihtir. Nedenini ise temele

dayandrmaktadr. ncelikle iktisadn konular esas itibariyle tarihsel zaman

ierisinde esiz bir sretir. kinci olarak, tarihsel bilgi salt iktisadi deildir, ayn

zamanda kurumsal olgular da yanstmaktadr. ktisadi tarihin salt iktisadi unsurlar

barndrmamas, iktisadi olan ve olmayan ile farkl sosyal bilimlerin nasl birbirleri

ile ilintili olduunu bize gstermektedir. Schumpeter nc olarak da, iktisadi

analizde yaplan temel yanllarn, iktisatlarn kullandklar aralarn

yetersizliinden ziyade, tarihsel deneyimin eksikliinden kaynaklandn

dnmektedir. Schumpetere gre ikinci temel alan olan istatistie, sadece

bireylerin aklaycs olduu iin deil, ayn zamanda neyin aklanmas gerektiini

bilmek asndan gereksinim duyulmaktadr. Schumpeter, nc temel alann teori,

iktisat teorisi olduunu belirtmitir. Schumpetere gre birok anlam ifade eden bu

36

Joseph A. Schumpeter, The Theory of Economic Development, ev. Redverds Opie (Cambridge:Harvard University Press, 1949), 3-5.37 Swedberg, 1993, 2.


27/74

20

kavramn Robinson tarafndan yaplan basit ve ok yerinde bir tanm bulunmaktadr.

Robinsona gre iktisat teorisi, bir aralar setidir. ktisat sosyolojisi olarak

adlandrd drdnc temel alan ise dier temel alann tamamlaycs olarak

grmektedir. nk iktisat sosyolojisi salt insan davranlarn ve iktisadi etkilerini

deil ayn zamanda sosyal kurumlar, kurumsal faktrleri de iktisadi analizin ierisine

yerletirmektedir38.

Yukardaki aklamalarda da grld gibi Schumpeter, iktisadi analizin bir btn

ierisinde ve eitli unsurlarla beraber incelenmesi gerektiini belirtmektedir. Bu

bakmdan kulland toplumsal iktisat kavramnda yer alan unsurlar, iktisadi analizin

btnleyici birer paralar olarak grmektedir. nk her bir para tek bana

dierlerinden farkl

bir anlam iermesine kar

l

k, ayn

zamanda bu paralarbirbirleriyle iliki ierisindedirler.

2.3.2.2. ktisada nterdisipliner Bir Yaklam: ktisat ve Dier Bilim Dallar

Arasndaki likiler

Hakim iktisat ve savunucular iktisadn dier sosyal bilimler ile ban kopartrken,

Schumpeterin tarih, sosyoloji ve politik bilimler gibi sosyal bilimlerle iktisat

arasnda, ortak bir btn oluturma abasnda olduunu grmekteyiz. Schumpeterin

kimi almalarnda iktisadn dnda, dier sosyal bilimlerden de faydalandn,

Ona gre iktisat teorisinin, iktisadn dier toplumsal bilim dallar ile ilikili olmas

gerektiini daha nce belirtmitik. Bu bahsimizde bu konuyu biraz daha aarak,

iktisadn dier sosyal bilim dallar ile ilikilerini Schumpeterin grleri

erevesinde deerlendireceiz.

Bu erevede ilk ele alnmas gereken alanlar hi phesiz tarih ve sosyolojidir.

Schumpeter bu alanlar, komu sosyal bilimler olarak deerlendirmektedir. Sosyal

bilim evresinde, kendisi bir iktisat olarak bilinmesine karn, tarih ve sosyoloji

alanlarn da kapsayan almalar rettiini grmekteyiz39. Schumpeter, kimi zaman

analizlerini tarihsel bir srece dayandrm ve kimi zamanda liderlik, kurumsal

faktrler, toplumsal gruplar, grup ilikileri gibi sosyolojik kavramlar da analizinin

ierisinde kullanmtr. rnein Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokraside,

38 Joseph A. Schumpeter, History of Economic Analysis (New York: Oxford University Press,

1994b), 1221.39 Bu almalarn bazlar iin bkz. Richard Swedberg (ed). Joseph A. Schumpeter, The Economicsand Sociology of Capitalism (New Jersey: Princeton University Press, 1991).


28/74

21

kapitalizmin iktisadi baarszlklarndan deil, aksine baars sonucunda kendi

sosyal kurumlarn tahrip etmesini incelemekte ve bunun sonucunda sistemin

srdrlemez olduunu ortaya koymaya almaktadr. Erken dnem almalarndan

olan ktisadi Gelime Teorisinde de kapitalist gelimede giriimci tipinin nemini,

yapsal zellikleriyle incelemektedir.

Tarih ve sosyoloji dnda psikoloji ve felsefe alanlarnda iktisat ile balantsna

deinmektedir. rnein Schumpeter, dier sosyal bilimlerde de olduu gibi iktisadn

da insan davranna deinmesi hususuna dikkat ekmekte ve bu anlamda

psikolojinin temel oluturduunu vurgulamaktadr. Felsefenin ise gemi

dnemlerde, u an sosyal bilimlerin alanna giren konular hakknda eitli grler

belirttiini ve bu anlamda dikkate deer olduunu belirtmektedir.

2.4. Piyasa ve Kapitalizm zerine Dnceleri

Bilindii zere piyasa, kapitalizm gibi kavramlar sosyal bilim evresinde genel

olarak tartlmakta birlikte, zellikle somut bir gereklik olan piyasann

tanmlanmasndaki glk, eitli tartmalara neden olmaktadr. Hatta piyasa

kavramnn iktisat bilimi tarafndan aklanmamas konusunda kurumsalc Douglas

North, btn bir neoklasik iktisadn temellerinin yasland piyasa hakknda, iktisatbiliminin neredeyse hibir ey sylememesi tuhaf bir olgu demektedir40. Bu

ksmda, bu tartmalara deinmeksizin, iktisadi deiimin bir unsuru olarak piyasay

ve bu balamda kapitalizmi, Schumpeter ve Polanyinin analizlerinde ne ekilde

kullandklar ve kavramsallatrdklar zerinde duracaz.

Schumpeterktisadi Gelime Teorisinde piyasann kurumsallam temeline ok az

deinmektedir. Bunun yerine Schumpeterin esas derdi, daha nce egemen olan

iktisat teorisinin yani Walrasgil genel denge, piyasa dengesi teorisinin aklamad

husus olan, verili bir sistemin neden srekli bir iktisadi deiim rettiidir41.

Schumpetere gre piyasa sistemi, sermaye birikim srecinin srekli olarak yeni

retim yntemleri, yeni endstriyel organizasyon biimleri, yeni tama yntemleri

ile yeni piyasalarn bulunmasn gerektiren, hatta yapsal istikrarszlk eilimi ieren,

40 Koray alkan, Neo-liberal Piyasa Nasl ler?: Pamuk, ktidar ve Fiyat, Toplum ve Bilim, s.

108 (2007): 52-53.41 Mark Harvey, Stan Metcalfe, The Ordering of Change: Polanyi, Schumpeter and the Nature Of TheMarket Mechanism, CRIC University of Manchester, Discussion Paper 70, March 2005.


29/74

22

dinamik bir sistemdir. Schumpetere gre sermaye birikim sreci tanm gerei,

ekonomik yapnn ieriden dntrld, eski olann yok edilerek yerine yeni bir

yapnn geirildii bir yaratc ykm sreci ile nitelenmektedir42. Yaratc ykm

ortaya karan yenilik srecinin ve iktisadi deiimin ana unsuru da giriimci

faktrdr.

Polanyi ise piyasay kurulmu temeliyle beraber aklamaktadr. Polanyi, tarihsel

koullara dayandrd analizinde piyasay, devlet, cemaatler ve aile kurumlar gibi,

iktisadi yaamn srdrlebilmesini salayan bir kurum olarak grmektedir. ktisadi

yaamn ierisinde yer alan, iktisadi faaliyetleri dzenleyen fakat sosyal ilikiler

ierisine yerlemi bir kurumdur. Bu anlamda bakldnda, Polanyi piyasalar her

zaman faydal

kurumlar olarak grmektedir. ktisadi deiime neden olan piyasayaps ise 19. yzylda ekillenmeye balamtr. Daha nceki dnemlerde sosyal

ilikilerin ierisine yerleen piyasann 19. yzylda deiimi ve sosyal ilikilerin

ekonomik ilikiler ierisine yerlemesi, hem iktisadi hem de toplumsal sistemde

deiiklie neden olmaktadr. Bu deiim, bizim almamzda kullanacamz trde

bir kapitalizmi, Polanyinin deiiyle kendi kurallarna gre ileyen piyasa

mekanizmasn ortaya karmaktadr. Bu balamda piyasalarn, kapitalist, kapitalist

ncesi ya da sosyalist olarak tanmlanmasndan ziyade, kapitalizm, bir piyasa

toplumu olarak tanmlanmaktadr. Polanyi, kapitalizmin piyasalar yaratmasndan

ziyade, piyasalarn kapitalizmi yaratmasna deinmektedir43. Polanyi, piyasa

toplumunun ancak bir piyasa ekonomisi ierisinde hayatiyet kazanabileceini

belirtmi ve piyasa ekonomisini u ekilde tanmlamtr44:

Piyasa ekonomisi, kendi kurallarna gre ileyen bir piyasalar sistemi demektir; daha teknik

terimler kullanrsak, piyasa fiyatlar ve yalnzca piyasa fiyatlaryla ynetilen bir ekonomidir bu.

Ekonomik yaamn tmn dardan yardm ve mdahale gelmeden rgtleyebilen bu tr bir

sisteme, kesinlikle kendi kurallarna gre ileyen bir sistem denilebilir.

Schumpeter de kapitalizmi iktisadi bir deiim unsuru olarak ele almaktadr.

Kapitalizmden bahsedildii zaman, bir geliim olayna atfta bulunulduunu

42

Burak Gnalp, Hseyin zel, Rekabet Politikalarnn Esaslar, Siyasa, yl 1, s. 1, (2005): 7475.43 Mark Harvey, Stan Metcalfe, 2005.44 Polanyi, 2005, 85.


30/74

23

belirtmektedir. Schumpeterin kapitalizme deiim ve geliim boyutunda yapt

vurguyu kendi szleri ile u ekilde aklayabiliriz45:

Kapitalizm, doas gerei, bir iktisadi deiim metodu ya da eklidir ve hibir zaman durgun

bir durum gsteremez... Kapitalist mekanizmay harekete geiren ve devamlln salayan

temel itici kuvvet, kapitalist giriim tarafndan yaratlm, yeni tketim mallar, yeni ulatrma

ve retim yntemleri, yeni piyasalar, yeni endstriyel organizasyon ekillerinden gelmektedir...

Bu yaratc ykm sreci, kapitalizm hakkndaki temel olgudur.

Hatrlanaca zere Schumpeterin piyasann kurumsallam temeline ok az

deindiini belirtmitik. Schumpeter, kapitalizm kavramsallatrmasnda ise,

kapitalizmin kurumsal kkenlerine de dikkat ekmektedir. Schumpetere gre,

kapitalizm, ekonomiden ibaret deildir. Daha dorusu, kapitalizm ekonomiden ibaret

olamaz. nk, kapitalizmi, bir btn olarak bir arada tutan, kapitalizm ncesine ait

(feodal) siyasal ve kltrel kurumlardr. Kapitalizmin bu siyasal ve kltrel bileeni,

ar devingen ekonomiyi evreleyen ve koruyan bir kabuk gibidir46.

Grld gibi Polanyi ve Schumpeter piyasay iktisadi deiimin bir unsuru olarak

ele almakta ve bu anlamda kapitalizmi iktisadi temelinin yannda, kurumsal kkleri

ve toplumsal yapya etkisi bakmndan deerlendirmektedirler. Son olarak

Schumpeter ve Polanyinin piyasa ve kapitalizme bak alarn sunduumuz iin

artk, kapitalizmin ortaya k, ilerlemesi ve srdrlemezlii zerine

younlatklar grlerini tartabiliriz.

45 Joseph A. Schumpeter, Capitalism, Socialism, And Democracy (London and New York:Routledge, 1994a), 8283.46

Emre zelik. Institutional Political Economy of Economic Development and GlobalGovernance (Doktora Tezi, School of Social Sciences of Middle East Technical University, 2006),290.


31/74

24

3. KAPTALST SSTEM ve SRDRLEMEZL

Bu blmmzde, almamzn temel vurgusuna, bir dier deile, Polanyi ve

Schumpeterin grleri erevesinde kapitalist bir sistemin ileyii ve

srdrlemezliine deineceiz. Bu incelemeyi gerekletirirken ncelikle

Polanyide sistemin oluumu ve Schumpeterde sistemin ilerleme dinamiklerine

deineceiz. Daha sonra oluturulan sistemin hangi unsurlar sebebiyle srdrlemez

olduunu, kar

l

kl

olarak aktarmaya al

aca

z. Kar

l

kl

olarak deerlendirmeaamasnda, dnrlerimizin grlerinin hangi noktalarda yaknsadn, hangi

noktalarda ise raksadn belirlemeye alacaz.

3.1. Karl Polanyide Kapitalist Sistem ve Srdrlemezlii

3.1.1. Piyasa Ekonomisinin Oluumu ve Hayali Metalar

Polanyinin kapitalist sistemi, kendi kurallarna gre ileyen piyasa mekanizmas ile

kavramsallatrdn daha nce belirtmitik. Polanyinin bu sistemin

srdrlemezlii konusundaki grlerine yer verebilmemiz iin, ncelikle bu

sistemin nasl yaratld, hayatiyet kazand fikrini ortaya koymamz

gerekmektedir. Polanyi, doa, emek ve parann metalatrlmas, piyasada alnr

satlr hale getirilmesi vastasyla, kendi kurallarna gre ileyen piyasann

yaratldn vurgulamaktadr47. Polanyiye gre piyasa ekonomisi asndan emein

metalamas ve bir piyasasnn olmas ok nemlidir fakat sanayi devriminin en canl

dneminde, 1785ten 1834e kadar, bir emek piyasasnn yaratlmasnn

Speenhamland Yasas ile engellendiini dnmektedir48. Speenhamland Yasas

1795 ylnda uygulamaya konulmutur. Speenhamland Yasasnn ksaca, tahl

fiyatlarna gre dzenlenen bir lte gre, hem cret geliri olmayan yoksullara

asgari geim yardm yaplmasn, hem de cret geliri olan emekilerin cretlerinin

47 Kari Polanyi Lewitt, Tracing Polanyis Institutional Political Economy To Its Central European

Source, Karl Polanyi in Vienna: The Contemporary Significance of the Great Transformation ,ed. Kenneth McRobbie, Kari Polanyi Lewitt (Montreal: Black Rose Books, 2006): 383.48 Polanyi, 2005, 125.


32/74

25

desteklenmesini ngrdn syleyebiliriz49. Bu anlamda yasa grld gibi

sadece almayan kesimi deil, ayn zamanda cretli olarak alp, asgari geim

artlarn salayamayan alanlar da kapsamaktadr50. Grld gibi byle bir

sistemde ii snfnn rgtlenmesi, bir emek piyasasnn olumas mmkn deildir.

Varolan koullarda asgari yaam hakk sz konusu olduundan, iverenler cretleri

istedikleri gibi drebilir, iiler de yaam haklarnn bilincinde olduklarndan, bu

durum karsnda, herhangi bir faaliyette bulunma gereksinimi duymayabilirlerdi.

Byle bir yapda cretli emek kavramnn da herhangi bir anlam ifade etmedii ve

emek asndan herhangi bir farklln olmad aktr. Yaama hakkn garanti

altna alan bu sistemde, ayn zamanda bir eliki de sz konusu idi. nsanlar yaam

haklarn elde ediyor ve paternalizmden kaynaklanacak ekilde emek piyasasnn

tehlikelerinden korunuyordu; fakat insan, byle bir sistemde emekiden ok bir

muhta konumuna getiriliyordu. Sonu olarak, 1795-1834 yllar arasnda yrrlkte

kalan Speenhamland sistemi, yardm crete tercih ettirerek ve emekileri yardm

aldklar parishlere51 bal klarak ulusal dzeyde bir emek piyasasnn tesis

edilememesine, bamsz kk iftiyi mlkszletirip emekiler safna katarak ak

isizlie, tarmda verimlilii drerek gizli isizlie, dk verimliliin bir sonucu

olarak fiyat ykselmelerine ve aile yardm uruna erken yalarda evlenip ok ocuk

sahibi olmay zendirerek nfus artna neden olmutu52. Toplum tarafndan genel

kan olarak sistemin yrrlkten kalkmas gerekiyordu ve 1834 tarihinde

yrrllkten kaldrld. Speenhamlandn yerine ise 1832 tarihli Reform Tasars ve

bunun ana hatlarn sunan 1834 tarihli Yoksullar Yasas Deiiklii getirilmi ve

sistem deitirilmitir. 1834 Yoksullar Yasas Reformu emek piyasasnn

engellenmesine son verdi ve yaama hakk ortadan kaldrld53. Yaam hakk ortadan

kaldrld iin yeni uygulamada cretli alanlar yoksul olarak grlmemi ve daha

nce uygulanan yardmlar kaldrlmtr. Polanyiye gre artk emek piyasasnn

olumas ve sanayi kapitalizminin, piyasa ekonomisinin ortaya kmas kanlmazd.

Bu vurgular Polanyinin kendi cmleleri ile de gsterebiliriz54:

49Fatih Gngr, Metin zuurlu, ngiliz Yoksul Yasalar: Paternalizm, Piyasa ya da Sosyal Devlet,Ankara niversitesi Tartma Metinleri, http://www.politics.ankara.edu.tr/tartisma_metinleri.php[10.01.2007].50 Asgari geim artlarnn belirlenmesi ve yaplacak yardmn ekli iin bnz. Polanyi, 2005, 126127.51 Her kilisenin kendi yetki alanlarna verilen addr.52

Gngr, zuurlu, 2007.53 Polanyi, 2005, 131.54 a.g.e, 129133


33/74

26

Eer 1832 Reform Tasars ve 1834 Yoksullar Yasas Deiiklii modern kapitalizmin

balangc olarak grlyorsa, bu, onlarn iyi yrekli toprak sahibinin ynetimine ve onun

yardm sistemine son verdiklerindendir. Emek piyasas olmayan bir kapitalist dzen yaratma

abas korkun bir baarszla urad... ngilterede 1834e kadar rekabeti bir emek piyasas

kurulmad; dolaysyla sanayi kapitalizminin bu tarihten nce bir sosyal sistem olarakvarolduu sylenemez... On dokuzuncu yzyl sosyal tarihi, 1834 Yoksullar Yasas

Reformuyla dizginlerinden boanan piyasa sisteminin mant tarafndan belirlenmiti dersek,

durumu abartm olmayz.

Polanyi piyasa ekonomisi ile beraber ii snfnn douunu, yine kendi cmleleri ile

u ekilde aklamaktadr55:

Speenhamlandn kaldrl, kendi karlar dolaysyla toplumu makine uygarlnn ierdii

tehlikelerden koruma grevini stlenen modern ii snfnn gerek doum tarihiydi. Ama,

gelecein onlara neler hazrladndan bamsz olarak, ii snf ve piyasa ekonomisi tarihte

ayn anda ortaya kmlard.

Polanyinin grleri erevesinde kendi kurallarna gre ileyen piyasa

mekanizmasnn, doa, emek ve parann metalatrlmas vastasyla ortaya

karld fikrini belirtmitik. Sistemin yaratlmasnda temel nitelii tayan bu

metalama kavram zerinde durmak, Polanyinin dncelerini alglama asndan

nemlidir.

Polanyi, piyasa ekonomisinin yalnzca piyasalar tarafndan kontrol edilen,

dzenlenen ve ynlendirilen bir ekonomik sistem olduunu, mallarn retim ve

datm dzeninin de kendi kurallarna gre ileyen kurumsal kalba brakldn

dnmektedir. Byle bir sistemde retimin tm piyasalarda satlr, btn gelirler

bu piyasada paylalr ve emek, toprak ve para da dahil olmak zere retimin btn

unsurlar iin piyasalar ortaya kar56. Grld gibi piyasa ekonomisinin

kurumsallamas iin emek, doa ve parann metalamas gerekmektedir. Emek,

doa ve parann, piyasann ileyebilmesi iin serbeste dei toku ilikisi ierisinde

yer almalar gereklidir, nk retimin kesintisiz bir biimde gereklemesi,

kullanlan girdiler, hammaddeler ile emein kesintisiz arzna baldr57. Fakat

Polanyiye gre esas problem bu noktada balamaktadr. Piyasa ekonomisi ierisinde

55 a.g.e, 2005, 155.56

a.g.e, 2005, 114115.57 Hseyin zel, Liberalizmin topyac Toplum Tasarm, Cumhuriyet niversitesi SosyalBilimler Dergisi, c. 26, s.1 (2002): 104.


34/74

27

alnr, satlr hale getirilen emek, doa ve para gerek meta deildir. Polanyi bu

hususuByk Dnmde u ekilde vurgulamaktadr58:

Can alc nokta u: Emek, toprak ve para temel olarak retim unsurlardr; piyasalar iinde

dzenlenmi olmaldrlar; bu piyasalar, ekonomik sistemin hayati nem tayan bir parasn

olutururlar. Ama emek, toprak ve para, aka grlebilecei gibi, meta deildirler... Baka bir

deile, ampirik meta tanmna gre bunlar meta deildirler.

Polanyiye gre bunlar reel meta tanm ierisinde dnlemez. Emek, toprak ve

parann hibiri satlmak zere retilen mallar gibi deerlendirilemez. Ona gre

emek, yalnzca bir insan faaliyetine verilen addr; toprak yalnzca doann baka bir

addr, insan tarafndan retilmemitir, para yalnzca satn alma gcnn kural olarak

hibir zaman retilmeyen bir simgesidir. Emek, toprak ve parann meta tanm

btnyle hayaldir ama emek, toprak ve para piyasalar bu hayal yardmyla

rgtlenmilerdir59.

Grld gibi Polanyinin analizinde, bir piyasa ekonomisi yaratlabilmesi iin

hayali metalardan oluan bir piyasa btnnn yaratlmas gerekmektedir. eitli

unsurlarla toprak ve para piyasalar oluturulmu, bunlardan sonra, 1834 tarihli

Yoksullar Yasas Reformuyla bir emek piyasas oluturulmutur. Bylece bir piyasa

ekonomisi yaratlmtr. Biz de, Polanyide kapitalist sistemin srdrlemezlii

derken, bu hayali metalarla kurulan bir piyasa ekonomisinden, kendi kurallarna gre

ileyen piyasa mekanizmasndan ve bu mekanizmann srdrlemezliinden

bahsediyoruz.

3.1.2. ift Ynl Hareketin Anlam ve Sonular

Polanyinin Byk Dnm adl kitab, u cmlelerle balamaktadr: On

dokuzuncu yzyl uygarl kt. Bu kitap, bu olayn siyasal ve ekonomik

kaynaklaryla, ayn zamanda da onun yol at byk dnmle ilgili. kn

ilan ettii on dokuzuncu yzyl uygarlnn drt kurum zerinde durduunu belirtir:

g dengesi sistemi, uluslararas altn standard, kendi kurallarna gre ileyen piyasa

ve liberal devlet. Polanyi, bu kurumlardan altn standardn, yalnzca i piyasa

sisteminin uluslararas dzeye yaylmasna ynelik bir aba; g dengesi sistemini,

altn standard zerine kurulmu ve ksmen onun aracl ile ileyen bir styap;

liberal devleti de, kendi kurallarna gre ileyen piyasann bir rn olarak

58 Polanyi, 2005, 119.59 a.g.e, 119120.


35/74

28

grmektedir60. Fakat Polanyiye gre sistemin can damar ve temel biimlendiricisi

kendi kurallarna gre ileyen piyasadr. PolanyiByk Dnmdeki temel tezini,

kendi kurallarna gre ileyen piyasaya yaklamn ve toplumun tepkisini u

cmlelerle zetlemektedir61:

Bizim tezimiz, dengesini kendi salayan piyasa fikrinin dpedz bir topya olduu. Byle bir

kurum, toplumun insani ve doal zn yok etmeden uzun sre yaayamazd; insan fiziksel

olarak yok eder, evresini de le evirirdi. Kanlmaz olarak, toplum kendini korumak iin

baz nlemler ald, ama alnan nlemler piyasann kendi yasalarn bozdular; alma yaamn

alt st ettiler ve bylece toplumu baka birekilde tehlikeye srklediler.

Polanyi bu balamda, inceledii on dokuzuncu yzyl uygarlnn, genel karakterini

ift ynl hareket (double movement) kavramyla aklamaya almaktadr. ift

ynl hareket, ekonomik liberalizm ve sosyal korumaclk ilkelerini

barndrmaktadr. Ekonomik liberalizm, kendi kurallarna gre ileyen bir piyasann

kurulmas amacna ynlenmiken, sosyal korumaclk, insan, doa ve retim

dzeninin korunmasn amalamaktadr.

Polanyiye gre, ift ynl hareketin bir unsuru olan ekonomik liberalizm, bir piyasa

sistemi yaratmak zere yola kan bir toplumun dzenleyici ilkesiydi ve 1820ye

gelindiinde, klasik ilkeyi temsil etmeye balamt; emek piyasas, altn standard

ve serbest ticaret62. Ekonomik liberalizmin ileyii, ancak kendi kurallarna gre

ileyen bir piyasa ile salanabileceinden, etkisini ancak 1830dan sonra

gsterebildi. nk, bir piyasa ekonomisinin yaratlmas, ancak bu tarihlerde ortaya

karlan eitli yasalarla salanmt.

Ekonomik liberalizmin nemli bir unsuru da braknz yapsnlar (laissez-faire63)

yaklamdr. Braknz yapsnlar, nemli bir unsur olmasna karn, Polanyiye gre

hibirekilde ekonomik liberalizm ile zdeletirilemez. nk braknz yapsnlar,

z itibariyle mdahalesizlii gerektirir. Bilindii gibi klasik politik iktisatlar

braknz yapsnlarn doal olduunu dnmektedirler. Fakat Polanyi ise braknz

yapsnlarn hibir doal yannn olmadn; ilerin oluruna braklmas durumunda

serbest piyasalarn hibir zaman ortaya kamayacan belirtmektedir. Braknz

yapsnlarn devlet tarafndan uygulandn, serbest piyasalarn kendiliinden deil,

60 a.g.e, 3536.61 a.g.e, 2005, 36.62

a.g.e, 2005, 196.63 Franszcadan iktisat literatrene gemitir. ktisat yaznnda braknz yapsnlar eklindeevrilmektedir. zet olarak, kapitalist bir ekonomide mdahalenin olmamas gerektiini belirtir.


36/74

29

devlet tarafndan karlan yasalar sonucunda ortaya karldn vurgulamaktadr.

Hatta devletin, liberalizm taraftarlarnn belirledii grevleri yerine getirmek iin

merkezi bir brokrasiyle donandn belirtmektedir64. Piyasa sisteminin kurulmas

iin mdahalelerin gerekli olmas koulu gibi, sistemin devamllnn salanmas da

yine devlet mdahalelerine baldr.

Braknz yapsnlar ve serbest ticaret yntemleriyle ve ekonomik liberalizm ve hayali

metalar aracl ile kurulan, kendi kurallarna gre ileyen bir piyasa mekanizmas

toplumun zn, doal evresini ve retim kurulularn ypratan bir dzen

oluturmaktadr. Ypratlan unsurlardan biri, rekabeti bir emek piyasasnn hedef

ald emek gc, bir dier deyile insand. Polanyiye gre emei dier yaam

faaliyetlerinden ay

r

p piyasa kurallar

na boyun emeye zorlamak, btn organikvarolu biimlerini yok etmek ve onlarn yerine yeni bir dzen, paralara ayrlm,

bireyci bir dzen koymak anlamna geliyordu. Bu dzeni kurmak, ykm plann

uygulamak iin en iyi aracn da, szleme zgrl ilkesi olduunu dnmekteydi.

Uygulamada bu ilke, szleme d akrabalk, komuluk, meslek ve inan ilikilerinin

ortadan kaldrlmasn gerektirmekteydi65. Ypratlan unsurlardan bir dieri de

doadr. Polanyiye gre bir doa unsuru olan toprak, insan yaamnn dengesini

salar; insann yerleim yeridir; fiziksel gvencesinin n kouludur; manzara ve

mevsimleridir. Bu bakmdan insan doadan ayrmann ve toplumu gayrimenkul

piyasasnn gereklerine gre dzenlemenin, topik piyasa ekonomisi fikrinin hayati

bir ynn oluturduunu dnmektedir66. Ypratlan unsurlardan bir dieri de

retim dzenidir. Polanyiye gre insan ve doada olduu gibi retici iletmeler iin

de bir tehlike sz konusudur. Polanyi, parasal nedenlere bal olarak den fiyat

dzeyinin, iletmelerin iflas tehlikesiyle kar karya kalmas, retim dzeninin

zlmesi ve sermayenin byk apta yok olmas tehlikesini douracan

dnmektedir67. Polanyinin cmleleriyle, ypratlan unsurlarla ilgili u zeti

yapmamz mmkndr68:

Piyasa mekanizmasnn; insanlarn ve onlarn doal evresinin kaderinin, hatta satn alma

gcnn miktar ve kullanmnn, tek ynlendiricisi olmasna izin vermek, toplumun kyle

sonulanrd. nk szde meta emek, bu zle metann sahibi olan insan etkilemeksizin saa

64 a.g.e, 201.65 a.g.e, 231.66

a.g.e, 249250.67 a.g.e, 266267.68 a.g.e, 120121.


37/74

30

sola tanamaz, istenildii gibi kullanlamaz, hatta kullanlmadan braklamaz. nsann emek

gcn kullanrken, sistem, ayn zamanda, bu etikete yapk fiziksel, psikolojik ve ahlaki bir

birim olarak insan da kullanmak durumundayd. Kltrel kurumlarn koruyuculuunu yitiren

insanlar, maruz kaldklar sosyal etkiler altnda yok olabilir, gnah, sapklk, cinayet ve aln

yol at iddetli sosyal zlmelerin kurbanlar olarak lp gidebilirlerdi. Doa, ilkelunsurlara indirgenir, evre bozulur, nehirler kirlenir, askeri gvenlik tehlikeye girer, yiyecek ve

hammadde retme gc yok olurdu. Nihayet, satn alma gcnn piyasa tarafndan idare

edilmesi, iletmeleri belirli aralklarla yok eder; para darl veya fazlas, i yaam zerinde sel

ve kuraklklarn ilkel toplumlar zerindeki etkisine benzer etkiler yapard. Kukusuz emek,

toprak ve para piyasalar, piyasa ekonomisi iin vazgeilmez eyler. Ama hibir toplum, insani

ve doal z ile i dzenini bu eytani dililerin hasarndan korumadan, ok ksa bir sre iin

bile, bylesine ham hayallerden oluan bir sistemin etkilerine dayanamazd.

Polanyiye gre sistemin etkilerine dayanamayan toplum, kendiliinden bir tepkiretmektedir. Bir yandan kendi kurallarna gre ileyen piyasa mekanizmas toplumu

olumsuz ynde etkilemekte, bir yandan da yok olma tehlikesiyle kar karya kalan

toplum, kendini korumaya almaktadr. Bu balamda on dokuzuncu yzylda var

olan, ift ynl hareketin dier yn olan sosyal korumaclk ortaya kmaktadr.

Korumaclk, kanlmaz olarak kendi kurallarna gre ileyen piyasann ypratt

emek, doa ve retim dzeninin korunmasn amalamaktadr. Bu bakmdan, emein

korunabilmesi iin; i dzenlemeleri ve sosyal yasalar, doann korunabilmesi iin;toprak yasalar ve tarmsal tarifeler, retim dzeninin korunabilmesi iin ise; merkez

bankacl ve para sisteminin ynetilmesi ortaya kmaktadr. Korumaclk,

piyasann ykc etkilerinden dorudan zarar gren, alan snflar ve toprak sahipleri

gibi eitli gruplarn desteinden yararlanmakta ve yntem olarak koruyucu yasama,

kstlayc cemiyetler ve dier mdahale aralarn kullanmaktadr.

Polanyi, zellikle on dokuzuncu yzyln ikinci yarsnda ortaya kan, sosyal ve

ulusal korumacla geri dnn, kendi kurallarna gre ileyen piyasamekanizmasnn zndeki tehlikeleri nedeniyle ortaya ktn belirtmektedir.

Polanyi, ortaya kan korumalar birka yoldan aklamakta, ncelikle nlem alnan

alanlarn eitliliine vurgu yapmaktadr. nlemlere bakldnda ise, genelde

yasalarla salanmakta ve modern sanayi koullarndan kaynaklanan sorunlar ele

almaktadr69. kinci olarak ise, liberal zmlerden kolektivist zmlere geiin

bazen aniden gerekletiini belirtmektedir. Polanyi, nc ve en nemli zellik

69 Polanyi, bu balamda alnan nlemlere, Herbert Spencern oluturduu listeden yararlanarak eitlirnekler vermektedir. Bu uzun liste iin bnz. Byk Dnm, s. 209210.


38/74

31

olarak da, birbirlerinden birok nedenden farkl olan lkelerin, gelimelerinin paralel

olmas durumuna dikkat ekmektedir. Polanyi, Viktorya Devri ngilteresi, Bismark

Prusyas, nc Cumhuriyet Fransas ve Habsburg mparatorluunun birbirinden

farkl olduunu fakat bu lkelerin her birinin nce bir serbest ticaret ve laissez-faire

dneminden, sonra bunu izleyen kamu sal, alma koullar, belediye

yatrmlar, sosyal sigorta, nakliyat desteklemeleri, belediye hizmetleri, ticaret

birlikleri ve dier alanlar kapsayan bir anti-liberal yasama dneminden getiini

belirtmektedir. Polanyi son olarak, liberallerin sistemi koruyabilme adna devletin

mdahalesi talebinde bulunmalarn, kstlamalarn liberaller tarafndan da

gerekletirildiini vurgulamaktadr70.

Korumac

l

k eitli s

n

flar

n desteinden yararlanmas

na kar

n, Polanyiye greyalnzca snf karlar sreci tam olarak aklamakta kullanlamaz. Ona gre asl

vurgulanmas gereken husus, bu snflarn neden korumaclk yoluyla kendi

taleplerini dile getirdikleri deil, neden bu yolda baarya ulatklardr. Bu da bizi

daha nce aklanmaya allan, kendi kurallarna gre ileyen piyasann, toplumun

doal ve insani zn ypratt, bu durumun da toplumun tepkisini ekmeden, uzun

sre devam edemeyecei hususuna gtrmektedir. Genelde snf karlarnn

ekonomik olarak incelenmesine karn, Polanyi temelde bu karlarn ekonomik

deil, sosyal olduunu belirtmektedir. Zaten snflar ya da gruplar asndan

toplumun tepkisi, piyasa tarafndan tehdit edilen sosyal karlarn korunmas

ynnde gereklemektedir. Snflar ve gruplar korumaclk ile mevki ve

mertebelerini, sosyal konum ve gvenliklerini salamaya almaktadrlar. Konuyu

Polanyinin cmleleri ile zetleyebiliriz71:

Kolektivist hareketin kaynanda tek tek gruplar veya snflar yer almyordu, ama gene de

ilgili snf karlar sonu zerinde belirleyici bir etki yapmlard. Sonuta, olaylar toplumun

tmnn karlarna bal olarak gerekleiyordu; bu karlarn korunmas arlkl olarak

toplumun belirli bir kesimine dse bile, durum byleydi.

Aklamaya altmz ift ynl hareket, yirminci yzyln balarna, I. Dnya

Savana kadar etkisini arttrarak srdrmtr. ift ynl hareketin sosyal

korumaclk ayanda, toplumlarn yok olmamak iin kendilerini koruma abalar yer

almaktadr. Yirminci yzyln toplumsal tarihini biimlendiren, ekonomik

liberalizme kar ortaya kan gelimeleri u ekilde sralayabiliriz: Yeni Uzla

70 Polanyi, 2005, 209215.71 a.g.e, 229.


39/74

32

(New Deal), sosyalizm ve faizm. Bu gelimelerden, Yeni Uzla politikalar, 1929

Dnya Ekonomik Buhranndan sonra ortaya kan korumaclk kkenli bir

uygulamadr. Bilindii zere Dnya Ekonomik Buhran zellikle sanayilemi

kapitalist ekonomilerde ykc etkiler dourmu, ayn zamanda dnya ekonomisinin

geneli iin de tehditler oluturmutur. Buhran sonucunda, isizlik, retim ve ticaret

hacmi daralmas, talep d, fiyatlardaki d, tarm sektrnn k gibi

olumsuzluklar yaanm, toplumlar maddi ve manevi kayplar yaamtr. Byle bir

ortamda, Amerikada ortaya km Yeni Uzla adl korumaclk politikalar

anlamldr. Yeni Uzla, buhrann hemen akabinde 1930 ylnda ortaya kmtr.

Yeni Uzla ile ncelikle bir Merkez Bankas kurulmutur. Merkez Bankasnn

kurulmas ile beraber, Polanyinin belirttii gibi retim dzeninde bir dzenleme,

korumaclk salanmaya allmtr. Bunun dnda yine devlet mdahaleleri ve

yasama yoluyla, istihdam, alma koullar, retim, reel sektrler gibi birok alanda

dzenlemeye gidilmitir. Polanyi, Yeni Uzla uygulamalaryla, parasal korumackla

beraber, emek ve toprak evresinde de geni nlemler alndn belirtmektedir.

Yirminci yzyln toplumsal tarihini belirleyen bir dier etken de sosyalizmdir.

Polanyi, sosyalizmin znde sanayi uygarlnn doasnda bulunan bir eilim, kendi

kurallarna gre ileyen piyasay demokratik topluma bilinli olarak baml klarak

ama eilimi olarak nitelemekte ve Dnya Savandan beri sosyalizmin konumunu

etkileyen iki deiiklik olduunu belirtmektedir. Bunlardan biri piyasa ekonomisinin

srdrlemez olduunun ortaya kmas, bir dieri ise Rusyada sosyalist bir

ekonominin olumasdr72. Polanyiye gre yirminci yzyln ilk yarsnda, kendi

kurallarna gre ileyiin toplumu ypratmas, ii snfnn, zellikle sosyalist ii

snfnn da konumunu deitirmi, geni kitlelere yaylan snfn yasama yoluyla

temsili salanmtr Emein yasa ile temsiline karlk, kapitalistlerin, sanayiyi

ellerinde bulundurmalarndan kaynaklanan, ynetimde sz sahibi olma konumlar

Date post:	05-Apr-2018
Category:	Documents
Upload:	aerkamsarac
View:	221 times
Download:	0 times

Karl Polanyi Ve Joseph a Schumpeter de Kapitalist Sistem Ve Surdurulemezligi Capitalist System and...

Documents