Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7

7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7

http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-7 1/537





Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto





M. T U L L I I

CICERONISO P E R A.

TOMUS SEPTIMUS,

iN Qjtro EPISTOLiE ad familiares.

O X O N I I,

E TYPOGRAPHTEO CLARENDO NI ANO.

M DCC LXXX III.



THElNSTiTUTF A». STUDIES

m1

ôsi



EPISTOLARUMCHRONOLOGIA.

Romanus numerus librum defignat : Arablcus epiftolam.

Anno Anno Ad Ad AdU. C. Cicer. Attkum. Famlliares, ^ Fratrem.

685 39 I. 5.

6.

7-

686 40 I. 8.

9-

10.

II.

3-

687 41 I. 4.

688 42 I. I.

689 43 I. 2.

691 45 V. 7. Pompeio.

1. Metellus.

2. Metello.

5. C. Antonio.

692 46 I. 12.

13-

14.

15.

16.

17.

V. 6. P. Sextio.

693 47 I. 18.

19.

20.

II. I.

2.

I. I.

ToM. VII. b



II EPISTOLARUMAnno Anno Ad Ad Ad

U. C. Cicer. Atticum^ Familiares. ^ Fratrem.

694 48 II. 3-

4-

5-

6.

8.

7-

9-

12.

10.

II.

13-

14. I. 2.

695

&C. fl^ ult.

49 IIL 3.

2.

4-

I.

6. XIV. 4. Terentia.

7-

9-

1.3.

10.

II.

12.

14.

13- 2. Terentiae.

4-

15- I. Terentiae.

&c. ad ult. 3. Terentiae.

696 50 IV. I.

2.V. 4. Metello.

3- IL I.

697 51 IV. 4. I. I. Lentulo.

2. Lentulo.

3. Lentulo.

II. 2.

3.

4. Lentulo. 4-

; 5- 5. Lentulo. 5-

6. 6. Lentulo. 6.

7- V. 12. Lucceio. 7-

8. 3. Metellus. 8.

698 52 IV. 10. I. 7. Lentulo. II. 9.

11. 8. Lentulo. 10.

9- VIL I. Mario. II.

12. XIII. 48. Sextilio.

^3-



CHRONOLOGIA. in

Anno Anno Jcl Ad AdU. C. Ciccr. JtiiiUW. Familiares. ^. Fratrem.

699 53 V. 8. CrafTo. ll. 12.

IV. 14. VII . 5. Csefari. 13-

15-

6.^

14.

15'

7- 16.

8. III. r.

16. 17. ^Trebatio. 2.

17- 9-

10.

3-

&c. ad ult.

18. 16.JI. 9. Lentulo.

10. Valerio.

700 54 VII. 11.^

12.

13. VTrebatlo.

15- 1

18.JII. 1.1

2.

3. )>Curioni.

4-

5- J

V. 17. Sextio.

VII. 14. Trebatio.' II. 6. Curioni.

701 55 VII. 2. Mario.

V. 18. T. Fadio.

XIII. 75. Titio.

702 56 V. I.

&c. ad ult.

III. I.]

2. >Appio.

3JVIII. I. Calius.

III. 4. Appio.

XIII. I. Memmio. ,

2. Memmio.

II. 8. Caelio.

VIII. 2. C^/m.

3. Calius.

III. 5. Appio.

VIII. 4.-)

5. Cislius.

XV. 9.1

7. > Marcello.

1

8.J12. Paulo.

2. Senatui.

b 2

f^l^

{r^X?^

J^XI7«3



IV EPISTOLARUMAnno Anno M Ad * * * *

U. C. Cicer. Atticum. Familiares. :

702 56

•

3. Catoni.

I. Senatui.

III. 6. Appio.

VIII. 8. Ccelius.

II. 9. Caelio.

III. 8. Appio.

II. 10. Caelio.

VIII. 10. Caiius.

II. 7. Curioni.

VII. 32. Volumnio.

XIII. sv 1 ^56. VThermo.

55-

6i."^

62.

703

64.

65.J

9-

47-

>-Silio.

Craflipedi.

Silio.

57 XV. 4. Catoni.

10. Marcello.

V. 21. 13. Paulo.

VIII. 6. Calius."

VI. I.

7. Calius.

III. 7. Appio.

XV. 14. Caflio.

II. 14. Caelio.\

2. XIII. 58. Titio.\

3-

4-

5«

59. Curtio.

III. 9. Appio.

II. II. Caelio.

7- XIII. 54. Thermo.1

6.

8.

9«

57. 'I hermo.

II. 13. Cslio.

18. Thermo.

III. 10. Appio.

IX. 25. Paeto.

VII. I.

2.

II. 19. Caelio.

12. Caelio.

IF. 11. Appio.

XV. 5. Cato.

)3- VIII. II. Ccslius.

4- II. 17. Salluftio.

5-

6.

7-

8.

VIII. 13. Calius.

III. 12. Appio.

XV. 6. Catoni.

II. Marcello.

.ni. 13. Appio.



CHRONOLOGIA.Anno Anno Jd Jd * * * *

U. C. Cicer. Jtticum. Familiares.

703 57II. 15. Caelio.

VIII. 12. Calius.

14. Calius.XIV. 5. Terentiae.

i

XVI. I. Tironi.

3-

i

•i

4-

5. ^Tironi.

6.

•

7-

9j '

704 58 VII. 9.

&c. ad ult.

VIII. I.

XVI. 10. Tironi.

V. 20. Rufo.

XIV. 14. Tullis.

18. Tullise.XVI. II. Tironi.

9. ^ Frater.

VIII. 15. Calius.

i

&c. ad ult. XVI. 13.")

IX. I. 14. |-Tironi.

&c. ad ult. ^5-

X. I. IV. I. Sulpicio.*

&c, ad ult. VIIL 16. CbHus.

IV. 2. Sulpicio.

II. 16. Cselio.

V. 19. Rufo.

XIV. 7. Terentis.

7^5 59 XI. I.

&c. ad 9.Vril. 17. Calius.IX. 9. Dolahella.

XIV. 8.^

21.

6.

12. )>Terentiae.

19.

9-

17-.

706 60 XI. 9.

10.

II.

12.

13- XIV. 16.'14. II.

15-

16.

15-

10.s^Terentiae.

;18.

13-

24..



VI EPISTOLARUMAnno

U. C.

706

707

Anno AdCicer. Atticum,

60 25.

23-*

19.

24.

20.

21.'

22.

61

XII. I.

2.

3-

4-

5-

AdFamiliares.

22. > Tcrentiae.

20. J

XV. 21. Trebonio.

C L A s s I s I.

IV. 14. Plancio.

IX. I. Varroni.

XV. 15. Caffio.

VI. 22. Domitio.

IV. 15. Plancio.

Xlil. 29. Planco.

VI. I. Torquato.

Xlil. 78. Allieno.

79. AUieno.

VI. 3. Torquato.

V. 21. Mefcinio.

VI. 4, Torquato.

IX. 3.-1

^' ^Varroni.

16. Paeto.

VII. 33. Volumnio.

IX. 18. Psto.

IX.

ClaJJis II.

Paeto.

6. 2C. J10. VII. 3. Mario.

II. VI. 2. Torquato.

7- IX. 23. Paeto.

« * * *

* Epiftolarum hujus anni alias conftat

eo tempore fcriptas effe, quo Ciefar bellum

gejjit in Africa: alias, pfiquam in urbem re-

diit : rellquas, poft ejus frofeElionem ad bel-

lum Hifpanienfe. Fruftra in earum ordinan-

da collocatione accuratius aliquid requiras

ubi nulla neque diei eft, neque menfis af-

iignatio. Includentur crgo triplicem in

claflem, quam tria illa offerunt tempora.

Qiiartam habebunt commendatitia, Porro hic

annus menfes habuit quindecim, dies 445.Calendas intercalares priores, et pofleriores.

Priores conferantur in diem 27. Septem-

bris, ut nos numeramus : potteriores, in

30. Oftobris. Casfar ex Africa, bello con-

fedo, ad urbem venit die 26. Julii.



CHRONOLOGIA. VII

Anno Anno Ad Ad * * * H

U. C. Cicer. Atticum. Familiares.

707 61 3. Sulpicio.

13. Nigid. Fig.

XIII. 68. Serv. Ifaur.

V^-"'iTrebiano.10. \

IV. 7. Marcello.

Vi. 13. Ligario.

IV. 8. )

9. Marcello.

10.

VI. 14. Ligario.

VII. 28. Curio.

IV. II. Marcellus.

VI. 6. Cascinae.

IX. 15. Pasto.

26. Paeto.

VII. 27. Gallo.

IV. 4. Sulpicio.

VI. 12. Ampio.

Clajfis III.

16.

9.

VI. 8. Cascins.

9. Furfanio.

12.

13-

14.

7. CcEcina.

5. Cascinse.

XV. 18. Caffio.

.

15. VL 21. Toranio,

i8^

17.

19.

20. Toranio.

20.

&c, ad ult.

Literce

commendatitia.

XIII. 10.^

11.I

12. )>Bruto.

13-

14.J

17-1

18.

19.

20.

21. ^SuIpIcio. j

22.

23-

24.

25-J

'



VIII EPISTOLARUM

^

1 Anr» Anno M Jd1

1 1/. C. Cicer. Atticum. Familiares.

707 61 26.]

27. > Sulpicio.

28. J66."1

67.

69. '^Servilio 1

70. llaurico.

71-

72.J

30.

31.

32-

3Z-

34-

35.

36.

>.Acilio.

37"

38.39-J

708 62 VI. 18. Leptae.

XV. 18.^

16. > Caflio.

17. J

ig. Cafjius.

IX. 10.1

13. [• Dolabellae.

XIII. 26. XIII. 15. Caefari.

I. a6. Caefari.

2. IV. 5. Sulpiclus.

27.V.

13.Lucceio.

28. XVI. 22.^

17.9.

30- ^°'iTironi.

19.^

31-

32. 10.

18.J3-

3- 16. .^. Frater.

6. IV. 6. Sulpicio.

&c. ai 26. 10. Maicello.

XII. 8. 12. Sulpicius.

XIII. 35. V. 14. Lucceius.

34- 15. Lucceio.

36. 9. Fatinius.

&c. ad ult. IX.8. Vaironi.

XIII. 77. Sulpicio.

VI. 19. Leptae.

VII. 24. Gallo.

25. Gallo.

i XII, 17. Cornificio.

* « « 3»



CHRONOLOGIA. IX

ToM. VIJ.

Anno Anno M î * * * *

U. C. Cicer. Jtticum, Familiares.

708 62 XIII. 4. Valerio.

5. Valerio.

7. Cluvio.

8. Rutilio.

XII. 18. Cornificio.

V. II. Vatinio.

VII. 29. Curius.

V. 10. Fatinius.

IX. 12. Dolabellae.

709 63 VII. 30. Curio.

XIV. I.

&c. ad ult.

XIII. 50. Auao.

Xir. 19. Cornificio.

VII. 31. Curio.

XL I. D.Brutus.

XVI. 24. Tironi.

VI. 17. Bithynico.

XVI, 23. Tironi.

IX. 14. Dolabellae.

XII. 16. Trebonius.

XV. 20. Trebonio.

XI. 27. Matio.

XV. I.

2,

2. Brutus, et CaJT.

XII. I. Caffio.

XI. 28. Matius.

3- 29. Oppio.

4-

8.

5-

VII. 20. Trebatio.

19. Trebatio.

XI. 3. Brutus^ et Cajf.

9^ X. I. Planco,

10. V. 16. Titio.

,

II. XI. 4. D. Brutus.

12. 16. D. Bruto.

13' 17. D. Bruto.

7- XII. 2. Caffio.

14. X. 2. Planco.

&c. <76? a//. XII. 3. Caffio.

XVI. I. 23- )5-

4-

2.

2^* l Cornificio.

27-

XI. 5.-) /

6. 7. S-D- Bruto.

7- 6.58. XII. 22. Cornificio.

9- XVI. 27. Tironi.

II. 21. Cicero Filius.

10. 25. Cicero Filius.V

13- VI. 16, Bithynicus,

r^ •w-T

&C. <7</ ttZf.



E P I S T O L A.R U MAnno

U. C.

710

AnnoCicer.

64

» » * * Jd1 Ad

Familiares. Brutum.


XI. 8. D. Bruto,

X. 3- Planco.

XII. 4- Caffio.

X. 28. Trebonio.

XII. 5- Caffio.

X. 4- Plancus. I.

IX. 24. Paeto.

XII. 10. Caffio. 2.

II. Cajftus,

X. 5- Planco.

31- Pollio. 3-

6. Planco.

8. Plancus Senat, 4«

XII. 7- Caffio.

X. 27. Lepido. 5-

Plancus.

10. Planco. 6.

12. Planco.

XII. 28. Cornificio. 7.

29. Cornificio.

6. Caffio. 8.

X. 30- Galba.

9- Plancus. 10.

XI. 9« D. Bruius. II.


XI. 10. D. Brutus, 9'

II. D. Brutus,

XII. 12. Cajjius.

X. 11. Plancus.

14. Planco.

XI. 22. D. Bruto. 12.

X. 15- Plancus.

^7- Plancus.

16. Planco.

XII. 30- Cornificio. ^3*

XI. 18. D. Bruto.•-j

19. D. Brutus.

X. 34. Lepidus.

25- Furnio. 15-

i8. Plancus^

21. Plancus,

22. Planco. 14.

XI. 15- D. BrutOvr

X. 13- Planco.

19. Planco. 18.

XI. 12. D. Bruto.

X. 33- Pollto.

26. Furnio. ^.



CHRONOLOGIA. XI

Anno

U. C.

710

Anno

Cicer.

64

» * * * AdFamiliares,

XI. 14. D. Bruto.

20.

D.Brutus.

23. D. Brutus.

X. 20. Planco.

XII. 14. Lentulus Cicer.

15. Lentulus Senat.

X. 35. Lepidus Senat.

XI. 13. D. Brutus.

26. D. Brutus.

21. D. Bruto.

24. D. Bruto.

X. 23. Plancus,

32. P«i///(?.

XII. 8. Caffio.

9. Caffio.

13. CaJJius.

XI. 25. D. Bruto.

XII. 10. Caffio.

X. 29. Ampio.

24. Plancus.

* * * *

M, TULLII





C I I

M. T U L L I I

C I C E R O N I S

E P I S T O L ^

AD FAMILIARES.L I B E R I.

M. T. C. P. Lentulo Procos. S. D.

E. V A G O omni officio, ac potius pietate, erga te caeteris

fatisfacio omnibus, mihi ipfe nunquam fatisfacio.

Tanta enim magnitudo eft tuorum erga me merito-

rum, ut quoniam tu, niii perfedla re, de me non conquiefti,

ego, quia non idem in tua caufa efficio, vitam mihi efle acer-

bam putem. In caufa haec funt. Ammonius, regis legatus,

aperte pecunia nos oppugnat. Res agitur per eofdem credi-

tores, per quos, cum tu aderas, agebatur. Regis caufa fi qui

funt qui velint, qui pauci funt, omnes rem ad Pompeium de-

ferri volunt. Senatus religionis calumniam non religione, fed

malevolentia, et illius regiae largitionis invidia, comprobat.

Pompeium et hortari, et orare, et jam liberius accufare, et

monere, ut magnam infamiam fugiat, non defiftimus. Sed

plane nec precibus noftris, nec admonitionibus, relinquit lo-

cum. Nam cum in fermone quotidiano, tum in fenatu, palam

ToM. VII. A



2 EPISTOLARUMiic eglt cauram tuam, ut neque eloquentla majore qulfquam,

neque gravitate, nec fludio, nec contentione, agere potuerlt,

cum fumma teftificatione tuorum in fe officiorum, et amoris

erga te fui. Marcellinum tibi elTe iratum fcis. Is, hac re-

gia caufa excepta, caeteris in rebus fe acerrimum tui defenfo-

rem fore oftendit. Quod dat, accipimus : quod inilituit re-

ferre de religlone, et fsepe jam retulit, ab eo deduci non po-

teft. Res ante idus acfla fic eft ; nam haec idibus mane fcripfi.

Hortenfii, et mea, et Luculli, fententia cedit religioni de

exercitu ; teneri enim res aliter non poteft : fed ex illo fe-

natus-confulto, quod, te referente, fad:um efl, tibi decernit,

ut regem reducas ; quod commodo rem facere pofHs -, ut exer-

citum religio tollat, te aud:orem fenatus retineat. CrafTus

tres legatos decernit, nec excludit Pompeium ; cenfet enim

etlam ex iis, qui cum Imperlo funt. M. Bibulus tres legatos

ex iis, qui privati funt. Huic affentiuntur reliqui confulares,

praeter Servilium, qui omnino reduci negat oportere; et Vol-

catium, qui, Lupo referente, Pompeio decernlt ; et Afra-

nium, qui affentitur Volcatio : qujE res auget fufpicionem

Pompeii voluntatis ; nam advertebantur Pompeii familiares

airentire Volcatio. Laboratur vehementer. Inclinata res efl.

Libonis et Hypfsei non obfcura concurfatio et contentlo, om-

niumque Pompeii familiarium fludium, in eam opinionem

rem adduxerunt, ut Pompelus cupere videatur : cui qui no-

lunt, iidem tibi, quod eum ornafti, non funt amlci. Nos in

caufa au6toritatem eo minorem habemus, quod tibi debemus.

Gratiam autem noflram extinguit hominum fufpicio, quod

Pompeio fe gratificari putant. Ut in rebus, multo ante quam

profedus es, ab ipfo rege, et ab intimis, ac domeflicis Pom-

peil, clam exulceratis, deinde palam a confularibus exagita-

tis, ct in fummam invidiam addu(ftis, ita verfamur. Noflram

fidem omnes, amorem tui abfentis praefentes tui, cognofcent.

Si effet in iis fides, in quibus fumma effe debebat, non labo-

raremus. Vale.



AD FAMILIARES L I B. I.

M. T. C. S. D. P. Lentulo Procos.

II. T D I B U S Januariis in fenatu nihil efl: confedura ; prop-

terea quod dies magna ex parte confumptus eft alterca-

tione Lentuli confulis et Caninii tribuni plebis. Eo die nos

quoque multa verba fecimus : maximeque vifi fumus fenatum

commemoratione tuae voluntatis erga illum ordinem commo-

vere. Itaque poftridie placuit, ut breviter fententias diceremus.

Videbatur enim reconciliata nobis voluntas fenatus effe ;quod,

cum dicendo, tum fingulis appellandis rogandifque, perfpexe-

ram. Itaque, cum fententia prima Bibuli pronuntiata efTet, ut

tres legati regem reducerent ; fecunda Hortenfii, ut tu fine

exercitu reduceres ; tertia Volcatii, ut Pompeius reduceret

poflulatum efl, ut Bibuli fententia divideretur. Quatenus de

religione dicebat, cuique rei jam obfifli non poterat, Bibulo

afTenfum eft : de tribus legatis frequ»ntes ierunt in alia omnia.

Proxima erat Hortenfii fententia, cum Lupus, tribunus plebis,

quod ipfe de Pompeio retuliffet, intendere coepit, ante fe opor-

tere difceffionem facere, quam confules. Ejus orationi vehe-

menter ab omnibus reclamatum efl. Erat enim iniqua et

nova. Confules neque concedebant, neque valde repugnabant.

Diem confumi volebant : id quod efl fad:um. PerfpiciebanC

enim in Hortenfii fententiam multis partibus plures ituros

quanquam aperte Volcatio affentirentur. Multi rogabantur, at-

que idipfum confulibus invitis : nam ii Bibuli fententiam va-

lere cupierunt. Hac controverfia ufque ad nod:em du6ta, fena-

tus dimiffus : et ego eo die cafu apud Pompeium coenavi : nac-

tufque tempus hoc magis idoneum, quam unquam antea, quod

pofl tuum difceffum is dies honeftifiimus nobis fuerat in fe-

natu, ita fum cum illo locutus, ut mihi viderer animum ho-

minis ab omni alia cogitatione ad tuam dignitatem tuendam

traducere. Quem ego ipfum cum audio, prorfus eum libero

A 2



4 EPISTOLARUMomni fufpiclone cupiditatis : cum autem ejus familiares om-

nium ordinum video, perfpicio, id quod jam omnibus efl aper-

tum, totam rem iftam jampridem a certis hominibus, non in-

vito rege ipfo, confiliariifque ejus, efle corruptam. Haec fcripfi

ante diem xvi. kal. Febr. ante lucem. Eo die fenatus erat fu-

turus. Nos in fenatu, quemadmodum fpero, dignitatem nof-

tram, ut poteft in tanta hominum perfidia et iniquitate, reti-

nebimus. Quod ad popularem rationem attinet, hoc videmur

efle confecuti, ut ne quid agi cum populo, aut falvis aufpiciis,

aut falvis legibus, aut denique fine vi, poffit. De his rebus

pridie, quam haec fcripfi, fenatus audloritas graviffima inter-

ceflit : cui cum Cato et Caninius intercefTifTent, tamen efl per-

fcripta. Eam ad te miffam effe arbitror. De caeteris rebus,

quidquid erit adtum, fcribam ad te : et, ut quam red:iffime

agantur omnia, mea cura, opera, diligentia, gratia, provi-

debo. Vale.

M. T. C. P. L E N T u L o S. D.

in. A U L O Trebonio, qui in tua provincia magna negotia,

et ampla, et expedita, habet, multos annos utor valde

familiariter. Is cum antea femper et fuo fplendore, et noflra

caeterorumque amicorum commendatione, gratiofifHmus in

provincia fuit; tum hoc tempore propter tuum in me amorem,

noflramque neceffitudinem, vehementer confidit his meis literis

fe apud te gratiofum fore : quae ne fpes eum fallat, vehementer

rogo te^ commendoque tibi ejus omnia negotia, libertos, pro-

curatores, familiam ; inprimifque, ut, quse T. Ampius de

ejus re decreverit, ea comprobes, omnibufque rebus eum ita

tracfles, ut intelligat meam commendationem non vulgarem.

fuilTe. Vale.



AD FAMILIARES L I B. L 5

M. T. C. P. L E N T U L O P R o c o s. S. D.

IV. A N T E diem xvi. kal. Feb. cum in fenatu pulcherrimc

ftaremus, quod jam illam fententiam Bibuli de tribus

legatis pridie ejus diei fregeramus, unumque certamen effet

relid:um, fententia Voleatii, res ab adverfariis noftris extradta

eft variis ealumniis. Caufam enim frequenti fenatu, in magna

varietate, magnaque invidia eorum, qui a te caufam regiam

alio transferebant, obtinebamus. Eo die acerbum habuimus

Curionem ; Bibulum multo juftiorem, pene etiam amicum.Caninius et Cato negarunt fe legem uUam ante comitia effe

laturos. Senatus haberi ante kalendas Februarii per legem Pu-

piam, id quod fcis, non poteft ; neque menfe Februario toto,

nifi perfedlis aut rejedtis legationibus. Haec tamen opinio eft

populi Romani, a tuis invidis atque obtred;atoribus nomen

indud;um fidlce religionis, non tam ut te impedirent, quam

ut ne quis propter exercitus cupiditatem Alexandriam vellet

ire. Dignitatis autem tuse nemo eft quin exiftimet habitam efi!e

rationem ab fenatu. Nemo eft enim qui nefciat, quo minusdifceflio fieret, per adverfarios tuos efi"e fad:um ; qui nunc po-

puli nomine, re autem vera fceleratifiimo latrocinio, fi qus

eonabuntur agere, fatis provifum eft, ut ne quid falvis aufpi-

eiis, aut legibus, aut etiam fine vi, agere pofiint. Ego neque

de meo ftudio, neque de nonnullorum injuria, fcribendum mihi

efiê arbitror. Quid enim aut me oftentem .? qui, fi vitam pro

tua dignitate profundam, nullam partem videar tuorum meri-

torum afiêcutus : aut de aliorum injuriis querar ? quod fine

fummo dolore facere non pofiiim. Ego tibi a vi, hac praefertim

imbecillitate magiftratuum, praeftare nihil pofiiim. Vi excepta,

pofiTum confirmare, te, et fenatus et populi. Romani fummo

iludio, amplitudinem tuam retenturum. Vale.



EPISTOLARUM

M. T. C. P. Lentulo Procos. S, D.

V. 'TÂM E T S I mihi nihil fuit optatius, quam ut primum

abs te ipfo, deinde a casteris omnibus, quam gratiffi-

mus erga te elfe cognofcerer ; tamen afficior fummo dolorc,

ejufmodi tempora poft tuam profedtionem confecuta eifc, ut et

meam et CcEterorum erga te fidem et benevolentiam abfens ex-

perirere. Te videre et fentire, eandem fidem clTe hominum in.

tua dignitate, quam ego in mea falute fum expertus, ex tuis

literis intellexi. Nos cum maxime confilio, iludio, labore,

gratia, de caufa regia niteremur, fubito exorta eft nefaria Ca-

tonis promulgatio, quae noftra fiiudia impediret, et animos

a minore cura ad fummum timorem traduceret. Sed tamen

in hujufmodi perturbatione rerum ,quanquam omnia funt

metuenda, nihil magis quam perfidiam timemus ; et Catoni

quidem, quoquo modo fe res habeat, profedlo refiftimus. Dc

Alexandrina re, caufaque regia, tantum habeo polliceri, me tibi

abfenti tuifque praefentibus cumulate fatisfadlurum. Sed ve-

reor, ne aut eripiatur caufa regia nobis, aut deferatur : quorum

utrum minus velim, non facile pofiûm exifiimare. Sed, fi res

coget, eft quiddam tertium, quod neque Selicio, nec mihi,

difplicebat ; ut neque jacere regem pateremur, nec, nobis re-

pugnantibus, ad eum deferri, ad quem prope jam delatum

exiftimatur. A nobis agentur omnia diligenter; ut nec, fi quid

obtineri poterit, non contendamus ; nec, fi quid non obtinue-

rimus, repulfi efiê videamur. Tuoe fapientiae magnitudinifque

animi eft, omnem amplitudinem et dignitatem tuam in virtute,

atque in rebus geftis tuis, atque in tua gravitate, pofitam ex-

iftimare. Si quid ex iis rebus, quas tibi fortuna largita eft, non-

nullorum hominum perfidia detraxerit, id majori illis fraudi,

quam tibi, futurum. A me nullum tempus praetermittitur de

tuis rebus et agendi, et cogitandi : utorque ad omnia Q^Selicio;



AD FAMILIARES LIB. I. 7

neque enim prudentiorem quemquam ex tuis, neque fide ma-

jore, eflejudico, ncque amantiorem tui.

Hic quas agantur, quxqueadia fmt,

eate et

literis mul-tOFum et nuntiis cognofcere arbitror : quas autem pofita funt in

conjedlura, quasque mihi videntur fore, ea puto tibi a me fcribi

oportere. Pofteaquam Pompeius apud populum ante diem

VIII. idus Februarii, cum pro Milone diceret, clamore convi-

cioque jadatus eft, in fenatuque a Catone afpere et acerbe ni-

mium magno filentio eft accufatus, vifus eft mihi vehementer

effe perturbatus. Itaque Alexandrina caufa, qux nobis adhuc

integra eft, (nihil enim tibi detraxit fenatus, nift id, quod

per eandem religionem dari.

alteri non poteft) videtur ab illo

plane elfe depofita. Nunc id fperamus, idque molimur, ut,

cum rex intelligat, {qCq id, quod cogitabat, ut a Pompeio re-

ducatur, aftequi non poffe, et, nifi per te fit reftitutus, defer-

tum fe atque abjed:um fore, proficifcatur ad te. Quod fine ulla

dubitatione, fi Pompeius paulum modo oftenderit fibi placere,

faciet. Sed nofti hominis tarditatem et taciturnitatem. Nos ta-

men nihil, quod ad eam rem pertineat, praetermittimus. Cae-

teris injuriis, quas propofitas funt a Catone, facile, ut fpero,

refiftemus. Amicum ex confularibus neminem tibi effe video,

praeter Hortenfmm et Lucullum : caeteri funt, partim obfcu-

rius iniqui, partim non diflimulanter irati. Tu fac animo forti

magnoque fis, fperefque fore, ut, fradto impetu levifiimi ho-

minis, tuam priftinam dignitatem et gloriam confequare.

M. T. C. P. L E N T u L o P R o c o s. S. D.

VI. /^ U JE gerantur, accipies ex Pollione; qui omnibus ne-^ gotiis non interfuit folum, fed prasfuit. Me in fum-

mo dolore, quem in tuis rebus capio, maxime fcilicet confola-

tur fpes, quod valde fufpicor fore, ut infringatur hominum

improbitas et confiliis tuorum amicorum, et ipfa die, qus



8 EPISTOLARUMdebilltat cogitatlones et inimlcorum et prodltorum. Facile

fecundo loco me confolatur recordatio meorum tempotum,

quorum imaginem video in rebus tuis. Nam etli minore in re

violatur tua dignitas, quam mea falus afflidla fit -, tamen eft

tanta Hmilitudo, ut fperem te mihi ignofcere, fi ea non timue-

rim, quae ne tu quidem unquam timenda duxifli. Sed praefta

te eum, qui mihi a teneris, ut Grasci dicunt, unguiculis es

cognitus. Illuflrabit, mihi crede, tuam amplitudinem homi-

num injuria. A me omnia fumma in te fludia officiaque ex-

peda. Non fallam opinionem tuam. Vale.


VII. T E G I tuas literas, quibus ad me fcribis, gratum tibi

effe, quod crebro certior per me fias de omnibus re-

bus, et meam erga te benevolentiam facile perfpicias : quorum

alterum mihi, ut te plurimum diligam, facere neceffe efl, fi

volo is effe, quem tu me effe volulflij alterum facio libenter, ut,

quoniam intervallo locorum ct temporum disjundti fumus, per

literas tecum quam faepiffime colloquar. Quod fi rarius fiet

quam tu expedtabis, id erit caufas, quod non ejus generis mese

literae funt, ut eas audeam temere committere. Quoties mihi

certorum hominum poteflas erit, quibus re(5te dem, non prae-

termittam. Quod fcire vis, qua quifque in te fide fit et volun-

tate ', difficile didlu efl de fingulis. Unum illud audeo, quod

antea tibi faepe fignificavi, nunc quoque, re perfpedla et cog-

nita, fcribere ; vehementer quofdam homines, et eos maxi-

me, qui te et maxime debuerunt et plurimum juvare potue-

runt, invidiffe dignitati tuae^ fimillimamque, in re diffimili, tui

temporis nunc, et noflri quondam, fuifle rationem : ut, quos tu

reipublicas caufa laeferas, palam te oppugnarent; quorum auc-

toritatem, dignitatem, voluntatemque, defenderas, non tam

memores effent virtutis tuae, quam laudis inimici. Quo quidem



AD FAMILIARES L I B. I. 9

tem.pore, ut perfcripfi ad te antea, cognovi Hortenlium per-

cupidum tui, iludiofum Lucullum, ex magiflratibus autem L.

Racilium et fide et animo in te fmgulari. Nam noflra pro-

pugnatio ac defenfio dignitatis tuse, propter magnitudinem be-

neiicii tui, fortaffe plerifque ofBcii majorem aud:oritatem ha-

bere videatur, quam fententiai. Praeterea quidem, de confulari-

bus nemini poffum aut ftudii erga te, aut ofiicii, aut amici ani-

mi, effe teftis. Etenim Pompeium, qui mecum fsepiffime, non

folum a me provocatus, fed etiam fua fponte, de te communi-

care folet, fcis temporibus illis non fgepe in fenatu fuiffe. Cui

quidem literae tuae, quas proxime miferas, quod facile intel-

lexerim, perjucundae fuerunt. Mihi quidem humanitas tua, vel

fumma potius fapientia, non jucunda folum, fed etiam admi-

rabilis, vifa efl. Virum enim excellentem, et tibi tua praeftanti

in eum liberalitate devind;um, nonnihil fufpicantem propter

aliquorum opinionem fuae cupiditatis te ab fe abalienatum,

illa epiftola retinuifli. Qui mihi cum femper tuae laudi favere

vifus efl, etiam ipfo fufpiciofiflimo tempore Caniniano ; tum

vero, le(ftis tuis literis, perfped:us efl a me toto animo de te,

ac de tuis ornamentis et comjnodis, cogitare. Quare ea quse

fcribam fic habeto, me, cum illo re faepe communicata, deillius ad te fententia atque audloritate fcribere : quoniam fe-

natus-confultum nullum extat, quo redudio regis Alexandrini

tibi adempta fit -, eaque, quae de ea fcripta efl, aucfloritas,

cui fcis interceffum effe, ut ne quis omnino regem reduceret,

tantam vim habet, ut magis iratorum hominum ftudium, quam

conflantis fenatus confultum, effe videatur; te perfpicere poffe,

qui Ciliciam Cyprumque teneas, quid efhcere, et quid confe-

qui, poflis : et, fi res facultatem habitura videatur, ut Alexan-

driam atque i^gyptum tenere poflis, effe et tuae et noftri im-perii dignitatis, Ptolemaide aut aliquo propinquo loco rege

CoUocato, te cum claffe atque exercitu proficifci Alexandriam;

ut, cum eam pace praefidiifque firmaris, Ptolemaeus redeat

in regnum : ita fore, ut per te reflituatur, qucmadmodum

ToM. VII. B



lo EPISTOLARUMfenatus initio cenfuit ; et line multitudine reducatur, quem-

admodum homines religioii Sibyllae placere dixerunt. Sed haec

fententia fic et illi et nobis probabatur, ut ex eventu homi-

nes de tuo confilio exiflimaturos videremus : fi cecidiifet ut

volumus et optamus, omnes te fapienter et fortiter, fin aliquid

effet offenfum, eofdem illos et cupide et temere, feciffe dic-

turos. Quare quid affequi pofiis, non tam facile efl nobis,

quam tibi, cujus prope in confped:u Êgyptus eft, judicare.

Nos quidem hoc fentimus : fi exploratum tibi fit poffe te illius

regni potiri, non effe cund:andum ; fi dubium, non effe conan-

dum. Illud tibi afBrmo; fi rem iflam ex fententia gefferis, fore

ut abfens a multis, cum redieris ab omnibus, collaudere. Of-

fenfionem effe periculofam, propter interpofitam audloritatem

religionemque, video. Sed ego te, ut ad certam laudem adhor-

tor, fic a dimicatione deterreo : redeoque ad illud, quod initio

fcripfi, totius fa<fli tui judicium, non tam ex confiho tuo, quam

ex eventu, homines effe fa6turos. Quod fi hfec ratio rei gerendae

periculofa tibi effe videbitur, placebat illud, ut, fi rex amicis

tuis, qui per provinciam imperii tui pecunias ei credidiffent,

£dem fuam prasftitiflet, et auxiliis eum tuis et copiis adjuva-

res. Eam efle naturam et rationem provinciae tuae, ut illius

reditum vel adjuvando confirmares, vel negligendo impedires.

In hac ratione quid res, quid caufa, quid tempus, ferat, tu

facillime optimeque perfpicies : quid nobis placuiffet, ex me

potiflimum putavi te fcire oportere.

Quod mihi de noflro flatu, de Milonis familiaritate, de

levitate et imbecillitate Clodii, gratularis, mlnime miramur

te tuis, ut egregium artificem, praeclaris operis laetari ; quan-

quam efl: incredibilis hominum perveriitas, (graviori enim ver-

bo uti non libet) qui nos, quos favendo in communi caufa re-

tlnere potuerunt, invidendo abalienarunt : quorum malevolen-

tiffimis obtredlationibus nos fcito de vetere illa noflra diuturna-

que fententia prope jam effe depulfos, non nos quidem ut nof-

trae dignitatis fimus obliti, fed ut habeamus rationem aliquando



AD FAMILIARES L I B. L n

etiam falutls. Poterat utrumque praDclare, fi eflet fides, fi gra-

vitas, in hominibus confularibus : fed tanta efl in plerifque le-

vitas, ut eos, non tam conftantia in republica noflra deled;et,

quam fplendor oifendat. Quod eo libentius ad te fcribo, quod

tu non folum temporibus iis, quce per te fum adeptus, fed etiam

olim nafcenti prope noflra) laudi, dignitati, virtutique, prae-

fuifli ; fimulque quod video, non, ut antehac putabam, novi-

tati effe invifum mQX; in te enim homine omnium nobiliflimo

fimiha invidorum vitia perfpexi; quem tamen illi effe in prin-

cipibus facile funt pafTi, evolare altius certe noluerunt. Gau-

deo tuam diflimilem fuiffe fortunam ; multum enim interefl,

utrum laus imminuatur, an falus deferatur. Me mese tamenne nimis poeniteret, tua virtute perfedtum efl: ; curafti enim,

ut plus additum ad memoriam nominis noflri, quam demptum

de fortuna, videretur. Te vero moneo, cum beneficiis tuis, tum

amore incitatus meo, ut omnem gloriam, ad quam a pueritia

infiammatus fuifti, omni cura atque induflria confequare; mag-

nitudinemque animi tui, quam ego femper fum admiratus,

femperque amavi, ne unquam infiedtas cujufquam injuria,

Magna efl hominum opinio de te, magna commendatio libe-

ralitatis, magna memoria conûlatus tui. Hxc profe6to vides

quanto exprefliora quantoque illuftriora futura fmt , cum

aliquantum ex provincia atque ex imperio laudis accefferit.

Quanquam te ita gerere volo, quae per exercitum atque im-

perium gerenda funt, ut haec multo ante meditere, huc te pa-

res, haec cogites, ad haec te exerceas ; fentiafque id, quod, quia

femper fperafli, non dubito quin adcptus intelligas, te facilli-

me poffe obtinere fummum atque altiflimum gradum civitatis.

Quse quidem mea cohortatio ne tibi inanis, aut fme caufa fuf-

cepta, videatur ; illa me ratio movit, ut te ex noftris eventis

communibus admonendum putarem, ut confiderares in omni

reliqua vita quibus crederes, quos caveres.

Quod fcribis te velle fcire, qui fit reipublicae itatus ; fum-

ma diffenfio eft, fed contentio difpar. Nam qui pkis opibus^

B 2



13 EPISTOLARUMarmis, potentia, valent, profecifTe tantum mihi videntur ftul-

titia et inconftantia adverfariorum, ut etiam au(5toritate jam

plus valerent. Itaque, perpaucis adverfantibus, omnia, quae ne

per populum quidem fine feditione fe aflequi polTe arbitraban-

tur, per fenatum confecuti funt. Nam et flipendium Caefari

decretum eft, et decem legati : et, ne lege Sempronia fuc-

cederetur, facile perfedlum eft. Quod ad te brevius fcribo,

quia me flatus hic reipublicae non deledtat : fcribo tamen, ut te

admoneam, quod ipfc, literis omnibus a pueritia deditus, expe-

riendo tamen magis, quam difcendo, cognovi, tu rebus tuis

integris difcas ; neque falutis noftrae rationem habendam nobis

effe line dignitate, neque dignitatis fine falute. Quod mihi de

filia et de Craffipede gratularis, agnofco humanitatem tuam :

fperoque et opto nobis hanc conjundlionem voluptati fore.

Lentulum noftrum, eximia fpe fumms virtutis adolefcentem,

cum caeteris artibus, quibus ftuduifti femper ipfe, tum in pri-

mis imitatione tui, fac erudias : nulla enim erit hac praeftan-

tior difciplina : quem nos, et quia tuus, et quia te dignus eft

filius, et quia nos diligit, femperque dilexit, in primis ama-

mus, carumque habemus.


VIII.TÊ omnibus rebus, quae ad te pertinent, quid adlum,

quid conftitutum fit, quid Pompeius fufceperit, op-

time ex M. Plaetorio cognofces ; qui non folum interfuit his

rebus, fed etiam pra^fuit ; neque ullum officium erga te homi-

nis amantiffimi, prudentiffimi, diligentiffimi, prastermifit. Ex

eodem de toto ftatu rerum communium cognofces; quae quales

iint, non facile efl fcribere. Sunt quidem certe in amicorum

noftrorum poteftate, atque ita, ut nullam mutationem unquam

hac hominum aetate habitura res effQ videatur. Ego quidem, ut

debeo, et ut tute mihi praecepifti, et ut me pietas utilitafque



AD FAMILIARES LIB. I. r^-

cogit, me ad ejus rationes adjungo, quem tu in meis rationibus

tibi effc adjungendum putafti. Sed te non praeterit, quam iit

difficile, fenfum in republica, praefertim redlum et confirma-

tum, deponere. Veruntamen ipfe me conformo ad ejus volun-

tatem, a quo honefte diftentire non poifum : neque id facio, ut

forfitan quibufdam videor, limulatione. Tantum enim animi

indudlio, et mehercule amor, erga Pompeium apud me valet,

ut, quae illi utilia funt, et qua3 ille vult, ea mihi omnia jam et

red:a et vera videantur. Neque (ut ego arbitror) errarent, ne

adverfarii quidem ejus, fi, cum pares effe non poftent, pugnare

defifterent. Me quidem etiam illa res confolatur,. quod ego is

fum, cui vel maxime concedant omnes, ut vel ea defendam,

quiE Pompeius velit, vel taceam, vel etiam, id quod mihi maxi-

me lubet, ad noftra me ftudia referam literarum : quod pro-

fed;o faciam, fi mihi per ejufdem amicitiam licebit. Qus enim

propolita fuerant nobis, cum et honoribus ampliffimis et la-

boribus maximis perfuncfti eftemus, dignitas in fententiis di-

cendis, libertas in republica capeftenda, ea fublata tota : fed

nec mihi magis, quam omnibus. Nam, aut aftentiendum eft

nulla cum gravitate paucis, aut fruftra diflentiendum. Hxc ego

ad te ob eam caufam maxime fcribo, ut jam de tua quoque ra-

tione meditere. Commutata tcta ratio eft fenatus, judiciorum,

rei totius publicas. Otium nobis exoptandum eft : quod ii, qui

potiuntur rerum, pra?ftaturi videntur, ft quidam homines pa-

tientius eorum potentiam ferre potuerint. Dignitatem quidem

illam confularem fortis et conftantis fenatoris nihil eft quod

cogitemus : amifta eft, culpa eorum, qui a fenatu et ordinem

conjundliffimum, et hominem clariffimum» abalienarunt. Sed

ut ad ea, quae conjundliora rebus tuis funt, revertar ; Pom-

peium tibi valde amicum efte cognovi : eo tu confule, quantumego perfpicio, omnia quae voles obtinebis

; quibus in rebus me

fibi ille affixum habebit : neque a me ulla res, quae ad te per-

tineat, negligetur. Neque enim verebor ne ftm ei moleftus; cui

jucundum erit, etiam propter idipfum, quod me efte gratum



14 EPISTOLARUMvideblt. Tu velim tibi ita perfuadeas, nullam rem efTe mini-

mam, qua; ad te pertineat, quae mihi non carior fit, quam

meae res omnes. Idque cum fentiam, fedulitate mihimet ipfe

fatisfacere pofTum ; re quidem ipfa ideo mihi non fatisfacio,

quod nullam partem tuorum meritorum non modo referenda,

fed ne cogitanda quidem, gratia confequi pofTum. Rem te

valde bene geffilTe rumor erat. Expedlabantur literce ture -, dc

quibus eramus jam cum Pompeio locuti : quae fi erunt allatse,

noftrum fludium extabit in conveniendis magiftratibus, et fe-

natoribus. Caetera, quae ad te pertinebunt, cum etiam plus

contenderimus, quam pofTumus, minus tamen faciemus, quam

debemus.

M. T. C. P. Lentulo Imperatori S. D.

IX. PERJUCUNDtE mihi fuerunt literse tuae, quibus

intellexi te perfpicere meam in te pietatem : quid

enim dicam benevolentiam, cum illud ipfum graviflimum et

fandtifiimum nomen pietatis levius mihi meritis erga me tuis

effe videatur ? Quod autem tibi grata mea erga te fludia fcribis

effe, facis tu quidem abundantia quadam amoris, ut etiam grata

lint ea, quse praetermitti fine nefario fcelere non pofTunt. Tibi

autem multo notior atque illuftrior meus in te animus effet, fi

hoc tempore omni, quo disjundli fuimus, et una et Romae

fuiffemus. Nam in eo ipfo, quod te oflendis effe fadlurum,

quodque et in primis potes, et ego a te vehementer expedto, in

fententiis fenatoriis, et in omni aftione, atque adminiflratione

reipublics, floruiffemus. De qua oflendam equidem paulo pofl,

qui fit meus fenfus et flatus : et refcribam tibi ad ea, qua^ quas-

ris. Sed certe, et ego te aucftore amicifTimo ac fapientifHmo,

et tu me confiliario fortafTe non imperitifiimo, fideli quidem

et benevolo certe, ufus effes : quanquam, tua quidem caufa, te

efTe imperatorem, provinciamque bene geflis rebus cum exer-



AD FAMILIARES L I B. L 15

cltu vldlore obtlnere, ut debeo, Istor : fed certe qui tibl ex me

frudlus debentur, eos uberiores et pr-cEfentiores praefens capere

potuIfTes. In eis vero ulcifcendis, quos tibi partim inimicos effe

intelligis propter tuam propugnationem falutis meas, partim

invidere propter illlus adtionis amplitudinem et gloriam, mirifi-

cum me tibi comitem prEebuiiTem : quanquam ille perennis ini-

micus amicorum fuorum, qui, tuis maximis beneficiis ornatus,

in te potiflimum fradtam illam et debilitatam vim fuam con-

tulit, noftram vicem ultus efl ipfe fefe ; efi: enim ea cona-

tus, quibus patefadlis nullam fibi in pofterum, non modo dig-

nitatis, fed ne libertatis quidem, partem reliquit. Te autem

etfi mallem in meis rebus expertum, quam etiam in tuis -, ta-

men in molefi:ia gaudeo, eam fidem cognoffe hominum non

ita magna mercede, quam ego maximo dolore cognoram. De

qua ratione tota jam videtur mihl exponendi tempus dari, ut

tibi refcribam ad ea, qux quasrls. Certiorem te per literas fcri-

bis effe fadum, me cum Csefare, et cum Appio, effe in gratia

teque id non reprehendere adfcribis. Vatinium autem, fcire te

velle oflendis, quibus rebus adduftus defenderim et laudarim.

Quod tibi ut planius exponam, altius paulo rationem confilio-

rum meorum repetam neceffe efl. Ego me, Lentule, initio

rerum atque acilonum tuarum, non folum meis, fed etiam rei-

publicse, reflitutum putabam : et quoniam tibi incredibilem

quendam amorem, et omnia in te ipfum fumma ac fingularia

ftudia, deberem ; reipublicas, qux te in me reflituendo mul-

tum adjuviffet, eum certe me animum merito ipfius debere ar-

bitrabar, quem antea tantummodo communl officlo civium,

non aliquo erga me fingulari beneficio, debitum praeflitiffem»

Hac me mente fulfife, et fenatus ex me, te confule, audi-

vit, et tu in noflris fermonlbus collocutionibufque ipfe vidlfli

etfi, jam primls temporibus illis, multis rebus meus ofFende-

batur animus ; cum, te agente de reliqua noflra dignltate, aut

occulta nonnuUorum odia, aut obfcura in me ftudla, cernebam.

Nam neque de monumentis meis ab iis adjutus es, a quibus.



i6 EPISTOLARUMdebuiftl ', neque de vi nefaria, qua cum fratre eram domo ex-

pulfus, neque hercule in iis iplis rebus, quas, quanquam erant

mihi propter rei familiaris naufragia necelfariae, tamcn a me

minimi putabantur in meis damnis, ex audloritate fenatus re-

farciendis, eam voluntatem, quam exped:aram, prceftiterunt.

Quae cum viderem, (neque enim erant obfcura) non tamen

tam acerba mihi haec accidebant, quam erant illa grata, quae

fecerant. Itaque, quanquam et Pompeio plurimum, te quideni

ipfo praedicatore ac tefte, debebam, et eum non folum bene-

licio , fed amore etiam , et perpetuo quodam judicio meo

diligebam ; tamen non reputans quid ille vellet, in omnibus

meis fententiis de republica priftinis permanebam. Ego, fe-

dente Cn. Pompeio, cum, ut laudaret P. Sextium, introiffet

in urbem, dixiffetque teflis Vatinius, me, fortuna et felicitate

C. Csfaris commotum, illi amicum eRe coepiffe, dixi me eam

Bibuli fortunam, quam ille afflid:am putaret, omnium trium-

phis vidoriifque anteferre : dixique, eodem tefle, alio loco,

eofdem effe, qui Bibulum exire domo prohibuiffent, et qui me

coegiffent. Tota vero interrogatio mea nihil habuit aliud, nifi

reprehenfionem illius tribunatus ; in quo omnia did:a funt li-

bertate animoque maximo, de vi, de aufpiciis, de donatione

regnorum. Neque vero hac in caufa modo , fed conflanter

faepe in fenatu. Quin etiam, MarcelHno et Philippo confuli-

bus, nonis Aprilis mihi eft fenatus affenfus, ut de agro Cam-

pano, frequenti fenatu, idibus Maii, referretur. Num potui

magis in arcem illius caufae invadere, aut magis oblivifci tem-

porum meorum, meminiffe ad:ionum ? Hac a me fententia

didla, magnus animorum fadtus eft motus, cum eorum, quo-

rum oportuit, tum illorum etiam, quorum nunquam puta-

ram. Nam, hoc fenatus-confulto in meam fententiam fadlo,

Pompeius, cum mihi nihil oftendiffet fe effe offenfum, in

Sardiniam, et in Africam, profedlus efl, eoque itinere Lucam

ad Caefarem venit. Ibi multa de mea fententia queflus eft CcE-

far, quippe qui etiam Ravenna- Craffum ante vidiffet, ab eoque




in me efTet incenfus. Sane molefte Pompeium id ferre confta-

bat : quod ego cum audiffem ex aliis, maxime ex meo fratre

cognovi, quem cum in Sardinia Pompeius paucis poft diebus,

quam Luca difceflerat, convenifTet : Te, inquit, ipfum cu-

pio : nihil oportunius potuit accidere : nifi cum Marco fratre

diligenter egeris, dependendum tibi eft, quod mihi pro illo

fpofpondifti. Quid multa? queftus eft graviter: fua merita com-

memoravit : quid egift*et faepiflime de ad:is Csfaris cum ipfo

meo fratre, quidque fibi is de me recepiftêt, in memoriam

redegit : feque, quae de mea falute egiffet, voluntate Caefaris

egifte, ipfum meum fratrem teftatus eft : cujus caufam digni-

tatemque mihi ut commendaret, rogavit, ut eam ne oppugna-

rem, ft nollem, aut non poftem, tueri. Haec cum ad me frater

pertuliftet, et cum ante tamen Pompeius ad me cum man-

datis Vibullium miftftet, ut integrum mihi de caufa Campana

ad fuum reditum refervarem, collegi ipfe me, et cum ipfa quaft

republica coUocutus fum ; ut mihi tam multa pro fe perpeftb

atque perfundo concederet, ut officium meum, memorem-

que in bene meritos animum, fidemque fratris mei, praeftarem;

eumque, quem bonum civem femper habuiftet, bonum virum

efte pateretur. In illis autem meis adlionibus fententiifque

omnibus, quas Pompeium videbantur oftendere, certorum ho-

minum, quos jam debes fufpicari, fermones referebantur ad

me : qui, cum illa fentirent in republica, quae ego agebam,

femperque fenftftênt, me tamen non fatisfacere Pompeio, Cx-

faremque inimiciftimum mihi futurum, gaudere fe aiebant.

Erat hoc mihi dolendum : fed multo illud magis, quod inimi-

cum meum, (meum autem ? immo vero legum, judiciorum,

otii, patriae, bonorum omnium) fic amplexabantur, fic in mani-

bus habebant, fic fovebant, fic me prasfente ofculabantur^ non

illi quidem, ut mihi ftomachum facerent, quem ego funditus

perdidi, fed certe ut facere fe arbitrarentur. Hic ego, quantum

humano confilio efticere potui, circumfpeftis rebus meis om-

nibus, rationibufque fubdudis, fummam feci cogitationum

ToM. VII. C



i8 EPISTOLARUMmearum omnium

; quam tibi, fi potero, breviter exponam.

Ego, fi ab improbis et perditis civibus rempublicam teneri vi-

derem, ficut et meis temporibus fcimus, et nonnullis aliis ac-

cidiffe accepimus, non modo praemiis, quae apud me minimumvalent, fed ne periculis quidem compulfus ullis, quibus tamen

moventur etiam fortiffimi viri, ad eorum caufam me adjunge-

rem ; ne, fi fumma quidem eorum in me merita conftarent.

Cum autem in republica Cn. Pompeius princeps eifet, vir is,

qui hanc potentiam et gloriam maximis in rempublicam meri-

tis, praeftantiffimifque rebus geftis, eflet confecutus, cujufque

ego dignitatis ab adolefcentia fautor, in prastura autem et in

confulatu adjutor etiam, extitiftem : cumque idem audtoritate

et fententia per fe, confiliis et ftudiis tecum, me adjuviifet

meumque inimicum unum in civitate haberet inimicum j non

putavi famam inconftantias mihi pertimefcendam, fi quibufdam

in fententiis paulum me immutalfem, meamque voluntatem ad

fummi viri, de meque optime meriti, dignitatem aggregaftem.

In hac fententia compled:endus erat mihi Caefar, ut vides, in

conjun<5la et caufa et dignitate, Hic multum valuit cum vetus

amicitia, quam tu non ignoras mihi et Q^fratri cum Ccefare

fuifle, tum humanitas ejus ac liberalitas, brevi tempore et

literis et officiis perfpedla nobis et cognita. Vehementer etiam

res ipfa publica me movit ; quse mihi videbatur contentio-

nem, praefertim maximis rebus a Caefare geftis, cum illis viris

nolle fieri ; et , nc fieret , vehementer recufare. Graviffime

autem me in hac mente impulit et Pompeii fides, quam de

me Ca^fari dederat ; et fratris mei, quam Pompeio. Erant prae-

terea hasc animadvertenda in civitate, quae funt apud Plato-

nem noftrum fcripta divinitus : Quales in republica principes

eflent, tales reliquos folere efiTe cives. Tenebam memoria, no-

bis confulibus, ea fundamenta jadla ex kalendis Januariis con-

firmandi fenatus, ut neminem mirari oporteret, nonis De-

ccmbris tantum vel animi fuifiTc in illo ordine, vel audtoritatis.

Idemque memineram, nobis privatis ufque ad Caefarem et




Bibulum confules, cum fententiae noftras magnum in fenatu

pondus haberent, unum fere fenfum fuilTe bonorum omnium.

Poftea, cum tu Hifpaniam citeriorem cum imperio obtineres,

neque refpublica confules haberet, fed mercatores provincia-

rum, et feditionum fervos ac miniftros, jecit quidam cafus caput

meum, quafi certaminis caufa, in mediam contentionem dilTen-

fionemque civilem. Quo in difcrimine cum mirificus fenatus,

incredibilis Italice totius, fingularis omnium bonorum, confcn-

fus in me tuendo extitiffet ; non dicam, quid acciderit ; multo-

rum efl enim, et varia culpa : tantum dicam brevi, non mihi

exercitum, fed duces, defuiife. In quo, ut jam fit in iis culpa,

qui me non defenderunt ; non minor eft in iis, qui reliquerunt:

et, fi accufandi funt, fi qui pertimuerunt ; magis etiam repre-

hendendi, li qui fe timere fimularunt. IUud quidem certe nof-

trum confilium jure laudandum eft, qui meos cives, et a me

confervatos, et me fervare cupientes, fpoliatos ducibus, fervis

armatis objici noluerim : declararique maluerim, quanta vis elfe

potuiifet in confenfu bonorum, li iis pro me ftante pugnare li-

cuiffet, cum afflidtum excitare potuiffent. Quorum quidem ani-

mum tu non perfpexifti folum, cum de me ageres, fed etiam

confirmafli, atque tenuifli. Qua in caufa, (non modo non ne-

gabo, fed etiam femper et meminero et przedicabo libenter)

ufus es quibufdam nobiliffimis hominibus, fortioribus in me

reflituendo, quam fuerant iidem in tenendo : qua in fententia fi

conflare voluiffent, fuam audloritatem fimul cum falute mea re-

cuperaffent. Recreatis enim bonis viris confulatu tuo, et con-

flantiffimis atque optimis adlionibus tuis excitatis, Cn. Pom-

peio praefertim ad caufam adjundlo, cum etiam Caefar, rebus

maximis geflis, fingularibus ornatus et novis honoribus, ac ju-

diciis fenatus, ad audtoritatem ejus ordinis adjungeretur ; nulli

improbo civi locus ad rempublicam violandam effe potuiffet.

Sed attende, quasfo, quae flnt confecuta. Primum illa furia mu-

liebrium religionum, qui non pluris fecerat Bonam Deam,

quam tres forores, impunitatem eft illorum fententiis affecutus,

C 2



20 EPISTOLARUMqui (cum trlbunus plebis poenas a feditiofo cive per bonos

viros judicio pcrfequi vellet) exemplum prasclariffimum in pof-

terum vindicandae feditionis de republica fuflulerunt:

iidem-que poftea non meum monumentum, (non enim illae manubiae

meze, fed operis locatio mea fuerat) monumentum vero fena-

tus, hoflili nomine et cruentis inuftum literis effe paffi funt.

Qui me homines quod falvum effe voluerunt, eft mihi gratif-

fimum : fed vellem non folum falutis meae, quemadmodum

medici, fed, ut alipta^ etiam virium et coloris, rationem habere

voluiffent. Nunc, ut Apelles Veneris caput et fumma pec-

toris politiffima arte perfecit, reliquam partem corporis in-

choatam reliquit ; fic quidam homines in capite meo folum ela-

borarunt, reUquum corpus imperfedtum ac rude reliquerunt.

In quo ego fpem fefelli non modo invidorum, fed etiam ini-

micorum meorum : qui de uno acerrimo et fortiffimo viro,

meoque judicio, omnium magnitudine animi et conftantia

praeftantiffimo, Q^Metello Lucii filio, quondam falfam opi-

nionem acceperunt;quem poil reditum did:itant frad:o animo

et demiffo fuiffe. Efl vero probandum, qui et fumma volun-

tate cefTerit, et egregia animi alacritate abfuerit, neque fane re-

dire curarit, eum ob id ipfum fradlum fuiffe, in quo cum om-nes homines, tum M. illum Scaurum, fingularem virum, con-

flantia et gravitate fuperaffet. Sed, quod de illo acceperant,

aut etiam fufpicabantur, de me idem cogitabant, abjedliore

animo me futurum : cum refpublica majorem etiam mihi ani-

mum, quam unquam habuiffem, daret, quas declaraffet, fe non

potuifTe me uno cive carere 3 cumque Metellum unius tribuni

plebis rogatio, me univerfa refpublica, duce fenatu, comitante

Italia, promulgantibus omnibus, referente confule, comitiis

centuriatis, cundtis ordinibus, hominibus, incumbentibus, om-nibus denique fuis viribus, recuperaffet. Neque vero ego mihi

poflea quidquam affumpfi, neque hodie affumo, quod quemquam

malevolentiffimum jure poffit ofFendere : tantum enitor, ut

neque amicis, neque etiam alienioribus, opera, confilio, labore;,




deiim. HIc meae vitce curfus offendit eos fortaffe, qui fplendo-

rem et fpeciem hujus vit£E intuentur, follicitudinem autem et

laborem perfpicere non poifunt. lilud vero non obfcure que-runtur in meis fententiis, quibus ornem Casfarem, quafi defci-

verim a priflina caufa. Ego autem cum illa fequor, quiE paulo

ante propofui, tum lioc non in poilremis, de quo cceperam

exponere. Non ofFendes eundem bonorum fenfum, Lentule,

quem reliquifti: qui coniirmatus confulatu noflro, nonnunquam,

poftea interruptus, afflid;us ante te confulem, recreatus abs te

totus eilinunc ab iis, a quibus tuendus fuerat,. derelidlus :

idemque non folum fronte atque vultu, quibus iimulatio facil-

lime fuilinetur, declarant ii, qui tum noilro illo flatu optimatesnominabantur ; fed etiam fenfu faepe jam tabellaque docue-

runt. Itaque tota jam fapientium civium,. qualem me et effe et

numerari volo, et fententia et voluntas mutata eile debet, Id

enim jubet idem ille Plato, quem ego vehementer au6:orem

fequor, 'ântum cmtendere in repubHca, quantum probare tuis ci-^

vibus pojjis : Vim neque parenti, neque patrice, afferre oportere»

Atque hanc quidem ille caufam iibi ait non attingendae reipub-

licsB fuiife; quod, cum oiFendiifet populum Athenienfem prope

jam defipientem fenedtute, cumque eum nec perfuadendo, neccogendo, regi poffe vidiflet, cum perfuaderi poffe diffideret,

cogi fas effe non arbitraretur. Mea ratio fuit alia, quod neque

defipiente populo, neque integra re mihi ad confulendum, ca-

pefferemne rempublicam, implicatus tenebar. Sed lêtatus ta-

men fum, quod mihi liceret in eadem caufa et mihi utilia, et

cuivis bono red:a,^ defendere. Huc acceffit commemoranda

quaedam et divina Caefaris in me fratremque meum liberali-

tas : qui mihi, quafcunque res gereret, tucndus effet, nunc in

tanta felicitate tantifque vidloriis, etiam fi in nos non i.s effet

qui efl, tamen ornandus videretur. Sic enim te exiflijnare ve-

lim; cum a vobis, meae falutis audloribus, difceiferim, ne-

minem efiê, cujus oificiis me tam eife dcvindum non folum,

confitear, fed etiam gaudeam. Quod quoniam tibi expofui^.



22 EPISTOLARUMfacilia funt ea, quae a me de Vatinio et de Craflb requiris : nam

de Appio quod fcribis, ficuti de Caefare, te non reprehende-

re igaudeo confilium tibi probari meum. De Vatinio autem ;

primum, reditus intercefferat in gratiam per Pompeium, fla-

tim ut ille praetor efl fadlus ; cum quidem ego ejus petitionem

graviffimis in fenatu fententiis oppugnalfem, neque tam illius

laedendi caufa, quam defendendi atque ornandi Catonis. Pofl

autem, Casfaris, ut illum defenderem, mira contentio efl con-

fecuta. Cur autem laudarim, peto a te, ut id a me neve in hoc

reo, neve in aliis, requiras ; ne tibi ego idem reponam, cum

veneris : tametfi poffum vel abfenti. Recordare enim, quibus

laudationem ex ultimis terris miferis. Nec hoc pertimueris ;

nam a me ipfo laudantur et laudabuntur iidem. Sed tamen

defendendi Vatinii fuit etiam ille flimulus, de quo in judicio,

cum illum defenderem , dixi me facere quiddam, quod in

Eunucho parafitus fuaderet militi :

t/^/ nominabit Phcedriam : tu Pamphiiam

Continuo. Si quando illa dicet, Phadriam

Intromittamus comijjatum : tu, Pamphilam

Cantatum provocemus. Si laudabit hcec

Illiusformam : tu hujus contra. Denique

Par pari referto, quod eam mordeat.

Sic petivi a judicibus, ut, quoniam quidam nobiles homines,

ct de me optime meriti, nimis amarent inimicum meum 3 me-

que infpecflante, fêpe eum in fenatu modo fevere feducerent,

modo familiariter atque hilare amplexarentur; quoniamque illi

haberent fuum Publium ; darent mihi ipfi alium Publium, in

quo poffem illorum animos, mediocriter laceffitus, leviter re-

pungere. Neque folum dixi : fed etiam faspe facio, diis homi-

nibufque approbantibus. Habes de Vatinio: cognofce de Craffo.

Ego, cum mihi cum illo magna jam gratia effet, quod ejus

omnes graviflimas injurias, communis concordias caufa, volun-

taria quadam oblivione contriveram, repentinam ejus defen-

fionem Gabinii, quem proximis fuperioribus diebus acerrime




oppugnaflet, tamen, fi fine ulla mea contumelia fufcepifTet, tu-

liflem : fed, cum me difputantem, non laceflentem, laefiffet,

exarii non folum prsefenti, credo, iracundia, (nam ea tam vehe^

mens fortaffe non fuilfet) fed, cum inclufum illud odium mul-

tarum ejus in me injuriafum, quod ego efFudilfe me omne ar-

bitrabar, refiduum tamen infciente me fuiffet, omne repente

apparuit. Quo quidem tempore ipfo, quidam homines, et iidem

illi quos f«pe nutu fignificationeque appello, cum fe maximum

frudlum cepilfe dicerent ex libertate mea, meque tum denique

iibi elfe vifum reipublicae, qualis fuilfem, reftitutum, cumque

ea contentio mihi magnum etiam foris frudum tuliflet, gau-

dere fe dicebant, mihi et illum inimicum, et eos, qui in ea-

dem caufa effent, nunquam amicos futuros. Quorum iniqui

fermones cum ad me per homines honeflifiimos perferrentur :

cumque Pompeius ita contendiffet, ut nihil unquam magis, ut

cum Craffo redirem in gratiam -, Caefarque per literas maxima

fe moleflia ex illa contentione affedtum oflenderet ; habui non

temporum folum rationem meorum, fed etiamnaturae : Craf-

fufque, ut quafi teftata populo Romano effet noftra gratia,.

pene a meis laribus in provinciam efl: profecftus. Nam, cum

mihi condixiffet, coenavit apud me in mei generi Craffipe-

dis hortis. Quamobrem ejus caufam, quod te fcribis audiffe,

magna illius commendatione fufceptam, defendi in fenatu,.

ficut mea fides poflulabat. Accepifti, quibus rebus addu<3:us

quamque rem caufamque defenderim ;quique meus in repub-

lica fit pro mea parte capeffenda ftatus : de quo fic velim fla-

tuas, me haec eadem fenfurum fuiffe, fi mihi integra omnia ac

libera fuiffent. Nam neque pugnandum arbitrarer contra tantas

opes ; neque delendum, etiamfi id fieri poffet, fummorum ci-

vium principatum; neque permanendum in una fententia, con-

verfis rebus, ac bonorum voluntatibus immutatis ; fed tempo-

ribus affentiendum. Nunquam enim praeftantibus in republica

gubernanda viris laudata eft in una fententia perpetua perman-

fio : fed ut in navigando tempeflati obfequi artis eft, etiamfi



24' EPISTOLARUM

portum tenere non queas ; cum vero id poflis mutata veliiica-

tione affequi, ftultum eft eum tenere cum periculo curfum quem

ceperis, potius quam, eo commutato, quo velis tandem perve-

nire : fic, cum omnibus nobis in adminiflranda republica pro-

pofitum effo debeat id, quod a me faepiffime di6tum efl, Cum

digiiitate otium : non idem femper dicere, fed idem femper fpec-

tare, debemus. Quamobrem, ut paulo ante pofui, fi effent om-

nia mihi folutiflima, tamen in republica non alius effem at-

que nunc fum. Cum vero in hunc fenfum et aliiciar beneficiis

hominum, et compellar injuriis j facile patior ea me de re-

publica fentire ac dicere, quae maxime cum mihi, tum etiam

reipublicse rationibus, putem conducere. Apertius autem haec

ago ac faspius, quod et Q^frater meus, legatus efl Csefaris, et

nuUum meum minimum didlum, non modo fa<ftum, pro Cas-

fare intercefTit, quod ille non ita illuftri gratia exceperit, ut

ego eum mihi devind:um putarem. Itaque ejus omni et gratia,

quae fumma efl, et opibus, quas intelligis effe maximas, fic

fruor, ut meis. Nec mihi aliter potuifTe videor hominum per-

ditorum de me confilia frangere, nifi cum praeiidiis iis, quas

femper habui, nunc etiam potentium benevolentiam conjunxif-

fem. His ego confiliis, fi te prsfentem habuiffem, ut opinio

mea fert, effem ufus eifdem. Novi enim temperantiam et mo-

derationem naturae tuas : novi animum tum mihi amicifTimum,

tum nulla in caeteros malevolentia fuffufum 3 contraque cum

magnum et excelfum, tum etiam apertum et fimplicem. Vidi

ego quofdam in te tales, quales tu eofdem in me videre po-

tuifli. Quae me moverunt, moviffent eadem te profed:o. Sed,

quocunque tempore mihi poteftas prsfentis tui fuerit, tu eris

omnium moderator confiliorum meorum : tibi erit eidem, cui-

falus mea fuit, etiam dignitas curas. Me quidem certe tuarum

a^lionum , fententiarum , voluntatum , rerum denique om-

nium, focium comitemque habebis : neque mihi in omni vita

res tam erit ulla propofita, quam ut quotidie vehementius te

de me optime meritum effe laetere. Quod rogas ut mea tibi




lcripta mlttam, quae poft difceffum tuum fcripferim; funt ora-

tiones quaedam, quas Menocrito dabo ; neque ita multae, ut

pertimefcas.Scripfi etiam,

(namab orationibus disjungo

mefere, referoque ad manfuetiores Mufas, quge me maxime, ficut

jam a prima adolefcentia delecflarunt) fcripfi igitur Arifto-

teleo more, quemadmodum quidem volui, tres libros in dif-

putatione ac dialogo de Oratore, quos arbitror Lentulo tuo

fore non inutiles. Abhorrent enim a communibus prasceptis ;

ac omnem antiquorum, et Arifloteleam, et Ifocrateam, ratio-

nem oratoriam complecfluntur. Scripfi etiam veriibus tres li-

bros de temporibus meis : quos jam pridem ad te mififfem, fi

effe edendos putalfem. Sunt enim tefles, et erunt fempiterni,

meritorum erga me tuorum, meaque in te pietatis. Sed, quia

verebar, non eos, qui fe lasfos arbitrarentur, (etenim id feci

parce et moUiter) fed eos, quos erat infinitum bene de me

meritos omnes nominare. Quos tamen ipfos libros, fi quem cui

redte committam invenero, curabo ad te perferendos. Atque

iflam quidem partem vitae confuetudinifque noflras totam ad te

defero. Quantum literis, quantum ftudiis, veteribus noflris de-

le(5lationibus, confequi poterimus, id omne ad arbitrium tuum,

qui haec femper amafli, libentiflime conferemus. Quas ad me

de tuis rebus domefticis fcribis, quseque mihi commendas, ea

tantas mihi curae funt, ut me nolim admoneri ; rogari vero fme

magno dolore vix pofTun. Quod de Quinti fratris negotio fcri-

bis, te priore aefcate, quod morbo impeditus in Ciliciam non

tranfieris, conficere non potuifle, nunc autem omnia fadturum

ut conficias ; id fcito effe ejufmodi, ut frater meus vere exifli-

met, adjundlo ifto fundo, patrimonium fore fuum per te con-

ftitutum. Tu me de tuis rebus omnibus, et de Lentuli tui nof-

trique fludiis et exercitationibus, velim quam familiariffime

certiorem et quam faepifiime facias ; exiftimefque neminem

cuiquam neque cariorem, neque jucundiorem, unquam fuiffe,

quam te mihi ; idque me, non modo ut tu fentias, fed ut om-

nes gentes, etiam ut pofleritas omnis, intelligat, efle fad:urum.

ToM. VII. D



26 E P I S T O L A R U M

Appius m fermonibus antea diftitabat, poftea dixit etiam in

fenatu palam, fcfe, fi licitum efTet legem curiatam ferre, for-

titurum effe cum collega provinciam : fi curiata lex non effet,

fe paraturum cum collega, tibique fucceffurum : legemque

curiatam confuli ferri opus effe, neceffe non effe : fe, quo-

niam ex fenatus-confulto provinciam haberet, lege Cornelia

imperium habiturum, quoad in urbem introiffet. Ego, quid

ad te tuorum quifque neceflariorum fcribat, nefcio : varias effe

opiniones intelligo. Sunt qui putent poffe te non decedere,.

quod fme lege curiata tibi fuccedatur : funt etiam, qui, fi de-

cedas, a te relinqui poffe qui provinciae praefit. Mihi non tam

dejurecertum efl, (quanquam ne id quidem valde dubium

eft) quam illud ad tuam fummam amplitudinem, dignitatem,

liberalitatem, qua te fcio libentifHme frui folere, pertinere,

te fine ulla mora provinciam fucceffori concedere;

praefertim

cum fme fufpicione tuse cupiditatis non poffis illius cupidita-

tem refutare. Ego utrumque meum puto effe -, et, quid fen-

tiam, oflendere ; et, quod feceris, defendere.

Scripta jam epiflola fuperiore, accepi tuas literas de pub-

licanis : quibus aequitatem tuam non potui non probare. Fe-

licitate quidem, vellem, confequi potuiffes, ne ejus ordinis,

quem femper ornafli, rem aut voluntatem offenderes. Equidem

non defmam tua decreta defendere : fed nofli confuetudinem

hominum : fcis, quam graviter inimici ipfi illi Q^ ScaevolaB

fuerint. Tibi tamen fum audlor, ut, fi quibus rebus pofhs, eum

tibi ordinem aut reconcilies, aut mitiges. Id etfi difhcile efl^

tamen mihi videtur effe prudentias tuas. Vale.

M. T. C. S. D. L. VaLERIO, JURISCONSULTO.

X. /^ U R enim tibi hoc non gratificer, nefcioj praefertim

cum his temporibus audacia pro fapientia liceat uti.

Lentulo noftro egi per literas tuo nomine gratias diligenter.




Sed tu velim definas jam noftris literis uti, et nos aliquando

revifas : et ibi malis efTe ubi aliquo numero lis, quam iftic ubi

folus fapere videare. Quanquam, qui iftinc veniunt, partim te

fuperbum effe dicunt, quod nihil refpondeas; partim contu-

meliofum, quod male refpondeas. Sed jam cupio tecum coram

jocari. Quare fac ut quamprimum venias, neque in Apuliam

tuam accedas, ut poffimus, falvum venifTe, gaudere. Namillo fi veneris, tanquam UlyfTes, cognofces tuorum neminem.

Vale.

D 2



[ 28 ]

EPISTOLARUM

AD FAMILIARES.

L I B E R IL

M. T. C. C. CuRioNi. S. D.

I. f\ U A N QJJ AM me nomine negligentias fufpedum

V,^ tibi eife doleo ; tamen non tam mihi moleftum fuit

accufari abs te officium meum, quam jucundum requiri ;prae-

fertim cum in quo accufabar, culpa vacarem : in quo autem

defiderare te fignificabas meas literas, prse te ferres perfpedlum

mihi quidem, fed tamen dulcem et optatum, amorem tuum.

Equidem neminem prastermifi, quem quidem ad te perventu-

rum putarem, cui literas non dederim. Etenim quis eft tam

fcribendo impiger, quam ego ? A te vero bis terve fummum,

ct eas perbreves, accepi. Quare fi iniquus es in me judex,

condemnabo eodem ego te crimine : lin me id facere noles,

te mihi aequum praebere debebis. Sed de literis hadlenus :

non enim vereor ne non fcribendo te expleam ; prasfertim ii

in eo genere ftudium meum non afpernabere. Ego te abfuiffe

tamdiu a nobis et doleo, quod carui frudtu jucundiffimae con-

fuetudinis tuas ^ et laetor, quod abfens omnia cum maxima

dignitate es confecutus, quodque in omnibus tuis rebus meis

optatis fortuna refpondit. Breve efl quod me tibi prsecipere

mêus incredibilis in te amor cogit : tanta efl expedtatio vel

animi, vel ingenii tui, ut ego te obfecrare obteftarique non



AD FAMILIARES L I B. II. 29

dubitem, fic ad nos conformatus revertare, ut, quam expec-

tationem tui concitafti, hanc fuftinere ac tueri poffis. Et,

quoniam meam tuorum erga me meritorum memoriam ulla

nunquam delebit oblivio, te rogo, ut memineris, quantêcun-

que tibi acceffiones fient et fortunae et dignitatis, eas te non

potuifie confequi, nifi meis puer olim fideliffimis atque aman-

tiffimis confiliis paruifi!es. Quare hoc animo in nos efiTe debe-

bis, ut astas nofi:ra jam ingravefcens in amore atque in adolef-

centia tua conquiefcat. Vale.

M. T. C. G. CuRI

ONI S. D.

II. /^ R A V I tefte privatus fum amoris fummi erga te mei,

patre tuo, clariffimo viro : qui cum fuis laudibus, tum

vero te filio, fuperafiTet omnium fortunam, fi ei contigifiêt, ut

te ante videret, quam e vita difcederet. Sed fpero noftram ami-

citiam non egere teftibus. Tibi patrimonium dii fortunent.

Me certe habebis, cui et carus aeque fis et jucundus, ac fuifi:i

patri. Vale.

M. T. C. C. CuRioNi S. D.

III. 1> UPiE ftudium non defuit declarandorum munerom

tuo nomine : fed nec mihi placuit, nec cuiquam tuo-

rum, quidquam te abfente fieri, quod tibi, cum venifiTes, non

eflet integrum. Equidem, quid fentiam, aut fcribamad te pofi:-

ea pluribus, aut, ne ad eam meditere, imparatum te ofiendamj

coramque contra ifi:am rationem meam dicam: ut aut te in

meam fententiam adducam, aut certe teftatum apud animum

tuum relinquam, quid fenlerim ; ut, fi quando (quod nolim)

difplicere tibi confilium tuum coeperit, poffis meum recor-

dari.. Brevi tamen fic habeto, in eum fi:atum temporum tuum



3^ EPISTOLARUMreditum Incidere, ut iis bonis, quse tibi natura, iludio, fortu-

na, data funt, facilius omnia, quae funt ampliiTima in republica,

confequi poffis, quam muneribus : quorum neque facultatem

quifquam admiratur, (eft enim copiarum, non virtutis) neque

quifquam eft, quin fatietate jam defeffus lit. Sed aliter, atque

oftenderam, facio, qui ingrediar ad explicandam rationem fen-

tentice meae. Quare omnem hanc difputationem in adventum

tuum differo. Summa fcito in exped:atione te eife, eaque a te

expedlari, quae a fumma virtute fummoque ingenio expeitanda

funt : ad quae fi es, ut debes, paratus, (quod ita effe confido)

plurimis maximifque muneribus et nos amicos et cives tuos

univerfos et rempublicam afficies. Illud cognofces profed:o,

mihi te neque cariorem, neque jucundiorem, elfe quemquam.

Vale.

M. T. C. C. CuRioNi S. D.

IV.pPISTOLARUM genera multa elfe non ignoras : fed

unum illud certiffimum, cujus caufa inventa res ipfa

€fl, ut certiores faceremus abfentes, fi quid effet, quod eos fcire,

aut noftra aut ipforum intereffet. Hujus generis literas a me

profedo non expetis : tuarum enim rerum domefticarum habes

et fcriptores et nuntios : in meis autem rebus nihil efl fane

novi. ReHqua funt epiflolarum genera duo, quae me magno-

pere deledtant j unum famihare et jocofum j alterum feverum

et grave. Utro me minus deceat uti, non intelligo. Jocerne

tecum per literas ? civem mehercule non puto effe, qui tem-

poribus his ridere poffit. An gravius aliquid fcribam ? quid efl,

-quod poffit graviter a Cicerone fcribi ad Curionem, nifi de re-

publica ? Atque in hoc genere hsec mea caufa efl, ut neque ea,

quae nunc fentio, velim fcribere. Quamobrem, quoniam mihi

nullum fcribendi argumentum rehdtum efl, utar ea claufula,

qua foleo ; teque ad fludium fummae laudis cohortabor. Efl




enim tibi gravis adverfaria conftituta et parata, incredibilis

quasdam exped:atio : quam tu una re facillime vinces, li hoc

ftatueris;

quarum laudum gloriam adamaris, quibus artibus ex

laudes comparantur, in iis efle laborandum. In hanc fenten-

tiam fcriberem plura, nifi te tua fponte fatis incitatum efle

confiderem : et hoc quidquid attigi, non feci inflammandi tui

caufa, fed teftificandi amoris mei. Valc

M. T. C. C. CuRioNi S. P. D.

V. TT JE

Cnegotia quomodo fe habeant, ne epiftola quidem

narrare audeo. Tibi, etfi, ubicunque es, (ut fcripfi ad

te antea) in eadem es navi, tamen, quod abes, gratulor: vel quia

non vides ea, quas nos ; vel quod excelfo et illufi:ri loco fita

fit laus tua in plurimorum et fociorum et civium confpedlu :

qu2B ad nos nec obfcuro, nec vario fermone, fed et clarifli-

ma et una omnium voce, perfertur. Unum illud nefcio gratu-

lerne tibi, an timeam, quod mirabilis efl: expecflatio reditus tui:

non quo verear, ne tua virtus opinioni hominum non refpon-

deat i fed, mehercule, ne, cum veneris, non habeas jam quod

cures ; ita funt omnia debilitata jam, prope et extindla. Sed

haec ipfa nefcio redlene fint literis commifla : quare castera cog-

nofces ex aliis. Tu tamen, five habes aliquam fpem de repub-

lica, five defperas, ea para, meditare, cogita, quae efl!e in eo

civi ac viro debent, qui fit rempublicam afflidtam et oppreflTam

miferis temporibus ac perditis moribus in veterem dignitatem

ac libertatem vindicaturus. Vale.

M. T. C. C. CuRioNi S. P. D.

VI. "^" ON D UM erat auditum, te ad Italiam adventare, cum

Sextum Villium, Milonis mei familiarem, cum his ad



32 EPISTOLARUMte literis miii. Sed tamen, cum appropinquare tuus adventus

putaretur, et te jam ex Afia Romam verfus profedtum effe con-

ftaret, magnitudo rei fecit, ut non vereremur, ne nimis cito

mitteremus, cum has quam primum ad te perferri literas mag-

nopere vellemus. Ego, fi mea in te ellent officia folum, Cu-

rio, tanta, quanta magis a te ipfo praedicari, quam a me pon-

derari, folent, verecundius a te, fi qua magna res mihi petenda

effet, contenderem. Grave efl enim homini pudenti, petere

aliquid magnum ab eo, de quo fe bene meritum putet ; ne id,

quod petat, exigere magis, quam rogare, et in mercedis potius,

quam beneficii, loco numerare, videatur. Sed, quia tua in me

vel nota omnibus, vel ipfa novitate meorum temporum clarif-»

iima et maxima, beneficia extiterunt ; eflque animi ingenui,

cui multum debeas, eidem plurimum velle debere -, non dubi-

tavi id a te per literas petere, quod mihi omnium efJet maxi-

mum maximeque neceffarium. Neque enim fum veritus, ne

fuflinere tua in me vel innumerabilia beneficia non pofTem :

cum prcEfertim confiderem, nuUam effe gratiam tantam, quam

non vel capere animus meus in accipiendo, vel in remuneran-

do cumulandoque illuflrare, pofTet. Ego omnia mea fludia,

omnem operam, curam, induflriam, cogitationem, mentem

denique omnem, in Milonis confulatu fixi et locavi : flatuique

in eo me non ofHcii folum fruftum, fed etiam pietatis laudem,

debere quaerere. Neque vero cuiquam falutem ac fortunas fuas

tantas curas fu.ifTe unquam puto, quanta; mihi fit honos ejus, in

quo omnia mea pofita effe decrevi. Huic te unum tanto adju-

mento effe, fi volueris, poffe intelligo, ut nihil lit prseterea

nobis requirendum. Habemus haec omnia -, bonorum fludium

conciliatum ex tribunatu, propter noftram (ut fpero te intel-

ligere) caufam; vulgi ac multitudinis, propter magnificentiam

munerum, liberalitatemque naturaei juventutis et gratioforum

in fuffragiis fludia, propter ipfius excellentem in eo genere vel

gratiam, vel diligentiam ; noflram fuffragationem, fi minus po-

tentem, at probatam tamen et juftam et debitam, et propterea




fortaffe etlam gratiofam. Dux nobis et aud:or opus eft, et eorum

ventorum, quos propofui, moderator quidam, et quafi guber-

nator : qui fi ex omnibus unus optandus effet, quem tecum con-

ferre polTemus, non haberemus. Quamobrem, 11 me memo-

rem, fi gratum, fi bonum, virum, vel ex hoc ipfo quod tam ve-

hementer de Milone laborem, exiftimare potes ; fi dignum de-

nique tuis beneficiis judicas ; hoc a te peto, ut fubvenias huic

mtx follicitudini, ut huic meae laudi, vel (ut verius dicam)

prope faluti, tuum fludium dices. De ipfo T. Annio tantum

tibi polliceor, te majoris animi, gravitatis, conflantiae, benevo-

lentiaeque erga te, fi compled;i hominem volueris, habiturum

effe neminem. Mihi vero tantum decoris, tantum dignitatis,

adjunxeris, ut eundem te facile agnofcam fuiffe in laude mea,

qui fueris in falute. Ego, ni te videre fcirem, cum ad te haec

fcriberem, quantum officii fuflinerem, quantopere mihi effet in

hac petitione Milonis omni non modo contentione, fed etiam

dimicatione, elaborandum, plura fcriberem. Nunc tibi om-

nem rem atque caufam, meque totum, commendo atque trado.

Unum hoc fic habeto : fi a te hanc rem impetraro, me pene

plus tibi, quam ipfi Miloni, debiturum. Non enim mihi tam

mea falus cara fuit, in qua prascipue fum ab illo adjutus, quampietas erit in referenda gratia jucunda. Eam autem unius tui

fludio me affequi poffe confido. Vale.

M. T. C. Proconsul C. Curioni, Tribuno plebis, S. D.

VII. C E R A gratulatio reprehendi non folet, praefertim fi

nulla negligentia prastermiffa efl. Longe enim abfum:

audio fero. Sed tibi et gratulor, et, ut fempiterns laudi tibi fit

ifle tribunatus, exopto : teque hortor, ut omnia gubernes et

moderere prudentia tua ; ne te auferant aliorum confiHa. Nemoeft, qui tibi fapientius fuadere pofTit te ipfo : nunquam labere,

fi te audies. Non fcribo hoc temere : cui fcribam, video : novi

ToM. VII. E



34 EPISTOLARUManlmum, novi confilium tuum. Non vereor, ne quid tlmide,

ne quid ilulte, facias, fi ea defendes, qux ipfe re(fta effe fenties.

Quod in id reipublicie tempus non incideris, fed veneris, (ju-

dicio enim tuo, non cafu, in ipfum difcrimen rerum contulifti

tribunatum tuum) profed:o vides, quanta vis In republica tem-

porum fit, quanta varietas rerum, quam incerti exitus, quam

flexibiles hominum voluntates : quid infidiarum, quid vanitatis

in vita, non dubito quin cogites. Sed, amabo te, cura et co-

gita nihil novi, fed ilkid idem, quod initio fcripli : tecum lo-

quere, te adhibe in confilium, te audi, tibi obtempera. Alteri

qui melius dare confilium poilit, quam tu, non facile Inveniri

poteft: tibi vero ipii certe nemo melius dabit. Dii immortales!

cur ego non adfum vel fpedlator laudum tuarum, vel particeps,

vel focius, vel minifter, confiliorum ? Tametfi hoc minime tibi

deeft ; fed tamen efficeret magnitudo et vis amoris mei, conli-

lio te ut poffem juvare. Scribam ad te plura alias. Paucis enim

diebus eram miflurus domefticos tabellarios; ut, quoniam fane

feliciter et ex mea fententia rempublicam geffimus, unis 11-

teris totius aeftatis res geflas ad fenatum perfcriberem. De

facerdotio tuo quantam curam adhibuerim, quanquam difficili

in re atque caufa, cognofces ex iis literis, quas Tharafoni, li-

berto tuo, dedi. Te, mi Curio, pro tua incredibili in me be-

nevolentia, meaque item in te fingulari, rogo atque oro, ne

patiare quidquam mihi ad hanc provincialem moleftiam tem-

poris prorogari. Prasfens tecum egi, cum te tribunum plebis

ifto anno fore non putarem : itemque petivi faepius per literas i

fed tum quafi a fenatore nobiliffimo, et adolefcente gratioiiffi-

mo i nunc a tribuno plebis, et a Curione tribuno : non ut de-

cernatur aliquid novi, quod folet effe difficilius ; fed ut ne quid

novi decernatur ; et ut lenati-confultum et leges defendas 3 ea-

que mihi conditio maneat, qua profedtus fum. Hoc te vehe-

menter etiam atque etiam rogo» Vale,



AD FAMILIARES L I B. II. -3

M. T. C. PROCONSUL M. C i^ L I o S. D.

VIII. (^ U I D ? tu me hoc tibi mandafle exiftimas, ut mihr

^^ gladiatorum compofitiones, ut vadimonia dilata et

Chrefti compilationem, mitteres, et ea, quse nobis, cum Romze

fumus, narrare nemo audeat ? Vide quantum tibi meo judicio

tribuam : nec mehercule injuria ; ttoA^ttxwttôv enim te adhuc

neminem cognovi. Ne illa quidem curo mihi fcribas, quae

maximis in rebus reipublicae geruntur quotidie, nili quid ad me

ipfum pertinebit. Scribent alii : multi nuntiabunt : perferet

multa etiam ipfe rumor. Quare ego nec praeterita, nec praefentia,

abs te, fed, ut ab homine longe in pofterum profpiciente, fu-

tura, expedloi ut, ex tuis literis cum formam reipublicae vide-

rim, quale asdificium futurum fit, fcire poffim. Neque tamen

adhuc habeo, quod te accufem : neque enim fuit, quod tu plus

providere pofTes, quam quivis noftrum -, in primifque ego, qui

cum Pompeio complures dies nullis in aliis, nifi de republica,

fermonibus verfatus fum : quae nec poffunt fcribi, nec fcriben-

da funt. Tantum habeto, civem egregium effe Pompeium, ct

ad omnia, quas providenda funt in republica, et animo et con-

filio paratum. Quare da te homini : compledtetur, mihi crede.

Jam eidem illi et boni, et mali, cives videntur, qui nobis vi-

deri folent. Ego, cum Athcnis decem ipfos dies fuiifem, mul-

tumque mecum Gallus nofter Caninius, proficifcebar inde

prid. Nonas. Quint. cum hoc ad te literarum dedi. Tibi cuni

omnia mea commendatifHma effe cupio, tum nihil magis, quam

ne tempus nobis provinciae prorogetur. In eo mihi funt omnia.

Quod, quando et quomodo et per quos agendum fit, tu opti-

me conflitues. Vale,

E 2



36 EPISTOLARUM

M. T. C. Cjelio Rufo, i^DiLi Curuli designato, S. D.

IX. pRIMUM tibi, ut debeo, gratulor, laetorque cum prae-

fenti, tum etiam fperata tua dignitate, ferius non neg-

ligentia mea, fed ignoratione rerum omnium. In his enim fum

locis, quo et propter longinquitatem, et propter latrocinia,

tardiffime omnia perferuntur. Et cum gratulor, tum vero qui-

bus verbis tibi gratias agam, non reperio : quod ita fadtus lis,

ut dederis nobis, quemadmodum fcripferas ad me ,

quem

femper ridere poffemus. Itaque, cum primum audivi, ego

ille ipfe fadlus fum : fcis, quem dicam : egique omnes illos

adolefcentes, quos ille jadlitat. Difficile eft loqui. Te autem

contemplans abfentemt et quaji tecum coram loquerery Non, eedepol,

quantam egeris remj neque quantum facinus feceris, Quod quia

prceter opinionem mihi acciderat , referebam me ad illud

Incredibile boc faBu objicitur. Repente vero incelli omnibus lce-

titiis, In quo cum objurgarer, quod nimio gaudio pene defi-

perem , ita me defendebam : 'Ego njoluptatem animi nimiam,

Quid qusris ? dum illum rideo, pene fum fad:us ille. Sed

hasc pluribus ; multaque alia et de te, et ad te, cum primum

ero aliquid otii nadtus. Te vero, mi Rufe, diligo, quem mihi

fortuna dedit amplificatorem dignitatis meae, uhorem non modo

inimicorum, fed etiam invidorum meorum j ut eos partim ict-

lerum fuorum, partim etiam ineptiarum, poeniteret. Vale.

M. T. C. Imp. M. Cjelio Rufo, Êd. cur. design. S. D.

X.^T"*'^ vide, quam ad me literas non perferantur : non enim

poffum adduci, ut abs te, poftea quam aedihs es fadtus,

nullas putem datas ;praefertim cum elTet tanta res, tantas gra-

tulationis : de te, quia quod fperabam. ; de Hillo, (balbus enim




fum) quod non putaram. Atqui fic habeto, nullam me epif-

tolam accepilfe tuam pofl comitia ifta praeclara, quê me lasti-

tia extulerunt:

ex quo vereor ne idemeveniat in

meas literas.

Equidem nunquam domum mili unam epiftolam, quin elfet ad

te altera : nec mihi eft te jucundius quidquam, nec carius. Sed

balbi non fumus : ad rem redeamus. Ut optafti, ita eft. Velles

enim, ais, tantummodo ut haberem negotii, quod effet ad lau-

reolam fatis : Parthos times, quia diffidis copiis noftris. Ergo

ita accidit. Nam, Parthico bello nuntiato, locorum quibufdam

anguftiis et natura montium fretus, ad Amanum exercitum

adduxi, fatis probe ornatum auxiliis et quadam audloritate

apud eos, qui me non norant, nominisnoftri.

Multumeft

enimin his locis : Hiccine eft ille, qui urbem ? quem fenatus ?

nofti castera. Cum veniffem ad Amanum, qui mons mihi cum

Bibulo communis eft, divifus aquarum divortiis ; Caffius nof-

ter, quod mihi magnse voluptati fuit, feliciter ab Antiochia

hoftem rejecerat. Bibulus provinciam acceperat. Interea cum

meis copiis omnibus vexavi Amanienfes, hofles fempiternos.

Muhi occifi, capti, reliqui diffipati : caflella munita impro-

vifo adventu capta et incenfa. Ita vidtoria jufta Imperator ap-

pellatusapud Iffum (quo

inloco

faepe, utex

teaudivi, Cli-

tarchus tibi narravit Darium ab Alexandro effe fuperatum)

adduxi exercitum ad infefliffimam Ciliciê partem. Ibi quin-

tum et vicefimum jam diem aggeribus, vineis, turribus, op-

pugnabam oppidum munitiffimum Pindeniffum, tantis opi-

bus, tantoque negotio, ut mihi ad fummam gloriam nihil

defit nifi nomen oppidi : quod fi, ut fpero, cepero, tum vero

literas publice mittam. H^c ad te in prasfenti fcripfi, ut fperes

te affequi id, quod optaffes. Sed, ut redeam ad Parthos, h^c

aeftas habuithunc exitum

fatis

felicem: ea quas fequitur, mag-no eft in timore. Quare, mi Rufe, vigila, primum ut mihi

fuccedatur : fin id erit, ut fcribis, et ut ego arbitror, fpiffiusj

illud, quod facile efl, ne quid mihi temporis prorogetur. De

republica ex tuis literis, ut antea tibi fcripfi, cum praefentia.



38 EPISTOLARUMtum. etlain futura magis, expedlo. Quare, ut ad me omnia quam

diligentiffime perfcribas, te vehementer rogo, Vale.

M. T. C. Imp. M. CiELio, JEdili curuli, S. D.

XI. pUTARES-NE unquam accidere pofTe, ut mihi verba

deeflent, neque folum ifta veflra oratoria, fed haec etiam

levia noflratia ? Defunt autem propter hanc caufam, quod mi-

rifice fum follicitus, quidnam de provinciis decernatur. Mirum

me defiderium tenet urbis, incredibile meorum, atque in pri-

mis tui ifatietas autem provinciae : vel quia videmur eam fa-

mam confecuti, ut non tam acceffio quicrenda, quam fortuna

metuenda fit; vel quia totum negotium non efl dignum viribus

noftris, qui majora onera in republica fuftinere et poflimus et

foleamus ; vel quia belli magni timor impendet, quod videmur

efFugere, fi ad conftitutam diem decedemus. De pantheris,

per eos qui venari folent, agitur mandato meo diligenter : fed

mira paucitas efl ; et eas, quae funt, valde aiunt queri, quod

nihil cuiquam infidiarum in mea provincia, nifi fibi, fiat. Ita-

que conflituifTe dicuntur in Cariam ex noflra provincia de-

cedere. Sed tamen fedulo fit et in primis a Patifco. Quid-

quid erit, tibi erit : fed, quid effet plane, nefciebamus. Mihi,

mehercule, magnae curae efl asdilitas tua : ipfa dies me admo-

nebat ; fcripfi enim haec ipfis Megalenfibus. Tu velim ad me

de omni reipublicae flatu quam diligentiffime perfcribas : ea

enim certiffima putabo, quae ex te cognovero. Vale.

M. T. C. Imp. M. C^lio, ^dili curuli, S. D.

XII. COLLICITUS equidem eram de rebus urbanls -, Ita

tumultuofae conciones, ita molefias Quinquatrus, affe-

rebantur: nam citeriora nondum audiebamus. Sed tamen nihil



AD FAMILIARES L I B. II.39

me magis follicitabat, quam in his moleftiis non me, fi quae

ridenda elTent, ridere tecum : funt enim multa; fed ea non au-

dco fcribere. Illud molefte fero, nihil me adhuc his de rebus

habere tuarum literarum. Quare etli, cum tu haec leges, ego

jam annuum munus confecefo, tamen obvise mihi velim fint

literas tuas, quae me erudiant de omni republica, ne hofpes plane

veniam. Hoc meHus, quam tu, facere nemo poteft. Diogenes

tuus, homo modeftus, a me cum Philone PefTmunte difceffit.

Iter habebant ad Dejotarum regem : quanquam omnia nec be-

nigna, nec copiofa, cognorant. Urbem, urbem, mi Rufe, cole^

et in ifta luce vive. Omnis peregrinatio (quod ego ab adolef-

centia judicavi) obfcura et fordida iis, quorum induftria RomsBpoteft illuftris eife. Quod cum probe fcirem, utinam in fen-

tentia permanfifTem. Cum una, mehercule, ambulatiuncula

atque uno fermone noftro omnes frudlus provinciiE non con-

fero. Spero me integritatis laudem confecutum. Non erat mi-

nor ex contemnenda, quam ex confervata, provincia. Spem

triumphi ? inquis. Satis gloriofe triumpharem, 11 non efTem

quidem tamdiu in defiderio rerum mihi cariflimarum. Sed (ut

fpero) propediem te vibebo. Tu mihi obviam mitte epiftolas

te dignas. Vale.

M. T. C. ImP. M. C^LIO, i^DILI CURULI, S. D.

XIII. O ARAS tuas quidem, (fortaffe enim non perferuntur)

fed fuaves accipio Hteras. Vel quas proxime accepe-

ram, quam prudentes, quam multi et ofhcii et confilii ? Etfi

omnia fic conflitueram mihi agenda, ut tu admonebas j tamen

confirmantur noflra confilia,

cumfentimus prudentibus fideli-

terque fuadentibus idem videri. Ego Appium (ut faepe tecum

locutus fum) valde diligo, meque ab eo diligi ftatim cceptum

effe, ut fimultatem depofuimus, fenfi. Nam et honorificus in

me conful fuit, et fuavis amicus, et fludiefus fludiorum etiam



40 EPISTOLARUMmeorum. Mea vero officia ei non defuiiTe, tu es teftis; quoniam

nMy.i-jco? i^d^Tvg (ut opinor) occidit Phania : et mehercule etiam

pluris eum fcci, quod te amari ab eo fenli. Jam me Pom-

peii totum effe fcis : Brutum a me amari intelligis, Quid efl

caufas, cur mihi non fit in optatis compledi hominem floren-

tem aetate, opibus, honoribus, ingenio, liberis, propinquis,

affinibus, amicis, collegam meum preefertim, et in ipfa col-

legii laude et fcientia ftudiofum mei ? Haec eo pluribus fcripli,

quod mihi fignificabant tuas literae, fubdubitare, qua effem

erga illum voluntate. Credo te audiffe aliquid. Falfum efl,

mihi crede, fi quid audifli. Genus inflitutorum et rationum

mearum diffimilitudinem nonnullam habet cum illius adminif-

tratione provincicB : ex eo quidam fufpicati fortaffe funt, ani-

morum contentione, non opinionum diffenfione, me ab eo dif-

crepare. Nihil autem feci unquam, neque dixi, quod contra

illius exiflimationem efiTe vellem. Pofl hoc negotium autem et

temeritatem noflri Dolabell^, dcprecatorem me pro illius pe-

riculo prasbeo. Erat in eadem epiflola veternus civitatis. Gau-

debam fane, et congelafTe noflrum amicum Istabar otio. Ex-

trema pagella pupugit me tuo chirographo. Quid ais ? Casfa-

rem nunc defendit Curio ? Quis hoc putaret praeter me ? Nam,

ita vivam, putavi. Dii immortales, quam ego rifum noflrum

defidero ! Mihi erat in animo, quoniam jurifdidiionem confe-

ceram , civitates locupletaram , publicanis etiam fuperioris

luflri reliqua fine fociorum ulla querela confervaram, priva-

tis, fummis, infimis, fueram jucundus, proficifci in Ciliciam

nonis Maii ; et , cum prima aefliva attigifiêm militaremque

rem collocafTem, decedere ex fenatus-confulto. Cupio te asdi-

lem videre, miroque defiderio me urbs afficit, et omnes mei,

tuque in primis, Vale.



AD FAMILIARES L I B. IL 41

M. T. C. ImP. M. CiELIO, iEDILI CURULI, S. D,

XIV. "[Y/r A R C O Fabio, viro optimo et homine dodiflimo,

familiarifTime utor : mirificeque eum diligo, cum

propter fummum ingenium ejus fummamque dodlrinam, tum

propter fingularem modeftiam. Ejus negotium fic velim fufci-

pias, ut fi effet res mea. Novi ego vos magnos patronos : ho-

minem occidat oportet, qui veftra opera uti velit. Sed in hoc

homine nuUam accipio excufationem. Omnia relinques, li me

amabis, cum tua opera Fabius uti volet. Ego res Romanas ve-hementer expedto et defidero : in primifque, quid agas, fcire

cupio. Nam jamdiu, propter hiemis magnitudinem, nihil novi

ad nos afferebatur. Vale.

M. T. C. Imp. M. C^lio, ^dili curuli, S. P. D.

XV.I^"

O N potuit accuratius agi, nec prudentius, quam

adium efl a te cum Curione de fupplicatione : ct,

mehercule, confed:a res ex fententia mea efl, cum celeritate,

tum quod is, qui erat iratus, competitor tuus et idem meus,

affenfus efl ei, qui ornavit res noftras divinis iaudibus. Quare

fcito me fperare ea quas fequuntur : ad quae tu te para. Dola-

bellam a te gaudeo primum laudari, deinde etiam amari. Namea, quae fperas Tulliae meae prudentia temperari poffe, fcio^

cui tuse epiflolae refpondeant. Quid, ii meam legas, quam ego

tum ex tuis literis mifi ad Appium ? Sed quid agas ? Sic vivi-

tur.

Quod ad:umefl, dii

approbent. Sperofore

jucundum ge-nerum nobis : multumque in eo tua nos humanitas adjuvabit.

Refpublica me valde follicitat : faveo Curioni : Casfarem ho-

neflum effe cupio : pro Pompeio emori pofTum. Sed tamen ipfa

republica nihil mihi efl carius : in qua tu non valde te jadas.

ToM. VII.' F



42 EPISTOLARUMDiflridius enim mihi videris efTe, quod et bonus civis et bo-

nus amicus es. Ego de provincia decedens quaeilorem Cae-

lium praepofui provinciae. Puerum? inquies. At qusflorem, at

nobilem adolefcentem, at omnium fere exemplo : neque erat

fuperiore honore ufus, quem prseficerem. Pontinius multo

ante difcefferat. A Quinto fratre impetrari non poterat : quem

tamen fi reliquifTem, dicerent iniqui, non me plane pofl an-

num, ut fenatus voluifTet, de provincia decefTifTe ;quoniam al-

terum me reliquiffem. Fortaffe etiam illud adderent, fenatum

eos voluiffe provinciis prasdfe, qui antea non praefuiffent : fra-

trem meum triennium Afiae praefuiffe. Denique, nunc follicitus

non fum : fi fratrem reliquiffem, omnia timerem. Poftremo,

non tam mea fponte, quam potentifiimorum duorum exemplo,

qui omnes CafTios Antoniofque complexi funt, hominem ado-

lefcentem non tam allicere volui, quam alienare nolui. Hoc

tu meum confilium laudes neceffe eft^ mutari enim non potefl.

De Ocella parum ad me plane fcripferas : et in aftis non erat.

Tuae res geflas ita notx funt, ut trans montem Taurum etiam

de Matrinio fit auditum. Ego, nifi quid me Etefiae morabun-

tur, celeriter (ut fpero) vos videbo. Vale.

M. T. C. Imp. M, C^lio, JEdili curuli, S. P. D.

XVI. Tl/|rAGNO dolore me affeciffent tuae literas, nifi jam et

ratio ipfa depulilfet omnes moleflias, et diuturna

defperatione rerum obduruiffet animus ad dolorem novum. Sed

tamen, quare acciderit, ut ex meis fuperioribus literis id fufpi-

carere, quod fcribis, nefcio^ quid enim fuit in illis praeter que-

relam temporum, quce non animum meum magis follicitum ha-

beret, quam tuum ? Nam non eam cognovi aciem ingenii tui,

quod ipfe videam, te id ut non putem videre. Illud miror, ad-

duci potuiffe te, qui me penitus noffe deberes, ut me exifli-

mares aut tam improvidum, qui ab excitata fortuna ad incli-




natam et prope jacentem defcifcerem ; aut tam inconftantem,

ut collecflam gratiam florentilTimi hominis efFunderem, a me-

que ipfe deiicerem, et, quod initio femperque fugi, civili bello

intereffem. Quod eft igitur meum trifte confilium ? ut difce-

derem fortaffe in aliquas folitudines ; nofli enim non modo

flomachi mei, cujus tu fimilem quondam habebas, fed etiam

oculorum, in hominum infolentium indignitate, faflidium.

Accedit etiam molefta haec pompa li(ftorum meorum, nomen-

que imperii, quo appellor. Eo fi onere carerem, quamvis par-

vis Italis latebris contentus effem. Sed incurrit haec noflra

laurus non folum in oculos, fed jam etiam in voculas male-

volorum. Quod cum ita eflet, nihil tamen unquam de profec-

tione, nifi vobis approbantibus, cogitavi. Sed mea prasdiola

tibi nota funt: in his mihi neceffe efl effe, ne amicis moleflus

fim. Quod autem in maritimis facillime fum, moveo nonnullis

fufpicionem velle me navigare : quod tamen fortaffe non nol-

lem, fi pofiem ad otium ^ nam ad bellum quidem qui conve-

nit ? prasfertim contra eum, cui fpero me fatisfeciffe ; ab eo,

cui tamen fatisfieri nullo modo potefl ? Deinde fententiam

meam tu facillime perfpicere potuifti jam ab illo tempore, cum

in Cumanum mihi obviam venifli. Non enim te celavi fermo-

nem T. Ampii : vidifli, quam abhorrerem ab urbe rchnquen-

da, cum audifTem. Nonne tibi afiirmavi, quidvis me potius

perpeffurum, quam ex Italia ad bellum civile exiturum ? Quid

ergo accidit, cur confilium mutarem ? nonne omnia potius, ut

in fententia permanerem ? Credas hoc mihi velim, quod puto

te exiftimare, me ex his miferiis nihil aliud quserere, nifi ut

homines aliquando intelligant, me nihil maluiffe, quam pacem

ea defperata, nihil tam fugiffe, quam arma civilia, Hujus me

conflantia3 puto fore ut nunquam poeniteat, Etenim memini,in hoc genere gloriari folitum effe familiarem noflrum Q^Hor-

tenfium, quod nunquam bello civili interfuiffet. Hoc noflra

laus erit illuflrior, quod illi tribuebatur ignaviae ; de nobis id

exiftimari poffe non arbitror. Necrme ifla terrent, quas mihi a

F 2



44 EPISTOLARUMte ad timorem fidilTime atxjue amantiffime proponuntur. Nulla

eft enim acerbitas, quse non omnibus hac orbis terrarum per-

turbatione impendere videatur : quam quidem ego a republica

meis privatis et domefticis incommodis libentiffime, vel iflis

ipfis, quas tu me mones ut caveam, redemiffiem. Filio meo,

quem tibi carum effie gaudeo, fi erit ulla refpublica, fatis am-

plum patrimonium relinquam in meinoria nominis mei : fm au-

tem nulla erit, nihil accidet ei feparatim a reliquis civibus.

Nam quod rogas, ut refpiciam generum meum, adolefcentem

optimum mihique cariffimum ; an dubitas, cum fcias, quanti

cum illum, tum vero Tulliam meam, faciam, quin ea me cura

vehementiffime follicitet ? et eo magis, quod in communibus

miferiis hac tantum oble(Stabar fpecula, Dolabellam meam, vel

potius noftrum, fore ab iis moleftiis, quas libertate fua con-

traxerat, liberum. Velim quaeras, quos ille dies fuftinuerit, in

urbe dum fuit, quam acerbos fibi, quam mihi ipfi focero non

honeftos. Itaque neque ego hunc Hifpanienfem cafum ex-

pedlo, de quo mihi exploratum eft ita effe^ ut tu fcribis ; nec

quidquam aftute cogito. Si quando erit civitas, erit profedo

nobis locus : fin autem non erit, in eafdem folitudines tu ipfe

(ut arbitror) venies, in quibus nos confedifle audies. Sed ego

fortafiê vaticinor, et haec omnia meliores habebunt exitus. Re-

cordor enim defperationes eorum, qui fenes erant adolcfcente

me. Eos ego fortafle nunc imitor, et utor astatis vitio- Velim

ita fit. Sed tamen togam praetextam texi Oppio puto te au-

difiê. Nam Curtius nofter dibaphum cogitat : fed eum in-

fedtor moratur. Hoc adfperfi, ut fcires me tamen in ftomacho

folere ridere. Dolabellce quod fcripfi, fuadeo videas, tan-

quam fi tua res agatur. Extremum illud erit ; nos nihil turbu-

lenter, nihil temere, faciemus. Te tamen oramus, quibufcun-

que erimus in terris, ut nos liberofque noftros ita tueare, ut

amicitia noftra et tua fides poftulabit. Vale.




M. T. C. Imp. Caninio Sallustio Proqu^stori S. D.

XVII. T ITERAS ate mihi ftator tuus reddidit Tarfi ante

diem xvi. kal. Sextiles. His ergo ordine, ut videris

velle, refpondebo. De fuccefTore meo nihil audivi, nec quem-

quam fore arbitror. Quin ad diem decedam, nuUa caufa eft,

pr^fertim fublato metu Parthico. Commoraturum me nuf-

quam fane arbitror : Rhodum, Ciceronum caufa puerorum,

accefiurum puto j neque id tamen certum. Ad urbem volo

quam primum venire 3 fed tamen iter meum reipublicae et re-

rum urbanarum ratio gubernabit. Succeffor tuus non poteft ita

maturare ullo modo, ut tu me in Afia poffis convenire. De ra-

tionibus referendis, non erat incommodum te nullam referre ^

quam tibi fcribis a Bibulo fieri poteftatem. Sed id vix mihi

videris per legem Juliam facere polTe : quam Bibulus certa

quadam ratione non fervat, tibi magnopere fervandam cenfeo.

Quod fcribis, Apamea prasfidium deduci non oportuifle, vide-

bam idem CEeteros exiftimare ; molefteque ferebam de ea re

minus commodos fermones malevolorum fuiffe. Parthi tran-

fierint, necne, praeter te, video dubitare neminem. Itaque om-

nia praefidia, quae magna et firma paraveram, commotus homi-

num non dubio fermone, dimifi. Rationes mei qua^fiioris nec

verum fuit me tibi mittere, nec tamen erant confedtae. Eas

nos Apameae deponere cogitabamus. De praeda mea, praster

qu^ftores urbanos, id efi, populum Romanum, teruncium nec

attigit, nec tad;urus efl quifquam. Laodicea^ me praedes accep-

turum arbitror omnis pecuniae publicae, ut et mihi et populo

cautum fit fine vediurae periculo. Quod fcribis ad me de drach-

mis CCCID33 ; nihil efi: quod in ifi:o genere cuiquam poffim

commodare : omnis enim pecunia ita trad:atur, ut praeda, a

praefed:is; quae autem mihi attributa eft, a qusftore, curetur^

Quod qus;ris, quid exifi;im€m de legionibus, quae decretas funt



46 EPISTOLARUMin Syriam : antea dubitabam ventura^ne efTent j nunc mihi

non efl dubium, quin, fi antea auditum erit otium efTe in

Syria, venturse non fmt. Marium quidcm fucceflorem tarde

video effe venturum ;propterea quod fenatus ita decrevit, ut

cum legionibus iret. Uni epiftola^ refpondi : venio ad alte-

ram. Petis, ut Bibulo te quam diligentiflime commendem :

in quo mihi voluntas non deefl ; fed locus effe vidctur tecum

expoflulandi. Solus enim tu ex omnibus, qui cum Bibulo

funt, certiorem me nunquam fecifli, quam valde Bibuli vo-

luntas a me fine caufa abhorreret. Permulti enim ad me de-

tulerunt, cum magnus Antiochis metus efiet, et magna fpes

in me atque in exercitu meo, folitum dicere, quidvis fe per-

peti malle, quam videri eguiffe auxilio meo. Quod ego ofhcio

quaeflorio te addudtum reticere de pra^tore tuo non molefte

ferebam: quanquam, quemadmodum tradtarere, audiebam. Ille

autem, cum ad Thermum de Parthico bello fcriberet, ad me

literam nunquam mifit ; ad quem intelligebat ejus belli peri-

culum pertinere. Tantum de auguratu filii fui fcripfit ad me :

in quo ego mifericordia commotus, et quod fempcr amicifli-

mus Bibulo fui, dedi operam, ut ei quam humanifiime fcri-

berem. Ille fi omnibus efl malevolus, (quod nunquam exifli-

maVi) minus offendor in me: fm autem a me eft alienior, nihil

tibi mex literce proderunt. Nam, ad fenatum quas Bibulus lite-

ras mifit, in iis, quod mihi cum illo erat commune, fibi foli at-

tribuit: fe ait curaffe, ut cum quaeflu populi pecunia permuta-

retur. Quod autem meum erat proprium, ut alariis Tranfpa-

danis uti negarem, id etiam populo fe remififfe fcribit. Quod

vero illius erat folius, id mecum communicat : 'Equitibus auxi'

liariisy inquit, cum amplius frumenti pofiularemus. Illud vero

pufilli animi, et ipfa malevolentia jejuni atque inanis, quod

Ariobarzanem, quia fenatus per me regem appellavit, mihi-

que commendavit, ifle in literis non regem, fed regis Ario-

barzanis fiiium, appellat. Hoc animo qui funt, deteriores fiunt




rogati. Sed tibi morem geffi : literas ad eum fcripfi : quas cum

acceperis, facies quod voles. Vale.

M. T. C. Imperator Q^Thermo Propr^tori S, D.

XVIII. /^FFICIUM meum erga Rhodonem, casteraque

mea ftudia, quae tibi ac tuis praeftiti, tibi homini

gratiffimo grata effie vehementer gaudeo : mihique fcito in dies

majori curae eife dignitatem tuam : quae quidem a te ipfo in-

tegritate et clementia tua fic amplificata eft, ut nihil addi poffie

videatur. Sed mihi magis magifque, quotidie de rationibus tuis

cogitanti, placet ilkid meum confilium, quod initio Ariftoni

noflro, ut ad me venit, oftendi -, graves te fufccpturum inimici-

tias, ii adolefcens potens et nobilis a te ignominia affedius cffet.

Et hercle line dubio erit ignominia^ habes enim neminem ho-

noris gradu fuperiorem. IUe autem, ut omittam nobilitatem,

hoc ipfo vincit viros optimos, hominefque innocentiffimos, le-

gatos tuos, quod et quaeftor eft, et quaftor tuus. Nocere tibi

iratum neminem poffie perfpicio : fed tamen tres fratres, fummo

loco natos, promptos, non indifertos, te nolo habere iratos,

jure prsfertim : quos video deinceps tribunos plebis per trien-

nium fore. Tempora autem reipublica^ qualia futura fmt, quis

fcit ? Mihi quidem turbulenta videntur fore. Cur ego te velim

incidere in terrores tribunitios, praefertim cum fine cujufquam

reprehenfione qusefloriis legatis quaeflorem poffis anteferre ?

Qui fi dignum fe majoribus fuis przebuerit, (ut fpero, et opto)

tua laus ex aliqua parte fuerit : fin quid offenderit, fibi totum,

nihil tibi, oifenderit. Quae mihi veniebant in mentem, quic ad

te pertinere arbitrabar, quod in Ciliciam proficifcebar, exifti-

mavi me ad te oportere fcribere. Tu quod egeris, id veh"m dii

approbent. Sed, fi me audies, vitabis inimicitias, et pofferitatis

otio confules. Vale.



48 EPISTOLARUM

M. T. C. I M p. C. C O E L I o L. F. C. N. C A L D o,

QjJ JE S T. D E S. S. D.

XIX. /^ U M optatiffimum nuntlum accepiiTem, te mihi

quaeftorem obtigifTe ; eo jucundiorem mihi eam

fortem fperabam fore, quo diutius in provincia mecum fuifles.

Magni enim videbatur interelTe, ad eam neceffitudinem, quam

nobis fors tribuiffet, confuetudinem quoque accedere. Poftea-

quam mihi nihil neque a te ipfo, neque ab uUo alio, de adventu

tuo fcriberetur, verebar ne id ita caderet, (quod etiam nunc ve-

reor) ne ante, quam tu in provinciam veniiTes, ego de provin-

cia decederem. Aceepi autem a te milTas literas in Cilicia, cumellem in caflris, ante diem x. kal. Quintiles, fcriptas huma-

niffime, quibus facile et officium et ingenium tuum perfpici

poffet. Sed neque unde, neque quo die, datse elTent, atque quo

tempore te exped:arem, fignificabant : nec is, qui attulerat, a

te acceperat, ut ex eo fcirem quo ex loco et quo tempore

effent datas. Quae cum effent incerta, exiflimavi tamen effe fa-

ciendum, ut ad te flatores meos et lidtores cum literis mit-

terem : quas fi fatis opportuno tempore accepifli, gratiffimum

mihi feceris, fi ad me in Ciliciam quamprimum veneris. Nam,quod ad me Curius, confobrinus tuus, mihi (ut fcis) maxime

neceffarius, quod item C. Virgilius propinquus tuus, familia-

riffiimus nofter, de te accuratiffime fcripfit, valet id quidem

apud me multum, ficuti debet hominum amiciffimorum dili-

gens commendatio : fed tuae literffi, de tua praefertim dignitate

et de noftra conjundtione, maximi funt apud me ponderis.

Mihi quaeftor optatior obtingere nemo potuit. Quamobrem

quaecunque a me ornamenta in te proiicifcentur ; ut omnes

intelligant, a me habitam effe rationem tuiE majorumque tuo-

rum dignitatis, Sed id facilius confequar, fi ad me in Ciliciam

veneris : quod ego et mea, et reipublicae, et maxime tua, in-

tereffe arbitror. Vale.



[ 49 I

EPISTOLARUM

AD FAMILIARES,

L I B E R IIL

M. T. C. Appio Pulchro Imp. S. D.

I. O I ipfa refpublica tibi narrare poiret quo modo {q{q habe-

k3 ret, non facilius ex ea cognofcere poiTes, quam ex li-

berto tuo Phania ; ita eft homo non modo prudens, verum

etiam (quod juvet) curiofus. Quapropter ille tibi omnia expla-

nabit; id enim* mihi et ad brevitatem eft aptius, et ad reliquas

res providentius. De mea autem benevolentia erga te, etfi po-

tes ex eodem Phania cognofcere, tamen videntur etiam aliquse

meas partes. Sic eft, tibi perfuade, carifTimum te mihi effc,

cum propter multas fuavitates ingenii, officii, humanitatis tua?,

tum quod ex tuis literis et ex multorum fermonibus intelligo,

omnia, quae a me profedta funt in te, tibi accidilTe gratiffima.

Quod cum ita fit, perficiam profefto, ut longi temporis ufu-

ram, qua caruimus, intermiffii noflra confuetudine et gratia,

et celebritate et magnitudine officiorum meorum farciam : id-

que me (quoniam tu ita vis) puto non invita Minerva effe

fadlurum : quam quidem ego, fi forte de tuis fumpfero, non

folum Pallada, fed etiam Appiada, nominabo. Cilix, libertus

tuus, antea mihi minus fuit notus : fed, ut mihi reddidit a te

literas plenas et amoris et officii, mirifice ipfe fuo fermone

fubfecutus eft humanitatem literarum tuarum. Jucunda mihi

ToM. VIL G



50 EPISTOLARUMejus oratio fuit, cum de animo tuo, cum de fermonibus, quos

de me haberes quotidie, mihi narraret. Quid qua^ris ? biduo

fadlus eft mihi familiaris ; ita tamen ut Phaniam valde fim

defideraturus : quem cum Romam remittes, quod (ut putaba-

mus) celeriter eras fadlurus, omnibus ei de rebus, quas agi,

quas curari, a me voles, mandata des velim. L. Valerium jurif-

confultum valde tibi commendo : fed ita etiam, fi non efl ju-

rifconfultus. Melius enim ei cavere volo, quam ipfe aliis folet.

Valde hominem diligo : eft ex meis domeflicis atque intimis

familiaribus. Omnino tibi agit gratias : fed idem fcribit, meas

literas maximum apud te pondus habituras. Id eum ne fallat,

te etiam atque etiam rogo. Vale.

M. T. C. Proconsul Appio Pulchro Imp. S. D.

II. /^ U M et contra voluntatem meam et prster opinionem

accidiffet, ut rnihi cum imperio in provinciam profi-

cifci neceffe eifet, in multis et variis moleftiis cogitationibufque

meis haec una confolatio occurrebat, quod neque tibi amicior,

quam ego fum, quifquam poiTet fuccedere, neque ego ab ullo

provinciam accipere, qui mallet eam mihi quam maxime ap-

tam explicatamque tradere. Quod fi tu quoque eandem de mea

voluntate erga te fpem habes, ea te profed:o nunquam fallet.

A te maximo opere, pro noflra fumma conjundione tuaque

fingulari hum.anitate, etiam atque etiam quaefo et peto, ut, qui-

bufcunque rebus poteris, (poteris autem plurimis) profpicias

et confulas rationibus meis. Vides ex fenatus-confulto provin-

ciam eife habendam : li eam (quoad ejus facere potueris) quam

expeditiflimam mihi tradideris, facilior erit mihi quafi decurfus

mei temporis. Quid in eo genere efficere pofRs, tui confilii

efl. Ego te, quod tibi veniet in mentem mea intereffe, valde

rogo. Pluribus verbis ad te fcriberem, fi aut tua humanitas

longiorem orationem expedaret, aut id fieri noftra amicitia



AD FAMILIARES LIB. III. 51

pateretur, aut res verba defideraret, ac non pro fe ipfa loquere-

tur, Hoc velim tibi perfuadeas, fi rationibus meis provifum

efTe intellexero, magnam te ex eo et perpetuam voluptatem efTe

capturum. Vale.

M. T. C. Appio Pulchro S. D.

III. A NTE diem xi. kalendas Junias Brundufium cum ve-

nilTem, Q^Fabius, legatus tuus, mihi praefto fuit, ea-

que me ex tuis mandatis monuit, quas non modo mihi, ad quem

pertinebant, fed univerfo fenatui, venerant in mentem, prsefi-

dio firmiori opus effe ad iftam provinciam : cenfebant enim

omnes fere, ut in Italia fupplementum meis et Bibuli le-

gionibus fcriberetur. Id cum Sulpicius conful palTurum fe ne-

garet, multa nos quidem quefti fumus ; fed tantus confenfus

fenatus fuit, ut mature proficifceremur, parendum ut fuerit

itaque fecimus. Nunc, quod a te petii literis iis, quas Romse

tabellariis tuis dedi, velim tibi curae fit, ut, quae fucceffori con-

junftifTimo et amiciflimo commodare poteft is, qui provinciam

tradit, ea, pro noflra confociatifTima voluntate, cura ac diligen-

tia tua complediare ; ut omnes intelhgant, nec me benevolen-

tiori cuiquam fuccedere, nec te amiciori potuifTe provinciam

tradere. Ex iis literis, quarum ad me exemplum mififli, quas

in fenatu recitari voluifti, fic intellexeram, permultos a te mi-

lites effe dimiffos : fed mihi Fabius idem demonflravit, id te

cogitafTe facere ; fed, cum ipfe a te difcederet, integrum mi-

litum numerum fuiffe. Id fi ita eft, pergratum mihi feceris, fl

iflas exiguas copias, quas habuifti, quam minime imminueris

qua de re fenatus-confulta, quas fadla funt, ad te miffa effe ar-

bitror. Equidem pro eo quanti te facio, quidquid feceris ap-

probabo : fed te quoque confido ea fad:urum, quas mihi intel-

liges maxime effe accommodata. Ego C. Pontinium, lega-

tum meum, Brundufii expe(flabam : eumque ante kal. Jun.

G 2



52 EPISTOLARUMBrundufium venturum arbitror. Qui cum venerit, quss pri-

mum navigandi nobis facultas data erit, ea utemur. Vale.


IV. p R I D I E nonas Junias, cum eflem Brunduiii, literas

tuas accepi, quibus erat fcriptum, te L. Clodio man-

dalTe, quae illum mecum loqui velles. Eum fane expedlabam,

ut ea, quae a te afferret, quam primum cognofcerem. Meum

ftudium erga te et officium, tametfi multis jam rebus fpero tibi

efle cognitum, tamen in iis maxime declarabo, quibus pluri-

mum ligniiicare potuero tuam mihi exiflimationem et dignita-

tem cariffimam effe. Mihi et Q^Fabius Virgilianus, et C.

Flaccus L. filius, et diligentiffime M, Oftavius Cn. filius, de-

monftravit me a te plurimi fieri : quod egomet multis argu-

mentis jam antea judicaram, maximeque illo libro augurali,

quem, ad me amantiffiime fcriptum, fuaviffimum mififli. Mea

in te omnia fumma neceffiitudinis officia conftabunt. Nam cum

te ipfe, ex quo tempore tu me diligere ccepifli, quotidie pluris

feci, tum accefferunt etiam conjundliones neceffariorum tuo-

rum. Duos enim duarum a^tatum plurimi facio, Cn. Pom-

peium, filis tuas focerum, et M. Brutum, generum tuum.

Collegii quoque conjundtio, prasfertim tam honorifice a te ap-

probata, non mediocre vinculum mihi quidem attuliffe videtur

ad voluntates noflras copulandas. Sed et, fi Clodium conve-

nero, ex illius fermone ad te fcribam plura ; et ipfe operam

dabo, te ut quam primum videam. Quod fcribis, tibi manendi

caufam eam fuiffe, ut me convenires, id mihi, ne mentiar,

gratum eft. Vale.



AD FAMILIARES LIB. IIL55


V. np R A L L E S veni ante diem vi . kalendas Sextiles. Ibi

mihi prsflo fuit L. Lucilius cum literis mandatifque

tuis ;quo quidem hominem neminem potuifti nec mihi ami-

ciorem, nec (ut arbitror) ad ea cognofcenda, quse fcire volebam,

aptiorem prudentioremve mittere. Ego autem et tuas literas

legi libenter, et audivi Lucilium diligenter. Nunc quoniam et

tu ita fentis, (fcribis enim, quse de noftris officiis ego ad te

fcripferim, etfi tibi jucunda fuerint, tamen, quoniam ex alto

repetita fint, non necelTaria te putalTe) et re vera, confirmata

amicitia et perfpedta fide, commemoratio officiorum fuper-

vacanea eft ; eam partem orationis prgetermittam : tibi tamen

agam, ut debeo, gratias. Animadverti enim, et didici ex tuis

literis, te omnibus in rebus habuiffe rationem ut mihi confu-

leres, reflituerefque et praeparares quodammodo omnia, quo

mea ratio facihor et folutior effe pofTet. Hoc tuum officium

cum mihi gratiffimum effie dicam, fequitur illud, ut te exifti-

mare velim mihi magnas curae fore, atque effe jam, primumut ipfe tu tuique omnes, deinde ut etiam reliqui, fcire poffint,

me tibi effe amiciffimum. Quod quibus adhuc non fatis eft per-

fpedlum, ii mihi nolle magis, nos hoc animo effe, quara non

intelligere, videntur. Sed profecSo intelligent ; neque enim

obfcuris perfonis, nec parvis in caufis, res agetur. Sed haec fieri

melius, quam dici, aut fcribi, volo. Quod itinerum meorum

ratio te nonnuliam in dubitationem videtur adducere, vifurufne

me fis in provincia; ea res fic fe habet. Brundufii cum loque-

rer cum Phania, liberto tuo, veni in eum fermonem> ut dice-

rem, me libenter ad eam partem provincias primum effe ven-

turum, quo te maxime velle arbitrarer. Tunc mihi ille dixit,

quod claffe tu velles decedere, per fore accommodatum tibi,

fi ad illam maritimam partem provinciae navibus acceffiffem.



54 EPISTOLARUMDixi me effe fadiurum : itaque fecifTem, niii mihi L. Clodius

nofter Corcyrse dixiffet minime id Qff& faciendum -, te Laodicese

fore ad

meumadventum. Erat id mihi multo brevius

multo-que commodius, cum praefertim te ita malle arbitrarer. Tua

ratio poftea eft commutata. Nunc quid fieri poffit, tu facilli-

me flatues: ego tibi meum confilium exponam. Prope kalendas

Sextiles puto me Laodiceae fore : perpaucos dies, dum pecunia

accipitur, quae mihi ex publica permutatione debetur, com-

morabor : deinde iter faciam ad exercitum, ut circiter idus Sex-

tiles putem me ad Iconium fore. Sed, fi quid nunc me fallit

in fcribendo, (procul enim aberam ab re ipfa, et a locis) fimul

ac progredi coepero, quamcelerrime potero et

quam creber-rimis literis faciam, ut tibi nota fit omnis ratio dierum atque

itinerum meorum. Oneris tibi imponere nec audeo quidquam,

nec debeo. Sed, quod tuo commodo fieri pofTit, utriufque nof-

trum magni intereft, prius ut te conveniam, quam decedas.

Quam facultatem ii quis cafus eripuerit, mea tamen in te om-

nia officia conflabunt, non fecus ac fi te vidifTem. Tibi de nof-

tris rebus nihil fum ante mandaturus per literas, quam defpe-

raro coram me tecum agere poffe. Quod te a Scasvola petiifTe

dicis, ut, dum tu abeffes, ante adventum meum provinciae prae-

effeti eum ego Ephefi vidi, fuitque mecum familiariter triduum

illud, quod ego Ephefi commoratus fum, nec ex eo quidquam

audivi, quod fibi a te mandatum diceret. Sane vellem potuifTet

obfequi voluntati tuas : non enim arbitror noluiffe. Vale.

M. T. C. Appio PuLCHRo S. D.

VI. t~^ U M meum fadlum cum tuo comparo, etfi non magismihi faveo in noflra amicitia tuenda, quam tibi, tamen

multo magis meo fadlo deledor, quam tuo. Ego enim Brun-

dufii quaefivi ex Phania, cujus mihi videbar et fidelitatem erga

te perfpexiiTe, et noffe locum quem apud te is teneret, quam



AD FAMILIARES L I B. III. 55

in partem provinciaD maxime putaret te velle, ut in fucceden-

do primum venirem. Cum ille mihi refpondilTet, nihil me tibi

gratius facere pofle, quamli

ad Sidam navigaffem ; etfi mi-nus dignitatis habebat ille adventus, et ad multas res mihi mi-

nus erat aptus, tamen ita me dixi fad:urum. Idem ego, cum L.

Clodium Corcyra^ conveniffem, hominem ita tibi conjundlum,

ut mihi, cum illo cum loquerer, tecum loqui viderer, dixi ei

me ita fad:urum effe, ut in eam partem, quam Phania rogaffet,

primum venirem. Tunc ille, mihi cum gratias egiffet, magno-

pere a me petivit, ut Laodiceam protinus irem : te in prima

provincia velle effe, ut quam primum decederes: quin, nifi ego

fuccefTor effem, quem tu euperes videre, te antea, quam tibi

fucceffum effet, deceffurum fuiffe : quod quidem erat confen-

taneum cum iis literis, quas ego Roms acceperam, ex quibus

perfpexifTe mihi videbar, quam feftinares decedere. Refpondi

Clodio me ita effe fa(fturum, ac multo quidem libentius, quam

fi illud effet faciendum, quod promiferam Phaniae. Itaque et

confiHum mutavi, et ad te flatim mea manu fcriptas literas

mifi : quas quidem ex tuis literis intellexi fatis mature ad te effe

perlatas. Hoc ego meo fad:o valde deledtor; nihil enim potuit

£eri amantius. Confidera nunc vicifTim tuum. Non modo ibi

non fuifli, ubi me quam primum videre poffes ; fed eo difcef-

fifti, quo ego te ne perfequi quidem poffem triginta diebus,

qui tibi ad decedendum lege (ut opinor) Cornelia conftituti

effent : ut tuum fadtum, illis qui, quo animo inter nos fimus,

ignorant, alieni hominis (ut levifiime dicam) et fugientis con-

greffum, meum vero conjundtifiimi et amicifiimi, effe videa-

tur. Ac mihi tamen, ante quam in provinciam venirem, red-

ditae funt a te literae, quibus etfi te Tarfum proficifci demon-

ftrabas, tamen mihi non dubiam fpem mei conveniendi afFe-

rebas : cum interea, credo equidem, malevoli homines, (late

enim patet hoc vitium, et eft in multis) fed tamen probabi-

lem materiam nadti fermonis, ignari meas conftantia?, cona-

bantur alienare a te voluntatem meam 3 qui te forum Tarfi



S6 EPISTOLARUMagere, ftatuere multa, decernere, judicare, dicerent, cum porfes

jam fufpicari tibi effe fuccelTum : quas ne ab iis quidem fieri.

folerent, qui brevi tempore fibi fuccedi putarent. Horum ego

fermone non movebar. Quin etiam, (credas mihi velim) fi quid

tu ageres, levari me putabam moleflia ; et ex annua provincia,

quaj mihi longa videtur, prope jam undecim menfium provin-

ciam fadlam effe gaudebam, fi abfenti mihi unius menfis labor

detradtus effet. Illud (vere dicam) me movet, in tanta mili-

tum paucitate abelTe tres cohortes, quae fmt pleniffimae, nec

me fcire ubi lint. Moleftiflime autem fero, quod, te ubi vi-

furus fmi, nefcio ; eoque ad te tardius fcripfi, quod quotidie

te ipfum expedtabam : cum interea ne literas quidem ullas ac-

cepi, quas me docerent quid ageres, aut ubi te vifurus effem.

Itaque virum fortem, mihique in primis probatum, Antonium,

praefeftum evocatorum, mifi ad te, cui, fi tibi videretur, co-

hortes traderes ; ut, dum tempus anni eflet idoneum, aliquid

negotii gerere pofTem : in quo, tuo confilio ut me fperarem

effe ufurum, et amicitia noflra et liter^ tux fecerant; quod ne

nunc quidem defpero. Sed plane quando, aut ubi, te vifurus

fim, nifi ad me fcripferis, ne fufpicari quidem poffum. Ego, ut

me tibi amiciffimum effe et sequi et iniqui intelligant, curabo.

Dc tuo in me animo iniquis fecus exiflimandi videris nonni-

hil loci dedifTe: id fi correxeris, mihi valde gratum erit. Et ut

habere rationem poflis, quo loco me, falva lege Cornelia, con-

venias, ego in provinciam veni pridie kal. Sex. Iter in Cili-

ciam facio per Cappadociam. Caftra movi ab Iconio pridie

kalendas Septembris. Nunc tu et ex diebus et ex ratione iti-

neris, fi putabis me effe conveniendum, conftitues, quo loco

id commodifiime fieri pofTit, et quo die. Vale.



AD FAMILIARES LIB. III. t^j

M. T. C. I M p. S. D. A p p I o P u L c H R o.

VII. pLURIBUS verbis ad te fcribam, cum plus otii nac-

tus ero. Hific fcripfi fubito, cum Bruti pueri Laodicea;

me convenifTent, et fe Romam properare dixiffent: itaque nul-

las iis, prasterquam ad te et ad Brutum, dedi literas. Legati

Appiani mihi volumen a te plenum querelae iniquilTimaB reddi-

derunt, quod eorum aediiicationem literis meis impedifTem.

Eadem autem epiftola petebas, ut eos quam primum, ne in

hiemem inciderent, ad facultatem adificandi liberarem : et fi-

mul peracute querebare, quod eos tributa exigere vetarem,

priufquam ego re cognita permififTem,genus enim quoddam

fuiife impediendi, cum ego cognofcere non polTem, nifi cum

ad hiemem me ex Cilicia recepilTem. Ad omnia accipe, et

cognofce aequitatem expoftulationis tu«. Primum, cum ad me

aditum effet ab iis, qui dicerent a fe intolerabilia tributa exigi;

quid habuit iniquitatis, me fcribere, ne facerent ante, quam

ego rem caufamque cognolTem ? Non poteram, credo, ante

hiemem : fic enim fcribis, Quafi vero ad cognofcendum ego

ad illos, non illi ad me venire debuerint. Tam longe ? inquis.

Quid ? cum dabas iis literas, per quas mecum agebas, ne eos

impedirem quo minus ante hiemem aedificarent, non eos ad me

venturos arbitrabare ? Tametfi id quidem fecerunt ridicule.

Quas enim literas afferebant, ut opus aeftate facere pofTent, eas

mihi pofl brumam reddiderunt. Sed fcito et multo plures effe,

qui de tributis recufent, quam qui exigi velint ; et me tamen,

quod te velle exiflimem, effe fadlurum. De Appianis hadtenus.

A Paufania, Lentuli liberto, accenfo meo audivi cum diceret, te

fecum effe queflum, quod tibi obviam non prodifTem. Scilicet

contempfi te, nec potefl fieri me quidquam fuperbius. Cumpuer tuus ad me fecunda fere vigilia venifTet, ifque te ante lu-

cem Iconium mihi venturum nuntiafTet, incertumque utra via,

ToM. VII. H



58 EPISTOLARUMcum efTent duae; altera Varronem, tuum familiarlffimum, altera

Q^Leptam, praefec^tum fabrum meum, tibi obviam mifi. Man-

davi utrique eorum, ut ante ad me excurrerent, ut tibi obviamprodirc pollem. Currens Lepta venit, mihique nuntiavit, te jam

caftra praetergrelTum efie : confeftim Iconium veni : caetera jam

tibi nota funt. An ego tibi obviam non prodirem ? Primum,

Appio Claudio? Deinde, Imperatori? Deinde, more majorum ?

Deinde, quod caput eft, amico ? Prsfertim cum in ifto genere

multo etiam ambitioiius facere foleam, quam honos meus et

dignitas poftulat. Sed hasc hadlenus. Illud idem Paufania dice-

bat, te dixiffe : (quidni ?) Appius Lentulo, Lentulus Appio,

proceffit obviam: Cicero Appio noluit ? Quaefo, etiamne tu has

ineptias, homo (mea fententia) fumma prudentia, multa etiam

dodirina, plurimo rerum ufu, addo urbanitate, quae eft virtus,

ut Stoici red:iffime putant, ullam Appietatem, aut Lentuli-

tatem, valere apud me plus, quam ornamenta virtutis, exifti-

mas ? Cum ea confecutus nondum eram, quae funt hominum

opinionibus ampliffima, tamen ifta veftra nomina nunquam fum

admiratus : viros eile, qui ea vobis reliquilTent, magnos arbi-

trabar. Poftea vero quam ita et cepi et geffi maxima imperia,

ut mihi nihil neque ad honorem, neque ad gloriam, acquiren-

dum putarem ; fuperiorem quidem nunquam, fed parem vobis

me fperavi effe fadtum. Nec, mehercule, aliter vidi exiftimare

vel Cn. Pompeium, quem omnibus, qui unquam fuerunt, vel

P. Lentulum, quem mihi ipfe antepono. Tu, fi aliter exifti-

mas, nihil errabis, fi paulo diligentius, (ut, quid fit ivyiveta,,

quid fit nobilitas, intelligas) Athenodorus, Sandonis iilius,

quid de his rebus dicat, attenderis. Sed, ut ad rem redeam,

me tibi non amicum modo, verum etiam amiciffimum, exifti-

mes velim. Profedlo omnibus meis officiis efficiam, ut ita vere

poffis judicare. Tu autem fi id agis, ut minus mea caufa, dum

ego ablim, debere videaris, quam ego tua laborarim 5 libero

te ifta cura. .



AD FAMILIARES L I B, III. 59

Si autem natura es (piXcurio?, illud non perficies quo minus

tua caufa velim j hoc all^quere, ut, quam in partem tu acci-

pias, minus laborem. Haec ad te fcripfi liberius, fretus con-

fcientia ofiicii mei benevolentiaeque ; quam a me certo judicio

fufceptam, quoad tu voles, confervabo. Vale.

M. T. C. Proconsul S. D. Appio Pulchrq.

VIII. pTSI,quantum ex tuis literis intelligere potui, vide-

bam te hanc epifi:olam, cum ad urbem efiês, efiê lec-

turum, refrigerato jam levifiimo fermone hominum provincia-

liumj tamen, cum tu tam multis verbis ad me de improborum

oratione fcripfifi"es, faciendum mihi putavi, ut tuis literis brevi

refponderem. Sed prima duo capita epifiiolae tuae tacita mihi

quodammodo relinquenda funt : nihil enim habent, quod aut

definitum fit, aut certum; nifi me vultu et taciturnitate fignifi-

cafle, tibi non efi!e amicum ; idque pro tribunali, cum aliquid

ageretur, etnonnullis

in conviviis, intelligi potuifiê.

Hoc to-tum nihil efi"e, pofiTum intelligere : fed cum fit nihil, ne quid

dicatur quidem intelligo. Illud quidem fcio, meos multos et

illufi:res, et ex fuperiore et ex aequo loco, fermones habitos cum

tua fumma laude et cum magna fignificatione nofl:r£e familiari-

tatis, ad te vere potuifiê deferri. Nam, quod ad legatos atti-

net, quid a me fieri potuit aut elegantius, aut juftius, quam

ut fumptus egentifilmarum civitatum minuerem fine ulla im-

minutione dignitatis tuas, prasfertim ipfis civitatibus pofl:ulan-

tibus?

Nam mihi totum genus legationum tuo nomine profi-

cifcentium notum non erat. Apameae cum efl!em, multarum

civitatum principes ad me detulerunt, fumptus decerni legatis

nimis magnos, cum folvendo civitates non eflTent. Hic ego mul-

ta fimul cogitavi. Primum, te hominem non folum fapientem,

H 2



6o EPISTOLARUMverum etlam (ut nunc loquimur) urbanum, non arbitrabar

genere ifto legationum deledtari ; idque me arbitror Synna-

dis pro tribunali multis verbis difputavilTe : primum, Appium

Claudium fenatui populoque Romano, non Myndenfium tefti-

monio, (in ea enim civitate mentio fa(Sa eft) fed fua fponte, effe

laudatum : deinde, me ifta vidilTe multis accidere, ut eorum

caufa legationes Romam venirent, fed his legationibus non mc-

miniife ullum tempus laudandi, aut locum, dari : ftudia mihi

eorum placere, quod in te bene merito grati eifent ; confilium

totum videri minlme neceffarlum. Si autem vellent declarare in

eo ofiicium fuum, laudaturum me, fi qui fuo fumptu fundlus

effet officio ; concefTurum, fi legitimo -, non permifTurum, fi

infinito. Quid enim reprehendi potefl, nlfi quod addis vifum

effe quibufdam, edid:um meum, quafi confulto,, ad iftas lega-

tiones impediendas effe accommodatum ? Jam non tam mihi

videntur injuriam facere hi, qui h«c difputant, quam fi cuju-s

aures ad hanc difputationem patent. Romas compofui edidlum:

nihil addidi, nifi quod publicani me rogarunt, cum Samum ad

me venlfTent, ut de tuo edid:o totidem verbis transferrem in

meum. Dillgentifiime fcriptum caput efl, quod pertlnet ad mi^

nuendos fumptus civltatum : quo in capite funt quaedam nova,

falutaria civitatibus, quibus ego magnopere deled:or. Hoc vero,

ex quo fufpicio nata efl, me exquififfe aliquid in quo te ofFen-

derem, tranflatltium efl. Neque enim eram tam defipiens, ut

privatae rei caufa legari putarem, qui et tibi non privato, et

pro re non prlvata fua, fed publlca, non in prlvato, fed in pub-

lico orbis terrse confillo, Id eft, in fenatu, ut gratlas agerent,

mittebantur : neque cum edixl, ne quls InjufTu meo proficif-

ceretur, exclufi eos, qui me in caflra, et qui trans Taurum,

perfequl non pofTent. Nam id efl maxlme in tuis literis Irrlden-

dum. Quid enim erat, quod me perfequerentur in caflra, Tau-

rumve tranfirent, cum ego Laodicea ufque ad Iconium iter ita

fecerlm, ut me omnlum illarum dicecefium, quae cis Taurum

funt, omniumque earum civltatum, maglflratus legationefque



AD FAMILIARES L I B. III. 6i

convenlrent ? Nifi forte poftea coeperunt legare, quam ego

Taurum tranfgreflus fum ;quod certe non ita eft. Cum enim

Laodicege,

cum Apameae,

cumSynnadis ,

cum Philomelicum Iconii, effem, quibus in oppidis omnibus commoratus

fum, omnes jam iftius generis legationes erant conftitutae. At-

que hoc tamen te fcire volo, me de iflo fumptu legationum

aut minuendo, aut remittendo, decrevifle nihil, nili quod prin-

cipes civitatum a me poilulaffent ; ne in venditionem tribu-

torum et illam acerbifTimam exadionem (quam tu non igno-

ras) capitum atque oftiorum inducerentur fumptus minime

necefrarii. Ego autem, cum hoc fufcepiffem, non folum juf-

titia, fed etiammifericordia, addudtus, ut levarem miferiis

per-ditas civitates, et perditas maxime per magiftratus fuos, non

potui in illo fumptu non necelTario negligens effe. Tu, cum

ifliufmodi fermones ad te delati de me funt, non debuifli cre-

dere. Si autem hoc genere deledlaris, ut, quse tibi in mentem

veniant, aliis attribuas, genus fermonis inducis in amicitiam

minime liberale. Ego, fi in provincia detrahere de tua fama

unquam cogitafTem, non ad generum tuum Lentulum, neque

ad libertum tuum Brundufii, neque ad praefedlum fabrum Cor-

cyras, quem in locum mevenire velles, retulifTem.

Quare potes,dodliflimis hominibus au<5toribus, quorum funt de amicitia ge-

renda prasclarifTime fcripti libri, genus hoc totum orationis tol-

lere, Difputabanf, ego contra di[Jerebam : Dicebant, ego negabam.

An mihi de te nihil effe did:um unquam putas ? ne hoc quidera,

quod, cum me Laodiceam venire voluifles, Taurum ipfe tranf-

ifli ? Quod iifdem diebus meus conventus erat Apameae, Syn-

nadis, Philomeli, tuus Tarfi ? Non dicam plura, ne, in quo

te objurgem, id ipfum videar imitari. Illud dicam, ut fentio :

Si ifla, quae alios loqui dicis, ipfe fentis, tua fumma culpa efl^

fm autem alii tecum hcec loquuntur, tua tamen, quod audis,

culpa nonnulla eft. Mea ratio in tota amicitia noftra conftans

et gravis reperietur. Quod fi quis me aftutiorem fingit, quid

poteft effe callidius, quam, cum te abfentem femper defer>-



62 EPISTOLARUMderim, cum praefertlm mihi ufu venturum non arbltrarer, ut

ego quoque abfens a te defendendus elTem, nunc committere,

ut tu jure optimo me abfentem deferere poiTes ? Unum genus

excipio fermonis, in quo perfaepe aliquid dicitur, quod te

putem nolle dici, 11 aut legatorum tuorum cuipiam, aut prae-

fediorum^ aut tribunorum militum, male dicitur : quod tamen

ipfum non mehercule adhuc accidit me audiente, ut aut gra-

vius diceretur, aut in plures, quam mecum Corcyrae Clodius

eft locutus ; cum in eO genere maxime quereretur, te aliorum

improbitate minus felicem fuiffe. Hos ego fermones, quod et

multi funt, et tuam exiftimationem, ut ego fentio, non oifen-

dunt, laceflivi nunquam, fed non valde reprefTi. Si quis eft,

qui neminem bona fide in gratiam putet redire pofle, non nof-

tram is perfidiam coarguit, fed indicat fuam ; fimulque non

de me is pejus, quam de te, exiftimat. Sin autem quem mea

inftituta in provincia non deledtant, et quadam diffimilitudine

inftitutorum meorum ac tuorum laedi fe putat ; cum uterque

noftrum redle fecerit, fed non idem uterque fecutus fit ; hunc

ego amicum habere non curo. Liberalitas tua, ut hominis no-

biliffimi, latius in provincia patuit : noftra fi anguftior, et fi

de tua prolixa beneficaque natura limavit aliquid pofterior an-

nus, propter quandam triftitiam temporum; non debent mirari

homines, cum et natura femper ad largiendum ex alieno fue-

rim reftrid:ior, et temporibus, quibus alii moventur, iifdem

ego movear, me efiê acerbum fibi, ut fim dulcls mihi. De re-

bus urbanis quod me certiorem feciftl, cum per fe mihi gra-

tum fuit, tum quod fignificafti, tibi omnia mea mandata curae

fore. In quibus unum illud te prascipue rogo ut cures, ne quid

mihi ad hoc negotii aut oneris accedat, aut temporis ; Hor-

tenfiumque noftrum collegam et familiarem roges, ut fi unquam

mea caufa quidquam aut fenfit, aut fecit, de hac quoque fen-

tentia bima decedat, qua mihi nihil poteft effe inimicius. De

noftris rebus quod fcire vis, Tarfo nonis Odlobris Amanum

verfus profedi fumus. Haec fcripfi poftridie ejus diei, cum




caftra haberem in agro Mopfuheftlas. Si quid egero, fcribam

ad te : neque domum unquam ad me literas mittam, quin ad-

jungam eas, quas tibi reddi velim. De Parthis quod quaeris,

fuiffe nullos puto. Arabes qui fuerunt, admifto Parthico or-

natu, dicuntur omnes revertilTe. Hoftem effe in Syria negant

ullum. Tu velim ad me quam fspiffime et de tuis rebus fcrl-

bas, et de meis, et de omni reipublicae ftatu -, de quo fum fol-

licitus eo magis, quod ex tuis literis cognovi, Pompeium nof-

trum in Hifpaniam iturum. Vale.


IX.VTI X tandem legi literas dignas Appio Clodio, plenas hu-

manitatis, officii, diligentias. Afpedtus videlicet urbis tibi

tuam priftinam urbanitatem reddidit. Nam quas ex itinere, ante

quam ex Afia egreffijs es, ad me literas mififti, unas de legatis

a me prohibitis proficifci, alteras de Appianorum asdificatione

impedita, legi perinvitus. Itaque confcientia meae conftantis

erga te voluntatis refcripfi tibi fubiratus. lis vero Hteris led:is,

quas Philotimo, liberto meo, dedifti -, cognovi intellexique,

in provincia multos fuiffe, qui nos, quo animo inter nos fu-

mus, effe nollent ; ad urbem vero ut accefferis, vel potius ut

primum tuos videris, cognoffe te ex iis, qua in te abfentem

fide, qua in omnibus officiis tuendis erga te obfervantia et con-

ftantia, fuiffem. Itaque quanti illud me aeftimare putas, quod

eft in tuis literis fcriptum, Si quid inciderit, quod ad meam

dignitatem pertineat, etfi vix fieri poffit, tamen te parem mihi

gratiam relaturum ? Tu vero facile facies : nihil eft enim, quod

ftudio et benevolentia, vel amore potius, effici non poffit. Egoetfi et ipfe ita judicabam, et fiebam crebro a meis per literas

certior ; tamen maximam laetitiam cepi ex tuis literis de fpe

minime dubia et plane explorata triumphi tui : neque vero ob

cam caufam, quo ipfe facilius confequerer, (nam id quidem



64 EPISTOLARUMLTriK^pc-tcv efl) fed, mehercule, quod tua dignitas atque am-

plitudo mihi eft ipfa cara per fe. Quare, quoniam plures tu

habes,

quamcasteri, quos fcias in hanc provinciam proficifci,

quod te adeunt fere omnes, fi quid velis; gratiffimum mihi

feceris, fi ad me, fimul atque adeptus eris quod et tu confidis

et ego opto, literas miferis. Longi fubfellii (ut nofter Pom-

peius appellat) judicatio et mora fi quem tibi item unum

alterumve diem abftulerit, (quid enim poteifl: amplius ?) tua ta-

men dignitas fuum locum obtinebit. Sed, fi me diligis, fi a me

diligi vis, ad me literas, ut quam primum lastitia afficiar, mit-

tito. Et velim reliquum quod eft prornifii ac muneris tui

mihi perfolvas; cum ipfam cognitionem juris augurii confequi

cupio, tum mehercule tuis incredibiliter ftudiis erga me mu-

neribufque delecftor. Quod autem a me tale quiddam defide-

ras, fane mihi confiderandum efi:, quonam te remunerer po-

tiflimum genere : nam profedlo non efi: meum, qui in fcribendo

(ut foles admirari) tantum inxlufiiriae ponam, committere, ut

negligens fcribendo fuifiê videar;praefertim cum id non modo

negligentis, fed etiam ingrati, animi crimen futurum fit. Verum

haec videbimus. Illud, quod polliceris, velim pro tua fide di-

ligentiaque, et pro nofi:ra non inftituta, fed jam inveterata ami-

citia, cures, enitare, ut fupplicatio nobis quam honorificen-

tifiime, quam primumque, decernatur. Omnino ferius mifi li-

teras, quam vellem: in quo cum navigandi difficultas fuit odio-

fa, tum ipfum in difcefifum fenatus incidifife credo literas meas.

Sed id feci addudlus audloritate et confilio tuo : idque a me

redle fadtum puto, quod non ftatim ut appellatus imperator

fum, fed aliis rebus additis aefiîvifque confedis, litcras mife-

rim. Haec igitur tibi erunt curae, quemadmodum ofiendis: me-

ûe totum, et mea, et meos commendatoshabebis. Vale.



AD EAMILIARES LIB. III. 65


X. O U M eft ad nos allatum de temeritate eorum, qui tibi

negotium facelTerent, etfi graviter primo nuntio com-

motus fum, quod nihil tam praeter opinionem meam accidere

potuit ; tamen ut me coUegi, caetera mihi facillima videbantur,

quod et in te ipfo maximam fpem et in tuis magnam habe-

bam ; multaque mihi veniebant in mentem, quamobrem iftum

laborem tibi etiam honori putarem fore. Illud plane moleile

tuli, quod certiffimum et juftiffimum triumphum hoc invido-

rum confilio effc tibi ereptum videbam. Quod tu fi tanti fa~

cies, quanti ego femper judicavi faciendum elfe, facies fapien-

ter, et ages vid:or ex inimicorum dolore triumphum juftiffi-

mum. Ego enim plane video fore nervis, opibus, fapientia tua,

vehementer ut inimicos tuos pceniteat intemperantias fu'<£. De

me tibi fic, conteflans omnes deos, promitto atque confirmo,

me pro tua dignitate (malo enim dicere, quam pro falute) in

hac provincia, cui tu prasfuifti, rogando deprecatoris, labo-

rando propinqui, au(ftoritate cari hominis (ut fpero) apud ci-

vitates, gravitate imperatoris, fufcepturum ofiicia atque par-

tes. Omnia volo a me et poftules et expedtes : vincam meis

officiis cogitationes tuas. Q^Servilius perbreves mihi a te li-

teras reddidit, quae mihi tamen nimis longas vifse funt ; inju-

riam enim mihi fieri putabam, cum rogabar. Nollem accidiffet

tempus, in quo perfpicere poffes, quanti ego te, quanti Pom-

peium, (quem unum ex omnibus facio, ut debeo, plurimi)

quanti Brutum, facerem;quanquam in confuetudine quoti-

diana perfpexiffes, ficut perfpicies: fed quoniam accidit, fi quid

a me praEtermiffum erit, commiffum facinus et admiffum de-

decus confitebor. Pontinius, qui a te tradatus eft praeflanti ac

fmgulari fide, cujus tui beneficii fum ego teflis, praeftat tibi

memoriam benevolentiamque, quam debet : qui cum maximis

ToM. vn. I



66 EPISTOLARUMrebus fuis coacflus a me invitiflimo decefliiret, tamen, ut vidit

intereiTe tua, confcendens jam navem, Ephefo Laodiceam re-

vertit. Talia te cum fludia videam habiturum cf[e innumera-

bilia, plane dubitare non poflum, quin tibi amplitudo ifta

follicitudo futura lit. Si vero efficis, ut cenfores creentur>

et fi ita gelTeris cenfuram ut et debes et potes ; non tibi folum,

fed tuis omnibus, video in perpetuum fummo te praefidio

futurum. Illud pugna et enitere, ne quid nobis temporis pro-

rogetur ; ut cum hic tibi fatisfecerimus, iflic quoque noflram

in te benevolentiam navare poflimus. Quje de hominum atque

ordinum omnium erga te fludiis fcribis ad me, minime mihi

miranda et maxime jucunda acciderunt : eademque ad me per-

icripta funt a familiaribus meis. Itaque capio magnam volupta-

tem, cum tibi, cujus mihi amicitia non folum ampla, fed etiam

jucunda efl, ea tribui, quae debeantur; tum vero remanere etiam

nunc in civitate noftra fludia prope omnium confenfu erga for-

tes et induftrios viros;

quas mihi ipfi una femper tributa mer-

ces efl laborum et vigiliarum mearum. Illud vero mihi permi-

rum accidit, tantam temeritatem fuifle in eo adolefcente, cu-

jus ego falutem duobus capitis judiciis fumma contentione

defendi, ut tuis inimicitiis fufcipiendis oblivifceretur patroni

omnium fortunarum ac rationum fuarum ; prsefertim cum tu

omnibus vel ornamentis, vel praefidiis, redundares, illi (ut levif-

iime dicam) multa deeffent. Cujus fermo flultus et puerilis erat

jam antea ad me a M. CjElio, familiari noflro, perfcriptus : de

quo item fermone multa fcripta funt abs te. Ego autem citius

cum eo, qui tuas inimicitias fufcepiffet, veterem conjun<!l:io-

nem diremifTem, quam novam conciliafTem. Neque enim de

meo erga te ftudio dubitare debes, neque id efl obfcurum cui-

quam in provincia, nec Romae fuit. Sed tamen iignificatur in

tuis literis fufpicio qus-dam et dubitatio tua : de qua alienum

tempus eft mihi tecum expoflulandi, purgandi autem mei ne-

ceffarium. Ubi enim ego cuiquam legationi fui impedimento,

quo minus Romam ad laudem tuam mitteretur ? aut in quo



AD FAMILIARES LIB. III. tj

potui, fi te palam odifTem, minus, quod tibi obeilet, facere ? ii

clam, magis aperte inimicus efTe ? Quod fi elTem ea perfidia,

qua funt ii, qui in nos haec conferunt \ tamen ea flultitia certe

non fuilfem, ut aut in obfcuro odio apertas inimicitias, aut, in

quo tibi nihil nocerem, fummam oflenderem vohmtatem no-

cendi. Ad me adire quofdam memini, qui dicerent, nimis mag-

nos fumptus legatis decerni ; quibus ego non tam imperavi,

quam cenfui, fumptus legatis quam maxime ad legem Cor-

neham decernendos. Atque in eo ipfo me non perfeveralle tef-

tes funt rationes civitatum, in quibus, quantum quasque vo-

luit, legatis tuis datum induxit. Te autem quibus mendaciis

homines leviflimi onerarunt ? non modo fublatos fumptus, fed

etiam a procuratoribus eorum, qui jam profed:i effent, repeti-

tos et ablatos, eamque caufam multis omnino non eundi fuiffe.

Quererer tecum atque expoflularem, ni (ut fupra fcripfi) pur-

gare me tibi hoc tuo tempore, quam accufare te, mallem j id-

que putarem efie redlius. Itaque nihil de te, quod credideris de

me ; quamobrem non debueris credere, pauca, dicam. Nam,

fi me virum bonum, fi dignum his ftudiis eaque dod:rina, cui

me a pueritia dedi, fi fatis magni animi, non minimi confiHi,

in maximis rebus perfpedtum habes; nihil in me non modo perr.

fidiofum, et infidiofum, et fallax, in amicitia, fed ne humile

quidem, aut jejunum, debes agnofcere. Sin autem me aflutum

et occuhum juvat fingere; quid efl, quod minus cadere in ejuf-

modi naturam poflit, quam aut florentifiimi hominis afpernari

benevolentiam, aut ejus exiftimationem oppugnare in provin-

cia, cujus laudem domi defenderis ? aut in ea re animum oflen-

dere inimicum, in qua nihil obfis ? aut id eligere ad perfidiam,

quod ad indicandum odium apertifhmum fit, ad nocendum le-

vifTimum ? Quid erat autem, cur ego in te tam implacabihs

eflem, cum te ex fratre meo ne tunc quidem, cum tibi prope

neceffe eflet eas agere partes, inimicum mihi fuiffe cognoffem ?

Cum vero reditum noftrum in gratiam uterque expetiffet, quid

in confulatu tuo fruflra mecum egifli, quod me aut facere,

I 2



68 EPISTOLARUMaut fentirc, voluKTes ? Quid mihi mandafti, cum te Puteolis

profequerer, in quo non expe(ftationem tuam diligentia mea

vicerim ? Quod fi id eft maxime aftuti, omnia ad fuam utili-

tatem referre, quid mihi tandem erat utilius, quid commodis

meis aptius, quam hominis nobiliffimi atque honoratiffimi con-

jundlio, cujus opes, ingenium, liberi, affines, propinqui, mihi

magno vel ornamento, vel praefidio, effe pojfTent ? Qux tamen

ego omnia in expetenda amicitia tua, non aflutia quadam, fed

aliqua potius fapientia, fecutus fum. Quid? illa vincula, quibus

quidem libentiffime adftringor, quanta funt, ftudiorum limili-

tudo, fuavitas confuetudinis, dele<ftatio vitae atque vidlus, fer-

monis focietas, Yiterx interiores ? Atque haec domeftica. Quid

illa tandem popularia ? reditus illuftris in gratiam ? in quo ne

per imprudentiam quidem errari poteft fine fufpicione perfidias

ampliffimi facerdotii collegium ? in quo non modo amicitiam

violari apud majores noftros fas non erat, fed ne cooptari qui-

dem facerdotem licebat, qui cuiquam ex collegio effet inimi-

cus. Quas ut omittam tam multa atque tanta, quis unquam

tanti quemquam fecit, aut facere potuit, aut debuit, quanti

ego Cn. Pompeium, focerum tuae filias ? Etenim fi merita va-

lent; patriam, liberos, falutem, dignitatem, memetipfum, mihi

per illum reflitutum puto : li confuetudinis jucunditas ; quas

fuit unquam amicitia confularium in noflra civitate conjundlior ?

fi illa amoris atque officii figna;quid mihi ille non commifit ?

quid non mecum communicavit ? quid de fe in fenatu, cum

ipfe abeffet, per quemquam agi maluit ? quibus ille me rebus

non ornatiffimum voluit ampliffime? qua denique ille facilitate,

qua humanitate, tulit contentionem meam pro Milone, adver-

fante interdum ad;ionibus fuis ? quo ftudio providit, ne quas

me iliius temporis invidia attingeret, cum me confilio, cum

audoritate, cum armis denique texit fuis ? Quibus quidem

temporibus haec in eo gravitas, haec animi altitudo fuit, non

niodo ut Phrygi alicui, aut Lycaoni, quod tu in legatis fe-

cifli, fed ne fummorum quidem hominum malevolis de me




fermonibus, crederet. Hujus.igitur filius cum fit gener tuus,

-cumque, praster hanc conjundlionem affinitatis, quam iis Cn.

Pompeio carus, quamque jucundus, intelligam, quo tandem

animo in te effe debeo ? cum praefertim eas ad me is literas

miferit, quibus, etiamli tibi, cui fum amiciffimus, hoftis effem,

placarer tamen; totumque me ad ejus viri, ita de me meriti, vo-

luntatem nutumque converterem. Sed haec hadtenus : pluribus

enim etiam fortaffe verbis, quam neceffe fuit, fcripta funt. Nunc

ea, quae a me profed:a, quaeque inflituta funt, cognofce. * * *

Atque haec agimus et agemus magis pro dignitate, quam pro

periculo tuo. Te enim (ut fpero) propediem cenforem audie-

mus: cujus magiflratus officia, quas funt maximi animi fum-

mique confilii, tibi diligentius et accuratius, quam hasc, qua;

nos de te agimus, cogitanda effe cenfeo. Vale.

M. T. C. Appio Pulchro, (ut fpero) Censori, S. D.

XI. /ÛM effem in caflris ad fluvium Pyramum, redditos mihi

funt uno tempore a te epiflolae duas, quas ad me Q^

Servilius TarfD miferat. Earum in altera dies erat adfcripta

nonarum Aprilium ; in altera, quae mihi recentior videbatur,

dies non erat. Refpondebo igitur fuperiori prius, in qua fcribis

ad me de abfolutione majeftatis. De qua, etfi permultum ante

certior fad:us eram literis, nuntiis, fama denique ipfa, (nihil

enim fuit clari-us; non quo quifquam aliter putaffet^ fed nihil

de infignibus ad laudem viris obfcure nuntiari folet) tamen

eadem illa laetiora fecerunt mihi tuae literae : non fblum quia

planius loquebantur et uberius, quam vulgi fermo -, fed etiam

quia magis videbar tibi gratulari, cum de te ex te ipfo audie-

bam. Complexus igitur fum cogitatione te abfentem: epiflolam

vero ofculatus, etiam ipfe mihi gratulatus fum. Quae enim a

eundo populo, a fenatu, ajudicibus, ingenio, induftriae, vir-

tuti, tribuuntur ; quia mihi ipfe affentor fortaife, cum ea effe ia



70 EPISTOLARUMme fingo ; milil qiioque ipfi tribui puto. Nec tam gloriofum

exitum tui judicii extitiife, fed tam pravam inimicorum tuorum

mentem fuilTe, mirabar. De ambitu vero quid intereft, inquies,

an de majeilate ? Ad rem nihil. Alterum enim non attigifli,

alteram auxifti. Veruntamen eil: majeftas (et iic Sylla voluit)

ne in quemvis impune declamari liceret. Ambitus vero ita

apertam vim habet, ut aut accufetur improbe, aut defenda-

tur. Qui enim fadta, aut non fadla, largitio ignorari potefl ?

Tuorum autem honorum curfus cui fufped:us unquam fuit ?

Me miferum, qui non affuerim ! Quos ego rifus excitaffem ? Sed

de majeftatis judicio duo mihi illa ex tuis literis jucundiffima

fuerunt : unum, quod te ab ipfa republica defenfum fcribis

qujE quidem, etiam in fumma bonorum et fortium civium co-

pia, tueri tales viros deberet ; nunc vero eo magis, quod tanta

penuria efl in omni vel honoris, vel actatis, gradu, ut tam orba

civitas tales tutores comple6li debeat : alterum, quod Pompeii

et Bruti iidem benevolentiamque mirifice laudas. Laetor vir»

tute et ofHcio cum tuorum neceffariorum, meorum amicifli-

morum, tum alterius, omnium feculorum et gentium princi-

pis ; alterius, jampridem juventutis, celeriter (ut fpero) civi-

tatis. De mercenariis teflibus a fuis civitatibus notandis, nili

jam fadtum aliquid efl per Flaccum, liet a me, cum per Afiam

decedam. Nunc ad alteram epiflolam venio, Quod ad me quafi

formam communium temporum et totius reipublicae mififti

«xprefTam, prudentia literarum tuarum valde mihi efl grata. Vi-

deo enim et pericula leviora, quam timebam, et majora prs-

lidia, fi quidem (ut fcribis) omnes vires civitatis fe ad Pom-

peii dudtum applicaverunt : tuumque fimul promptum animum

et alacrem perfpexi ad defendendam rempublicam, mirificam-

que cepi voluptatem ex hac tua diligentia, quod in fummis tuis

occupationibus, mihi tamen reipublicas flatum per te notum

effe voluifli. Nam augurales libros ad commune utriufque nof-

trum otium ferva. Ego enim a te cum tua promiffa per literas

flagitabam, ad urbem te otiofifrimum effe arbitrabar. Nunc



AD FAMILIARES LIB. IIL 71

tamen, ut ipfe poUiceris, pro auguralibus libris, orationes tuas

confedlas omnes exped:abo. Tullius, cui mandata ad me de-

diili, non convenerat me:

nec erat jam quifquam mecum tuo-

rum, praster omnes meos, qui funt omnes tui. Stomachofio-

res meas literas quas dicas effe, non intelligo. Bis ad te fcrip-

ii, me purgans diligenter, te leviter accufans in eo quod de

me cito credidiffes ; quod genus querelae mihi quidem vide-

batur effQ amici : fm tibi difplicet, non utar eo pofthac. Sed

ii, ut fcribis, eae literas non fuerunt difertae, fcito meas non

fuiffe. Ut enim Ariftarchus Homeri verfum negat, quem non

probat ; lic tu, (libet enim mihi jocari) quod difertum non

erit, ne putaris meum. Vale, et in cenfura, li jam es cenfor,

(ut fpero) de proavo multum cogitato tuo.


XII. /^RATULABOR tibi prius, (ita enim rerum ordo

poftulat) deinde ad me convertar. Ego vero vehe-

menter gratulor de judicio ambitus : neque id, quod nemini

dubium fuit, abfolutum effe te; fed illud, quod quo meUor ci-

vis, quo vir clarior, quo fortior amicus, es, quoque plura vir-

tutis et induilriae ornamenta in te funt, eo mirandum eil magis,

nullam ne in tabellae quidem latebra fuiife abfconditam male-

volentiam, quae te impugnare auderet. Non horum temporum,

non horum hominum atque morum, negotium : nihil jam fum

pridem admiratus magis. De me autem, fufcipe pauHfper meas

partes, et eum te eife iinge, qui fum ego : fi facile inveneris

quod dicas, noli ignofcere hseiitationi mex. Ego vero velim

mihi Tuliiaeque meae (ficut tu amiciifime et fuaviilime optas)

profpere evenire ea, quae me infciente fadla funt a meis : fed

ita cecidiife, ut agerentur eo tempore, fpero omnino cum ali-

qua feiicitate, et opto. Veruntamen plus me in hac fpe tua

fapientia et humanitas confoktur, quam opportunitas temporis*



72 EPISTOLARUMItaque, quemadmodum expediam exitum hujus inflitutae ora-

tionis, non rcperio. Neque enim triftius dicere quidquam de-

beo ea de re, quam tu ipfe ominibus optimis profequeris. Ne-

que non me tamen mordet aliquid : in quo unum vereor, ne

tu parum perfpicias ea, qu^ gefta fint, ab aliis effe gefta, qui-

bus ego ita mandaram, ut, cum tam longe abfuturus eflem,

ad me ne referrent ; agerent, quod probaffent. In hoc autem

mihi illud occurrit : Quid tu igitur, fi affuifTes ? Rem probaf-

fem : de tempore, nihil te invito, nihil fme confilio egiffem

tuo. Vides fudare me, jamdudum laborantem, quomodo ea

tuear, quas mihi tuenda funt, et te non offendam. Leva me

igitur hoc onere : nunquam enim mihi videor tradâife caufara

difficiliorem. Sic habeto tamen : nifi jam tunc omnia negotia

cum fumma tua dignitate diligentiffime confecifTem, tametfi

nihil videbatur ad meum erga te priflinum fludium addi pofTe;

tamen, hac mihi afhnitate nuntiata, non majore equidem flu-

dio, fed acrius, apertius, fignificantius, dignitatcm tuam defen-

difTem. Decedenti mihi, et jam imperio annuo terminato, ante

diem iii. nonas Sextiles, cum ad Sidam navi accederem, et

mecum Q^Servilius efTct, literae a meis funt redditae. Dixi

ftatim Servilio, (etenim videbatur effe commotus) ut omnia a

me majora expecStaret. Quid multa ? Benevolentior tibi, quam

fui, nihilo fum fad:us ; diligentior ad declarandam benevolen-

tiam multo. Nam ut vetus noflra fimultas antea flimulabat me,

ut caverem, ne cui fufpicionem fidle reconciliatae gratiae darem;

fic afHnitas novam curam mihi affert cavcndi, ne quid de fum-

mo meo erga te amore detradum effe videatur. Vale.

M. T. C. Appio Pulchro S. P. D.

XIII. /ÛA S I divinarem tali in officio fore mihi aliquando

^ expetendum fludium tuum ; fic, cum de tuis rebus

geflis agebatur, inferviebam honori tuo. Dicam tamen vere j



AD FAMILIARES LIB. IIL y^

plus, quam acceperas, reddidifti. Quis enim ad me non per-

fcripfit, te non folum au(floritate orationis, fententia tua, qui-

bus ego a tali viro contentus eram, fed etiam opera, confilio,

domum veniendo, conveniendis. meis, nullum munus officii

cuiquam reliquum fecilTe ? Haec mihi ampliora multo funt,

quam illa ipfa, propter quse haec laborantur. Infignia enim vir-

tutis multi etiam fine virtutc affecuti funt ; talium virorum

tanta ftudia alTequi fola virtus poteft. Itaque mihi propono

frudtum amicitiae noftrae ipfam amicitiam, qua nihil eft ube-

rius, prasfertim in iis ftudiis, quibus uterque noftrum devinc-

tus eft. Nam tibi me profiteor et in repubiica focium, de qua

idemfentimus, et in quotidiana vita conjundium

cumiis arti-

bus ftudiifque, quae colimus. Velim ita fortuna tuIilTet, quanti

ego omnes tuos facio, uti tu meos facere poffes : quod tamen

ipfum, nefcio qua permotus animi divinatione, non defpero.

Sed hoc nihil ad te : noftrum eft onus. Illud velim fic habeas

(quod intelliges) hac re novata additum potius aliquid ad

meum erga te fludium, cui nihil videbatur addi poffe, quam

quidquam effe detra(5tum. Cum haec fcribebam, Cenforem te

jam effe fperabam : eo brevior efl hasc epiflola, et, ut adverfus

magiflrum morum, modeflior. Vale.

ToM. VIL K



[ 74 3

EPISTOLARUMAD FAMILIARES

L I B E R IV.

M. T. C. Ser. Sulpicio S. D.

I. /ÂIUS Trebatius, familiaris meus, ad me fcriplit, te

\ i ex fe quaefilTe quibus in locis eifem ; molefteque te

ferre, quod me propter valetudinem tuam, cum ad urbem ac-

ceffiifem, non vidiffes; et hoc tempore velle te mecurft, li pro-

pius acceffiffem, de officio utriufque noftrum communicare.

Utinam, Servi, falvis rebus (fic enim eft dicendum) colloqui

potuiifemus inter nos ; profedlo aliquid opis occidenti reipub-

licce tuliHemus. Cognoram enim jam abfens, te, hsec mala

multo ante providentem, defenforem pacis et in confulatu tuo

et poft confulatum fuiife. Ego autem, cum confilium tuum

probarem, et idem ipfe ientirem, nihil proficiebam. Sero enim

veneram ; folus eram ; rudis eife videbar in caufa ; incideram

in hominum pugnandi cupidorum infanias. Nunc, quoniam

nihil jam videmur opitulari poife reipublicdB ; fi quid eft, in

quo nobifmetipfis confulere poffimus, non ut aliquid ex prif-

tino ilatu noftro retineamus, fed ut quam honeiliffime lugea-

mus ; nemo eil omnium, quicum potius mihi, quam tecum,

communicandum putem. Nec enim clariffimorum virorum,

quorum fimiles eife debemus, exempla, neque do(fliffimorum,

quos femper coluiili, praecepta, te fugiunt. Atque ipfe antea



AD FAMILIARES L I B. IV.IS

ad te fcriplilTem, te fruftra in fenatum, five potius in conven-

tum fenatorum, effe venturum ; ni veritus effem, ne ejus ani-

mum oifenderem, qui a me, ut te imitarer, petebat. Cui qui-

dem ego, me cum rogaret ut adelTem in fenatu, eadem omnia,

quse a te de pace et de Hifpaniis didta funt, oftendi me effe

didlurum. Res videas quo modo fe habeat : orbem terrarum,

knperiis diflributis, ardere bello : urbem line legibus, fme ju-

diciis, line jure, Iine iide, reli6tam direptioni et incendiis. Ita-

que mihi venire in mentem nihil potert non modo quid fperem,

fed vix jam quid audeam optare. Sin autem tibi, homini pru-

dentiflimo, videtur utile elfe nos colloqui, quanquam longius

etiam cogitabam ab urbe difcedere, cujus jam etiam nomen in-

vitus audio, tamen propius accedam : Trebatioque mandavi, ut

fi quid tu eum velles ad me mittere, ne recufaret j idque ut fa-

cias velim ; aut li quem tuorum fidelium voles, ad me mittas ;

ne aut tibi exire ex urbe necelTe fit, aut mihi accedere. Ego

tantum tibi tribuo, tantum mihi fortalfe arrogo, ut explora-

tum habeam, quidquid nos communi fententia ftatuerimus, id

omnes homines probaturos. Vale.


II. A NTE diem iii. kal. Maias, cum eifem in Cumano,

accepi tuas literas : quibus ledlis, cognovi non fatis pru-

denter feciffe Philotimum;qui cum abs te mandata haberet,

ut fcribis, de omnibus rebus, ipfe ad me non veniffet, literas

tuas mififfet;quas intellexi breviores fuiffe, quod eum perla-

turum putaffes. Sed tamen, poflquam literas tuas legi, Poflu-

mia tua me convenit, et Servius nofler. His placuit, ut tu in

Cumanum venires jquod etiam mecum ut ad te fcriberem

egerunt. Quod meum confilium exquiris, id efl tale, ut capere

facilius ipfe pofTim, quam alteri dare, Quid enim eft, quod

audeam fuadere tibi, honiini fumma aucftoritate fummaque

K 2



76 EPISTOLARUMprudentla ? Si, quid reftiffimum fit, quaDrimus; perfplcuum eft.

Si, quid maxime expediat ; obfcurum. Sin ii fumus, qui pro-

fed:o efft debemus, ut nihil arbitremur expedire, nifi quod rec-

tum honeflumque fit; non poteft effe dubium, quid faciendum

nobis fit. Quod exiflimas meam caufam conjundtam effe cum

tua, certe fimilis in utroque noflrum, cum optime fentiremus,

error fuit. Nam omnia utriufque confilia ad concordiam fpec-

taverunt : qua cum ipfi Caefari nihil effet utilius, gratiam quo-

que nos inire ab eo, defendenda pace, arbitrabamur. Quan-

tum nos fefellerit, et quem in locum res dedudla fit, vides.

Neque folum ea perfpicis, quae geruntur, quaeque jam gefla

funt, fed etiam qui curfus rerum, qui exitus, futurus fit. Ergo

aut probare oportet ea, quas fiunt ; aut intereffe, etiamfi non

probes: quorum altera mihi turpis, altera etiam periculofa, ratio

videtur. Reflat, ut difcedendum putem : in quo reliqua videtur

effe deliberatio, quod confilium in difcefTu, quae loca, fequa-

mur. Omnino cum miferior res nunquam accidit, tum ne de-

liberatio quidem difficilior ; nihil enim conftitui poteft, quod

non incurrat in magnam aliquam difficultatem. Tu, fi videbi-

tur, ita cenfeo facias; ut, fi habes jam ftatutum, quid tibi agen-

dum putes, in quo non fit conjundtum confilium tuum cum

meo, fuperfedeas hoc labore itineris : fin autem eft quod me-

cum communicare velis, ego te expedtabo. Tu, quod tuo com-

modo fiat, quam primum velim venias j ficut intellexi et Ser-

vio et Poflumia^ placere. Vale.


IIL\T E H EM E N T E R te effe follicitum, et in communi-

bus miferiis prascipuo quodam dolore angi, multi ad nos

quotidie deferunt. Quod quanquam minime miror, et meum

quodammodo agnofco ; doleo tamen, te fapientia prasditum

prope fmgulari, non tuis bonis deledtari potius, quam alienis



AD FAMILIARES L I B. IV. 11

malis laborare. Me quidem, etfi nemini concedo, qui majorem

ex pernicie et pefte reipublicse moleftiam traxerit, tamen multa

jam confolantur, maximeque confcientia confiliorum meorum.

Multo enim ante tanquam ex aliqua fpecula profpexi tempefta-

tem futuram; neque id folum mea fponte, fed multo etiam ma-

gis monente et denuntiante te. Etfi enim abfui magnam partem

confulatus tui, tamen et abfens cognofcebam, quas eflet tua in

hoc peflifero bello cavendo et praedicendo fententia ; et ipfe

afFui primis temporibus tui confulatus, cum accuratiffime mo-

nuifli fenatum colledlis omnibus bellis civilibus, ut et illa ti-

merent, quae meminifTent ; et fcirent, cum fuperiores, nullo

tali exemplo antea in republica cognito, tam crudeles fuiffent,

quicunque poftea rempublicam oppreflifret armis, multo into-

lerabiliorem futurum. Nam, quod exemplo fit, idetiamjure

lieri putant : fed aliquid, atque adeo multa, addunt et afferunt

de fuo. Quare meminifTe debes, eos, qui audloritatem et con-

filium tuum non funt fecuti, fua flultitia occidifTe, cum tua

prudentia falvi effe potuifTent. Dices, Quid me ifta res con-

folatur in tantis tenebris, et quafi parietinis reipublicas ? Efl

omnino vix confolabilis dolor ; tanta eft omnium rerum amiflio,

et defperatio recuperandi. Sed tamen et Caefar ipfe ita de te

judicat, et omnes cives fic exiftimant, quafi lumen aliquod,

extindlis caeteris, elucere fandlitatem, et prudentiam, et digni-

tatem tuam. Ha^c tibi ad levandas moleftias magna effe debent.

Quod autem a tuis abes, id eo levius ferendum efl, quod eo-

dem tempore a multis et magnis molefliis abes : quas ad te

omnes perfcriberem, nifi vererer;, ne ea cognofceres abfens,

qu£E quia nori vides, mihi videris meliore effe conditione,

quam nos, qui videmus. Hadenus exiflimo noftram confolatio-

nem redte adhibitam effe, quoad certior ab homine amiciflimo

fieres iis de rebus, quibus levari pofTent moleftiae tuas, Reliqua

funt in te ipfo, neque mihi ignota, nec minima folatia, et,

ut quidem ego fentio, multo maxima : quas ego ipfe experiens

ûotidie, fic probo, ut ea mihi falutem afferre videantur, Te



78 EPISTOLARUMautem ab initio astatis memoria teneo fumme omnium dodtri-

narum ftudiofum fuifle, omniaque, quas a fapientiffimis ad bene

vivendum tradita effent, fummo ftudio curaque didicilTe ; quae

quidem, vel optimis rebus, et ufui et deledtationi elfe pofTent

his vero temporibus habemus aliud nihil, in quo acquiefcamus.

Nihil faciam infolenter, neque te tali vel fcientia, vel natura,

praeditum hortabor, ut ad eas te referas artes, quibus a primis

temporibus aetatis ftudium tuum dedifti : tantum dicam, quod

te fpero approbaturum, me, pofteaquam illi arti, cui ftudue-

ram, nihil elfe loci neque in curia, neque in foro, viderem,

omnem meam curam atque operam ad Philofophiam contuHlTe.

Tuae fcientias excellenti ac fmgulari, non multo plus, quamnoftras, reii<flum eft loci. Quare non equidem te moneo, fed

mihi ita perfuafi, te quoque in iifdem verfari rebus, quae etiam

fi minus prodelTent, animum tamen a follicitudine abducerent.

Servius quidem tuus in omnibus ingenuis artibus, in primifque

in hac, in qua ego me fcripfi acquiefcere, ita verfatur, ut ex-

cellat. A me vero fic diligitur, ut tibi uni concedam, praeterea

nemini ; mihique ab eo gratia refertur : in quo ille exiflimat,

quod facile appareat, cum me colat et obfervet, tibi quoque

in eo fe facere gratiffimum. Vale.

M. T. C. Ser. S u L p I c I o S. D.

IV. A C C I P I O excufationem tuam, qua ufus es, cur fcepius

ad me Hteras uno exemplo dediffes : fed accipio ex ea

parte, quatenus aut negh"gentia, aut improbitate eorum, qui

epiftolas accipiant, fieri fcribis, ne ad nos perferantur. Illam

partem excufationis, qua te fcribis orationis paupertate(fic

enim appellas) iifdem verbis epiftolas faepius mittere, nec

nofco, nec probo. Et ego ipfe, quem tu per jocum (fic enim

accipio) divitias orationis habere dicis, me non effe verborum

admodum inopem agnofco ; eipMvmSKf enim non neceffe efl




fed tamen idem {noc hoc eipcoyivofô^) facile cedo tuorum fcrip-

torum fubtilitati et elegantise. Confilium tuum, quo te ufum

fcribis hoc Achaicum negotium non recufavifle, cum femperprobav-ilTem, tum multo magis probayi, led:is tuis proximis

literis. Omnes enim caufse, quas commemoras, juftiffimae

funt, tuaque et audtoritate et prudentia digniilim^. Quod

aliter cecidilTe rem exiftimas, atque opinatus lis, id tibi nullo

modo aiTentior. Sed quia tanta perturbatio et confuiio eft

rerum, ita perculfa et proftrata foediffimo bello jacent omnia,

ut is cuique locus ubi ipfe fit, et fibi quifque, miferrimus

£{re videatur ;propterea et tui te confilii poenitet ; et nos, qui

domi fumus,tibi beati

videmur: at contra

nobis, non tu qui^dem vacuus moleftiis, fed pra3 nobis beatus. Atque hoc ipfo

melior efb tua, quam noftra., conditio ; quod tu, quid doleat^

fcribere audes, nos ne id quidem tuto poiTumus ; nec id vidloris

vitio, quo nihil moderatius, fed ipfius vidtoriae, qua^ civilibus

bellis femper eft infolens. Uno te vicimus, quod de Marcelli,

collegaa tui, falute paulo ante, quam tu., cognovimus : etiam,

mehercule, quod, quemadmodum ea res ageretur, vidimus,

Nam fic fac exiftimes ; poft has miferias, id eft, poilquam ar^

jnis difceptari coeptum eil: de jure publico, nihil eife

ad:uroaliud cum dignitate. Nam et ipfe Caefar, accufata acerbitate

Marcelli, (fic enim appellabat) laudataque honoriiicentiilime

jet aequitate tua et prudentia, repente prêter ipem dixit, fe fe-

natui, roganti de Marcello, ne hominis quidem caufa nega-

turum. Fecerat autem hoc fenatus, ut, cum a L. Pifone men-

tio eifet fad:a de Marcello, et cum C. Marcellus fe ad Csfaris

pedes abjeciifet, cund:us confurgeret, et ad C^farem fupplex

accederet. Noli quserere: ita mihi pulcher hic dies vifus eil, ut

fpeciem aliquam viderer videre quaii revivifcentis reipublicaEi.

Itaque, cum omnes ante me rogati Csefari gratias egiifent, prs-

ter Volcatium, (is enim, ii eo loco eifet, negavit fe fadtu-

'Fum fuiife) ego rogatus mutavi meym coniilium. Nam ilatufir-

•jam, uoa mehercuk inertia, fed ie£derio priiUaas digixitatis»



8o EPISTOLARUMin perpetuum tacere. Fregit hoc meum conlilium et Cae-

faris magnitudo animi, et fenatus officium. Itaque pluribus

verbis egi Caefari gratias : meque metuo ne etiam in caeteris

rebus honefto otio privarim, quod erat unum folatium in ma-

hs. Sed tamen, quoniam effugi ejus offenfionem, qui fortaife

arbitraretur, me hanc rempublicam non putare, fi perpetuo

tacerem, modice hoc faciam, aut etiam intra modum j ut et

illius voluntati et meis ftudiis ferviam. Nam etfi a prima aetatc

me omnis ars et dodtrina liberalis, et maxime Philofophia, dc^

ledtavit ; tamen hoc ftudium quotidie ingravefcit, credo et

aetatis maturitate ad prudentiam, et his temporum vitiis, ut

nulla res alia levare animum moleftiis pofTit. A quo ftudio tc

abduci negotiis intelligo ex tuis literis : fed tamen aliquid jam

nodles te adjuvabunt. Servius tuus, vel potius nofter, fumma

me obfervantia colit ; cujus ego cum omni probitate fumma-

que virtute, tum ftudiis dodtrinaque, dele(5tor. Is mecum fapc

de tua manfione, aut deceflione, communicat. Adhuc in hac

fum fententia, nihil ut faciamus, ni(i quod maxime Caefar vellc

videatur. Res funt ejufmodi, ut fi Romae fis, nihil te, praster

tuos, dele<5tare poflit. De reliquis; nihil melius ipfo eft: caeteri

ct caetera ejufmodi, ut, fi alterutrum neceffe fit, audire ea malis,

quam videre. Hoc noftrum confilium nobis minimejucundum

eft, qui te videre cupimus : fed confulimus tibi. Vale.

Ser. Sulpicius M. T. Ciceroni S. D.

V. jp O S^TEA quam mihi renuntiatum eji de obitu Tûllia, JiUes

tuce, fane quam pro eoy ac debuiy graviter molejieque tuli ;

communemque eam calamitatem exijiimavi : qui Ji ijiic affuijjemy

neque tihi defuijfem, coramque meum dolorem tibi declaraffem. Etfi

genus hoc confolationis miferum atque acerbum eji, propterea quia

per quos ea conferi debet, propinquos ac familiares, ipfi pari mo-

lefiia afficiuntur, neque fine lacrymis multis id conari queunt ; uti



AD FAMILIARES L I B. IV. 8i

magis ipji videantur aliorum conjolatione indigere, quam aliis poffe

Jiium ojicium pr<^Jiare : tameUy qua; in prajentia in mentem mihi

venerunty decrevi brevi ad te perjcribere j no7i quod ea te fugere

exijiimeniy Jed quod forjitany dolore impeditus, minus ea perjpicias,

îd ejiy quod tanto opere te co?nmoveat tuus dolor inteflinus ? Co-

gita quemadmodum adhucfortuna nobijcum egerit : ea nobis erepta

effey quce hominibus non minus quatn liberi, cara ejfe debent, pa-

trianiy honejlatemy dignitatemy honores omnes. Hoc uno incomtnodo

additOy quid ad dolorem adjungi potuit ? aut qui non in illis rebus

exercitatus anitnus callere jam debety atque omnia minoris cejlima'

re ? An illius viceniy credoy doles ? ôties in eam cogitationem

necefe eji et tu venerisy et nosfcepe incidimusy hifce tetnporibus non

pejjime cum iis effe aBmny quibus fne dolore licitmn eji mortem

cum vita commutare ? îd autem fuity quod illam hoc tempore

ad vivendum magnopere i?ivitare pojjet ? quce res ? qucefpes ? qiiod

animifolatium ? Ut cum aliquo adolefcente primario conjunBa ceta^

tem ageret ? Licitum eji tibi (credo) pro tua dignitate ex hacju-

ventute generum deligerey cujus fidei liberos tuos te tuto commit'

tere putares, An ut ea liberos exfefe pareret;

quos cum forentes

videret, lcetaretur ? qui rem a parente traditam perfe tenere pof-

fent ? honores ordinatim petituri effent in republica ? in amicoriim

negotiis iiberalitate Jua uti ? îd horu?n fuity quod non prius,

qua?n datum ejiy ade?nptu?n ft ? At vero malum ef liberos amit-

tere. Maiunty ?iiji hoc pejus fty hcecfufferre et perpeti. ^ce res

mihi ?2on mediocrem conJolatio?iem attulity volo tibi co??imemorare,

f Jh'te eade?n res tibi minuere dolorem pojfit. Ex Afia rediens,

cum ab JEgina Megaram verfus navigare^n, ca^pi regio?ies circum-

circa profpicere. Pofi me erat JEgina, a?ite Megara, dexfra Pi-

rceeusy finijira Corinthus : quce oppida quodam te?npore fiore?itifftma

fueru?it, nu?ic profirata et diruta ante oculos jacent. Ccepi egomet

7?iecu??i fic cogitare : He?n ! nos homunculi i?idigna?nury fi quis nof-

trum interiity aut occifus efiyquorum vita brevior efie debety cum

uno loco tot oppidum cadavera projediajaceant ? Vifne tu te, Ser-

vi, cohibere, et meminijfe hominem te effe natum ? Crede mihi,

ToM. VII. L




cogitatione ca non mediocriter fum conjirmatus. Hoc idem, fi tibi

videtur,fac ante oculos tibi proponas. Modo, uno tempore, tot viri

clarifjimi interierunt : de imperio pra.'terea tanta diminutio fadia.

eft : omnes provincice conquafjdtcefunt : in unius mulierculce animula

fi jaSfura faSta efi, tanto opere commoveris f ^ce fi hoc tempore

non diem fuum obiifet, paucis poft annis tamen ei moriendum

fuit ',quoniam homo natafuerat. Etiam ab hifce tu rebus animum

ac cogitationem tuam avoca, atque ea potius reminifcere, quce dig-

na tua perfona funt : illam, quamdiu fuerit opus ei, vixiffe ; una

cum republica fuifje ; te patrem fuum, prcetorem, confulem, augu^

rem, vidiffe ; adolefcentibus primariis nuptamfuiffe -, omnibus bonis

prope perfunBam efje -,

cum refpublica occideret, vita excefjiffe. îdeft, quod tu, aut illa, cu?nfortuna hoc nomine queri pof/itis f De-

nique noli te oblivifci Ciceronem effe, et eum qui aliis confueveris

prcecipere et dare confilium : neqiie imitare malos ?nedicos, qui in

alienis morbis profitentur tenere fe Medicincefcientiam, ipfi fe icu^

rare non poffunt ', fed potius, quce aliis tute prceciperefoles, ea tute

tibi fubjice, atque apud animum propone. Nullus dolor efi, quem

non longinquitas temporis minuat ac molliat : hoc te expeBare tem-

pus, tibi turpe efi, ac non ei reifapientia tua te occurrere. ôd

fi quis etiam inferis fetifus efi ', qui illius in te amor fuit, pietaf-

que in omnes fuos, hoc certe illa te facere non vult. Da hoc illi

mortuce : da cceteris amicis ac fhniliaribus, qui tuo dolore moe-

rent : da pairice, ut, fi qua in re opusfit, opera et confilio tuo uti

pof/it. Denique, quoniam in eam fortunam devenimus, ut etiam

huic rei nobis ferviendumfit -, ?ioli committere, ut quifquam te putet

non tamfiliam, quam reipublicce tempora et aliorum viSioriam, lu-

gere. Piura me ad te de hac refcribere pudet, ne videar prudentice

tuce diffidere. âre, fi Iioc unum propofuero, finem faciam fcri-

bendi. Vidimus aliquoties fecundam pulclierrime te ferrefortunam,

magnamque ex ea re te laudem apifci : fac aliquando intelliga'

mus, adverfam quoque te ceque ferre pofje, neque id majus, quam

debeat, tibi onus videri -, ne ex omnibus virtutibus hcec una tibi

videatur deeffe. ôd ad me attinet, cum te tranquilliorem animo




ejje cognoro, de iis rebiis qua hic geruntur, quemadmodumque fe

provincia habeat, certioremfaciam, Vale,


VI. p GO vero, Servi, vellem, ut fcribis, in meo graviffimo

cafi* affuilTes. Quantum enim praefens me adjuvare po-

tueris et confolando et prope geque dolendo, facile ex eo in

telligo, quod literis tuis ledlis aliquantum acquievi. Nam et ea

fcripiiili, quae levare lud:um poifent, et in me confolando non

mediocrem ipfe animi dolorem adhibuifti. Servius tamen tuus

omnibus officiis, quas illi tempori tribui potuerunt, declara-

vit, et quanti ipfe me faceret, et quam fuum talem erga me

animum tibi gratum putaret fore : cujus officia jucundiora fci-

licet faepe mihi fuerint, nunquam tamen gratiora. Me autem

non oratio tua folum, et focietas pene aegritudinis, fed etiam

.audtoritas, confolatur. Turpe enim effe exiflimo, me non ita

ferre cafum meum, ut tu, tali fapientia prseditus, ferendum pu-

tas. Sed opprimor interdum, et vix refifto dolori, quod ea me

folatia deficiunt, qus caeteris, quorum mihi exempla propo-no, fimili in fortuna non defuerunt. Nam et Q^Maximus,

qui filium confularem, clarum virum et magnis rebus geftis

amifit ; et L. Paulus, qui duo feptem diebus ; et vefter Gal-

lus, et M. Cato, qui fummo ingenio, fumma virtute, filium

perdidit, iis temporibus fuerunt, ut eorum lud:um ipforum dig-

i)itas confolaretur ea, quam ex republica confequebantur. Mihi

.Ûtem, amiffis ornamentis iis, quae ipfe commemoras, quaeque

^ram maximis laboribus adeptus, unum manebat illud folatium,

quod ereptum eft. Non amicorum negotiis, non reipublicae

procuratione, impediebantur cogitationes mcie : nihil in foro

agere libebat : afpicere curiam non poteram : exiftimabam, id

quod erat, omnes me et induftriae me;£ frudtus et fortunse perdi-

difle. 3ed, cuni cogitarem, haec mihi tecum et cum quibufdam

L 2



84 EPISTOLARUMeffe communia

iet cnm frangerem jam ipfe me, cogerem-

que illa ferre toleranter ; habebam quo confugerem, ubi con-

quiefcerem, cujus in fermone et fuavitate omnes curas dolo-

refque deponerem. Nunc autem hoc tam gravi vulnere etiam

illa, quae confanuilfe videbantur, recrudefcunt. Non enim,

ut tum me a republica moeftum domus excipiebat, quae leva-

ret j fic nunc domo moerens ad rempublicam confugere poffum,

ut in ejus bonis acquiefcam : itaque et domo abfum et foro,

quod nec eum dolorem, quem a republica capio, domus jam

confolari poteft, nec domefticum refpublica. Quo magis te ex-

pedlo, teque videre quam primum cupio. Major mihi levatio

afferri nulla poteft, quam conjundtio confuetudinis fermonum-

que noftrorum: quanquam fperabam tuum adventum (fic enim

audiebam) appropinquare. Ego autem cum multis de caulis te

exopto quam primum videre, tum etiam, ut ante commente-

mur inter nos, qua ratione nobis traducendum fit hoc tempus;

quod efl totum ad unius voluntatem accommodandum, et

prudentis et liberalis, et (ut perfpexiife videor) nec a me

alieni, et tibi amiciifimi. Quod cum ita fit, magnae eft tamen

deliberationis, qux ratio fit ineunda nobis, non agendi aliquid,

fed illius concelfu et beneficio quiefcendi. Vale..

M. T. C. M. Marcello S. D.

VII. l^ T S I eo te adhuc confilio ufum intelligo, ut id repre-

hendere non audeam, non quin ab eo ipfe diffentiam,

fed quod ea te fapientia effe judicem, ut meum confilium non

anteponam tuo; tamen et amicitise noflrae vetuflas, et tua fum-

ma erga me benevolentia, quae mihi jam a pueritiatua

cognitaeft, me hortata efl, ut ea fcriberem ad te, quae et faluti tuac

conducere arbitrarer, et non aliena effe ducerem a dignitate.

Ego eum te effe, qui horum malorum initia multo ante videris,

confulatum magnificentiflime atque optime gefferis, praeclare



AD FAMILIARES LIB. IV. 85

memini : fed idem etiam illa vidi, neque te confilium civilis

belli ita gerendi, neque copias Cn. Pompeii, nec genus exer-

citus, probare, femperque fumme diffidere. Qua in fenten-

tia me quoque fuiffe, memoria tenere te arbitror. Itaque ne-

que tu multum interfuifti rebus gerendis ; et ego id femper

egi, ne interellem. Non enim iis rebus pugnabamus, quibus

valere poteramus, confilio, audoritate, caufa, quae erant in

nobis fuperiora -, fed lacertis et viribus, quibus pares non era-

mus. Vidli fumus igitur : aut, li vinci dignitas non poteft,

fradti certe et abjedli. In quo tuum confilium nemo poteft non

maxime laudare, quod cum fpe vincendi fimul abjecifli certan-

di etiam cupiditatem; oftendiftique, fapientem et bonum civem

initia belli civilis invitum fufcipere, extrema libenter non per-

fequi. Qui non idem confilium, quod tu, fecuti funt, eos vi-

deo in duo genera elTe diflrad:os. Aut enim renovare bellum

conati funt, ii qui fe in Africam contulerunt ; aut, quemad-

modum nos, vi<5tori fcfe crediderunt. Medium quoddam tuum

confilium fuit, qui hoc fortaffe humilis animi duceres, illud

pertinacis. Fateor, a plerifque, vel dicam ab omnibus, fapiens,

tuum confilium 5 a multis, etiam magni ac fortis animi judi-

catum. Sed habet ifta ratio, ut mihi quidem videtur, quendammodum

;prsefertim cum tibi nihil deeffe arbitrer ad tuas for-

tunas omnes obtinendas, praeter voluntatem. Sic enim intellexi,

nihil aliud effe, quod dubitationem afferret ei, penes quem efl

poteflas, nifi quod vereretur, ne tu illud beneficium omnino

non putares. De quo quid fentiam, nihil attinet dicere ; cum

appareat ipfe quid fecerim. Sed tamen fi jam ita conflituiffes,

ut abeffe perpetuo malles, quam ea, quae nolles, videre ; ta-

men id cogitare deberes, ubicunque efles, te fore in ejus ip-

iius, quem fugeres, poteftate : qui fi facile pafTurus effet, te

carentem patria et fortunis tuis quiete et libere vivere ; cogi-

tandum tibi tamen effet, Romasne et domi tuae, cujufmodi

res effet, an Mitylenis aut Rhodi, malles vivere. Sed cum ita

late pateat ejus poteflas, quem veremur, ut terrarum orbcm



86 EPISTOLARUMcomplexa fit ; nonne mavis fine periculo domi tuae efTe, quam

cum periculo alienas ? Equidem, etiamfi oppetenda mors effet,

domi atque in patria mallem, quam in externis atque alienis

locis. Hoc idem omnes qui te diligunt, fentiunt : quorum eft

magna, pro tuis maximis clariffimifque virtutibus, multitudo,

Habemus etiam rationem rei familiaris tuas, quam diffipari no-

lumus. Nam etfi nullam poteft accipere injuriam, quae futura

perpetua fit ;propterea quod neque is, qui tenet rempublicam,

patietur, neque ipfa refpublica ; tamen impetum prasdonum in

tuas fortunas fieri nolo. Hi autem qui effent, auderem fcribe-

re, nifi te intelligere confiderem. Hic te unius follicitudines,

unius etiam multae et afliduae lacrymae C. Marcelli, fratris op-

timi, deprecantur ; nos cura et dolore proximi fumus ; pre-

cibus tardiores, quod jus adeundi, cum ipfi deprecatione eguc-

rimus, non habemus. Gratia tantum pofTumus, quantum vidti.

Sed tamen confilio, fludio, Marcello non defumus. A tuis re-!>

liquis non adhibemur : ad omnia parati fumus. Vale.


VIIL "^JE QJJ E monere te audeo praeflanti prudentii' tI-

rum ; nec confirmare, maximi animi hominem,

unumque fortiflimum ; confolari vero nullo modo. Nam fi ea,

quae acciderunt, ita fers, ut audio ;gratulari magis virtuti de-

beo, quam confolari dolorem tuum. Sin te tanta mala reipub-

licae frangunt, non ita abundo ingenio, ut te confoler, cum ipfe

me non pofHm. Reliquum efl igitur, ut tibi me in omni re eum

prasbeam praeflemque, ut ad omnia, quae tui velint, ita adfim

praeflo, ut me non folum omnia debere tua caufa, quas poffum,fed ea quoque, quae non poflim, putent. Illud tamen vel tu me

monuiffe, vel cenfuiffe, puta, vel propter benevolentiam tacere

non potuiffe; ut quod ego facio, tu quoque animum inducas :

fi iit aliqua refpublica, in ea te effe oportere, judicio hominum




reque principem, neceflitate cedentem tempori; lin autem nuila

fit, hunc tamen aptiffimum effe etiam ad exulandum locum.

Si enim libertatcm fequimur ; qui locus hoc dominatu vacat ?

fin qualemcunque locum ; quae eft domeftica fede jucundior ?

Sed mihi crede, etiam is qui omnia tenet, favet ingeniis : no-

bilitatem vero et dignitates hominum, quantum ei res et ipfius

caufa concedit, ampleditur. Sed plura, quam ilatueram. Re-

deo ergo ad unum illud, me tuum eife : fore cum tuis, fi

modo erunt tui ; lin minus, me certe in omnibus rebus fatis

noflrag conjund:ioni amorique fa<5lurum. Vale.


IX. 'p TSI perpaucis ante diebus dederam Q^Mucio literas

ad te pluribus verbis fcriptas, quibus declaraveram, quo

te animo cenferem eife oportere, et quid tibi faciendum arbitra-

rer; tamen cum Theophilus, libertus tuus, proficifceretur, cu-

jus ego fidem erga te benevolentiamque perfpexeram, fine meis

literis eum ad te venire nolui. lifdem igitur de rebus etiam at»

que etiam hortor, quibus fuperioribus literis hortatus fum, ut

in ea republica, quascunque efl, quam primum velis effe. Multa

videbis fortaffe, quas nolis; non plura tamen, quam audis quo-

tidie. Non cfh porro tuum uno fenfu folum oculorum moveri;

Gum idein illud auribus percipias, quod etiam majus videri fo-

let, minus laborare. At tibi ipii dicendum erit aliquid, quod

non fentias ; aut faciendum, quod non probes. Priraum, tem-

pori cedere, id eft, neceflitati parere, femper fapientis efl habi-

tum. Deinde, non habet, ut nunc quidem efl, id vitii res. Di-

cere fortaffe quê fentias, non licet : tacere plane licet. Omniaenim delata ad unum funt. Is utitur confilio, ne fuorum qui-

dem, fed fuo. Quod non multo fecus fieret, fi is rempublicam

teneret, quem fecuti fumus. An, qui in bello, cum omnium

noflrum conjundtum efTet periculum fuo, certorum hominum



88 EPISTOLARUMminlme prudentlum confilio uteretur, eum magis communem

cenfemus in vidloria futurum fuiife, quam incertis rebus fuif-

fet ? et qui nec te confule tuum fapientiffimum confilium fe-

cutus eiTet, nec fratre tuo confulatum ex audloritate tua ge-

rente, vobis audtoribus uti voluerit, nunc omnia tenentem,

noftras fententias defideraturum cenfes fuiffe ? Omnia funtmi-

fera in bellis civilibus : quae majores noflri, ne femel quidem

noflra aetas faepe jam fenfit. Sed miferius nihil, quam ipfa vic-

toria : quse etiamfi ad mcliores venit, tamen eos ipfos fero-

ciores impotentiorefque reddit ; ut etiamfi natura tales non

lint, neceflitate effe cogantur. Multa enim vidiori, eorum ar-

bitrio per quos vicit, etiam invito facienda funt. An tu non

vldebas mecum fimul, quam illa crudelis elTet futura vidtoria ?

igitur tunc quoque patria careres, ne, quas nolles, videres ?

Non, inquies : ego enim ipfe tenerem opes et dignitatem

meam. At erat tuas virtutis, in minimis tuas res ponere, de

republica vehementius laborare. Deinde, qui finis iftius con-

lilii efl ? nam adhuc et fa(5tum tuum probatur, et, ut in tali

re, etiam fortuna laudatur : fa(5lum, quod et initium belli ne-

cefTarlo fecutus fis, et extrema fapienter perfequi nolueris; for-

tuna, quod honeflo otlo tenueris et ftatum et famam dignlta-

tls tuas. Nunc vero nec locus tibi ullus dulcior effe debet pa-

tria ; nec eam diligere minus debes, quod deformlor eft, fed

mifereri potius, nec eam multis claris viris orbatam, privare

etiam afped:u tuo. Denique, li fult magnl anlml non iffe fup-

plicem vidlorl ; vlde, ne fuperbl fit, afpernarl ejufdem liberali-

tatem : et, fi fapientls efl carere patria, duri non defiderare :

et, fi republica non poflis frui, flultum eft nolle privata. Ca-

put eft illud, ut, fi ifta vita tibl commodior effe videatur, co-

gltandum tamenfit, ne tutior

nonfit.

Magna gladiorumefl

llcentla : fed in externls locls minor etiam ad facinus verecun-

dia. Mihi falus tua tantae curae efl^ ut Marcello fratri tuo aut

par, aut certe proxlmus, iim. Tuum eft confulere temporibus,

et incolumitati, et vitae, et fortunis tuis. Vale.




M. T. C. M. M A R CE L LO S. D.

X. IJ TS I nihil erat novi, quod ad te fcriberem, magifque li-

teras tuas jam expedtare incipiebam, vel te potius ip-

fum i tamen cum Theophilus proficifceretur, non potui nihil ei

literarum dare. Cura igitur, ut quam primum venias : venies

enim, mihi crede, expedlatus, neque folum nobis, id eft, tuis,

fed prorfus omnibus. Venit enim mihi in mentem, fubvereri

interdum, ne te deledet tarda deceffio. Quod fi nullum ha-

beres fenfum nili oculorum, prorfus tibi ignofcerem, fi quof-dam noUes videre : fed cum leviora non multo eflent quse au-

direntur, quam quae viderentur -, fufpicarer autem multum in-

terelfe rei familiaris tuse, te quam primum venire -, idque in

omnes partes valeret ; putavi ea de re te effe admonendum. Sed

quoniam, quod mihi placeret, oflendi ; reliqua tu pro tua pru-

dentia confiderabis. Me tamen velim, quod ad tempus te ex-

ped:emus, certiorem facias. Vale.

M. Marcellus M. Ciceroni S. D.

XI,p LURIMUM valuijfe apud me tuamfemper auSlorita-

tem, cum in omni re, tum in hoc maxime negotio, potes ex-

ijiimare, Cuni mihi C. Marcellus,frater amantijjimus ?nei, nonfo-

lum conjilium daret, fed precibus quoque me obfecraret ; non prius

mihi perfuadere potuit, quam tuis efi eJêStum Uteris, ut uterer vefiro

potifjimum confilio. Res quemadmodumfit aBa, vefrce literi^ mihi

declarant. Gratulatio tua etfi efi mihi probatifjima, quod ab optimo

fit animo y tamen hoc mihi multo jucundius efi et gratius, quod in

fumma paucitate amicorum, propinquorum, ac necef/hriorwn, qui

vere meceJalutifaverent, te cupidifjimum mei, fmgularemque mi/ii

benevolentiam prafiitiffe, cognovi. Reliquafunt cjifmodi, quibus ego,

ToM. VII. M



90 EPISTOLARUMquoniam hac erant tempora, facile et ccquo animo carebam, Hoc

*uero ejufmodi effefatuoj utfne talium virorum et amicorum bene-

*volentia, neque in adverfa, neque infecundaforûna, quifquam vi-

vere pofjit, Itaque in hoc ego mihi gratulor, Tu vero ut intelligas,

homini amiciffimo te tribuiffe officium, re tibiprcejlabo, Vale,

Ser. Sulpicius M. Ciceroni S. D.

XII. J^T^SI fcio nonjucundijjimum nuntium me vobis allaturum ;

tamen, quoniam cafus et natura in nobis dominaiur, vifum

ejifaciendum, quoquo modo resfe haberet, vos certiores utfacerem.

A. d, X, kal. Jun. cum ab Epidauro Pirceeum navi adveBus ejfem,

ibi Marcellum, collegam nofrum, conveni ; eumque diem ibi con-

fumpf, ut cum eo ejfem, Pofero die cum ab eo digrejfus ejfem, eo

conjilio ut ab Athenis in Bceotiam irem, reliquamque juriJdiSfionem

abfolverem ; il/e, uti aiebat, Jupra Maleas in Italiam verfus na-

vigaturus erat. Pojiridie ejus diei, cum ab Athenis proficifci in ani-

mo haberem, circiter hora deci?na iwBis P, Pofumius, familiaris

ejus, ad me venit, et mihi nuntiavit, M. Marccllum, coUegam

7ioJirum, poji ccence tempus, a P, Magio Chilone, Jamiliari ejus,

pugione pcrcujjum ejfe, et duo vulnera accepiffe, unum in flomacho,

alterum in capitefecundum aurem : fperare tamen eum vivere pojje

Magium fe ipfwn interfeciffe : pofea fe a Marcello ad me mif-

fum effe, qui hcec nuntiaret, et rogaret uti cogerem medicos. Coegi,

ct e vefigio eofum profeclus prima luce. Cum non longe a Pirceeo

abeffem, puer Acidini obviam ^nihi venit cum codicillis, in qui-

biis erat fcriptum, paulo ante lucem Marcellum diem fuiim ob-

iffe. Ita vir clariffimus ab hornine deterrimo acerbijjima fnorte eji

affeBus ; et cui inimici propter dignitatem pepercerant, inventus

eji amicus, qui ei mortem aferret. Ego ta^neti ad tabernaculum ejus

perrexi. Inveni duos libertos, et pauculosfervos. Reliquos aiebant

profugijfe, metu perterritos, quod dominus eorum ante tabernacu-

lum interfeSius effet, CoaSlus fum in eadem illa Ie£lica, qua ipfe




delatus eram, meifque leSlicariis in urbem eum referre : ibique pro

ea copia, quce Athenis erat, funus ei fatis amplumfaciendum cu-

ravi. Ab Athenienfibus, locum fepulturc^ intra urbem ut darejify

impetrare non potuiy quod religione fe impediri dicerent ; neque ta-

men id antea cuiquam conceferant . ôd proximum fuit, uti in

quo vellemus eum gymnafo fepeliremusy nobis permiferunt . Nos i?i

nobilifjimo orbis terrarum gymnafo Academice locum delegimus,

ibique eum combufjimus : pofeaque curavtmusy ut iidem Athenienfes

in eodem loco monumentum ei marmoreumfaciendum locarent. Itay

quce nofra qfficiafueruntypro collegio et propinquitate, et vivo et

mortuQ onmia eiprajiitimus. Vale. D. pr. kal. Jun. Athcnis.

M. T. C. P. NiGiDio FiGULo S. D.

XIII. r\ UiE R E N T I mihi jamdiu quid ad te potiffimum

* fcriberem, non modo certa res nulla, fed ne genus

quidem literarum ufitatum, veniebat in mentem. Unam enim

partem, et confuetudinem earum epiftolarum, quibus fecundis

rebus uti folebamus, tempus eripuerat ; perfeceratque fortuna,

ne quid tale fcribere polTem, aut omnino cogitare. Relinqueba-

tur trifte quoddam et miferum, et his temporibus confenta-

neum, genus literarum. Id quoque deficiebat me; in quo debe-

bat effe aut promiffio auxilii alicujus, aut confolatio doloris tui.

Quod pollicerer, non erat. Ipfe enim pari fortuna abjedlus, alio-

rum opibus cafus meos fuftentabam ^ faepiufque mihi veniebat

in mentem queri, quod ita viverem, quam gaudere, quod vive-

rem. Quanquam enim nulla me ipfum privatim pepulit inlignis

injuria; nec mihi quidquam tali tempore in mentem venit op-

tare, quod non ultro mihi Caefar detulerit ; tamen nihilominus

eis conficior curis, ut hoc ipfum quod maneam in vita, pecca-

re me exiftimem. Careo enim cum familiariffimis multis, quos

aut mors eripuit nobis, aut diftraxit fuga ; tum omnibus ami-

cis, quorum benevolentiam nobis conciliarat per me quondam,

M 2



92 EPISTOLARUMte focio, defenfa refpublica ; verforque in eorum_naufragiis et

bonorum direptionibus: nec audio folum, quod ipfum effet mi-

ferum, fed etiam video, quo nihil eft acerbius, eorum fortu-

nas difTipari, quibus nos olim adjutoribus illud incendium ex-

tinximus : et in qua urbe modo gratia, audloritate, gloria, flo-

ruimus, in ea nunc iis quidem omnibus caremus. Obtinemus

ipfius Caefaris fummam erga nos humanitatem : fed ea plus non

poteft, quam vis et mutatio omnium rerum atque temporum.

Itaque orbus iis rebus omnibus, quibus et natura me, et vo-

luntas, et confuetudo, alTuefecerat, cum caeteris, ut quidem vi-

deor, tum mihi ipfe difpliceo. Natus enim ad agendum fem-

per aliquid dignum viro, nunc non modo agendi rationem nul-

lam habeo, fed ne cogitandi quidem : et qui antea aut obfcuris

hominibus, aut etiam fontibus, opitulari poteram, nunc P. Ni-

gidio, uni omnium dodliffimo et fandliffimo, et maxima quon-

dam gratia, et mihi certe amiciffimo, ne benigne quidem pol-

liceri poffum. Ergo hoc ereptum efl literarum genus. Reliquum

efl, ut confoler, et afferam rationes, quibus te a molefliis co-

ner abducere. At ea quidem facultas vel tui, vel alterius con-

folandi, in te fumma eft, fi unquam in ullo fuit. Itaque eam

partem, qus ab exquifita quadam ratione et dod:rina proficif-

citur, non attingam, tibi totum relinquam. Quid fit forti et fa-

pienti homine dignum, quid gravitas, quid altitudo animi, quid

ad;a tua vita, quid fludia, quid artes, quibus a pueritia floruifti,

a te flagitent, tu videbis. Ego quod intelligere et fentire pof-

fum, quia fum Rbmae, et quia curo attendoque, id tibi affir-

mo, te in iflis molefliis, in quibus es hoc tempore, non diu-

tius futurum: in iis autem, in quibus etiam nos fumus, fortaffe

fempcr fore. Videor mihi perfpicere primum ipfms animum,

qui plurimum potefl, propcnfum ad falutem tuam. Non fcribo

hoc temere. Quo minus familiaris fum, hoc fum ad invefli-

gandum curiofior. Quo facilius, quibus efl iratior, refpondere

triflius poffit, hoc efl adhuc tardior ad te moleflia liberandum.

Familiares vero ejus, et ii quidem, qui illi jucundiffimi funt.



AD FAMILIARES LIB. IV, 93

mirabiliter de te et loquuntur et fentiunt. Accedit eodem vulgi

voluntas, vel potius confenfus omnium. Etiam illa, quae mini-

mum nunc quidem poteft, fed poffit neceffe eft, refpublica,

quafcunque vires habebit, ab iis iplis quibus tenetur, de te pro-

pediem (mihi crede) impetrabit. Redeo igitur ad id, utjam

tibi etiam pollicear aliquid, quod primo omiferam : nam et

comple(flar ejus familiariffimos, qui me admodum diligunt,

multumque mecum funt, et in ipfius confuetudinem, quam

adhuc meus pudor mihi claufit, infinuaboj et certe omnes vias

perfequar, quibus putabo ad id, quod vokimus, pervenire pofle.

In hoc toto genere plura faciam, quam fcribere audeo. Ca^tera,

quse tibi a multis prompta effe certo fcio, a me funt paratiffi-

ma. Nihil in re familiari mea efl, quod ego meum malim effe,

quam tuum. Hac de re, et de hoc genere toto, hcc fcribo par-

cius, quod te, id quod ipfe confido, fperare malo efle ufurum

tuis. Extremum illud efl, ut te orem et obfecrem, animo ut

maximo fis ; nec ea fokim memineris, quê ab aHis magnis viris

accepifli, fed illa etiam, quae ipfe ingenio ftudioque peperifli.

Quas fi colHges, et fperabis omnia optime, et quae accident,

quakacunque erunt, fapienter feres. Sed haec tu melius, vel

optime omnium. Ego, quae pertinere ad te intelligam, fludio-

fiffime omnia diligentiffimeque curabo ; tuorumque trifliffimo

meo tempore meritorum erga me memoriam confervabo. Vale.

M. T. C. Cn. Plancio S. D.

XIV.T> INAS a te accepi kteras Corcyrje datas: quarum al-

teris mihi gratulabare, quod audiffes me meam prif-

tinam dignitatem obtinere; akeris dicebas te velle, quae egiflem,

bene et fekciter evenire. Ego autem, fi dignitas efl bene de

repubkca fentire, et bonis viris probare quod fentias, obtineo

dignitatem meam. Sin autem in eo dignitas efl, fi, quod fen-

tias, aut re efficere poffis, aut denique Hbera oratione defendere.



94 EPISTOLARUMne veftiglum quldem ullum eft reliquum nobis dignltatis j

agiturque praeclare, fi nofmetipfos regere poffumus, ut ea, quae

partim jam adfunt, partim impendent, moderate feramus:

quod eft difficile in ejufmodi bello, cujus exitus ex altera

parte caedem oftentat, ex altera fervitutem. Quo in periculo

nonnihii me confolatur, cum recordor, haec me tum vidiffe

cum fecundas etiam res noftras, non modo adverfas, pertimef-

cebam ; videbamque, quanto periculo de jure publico difcep-

taretur armis. Quibus fi viciffent ii, ad quos ego pacis fpe, non

belli cupiditate, addud:us accefferam ; tamen intelligebam, et

iratorum hominum, et cupidorum, et infolentium, quam cru-

delis effet futura vidtoria:

fin autem vid:i effent, quantus inte-ritus effet futurus civium, partim ampliflimorum, partim etiam

optimorum -, qui me haec praedicentem, atque optime confulen-

tem faluti fu£e, malebant nimium timidum, quam fatis pruden-

tem, exiflimari. Quod autem mihi de eo quod egerim, gratula-

ris ; te ita velle certe fcio : fed ego tam mifero tempore nihil

novi confiUi cepiffem, nifi in reditu meo nihilo meliores res

domeflicas, quam rempubHcam, offendiffem. Quibus enim,

pro meis immortalibus beneficiis, cariffima mea falus et meae

fortunas effe

debebant j

cumpropter

eorumfcelus nihil

mihiintra meos parietes tutum, nihil infidiis vacuum, viderem, no-

varum me neceflitudlnum fidelitate contra veterum perfidiam

muniendum putavi. Sed de noflris rebus fatis, etiam nimium

multa. De tuis velim, ut eo fis animo, quo debes effe, id efl,

ut ne quid tibi prascipue timendum putes. Si enim ftatus erit

aliquis civitatis, quicunque erit, te omnium periculorum vldeo

expertem fore. Nam alteros tibi jam placatos effe intelligo,-

alteros nunquam iratos fuiffe. De mea autem in te voluntate

fic

velimjudices,

me, quibufcunquerebus

opuseffe intelli-

gam, quanquam videam qui fim hoc tempore et quid poffim

opera tamen et confilio, fludio quidem certe, rei, famae, faluti

tuae, praeflo futurum. Tu velim, et quid agas, et quid afturum

te putes, facias me quam diligentiffime certiorem. Vale.



AD FAMILIARES L I B. IV. g^

M. T. C. Cn. Plancio S. D.

XV. A C C E PI perbreves tuas literas, quibus id, quod fcire

cupiebam, cognofcere non potui : cognovi autem id

quod mihi dubium non fuit. Nam quam fortiter ferres commu-

nes miferias, non intellexi ;quam me amares, facile perfpexi

fed hoc fcieram : illud fi fciifem, ad id meas literas accommo-

daviffem. Sed tamen etfi antea fcripfi, quae exiflimavi fcribi

oportere, tamen hoc tempore breviter commonendum putavi,

ne quo periculo te proprio exiftimares effe : in magno omnes,

fed tamen in communi, fumus. Quare non debes aut propriam

fortunam et praecipuam poflulare, aut communem recufare.

Quapropter eo animo fimus inter nos, quo femper fuimus :

quod de te fperare, de me pra^ftare, poffum. Vale.



[ 96 ]


L I B E R V.

Q^Metellus, Q^F. Celer, Procos. M. T. C. S. D.

I. CÎ vaks, bene eji. Exijiimaram pro mutuo inter nos animo,

t^ et pro reconciliata gratia, neque me abfentem ludibrio lafum

irit nec Metellum fratrem ob diSfum capite acfortunis per te op~

pugnatum iri : quemfiparum pudor ipfius defendebat, debebat vel

familice nofirce dignitas, vel meumfludium erga vos remque publi-

cam,fatisfublevare. Nunc video illum circumventum, me defertufn,

a quibus minime conveniebat. Itaque in lu6lu etfqualorefum, qui

provincice, qui exercitui, prafum, qui bellum gero. â quoniam

nec ratione, nec majorum nofrum clementia, adminifraftis, non erit

mirandum, f vos pcenitebit. 'Te tam mobili in me meofque effe animo

nonjperabam. Me interea nec domefiicus dolor, nec cujufquam inju"

ria, a republica abducet. Vale.

M. T. M. F. C. Q^Metello Q^F. Celeri Procos. S. D.

II. C I tu exercitufque valetis, bene eft. Scribis ad me, te

exiftimafle, pro mutuo inter nos animo, et pro reconciliata

gratia, nunquam te a me ludibrio Icefum iri. Quod cujufmodi lit,

fatis intelligere non poffum : fed tamen fufpicor ad te efTe



AD FAMILIARES L I B. V. 97

allatum, me in fenatu, cum difputarem permultos effe, qui

rempublicam a me confervatam dolerent, dixiife : a te pro-

pinquos tuos, quibus negare non potuifTes, impetralTe, ut ea,

quae flatuiffes tibi in fenatu de mea laude effe dicenda, retice-

res. Quod cum dicerem, illud adjunxi, mihi tecum ita difper-

titum ofiicium fuiffe in reipublicae falute retinenda, ut ego ur-

bem a domeflicis infidiis et ab inteflino fcelere, tu Italiam

et ab armatis hoftibus et ab occulta conjuratione defende-

res j atque hanc noflram tanti et tam praeclari muneris focie-

tatem a tuis propinquis labefacSlatam : qui, cum tu a me rebus

ampliflimis atque honorificentifrimis ornatus efles, timuiffent,

ne qua mihi pars abs te voluntatis mutuae tribueretur. Hoc in

fermone cum a me exponeretur, quae mea expe^tatio fuiffet

orationis tua?, quantoque in errore verfatus efiem ; vifa eft ora-

tio non injucunda; et mediocris quidam eft rifus confecutus,

non in te, fed magis in errorem meum ; et quod me abs te

cupifTe laudari aperte atque ingenue confitebar. Jam hoc non

potefl in te non honorifice effe diftum, me, in clarifiimis meis

atque ampliflimis rebus, tamen aliquod teflimonium tuae vocis

habere voluiffe. Quod autem ita fcribis, pro mutuo inter nos am-*

mo ; quid tu exiftimes effe in amicitia mutuum, nefcio : equi-

dem hoc arbitror, cum par voluntas accipitur et redditur.

Ego fi hoc dicam, me tua caufa praetermififfe provinciam,

tibi ipfe levior videar effe : meae enim rationes ita tulerunt, at-

que ejus mei confilii majorem in dies fmgulos frudlum volup-

tatemque capio. Illud dico, me, ut primum in concione pro-

vinciam depofuerim, flatim, quemadmodum eam tibi trade-

rem, cogitare coepiffe. Nihil dico de fortitione veflra ; tan-

tum te fufpicari volo, nihil in ea re per collegam meum, me

infciente, effe fadtum. Recordare caetera j quam cito fenatumillo die, fadla fortitione, coegerim, quam multa de te verba

fecerim, cum tu ipfe mihi dixifli, orationem meam non folum

in te honorificam, fed etiam in collegas tuos contumeliofam

fuiffe. Jam illud fenatus-confultum, quod eo die fadtum efl-,

ToM. VII. N



98 EPISTOLARUMea prasfcriptlone eft, ut, dum id extabit, officium meum In

te obfcurum effe non pofiit. Poftea vero quam profedlus es,

velim recordere, quae ego de te in fenatu egerim, quae in con-

cionibus dixerim, quas ad te literas miferim. Quas cum omnia

coUegeris, tu ipfe velim judices, fatifne videatur his omnibus

rebus tuus adventus, cum proxime Romam venifli, mutue re-

fpondiffe. Quod fcribis de reconciliata noftra gratia-y non intel-

ligo, cur reconciliatam effe dicas, quae nunquam imminuta eft.

Quod fcribis non oportuifTe Metellum fratrem tuum ob di5lum

a me oppugnari ; primum hoc velim exiftimes, animum mihi

iflum tuum vehementer probari, et fraternam plenam humani-

tatis ac pietatis voluntatem: deinde, fi qua ego in re fratri tuo,

reipublicse caufi, reftiterim, ut mihi ignofcas. Tam enim fum

amicus reipublicae, quam qui maxime. Si vero meam falutem

contra illius impetum in me crudeliffimum defenderim -, fatis

habeas, nihii me etiam tecum de tui fratris injuria conqueri.

Quem ego cum comperilfem, omnem fui tribunatus conatum

in meam perniciem parare atque meditari ; egi cum Claudia,

uxore tua, et cum veflra forore Mucia, cujus erga me flu-

dium pro Cn. Pompeii neceffitudine multis in rebus perfpexe-

ram, ut eum ab iila injuria deterrerent. Atque ille, quod te

audiffe certo fcio, pridie kal. Januarias, qua injuria nemo un-

quam in ahquo magiftratu improbiffimus civis afFedlus eft, ea

me confulem affecit, cum rempublicam confervaffem ; atque

abeuntem magiflratu concionis habends poteftate privavit: cu-

jus injuria mihi tamen honori fummo fuit. Nam cum ille mihi

nihil, nifi ut jurarem, permitteret, magna voce juravi veriffi-

mum pulcherrimumque jusjurandum : quod populus idem

magna voce me vere juraffe juravit. Hac accepta tam infigni

injuria, tamen illo ipfo die mifi ad Metellum communes ami-

cos, qui agerent cum eo, ut de illa mente defifleret : quibus ille

refpondit, fibi non effe integrum : etenim paulo ante in con-

cione dixerat, ei, qui in alios animadvertifTet indi(fta caufa,

dicendi ipfi poteftatem fieri non oportere. Hominem gravem.




et civem egregium ! qui, qua poena fenatus, confenfu bonorum

omnium, eos afFecerat, qui urbem incendere, magiftratus ac fe-

natum trucidare, bellum maximum conflare, voluiffent, eadem

dignum judicaret eum, qui curiam casde, urbem incendiis,

Italiam bello, liberaffet. Itaque ego Metello, fratri tuo, prae-

fenti reftiti. Nam in fenatu, kalendis Januariis, lic cum eo

de republica difputavi, ut fentiret fibi cum viro forti et con-

flanti effe pugnandum. A. d. tertium non. Januar. cum agere

coepifTet, tertio quoque verbo orationis fuse me appellabat, mihi

minabatur : neque illi quidquam deliberatius fuit, quam me,

quacunque ratione poffet, non judicio, neque difceptatione,

fed vi atque imprefTione, evertere. Hujus ego temeritati fi vir-

tute atque animo non reftitiffem ; quis eflet, qui me in confu-

latu non cafu potius exiflimaret, quam confilio, fortem fuiffe ^

Haec fi tu Metellum cogitare de me nefcifli, debes exiflimare

te maximis de rebus a fratre effe celatum : fin autem aliquid

impertivit tibi fui confilii, lenis a te et facilis exiflimari debeo,

qui nihil tecum de his ipfis rebus expoflulem. Et, fi intelligis,

non me di6lo Metelli, ut fcribis, fed confilio ejus animoque

in me inimiciflimo, effe commotum j cognofce nunc humani-

tateni meam, fi humanitas appellanda eft in acerbifTima injuria

remiffio animi ac diflblutio. Nulla eil a me unquam fententia

di(5ta in fratrem tuum : quotiefcunque aliquid efl adtum, fe-

dens iis affenfi, qui mihi leniffime fentire vifi funt. Addam

illud etiam, quod jam ego curare non debui, fed tamen fieri

non molefle tuli, atque etiam, ut ita fieret, pro mea parte ad-

juvi, ut fenatus-confulto meus inimicus, quia tuus frater erat,

fublevaretur. Quare non ego oppugnanji fratrem tuum, fed fra-

tri tuo repugnavi : nec in te, ut fcribis, animofiii mobiliy fed

ita flabili, ut in mea erga te voluntate, etiam defertus ab offi-

ciis tuis, permanerem. Atque hoc ipfo tempore tibi, pene mi-

nitanti nobis per literas, hoc refcribo atque refpondeo : Ego

dolori tuo non folum ignofco, fed fummam etiam laudem tri-

buo : meus enim me fenfus, quanta vis fraterni fit amoris,

N 2



100 EPISTOLARUMadmonet. A te peto, ut tu quoque sequum te judicem dolori

meo praebeas : ii acerbe, fi crudeliter, fi line caufa, fum a tuis

oppugnatus, ut ftatuas, mihi non modo non cedendum, fed

etiam tuo atque exercitus tui auxilio in ejufmodi caufa uten-

dum fuilTe, Ego te mihi femper amicum effe volui : me ut tibi

amiciffimum effc intelligeres, laboravi. Maneo in voluntate,

et, quoad voles tu, permanebo ; citiufque amore tui fratrem

tuum odifle delinam, quam illius odio quidquam de noftra be-

nevolentia detraham. Vale.

Q^Metellus Nep. M. T. C. S. D.

III. TjTOMINIS mporfumjjimi contumelicî quibus crebris con-

cionibus me onerat, tuis erga me officiis kniuntur : et, ut

funt leves ab ejujmodi homine, a me defpiciuntur ; libenterque com-

mutata perfonay te mihifratris loco ejje duco. De illo ne meminijfe

quidem 'volo, tametji bis eum invitum fervavi. De meis rebus, ne

vobis multitudine literarum molejiior ejfem, ad LolJium perfcripf ;

de rationibus provincice, quid vellemfieri, ut is vos doceret etcom^

monefaceret.Si poteris, velim

priflinam tuamerga

mevoluntatem

conferves. Vale.

M. C. Q^Metello Nepoti Cos. S. D.

IV. T I.TERiE Q^fratris, et T. Pomponii, neceifarii mei,

tantum fpei dederant, ut in te non minus auxilii, quam

in tuo collega, mihi conftitutum fuerit. Itaque ad te literas fta-

timmifi; per quas, ut fortuna poftulabat, et gratias tibi egi, et

de reliquo tempore auxilium petii. Poftea mihi non tam meo-

rum literse, quam fermones eorum, qui hac iter faciebant, ani-

mum tuum immutatum fignificabant : quae res fecit, ut tibi li-

teris obftrepere non auderem. Nunc mihi Quintus frater meus



AD FAMILIARES L I B. V. loi

mltiflimam tuam orationem, quam In fenatu habuifles, per-

fcripiit : qua indudtus, ad te fcribere fum conatus, et abs te,

quantum tua fert voluntas, peto quaefoque, ut tuos mecum fer-

ves potius, quam propter arrogantem crudelitatem tuorum me

oppugnes. Tu, tuas inimicitias ut reipublicae donares, te vicif-

ti; alienas ut contra rempublicam confirmes, adduceris ? Quod

fi mihi tua clementia opem tuleris, omnibus in rebus me fore

in tua poteftate tibi confirmo. Sin mihi neque magiftratum,

neque fenatum, neque populum, auxiliari, propter eam vim,

qua3 me cum republica vicit, licuerit 3 vlde, ne, cum velis re-

vocare tempus omnium fervandorum, cum qui fervetur non

erit, non poffis. Vale.

M. C. C. A N T O N I O, M. F. I M P E R AT O R I, S. D.

V. "Cp T S I ftatueram nullas ad te literas mittere, niii com-

mendatitias ; non quo eas intelligerem fatis apud te va-

lere, fed ne iis, qui me rogarent, aliquid de noftra conjund;ione

imminutum cffe oftenderem; tamen, cum T. Pomponius, ho-

mo omnium meorum in te ftudiorum et officiorum maximeconfcius, tui cupidus, noftri amantiffimus, ad te proficifcereturj,

aliquid mihi fcribendum putavi ; prajfertim cum aliter ipli

Pomponio fatisfacere non pofTem. Ego fi abs te fumma officia

defiderem, mirum nemini videri debeat. Omnia enim a me in

te profedla funt, quae ad tuum commodum, quae ad honorem,

quas ad dignitatem, pertinerent. Pro iis rebus nullam mihi abs

te relatam effe gratiam, tu es optimus teflis. Contra etiam effe

aliquid abs te profedium, ex multis audivi : nam comperiffie

me, non audeo dicere, ne forte id ipfum verbum ponam, quodabs te aiunt falfo in me folere conferri, Sed ea, quae ad me

delata funt, malo te ex Pomponio, cui non minus molefla

fuerunt, quam ex meis literis, cognofcere. Meus in te animus

quam fingulari officio fuerit, et fenatus et populus Romanus



102 EPISTOLARUMteftls eft. Tu quam gratus erga me fueris, ipfe exiftimare potes

quantum mihi debeas, caeteri exiftiment, Ego quae tua caufa

antea feci, voluntate fum addudtus, pofteaque conftantia. Sedreliqua, mihi crede, multo majus meum ftudium, majorem-

que gravitatem et laborem, defiderant. Quse ego fi non profun-

dere ac perdere videbor, omnibus meis viribus fuftinebo : fm

autem ingrata effe fentiam, non committam ut tibi ipfe infa-

nire videar. Ea quae fint, et cujufmodi, poteris ex Pomponio

cognofcere. Atque ipfum tibi Pomponium ita commendo, ut

quanquam ipfius caufa confido te fadturum efle omnia, tamen

abs te hoc petam, ut, ii quid in te refidet amoris erga me, id

omne in Pomponii negotio oftendas. Hoc mihi nihil gratius

facere potes. Vale.

M. C. P. S E X T I o, L. F. P R o QÛ^ s T o R I, S. D.

VL f~^ U M ad me Decius librarius veniffet, egilfetque me-

cum, ut operam darem, ne tibi hoc tempore fuccede-

retur, quanquam illum hominem frugi et tibi amicum exiftima-

bam, tamen, quod memoria tenebam cujufmodi ad me literas

antea mililfes, non fatis credidi homini prudenti, tam valde

effe mutatam voluntatem tuam. Sed pofteaquam et Cornelia

tua Terentiam convenit, et ego cum Q^Cornelio locutus fum;

adhibui diligentiam, quotiefcunque fenatus fuit, ut adelfem;

plurimumque in eo negotii habui, ut Q^Fufium, tribunum

plebis, et caeteros, ad quos tu fcripferas, cogerem potius mihi

credere, quam tuis literis. Omnino res tota in menfem Janua-

rium rejedla erat, fed facile obtinebatur. Ego tua gratulatione

commotus, quod ad me pridem fcripferas velle te bene eve-

nire, quod de Craffo domum emiffem, emi eam ipfam do-

mum XXXV, aliquanto pofl tuam gratulationem. Itaque nunc

me fcito tantum habere aeris alieni, ut cupiam conjurare, fi

quifquam recipiat : fed.partim odio inducfti me excUidunt, et



AD FAMILIARES LIB. V. 103

aperte vindicem conjurationis oderunt j partim non credunt,

et a me infidias metuunt : nec putant ei nummos deeffe pofTe,

qui ex oblidionefoeneratores exemerit.

Omnino femiffibusmagna copia eft. Ego autem meis rebus geftis hoc fum affe-

cutus, ut bonum nomen exiftimer. Domum tuam atque £Edi-

ficationem omnem perfpexi, et vehementer probavi. Anto-

nium, etfi ejus in me officia omnes defiderant, tamen in fe-

natu graviffime ac diligentiffime defendi ; fenatumque vehe-

menter oratione mea atque audloritate commovi. Tu ad me

velim literas crebrius mittas. Vale.

M. T. M. F. C. Cn. Pompeio, Cn. F. Magno, Imp. S. D,

VII. C I tu exercitufque valetis, bene eft: ego valeo. Ex literis

tuis, quas publice miiifti, cepi una cum omnibus incre-

dibilem voluptatem. Tantam enim fpem otii oflendifti, quan-

tam ego femper omnibus, te uno fretus, pollicebar. Sed hoc

fcito, tuos veteres hofles, novos amicos, vehementer literis per-

culfos, atque ex magna fpe deturbatos, jacere. Ad me autem

literas quas mififti, quanquam exiguam fignificationem tuae erga

me voluntatis habebant, tamen mihi fcito jucundas fuiffe: nulla

enim re tam lastari foleo, quam meorum officiorum confcien-

tia;quibus fi quando non mutue refpondetur, apud me plus

officii refidere faciUime patior. Illud non dubito, quin, fi te

mea fumma erga te fludia parum mihi adjunxerint, refpublica

nos inter nos conciliatura conjundturaque fit. Ac ne ignores,

quid ego in tuis literis defiderarim, fcribam aperte, ficut et

mea natura et noflra amicitia poftulat. Res eas geffi, quarum

aliquam in tuis literis, et noflrce neceffitudinis et reipublicas

caufa, gratulationem expedtavi : quam ego abs te prcEtermif-

fam effe arbitror, quod vererere, ne cujus animum ofFende-

res. Sed fcito ea, quae nos pro falute patriae geffiimus, orbis

terrae judicio ac teftimonio comprobari. Quas, cum veneris.



104 EPISTOLARUMtanto confilio, tantaque animi magnitudine, a me gefta cfTe

cognofces, ut tibi multo majori, quam Africanus fuit, me non

multo minorem, quam Laelium, facile et in rcpublica et in

amicitia adjundtum effe patiare. Vale.

M. T. C, M. Li ci N I o, P. F. Crasso S. D.

VIIL ÛANTUM meum ftudium extiterit dignitatis tuae,

^ vel tuendas, vel etiam augendae, non dubito quin ad

te omnes tui fcripferint. Non enim fuit aut mediocre, aut ob-

fcurum, aut ejufmodi, quod filentio pofTet prasteriri. Nam et

cum confulibus et cum multis confularibus tanta contentione

decertavi, quanta nunquam antea uUa in caufa ; fufcepique

mihi perpetuam propugnationem pro omnibus ornamentis tuis;

veterique noftriE neceflitudini jamdiu debitum, fed multa va-

rietate temporum interruptum, officium cumulate reddidi.

Neque mehercule unquam mihi tui aut colendi, aut ornandi,

voluntas defuit : fed quaedam peftes hominum, laude aliena

dolentium, et te nonnunquam a me alienarunt, et me aliquan-

do immutarunt tibi. Sed extitit tempus optatum mihi magis,

quam fperatum, ut, florentifiimis tuis rebus, mea perfpici pof-

fet et memoria noftrae voluntatis, et amicitiae fides. Sum enim

confecutus, non modo ut domus tua tota, fed ut cundta civi-

tas, me tibi amiciffimum effe cognofceret. Itaque et prseftan-

tiflima omnium foeminarum uxor tua, et eximia pietate, vir-

tute, gratia, tui Crafft, meis confiliis, monitis, ftudiis, adtioni-

bufque, nituntur ; et fenatus populufque Romanus intelligit,

tibi abfenti nihil effe tam promptum, aut tam paratum, quam

in omnibus rebus, quae ad te pertineant, operam, curam, dili-

gentiam, audloritatem meam. Quae' fint adta, quaeque agantur,

domefticorum tibi literis declarari puto. De me fic exiftimes,

ac tibi perfuadeas, vehementer velim, non me repentina aliqua

voluntate, aut fortuito, ad tuam amplitudinem meis ofBciis




ampledendam incidifTe; fed, ut primum forum attigerim, fpec-

tafle femper, ut tibi polTem quam maxime effe conjundtus.

Quo quidem ex tempore, memoria teneo, neque meam tibi

obfervantiam, neque mihi tuam fummam benevolentiam ac

liberalitatem, defuiffe. Si quae interciderunt non tam re, quam

fufpicione, violata -, ea cum fuerint et falfa et inania, fmt

evulfa ex omni memoria vitaque noftra. Is enim tu vir es, et

eum me ciYQ cupio, ut, quoniam in eadem reipublicas tempora

incidimus, conjund:ionem amicitiamque noflram utrique nof-

trum laudi fperem fore. Quamobrem tu, quantum tuo judicio

tribuendum effe nobis putes, ftatues ipfe : et, ut fpero, flatues

ex noftra dignitate. Ego vero tibi profiteor atque polliceor exi-

mium et fingulare meum fludium in omni genere officii, quod

ad honeflatem et gloriam tuam fpe6tet : in quo etiamfi multi

mecum contendent, tamen cum reliquis omnibus, tum Craffis

tuis, judicibus, omnes facile fuperabo : quos quidem ego ambo

unice diligo j fed in Marco benevolentia impari. Hoc magis

fum Publio deditus, quod me, quanquam a pueritia fua fem-

per, tamen hoc tempore maxime, ficut alterum parentem, et

obfervat et diligit. Has literas velim exiflimes foederis habitu-

ras effe vim, non epiflola^, meque ea, quae tibi promitto ac

recipio, fand:iflime effe obfervaturum, diligentiffimeque effe

fadlurum. Quas ame fufcepta defenlio efl, te abfente, dignitatis

tuEe, in ea jam ego non folum amicitiae nofti-ce, fed etiam con-

flantiag mea?, caufa permanebo. Quamobrem fatis effe hoc tem-

pore arbitratus fum hoc ad te fcribere : me, fi quid ipfe intel-

ligerem aut ad voluntatem, aut ad commodum, aut ad ampli-

tudinem tuam, pertinere, mea fponte id effe fadturum: fin au-

tem quippiam aut a te eflem admonitus, aut a tuis, effedlurum

ut intelligeres, nihil neque te fcripfiffe, neque quemquam tuo-

rum fruflra ad me detuliffe. Quamobrem velim ita et ipfe ad

me fcribas de omnibus minimis, maximis, mediocribufque,

rebus, ut ad hominem amiciffimum y et tuis praecipias, ut

opera, confilio, audoritate, gratia mea, fic utantur in omnibus

ToM. VII. O



io6 E P I S T O L A R U M

publlcis, privatis, forenfibus, domefticis, tuis, amicorum, hof-

pitum, clientium tuorum, negotiis, ut, quoad ejus fieri poffit,

prasfentiae tus defiderium meo labore minuatur. Vale.

Vatinius Imp. Ciceroni suo S. D.

IX. O/ vales, bene efi : ego valeo. Si tuam confuetuciinem in pa-

trociniis tuendisfervas^ P. Vatinius cliens advenity qui pro

fe caufam dicier vult. Nonj puto, repudiabis in honorey quem in

periculo recepijii. Ego autem quem potiiis adoptemy aut invocem,

quam illumy quo defendente vincere didici P An verear, ne, qui

potentif/imorum hominum confpirationem neglexerit pro mea falute,

is pro honore meo pufillorum ac malevolorum obtreSlationes et in~

vidias non proflernat atque obterat ? âre, fi me, ficut foles,

amas, fufcipe me totum ; atque hoc quidquid eji oneris ac muneris,

pro mea dignitate, tibi tuendum ac fuftinendum puta. Scis meam

fortunam, nefcio quomodo, facile obtrediatores invenire, non meo

quidem mehercules merito : fed quanti id refert, fi tamen fato ne-

fcio quo accidit ? Si quifortefuerit, qui nojins dignitati obeffe ve-

lit, peto a te, ut tuam confuetudinem et liberalitatem in me ab-

fente defendendo mihi prcejies . Literas ad fenatum de rebus fiojiris

gejiis, quo exemplo miferam, infra tibi perfcripf. Dicitur mihi

tuusfervus anagnofiesfugitivus cum Vardceis effe : de quo tu mihi

nihil mandafti : ego tamen, terra fnarique ut conquireretur, pra-

mandavi : et profeBo tibi illum reperiam, nifi fi in Dalmatiam

aufugerit : et inde tamen aliquando eruam, Tu fiosfac ames. Vale^

A. d. V. idus întiles, ex cafris, Narona.

P. Vat inius Ciceroni suo S. D.

X. O/ vales, bene efi : ego quidem valeo. De Dionyfo tuo adhuc

nihil extrico : et eo minus, quod mefrigus Dalmaticum, quod




illmc ejecity ettam hic refrigeravit, Sed tamen non dejijlamt quin

illum aliquando eruam. Sed tamen omnia mihi dura imperas. De

Catilio nefcio quid ad me fcripfjli deprecationis diligentif[ima:. Apagete cum nojlro Sexto Servi/io : nam mehercule ego illum quoque amo.

Sed hujufmodi vos c/ientes, hujufmodi caufas, recipitis f hominem

unum omjiium crudelifimumy qui tot ingenuos, matres-fami/iast

cives RomanoSy occiditj arripuitt difperdidit, regicnes vafavit ?

SimiuSf tionfemifis homoy contra me arma tu/ity et eum be//o cepi.

Sed tamen, mi CicerOy quid Jacere pojjum ? Omnia me/jercu/e cu-

pioy quce tu mi/ji imperas. Meam animadverfonemy etJupp/icium,

quo ufurus eram in eum quem cepifeniy remitto tibi et condona.

îd i//is rejpondere pojjuniy quijua bona direpta^ naves expugna-tasy fratresy /iberosy parentes occifosy aF/iones expofu/ant ? Si me-

hercu/es Appii os habereniy in cujus /ocum Juffedlus Jumy tamen

hocJufinere non pofem. îd ergo ef ? Faciam omniajeduloy qucB

te Jciam ve//e. Dejenditur a ^ Vo/ufoy tuo difcipu/oy fiforte ea

res poterit adverfariosfugare -, in eo maximafpes ejl. NoSy f quid

erit ific opusy defendes. Cc^far adhuc mihi injuriamfacit : de meis

fupp/icationibus et rebus gefis Da/maticis adhuc non refert : quafi

vero non jufijjimi triumphi in Da/matia res gefferim. Nam f hoc

expeBandum efydum totum be//um confciam ; viginti oppida

funtDa/matia antiqua -, qucc ipffbi afciverunt amp/iusfexaginta : hac

nif omnia expugnoy fi mihi fupp/icationes non decernuntury /onge

a/ia conditione egofum, ac cateri imperatores.

Ego pof fupp/icationes mihi decretas in Da/matiam profeBus

fum : Jex oppida vi oppugnando cepi: tmum hoCy quod erat maximum,

quater a mejam captum : quatuor enim turresy et quatuor muros,

cepiy et arcem eorum totam : ex qua me nivesy Jrigoray imbres,

detrujerunt : indignequey mi CicerOy oppidum captum et be//umjam

conJeSium re/inquere

JumcoaSius. âre te rogOy

fiopus erit, ad

Ccefarem meam caufam agas, meque tibi in omnes partes defenden-

dum putes ', hoc exiflimansy neminem te tui amantiorem habere,

Va/e. Nonis Decemb. Narona*

O 2



io8 EPiSTOLARUM

M. T. C.P.

Vatinio ImperatgriS.

D*

XI. f~^ RATA tibi mea efle officia non miror: cognovi enim

te gratiffimum omnium j idque nunquam deftiti prae-

dicare : nee enim tu mihi habuifti modo gratiam, verum etiam

cumulatiffime retulifti. Quamobrem reliquis tuis rebus omni-

bus pari me fludio erga te et eadem voluntate cognofces. Quod

mihi foeminam primariam, Pompeiam, uxorem tuam, com-

mendas ; cum Sura noftro ftatim, tuis literis ledlis, locutus fum,

ut ei meis verbis diceret, ut, quidquid opus efTet, mihi denun-

tiaret : me omnia, quse ea vellet, fummo fludio curaque fadtu-

rum : itaque faciam ; eamque, fi opus ^{[t videbitur, ipfe con-

veniam. Tu tamen ei velim fcribas, ut nullam rem neque tam

magnam, neque tam parvam, putet, quse mihi aut difficilis,

aut parum me digna, videatur. Omnia, quae in tuis rebus agam,

et non laboriofa mihi et honefta videbuntur. De Dionylio, fi

me amas, confice. Quamcunque ei fidem dederis, praeftabo.

Si vero improbus fuerit, ut eft, duces eum captivum in

triumpho. Dalmatiis dii male faciant, qui tibi molefli funt.

Sed, ut fcribis, brevi capientur, et illuflrabunt res tuas geflas i

femper enim habiti funt bellicofi. Vale.

M. C. L. Luc CEio, Q^ F. S. D.

XII. f^ O R A M me tecum eadem haec agere faepe conantem

deterruit pudor quidam pene fubruflicus ;quae nunc

expromam abfens audacius j epiflola enim non erubefcit. Ardeo

cupiditate incredibili, neque, ut ego arbitror, reprehendenda,

nomen ut noflrum fcriptis illuflretur et celebretur tuis -, quod

etfi mihi faepe oflendis te effe fafturum, tamen ignofcas velim

huic feflinationi meae. Genus enim fcriptorum tuorum etfi erat



AD FAMILIARES LIB. V. 109

femper a me vehementer exped:atum, tamen vicit opinionem

meam, meque ita vel cepit, vel incendit, ut cuperem quam

celerrime res noftras monumentis commendari tuis. Neque

enim me folum commemoratio pofteritatis ad fpem quandam

immortalitatis rapit j fed etiam illa cupiditas, vel ut audloritate

teftimonii tui, vel indicio benevolentiae, vel fuavitate ingenii,

vivi perfruamur. Neque tamen, haec cum fcribebam, eram ne-

fcius, quantis oneribus premerere fufceptarum rerum et jam

inftitutarum : fed quia videbam Italici belli et civilis hiftoriam

jam a te pene cffe perfedlam, dixeras autem mihi te reliquas res

ordiri -, deeffe mihi nolui, quin te admonerem, ut cogitares,

conjundlene malles cum reliquis rebus noftra contexere, an, ut

multi Grsci fecerunt, Callifthenes Troicum bellum, Timêus

Pyrrhi, Polybius Numantinum ; qui omnes a perpetuis fuis

hiftoriis ea, quas dixi, bella feparaverunt ; tu quoque item

civilem conjurationem ab hoftilibus externifque bellis fejun-

geres. Equidem ad noftram laudem non multum video inter-

effe : fed ad properationem meam quiddam intereft, non te ex-

pedtare dum ad locum venias, ac ftatim caufam illam totam

et tempus arripere. Et fimul fi uno in argumento unaque in

perfona mens tua tota verfabitur, cerno jam animo, quanto

omnia uberiora atque ornatiora futura fint. Neque tamen igno-

ro, quam impudenter faciam, qui primum tibi tantum oneris

imponam, (potefl enim mihi denegare occupatio tua) deinde

etiam, ut ornes me, poftulem. Quid, fi illa tibi non tantopere

videntur ornanda ? Sed tamen, qui femel verecundi^ fines

tranfierit, eum bene et naviter oportet effe impudentem. Ita-

que te plane etiam atque etiam rogo, ut et ornes ea vehemen-

tius etiam, quam fortaffe fentis, et in eo leges hifloriae negli-

gas ;gratiamque illam, de qua fuaviflime quodam in prooemio

fcripfifli, a qua te defiedti non magis potuiffe demonflras, quam

Herculem Xenophontium illum a voluptate, ea fi me tibi ve-

hementius commendabit, ne afpernere ; amorique noflro pluf-

culum etiam, quam concedet veritas, largiare, Quod ii te



iio EPISTOLARUMadducemus, ut hoc fufcipias ; erit (ut mihi perfuadeo) materies

digna facultate et copia tua. A principio enim conjurationis

ufque ad reditum noftrum videtur mihi modicum quoddam

corpus confici pofle : in quo et illa poteris uti civilium com-

mutationum fcientia, vel in explicandis caufis rerum novarum,

vcl in remediis incommodorum, cum et reprehendes ea, quge

vituperanda duces ; et, quae placebunt, exponendis rationibus

comprobabis ; et, fi liberius, ut confuefti, agendum putabis,

multorum in nos perfidiam, infidias, proditionem, notabis.

Multam etiam cafus noftri tibi varietatem in fcribendo fuppe-

ditabunt, plenam cujufdam voluptatis, quae vehementer animos

hominum in legendo fcripto retinere poffit. Nihil eft enim

aptius ad deledtationem lecftoris, quam temporum varietates,

fortunasque viciffitudines : quse etfi nobis optabiles in experien-

do non fuerunt, in legendo tamen erunt jucundae. Habet enim

praeteriti doloris fecura recordatio deledtationem : caeteris vero

nulla perfundtis propria moleftia, cafus autem alienos fme ullo

dolore intuentibus, etiam ipfa mifericordia eft jucunda. Quem

enim noftrum ille moriens apud Mantineam Epaminondas non

cum quadam miferatione dele(flat ? qui tum denique fibi avelli

jubet fpiculum, poftea quam ei percontanti didtum eft, cly-

peum effie falvum ; ut, etiam in vulneris dolore, aequo animo

cum laude moreretur. Cujus ftudium in legendo non ere(ftum

Themiftoclis fuga redituque retinctur ? Etenim ordo ipfe an-

nalium mediocriter nos retinet, quafi enumeratione faftorum.

At viri faepe excellentis ancipites variique cafus habent admi-

rationem, expedtationem, laetitiam, molcftiam, fpem, timo-

rem : fi vero exitu notabili concluduntur, expletur animus ju-

cundiffima ledlionis voluptate. Quo mihi acciderit optatius, li

in hac fententia fueris, ut a continentibus tuis fcriptis, in qui-

bus perpetuam rerum geftarum hiftoriam complecfteris, fecer-

nas hanc quafi fabulam rerum eventorumque noftrorum. Habet

enim varios adtus, multafque adtiones et confiliorum et tem-

porum.. Ac non vereor, ne alTentatiuncula quadam aucupari



AD FAMILIARES L I B. V. iii

tuam gratiam videar, cum hoc demonftrem, me a te potifli-

mium ornari celebrarique velle. Neque enim tu is es, qui, quid

fis,

nefcias; et

qui noneos magis, qui te

non admirentur, in-vidos, quam eos, qui laudent, aflentatores, arbitrere. Neque

autem ego fum ita demens, ut me fempiternaE gloriae per eum

commendari velim, qui non ipfe quoque in me commendando

propriam ingenii gloriam confequatur. Neque enim Alexander

ille gratias caufa ab Apelle potiffimum pingi, et a Lyfippo

fingi, volebat ^ fed quod illorum artem cum ipfis, tum etiam

iibi, gloriae fore putabat. Atque illi artifices corporis fimu-

lacra ignotis nota faciebant : quae vel fi nulla fmt, nihilo fmt

tamen obfcuriores clari viri. Nec minus efl Spartiates Agefilaus

ille perhibendus, qui neque pidtam, ncque £d;am, imaginem

fuam paffus efl effe, quam qui in eo genere laborarunt ; unus

£nim Xenophontis libellus in eo rege laudando facile omnes

imagines omnium ftatuafque fuperavit. Atque hoc pra-flantius

mihi fuerit, et ad laetitiam animi et ad memori^ dignitatem,

fi in tua fcripta pervenero, quam fi in caeterorum; quod non

ingenium mihi folum fuppeditatum fuerit tuum, ficut Timo-

leonti a Timaeo, aut ab Herodoto Themiftocli ; fed etiam auc-

toritas clariflimi et fpedlatifhmi viri, et in reipublica; maximis

gravifHmifque caufis cogniti atque in primis probati ; ut mibi

non folum praeconium, qaod, cum in Siga?um veniffet Alexan-

-der, ab Homero Achilli tributum effe dixit ; fed etiam grave

teflimonium impertitum clari hominis magnique videatur. Pla-

cet enim Hedtor illejiiiihi Naevianus, qui non tantum laudari fe

laetatur, fed addit etiam, a laudato viro, Quod fi a te non im-

petro, hoc efl, fi quas te res impedierit, (neque enim fas effe

arbitror, quidquam me rogantem abs te non impetrare) cogar

fortaffe facere, quod nonnulli faepe reprehendunt ; fcribam ipfe

de me : multorum taraen exemplo et clarorum virorum. Sed,

quod te non fugit, haec funt in hoc genere vitia : et verecun-

dius ipfi de itit fcribant neceffe eft, fi quid efl laudandum ; et

praetereant, fi quid reprehendendum efl. Accedit etiam, ut



112 EPISTOLARUMminor fit fides, minor aii6toritas : multi denique reprehendant,

et dicant, verecundiores effe proecones ludorum gymnicorum,

qui cum ca^teris coronas impofuerint vid:oribus, eorumque no-

mina magna voce pronuntiarint, cum ipfi ante ludorum mif-

lionem corona donentur, alium prasconem adhibeant, ne fua

voce ipfi fe vidlores effe praedicent. Haec nos vitare cupimus

et, fi recipis caufam noiLram, vitabimus ; idque ut facias, ro-

gamus. Ac ne forte mirere, cur, cum mihi faepe oflenderis te

accuratifiime noflrorum temporum confilia atque eventus literis

mandaturum, a te id nunc tanto opcre et tam multis verbis

petamus ; illa nos cupiditas incendit, de qua initio fcripfi, fef-

tinationis, quod alacres animo fumus ; ut et cgeteri viventibus

nobis ex libris tuis nos cognofcant, et nofmetipfi vivi gloriola

noflra perfruamur. His de rebus quid ad:urus fis, fi tibi non

efl moleflum, refcribas mihi velim. Si enim fufcipis caufam,

conficiam commentarios rerum omnium : fin autem differs me

in tempus aliud, coram tecum loquar. Tu interea non ceffabis,

et ea, quas habes inflituta, perpolies, nofque diliges. Vale.

M. C. L. LuccEio, Q^F. S. D.

Xin. /ÛANQJJAM ipfa confolatio literarum tuarum mihi

''• gratifiima efl; declarat enim fummam benevolentiam

conjun6lam pari prudentia ; tamen illum frud:um ex iis literis

vel maximum cepi, quod te praeclare res humanas contemnen-

tem, et optime contra fortunam paratum armatumque cognovi.

Quam quidem laudem fapientiae flatuo effe maximam, non ali-

unde pendere, nec extrinfecus aut bene aut male vivendi fuf-

penfas habere rationes. Quas cogitatio cum mihi non omnino

excidiffet, (etenim penitus infederat) vi tamen tempeflatum et

concurfu calamitatum erat aliquantum labefad:ata atque con-

vulfa: cui teopitulari et video, et id fecifTe etiam proximis lite-

ris, multumque pr-ofeciiTe, fentio. Itaque hec faspius dicendum.




tibique non lignificandum folum, fed etiam declarandum, ar-

bitror, nihil mihi efTe potuifTe tuis Hteris gratius. Ad confo-

landum autem cum illa valent, quae eleganter copiofeque col-

legifti ; tum nihil plus, quam quod firmitudinem gravitatem-

que animi tui perfpexi, quam non imitari turpiiTmium exif-

timo. Itaque hoc etiam fortiorem me puto, quam te ipfum

praeceptorem fortitu.dinis, quod tu mihi videre fpem nonnullam

habere, hcec aliquando futura meliora : cafus enim gladiato-

rii, fimilitudinefque ese, tum rationes in ea difputatione a te

coUedtcT, vetabant me reipublica^ penitus diffidere. Itaque al-

terum minus mirum, fortiorem te efie, cum aliquid fperes ;

alterum mirum, fpe ulla teneri. Quid efl enim non ita aited:um,

ut id non deletum extind:umque effe fateare ? Circumfpice om-

nia membra reipublicae, quae notiffima funt tibi; nullum repe-

ries profedlo, quod non fradlum debilitatumve fit. Quas perfe-

querer, fi aut melius ea viderem, quam tu vides, aut comme-

morare poffem fine dolore ;quanquam tuis monitis praeceptif-

que omnis efl abjiciendus dolor. Ergo et domeflica feremus,

ut cenfes, et publica paulo etiam fortius fortaffe, quam tu ipfc,

qui prsecipis. Te enim fpes aliqua confolatur, ut fcribis : nos

autem erimus etiam in omnibus defperatione fortes, ut tu

tamen idem et hortaris et prscipis. Das enim mihi jucundas

recordationes confcientiae noflra^, rerumque earum, quas, te

in primis auftore, geffimus. Praeftitimus enim patriae non mi-

nus certe, quam debuimus ; pkis profed:o, quam efl ab animo

cujufquam, aut confilio, hominis poflulatum. Ignofces mihi de

meipfo aliquid praedicanti : quarum enim tu rerum cogitatione

nos levare aegritudine voluifli, earum etiam commemoratione

lenimur. Itaque, ut mones, quantum potero, me ab omnibus

molefliis et angoribus abducam; transferamque animum ad ea,

quibus fecundae res ornantur, adverfae adjuvantur: tecumque et

ero tantum, quantum patietur utriufque aetas et valetudo; et fi

effe una minus poterimus, quam volumus, animorum tamen

ToM. VII. P



114 EPISTOLARUMconjun(ftione, iifdem ftudiis ita fruemur, ut nunquam non una

efle videamur. Vale.

L. LuccEius Q^ F. M. T. Ciceroni, M. F. S. D.

XIV. O/ vales, bene ejl : 'ualeoJicutfoleo \ paululo tamen etiam

detertusy quamfoleo Te requifivi fcepiuSy ut viderem

Romce quia pojlea non fuijli, quam difcejferat, miratusfum ; quod

item nunc miror. No?i habeo certum, que^ te res hinc maxime retra-

bat. Sifolitudine delediare, cumfcribasy et aliquid agas eorum, quo-

rum confuejii, gaudeo, neque reprehendo tuum conflium : nam nihil

yio potejl ejfejucundius, non modo miferis his temporibus et iuSluofs,

fed etiam tranquillis et optatis -, prcefertim vel animo defatigato tuo,

qui nunc requietem qucerat ex magnis occupationibus, vel erudito,

quifemper aliquid ex fe promat, quod alios deleBet, ipfum laudi-

bus illufiret. Sin autem, ficut hic dum eras, lacrymis ac trifiitice

te tradidifii, doleo, quia doles et angere ; nec pojfum te, fi conce-

dis- quodfentimus ut liberius dicamus, non accufare. îd enim ?

tu folus aperta non videbis, qui propter acumen occultiffima per-

fpicis ? tu non intelliges, te querelis quotidianis nihil proficere ? non

tntelliges duplicari follicitudines, quas elevare tua te prudentia pof-

tulat ? ôdji non pojfumus aiiquid proficereJuadendo, gratia con-

tendimus, et roga?ido, Ji quid nofira cauja vis, ut ijiis te molefiiis

laxes, et ad conviSlum nojirum redeas, et ad conjuetudinem, vel

nofiram communem, vel tuamfolius ac propriam. Cupio non obtun-

dere te, fi non deleSiare nojiro Jiudio : cupio deterrere, ne perma-

7ieas in incepto : cum dua res ifice contrarice me conturbent ; ex

quibus aut in altera mihi velim, Ji potes, obtemperes, aut in altera

non ojjendas. Vale.




M. CiCERo L. LuccEio, Q^ F. S.

XV. /^MNIS amor tuus ex omnibus partibus fe oftendit in

his literis, quas a te proxime accepi ; non ille quidem

mihi ignotus, fed tamen gratus et optatus : dicerem, jucundus,

nifi id verbum in omne tempus perdidiiTem : neque ob eam

unam caufam, quam tu fufpicaris, et in qua me, leniffimis et

amantiffimis verbis utens, re graviter accufas ; fed quod illius

tanti vulneris quae remedia efle debebant, ea nulla funt. Quid

enim? ad amicofne

confugiam?

quammulti funt ?

habuimusenim fere communes, quorum alii occiderunt, alii nefcio quo

pa(flo obduruerunt. Tecum vivere polfem; equidem et maxime

vellem. Vetullas, amor, confuetudo, ftudia paria: quod vincu-

lum, qax res, deeft noftras conjundtioni ? Poflumufne igitur

efte una ? Nec mehercule intelligo, quid impediat. Sed certe

adhuc non fuimus, cum efl*emus vicini in Tufculano, in Puteo-

lano. Nam quid dicam in urbe ? in qua, cum forum commune

fit, vicinitas non requiritur. Sed cafu nefcio quo in ea tempora

noftra aetas incidit, ut cum maxime florere nos oporteret, tum

vivere etiam puderet. Quod enim mihi poterat efle perfugium,

fpoliato et domefticis et forenfibus ornamentis atque folatiis ?

literae, credo, quibus utor affidue; quid enim aliud facere

poflfum ? fed nefcio quomodo ipfae illae excludere me a porta

et perfugio videntur, et quafi exprobrare, quod in ea vita ma-

neam, in qua nihil infit, nifi propagatio miferrimi temporis.

Hic tu ea me abefle urbe miraris, in qua domus nihil deledlare

poffit ? fummum fit odium temporum, hominum, fori, curiae ?

Itaque fic literis utor, in quibus confumo omne tempus, non

ut ab his medicinam perpetuam, fed ut exiguam doloris obli-

vionem, petam. Quod fl id egiflêmus, ego atque tu, quod ne

in mentem quidem nobis veniebat propter quotidianos metus,

omne tempus una fuiflêmus; neque me valetudo tua offenderet,

P 2



ii6 EPISTOLAR U M

neque te mcEror meus : quod, quantum fieri poterit, confe-

quamur. Quid enim efl utrique noflrum aptius ? Propediem

te igitur videbo. Vale.

M. T. CiCERo TiTio S. D.

XVI. l^ T S I unus ex omnibus minime fum ad te confolan-

dum accommodatus, quod tantum ex tuis molefliis

cepi doloris, ut confolatione ipfe egerem ; tamen cum longius

a fummi ludlus acerbitate meus abeffet dolor, quam tuus, ftatui

noflrae neceflitudinis effe, meceque in te benevolentiae, non ta-

cere tanto in tuo moerore tamdiu; fed adhibere aliquam modi-

cam confolationem, quae levare dolorem tuum poffet, fi minus

fanare potuiffet. Efl autem confolatio pervulgata quidem illa

maxime, quam femper in ore atque in animo habere debemus,

Homines nos ut effe meminerimus, ea lege natos, ut omnibus

telis fortunae propofita fit vita noflra ; neque effe recufandum,

quominus ea, qua nati fumus, conditione vivamus ; neve tam

graviter eos cafus feramus, quos nullo confilio vitare poffimus;

eventifque aliorum memoria repetendis, nihil accidiffe nobis

novi cogitemus. Neque has, neque casteras confolatio^nes, quas

funt a fapientifHmis viris ufurpatae, memoriasque literis proditse,

tantum videntur proficere debere, quantum flatus ipfe noflrae

civitatis, et h^c prolatio temporum perditorum : cum beatifli-

mi fmt, qui liberos non fufceperunt ; minus autem miferi, qui

his temporibus amiferunt, quam fi eofdem bona, aut denique

aliqua, republica perdidiffent. Quod fi tuum te defiderium mo-

vet, aut fi tuarum rerum cogitatione moeres, non facile ex-

hauriri tibi iflum dolorem poffe univerfum puto. Sin illa te res

cruciat, quae magis amoris efl, ut eorum, qui occiderunt, mi-

ferias lugeas : ut ea non dicam, quae faepiflime et legi et audi-

vi, nihil mali effe in morte, in qua fi refideat fenfus, immorta-

litas illa potius, quam mors, ducenda fit ; fin fit amifTus, nulla




videri miferia debeat, quse non fentiatur: hoc tamen non dubi-

tans confirmare polTum, ea mifceri, parari, impendere, reipub-

licas, quae qui reliquerit, nullo modo mihi quidem deceptus

efle videatur. Quid efl enim jam non modo pudori, probitati,

virtuti, redtis ftudiis, bonis artibus, fed omnino libertati ac fa-

luti, loci ? Non, mehercule, quemquam audivi hoc graviflimo

et peftilentiffimo anno adolefcentulum aut puerum mortuum,

qui mihi non a diis immortalibus ereptus ex his miferiis atque

ex iniquiffima conditione vitae videretur. Quare, fi tibi unum

hoc detrahi poteft, ne quid iis, quos amafli, mali putes conti-

giffe; permultum erit ex mcerore tuo diminutum. Relinquetur

enim fimplex illa jam cura doloris tui, quae non cum illis com-municabitur, fed ad te ipfum proprie referetur : in qua non efl

jam gravitatis ac fapientiae tuas, quam tu a puero prasftitifli, ferre

immoderatius cafum incommodorum tuorum, qui fit ab eorum,

quos dilexeris, miferia maloque fejundtus. Etenim eum femper

te et privatis in rebus et publicis prasftitifli, tuenda tibi ut fit

gravitas, et conftantias ferviendum. Nam quod allatura efl ipfa>

diuturnitas, quae maximos ludtus vetuflate tolUt, id nos praeci-

pere confilio prudentiaque debemus. Etenim fi nulla unquam

fuit liberis amiffis tam imbecillo mulier animo, qus non ali-

quando lugendi modum fecerit : certe nos, quod eft dies al-

latura, id confilio anteferre debemus ; neque expedtare tem-

poris medicinam, quam reprcefentare ratione poffimus. His.

ego literis fi quid profecifTem, exiftimabam optandum quiddam

me effe affecutum : fin minus forte valuifTent, officio tamen effe

fundum benevolentiffimi atque amiciffimijquem me tibi et

fuiffe femper exiflimes velim, et futurum effe confidas. Vale.

M. C I c E R o P. S E X T I o P. F. S. D.

XVII. XTON oblivione amicitis noflrae, neque intermiffione

confuetudinis meae, fuperioribus temporibus ad ts



ii8 EPISTOLARUMnullas literas mifi, fed quod priora tempora in ruinis reipublicae

noftrifque jacuerunt; pofteriora autem me a fcribendo tuis in-

juftiffimis atque acerbiffimis incommodis retardarunt. Cum

vero et intervallum jam fatis longum fuiffet, et tuam virtutem

animique magnitudinem diligentius eiTem mecum recordatus,

non putavi efle alienum inftitutis meis haec ad te fcribere. Ego

te, P. Sexti, et primis temporibus illis, quibus in invidiam ab-

fens et in crimen vocabare, defendi: et cum in tui familiariffimi

judicio ac periculo tuum crimen conjungeretur, ut potui, ac-

curatiffime te tuamque caufam tutatus fum : et proxime, recenti

adventu meo, cum rem aliter inftitutam ofFendiffem, ac mihi

placuiflet, fi adfuilTem, tamen nulla re faluti tuae defui : cum-

que eo tempore invidia annonae, inimici non folum tui, verum

etiam amicorum tuorum, iniquitas totius judicii, multaque

alia reipublicae vitia, plus, quam caufa ipfa veritafque, valuif-

fent ; Publio tuo neque opera, neque conlilio, neque labore,

neque gratia, neque teftimonio, defui. Quamobrem, omnibus

officiis amicitiae diligenter a me fandleque fervatis, ne hoc qui-

dem praetermittendum effie duxi, te ut hortarer rogaremque,

ut et hominem te et virum efle meminiftes, id eft, ut com-

munem incertumque cafum, quem neque vitare quifquam nof-

trum, nec praeftare, uUo pad:o poteft, fapienter ferres, et do-

lori fortiter ac fortunas refifteres ; cogitarefque et in noftra

civitate, et in caeteris, quse rerum potitse funt, multis fortiffi-

mis atque optimis viris injuftis judiciis tales cafus incidifte.

Illud utinam ne vere fcriberem, ea te republica carere, in qua

neminem prudentem hominem res ulla deledlet. De tuo autem

filio vereor, ne li nihil ad te fcripferim, debitum ejus virtuti

videar teftimonium non cepifTe ; fm autem omnia, quas {en-

tio, perfcripferim, ne refricem meis literis defiderium ac dolo-

rem tuum. Sed tamen prudentiffime facies, fi illius pietatem,

virtutem, induftriam, ubicunque eris, tuam e{[e, tecum effe,

duces : nec enim minus noftra funt, quae animo comple<5timur,

quam quae oculis intuemur. Quamobrem et illius eximia virtus.




fummufque in te amor, magnas tibi confolationi debet efTci et

nos caeterique, qui te non ex fortuna, fed ex virtute, tua pen-

dimus, femperque pendemus; et

maxime, animitui

confcien-tia, cum tibi nihil merito accidiife reputabis: fi et illud adjun-

ges, Homines fapientes turpitudine, non cafu ; et delidlo fuo,

non aliorum injuria, commoveri. Ego et memoria noftrae ve-

teris amicitiae, et virtute atque obfervantia iilii tui, monitus,

nuUo loco deero, neque ad confolandum, neque ad levandum,

fortunam tuam. Tu fi quid ad me forte fcripferis, perficiam^

ne te fruflra fcripfifie arbitrere. Vale.

M. CicERo T. Fadio S. D.

XVIII. pp T S I egomet, qui te confolari cupio, confolandus

ipfe fumi propterea quod nullam rem gravius jam-

diu tuli, quam incommodum tuum ; tamen te magnopere non

hortor folum, fed etiam, pro amore noftro, rogo atque oro, te

colligas, virumque praebeas, et qua conditione omnes homi-

nes, et quibus temporibus nati fimus, cogites. Plus tibi virtus

tua dedit, quam fortuna abftulit : propterea quod adeptus es,

quod non multi homines novi -, amififti, quaD plurimi homines

nobilifiimi. Ea denique videtur conditio impendere legum, ju-

diciorum, temporum, ut optime ad;um cum eo videatur effe,

qui quam levifTima pcena ab hac republica difcefferit. Tu vero,

qui et fortunas et liberos habeas, et nos caeterofque necefTitu-

dine et benevolentia tecum conjundtiflimos;quique magnam

facultatem fis habiturus nobifcum et cum omnibus tuis vi-

vendi ; et cum unum fit judicium, ex tam multis, quod re-

prehendatur, ut quod una fententia, eaque dubia, potenti^ ali-

cujus condonatum exiftimetur ; omnibus his de caufis debes

iflam molefliam quam lenifTime ferre. Meus animus erit in te

liberofque tuos femper, quem tu efle vis, et qui effe debet.



120 £ P I S T O L A R U M

ClCERO RUFO.

XIX. p TSI mihi nunquam dubium fuit, quin tibi efTem ca-

riffimus, tamen quotidie magis id perfpicio ; extatque

id, quod mihi oftenderas quibufdam literis, hoc te ftudiofiorem

in me colendo fore, quam in provincia fuilTes, (etfi, meo judi-

cio, nihil ad tuum provinciale officium addi poteft) quo liberius

judicium cffe poffet tuum. Itaque me et fuperiores literae tu£e

admodum delecflaverunt, quibus et expedatum meum adven-

tum abs te amanter videbam, et, cum aliter res cecidifTet ac

putaffes, te meo confilio magnopere effe Isetatum: et his proxi-

mis literis magnum cepi frudlum et judicii, et officii tui : ju-

•dicii, quod intelligo, te, (id quod omnes fortes ac boni viri

facere debent) nihil putare utile efle, nifi quod redum honef-

tumque fit ; officii, quod te mecum, quodcunque cepifTem

confilii, polliceris fore ; quo neque mihi gratius, neque, ut ego

arbitror, tibi honeftius, effe quidquam poteft. Mihi confilium

captum jamdiu efl : de quo ad te, non quo celandus effes, ni-

hil fcripfi antea; fed quia communicatio confilii, tali tempore,

quafi quaedam admonitio videtur effe officii, vel potius efflagi-

tatio ad coeundam focietatem vel periculi, vel laboris. Cum

vero ea tua fit voluntas, humanitas, benevolentia, erga me, li-

benter ampled:or talem animum : fed ita (non enim dimittam

pudorem in rogando meum) fi feceris id, quod oftendis, raag-

nam habebo gratiam ; fi non feceris, ignofcam : et alterum ti-

mori, alterum mihi, te negare non potuiffe arbitrabor. Efl enim

res profedto maxima. Quid reftum fit, apparetj quid expediat,

obfcurum efl: ita tamen, ut, fi nos ii fumus, qui effe debemus,

id efl, fludio digni et literis noftris, dubitare non poffimus,

ûin ea maxime conducant, quae funt redtiffima. Quare tu, fi

fimul placebit, flatim ad me venies : fm idem placebit, atque

.eodem, nec continuo poteris ; omnia tibi ut nota fmt, faciam.




Quldquid ftatueris, te mihi amicum j lin id quod opto, etiam

amiciffimum, judicabo, Vale.

ClCERORuFO.

XX. /^ UO modo potuIiTem, te conveniiTem, fi eo, quo con-

*^ ftitneras, venire voluifles. Quare etfi mei commodi

caufa commovere me noluifti, tamen ita exiftimes velim, me

antelaturum fuilTe, fi ad me mifiifes, voluntatem tuam commo-

do ineo. Ad ea quae fcripfifli, commodius equidem poffem de

lingulis ad te rebus fcribere, fi M. TuUius, fcriba meus, ad-

effet j a quo mihi exploratum efl, in rationibus duntaxat refe-

rendis (de caeteris rebus afHrmare non poffum) nihil eum fe-

ciffe fcientem, quod effet contra aut rem, aut exiftimationem

tuam : dein, fi rationum referendarum jus vetus et mos an-

tiquus maneret, me relaturum rationes, nifi tecum pro con-

jund:ione noftrae necefTitudinis con.tuliffem confeciffemque,

non fuiffe. Quod igitur feciffem ad urbem, fi confuetudo prif-

tina maneret, id, cum lege Julia relinquere rationes in pro-

vincia neceffe erat, eafdemque totidem verbis referre ad aera-

rium, feci in provincia, Neque ita feci, ut te ad meum arbi-

trium adducerem j fed tribui tibi tantum, quantum me tribuIfTe

nunquam me poenitebit : totum enim fcrlbam meum, quem

tibi video nunc efle fufpedum, tibi tradidi: tu ei M. Mindium,

fratrem tuum, adjunxifli. Rationes confeftcB me abfente funt

tecum, ad quas ego nihil adhibui praster ledlionem. Ita ac-

cepi librum a meo fervo fcriba, ut eundem acceperim a fratre

tuo. Si honor is fuit, majorem tibi habere non potui : fi fides,

majorem tibi habui, quam pene ipfi mihi: fi providendum fuit,

ne quid aliter, ac tibi et honeflum et utile effet, referretur

non habui cui potius id negotii darem, quam cui dedi. Illud

quidem certe fadlum efl, quod lex jubebat, ut apud duas

ToM. VII. Q^



122 EPISTOLARUMcivitates, Laodicenfem et Apameenfem, quae nobis maximae

videbantur, quoniam ita necefTe erat, rationes confedlas et con-

folidatas deponeremus. Itaque huic loco primum refpondeo,me, quanquam juftis de caulis rationes deferre properarim, ta-

men te expedtaturum fuifle, nifi in provincia relidtas rationes

pro latis haberem. Quamobrem de Volufio quod fcribis, non

eft id rationum : docuerunt enim me periti homines, in his

cum omnium peritiflimus, tum mihi amiciflimus, C. Camil-

his, ad Volufium transferri nomen a Valerio non potuilTe ; {^6.

prasdes Valerianos teneri : neque id erat H-S xxx, ut fcribis,

fed XIX. Erat enim nobis curata pecunia Valerii mancipis no-

mine:

ex qua reliquum quod erat, in rationibus retuli. Sedlic me et liberaHtatis frudlu privas, et diHgentiae, et (quod mi-

nime tamen laboro) mediocris etiam prudentiae. Liberalitatis,

quod mavis fcribae mei beneficio, quam meo, legatum meum

prsefediumque maxima calamitate levatos, cum praefertim non

deberent effe obligati : dihgentiae, quod exiftimas de tanto of-

ficio meo, tanto etiam periculo, nec fcilTe me quidquam, nec

cogitavifTej fcribam, quidquid voluilTet, cum id mihi ne recita-

viifet quidem, retulilTe: prudentiae, cum rem a me non inlipien-

ter excogitatam, ne cogitatam quidem putes. Nam et Volufiiliberandi meum fuit confilium ; et ut multa tam gravis Va-

lerianis pra?dibus, ipfique T. Mario, depelleretur, a me inita

ratio eil;quam quidem omnes non folum probant, fed etiam

laudant : et, fi verum fcire vis, hoc uni fcribje meo intellexi

non nimium placere. Sed ego putavi effe viri boni, cum po-

pulus fuum fervaret, confulere fortunis tot vel amicorum, vel

civium. Nam de Lucceio eft ita adlum, ut, auftore Cn. Pom-

peio, ifla pecunia in fano poneretur : id ego agnovi meo jufTu

effe fadlum: qua pecunia Pompeiusefl ufus, ut tua,

quamtu

de-pofueras, Sextius. Sed haec ad te nihil intelligo pertinere. IHud

me non animadvertiffe molefte ferrem, ut adfcriberem, te in

lano pecuniam juffu meo depofuiffe, nifi ifla pecunia graviflimis




efTet certiffimifque monumentis teftata, cui data, quo fenatus-

confulto, quibus tuis, quibus meis, literis P. Sextio tradita eifet,

QuaE cum viderem tot veftigiis impreffa, ut in his errari nonpofTet, non adfcripfi id, quod tua nihil referebat. Ego tamen

adfcripfiffe mallem, cum id te video defiderare. Sicut fcribis

tibi id effe referendum, idem ipfe fentio; neque in eo quidquam

a meis rationibus difcrepabunt tuae. Addes enim tu, meo juffu,

quod ego quidem non addidi ; nec caufa efl cur negem ; nec,

fi effet, et tu nolles, negarem. Nam de H-S nongentis milli-

bus, certe ita relatum efl, ut tu, five frater tuus referri voluit.

Sed, fi quid efl, quando de logeo parum gratum efl, quod

egoin rationibus referendis etiam

nunccorrigere

pofTnn j deeo mihi, cum fenatus-confulto non fim ufus, quid per leges

liceat, confiderandum efl. Te certe in pecunia exad:a ita ef-

ferre ex meis rationibus relatis non oportuit, nifi quid me

fallit ; funt enim aUi peritiores. Illud cavfe dubites, quin ego

omnia faciam, quse intereffe tua, aut etiam velle te, exiflimem,

fi ullo facere modo pofTim. Quod fcribis de beneficiis, fcito

a me et tribunos militares, et prsefedlos, et contubernales dun-

taxat meos, delatos effe. In quo quidem ratio me fefellit ; libe-

rum enim mihi tempus ad eos deferendos exiflimabam dari

poflea certior fum fadlus, triginta diebus deferri neceffe effe,

quibus rationes retuliffem. Sane molefle tuli, non illa benefi-

cia tuas potius ambitioni refervata effe, quam mex, qui ambi-

tione nihil uterer. De centurionibus tamen, et de tribunorum

miUtarium contubernalibus, res eft in integro; genus enim ho-

rum beneiiciorum definitum lege non erat. Reliquum efl de

H-S centum millibus, de quibus memini mihi a te Myrina

literas cffe allatas, non mei errati, fed tui : in quo peccatum

videbatur effe, fi modo erat, fratris tui et TuUii. Sed cum id

corrigi non poffet, quod jam depofitis rationibus ex provincia

decefTimus, credo me quidem tibi pro animi mei vohmtate,

proque ea fpe facultatum, quam tum habebamus, quam huma-

0^2




niffime potuerim refcripfifTe : fed neque tum me humanitate li-

terarum mearum obligatum puto, neque tuam hodie epiftolam

de H-S centum fic accepiife, ut ii accipiunt, quibus epiftolae

per haec tempora moleftas funt. Simul illud cogitare debes,

me omnem pecuniam, quas ad me falvis legibus pervenifTet,

Ephefi apud publicanos depofuifle : id fuifle H-S xxii : eam

omnem pecuniam Pompeium abfluliffe : quod ego five aequo

animo, five iniquo, fero, tu de H-S centum acquo animo

ferre debes, et exiftimare eo minus ad te vel de tuis cibariis,

vel de mea liberalitate, pervenifTe. Quod fi mihi expenfa ifla

H-S centum tulifles, tamen, quas tua efl fuavitas, quique in

me amor, nolles a me hoc tempore asflimationem accipere :

nam numeratum fi cuperem, non erat. Sed haec jocatum me

putato, ut ego te exiftimo. Ego tamen cum Tullius rure re-

dierit, mittam eum ad te, fi quid ad rem putabis pertinere.

Hanc epiflolam cur non fcindi velim, caufa nuUa efl. Vale.

M. T. C. L. Mescinio S. D.

XXI. f^K AT JE mihi tuae literê fuerunt, ex quibus intel-

lexi, quod etiam fine literis arbitrabar, te fumma

cupiditate affe6:um efle vid^ndi mei : quod ego ita libenter ac-

cipio, ut tamen tibi non concedam. Nam tecum effe, ita mihi

omnia, quas opto, contingant, ut vehementer velim. Etenim,

cum efTet major et virorum, et civium bonorum, et jucundo-

rum hominum,^ et amantium mei, copia, tamen erat nemo qui-

eum effem libentius, quam tecum, et pauci, quibufcum effem

aeque libenter : hoc vero tempore, cum alii interierint, alii ab-

fint, alii mutati voluntate fmt, unum, medius fidius, tecum

diem libentius pofuerim, quam hoc omne tempus cum plerif-

que eorum, quibufcum vivo neceffario. Noli enim exiflimare,

mihi folitudinem non jucundiorem effe, qua tamen ipfa uti non




licet, quam. fermones eorum, qui frequentant domum meam,

excepto uno, aut fummum altero. Itaque utor eodem perfugio,

quo tibi utendum cenfeo, literulis noflris ; praeterea confcientia

etiam confiliorum meorum. Ego enim is fum, quemadmodum

tu facillime potes exiftimare, qui nihil unquam mea potius,

quam meorum civium, caufa fecerim : cui nifi invidilTet is,

quem tu nunquam amafti, (me enim amabas) et ipfe beatus

effet, et omnes boni. Ego fum, qui nullius vim plus valere

volui, quam honeflum otium : idemque, cum illa ipfa arma,-

quae femper timueram, plus pofTe fenfi, quam illum confenfum

bonorum, quem ego idem efFeceram, quavis tuta conditione

pacem accipere malui, quam viribus cum valentiore pugnare.

Sed et hasc et multa alia coram brevi tempore licebit. Neque

me tamen ulla res alia Romae tenet, nifi expedlatio rerum

Africanarum : videtur enim mihi res in propinquum addud:a

difcrimen. Puto autem mea nonnihil intereffe, (quanquam id

ipfum, quid interfit, non fane intelligo) veruntamen, quid-

quid illinc nuntiatum fit, non longe abeffe velim a confiliis ami-

corum. Eft enim res jam in eum locum addudla, ut quanquani

multum interfit inter eorum caufas, qui dimicant, tamen inter

vid:orias non multum interfuturum putem. Sed plane animus,qui dubiis rebus forfitan fuerit infirmior, defperatis confirmatus

efl multum ; quem etiam tus fuperiores literae confirmarunt,

quibus intellexi quam fortiter injuriam ferres : juvitque me, tibi.

cum fummam humanitatem, tum etiam tuas literas, profuifTe.

Verum enim fcribam, teneriore mihi animo videbare, ficut om-

nes fere, qui vita ingenua in beata civitate et in libera viximus.

Sed ut illa fecunda moderate tulimus, fic hanc non folum ad-

verfam, fed funditus everfam, fortunam fortiter ferre debemus;

ut hoc faltem in maximis malis boni confequamur, ut mortem,quam etiam beati contemnere debeamus, propterea quod nul-

lum fenfum effet habitura, nunc fic afFedli, non modo contem-

nere debeamuSj fed etiam optare. Tu, fi me diligis, fruere iflo



126 EPISTOLARUMotlo, tiblque perfuade, praeter culpam ac peccatum, qua fem-

per caruifti et carebis, homini accidere nihil poffe, quod (it

horribile aut pertimefcendum. Ego, fi videbitur redte fieri

pofTe, ad te veniam brevi j fi quid acciderit, ut mutandum

confilium fit, te certiorem faciam ftatim. Tu ita fac cupidus

inei videndi fis, ut iftinc ne te moveas tam infirma valetudine,

nifi ex me prius quaefieris per literas, quid te velim facere.

Me velim, ut facis, diligas, valetudinique tuae et tranquillitati

animi fervias.



[ 127 ]

EPISTOLARUM

AD FAMILIARES

L I B E R VL

M. ClCERO A. TORQÛATO S. D.

I. TT^ T S I ea perturbatio efl omnium rerum, ut fux quem-

-I—_> que fortunas maxime poeniteat, nemoque fit, quin

ubivis, quam ibi ubi eft, effe malit ; tamen mihi dubium non

eft, quin hoc tempore, bono viro Romae efle miferrimum fit.

Nam etfi, quocunque in loco quifquis eft, idem efi: ei fenfus,

et eadem acerbitas ex interitu rerum et publicarum et fuarum

tamen oculi augent dolorem, qui ea, quae caeteri audiunt, in-tueri coguntur, nec avertere a miferiis cogitationem fmunt.

Quare etfi multarum rerum defiderio te angi necelTe eft, tamen

illo dolore, quo maxime te confici audio, quod Romas non fis,

animum tuum libera. Etfi enim cum magna molefi:ia tuos tua-

que defideras, tamen illa quidem, quae requiris, fuum ftatum

tenent, nec melius, fi tu adefiês, tenerent, nec funt ullo in

proprio periculo. Nec debes tu, cum de tuis cogitas, aut prae-

cipuam aliquam fortunam poftulare, aut communem recufare.

Dete

autem ipfo, Torquate,eft

tuumfic

agitare animo, utnon adhibeas in confilium cogitationum tuarum defperatio-

nem, aut timorem. Nec enim is, qui in te adhuc injuftior,

quam tua dignitas poftulabat, fuit, non magna figna dedit

animi erga te mitigati. Nec tamen is ipfe, a quo falus petitur.



128 EPISTOLARUMhabet expllcatam aut exploratam rationem falutis fuae. Cum-

que omnium bellorum exitus incerti fmt, ab altera vidloria

tibi periculum nullum effe perfpicio, quod quidem fejunc-

tum fit ab omnium interitu -, ab altera te ipfum nunquam ti-

muille certe fcio. Reliquum eft, ut te id ipfum, quod ego quaii

confolationis loco pono, maxime excruciet, commune pericu-

lum reipublicae; cujus tanti mali, quamvis dodli viri multa di-

cant, tamen vereor ne confolatio ulla poffit vera reperiri, pras-

ter illam, qu£ tanta efl, quantum in cujufque animo roboris

eft atque nervorum. Si enim bene fentire, redleque facere, fa-

tis eft ad bene beateque vivendum, vereor, ne eum, qui fe

optimorum confiliorum confcientia fuftentare poffit, miferum

effe nefas iit dicere. Nec enim nos arbitror, vidlorias prjemiis

dudlos, patriam olim, et liberos, et fortunas, reliquilfe ; fed

quoddam nobis officium juflum, et pium, et debitum reipub-

licae noflraeque dignitati, videbamur fequi : nec cum id facie-

bamus, tam eramus amentes, ut cxplorata nobis effet vidioria.

Quare fi id evenit, quod ingredientibus nobis in caufam pro-

pofitum fuit accidere poffe, non debemus ita cadere animis,

quafi aliquid evenerit, quod fieri poffe nunquam putarimus.

Simus igitur ea mente, quam ratio et veritas prasfcribit, ut

nihil in vita nobis praeflandum praeter culpam putemus ; eaque

cum careamus, omnia humana placate et moderate feramus.

Atque haec eo pertinet oratio, ut, perditis rebus omnibus, ta-

men ipfa virtus fe fuflentare poffe videatur. Sed, fi efl fpes ali-

qua rebus communibus, ea tu, quicunque flatus efl futurus,

carere non debes. Atque haec mihi fcribenti veniebant in men-

tem, me eum effe, cujus tu defperationem accufare folitus

€ffes, quemque audloritate tua cundlantem et diffidentem ex-

citare. Quo quidem tempore non ego caufam noflram, fed

confilium, improbabam. Sero enim nos iis armis adverfari vi-

debam, quae multo ante confirmata per nofmetipfos erant

dolebamque, pilis et gladiis, non confiliis, neque aud:oritati-

bus noflris, de jure publico difceptari. Neque ego ea, quas fadla



AD FAMILIARES L I B. VI. 129

lunt, fore cum dicebam, divinabam futura : fed, quod et fieri

poile, et exitiofum fore, fi evenilfet, videbam, id ne accide-

ret, timebam ; praefertim cum, li mihi alterutrum de eventuatque exitu rerum promittendum effet, id futurum, quod eve-

nit, exploratius poffem promittere. lis enim rebus prasllaba-

mus, quas non prodeunt in aciem j ufu autem armorum et mi-

litum robore inferiores eramus. Sed tu illum animum nunc

adhibe, quasfo, quo me tum efie oportere cenfebas. Haec eo

fcripli, quod mihi Philargyrus tuus omnia de te requirenti, ii-

deliflimo animo (ut mihi quidem vifus eft) narravit, te inter-

dum folHcitum folere eife vehementius : quod facere non debes,

nec dubitare, quin aut aliqua republica fis futurus, qui effe de-bes ; aut perdita, non afRid:iore conditione, quam ca^teri. Hoc

vero tempus, quo exanimati omnes et fufpenfi fumus, hoc mo-

deratiore animo ferre debes, quod et in urbe ea es, ubi nata et

alta efl ratio ac moderatio vitas^ et habes Ser. Sulpicium, quem

femper unice dilexifti3 qui te profedlo et benevolentia et fa-

pientia confolatur : cujus fi effemus et aud;oritatem et confi-

lium fecuti, togati potius potentiam, quam armati vidloriam,

fubiffemus. Sed htec longiora fortaffe fuerunt, quam neceffe

fuit : illa, quas majora funt, brevius exponam. Ego habeo, cui

plus, quam tibi, debeam, neminem : quibus tantum debebam,

quantum tu-inteHigis, eos mihi hujus belli cafus eripuit. Qui

fim autem hoc tempore, intelHgo. Sed quia nemo efl tam af-

flid;us, qui, fi nihil ahud ftudeat, nifi id quod agit, non poffit

navare aliquid et efiicere ; omne meum confiUum, operam,

ftudium, certe velim exiflimes tibi tuifque liberis effe debitum.

M. T. C. A. ToRQÛATo S. D.

II. pETO a te, ne me putes oblivione tui rarius ad te fcribe-

re, quam folebam, fed aut gravitate valetudinis, qua ta-

men jam paulum videor levari, aut quod abfim ab urbe, ut,

ToM. VII. R




qui ad te proficifcantur, fcire non poflim. Quare velim ita fta-

tutum habeas, me tui memoriam cum fumma benevolentia te-

nere, tuafque omnes res non minori mihi cura;, quam meas,

effe. Quod majore in varietate verfata efl adhuc tua caufa, quam

homines aut volebant, aut opinabantur, mihi crede, non eft

pro malis temporum, quod molefte feras. NecelTe eft enim,

aut armis urgeri rempublicam fempiternis ; aut, his pofitis,

recreari aliquando ; aut funditus interire. Si arma valebunt,

nec eos, a quibus reciperis, vereri debes ; nec eos, quos adju-

vifti. Si armis aut conditione pofitis, aut defatigatione abjedlis,

aut vidtoria detradtis, civitas refpiraverit ; et dignitate frui tibi

et fortunis licebit. Sin omnino interierint omnia, fueritque is

exitus, quem vir prudentiflimus M. Antonius jam tum time-

bat, cum tantum inflare malorum fufpicabatur ; mifera efl illa

quidem confolatio, tali praefertim civi et viro, fed tamen ne-

cefTaria, nihil effe praecipue cuiquam dolendum in eo, quod

accidit univerfis. Quae vis infit in his paucis verbis, (plura

enim committenda epiflolae non erant) fi attendes, quod facis,

profedio etiam fine meis literis intelliges, te aliquid habere,

quod fperes ; nihil quod aut hoc, aut aliquo reipublicae flatu

timeas : omnia fi interierint, cum fuperflitem te effe reipub-

licae, ne, fi liceat quidem, velis, ferendam effe fortunam, prae-

fertim qujE abfit a culpa. Sed haec had:enus. Tu velim fcribas

ad me quid agas, et ubi futurus fis y ut, aut quo fcribam, aut

quo veniam, fcire pofiim. Vale.

M. T. C. A. ToRQûATo S. D.

III.

CUPERIORIBUSliteris benevolentia magis adduc-

tus, quam quod res ita poflularet, fui longior : neque

enim confirmatione noflra egebat virtus tua; neque erat ea mea

caufa atque fortuna, ut, cui ipfi omnia deeffent, alterum con-

firmarem. Hoc item tempore brevior efTe debeo. Sive enim




nihil tum opus fuit tam multis verbis, nihilo magis nunc opus

eft : live tum opus fuit, illud fatis eft, prasfertim cum accefferit

nihil novi.

Nametii quotidie aliquid

audimus earum rerum,quas ad te perferri exiftimo, fumma tamen eadem eft, et idem

exitus, quem ego tam video animo, quam ea quas oculis cer-

nimus : nec vero quidquam video, quod non idem te videre

certo fciam. Nam etli, quem exitum acies habitura fit, divinare

nemo poteft ; tamen et belli exitum video, et, fi id minus,

hoc quidem certe, cum lit neceffe alterutrum vincere, qualis

futura fit vel haec, vel illa, vidloria. Idque cum optime per-

fpexi, tale video, nihil ut mali videatur futurum, fi id vel ante

acciderit, quod vel

maximumad timorem proponitur. Ita enim

vivere, ut tum fit vivendum, miferrimum eft : mori autem ne-

mo fapiens miferum dixit, ne beato quidem. Sed in ea es urbe,

in qua hasc, vel plura et ornatiora, parietes ipfi loqui pofTe vi-

deantur. Ego tibi hoc confirmo, etfi levis eft confolatio ex mi-

feriis aliorum, nihilo te nunc majore in difcrimine effe, quam

quemvis aut eorum qui difcefferint, aut eorum qui remanferint,

Alteri dimicant ; alteri vidlorem timent. Sed hasc confolatio

levis eft ; illa gravior, qua te uti fpero, ego certe utor : nec

enim, dum ero, angar ulla re, cum omni vacem culpa ; et, fi

non ero, fenfu omnino carebo. Sed rurfus yKctZyC «V A^lwoLSt

qui ad te haec. Mihi tu, tui, tua omnia maximse curae funt,

et, dum vivam, erunt. Vale.

M. T, C. A. ToRQûATo S. D.

IV. "^^ O V I, quod ad te fcriberem, nihil erat : et tamen ii

quid effet, fciebam te a tuis certiorem fieri folere.

Defuturis autem rebus etfi femper difhcile eft dicere, tamen inter-

dum conjed:ura poflis propius accedere, cum eft res ejufmodi,

cujus exitus provideri pofTit. Nunc tantum videmur inteHigere,

non diuturnum bellum: etfi id ipfum nonnullis videatur fecus.

R 2




Equideiii cum hsec fcribebam, aliquid jam adtum putabam j

non quo ego certofcianiy fed quod haiid difficilis erat conjec-

tura. Nam cum omnis belli Mars communis, et cum fem-

per incerti exitus prseliorum funt j tum hoc tempore ita magnae

utrinque copia:, ita paratae ad depugnandum, t,^^ dicuntur, ut,

utercunque vicerit, non fit mirum futurum. Illa in dies fingu-

los magis magifque opinio hominum confirmatur, etiam fi inter

caufas armorum aliquantum interlit, tamen inter vi£torias non

muitum interfuturum. Alteros propemodum jam fumus exper-

ti ; de altero nemo efl quin cogitet, cum fit metuendus iratus

vidtor armatus. Hoc loco fi videor augere dolorem tuum, quem

confolando levare debeam j fateor me communium malorum

confolationem nullam invenire, practer illam;

quas tamen, fi

poffis eam fufcipere, maxima efl, quaque ego quotidie magis

utor 'y confcientiam redtas voluntatis maximam confolationem

effe rerum incommodarum ; nec effe ullum magnum mahim,

praeter culpam. A qua cum tantum abfumus, ut etiam optime

fenferimus, eventufque magis noftri confihi, quam confilium,

reprehendatur; et cum prasflitimus, quod debuimus, moderate,

quod evenit, feramus. Sed hoc mihi tamen non fumo, ut te

confoler de communibus miferiis; quae ad confolandum ma-

joris ingenii, et ad ferendum fmgularis virtutis, indigent. Iliud

cuivis facile efl docere, cur praecipue tu dolere nihil debeas.

Ejus enim, qui tardior in te levando fuit, quam fore puta-

remus, non efl mihi dubia de tua falute fententia : de aliis

autem non arbitror te expedlare quid fentiam. Reliquum efl,

ut te angat, q.uod abfis a tuls tamdiu. Res molefta, prasfertim

ab iis pueris, quibus nihil poteft effe feftivius. Sed, ut ad te

fcripfi antea, tempus efl hujufmodi, ut fuam quifque conditio-

nem miferrimam putet, et, ubi quifque fit, ibi effe minime

velit. Equidem nos quod Roma^ fumus, miferrimum effe du-

co ; non folum quod in malis omnibus acerbius efl videre,

quam audire, fed etiam quod ad omnes cafus fubitorum pe-

riculorum magis objedi fumus, quam fi abeffemus, Etfl



AD FAMILIARES L I B. VI.33

meipfum, confolatorem tuum, non tantum literae, quibus fem-

per ftudui, quantum longinquitas temporis mitigavit. Quanto

fuerim dolore, meminifti. In quo prima illa confolatio eft, vi-

diife me plus quam caeteros, cum cupiebam, quamvis iniqua

conditione, pacem. Quod etli cafu, non divinatione mea, fac-

tum eft; tamen in hac inani prudentiae laude deledior. Deinde,

quod mihi ad confolationem commune tecum eft, li jam vocer

ad exitum vitas, non ab ea rcpublica avellar, qua carendum effe

doleam, prasfertim cum id (ine ullo fenfu futurum lit. Adjuvat

etiam jEtas, et adla jam vita, quae cum curfu fuo bene confedVo

dele(flatur, tum vetat in eo vim timere, quo nos jam natura

ipfapene

perduxerit. Poftremo, is vir, vel etiam ii

viri hocbello occiderunt, ut impudentia videatur eandem fortunam, fi

res cogat, recufare. Equidem mihi omnia propono, nec ullum

eft tantum malum, quod non putem impendere. Sed cum plus

in metuendo mali fit, quam in ipfo illo quod timetur, defino

prasfertim cum impendeat, in quo non modo dolor nulkis, ve-

rum finis etiam doloris, futurus fit. Sed haec fatis multa, vel

phira potius, quam necefte fuit : facit autem non loquacitas

mea, fed benevolentia, longiores epiftolas. Servium difceflifle

Athenis molefte tuli : non enim dubito, quin magna? tibi le-

vationi folitus fit efle quotidianus congreftus et fermo cum

familiariftimi hominis, tum optimi et prudentiftimi viri. Tu

velim te, ut debes et foles, tua virtute fuftentes. Ego, qua; te

velle, quaeque ad te et ad tuos pertinere, arbitrabor, omnia

ftudiofe dihgenterque curabo : quae cum faciam, benevolen->

tiam tuam erga me imitabor, merita non aflequar. Vale,

M. T. C. A. C^ciN^ S. D,

V. QUOTIESCUNQUE iilium tuum video, (video au-

*^ tem fere quotidie) polliceor ei ftudium quidem meum

et operam, fme ulla exceptione aut laboris, aut occupationis.



J34 EPISTOLARUMaut temporis ; gratiam autem atque audoritatem, cum hac ex-

ceptione, quantum valeam, quantumque polTim. Liber tuus et

ledtus eft, et legitur a me diligenter, et cuftoditur diligen-

tiffime. Res et fortunae tuae mihi maximae curae funt; quae qui-

dem quotidie faciliores mihi et meliores videntur, multifque

video magnae effe curae : quorum de ftudio, et de fua fpe, filium

ad te perfcripiilTe certo fcio. His autem de rebus, quas conjec-

tura confequi polTumus, non mihi fumo, ut plus ipfe profpi-

ciam, quam te videre atque intelligere mihi perfuaferim : fed

tamen, quia iieri potefl, ut tu ea perturbatiore animo cogites,

puto effe meum, quid fentiam, exponere. Ea natura rerum

efl, et is temporum curfus, ut non poflit ifla aut tibi, aut cae-

teris, fortuna effe diuturna ; neque hcerere in tam bona caufa,

et in tam bonis civibus, tam acerba injuria. Quare ad eam fpem,

quam extra ordinem de te ipfo habemus, non folum propter

dignitatem et virtutem tuam, (haec enim ornamenta funt tibi

etiam cum aliis communia) accedunt tua praecipua, propter

eximium ingenium fummamque virtutem : cui, mehercules,

hic, cujus in poteftate fumus, multum tribuit. Itaque ne punc-

tum quidem temporis in ifta fortuna fuiffes, nili eo ipfo bono

tuo, quo deledlatur, fe violatum putafTet. Quod ipfum leni-

tur quotidie: fignificaturque nobis ab iis, qui fimul cum eo vi-

vunt, tibi hanc ipfam opinionem ingenii apud ipfum plurimum

profuturam. Quapropter primum fac animo forti atque magno

lis; ita enim natus, ita educatus, ita doflus es, ita etiam cogni-

tus, ut tibi id faciendum fit : deinde fpem quoque habeas fir-

mifTimam propter eas caufas, quas fcripfi. A me vero tibi om-

nia liberifque tuis paratiffima efle confidas velim : id enim et

vetuflas noflri amoris, et mea confuetudo in meos, et tua

multa erga me officia poiiulant. Vale.



AD FAMILIARES LIB. VI. 135

M. T. C. A. C^c iN^ S. D.

VI. V^ E R E O R, ne defideres officium meum j quod tibi

pro noftra et meritorum multorum, et ftudiorum, et

partium, conjundtione deefTe non debet : fed tamen vereor, ne

literarum a me officium requiras ; quas tibi et jam pridem et

faepe mifilTem, nili quotidie melius expedtans, gratulationem,

quam confirmationem, animi tui compledli literis maluiffem.

Nunc, ut fpero, brevi gratulabimur. Itaque in aliud tempus

id argumentum epiftolas differo. His autem literis animumtuum, quem minime imbecillem eife et audio et fpero, etfi non

fapientiffimi, at amiciffimi hominis audoritate confirmandum

etiam atque etiam puto^ nec iis quidem verbis, quibus te con-

foler ut afflidlum, et jam omni fpe falutis orbatum, fed ut eum,

de cujus incolumitate non plus dubitem, quam te memini du-

bitare de mea. Nam cum me ex republica expuliflent ii, qui

illam cadere pofi"e ftante me non putarunt, memini me ex mul-

tis hofpitibus, qui ad me ex Afia, in qua tu eras, venerant,

audire, te de gloriofo et celeri reditu meo confirmare. Si te

ratio quasdam Etrufca^ difciplinas, quam a patre, nobiliffimo at-

que optimo viro, acceperas, non fefellit ; ne nos quidem noftra

divinatio fallet, quam cum fapientiffimorum virorum monu-

mentis atque praeceptis, plurimoque, ut tu fcis, do<5trinae ilu-

dio, tum magno etiam ufu tradtandse reipublicse, magnaque

noftrorum temporum varietate, confecuti fumus. Cui quideni

divinationi hoc plus confidimus, quod ea nos nihil in his tam

obfcuris rebus tamque perturbatis unquam omnino fefellit.

Dicerem, quas ante futura dixifiêm, ni vererer, ne ex eventis

fingere viderer. Sed tamen plurimi funt tejftes, me et initio, ne

conjungeret fe cum Casfare, monuifiê Pompeium, et poftea,

ne fejungeret : conjundlione frangi fenatus opes, disjundione

civile bellum excitari, videbam. Atque utebar familiariffime



136 EPISTOLARUMCsfare, Pompeium faciebam plurimi : fed erat meum confillum

cum fidele Pompeio, tum falutare utrique. Quas praeterea pro-

viderim, prastereo : nolo enim hunc de me optime meritum

exiftimare, ea me fuafilTe Pompeio, quibus ille li paruifTet,

effet hic quidem clarus in toga et princeps -, fed tantas opes,

quantas nunc habet, non haberet. Eundum in Hifpaniam cen-

fui; quod fi fecilfet, civile bellum nulium omnino fuilTet. Ra-

tionem haberi abfentis non tam pugnavi ut liceret, quam ut,

cum, ipfo confule pugnante, populus jufferat, haberetur.

Caufa orta belii eft : quid ego pra^termifi aut monitorum,

aut querelarum, cum vel iniquiffnTiam pacem juftifTimo bello

anteferrem ? Vida eft au6loritas mea, non tam a Pompeio,

(nam is movebatur) quam ab iis, qui, duce Pompeio freti, per-

opportunam et rebus domefticis et cupiditatibus fuis ilHus belli

vidloriam fore putabant. Sufceptum bellum efl, quiefcente me :

depulfum ex Italia, manente me, quoad potui : fed valuit apud

me plus pudor meus, quam timor : veritus fum deeffe Pompeii

faluti, cum ille aliquando non defuiffet meae. Itaque vel ofH-

cio, vel fama bonorum, vel pudore, vid;us, ut in fabuHs Am-

phiaraus, fic ego prudens et fciens ad peftem ante oculos pofi-

tam fum profedlus. Quo in bello nihil adverfi accidit non prae-

dicente me. Quare, cum ut augures et aftrologi folent, ego

quoque augur publicus ex meis fuperioribus praedidtis conftitui

apud te aud:oritatem augurii et divinationis meae, debebit ha-

bere fidem noftra praedi^ftio. Non igitur ex alitis involatu, nec

e cantu finiflro ofcinis, ut in noflra difciplina efl, nec ex tri-

pudiis foliftimis aut foniviis tibi auguror : fed habeo alia figna,

qu£e obfervem -, quae etfi non funt certiora ilUs, minus tamen

habent vel obfcuritatis, vel erroris. Notantur autem mihi ad

divinandum figna duplici quadam via ; quarum alteram duco

a Caefare ipfo, alteram e temporum civilium natura atque ra-

tione. In Caefare haec funt : mitis clemenfque natura, qualis

exprimitur praeclaro illo libro Querelarum tuarum. Accedit,

quod mirifice ingeniis excellentibus, quale efl tuum, deledlatur.



AD FAMILIARES L I B. VI. mPraeterea cedit multorum juftis et officio incenfis, non inani-

bus aut ambitiofis, voluntatibus : in quo vebementer eum con-

fentiens Etruria movebit. Cur hzec igitur adhuc parum pro-

fecerunt ? Quia non putat fe fuftinere caufas pofTe multorum,

fi tibi, cui juftius videtur irafci pofle, concefterit. Quai eft igi-

tur, inquies, fpes ab irato ? Ex eodem fonte fe haufturum in-

telligit laudes fuas, e quo fit leviter adfperfus. Poftremo homo

valde eft acutus et multum providens : intelligit, te, hominem

in parte Italiae minime contemnenda facile omnium nobilifti-

mum, et in communi republica cuivis fummorum tuas setatis vel

ingenio, vel gratia, vel fama populi Romani, parem, non pofle

prohibere republica diutius. Nollet hoc temporis potius efle

aliquando beneficium, quam jam fuum. Dixi de Caefare: nunc

dicam de temporum rerumque natura. Nemo eft tam inimicus

ei cauf^, quam Pompeius animatus melius, quam paratus, fuf-

ceperat, qui nos malos cives dicere, aut homines improbos,

audeat. In quo admirari foleo gravitatem, etjuftitiam, et fa-

pientiam, Csfaris : nunquam nifi honorificentiffime Pompeium

appellat. At in ejus perfonam multa fecit afperius. Armorum

ifta et vidiovlx, funt fadla, non Ca^faris. At nos quemadmodum

eft complexus ? Caffium fibi legavit-y

Brutum Gallias praefe-

cit, Sulpicium Grasciae -, Marcellum, cui maxime fuccenfebat,

cum fumma illius dignitate reftituit. Quo igitur haec fpedlant?

Rerum hoc natura et civilium temporum non patietur ; nec

manens, nec mutata ratio feret, primum, ut non in caufa pari

eadem iit et conditio et fortuna omnium ; deinde, ut in eam

civitatem boni viri et boni cives, nuUa ignominia notati, non

revertantur, in quam tot nefariorum fcelerum condemnati re-

verterunt. Habes augurium meum ; quo, fi quid addubitarem,

non potius uterer, quam illa confolatione, qua fl\cile forteni

virum fuftentarem : te, fi explorata vi(5toria arma fumpfilTes pro

republica, (ita enim tum putabas) non nimis efle laudandum :

fin, propter incertos exitus eventufque bellorum, pofle acci-

dere, ut vinceremur, putaflTes j non debere te ad fecundam

ToM. VII. S



138 EPISTOLARUMfortunam bene paratum fuilTe, adverfam ferre nullo modo pofTe*

Difputarem etiam, quanto folatio tibi confcientia tui fadli,

quantaeve delecftationi in rebus adverfis literae effe deberent.

Commemorarem non folum veterum, fed horum etiam recen-

tium vel ducum, vel comitum tuorum, graviffimos cafus. Etiam

externos multos claros viros nominarem. Levat enim dolorem

communis quali legis et humanas conditionis recordatio. Expo-

nerem etiam, quemadmodum hic, et quanta in turba, quanta-

que in confulione rerum omnium, viveremus. Neceife eft enim

minore defiderio perdita republica carere, quam bona. Sed hoc

genere nihil opus efl. Incolumem te cito, ut fpero, vel potius,

ut perfpicio, videbimus. Interea tibi abfenti, et huic, qui ad-

efl, imagini animi et corporis tui, conftantifTnTio atque opti-

mo filio tuo, fludium, ofhcium, operam, laborem meum, jam-

pridem et pollicitus fum et detuli : nunc hoc amplius, quod

me amicifTime quotidie magis Caefar ampledlitur : familiares

quidem ejus, ficuti neminem. Apud quem quidquid-valebo vel

audloritate, vel gratia, valebo tibi. Tu cura, ut cum firmitu-

dine te animi, tum etiam fpe optima, fuflentes. Vale.

A. C^CINA M. ClCERONI S. D.

VII. (S)UO D tibi no72 tam celeriter liber efi redditus, ignofce ti~

*^*X^ mori nofirOy et miferere temporis. FiliuSy ut audioy per-

tSmuit, neque injuria, fi Uber exifet, fcum non tam interefi, quo

animo fcribatur, quam quo accipiatur) ne ea res inepte mihi no-

ceret, cum prafertim adhucfiyli pcenas dem. â quidem in refm-

gularifumfato : nam, cum mendum fcripturce litura toUaturjfiul"

titiafama ?nultetur, meus error exilio corrigitur ; cujusfumma cri~

minis eji, quod armatus adverjario maledixi. Nemo nofirum efi, ut

opinor, quin vota viBorice fucefecerit; nemo, quin, etiam cum de alia

re immolaret, tamen eo quidem ipfo tempore, ut quam prtmum Cce-

Jarfuperaretur, optarit. Hocfi non cogitat, omnibus rebusfelix efi.



AD FAMILIARES LIB. VI. 13^

Sifcit, et perfuafus efl, qiiid irafcitur ei, qui aliquidfcripft contra

fuam voluntatem, cum ignorit omnibus, qui multa deos veneratifnt

contra ejus falutem ? Sedy ut eodem revertar, caufa hcec fuit timoris.

Scripf de te parce medius fidius et timide, 7ion revocans me ipfe,

fed pene refugiens. Genus autem hocfcripturce non modo Uberumy

fed incitatum atque elatum, ejfe debere, quis igizorat ? Solutum exif-

timatur efje alteri maledicere ; tamen cavendum ef, ne in petu-

lantiam incidas. Impeditum, fe ipfum laudare ; ne vitium arrogan-

ticefubfequatur, Solum vero liberum, alterum laudare ; de quo quid"

quid detrahas, necefe ef aut infirmitati, aut invidi<^, afignetur. Ac

nefcio, an tibi gratius opportuniufque acciderit. Nam quodpn^cla"

re facere non poteram, primum erat non attingere ; fecundum bene"

ficium, quam parcifimefacere . Sed tamen ego quidem mefufiinui :

multa minui, multa fufiuli, complura ne pofui quidem. êmad-

modum igitur, fcalarum gradusf alios tollas, alios incidas, non-

nullos male hcerentes relinquas, ruince periculumfiruas, non adfcen-»

fum pares ',fc tot malis cum vin5ium, tumfra6ium,fiudiumfcriben-

di, quid dignum auribus aut probahile potefi afierre f Cum vero ad

ipfius Ccefaris nomen veni, toto corpore contremifco, non pcence metu,

fed illius judicii ; totum eiiim Ccefarem non novi, êm putas ani-

mum effe, ubifecum loquitur ? hoc probabit : hoc verbumfufpiciofum

efi : quidfi hoc muto ? at vereor ne pejusft. Age vero, laudo ali-

quem, num ofiendo f cum porro ofiendam, quidfi non vult ? armatt

fiylum perfequitur ; vi5ii et nondum refiituti quid faciet ? Auges

etiam tu mihi timorem, qui in Oratore tuo caves tibi per Brutum,

et ad excufationemfocium quaris. Ubi hoc omnium patronusfacis,

quid me, veterem tuum, 7iunc omnium, clieîtetnfentire oportet ? In

hac igitur calumnia timoris, ct ccecce fufpicionis tormento, cum plu-

rima ad alienifenfus conjedluram, non ad fuum judicium, fcriban-

tur, quam difficilefit evadere, fi niinus expertus es, quod te ad om-nia fummum atque excellens ingenium armavit, nos fentimus. Sed

tamen ego filio dixeram, librum tibi legeret, et atferref ; aut ea

conditione daret, f reciperes te corredlurum, hoc efi, fi totum alium

faceres. De Afatico itinere, quanquamJumma necefitas premebat^

S 2



140 EPISTOLARUMut imperaftU fici. 'Te pro me quid horter ? vides tempus venijfe,

quo necejfe Jit de nobis conjiitui. Nthil eji, fni Cicero, quod Ji-

lium meum expeSles : adolejcens eji -, omnia excogitare vel Jiudio,

vel atate, vei metu, non poteji. Tôtum negotium tu Jujiineas opor-

tet : in te mihi omnisJpes eji. Tu, pro tua prudentia, quibus rebus

gaudeaty quibus capiatur Ccejar, tenes : a te omnia projicijcantur.,

et per te ad exitum perducantur, necejje eji. Apud ipjum 7nultum,

apud ejus omnes plurimum, potes. TJnum tibiji perjuajeris, non hoc

ejfe tui munerisy Ji quid rogatus Jueris, ut facias, (quanquam id

magnum et amplum ejij Jed totum tuum ejfe onus ; perficies : nifi

forte aut in miferia nimisJiulte, aut in amicitia nimis impudenter,

tibi onus impono. Sed utrique rei excufationem tua vitce confuetudo

dat. Nam quod ita confueris pro amicis laborare, nonjamficfpC'

rant abs te, fed etiamfic imperant tibifamiliares. ôd ad librum

attinet, quem tibifiiius dabit, peto a te ne exeat, aut ita corrigas,

ne mihi noceat. Vale.

M. CiCERo A. C^ciN^ S. D.

VIII. /ÛM elTet mecum Largus, homo tui fludiofus, locu-

tus, kalendas Januarias tibi praefinitas efle; quod

omnibus rebus perfpexeram, quae Balbus et Oppius abfente

Caifare egiflent, ea folere illi rata ^ô.; egi vehementer cum his,

ut hoc mihi darent, tibi in Sicilia, quoad vellemus, effe uti li-

ceret. Qui mihi confuefTent aut libenter polliceri, fi quid effet

ejufmodi, quod eorum animos non oifenderet, aut etiam ne-

gare, et afferre rationem cur negarent, huic meas rogationi

potius non continuo refponderunt : eodem die tamen ad me

reverterunt, mihi hoc dederunt ut effes in SiciHa, quoad vel-

les; fe praeflaturos, nihil ex eo te offenfionis habiturum. Quan-

do, quid tibi permittatur, cognovifti ; quid mihi placeat, puto

te fcire oporterc. Actis his rebus, literae a te mihi reddit£B funt,

quibus a me confilium petis, quid fim tibi aud:or; in Siciliane




fubfidas, an ad reliquias Afiaticae negotiationis proficifcare.

Hasc tua deliberatio non mihi convenire vifa efl cum oratione

Largi. Ille enim mecum, quafi tibi non liceret in Sicilia diu-

tius commorari, ita locutus erat : tu autem, quafi concef-

fum fit, ita deliberas. Sed cgo, five hoc, five illud efl, in Si-

cilia cenfeo commorandum. Propinquitas locorum vel ad im-

petrandum adjuvat crebris literis et nuntiis, vel ad reditus ce-

leritatem, re aut impetrata, quod fpero, aut aliqua ratione con-

fedla. Quamobrem cenfeo magno opere commorandum. T.

Furfanio Pofi:umo, familiari meo, legatifque ejus, item meis

familiaribus, diligentiffime te commendabo, cum venerint

erant enim omnes Mutinas. Viri funt optimi, et tui fimilium

ftudiofi, et mei necefiarii. Quas mihi venient in mentem, quae

ad te pertinere arbitrabor, eamea fponte faciam. Si quid igno-

rabo, de eo admonitus omnium ftudia vincam. Ego etfi coram

de te cum Furfanio ita loquar, ut tibi literis meis ad eum nihil

opus fit ; tamen, quoniam tuis placuit te habere meas literas,

. quas ei redderes, morem his gefli. Earum literarum exem-

plum infra fcriptum cd, Vale.

M. T. C. T. F u R F A N I o, Procos. S, D.

IX. /ÛM A. C£Ecina tanta mihi familiaritas confuetudoque

femper fuit, ut nulla major efiTe pofilt. Nam et patre

ejus, claro homine et forti viro, pkirimum ufi fumus; et hunc

a puero, quod et fpem magnam mihi afi*erebat fummas probita-

tis fummaeque eloquentiae, ct vivebat mecum conjundlifiime,

non folum ofiiciis amicitiae, fed etiam ftudiis communibus, fic

femper dilexi, ut non ullo cum homine conjund;ius viverem.

Nihil attinet me plura fcribere. Quam mihi nccefle efl: ejus

falutem et fortunas, quibufcunque rebus poflim, tueri, vides.

Reliquum efl:, ut, cum cognorim pluribus rebus, quid tu et

de bonorum fortuna et de reipublicae calaraitatibus fentires,



142 EPISTOLARUMnihil a te petam, nifi ut ad eam voluntatem, quam tua fponte

erga Caecinam habiturus efTes, tantus cumulus accedat com-

mendatione mea, quanti me a te fieri intelligo. Hoc mihi gra-

tius facere nihil potes. Vale.

M. T. C. TR E B I ANO S. D.

X. U" G O quanti te faciam, femperque fecerim, quanti me a

te fieri intellexerim, fum mihi ipfe teftis. Nam et con-

iilium tuum, vel cafus potius, diutius in armis civilibus com-

morandi, femper mihi magno dolori fuit; et hic eventus, quod

tardius, quam eft aequum, et quam ego vellem, recuperas for-

tunam et dignitatem tuam, mihi non minori curae ell, quam

tibi femper fuerunt cafus mei. Itaque et Poftumuleno, et Sef-

tio, et faepiffime Attico noftro, proximeque Theudae, liberto

tuo, totum me patefeci ; et haec his lingulis faepe dixi, qua-

cunque re poflem, me tibi et liberis tuis fatisfacere cupere ;

idque tu ad tuos velim fcribas ; hasc quidem certe, quae in po-

teftate mea funt, ut operam, confilium, rem, fidem meam,

fibi ad omnes res parata putent. Si audloritate et gratia tantum

poftem, quantum in ea republica, de qua ita meritus fum,

pofle deberem j tu quoque is eftes, qui fuifti, cum omni gradu

ampliftimo digniflimus, tum certe ordinis tui facile princeps.

Sed cum eodem tempore, eademque de caufa, noftrum uter-

que cecidit, tibi et illa polliceor, quae fupra fcripfi, quae funt

adhuc mea ; et ea, quse prsterea videor mihi ex aliqua parte

retinere, tanquam ex reliquiis priftinas dignitatis. Neque enim

ipfe Caefar, ut multis rebus intelHgere potui, eft alienus a no-

bis ; et omnes fere familiariffimi ejus, cafu devindti magnis

meis veteribus officiis, me diligenter obfervant et colunt. Ita-

que li qui mihi erit aditus de tuis fortunis, id eft, de tua inco-

lumitate, in qua funt omnia, agendi, quod quidem quotidie

magis ex eorum fermonibus adducor ut fperem, agam per me



AD FAMILIARES L I B. VL 143

ipfe et moliar. Singula perfequi non eft necelTe : univerfum

fludium meum et benevolentiam ad te defero. Sed magni mea

intereft, hoc tuos omnes fcire, quod tuis literis fieri potefl: ;

utintelligant omnia Ciceronis patere Trebiano. Hoc eo pertinet,

ut nihil exiftiment effe tam difficile, quod non, pro te mihi

fufceptum, jucundum fit futurum.

Antea mifilfem ad te literas, fi genus fcribendi invenirem :

tali enim tempore, aut confolari amicorum eft, aut polliceri.

Confolatione non utebar, quod ex multis audiebam, quam for-

titer fapienterque ferres injuriam temporum, quamque te vehe-

menter confolaretur confcientia faftorum et confiliorum tuo-

rum : quod quidem fi facis, magnum frud:um ftudiorum opti-

morum capis, in quibus te femper fcio effe verfatum ; idque ut

facias, etiam atque etiam te hortor. Simul et illud tibi, ho-

mini peritiffimo rerum, et exemplorum, et omnis vetuflatis,

ne ipfe quidem rudis, fed in ftudio minus fortaffe quam vel-

lem, at in rebus atque ufu plus etiam quam vellem, verfatus,

fpondeo, tibi iftam acerbitatem et injuriam non diuturne fore..

Nam et ipfe qui plurimum poteft, quotidie mihi delabi ad

sequitatem et ad rerum naturam videtur: et ipfa caufa ea efl, ut

jam fimul cum republica, quas in perpetuum jacere non potefl,

neceffario revivifcat atque recreetur : quotidieque aliquid fit

lenius et liberalius, quam timebamus. QuiE quoniam in tem-

porum inclinationibus faepe parvis pofita funt, omnia momenta

obfervabimus, neque ullum praetermittemus tui juvandi et le-

vandi locum. Itaque illud alterum, quod dixi, literarum genus

quotidie mihi, ut fpero, fiet proclivius, ut etiam polliceri pof-

fim. Id re, quam verbis, faciam libentius. Tu velim exiflimes,

et plures te amicos habere, quam qui in iflo cafu fint ac fue-

rint,

quantum quidem egointelligere potuerim; et

meconce-

dere eorum nemini. Fortem fac animum habeas et magnum,

quod efl in uno te. Quas funt in fortuna, temporibus regenturj»

et confiliis noftris providebuntur. Vale,



144 EPISTOLARUM

M. CiCERo Trebiano S. D.

XI. "TNOLABELLAM antea tantummodo diligebam ; ob-

ligatus ei nihil eram ; nec enim acciderat mihi opus

efTe, et ille mihi debebat, quod non defueram ejus periculis.

Nunc tanto fum devinftus ejus beneficio, quod et antea in re,

et hoc tempore in falute tua, cumulatifTime mihi fatisfecit, ut

nemini plus debeam. Qua in re tibi gratulor ita vehementer, ut

te quoque mihi gratulari, quam gratias agere, malim: alterum

omnino non defidero, alterum vere facere poteris. Quod reli-

quum eft, quando tibi virtus et dignitas tua reditum ad tuos

aperuit, efb tuae fapientiae magnitudinifque animi, quid amiferis

oblivifci, quid recuperaris cogitare. Vives cum tuis, vives no-

bifcum. Plus acquififti dignitatis, quam amiiifli rei familiaris:

quae ipfa tum effet jucundior, fi ulla res eflet publica. Veflorius

nofler familiaris ad me fcripfit, te mihi maximas gratias agere.

Haec praedicatio tua mihi valde grata efl, eaque te uti facile

patior, cum apud alios, tum mehercule apud Syronem, nof-

trum amicum : quae enim facimus, ea prudentifTmio cuique

maxime probata effe volumus. Te cupio videre quam pri-

mum. Vale.

M. T. CiCERo Ampio S. D.

XII. r^ RATULOR tibi, mi Balbe, vereque gratulor : ncc

fum tam flultus, ut te ufura falfi gaudii frui velim,

deinde frangi repente, atque ita cadere, ut nulla res ad aequita-

tem te animi pofTit poflea extollere. Egi tuam caufam apertius,

quam mea tempora ferebant. Vincebatur enim fortuna ipfa de-

bilitatae gratiae noflrae tui caritate, et meo perpetuo erga te

amore, culto a te dih^gentifTime. Omnia promifTa, confirmata.



AD FAMILIARES L I B. VL 145

certa, et rata funt, qux ad reditum et ad falutem tuam pertinent.

Vidi, cognovi, interfui. Etenim omncs Caefaris familiares fatis

opportune habeo implicatos confuetudine et benevolentia, fic

ut, cum ab illo difcelTerint, me habeant proximum. Hoc Panfa,

Hirtius, Balbus, Oppius, Matius, Poflumius, plane ita faciunt,

ut me unice diligant. Quod fi mihi per me efficiendum fuif-

fet, non me poeniteret pro ratione temporum ita effe molitum.

Sed nihil efl a me infervitum temporis caufa : veteres mihi ne-

ceflitudines cum his omnibus intercedunt, quibufcum ego

agere de te non defliti. Principem tamen habuimus Panfam,

tui fludiofiflimum, mei cupidum, qui valeret apud illum non

minusaudtoritate,

quamgratia.

Cimber autem Tillius mihiplane fatisfecit. Valent tamen apud Caefarem non tam ambi-

tiofx rogationes, quam neceffariffi : quam quia Cimber habebat,

plus valuit, quam pro ullo alio valere potuilfet. Diploma flatim

non eft datum, quod mirifica efl improbitas in quibufdam, qui

tuliffent acerbius veniam tibi dari, quem illi appellant tubam

belli civilis : multaque ita dicunt, quafi non gaudeant id bellum

incidiffe. Quare vifum eft occultius agendum, neque ullo mo-

do divulgandum, de te jam effe perfed:um : fed id erit per-

brevi ; nec dubito, quin, legente te has literas, confedtajam

res futura fit. Panfa quidem mihi, gravis homo et certus, non

folum confirmavit, verum etiam recepit, perceleriter fe abla-

turum diploma. Mihi tamen placuit haec ad te perfcribi : mi-

nus enim te firmum fermo Epuleiae tuae, lacrymaeque Ampiae

declarabant, quam fignificant tua? literas ; atque illse arbitra-

bantur, cum a te abeffent ipfae, multo in graviore te cura futu-

rum. Quare magno opere putavi, angoris et doloris tui levandi

caufa, pro certis ad te ea, qu« effent certa, perfcribi. Scis,

meantea iic folitum effe fcribere ad te, magis ut confolarer

fortem virum atque fapientem, quam ut exploratam fpem fa-

lutis oflenderem, nifi quam ab ipfa republica, cum hic ardor

reflindtus effet, fperari oportere cenferem. Recordare tuas li-

teras, quibus et magnum animum mihi femper oflendifti, et

ToM. VIL T



146 EPISTOLARUMad omnes cafus ferendos conftantem ac paratum : quod ego non

mirabar, cum recordarer, te et a primis temporibus aetatis in

republica efTe verfatum ; et tuos magiftratus in ipfa difcrimina

incidiffe falutis fortunarumque communium ; et in hoc ipfum

belium elfe ingreffum, non folum ut vidtor, beatus ; fed etiam,

ii ita accidiffet, vidlus, ut fapiens effes. Deinde, cum fludium

tuum confumas in virorum fortium fadtis memorias proden-

dis, confiderare debes, nihil tibi effe committendum, quam-

obrem eorum, quos laudas, te non fimillimum praebeas. Sed

hasc oratio magis effet apta ad illa tempora, quae jam effugifli.

Nunc vero tantum te para ad haec nobifcum ferenda ; quibus

ego fi quam medicinam invenirem, tibi quoque eandem tra-

derem. Sed eft unum perfugium, do<5lrina ac literae, quibus

femper ufi fumus : quae fecundis rebus deledlationem modo

habere videbantur, nunc vero etiam falutem. Sed, ut ad ini-

tium revertar, cave dubites, quin omnia de falute ac reditu tuo

perfedta fmt. Vale.

ClCERO LlGARIO.

XIIL "C" TSI tali tuo tempore me aut confolandi, aut juvandi,

tui caufa fcribere ad te aliquid pro noftra amicitia

oportebat, tamen adhuc id non feceram ;quia neque lenire vi-

debar oratione, neque levare, poffe dolorem tuum. Poftea vero

quam magnam fpem habere coepi, fore ut te brevi tempore in-

columem haberemus; facere non potui, quin tibi et fententiam

et voluntatem declararem meam. Primum igitur fcribam, quod

intelligo et perfpicio, non fore in te Cicfarem duriorem. Nam

et res eum quotidie, et dies, et opinio hominum, et, ut mihi

videtur, etiam fua natura, mitiorem facit : idque cum de reli-

quis fentio, tum de te etiam audio ex familiariftimis ejus, qui-

bus ego ex eo tempore, quo primum ex Africa nuntius venit,

fupplicare una cum fratribus tuis non deftiti : quorum quidem




ct virtus, et pietas, et amor in te finguluris, et aflidua et per-

petua cura falutis tua?, tantum proficit, ut nihil fit, quod non

ipfum Cjefarem tributurum exiftimem. Sedfi

tardius fit, quamvolumus ; magnis occupationibus ejus, a quo omnia petuntur,

aditus ad eum difficiliores fuerunt ; et fimul Africanae caufa;

iratior, diutius velle videtur eos habere folHcitos, a quibus fe

putat diuturnioribus effe molefliis conflidlatum. Sed hoc ipfum

intelligimus eum quotidie remiflius et placatius ferre. Quare

mihi crede, et memoriae manda, me tibi id afHrmafTe, te in

iflis moleftiis diutius non futurum. Cum, quid fentirem, ex-

pofui ;quid vellem tua caufa, re potius declarabo, quam ora-

tione: et, fi

tantum poflem, quantumin

ea republica, de quaita fum meritus, ut tu exiflimas, pofTe debebam, ne tu quidem

in iflis incommodis effes : eadem enim caufa opes meas fregit,

qua^ tuam falutem in difcrimen adduxit. Sed tamen, quid-

quid imago veteris meas dignitatis, quidquid reliquias gratiae

valebunt -, ftudium, confilium, opera, gratia, fides mea, nullo

loco deerit tuis optimis fratribus. Tu fac habeas fortem ani-

mum, quem femper habuifli ;primum, ob eas caufas, quas

fcripfi ; deinde, quod ea de republica femper voluifli atque

fenfifli, utnon modo nunc

fecunda fperare debeas ; fed etiam,

ii omnia adverfa effent, tamen confcientia et fadlorum et con-

filiorum tuorum, qusecunque acciderent, fortifiimo et maximo

animo ferre deberes. Vale.

ClCERO LlGARIO.

XIV. IV/r E fcito omnem laborem, omnem operam, curam,

^ fludium, in tua falute confumere.

Namcum te

femper maxime dilexi ; tum fratrum tuorum, quos aeque atque

te fumma benevolentia fum complexus, fingularis pietas amor^.

que fraternus nullum me patitur ofiicii erga te fludiique munus

aut tempus praetermittere. Sed, quae faciam fecerimque pro te,

T 2



148 EPISTOLARUMex illorum te literis, quam ex meis, malo cognofcere. Quid

autem fperem, aut confidam et exploratum habeam, de falute

tua, id tibi a me declarari volo. Nam fi quifquam eft timidus

in magnis periculofifque rebus, femperque magis adverfos re-

rum exitus metuens, quam fperans fecundos, is ego fum : et,

fi hoc vitium eft, eo me non carere confiteor. Ego idem ta-

men cum a. d. v. kal. intercalares priores, rogatu fratrum

tuorum venifTem mane ad Caefarem, atque omnem adeundi et

conveniendi illius indignitatem et moleftiam pertulifTem ; cum

fratres et propinqui tui jacerent ad pedes, et ego effem locutus,

quae caufa, quae tuum tempus poflulabat ; non folum ex ora-

tione Caefaris, quae fane mollis et liberalis fuit, fed etiam ex

oculis et vultu, ex multis praeterea fignis, quae facilius perfpi-

cere potui, quam fcribere, hanc in opinionem difcefli, ut mihi

tua falus dubia non effet. Quamobrem fac animo magno forti-

que fis j et, fi turbidiffima fapienter ferebas, tranquilliora laete

feras. Ego tamen tuis rebus fic adero, ut difiicillimis ; neque

Caefari folum, fed etiam amicis ejus omnibus, quos mihi ami-

cifTimos effe cognovi, pro te, ficut adhuc feci, libentiflime

fupplicabo. Vale.

CiCERo Basilio S.

XV. 'Tp I B I gratulor, mihi gaudeo, te amo, tua tueor.

A te amari, et quid agas, quidque agatur, cer-

tior fieri volo.

B 1 T H Y N I C U S C I C E R O N I S.

XVI. O/ mi/ii tecum non et multa et jujlce caufce amicitice priva-

tim ejfenty repeterem initia amicitice ex parentibus nojiris',

quodfaciendum iis exiftimo-, qui paternam amicitiam nullis ipfi officiis




profecutiJiint Itaque contentus ero noftra ipforum amicitia -, cujus

Jiducia peto a te, ut abfentem me, quibufcunque in rebus opusfue~

rit, tueare, fi nullum ojicium tuum apud me intermoriturum exif-

timas. Fale»

M. ClCERoBlTHYNICO S.

XVII. r^ U M casterarum rerum caufa cuplo efle aliquando-

rempublicam conftitutam ; tum velim mihi credas,,

accedere id etiam quo magis expetam, promiiTum tuum, quo

in literis uteris : fcribis enim, li ita fit, te mecum ti^Q vid:u-

rum. Gratiffima mihi tua voluntas eft 3 facifque nihil alienum

neceffitudine noftra, judiciifque patris tui de me, fummi viri»

Nam lic habeto, beneficiorum magnitudine eos, qui tempori-

bus valuerunt, aut valeant, conjundliores tecum efie, quam

me -y neceffitudine, neminem. Quamobrem grata mihl eft et

memoria tua noflrse conjunftlonis, et ejus etiam augendse vo-

luntas. Vale.

CiCERo Lept je.

XVIII. C IMUL accepi a Seleuco tuo literas, ftatim quaefivi

e Balbo per codicillos, quid efifet in lege. Refcrip-

fit, Eos qui facerent prasconlum, vetari effe in decurionibus;

qui feciffent, non vetari. Quare bono animo fint et tui et mel

familiares. Neque enim erat ferendum, cum qui hodie haruf-

picinam facerent, in fenatu Romae legerentur, eos qui ali-

quando prasconium fecIfTent, in municipiis decuriones effe non

licere. De Hifpaniis novi nihil : magnum tamen exercitum

Pompeium habere conftat : nam Caefar ipfe ad nos mifit exem-

plum Paciasci literarum, in quo erat, illi undecim efi!e legio«-




nes. Scripferat etiam Meflala Q^SalalTo, P. Curtium fratrem

ejus, jufTu Pompeii, infpedlante exercitu, interfed;um, quod

confenfiiTet cum Hifpanis quibufdam, ii in oppidum nefcio

quod Pompeius rei frumentariae caufa veniffet, eum compre-

hendere, ad Casfaremque deducere. De negotio tuo, quod

fponfor es pro Pompeio, fi Galba confponfor tuus redierit, ho-

mo in re familiari non parum diligens, non definam cum illo

communicare, fi quid expediri poffit ;quod videbatur mihi ille

confidere. Oratorem meum tantopere a te probari vehementer

gaudeo. Mihi quidem fic perfuadeo, me quidquid habuerim

judicii de dicendo, in illum librum contuliffe : qui fi efl talis,

qualem tibi videri fcribis, ego quoque aliquid fum ; fin aliter,

non recufo, quin, quantum de illo libro, tantundem de meijudicii fama, detrahatur. Leptam noflrum cupio deledtari jam

talibus fcriptis : etfi abefl maturitas aetatis, jam tamen perfo-

nare aures ejus hujufmodi vocibus non efl inutile. Me Romae

tenuit omnino Tulliae mese partus. Sed cum ea, quemadmodum

fpero, fatis firma fit, teneor tamen, dum a Dolabellae procura-

toribus exigam primam penfionem : et, mehercule, non tam

fum peregrinator jam, quam folebam. i^dificia mea me delec-

tabant, et otium. Domus efl, quae nulli villarum mearum ce-

dat ; otium, omni defertiflima regione majus. Itaque ne literas

quidem meae impediuntur, in quibus fine ulla interpellatione

verfor. Quare, ut arbitror, prius hic te nos, quam iflic tu nos

videbis. Lepta fuaviflimus edifcat Hefiodum; et habeat in ore.

C I C E R O L E P T .ffi 8. D.

XIX. 1\/T ACULAM ofHcio fundum efTe gaudeo. Ejus Fa-

lernum mihi femper idoneum vifum efl diverforio,

fi modo tedi fatis efl ad comitatum noilrum recipiendum.




Caeteroqui mihi locus non difplicet, nec ea re Petrinum tuum

deferam : nam et villa, et amcenitas illa, commorationis eft,

non diverforii. De curatione aliqua munerum regionum,

cumOppio locutus fum : nam Balbum, poftea quam tu es profec-

tus, non vidi ; tantis pedum doloribus afficitur, ut fe conveniri

nolit. Omnino de tota re, ut mihi videtur, fapientius faceres,

ii non curares : quod enim eo labore aifequi vis, nullo modo

alTequere : tanta eft enim intimorum multitudo, ut ex his ali-

quis potius effluat, quam novo fit aditus, praefertim qui nihil

afferat pra^ter operam ; in qua ille fe dedilTe beneficium puta-

bit, fi modo ipfum fciet, non accepiife. Sed tamen aliquid vi-

debimus in quo lit fpecies : aliter quidem non modo non ap-

petendum, fed etiam fugiendum puto. Ego me Aflurae diutius

arbitror commoraturum, quoad ille quandoque veaiat. Vale.

ClCERO TORANIO S.

XX. "PNEDERAM triduo ante pueris Cn. Plancii literas ad

te : eo nunc ero brevior, teque, ut antea confolabar,

hoc tempore monebo. Nihil puto tibi eife utilius, quam ibidem

opperiri, quoad fcire poffis quid tibi agendum fit. Nam praeter

navigationis longae, et hiemalis, et minime portuofae, pericu-

lum, quod vitaveris ; ne illud quidem non quantivis, fubito,

cum certi aliquid audieris, te iflinc polfe proiicifci. Nihil efl

cur adventibus te ofFerre geftias. Multa praeterea metuo, quas

cum Chilone noftro communicavi. Quid multa ? Loco oppor-

tuniore in his malis nullo efle potuifti, ex quo te, quocunque

opus erit, facillime et expeditiffime conferas. Quod fi recipiet

ille fe, ad tempus aderis : fin (cum multa accidere poiTunt) ali-

qua res eum vel impediet, vel morabitur, tu ibi eris, ubi omnia

fcire poffis : hoc mihi prorfus valde placet. De reliquo, ut te

fsepe per literas hortatus fum, ita velim tibi perfuadeas, te in



152 EPISTOLARUMhac caufa nlhil habere, quod tibi timendum fit praster commu-

nem cafum civitatis -, qui etfi eft graviffimus, tamen ita vixi-

mus, et id aetatis jam fumus, ut omnia, quae non noftra culpa

nobis accidant, fortiter ferre debeamus. Hic tui omnes valent,

fummaque pietate te defiderant, et diligunt, et colunt. Tu et

cura ut valeas, et te iftinc ne temere commoveas.

ClCERO TORANIO S.

XXI. "C^ T S I, cum haec ad te fcribebam, aut appropinquare

exitus hujus calamitoliflimi belli, aut jam aliquid

adlum et confedlum, videbatur, tamen quotidie commemora-

bam, te unum in tanto exercitu mihi fuifte affenforem, et me

tibi ; folofque nos vidifte, quantum eflet in eo bello mali, in

quo, fpe pacis exclufa, ipfa vidtoria futura eftet acerbiflima,

quas aut interitum allatura eftet, fi vidlus eftes, aut fi viciffes,

fervitutem. Itaque ego, quem tum fortes illi viri et fapientes,

Domitii et Lentuli, timidum effe dicebant, (eram plane: time-

bam enim, ne evenirent ea quae acciderunt) idem nunc nihil

timeo, et ad omnem eventum paratus fum. Cum aliquid vide-

batur caveri pofTe, tum id negligi dolebam : nunc vero, everfis

omnibus rebus, cum confiHo profici nihil poflit, una ratio vi-

detur, quidquid evenerit, ferre moderate; prasfertim cum om-

nium rerum mors fit extremum ; et mihi fim confcius, me,

quoad Ucuerit, dignitati reipublicae confuluiffe ; et, hac amiffa,

falutem retinere voluifTe. Hcec fcripfi, non ut de me ipfe dice-

rem, fed ut tu, qui conjundtifTima fuifti mecum et fententia et

voluntate, eadem cogitares. Magna enim confolatio eft, cum

recordare, etiam fi fecus acciderit, te tamen red:e vereque fen-

fifTe. Atque utinam liceat aliquando aliquo reipublicae ftatu

nos frui, inter nofque conferre follicitudines noftras, quas

pertulimus tum, cum timidi putabamur, quia dicebamus ea




futura, quae fad;a funt. De tuis rebus nihil effc quod tinieas,

praeter univerfae reipublicae interitum, tibi confirmo. De me

autem fic velim judices, quantum ego poffim, me tibi, fa-

luti tuae, liberifque tuis, fummo cum fludio praEflo femper

futurum. Vale.

ClCERO DOMITIO.

XXII. "^^ O N ea res me deterruit, quo minus, poflea quam

in Italiam venifli, literas ad te mitterem, quod tu

ad me nullas miferas ; fed quia nec quid tibi pollicerer, ipfe

egens rebus omnibus, nec quid fuaderem, cum mihimet ipfl

confilium deeffet, nec quid confolationis afferrem in tantis ma-

lis, reperiebam. Hasc quanquam nihilo meliora funt, nunc

etiam atque etiam multo defperatiora ; tamen inanes effe meas

literas, quam nullas, malui. Ego fi te intelligerem plus cona-

tum effe fufcipere reipublicae caufa muneris, quam quantum

prffiflare potuiffes, tamen, quibufcunque rebus pofTem, ad eam

conditionem te vivendi, qux daretur, quaeque effet, hortarer.

Sed cum confilii tui bene fortiterque fufcepti, eum tibi finem

flatueris, quem ipfa fortuna terminum noflrarum contentionum

effe voluiffet; oro obteflorque te pro vetere noftra conjundtione

ac neceffitudine, proque fumma mea in te benevolentia, et tua

In me pari, te ut nobis, parenti, conjugi, tuifque omnibus,

quibus es fuiflique femper cariflimus, falvum conferves ; in-

columitati tuse, tuorumque, qui ex te pendent, confulas; quse

didicifli, quasque ab adolefcentia pulcherrime a fapientiffimis

viris tradita, memoria et fcientia comprehendifli, his hoc tem-

pore utare; quos conjundlos fumma benevolentia plurimif-

que ofEciis amififli, eorum defiderium fi non asquo animo, at

forti, feras. Ego quid pofiim nefcio, vel potius me parum

pofTe fentio : illud tamen tibi polliceor, me, quzecunque faluti

ToM. VIL V




dignitatlque tuae conducere arbitrabor, tanto ftudio efTe fadu-

rum, quanto femper tu et ftudio et officio in meis rebus fuifti.

Hanc meam voluntatem ad matrem tuam, optimam foeminam,

tuique amantiffimam, detuli. Si quid ad me fcripferis, ita fa-

ciam, ut te velle intellexero : lin autem tu minus fcripferis,

ego tamen omnia, quae tibi utilia effc arbitrabor, fummo ftu-

dio diligenterque curabo. Vale.



[ ^55 ]

EPISTOLARUM

AD FAMILIARES

L I B E R VIL

M. CiCERo M. Mario S. D.

L O I te dolor aliqui corporis, aut infirmitas valctudinis tuae

k-l tenuit, quo minus ad ludos venires, fortunoe magis tri-

buo, quam fapientias tuae : fm ha^c, quae caeteri mirantur, con-

temnenda duxifti, et cum per valetudinem pofles, venire tamen

noluifti ; utrumque laetor, et.fme dolore corporis te fuiffe, et

animo valuilfe, cum ea, qu^ fme caufa mirantur alii, neglexe-

ris : modo ut tibi conAiterit frud:us otii tui, quo quidem tibi

perfrui mirifice licuit, cum elfes in illa amcenitate pene folus

relid:us. Neque tamen dubito, quin tu ex illo cubiculo tuo,

ex quo tibi Stabianum perforafti, et patefecifti Sejanum, per

eos dies matutina tempora le(5liunculis confumpferis ; cum illi

interea, qui te iftic reliquerunt, fpe<ftarent communes mimos

femifomni. Reliquas vero partes diei tu confumebas his de-

ledlationibus, quas tibi ipfe ad arbitrium tuum compararas

nobis autem erant ea perpetienda, qujE fcilicet Sp. Maecius

probaviffet. Omnino, fi quaeris, ludi apparatiifimi, fed non

tui ftomachi : conjedturam enim facio de meo. Nam primum

honoris caufa in fcenam redierant ii, quos ego honoris caufa

de fcena deceffiffe arbitrabar. Deliciae vero tuae nofler Êfopus

ejufmodi fuit, ut ei definere per omnes homines liceret. Is

V 2



156 EPISTOLARUMjurare cum coepilTet, vox eum defecit in illo loco, Si fciens

fallo. Quid tibi ego alia narrem ? nofli enim reliquos ludos.

Quid ? ne id quidem leporis habuerunt, quod folent medio-

cres ludi. Apparatus enim fpecStatio tollebat omnem hilarita-

tem : quo quidem apparatu non dubito quin animo aequiffimo

carueris. Quid enim deledtationis habent fexcenti muli in

Clytaemneftra ? aut in Equo Trojano craterarum tria millia ?

aut armatura varia peditatus et equitatus in aliqua pugna ?

quae popularem admirationem habuerunt, deledlationem tibi

nullam attuliiTent. Quod fi tu per eos dies operam dedifti

Protogeni tuo, dummodo is tibi quidvis potius, quam oratio-

nes meas, legerit ; nas tu haud paulo plus, quam quifquam

noilrum, deled:ationis habuifti. Non enim te puto Graecos

aut Ofcos kidos defideraiTe^ praefertim cum Ofcos ludos vel

in fenatu noftro fpe(5lare poffis ; Graecos ita non ames, ut

ne ad villam quidem tuam via Graeca ire foleas. Nam quid

ego te athletas putem defiderare, qui gladiatores contemp-

feris ? in quibus ipfe Pompeius confitetur fe et operam et

oleum perdidifTe. Reliquae funt venationes binae per dies

quinque, magnifics, nemo negat j fed quae potefh homini

effe polito deled:atio, cum aut homo imbecillus a valentiffi-

ma beftia laniatur, aut praeclara beflia venabulo tranfverbera-

tur ? Quae tamen, fi videnda funt, faepe vidifli -, neque nos, qui

haec fpe<ftavimus, quidquam novi vidimus. Extremus elephan-

torum dies fuit, in quo admiratio magna vulgi atque turbae,

deledlatio nulla, extitit. Quin etiam mifericordia quaedam

confecuta efl, atque opinio ejufmodi, effe quandam illi belluae

cum genere humano focietatem. His ego tamen diebus, ludis

fcenicis, ne forte videar tibi non modo beatus, fed liber om-

nino fuiffe, dirupi me pene in judicio Galli Caninii, familiaris

tui. Quod fi tam facilem populum haberem, quam iEfopus ha-

buit, libenter mehercule artem definerem ; tecumque, et cum

limilibus noflri, viverem. Nam me cum antea taedebat, cum

et aetas et ambitio me hortabantur, et licebat denique, quera



AD FAMILIARES LIB. VII. 157

nolebam, non defendere ; tum vero hoc tempore vita nulla efl.

Neque enim frudlum ullum laboris ex his exped:o ; et cogor

nonnunquam homines non optime de me meritos, rogatueo-

rum, qui bene meriti funt, defendere. Itaque qusero caufas om-

nes aliquando vivendi arbitratu meo ; teque et iftam rationem

otii tui et laudo vehementer et probo ; quodque nos minus

interviHs, hoc fero animo asquiore, quod, fi Romae elTes, ta-

men neque nos lepore tuo, neque te (fi quis efl in me) meo,

frui liceret, propter molefliflimas occupationes meas : quibus

fi me relaxaro, (nam ut plane exfolvam, non poflulo) te ip-

fum, qui multos annos nihil aliud commentaris, docebo pro-

fefto, quid fit humaniter vivere. Tu modo iflam imbecillita-

tem valetudinis tuae fuflenta et tuere, ut facis, ut noflras villas

obire et mecum fimul lefticula concurfare poflis. Hasc ad te

pluribus verbis fcripfi, quam foleo, non otii abundantia, fed

amoris erga te, quod me quadam epiflola fubinvitaras, fi me-

moria tenes, ut ad te aliquid hujufmodi fcriberem, quo minus

te prcBtermififfe ludos poeniteret. Quod fi affecutus fum, gau-

deo : fin minus, hoc me tamen confolor, quod poflhac ad lu-

dos venies, nofque vifes, neque in epiflolis relinques meis,

fpem aliquam deledtationis tuae, Vale,.

M. T. C. M. Mario S. D.

II. IV/fANDATUM tuum curabo diligenter. Sed homo

acutus ei mandafli potiffimum, cui expediret, illud

vaenire quam plurimo. Sed eo vidifti multum, quod praefinifli,

quo ne pluris emerem. Quod fi mihi permififfes, qui meus amor

in te eft, confeciffem cum cohaeredibus : nunc, cum tuum pre-

tium novi, licitatorem potius apponam, quam illud minoris

vaeneat. Sed de joco fatis eft. Tuum negotium agam, ficuti de-

beo, diligenter. De Burfa te gaudere certo fcio : fed nimis

verecunde mihi gratularis. Putas enim, ut fcribis, propter ho-



158 EPISTOLARUMminis fordes minus me magnam illam laEtitiam putare. Credas

mihi velim, magis me judicio hoc, quam morte inimici, laeta-

tum. Primum enim judicio malo, quam gladio; deinde gloria

potius amici, quam calamitate. In primifque me deledtavit,

tantum Hudium bonorum in me extitifle contra incredibilem

contentionem clariffimi et potentiffimi viri. Poftremo, vix

verifimile fortaffe videatur, oderam multo pejus hunc, quam

illum ipfum Clodium : illum enim oppugnaram, hunc defen-

deram : et ille, cum omnis refpublica in meo capite difcrimen

effet habitura, magnum quiddam fpedtavitj nec fua fponte, fed

eorum auxilio, qui, me flante, ftare non poterant : hic limio-

lus, animi caufa, me, in quem inveheretur, delegerat ; perfua-

feratque nonnullis invidis meis, fe in me emiffarium femper

fore. Quamobrem valde jubeo gaudere te: magna res gefta efl:

nunquam uili fortiores cives fuerunt, quam qui aufi funt eum

contra tantas opes ejus, a quo ipfi led:i judices erant, condem-

nare : quod feciffent nunquam, nifi iis dolori meus fuiflet do-

lor. Nos hic in multitudine et celebritate judiciorum, et novis

legibus, ita diftinemur, ut quotidie vota faciamus, ne inter-

caletur, ut quam primum te videre poffimus.

M. C I c E R o M. M A R I o S. D.

III. p E R S iE P E mihi cogitanti de communibus miferiis,

in quibus tot annos verfamur, et (ut video) verfabimur,

folet in mentem venire illius temporis, quo proxime fuimus

una : quin etiam ipfum diem memoria teneo. Nam a. d. iii.

idus Maias, Leutulo et Marcello confulibus, cum in Pompeia-

num vefperi veniflem, tu mihi follicito animo praeflo fuifli.

Sollicitum autem te habebat cogitatio cum officii, tum etiam

periculi mei. Si manerem in Italia> verebare, ne officio deeflemj

li proficifcerer ad bellum, periculum te meum com.movebat.

Quo tempore vidifti profed:o me quoque ita conturbatum, ut




non explicarem, quid effet optimum fadtu. Pudori tamen ma-

lui famasque cedere, quam falutis mece rationem ducere. Cu-

jus me mei fadli poenituit, non tam propter periculum meum,

quam propter vitia multa, qui£ ibi offendi quo veneram. Pri-

mum neque magnas copias, neque bellicofas : deinde, extra

ducem, paucofque praeterea, (de principibus loquor) reliqui

primum in ipfo bello rapaces ; deinde in oratione ita crudeles,

ut ipfam vicSloriam horrerem : maximum autem ass alienum am-

pliffimorum virorum. Quidqua^ris? nihil boni, praeter caufam.

Quae cum vidiffem, defperans vidloriam, primum coepi fuadere

pacem, cujus fueram femper audtor ; deinde, cum ab ea fen-

tentia Pompeius valde abhorreret, fuadere inflitui, ut bellum

duceret. Hoc interdum probabat, et in ea fententia videbatur

fore, et fuiffet fortalTe, nifi quadam ex pugna coepiffet fuis mi-

litibus confidere. Ex eo tempore vir ille fummus, nullus im-

perator fuit. Signa tirone et colledtitio exercitu cum legionibus

robuflifTunis contulit : vidtus, turpiflime, amiffis etiam caflris,

folus fugit. Hunc ego belli mihi finem feci; nec putavi, cum

inte^ri pares non fuiffemus, fradios fuperiores fore. Difcefli ab

eo bello, in quo aut in acie cadendum fuit, aut in aliquas in-

fidias incidendum, aut.deveniendum in vidloris manus, aut ad

Jubam confugiendum, aut capiendus tanquam exilio locus,

aut confcifcenda mors voluntaria. Certe nihil fuit praeterea, fi

te vidtori nolles, aut non audercs, committere. Ex omnibus

autem iis, quae dixi, incommodis, nihil tolerabilius exiHo, pras-

fertim innocenti, ubi nulla adjund:a efl turpitudo: addo etiam,

cum ea urbe careas, in qua nihil fit, quod videre poflis fine do-

lore. Ego cum meis, (fi quidquam nunc cujufquam efl) etiam

in meis effe malui. Quae acciderunt, omnia dixi futura. Veni

domum, non quo optima vivendi conditio effet ; fed tamen, fi

effet aliqua forma reipublicae, tanquam in patria ut effem ; fi

nulla, tanquam in exilio. Mortem mihi cur confcifcerem, caufa

nulla vifa efl ; cur optarem, multse caufae. Vetus efl enim, U6i

nonjis quijuenSi non ejje cur velis vivere, Sed tamen vacare culpa



i6o E P I S T O L A R U M

magnum eft folatium; praefertim cum habeam duas res, quibus

me fuflentem, optimarum artium fcientiam, et maximarum re-

rum gloriam; quarum altera mihi vivo nunquam eripietur, al-

tera ne mortuo quidem. Haec ad te fcripfi verbofius, et tibimo-

leftus fui, quod te, cum mei, tum reipublicae, cognovi aman-

tiffimum. Notum tibi omne meum confilium effe volui, ut

primum fcires, me nunquam voluiffe plus quemquam polTe,

quam univerfam rempublicam : poflea autem quam alicujus

culpa tantum valeret unus, ut obfifti non pofTet, me voluifTe

pacem : amifTo exercitu, et eo duce, in quo fpes fuerat uno,

me voluiffe etiam reliquis omnibus;poflquam non potuerim,

mihi ipfi finem feciffe belli : nunc autem, fi haec civitas efl,

civem effe me ; fi non, exulem effe non incommodiore loco,

quam fi Rhodum aut Mitylenas contuliffem. Hasc tecum co-

ram malueram, fed quia longius fiebat, volui per literas eadem :

ut haberes quid diceres, fi quando in vituperatores meos inci-

diffes. Sunt enim, qui, cum meus interitus nihil fuerit rei-

publicae profuturus, criminis loco putent effe, quod vivam.

Quibus ego certo fcio non videri fatis multos periffe : qui fi

me audiffent, quamvis iniqua pace, honefle tamen viverent

armis enim inferiores, non caufa, fuiffent. Habes epiflolam

verbofiorem fortaffe, quam velles : quod tibi ita videri putabo,

nifi mihi longiorem remiferis. Ego, fi quae volo expediero,

brevi tempore te, ut fpero, videbo. Vale.

M. T. C. M. Mario S. D.

IV. A NTE diem ix. kal. in Cumanum veni cum Libone

tuo, vel noftro potius. In Pompeianum flatim cogi-

to : fed faciam ante te certiorem. Te cum femper valere cupio,

tum certe dum hic fumus. Quare, li quod conflitutum cum

podagra habes, fac ut in alium diem differas. Cura igitur, ut

valeas : et me hoc biduo aut triduo expedta*



AD FAMILIARES LIB. VII, i6i

ClCERO C^SARI ImPER. S. D.

V". Vr I D E, quam mihi perfuaferim, te me cffe alterum, non

modo in his rebus, quae ad me ipfum, fed etiam in iis,

quae ad meos pertinent. C. Trebatium cogitaram, quocun-

que exirem, mecum ducere, ut eum meis omnibus ftudiis,

beneficiis, quam ornatiflimum domum reducerem. Sed poftea

quam et Pompeii commoratio diuturnior erat, quam putaram,

et mea qusedam tibi non ignota dubitatio aut impedire profec-

tionem meam videbatur, aut certe tardare, vide, quid mihi

fumpferim. Coepi velle, ea Trebatium expeftare a te, quae fpe-

raffet a me: neque mehercule minus ei prolixe de tua voluntate

promili, quam eram folitus de mea polliceri. Cafus vero miri-

ficus quidam intervenit, quafi vel teflis opinionis meas, vel

fponfor humanitatis tuse. Nam cum de hoc ipfo Trebatio cum

Balbo noflro loquerer accuratius domi meae, literaj mihi dan-

tur a te, quibus in extremis fcriptum erat, M. Orfium, guem

mihi commendast vel regem Galliafaciam, vel hunc Leptce delega.

Si vis tUy ad me alium mittCy quem ornem. Suflulimus manus et

ego et Balbus : tanta fuit opportunitas, ut illud nefcio quod

non fortuitum, fed divinum, videretur. Mitto igitur ad te Tre-

batium, atque ita mitto, ut initio mea fponte, poft autem invi-

tatu tuo, mittendum duxerim. Hunc, mi Ca^far, fic velim omni

tua comitate complecflare, ut omnia, quae per me pofiis adduci

ut in meos conferri velis, in unum hunc conferas : de quo tibi

homine ha^c fpondeo non illo vetere verbo meo, quod, cum ad

te de Milone fcripfiffem, jure lufifli ; fed more Romano, quo

modo homines non inepti loquuntur ; probiorem hominem,meliorem virum, pudentiorem, effe neminem. Accedit etiam,

quod familiam ducit, in jure civili fmgularis memoria, fumma

fcientia. Huic ego neque tribunatum, neque praefed:uram, ne-

que ullius beneficii certum nomen, peto : benevolentiam tuam

ToM. VII. X



5*-

i62 EPISTOLARUMet liberalltatem peto : neque impedlo, quo minus, fi tibi ita

placuerit, etiam hifce eum ornes gloriolae infignibus. Totum

denique hominem tibi ita trado de manu (ut aiunt) in manum

tuam iftam, et vidtoria et fide praeftantem. Simus enim puti-

diufculi, quam per te vix licet: verum, ut video, licebit. Cura,

ut valeas, et me, ut amas, ama.

CicERo Trebatio S. D.

VI. T N omnibus meis epiftolis, quas ad Cacfarem, aut ad Bal-

bum, mitto, legitima qusdam eft acceffio commenda-

tionis tuae, nec ea vulgaris, fed cum aliquo infigni indicio meae

erga te benevolentiae. Tu modo ineptias ifi:as, et defideria urbis

et urbanitatis, depone -, et quo confilio profedtus es, id afiidui-

tate et virtute confequere. Hoc tibi tam ignofcemus nos amici,

quam ignoverunt Medea?, gitice Cormthm arcem altam habebant

matronce opiilenta, optimates : quibus illa manibus gypfatifiimis

perfuafit, ne fibi vitio illae verterent, quod abefiêt a patria.

Nam multi fuam rem bene gejfere, et publicam, patria procuL

Multi, qui domi cetatem agerent, proptereafunt i?nprobati, Quo in

numero tu certe fuifies, nifi te extrufifiêmus. Sed plura fcribe-

mus alias. Tu qui caeteris cavere didicifli, in Br.itannia ne ab

efledarils decipiaris, caveto : et, quando Medeam agere coepi,

illud femper memento, îi ipfefibifapiens prodeffe non quity ne^

quidquamfapit , Cura ut valeas.

CiCERo Trebatio.

VII. rj^ G O te commendare non defiflo; fed quid proficiamj

ex te fcire cupio. Spem maximam habeo in Balbo :

nd quem de te diligentiffime et fsepiffime fcribo. Illud foleo

mirari, non me toties accipere tuas literas, quoties a Quinto



AD FAMILIARES LIB. VIL i6-.j

mihi fratre afferuntur. In Britannia nihil efle audio, neque auri,

neque argenti. Id fi ita eft, effedum aliquod fuadeo capias, et

ad nos quam primum recurras. Sin autem line Britannia tamen

alTequi, quod volumus, poiTumus ; perfice ut fis in familiari-

bus Caefaris. Multum te in eo frater adjuvabit meus, multum

Balbus : fed, mihi crede, tuus pudor et labor plurimum. Im-

peratorem liberaliffimum, astatem opportuniffimam, commen-

dationem certe fingularem, habes : ut tibi unum timendum

fit, ne ipfe tibi defuifTe videare, Vale,

CiceroTrebatio.

VIII. C C R I P S I T ad me Csfar perhumaniter, nondum te

fibi fatis efle familiarem propter occupationes fuas, fed

certe fore : cui quidem ego refcripfi, quam mihi gratum effet

futurum, fi quam plurimum in te fludii, officii, liberalitatis

fuas, contuliffet. Sed ex tuis literis cognovi praeproperam quan-

dam feflinationem tuam ; et fimul fum admiratus, cur tribuna-

tus commoda, dempto prajfertim labore militias, contempferis,

Querar cum Vacerra et Mamilio : nam Cornelio nihil audeo

dicere, cujus tu periculo flultus es, cum te ab eo fapere didi-

ciffe profiteris. Quin tu urges iflam occafionem et facultatem,

qua melior nunquam reperietur ? Quod fcribis de illo Preciano

jureconfulto, ego te ei non defino commendare : fcribit enim

ipfe mihi, te fibi gratias agere debere. De eo quid fit, cura ut

fciam. Ego veftras literas Britannicas expedlo. Vale,

M. CicERo Trebati o,

IX. T AM D I U ignoro, quid agas ; nihil enim fcribis : neque

ego ad te his duobus menfibus fcripferam ; quia cum

Quinto fratre meo non eras : quo mitterem, aut cui daremj

X z



i64 E P I S T O L A R U M

nefciebam. Cupio fcire, quid agas, et ubi fis hiematurus. Equi-

dem velim cum Casfare -, fed ad eum propter ejus occupationes

nihil fum aufus fcribere : ad Balbum tamen fcripfi. Tu deelTe

tibi noli. Serius potius ad nos, dum plenior. Quod huc pro-

peres, nihil eft, pra?fertim Vacerra mortuo. Sed tibi confilium

non deeft. Quid conflitueris, cupio fcire. Cn. Odlavius, an

Cn. Cornelius quidem, tuus familiaris, fummo genere natus,

terrae filius, is me, quia fcit tuum familiarem elfe, crebro ad

ccenam invitat. Adhuc non potuit perducere : fed mihi tamen

gratum eft. Vale.

M. CicERo Trebatio S. D.

X. T E G I tuas literas, ex quibus intellexi te Casfari noftro

valde jureconfultum videri. Eft quod gaudeas, te in

ifta loca veniiTe, ubi aliquid fapere viderere. Quod li in Bri-

tanniam quoque profedtus effes, profedlo nemo in illa tanta

infula peritior te fuilTet. Veruntamen (rideamus, licet : fum

enim a te invitatus) fubinvideo tibi, ultro te etiam arceffitum

ab eo, ad quem caeteri, non propter fuperbiam ejus, fed prop-

ter occupationem, adfpirare non poffunt. Sed tu in ifla epif-

tola nihil mihi fcripfifli de tuis rebus, quas mehercule mihi

non minori curae funt, quam meae. Valde metuo, ne frigeas

in hibernis : quamobrem camino luculento utendum cenfeo.

Idem et Mucio et Manilio placebat, praefertlm qui fagis non

abundares : quanquam vos nunc iflic fatis calere audio. Quo

quidem nuntio valde mehercule de te timueram. Sed tu in re

militari multo es cautior, quam in advocationibus; qui ne-

que in Oceano natare volueris, ftudiofiilimus homo natandi ^

ncque fpedlare effedarios, quem antea ne andabatam quidem

defraudare poteramus. Sed jam fatis jocati fumus. Ego de te

ad Caefarem quam diligenter fcripferim, tute fcis; quam faepe,

ego. Sed mehercule jam intermiferam, ne viderer liberaliiTimi




hominis meique amantiffimi voluntati erga me diffidere. Sed

tamen his Hteris, quas proxime dedi, putavi effe hominem

commonendum. Id feci. Quid profecerim, facias me velimcertiorem ; et limul de toto ftatu tuo, confiliifque omnibus.

Scire enim cupio quid agas, quid expedies, quam longum

iftum tuum difceffiim a nobis futurum putes. Sic enim tibi

perfuadeas velim, unum mihi effe folatium, quare facilius

poffiim pati te effe fine nobis, fi tibi effe id emolumento fciam

lin autem id non efl, nihil duobus nobis eft ftuhius j me,

qui te non Romam attraham ; te, qui non huc advoles. Una

mehercule noflra vel fevera, vel jocofa, congreffio pluris erit,

quam non modo hofles, fed etiam fratres noflri ^dui. Quareomnibus de rebus fac ut quam primum fciam :

Aut confolandoy aut co?j/iIioy aut rej juvero»

CiCERo Trebatio.

XI. "^1 1 S I ante Roma profed:us effes, nunc eam certe relin-

queres : quis enim tot interregnis jureconfuhum de-

liderat ? Ego omnibus, unde petitur, hoc confiUi dederim, uta fmgulis interregibus binas advocationes poflulent. Satifne

tibi videor abs te jus civile didiciffe ? Sed heus tu, quid agis ?

ccquid fit ? video enim te jam jocari per hteras. Haec figna

mehora funt, quam in meo Tufculano. Sed quid fit, fcire cu-

pio. ConfuH quidem te a Casfare fcribis : fed ego tibi ab illo

confuH maHem. Quod fi aut fit, aut futurum putas, perfer iftam

miHtiam, et permane -, ego enim defiderium tui, fpe tuorum

commodorum confolabor : fin autem ifla funt inaniora, recipe

te ad nos. Nam aut erit hic aHquid aHquando ; autfi

minus,una mehercule collocutio noflra pluris erit, quam omnes Sa-

marobrivEe. Denique fi cito te retuleris, fermo nuHus erit :

fi diutius fruflra abfueris, non modo Laberium, fed etiam

fodalem noftrum Valerium, pertimefco. Mira enim perfona



i66 EPISTOLARUMiiiduci p6tcCz Britannici jureconfulti. Hsec ego non rideo,

quamvis tu rideas : fed de re feveriffima tecum, ut foleo, jocor.

Remoto joco, tibi hoc amiciffimo animo praecipio, ut, fi iHic

mea commendatione tuam dignitatem obtinebis, perferas nof-

tri deliderium ; honeftatem et facultates tuas augeas : fm au-

tem ifta frigebunt, recipias te ad nos. Omnia tamen, qute vis,

et tua virtute profe(5lo et noilro fummo erga te itudio confe-

quere. Vale.

CiceroTrebatio.

XII. lyriRABAR quid effet, quod tu mihi literas mittere

intermififfes. Indicavit mihi Panfa meus, Epicu-

reum te efle fadium. O caftra praeclara ! Quid tu fecilTes, ii te

Tarentum, et non Samarobrivam, mifiifem ? Jam tum mihi

non placebas, cum idem intuebare, quod et Seius familiaris

meus. Sed quonam modo jus civile defendes, cum omnia tua

caufa facias, non civium ? Ubi porro illa erit formula fiducias,

U/ inter bonos bene agier oportet f Quis enim eft, qui facit nihil,

nifi fua caufa ? Quod jus ftatues Communi dividundo, cum

commune nihil poflit effe apud eos, qui omnia voluptate fua

metiuntur ? Quomodo autem tibi placebit, Jovem Lapidem

jurare, cum fcias, Jovem iratum effe nemini pofTe ? Quid porro

fiet populo Ulubrano, fi tu flatueris, TroKîlioiSzti non oportere ?

Quare fi plane a nobis deficis, molefle fero : fin Panfas affen-

tari commodum efl, ignofco : modo fcribe aliquando ad nos

quid agas, et a nobis quid fieri aut curari velis. Vale.



AD FAMILIARES LIB. VIL 167


XIII. A DEONE me injuftum efTe exiftimafli, ut tibi iraf-

cerer, quod parum mihi conftans et nimium cupidus

decedendi viderere, ob eamque caufam me arbitrarere literas

ad te jamdiu non mififTe ? Mihi perturbatio animi tui, quam

primis literis perfpiciebam, moleftiam attulit : neque aiia ulla

fuit caufa intermiffionis epiflolarum, nili quod, ubi elfes, planc

nefciebam. Hic tu me etiam infimulas, nec fatisfadionem

meam accipis. Audi, Tefla mi: Utrum fuperbiorem te pecunia

facit, an quod te imperator confulit ? Moriar ni, qua^ tua glo-

ria eft, puto te malle a Caefare confuli, quam inaurari. Si vero

utrumque eft ;quis te feret, praster me, qui omnia ferre pof-

fum ? Sed, ut ad rem redeam, te iftic invitum non effe, vehe-

menter gaudeo : et, ut illud erat moleftum, fic hoc efl jucun»

dum. Tantum metuo, ne artificium tuum tibi parum profit,

Nam ut audio iflic,

Non exjure manu confertum, fed magisferro

Rem repetunt.

Et tu foles ad vim faciendam adhiberi ? neque efl, quod illam

exceptionem in interdid:o pertimefcas, ôd tu prior vi homi-

nibus armatis non veneris : fcio enim te non effe procacem in

laceffendo. Sed ut ego quoque te aliquid admoneam de noftris

cautionibus : Treviros vites cenfeo : audio capitales elfe : mal-

lem auro, jere, argento, effent. Sed alias jocabimur. Tu ad

me de iftis rebus omnibus fcribas velim quam diligentiflirne,.

A. d. IV. non. Mart.



i68 EPISTOLARUM

CiCERo Trebatio.

XIV. QHRYSIPPUS Vettius, Cyri architedi libertus,

fecit ut te non immemorem putarem mei : falutem

cnim verbis tuis mihi nuntiarat. Valde jam lautus es, qui

gravere literas ad me dare, homini praefertim prope domeftico.

Quod fi fcribere oblitus es, minus multi jam te advocato caufa

cadent : fin noftri oblitus es, dabo operam, ut iftuc veniam

ante quam plane ex animo tuo effluo : fm aeftivorum timor te

debilitat, aliquid excogita, ut fecifti de Britannia. IUud qui-

dem perlibenter audivi ex eodem Chryfippo, te effQ Caefari fa-

miliarem. Sed mehercule mallem, id quod erat asquius, de tuis

rebus ex tuis Hteris quam faspiffime cognofcerem : quod certe

ita fieret, fi tu maluiffes benevolentis, quam litium, jura per-

difcere. Sed hasc jocati fumus, et tuo more, et nonnihil etiam

noftro. Te valde amamus, nofque a te amari cum volumus,

tum etiam confidimus. Vale.

CiCERo Trebatio.

XV. /ÛAM fint morofi qui amant, vel ex hoc intelligi

^ potefi:. Molefi:e ferebam antea te invitum ifi:ic efi"e :

pungit me rurfus, quod fcribis efiê te ifi:ic libenter. Neque

enim mea commendatione te non dele(5lari facile patiebar : et

nunc angor, quidquam tibi fine me efiê jucundum. Sed hoc

tamen malo, ferre nos defiderium, quam te non ea, quae fpero,

confequi. Cum vero in C. Matii, fuaviflimi dodifiTimique

hominis, familiaritatem venifi:i, non dici potefi: quam valde

gaudeam : qui fac ut te quam maxime diligat. Mihi crede,

nihil ex ifi:a provincia potes, quod jucundius fit, deportare.

Cura, ut valeas.





XVI. T N Equo Trojano fcis effQ in extremo, Serofapiunt, Tu

tamen, mi vetule, non fero. Primas illas rabiofulas fat

fatuas dedifti : deinde, quod in Britannia non nimis (piXoB-i&)^cv

te prasbuifti, plane non reprehendo : nunc vero in hibernis in-

jedlus mihi videris : itaque te commovere non curas. Ufque-

quaque fapere oportet : id erit telum acerrimum. Ego fi foris

ccenitarem, Cn. Od:avio, familiari tuo, non defuillem : cui

tamen dixi, cum me aliquoties invitaret : Oro te, quis tu es ?

Sed mehercules, extra jocum, homo bellus eft : vellem eum

tecum abduxiifes. Quid agatis, et ecquid in Italiam venturi

litis hac hieme, fac plane fciam. Balbus mihi confirmavit, tc

divitem futurum. Id utrum Romano more locutus fit, bene

nummatum te futurum, an, quomodo Stoici dicunt, Omnes

effe divites, qui caelo et terra frui poffint, poftea videro. Qui

iftinc veniunt, fuperbiam tuam accufant, quod negent te per-

cundlantibus refpondere. Sed tamen eft quod gaudeas : con- -

ftat enim inter omnes, nemlnem te uno Samarobrivae juris

peritiorem effe.

CiceroTrebatio S. D.

XVII. Tf X tuis literis, et Quinto fratri gratias egi, et te ali-

quando collaudare pofTum, quod jam videris certa

aliqua in fententia conftitifTe. Nam primorum menfium literis

tuis vehementer commovebar, quod mihi interdum (pace tua

dixerim) levis in urbis urbanitatifque defiderio, interdum piger,

interdum timidus in labore militari, fxpe autem etiam, quod a

te alienifiimus, et fubimpudens, videbare. Tanquam cnim fyn-

grapham ad imperatorem, non epiftolam, attuliffes, fic, pecunia

ToM. VII. Y



170 EPISTOLARUMablata, domum redjre properabas : nec tibi in mentem venie-

bat, eos ipfos, qui cum fyngraphis venifTent Alexandriam,

nummum adhuc nuUum auferre potuilTe. Ego, fi mei com-

modi rationem ducerem, te mecum efTe maxime vellem. Non

enim mediocri afficiebar vel voluptate ex confuetudine noftra,

vel utilitate ex confilio atque opera tua. Sed cum te ex adolef-

centia tua in amicitiam et fidem meam contulifTes, femper te

non modo tuendum mihi, fed etiam augendum atque ornan-

dum, putavi. Itaque quoad opinatus fum me in provinciani

exiturum, quje ad te ultro detulerim, meminiife te credo,

Poflea quam mea mutata ratio eft, cum viderem me a Caefare

honoriiicentillime trad:ari, et unice diligi, hominifque libera-

litatem incredibilem et fingularem iidem noffem ; fic ei te

commendavi et tradidi, ut gravifHme diligentifiimeqiie potui.

Quod ille ita et accepit, et mihi faepe literis iigniiicavit, et tibi

et verbis et re oflendit, mea commendatione {efo. valde effe

commotum. Hunc tu virum nadlus, fi me aut fapere aliquid,

aut velle tua caufa putas,^ ne dimiferis : et, fi qux te forte res

aliquando oifenderit, cum ille aut occupatione, aut difiicul-

tate, tardior tibi erit viius, perferto, et ultima expe(5lato -, quas

ego tibi et jucunda et honeila praEilabo. Pluribus te hortari

non debeo : tantum moneo, neque amicitiae coniirmandae cla-

riiTmii ac liberaliiHmi viri, neque uberioris provinciae, neque

aetatis, magis idoneum tempus, ii hoc amiferis, te eife ullum

unquam reperturum. Hoc, quemadmodum vos fcribere foletis

in veilris libris, idem Q^ Cornelio videbatur. In Britanniam

te profedlum non eife gaudeo, quod et labore caruiili, et ego

te de rebus illis non audiam. Ubi iis hibernaturus, et qua fpe^

aut conditione, perfcribas ad me velim. Vale,




CiCERo Trebatio S. D.

XVIII. ACCEPI ate aliquot epiflolas uno tempore, quas

tu diverfis temporibus dederas, in quibus me cae-

tera deledtarunt: fignificabant enim, te iftam militiam jam firmo

animo ferre, et efTe fortem virum et conflantem : quae ego paulif-

per in te ita defideravi, non imbecillitate animi tui, fed magis

ut defiderio noftri te seftuare putarem. Quare perge, ut coepifli:

forti animo iflam tolera militiam. Multa, mihi crede, affeque-

re : ego enim renovabo commendationem, fed tempore. Sic

habeto, non tibi majori effe curse, ut ifle tuus a me difceffus

quam fru(5tuofifiimus tibi fit, quam mihi. Itaque, quando

veflrae cautiones infirmae funt, Graeculam tibi mifi cautionem

<:hirographi mei. Tu me velim de ratione Gallici belli certio-

rem facias, Ego enim ignaviflimo cuique maximam fidem ha-

hco. Sed, ut ad epiflolas tuas redeam, castera belle : illud mi-

ror : quis folet eodem exemplo plures dare, qui fua manu fcri-

bit ? Nam quod in palimpfeflo, laudo equidem parfimoniam :

fed miror, quid in illa chartula fuerit, quod delere malueris,

quam hasc fcribere, nifi forte tuas formulas. Non enim puto

te meas epiflolas delere, ut reponas tuas. An hoc fignificas, ni-

hil fieri ? frigere te ? ne chartam quidem tibi fuppeditare ? Jam

ifla tua culpa efl, qui verecundiam tecum extuleris, et non

hic nobifcum reliqueris. Ego te Balbo, cum ad vos proficif-

cetur, mo.e Romano commendabo. Tu, fi intervallum longius

erit mearum literarum, ne fis admiratus : eram enim abfuturus

menfe Aprili. Has literas fcripfi in Pomptino, cum ad villam

Metrilii Philemonis divertiffem : ex qua jam audieram fremi-

tum clientium meorum, quos quidem tu mihi conciliafli.

Nam Ulubris honoris mei caufa vim maximam ranunculorum

fe commoffe conflabat. Cura ut valeas. vr. idus April. de

Pomptino.

Y 2



172 EPISTOLARUMEplflolam tuam, quam accepi ab L. Arruntio, confcidi in-

nocentem : nihil enim habebat, quod non vel in concione rec-

te legi poflet. Sed et Arruntius ita te mandafle aiebat, et tu

adfcripferas. Verum illud efto. Nihil te ad me poftea fcripfifle

demiror, praefertim tam novis rebus.

CiCERo Trebatio S.

XIX. T/Î DE quanti apud me fis; etfi jure id quidem: non

enim te amore vinco. Veruntamen quod prasfenti tibi

prope fubnegarem, non tribuerem certe, id abfenti debere non

potui. Itaque, ut primum Velia navigare ccspi, inftitui Topi-

ca Ariilotelea confcribere, ab ipfa urbe commonitus, amantifli-

ma tui. Eum librum tibi miii Rhegio, fcriptum quam planif-

fi.me res illa fcribi potuit. Sin tibi quasdam videbuntur obfcu-

riora, cogitare debebis, nullam artem literis line interprete, et

fine aliqua exercitatione, percipi pofTe. Non longe abieris :

numjus civile veftrum ex libris cognofci poteft ? qui quan-

quam plurimi funt, dod:orem tamen ufumque defiderant.

Quanquam tu, fi attente leges, fi faepius, per te omnia confe-

quere ut certe intelligas : ut vero etiam ipfi tibi loci propofita

quaeflione occurrant, exercitatione confequere. In qua quidem

nos te continebimus, fi et falvi redierimus, et falva ifla ofFen-

derimus. v. kal. Sext. Rhegio.

CiCERo Trebatio S. D.

XX. A MABILIOR mihi Velia fuit, quod te ab ea fenfi

amari. Sed quid ego dicam te, quem quis non amat ?

Rufio, medius fidius, tuus ita defiderabatur, ut fi effet unus e

nobis. Sed ego te non reprehendo, qui illum ad aedificationem

tuam traduxeris. Quanquam enim Velia non efl vilior, quam




Lupercal j tamen ifthuc malo, quam haec omnia, Tu, fi me

audies, quem foles, has paternas pofleffiones tenebis, (nefcio

quid enim Velienfes verebantur) neque Heletem nobilem am-

nem relinques, nec Papirianam domum deferes : quanquam

ilia quidem habet lotum, a quo etiam advenae teneri folent

quem tamen fi excideris, multum profpexeris. Sed in primis

opportunum videtur, his praefertim temporibus, habere per-

fugium, primum eorum urbem, quibus carus fis; deinde tuam

domum, tuofque agros, eaque remoto, falubri, amoeno, loco :

idque etiam mea interelfe, mi Trebati, arbitror. Sed valebis,

meaque negotia videbis, meque, diis juvantibus, ante brumam

expe6tabis. Ego a Sext. Fadio, Niconis difcipulo, librum ab-

ftuli, îicuvos 'mi^ TroXv^pAyia.?. O medicum fuavem, meque do-

cilem ad hanc difciplinam ! Sed BafTus nofter me de hoc libro

celavit ; te quidem non videtur. Ventus increbefcit. Cura ut

valeas. xiii. kal. Sext. Velia.

CiceroTrebatio S. D.

XXI. C I L 1 1 caufam te docui. Is poftea fuit apud me, cumei dicerem, tibi videri fponlionem illam nos fine pe-

riculo facere poiTe, Si bonorum Tûrpilice pojjeljionem ^ Ccepio

Frcetor ex ediBofuo mihi dedit : negare aiebat Servium, tabulas

teftamenti effe eas, quas inftituiffet is, qui fadiionem teftamenti

non habuerit ; hoc idem Ofiilium dicere. Tecum fe locutum

negabat ; meque rogavit, ut fe et caufam fuam tibi commen-

darem. Nec vir melior, mi Tefla, nec mihi amicior P. Silio

quifquam eft, te tamen excepto. Gratiffimum igitur mihi fe-

ceris, fi ad eum ultro veneris, eique pollicitus eris : Sed, fi

me amas, quam primum. Hoc te vehementer etiam atque

etiam rogo. Vale. .



174. EPISTOLARUM

CiceroTrebatio S. D,

XXII. TLLUSERAS heri inter fcyphos, quod dixeram,

controverfiam efTe, polTetne heres, quod furtum an-

tea fadum effet, furti redte agere. Itaque, etfi domum bene

potus feroque redieram, tamen id caput, ubi haec controverfia

efl, notavi, et defcriptum tibi mifi ; ut fcires, id, quod tu ne-

minem fenfiffe dicebas, Sex. iElium, M'. Manilium, M. Bru-

tum fenfifle. Ego tamen ScaGVolae et Teflas affentior. Vale.

CiceroFabioGallo S. D.

XXIII. nPANTUM quod ex Arpinati veneram, cum mihi

a te literae redditas funt : ab eodemque accepi

Aviani literas ; in quibus hoc inerat liberalifTimum, nomina fe

fad:urum, cum veniffet, qua ego vellem die. Fac, quaefo, qui

ego fum, effe te. Eflne aut tui pudoris, aut noflri, primum ro-

gare de die; deinde plus annua poftulare ? Sed effent, mi Galle,

omnia facilia, fi et ea mercatus effes, quae ego defiderabam, et

ad eam fummam, quam volueram. Ac tamen ifla ipfa, quae te

emiffe fcribis, non folum rata mihi erunt, fed etiam grata

plane enim intelligo, te non modo fludio, fed etiam amore,

ufum, quae te deleftarint, hominem (ut ego femper judicavi) in

omni judicio elegantiflimum, quaeque me digna putaris, coe-

miffe. Sed velim maneat Damafippus in fententia : prorfus

enim ex iflis emptionibus nullam defidero. Tu autem ignarus

inflituti mei, quanti ego genus omnino fignorum omnium non

aeflimo, tanti ifta quatuor aut quinque fumpfifti. Bacchas iflas

cum Mufis Metelli comparas. Quid fimile? Primum, ipfas ego

Mufas nunquam tanti putafTem ; atque id feciffem Mufis om-

nibus approbantibus : fed tamen erat aptum bibliothecae.




ftudiifque noftris congruens. Bacchis vero ubi eft apud me

locus ? At pulchellae funt. Novi optime, et faEpe vidi : nomi-

natim tibi figna mihi nota mandaifem, fi probafTem. Ea enim

figna ego emere foleo, quse ad fimilitudinem gymnafiorum

exornent mihi in palaeftra locum. Martis vero lignum quo

mihi pacis auctori ? Gaudeo nullum Saturni fignum fuiffe :

haec enim duo figna putarem mihi ass alienum attuUffe. Mer-

curii mallem aliquod fuiffet : felicius, puto, cum Aviano

tranfigere poffemus. Quod tibi deftinaras trapezophoron, fi te

deled:at, habebis : lin autem fententiam mutafli, ego habebo

fcilicet. Ifla quidem fumma na^ ego multo libentius emerim

diverforium Tarracinae, ne femper hofpiti moleflus fim. Om-nino liberti mei video effe culpam, cui plane res certas man-

daram ; itemque Junii, quem puto tibi notum effe, Aviani

familiarem. Exhedria quasdam mihi nova funt inftituta in

porticula Tufculani : ea volebam tabellis ornare : etenim, fi

quid generis ifliufmodi me deledlat, pidtura deled;at. Sed ta-

men, fi ifla mihi funt habenda, certiorem velim me facias,

ubi fmt, quando arceffantur, quo genere vedurae. Si enim -

Damafippus in fententia non manebit, aliquem pfeudodama-

fippum vel cum jadlura reperiemus. Quod ad me de domofcribis iterum, jam id ego proficifccns mandabam meas Tul-

lias : ea enim ipfa hora acceperam tuas literas : egeram etiam

cum tuo Nicia, quod is utitur, ut fcis, familiariter Caflio. Ut

redii autem, prius quam tuas legi has proximas literas, quae-

fivi de mea TuUia, quid egiffet : per Liciniam fe egiffe dice-

bat : fed opinor Caffmm uti non ita multum forore : eam porro

negare fe audere, cum vir abeffet, (efl enim profed:us in Hif-

paniam Dexius) illo et abfente et infciente migrare. Efl mihi

gratiflimum, tanti a te êftimatam confuetudinem vitae vidlufque

noflri; primum, ut eam domum fumeres, ut non modo prope

me, fed plane mecum habitare poffes ; deinde, ut migrare

tantopere feflines. Sed ne vivam, fi tibi concedo, utejus rei.

tu cupidior fis, quam ego fum. Itaque omnia experiar : video




enim quid mea interfit, quid utriufque noftrum. Si quid egero,

faciam ut fcias. Tu et ad omnia refcribes, et quando te ex-

pedlem, facies me, li tibi videtur, certiorem. Vale.

C I c E R o M. Fa b I G A L L o S. D.

XXIV. A M O R I S quidem tui, quoquo me verti, veftigla :

vel proxime de Tigellio. Senfi enim ex literis

tuis, valde te laboralTe. Amo igitur voluntatem. Sed pauca de

re. Cipius (opinor) olim, Non omnibiis dormio : fic ego non

omnibus, mi Galle, fervio. Etfi quas eft ha?c fervitus ? Olim,

cum regnare exiftimabamur, non tam ab ullis, quam hoc tem-

pore obfervor a familiariflimis Caefaris omnibus, praeter iftum.

Id ego in lucris pono, non ferre hominem peflilentiorem pa-

tria fua : eumque addidtum jam tum puto efle Calvi Licinii

Hipponadleo praeconio. At vide, qaid fuccenfeat. Phameae

caufam receperam, ipfius quidem caufa ; erat enim mihi fane

familiaris. Is ad me venit, dixitque, judicem fibi operam dare

conftituiffe eo ipfo die, quo de P. Sextio in confilium iri ne-

celTe erat. Refpondi nullo modo me facere polTe, cum vellem

alium diem fi fumpfiffet, me ei non defuturum. Ille autem,

qui fciret fe nepotem, bellum tibicinem habere, et fat bonum

undtorem, difceflit a me, ut mi videbatur, iratior. Habes Sar-

dos venales, alium alio nequiorem. Cognofti meam caufam,

et iftius Salaconis iniquitatem. Catonem tuum mihi mitte

cupio enim legere : me adhuc non legiffe, turpe utrique nof-

trum eft. Vale.

CicERo M. Fa B I o Gallo S. D.

XXV. C\ U O D epiftolam confcifTam doles, noli laborare :

*- falva eft j domo petes cum libebit. Quod autem




me mones, valde gratum eft ; idque ut femper facias, rogo.

Videris enim mihi vereri, ne, fi iftum habuerimus, rideamus

ysAiSjTaj (rrf,^JbV«Ji/. Sed heus tu, manum de tabula : magifler adeft

citius, quam putaramus. Vereor ne in Catonium Catoninos.

Mi Galle, cave putes quidquam melius, quam epiftolae tuse par-

tem ab eo loco : cafera labuntur, Secreto hoc audi ; id tecum

habetOi ne Apellae quidem liberto tuo dixeris, Praster duo nos

loquitur ifto modo nemo : bene malene, videro : fed, quidquid

eft, noftrum eft. Urge igitur, nec tranfverfum unguem (quod

aiunt) a ftylo : is enim efl dicendi opifex : atque equidem ali-

quantum jam etiam nodtis affumo. Vale.

CiCERO Gallo S. D.

XXVI. f^ U M decimum jam diem graviter ex inteftihis la*

borarem, neque iis, qui mea opera uti volebant,

me probarem non valere, quia febrim non haberem, fugi in

Tufculanum ; cum quidem biduum ita jejunus fuiifem, ut ne

aquam quidem guflarem. Itaque confe6lus languore et fame,

magis tuum officium defideravi, quam abs te requiri putavi

meum. Ego autem cum omnes morbos reformido, tum quo

Epicurum tuum Stoici male accipiunt, quia dicat, ^vim^Kot,^

cvmTi^yxL 7m3-yi fibi molefta cffe : quorum aherum, morbum

edacitatis effe putant, alterum etiam turpioris intemperantise.

Sane ^vj-ivri^ctv pertimueram, Sed vifa efl mihi vel loci muta-

tio, vel animi etiam relaxatio, vel ipfa fortaffe jam fenefcentis

morbi remiflio, profuiffe. Attamen, ne mirere, unde hoc ac-

ciderit, quomodove commiferim ; lex fumptuaria, quae vide-

tur AiToV/jrct attulifTe, ea mihi fraudi fuit. Nam, dum volunt

ifli lauti terra nata, quae lege excepta funt, in honorem addu-

cere, fungos, helvellas, herbas omnes, ita condiunt, ut nihil

pofTit effe fuavius. In eas cum incidiffem in coena augurali

apud Lentulum, tanta me ^Mf}oicf, arripuit, ut hodie primum

ToM. VIL Z




videatur coeplfre confiftere. Ita ego, qui me oftreis et muraenls

facile abfcinebam, a beta et a malva deceptus fum. Pofthac

igitur erimus cautiores. Tu tamen cum audiffes ab Anicio

(vidit enim me naufeantem) non modo mittendi caufam juf-

tam habuifti, fed etiam vifendi. Ego hic cogito commorari

quoad me reiiciam : nam et vires et corpus amifi. Sed, fi mor~

bum depulero, facile, ut fpero, illa revocabo. Vale.

CiceroGalloS. D.

XXVII. IV/r I ROR, cur me accufes, cum tibi id facere non

liceat : quod fi liceret, tamen non debebas. Ego

enim te in confulatu ohfervaram, Et ais, fore, ut te Caefar refli-

tuat. Multa tu quidem dicis, fed tibi nemo credit. Tribuna-

tum plebei dicis te mea caufa petifle. Utinam femper effes tri-

bunus : intercefforem non quaereres. Negas me audere, quod

fentiam dicere. Quafi tibi, cum impudenter me rogares, parum

fortiter refponderim. Hsec tibi fcripii, ut iflo ipfo in genere,

in quo aliquid poffe vis, te nihil effe cognofceres. Quod fi hu-

maniter mecum queflus effes, libenter tibi me et facile purgaf-

fem : non enim ingrata mihi funt, quas fecifli ; fed quae fcrip-

fifti, molefla. Me autem, propter quem caeteri liberi funt, tibi

liberum non vifum demiror. Nam fi falfa fuerunt, quse tu ad

me, ut ais, detulifti, quid tibi ego debeo ? fi vera, tu es opti-

mus teflis, quid mihi populus Romanus debeat.

M. C I c E R o C u R 1 o S. D.

XXVIII. lyr E M I N I cum mihi defipere videbare, quod

cum iftis potius viveres, quam nobifcum : erat

enim multo domicilium hujus urbis (cum quidem hasc urbs)

aptius humanitati et fuavitati tuae, quam tota Peloponnefus^




nedum Patrse. Nunc contra et vidifTe mihi multum videris,

cum, prope defperatis his rebus, te in Graeciam contulifti, et

hoc tempore non folum fapiens, qui hinc ablis, fed etiam

beatus. Quanquam quis, qui aliquid fapiat, nunc eile beatus

potefl: ? Sed, quod tu, cui licebat, pedibus es confecutus, ut

ibi eifes, iibi nec Felopidarum . . . nofti caetera -, nos idem pro-

pemodum confequimur alia ratione. Cum enim falutationi nos

dedimus amicorum ; qus iit hoc etiam frequentius, quam fo-

lebat, quod, quafi avem albam, videntur bene fentientem ci-

vem videre ; abdo me in bibliothecam. Itaque opera efficio

tanta, quanta fortalfe tu fenties. Intellexi enim ex tuo fermo-

ne quodam, cum meam moelLitiam et defperationem accufares,

domi tuas dicere te, ex meis libris animum meum defiderare.

Sed mehercule et tum rempublicam lugebam, quae non folum

fuis erga me, fed etiam meis erga fe, beneiiciis erat mihi ca-

rior j et hoc tempore, quanquam me non ratio folum confo-

latur, qua3 plurimum debet valere, fed etiam dies, quas ftultis

quoque mederi folet ; tamen doleo, ita rem communem t^<z

dilapfam, ut, ne fpes quidem, melius aliquando fore, relin-

quatur. Nec vero nunc quidem culpa in eo eft, in cujus po-

teftate omnia funt, (niii forte id ipfum eife non debuit) fed

alia cafu, alia etiam noilra culpa, fic acciderunt, ut de praete-

ritis non fit querendum. Reliquam fpem nullam video. Quare

ad prima redeo. Sapienter hasc reliquiili, fi confilio ; feliciter,

fi cafu. Vale.

C U R I U S M. ClCERONI SUO S.

XXIX. O/ valesy bene eji. Sum enim ^»jW i^p tiius^ KlnH ^'^

Attici nojiri. ErgofruBus eji tuus, mancipium illius .•

quod quidemji interfenes coemptionales venale projcripferitt egerit

non multum. At illa nojira prcedicatio quanti eji f nos, quodfmus,

quod habeamus, quod homines exijiimemur, id omne abs te Iiabere.

Z 2



i8o E P I S T O L A R U M

âre^ Cicero miy perfevera conjlanter nos confervare ; et Sulpicii

fuccefjbri nos de meliore nota commenda \ quofacilius tuis prceceptii

obtemperare poffimusy teque ad ver lubentes 'viderCi et noftra ref-

gere deportareque tiitOy poffimus. Sedy amice magnC) noli hanc epif-

tolam Attico ofendere :fine eum errarCy et putarCy me virum bonum

effey nec folere duo parietes de eadem fidelia dealbare. Ergo, patrofie

miy bene vaky 'Tironemque meumfaluta noftris verbis, Dat. a. d^

m. kal. Novemb.

ClCERO CURIO S. D.

XXX. l^ G O vero jam te nec hortor, nec rogo, ut domum'

redeas ; quin hinc ipfe evolare cupio, et aliquo

pervenire, ubi nec Felopidarum nomeny necfaSia, audiam. Incre-

dibile eft, quam turpiter mihi facere videar, qui his rebus in-

terlim. Nse tu videris multo ante providiffe quid impenderety

tum cum hinc profugifti. Quanquam enim haec etiam auditu

acerba funt, tamen audire tolerabilius eft, quam videre. In

campo certe non fuifti, cum hora fecunda, comitiis qusefloriis

inftitutis, fella Q^Maximi, quem illi confulem efte dicebant,

pofita eflet: quo mortuo nuntiato, fella fublata.eft. Ille autem,.

qui comitiis tributis effet aufpicatus, centuriata habuit : Con-

fulem hora feptima renuntiavit, qui ufque ad kal. Jan. effet ;.

quas eni.nt futurae mane poftridie. Ita, Caninio confule, fcito ne~

minem prandifte : nihil tamen eo confule mali fadlum eft: fuit

enim mirifica vigilantia, qui fuo toto confulatu fomnum non

viderit. Haec tibi ridicula videntur : non enim ades : quas fi

videres, lacrymas non teneres. Quid ft CcEtera fcribam ? funt

enim innumerabilia generis ejufdem : quas quidem ego non

ferrem, nift me in philofophise portum contuliftem, et nifi ha-

berem focium ftudiorum meorum Atticum noftrum! cujus cum.

proprium te effe fcribis mancipio et nexu, meum autem ufu et

fruclu y contentus ifto fum : id enim eft cujufque proprium^.



AD FAMILIARES LIB. VII. i8i

quo quifque fruitur atque utitur. Sed haec alias pluribus. Aci-

lius, qui in Graeciam cum legionibus miffus eft, maximo meo

beneficio efl. Bis enim eft a me judicio capitis, rebus falvis,

defenfus ; et efl homo non ingratus, meque vehementer obfer-

vat. Ad eum de te diligentiffime fcripli, eamque epiftolam

cum hac conjunxi: quam ille quo modo acceperit, et quid tibi

pollicitus lit, velim ad me fcribas. Vale.

ClCERO CuRio S. D.

XXXI. TjÂCILE perfpexi ex tuis literis, quod femper ftu-

dui, et me a te plurimi fieri, et te intelligere quani

mihi carus effes. Quod cum uterque noflrum confecutus efl:,.

reliquum eft ut ofiiciis certemus inter nos ;quibus asquo ani-

mo vel vincam te, vel vincar abs te. Acilio non fuiffe neceffe

meas dari literas facile patior. Sulpicii tibi operam intelHgo ex

tuis literis, non multum opus fuiffe, propter tuas res ita con-

trad:as, ut, quemadmodum fcribis, nec caput, nec pedes. Equi-

dem vellem, uti pedes haberent, ut aliquando redires. Vides.

enim exaruiffe jam veterem urbanitatem:

ut Pomponius nofler

fuo jure poffit dicere, f?i/t nos pauci retlneamus gloriam antiquam.

Atticam. Ergo is tibi, nos ei fuccedimus. Veni igitur, quêfoa,

ne tamen femen urbanitatis una cum republica intereat.

ClCERO VOLUMNIO S. D,.

XXXII. r\ U O D fme prasnomine familiariter, ut debebas,.

^ ad me epiflolam mififli, primum addubitavi, numa Volumnio fenatore effet, quo-cum mihi efl magnus ufus :

deinde ih^tÂmKicL literarum fecit, ut intelligerem tuas effe. Qui-

bus in literis omnia mihi perjucunda fuerunt, praeter illud quod

parum diligenter poffeffio falinarum mearum a te procuratore



i82 EPISTOLARUMdefenditur. Ais enim, ut ego difcefTerim, omnia omnium dic-

ta, in his etiam Sextiana, in me conferri. Quid ? tu id pate-

ris ? nonne defendis ? non refiflis ? Equidem fperabam ita no-

tata me reliquifle genera didtorum meorum, ut cognofci fua

fponte polfent. Sed quando tanta fasx eil in urbe, ut nihil tam

lit ctKvB-vipQv, quod non alicui venuflum effe videatur;pugna,

fi me amas, nifi acuta ^^(piSoAi'*, nifi elegans vTnfioKr], nifi Tmpd-

ypAf^fÂ bellum, nifi ridiculum TnxpA 'zsô-ôKioj», nifi caetera, quse

funt a me in fecundo libro de Oratore per Antonii perfonam

difputata de ridiculis, £m%j'<* et arguta apparebunt, ut facra-

mento contendas mea non effe. Nam de judiciis quod quereris,

multo laboro minus. Trahantur per me pedibus omnes rei; fit

vel Selius tam eloquens, ut pofTit probare fe liberum j non la-

boro. Urbanitatis poffeffionem, amabo, quibufvis interdidtis

defendamus : in qua te unum metuo, contemno casteros. De-

rideri te putas ? Nunc demum intelligo te fapere. Sed meher-

cules extra jocum, valde mihi tuas literse facetas elegantefque

vifae funt. Illa quamvis ridicula effent, ficut erant, mihi tamen

rifum non moverunt : cupio enim noflrum illum amicum in

tribunatu quam plurimum habere gravitatis : id cum ipfms

caufa, (efl mihi, ut fcis, in amoribus) tum mehercule etiam

reipublicas, quam quidem, quamvis in me ingrata fit, amare

non defmam. Tu, mi Volumni, quando et inftituifli, et mihi

vides effe gratum, fcribe ad me quam faepifiime de rebus urba-

nis, de republica. Jucundus efl mihi fermo literarum tuarum.

Prasterea Dolabellam, quem ego perfpicio et judico cupidifTi-

mum effe atque amantiffimum mei, cohortare et confirma, et

redde plane meum. Non mehercule quo quidquam defit ; fed

quia valde cupio, non videor nimium laborare. Vale.



AD FAMILIARES LIB. VII, 183

M. ClCERoVoLUMNIO S. D.

XXXIII. /^ U O D declamationibus noftris cares, damni ni-

^ hil facis. Quod Hirtio invideres, nifi eum ama-

res, non erat caufa invidendi : nifi forte ipfius eloquentias ma-

gis, quam quod me audiret, invideres. Nos enim plane, mi

fuaviffime Volumni, aut nihil fumus, aut nobis quidem ipfis

difplicemus, gregalibus ilUs, quibus, te plaudente, videbamus,

amiffis : ut etiam, fi quando aliquid dignum noftro nomine

emifimus, ingemifcamus, quod hasc pennigero, non armigero, in

corpore tela exerceanttir, ut ait Philodtetes apud Accium, ab-

jedta gloria. Sed tamen omnia mihi erunt, fi tu veneris, hila-

riora. Quanquam venies, ut ipfe intelligis, in maximarum

quafi concurfum occupationum ; quas li, ut volumus, excepe-

rimus, ego vero multam falutem et foro dicam et curiae, vi-

vamque tecum multum, et cum communibus noftris amatori-

bus. Nam et Caffius tuus, et Dolabella nofter, vel potius

uterque nofler, fludiis iifdem tenentur, et meis cequiffimis

utuntur auribus. Opus efl huc limatulo et poHto tuo judicio,

et ilHs interioribus literis meis, quibus fa^pe verecundiorem

me in loquendo facis. Mihi enim judicatum efl, fi modo hoc

Caefar aut patietur, aut volet, deponere illam jam perfonam,

in qua me fspe illi ipfi probavi, ac me totum in literas abdere,

tecumque et cum caeteris earum fludiofis honeftiffimo otio

perfrui. Tu vellem, ne veritus effes, ne perinvitus legerem

tuas literas, fi mihi, (quemadmodum fcribis) longiores forte

mififfes : ac velim poflhac fic fhatuas, tuas mihi literas longif-

fimas quafque gratiffimas fore. Vale.



[ iB4]


L I B E R VIII.

M. C^LIUS M. ClCERONI S. D.

I. (S)UO D tibi decedens pollicitus fiimy me omnes res iirbanas

*^^^w^ diligentijime tibi perfcripturum ; data opera paravi, qui

fic omnia perjequeretur, ut verear, ne tibi nimium arguta hcec fe-

dulitas videatur. 'Tametfi tu, fcioj quamfis curiofus, et quam om-

nibus peregrinantibus gratum fity minimarum quoque reruniy qiiee

domi gerantury fieri certiores ; tamen hoc deprecory ne meum hoc

officium arrogantia condemnes, quod hunc laborem aJteri delegavi

non quin mihifuavif]i?num fit ^ et occupatOt et ad literasfcribendasy

nt tu nofiii pigerri?nOy tuce memorice dare op^rain, Sed id ipfum

volumen, quod tibi mify facile, ut ego arbitrory me excufat. Nefcio

cujus otii effet, non modo perfcribere hcec, fed omnino animadvertere.

Omnia enimfunt ibifenatus-cojifulta, ediSlayfabuIce, rumores: quod

exemplumfiforte mifius te deleBarit, ne molefliam tibi cum impenfa

mea exhibeam, fac me certiorem. Si quid in republica majus aBmn

erit, quod ifii operarii minus commode perfequi pofjint, et quemadmo-

dwn aSlumfit, et quce exifimatiofecuta, quceque de eofpes cfi, di-

ligenter tibi perfcribemus. Ut nunc efi, nulla magnopere expedlatio

efi. Nam et illi rumores de comitiis T^ranfpadanorum Cumarum

tenus caluerunt : Romam cum veniffem, ne tenuifpmam quidem au-

ditionem de ea re accepi. Frcsterea Marcellus quod adhuc nihil



\

AD FAMILIARES LIB. VIIL 185

retulit defuccejjioneprovinciarum Galliarum', et in kalendas Junias,

ut mihi ipfe dixit, eam dijlulit relationem ; Jane quam eosJermones

exprejjit, qui de eo tumfuerant, cum Komae nos ejjemus. 'Tuyjj Pom-

peium, ut volebasy offendifti, qui tibi vijusjit, et quam orationem

habuerit tecum, quamque ojienderit voluntatem, (Jolet enim aliud

Jentire et loqui, neque tantum valere ingenio, ut non appareat quid

cupiat)fac mihi perfcribas. §luod ad Ccefaremy crebri et non belli

de eo rumores -y Jed Jujurratores duntaxat veniunf. Alius equitem

perdidijje, quod opinor certe JaBum eji j alius Jeptimam legionem

vapulajje -, ipjum apud Bellovacos circumjederi\ interclujum ab re~

liquo exercitu. Neque adhuc certi quidquam eji j neque hcec incerta

vulgojaântur j Jed inter paucosy quos tu nofiplane, Jecreto Jiar-

rantur : at DoJJiitius, cum manus ad os appojuit. Te ad ix. kal.

Jun. fubroftrani fquod illorum capitijit) dijjiparant periijfe ', et

te urbe ac foro toto maximus rumor fuit a ^ Potnpeio in itinere

occifum. Ego, quifcirem ^ Pompeium Baulis embceneticajn face-

re, et ufque eo ut ego mifererer ejus efuriei, nonfum commotus : et

hoc mendacio, fi qua pericula tibi impenderent, ut defungeremur^

optavi. Plancus quidem tuus Ravennce eft : et magno congiario

donatus a Ccefare, nec beatus, nec bejie inftruBus eft. Tui politici

lihri omnibus vigent. Vale.

C^LltrS ClCERONI S.

II. f^R RT E, inquam, abfolutus eft : me reprcefejitajite pronuti'-

tiatum eft, et quidem omnibus ordinibus, fed et ftngulis

in ujioquoque ordine fententiis. Vide modo, inquis. Non, meher-

cules : nihil enim unquam tam prceter opinionetn, tatn quod videre"

iur omnibus indignum, accidit. în ego, cutn pro amicitia vali-

diftime faverem ei, et mejam ad dolendum pra^parajjem j poftquam

faBum eft, obftupui, et mihi vijusJum captus efe. îd alios pu-

tas f Clamoribus Jcilicet maxitnis judices corripuerunt -, et oftejide-

runt, plane ejje quodjerri non pojfet. Itaque reiiBus lege Licinia,

ToM. VII. A a



i86 EPISTOLARUMmajore ejje periculo videtur. AcceJJit huCt guod pojlridie ejus abfo-

lutionem in theatrum Curionis Jiortenjius introiit : puto, utfuum

gaudium gauderemus. Hic tibi flrepitus, fremitus, clamor toni-

truum, et rudentum fibilus. Hoc magis animadverfum ejiy quod

inta5lus abfibilo pervenerat Hortenfius adfene6iute?n. Sed tum ita

bene, ut in totam vitam cuivisfatis effet, et pceniteret eumjam vi-

cijfe. De republica quid tibi Jcribam, nihil habeo. Marcelli im-

petus refederunt, non inertia, fed fut mihi videbatur) conflio. De

comitiis confularibus incertifjima eji exifimatio. Ego incidi in com-

petitorem nobilemy et nobilem agentem, Nam M. OSiavius, Cn.

Jilius, et C. HirruSy ?necum petit. Hoc ideofcripfy quodjcio te acri-

ter, propter Hirrum, nuntium nofrorum comitiorum expe&aturum,

'Tu tamen Jimul ac me defgnatum audieris, ut tibi curcejit, quod

ad pantheras attinety rogo. Syngrapham Sittianam tibi commendo.

Commentarium rerum urbanarum primum dedi L. Cafrinio Pceto ;

fecundum eiy qui has literas tibi dedit.

C^LIUS ClCERONI S.

III. J^ S T-NE ? vici ? et tibifcepe, quod negaras difcedens cu-

raturum, literas mitto f Efiyfi quidem perferuntur, quas

do. Atque hoc eo dlligentiusfaBitOy quody cum otiofusfum^ plane ubi

deleSlem otiolum meum, non habeo. Tu cum Roma eras, hoc mihi

ccrtum acjucundijjimum vacanti negotium erat, tecum id otii tem-

pus conjumere ; idque non mediocriter dejidero -, ut non modo mihi

Jolus ejje, fed Komce, te profebio, folitudo videaturfaSia : et qui

fquce mea negligentia ejij muitos fcepe dies ad te, cum Iiic eras, non

accedebam, nunc quotidie non ejje te, ad quem curjitem, difcrucior.

Maxime veroy ut te dies nodiefque quceram, competitor Hirrus cu-

rat, ômodo illum putas auguratus tuum competitorem dolere, et

difjimulare, me certiorem, quamfe, candidatum ? de quo ut, quem

optas, quam primum nuntium accipias, tua medius fdius magis

quam mea caufa cupio, Nam me, Ji fo, forftan cum locupletiore



AD FAMILIARES LIB. VIII. 187

referam : fed hoc ufque eo fuave eji, quod fi acciderity tota vita

rifus nobis deejfe non poterit. Sed tanti F fed mehercule. Non mul-

tum M. OBavius eorum odia^ qui Hirrum premunty quce per-

multa funf, fublevat. ôd ad Philotimi liberti o£icium et bona

Milonis attinety dedimus operam, ut et Philotimus quam honefifji-

me Miloni abfenti ejufque neceffariis fatisfaceret, etfecundum ejus

fidem etfedulitatem exijiimatio tua confer^varetur. Illud nunc a te

peto, f eris fut fperoj otiofus, aliquod ad nos, ut intelligamus nos

tibi curce ejfe, m/jTa,yÂ confcribas. î tibi ijluc, inquis, in men-

tem venit, homini non inepto ? Aliquid ex tam multis tuis monu-

mentis extare, quod Jiojirce amicitic^ memoriam poferis quoque pro-

dat, velim. Cujujmodi, puto, quceris. 'Tu citius, qui omnem nojli

dijciplinam, quod fnaxime conveniat, excogitabis. Geiiere tamen

quod et ad nos pertineat, et h^cLcnca^hUv quandam, ut verfetur inter

manus, habeat. Vale.

M. C ^ L I u s M. C I c E R o N I S. D,

IV. TNV D EO tibi : tam multa quotidie, quce mirere, ijloc

perferuntur. Primum illud, abfolutum Mefallam ; deinde

eundem conde??matu?n : C. Marcellu?n co??fidemfa6lu?n : M. Clau-

dium a repul a pofidatum a Gallis. duobus : P. Dolabellam quinde^

cimvirum Jadlum. Hoc tibi non invideo, caruijje te pulcherrimo

fpeftaculo, et Lentuli Cruris repulf vultum no?i vidijje. At quajpe,

quam certa opinione, dejcenderat ? qua?n ipjo difidente Dolabella ? et

.

Hercules, nif ?ioJiri equites acutius vidijfe?it, pene concede?ite adver-.

farioJuperaJJet. Illud te non arbitror miratum, Servium, dejig?iatu??i

trihunum plebis, condemnatu?n ; cujus locu??i C. Curio petiit. Sane

quam incutit multis, qui eu?nfacilitatemque ejus ?ion noru?it, mag^num metum. Sed, utfpero et volo, et, utJejert ipfe, bo?20s etfena-

tum malet : totus, ut nunc eji, hocJcaturit . Hujus autem vohmta-

tis initium et cauja eji, quod eiun no?i ??iediocriter Ccejar, quiJolet

infmorum hominum amicitiasfibi qualibet i??ipenfa adjimgcre, valde

A a 2



i88 EPISTOLARUM«

contempjit. â in re mihi videtur illudperquam venujle cecidijfe,

(quod a reliquis quoque iifque eo ejl animadverjum) ut Curio, qui

mhil conjilio facit, ratione et injidiis ujus videretur in evitandis

corJiUisy quiJe intenderant adverjarios in ejus tribunatum : L^lios,

et Antonios, et id genus valentes, dico. Has ego tibi literas eo majore

miji intervallo, quod comitiorum dilationes occupatiorem me habebant,

et expedlare in dies exitum cogebant, ut, conjedlis omnibus, te Ja-

cerem certiorem. Ad kalendas Sextiles ujque expedlavi. Prtxtorits

morê qu^âm inciderunt. Mea porro comitia quem eventumJint ha-

bitura, nejcio. Opinionem quidem, quod ad Hirrum attinet, incredi-

bilem, êddium plebis comitiis na5la Junt. Nam M. C^lium Vi-

nicianum mentio illajatua, quam derijeramus olim, et promulgatio

de didlatore, Jubito dejecit, et dejedtum magno clamore injecuta

eji. Inde Hirrum cundii jam, non Jaciendum, Jlagitare. Spero te

celeriter et de nobis quodJperajli, et de illo quod vixJperare aujus

es, auditurum. De republicajam novi quidquam expe5lare dejiera-

mus. Sed cum Jenatus habitus ejfet ad Apollinis, a. d. xi. kai.

Sext, et rejerretur dejlipendio Cn. Pompeii, mentio Ja^la ejl de le-

gione ea, quam expenjam tulit C. Cajari Pompeius, quo numero ef-

Jet, quo appeteretur : cum ex Gallia coaSius ejfct dicere PompeiusJe

legionem abdudiurum, Jed non Jlatim Jub mentionem et convicium

obtre£latorum. Inde interrogatus de JucceJJione C. Cajaris : de qua,.

hoc eji, de provinciis, placitum eji, ut quam primum ad urbem

reverteretur Cn. Pompeius\ ut coram eo de JucceJJione provinciarum

ageretur. Nam Ariminum ad exercitum Pompeius erat iturus : et

Jiatim iit. Puto idib, Sextil. de ea rejadium iri. Projecio aut tran-

Jigetur aliquid, aut turpiter intercedetur. Nam in dJJputando conjecit

illam vocem Cn. Pompeius, Omnes oportere fenatui dido audien-

tes efle. Ego tamen Jic nihil expedio, quo modo Paulum conjulem

dejgnatum primum Jenientiam dicentem. S^pms te admoneo deJyn-

grapha Sittiafia : cupio enim te intelligere, eam rem ad me valde

pertinere. Item de pantheris, ut Cybiratas arcejfas, curejque mihi

ut vehaniur. Praeterea nuntiatum nobis, et pro certo jam habe-

iur, regem Aiexandrinum mortuum : quid mihi Juadeas, quomodQ




regnum illud fe habeat, quis procuret, diligenter mihi perfcribas.

KaL Sex.

CiELIUS ClCERONI S.

V. (S) Uyl tu curajis, quod adpacem provincia tuaJinitimarum-

^V^ que regionum attinet, nefcio : ego quidem vehementer animi

pendeo. Namf hoc moderari poffemus, ut pro viribus copiarum tua-

rum belii quoque exijleret magnitudo, et, quantum glorice triumpho-

que opus effet, affequeremur, periculofamque et gravem illam dimi-

cationem evitaremus, nihil tam effet optandum. Nunc fi Parthus

movet aliquid, fcio non mediocrem fore contentionem. Tûus porro

exercitus vix unumfaltum tueri potefi. Hanc autem nemo ducit ra-

tionem ; fed omnia defiderantur ab eo, (tanquam nihil denegatmnJii

ei, quo minus quam paratiffimus effet) qui publico negotio pr^pojitus

eji. Accedit huc, quodfuccejfionemfuturam propter Galiiarim con-

troverfam non video. 'Tametfi hac de re puto te conftitutum, quid

fadiurus effes, habere ; tamen, quo maturius conftitueres, cum hunc

eventum providebam, vfum efl ut tefacerem certiorem. Nofii enim

h^c traiatitia : de Galliis confiituetur : erit qui intercedat : deinde

alius exifiet, qui, nif iibere liceat de omnibus provinciis decer-

nere fenatui, reiiquas impediat. Sic muitum ac diu ludetur ; atque

ita diu, ut plus biennium in his tricis moretur. Si quid novi de re-

pubiica quod tibi fcriberem haberem, ufus effem mea confuetudine,

ut diligenter, et quid a£ium effet, et quid ex eofuturum fperarem,

perfcriberem. Sane tanquam in quodam incili jam omnia adhafe-

runt. Marcellus idem iilud de provinciis urget, neque adlmcfre-

quentemfenatum efficere potuit. ôdfi, hoc anno praterito, Curio

tribunus, et eadem adiio de provinciis introibit; quamfacile tunc

Jit omnia impedire, et quam hoc Cafari, qui fuam caufam, non

reipublicce, curet, fuppetat, non tefallit. Fale,



190 EPISTOLARUM

C^LIUS ClCERONI S. D.

VI. '\T0N dubito, quin perlatum ad tejit, Appium a Dolabella

reum fadlum\ fane non ea, quam exiflimaveram, invidia,

Neque enimflulte Appius;

qui, fmul atque Dolabella accefjit ad

tribunal, introierat in urbem, triumphique poflulationem abjecerat

quo fadlo retuditfermones, paratiorque vifus efl, quam fperaverat

accufator, Js nunc in te maximamfpem habet, Scio tibi eum non effe

odio. âm velis eum obUgare, in tua manu efl : cum quofimultas

fi tibi nonfuijfet, Uberius tibi de tota re ejfef. Nunc fi ad iilatn

fummam veritatem legitimum jus exegeris, cavendum tibi erit, ne

parumfimpliciter et candide pojuijje inimicitias videaris. In hanc

partem porro tutum tibi erit,fi quid volueris, gratificari: nemo enim

necejfitudine et amicitia te deterritum ab ofiicio dicet. Illud mihi

occurrit, quod, inter pofiulationem et nominis delationem, uxor

a Dolabella difcefjit. îd mihi difcedens mandaris, memini : quid

ego tibifcripferim, te non arbitror oblitum. Non efi jam tempus

plura narrandi. Unum illud monere te pojfum, fires tibi non dif

plicebit, tamen hoc tempore nihil de tua voluntate ofiendas, et

expeSles, quemadmodum exeat ex hac caufa. Denique invidiofum

iibifity fiemanarit. Porro, fignificatio ullafi intercejferit, clarius^

quam deceat, aut expediat, fiat. Neque ille tacere eam rem poterit,

qU{^ fuce fpei tam opportuna acciderit;qu^que in negotio confi-

ciendo tanto illufirior erit : cum prafertim isfit, qui,fiperniciofum

fciret ejfe loqui de hac re, vix tamenfe contineret. Pompeius dici-

tur valde pro Appio laborare, ut etiam putent alterutrum de filiis

ad te mifjurum. Hic nos omnes abjblvimus : et hercule confepta

omnia, fceda, et inhonefia, funt. Confules autem habemus fumma

diligentia : adhucfenatus-confultum, nifi de feriis Latinis, nullum

facere potuerunt. Curioni nofiro tribunatus conglaciat. Sed dici no?i

potefi quomodo hic omnia jaceant. Nifi ego cum tabernariis et

aquariis pugnarem, veiernus civitatem occupajfet. Si Parthi vos




mhil calfaciunty nos hicfrigore frigefchnus. 'Tamen, quoquo modo

hic omnia jaceant, potuit fine Parthis. Bibulus in Amano ncfcio

quid cohorticularum amifit. Hocfic nuntiatumefi. ôd tihifupra

fcripfi, Curionem valde frigere ;jam calet : namferventifiime con-

cerpitur. Levifiime enim, quia de intercalando non obtinuerat,

transfugit ad populum, et pro Cafare loqui ccepit \ legemque Via-

riam, non dijjimilem Agrarice Rulli, et Alimentariam, quccjubet

adiles metiri, jadtavit. Hoc nondum fecerat, cum priore?n par-

tem epifiolce feripfi. Amabo te, fiquid, quod opus fuerit, Appio

facies, ponito ,me in gratia. De Dolabella integrum tibi referves,

fuadeo. Et huic rei, de qua loquor, et dignitati tuce, cequitatifque

opmtoni, hoc ita facere expedit. "Turpe tibi erit pantheras Grcecas

me non habere. Vale.

CiELIUS ClCERONI S.

VIL (SS UAM cito tu ifiinc decedere cupias, nefcio '/ ego quidem

^x^ eo magis, quo adhucfelicius rem geffifii. Dum ifiic eris,

de belli Parthici periculo cruciabor, ne hunc rifum meum metus ali^

qui perturbet. Breviores has Uteras properanti publicanorum tabella-

rio fubito dedi: tuo liberto pluribus verbis fcriptas pridie dederam.

Res autem novce nullce fane acciderunt, nifi hcec vis tibifcribi, quce

certe vis. Cornificius adolefeens Orefiillcefiliamfibi defpondit. Paula

Valeria, foror Tiriarii, divortium fine caufa, quo die vir e pro-

vincia venturus erat, fecit : nuptura efi D. Bruto : nondum retule-

rat. Multa in hoc genere ineredibilia, te abfente, acciderunt. Servius

Ocella nemini perfuafifiet fe mcechum ejfe, nifi triduo bis deprehenfus

ejfet. ^ceres ubi f ubi hercule ego minime vellem : relinquo tibi,

quod ab aliis quceras. Neque enim difplicet mihi, imperatoremfin"

gulos percontari, cum quafit aliqui deprehenfus» Vale,



igz EPISTOLARUM

M. C iE LI

US

M. CI

C E R O NI S.

D.

VIII. J^ 'TSI de republica, qua tibifcribam, habeo ; tamen tiihil^

quodmagis gavifurum te putem^ habeo, quam hoc. Sctto,

C. Sempronium Rufum^ Rufum mel ac delicias tuas^ calumniam

maximo plaufu tuliffe ; quctris qua in caufa f M. 'Tuccium, accufa-

ioremfuum pofi ludos Romanos, reum lege Plotia de vi fecit, hoc

confilio, quod videbat, Ji extraordinarius rcus nemo accejjljfet, fbi

hoc anno caufam ejfe dicendam. Tiubium porro ilU non erat, quid

futurum ejfet. Nemini hoc deferre munufculum maluit, quamfuo

accufatori. Itaquefine ullofubfcriptore defcendit, et Tuccium reum

fecit. At ego,fimulatque audivi, invocatus adfubfelUa rei occurro :

furgo, neque verbum de re facio. Totum Sempronium ufque eo per-

ago, ut Vefiorium quoque interponam, et illam fabulam narrem,

quemadmodum tibi pro beneficio dederit,fi

quid injuriis fuis ef-

fet, ut Vefiorius teneretur. Hac quoque magna nunc contentiofo-

rum tenet. M. Servilius, pofiquam, ut coeperat, omnibus in rebus

turbarat, nec, quod non venderet, quidquam reliquerat, maxima

nobis traditus erat invidia: neque Laterenfisprator, pofiulante Pau-

fania, nobis patronis, Quo ea pecunla perveniflet, recipere vo-

luit. ôd Pilius, necefiarius Attici nofiri, de repetundis mm pofiula-

vit, magna ilUcofama furrexit, et de damnatione ferventer loqui

efi cceptum. ô vento projicitur Appius minor, ut indicet pecu-

niam ex bonis patris perveniffe ad Servilium, pravaricationifque

caufa diceret depofitum H-S. lxxxi. Admiraris amentiam. îd,

Ji a£lionesfiultiffimas, quidfi nefarias de patre confeffiones, audiffes ?

Mittit in confilium eofdem illos, qui lites cefiimarant, judices. Cum

£equo numerofententia fuifent, Lateretfis, leges ignorans, pronun-

tiavit quid finguli ordines judicajfent : et ad extremum, ut folent,

Non redigam. Pofiquam difcejfit, et pro abfoluto Servilius haberi

cceptus, legifque unum et centefimum caput legit, in quo ita erat

Quod eorunni judicum major pars judicarit, id jus ratumque efto




in tabulas abfolutum non retuliti ordinum judicia perfcripjit. Pof-

tulante rurfus Appioy cum L. Lollio tranfegity et fe relaturwn

dixit. Sic nunc neque abfolutus, neque damnatus Serôilius, de re-

petundisfaucius Pilio tradetur. Nam de divinatione Appiusy cum

calumniam jurajfety contendere aufus non efi, Pilioque cejfit : et ipfe

de pecuniis repetundis a Serviliis eji pofulatus, et prceterea de vi

reus a quodam emifariofuo 'Titio faSius efi. ReBe hoc pur babet,

ôd ad rempubiican\ pertinet, om?iino multis diebus expeSiatioJie

Galliarum aSium nihil eji. Aliquando tamen fcepe re dilata et

graviter a5la, et plane perfpeSla Cn. Pompeii voluntate in eam

partem, ut eum decedere pojl izalendas Martias placeret, fejiatus-

conjultum, quod tibi mifi, faSlum ef, auBoritateJque perfcripta.

Senatus-consulti Auctoritas. Prid. kaL Od:ob. in

aede Apollinis, fcribendo affuerunt L. Domitius Cn. filius Ahe-

nobarbus, Q^Cascilius Q^filius Metellus Pius Scipio, L.Villius

Lucii filius Pomt. Annalis, C. Septimius T. filius Quirina,

Caius Lucceius C. filius Pup. Hirrus, C, Scribonius C. filius

Pop. Curio, L. Atteius L. filius An. Capito, M. Oppius M,

filius Terentina. Quod M. Marcellus conful V. F. de provinciis

confularibus. D. E. R. I. C. uti L. Paulus, C. Marcellus Con-

fules,

cummagiftratum iniifient, ex a. d. x. kal. Mart. quae in

fuo magiftratu futurae effent, de confularibus provinciis ad fe-

natum referrent, neve quid prius ex kaL Mart. neve quid con-

jundtim de ea re referretur a Confulibus ; utique ejus rei caufa

per dies comitiales fenatum haberent, S. Q^C. facerent : et,

cum de ea re ad fenatum referretur a Confulibus, eorum, qui in

ccc judicibus efient, fex abducere liceret. Si quid de ea re ad

populum, ad plebemve, lato opus elfet, uti Serv. Sulpicius, M.

Marcellus Confules, Praetores, Tribuniûe plebis, quibus eo-

rum videretur, ad populum, plebemve, ferrent : quod ii non

tulififent, uti, quicunque deinceps eflent, ad populum, plebem-

ve, ferrent. I. V. Prid. kaL Od:ob. in asde ApoUinis, fcribendo

afiiierunt, L. Domitius Cn. filius Ahenobarbus, Q^Ca;cilius Q^filius Metellus Pius Scipio, L.Villius L. filius Pomt. Annalis,

ToM. VIL B b



194 EPISTOLARUMC. Septimius T. lilius Quirina, C. Scribonius C. iilius Pop.

Curio, L. Atteius L. filius An. Capito, M. Oppius M. filius

Terentifia. Quod M. Marcell. Cof. V. F. de provinciis, D.

E. R. L C. fenatum exiftimare, neminem eorum, qui potef-

tatem habent intercedendi, impediendi, moram afFerre opor-

tere, quo minus de Rep. Q^ P. ad fenatum referri, fenati-

que confultum fieri, poffit. Qui impedierit, prohibuerit, eum

fenatum exiftimare contra rempublicam feciiTe. Si quis huic

fenatus-confulto intercefferit, fenatui placere aud:oritatem per-

fcribi, et de ea re ad fenatum, populumque, referri. Huicfe~

natus-confidto mtercejjit C. Cceliusy L. ViniciuSy P. Corneliusy C.

Vibius Panfa. Item fenatui placere, de militibus, qui in exercitu

C. Casfaris funtj qui eorum ftipendia emerita, aut caufas, qui-

bus de caufis miffi fieri debeant, habeant, ad hunc ordinem

referri, ut eorum ratio habeatur, caufa^que cognofcantur. Si

quis huic S. C. intercelTerit, fenatui placere auftoritatem per-

fcribi, et de ea re ad fenatum, populumque, referri. Huicfena-

tus-corfulto intercefjit C. CceliuSy C. Panfa, l^ribuni plebis. Item-

que fenatui placere, in Ciliciam provinciam, et in od:o reiiquas

provincias, quas pra^torii pro praetore obtinerent, eos, qui prae-

tores fuerunt, neque in provincia cum imperio fuerunt, quos

eorum ex S. C. cum imperio in provincias pro praetore mitti

oporteret, eos fortito in provincias mitti placere. Si ex eo nu-

mero, quos ex S. C. in provincias ire oporteret, ad numerum

non effent, qui in eas provincias proficifcerentur ; tum, uti

quodque collegium primum praetorum fuiffet, neque in pro-

vincias profe<!:l:i effent, ita forte in provincias proficifcerentur.

Si ii ad numerum non eflent, tunc deinceps proximi cujufque

coUegii, qui prsetores fuiffent, neque in provincias profedti ef-

fent, in fortem conjicerentur, quoad is numerus effe(5tus effet,

quem ad numerum in provincias mitti oporteret. Si quis huic

S. C. interceffiffet, aucSoritas perfcriberetur. Huicfenatus-con-

fulto intercejit C. Cceliusy C. Panfa, 'Tribuni plebis. llla prccterea

Cn. Pompeiifunt animadverfa, quce maxime confdefitiam attukrunt




homlnibuSi ut dicerety fe ante kal. Mart. non poffejine injuria de

provinciis Cafaris fatuere ; poft kal, Mart, fe non dubitaturunu

Cum interrogareturyfi qui tum intercederent -y dixit^ hoc nihil inter^

ejjhy utrum C. Ccefarfenatui diSlo audiensfuturus non efety an pa-

raret qui fenatim decernere ?2on pateretur. îidfy inquit aJiuSy et

conful effey et exercitum haberey 'volet ? At ilky quam clementer

îid fi filius meus fufie?n mihi impingere volet f His vocibusy ut

exfiimarent homines Pompeio cum Cafare efie negotiumy effecit.

Itaque janiy ut videoy alteramutram ad conditionem defcendere vult

Ccefary iit aut mancaty neque hoc anno fui ratio habeatur ; aut^

fi defignari poterity decedat. Curiofe contra eum totum parat» îd

afequi poffity nefcio. Illud videoy benefentientemy etfi nihil efie-

cerity cadere non pojfe. Me traBat liberaliter Curio, et mihifuo

munere negotium impofuit. Nam fi mihi non dediffet easy quce ad

ludos ei adveBce erant AfricancCy potuitfuperfederi. NunCy quando

dare 7iecefie efiy velim tibi curcefity quod a tefemper petiiy ut ali-

quid ifiinc befiiarum habeamus j Sittianamquefyngrapham ttbi com'

mendo. Libertum Philonem ifiuc mifiy et Diogenem Grcecum, qui"

bus mandata et literas ad te dedi. Eos tibiy et reniy de qua mifiy

velim curce habeas. Nam^ quam vehementer ad me pertineat, in

iisy quas tibi illi reddent, literis defcripfi.

C^LIUS ClCERONI S.

IX. VIC tUy inquisy Hirrum traBafii ? ImmOyfifciasy quamfa-

ciky quam ne contentionis quidem minimumfuerit, pudeat

tCy aifum illum unquam efie iJicedere tanquam tuum competitorem,

Pofi repulfam vero rifusjacit, civem bonum ludity et contra Ccefarem

Jententias dicit : expeSlationem corripit : Curionem prorjiis non me-

diocriter objurgatus : hac repulfafe mutavit. Prt^terea qui nun-

quam in Joro apparuerity non multum in judiciis verjatusJity agit

caujas Uberales : Jed raro pofi meridiem. De provinciis quod tibi

Jcripferam Id. SextiL aSlum iri, interpellat judicium MarccIIi,

B b 2



196 E P I.S T O L A R U M

confuln dejignati. In kal, rejedla re^ ne frequentiam quidem effi''

cere potuerunf. Has literas a. d. wNon. Septemb., dediy cum ad

eam diem ne profligatum quidem quidquam erat. Ut video, caufa

hcec integra in proximum annum transferetur : et, quantum divino,

relinqu£ndus tibi erit qui provinciam obtineat. Nam non expedietur

fuccefjio ', quando Gallice, quce habent intercefforem, in eandem con-

ditionem, quam cceterce provincice, vocantur. Hoc mihi non efi du-

bium :. quo tibi magisfcripf, ut ad hunc eventum te parares. Fere

literis omnibus iibi de pantherisfcripfi. 'Turpe tibi erit, Patifchum

Curioni decem pantheras miffje ', te non multis partibus plures : quas

ipfas Curio mihi,. et alias Africanas decem, donavit ; ne putes illum

t-antum prcedia rufica darefcire. Tû, ji modo memoria teneres, et

Cybiratas arcefjieris, itemque in Pamphyliam literas miferis, fnam

ibi plures capi aiunt) quod voles, efficies. Hoc vehementius laboro

nunc, quod feorfum a collega puto mihi omnia paranda. Amabo te,

impera tibi hoc curce. Soles libenter, ut ego, majorem partem nihil

curare. In hoc negotio nulla tua, nif loquendi, cura ef, hoc ef, impe-

randi et mandandi. Nam, fmulatque erunt captce, qui alant eas et

deportent, habes eos, quos ad Sittianam fyngrapham mifi. Puto

etiam, f ullarafpem mihi literis ofenderis, me ijlo 7nif]'urum alios.

Marcum Feridium, equitem Romanum, amici meiflium, bonum et

firenuum adolefcentem, qui adjuum negotium ifuc venit, tibi com-

mendo ', et te rogo, ut eum in tuorum numero habeas. Agros, quos

frudluarios habent civitates, vult tuo beneficio (quod tibi facile et

honejiumJaû ef) immunes effe. Gratos et bonos viros tibi obliga-

ris. Nolo te putare Favonium a columnariis prceteritwn effe : opti-

mus quijque eum nonjecit. Pompeius tuus aperte Ccefarem vetat et

provinciam tenere cum exercitu^ et confuIe?n effe. 'Tamen hancfen-

tentiam dixit, nuUwn hoc tempore fenatus-confultum faciendu?n.

Scipio hanc, ut kalendis Martiis de provinciis Galliis, neu quid

conjmiBim referretur. Contrifavit hcec fententia Balbum Corne-

lium : etfcio eum quefum effe cum Scipione. Canidius in defenfone

fuafuit difertifjimus, in accufationefatisfrigidus . Vale.




C^LIUS ClCERONI S.

X. CÂNE quam literls C. CaJJii et Dejotarifumus commoti

nam Cajjius cis Ruphrafefi copias Parthorum effe fcripjit

DejotaruSy profeSlas per Commagenen in provinciam nojiram. Ego

quidem prcecipuum metum, quod ad te attinebat, habuiy qui fcirem

quam paratus ab exercitu efjes, ne quod hic tumultus dignitati tua

periculum afferret : nam de 'uitay Ji parathr ab exercitu ejfes, ti-

muijfem. Nunc hcec exiguitas copiarum^ recejfum, non dimicationem

mihi tuam, prafagiebat. Hoc quomodo acciperent hominesy quatn

probabilis necejjitas futura ejfet, vereor etiam nunc j neque prius

defina^nJormidareyquam tetigijfe te Italiam audiero. Sed de Par-

thorum tranftu nuntii variosfermones excitarunt. Alius enim, Pom-

peium mittendum', aliusy ab urbe Pompeium non removendum', alius,

Ccefarem cumfuo exercitu ; alius, confules -, nemo tamen, exfenatus-

confulto privatos. Confules autem, quia verentur ne illudfenatus-con-

fultumfiat , ut paludati exeant, aut contumeliofe prceter eos ad alium

res transferatur, omninofenatum haberi nolunt ; ufque eo, ut parum

diligentes in republica videantur : fed honefle, fve negligentia, fve

inertia ef, five ille, quem propofui,. metus, latet fub hac tempe-

rantice exifimatione, nolle provinciam. A te literce non venerunt ;

et, nifi Dcjotari fubfecuta effent, in eam opinionem Caffius vene-

rat, quce diripuifjet ipfe, ut viderentur ab hofe vafata,finxiffe bel-

lum, et Arabas in provinciam immfijje, eofque Parthos efe,Jenatui

renuntiajje. âre tibiJuadeo, quicunque efl iflicflatus rerum, di-

ligenter et caute perfcribas, ne aut velificatus alicui dicaris ; aut

aliquid, quod referret fcire, reticuijfe. Nunc exitus efl anni : nam

cgo has literas a. d. xiv Kal. Decemb. fcripfi. Plane nihil video

ante Kal. Jan. agi pojfe. Nofli Marcellum, quam tardus et parum

efiicaxfit ; itemque Servium, quam cunBator. Cujujmodi putas hos

ejfe f aut qui id, quod noiint, conficere poffe, qui quce cupiunt, ta-

men ita frigide agunt, ut nolle exifiimentur ? Novis magiflratibus



198 EPISTOLARUMautem, fi Parthicum bellum erit, ha^c caufa primos menfes occupa^

bit. Sin autem non erit ijiic bellunit aut tantum eritj ut vos aut

fuccejjbresy parvis additis copiis, fujiinere pofjint ; Curionem video

fe dupliciter JaSiaturum : primumy ut aliquid Ccefari adimat ; inde,

ut aliquid Pompeio tribuat, quidvis, quamlibet tenue munufculum*

Paulus porro non humane de provincia loquitur : hujus cupiditati

occurjurus ejl Furnius nojier. Pluresfifpicari non pojjum, Hcec

novi : aliay quce pofjunt accidere, non cerno. Multa te?npus afferre,

et prceparata multay fcio : Jed intra fines hos, qucecunque accidc'

rint, vertentur. Illud addo ad aBiones C. Curionis, de agro Cam-

pano : de quo negant Ccefarem laborare j fed Pompeium valde nolle,

nevacuus adve?iienti Ccejari pateat.

ôd ad tuum deceffumatti-

net, illud tibi non pofiutn polliceri, me curaturum ut tibifucceda-

tur : illud certe prcejiabo, ne amplius prorogetur . T!ui confilii eji, fi

iempus, fifenatus, coget, fi honefie a nobis recufari non poterit, ve-

lifne perjeverare : mei officii efi meminiffe, qua obtejiatione decede?2s

mihi, ne patererfieri, mandaris. Vale,

C^LIUS ClCERONI S.

XI. 'KJON diu,fed acriter, nos tuczfupplicatio?ies torferunt : i?i'

cideramus enim in difficilem nodum. Nam Curio tui cupi-

difjimus, cui omnibus rationibus co?nitiales eripiebantur, negabat

fe ullo modo pati poffe decerriifupplicationes ', ne, quodfurore Pauii

adeptus effiet boni, Jiia cuipa videretur amifjje, et prcevaricator

caufce publicce exijiimaretur. Itaque ad padiionem defcendimus ; et

confrmarunt confules, fe his fupplicationibus in hunc annum no?i

ufuros. Plane, quod utrifque co?iJuiibus gratias agas, ejt ; Pauio

magis certe : ??am Marceiius fic refpondit,

fefpemin ifis fuppiica-

tionibus non habere ; Paulus, fe omnino in hunc annum non edi£iu-

rum. Renuntiatum nobis erat, Hirrum diutius diSturum : prendi-

mus eum. Non modo non fecit, fed, cum de hofibus ageretur, et

pofjet rem impedire,fi, ut numeraretur, pofuiaret, tacuit. Tfantum




Catoni affenfus ejl, qui de te locutus honorifice non decrerat fup-

plicationes, êrtius ad hos Favonius accejjit, âre pro cujufque

natura et infiituto gratia funt agendce : his, quod tantum volun-

iatem oJie?iderunt ;pro fententia^ cum iinpedire pojfent, non pug-

narunt : Curioni vero, quod de fuarum aiîonum curfu tua caufa

dejlexit, Nam Furnius et Lentulus, ut debuerunt, quaji eorum res

ejfet, una nohijcum circumierunt et laboraru?it. Balbi quoque Cor-

nelii opera?n et JeduUtatem laudare pojfwn. Na?n cu?n Curione ve-

he?ne?iter locutus ejt\ et eu?n,Ji aliter Jecijfet, i?ijuriam Ccejarifac-

iurum dixit : tu?n ejus fide?n in JuJpicio?ie?n adduxit. Decrerant

quide?n, qui neqtie tranfigi volebant, Domitii, Scipiones; quibus

hac re ad interceJfio?ie?n evocandam interpellantibus, venujlijji?ne Cu~

rio rejpondit, Je eo Ubentius non intercedere, quod quoJda?n, qui de-

cernerent, videret confici nolle. ôd ad rempubUca?n attinet, in

unam cauja?n omnis contentio co??jetta efi. De provinciis, i?iqua?ny

adhuc efi.Incubuijfe cu?n Jenatu Po?npeius videtur, ut Ccejar Id.

Nove?nb. dccedat. Curio omnia potius Jubire corjiituit, quam id

pati : cceterasJuas abjecit adiiones, Nofiri porro, quos tu be?ie nofii,

ad extre?nu??t certamen rem deducere ?ion aude?it. Scena rei totius

hcec, Po?npeius, tanqua??i Ccejarem non i?npugnet, Jed, quod illi

cequu?n putet, confiituat, ait Curione?n quccrere dijcordias, Valde

aute?n no?i vult, et plane ti?net^ Cajare?n conjulem defignari prius,

quam exercitum et provincia??i tradiderit, Accipitur Jatis ?nale a

Curione, et totus ejus Jecundus conjulatus exagitatur, Hoc tibi

dico : fio?n?iibus rebus pretnent Curione?ri, Ccejar defendetur : in-

ierceffore?n fi(quod videntur) rejormidarmt, Ccejar, quoad volet^

manebit. âm quijque fententia?n dixerit, in co?nme?itario eji re-

rum urbanaru?n ; ex quo tu, quce digna Junt, Jelige, Multa tranfi,

in pri?nis ludoru?n explofiones : et Ju?ieru?n et ineptia?'u?n ccetera-

ru?n plura hahet inutilia. Denique, ?nalo in hanc parte??i errare, ut,

quce non dejideras, audias, qua?n quidqua?n, quod opusefi,

prceter-

mittatur. Tîbi curce fuifje de Sittiano ?iegotio, gaudeo : Jed, quando

fufpicaris minus certa fide eos iibi vifos, tanqua?n procurator fic

agas, rogo, Vale,



310O EPISTOLARUM

Cjelius Ciceroni S.

XII. "pUDE^T me ilbi confiteri, et queri de Appii^ hominis in-

gratijfimi, injuriis, qui me odijfe^ quia magna mihi dehehat

benejicia, ccepit : et cum homo avarus, ut ea folveret, Jihi imperare

non pojfet, occultum bellum mihi indixit ; ita occultum tamen, ut

multi mihi renwttiarent, et ipje facile animadverterem, male eum

de me cogitare. Pojieaquam vero comperi eum collegium tentajfe ;

deinde aperte cum quibujdam locutum ; cum L. Domitio, ut nunc

ejl, mihi inimicijfimo homine, deliberare ; velle hoc munujculum

deferre Cn, Pompeio ; ipjum ut reprehenderem, et ab eo depreca-

rer injuriam, quem vitam mihi debere putaram, impetrare a me

non potui. îd ergo e/i P 'fum quidem aliquot amicis, qui tejles

erant meorum in illum meritorum, locutus Jum. Pofcaquam illum,

ne cui Jatisjaceret quidem me dignum habere Jenfi, malui collegê

ejus, homini alienijfimo mihi, et propter amicitiam tuam non aquij-

Jtmo, me ohligare, quam ilUus fmia vultum Jubire. Id pofquam

rejciit, excanduit, et me caujam inimicitiarum quarere clamitavity

quafi, quod mihi in pecunia minus Jatisfecijfet,per hanc Jpecieni

fimultatis eum conjedlarer. Pofiea non defiitit arcejfere palam Ser'

vium accujatorem, inire cum Domitio confiUa : quibus cum parunt-

procederet, ut ulla lege mihi ponerent accujatorem, compellari ea lege

me voluerunt, qua dicere non poterant. InJolcntiJJimi hominesJum-

mis Circenfibus ludis meis pofiulandum me lege Scantinia curant,

Fix hoc erat Pola locutus, cum ego Appium cenjorem eadem lege

pofiulavi. ôd melius caderet, nihil vidi. Namfic efi a populo,

et non infimo quoqiie, approbatum, ut majorem Appio dolorem fa-

ma, quam pofiulatio, attulerit. Praterea ccepi Jacellum, in domo

quod efi, ab eo petere. Conturbat me moraJervi hujus, qui tibi li-

teras attuUt : nam acceptis priorihus literis, ampUus quadraginta

manfit. îd tibiJcribam, nejcio. Scis Domitio diem timori ejfe f

Expedh te valde, et quam primum videre cupio. A te peto, ut




meas injurias proinde doleas, ut me exijiimas et dolere et ulcifci tuas

foiere. Fale,•

C^LIUS ClCERONI S,

XIII. f^ RA^TULOR tibi affinitate viri medius fidius optimi,

Nam hoc ego de illo exijlimo. detera porro, quibus adhuc

illefibi parum utilis fiuit, et ^tate jamfiunt decujfa ; et confiuetudine

atque audloritate tua, et pudore 'Tulliie,fi

qua refiabunt, confido ce-

leriterfiublatum iri. Non cfi enim pugnax in vitiis, neque hehes ad

id, quod melius fit, intelligendiim, Deinde (quod maximum efi)

ego iilum valde amo. Vides, Cicero, Curionem nofirum lautum in-

tercefiionis de provinciis exitum habufife f Nam cum de intercejjione

referretur, quce relatio fiebat ex Jenatus-confiulto, primaque M,

Marcellifiententia pronuntiata ejfet, qui agendum cum trihunis ple^

bis cenjebat; firequens fenatus in alia omnia iit, Stomacho eji Mag-

nus nunc ita languenti, ut vix id^ quodfibi placeat, reperiat, 'Tran-

fierant illuc, ut ratio ejfet ejus habenda, qui neque exercitum, neque

provincias, tradere vellet. êmadmodum hoc Pompeius laturus

fit, cum cognoficat ; quidnam reipublica fiuturum fit, fi aut non

pojjit, aut non curet, vos Jenes divites videritis. ^ Horterfiusj cum

has literas ficripfi, animam agebat.

C^LIUS ClCERONI S.

XIV. ^TÂNl'1 nonfiuit Arfiacen capere, et Seluciam expugnare,

ut earum rerum, qua hic gefiae fiunt, fipeSiaculo careres,

Nunquam tihi oculi doluijfent, fi in repulfia Domitii vultum vidijfes.

Magna illa comitiafiuerunt, et plane fiudia ex partium fienfiu ap-

paruerunt : perpauci, necejfiitudinem ficcuti, officium priefiiterunt,

Itaque mihi efi Domitius inimicijjimus ; ut ne familiarem quidem

fiuum quemquam tam oderit, quam me : atque eo magis, quod per

ToM. VIL C c



202 EPISTOLARUMinjurlamfibi putat ereptum, cujus ego auSior fuerlm. Nunc furif,

tam gavifos hominesfuum dolorem, unumque me fudiofiorem An-

tonii. Nam Cn. Saturninum adolefcentemipfe

Cn. T>omitius reuni

fecit, fane quam fuperiore a vita invidiofum. ôd judicium nunc

in expeSlatione efi, etiam in bonafpe, pofi Sext. Peducici abfolutio-

nem. De fumma repubUcafape tibi fcripfi, me annum pacem non

videre : et quo propius ea contentio, quam fieri ?iecejfe efi,accedit,

eo clarms id periculum apparet. Propofitum hoc efi, de quo, qui

rerum poiiuntur, funt dimicaturi : quod Cn. Pompeius confiituit non

paii C. drfarem confulem aliter fieri, nifi exercitum et provincias

tradiderit : Ct^fari autem perfuafum efi, fe falvum effe non poffe,

fi

ab exercitu recefferit. Fert illam tamen condiiionem, iit ambo

exercitus tradant. Sic ilU amores, et invidiofa conjunSlio, non

ad occultam recedit obtrediaiionem, fed ad bellum fe erumpit : ne^

que mearmn rerum quod confiUi capiam, reperio ;quod non dubito,

quin te quoque ha-c deliberatiofit perturbatura. Nam mihi cum ho-

minibus his et graiia et neceffiiudo efi: tum caufam illam, non

homines, odi. Illud ie non arbitror fugere, în homines in dif

fenfione dow.efiica debeant, quamJiu civiUter fine armis cernetur^

honefiiorejn fequi pariem ', ubi ad bellum et cafira ventumfit, fir-

miorem ; et id meliusfiatuere, quod tutiusfit. In hac difcordia vi-

deo, Cn. Pompeium fenatum, quique res judicant, fecum habitu-

rum ; ad Ciefarem omnes, qui cum timore aut malafpe vivant, ac-

ceffuros ; exercitum conferendum non effe. Omnino fatis fpatiifit ad

confiderandas utriufque copias, et ad eUgendas paries. Prope obliius

fum, quod maxime fuit fcribendum. Scis Appium cenforem hic

ofienta facere f defignis et tabuUs, d.e agri modo, de cere alieno,

acerrime agere f Perfuafum efi ei, Cenfuram lomentum aut ni-

irum effe. Errare jnihi videtur : nam fordes eluere vult, venas fibi

amnes et vifcera aperit. Curre, per deos atque homines, et quam

primum hêc rifum veni : legis Scantinia judicium apud Drufum

fieri : Appium de tabulis etfignis agere, Crede mihi, efiproperan-

dum. Curio nofier fapienter id, quod remifit de fiipendio Pompeii,

feciffe exifiimatm\ Adfummam, quaris, quidputem futurum. Si




alteruier eorum ad Parthicum bellum non eat, video magnas im*-

fendere difcordias ; quasferrutn et visjudicabit : uterque animo et

copiis efi paratus, Sifine tuo periculofieri pojfet, magnum et jucun^

dum tibifortunafpedlaculum parabat.

C^LIUS ClCERONI S.

XV. T^ C^JJANDO tu hominem ineptiorem, quam tuum Cn.

Pompeium, vidi/ii, qui tantas turbas, qui tam nugax ejfet,

commorit f Ecquem autem C^fare nofiro acriorem in rebus gerendis,

eodem in vi5ioria temperatiorem, aut legifii, aut audifii ? îd efi f

nunc tibi nofiri miUtes, qiii durifjimis et frigidifjimis locis, teterrima

hieme, bellum ambulando confecerunt, malis orbiculatis effe pafii vi-

dentur ? îdf jam, inquis, gloriofe omnia. Imo,fifcias quam fol'

licitusfim, tum hanc meam gloriam, quce ad me nihil pertinet, deri-

deas. ^ce tibi exponere nifi coram non poffum : idque cekriterfore

fpero. Nam me, cum expidiffet ex Italia Pompeium, conjlituit ad

urbem vocare. Id quodjam exifiimo confedlum, nififi maluit Pomr

peius Brundufii circumfederi. Peream,fi minima caufa efi properan-

di ifio mihi, quod te videre, et omnia intima conferre, difcupio : ha-

beo autem quam multa I Hui vereor (quodfolet fieri) ne, cum te

videro, omnia oblivifcar. Sed tamen quodnam ob fcelus iter mihi

neceffarium retro ad Alpes verfus incidit f Adeo quod Intemelii in

armis funt, neque de magna caufa. Bellienus, verna Demetrii, qui

ibi cum prafidio erat, Domitium quendam, nobilem ilUc Ccefaris

hofpitem, a contraria faîone nummis acceptis, comprehendit et

firangulavit. Civitas ad arma iit : eo cum quatuor cohortibus mihi

per nives eundum efi. Ufquequaque, inqiiics, fe Domitii male dant,

Vellem quidem -Venere prognatus iantum animi habuiffet in vefiro

Domitio, quantum Pfecade natus in hoc habuit. Ciceroni F. S. D.

C c 2



204 EPISTOLARUM

M. CZELIUS M. ClCBRONI S.

XVI. TfXANIMATÛS fum tuh literis\ qulbus te nihil, nijt

trijie, cogitare ojlendijli : neque id quid ejjet, perfcri^jt/ii :

neque non tamen, quale e£et quod cogitares, aperuijli. Has illico ad

te literas fcripji. Perfortunas tuas, Cicero^ per Uberos, oro^ obfecro,

ne quid gravius de falute et incolumitate tua confulas. Nam deos

hominefque, amicitiamque nojlram, tejlificor, me neque temere tibi

pradixijfe, neque temere monuijfe ; fed pofiquam Ccsfirem conveneritn^

fententiamque ejus, qualisfutura

ejfet, paria vi5ioria, cognoverim,

te certiorem fecijfe. Si exijiimas eandem rationem fore Cafari in di-

mittendis adverfariis, et co?iditionibus ferendis, erras: nihil nifi atrox

etfcevum cogitat, atque etiam loquitur, Iratus fenatui exiit : his

intercefjionibus plane incitatus cfi : non, mehercule, erit deprecationi

locus. âref tibi tu, fifilius unicus, fi domus,fifpes tuce reliquce

tibi carcefunt ; fialiquid apud te nos,

fivir optimus, gener tuus,

valet, quorum fortunas non debes velle conturbarc, fequere eam cau-

fam, in cujus viôria falus nojiraefi,

ne aut odiffe aut relinquera

cogamur, aut impiam cupiditatem contrafalutem tuam habeamus.

Denique illud cogita, quod offenfce fuerit in ifia cundiatione tefub-

ijfe. Nunc te contra vidlorem facere, quem dubiis rebus Icedere

noluifii ; et ad eos fugatos accedere, quos rejtfientesfequi noluerisy

fummcefiultitice efi.Vide, ne, dum pudet te parum optimatem ejfe^

parum diUgenter^ quid optimumfitt eligas. ôdfi totum tibi per-

fuadere non pojfum: faltem, dum quid de Hifpaniis agamus fcitur^.

expedla ; quas tibi nuntio adventu Ccefaris fore nofiras. âm ifii

fpem habeanty amijfis Hifpaniis, nefcio. ôdporro tuum confilium

fit ad defperatos accedere, non medius fidius reperio. Hoc, quod tUy

non dicendof mihi fignificafii, Cafar audierat : acy fimul atque,

Ave, mihi dixit, fiatim quid de te audijfet, expofuit. Negavi me

Jcire:fed tamen ab eo petiiy ut ad te literas mitterety quibus maxime

ad remanendum commoveri pojfes. Me fecum in Hifpaniam ducit t



AD FAMILLARES L I B. VIIL 205

nam, niji itafaceret, ego prius quam ad urbem accederem, ubicun-

que ejjes, ad te percurrijfem, et hoc a te prafens contendijfem, at-

que omni vi te retinuifjem. Etiam atque etiam, Cicero, cogita, ne

te tuofque omnesfunditus evertas ', ne tefciens prudenfque eo dimit-

tas, unde exitum vides nullum ejfe. ôdfi te aut voces optimatium

commovent, aut nonnullorum hominum infolentiam et ja£iationem

ferre non potes, eligas cenfeo aliquod oppidum vacuum a bello, dum

hcec decernuntur, qucejam erunt confedia. Id fi feceris, et ego te

fapienterfecijjejudicabo, et Ccefarem non offendes.

C-ffiLIUS ClCERONI S.

XVII. Tf RG me potius in Hifpaniafuiffe tum, quam Formiis,

cum tu profeSlus es ad Pompeium ? ôd utinam aut

non in ijla parte Appius Claudius, aut non in hac C. Curioy cujus

amicitia me paulatim in hanc perditam caifam impofuit : nam mihi

fentio bonam mentem iracundia et amore ablatam. 'Tum tu porro,

cum ad te profcifcens no5lu Ariminum veniffem, dum mihi pacis

mandata das ad Ccefarem, et mirificum civem agis, amici offcium

neglexifti, neque mihi confuluifii. Neque hcec dico, quod diffdam

huic caufa: fed crede mihi, perirefatius efi, quam hos videre. ôd

Ji timor vefirce crudelitatis non effet, eje£ii jampridem hinc effe-

mus : nam hic nunc, prceter foeneratores paucos, nec homo, nec

ordo, quifquam efi, nifi Fompeianus. Equidemjam efieci ut maxi-

me plebs, et, qui antea nofier fuit, populus vefier effet. Cur hoc,

inquis f Immo reliqua expeBa. Vos invitos vincere coegero. Irri-

tavi in me Catonem. Vos dormitis : nec hcec adhuc mihi videmini

intelligere, quam nos pateamus, et quam fimus imbecilli. Atque

hoc nullius pramii fpe faciam ; fed, quod apud me plurimumfolet

valere, doloris atque indignitatis caufa. îd ifiicfacitis ? pralium

expeSlatis, quod firmiffmum efi ? Vefiras copias non novi. Nofiri

valde depugnare, etfacile algere et efurire, confueverunt.



[ 206 ]


L I B E R IX.

M. T. CicERo M. Terentio Varroni S. D.

I. TT^ X his literis, quas Atticus a te miflas mihi legit, quid

JLL/ ageres, et ubi efles, cognovi : quando autem te vifuri

«flemus, nihil fane ex iifdem literis potui fufpicari. In fpern

tamen venio appropinquare tuum adventum, qui mihi utinam

folatio iit ; etfi tot tantifque rebus urgemur, ut nullam alleva-

tionem quifquam non flultiffimus fperare debeat : fed tamen

aut tu potes me, aut ego te, fortaffe aliqua re juvare. Scito

enim me, pofteaquam in urbem venerim, rediiffe cum veteri-

bus amicis, id eft, cum libris noftris, in gratiam : etfi non

idcirco eorum ufum dimiferam, quod iis fuccenferem ; fed

quod eorum me fuppudebat. Videbar enim mihi, cum me in

res turbulentiflimas infideliflimis fociis demilifTem, prasceptis

illorum non fatis paruifTe. Ignofcunt mihi, revocant in con-

fuetudinem priflinam, teque, quod in eo permanferis, fapien-

tiorem, quam me, dicunt fuiffe. Quamobrem cum placatis

his utor, videor fperare debere, fi te viderim, et ea quse pre-

mant, et ea quas impendeant, me facile tranfiturum. Quam-

obrem five in Tufculano, five in Cumano, ad te placebit, five

(quod minime velim) Romae : dummodo fimul fimus, per-

liciam profedto, ut id utrique noftrum commddifTimum efTe

videatur. Vale.



AD FAMILIARES L I B. IX. 207

C I C E R O Va R R O N I.

II. f^ A N I N I U S, idem tuus et idem nofter, cum ad mc

pervefperi venilTet, et fe poftridie mane ad te iturum

effe dixilfet j dixi ei me daturum aliquid mane ; ut peteret,

rogavi. Confcripli epiftolam nodtu : nec ille ad me rediit : ob-

litum credidi. Attamen eam ipfam tibi epiftolam mififfem per

meos, nifi audiflem ex eodem, poflridie te mane e Tufculano

exiturum. At tibi repente paucis pofl diebus, cum minime

expedtarem, venit ad me Caninius mane: proficifci ad te fla-

tim dixit. Etfi erat h>Xos illa epiflola, praefertim tantis poflea

novis rebus allatis, tamen perire lucubrationem meam nolui,

et eam ipfam Caninio dedi : fed cum eo, et homine dod:o et

tui amantiflimo, locutus ea fum, quas pertulifle illum ad te

exiflimo. Tibi autem idem confilii do, quod mihimetipfi, ut

vitemus oculos hominum, fi linguas minus facile pofTumus.

Qui enim vidtoria fe efferunt, quafi vi(5tos nos intuentur : qui

autem vicSos effe noflros molefle ferunt, nos dolent vivere.

Quaeres fortaffe, cur, cum hasc in urbe fint, non abfim, quem-admodum tu. Tu enim ipfe, qui et me et alios prudentia

vincis, omnia, credo, vidifli : nihil te omnino fefellit. Quis

efl tam lynceus, qui in tantis tenebris nihil offendat, nuf-

quam incurrat ? Ac mihi quidem jam pridem venit in men-

tem, bellum effe aliquo exire, ut ea, quae agebantur hic, quas-

que dicebantur, nec viderem, nec audirem. Sed calumniabar

ipfe : putabam, qui obviam mihi veniflet, ut cuique commo-

dum effet, fufpicaturum, aut did:urum, etiam fi non fufpicare-

tur:

Hic aut metuit, et ea re fugit / aut aliquid cogitat, et

habet navem paratam. Denique, levifiimG qui fufpicaretur, et

qui fortaffe me optime noviffet, putaret me idcirco difcedere,

quod quofdam homines oculi mei ferre non pofTent. Hsec ego

fufpicans adhuc Romas maneo : et tamen KO\rjôToo? confuetudo



2o8 EPISTOLARUMdiuturna callum jam obduxit llomacho meo. Habes rationem

mei confilii. Tibi igitur hoc cenfeo : latendum tantifper ibi-

dem, dum defervefcit haec gratulatio, et fimul dum audiamus,

quemadmodum negotium confedlum fit : confeftum enim effe

exiftimo. Magni autem intererit, qui fuerit vid:oris animus^

qui exitus rerum: quanquam, quo me conjedlura ducat, habeo;

fed expecflo tamen. Te vero nolo, nifi ipfe rumor jam raucus

erit fadlus, ad Baias venire. Erit enim nobis honeftius, etiam

cum hinc difcefterimus, videri venifte in illa loca ploratum

potius, quam natatum. Sed haec tu melius. Modo nobis ftet

illud, una vivere in ftudiis noftris ; a quibus antea dele<5tatio-

nem modo petebamus, nunc vero etiam falutem : non deefle,

li quis adhibere volet, non modo ut architedlos, verum etiam

ut fabros, ad aedificandam rempublicam, et potius libenter

accurrere : fi nemo utetur opera, tamen et fcribere et legere

7raA<]«ct? ; et fi minus in curia atque in foro, at in literis et

libris, ut dodliftimi veteres fecerunt, navare rempublicam, et

de moribus ac legibus quaerere. Mihi haec videntur. Tu quid

fts adlurus, et quid tibi placeat, pergratum erit fi ad me

fcripferis. Vale.

C I c E R o Va r r o n I.

III. pj^ T S I quid fcriberem non habebam, tamen Caninio ad

te eunti non potui nihil dare. Quid ergo potiflimum

fcribam ? quod velle te puto, cito me ad te effe venturum. Etfi

vide, quaefo, fatifne redium fit, nos hoc tanto incendio civitatis

in iftis locis effe. Dabimus fermonem iis, qui nefciunt nobis,

quocunque in loco fimus, eundem cultum, eundem vidtum,

effe. Quid refert ? tamen in fermonem incidemus. Valde id,

credo, laborandum eft, ne, cum omnes in omni genere et fce-

lerum et flagitiorum volutentur, noftra nobifcum, aut inter nos,

cefTatio vituperetur. Ego vero negleda barbarorum infcitia, tc




perfequar. Quamvis enim haec fint mifera, quae funt miferrima,

tamen artes noflrae nefcio quo modo nunc uberiores frudtus

ferre videntur, quam olim ferebant ; five quia nulla nunc in re

alia acquiefcimus, five quod gravitas morbi facit, ut medicinae

egeamus, eaque nunc appareat, cujus vim non fentiebamus,

cum valebamus. Sed quid ego nunc hiEC ad te, cujus domi

nafcuntur ? yXcw^C ng ^Îjucl?. Nihil fcilicet, nifi ut, refcribens

aliquid, me expedlares. Sic igitur facies. Vale.

CiCERo Varroni S.

IV. "TT E,^ ^wjcLTuv me fcito naTu Aio^cvôv Kpimv. Quapropter,

li venturus es, fcito neceffe effe te venire : lin autem

non es, rc^v A§iwa,TCt)v efl te venire. Nunc vide, utra te Kftlmg

magis deledlet, x^va-iTrvHcL-nty an hasc, quam nofler Diodotus

non concoquebat. Sed de his etiam rebus, otiofi cum erimus,

loquemur. Hoc etiam xctr* Xpva-iTTTTzv atwctîriv efl. De Cocftio

mihi gratum efl : nam id etiam Attico mandaram. Tu fi mi-

nus ad nos ; accurremus ad te. Si hortum in bibliotheca

habes, deerit nihil. Vale.

CiCERO Varroni.

V. IVr I H I vero ad Non. bene maturum videtur fore, neque

folum propter reipublicas, fed etiam propter anni,

tempus. Quare diem iflum probo. Itaque eundem ipfe fequar.

Confilii noftri, ne, fi eos quidem, qui id fecuti non funt, non

poeniteret, nobis poenitendum putarem. Secuti enim fumus

non fpem, fed ofhcium : reliquimus autem non ofEcium, fed

defperationem. Ita verecundiores fuimus, quam qui fe domo

non commoverunt -, faniores, quam qui, amifhs opibus, do-

mum non reverterunt. Sed nihil minus fero, quam feveritatem

ToM. VIL D d



210 EPISTOLARUMotioforum ; et, quoquo modo fe res haberet, magis illos ve-

reor, qui in bello occideruDt, quam hos curo, quibus non

fatisfacimus, quia vivimus. Mihi fi fpatium fuerit in Tufcu-

lanum ante Nonas veniendi, iftic te videbo : fm minus, per-

fequar in Cumanum ; et ante te certiorem faciam, ut lavatio

parata fit.

CiCERo Varroni.

VI. IÂNINIUS nofter me tuis verbis admonuit, ut fcri-

berem ad te, fl quid efiet quod putarem te fcire opor-

tere. Efl igitur adventus Caefaris, fcilicet, in expedlatione

neque tu id ignoras. Sed tamen, cum ille fcripfiflet,, ut opinor,

fe in Alfienfe venturum, fcripferunt ad eum fui, ne id faceret:

multos ei moleftos fore, ipfumque muhis : Oftiae videri com-

modius eum exire polfe. Id ego non intelhgebam quid inter-

effet 1 fed tamen Hirtius mihi dixit, et fe ad eum, et Balbum,

et Oppium, fcriplifTe, ut ita faceret ; homines, ut cognovi,

amantes tui. Hoc ego idcirco noffe te volui, ut fcires, hofpi-

tium tibi ubi parares, vel potius ubi utrique. Quid enim ille

fadlurus lit, incertum efl : et fimul oflentavi tibi, me iflis effe

famiharem, et confiHis eorum intereffe. Quod ego cur noHmj.

nihil video : non enim efl idem, ferre fi quid ferendum efl, et

probare fi quid probandum non efl. Etfi, quid non probem

quidem, nefcio, praster initia rerum : nam hsEC in voluntate

fuerunt. Vidi enim (nam tu aberas) noftros amicos cupere

bellum : hunc autem non tam cupere, quam non timere. Ergo

haec confilii fuerunt ; reHqua neceffaria. Vincere autem aut

hos, aut iUos, neceffe efl. Scio te femper mecum in ludlu

fuiffe, cum videremus, quam iUud ingens malum alterius

utrius exercitus ex ducum interitu : tum vero extremum ma-

lorum omnium effe civilis beHi vidtoriam : quam quidem ego

etiam illorum timebam, ad quos veneramus : crudeHter enim




otlofis minabantur ; eratque ils et tua Invlfa voluntas et mea

oratio. Nunc vero, fi effent nofliri potiti, valde intemperantes

fuiffent. Erant enim nobis perirati, quafi quidquam de noflra

falute decreviffemus, quod non idem illis cenfuifTemus ; aut

quafi utilius reipublicae fuerit, eos etiam ad beftiarum auxi-

lium confugere, quam vel emori, vel cum fpe, fi non optima,

at aliqua tamen, vivere. At in perturbata republica vivimus.

Quis negat ? Sed hoc viderint ii, qui nulla fibi fubfidia ad

omnes vitae ftatus paraverunt. Huc enim ut venirem, fuperior

longius, quam volui, fluxit oratio. Cum enim te femper mag-

num hominem duxi ; tum quod his tempeflatibus es prope

folus in portu, fru6:ufque dod:rinae percipis eos, qui maximi

funt, ut ea confideres, eaque tradles, quorum et ufus et delec-

tatio efl omnibus iftorum et adlis et voluptatibus anteponenda.

Equidem hos tuos Tufculanenfes dies inflar effe vltas puto

libenterque omnibus omnes opes concefferim, ut mihi liceat,

vi nulla interpellante, ifto modo vivere. Quod nos quoque imi-

tamur, ut poffumus, et in noflris fludiis libentiflime conquief-

cimus. Quis enim hoc non dederit nobis, ut, cum opera noilra

patria five non poflit uti, five nolit, ad eam vitam revertamur,

quam multi dodti homines, fortaffe non redle, ftd tamen multi,

etiam reipublicaB pra^ponendam putaverunt ? Quas igitur fludia

magnorum hominum fententia vacationem habent etiam pub-

lici muneris, iis, concedente republica, cur non abutamur? Sed

plus facio, quam Canlnius mandavit. Is enlm, fi quid ego

fcirem, rogarat, quod tu nefcires : ego tibi ea narro, quas tu

melius fcis, quam ipfe, qui narro. Faciam ergo illud, quod

rogatus fum, ut eorum, quse temporis hujus fmt, quasve au-

diero, ne quid ignores.

D d 2



212 EPISTOLARUM

CiceroVarroni.

VII. t^ OE N A B A M apud Seium, cum utrique noftrum

reddit£ funt a te literas. Mihi vero jam maturum vi-

detur. Nam, quod antea calumniatus fum, indicabo malitiam

meam. Volebam prope alicubi effe, fi quid bonae falutis, a-iw re

Ju' if%oôd. Nunc, quando confedta funt omnia, dubitandum

non eft, quin equis viris. Nam, ut audivi de L. Casfare filio,

mecum ipfe, îd hic mihifacietfafri? Itaque non defino apud

illos, qui nunc dominantur, coenitare. Quid faciam ? tempori

ferviendum efl. Sed ridicula milTa ; prasfertim cum fit nihil

quod rideamus.

Africa terribili tremit horrida terra tumultu.

Itaque nullum efl ci.'n-07rf>07]yfjôv, quod non verear. Sed quod

quseris, quando, qua, quo, nihil adhuc fcimus. Iftuc ipfum

de Baiis, nonnulli dubitant, an per Sardiniam veniat. Illud

enim adhuc praedium fuum non infpexit ; nec ullum habet

deterius, fed tamen non contemnit. Ego omnino magis arbi-

tror per Siciliam : vel jam fciemus : adventat enim Dolabella.

Eum puto magiftrum fore.

Ticykoi ficcji^rccj KDSiTôvis aiocccKAKm.

Sed tamen, fi fciam, quid tu conftitueris, meum confilium

accommodabo potiflimum ad tuum. Quare exped:o tuas lite-

ras. Vale.

C I c E R o Va r r o n I.

VIII. "p T S I munus flagitare, quamvis quis oflenderit, ne

populus quidem folet, nifi concitatus ; tamen ego

expedatione promifli tui moveor, ut admoneam te, non ut

flagitem. Mifi autem ad te quatuor admonitores non nimis




verecundos : nofti enim profedo os ejus adolefcentioris Aca-

demiaE. Ex ea igitur media excitatos mifi, qui metuo ne te

forte flagitent : ego autem mandavi, ut rogarent. Expedtabam

omnino jamdiu, meque fuftinebam, ne ad te prius ipfe quid

fcriberem, quam aliquid accepiffem, ut poflem te remunerari

quam fimillimo munere. Sed, cum tu tardius faceres, id eft,

ut ego interpretor, diligentius ; teneri non potui, quin con-

jundtionem ftudiorum amorifque noflri, quo poffem literarum

genere, declararem. Feci igitur fermonem inter nos habitum

in Cumano, cum effet una Pomponius : tibi dedi partes An-

tiochinas, quas a te probari intellexiffe mihi videbar : mihi

fumpfi Philonis. Puto fore, ut, cum legeris, mirere, nos id

locutos effe inter nos, quod nunquam locuti fumus : fed nofli

morem dialogorum. Pofl hsc autem, mi Varro, quam pluri-

ma, fi videtur, et de nobis inter nos : fero fortaffe : fed fupe-

riorum temporum fortuna reipublicas caufam fuflineat : ha?c

ipfi prgeflare debemus. Atque utinam quietis temporibus, at-

que aliquo, fi non bono, at faltem certo, flatu civitatis, hasc

inter nos fcudia exercere poffemus. Quanquam tum quidem

vel aliae quaepiam rationes honeflas nobis et curas et adiiones

darent : nunc autem quid efl, fine his cur vivere velimus ?

Mihi vero cum his ipfis vix : his autem detradlis, ne vix qui-

dem. Sed haec coram et faepius. Migrationem et emptionem

feliciter evenire volo, tuumque in ea re confilium probo^

Cura ut valeas.

DOLABELLA ClCERONI S. D.

IX. VI va/es, gaudeo : et ipfe valeo^ et TûlUa nojira reBe valet.

Têrentia minus belle habuit : fed certum fciojam cojivaluiffe

eam. Praterea rediiffimefunt apud te omnia. Etfi nullo tempore in

fufpicionem tibi debui venire, partium caufa potius, quam tua, tibi

fuadere, ut te aut cum Ccefare nobifcumque conjungeres, aut certe in






M. ClCERO P. DoLABELLyE S. D.

X. "^^ O N fum aufus Salvio noftro nihil ad te literarum

dare : nec mehercule habebam, quid fcriberem, nifi

te a me mirabiliter amari ; de quo, etiam nihil fcribente me,

te non dubitare certo fcio. Omnino mihi magis literae funt

expedlandae a te, quam a me tibi. Nihil enim Romae geritur,

quod te putem fcire curare : nifi forte fcire vis, me inter Ni-

ciam noilrum et Vidium judicem efTe. Profert alter (ut opinor)

duobus verficulis expenfum Niciae : alter Ariftarchus hos oSs-

Ai^«. Ego, tanquam criticus antiquus, judicaturus fum, utrum

fint ^ TTzirjTmJ, an Tmîi^^î^Ârifôi. Puto nunc dicere : Oblitufne es

igitur fungorum illorum, quos apud Niciam ? et ingentium

culinarum cum Sophia Septimiae ? Quid ergo ? tu adeo mihi

excuifam feveritatem veterem putas, ut ne in foro quidem reli-

quias priftinae frontis appareant ? Sed tamen fuaviffimum avf^-

CiuTiw noftrum praeftabo integellum ; nec committam, ut, fi

ego eum condemnaro, tu reftituas, ne habeat Burfa Plancus

apud quem literas difcat. Sed quid ago? cum mihi fit incertum

tranquillone fis animo, an, ut in bello, in aliqua majufcula

cura negotiove verfere, labor longius. Cum igitur mihi erit

exploratum, te libenter eife rifurum, fcribam ad te pluribus.

Te tamen hoc fcire volo, vehementer populum follicitum fuifTe

de P. Syllae morte, antequam certum fcierit. Nunc quaerere

defierunt, quomodo perierit : fatis putant fe fcire, quod fciunt.

Ego casteroqui animo aequo fero : unum vereor, ne hafta Ca&-

iaris refrixerit. Vale.



2i6 EPISTOLARUM

ClCERO DOLABELLJE.

XI. XT E L meo ipfius interitu mallem literas meas defidera-

res, quam eo cafu, quo fum graviffime afflidtus ; quem

ferrem certe moderatius, fi te haberem : nam et oratio tua pru-

dens, et amor erga me fingularis, multum levaret. Sed cum

brevi tempore, ut opinio noilra efl, te fum vifurus, ita me af-

fedlum ofFendes, ut multum a te poflim juvari: non quo ita fim

fradius, ut aut hominem me effe oblitus ftm, aut fortunae fuc-

cumbendum putem; fed tamen hilaritas illa noflra et fuavitas,

qu£e te praster casteros deledlabat, erepta mihi omnis efl: firmi-

tatem tamen et conflantiam, fi modo fuit aliquando in nobis,

eandem cognofces, quam reliquifli. Quod fcribis praelia te mea

caufa fuflinere, non tam id laboro, ut, fi qui mihi obtreftent,

a te refutentur, quam intelligi cupio, quod certe intelligitur,

me a te amari : quod ut facias, te etiam atque etiam rogo,

ignofcafque brevitati literarum mearum. Nam et celeriter una

futuros nos arbitror, et nondum fatis confirmatus fum ad

fcribendum.

ClCERO D0LABELL-<E.

XII. r^RATULOR Baiis noflris, fi quidem, ut fcribis,

falubres repente fads funt : nifi forte te amant, et

tibi affentantur, et tamdiu, dum tu ades, funt oblitê fui. Quod

quidem fi ita eft, minime miror, cselum etiam et terras vim

fuam, fi tibi ita conveniat, dimittere. Oratiunculam pro Dejo-

taro, quam requirebas, habebam mecum ;quod non putaram :

itaque eam tibi mifi : quam velim fic legas, ut caufam tenuem

et inopem, nec fcriptione magnopere dignam. Sed ego hofpiti

veteri et amico munufculum mittere volui levidenfe, craffo




iilo, cujufmodi ipfius folent effo: munera. Tu velim animo

fapienti fortique fis ; ut tua moderatio et gravitas aliorum in-

famet injuriam. Vale,

ClCERO DoLABELLiE S.

XIII. f~^ A I U S Suberinus Calenus, et meus efl familiaris, et

Leptee noftri familiariflimi pernecelTarius. Is cum

vitandi belli caufa profedlus elTet in Hifpaniam cum M.Varrone

ante bellum, ut in ea provincia elTet, in qua nemo noflrum,

poft Afranium fuperatum, bellum ullum fore putarat ; incidit

in ea ipfa mala, quse fummo ftudio vitaverat. Opprelfus efl

enim bello repentino : quod bellum, commotum a Scapula, ita

poftea coniirmatum eft a Pompeio, ut nulla ratione fe ab illa

miferia eripere polTet. Eadem caufa fere eft M. Planii Heredis,

qui eft item Calenus, Leptas noftri familiariffimus. Hofce igi-

tur ambo tibi lic commendo, ut majore cura, ftudio, follici-

tudine animi, commendare non poffim. Volo ipforum caufa ;

meque in eo vehementer et amicitia movet et humanitas.

Lepta vero cum ita laboret, ut ejus fortuna^ vidcantur in dif-

crimen venire ; non poffum ego, non aut proxime atque ille,

aut etiam asque, laborare. Quapropter, etfi faepe expertus fum,

quantum me amares, tamen fic velim tibi perfuadeas, id me in

hac re maxime judicaturum. Peto igitur a te, vel, li pateris,

oro, ut homines miferos, et fortuna, quam vitare nemo potefl,

magis, quam culpa, calamitofos, conferves incohimes -, ve-

lifque per te, me hoc muneris cum ipfis amicis hominibus,

tum municipio Caleno, quo-cum mihi magna neceffiitudo efl,

tum Leptae, quem omnibus antepono, dare. Quod did:urusfum, puto equidem non valde ad rem pertinere, fed tamen ni-

hil obefl dicere. Res famiHaris alteri eorum valde exigua eft,

alteri vix equeftris. Quapropter cum his Caefar vitam fua hbe-

ralitate conceffit, nec eft quod iis praeterea magnopere poffit

ToM. VII. E e



2i8 EPISTOLARUMadlmi; reditum, fi me tantum amas, quantum certe amas, Ho-

minibus confice. In quo nihil eft pra^ter viam longam -, quam

idcirco non fugiunt, ut et vivant cum fuis, et moriantur domi.

Quod ut enitare contendafque, vel potius ut perficias, (polTe

enim te, mihi perfuafi) vehementer te etiam atque etiam rogOo

ClCERO DOLABELL^ CoNSULI S.

XIV. p TS I contentus eram, mi Dolabella, tua gloria, fatif-

que ex ea magnam lastitiam voluptatemque capiebamj

tamen non pofiTum non confiteri, cumulari me maximo gaudio,

quod vulgo hominum opinio focium me adfcribat tuis laudi-

bus. Neminem conveni, (convenio autem quotidie plurimos :

funt enim permulti optimi viri, qui valetudinis caufa in hasc

loca veniant; praeterea ex municipiis frequentes necellarii mei)

quin omnes, cum te fummis laudibus ad caslum extulerunt,

mihi continuo maximas gratias agant : negant enim fe dubi-

tare, quin tu, meis prosceptis et confiliis obtemperans, prae-

flantiflimum te civem et fingularem confulem prasbeas. Qui-

bus ego quanquam verillime pofiiim refpondere, te, quae facias,

tuo judicio et tua fponte facere, nec cujufquam egere confilio;

tamen neque plane afientior, ne imminuam tuam laudem, fi

omnis a meis confiliis profedta videatur ; neque valde nego.

Sum enim avidior etiam, quam fatis efi:, gloriae. Et tamen

non alienum dignitate tua, quod ipfi Agamemnoni, regum

regi, fuit honeftum, habere aliquem in confiliis capiendis

Nefiiorem ; mihi vero gloriofum, te juvenem confulem florere

laudibus, quafi alumnum difciplinae meae. L. quidem Caefarj

cum ad eum aegrotum Neapolim venifiêm, quanquam erat op-

prefiTus totius corporis doloribus, tamen antequam me plane

falutavit, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi, cum tantum

vales apud Dolabellam, quantum, fi egc apud fororis filium va-

lerem, jam falvi efife pofiTemus. Dolabellffi vero tuo et gratulor,




«t gratias ago : quem quidem poft te confulem, folum pof-

fumus vere confulem dicere. Deinde multa de fadto, ac de re

gefta : tum nihil magniiicentius, nihil praeclarius adlum un-

quam, nihil reipublicas falutarius. Atque haec una vox om-

nium eft, A te autem peto, ut me hanc quafi falfam heredi-

tatem alienê gloria^ linas cernere ; meque aliqua ex parte in

focietatem tuarum laudum venire patiare. Quanquam, mi Do-

labella, (haec enim jocatus fum) libentius omnes meas, li

modo funt aliquas meae, laudes ad te transfuderim, quam ali-

quam partem exhauferim ex tuis. Nam, cum te femper tan-

tum dilexerim, quantum tu intelligere potuifti ; tum his tuis

fadtis ftc incenfus fum, ut nihil unquam in amore fuerit arden-

tius. Nihil eft enim (mihi crede) virtute formofius, nihil pul-

chrius, nihil amabilius. Semper amavi (ut fcis) M. Brutum,

propterejus fummum ingenium, fuaviftimos mores, iingularem

probitatem atque conftantiam : tamen idibus Martiis tantum

acceflit ad amorem, Ut mirarer locum fuifle augendi in eo, quod

mihi jampridem cumulatum etiam videbatur. Quis erat, qui

putaret ad eum amorem, quem erga te habebam, poflê aliquid

accedere ? tantum acceflit, ut mihi nunc denique amare vi-

dear, antea dilexifle. Quare quid eft quod ego te horter, ut dig-

nitati et glorise fervias ? Proponam tibi claros viros, quod fa-

cere folent qui hortantur ? neminem habeo clariorem, quam

teipfum. Te imitere oportet : tecum ipfe certes. Ne licet qui-

dem tibi jam, tantis rebus geftis, non tui fimilem efl!e. Quod

cum ita flt, hortatio non eft neceffaria;gratulatione magis

utendum eft. Contigit enim tibi, quod haud fcio an nemini,

ut fumma feveritas animadverflonis non modo non invidiofa,

fed etiam popularis effet, et cum bonis omnibus, tum infimo

cuique gratiflima. Hoc fi tibi fortuna quadam contigiflêt, gra-

tularer felicitati tuae : fed contigit magnitudine cum animi,

tum etiam ingenii atque confilii. Legi enim concionem tuam:

nihil illa fapientius. Ita pedetentim et gradatim tum acceflijs

a te ad caufam fadi, tum receflTus, ut res ipfa maturitatem tibi

E e 2



220 EPISTOLARUManimadvertendi omnium conceiTu driret. Liberafti igitur et ur-

bem periculo, et civitatem metu ; neque folum ad tempus

maximam utilitatem attulifti, fed etiam adexemplum

fadti.

Intelligere debes in te pofitam effe rempublicam, tibique non

modo tuendos, fed etiam ornandos, eife illos viros, a quibus

initium libertatis profeftum eft. Sed his de rebus coram plura

propcdiem, ut fpero. Tu, quoniam rempublicam nofque con-

iervas, fac ut diligentiffime te ipfum, mi Dolabella, cuflodias.

C I c E R o P^ T o S..

XV» TÛABUS tuis epiflolis refpondebo: uni, quam triduo

ante acceperam a Zethoj alteri, quam attulerat Phi-

leros tabellarius. Ex prioribus tuis literis intellexi, pergratam

tibi efle curam meam valetudinis tus ;quam tibi perfped:am

effe gaudeo. Sed, mihi crede, non perinde, ut eft reapfe, ex

literis perfpicere potuifti. Nam cum a fatis multis (non enim

pofTum aliter dicere) et coli me videam, et diligi ; nemo efl

illorum omnium mihi te jucundior. Nam quod me amas, quod

id et jampridem et conitanter facis, eft id quidem magnum,

atque haud fcio an maximum ; fed tibi commune cum multis

quod tu ipfe tam amandus es, tamque dulcis, tamque in omni

genere jucundus, id eft proprie tuum. Accedunt non Attici,

fed falfiores quam illi Atticorum, Romani veteres atque urbani

fales. Ego autem (exiflimes licet quod lubet) mirifice capior

facetiis, maxime nofl:ratibus, praefertim cum eas videam pri-

mum oblitas Latio tum, cum in urbem noflram efl infufa pe-

regrinitas, nunc vero etiam braccatis et tranfalpinis nationibus,

ut nullum veteris leporis vefligium appareat. Itaque te cum

video, omnes mihi Granios, omnes Lucilios, (vere ut dicam)

CrafTos quoque, et Lselios, videre videor. Moriar, fi praeter te

quemquam reliquum habeo, in quo pofTim imaginem antiquae

et vernaculae feflivitatis agnofcere. Ad hos lepores cum amor




crga me tantus accedat, miraris, me tanta perturbatione vale-

tudinis tuse tam graviter exanimatum fuifTe? Quod autem altera

epiftola purgas te, non difTuaforem mihi emptionis Neapolitanze

fuiffe, fed audlorem commorationis urbanas ; neque ego aliter

accepi. Intellexi tamen idem, quod his intelligo literis, non

exiftimaffe te mihi licere, id quod ego arbitrabar, res has non

omnino quidem, fed magnam partem, relinquere. Catulum

mihi narras, et illa tempora. Quid fimile ? Ne mihi quidem

ipfi tunc placebat diutius abeffe ab reipublicae cuftodia. Sede-

bamus enim in puppi, et clavum tenebamus : nunc autem vix

efl in fentina locus. An minus multa fenatus-confulta futura

putas, fi ego fim Neapoli ? Romae cum fum, et urgeo forum,

fenatus-confulta fcribuntur apud amatorem tuum, familiarem

meum : et quidem, cum in mentem venit, ponor ad fcriben-

dum; et ante audio fenatus-confultum in Armeniam et Syriam

effe perlatum, quod in meam fententiam fadtum effe dicatur,

quam omnino mentionem ullam de ea re effe fadlam. Atque

hoc nolim me jocari putes: nam mihi fcito jam a regibus ulti-

mis allatas effe literas, quibus mihi gratias agant, quod fe mea

fententia reges appellaverim;quos ego non modo reges appel-

latos, fed omnino natos, nefciebam. Quid ergo efl ? tamen

quamdiu hic erit nofler hic prsfedius moribus, parebo aucftori-

tati tu£e : cum vero aberit, ad fungos me tuos conferam. Do-

mum fi habebo, in denos dies, fingulos fumptuariae legis dies

conferam : fin autem minus invenero, quod placeat, decrevi

habitare apud te -, fcio enim me nihil tibi gratius facere pofTe.

Domum Syllanam defperabam jam, ut tibi proxime fcripfi : fed

tamen non abjeci. Tu velim, ut fcribis, cum fabris eam per-

fpicias. Si enim nihil eft in parietibus aut in tedo vitii, caetera

mihi probabuntur. Vale.



222 EPISTOLARUM

CicERo Papirio Fm t o S.

XVI. r\ELECTARUNT me tuse litera ; in quibus pri-

mum amavi amorem tuum, qui te ad fcribendum

incitavit, verentem, ne Silius fuo nuntio aliquid mihi follicitu-

dinis attuliifet : de quo et tu mihi antea fcripferas, bis quidem

eodem exemplo, facile ut intelHgerem te effe commotum ; et

ego tibi accurate refcripferam, ut, quoquo modo, in tali re at-

que tempore, aut liberarem te ifla cura, aut certe levarem. Sed,

cum proximis quoque literis oftendis, quantse tibi curas fit ea

res, fic mi Paete, habeto : quidquid arte fieri potuerit, (non

enim jam fatis eft confilio pugnare : artificium quoddam exco-

gitandum eft) fed tamen quidquid elaborari aut efiici potuerit

ad iftorum benevolentiam conciliandam et colligendam, fummo

ftudio me confecutum eife ; nec fruftra, ut arbitror : fic enim

color, fic obfervor ab omnibus his, qui a Caefare diliguntur, ut

ab his me amari putem. Nam etfi non facile dijudicatur amor

verus, et fidlus, nifi aliquod incidat ejufmodi tempus, ut, quafi

aurum igni, fic benevolentia fidelis periculo aliquo perfpici pof-

fit; caetera funt figna communia: fed ego uno utor argumento,

quamobrem me ex animo vereque arbitrer diligi ; quia et nof-

tra fortuna ea eft, et illorum, ut fimulandi caufa non fit. De

illo autem, quem penes eft omnis poteftas, nihil video quod

timeam; nifi quod omnia funt incerta, cum a jure difcefiiim eft;

nec praeftari quidquam poteft, quale futurum fit, quod pofitum

eft in alterius voluntate, ne dicam libidine. Sed tamen ejus ip-

fius nulla re a me offenfus eft animus : eft enim adhibita in ea

re ipfa fumma a nobis moderatio. Ut enim olim arbitrabar efi"e

meum libere loqui, cujus opera efl*et in civitate libertas ; fic,

ea nunc amifiâ, nihil loqui, quod oifendat aut illius, aut eo-

rum, qui ab illo diliguntur, voluntatem. Eifugere autem fi ve-

lim nonnuUorum acute, aut facete, didorum oifenfionem, fama




ingenii mihi eft abjicienda. Quod li id pofTem, non recufarem.

Sed tamen ipfe Caefar habet peracre judicium : et, ut Servius,

frater tuus, quem literatiffimum fuiffe judico, facile diceret,

hic verfus Plauti non eft, hic eft, quod tritas aures haberet no-

tandis generibus poetarum, et confuetudine legendi ; fic audio

Caefarem, cum volumina jam confecerit a.77s(pQiyfA,(iTuv, fi quod

afFeratur ad eum pro meo, quod meum non fit, rejicere fole-

re : quod eo nunc magis facit, quia vivunt mecum fere quoti-

die illius familiares. Incidunt autem in fermone vario multa,

quae fortaffe illis, cum dixi, nec illiterata, nec infulfa, effe vi-

deantur. Hasc ad illum cum reliquis adtis perferuntur; ita enim

ipfe mandavit. Sic fit, ut, fi quid praeterea de me audiat, nonaudiendum putet. Quamobrem CEnomao tuo nihil utor ; etfi

pofuifli loco verfus Accianos. Sed quas efl invidia ? aut quid

mihi nunc invideri poteft ? Verum fac effe omnia. Sic video

philofophis placuifTe iis, qui mihi foli videntur vim virtutis te-

nere, Nihil eiCe fapientis prteflare, nifi culpam -, qua mihi vi-

deor dupliciter carere : et quod ea fenferim, quae re(5liflima fuc-

runt i et quia, cum viderem praefidii non fatis effe ad ea obti-

nenda, viribus certandum cum valentioribus non putarim. Ergo

in ofEcio boni civis certe non fum reprehendendus. Reliquumefl, ne quid flulte, ne quid temere, dicam aut faciam contra

potentes : id quoque puto efle fapientis. Castera vero, quid quif-

que me dixiffe dicat, aut quomodo ille accipiat, aut qua fide

mecum vivant ii, qui me aflidue colunt et obfervant, praeflare

non poffum. Ita fit, ut et confiliorum fuperiorum confcientia,

et prajfentis temporis moderatione, me confolcr, et illam Accii

fimilitudinem non modo jam ad invidiam, fed ad fortunam,

t^-ansferam : quam exiflimo levem et imbecillam, ab animo fir-

mo et gravi, tanquam fiud:um a faxo, frangi oportere. Etenim,cum plena fmt monumenta Graecorum, quemadmodum fapien-

tiffimi viri regna tulerint vel Athenis, vel Syracufis, cum, fer-

vientibus fuis civitatibus, fuerint ipfi quodammodo libcrij ego

me non putem tueri meum ftatum fic poffe, ut neque ofFendam



224 EPISTOLARUManlmum cujufquam, nec frangam dignitatem meam ? Nunc

venio ad jocationes tuas, cum tu fecundum CEnomaum Accii,

non, ut olim folebat, Atellanum, fed, ut nunc fit, mimum, in-

troduxifti. Quem tu mihi popilium, quem denarium, narras ?

quam tyrotarichi patinam ? Facilitate mea ifta ferebantur an-

teainunc mutata res eft. Hirtium ego et Dolabellam dicendi

difcipulos habeo, ccenandi magiflros. Puto enim te audifle (li

forte ad vos omnia perferuntur) illos apud me declamitare, me

apud eos coenitare. Tu autem quod mihi bonam copiam ejures,

nihil eft. Tum enim cum rem habebas, quaefticulis te faciebam

attentiorem : nunc, cum tam aequo animo bona perdas, non

eo lis confilio, ut, cum me hofpitio recipias, aeftimationem te

aHquam putes accipere. Etiam haec levior eft plaga ab ami-

co, quam a debitore. Nec tamen eas ccenas quaero, ut magnae

reliquiae fiant: quod erit, magnificum fit et lautum. Memini te

mihi Phameae coenam narrare. Temperius fiat : caetera eodem

modo. Quod fi perfeveras me ad matris tuae ccenam revocare,

feram id quoque. Volo enim videre animum, qui mihi audeat

ifta, quae fcribis, apponere, aut etiam polypum Miniani Jovis

fimilem. Mihi crede, non audebis. Ante meum adventum

fama ad te de mea nova lautitia veniet : eam extimefces. Ne-

que eft, quod in promulfide fpei ponas aliquid -, quam totam

fuftuli. Solebam enim antea dele<5tari oleis et lucanicis tuis.

Sed quid haec loquimur ? liceat modo ifto venire. Tu vero

(volo enim abftergere animi tui metum) ad tyrotarichum anti-

quum redi. Ego tibi unum fumptum afteram, quod balneum

calfacias oportebit: caetera more noftro^ fuperiora illa lufimus.

De villa Seliciana et curafti diligenter, et fcripfifti facetifilme.

Itaque puto me praetermifiTurum. Salis enim fatis eft, fannio-

num parum. Vale.




CiCERo L. Papirio P^to S.

XVII. ^^" O N tu homo ridlculus es, qui, cum Balbus nofler

apud te fuerit, ex me quaeras, quid de iftis muni-

cipiis et agris futurum putem ? quafi aut ego quidquam fciam,

quod iile nefciat ; aut, fi quid aliquando fcio, non ex ifto fo-

leam fcire. Immo vero, fi me amas, tu fac, ut fciam, quid de

nobis futurum fit : habuifli enim in tua poteftate, ex quo vel

ex fobrio, vel certe ex ebrio, fcire polTes. Sed ego ifta, mi

PcEte, non quaero: primum, quia de lucro prope jam quadrien-

nium vivimus, fi aut hoc lucrum eft, aut hsec vita, fuperfli-

tem reipublicse vivere : deinde, quod fcire quoque mihi videor

quid futurum fit. Fiet enim quodcunque volent, qui vale-

bunt : valebunt autem femper arma. Satis igitur nobis efle

debet quidquid conceditur. Hoc li quis pati non potuit, mori

debuit. Veientem quidem agrum et Capenatem metiuntur.

Hoc non longe abcfh a Tufculano. Nihil tamen timeo -, fruor

dum licet, opto ut femper liceat. Si id minus contigerit; ta-

men, cum ego vir fortis, idemque philofophus, vivere pul-

cherrimum duxl, non pofliim eum non dlHgere, cujus bene-

ficio id confecutus fum. Qui fi cupiat effe rempublicam, qua-

lem fortaffe et ille vult, et omnes optare debemus ; quid

faciat, tamen non habet ; ita fe cum muhls colllgavit. Sed

longius progredior : fcribo enim ad te. Hoc tamen fcito, non

modo me, qui confiliis non interfum, fed ne ipfum quidem

principem fcire, quid futurum fit. Nos enim illi fervimus,

ipfe temporibus. Ita nec ille, quid tempora poflulatura fint,

nec nos, quid ille cogitet, fcire poffumus. Haec tibi antea

non refcripfi, non quo ceffator effe folcrem, praefertim in llte-

ris; fed, cum explorati nihil haberem, nec tibi fonicitudinem

€x dubitatione mea, nec fpem ex afHrmatlone, afferre vohii.

IUud tamen adfcribam, quod efl veriflimum, me his tempori-

ToM. VIL F f



226 EPISTOLARUMbus adhuc de ifto periculo nihil audilTe. Tu tamen pro tua

fapientia debebis optare optima, cogitare difficillima, ferre

quiecunque erunt. Vale.

C I c E R o L. Pa p I r I o P^ t o S. D.

XVIIL f^ U M eflem otiofus in Tufculano, propterea quod

difcipulos obviam miferam, ut iidem me quam

maxime conciliarent familiari fuo, accepi tuas literas, plenif-

limas fuavitatis ; ex quibus intellexi probari tibi meum confi-

lium, quod, ut Dionylius tyrannus, cum Syracufis pulfus effet,

Corinthi dicitur ludum aperuilfe, fic ego, fublatis judiciis,

amiiTo regno forenfi, ludum quafi habere coeperim. Quid quas-

ris ? me quoque deled:at confilium : multa enim confequor :

primum, id quod maxime nunc opus eft, munio me ad haec

tempora. Id cujufmodi fit nefcio : tantum video nullius adhuc

confilia me huic anteponere ; nifi forte mori melius fuit. In

lediulo, fateor : fed non accidit. In acie non fui. Casteri qui-

dem, Pompeius, Lentulus tuus, Scipio, Afranius, fcede perie-

runt. At Cato praeclare. Jam ifluc quidem, cum volemus,

licebit : demus modo operam, ne tam neceffe nobis lit, quam

illi fuit ; id quod agimus. Ergo hoc primum. Sequitur illud :

ipfe melior fio, primum valetudine, quam, intermiflis exer-

citationibus, amiferam : deinde ipfa illa, fi qua fuit in me,

facultas orationis, nifi me ad has exercitationes retuliffem,

exaruiffet. Extrcmum illud efl, quod tu nefcio an primum

putes : plures jam pavones confeci, quam tu pullos columbi-

nos. Tu iflic te Ateriano jure dele6tato: ego me hic Hirtiano.

'Veni igitur, fi vir es, et difce jam ôAeyOjU^W, quas quaeris :

etfi fus Minervam. Sed quando, ut video, aeflimationes tuas

vendere non potes, neque ollam denariorum implere, Romam

tibi remigrandum efl. Satius efl hic cruditate, quam iflic

fame. Video te bona perdidifTe : fpero idem ifluc familiares




tuos. A6tum igitur de te eft, nifi provides. Potes mulo iflo,

quem tibi reliquum dicis efle, quando cantherium comedifti,

Romam pervehi. Sella tibi erit in ludo, tanquam hypodidaf-

calo, proxima : eam pulvinus fequetur. Vale.

CicERo L. Papirio P^to S. D.

XIX.npÂMEN a malitia non difcedis : tenuiculo apparatu

lignificas Balbum fuilTe contentum : hoc videris di-

cere, cum reges tam fint continentes, multo magis confulares

elle oportere. Nefcis me ab illo omnia expifcatum: redta enim

a porta domum meam veniiTe. Neque hoc admiror, quod non

ad tuam potius ; fed illud, quod non ad fuam. Ego autem

primis tribus verbis, Quid nofter Paetus ? At ille adjurans,

Nufquam fe unquam libentius. Hoc fi verbis alTecutus es,

aures ad te aiferam non minus elegantes : fin autem obfonio,

peto a te, ne pluris effe balbos, quam difertos, putes. Mequotidie aliud ex alio impedit. Sed, fi me expediero, ut in

ifla loca venire poflim, non committam ut te fero a me cer-

tiorem fad:um putes, Vale,

ClCERO P^TO.

XX. 'TJUPLICITER deledatus fum tuis literis, et quod

ipfe rifi, et quod te intellexi jam pofTe ridere. Meautem a te ut fcurram velitem malis oneratum effe, non mo-

lefle tuli. IUud doleo, in ifla loca venire me, ut conflitueram,

non potuifTe : habuifTes enim non hofpitem, fed contuberna-lem. At quem virum ? non eum, quem tu es folitus promul-

fide conficere. Integram famem ad ovum aifero ; itaque ufque

ad affum vitulinum opera perducitur. lUa mea, qujE folebas

antea laudare, O hominem facilem ! o hofpitem non gravem !

F f 2




abierunt. Nam omnem noftram de republica curam, cogitatio-

nem de dicenda in fenatu fententia, commentationem caufarum,

abjecimus.In Epicuri nos

adverfarii nofbri caftra

conjecimus:

nec tamen ad hanc infolentiam j fed ad illam tuam lautitiam,

veterem dico, cum in fumptum habebas : etfi nunquam plura

praedia habuifli. Proinde te para : cum homine edaci tibi res

eft, et qui jam aliquid intelligat. o-îjLca^-ei^ autem homines fcis

quam infolentes fint. DedifcendtE tibi funt fportellae et arto-

lagani tui. Nos jam artis tantum habemus, ut Verrium tuum,

et Camillum, qua munditia homines ? qua elegantia ? vocare

faspius audeamus. Sed vide audaciam : etiam Hirtio coenam

dedi ; fine pavone tamen. In ea coena cocus meus, praeter jus

fervens, nihil potuit imitari. Ha^c igitur eft nunc vita noftra.

Mane falutamus domi et bonos viros multos, fed triiles, et hos

laetos vidtores;qui me quidem perofEciofe et peramanter ob-

fervant. Ubi falutatio defluxit, literis me involvo ; aut fcribo,

aut lego. Veniunt etiam, qui me audiunt, quafi dodtum homi-

nem, quia paulo fum, quam ipfi, dodtior. Inde corpori omne

tempus datur. Patriam eluxi jam et gravius et diutius, quam

ulla mater unicum filium. Sed cura, fi me amas, ut valcas: ne

ego, te jacente, bona tua comedim. Statui cnim tibi ne asgrota

quidem parcere.

ClCERO P^TO S.

XXI. A I N' tandem ? infanire tibi videris, quod imitere ver-

borum mcorum, ut fcribis, fulmina? Tum infanires,

ii confequi non poffes : cum vero etiam vincas, me prius irri-

deas, quam te, oportet. Quare nihil tibi opus eft illud a

Trabea, fed potius a^TroTivyixct, meum. Veruntamen quid tibi ego

in epiftolis videor ? nonne plebeio fermone agere tecum ? nec

enim femper eodem modo. Quid enim fimile habet epiftola aut

judicio, aut concioni ? Quin ipfa judicia non folemus omnia



AD FAMILIARES LIB. IX. 229

tradare uno modo. Privatas caufas, et eas tenues, agimus fub-

tilius : capitis, aut famae, fcilicet ornatius : epiftolas vero quo-

tidianis verbis texere folemus. Sed tamen, mi Psete, quid tibi

venit in mentem negare, Papirium quemquam unquam, nili

plebeium, fuifTe ? Fuerunt enim patricii minorum gentium,

quorum princeps L. Papirius Mugillanus, qui conful cum L.

Sempronio Atratino fuit, cum ante cenfor cum eodem fuiffet,

annis poft Romam conditam cccxii. Sed tum Papifii diceba-

mini. Pofl hunc, tredecim fuerunt fella curuli ante L. Papi-

rium CrafTum, qui primum Papifms eft vocari defitus. Is dic-

tator cum L. Papirio Curfore, magiflro equitum, facftus efl,

annis pofl Romam conditam ccccxv, et quadriennio pofl con-ful cum C. Duilio. Hunc fecutus efl Curfor, homo valde ho-

noratus : deinde L. MafTo, aedilitius : inde multi Maflbnes :

quorum quidem tu omnium patriciorum imagines habeas volo.

Deinde Carbones et Turdi infequuntur. Hi plebeii fuerunt,

quos contemnas cenfeo. Nam praBter hunc C. Carbonem,

quem Damafippus occidit, civis e republica Carbonum nemo

fuit. Cognovimus C. Carbonem, et ejus fratrem fcurram :

quid his improbius ? De hoc amico meo, Rubrias filio, nihil

dico. Tresilli

fratres fuere, C. Cn. M. Carbones. Marcus,P. Flacco accufante, condemnatus, fur magnus ex Sicilia :

Caius, accufante L. Craflb, cantharidas fumpfifle dicitur. Is

et tribunus plebis feditiofus, et P. Africano vim attulifTe,

exiftimatus eft. Hoc vero, qui Lilybei a Pompeio noftro efl

interfedius, improbior nemo, meo judicio, fuit. Jain pater

ejus, accufatus a M. Antonio, futorio atramento abfolutus

putatur. Quare ad patres cenfeo revertare. Plebeii quam fue-

rint importuni, vides, Vale.



230 EPISTOLARUM

ClCERO P^TO.

XXII. A M O verecundiam, vel potius libertatem loquendi.

Atqui hoc Zenoni placuit, homini mehercule acuto,

etli Academias noftrae cum eo magna rixa eft. Sed, ut dico, pla-

cet Stoicis, fuo quamque rem nomine appellare. Sic enim dif-

ferunt, Nihil effe obfccenum, nihil turpe didtu. Nam fi quod lit

in obfccenitate flagitium, id aut in re effe, aut in verbo : nihil

effe tertium. In re non eft. Itaque non modo in comoediis res

ipfa narratur, ut ilie in Demiurgo modo (forte nofti canti-

cum : meminifti Rofcium) Ita me dejlltuit niidum . . . totus efl

fermo verbis tedtus, re impudentior 3 fed etiam in tragoediis.

Quid eft enim illud ? ^cê mulier unci . . . quid, inquam eft }

ufurpata duplex cubile. Quid ? hujus Fherczi hic cubile inire eji

aujus, Quid eft ? Virginem me quondam invitam per vim 'violat,

Jupiter bone ! violat ? atque idem fignificat : fed alterum nemo

tuliffet. Vides igitur, cum eadem res fit, quia verba non fint,

nihii videri turpe. Ergo in re non eft : multo minus in verbis.

Si enim quod verbo fignificatur, id turpe non eft, verbum, quod

fignificat, turpe effe non poteft. Anum appellas alieno nomine:

cur non fuo potius ? Si turpe eft, ne alieno quidem : fi non eft,

fuo potius. Caudam antiqui/>^«m vocabant: ex quo eft propter

fimilitudinem penicillus. At hodie penis eft in obfcoenis. At

vero Pifo ille frugi in Annalibus fuis queritur, adolefcentes peni

deditos effe. Quod tu in epiftola appellas fuo nomine, ille tec-

tius penem. Sed quia multi, fadtum eft tam obfcoenum, quam

id verbum, quo tu ufus es. Quid, quod vulgo dicitur, Cum

nos te voluimus convenire, num obfcoenum eft ? Memini, in fe-

natu difertum confularem ita eloqui : Hanc culpam majoremy an

illam dicam ? potuit obfcoenius ? Non, inquis : non enim ita itn-

fit. Non ergo in verbo eft. Docui autem in re non effe. Nuf-

quam igitur eft. Liberis dare operamt quam honefte dicitur ?




etiam patres rogant filios : ejus operae nomen non audent di-

cere. Socratem fidibus docuit nobiliffimus iidicen : is Connus

vocitatus efl : num id obfcoenum putas ? Cum loquimur terni,

nihil flagitii dicimus -, at cum i>m\ obfcoenum efl. Grsecis qui-

dem, inquies. Nihil eft ergo in verbo, cum et ego Graece fcio;

et tamen tibi dico, hm: idque tu facis, quafi ego Grasce, non

Latine, dixerim. Rutay et menta, redte utrumque. Volo mentam

pufillam ita appellare, ut rutulam : non licet. Bella tedtoriola:

dic ergo etiam pavimenta iflo modo : non potes. Viden* igitur

nihil effe, nifi ineptias : turpitudinem nec in verbo effe, nec in

re : itaque nufquam effe ? Igitur in verbis honeflis obfcosna po-

nimus. Quid enim ? non honeflum verbum efl divifio? At inefl

obfccenum, cui refpondet intercapedo. Num hasc ergo obfcoena

funt? Nos autem ridicule. Si dicimus, ille patrem flrangulavit,

honorem non praefamur : fin de Aurelia aliquid, aut Lollia,

honos praefandus efl. Et quidem jam non etiam obfccena verba

pro obfco^nis funt. Batuit, inquit, impudenter ; depjit multo

impudentius. Atqui neutrum efl obfcoenum. Stultorum plena

funt omnia. Tejies, verbum honefliffimum in judicio, alio loco

non nimis. At honefti Colei Lanuvini, Cliternini non ho-

nefli. Quid ? ipfa res modo honefla, modo turpis ? Suppedit,

flagitium efl: jam erit nudus in balneo, non reprehendes. Ha-

bes fcholam Stoicam. o cro(^\? iv^^f^nfûv io-ri. Quam multa ex

uno verbo tuo ? Te adverfus me omnia audere gratum efl.

Ego fervo, et fervabo (fic enim afTuevi) Platonis verecundiam.

Itaque tedlis verbis ea ad te fcripfi, quae apertiffimis agunt

Stoici. Sed illi etiam crepitus aiunt aeque liberos, ac ruclus,

cfTe oportere. Honorem igitur Calendis Mart. Tu me diliges,

et valebis.



232 EPISTOLARUM

CiCERo Papirio P^to.

XXIII. IIJ E R I veni in Cumanum : cras ad te fortafTe. Sed

cum certum fciam, faciam te paulo ante certio-

rem. Etfi M. Ceparius, cum mihi in fylva Gallinaria obviam

veniffet, quasfifTemque quid ageres, dixit te in ledo effe, quod

ex pedibus laborares. Tuli fcilicet molefte, ut debui ; fed ta-

men conflitui ad te venire, ut et viderem te, et viferem, et

ccenarem etiam. Non enim arbitror, coquum etiam te arthri-

ticum habere. Expedta igitur hofpitem cum minime edacem,

tum inimicum ccenis fumptuofis. Vale.

ClCERO P^TO,

XXIV. TJ UFUM iflum, amicum tuum, de quo iterum jam

ad me fcribis, adjuvarem quantum poffem, etiam

ii ab eo laefus effem, cum te tantopere viderem ejus caufa labo-

rare. Cum vero et ex tuis literis, et ex illius ad me miffis, in-

telligam et judicem, magnse cura^ ei falutem meam fuiffe; non

poffum ei non amicus effe, neque folum tua commendatione,

qus apud me, ut debet, valet plurimum, fed etiam voluntate

ac judicio meo. Volo enim te fcire, mi Paete, initium mihi fuf-

picionis, et cautionis, et diligentiae, fuiffe literas tuas : quibus

literis congruentes fuerunt aliae poftea multorum. Nam et

Aquini et Fabraterias confilia funt inita de me, quae te video

inaudiffe ; et, quafi divinarent, quam his moleflus effem futu-

rus, nihil aliud egerunt, nifi me ut opprimerent: quod ego non

fufpicans, incautior fuiffem, nifi a te admonitus effem. Quam-obrem ifle tuus amicus apud me non eget commendatione.

Utinam ea fortuna reipublicae iit, ut ille me quam gratiflimum

pofTit cognofcere. Sed haec hadtenus. Te ad ccenas itare defiffe.



AD FAMILIARES LIB. IX. 233

molefle fero : magna enim te deledlatione et voluptate privafti.

Deinde etiam vereor (licet enim verum dicere) ne nefcio quid

illud, quod folebas, dedifcas, et oblivifcare ccenulas facere.

Nam ii tum, cum habebas quos imitarere, non multum proii-

ciebas ; quid nunc te fad;urum putem ? Spurina quidem, cum

ei rem demonilraffem, et vitam tuam fuperiorem expofuiflem,

magnum periculum fummze reipublicaj demonflrabat, nifi ad

fuperiorem confuetudinem tum, cum Favonius fiaret, rever-

tiffes : hoc tempore ferri poffe, fi forte tu frigus ferre non

pofTes. Sed mehercule, mi Paste, extra jocum, moneo te, quod

pertinere ad beate vivendum arbitror, ut cum viris bonis, ju-

cundis, amantibus tui, vivas. Nihil aptius vitae, nihil ad beate

vivendum accommodatius. Nec id ad voluptatem refero, fed

ad communitatem vitae atque vidius, remiffionemque animo-

rum ;quae maxime fermone efiicitur familiari, qui efl in con-

viviis dulcifhmus : ut fipientius noftri, quam Graeci : illi

cvf^7is<rict, aut ouoêtTfva, id eft, compotationes, aut concoenatio-

nes ; nos conviviay quod tum maxime fimul vivitur. Vides, ut

te philofophando revocare coner ad ccenas ? Cura ut valeas.

Id foris ccenitando facillime confequere. Sed cave, fi me amas,

exiftimes, me, quod jocofius fcribam, abjeciffe curam reipub-

lica^. Sic tibi, mi Paete, perfuade, me dies et nodles nihii

aliud agere, nihil curare, nifi ut mei cives falvi liberique fint.

Nullum locum prastermitto monendi, agendi, providendi.

Hoc denique animo fum, ut, fi in hac cura atque adminiflra-

tione vita mihi ponenda fit, prfficlare adum mecum putcm.

Etiam atque etiam vale.

CiCERo Imperatori P^to.

XXV. C UMM UM me ducem literae tuae reddidere : plane

nefciebam te tam peritum efle rei militaris : Pyrrhi

te libros et Cineae video ledlitafTe. Itaque obtemperare cogito

ToM. VIL G g




praeceptis tuis : hoc amplius, navicularum habere aliquid mora maritima : contra equitem Parthum negant ullam arma-

turam meliorem inveniri pofTe. Sed quid ludimus ? nefcis

quocum imperatore tibi negotium fit. nca^sMv Kvâ, quam con-

triveram legendo, totam in hoc imperio exphcavi. Sed joca-

bimur alias coram, ut fpero, brevi tempore. Nunc ades ad

imperandum, vel ad parendum potius : fic enim antiqui lo-

quebantur. Cum M. Fabio (quod fcire te arbitror) mihi fum-

mus ufus efi: ; valdeque eum diligo, cum propter fummam

probitatem ejus, ac fingularem modeftiam, tum quod in his

controverfiis, quas habeo cum tuis combibonibus Epicureis,

optima opera ejus uti foleo. Is cum ad rhe Laodiceam ve-

nifi^ct, mecumque ego eum efife vellem, repente percufiiis efi:

atrocifiimis literis, in quibus fcriptum erat, fundum Hercu-

lanenfem a Q^Fabio fratre profcriptum efi!e, qui fundus cum

eo communis efiêt. Id M. Fabius pergraviter tulit, exifi:ima-

vitque, fratrem fuum, hominem non fapientem, impulfu ini-

micorum fuorum eo progrefiûm efiTe. Nunc fi me amas, mi

Paete, negotium totum fufcipe, et moleftia Fabium libera.

Audtoritate tua nobis opus eft:, et confilio, et etiam gratia.

Noli pati litigare fratres, et judiciis turpibus conflidtari. Ma-

tonem et Pollionem inimicos habet Fabius. Quid multa ? non

mehercule tam perfcribere pofiiim, quam mihi gratum fece-

ris, fi otiofum Fabium reddideris. Id ille in te pofitum efiê

putat, mihique perfuadet. Vale.

C I c E R o P^ T o S. D.

XXVI. ACCUBUERAM hora nona, cum ad te harum

exemplum in codicillis exaravi. Dices, ubi? Apud

Volumnium Eutrapelum ; et quidem fupra me Atticus, infra

Verrius, familiares tui. Miraris tam exhilaratam efiê fervitu-

tem noft:ram ? Quid ergo faciam ? te confulo, qui Philofophum




audis. Angar ? excruclemne me ? quid aflequar ? Deinde quem

ad finem ? Vivas, inquis, in literis. An quidquam me aliud

agere cenfes ? aut poflem vivere, nifi in literis viverem ?

Sedefl earum etiam non fatietas, fed quidam modus. A quibus

cum difcefTi, etfi minimum mihi efl in ccena ; quod tu unum

^rjTyifâ, Dioni philofopho pofuifli ; tamen quid potius faciam,

priufquam me dormitum conferam, non reperio. Audi reliqua.

Infra Eutrapelum Cytheris accubuit. In eo igitur, inquis,

convivio Cicero ille ? quem adfpeBabajit ? cujus ob os Graii ora

cbvertebantfua ? Non mehercule fufpicatus fum illam afFore :

fed tamen ne Ariflippus quidem ille Socraticus erubuit, cum

effet objedlum, habere eum Laida : HabeOy inquit, non ha-

beor a Laide. Graece hoc melius. Tu, fi voles, interpreta-

bere. Me vero nihil iflorum ne juvenem quidem movit un-

quam ; ne nunc fenem. Convivio delecflor : ibi loquor, quod

in folum, ut dicitur ; et gemitum in rifus maximos transfero.

Antu id melius, qui etiam philofophum irriferis ? Cum ille,

fi quis quicquam quaereret, dixiffet ; ccenam te quaerere a

mane dixeris. Ille baro te putabat quaefiturum, unum cjElum

effet, an innumerabilia. Quid ad te ? At hercule coena nun^

quid ad te ? ibi prsefertim. Sic igitur vivitur : quotidie ali-

quid legitur, aut fcribitur : dein, ne amicis nihil tribuamus,

epulamur una non modo non contra legem, fi uUa nunc lex

efl, fed etiam intra legem, et quidem aliquanto. Quare nihil

efl, quod adventum noftrum extimefcas. Non multi cibi hof-

pitem accipies, fed multi joci, Vale.

G g 2



[ 236 ]


L I B E R X.

ClCERO PlANCO.

I.I

.^ T abfui proficlfcens in GraBciam : et pofleaquam dc

-i-1/ meo curfu Reipublicae fum voce revocatus, nunquam

per M. Antonium quietus fui ; cujus tanta eft, non infolentia

(nam id quidem vulgare vitium eft) fed immanitas, non modo

ut vocem, fed ne vultum quidem liberum, poffit ferre cujuf-

quam. Itaque mihi maximas curas eft, non de mea quidem

vita, cui fatisfeci vel aetate, vel fadis, vel (fi quid etiam hoc

ad rem pertinet) gloria : fed me patria follicitat, in primifque,

mi Plance, exped:atio confulatus tui ; quae ita longa eft, ut

optandum lit, ut poftimus ad id tempus reipublicae fpiritum

ducere. Quse poteft enim fpes efle in ea republica, in qua

hominis impotentiffimi atque intemperatiffimi armis oppreffia

funt omnia ? et in qua nec fenatus, nec populus, vim habet

ullam ? nec leges ullae funt, nec judicia, nec omnino limula-

crum aliquod ac veftigium civitatis ? Sed cum adta omnia mitti

ad te arbitrabar, nihil erat quod fmgulis de rebus fcriberem.

Illud autem erat amoris mei, quem a tua pueritia fufceptum

non fervavi folum, fed etiam auxi, monere te atque hortari,

ut in rempublicam omni cogitatione curaque incumberes»

Quas fi ad tuum tempus perducitur, facilis gubernatio eft i



AD FAMILIARES L I B. X. 237

ut perducatur autem, magnas cum diligentisE eft, tum etiam

fortunae. Sed et te aliquanto ante (ut fpero) habebimus, et,

praeterquam quod reipublicae confulere debemus, tamen tuae

dignitati ita favemus, ut omne noftrum conlilium, ftudium,

officium, operam, laborem, diligentiam, ad amplitudinem tuam

conferamus. Ita facillime et reipublicse, quas mihi cariffima eft,

et amicitias noftrae, quam fandliffime nobis colendam puto, me

intelligo fatisfadturum. Furnium noftrum tanti a te lieri, quan-

tum ipfius et humanitas et dignitas poftulat, nec miror, et gau-

deo ; teque hoc exiftimare volo, quidquid in eum judicii offi-

ciique contuleris, id ita me accipere, ut in meipfum te putem.

contulilfe. Vale.

CiCERo Planco S.

II. l\/r E U M ftudium honori tuo pro neceffitudine noftra

non defuilTet, li aut tuto in fenatum, aut honefte, ve-

nire potuiifem. Sed nec line periculo quifquam, libere de re-

publica fentiens, verfari poteft in fumma impunitate gladio-

rum j nec noftrse dignitatis videtur efle, ibi fententiam de re-

publica dicere, ubi me et melius et propius audiant armati,

quam fenatores. Quapropter in privatis rebus nullum neque

officium, neque ftudium meurn, defiderabis : ne in publicis

quidem, fi quid erit in quo me interefte necefte iit, unquam

deero, ne cum periculo quidem meo, dignitati tu£B. In iis

autem rebus, quas nihilominus, ut ego abiim, confici poffiint,

peto a te, ut me rationem habere velis et falutis et dignitatis

meae. Vale,



238 EPISTOLARUM

CicERo Planco S. D.

III. /^ U M ipfum Furnium per fe vidi libentiffime, tum-

hoc libentius, quod illum audiens te videbar audire.

Nam et in re militari virtutem, et in adminiftranda provincia

juftitiam, et in omni genere prudentiam mihi tuam, expofuit,

et praeterea mihi non ignotam in confuetudine et familiaritate

fuavitatem tuam adjunxit; praeterea fummam erga fe liberali-

tatem : quae omnia mihi jucunda, hoc extremum etiam gra-

tum fuit. Ego, Plance, neceftitudinem conftitutam habui

cum domo veftra ante aliquanto quam tu natus es ; amorem

autem erga te ab ineunte pueritia tua ; confirmata jam astate

familiaritatem, cum ftudio meo, tum judicio tuo, conftitu-

tam. His de caufis mirabiliter faveo dignitati tuae, quam mihi

tecum ftatuo effe communem. Omnia fumma confecutus es,

virtute duce, comite fortuna ; eaque es adeptus adolefcens, /

multis invidentibus, quos ingenio induftriaque fregifti. Nunc

me, amantiffimum tui, nemini concedentem, qui tibi vetuf-

tate neceffitudinis potior poffit efle, li audies, omnem tibi

reliquae vitse dignitatem ex optimo reipublicae ftatu acquires.

Scis profedlo (nihil enim te fugere potuit) fuiffie quoddam

tempus, cum homines exiftimarent te nimis fervire tempori-

bus : quod ego quoque exiftimarem, te fi ea, quae patiebare,

probare etiam arbitrarer. Sed cum intelligerem quid fentires,

te arbitrabar videre quid pofiês. Nunc alia ratio eft : omnium

rerum tuum judicium eft, idque liberum. Conful es defigna-

tus, optima aetate, fumma eloquentia, maxima orbitate rei-

publicae virorum talium. Incumbe, per deos immortales, in

eam curam et cogitationem, quae tibi fummam dignitatem et

gloriam afferat. Unus autem eft, hoc praefertim tempore, per

tot annos repubHca devexata, reipublicae bene gerendae curfus

ad gloriam. Hasc amore magis impulfus fcribenda ad te putavi.



AD FAMILIARES LJB. X. 239

quam quod arbitrarer te monitis et prasceptis egere. Sciebam

enim ex iifdem te hasc haurire fontibus, ex quibus ipfe haufe-

ram. Quare modum faciam. Nunc tantum fignificandum pu-tavi, ut potius amorem tibi oftenderem meum, quam ojftenta-

rem prudentiam. Interea, quas ad dignitatem tuam pertinere

arbitrabor, fludiofe diligenterque curabo.

Plancus Ciceroni.

IV, f^RATÎSSIMM mihi tuce litercefuerunt, quas ex Furnii

fermonete

fcripfjje animadverto. Ego autem prateriti tem-.poris excufationem ajêrOy quod te profeBum audieram ; nec multo

ante redijjefcivi, quam ex epiftola tua cognovi. Nulium enim in te

qfficiumy ne minimum quidem, fne maxima culpa videor pojje prce-

terire : in q tuendo habeo caufas plurimasy vel paternce necejjitu-

dinisy vel mece a pueritia obfervantice, vel tui erga me ?nutui amoris»

ârey mi Cicero^ quod mea tuaque patitur cetas, perjuade tibi, te

unum ejjey in quo ego colendo patriam mihi conjlituerimJanBitatem»

Omnia igitur tua conflia mihi non magis prudentice plena, qucejum-

ma ejiivideîtur^

quamfdeiitatis, quamego

ex meaconjcientia

me-tior. âref aut aiiterfentirem, certe admonitio tua me reprime-

re, autjf dubitaremy hortatio impellere pojjet, ut idfequerer, quod

tu optimum putares. Nunc vero quid eji, quod me in aiiam partem

trahere pqjjit ? ^cecunque in me bonafinty autJortuncc beneficio

tributa, aiit meo labore parta, etf a te propter amorem cariusfunt

afimata, tamen vel inimicifimijudicio tantaJunt, ut, prceter bonam

famam, niJ?tl defderare videantur. âre hoc unum tibi perjuade j

• quantum viribus eniti, confiio providere, au5ioritate movere, potue-

ro, hoc omne reipubiiccefemperfuturum. Non ef ignotus mihiJen-fus tuus : neque, Jijacuitas, optabiiis mihi quidem, tui prajentis ef

fet, unquam a tuis confiiis difcreparem ; nec nunc committam, ut ul~

lum meumfaBum reprehenderejure pofis. Sum in expe5iatione om-

nium rerum, quid in Gaiiia citeriore, quid in urbe menfe Januario,



240 EPISTOLARUMgeratur, ut fciam. Intertm maximam hic foUicitudinem curamque

fujlineo, ne inter aliena vitia htx gejites nojlra mala fuam putent oc-

cafionem. ôdf proinde, ut ipfe mereor, mikifuccefferity certe et

tibi, cui maxime cupiOy et omnibus viris bonisy fatisfaciam. Fac va^

JeaSf meque mutuo diligas.

CiceroPlanco S.

V. T> I N AS a te accepi literas eodem exemplo; quod ipfum

argumento mihi fuit diligentiae tuas : intellexi enim te

laborare, ut ad me mihi expe(5latiflim£ literce perferrentur. Ex

quibus cepi frudtum duplicem, mihique in comparatione diffi-

cilem ad judicandum, amoremne erga me tuum, an animum

in rempublicam, pluris aeflimandum putarem. Efl omnino pa-

triae caritas, meo quidem judicio, maxima ; fed amor volunta-

tifque conjundtio plus certe habet fuavitatis. Itaque comme-

moratio tua paternae neceflitudinis, benevolentiteque ejus, quam

erga me a pueritia contulifles, caeterarumque rerum, quas ad

eam fententiam pertinebant, incredibilem mihi lastitiam attu-

lerat. Rurfus declaratio animi tui, quem haberes de republica,

quemque habiturus eifes, mihi erat jucundiffima ; eoque major

erat hasc laetitia, quod ad illa fuperiora accedebat. Itaque te

non hortor folum, mi Plance, fed plane etiam oro, quod feci

his literis, quibus tu humaniffime refpondifti, ut tota mente,

omnique animi impetu, in rempublicam incumbas. Nihil eft,

quod tibi majori frudlui gloriaeque ti^Q poffit : nec quidquam

ex omnibus rebus humanis eft praeclarius, aut praeflantius,

quam de republica bene mereri. Adhuc enim patitur tua fum-

ma humanitas et fapientia, me, quod fentiam, libere dicere.

Fortuna fufFragante videris res maximas confecutus; quod

quanquam fine virtute non potuifTes, tamen ex maxima parte,

ea, quae es adeptus, fortunae temporibufque tribuuntur. His

temporibus difficillimis, reipublicae quidquid fubveneris, id




erit totum et proprium tuum. Incredibile efl omnium civium,

latronibus exceptis, odium in Antonium. Magna fpes in te j

et in tuo exercitu magna expedlatio. Cujus, per deos, gratias

gloriasque cave tempus amittas. Sic moneo, ut filium ; fic

faveo, ut mihi ; fic hortor, ut et pro patria, et amiciffi-

mum. Vale,

CiCERo Planco.

VI. (Û JE locutus eft Furnius nofter de animo tuo in rem-

^ publicam, ea gratiffima fuerunt fenatui, populoque

Romano probatiffima : quae autem recitatse literas funt in fe-

natu, nequaquam confentire cum Furnii oratione vifas funt.

Pacis enim au6lor eras, cum collega tuus, vir clariflimus, a

foediffimis latronibus obfideretur : qui aut pofitis armis pacem

petere debent, aut, fi pugnantes eam poftulant, vidioria pax,

non padione, parienda eft. Sed de pace literas vel Lepidi, vel

tuas, quam in partem acceptae fint, ex viro optimo, fratre tuo,

et ex C. Furnio, potcris cognofcere. Me autem impulit tui

caritas, ut, quanquam nec tibi ipfi confilium deeffet, et fratris

Furniique benevolentia, fidelifque prudentia, tibi pra^flo effet

futura, vellem tamen meae quoque audloritatis, pro plurimis

noflris neceffitudinibus, prasceptum ad te aliquod pervenire.

Crede igitur mihi, Plance, omnes, quos adhuc gradus dignita-r

tis confecutus fis, (es autem adeptus ampliffimos) eos honorum

vocabula habituros, non dignitatis infignia, nifi te cum liber-

tate populi Romani, et cum fenatus audloritate, conjunxeris.

Sejunge te, qusefo, aliquando ab iis, cum quibus te non tuum

judicium, fed temporum vincula conjunxerunt. Complures in

perturbatione reipublicae confules di(5li j quorum nemo confu-?

laris habitus, nifi qui animo extitit in rempublicim confulari.

Talem igitur te effe oportet, qui primum te ab impiorum ci-

vium, tui diffimiliimorum, focietate fejungasj deinde et fenatui

ToM. VII. H h



242 EPISTOLARUMbonifque omnibus audlorem, principem, ducem, praebeas; pof-

tremo, ut pacem effe judices non in armis pofitis, fed in abjedlo

armorum et fervitutis metu. Ha^c fi et ages et fenties, tum eris

non modo conful et confularis, fed magnus etiam et conful et

confularis : fin aliter, tum in iftis ampliffimis nominibus bo-

norum non modo dignitas nulla erit, fed erit fumma deformi-

tas. Ha}c, impulfus benevolentia, fcripfi paulo feverius ; quae

tu in experiendo ea ratione, quas te digna eft, vera effe cognof-

ces. D. XIII Kal. April.

PlancusCiceroni,

VII. T)LURA tibi de meis conJiUisfcriberemy rationemque om-

nium redderern verbofms, quo magis judicares, omnia me

reipublica praejlitijfey qua et tua exhortatione excepl, et mea affirma-

tione tibi recepi i fnon minus enim a te probariy quam diligi,femper

voluij nec te magis in culpa defenforem mihi paravi, quam prcedica-

iorem meritorum jneorum effe voluijfed breviorem me duce res fa-

ciunt ; unay quodpublicis literis omniafum perfecutus ; altera, quod

M.Varijidium, equitem Romanum, familiarem meum,

ipfwn adte

tranfire jujjiy ex quo omnia cognofcere pojjes. Non, medius fdius,

mediocri dolore afficiebar, cum alii occupare pojjejjionem laudis vi-

derentur : Jed ujque mihi temperavi, dum perducerem eo rem, ut

dignum aliquid et conjulatu meo et vefra expeBatione efficerem.

ôdjpero,f }nefortu?2a nonfefellerit, me conjecuturum, ut maxi-

mo prafdio reipublicce nos Juijje et nunc Jentiant homines, et in

pofteriim memoria teneant. A te peto ut dignitati meceJuffrageris ;

et, quarum rerumfpe ad laudem me vocajli, harumJruBu in reli-

quum facias alacriorem. Nonminus pojje te,

quamvelle, explora-

tum mihi eji. Fac valeas, meque mutuo diligas.



AD FAMILIARES LIB. X. 243

PlancusImp. Cos. des. Coss. pr. trib. pleb. Sen.

Pop. Pl. Q^R. S. D.

VIII. O/ cm forte videor diutim et homimim expedlationemt et

fpem reipublica de mea voluntate, tenui/Jefufpe?fafn, buic

prius excufandum me ejje arbitrory quam de infequenti officio quidquam

ulli poUicendum : non etzim prceteritam culpam videri volo redemif

fe, fed optimce mentis cogitata jampridem, maturo temporcy enun^

tiare. Non me prceteribat, in tantafollicitudine homiiium, et tam

pcrturbatofatu civitatisy fruSluofJJimam ejje profefiojiem bonce vo-

/untatisy magnofque honores ex ea re complures confecutos videbam,

Sed, cum in eu?n cafum ?nefortufia demifjfet, ut aut, celeriter pol-

lice?2doy magna mihi ipfe ad proficie?idum impedime?ita opponerem ;

aut, fi in eo mihi te?nperavijfem, majores occafiones ad opitulandum

haberem , expeditius iter commu?iis falutis, quam ?nece laudis, ejje

volui. Nam quis i?i eaJortu?ia, quce mea efi, et ab ea vita, quam

in me cognitam ho?ninibus arbitror, et cum ea fpe, quam in ma-

nibus habeoy aut Jordidum quidquam pati, aut perniciojum concu-

pifcere, potefi ^ Sed aliquantu?n nobis temporisy et magni labores,

et multce impenfce opusJ'ueru??ty ut qucs reipublicce boîifque omnibus

polliceremury exitu prccfiaremus -, neque ad auxiliutn patrice nudi

cum bona voluntate, fed cu?nfacuitatibus, accedere??ius, Co?ifir???a??-

dus erat exercitus nobis, tnag?iis fcepe prcemiis folHcitatiis, ut ab

republica potius moderata, quam ah u?io i?ifinita, fperaret. Co?ifir-

rnandce complures civitates, qUiC fuperiore an?io largitionibus co?!-

cejfioiiibufque pr^miorum era?it obligatce, ut ct illa vana putarent,

et eadem a melioribus auBoribus petenda exifiimarent. Kliciendce

etiam voluntates reliquoru???, qui fi?iitimis provinciis exercitibufque

prcefuerunt, ut potius cum pluribusfocietatem defendendce libertatis

iniremus, qua?n cum paucioribus funefiam orbi terraru??i vi5ioriam

partire??iur. Mutiiendi vero nofnetipjifui?nus , auBo exercitu, aiixi-

liifque tnultiplicatis, ut, cu?n pneferremusJhfus aperte, tu?n etiam,

H h 2




invitis quihujdamy fciriy quid defenfuri effemusy non effet pericu^

lofmn. Ita nunqiiam di-ffitebory multa mCy ut ad efeSlum horum con-

filiorum perveniremy ct fimulaffe invitumy et diffimulaffe cum do-

lore; quody pramatura denuntiatio boni civis imparati quam peri-

culofi effety ex cafu colleg-c videbam. ô nomine etiam C. Furnio

legatOy viroforti atque ftrenuoy pliira etiam verboy quamfcriptura,

mandata dedimus -, ut et te5iius ad vos perferrejitur, et nos effemus

tuttores : quibufque rebus et commufiemfalutem muniriy et nos ar-

mariy convenirety frd cepitnus . Ex quo intelligi potefy curam reipub-

Itccefiimmce defendendajampridem apud nos excubare. Nunc, cum

deum benignitate ab omni re fumus paratioresy nonfolum benefpe-

rare de nobis hominesyfed explorate judicarCy volumus. Legiottes ha^

beo quinque fub fgnis, et fua fide virtuteque reipublicce conjunSlif-

Jimasy et nofra liberalitate nobis obfequentes : provinciam omnium

civitatum confenfu paratifimam, et fumma contentione ad ojicia

certantem: equitatus auxiliorumque tantas copias, quantas hce gen-

tes ad defendendam fuam falutem libertatemque confcere poffunt.

Ipfe itafum animo paratus, ut vel provinciam tueri, vel ire quo

refpublica vocet, vel tradere exercitum, auxilia, provinciamque,

vel omnem impetum belli in me convertere, non recufem, f modo

meo cafu aut confrmare patricefalutem, aut periculum pofjim morari.

Hac fi jam expeditis omnibus rebus, tranquiiloque flatu civitatis,

polliceor, in damno mecz laudis, reipublicce commodo lcetabor : fm

adfocietatem integerrimorum et maximorum periculorum accedam,

confilia mea ccquis judicibus ab obtreBatione invidorum defendenda

commendo. Mihi quidem ipji fruûs meritorum meorum in reipub-

licce incolumitate fatis magnus efl paratus. Eos vero, qui meam

au5loritatem, et multo magis veflram fidem, fecuti, nec uila fpe

decipiy nec ullo metu terreri, potuerunt, ut commendatos vobis ha^

beatis, petendum videtur.




Plancus CiceroniS.

IX. ATlHIL me tibi temeret aut te ccsteris de mefrujlra, re-

cepijje lator. Certe hoc majus habes tejiimonium amoris

meiy quo maturius tibiy quam cceteris, conjilia mea volui effe nota,

In dies vero meritorum meorum Jieri accejjlones pervidere teJpero,

cogniturum magis recipio. îod ad me attinety mi Cicerot (ita ab

imminentibus malis rejpublicat me adjuvante, liberetur)Jic honores

prcemiaque vejirajuflicioy conferenda certe cum immortalitatey ut

fme his nihil de meofiudio perjeverantiaquefm remijfurus. Nif in

multitudine optimorum civium impetiis animi meifueritJingularis, et

opera prcecipua, nihil ad meam dignitatem accedere voloJufraga-

tione vejira, Concupijco autem nihil mihi, contra quod ipje pugno,

Et temporis et rei te moderatorem facile patior ejje. Nihil aut

fero, aut exigue, a patria civi tributum poteji videri. Exercitum a,

d.Jextum Kal. Maias Rhodanum trajeci, magnis itineribus. Vien^

na equites mille via breviore pramifi. Ipje, fi ab Lepido non im--

pediar, celeritatefatisfaciam : fi autem itineri meofe oppofuerit, ad

temf-us confiliwn ca[Aam. Copias adduco et numero, et genere, et

fidelitate, firmifjimas. Iê, ut diligas me, fi mutuo mefaHurumfcis^

rogo. Vale,

ClCERO PlANCO.

X. 'C' T S I fatis ex Furnlo noftro cognoram, quae tua volun-

tas, quod confilium, de republica elTet ; tamen, tuis

literis ledis, liquidius de toto fenfu tuo judicavi. Quamobrem,

quanquam in uno prselio omnis fortuna reipublicae difceptat,

quod quidem, cum haec legeres, jam decretum arbitrabar fore;

tamen ipfa fama, qus de tua voluntate percrebruit, magnam es

laudem confecutus. Itaque, fi confulem Roms habuilfemus^



246 EPISTOLARUMdeclaratum elTet ab fenatu cum tuis magnis honoribus, quam

gratus eflet conatus et apparatus tuus. Cujus rei non modo

non prasteriit tempus, fed ne maturum quidem etiam nunc,

meo quidem judicio, fuit. Is enim denique honos mihi videri

folet, qui non propter fpem futuri beneiicii, fed propter magu

na merita, claris viris defertur et datur. Quare, fit modo ali-

qua refpublica, in qua honos elucere pofTit, omnibus, mihi

crede, ampliflimis honoribus abundabis. Is autem, qui vere

appellari poteft honos, non invitamentum ad tempus, fed per-

petuae virtutis eft praemium. Quamobrem, mi Plance, incumbe

toto pe<5lore ad laudem, fubveni patriae, opitulare collegae,

omnium gentium confenfum et incredibilem confpirationem

adjuva. Me tuorum confiliorum adjutorem, dignitatis fautorem,

omnibus in rebus tibi amiciffimum fideliflimumque, cognofces.

Ad eas enim caufas, quibus inter nos amore fumus, officiis,

vetuftate, conjundli, patria^ caritas acceffit, eaque effecit ut

tuam vitam anteferrem meae. iii Kal. April.

PlancusCiceroni.

XI. JMMOR^TALE S ago ti/n gratias, agamgue, (ûfn vivam:

nam, relaturum me, afflrmare non pojfum. Tantis enim tuis

qfficiis non videor mihi refpondere pojfe ; nijiforte (ut tu graviffime

difertifimequefcripfifii) itafenfurus es, ut me referre gratiam pii-

tesy cum memoria tenebo. Si defilii tui dignitate effet aSfum, ama-

bilius certe nihil facere potuiffes. Frimc^ tuce fententice infnitis

cum muneribuSy poferiores ad tempus arbitriwnque amicorum meo~

rum compoftcey oratio affidua et perpetua de mCy jurgia cum obtrec-

tatoribus propter 7ne, notifjima mihifunt. Non mediocris adhibenda

mihi ef cura^ ut reipublicce me civem dignum tuis laudibus prce-

fiemy in amicitia tua memorem atque gratum. ôd reliquum ef,

tuum munus tuerCy et mCy fi, quem effe voluifliy eum exitu rebuf-

que cognofcis, defende ac fufcipe, Cum Rhodanum copias trajeciffcmt




fratremque cum tribus millibus equitim prcemijijfemt ipfe iter ad

Muti?iam dirigerem ; i?2 itinere, de praliofaBoy Brutoque et Mu-

tina obfidio?2e liberatisy audivi, Animadverti nullum alium recep-

tum Antonium, reliquiafquey quce cu?n eo ejfe?it, haberey niji in

his partibus j duafque ei fpes ejfe propoftas, unam Lepidi ipfus,

alterani exercitus. ôd quada?n pars exercitus non minusJurioja

efty qiia?n qui cu?n Antonio fuerunt, equitatum revocavi : ipfe in

Allobrogibus co?2fiti, ut peri?2de ad omnia paratus efem, ac res

me mo?2eret. Si nudus hucfe A?2tonius conferet, facile mihi videor

per meJiftinere pojfe, remque pubiicam ex vefrajente?2tia adminif-

trare, quamvis ab exercitu Lepidi recipiatur. Si vero copiarwji ali-

qutdfecu?Ti adducety et, f decima legio veterana, quce nofra opera

revocata cum reliquis efl, ad eundem furorem redierit ; tamen, ne

quid detrimentifat, dabitur opera a me: idque ?ne prceflaturumfpe-

ro, dum iflinc copice trajiciantur, conju?25lcEque nobifcum facilius

perditos opprimant. Hoc tibifpondeo, mi Cicero, neque animum, nec

diligentiam mihi defuturam. Cupio mehercules nullam refidua?nfol-

licitudinem ejfe ; Jedffuerit, nec animo, nec henevolentice, i2ec pa-

tientice, cujufquam pro vobis cedam. Do quidem ego operam, ut etia?n

Lepidum ad hujus reifocietatem incitem, om?iiaque ei obfequia polli-

ceor,f modo rempublicam refpicere volet. Utor i?i hac re adjutoribus

interpretibufque, fratre meo, et Laterenfe, et Furnio noflro. Non

me impedie?it privat^ offenfones, quo minus pro reipubliccefalute

etiam cum inimicifimo confentiam. ôdf nihil profecero, nihilomi-

nus maximo fum a?2imo, et majore fortajfe cum mea gloria vobis

Jatisfacia?n. Fac valeas, meque mutuo diligas.

CiceroPlanco.

XII. T^ TSI reipublicas caufa maxime gaudere debeo, tantum.

ei te praefidii, tantum opis, attuliife extremis pene

temporibus ; tamen ita te vidorem comple<5tar, rcpublica re-

cuperata, ut magnam partem mihi lastitias tua dignitas affert.



248 EPISTOLARUMquam et effe jam et futuram ampliflimam intelligo. Cave enlm

putes ullas unquam literas graviores, quam tuas, in fenatu effe

recitatas : idque contigit cum meritorum tuorum in rempubli-

cam eximia quadam magnitudine, tum verborum fententiarum-

que gravitate. Quod mihi quidem minime novum, qui et te

noffem, et tuarum literarum ad me miffarum promiffa meminif-

fem, et haberem a Furnio noflro tua penitus confilia cognita.

Sed fenatui majora vifa funt, quam erant expedlata, non quod

unquam de tua voluntate dubitaffet ; fed nec, quantum facere

poffes, nec, quo progredi velles, exploratum fatis habebat. Ita-

que cum a. d. vii Idus April. mane mihi tuas literas M.Vari-

fidius reddidiffet, eafque legifTem, incredibili gaudio fum ela-

tus : cumque magna multitudo optimorum virorum et civium

me de domo deduceret, feci continuo omnes participes meae

voluptatis. Interim ad me venit Munatius nofler, ut confue-

rat: at ego ei litcras tuas; nihil dum enim fciebat: nam ad me

primum Varifidius, idque fibi a te mandatum effe dicebat.

Paulo pofl idem mihi Munatius eas literas legendas dedit, quas

ipfi miferas, et eas, quas publice. Placuit nobis, ut flatim ad

Cornutum, praetorem urbanum, literas deferremus; qui, quod

confules aberant, confulare munus fuftinebat more majorum.

Senatus efl continuo convocatus, frequenfque convenit propter

famam atque expedlationem tuarum literarum. Recitatis lite-

ris, oblata religio Cornuto efl, pullariorum admonitu, non fatis

dihgenter eum aufpiciis operam dediffe -, idque a noflro colie-

gio comprobatum efl. Itaque res dilata eft in poflerum. Eo au-

tem die magna mihi pro tua dignitate contentio cum Servilio

qui cum gratia effeciffet, ut fua fententia prima pronuntiaretur,

frequens eum fenatus reliquit, et in alia omnia difcefTit ; mex-

que fententiae, quas fecunda pronuntiata erat, cum frequens

affentiretur fcnatus, rogatu Servilii P. Titius interceflit. Res

in poflerum dilata. Venit paratus Servilius, Jovi ipfi iniquus,

cujus in templo res agebatur. Hunc quemadmodum fregerim,

quantaque contentione Titium intercefforem abjecerim, ex



AD FAMILIARES L I B. X. •49

aliorum te literis malo cognofcere. Unum hoc ex meis : fena-

tus gravior, conftantior, amicior tuis laudibus, eiTe non potuit,

quam tum fuit.

Necvero tibi fenatus amicior,

quamcunda

civitas : mirabiliter enim populus Romanus univerfus, et om-

nium generum ordinumque confenfus, ad liberandam rempub-

licam confpiravit. Perge igitur, ut agis, nomenque tuum com-

menda immortalitati ; atque hasc omnia, quae habent fpeciem

glorias, colled:a inaniffimis fplendoris infignibus, contemne

brevia, fugacia, caduca, exiflima. Verum decus in virtute po-

iitum efl ; quae maxime illuflratur magnis in rempublicam

meritis. Eam facultatem habes maximam; quam quando com-

plexus es, tene : perfice, ut ne minus refpublica tibi, quam tu

reipublicas debeas. Me tuas dignitatis non modo fautorem, fed

etiam amplificatorem, cognofces : id cum reipublics, quas mihi

vita efl mea carior, tum noflrae neceffitudini, debere me judi-

co. Atque in his curis, quas contuli ad dignitatem tuam, cepi

magnam voluptatem, quod, bene cognitam mihi T. Munatii

prudentiam et fidem, magis etiam perfpexi in ejus incredibili

erga te benevolentia et diligentia. iii. Id. April.

CiCERo Planco.

XIII. TJT primum poteftas data efl augendae dignitatis tuse,

nihil prajtermifi in te ornando, quod pofitum efTet

aut in praemio virtutis, aut in honore verborum. Id ex ipfo

fenatus-confulto poteris cognofcere : ita enim efl perfcriptum,

ut a me de fcripto difta fententia eft;quam fenatus frequens

fecutus eft fummo fludio magnoque confenfu. Ego quanquam

ex tuis literis, quas mihi mififli, perfpexeram te magis judicio

bonorum, quam inlignibus glorise, deled;ari ; tamen confide-

randum exifHmavi, etiam fi tu nihil poflulares, quantum tibi

a republica deberetur. Tu contexes extrema cum primis : qui

cnim M. Antonium opprefTerit, is bellum confecerit. Itaque

ToM. VIL I i




Homerus non Ajacem, nec Achillem, fed UlyfTem, appella-

vit 'ôXiTTscBôy.

CiCERo Planco S.

XIV. r\ GRATAM famam biduo ante vidoriam, de fub-

lidio tuo, de ftudio, de celeritate, de copiis ! Atque

etiam hoflibus fulis, fpes omnis in te eft : fugiffe enim ex prae-

lio Mutinenfi dicuntur notiflimi latronum duces. Efl autem

non minus gratum extrema delere, quam prima depellere,

Equidem expedlabam jam tuas literas, idque cum multis.

Sperabamque etiam Lepidum, reipublicae temporibus admo-

nitum, tecum et reipublicae fatis effe fadturum. In illam igi-

tur curam incumbe, mi Plance, ut ne quas fcintilla teterrimi

belli relinquatur. Quod fi erit facftum ; et rempublicam divino

beneiicio afFeceris, et ipfe aEternam gloriam confequere. D.

III. Non. Maii.

Plancus Ciceroni.

XV. TJTlS Uteris fcriptisy quce pojlea accidijjentyfcire te, ad rem~

publicam putavi pertinere. Sedulitas inea (utfpero) et

mlhi et reipubllciie tulit fruttum. Namque ajjiduis internuntiis cum

Lcpido egi^ ut, omijfa omni contentione, reconciliataque voluntate

nofra, communi confilio reipublicce Juccurreret y Je, liberos, urbemque

pluris, quam unum perditum abjectumque latronem, putaret ; obje-

quioque meo, Ji itajaceret, ad omnes res abutereiur. Projeci itaque

per Laterenjem internuntium:fidem mibi dedit, Je Antonium,fpro-

hibere provinciaJua non potuijjet, bello perjecuturum : me, ut veni-

rem, copiajque conjungerem, rogavit ; eoque magis, quod et Anto-

nius ah equitatufirmus ejfe dicebatur, et Lepidus fje mediocrem qui-

dem equitatum habebat. Nam etiam ex paucitate ejus, 7ion multis




ante diehus, decem, qut opiimifuerant, ad nie tranjierunt, îbus

rebus ego cognitis cundlatus nonfum : in curfu bofiorum confiUorum

Lepidum adjuvandum putavi. jldventus meus quidprofediurus ef

fet, vidi : vel quod equitatu meo perfequi atque opprimere equitatum

ejus pojjem ; vel quod exercitus Lepidi eam partem, quce corrupta

eji, et ab republica alienata, et corrigere et coercere prcefentia mei

txercitus pojfem. Itaque in Ifara^ flumine maximo^ quod infinibus

efi Allobrogum, ponte uno die fadio, exercitum a. d. quartum Idus

Maii traduxi. Cum vero mihi nuntiatum ejft, L. Antoniiim pra-

tnijjum cum equitibus et cohortibus ad Forum fuUi venijje; fra-

trem cum equitum quatuor millibus, ut occurreret ei, mifi a. d. quin-

tum Idus Maii : ipfe maximis itineribus cum quatuor legio7ubus ex-

peditis et reliquo equitatu fubfequar. Si nos mediocris modo fortuna

reipublicce adjuverit, et audacice perditorum et nofirce folUciiudi^

nis hic finem reperiemus. ôdfi latro, pracognito nodro adventu,

rurfus in Italiam fe recipere cceperit, Bruti erit ofiicium, occurrere

ei : cuifcio nec confilium, nec animum defuturum. Ego tamen,fi

id acciderit, fratrem cum equitatu mittam, quifequatur, Italiam a

vafatione defendat. Fac valeas, meque mutuo diligas.

ClCERO PlANCO.

XVL '^" I H I L poft hominum memoriam gloriolius, nlhil

gratius, ne tempore quidem ipfo opportunius, acci-

dere vidi, quam tuas, Plance, literas. Redditas funt enim fre-

quenti fenatu Cornuto, cum is frigidas fane et inconflantes re-

citaiTet literas Lepidi. Sub eas ftatim recitatae funt tuae, non

iine magnis quidem clamoribus. Cum rebus enim ipfis effent,

et ftudiis beneficiifque in rempublicam, gratifTimcE, tum erant

graviflimis verbis et fententiis. Flagitare fenatus inftitit Cor-

nutum, ut referret jftatim de tuis literis. Ille fe confiderare

velle. Cum ei magnum convicium fieret cundto a fenatu, quin-

que tribuni plebis retulerunt, Servilius rogatus rem diflulit

I i 2



252 EPISTOLARUMego eam fententiam dixi, cui funt aflenfi ad unum. Ea quae

fuerit, ex fenatus-confulto cognofces. Tu, quanquam confilio

non eges, vel abundas potius, tamen hoc animo tffQ debes, ut

nihil huc rejicias ; neve in rebus tam fubitis, tamque anguftis,

a fenatu confilium petendum putes. Ipfe tibi fis fenatus : quo-

cunque te ratio reipublicas ducet, fequare : cures, ut ante fac-

tum aliquid a te egregium audiamus, quam futurum putari-

mus. Illud tibi promitto, quidquid a te erit fadum, id fena-

tum non modo ut fideliter, fed etiam ut fapienter, fa<5tum

eomprobaturum.

PlancusCiceroni.

XVII. y^NTONIUS id, Mali ad Forum Julii cum primis

copiis venit, Fentidius biduifpatio abejl ab eo. Lepidus

ad Forum Foconii ca/ira habet, qui locus a Foro 'JuUi quatuor et

viginti milUa pajjiium abejl, ibique me expedlare conjlituit, quemad-

modum ipfe mihifcripfit. ôdfi omnia mihi integra et ipfe etfortuna

fervarit, recipio vobis celeriter me negotium exfententia confeHurum,

Fratrem nieum, ajfiduis hiboribus concurjationibujque conjeûm,

graviterJe habuijfe, antea tibiJcripfi ; Jed tamen cum primum pojjc

ingredi coepit, non magisfibi, quam reipublica, Je convaluijfe exij-

iimans, ad omnia pericula princeps ejje non recujabat, Sed ego eum

nonjolum hortatus Jum, verum etiam coegi ifio proficijci ;quod et

illa valetudine magis conficere Je, quam mejuvare, pojjet in cafiris %

et quod acerbijjimo interitu conjulum rempublicam nudatam, tali

cive prcetore in urbanis qfficiis indigere exifiimabam, ôdfi

quis

vefirum non probabit, mihi prudentiam in confiUo dejuijfe Jciat, non

ilU erga patriam fidelitatem. Lepidus tamen, quod ego defidera-

bam, Jecit ut Apellam ad me mitteret, quo objide fide ilUus et

Jocietatis in republica adminifiranda uterer. Studium mihijuum L,

Gellius, de tribus Jratribus Sex, Gaviano, probavit, quo ego in-

terprete novijjinie ad Lepidum Jum ujiis, Amicum eum reipublicas



AD FAMILIARES L I B. X. 25^

cognojfe vldeor ; libenterque et fum tejlimonio, et omnibus ero, qui

bene merentur. Fac valeas, meque mutuo diligas, dignitatemque

meam, Ji mereor^ tuearis, Jicut adhuc Jingulari cum benevolentia

feciji.

Plancus Ciceroni.

XVIII. (S) UID in animo habuerim, cum L^vus Nervaque difr

^V^ cejferunt a me, et ex literis quas eis dedi, et ex ipjis,

cognofcere patuijli, qui omnibus rebus conJiUifque meis interfuerunt,

Accidit mihi, quod homini pudenii et cupido fatisfaciendi reipublica

bonifque omnibus accidere folet, ut conflium fequerer periculofum

magis, dum me probarem, quam tutum, quod habere pojfet obtreSla-

tionem. Itaque pofl difcejfum legatorum, cum binis continuis Uteris et

Lepidus me ut venirem rogaret, et Laterenfs multo etiam magis,prope

implorans, obtejiaretur, non ullam rem aliam extimejcens quam ean-

dem, qute mihi quoquefacit timorem, varietatem atque infidelitatem

exercitus ejus ; non dubitandum putavi quinfuccurrerem, meque com-

muni periculo offerrem. Sciebam enim, etfi cautius illud erat confi-

lium, expe£iare me ad Ifaram, dum Brutus trajiceret exercitum, et

cum collega confentienie, exercitu concordi, et bene de republica fen-

tiente, hofiibus obviam ire ; tamen,fi

quid Lepidus bene fentiens

detrimenti cepijfet, hoc omne affignatum iri aut periinacia meê,

aut timori, videbam,fi aut hominem ofienjum mihi, conjundlum cum

republica, non JublevqJJem ; aut ipfe a certamine belli tam necejfarii

me removijjem, Itaque potius pericUtari volui,fi pofjet mea pra-

Jentia et Lepidum iueri, ei exercitumfacere meliorem, quam nimis

cauius videri, SoIUciiiorem certe hominem, nonfuis contra5lis, nemi-

nem puto fuifje. Nam, quce res nullam habebat dubitationem, fi

exerciius Lepidi abfii, ea nunc magnam affert follicitudinem, mag-

numque habei cafum, Mihi enimjt coniigiffet, ut prior occurrerem

Antonio, non mehercules horam confiitiffei ; tanium ego et mihi

confido, eific perculjas iUius copias, Ventidiique Mulionis cafira^




dejpicio. Sed non pojjum non exborrefcere, Ji quid intra cutem Jubeji

vulneris, quod prius nocere poteji, quamjciri curarique pojjit. Sed

certc nij uno loco me tenerein, magnum periculum ipje Lepidus,

magnum eapars exercitus, adiret, quê bene de republicajentit: mag-

nam etiam perditi hojies accejjionem Jbi Jecijfent, J quas copias a

Lepido abjiraxijjent. îcJ adventus meus reprejferit, agam gratias

fortunce, conjanticeque mece, quce me ad hanc experientiam exci-

tavit. Itaque a. d. xii Kal. Jiin. ab IJara cajira movi : pontem

tamen, quem in IJaraJeceram, cafiellis duobus ad capita poftis, reli-

qui ; prajidiaque ibifirma pojui, ut venienti Bruto exercituique ejus

fne mora tranjtus ejfet paratus. Ipje, ut Jpero, diebus otio, quibus

has Uteras dabam, cum Lepidi copiis me conjungam. Vale.

ClCERO PlANCO.

XIX. ^ÛANQJJAM gratiarum adtionem a te non defide-

^ rabam, cum te re ipfa atque animo fcirem effe gra-

tiflimum; tamen (fatendum eft enim) fuit ea mihi perjucunda:

lic enim vidi, quali ea quae oculis cernuntur, me a te amari.

Dices, quid antea ? Semper equidem % fed nunquam illuftrius.

Literze tuae mirabiliter gratse funt fenatui, cum rebus ipfis, quae

erant graviffimae et maximae, fortiffimi animi fummique con-

filii 'y tum etiam gravitate fententiarum atque verborum. Sed,

mi Plance, incumbe, ut belli extrema perficias : in hoc erit

fumma et gratia et gloria. Cupio omnia reipublicae caufa: fed,

mehercules, in ea confervanda jam defatigatus, non multo plus

patriae faveo, quam tuae gloriae ; cujus maximam facultatem

tibi dii immortales, ut fpero, dedere ; quam compledtere, ob-

fecro : qui enim Antonium opprefTerit, is hoc bellum teterri-

mum periculoiiflimumque confecerit. Vale.




CiceroPlanco.

XX. TTA erant omnia, qute iflinc afferebantur, incerta, ut,

quid ad te fcriberem, non occurreret: modo enim quae

veliemus de Lepido, modo contra nuntiabantur. De te tamen

fama conftans, nec decipi poiTe, nec vinci : quorum alterius

fortuna partem habet quandam; alterum proprium efl pruden-

tias tuce. Sed accepi literas a collega tuo, datas Idibus Maiis ;

in quibus erat, te ad fe fcripfiffe, a Lepido non recipi Anto-

nium : quod erit certius, {1 tu ad nos idem fcripferis. Sed mi-

nus audes fortaffe propter inanem lastitiam literarum fuperio-

rum. Verum, ut errare id, Plance, voluifli, (quis enim id

effugerit) lic decipi te non potuiffe, quis non videt? Nunc vero

etiam jam erroris caufa fublata efl: culpa enim illa, Bis ad eun-

dem, vulgari reprehenfa proverbio efl. Sin, ut fcripfifti ad col-

legam, ita fe res habet, omni cura liberati fumus : nec tamen

erimus, priufquam ita effe tu nos feceris certiores. Mea qui-

dem, ut. ad te faepius fcripfi, haec fententia efl : qui reliquias

hujus belli opprefferit, eum totius belli confedtorem fore i

quem te et opto effe, et confido futurum. Studia mea erga te,

quibus certe nulla effe majora potuerunt, tibi tam grata effe,

quam ego putavi fore, minime miror, vehementerque Isetor.

Quae quidem tu, fi redle iflic erit, majora et graviora cognof-*

ces. IV. Kal. Jun.

PlancusCiceroni.

XXI. T} UDERET' me inconjlantlce mearum literarum, Ji non

hcec ex aliena levitate penderent, O-mniafeci, quare Eepi*

do conjuntio ad rempublicam defendendam, minorefollicitudine veflray

êrditis refferem, Qmnia ei petenti recepi, et ultro pollicitus fumy.



\^


fcrlpjique tibl biduo ante, confidere me bono Lepido ejfe ufurum, com-^

inunique confiUo bellum adminifiraturum. Credidi chirographis ejuSy

affirmationi prafentis Laterenfis, qui tum apud me erat, reconcilia'

remque me Lepido, fidemque haberem, orabat. Non licuit diutius

hene de eo fperare. lllud certe cavi, et cavebo, ne mea credulitate

reipublicce fummafallatur. Cum, in Ifarafiumine uno die ponte ef-

fe£lo, exercitum traduxifiem, pro magnitudine rei celeritatem adhi-

hens, quod petierat per literas ipfe, ut maturarem venire; prafio

mihi fuit fiator ejus cum literis, quibus ne venirem denuntiabat %

fe poffie perfe conficere negotium ; interea ad Ifaram expedlarem. In-

dicabo temerarium meum confdium tibi : nihilominus ire decreram,

exifiimans eum focium gloriiê vitare. Putabam pofie me nec de laude

jejuni hominis delibare quidquam, et fubejfe tamen propinquis lo-

cis, ut,fi

durius aliquid effet, fuccurrere celeriter pojfem. Ego non

malus homo hoc fufpicabar : at Laterenfis, vir fanSiiffimus, fiuo

chirographo mittit mihi hteras, in eifque defperans defe, de exercitu,

de Lepidifide, querenfque fe defiitutum : in quibus aperte denuntiat,

videam ne fallar ; fuam fidem folutam ejfe ; reipublic^ ne dejim.

ExempJar ejus chirographi Tfitio mifi : ipfia chirographa omnia, et

quibus credidi, et ea quibusfidem non habendam putaviy L^vo Cif-

pio dabo perferenda, qui omnibus his interfuit rebus. Accejfit eo, ut

milites ejus, cum Lepidus concionaretur, improbi per fe, corrupti

etiam per eos qui prafunt Canidios, Rufrenofque, et aeteros, quos,

cum opus erit,fcietis, conclamarint viri boni, pacemfie velle, neque

cjfe cum ullis pugnaturos, duobus jam confulibus fingularibus occi-

fis, tot civibus pro patria amiffis, hofiibus denique omnibus judica-

tis, honifque publicatis. Neque hoc aut vindicarat Lepidus, aut fa-

narat. Huc me venire, et duobus exercitibus conjun£iis objicere exer-

citum fideliffimum, auxilia maxima, principes Gallia, provinciam

cundiam, fumma dementia et temeritatis ejfe vidi ; mihique,fi ita

opprejfus ejfem, remque publicam mecum prodidijfem, mortuo non

modo honorem, fed mifericordiam quoque, defuturum. Itaque redi-

iurusfum, nec tanta munera perditis hominibus dari pojfefinam. Ut

ixercitum locis habeam opportunis^ provinciam tuear, etiamfi

ille




€xercilus defcierit, omniaque integra fervem, dabo operam, quoad

exercitus hucfummiitaiist parique felicitate rempuhlicam hic vin-

diceiis,

Necdepugnare,

f occafiotulerit

% nec objideri, fi neceffefue-rit ; nec mori,

fi cafus inciderit, pro vobis paratiorfuit quifquam.

âre hortor te, mi Cicero, cxercitum huc trajiciendum quam pri-

mum cures ; et matures prius, quam hofies magis corrohorentur, et

noflri perturbentur . In quofi

celeritas erit adhibita, Refpublica in

poffeffione viciorice, deletis fceleratis, permanebit. Fac valeas, me^

que diUgas. Fratrem meum tihi, fortiffimum civem et ad omnia

paratifimum, excifem literis ? qui ex labore in fehriculam incidit

affiduam et fitis molefiani. Cum primum poterit ifiuc recurrere, non

dubitahit, ne quo loco reipublicce defit. Meam dignitatem cornmen-

datam habeas, rogo. Concupifcere me nihil oportet : habeo te et

amantiffimum mei, et, quod optavi, fmnma audloritatis. 'Tu vide-

ris, quantum et quando tuum munus apud me velis effe. lânium

ie rogo in Hirtii locum me fubdas^, et ad tuum amorem, et ad meant

obfervantiam.

ClCERO PlANCO,

XXII. T N te et in collega omnls fpes eft, diis approbantibus.

Concordia veftra, quas fenatui declarata literis veftris

«ft, mlrifice et fenatus et cund:a civitas deledlata eft. Quod ad

me fcripferas de re agraria -, fi confultus fenatus eifet, ut quif-

que honoriiicentiffimam de te fententiam dixiffet, eam fecutus

eifem : qui certe ego fuillem. Sed, propter tarditatem fenten-

tiarum, moramque rerum, cum ea, quae confulebantur, ad exi-

tum non pervenirent y commodiffimum mihi Plancoque fratri

vifum eft, uti eo, quod ne noftro arbitratu componeretur,

-quis fuerit impedimento, arbitror te ex Planci literis cogno-

viffie. Sed five in fenatus-confulto, five in casteris rebus, defi-

deras aliquid.^ lic tibi perfuade, tantam effe apud omnes bonos

tui caritatem, ut nullum genus ampliffimaE dignitatis excogitari

ToM. VII. K k




poffit, quod tibi non paratum lit. Literas tuas vehementer ex-

pcdlo, et quidem tales, quales maxime opto, Vale,

Plancus Ciceroni.

XXIIL "KJUN^JJAM mehercules, ml Clcero^ me posnitebh maxi-

ma pericula propatriafubire, dum,Ji quid acciderit mihi,

a reprehenjione temeritaiis abfim. Confiterer imprudentia me lapfum,fi

unquam Lepido ex animo credidiffem, Credulitas enim error efi ma-

gis, quam culpa, et quidem in optimi cujufque mentem facilUme

irrepit. Sed ego non hoc vitio pene fum deceptus : Lepidum enim

pulchre noram. îd ergo efl f Pudor me, qui in bello maxime efi

periculofus, hunc cafum coegit fubire, Nam, fi uno loco effem, ve-

rebar ne cui obtreSlatorum viderer et nimium pertinaciter Lepido

offenfus, et mea paiientia etiam alere bellum. Itaque copias prope

in confpedium Lepidi Antoniique adduxi, quadragintaque milUum

paffuumfpatio relidlo confedi, eo coffilio, ut vel celeriter accedere,

velfalutariier recipere me, pojjem, Adjunxi hcec in loco eligendo,

flumen oppoftum ut haberem, in quo mora tranftus ejfet : Fo-

contiifub manu ut effent, per quorum loca mihifideliter pateret iter,

Lepidus, defperato adventu meo, quem non mediocriter captabat,

fe cum Antonio conjunxit a. d. iv Kal. Junias ; eodemquc die ad me

cafira moverunt. Viginti milUa paffuum cum abejfent, rcs mihi nun-

tiataefi.

Dedi operam deum benignitate, ut et celeriter me recipe-

rem, et hic difcejfus nihilfugcefimile haberet ; non miles ullus, nofi

eques, non quidquam impedimentorum, omitieretur, aut ab ilUs fer-

veniibus latronibus interciperetur. Itaque pridie Non, Jun. omnes

copias Ifaram trajeci, poniefque, quos feceram, interrupi, ut fpa-

tium ad colligendumfe homines haberent, et ego me interea cum col-

lega conjungerem, quem triduo, cum has dabam literas, expedla-

bam. Laterenfis nofiri etfidem et animumfingularem in rempubli-

cam femperfaiebor : fed certe nimia ejus indulgentia in Lepidum ad

heec pericula perfpiciendafacii eum minusfagacem. î quidem cum




infraudemfe dedu5lum videreft inanusy quasjujltus in Lepidi per-

niciem armajfety fibi aferre conatus eji. In quo cafu tamen inter-

pellatus, et adhuc vivit^ et dicitur viSlurus : fed tamen de hoc mihi

parum certum ejl. Magno cum dolore parricidarum elapfusfum his:

veniebant enim eodemfurore in me, quo in patriamy incitati. Ira -

cundias autem harum rerwn recentes habebant : quod Lepidum caf-

tigare non dejiiteramy ut extingueret bellum ; quod colloquiafaSfa

improbabam ; quod legatos fide Lepidi mijjos ad me in confpeSlum

venire vetaveram ; quod C. Catium Fêjiinum, tribufjum militum,

mijfum ab Antonio ad me cum literis, exceperam, In quo hanc capio

voluptatem, quod certe, quo magis me petiverunt, tanto majorem his

frufiratio dolorem attulit. Iû, mi Cicero, quod adhuc fecifii, idem

prajla, ut vigilanter nervofeque nos, quifiamus in acie, Jubornes.

Veniat Ccejar cwn copiis, quas habetfrmijjimas ; aut,fi ipjum aliqua

res impedit, exercitus mittatur -, cujus ipfius magnum agitur pericu-

lum. îidquid aliquando futurumfuit in cafiris perditorum contra

patriam, hoc omnejam convenit. Pro urbis verofalute cur non om-

nibusfacultatibus, quas habemus, utamur ? ôdfi vos ifiic non de^

jueritis, profedlo, quod ad me attinet, omnibus rebiis abunde reipub-

liccefatisfaciam. Te quidem, mi Cicero, in dies, mehercules, habeo

cariorem -,follicitudinefque meas quotidie magis tua merita exacuunt,

ne quid aut ex amore, aut exjudicio tuo, perdam. Opto, ut mihi liceat

jam, prcefenti pietate meorum qfficiorum tua beneficia tibifacereju-

cundiora. OSiavo Idus Jun. Cularone, exfinibus Allobrogum.

Plancus Imp. Cos. design. Ciceroni S. D.

XXIV. 'pACERE nonpofium, quin infingulas res meritaque tua

tibi gratias agam. Sed j?iehercuIesfacio cum pudore. Ne^

que enim tanta necej/itudo, quantam tu mihi tecum efie voluifii, defi--

derare videtur gratiarum a5lionetn : 7ieque ego libenter pro maximis

tuis beneficiis tam vili munere defungor oratioitis -, et malo prafens

obfervantia, indulgentia, ajfiduitate, memorem me tibi probare. ôd

K k 2



26o EPISTOLARUMJi mihi vha contigerttt omnes gratas amicitiasy atque etiam pias

propinquitatesy in tui obfervantia, indulgentiay ajjiduitate, vincam.

Amor enim tuus, ac judicium de mcy utrum mihi plus_ dignitatis in

perpetuum, an voluptatis quotidie, Jit allaturus, nonfacile dixerim,

De militum commodis fuit tibi curce ; quos ego non potentice mece

caufa (nihil enim me nonfalutariter cogitarefcio) ornari volui afe-

natu : fed primum, quod ita meritos judicabam ; deinde, quod ad

omnes cafus conjunSiiores reipublica effe volebam ; novifjime, ut ab

omni omnium follicitatione averfos eos, tales vobis praftare pofjem,

quales adhuc fuerunt. Nos adhuc hic omnia integrafufinuimus :

quod confilium nofrum, etfi, quantafit aviditas hominum, 72on fine

caufa, talis viBorice, fcio, tameti vobis probarifpero. Non enim,

fi quid in his exercitibusfit offenfum, magna fubfidia refpublica ha-

bet expedita, quibus fubito impetu ac latrocinio parricidarum refif-

tat. Copias vero noftras notas tibi effe arbitror. In cafris meis legio-

nesfunt veterance tres, tironum vel luculentifjima ex omnibus una :

in caflris Bruti una veterana legio, altera bima, oSlo tironum. Ita

univerfus exercitus numero amplijimus efi,firmitate exiguus. îan-

tum autem in acie tironi fit committendum, nimium fcepe expertum

habemus. Ad hoc robur nofirorum exercituum,fve Africanus exer-

citus, qui efi veteranus, fve Ccefaris, accefjiffet, cequo animofum-

mam rempublicam in dfcrimen deduceremus. Aliquanto autem pro-

pius effe, quod ad Ccefarem attinet, videbamus. Nihil defiti eum

iiteris hortari, neque ille intermifit qffirmare, fe fine fnora- venire ;

cum interim averfum illum ab hac cogitatione ad alia confilia video.

fe contulijje. Ego tamen ad eum Furnium nofrum cwn mandatis

literifque mifi, fi quid Jorte projcere poffet. Scis tu, mi Cicero,

quod ad Ccjaris amorem attinet, Jocietatem tnihi ejfe tecum : vel

quod in Jamiliaritate Ccejaris, vivo illo, jam tueri eum et dili-

gerejuit mihi necefje ; vel quod ipje, quoad ego nojfe potui, modera-

tijjimi atque humanijjimiJuitJenjus ; vel quod ex tajn injigni ami-

citia jnea, atque Ccejaris, hunc filii loco, et illius et vefiro judicio

fubfiitutum, non proinde habere turpe mihi videtur. Sed, quidquid

tibi Jcribo, dolenter mehercule magis, quam inimice, Jdcio. ôd



AD FAMILIARES LIB. X, 261^

vhif A?itonius hodk, quod Lepidus una ejiy quod exercitus hahenf

non contemnendosy quodfperanty quod audent, id omne Ccefari accep-

tum referre pojfunt, Neque egofuperiora repetam. Sed ex eo tempo-

re, quo ipfe mihi profeffus ef fe 'venire, fi venire voluijfet, aut op-

preffumjam bellum effet, aut in adverfj/imam ilU Hifpaniam cum

detrimento eorum maximo detrufum. ^ce mens eum, aut quorum

conflia, a tanta gloria, fbi vero etiam neceffaria acfalutari, avo-

carint, et ad cogitationem confulatus bimefris, fummo cum terrore

hominwn, et infufa cum efiagitatione, tranfulerint, exf.utare non

poffum. Multum in hac re mihi videntur necejfarii ejus, et reipub-

licce et ipfus cauja, profcere pojje ; plurimum, ut puto, tu quo~

que, cujus ille tanta merita habet, quanta 7iemo, prceter me : nun-

quam enim oblivifcar, maxifna ac plurima me tibi debere. De his

rebus, ut exigeret cum eo, Furnio mandavi, ôdf, quantufn de-

beo, habuero apud eum auBoritatem, plurimum ipfumjuvero. Nos

interea duriore conditione bellum fufinemus, quod neque expeditifji-

mam dimicationem putamus, neque tamen refugiendo commiffuri fu-

musy ut majus detrimentum refpublica accipere pqffit. ôdf aut

Ccefarfe refpexerit, aut Africance legiones celeriter venerint, fecu-

ros vos ab hac parte reddemus. 'Tu, ut infituifi, me diligas rogo^

proprieque tuum effe, tibi perfuadeas, v. Kal. Sext, ex cafris.

ClCERO FuRNio S. D.

XXV. C I interefl, id quod homines arbitrantur, reipublicse

te, ut inftituifti atque fecifti, navare operam, rebuf-

que maximis, qus ad extinguendas reliquias belli pertinent, in-

terefTe ; nihil videris melius, neque laudabilius, neque honef-

tius, facere pofTe : iftamque operam tuam, navitatem, animum

in rempublicam, celeritati prceturce anteponendum cenfeo. Nolo

enim te ignorare, quantam laudem confecutus lis : mihi crede,

proximam Planco, idque ipfius Planci teftimonio, prasterea

fama fcientiaque omnium. Quamobrem ii quid operis tibi etiam



262 EPISTOLARUMnunc reftat, id maximo opere cenfeo perfequendum: quid enim

honeftius ? aut quid honeflo anteponendum ? Sin autem fatis-

fad;um reipublicae putas, celeriter ad comitia, quando mature

futura funt, veniendum cenfeo ; dummodo ne haec ambitiofa

feftinatio aliquid imminuat ejus glorias, quam confecuti fumus,

Multi clariffimi viri, cum reipublicae darent operam, annum

petitionis fuae non obierunt. Quod eo facilius nobis ell, quod

non eft annus hic tibi deftinatus; ut, fi sdilis fuiffes, pofl bien-

nium tuus annus effet. Nunc nihil praetermittere videbere ufi-

tati, et quafi legitimi, temporis ad petendum. Video autem,

Planco confule, etfi etiam fme eo rationes expeditas haberes,

tamen fplendidiorem petitionem tuam fore, fi modo ifla ex fen-

tentia confe(5ta effent. Omnino plura me fcribere, cum tuum

tantum confilium judiciumque fit, arbitrabar non ita necefTe j

fed tamen fententiam meam tibi ignotam effe nolebam. Cujus

efl haec fumma, ut omnia te metiri dignitate malim, quam

ambitione; majoremque frud:um ponere in perpetuitate laudis,

quam in celeritate prasturae. Haec eadem locutus fum domi

meae, adhibito Q^fratre meo, et Caecina, et Calvifio, fludio-

fiflimis tui, cum Dardanus, libertus tuus, intereffet. Omnibus

probari videbatur oratio mea : fed tu optime judicabis. Vale.

M. ClCERO FURNIO S. D.

XXVI. T ECTIS tuis literis, quibus declarabas, aut omit-

tendos Narbonenfes, aut cum periculo dimican-

dum j illud magis timui;quod vitatum non molefle fero.

Quod de Planci et Bruti concordia fcribis, in eo vel maximam

fpem pono vid:oriae, De Gallorum fludio nos aliquando nofce-

mus, ut fcribis, cujus id opera maxime excitatum fit. Sed jam,

mihi crede, cognovimus. Itaque jucundiffimis tuis literis flo-

machatus fum in extremo. Scribis enim, fi in Sextilem comi-

tia, cito te; fm jam confedta, citius, ne diutius cum periculo




fatuus fis. O mi Furni, quam tu caufam tuam non nofti, qui

alienas tam facile difcas ! Tu nunc candidatum te putas, et id

cogitas, ut aut ad comitia curras ; aut, fi jam confedla,

domituas fis ; fcilicet ne cum maximo periculo, ut fcribis, flultiffi-

mus fis. Non arbitror te ita fentire : omnes enim tuos ad lau-

dem impetus novi. Quod fi, ut fcribis, ita fentis ; non magis

te, quam de te judicium reprehendo meum. Te adipifcendi

magiflratus leviflimi et divulgatiflimi, fi ita adipifcare, ut ple-

rique, praepropera feflinatio abducet a tantis laudibus, quibus

te omnes in caelum jure et vere ferunt ? Scilicet id agitur,

utrum hac petitione, an proxima, prstor fias ; non, ut ita

de republica mereare, omni honore ut digniflimus judicere ?

Utrum nefcis, quam alte afcenderis ? an pro nihilo id putas ?

Si nefcis, tibi ignofco ; nos in culpa fumus : fin intelligis ;

ulla tibi efl praetura, vel officio, quod pauci, vel gloria, quam

omnes, fequuntur, dulcior ? Hac de re et ego et Calvifius,

homo magni judicii, tuique amantifiimus, te accufamus quo-

tidie. Comitia tamen, quando ex his pendes, quantum fa-

cere pofTumus, quod multis de caufis reipublicae arbitramur

conducere, in Januarium menfem protrudimus. Vince igitur,

€t vale^

CiGERO Lepido S.

XXVII. /^ U O D mihi, pro fumma erga te benevolentia,

* magns curae efl, ut quam ampliflima dignitate

fis, molefle tuli, te fenatui gratias non egiffe, cum effes ab eo

ordine ornatus fummis honoribus. Pacis inter cives concili-

andae te cupidum effe lastor : eam fi a fervitute fejungis, con-

fules et reipublicae et dignitati tuas : fin ifla pax perditum ho-

minem in poffeflionem impotentiflimi dominatus reftitutura

efl, hoc animo fcito effe omnes fanos, ut mortem fervituti an-

teponant. Itaque fapientius, meo quidem judicio, facies, fi te



264 EPISTOLARUMin iftam paciiicationem non interpones, quae neque fenatui, nec

populo, neque cuiquam bono, probatur. Sed haec audies ex

aliis, aut certior fies literis. Tu pro tua prudentia, quid opti-

mum fadu lit, videbis.

CiCERo Trebonio S.

XXVIII. r\ U A M vellem ad illas pulcherrimas epulas me^ Idibus Martiis invitalTes ! reliquiarum nihil ha-

beremus. At nunc cum his tantum negotii eft, ut veftrum illud

divinum in rempublicam beneficium nonnullam habeat quere-

lam. Quod vero a te, viro optimo, fedu(5lus eft, tuoque bene-

ficio adhuc vivit haec peflis ; interdum, quod mihi vix fas efl,

tibi fubirafcor : mihi enim negotii plus reHquifti uni, quam,

praeter me, omnibus. Ut enim primum poft Antonii foedifii-

mum difcefium fenatus haberi libere potuit, ad illum animum

meum reverti priftinum, quem tu cum cive acerrimo, patre

tuo, in ore et amore femper habuifli. Nam, cum fenatum a.

d. XIII Kal. Januarias tribuni plebis vocavilTent, deque alia re

referrent, totam rempublicam fum complexus, egique acerri-

me, fenatumque jam languentem et defeffum ad priflinam vir-

tutem confuetudinemque revocavi, magis animi, quam in-

g&nii, viribus. Hic dies, meaque contentio atque adlio, fpem

primum populo Romano attulit libertatis recuperands. Nec

vero ipfe poflea tempus ullum intermifi de repubhca non cogi-

tandi folum, fed etiam agendi. Quod nifi res urbanas adlaque

omnia ad te perferri arbitrarer, ipfe perfcriberem; quanquam

eram maximisoccupationibus impeditus. Sed illa cognofces ex

aliis j a me pauca, et ea fummatim. Habemus fortem fenatuni;

confulares partim timidos, partim male fentientes. Magnum

damnum fadtum efl in Servio. L. Casfar optime fentit : fed,

quod avunculus eft, non acerrimas dicit fententias. Confules

cgregii ; praeclarus D. Brutus : puer egregius Casfar, de quo




fpero equidem reliqua : hoc vero certum habeto, nifi ille ve-

teranos celeriter confcripfifTet, legionefque duae de exercitu

Antonii adejus fe

audtoritatem contulilTent, atque is oppo-fitus effet terror Antonio, nihil Antonium fceleris, nihil cru-

delitatis, prseteriturum fuiffe. Hsec tibi etfi audita effe arbi-

trabar, volui tamen notiora effe. Plura fcribam, fi plus otii

habuero. Vale.

CiCERO Ampio Balbo,

XXIX.

TÊmeo fludio erga falutem et incolumitatem tuam,

credo te cognoffe ex literis tuorum; quibus mc

cumulatiflime fatisfeciffe certo fcio : nec his concedo, quan-

quam funt fingulari in te benevolentia, ut te falvum malint,

quam ego. Illi mihi neceffe eft concedant, ut tibi plus, quam

ipfi, hoc tempore prodefTe pofTim ; quod quidem nec defliti

facere, nec defiftam : et jam in maxima re feci, et funda-

menta jeci falutis tuas. Tu fac bono animo magnoque iis,

meque tibi nulla re defuturum effe confidas. Pridie Nonas

Quintiles.

GalbaCiceroni So

XXX. CEPriMO-DECIMO Kaknd. Maii, quo iie Panfa

in cajlris Hirtii eratfuturus^ cum quo ego eram, (nam

ei obviam procejferam millia pajjuum centum, quo maturius veniret)

Antonius- legiones eduxit duas, fecundam et quintam-tricefmam, et

cohortes pratorias duas, unam fuam, alteram Si/ani, evocatorum

partem, Ita obviam venit nobis, quod nos quatuor legiones tironum

baberefolum arbitrabatur, Sed noSlu, quo tutius ventre in cajira

pojfemus, legionem Martiam, cui ego prceejfe Jblebam, et duas

cohortes pratorias, miferat Hirtius ?iobis, Cum equites Antonii

ToM. vn. L 1



266 EPISTOLARUMapparwjjenfi contineri neque legio Martia, neque cohortes prcetoria

potuerunt j quasfequi ccepimus coaBi, quoniam eas retinere non po^

teramus. Antonius ad Forum Gallorumfuas copias contijiebat, neque

Jciri volebat, fe legiones habere ; tantum equitatum et levem arma-

tiiram ofiendebat. Pofeaquam vidit fe invito legionem ire Panfa,

Jequi fe duas legiones jufjit tironum. Pofteaquam angufias paludis

etflvarum tra?ifvimusy acies eji infruSia a nobis duodecim cohor^

tium. Nondum venerajit legiones dua. Repente Antonius in aciem

fuas copias de vico produxit, etfne mora concurrit. Primo ita pug-

natum efy ut acrius non fojjet ex utraque parte pugnari ; etfi dexte-

rius cornuy in quo ego eram cum Martice legionis cohortibus o5lo,

impetu primo fugaverat legionem tricefimam-quintam Antoniiy utamplius paffics quingentos ultra aciem, quo loco feterat, procejferit.

Itaqucy cum equites nofrum cornu circuire vellenty recipere me cce-

piy et levem armaturam opponere Maurorum equitibus, ne averjos

nofros aggrederentur. Interim video me effe inter Antonianosy An-

toniumque pojt me ejfe aliquanto. Repente equum immiji ad eam le-

gionem tironumy quce veniebat ex cajirisy fcuto rejeBo. Antoniam

me infequi : nofri pila conficere velle. Ita nefcio quo fatofumfer-

vatusy quodfum cito a nofiris cognitus. In ipfa Mmiliay ubi cohors

Ccefaris pratoria erat, diu pugnatum efi. Cornufijiifterius y quod erat

infrmiusy ubi Martice legionis duê cohortes eranty et cohors pree'

toriay fedem referre cceperunty quod ab equitatu circuibantury quo

vel Ilurimum valet Antonius. Cum omnesfe recepiffent nofiri ordi-

nesy recipere me novifpmus ccepi ad caftra. Antoniusy tanquam vic-

tory caftra putavit fe poffe capere. ô cum venity complures ibi

amiftt, nec egit quidquam. Audita rcy Hirtius cum cohortibus vi-

ginti veteranis redeunti Antonio in fua caftra occurrity copiafque-

ejus omnes delevity fugavitque eodem locoy ubi erat pugnatumy ad

Forum Gallorum. Antonius cumequitibus

hora nodiis quarta fein caftrafua ad Mutinam recepit. Hirtius in ea caftra rediity unde

Panfa exieraty ubi duas legiones reliqueraty quce ab Antonio erant

oppugnatce . Sic partem majorem fuarum copiarum Antonius ami-

Jit veteranarum. Nec id tamen Jine aliqua jaifura cohortium




^ratorianarum nojlrarum et kgionis Martice Jieri potuit. Aquiloe

duat Jignafexagintafunt relata Antonii. Res bene gejla eji. A. d.

xii Kal. Maiiy ex cajiris.

C. ASINIUS POLLIO ClCERONl S. D.

XXXI. 71/TINIME mirum tihi dehet videriy nihil mejcrjjijji

de repubiicay pojieaquam itum eji ad arma. Namjaltus

Cajiulonenjisy quijemper tenuit nojiros tabeliariosy etji nuncfrequen-

tioribus latrociniis infejiior faSlus eji, tamen nequaquam tanta in

mora ejiy quanta qui iocis omnibus dijpofti ab utraque farteJcrutan^

tur tabeilarios et retinent. Itaque^ niji nave perlatce iitera ejjenty

omnino nefcirem, quid ificfieret. Nunc vero na6lus occafioneniy poji"

eaquam navigari coeptum ejiy cupidij/ime, et quam creberrime -poteroy

fcribam ad te. Ne movear ejusfermonibusy quem tametfi nemo ejt

qui videre velit, tamen nequaquam proinde ac dignus ef, oderunt

homines, periculum non eji : adeo eji e?iim invijus mihi, ut nihil non

acerbum putem, quod commune cum iilo Jit, Natura autem mea

etjiudia trahunt me adpacis et iibertatis cupiditatem, Itaque iilud

initium civHis bellifape defevi, Cum vero non liceret mihi nuliius

partis ejje, quia utrobique magnos inimicos habebam , ea cafirafugi,

in quibus plane tutum me ab infidiis inimici fciebam non futu-

rum. Compulfus eo, quo minime volebam ; ne in extremis ejfem,

piane pericula non dubitanter adii. Cafarem vero, quod me in tanta

fortuna, modo cognitum, vetufiifjimorum famiiiarium loco habuit,

dilexi fumma cum pietate et fide. ^^ mea fententia gerere mi/jt

. licuit, itafeci, ut optimus quifque maxime probarit : quodjufiusfum

€0 tempore, id itafeci, ut appareret invito imperatum effe. Cujus

faSti injufiiffima invidia erudire me potuit, quam jucunda iibertas,

et quam mifera fub dominatione vita effet. Ita, fi id agitur, ut

rurfus in potefiate omnia uniusfint, quicunque isefi, ei me profiteor

inimicum : nec pericuium efiuilum, quodpro libertate aut refugiam,

aut deprecer, Sed confuies neque fenatus-confultOy neque iiferis,

L 1 2



268 EPISTOLARUMprceceperant mihi, quidfacerem. JJnas enim poji Idus Niartias de^'

mum a Panfa literas accepiy in quibus hortatur me, ut Senatuifcri-

bam, me et exercitum in potejlate ejusfuturum ; quod, cum Lepidus

conciojtaretur, atque omnibusfcriberet, fe confentire cum Antoniop

maxime contrarium fuit . Nam quibus commeatibus, invito illo, per

iUius provinciam legiones duccrem ? aut, f c^tera tranjijfem, num

etiam Alpes poteram tranfvolare, qune prafdio illius tenentur P

Adde huc, quod perferri liteâ nulla conditione potuerunt : fexcen-

iis enim locis excutiuntur, deinde etiam retinentur a Lepido tahel-

larii : Illud me Cordub^ pro concione dixijfe, nemo vocabit in du'

bium, provinciam me nulli, nf qui ab Senaiu mijfus venijft, tra-

diturum. Nam de legione tricefma tradenda quantas habuerim

conientiones, quid ego Jcribam f â tradiia, quanto pro repuhlica

infirmiorfuturusfuerim, quis ignorat f hac enim legione noli acrius

aui pugnacius quidquam putare. âre eum me exifiima ejfe, qul

primum pacis cupidijfmusfim ; omnes enim cives plane fiudeo ejfe

Jalvos : deinde, qui et me et Rempublicam vindicare in liherta-

tem paraius fim. ôd familiarem meum tuorum numero habes^.

opinione tua mihi gratiusefi.

Invideo illi tamen, quod ambulat et

jocatur tecum. ^^res, quanti cefiimem f fi unquam licuerit vi-

vere in otio, experieris : nullum enim vefiigium abs te recejjurus

Jum. Illud vehementer admiror, non Jcripfijfe te mihi, manendo in

provincia, an ducendo exerciium in Italiam, reipuhlica magis Ja^

tisfacere pofiim. Ego quidem, etfi niihi tutius ac minus laboriojum

efi manere, tamen, quia video tali tempore multo magis legionibus

opus ejfe: quam provinciis, quce prajeriun recuperari nullo negoiio

pofjunt, confiitui, ut nunc efi, cum exercitu proficijci. Deinde ex

liieris, quas Panjce mifi, cognojces omnia : nam earum iihi exem'^

plar mifi. xvii Kal, April. Cordubce. Vale.



AD FAMILIARES LIB. X, 269

C. ASINIUS POLLIO ClCERONI,

XXXII. Z}j4LBUS quajior^ magna nimerata pecmiia^ magno^

pondere auri^ majore argenti^ coa5io de publicis exac-

tionibus, nejlipendio quidem militibus reddito, duxit fe a Gadibus\ et

triduum tempejiate retentus ad Calpen, Kal. 'Juniis trajecit fefe in

regnum Bogudis, plane bene peculiatus. His rumoribus utrum Gades

referatur, an Romam, (adfingulos enim nuntios turpiffime confiUa

mutat) nondumfcio. Sed prêterfurta, et rapinas, et virgis cafos

focios, hac quoquefecit, ut ipfe gloriarifolet, eadem, quce C. Cce-

Jar : ludis, quos Gadibus fecit, Herennium Gallum, hifirionem,

fummo ludorum die annulo aureo donatum, in xiv feffum deduxit;

tot enimfecerat ordines equefiris loci : quatuorviratum fibi proro-

gavit : comitia biennii biduo habuit, hocefi, renuntiavit quos ei vi-~

fum efi : exules reduxit, non horum temporum, fed illorum, quibus

a feditiofis fenatus trucidatus aut expufus efi, Sex. Varo procon'

fule, Illa verojam ne Cafaris quidem exemplo : quod ludis pratex-

tam de fuo itinere ad L, Lentulum proconfulem follicitandum po-

fuit : et quidem, cum ageretur, flevit, memoria rerum gefiarum

commotus. Gladiatoribus autem Fadium quendam, militem Pom-peianum, quia, cum deprejfus in- ludum bis gratis depugnafjet^,

audlore fefe nolebat, et ad populum confugerat ;primum Gallos

equites immfit in populum, (conjedli enim lapides funt in eum^

cum abriperetur Fadius) deinde abfiraEium defodit in ludo, et vi-

vum combuffit ; cum quidem pranfus, nudis pedibus, tunica folu"

ta, manibus ad tergum rejeSiisy inambularet, et illi mifero quiri-

tanti, Civis Romanus natus fum, refponderet : Abi nunc, po-

puli fidem implora. Befiiis vero cives Romanos, etiam in his

circulatorem quendam auSlionum, notiffimum hominem Hifpali, quia

deformis erat, objecit. Cum hujufcemodi portento res mihifuit, Sed

de illo plura coram, Nunc, quod prafiat, quid me velitisfacere^-




conjlhuite. 'Tres leglones jirmas hahco, quarum unam vicejimam

oUlavam cum adfe initio belli arceffijfet Antonius hac polUcitatione,

quo die in cajira venijfet, denarios quingenosJingulis militibus datu-^

rum; in vidloria vero eadem prcemia^ quce Juis legionibus\ (quorum

quis ullumjinem aut modum futurum putavit ?) incitatijfimam re^

tinui, cegre mehercules ; nec retinuiJJem^Ji uno loco habuijjem^ utpote

cumjingulce qucedam cohortes Jeditionem fecerint. Reliquas quoque

legiones non defiitit literis atque infnitis pollicitationibus incitare,

lêc vero minus Lepidus urft me et Juis et Antonii literis, ut le-

gionem trige/tmam mitteremfbi. Itaque quem exercitum neque ven-

dere ullis pmmiis volui, nec eorum periculorum metu, qua viclori-

bus illis portendebantur, diminuere, dehetis exifiimare retentum et

confervatumreipuhlica ejfe ; atque ita credere, quodcunque imperaj-

Jetis, fa5turum fuijfe, Ji, quod juffi/lis, feci. Nam et provinciam

in otio, et exercitum in mea potefiate, tenui : finibus mea provincia

nufquam excefjii militem non modo legionariutn, fed ne auxiliarium

quidem ullum, quoquam mifi : et, fi quos equites decedentes nac-

ius fum, fupplicio affeci. ârum rerum frudlum fatis magnum,

republicafalva, iulijfe me putabo. Sed refpublicafi

mejatis novijjet,

€t major parsjenatus ; majores ex me Jru5ius tulijfet. Epifiolamy

quam Balbo, cum etiam nunc in provincia ejfet, Jcripfi, legendam

iibi

mfi:etiam Pratextam,

fivoles legere, Gallum Cornelium,fa-

• miliarem meum, pofciio. vi Idus Junias, Corduba,

POLLIO ClCERONI S. P.

XXXIII. C/ vales, bene efi: ego quoque valeo. ôd tardius cer-

tior fierem de prieliis apud Mutinamfadtis, Lepidus

efecit, qui meos tabellarios, novem dies retinuit : tametfi tantam ca-

lamitatemreipuhlica quam tardijfime audire optandum

efi;

Jedillis,

qui prodejfe nihil pojfunt, neque mederi. Atque utinam eodem Jenatus-

conjulto, quo Plancum et Lepidum in Italiam arcejfifiis, me quoque




jujjijfeiis venire. Profedlo non accepijfet refpublica hoc vulnus : quoji

qui latantur in prafentia, quia videntur et duces et veterani Cajaris

fartium interiijfe ; tamen pojlmodum necejje ejl doleant, cum vajlita-

tem Italia rejpexerint. Nam et robur et Joboles militum interiity Ji

quidem qua nuniiantur, ulla ex parte vera Junt. Neque ego non

videbam, quanto ujui reipublicce ejjem futurus^ fi ad Lepidum ve^

nijfem : omnem enim cunSlaiionem ejus dijcujjijfem, prcefertim adju-

tore Planco. Sed Jcribenti ad me ejujmodi literas, quas leges, et

concionibus videlicet, quas Narbone habuijfe dicitur, Jimiles, pal-

parer plane necejfe erat, f vellem commeatus, per provinciam ejus

iter faciens, hahere. Praterea verebar, nef antequam ego inccepta

perfcerem, pralium confedium ejfet, pium meumconflium

raperent

in contrariam partetn obtrediatores mei, propter amicitiam, qua

mihi cum Antonio, non major tamen quam Planco, fiiit. Itaque a

Gadibus tnenfe Aprili hinis iabellariis in duas naves impoftis, et

tibi, et confulibus, et Odiaviano, fcripf, ut me faceretis certiorem,

quonam modo plurimum pojfem prodejfe reipublicce. Sed, ut rationem

ineoy quo die prcelium Panja commift, eodem a Gadibus naves pro-

fedlcefunt. Nulla enim pof hiememfuit ante eam diem navigatio,

Kt hercules longe remoius ab omnifufpicione futuri civilis tumultus,

penitus in Luftania legiones in hibernis collocaram. Ita porrofifi-

navit uterque confligere, tanquam nihil pejus timerent, quam nefine

maximo reipublicce detrimento bellum componeretur. Sed,fiproperan-

dumfiuit, nihil non fummi ducis confilio gejfjfe Hirtium video. Nam

hac mihiJcribuntur ex Gallia Lepidi, et nuntiantur, Panjce exer'

citum concijum ejfe, Panjam ex vulneribus mortuum, eodem prcelio

Martiam lcgionem interiijfe, et L. Fabatum, et C. Peducaum, et

D. Carjulenum. Hirtiano autem prcelio et quartam legionem et

omnes perceque Antonii cajas : iiem Hirtii. ârtam vero, cum

caftra quoque Antonii cepijfet, a quinia legione concijam ejfe. Ibi

Hiriium quoque periijfe, et Poniium Aquilam , dici eiiam Oclavia-

num cecidijfe. âfi(quod dii prohibeant) vera fiuni, non medio-

criter doleo. Antonium turpiter Mutina obfejfionem reliquijfe, Jed



272 EPISTOLARUM.hahere equitum * legiones fubjignls armatas tres, et P. Bagienni

unam^ inermes bene multos, Ventidium quoquefe cum legione fepti-

ma, oSiava, nona, conjunxiffe : fi nihil in Lepido fpeift, defcenfu-

rum ad extrema, et non modo nationes,fed etiamfervitia, concitatu-

rum. Parmam direptam: L. Antonium Alpes occupaffe. â;fivera

funt, nemini nofirum ceffandum efi ; neque expedlandum, quid decer-

natfenatus. Res enim cogit huic tanto incendio fuccurrere omnes, qut

mit imperium, aut nomen denique, populi Romanifalvum volunt effe,

Brutum enim cohortes xini, et duas nonfrequentes tironum legiones^

quas confcripferat Antonius, habere audio. Neque tamen dubito,

quin omnes, quifuperfint de Hirtii exercitu, confluant ad eum. Nam

in deledlu non multum fpei puto ejfe ; prêfertim cum nihilfit pericu-

lofius, quam fpatium confirmandi fefe Antonio dari. Anni autem

tempus libertatem majorem mihi dat, propterea quia frumenta

xiut in agris, aut in viliis, funt. Itaque proximis literis confilium

meum expedietur : nam neque deeffe, neque fupereffe, reipublic^

volo. Maxime tamen doleo, adeo et longo et infefio itinere ad me

êniri, ut die quadragefimo pofi, aut ultra etiam, quamfaâfunt,

cmnia nuntientur.

M. Lepidus Imp. iter. Pont. Max. M. T.

C. S. P. D.

XXXIV. O/ vales, hene efi : ego valeo. Cum audiffem Antonium

cumfuis copiis, pr^mijfo L. Antonio cum parte equi-

tatus, in provinciam meam venire ; cum exercitu meo ab confiuente

Rhodano cafira movi, ac contra eos venire infiitui. Itaque continuis

itinerihus ad Forum Vocontium veni, et ultra, cafira adfiumen Ar-

genteum contra Antonianosfeci. P. Ventidiusfuas legiones tres con-

junxit cum eo, et ultra me cafira pofuit. Habebat antea legionem

fecundam^ et ex reliquis legionibus magnam multitudinem, fed iner-

morum, Equitatum hahet magnum» Nam omnis ex pralio integer



AD FAMILIARES LIB, X. 273

êcejjlt, Ita utjint amplius equltum *. Itaque ad me complures milites

et equites ab eo tranjierunt, et in diesJiJigulos ejus copice minumitur,

Silanuset

Culeo abeo

difcejferunt. Nosetji

graviter abJois

laji era-

mu^, quod contra nojlram voluntatem ad Antonium ierant, tamen

nojlrce humanitatis et necejfitudinis caufa, eorum falutis rationem ha-

buimus : nec tamen eorum opera utimur^ neque in cajlris habemus,

neque uUi negotio pr^fecimus. ôd ad bellum hoc attinet, necfena'

tui, nec reipublicce, deerimus. ^cs pofea egerimus,faciam te. certio'

rem. JLtfi omni temporefummafudia qfficii mutuo inter nos certatim

co7ifiterunt, pro nofra inter nosfamiliaritate, et proinde diligenter ab

utrcque confcrvatafunt\ tamen non dubito, in^tanto et tam repentino

reipublicce motu, quin nonnulla de ?nefaljis rumoribus a meis obtrec^

iatoribus, me indigna, ad te delatafmt, quce tuum animwn magnopere

moverent, pro tuo amore in rempuhlicam. Ka te moderate accepijfe,

neque temere credendumjudicajje, a meis procuratoribus certiorfum

fadlus ;quce mihi, ut debent, gratffmafunt. Memini enim et illa

fuperiora, quce abs tua voluntate Jrofedla funt ad meam dignitatem

augendam et ornandîm ; quceperpetuo animo meofxa manebunt. Abs

te, mi Cicero, magnopere peto,f meam vitam, etfudium diligentif-

fme fuperioribus temporibus in republica admini/iranda, quce Lepido

dignafunt, perfpedla habes, ut paria, aut eo ampUora, reliquo tem-

pore expeês ; et proinde tua audloritate me tuendum exifimes, quo

iibi plura tuo merito debeo, Vale* D. xi Kal. Jun. Ex caflris, ex

Ponte Argenteo,

Lepidus Imp. iter. Pont. Max. Senat. Pop. Plo

Q^R. S. D.

XXXV. O/ vos, Uberique vefri valetis, bene ejl : ego quideni va^

leo. Deos hominefque tefor, Patres confcripti, qua

mente et quo animo femper in rempubUcam fuerim, e£ quam nihil

antiquius communifalute ac libertate judicarim ;quod vobis brevi

probajfem, nifi mihi fortuna froprium conflium extorfjfet. Nam

ToM, VIL M m



274 EPISTOLARUMexerchus cundius confuetudinem fuam in civibus confervandis com"

munique pace, feditionefadia^ retinuit ; meque tantce multitudinisr

civium Romanorum falutis atque incolumitatis caufam fufciperCy uf

vere dicam, coegit, In qua re ego vos, Patres confcripti, oro atque

obfecro, ut privatis offenponibus omijfis, fummce reipublica confulatisy

neve mifericordiam noflram, exercitufque noflri, tn civili difênfioncy

fceleris loco ponatis. ôdfi falutis omnium ac dignitatis rationem

habueritis, melius et vobis et reipuUicce confuletis, Data m KaL a^.

Ponte ^rgenteo» Falete»



t m ]

EPISTOLARUM

AD FAMILIARES

L I B E R XL

D, Brutus M. Bruto, etC, Cassio S.

I. (S)UO tnjlatujimus, cognofcite. Heri vefperi apud me Hirtius

*^^^*^^Juit : qua mente ejfet Antonius, demonjiravit, pejjima Jcili^

cet et injidelijlima, Namfe neque mihi provinciam dare pojje aiebat,

neque arbitrari, tuto in urbe ejje quenquam nojlrum , adeo ejje mili-

tum concitatos animos, et plebis. ôd utrumque ejje falfum, puto

vos animadvertere j atque iilud ejfe verum, quod Hirtius demonfra"

hat, timere eum, ne,

fimediocre auxiliutn dignitatis nojirce habuijfe'

mus, nuilce partes iis in republica relinquerentur. Cum in his anguf-

tiis verfarer, placitum efi mihi, ut pojiularem legationem liberam tnihi

reliquijque nojiris, ut aiiqua cauja prqficijcendi honefta quareretw\

Hcecje impetraturum poilicitus eji : nec tamen impctraturum conf-

do ; tanta eji hominum injolentia, et nojiri infeBatio. Acf dederint,

quodpetimus, tamen pauio pofi futurum puto, ut hoftesjudicemur^

mt aqua et igni interdicamur. îd ergo eji, inquis, tui confilii P

Dandus efi iocusfortunee, cedendwn ex Itaiia, migrandum Rhodum

aut aiiquo terrarum, arbitror. Si meiior cafus fuerit, revertemiir

Romam ; f mediocris, in exilio iSivemus ; Ji pejjimus, ad novijjima

auxtiia dejcendemus. SuccurretfortajjeMc loco alicui veftrum, cur

novijjimum tempus expeSlemus potius, quam nwic aliquid moiiamur ?

îa, ubi confjiamus, non habemus,. prater Sex. Fompeium, et

M m 2



276 EPISTOLARUMBajfum Ccecillum ; qui mihi videntur, hoc nuntio de Ccefare allato^

Jirmioresfuturi. Satis tempore ad eos accedemus, ubi, quid valeant»

fcierimus. Pro Cafjio et te,fi quid rne velitis recipere, recipiam :

pof-tulat enim hoc Hirtius, ut faciam. Rogo vos, quam primum mihi

refcribatis : nam non dubitOy quin his de rebus ante horam quartam

Hirtius certiorem mefitfadlurus, quem in locum convenire pofjimus,

îo me velitis venire, refcribite. Pofi novifjimum Hirtiifermonem,

placitum efl mihi pofiulare, ut liceret nobis ejfe Romce publico prafi^

dio',quod ilios 72obis concefjuros non puto : magnam enim invidiam

iisfaciemus . Nihil tamen non pofulandum putavi, quod cequum effe

fiatuerem,.

Brotus et Cassius PRiETT. M. Antonio Cos..

II. T\ E tuafde et benevolentia in nos nifiperfuafum effet nobis,

non fcripfiffemus hcec tibi; quce profeSlo, cum i/ium animum

habes, in optimampartem accipies. Scribitur nobis, magnam vetera^

norum multitudinem Romam conveniffe jam, et ad Kai. fun.futU"

ram muita majorem. De tefi dubitemus, aut vereamur,fimus nofri

difjimiies. Sed certe, cum ipf in tua potefiatefuerimus, tuoque ad~

duBi confiiio dimiferimus ex municipiis nofros neceffarios ; neque fo-

lum ediBoyfed etiam literis, idfecerimus; dignifumus, quos habeas^

tui confiiii participes, in ea prcefertim re, quce ad nos pertinet. âre

petimus a te, facias nos certiores- tuce voiuntatis in nos : putefne nos

tutos fore in tanta frequentia militum veteranorum, quos etiam de

reponenda ara cogitare audimus ; quod velle te, probare vix quif-

quam poffe videtur, qui nosfalvos et honejios velit. Nos ab initia

fpeSiafJe otium, nec quidquam aliud libertate communi qucefffe, exi^

tus declarat. Fallere nemo nos potejl, nifi tu ; quod certe abeft a tuc^

virtute etfde : fed alius nemofacultatem habet decipiendi nos : tibi

enim uni credidimus, et credituri fumus. Maximo timore de nobis^

afficiuntur amici nofiri : quibus etfi tuafdes explorata efi, tamen il^

lud in mejitem venit, midtitudinem veteranorum facilius impelli ah



AD FAMILIARES LIB. XI. 277

alio quolibett quam a te retineri, pojfe, Refcribas nobis ad omnia,

rogamus. Na?n illud valde leve ejl ac nugatorium, ea re denuntia-

ium ejje veteranis, quod de commodis eorum menfefunio

laturusef-

fes, êm enhn impedimento futurum putas, cum de nobis certum

Jit nos quieturos f Non debemus cuiquam videri nimium cupidi vita,

cum accidere nobis nihil pofjitfine pernicie et confufione omnium re-

rum, Vale.

Brutus et Cassius Pr^tt. Antonio Cos. S. 0.

III. Vlvalesy bene efl, Literas tuas legimuSyfimiUimas edi5li tui,

contumeliofas, minaces, minime dignas, qua a te nobis mit-

terentur, Nos, Antoni, te nulla lacefjivimus injuria-, neque miratu-

rum credidimus, fi prcetores et ea dignitate homines aliquid ediSlo

pofulqffemus a confule. ôdfi indignaris aufos effe idfacere, concede

nobis, ut doleamus, ne hoc quidem abs te Bruto et Cafjio tribui. Nam

de deleBibus habitis, et pecuniis imperatis, exercitibus follicitatis,

et nuntiis trans mare mifjis, quod te queftum effe negas -, nos qui-

dem tibi credimus optimo animo te feciffe ', fed tamen 7ieque agnof-

cimus quidquam eorum, et te miramur, cum hac reticueris, non

potuiffe continere iracundiam tuam, quin nobis de morte Ccefaris

objiceres, Illud vero quemadmodum ferendum fit, tute cogita, non

Itcere prcetoribus, concordice ac libertatis caufa, per edidlum defuo

jure decedere, quin cojful arma minetur, ôrum fducia, nihil efi

quod nos terreas : neque enim decet, aut convenit nobis, periculo

ullifiibmittere animum noftrum ; neque efl Antonio pofiulandum, ut

iis imperet, quorum opera liber efl. Nosfi alia hortarentur, ut bel-

lum civile fufcitare vellemus, literce tuce nihil proficerent : nulla

enim minantis auSioritas apud liberos eft, Sedpulchre intelligis, non

pojje nos quoquam impelli ; et fortajfis ea re minaciter agis, utju-

dicium ncfirum metus videatur, Nos in hacfejjtentia fumus, ut te

cupiamus in libera republica magnum atque honefium effe ', vocemus

te ad nullas hiimicitias -, fed tamen pluris ncfirmi libertatem, quam



278 EPISTOLARUMtuam amkitmm, cejlimemus, û etiam atque etiam 'Vide, quid fuf-

cipiast quid fufiinere pojjis ; neque quam diu vixerit Cafar, fed

quam non diu regnarit, fac cogites, Deos qucefumus, confilia tua

reipublica falutaria fint, ac tibi : fi minus, ut, falva atque ho"

nefta republica, tibi quam minimum noceant, optamus, Pridie No-^

nas Sextiles*

D. Brutus Imp. Cos. design. Ciceroni S. D.

IV. 01 de tua in me voluntate duhitarem, multis a te verbis pete--

rem, ut dignitatem meam tuerere : fed profedio efi ita^ ut

mihi perfuafi, me tihi eje curce, Progrejfus fum ad Inalpinos cum

cxercitu, non tam nomen imperatorium captans, quam cupiens militi^

busfatisfacere, frmofque eos ad tuendas nofras res efficere ; quod

mihi videor confecutus ; nam et liheralitatem nofram et animum

funt experti. Cum omnium bellicofjjimis hellum gejji, multa cafella

cepi, multa vafavi, Nonfne caufa adfenatum literas mifi. Adjuva

nos tua fententia ; quod cumfacies, ex magna parte communi com-

modo infervieris. Vale*

M. CicERO D. Bruto Imp. Cos. des. S.

V. T U P U S, familiaris noflerj, cum a te venifTet, cumque

Romae quofdam dies commoraretur, ego eram in iis

locis, in quibus maxime me tuto eife arbitrabar. Eo fadtum eft,

ut ad te Lupus line meis literis rediret, cum tamen curaflet tuas

ad me perferendas, Romam autem veni a. d. v Idus Decem-

bris, nec habui quidquam antiquius, quam ut Panfam ftatim

convenirem ; ex quo ea de te cognovi, quas maxime optabam.

Quare hortatione tu quidem non eges, li ne illa quidem in re,

quae a te gefta efl pofl hominum memoriam maxima, horta-

torem defiderafti. lllud tamen breviter figniiicandum videtur.



AD FAMILIARES LIB. XL 279

populum Romanum omnia a te expedtare, atque in te aiiquan-

do recuperandae libertatis omnem fpem ponere. Tu, fi dies

no6lefque memineris (quod te facere certo fcio) quantam remgefTeris j non oblivifcere profedto, quantas tibi etiam nunc ge-

rendae fmt. Si enim ifte provinciam nadtus erit, cui quidem

ego femper amicus fui antequam illum intellexi non modo

aperte, fed etiam libenter, cum republica bellum gerere^ fpem

reliquam nuUam video falutis. Quamobrem te obfecro iifdem

precibus, quibus fenatus populufque Romanus, ut in per-

petuum rempublicam dominatu regio liberes ; ut principiis

confentiant exitus. Tuum eft hoc munus, tuas partes, a te hoc

eivitas, vel omnes potius gentes, non expedlant folum, fedetiam poftulant. Quanquam, cum hortatione non egeas, ut

fupra fcripfi, non utar ea pluribus verbis : faciam illud quod

meum eft, ut tibi omnia mca officia, fludia, curas, cogitatio-

nes, pollicear, quae ad tuam laudem et gloriam pertinebunt.

Quamobrem velim tibi ita perfuadeas, me cum reipublicse cau-

fa, quag mihi vita mea eft carior, tum quod tibi ipfe faveam,

tuamque dignitatem amplificari velim, tuis optimis confiliis,

amplitudini, gloriae, nullo loco defuturum. Vale.

M. CiCERo D. Bruto Imp. Cos. d e s. S.

VI. T U PUS nofter cum Romam fexto die Mutina venifiêt,

poftridie me mane convenit, tuaque mihi mandata di-

ligentiflime expofuit, et literas reddidit. Quod mihi tuam dig-

uitatem commendas, eodem tempore exiftimo, te mihi meam

dignitatem commendare, quam mehercule non habeo tua ca-

riorem. Quare mihi gratifiimum facies, fi exploratum habebis,tuis laudibus nullo loco nec confilium, nec ftudium, meum

defuturum. Cum tribuni plebis edixififent, fenatus adeftet a. d.

XIII Kal. Jan. haberentque in animo de praefidio confulum de-

fignatorum referre^ quanquam fbituctam in ikmtum ante Kal.



28o EPISTOLARUMJan. non venire, tamen cum eo die ipfo edidlum tuum propo-

litum efTet, nefas effe duxi aut ita haberi fenatum, ut de tuis

divinis in rempublicam meritis fileretur, (quod fadum effet,

nifi ego veniffem) aut etiam fi quid de te honorifice diceretur,

me non adeffe. Itaque in fenatum veni mane : quod cum effet

animadverfum, frequentifiimi fenatores convenerunt. Quae de

te in ienatu egerim, quae in concione maxima dixerim, alio-

rum te literis malo cognofcere. Illud tibi perfuadeas velim, me

omnia, quae ad tuam dignitatem augendam pertinebunt, quae

efl per fe ampliffima, fummo femper fludio fufcepturum et de-

fenfurum : quod quanquam intelligo me cum multis effe fac-

tururrij tamen appetam hujus rei principatum. Vale.

M. CiCERo D. Bruto Imp. Cos. des. S.

VII. r^ UM adhibuiffet domi mese Lupus me, et Libonem,

et Servium, confobrinum tuum, quas mea fuerit {en^

tentia, cognofTe te ex M. Seio arbitror, qui noflro fermoni in-

terfuit. Reliqua, quanquam ftatim Seium Gra^ceius efl fubfe-

cutus, tamen ex Grasceio poteris cognofcere. Caput autem efl

hoc, quod te diligentifTime percipere et meminiffe velim, ut ne

in libertate et falute populi Romani confervanda audloritatem

fenatus expeftes nondum liberi ; ne et tuum fadtum condem-

nes, (nullo enim publico confilio rempublicam liberafli ; quo

etiam eft res illa major et clarior) et adolefcentem, vel puerum

potius, Caefarem judices temere feciffe, qui tantam caufam pub-

licam privato confilio fufceperit ; denique, homines ruflicos,

fed fortiflimos viros civefque optimos, dementes fuifle judi-

ces, primum milites veteranos, commilitones tuos, deinde le-

gionem Martiam, legionem quartam, quae fuum Confulem

hoflem judicaverunt, feque ad falutem reipublicce defenden-

dam contulerunt. Voluntas fenatus pro au<floritate haberi de-

bet^ cum audoritas impeditur metu. Poftremo, fufcepta tibi



AD FAMILIARES L I B. XL 281

caufa jam bis efl, ut non fit integrum; primum Idibus Martiis;

deinde proxime, exercitu novo et copiis comparatis. Quam-

obrem ad omnia ita paratus atque animatus debes effe, non ut

nihil facias, nifi julTus ; fed ut ea geras, quas ab omnibus fum-

ma cum admiratione laudentur. Vale.

M. CiCERo D. Bruto Imp. Cos. des. S.

VIII. p O tempore Polla tua mifit, ut ad te, fi quid vellem,

darem literarum, cum, quid fcriberem, non habe-

bam. Omnia enim erant fufpenfa propter expedtationem lega-

torum ; qui quid egilTent, nihil dum nuntiabatur. Hac tamen

fcribenda exiftimavi: primum fenatum populumque Romanum

de te laborare, non folum falutis fuas caufa, fed etiam dignitatis

tuffi. Admirabilis enim eft quaedam tui nominis caritas, amor-

que in te fmgularis omnium civium. Ita enim fperant atque

confidunt, ut antea rcge, fic, hoc tempore, regno, te rempub-

licam liberaturum. Romce deledlus habetur, totaque Italia^ ii

hic dele(5lus appellandus efl, cum ultro fe offejunt omnes ^ tan-

tus ardor occupavit animos hominum defiderio libertatis, odio-

que diutinse fervitutis. De reliquis rebus a te jam exped;are li-

teras debemus, quid ipfe agas, quid nofler Hirtius, quid Caefar

meus ;quos fpero brevi tempore focietate vidloriae tecum co-

pulatos fore. Reliquum efl, ut de me id fcribam, quod te ex

tuorum literis et fpero et malo cognofcere, me neque deeffe

uUa in re, neque unquam defuturum, dignitati tuae. Fac valeas.

D. Brutus M. Ciceroni S. D.

IX. pAN S A afnijfo, quantum detrlmenti refpuhlica acceperity

non te prcEterit, Nunc auBoritate et prudentia tua pro-.

Jpicias oportetj ne inimici nojiri, ConJuUbus Jublatis, fperent Je

ToM. VIL N n



282 E P I S T O L A R U M '

convalefcere pojfe. Ego, ne conjijlere pofjit in Italia Antonius, daho

operam: fequar eum confejiim. Utrumque me pr^Jlaturum fpero, ne-

aut Ventidius elabatur, aut Antonius in Italia moretur. In primis

rogo ie, ad honiinem ventofffimum Lepidum mittas^ ne bellum nohis

redintegrare pojjit, Antoniofhi conJunSio. Najn de Pollione Afnio,

puto te perfpicere, quidfadiurusft. Mult^, et bonê, etfrmee, funt

legiones Lepidi et Afnii. Neque h^vc idcirco tibifcribo, quod te non

eadem adverterefciam, fed quod mihi perfuajijfmum ef, Lepidum

redlefadlurum nunquam, fforte vobis id de hoc dubium efl. Plan-

cum quoque confirmetisy oro ; quemfpero, pulfo Antonio, reipublica:

non defuturmm Sife Alpes Antonius trajecerit^ conjiitui prcefidiwn

in Alpibus collocare, et te de omni re facere certiorem. m KaL

Maiiy ex cafiris Regii,

D. Brutus M. Ciceroni S. D.

X. '^TON mihi rempublicam plus debere arbitror, quam me tibi,

Gratiorem me effe in te pojje, quam ifii perverfifint in me,

exploratum habes :fi

tamen hoc temporis videatur dici caufa, malle

me tuum Judicium, quam ex altera parte ommum ifiorum. 'Tu enim

a certo fenfu et vero judicas de nobis ; quod ifii ne faciantf fummamalevolentia et livore impediuntur. Interpellent me, quo minus hono-

ratusfim, dum ne interpellentf quo minus refpublica a me commode

admimfirari poffit : qUiS quantofit in periculo, quam potero brevff-

me, exponam. Primum omnium, quantam perturbationem rerum ur-

hanarum afiferat obitus Confulum, quantamque cupiditatem homini-*

hus injiciat vacivitas, non tefugit. Satis me multa fcripffe, quce

literis commendari poffnt, arbitror. Scio enim, cuifcribam. Re~

vertor nunc ad Antonium;

qui exfuga cum parvulam manum pe-

ditum haberet inermium, ergafiula folvendo, omneque genus homi-

num arripiendo, fatis magnum numerum videtur effêcijje. Huc ac-

cejfit manus Ventidii, quce trans Apenninum itinerefa5io difficillimo

ad Vada pervenit, atque ibife cum Antonio conjunxit. Efi numerus




veferanonm et arjnatoriim fatis freqtiens cim Ventidio. Conjtfid

Antonii hcec fmty necefje efl : aut ad Lepidum ut fe conferat, fi

recipitur \ aut Apeniiino Alpibufquefe

teneat, etdecurfionibus per

equites, quos habet multosy 'vafiet ea locat in quce incurrerit ; aut rur-

fusfe in Etruriam referat, quod ea pars Itali<^fne exercitu ef. ôd

Ji me Cafar audijfet, atque Apenninum tranfiffeti in tantas angufiias

Antonium compulifiani ut inopia potius, quam ferrOy conficeretur,

Sed neque Cafari imperari fotefi, nec Cafar exercitui fuo : quod

utrumque peffimum efi. Cum hccc taliafint ; quo minus, quod ad mc

pertinebit, homines ifiterpelle?2t, utfuprafcripfiy non impedio. Hctc

quemadmodum explicari pofiint, aut, a te cum explicabuntur, ne im--

pediantur, timeo. Alerejam milites non fofum. Cum ad rempubli'

cam liberandam accefjiy H-S mihi fuit pecu7iice cccc ampUus . 'Tan-

tum abefiy ut mea rei familiaris liberwn fit quidquam, ut omnes'

jam meos amicos cere alieno obfirinxerim. Septenum numerum nunc

legionum alo, qua difiicukate, tu arbitrare. Non^ fi Varronis the-

fauros haberem, fubjifiereJumptuipojem. Cum primum de Antonio

exploratum habuero, Jaciam te certiorem. 'Tu me amabis ita, Ji hoc

idem me in tefacerejenjeris. m Non. Maii, ex cafiris, Dertona,

D. Brutus Imp. Cos. des. M. Ciceroni S. D.

XI. JÔDEM exemplo a te mihi literce redditcefunt, quo pueri

mei attulerunt. 'Tantum me tibi debere exifiimo, quantum

perfohere dijicile efi. Scripfi tibi, quce hic gererentur, In itinere efi

Antonius : ad Lepidum proficifcitur ; ne de Planco quidemfpem ad-

huc ahjecit, ut ex libellis ejus animadverti, qui in me inciderunt. In-

quibus quos ad Afinium, quos ad Lepidum, quos ad PIancu?n, mitte-

ret,fcribebat. Ego tamen 7im habui ambiguum, et Jiatim ad Plan-

cum mifi : et biduo ab Allobrogibus, et totius Gallice, legatos ex-

pe^fo, quos confirfnatos domum remittam. 'Tu, quce ifiic opus erunt

admiJiifirari, profpicies, ut ex tua voluntate, reique publia^ com-

modo, fiant. Malevolentice hominum in me, fi poteris, occurres : fr

N n 2



EPISTOLARUMnon poterisf hoc confolaberei quod me de Jlatu meo nulHs contU"

meliis deterrere fojjunt. Pridie Nonas Maii, ex cajiris, fnihus.

^tatiellenjium^

M. CicERo D. Bruto Imp. Cos. d e s. S.

XII. '"V^ R E S uno die a te accepi epiftolas, unam breveniy

quam Flacco Volumnio dederas, duas plenioresjqua-

rum alteram tabellarius T. Vibii attulit, alteram ad me mifit

Lupus. Ex tuis literis, et ex Graeceii oratione, non modo non

reftincflum bellum, fed etiam inflammatum, videtur. Non du-

bito autem pro tua fmgulari prudentia, quin perfpicias, fi ali-

quid firmitatis nadtus fit Antonius, omnia tua illa praeclara in

rempublicam merita, ad nihilum elle ventura. Ita enim Ro-

mam erat nuntiatum, ita perfuafum omnibus, cum paucis iner-

mis, perterritis metu, fradlo animo fugiife Antonium. Qui li

ita fe habet, ut, quemadmodum audiebam de Graeceio, confligi

cum eo fme periculo non poflit, non ille mihi fugiflê a Mutina

videtur, fed locum belli gerendi mutafl"e. Itaque homines alii

fadli funt. Nonnulli etiam queruntur, quod perfecuti non fltis :

opprimi potuifl!e, fi celeritas adhibita efl"et, exifl:imant. Om-nino efl; hoc populi, maximeque nofl:ri, in eo potiflimum abuti

iibertate, per quem eam confecutus fit. Sed tamen providen-

dum fit, ne quas jufta querela eflfe poflit. Res flc fe habet : Is

bellum confecerit, qui Antonium oppreflêrit. Hoc quam vim

habeat, te exifl,imare malo, quam me apertius fcribere.

D. B R u T u s M. T» C I c E R o N I S. D.

XIII. ÂM non ago tibi gratias : cui enim re vix referre poffumt

%J kuic verbis 72on patitur resfatisfieri. Attendere te voloy

quce hi manibus funt : qua enim prudentia es, nihil tefugietyfi meas



AD FAMILIARES L I B. XI. 2^5

Uteras dUigenter legeris, Sequi confejlim A?itonium his de caitjis,

Cicero, non potui. Eratn Jine equitibus, Jine jumentis : Hirtium

perijje nejciebam : Ccefari non credebam, priujquam convenijjem ct

collocutus ejjem, Hic dies hoc modo abiit. Pojiero die mane a Panfa

fiim arcejjitus Bononiam. Cum in itinere efem, nuntiatum mihi ejt

eum mortuum ejfe. Recurri ad meas copiolas : fc enim vere eas np-

pellare fofum. Su?it extenuatijjijnce, et inopia omnium rerum pcjjime

accepti^. Biduo me Antonius antecejjit ; itinerafecit midto majora

JugienSy qua?n egoJeque?is : ille e?iim iit pajjiin, ego ordi?iatim. îa-

cunque iitf -ergajiula folvit i homines arripuit i co?tJiitit ?2ujqua??i

prius, quam ad Vada venit. êm locum volo tibi ejje notu?n. Jacet

inter Ape?ininum et Alpes, impeditijjimus ad iterJaciendu?n. Cu?n

abejfem ab eo millia pa£uu?n triginta, etfejam Ventidius CQ?ijimxiJj'et

co?icio ejus ad me ejl allata, in qua petere ccepit a niititibus, ut fe

trans Altesfequerentur : fibi cum M. Lepido conve?iire. Succlama-

tum ef, etJrequenter a militibus Ventidianis fnamjuos valde quam

paucos habet) fbi aut in Italia pereundu?n ejfe, aut vincendum.

Etiam orare coeperunt, ut Pollentiam iterfacerent. Cum fufinere

eos non poffet^ in poferu?n diem iterfuum contulit. Hac re ?nihi nun-

tiata, Jiatim quinque cohortes Pollentiam prcemif, ?neu?nque iter eo

co?2tuli. Hora ante prcefidium meum Pollentiam venit, qua?n ''Trebel-

lius cu?n equitibus. Sane qua?nfum gavifus. In hoc enim viBoriam

puto confjlere. InJpem venerant, quod ?2eque Planci quatuor legio-

nes om?iihu5fuis copiis pares arbitraba?2tur, neque ex Italia ta?n ce-

leriter exercitum trajici pojje credebant. ôs ipf adhucfatis arro-

ganter Allobroges, equitatufque o?nnis, qui eo pra?nijfus crat a no-

bis, fufineba?2t ; nojlroque adventu fijli?ierifacilius pojfe co?2fidi??2Us.

Iâmenf quo etiam cafu IJiiramJe trajecerint, ?2e quod detrimentu?n

reipublicce injunga?2t, fumma a ?7obis dabitur opera. Vos magmun

anim ?n opti?na?nque fpem de fum?na republica habere voIu??ius,

cim et ?20s et exercitus ?2ofros fngulari co?2cordia co??junBos, ad

o??2?iia pro vobis videatis paratos. Sed ta?ne?i ?2ihil de diligentia

re??2ittere debetis, dareque opera?n, ut quam paratijfimi et ab

exercitiL reliqiiijque rebus pro vefra Jalute contra fceleratifji?na?m



286 EPISTOLARUMconfpirationem hojlium conjiigamus. î quidem eas copias, quas diu

Jimulatione reipublicce comparabant,Jubito ad patrice periculum con-

verterunt. Vale,

. M. T. C. D. Bru T o Imp. Cos. des. S. P. D.

XIV. ]yr IRABILITER, mi Brute, laetor, mea confilia

meafque fententias a te probari de decemviris, de

ornando adolefcente. Sed quid refert ? mihi crede, homini non

gloriofo, plane jam, Brute, frigeo. Qi^y(xm enim erat meum

Senatus : id eft jam dilTolutum. Tantam fpem attulerat explo-

ratae vidtoriae tua praeclara Mutina eruptio, fuga Antonii, con-

cifo exercitu, ut omnium animi relaxati fmt, meaeque illcE ve-

hementes contentiones tanquam <7->c;ct^6t%/a/ q^q videantur. Sed,

ut ad rem redeam, legionem Martiam et quartam negant, qui

illas norunt, ulla conditione ad te poffe perduci. Pecuniae,

quam defideras, ratio poteft haberi, eaque habebitur. De Bruto

arceffendo, Caefareque ad Italias praefidium tenendo, valde tibi

affentior. Sed, ut fcribis, habes obtredlatores; quos equidem

facillime fuflineo, fed impediunt tamen. Ex Africa legiones

expedtantur. Sed bellum iflic renatum mirantur homines : nihil

tam praeter fpem unquam. Nam die tuo natali vidloria nuntiata,

in multa faecula videbamus rempublicam liberatam. Novi ti-

mores retexunt fuperiora. Scripfifli autem ad me iis, quas Idi-

bus Maiis dedifti, modo te accepiffe a Planco literas, non reci-

pi a Lepido Antonium. Id fi ita efl, omnia faciliora: fin aliter,

magnum negotium ; cujus exitum ne extimefcam, tua? partes

funt. Ego plus, quam feci, facere non pofTum. Te tamen,

id quod fpero, omnium maximum et clariflimum videre cu-

pio. Vale.



AD FAMILIARES L I B. XI. 287

' M. T. C. D. Bruto Imp. Cos. des. S. P. D.

XV. p TS I mihi tuae literae jucundiffimae funt, tamen ju-

cundius fuit, quod in fumma occupatione tua Planco

collegse mandafti, ut te mihi per literas excufaret, quod fecit

ille diligenter. Mihi autem nihil amabilius ofEcio tuo et dili-

gentia. Conjundlio tua cum collega, concordiaque veftra, qu?e

literis communibus declarata eft, fenatui populoque Romano

gratiffima accidit. Quod fupereft, perge, mi Brute, et jam non

cum aliis, fed tecum ipfe certa. Plura fcribere non debeo, prse-

fertim ad te -, quo magiftro brevitatis uti cogito. Literas tuas

vehementer expedto, et quidem tales, quales maxime opto.

M. T. C. D. Bruto Imp. Cos. des. S. P. D.

XVI. pERMAGNI intereft, quo tibi haec tempore epiftola

reddita fit j utrum, cum follicitudinis aliquid habe-

res; an, cum ab omni moleftia vacuus efles. Itaque ei praecepi,

quem ad te mift, ut tempus obfervaret epiftolae tibi reddendae.

Nam quemadmodum coram, qui ad nos intempeftive adeunt,

molefti faspe funt; fic epiftolae ofFendunt non loco redditae. Si

autem, ut fpero, nihil te perturbat, nihil impedit ; et ille, cui

mandavi, fatis fcite et commode tempus ad te cepit adeundi

confido me, quod velim, facile a te impetraturum. L. Lamia

praeturam petit : hoc ego utor uno omnium plurimum. Magna

vetuftas, magna confuetudo, intercedit, quodque plurimum

valet, nihil mihi ejus eft familiaritate jucundius. Magno pras-

terea beneficio ejus magnoque merito fum obligatus : nam

Clodianis temporibus, cum equeftris ordinis princeps eftet,

proque mea falute acerrime propugnaret, a Gabinio confule

relegatus eft ; quod ante id tempus civi Romano contigit



288 EPISTOLARUMneminl. Hoc cum populus Romanus meminit, me ipfum non

meminifTe turpiffimum eft. Quapropter perfuade tibi, mi

Brute, me peterc prsturam. Quanquam enim Lamia fummo

fplendore, fumma gratia, efl, magnificentiirmio munere aedili-

tio j tamen, quafi ea ita non cfTent, ego fufcepi totum nego-

tium. Nunc, fi me tanti facis, quanti certe facis, cum equitum

centurias tenes, in quibus regnas, mitte ad Lupum noftrum,

ut is nobis eas centurias conficiat. Non tenebo te pluribus.

Ponam in extremo quod fentio : Nihil efl, Brute, omnia cum

a te expedlem, quod mihi gratius facere pofTis.

M. T. C. D. Bruto Imp. S. D.

XVII. T AM I A uno omnium familiarifHme utor. Magna

ejus in me non dico ofiicia, fed merita, eaque funt

populo Romano notifTmia. Is magnificentifiimo munere aedi-

litatis perfundtus petit pr-cEturam 3 omnefque intelligunt, nec

dignitatem ei deeffe, nec gratiam. Sed is ambitus extare vide-

tur, ut ego omnia pertimefcam, totamque petitionem Lamice

mihi fuflinendam putem. In ea re quantum me poffis adjuvare,

facile perfpicio:

nec vero, quantum mea caufavelis,

dubito.Velim igitur, mi Brute, tibi perfuadeas, nihil me majore flu-

dio a te petere, nihil te mihi gratius facere poffe, quam fi

omnibus tuis opibus, omni ftudio, Lamiam in petitione juve-

ris : quod ut facias, vehementer te rogo.

M. T. C. D. B R u T o Imp. Cos. d e s. S. D.

XVIII. p T S I ex mandatls, quae Galbae Volumnioquead

Senatum dedifli, quid timendum fufpicandumque

putares, fufpicabamur ; tamen timidiora mandata videbantur,

quam erat dignum tua, populique Romani, vidoria. Senatus




autem, mi Brute, fortis eft, et habet fortes duces. Itaque

molefte ferebat fe a te, quem omnium, quicunque fuilTent,

fortiffimum judicaret, timidum atque ignavum judicari. Et-enim, cum, te inclufo, fpem maximam omnes habuiffent in

tua virtute, florente Antonio -, quis erat, qui quidquam time-

ret, profiigato illo, te liberato ? Nec vero Lepidum timeba-

mus. Quis enim elfet, qui illum tam furiofum arbitraretur, ut

qui in maximo bello pacem velle fe dixiffet, is in optatifTima

pace bellum reipublicae indiceret ? Nec dubito, quin tu plus

provideas. Sed tamen, tam recenti gratulatione, quam tuo

nomine ad omnia deorum templa fecimus, renovatio timoris

magnam molefliam afêrebat. Quare velim equidem, id quod

fpero, ut plane abjedtus et fradtus fit Antonius : fm aHquid

virium forte collegerit, fentiet nec fenatui confilium, nec po-

pulo Romano virtutem, deeffe, nec reipublicae, te vivo, im-

peratorem. xiiii KaL Jun.

D. Brutus M. T. Ci c e r o n I S. P. D.

XIX. y/D Jenatum quas Uteras mifi, veUm prius perlegas, et,

Jiqua tihi videbuntur, commutes. Necejfario me JcripJJfe,

ipje animadvertes. Nam cum putarem, îartam et Martiam legio-

nes mecumjuiuras, ut Drijo Pauloque placuerat, vobis ajjentienti-

hus, minus de reliquis rehus lahorandum exijiimavi. Nunc vero, cum

Jim cum tironibus egentijfimis, valde et meam et vejtram vicem ti-

meam necejje ejl. Vicetini me et M. Brupum pracipue ohjervant.

His ne quam patiare injuriam fieri in fenatu vernarum cauja, a te

peto. Caujam hahent optimam, officium in rempuhlicamJummum^

genus hominum adverjariorum Jeditiojum et inertijfimum. xii KaL

yun. VercelUs.

ToM. VIL O o



290 EPISTOLARUM

D. Brutus Imp. Cos. des. M. T. Ciceroni S. P. D.

XX. (ÛOD pro me nonfaclo, Idpro te facere meiis tn te mnor,

^^K3 tuaque officia cogunt, ut tlmeam, Scepe enim mlhi cum

effet didlum^ neque a me contemptum^ noviffime Labeo Segulius, homo

fuifimiUimus, narravit mihi apud Cafarem fe fuijfe, multumquefer-

monem de te habitum ejfe : ipfum Ccefarem nihilfane de te quejium^

nijt didlum, quod diceret te dixjfe, laudandum adolefcentem, or-

nandum, toUendum : fe non ejfe commjfurum, iit tolU pojfit. Hoc

ego Labeonem credo illi retulijfe, aut finxijfe diûm, non ab ado-

lefcente prolatum, Veteranos vero pejjime loqui volebat Labeo me

credere, et tibi ab iis injlare periculum, maximeque indignari,

quod in decemviris neque Ccefar, neque ego, habiti ejfemus, atque

omnia ad vefrum arbitrium ejfent collata. Hcec cum audijfem, et

jam in itinere cjfem, committendum nondum putavi, prius ut Alpes

tranfgrederer, quam, quid ific ageretur,fcir£m. Nam de tuo peri-

culo, crede mihi, jadlatione verborum et denuntiatione periculi

fperare eos, te pertimefaSlo, adolefcente impulfo, pojfe magna con-

fcqui prcemia ; et totam ifam cantilenam ex hoc pendere, ut quani

plurinuim lucrifaciant. Neque tamen non te cautum ejje volo, et in-

Jtdias vitantem : nihil enim tua mihi vita potejl ejfe jucundius, ne-

que carius. Illud vide, ne timendo magis timere cogare ; et, qui-

hus rebus potef occurri veteranis, occurras. Primum, quod dejide-

rant de decemviris, facias ; deinde, de pramiis. Si tibi videtur,

agros eorum militum, qui cum Antonio veteranifuerunt, his dandos

cenfeas ab utrifque nohis. De nummis, lente, ac ratione habita pe-

cunice : Senatum de ea re confituturum. âtuor legionibus iis, qui-

hus agros dandos cenfuifis, video facultatem fore ex agris Syllanis

et agro Campano. ^qualiter, aut forte, agros legionibus ajfignari

puto oportere. Hcec me tibifcribere non prudentia mea hortatur, fed

amor in te, et cupiditas otii; quodfne te conffere non potef. Ego,

nif valde necejfe fuerit, ex lialia non excedam. Legiones armo.




faro : fpero me non pejjimum exercitum habitunim ad o?mies cafus et

impetus hominum, De exercitu, quem Panfa habuit^ legionem mihi

Ccefar nonremittit.

Ad hashterasjlatim mihi

refcribe, tuorumquealiquem mitte^ f quid reconditum magis erit^ mequefcire opus ejfe

putaris. Fale. viu. Kal. Jan. Eporedia.

M. T. C. D. Bru T o Imp. S. P. D.

XXI. T^ 1 1 ifli Segulio malefaciant, homini nequiflimo om-

nium, qui funt, qui fuerunt, qui futuri funt. Quid ?

tu illum tecum folum, aut cum Caefare, qui neminem pra?ter-

miferit, quicum loqui potuerit, cui non eadem ifta dixerit ?

Te tamen, mi Brute, fic amo, ut debeo, quod iftud, quidquid

elTet nugarum, me fcire voluifti: fignum enim magnum amoris

dedifti. Nam quod idem Segulius, veteranos queri, quod tu et

Caefar in decemviris non elfetis iutinam ne ego quidem eifem.

Quid enim moleflius? Sed tamen cum ego fenliffem, de iis qui

exercitus haberent, fententiam ferri oportere ; iidem illi, qui

folent, reclamarunt. Itaque excepti etiam eflis, me vehementer

repugnante. Quocirca Segulium negligamus, qui res novas

quaerit; non quo veterem comederit, (nullam enim habuit) fed

hanc ipfam recentem novam devoravit. Quod autem fcribis,

te, quod pro te ipfo non facias, id pro me, ut de me timeas

aliquid ; omni te, vir optime, mihique cariffime Brute, de me

metu libero. Ego enim, quae provideri poterunt, non fallar in

iis; quae cautionem non habebunt, de his non ita valde laboro.

Sim enim impudens, fi plus poftulem, quam homini a rerum

natura tribui potefl. Quod mihi praecipis ut caveam, ne ti-

mendo magis timere cogar ; et fapienter et amiciflime prasci-

pis. Sed velim tibi perfuadeas, cum te conflet excellere hoc

genere virtutis, ut nunquam extimefcas, nunquam perturbere,

me huic tuae virtuti proxime accedere. Quamobrem neque

metuam quidquam, et cavebo omnia. Sed vide, ne tua jam,

O o 2



292 EPISTOLARUMmi Brute, culpa futura fit, fi ego quidquam timeam. Tuis

eiiim opibus, et confulatu tuo, etiam fi timidi effemus, tamen

omnem timorem abjiceremus i prasfertim cum perfuafum om-

nibus effet, mihique maxime, a te nos unice diligi. Confiliis

tuis, qu£e fcribis de quatuor legionibus, deque agris affignan-

dis ab utrifque veftrum, vehementer affentior. Itaque cum

quidam de collegis noflris agrariam curationem ligurrirent,

diflurbavi rem, totamque vobis integram refervavi. Si quid

erit occultius, et (ut fcribis) reconditum, meorum aliquem

mittam, quo fidelius ad te literae perferantur. Vale. Pridie

Nonas Junii.

M. T. C. D. Bru T o Imp. S. P. D.

XXII. /^ U M Appio Claudio, Caii filio, fumma mihi necef-

fitudo efl, multis ejus ofiiciis et meis mutuis con-

llituta. Peto a te majorem in modum, vel humanitatis tuae,

vel mea caufa, ut eum audtoritate tua, quae plurimum valet,

confervatum velis. Volo te, cum fortiflimus vir cognitus fis,

ctiam clementiffimum exiflimari. Magno tibi erit ornamento,

nobiliffimum adolefcentcm beneficio tuo effe falvum. Cujus

quidem caufa hoc melior debet effe, quod pietate addud:us,

propter patris reftitutionem, fe cum Antonio conjunxit. Quare

etfi minus veram caufam habebis, tamen vel probabilem ali-

quam poteris inducere. Nutus tuus poteft hominem, fummo

loco natum, fummo ingenio, fumma virtute, officiofiffimum

praeterea et gratiflimum, incolumem in civitate retinere. Quod

ut facias, ita a te peto, ut majore fludio, magifve ex animo

petere non pofiim. Vale.

»-




D. Brutus M. T. Ci ceron I S. P. D.

XXIIL \T0 S h'ic valemus redle\ et, quo melius valeamus^ ope-

raw. dahimus. Lepidus commode de nobis fentire vide-

iur. Omni timore depojito, dcbemus libere reipublicne confulere, ôd

f, omnia ejfent aliena, tamen tribus tantis exercitibus propriis reipub-

lica valentibus, magnum animum habere debebas, quem et fcmper

babufli, et nunc, fortuna adjuvante, augere potes. ^^ tibifupe-

rioribus literis mea imnu fcripf, terrendi tui caufa hofnines loquun-

tur. Sifrenum momorderis, peream, Jt te omnes^ quot funt, conan-

tem loquiferre poterint. Ego, tibi ut antea fcripfi, dum mihi a te.

litera veniant, in Italia morabor. viu. Kal. Jun. Eporedia.,

C I C E R O D. B R U T o S. P. D.

XXIV. '^TA R R O tibi, antea fubirafcebar brevitati tuarum,

literarum : nunc mihi loquax efle videor. Te igi-

tur imitabor. Quam multa quam paucis ? Te re<5te valere,

operamque dare, ut quotidie melius : Lepidum commode fen-

tire : tribus exercitibus quidvis nos oportere confidere. Si

timidus effem, tamen ifta epiflola mihi omnem metum abfter-

iifles. Sed, ut mones, frenum momordi. Etenim qui, te in-

clufo, omnem fpem habuerim in te, quid nunc putas ? Cupio

jam vigiliam meam, Brute, tibi tradere -, fed ita ut ne defim

conftantiae mese, Quod fcribis, in Italia te moraturum, dum

tibi literae meae veniant ; fi per hoftem licet, non. erraris

multa enim Romae. Sin adventu tuo bellum confici poteil:,

nihil fit antiquius. Pecunia, expeditifilma qu^ erat, tibi de-

creta eft. Habes amantifTimum Servium. Nos non defumus»

Vale. VIII. Idus Junias.



294 EPISTOLARUM

M. T. C. D. B R u T o S. P. D.

XXV. pXSPECTANTI mihl tuas quotidie literas, Lu-

pus nofter fubito denuntiavit, ut ad te fcriberem, fi

quid vellem. Ego autem, etfi, quid fcriberem, non habebam,

(adta enim ad te mitti fciebam ; inanem autem fermonem lite-

rarum tibi injucundum effe audiebam) brevitatem fecutus fum,

te magiftro. Scito igitur, in te et in collega fpem omnem efle.

De Bruto autem nihil adhuc certijquem ego, quemadmodum

praecipis, privatis literis ad bellum commune vocare non deii-

no. Qui utinam jam adelTet : inteftinum urbis malum, quodeft non mediocre, minus timeremus. Sed quid ago ? non imi-

tor Xa,Kcovicr(jCov tuum ? altera jam pagella procedit. Vince et

vale. XIV Kal. Quint.

D. Brutus Imp. M. T. Ciceroni S. P. D.

XXVI. ll/JAXIMO meo dolore hoc Jolatio utor, quod intcUl'

gunt homines, nonjine caufa me timuijfe i/ia, qur aC'

ciderunt. Deliberent, utrum trajiciant legiones ex Africa, necne ; et

ex Sardinia : Brutum arceffant, necne : et mihi fiipendium dent,

an non decernant. Ad fenatum literas mif. Crede mihi, nif ifta

omnia ita fiunt quemadmodum fcribo, magnum nos omnes adituros

periculum. Rogo te, videte quibus hominibus negotium detis, qui ad

me legiones adducant. Et fide opus efi et celeriiate, ni Non. Jun.

ex cafiris.




M. C I C E R O

MA T I O S.

XXVIL "N^ O N D U M fatls conftitui, moleftiasne plus, an

voluptatis, attulerit mihi Trebatius nofter, homo

cum plenus officii, tum utriufque noftrum amantiffimus. Nam

cum in Tufculanum vefperi veniffem, poflridie ille ad me,

nondum fatis firmo corpore cum eifet, mane venit. Quem

cum objurgarem; quod parum valetudini parceret ; tum ille,

nihil fibi longius fuiffe, quam ut me videret. Num quidnam,

inquam, novi ? Detulit ad me querelam tuam ; de qua prius,

quam refpondeo, pauca prseponam. Quantum memoria repe-

tere prasterita poffum, nemo efl mihi te amicus antiquior : fed

vetuflas habet aliquid commune cum multis, amor non habet.

Dilexi te, quo die cognovi, meque a te diligi judicavi. Tuus

deinde difceffus, ifque diuturnus, ambitio noflra et vitse diffi-

militudo, non efl paffa voluntates noflras confuetudine con-

glutinari. Tuum tamen erga me animum agnovi multis annis

ante bellum civile, cum Caefar effet in Gallia. Quod enim

vehementer mihi utile effe putabas, nec inutile ipfi Caefari,

perfecifli, ut ille me diligeret, coleret, haberet in fuis. Multa

prastereo, quas temporibus illis inter nos familiariffime didta,

fcripta, communicata, funt : graviora enim funt confecuta.

Et initio belli civilis cum Brundufium verfus ires ad Csefa-

rem, venifti ad me in Formianum. Primum, hoc ipfum quan-

ti, prasfertim temporibus illis ? Deinde, oblitum me putas

confilii, fermonis, humanitatis tuas ? quibus rebus intereffe

memini Trebatium. Nec vero fum oblitus literarum tuarum,

quas ad me mififti, cum Caefari obviam veniffes in agro, ut

arbitror, Trebulano. Secutum illud tempus efl, cum me ad

Pompeium proiicifci five pudor meus coegit, five officium, five

fortuna. Quod officium tuum, quod fludium, vel in abfentem

me, vel in praefentes meos, defuit ? quem porro omnes mei et



\J


inihl et fibl te amiciorem judicaverunt ? Veni Brundufium

oblitumne me putas, qua celeritate, ut primum audieris, ad

me Tarento advolaris ? quas tua fuerit affeiTio, oratio, coniir-

matio animi mei fracfti communium miferiarum metu ? Tan-

dem aliquando Roma; efle ccepimus : quid defuit noftra; fami-

liaritati in maximis rebus ? Quonam modo me gererem adver-

fus Coifarem, ufus tuo conlilio fum. In reliquis officiis, cui tu

tribuifti, excepto CÊfare, prister me, ut domum ventitares, ho-

rafque multas fsepe fuaviffimo fermone confumeres ? tum cum

etiam, fi meminifti, ut hasc <piXoa7(piiiJpci, fcriberem, tu me im-

pulifti. Poft Casfaris reditum, quid tibi majori curae fuit, quam

ut eifem ego illi quam familiariffimus ? quod effeceras. Quor-

fum igitur hcec oratio longior, quam putaram? quia fum admi-

ratus, te, qui hsec noffe deberes, quidquam a me commiffum,

quod effet alienum noffra amicitia, credidiffe. Nam praetcr haec,

quas commemoravi, quae teffata funt et illuffria, habeo multo

occultiora, qua; vix verbis exequi poffum. Omnia me tua de- jledtant : fed maxime maxima cum fides in amicitia, confilium,

gravitas, conftantia ; tum lepos, humanitas, literae. Quaprop-

ter redeo nunc ad querelam. Ego, te fuffragium tuliffe in illa

lege, primum non credidi : deinde fi credidiffem, nunquam id

fine aliqua juffa caufa exiftimarem te feciffe. Dignitas tua facit,

ut animadvertatur quidquid facias : malevolentia autem homi-

num, ut nonnulla durius, quam a te fadla fint, proferantur. Ea

tu li non audis, quid dicam, nefcio. Equidem, fi quando au-

dio, tam defendo, quam me fcio a te contra iniquos meos fo-

lere defendi, Defenfio autem efl duplex. Alia funt, quae liqui-

do negare foleam, ut de iflo ipfo fuffragio; alia, quas defendam

a te pie fieri et humane, ut de curatione ludorum. Sed te, ho-

minem dodiffimum, non fugit, fi Caefar rex fuerit, quod mihi

quidem videtur, in utramque partem de tuo officio difputari

poffe : vel in eam, qua ego uti foleo, Laudandam effe fidem et

humanitatem tuam, qui amicum etiam mortuum diligas ; vel

in eam, qua nonnulli utuntur, Libertatem patrias, vitas amici




anteponendam. Ex his fermonibus utinam efTent delatas ad te

difputationes meae. Illa vero duo, quse maxima funt laudum

tuarum, quis aut libentius, quam ego, commemorat, aut {x-

pius ? te et non fufcipiendi belli civilis graviffimum audtorem

fuilTe, et moderandae vidloriae ; in quo qui mihi non aflentire-

tur, inveni neminem. Quare habeo gratiam Trebatio, fami-

liari noftro, qui mihi dedit caufam harum literarum ; quibus

nifi credideris, me omnis officii et humanitatis expertem ju-

îcaris : quo nec mihi gravius quidquam poteft effe, nec

te alienius.

Matius Ciceroni S.

XXVIII. IWfAGNAM voluptatem ex tuis Jltens cepi, quod,

qmm Jperaram atque optaram^ hahcre te de me

opinionem cognovi. De qua etji non dubitabmn, tamen, quia maximi

/}rjlimabam, ut incorrupta maneret, laborabam. Conjcius autem mibi

eram nihil a me commijjum ejje^ quod boni cujujquam offenderet ani-

mum. Eo minus credebam^ plurimis atque optimis artibus ornato tibi

iemere quidquam perjuaderi potuije, pr<;efertim in quem mea propenja

et perpetua fuijjet atque ejjet benevolentia. ôd cum, ut voiui, Jcio

ejfe ', rejpondebo criminibus^ qutbus tu pro me, ut par erat, tuajingu-

lari bonitate et amicitia nojlra^jape rejlitijli. Nota enim mihijunt,

qu^ in me poji Cc^Jaris mortem contulerint. Vitio mihi dant^ quod

mortem hominis necejjarii graviter Jero, atque eum, quem ddexi,

periijfe indignor. Aiunt mim^ Patriam amicitice prceponendam ejfe ;

perinde acjijam vicerint, obitum ejus reipublico'fuijfe utilem. Sed

non agam ajlute. Fateor me ad ifium gradum Japientice non perve-

nijfe. Neque enim Cajarem in dijfenjione civiliJum Jecutus ; Jed ai7ii-

cum, re quanquam offe?idebar, tamen non dejerui: neque beUum un-

quam civile, aut etiam caujam diJfenfonis,probavi\ quam etiam naj-

€entem extinguiJummefudui. Itaque in viôria hominis necejfarii^

neque honoris neque pecunice dulcedine Jum captus ;quibus pramiis

ToM. vn. p p



298^ ^yP- ISTOLARUMreliqui^ mlmts apud eum quam ego cum pojfent^ immoderaiefunt abujl.

Atque eiiam resfamiUaris mca, lege Ccefaris diminuta efi ; cujus'

heneficio pleriqucy qui Ca^faris morte l^^tantur^ remanferunt in civi-

tate. Civibus vidiis ut pa*'ceretur^ ceque ac pro m€a falute laboravi.

PoJJum igitur, qui omnes voluerim incolumes, eum^ a quo id im-

petratum efi, perijje non mdignari, cum prcefertim iidem homines

illi et invidice et exitio Juerint f Pledteris ergo, inquiunt, cum fac-

ium nofirum imjrobare audes. Ofuperbiam inauditam / alios infa-

cinore gloriari, aliis ne dolere quidem i^npunite Ucerel At hcsc etiam

fervisfemper liberafuerunt, timerent, gauderent^ dolerent, fuo po-

iius, quam alterius arbiirio : qua mmc, ut quidem ifii diîiiant, //-

hertatis auSlores, metu nobis extorquere conaniur. Sed nihil agunt.

Nullius unquam pericuU terroribus ab officio, aut ab humaniiate, de-

fcifcam: nunquam emm honejiam moriemfugiendam, fcepe etiam op-

petendam, puiavi. Sed qmd tnihifuccenfeni,fi id opto, ut pceniteat eos-

fuifadli? Cupio enim Cafaris moriem omnibus effe acerbam. At de-

beo pro civili parte rempubhcam vellefalvam. Id quidem me cupere,

nifi et a?iie acla viia et reliqua meafpes, tacenie me, probat, dicen-

do vincere non pofiulo. îare majorem in modum te rogo, ut rempo-

tiorem craiione ducas ; mihique, fijentis expedire redie fieri, credas

fmllam communionem cum improbis ejfe pojfe. An quod adolefcens pra;-

fiiii, cum etiam errare cum excufatione pojfem, id. nunc, atate prce-

cipitaia, CGmmute?n, ac me ipje retexam f Nonfaciam ; neque, quod

difpliceat, commitiam, praterquam quod hominis mihi conjundliffi-

mi, ac viri ampliffimi, doleo gravem cafum. ôdfi

aliter efem

animatus, nunquam, quod facerem, negarem ; ne et in peccando

improbus, et in difJifnuUmdo iimidus ac vanus, exijiimarer. At lu-

dos, quos Ccefaris vi£lorice Ccefar adolefcens fecii, curavi. Ai id ad

privaium ojjicium, non adfiatum reipublicce, periinet. ôd iamen

tnunus ei homitiis amiciffimi memorice, ac honoribus prcefiare etiam

moriui debui ; et optimce Jjei adolefcenti, ac dignifjimo Ccefare, pe-

tenii negare non potui. Veni etiam confulis Antonii do?num fcepe,

faluia?idi caufa : ad quem, qui me parum patrice amantem cjfe ex-

i/iimant, rogandi quidein aliquid, aut auferendi caufa, frcqueniei



AD FAMILIARES L I B. XL '99

ventitare re(>cries. Sed qudS h<vc eji arrogantia^ quod dtfar nunquam

JnterpeUavitf quin^ quibus vellem, atque etiam qiios ipfe non dilige-

bat^ tamen iis uterer^ eos^ qui mihi amicum eripuerunt, carpendo me

efficere conari^ ne quos velim diligam f Sed non vereor, ne aut mece

vit(Z modejlia parum valituraJit in pojierimi contra falfos rumores ;

aut ne etiam ii qui me non amant^ propter tneani in C(^farem conflan-

tiani^ non malint ?nei, quam fui, fimiles amicos hahcre, Mihi qui-»

demfi optata conti-ngent, quod reliquum efi vitce, in otio Rhodi de-

gam : fin cafus ali^ uis interpellarit, ita ero Ro^nce, ut recce fieri

femper cupiavt. ^rebatio nofiro magnas ago gratias, quod tuum erga

me animum fimpliceni atque amicum aperuit ; et quod eu?n, quem

fcmper lubenter dilexi^ quo magis jure colere atque obfervare debe-

rmn, fecit. Bcne vale, et me dilige.

CiCERo Oppio S.

XXIX. r)UBITANTI mihi (quod fcit Atticus nofler) de

hoc toto confilio profed:ionis, quod in utramque

partem in mentem multa veniebant, magnum pondus acceflit

ad toliendam dubitationem judicium et confilium tuum. Nam

et fcripfiili aperte, quid tibi videretur, et Atticus ad me fer-

monem tuum pertuHt. Semper judicavi in te et in capiendo

conlilio prudentiam fummam q^q, et in dando fidem ; maxi-

meque fum expertus, cum initio civilis belli per literas te

confuluifTem, quid mihi faciendum effe cenferes, eundumne

ad Pompeium, an manendum in Italia. Suafifli, ut confulerem

dignitati meae : ex quo, quid fentires, intellexi j et fum ad-

miratus fidem tuam, et in confilio dando religionem ; quod,

cum aliud malle amiciflimum tuum putares, antiquius tibi

officium meum, quam illius voluntas, fuit. Equidem et ante

hoc tempus te dilexi, et femper me a te diligi fenfi ; et cum

abefTem atque in magnis periculis eflem, et me abfentem et

meos prasfentes a te cultos et defenfos effe memini. Et poil

P p 2



300 EPISTOLARUMmeum reditum, quam familiariter mecum vixeris, quseque

ego de te et fenferim et prasdicarim, omnes, qui folent haec

animadvertere, teftes habemus. Graviflimum vero judicium de

mea fide et de conftantia fecifli, cum poft mortem Caefaris to-

tum te ad amicitiam meam contulifti. Quod tuum judicium

nifi mea fumma benevolentia erga te omnibufque meritis com-

probaro, ipfe me hominem non putabo. Tu, mi Oppi, con-

fervabis amorem tuum (etfi more magis hoc quidem fcribo,

quam quo te admonendum putem) meaque omnia tuebere

quae tibi ne ignota eiferit, Attico mandavi : a me autem, cum

paulum otii nadli erimus, uberiores literas expedlato. Da ope-

ram ut valeas. Hoc mihi gratius facere nihil potes»



[ s^ I

EPISTOLARUM

AD FAMILIARES

L I B E R XIL

M. T. C. C. C A s s I o S. P. D.

LI? I N E M nullum facio, mihi crede, Cafli, de te et de

-L Bruto noftro, id eft, de tota republica, cogitandi, cujus

omnis fpes in vobis eft, et in D. Bruto. Quam quidem jam

habeo ipfe meliorem, republica a Dolabella meo prasclarifTime

gefta. Manabat enim illud malum urbanum, et ita corrobora-

batur quotidie, ut ego quidem et urbi et otio diffiderem urba-

no. Sed ita comprefTa eft, ut mihi videamur omne jam ad

tempus ab illo duntaxat fordidiffimo periculo tuti futuri. Re-

liqua magna funt ac multa j fed pofita omnia in vobis. Quan-

quam priraum quidque explicemus. Nam, ut adhuc quidem

adtum eft, non regno, fed rege, liberati videmur : interfedto

enim rege, reglos omnes nutus tuemur. Neque vero id folum,

fed etiam, quae ipfe ille, fi viveret, non faceret, ea nos, quali

cogitata ab illo, probamus. Nec ejus quidem rei finem video.

Tabul^ figuntur, immunitates dantur, pecunias maximas de-

fcribuntur, exules reducuntur, fenatus-confulta falfa referun-

tur; ut tantummodo odium illud hominis impuri, et fervitutis

dolor depulfus efiê videatur -, refpublica jaceat in his pertur-

bationibus, in quas eam ille conjecit. Hsc omnia vobis funt

expedienda : nec hoc cogitandum, fatis jam habere rempubli^




cam a vobis. Habet illa quidem tantum, quantum nunquam

mihi in mentem venit optare ; fed contenta non eft, et, pro

magnitudine et animi et beneficii veftri, a vobis magna defide-

rat. Adhuc ulta fuas injurias efl per vos interitu tyranni; nihil

amplius. Ornamenta vero fua quas recuperavit ? an quod ei

mortuo paret, quem vivum ferre non poterat ? cujus asra refi-

gere debebamus, ejus etiam chirographa defendimus ? At enim

ita decrevimus. Fecimus id quidem, temporibus cedentes,

quae valent in republica plurimum: fed immoderate quidam et

ingrate noftra facilitate ^butuntur. Verum hasc propediem, et

multa alia coram. Interim velim fic tibi perfuadeas, mihi

cum reipublicae, quam femper habui carifiimam, tum amoris

noftri caufa, maximae curaB cfTe tuam dignitatem. Da operam

ut valeas.

M. T. C. C. Cas s lo S. P. D.

II. "y E H E M E N T E R Istor, tibi probari fententiam et

orationem meam ; qua fi fsepius uti liceret, nihil effet

negotii, libertatem et rempublicam recuperare. Sed homo

amens et perditus, multoque nequior, quam ille ipfe, quem

tu nequiffimum occifum effe dixifli, ca^dis initium qussrit

nullamque aliam ob caufam me audlorem fuifle Cêfaris inter-

ficiendi criminatur, nifi ut in me veterani incitentur. Quod

ego periculum non extimefco, modo veflri fad:i gloriam cum

mea laude communicet. Ita nec Pifoni, qui in eum primus

invedtus efl, nullo affentiente, nec mihi, qui idem tricefimo

pofl die feci, nec P. Servilio, qui me efl confecutus, tuto in

fenatum venire licet. Casdem enim gladiator qua^rit, ejufque

initium a. d. xiii Kal. 0(5t. a me fe fa<5turum putavit ; ad

quam paratus venerat, cum in villa Metelli complures dies

commentatus effet. Quas autem in luflris et in vino commen-

tatio potuit effe ? Itaque omnibus eft vifus, ut ad te- antea



AD FAMILIARES LIB. XII. 303

icripli, vomere fuo more, non dicere. Quare quod fcribis, te

cjniidere aud:oritate et eloquentia noftra aliquid profici poiTe,

nonnihil, ut in tantis malis, eft profe6lum : intelligit enim

popuius Romanus, tres efle Confulares, qui, quia, qua? de

republica bene fenferint, libere locuti funt, tuto in fenatuni

venire non pofiint. Nec eft prcEtcrea, quod quidquam expec-

tes. Tuus enim neceffarius affinitate nova deleftatur. Itaque

jam non eft ftudiofus ludorum, iniinitoque fratris tui plaufu

dirumpitur. Alter item afiinis novis commentariis Caefaris de-

linitus efl. Sed ha^c tolerabiha ; illud non ferendum, qvod

efl, qui veflro anno filium fuum confulem futurum putet, ob

eamque caufam fe huic latroni defervire pra3 fe ferat. Nam

L. Cotta familiaris meus, fatali quadam defperatione, ut ait,,

minus in fenatum venit. L. Csefar, optimus et fortifiimus

civis, valetudine impeditur. Ser. Sulpicius, et fumma aud:o-

ritate et optime fentiens, non adeft. Reliquos, exceptis defig-

natis, ignofce mihi, fi non numero confulares. Habes audlo-

res confilii publici. Qui numerus, etiam bonis rebus, exiguus

effet ; quid cenfes perditis ? Quare fpes efl omnis in vobis.

Qui fi idcirco abeflis, ut fitis in tuto j ne in vobis quidem : fin

ahquid dignum veflra gloria cogitatis, velim falvis nobis : fm.

id minus, res tamen publica per vos brevi tempore jus fuum

recuperabit. Ego tuis neque defum, neque deero : qui fi ne ad

me referent, mea tibi tamen benevolentia fidefque praeflabitur.

M. T. C. C. Cas s 10 S. P. D.

III. A UGET tuus amicus furorem in dies. Primum in

ftatua, quam pofuit in Roflris, infcripfit Parenti

OPTIME MERiTO ; ut non modo ficarii, fed jam etiam par-

ricidae, judicemini. Quid dico, judicemini? judicemur po-

tius : veflri enim pulcherrimi fad:i ille furiofus me principem

dicit fuifTe. Utinam quidem fuiffem ! molefcus nobis non effet.



304 EPISTOLARUMSed hoc veflrum fuit : quod cum praeteriit, utinam haberan

quid vobis darem confilii. Sed ne mihi quidem ipfi, reperio,

quid faciendum fit. Quid enim eft, quod contra vim fine vi

fieri poffit ? Conlilium omne autem hoc eft illorum, ut mor-

tem Casfaris perfequantur. Itaque a. d. fext. Non. Odlob.

produdlus in concionem a Canutio, turpiffime ille quidem

difceffit ; fed tamen ea dixit de confervatoribus patriae, qus

dici deberent de proditoribus. De me quidem non dubitantur,

quin omnia de meo confilio et vos fecilfetis, et Canutius fa-

ceret. Caetera cujufmodi fint, ex hoc judica, quod legato tuo

viaticum eripuerunt. Quid eos interpretari putas, cum hoc

faciunt ? Ad hoftem fcilicet portari. O rem miferam ! domi-

num ferre non potuimus, confervo fervimus. Et tamen, mequidem favente magis, quam fperante, etiam nunc refidet fpes

in virtute tua. Sed ubi funt copiae ? De rehquo, malo te ip-

fum loqui tecum, quam xioftra did;a cognofcere. Vale.

M. T. C. C. Ca s s I o S. P. D.

IV. '\T E L L E M Idibus Martiis me ad coenam invitafles :

reliquiarum nihil fuiifet. Nunc me reliquiae veftrEe

exercent, et quidem praeter casteros me. Quanquam egregios

confules habemus, fed turpiffimos confulares ; fenatum for-

tem, fed infimo quemque honore fortiffimum. Populo vero

nihil fortius, nihil melius, Italiaque univerfa. Nihil autem

foedius Philippo et Pifone legatis, nihil flagitiofius : qui cum

efifent miffii, ut Antonio ex fenatus fentcntia certas res nuntia-

rent ; cum ille earum rerum nulli paruifiêt, ultro ab illo ad

nos intolerabilia pofiiulata retulerunt. Itaque ad nos concurri-

tur; fadique jam in re falutari populares fumus. Sed tu quid

ageres, quid adturus, ubi denique efies, nefciebam. .Fama

nuntiabat te ifiTe in Syriam : audlor erat nemo. De Bruto,

quo propius efi:, eo firmiora videntur efle quae nuntiantur.



AD FAMILIARES LIB. XII. 3^S

Dolabella valde vituperabatur ab hominibus non infuliis, quod

tibi tam cito fuccederet, cum tu vix dum triginta dies in Syria

fuiffes. Itaque conflabat, cum recipi in Syriam non oportere.

Summa laus et tua et Bruti eft, quod exercitum praster fpem

exiftimamini comparafTe. Scriberem plura, fi rem caufamque

noffem : nunc quas fcribo, fcribo ex opinione hominum atque

fama. Tuas literas avide expedlo. Vale.

M. T. C. C. C A s s lo S. P, D.

V. "LTYEMEM credo adhuc prohibuifTe, quo minus de tc

certum haberemus, quid agcres, maximeque ubi elTes.

Loquebantur omnes tamen, credo, quod volebant, in Syria tc

efTe, habere copias. Id autem eo facilius credebatur, quia fimi-

le vero videbatur. Brutus quidem nofler egregiam laudem efl

confecutus. Res enim tantas geflit, tamque inopinatas, ut cx

cum per fe gratae effent, tum ornatiores propter celeritatem.

Quod fi tu ea tenes, quse putamus, magnis fubfidiis fulta ref-

publica eft, A prima enim ora Graecise ufque ad i^gyptum, op-

timorum civium imperiis muniti erimus et copiis. Quanquam,

nifi me fallebat, res fe fic habebat, ut totius belli omne difcri-

men in D. Bruto pofitum videretur ; qui fi, ut fperabamus,

erupiffet Mutina, nihil belli reliqui fore videbatur. Parvis

omnino jam copiis obfidebatur, quod magno prsefidio Bono-

niam tenebat Antonius. Erat autem Claternas nofter Hirtius,

ad Forum Cornelium Caefar, uterque cum firmo exercitu ;

magnafque Romae Panfa copias ex deledtu Itali^ comparat.

Hyems adhuc rem geri prohibuerat. Hirtius nihil nifi confi-

derate, ut mihi crebris literis fignificat, afturus videbatur.

Praeter Bononiam, Regium Lepidi, Parmam, totam Galliam

tenebamus fludiofifiimam reipublicae. Tuos etiam clientes

Tranfpadanos mirifice conjund:os cum caufa habebamus. Erat

firmiffimus fenatus, exceptis confularibus -, ex quibus unus

ToM. VIL Q^q



3o6 EPISTOLARUML. Caefar firmus eft et redlus. Ser. Sulpicli morte magnum

prêfidium amilimus. Reliqui partim inertes, partim improbi

nonnulli invident eorum laudi, quos in republica probari vi-

dent. Populi vero Romani totiufque Italia^ mira confenfio

efl. Hsc erant fere, quac tibi nota effe vellem. Nunc au-

tem opto, ut ab iftis Orientis partibus virtutis tute lumen

eluceat. Vale.


VI. (Û I ftatus rerum fuerlt tum cum has llteras dedi, fcire

* poteris ex C. Tidio Strabone, viro bono et optime de

republica fentiente : nam quid dicam, cupidifBmo tui, qui,

domo et fortunis relldlis, ad te potiflimum profedlus fit ? Ita-

que eum tibi ne commendo quidem : adventus ipfius ad te fatis

eum commendabit. Tu velim fic exiflimes, tibique perfua-

deas, omne perfugium bonorum in te et Bruto effe pofitum, fi,

quod nolim, adverfi quid evenerit. Res, cum hasc fcribebam,

erat In extremum addudta difcrimen : Brutus enim Mutina^

vix jam fuftinebat. Qui fi confervatus erit, vicimus : fin (quod

dii omen avertant) omnis omnium curfus ad vos. Proinde fac

animum tantum habeas, tantumque apparatum, quanto opus

eft ad univerfam rempublicam recuperandam. Vale.


VII. /ÛANTO ftudio dlgnitatem tuam et in fenatu et ad

* populum defenderim, ex tuis te malo, quam ex me,

cognofcere. Quae mea fententia in fenatu facile valuiflet, nifi

Panfa vehementer obftitiffet. Ea fententia didta, produdlus fum

in concionem a tribuno plebis M. Servilio. Dixi de te quae

potui, tanta contentione, quantum forum efl ; tanto clamore



AD FAMILIARES L I B. XII. 307

confenfuque populi, ut nihll unquam fimile viderim. Id velim

mihi ignofcas, quod invita focru tua fecerim. Mulier timida

verebatur, ne Panfas animus offenderetur. In concione quidem

Panfa dixit, matrem quoque tuam et fratrem illam a me fen-

tentiam noluilfe dici. Sed me hasc non movebant : alia male-

bam. Favebam et reipublicas, cui femper favi, et dignitati ac

glorix tuae. Quod autem et in fenatu pluribus verbis differui,

et dixi in concione, in eo velim fidem meam liberes. Promifi

enim, et prope coniirmavi, te non expeftaffe, nec expediatu-

rum decreta noftra ; fed te ipfum tuo more.rempublicam de-

fenfurum : et quanquam nihil dum audieramus, nec ubi effes,

nec quas copias haberes ; tamen fic flatuebam, omnes, quje in

iftis partibus effent opes copiseque, tuas effe ; per teque Afiam

provinciam confidebam jam reipublicai recuperatam. Tu fac

in augenda gloria te ipfum vincas. Vale.


VIII. C CELUS afiinis tui, Lepidi, fummamque levitatem et

inconftantiam ex ad:is, quae ad te mitti certo fcio,

cognoffe te arbitror. Itaque nos, confedto bello, ut arbitraba-

mur, renovatum bellum gerimus, fpemque omnem in D.

Bruto et Planco habemus : fi verum quseris, in te et in meo

Bruto, non folum ad praefens perfugium, fi (quod nolim) ad-

verfi quid acciderit, fed etiam ad confirmationem perpetuas

libertatis. Nos hic de Dolabella audiebamus, quae vellemus ;

fed certos audtores non habebamus. Te quidem magnum ho-

minem, et praefenti judicio, et reliqui temporis expedatione,

fcito effe. Hoc tibi propofito, fac ut ad fumma contendas.

Nihil efl tantum, quod non populus Romanus a te perfici at-

que obtineri poffe judicet. Vale.

Q^q 2



3o8 E P I S T O L A R U M


IX. "D RE VITAS tuarum literarum me quoque breviorem

in fcribendo facit -, et, vere ut dicam, non fatis oc-

currit quid fcribam : noftras enim res in adlis perferri ad te

certo fcio -, tuas autem ignoramus. Tanquam enim claufa fit

Afia, fic nihil perfertur ad nos, praster rumores de opprelTo

Dolabella, fatis illos quidem conftantes, fed adhuc fine auc-

tore. Nos, confedlum bellum cum putaremus, repente a Le-

pido tuo in fummam follicitudinem addud:i fumus. Itaque

perfuade tibi, maximam reipublics fpem in te et in copiis efle

tuis. Firmos omnino exercitus habemus ; fed tamen, ut om-

nia (ut fpero) profpere procedant, multum intereft te venire,

Exigua enim fpes eft reipublicse, nam nullam non libet di-

cere ; fed quaecunque eft, ea defpondetur anno confulatus-

tui. Vale.


X. T EPIDUS, tuus affinis, meus familiaris, pridie Kal..

Quintiles fententiis omnibus hoftis a fenatu judicatus-

eft, caeterique, qui una cum illo a republica defecerunt;qui-

bus tamen ad fanitatem redeundi ante Kal. Septemb. poteftas

fafta eft. Fortis fane fenatus, fed maxime fpe fubfidii tui.

Bellum quidem, cum hÊC fcribebam, fane magnum erat, fce-

lere et levitate Lepidi. Nos de Dolabella quotidie, quae volu-

mus, audimus ; fed adhuc fme capite, fine auftore, rumore

nuntio. Quod cum ita eftet, tamen literis tuis, quas Nonis

Maii ex caftris datas acceperamus, ita perfuafum erat civitati,.

ut illum jam oppreifum omnes arbitrarentur, te autem in Ita-

liam venire cum exercitu ; ut, fi haac ex fententia confe(fta




eifent, confillo atque aucStoritate tua, fin quid forte titubatum,

ut fit in bello, exercitu tuo, niteremur. Quem quidem ego

exercitum, quibufcunque potuero rebus, ornabo ; cujus rei

tum tempus erit, cum, quid opis reipublicse laturus is exer-

citus lit, aut quid jam tulerit, notum effe coeperit. Nam ad-

huc tantum conatus audiuntur, optimi illi quidem et prsecla-

riffimi, fed gefla res expediatur; quam quidem aut jam elfe

aliquam, aut appropinquare, confido. Tua virtute et magni-

tudine animi nihil efl nobilius. Itaque optamus, ut quam pri-

mum te in Italia videamus : rempublicam nos habere arbitra-

bimur, li vos habebimus. Praeclare viceramus, nifi fpoliatum,

inermem, fugientem, Lepidus recepiffet Antonium. Itaque

nunquam tanto odio civitati Antonius fuit, quanto efl Lepi-

dus : ille enim ex turbulenta republica, hic ex pace et vidto-

ria, bellum excitavit. Huic oppofitos confules dcfignatos ha-

bemus ; in quibus efl magna illa quidem fpes, fed anceps cura

propter incertos exitus proeliorum. Perfuade tibi igitur, in te

et in Bruto tuo effe omnia ; vos expedtari j Brutum quidem

jam jamque. Quod ii, ut fpero, vidlis hoflibus noflris veneri-

tis ; tamen audtoritate veflra refpublica exfurget, et in aliquo

ftatu tolerabili confiflet. Sunt enim permulta, quibus erit me-

dendum, etiam fi refpubHca fatis eife videbitur fceleribus hof-

tium liberata, Vale..

C. Cassius Procos. M. T. C. S. P. D.

XI. 01 vales, bene ejl : ego qtddem vdleo. In Syriam }ne profec-

tum e^êfcito ad L. Murciim et ^ Crifpum, imperatores»

Virifortes "^timtque cives, poftea quam audierunt, quce Romce gere-

rentur, exercitus mihi tradiderunt : ipfque mecum una fortilJimo

animo rempublicam adminifrant. Item legionem, qua?n ^ Cacilius

Bajfus habuity ad me venife fcito : quatuorque legiones, quas A»

AlUenus ex Mgypto eduxit, traditas ab eo mihi effefcito. Nunc te.



310 EPISTOLARUMcobortatione non puto mdigere, ut nos abfentes remque pul)iicam,

quantum eji in te, defendas. Scire te voloy firma prcefidia vobisfe-

natuique non deeffey ut vptimafpe et maximo animo rempublicam de^

fendas. Reliqua tecum aget L. Carteius, familiaris meus. Vale.

Data No7tis Martiis, ex cajiris TfaricJoeis.

Cassius Procos. M. Ciceroni suo S. D.

XII. O/ vales, bene eft : ego quidem valeo. Legi tuas Uteras^ in

quibus mirifcum tuum erga me amorem recognovi. Videba"

ris enim nonfolumfavere nobisy id quod et nofri et reipublicdc caufa

femperfecifi ', fed etiam grave?n curam fufcepijfe, vehementerque effe

de nobis foilicitus . Itaque, quod te primum exifimare putabam, nos

opprefa republica quiejcere non pojfe ; deinde, cum fufpicarere nos

moiiri, quod tefoliicitum ejje et defalute nofra, et de rerum eventu,

putabam, fmul ac legiones accepi, quas A. Allienus eduxerat ex

ALgypto, fripfi ad te, tabellariofque complures Komam mifi. Scripfi

etiam adJenatum literas, quas reddi vetui prius, quam tibi recitatc^

ejfent ; fiforte mei obtemperare mihi voluerint. ôdfi litem per-

lata nonfunt, non dubito quin Dolabella, qui, nefarie 'Trebonio oc-

cifo, Afiam occupavit, tabellarios meos deprehenderit , literafque in-

terceperit. Exercitus omnes, qui in Syriafuere, teneo. Habeo paulu-

lum morcc, dum promijfa mihtibus perfolvo. NuncJamfum expeditus.

A te peto, ut dignitatem meam commendatam tibi habeas, fi me in-

telligis, nullum neque periculum neque laborem patria denegaffe : fi

contra importunifiimos latrones arma cepi te hortante et auSlore : fi

nonfolum exercitus ad rempublicam Iibertate?nque defendendam com-

paravi, fed etiam crudeliffimis tyrannis eripui : quos fi occupaffet

Dolabella, non folum adventu, fed etiam opinione et expeBatione,

exercitusfui Antonium cojfirmaffet. âs ob res milites tuere,fi eos

mirifice de republica meritos efie animadvertis ; et effice, ne quem

pceniteat, rejnpublicam, quamfpem prcedce et rapinariun, fequi 7na-

luifie. Item Murci et Crifpi imperatorum dignitatem, quantum efi in




te, tuere. Nam Baffus mifere noluit viihi legionem tradere. S>uod

niji milites invito eo legatos ad me mififfentt claifam Apameam te-

nuif/et, quoad vi effet expugnata. Hac a te peto, nonfolum reipiib-

Uccey quce tibife?nperfuit carifjima, fed etiam amicitice 72oJlrce, no-

mine, quam confido apud te plurimum poffe, Crede mihi, hunc exer-

citum, que?n habeo, fenatus atque optimi cujifque efj}, maximeque

tuum : de cujus voluntate afjidue audiendo, mirifice te diligit, ca-

rumque habet. îfi intellexerit, commodafua cur<^ tibi ejje, de~

bere etiamje tibi omnia putabit. Literisfcriptis, audii Do!abella?n

in Ciliciam veniffe cum fuis copiis. Proficifcar in Cilicia?n. îd

egerim, celeriter ut Jcias, dabo operam. Ac velim, ut ?nere?nur de

republicat ficfelicesfimus. Fac valeas, meque ames. No?2is Maii,

ex cafiris.

C A s s I u s Q^ M. C I c E R o N I S. D.

XIII. C/ vales, bene efi : ego quoque valeo. Cum reipubliccs vel

falute, vel viSloria, gaudemus ; tum infiauratio?2e tuarum

laudum, quod ?naximus confularis maxi??2um confulem te ipfe vicifiiy

et Iista?nur, et ?nirari fatis no?2 pofiumus. Fatale nejcio quid tuce

virtuti datum ', idquefccpe ja?n expertifu??ius. Efi enim tua toga

omnium armisfelicior -, quce ?iunc quoque ?2obts pe?2e vi£Ia?n rc?npub-

licam ex manibus hofiiu?n eripuit ac reddidit. Nunc ergo vivemus

liberi : nunc te, omnium ?naxime civis ct mihi cariffime, id quod

maxime reipublicce tenebris co?nperifii, nimc te habebi?nus te/Iem nof-

iri et i?2 te et in conjun£iifiima??i tibi rempublicam amoris : et, quce

fcepe pollicitus es, te et tacituru???, dum ferviremus, et diSlicrum de

me tu?n, cu?n ??2ihi projutura effent, ?2unc illa non ego quide?n dici

ta?2topere defiderabo, quamfentiri a te ipfo. Neque enim o?nniumju-

dicio maliin me a te commendari, quam ipje tiio judicio digne ac me-

reor com??iendatus ejje : ut hcec ?20vifii??2a nofira faBa, non fubita,

nec inconvenientia,fedfi?niIia illis cogitatio?2ibus, quarum tu tefiis es,

fuifiejudices, mequc ad opti?na?nfpe?n patrice non ?ni?2i?nu?n tibi ipfi



312 EPISTOLARUMproducefidum putes. Sunt tibi, M. 'TuUi, liberl propinquique, dig'

m quidem te, et merito tibi cari[[imi: ejfe etiam debent in repubhca

proxime hos cari, quiJludiorum tuorum funt ^muU, quorum ejfe cu-

pio tibi copiam. Sed tamen non maxima me turba puto excludi, quo

minus tibi vacet me excipere, et ad omnia^ qu^ velis et probes, pro-

Jucere. Animum tibi nojlrum fortajfe probavimus : ingenium diu-

tinafervitus certe, qualecunque eji, minus tamen^ quam erat, pajfa

ejl videri. Nos ex ora maritima AJiê provincice^ et ex inJuUs, quas

potuimus naves deduximus. DeleSlum remigum, magna contuma-

cia civitatum, tamen Jatis celeriter^ habuimus. SecutiJumus clajfem

Dolabellce, cui Lucdius prceerat; qui Jpem Jcepe tranfiiionis pra-

bendo, neque unquam non decedendo, noviffime Corycum fe con-

tulit, et claufo portu fe tenere ccepit. Nos, illa relidla, quod ct in

caflra pervenire fatius efje putabamus, et fequebatur claffis altera,

quam anno priore in Bithynia 'Tullius Cimber cotnpararat, cui Tu-

ruliiis qucefior praerat, Cyprum petivimus. Ibi, quce cognovimust

fcribere ad vos quam celerrime voluimus. Dolabellam ut Tarfenfes,

pefjimifocii, ita Laodiceni, multo amentiores, ultro arcefjierunt ; ex

quibus utrifque civitatibus, Gracorum militum numero, fpeciem ex-

ercitus effecit. Caftra habet ante oppidum Laodiceam pofita ; et

partem muri demolitus ef, et cafira oppido conjunxit. Ciijjius nojler

cum decem legionibus, et cohortibus viginti auxiUariis, et quatuor

millium equitatu, a milUbus pajfuum viginti, caftra habet pofita

llei\Tu, et exiflimat fe fme prcelio poffe vincere. Nam jam ter-

nis tetradrachmis triticum apud Dolabellam ejl. Nif quid navibus

Laodicenorum fupportarit, citofame pereat, neceffc efi. Nefuppor-

tare poffit, et Caffii claffis bene magna, cui prceefi Sextilius Rufus,

et tres, quas nos adduximus, ego, TuruUus, Patifcus, facile prce-

Jlabunt. Volo igitur vos benefperare, et rempublicam ut vos iflic ex-

pediifiis, ita pro nofira parte celeriter nobis expediri poffe confdere.

F.ak. Data Idibus Jun. Cypro, a Crommyacride.



.AD FAMILIARES L I B. XII. 313

Lentulus Ciceroni suo S. P. D.

XIV. fÛM BrutMii nojlrum convenijfem, eumqtie tardius tn

AJiam venturum anhnadverterem^ in jlfam redii, ut re-

Jiquias mei laboris colligerem, et pecuniam quam primum Romam

mitterem. Interim cognovi in Lycia ejfe clajfem Dolahellce^ ampliuj-

que centum naves onerarias, in quas exercitus ejus imponi pojjct ; id-

que Dolabellam ea mente comparajje, ut^Ji Syrice Jpes eumjrujlrata

ejjet, conjcenderet in naves, et Italiam peteret, Jeque cum Antoniis et

reliquis latronibus conjungeret. Cujus rei tanto in timoreJui,

ut,

omnibus rebus reliMis, cum paucioribus et minoribus navibus ad illas

ire conatusjim. ^^ res, Ji a Rhodiis non ejjem interpellatuSy Jor-

iajje tota Jublata ejjet, tamen magna ex parte projiigata ejl ; cum

quidem clajjis dijjipata ejl ; adventus nojlri timore milites ducejque

effugerunt ; oneraria omnes ad unam a nohis Junt except^se. Certe

(quod maxime timui) videor etiam conjecutus, ut non pojjit Doia-

beiia in Itaiiam pervenire, nec, Jociis Juis Jirmatis, durius vobis

ejlicere negotium. Rfjodii nos et rempubiicani quam vaide dejpera-

verint, ex iiteris, quas pubiice mji, cognojces : et quidem niuifo

pdrcius Jcripji : mirari noii : mira ejl eorum amentia. Nec me meai

uiice privatim injurice moverunt unquam : maius animus eorum in

nojiramJaiutem, cupiditas partium aiiarum, perjeverantia in con-

temptione optimi cujujque, ferenda mihi nonfuit. Nec tamen omnes

perditos ejje puto : Jed iidem iiii, qui tum fugientem patrem meum,

qui L. Lentuium^ qui Pompeium, qui cêteros viros ciariffimos, non

receperunt, iidem, tanquam aliquo Jato, et nunc aut magijiratuni

gerunt, aut eos, quiJunt in magijiratu, injua habent potefate. Ita-

que eadem Juperhia in pravitate utuntur. ôrum improbitatem aii-

quando retundi, et non pati impunitate augeri, non Jolum utiie eji

reipubiicce nojirce, Jed etiam necejjarium. De nofra dignitate vciim

tibi ut Jemper curceJit ; et, quocunque tempore occajionem habueris,

£t injenatu et in caieris rebus iaudi no/irc^fiff^^^S^''^'

ôniam

ToM. Vn. R r



314 EPISTOLARUMconfulibus decreta ejl Afiay et permijfum eji iis, ut, dum tpfi 'veni'

renf, darent negotiumy qui Afiam obtineant ; rogo te, petas ab iis,

iit hanc dignitatem potifjimum nobis tribuant, et mihi dent negotiiimy

lit Afam obtineam, dum ipforum alteruter venit. Nam, quod huc

properent in magifratu 'venire, aut exercitum ^nittere, caufam non

habent, Dolabclla enim in Syria eji, et, ut tu divina tua mente

profpexifli et pn^dicafli, dum ifli venient, Caflius eum opprimet,

Exclufiis enim ab A?itiochia Dolabella, et in oppugnando male accep'

tus, nulla alia conflfus urbe, Laodiceam, quce efl in Syria ad ma~

re, Je contidit. Ibijpero celeriter eum pa;nas daturum : nam neque

quo refugiat, habet j neque diutius ibi poterit tantum exercitum Cajfli

fuflinere. Spero etiam confeBum eflejam et opprejfwn Dolabella?n,

âre non puto Pa?jjam et Hirtium in confulatu properaturos in

provincias exire, fed Romce aSluros confulatum. Itaquef ab his pe^

tieris, ut interea nobis procurationem Afia dent,fpero te pojfe impe^

trare. Praterea mihi promiferunt Pa?tfa et Hirtius coram, et ab-

Je?iti mihifcripferunt , Verrioque noflro Panfa aflirmavit, fe datu^

rum operam, ne infuo confulatu mihifuccedatur. Ego porro no?i, me"

dius fidius, cupiditate provincice produci longiusfpatium mihi volo :

na?n mihifuit ifla provincia plena laboris, pe?'icuU, detrimenti ; quce

ego ne frujlrafubierim, neve prius, quam reliquias mea diligenti:^

conjequar, decedere cogar, valde laboro. Nam fl potuijfem, quam

exegera?n pecunia?n, u?iive?fam mittere, poflularem ut mihifuccede-

retur. Nunc, quod Cajflo dedi, quod 'Trebonii morte amiflmus, quod

etiam crudelifate Dolabellce, aut perfldia eorum, qui mihifldem rei-

que publicce non prajliterunt, id co?fequi et reflcere volo : quod ali-

ter ?ion poteji Jieri, nfifpafiu?n habuero. Id iit per te confequar, ve*

lim, utfolet, tibi curcejit. Ego me de republica puto efle meritum,

ut ?ion provincice iflius beneflcium expe5lare debea?n, Jed tantum,

qua?itiim Caflius et Bruti, ?ion Jolum illius fa£li periculique focie-

tate, Jed etia?n hujus tet?2poris Jludio et virtute. Pri?nus enim ego

leges A?tto?iianasfregi : primus equitatum Dolabellce ad rempubli-^

ca?n traduxi, Caflioque tradidi : primus delcBus habui profalute om^

nium contra conjurationemfceleratifflmam : folus CafJio et reipublicce



AD FAMILIARES L I B. XIL 315

Syriamy exercitufquey qui ibi ermity conjunxi. Nam niji ego tan^

tam pecuniam, tantaque pra/idia, et tam celeritery Cafjio dedif-

Jemy ne aufus quidem e[fet ire in Syriam ; et nunc non minora pe-

ricula reipublicc^ a Dolabella iijjlarenty quam ab Antonio. Atque

hcec omnia is feciy qiii fodalis et familiarifjimus Dolabellce eratn,

conjunBifJimus fanguine Antoniis ; provinciam quoqiie illorum be-

nefcio habebam : fed Tnclîâ, ifitiv |M.od-M(jv cpiXoovy omnibus meis bel-

lum primus indixi. Hcec etfi adhuc non magnopere mihi tuHfefruc-

tum aniiJjadvertOy tamen non defpero ; 72ec defatigabor permanere

nonfolum infudio libertatisy fed etiam in labore et periculis. Atta-

meny fi etiam aliqua gloriajufa et merita provocabimury fejiatus et

optimi cujufque officiisy majore cu?n auBoritate apud cateros erimusy

et eo plus prodeffe reipublicce poterimus. Filium tuu7ny cd B7'utum

cu7n veniy videre non potuiy ideo quodja^n in hiberna cum equitibus

erat profeBus : fedy medius fidiusy ea ejfe eu7n opinioney et tiiay et

ipfiusy et in primis mea caufay gaudeo. Fratris e7iim loco mihi efiy

qui ex te natus teque dignus efl. Vale. D. iv. Kal. Jun. Perg<^,

P. Lentulus P. F. Proqu^st. Propr. Coss.

Pr^tt. Tribb. Pl. Sen. P. Q^R. S. P. D.

XV. O/ va/etis, liberique veflri valeîf, bene efi : ego valeo. Sce-

lere Dolabellce opprejfa AJia, m pi-oxi^nam provinciam Ma-

cedoniam, prajidiaque reilubliccey quce M. B7'utusy vir clarijjimus,

tenebat, me contuli -, et id egi, ut, per quos celerrime poffenty Afa

provincia vedligaliaque in vejiram potejtate^n redigere7itur. ôd

cum pertimuijfet Dolabella, et vafata proviîcia, correptis veciigali-

buSy pracipue civibus Ro7nanis omnibus crudeliji77ie denudatis ac di-

venditis, celerius AJia excejfijjety qua^n eo prcejidium adduci potuijet',

diutius morariy aut expeSlare prajidiu7ny 7ion necejfe habui : et quam

primum ad meum off,cium reverteîdum mihi ejfe exijlimavi, ut et re-

liqua vedligalia exigerem, et, quam depojui pecu7iiamy colligere^n

quidquid ex ea correptum ejjet, aut quorum id culpa accidifet,

R r 2



3i6 EPISTOLARUMcognofcerem quam primum, et vos de omni refacerem certiores. In-^

ierijn, cum per infulas in Afiam naviganti mihi nuntiatum ejfet^

claffem Dolabellce in Lycia ejfe, Rhodiofque naves compiures inflruc-

ias et paratas in aqua hahere ; cum his navibus, quas aut mecum

adduxeram, aut comparaverat Patifcus proquceftor^ homo mihi cum

familiaritate, tum etiam fenfbus in republica, conjunciijfmus, Rho-

dum reverti, confifus au5loritate vefra, fenatufque confulto, quo hof-

tem Dolabellam judicaratis ; fcedere quoque, quod cum his M. Mar-

cello, Ser. Sulpicio confulibus, renovattm erat, quojuraverant Rhodiiy

eofdem hoftesfe hahituros^ quos Senatus populufque Romanus. û^

res nos vehementcr fefelUt : tantum eHim abfuit, ut illorum prcefidio

nojlram firmaremus claffem, ut etiam a Rhodiis urbe, portUyfiationey

qua extra urhem efi, commeatu, aqua deniquCy prohiberentur nofirp

milites ; nos vix ipfi fingulis cum navigiolis reciperemur. âm in-

dignitatem, diminutionemque majefiatis, non folum juris nofiri, fed

etiam i?nperii populique Romani^ idcirco tulimus, quod interceptis.

literis cognoramus, Dolabellam, fi defperajfet de Syria JEgyptoquCy

quod necejfe eratfieri, in naves cum omnibus fuis latronibus atque

omni pecunia confcendere effe paratum, Italiamque petere : idcirco

etiam naves onerarias, quarum minor nulla erat duum millium

amphorum, co7itra5ias in Lycia a claffe ejus ohfideri. Hujus rei timo-

rcy Patres confcripti, percitus, injurias perpeti, et cum contumelia

etiam nofira omnia prius experiri, malui. Itaque ad illorum volunta^

iemintrodutlus in urbem et in fenatum eorum, quam diligentiffime

potui, caufam reipuhlica egi ; periculumque omne, quod infiaret, fi

ille latro cum omnibus fuis naves confcendiffety expofui. Rhodios au-

tem tanta in pravitate anmadverti, ut omnes firmiores putarent,

quam bonos : ut hanc concordiam et confpirationem omnium ordi-

num ad defendendam Hbertatem propenfe non crederent ejfe fatlam :

ut patientiamfenatus et optimi cujufque manere etiam nunc confide-

rent, nec potuijfe audere quemquam Dolahellam hofiem judicare

ut denique omnia, quce improhi fingehant, magis vera exifiima-

renty quam qua verefadla erant, et a nobis docebantur. â mente

etiam ante nofirum adventum, pofi 'Trebonii indignifjimam ccedemy.




cateraque tot tamque nefana facinora^ bince profeSics erant ad

Dolabellam legaiiones eorum, et quidem novo exemplo, conira leges

ipforum^ prohibentibus iis, qui tum magifiraius gerebafit. Hcec,

fve timorCy ut di^litant, de agris, quos in continenti habent, fve

furore, fve potentia paucorum, qui et atttea pari contumelia viros

clariffimos affecerant, et nunc maxinios magifratus gerentes, nulla

exemplo, neque vefra ex parte, neque nofro prafentium, neque

imminenti Itali^ urbique nofr^ periculo,f ille parricida cum fuis

latronibus, navibus, ex Afa Syriaque expulfus, Italiam petiifet,

mederi cum facile pofent, voluerunt. Nomiullis etiam ipf magif

iratus veniebant in fufpicionem, detinuife nos, et demorati eje,.

dum claffis Dolabellce certior fieret de adventu nofro. âm fufpi-

cionem confecutce res aliquot auxerunt ; maxime quodfubito ex Lycia

Sex, Marius et C. 'Titius, legati Dolabellt^, a claffe difceferunt,

navique longa profugerunt, onerariis reliSiis,, in quibus colligendis

non minimum temporis laborifque confumpferunt, Itaque, cu?7i ab

Rhodo cum iis, quas habueramus, navibus in Lyciam venfemus,

naves onerarias recepimus, dominifque refituimus ; idemque, quod

maxime verebamur, ne pofet Dolabella cum fuis latronibus in Ita-

liam venire, timere defimus. Clafemfugientem perfecutifumus ufue

Sidam, quce extrema regio ef provincice mece. Ibi cognovi, partem

navium Dolabellce diffugife ; reliquas Syriam Cyprumque petiife,

îbus disjeîs, cum fcirem, C. Cafii, fngularis civis et ducis,

clafem maximam fore prcejlo in Syria, ad meum officium reverti

daboque operam, ut meumfudium, diUgentiam vobis, Patres con-

fcripti, reique publicce prcefem ; pecuniamque, quam maximam po^

teroy et quam celerrime, cogam, omnibufque cum rationibus ad vos

mittam. Si percurrero provinciam, et cognovero, qui nobis et reipnb-

liccefdem prc^jiiterunt in confervanda pecunia a me depofia, quique

fcelere ultro deferenies pecuniam publicam, hoc munere focietatemfa-

cinorum cum Dolabella inierunt, faciam vos certiores. De quibus,

fi vobis videbitur, f, ut meriti funt, graviter confiiueritis, nofque

vefra audloritatefirmaveritis, facilius et reliqua exigere veSiigaliay

£t exadla frvare, poterimus, Interea, quo commodius veîgalia



3i8 E P I S T O L A R U M

tueri, provlnciamque ab injuria defendere, pojjim, prafidium necejja-

rium voluntariumque comparavi. His literis fcriptis^ milites circiter

XXX, quos Dolabella ex AJla confcripjerat, e Syria fugientes in

Pamphyliam venerunt. Hi nuntiaverunt, Dolabellatn Antiochiamy

quce in Syria ef, venijfe ; non receptum : conatum ejfe aliquoties Vf

introire ; repuljum Jemper ejfe cum magno Juo detrimento. Itaque

centum circiter amijfs, êgris relidiis, notiu Antiochia projugijfe

Laodiceam verjus: ea noê omnesjere Afaticos milites ab eo dfcef-

Jijfe : ex his ad odiingentos Antiochiam rediiffe, etje iis tradid/Jfe, qul

a Cajfio relidii, urbi illi praerant : cateros per Amanum in Ciliciam

dejcendijje ;quo ex nuniero, Je quoque ejfe dicebant : Cajfwn auteni

cum Juis omnibus copiis, nuntiatum ejfe, quatridui iter Laodicea ab-

fuijje, tum, cum Dolabella eo tenderet. îamobrem opinione cele-

rius confido fceleratijjimum laironem pcenas daturum. ârto Nonas

funias, Perga.

Trebonius Ciceroni S,

XVI. O/ vales, bene ejl. Athenas veni a. d. xi Kal. fun. atqus

tbi, quod maxime optabam, vidifilium tuum, deditum opti^

misfiudiis, funvmaque modefiiafama, â ex re quantam volupta-

tem ceperim, fcire potes, etiam me tacente. Non enim nefcis, quantl

tefaciam, et quam, pro nofiro veterrimo veriffimoque amore, omnibus

iuis etiam jnmimis commodis, non modo tanto bono, gaudeam. Noli

putare, mi Cicero, me hoc auribus tuis dare : nihil adolejcente tuo,

atque adeo nofiro, (nihd enim mihi a te potefi ejfe Jejun5lum) aut

amabilius omnibus iis, qui Athenis Junt, efi ; aut Jiudiofius earum

artium, quas tu maxime amas, hoc efi, optimarum. Itaque tibi^

quodvereficere pojfum., libenter quoque gratulor^ nec minus etiam

nobis ; quod eum, quem neceffe erat diligere, qualifcunque effet, ta-

lem habemus, ut libenter quoque diligamus. îi cum mihi injer-

mone injecijfet, Je velle Afiam vijere, non modo invitatus, Jed etiam

rogatuSy efi a me, ut id potijfimum nobis obtincniibus provinciam



AD FAMILIARES LIB. XIL 3^9

faceret. Ciil nos et caritate et amore tiiiim officium prcejiaturos, non

debes dubitare. Illud quoque erit nobis curce^ ut Cratippus una cum

eo Jit, ne putes, in Ajia feriatum illum ab iisfudiis, in quce tua

cohortatione incitatur, fuiurum. Nam iilmn paratum, ut video, et

ingrejfufn pkfio gradu, cohortari non intermittemus^ quo in dies lon-

gius difcendo exercendoque fe procedat. Vos quid ageretis in re-

publicaj cum has literas dabam, non fciebam. Audiebam quaedam

turbulenta, qucefcilicet cupio ejfefafa, ut aliquando otiofa liberta-

tefruamur ;quod vel minime adhuc mihi contigit. Kgo tamen nac-

ius in navigatione nojlra pijillum laxamenti, concinnavi tibi mu-

nufcuhim ex infituto meo : et di£ium, cum magno nofro honore a

te diSium, concluf, et tibi infra fubfcripf, In quibus verficuUs,

f tibi quibufdam verbis iv^v^^rjfôvecripos videbor ; turpitudo perfonce

ejus, in quam liberius invehimur, nos vindicabit. Ignofces etiam

iracundice noflrce ;quce jufa ef in ejufnodi et homines et cives.

Deinde, qui magis hoc Lucilio Jicuerit affumere libertatis, quam

nobis ? cumy etiamf odio parfuerit in eos, quos Icsjit, tamen certe

non magis dignos habuerit, in quos tanta libertate verborum incur-

reret. Tu, Jicut mihi pollicitus es, adjunges me quam primum ad

iuos Jermones. Namque illud non dubito, quin,fi quid de interitu

Cccfarisfcribas, non paiiaris me minimam partem et rei et amoris

tuiferre. Fale,. et matrem meofue tibi commendatos habe. D. vm

Kalendas Junias, Athenis.

ClCERO CORNIFICIO CoLLEG^ S. D.

XVII. C^ R AT A mihi vehementer eft memoria noftri tua,

quam fignificafti literis ; quam ut conferves, non

quo de tua conftantia dubitem, fed quia mos eft ita rogandi,

rogo. Ex Syria nobis tumultuofiora quaedam nuntiata funt

quae, quia tibi funt propiora quam nobis, tua me caufa magis

movent, quam mea. Romse fummum otium efl : fed ita, ut

malis falubre aliquod et honeftum negotium -, quod fpero fore.



320 EPISTOLARUMVideo id curae effQ Caefari. Me fcito, dum tu abfis, quafi oc-

cafionem quandam et licentiam nadtum, fcribere audacius ; et

castera quidem fortalTe, quae etiam tu concederes : fed proxime

fcripfi de optimo genere dicendi ; in quo faepe fufpicatus fum,

te a judicio noftro, fic fcilicet, ut dodtum hominem a non in-

do6to, paululum diffidere, Huic tu libro, maxime velim ex

animo, fi minus, gratiê caufa, fuffragere. Dicam tuis, ut eum,

& velint, defcribant, ad teque mittant. Puto enim, etiam li

rem minus probabis, tamen in ifla folitudine, quidquid a me

profe(5tum fit, jucundum tibi fore. Quod mihi exiftimationem

tuam dignitatemque commendas, facis tu quidem omnium

more : fed velim fic exiftimes, me, cum amori, quem inter

nos mutuum effe intelligam, plurimum tribuam, tum de fum-

mo ingenio, et de ftudiis tuis optimis, et de fpe ampliflimas

dignitatis, itajudicare, ut neminem tibi anteponam, compa-

rem paucos. Vale.

ClCERO CORNIFICIO CoLLEG^ S. D,

XVIII. /~\ U O D extremum fuit in ea epiflola, quam a te

^ proxime accepi, ad id primum refpondebo. Ani-

mum adverti enim, hoc vos magnos oratores facere nonnun-

quam. Epiflolas requiris meas : ego autem nunquam, cum

mihi denuntiatum effet a tuis, ire aliquem, non dedi. Quod

mihi videor ex tuis literis inteHigere, te nihil commifTurum

effe temere, nec ante, quam fciffes, quo ifte nefcio qui Caeci-

lius BafTus erumperet, quidquam certi conftituturum j id ego

et fperaram prudentia tua fretus, et ut confiderem, fecerunt

tuas gratifTimae mihi literae. Idque ut facias quam faspiffime,

ut et quid tu agas, et quid agatur, fcire poftim, et etiam quid

ad:urus fis, valde te rogo. Etfi periniquo patiebar animo te a

me digredi -, tamen eo tempore me confolabar, quod et in

fummum otium te ire arbitrabar, et ab impendentibus magnis




negotiis difcedere. Utrumque contra accidit : iftic enim bel-.

lum eft exortum, hic pax confecuta ; fed tamen ejufmodi pax,

in qua, fi adeiTes, multa te non deledtarent ; ea tamen, qua^

ne ipfum CiEfarem quidem deledtent. Bellorum enim civilium

hi femper exitus funt, ut non ea fohmi liant, qux veht vicftor,

fed etiam, ut iis mos gerendus fit, quibus adjutoribus fit parta

vidloria. Equidem fic jam obdurui, ut ludis Caefaris noilri

aequiffimo animo viderem T. Plancum, audirem Laberii et

PubHi poemata. Nihil mihi tam deeffe fcito, quam qui-cum

hsc famihariter dodleque rideam. Is tu eris, fi quam primum

veneris. Quod ut facias, non mea folum, fed etiam tua, inter-

effe arbitror. Vale.

M. T. ClCERO CORNIFICIO S. D.

XIX. TIBENTISSIME legi tuas literas, in qtiibus ju-

cundiffimum mihi fuit, quod cognovi meas tibi

redditas effie. Non enim dubitabam, quin eas lubenter ledluru^s

effies : verebar ut redderentur. Bellum, quod efl in Syria,

Syriamque provinciam tibi tributam effe a Caefare, ex tuis li-

teris cognovi. Eandem rem tibi volq bene et fehciter evenire

quod ita fore confido, fretus et induftria et prudentia tua. Sed

de Parthici belli fufpicione quod fcribis, fane me commovit.

Quantum copiarum haberes, cum ipfe conje6tura confequi

poteram, tum ex tuis literis cognovi. Itaque opto, ne fe illa

gens moveat hoc tempore, dum ad te legiones eae perducantur,

quas audio duci. Quod fi pares copias ad confligendum non

habebis, non te fugiet uti confiHo M. BibuH ; qui fe oppido

munitiffimo et copiofiffimo tam diu tenuit, quam diu in pro-

vincia Parthi fuerunt. Sed haec meHus ex re et ex tempore

conflitues. Mihi quidem ufque curae erit quid agas, dum, quid

egeris, fciero. Literas ad te nunquam habui cui darem, quin

ToM. VIL S f



322 EPISTOLARUMdederim. A te, ut idem facias, peto^ in primifque, ut ita ad

tuos fcribas, ut me tuum fciant effe. Vale.

ClCERO CORNIFICIO.

XX. f~^ RAT^ mihi tuae litera, nifi quod Sinueflanum di-

verforiolum contempfifti. Quam quidem contume-

liam villa pufilla iniquo animo feret, nifi in Cumano et Pom-

peiano reddideris 'ziroi.vra, tîî -mvTuv, Sic igitur facies, meque

amabis, et fcripto aliquo lacelfes : ego enim refpondere facilius

poffum, quam provocare. Quod fi, ut es, ceifabis, lacefTam y

nec tua ignavia etiam inertiam afferet. Plura otiofus. Haec,

cum effem in fenatu, exaravi. Vale.

M. T. ClCERO CORNIFICIO S. D.

XXI. /^ A I U S Anicius, familiaris meus, vir omnibus re-

bus ornatus, negotiorum fuorum caufa legatus eft

in Africam legatione libera. Eum velim rebus omnibus ad-

juves, operamque des, ut quam commodiffime fua negotia

conficiat : in primifque, quod ei carifTimum efl, dignitatem

ejus tibi commendo -, idque a te peto, quod ipfe in provincia

facere fum folitus, non rogatus, ut omnibus fenatoribus lic-

tores darem;quod idem acceperam, et cognoveram a fummis

viris fadtitatum. Hoc igitur, mi Cornifici, facies ; caeterifque

rebus omnibus ejus dignitati reique, fi me amas, confules. Id

erit mihi gratiffimum. Da operam, ut valeas.




M. T. C I C E R O C O R N I F I C I o S. P. D.

XXII.'^J

O S hic CLun homlne gladiatore, omnium nequifii-

mo, collega noflro, Antonio, bellum gerimus ; fed

non pari conditione, contra arma verbis. At etiam de te con-

cionatur : nec impune ; nam fentiet, quos laceffierit. Ego

autem a<f!la ad te omnia arbitror perfcribi ab aliis : a me futura

debes cognofcere ;quorum quidem non eft difficilis conjec-

tura. Oppreffa omnia funt: nec habent ducem boni, noftrique

Tv^mKTQm longe gentium abfunt. Panfa et fentit bene, et lo-

quitur fortiter : Hirtius nofter tardius convalefcit. Quid futu-

rum fit, plane nefcio. Spes tamen una efl, aUquando populum

Romanum majorum fimilem fore. Ego certe reipublicas non

deero, et, quidquid acciderit, a quo mea culpa abfit, animo

forti feram. IUud profedlo, quoad potero, tuam famam et dig-

nitatem tuebor. A. d. xiii Kal. Jan. fenatus frequens mihi efl

affenfus, cum de ca^teris rebus magnis et neceffariis, tum ds

provinciis, ab iis qui obtinerent, retinendis, neque cuiquani

tradendis, nifi qui ex fenatus-confulto fucceffiffet. Hoc ego

cum reipublicae caufa cenfui, tum, mehercule, in primis reti-

nendae dignitatis tuas. Quamobrem te amoris noflri caufa rogo,

reipublic£e caufa hortor, ut ne cui quidquam juris in tua pro-

vincia effe patiare ; atque ut omnia referas ad dignitatem, qua

nihil potefl effe praeflantius. Vere tecum agam, ut neceffitudo

noflra poftulat. In Sempronio, fi meis literis obtemperaffes,

maximam ab omnibus laudem adeptus effes. Sed illud et prse-

teriit, et levius efl. Ha^c magna res efl. Fac, ut provinciam

retineas in poteftate reipublicae. Plura fcripfilfem, nifi tui fef-

tinarent. Itaque Cherippo noftro me velim excufes.

S f 2



324 EPISTOLARUM

M. T. C I C E R O P. C O R N I F I C I o S. D.

XXIII. /^MNEM conditlonem Imperii tui ilatumque pro-

vincise mihi demonftravit Stratorius. O multa in-

tolerabilia locis omnibus ! Sed, quo tua major dignitas, eo,

quae tibi acciderunt, mlnus ferenda. Neque enim, quae tu

propter magnitudinem et animi et ingenii moderate fers, a te

non ulcifcenda funt, etiam fi non funt dolenda. Sed ha?c pof-

terius. Rerum urbanarum adla tibi mitti certo fcio. Quod ni

ita putarem, ipfe perfcriberem, in primifque Caefaris Odla-

viani conatum : de quo multitudini fidium ab Antonio crimen

videtur, ut in pecuniam adolefcentis impetum faceret; pru-

dentes autem et boni viri et credunt fadtum, et probant. Quid

quaeris ? magna fpes eft in eo : nihil eft, quod non exiftime-

tur laudis et gloria^ caufa fadlurus. Antonius autem, nofter

familiaris, tanto fe odio efCo intelligit, ut, cum interfediores

fuos domi comprehenderit, rem proferre non audeat. A. d.

VII Idus Odlobr. Brundufium venerat, profedtus obviam le-

gionibus Macedonicis quatuor;quas fibi conciliare pecunia

cogitabat, eafque ad urbem adducere, et in cervicibus noftris

collocare. Habes formam reipubllcas, fi in caflris poteft effe

refpublica : in qua tuam vicem faepe doleo, quod nullam par-

tem per aetatem fanae et falvse reipublicae guftare potuifti. At-

que antehac quidem fperare faltem licebat ; nunc etiam id

ereptum eft. Quae enim efl fpes, cum in concione dicere aufus

lit Antonius, Canutium apud eos fibi locum quaerere, quibus,

fe falvo, locus in civitate efle non poffet ? Equidem et haec, et

oninia quffi homini accidere polfunt, fic fero, ut philofophiae

magnam habeam gratiam, quas me non modo ab follicitudins

abducit, fed etiam contra omnes fortunae impetus armat : tibi-

que idem cenfeo faciendum, nec, a quo culpa abfit, quid-

quam in malis numerandum. Sed haec tu melius. Stratorium




noflrum cum femper probafTem, tum maxime in tuis rebus

fummam ejus fidem, diligentiam, prudentiamque, cognovi.

Da operam ut valeas. Hoc mihi gratius facere nihil potes.

M. T. C I c E R o C O R N I F I c I o S. P. D.

XXIV. rjp G O nullum locum praetermitto (nec enim debeo)

non modo laudandi tui, fed ne ornandi quidem.

Sed mea fludia erga te et ofHcia malo tibi ex tuorum literis>

quam ex meis, effe nota. Te tamen hortor, ut omni cura in

rempublicam incumbas. Hoc efl animi, hoc efl ingenii tui,

hoc ejus fpei, quam habere debes, amplificandas dignitatis

tuas. Sed hac de re alias ad te pluribus : cum enim haec fcri-

bebam, in exped:atione erant omnia : nondum legati redierant,

quos fenatus non ad pacem deprecandam, fed ad denuntian-

dum bellum, miferat, nifi legatorum nuntio paruilTet. Ego

tamen, ut primum occafio data eft, meo priflino more rem-

publicam defendi : me principem fenatui populoque Romano

profefTus fum ; nec, poflea quam fufcepi caufam libertatis,

minimum tempus amifi tuendae falutis libertatifque commu-

nis. Sed haec quoque te ex aliis malo. T. Pinarium, familia-

rifTimum meum, tanto tibi ftudio commendo, ut majore non

pofTim j cui cum propter omnes virtutes, tum etiam propter

ftudia communia, fum amiciflimus. Is procurat rationes nego-

tiaque Dionyfii noflri, quem et tu multum amas, et ego om-

nium plurimum. Ea tibi ego non debeo commendare ; ^^d

commendo tamen. Facies igitur, ut ex Pinarii, gratifTimi ho-

minis, literis tuum et erga illum et erga Dionyfium ftudium

perfpiciamus. Vale.




M. T. C I C E R O C O R N I F I C I o S. P. D.

XXV. T IBERALIBUS literas accepi tuas, quas mihi

Corniiicius altero vicelimo die, ut dicebat, reddi-

dit. Eo die non fuit fenatus, neque pollero. Quinquatribus

frequenti fenatu caufam tuam egi non invita Minerva : ietenim

eo ipfo die fenatus decrevit, ut Minerva noftra, cuftos urbis,

quam turbo dejecerat, reftitueretur. Panfa tuas literas recita-

vit. Magna fcnatus approbatio confecuta efl cum fummo gau-

dio, et offenlione Minotauri, id eft, Calvifii et Tauri. Fadtum

de te fenatus-confultum honorificum. Poftulabatur ut etiam

illi notarentur : fed Panfa clementior. Ego, mi Cornijfici, quo

die primum in fpem libertatis ingrelfus fum, et cun6lantibus

csteris, a. d. xiii KaL Januarii, fundamenta jeci reipublic^,

eo ipfo die providi multum, atque habui rationem dignitatis

tuae : mihi enim efl affenfus fenatus de obtifiendis provinciis.

Nec vero poilea deftiti labefadiare eum, qui fumma cum tua

injuria, contumeliaque reipublicas, provinciam abfens obtine-

bat. Itaque crebras, vel potius quotidianas, compellationes

meas non tulit, feque in urbem recepit invitus ; neque folum

fpe, fed certa re jam et poffeflione, deturbatus efl. Meo juf-

tiflimo honeftifiimoque convicio te tuam dignitatem fumma

tua virtute tenuiffe, provinciaeque honoribus ampliffimis affec-

tum, vehementer gaudeo. Quod te mihi de Sempronio purgas,

accipio excufationem : fuit enim illud quoddam cascum tem-

pus fervitutis. Ego tuorum confiliorum aud;or, dignitatifque

fautor, iratus temporibus, in Graeciam defperata libertate ra-

piebarj cum me Etefiae, quafi boni cives, relinquentem rem-

publicam profequi noluerunt; Aufterque adverfus maximo fiatu

me ad tribules tuos Regium retulit : atque inde ventis, remis,

in patriam omni feflinatione properavi, poflridieque in fumma

reliquorum fervitute liber unus fui. Sic fum in Antonium




invedtus, ut ille non ferret, omnemque fuum vinolentum fu-

rorem in me unum eifunderet ; meque cum elicere vellet ad

caedis caufam, tum tentaret inlidiis : quem ego ru(!lantem et

naufeantem conjeci in Caefaris Od:aviani plagas. Puer enim

egregius praefidium fibi primum et nobis, deinde fummas rei-

publicae, comparavit : qui nili fuiffet, Antonii reditus a Brun-

dufio peftis patriae fuiifet. Quas deinceps adla fmt, fcire te

arbitror. Sed redeamus ad illud, unde divertimus. Accipio

excufationem tuam de Sempronio : neque enim ftatuti quid in

tanta perturbatione habere potuifli. Nunc hic dies aliam vitam

afferty alios mores pojiulaty ut ait Terentius. Quamobrem, mi

Quinte, confcende nobifcum, et quidem ad puppim. Una

navis eft jam bonorum omnium j quam quidem nos damus

operam, ut redlam teneamus. Utinam profpero curfu. Sed

quicunque venti erunt, ars noflra certe non aberit. Quid enim

praeftare aliud virtus poteft ? Tu fac magno animo lis et ex-

celfo ; cogitefque, omnem dignitatem tuam cum republica

conjundlam effe debere. P. Lucceium mihi meum commen-

das ; quem, quibufcunque rebus potero, diligenter tuebor.

Hirtium quidem et Panfam, collegas noflros, homines in con-

fulatu reipublicas falutares, alieno fane tempore amifnnus, re-

publica Antoniano quidem latrocinio liberata,' fed nondumomnino explicata : quam nos, fi licebit, more noflro tuebi-

mur -y quanquam admodum fumus jam defatigati. Sed nulla

laflitudo impedire oiiicium et iidem debet. Verum haec hac-

tenus. Ab aliis te de me, quam a me ipfo, malo cognofcere.

De te audiebamus ea, quae maxime vellemus. De Cn. Minu-

cio, quem tu quibufdam literis ad cêlum laudibus extuUfti,

rumores duriores erant. Id quale fit, onlninoque quid iftic

agatur, facias me velim certiorem.



[28 E P I S T O L A R U M

ClCERO CORNIFICIO S. D.

XXVI. Q UI NT U S Turius, qui in Africa negotiatus eft,

*- vir bonus et honeilus, heredes fecit fimiles fui,

Cn. Saturninum, Sex. Aufidium, C. Anneium, Q^ Confi-

dium Gallum, L. Servilium Poftumum, C. Rubellium. Ex

eorum oratione intellexi, gratiarum adlione eos magis egere,

quam commendatione. Tanta enim Hberalitate fe tua ufos

praedicabant, ut iis phis a te tributum intelhgerem, quam ego

te auderem rogare. Audebo tamen : fcio enim quantum pon-

deris mea commendatio fit habitura. Quare a te peto, ut ad

eam liberaHtatem, qua fine meis literis ufus es, quam maxi-

mus his literis cumulus accedat. Caput autem eft meas com-

mendationis, ne patiare Erotem Turium, Q^Turii Hbertum,

ut adhuc fecit, hereditatem Turianam avertere -, caeterifque

omnibus rebus habeas eos commendatifTimos. Magnam ex eo-

rum fplendore et obfervantia capies voluptatem. Quod ut ve-

Hs, te vehementer etiam atque etiam rogo. Vale.

M. T. ClCERO Q^CORNIFICIO S. P. D.

XXVII. CEXTUS Aufidius et obfervantia, qua me coHt,

accedit ad proximos ; et fplendore equiti Romano

nemini cedit. Efl autem ita temperatis moderatifque moribus,

ut fumma feveritas fumma cum humanitate jungatur. Cujus

tibi negotia, quae funt in Africa, ita commendo, ut majore

fludio, magifve ex animo, commendare non poflim. Pergra-

tum mihi feceris, fi dederis operam, ut is inteUigat meas apudte Hteras maximum pondus habuiffe. Hoc te vehementer, mi

Cornifici, rogo. Vale.




M. T. C I c E R o Q^ C o R N I F I c 1 o S. P. D.

XXVIII. ASSENTIOR tibi, eos, quos fcribis Lilybsco

minari, iftic poenas dare debuiffe : fed metuifli,

Ht ais, ne nimis liber in ulcifcendo viderere. Metuifti igitur,

ne gravis civis, ne nimis fortis, ne nimis te dignus, viderere.

Quod focietatem reipublicae confervandae, tibi mecum a patre

acceptam, renovas, gratum efl : qux focietas inter nos femper, .^

mi Cornifici, manebit. Gratum etiam illud, quod mihi tuo

nomine gratias agendas non putas : nec enim id inter nos fa-

cere debemus. Senatus faspius pro dignitate tua appellaretur,

fi, abfentibus confulibus, unquam, nifi ad rem novam, coge-

retur. Itaque nec de H-S xx. nec de H-S locc, quidquam

agi nunc per fenatum poteft. Tibi autem ex fenatus-confulto

imperandum mutuumque fumendum cenfeo. In republica

quid agatur, credo te ex eorum literis cognofcere, qui ad te

adla debent perfcribere. Ego fum fpe bona : confilio, cura,

labore, non defum : omnibus inimicis reipublicae effe me

acerrimum hoflem prae me fero. Res neque nunc difficili loco

mihi videtur effe ; et fuifTet facillimo, fi culpa a quibufdam

abfuiffet, Vale,

M. T. C I c E R o Q^ C o R N I F I c I o S. P. D.

XXIX. "^T O N modo tibi, cui omnia noflra notiffima funt,

fed neminem in populo -Romano arbitror effe, cui

fit ignota ea familiaritas, quae mihi cum L. Lamia efl. Etenim

magno theatro fpedtata efl tum, cum efl ab A. Gabinio confule

relegatus, quod libere et fortiter falutem meam defendiffet.

Nec ex eo amor inter nos natus efl -, fed quod erat vetus et

magnus, propterea nuUum periculum pro me adire dubitavit.

ToM. VII. T t




Ad hasc officia, vel merita potius, jucundifTima confuetudo-

accedit, ut nuilo prorfus plus Iiomine deledter. Non puto te

jam expedlare, quibus eum tibi verbis commendem : caufas

enim tanti amoris intelligis ; quas verba defideret, iis me om-nibus ufum putato. Tantum velim exiflimes, fi negotia Lamiae^.

procuratores, libertos, familiam, quibufcunque rebus opus

erit, defenderis, gratius mihi futurum, quam fi ea tua liberali-

tas pertinuiffet ad rem familiarem meam. Nec dubito quin.

fine mea commendatione, quod tuum efl judicium de homini-

bus, ipfius Lamias caufa fludiofe omnia fadlurus fis : quan-

quam erat nobis didtum, te exiflimare, alicui fenatus-confulto^

quod contra dignitatem tuam fieret, fcribendo Lamiam aifuifTe;,

qui omnino confuHbus illis nunquam affuit fcribendo : deinde

omnia tum falfa fenatus-confulta deferebantur. Nifi forte

etiam illi Semproniano fenatus-confulto me cenfes affuiffe; qui

ne Roms quidem tum fui ; ut de eo ad te fcripfi, re recenti.

Sed haec hadienus. Te, mi Corniiici, etiam atque etiam rogo,

ut omnia Lamise negotia, mea putes efle ; curefque, ut intel-

ligat hanc commendationem maximo fibi ufui fuiffe. Hoc

mihi gratius facere nihil potes. Cura ut valeas.

M. T. ClCERO CoRNIFICIO S. P. D.

XXX. TTA-NE ? prseter litigatores, nemo ad te meas lite-

ras ? Multas iflae quidem : tu enim perfecifli, ut

nemo fine literis meis tibi fe commendatum putaret. Sed quis

unquam tuorum mihi dixit effe, cui darem, quin dederim ? aut

quid mihi jucundius, quam, cum coram tecum loqui non

pofTim, aut fcribere ad te, aut tuas legere literas ? Illud magis

mihi folet effe moleflum, tantis me impediri occupationibus,

ut ad te fcribendi meo arbitratu facultas nuUa detur. Non

enim te epiflolis, fed voluminibus, lacefferem ;quibus qui-

dem me a te provocari oportebat. Quamvis enim occupatus




iis, otli tamen plus habes : aut, fi ne tu quideni vacas, noli

impudens cfTe, nec mihi molefliam exhibere, et a me literas

crebriores, cum tu mihi raro mittas, flagitare. Nam cum an-

tea diftinebar maximis occupationibus, propterea quod omni-

bus curis rempubhcam mihi tuendam putabam ; tum hoc

tempore, muho diflineor vehementius. Ut enim gravius xgro-

tant ii, qui cum levati morbo videntur, in eum de integro in-

ciderunt; lic vehementius nos laboramus, qui, profligato bello,

ac pene fublato, renovatum bellum gerere conamur. ^ Sed haec

hadlenus. Tu tibi, mi Cornifici, fac ut perfuadeas, non eflTe me

tam imbecillo animo, ne dicam inhumano, ut a te vinci poflim

aut ofliciis, aut amore. Non dubitabam equidem : veruntameii

multo mihi notiorem amorem tuum effecit Cherippus. O ho-

minem femper illum quidem mihi aptum, nunc vero etiam

fuavem ! Vultus mehercule tuos mihi expreflit omnes, nGu

folum animum ac verba pertulit. Itaque noli vereri, ne tibi

fuccenfuerim, quod eodem exemplo ad me, quo ad casteros.

Requiflvi equidem proprias ad me unum Hteras, fed neque

vehementer, et amanter. De fumptu, quem te in rem miiita-

rem facere et feciflê dicis, nihil fane poflfum tibi opitulari,

propterea quod et orbus fenatus, confuHbus amiflis, et incre-

dibiles angufl:iae pecunis pubUcae ;quae conquiritur undique,

ut optime meritis mihtibus promifla folvantur : quod quidem.

"fieri fine tributo poflê non arbitror. De Attio Dionyflo nihil

puto eflê; quoniam mihi nihil dixit Stratorius. De P. Lucceio

nihil tibi concedo, quo fl:udioflor ejus fis, quam ego fum : efl;

enim nobis neceflfarius. Sed a magiftris cum contenderem de

proferendo die, probaverunt mihi, fQfCy quo minus id facerent,

et compromifllb et jurejurando impediri. Quare veniendum ar-

bitror Lucceio : quanquam, fi meis literis obtemperavit, cum

tu hasc leges, illum Romas eflTe oportebit. Caeteris de rebus,

maximeque de pecunia, cum Panfce mortem ignorares, fcrip-

lifti, quae per nos ab eo confequi te poflê arbitrarere : quae te

non fefelUflent, fi viveret ; nam te diligebat. Poft mortem

T t 2



332 EPISTOLARUMautem ejus quid fieri poffet, non videbamus. De Venuleio,

Latino, Horatio, valde laudo. Illud non nimium probo, quod

fcribis, quo illi animo aequiore ferrent, te tuis etiam legatis

lidlores ademiffe : honore enim digni cum ignominia dignis

non erant comparandi -, eofque ex fenatus-confulto, li non de-

cedunt, cogendos, ut decedant, exiftimo. Haec fere ad eas li-

teras, quas eodem exemplo binas accepi. De reliquo velim

tibi perfuadeas, non efle mihi meam dignitatem tua cario-

rem. Vale.



[ 333 1


L I B E R XIIL

M. T. C I c E R o C. M E M M I o S. P. D.

I. TT^ T S I non fatis mihi conftiterat, cum aliquane animi

jLI/ mei moleftia, an potius libenter, te Athenis vifurus

efTem ; quod injuria, quam accepifti, dolore me afficeret, fa-

pientia tua, qua fers injuriam, laetitia; tamen vidilTe te mal-

lem. Nam quod eft moleflias, non fane multo levius eft, cum

te non video : quod efTe potuit voluptatis, certe, fi vidifTem

te, plus fuiffet. Itaque non dubitabo dare operam ut te vi-

deam, cum id fatis commode facere potero. Interea, quod per

literas et agi tecum, et, ut arbitror, confici, poteft, agam nunc.

Ac te illud primum rogabo, ne quid invitus mea caufa facias

fed id, quod mea intelliges multum, tua nullam in partem, in-

tereffe, ita mihi des, fi tibi, ut id libenter facias, ante perfuafe-

ris. Cum Patrone Epicureo mihi omniafuntj nifi quod in phi-

lofophia vehementer ab eo diffentio. Sed et initio Romae, cum

te quoque et tuos omnes obfervabat, me coluit in primis ; et

nuper, cum ea, quce voluit, de fuis commodis et praemiis con-

fecutus eft, me habuit fuorum defenforum et amicorum fere

principem. Etiam a Phsdro, qui nobis, cumpueri effemus,,

ante quam Philonem cognovimus, valde, ut philofophus, poflea

tamen, ut vir bonus, et fuavis et officiofus probabatur, traditus-




mihi commendatufque eft. Is igitur Patro, cum ad mc Romam

literas mifilTet, uti te fibi placarcm, peteremque, ut ncfcio quid

illud Epicuri parietinarum libi concederes ; nihil fcripfi ad te

ob eam rem, quod sdificationis tuas confilium mea commenda-tione nolebam impediri. Idem, ut veni Athenas, cum, idem ut

ad te fcriberem, rogaffet ; ob eam caufam impetravit, quod te

abjeciffe illam aediiicationem conllabat inter omnes amicos tuos.

Quod fi ita efl, et fi jam plane tua nihil intereft, velim, fi qua

offenfiuncula fad;a efl animi tui perverfitate aliquorum, (novi

enim gentem illam) des te ad lenitatem, vel propter tuam fum-

mam humanitatem, vel etiam honoris mei caufa. Equidem fi,

quid ipfe fentiam, quasris : nec, cur ille tantopere contendat,

video; nec, cur tu repugnes: nifi tamen multo minus tibi con-

-cedi potefl, quam illi, laborare fme caufa. Quanquam Patronis

et orationem et caufam tibi cognitam effe certo fcio: honorem,

ofHcium, teflamentorum jus, Epicuri audtoritatem, Phsedri

obteflationem, fedem, domicilium, vefligia fummorum homi-

num, fibi tuenda effe dicit. Totam hominis vitam, rationem-

que, quam fequitur in philofophia, derideamus licet, fi hanc

ejus contentionem volumus reprehendere. Sed, mehercules,

quando illi caeterifque, quos illa delediant, non valde inimici

fumus, nefcio an ignofcendum fit huic, fi tantopere laborat; in

quo etiam fi peccat, magis ineptiis, quam improbitate, peccat,

Sed ne plura, (dicendum enim aliquando efl) Pomponium At-

ticum fic amo, ut alterum fratrem : nihil efl illo mihi nec ca-

rius, nec jucundius. Is (non quo fit ex iflis; efl enim omni li-

berali dodlrina politifTimus : fed valde diligit Patronem, valde

Phasdrum amavit) fic a me hoc contendit homo minime ambi-

tiofus, minime in rogando moleflus, ut nihil unquam magis

nec dubitat, quin ego a te nutu hoc confequi pofTem, etiam fi

aedificaturus effes. Nunc vero, fi audierit te aedificationem de-pofuiffe, neque tamen me a te impetraffe, non te in me illibe-

ralem, fed me in fe negligentem, putabit. Quamobrem peto

a te, ut fcribas ad tuosj poffe tua voluntate decretum illud



AD FAMILIARES LIB. XIII. 335

Areopagltarum, quem v7nf/.vyifxoLlt<rfAôv illi vocant, tolli. Sed redeo

ad prima. Prius velim tibi perfuadeas, ut hoc mea caufa liben-

ter facias, quam ut facias. Sic tamen habeto, ii feceris quod

rogo, fore mihi gratiflimum. Vale.

CiCERO Memmio S.

II. f^ A I O Aviano Evandro, qui habitat in tuo facrario, et

ipfo multum utor, et patrono ejus M. ^milio familia-

riffime. Peto igitur a te majorem in modum, quod fine tua

moleftia fiat, ut ei de habitatione accommodes. Nam propter

opera inftituta multa multorum, fubitum eft ei remigrare Kal.

Quint. Impedior verecundia, ne te pluribus verbis rogem.

Neque tamen dubito, quin, ii tua nihil aut non multum inter-

fit, eo lis animo, quo ego eiTem, li quid tu me rogares, MihL

certe gratiflimum feceris. Vale.

M. T. C I c E R o C. M E M M I o S. P. D.

III. A ULUM Fufium, unum ex meis intimis, obfervantif-

fimum ftudiofifTimumque noftri, eruditum hominem,

et fumma humanitate, tuaque amicitia dignifTimum, velim ita

tra(5les, ut mihi coram recepifli. Tam gratum mihi id erit,

quam quod gratiffimum. Ipfum prseterea fummo officio et

fumma obfervantia tibi in perpetuum devinxeris. Vale.

M. T. C. Q^ Valerio, Q^ F. ORCi^, Leg.

Propr^t. S. D.

rV. f^ U M municipibus Volaterranis mihi fumma necefH-

tudo efl ; magno enim meo beneficio afFedli, cumula-



33* EPISTOLARUMtiflitne mihi gratiam retulerunt : nam nec in honoribus meis,

nec m laboribus, unquam defuerunt. Cum quibus fi mihi

nulla caufa intercederet, tamen, quod te vehementiffime diligo,

quodque me a te plurimi fieri fentio, et monerem te et horta-

rer, ut eorum fortunis confuleres, prjEfertim cum prope pras-

cipuam caufam haberent ad jus obtinendum : primum, quod

Syllani temporis acerbitatem deorum immortalium. benignitate

fubterfugerunt ; deinde, quod fummo ftudio popuii Romani a

me in confulatu meo defenfi funt. Cum tribuni plebis legem

iniquiffimam de eorum agris promulgaviifent ; facile Senatui

populoque Romano perfuafi, ut eos cives, quibus fortuna pe-

perciffet, falvos efle vellent. Hanc acflionem meam C. Casfar

primo fuo confulatu in lege Agraria comprobavit, agrumqueVolaterranum et oppidum omni periculo in perpetuum libera-

vit : ut mihi dubium non fit, quin is, qui novas neceflitudines

adjungat, vetera fua beneficia confervari velit. Quamobrem efl

tuas prudentiae, aut fequi ejus audtoritatem, cujus fed:am atque

imperium fumma cum tua dignitate fecutus es ; aut certe illi

integram omnem caufam refervare. Illud vero dubitare non

debes, quin tam grave, tam firmum, tam honeflum, munici-

pium tibi tuo fummo beneficio in perpetuum obligari velis.

Sed h.EC, quae fupra fcripta funt, eo fpedlant, ut te horter et

fuadeam. Reliqua funt, quas pertinent ad rogandum ; ut non

folum tua caufa tibi confilium me dare putes, fed etiam, quod

mihi opus fit, me a te petere et rogare. Gratifiimum igitur

mihi feceris, fi Volaterranos omnibus rebus integros incohi-

mefque effe volueris. Eorum ego domicilia, fedes, rem, fortu-

nas, quas et a diis immortalibus et a prseflantifTimis in noflra

republica civibus, fummo Senatus populique Romani fludio,

confervatse funt, tuse fidei, juflitiae, bonitatique, commendo.

Si pro meis priflinis opibus facultatem mihi res hoc temporedaret, ut ita defendere poffem Volaterranos, quemadmodum

confuevi tueri meos ; nullum ofhcium, nuUum denique certa-

men, in quo illis prodefTe poffem, prastermitterem. Sed quando



AD FAMILIARES LIB. XIII.2?>7

apud te nihilo minus hoc tempore valere me confido, quani

valuerim femper apud omnes ;pro noftra fumma neceflitudine,

parique inter nos et mutua benevolentia, abs te peto, ut ita de

Volaterranis mereare, ut exiftiment, eum quafi divino confilio

ifti negotio praepofitum efle, apud quem unum nos, eorum per-

petui defenfores, plurimum valere pofiiimus. Vale.

M. T. C. Q^ Valerio, Q^ F. Orc^, Leg.

Propr^t. S. P. D.

V. '^T O N molefte fero, eam necefiitudinem, quae mihi te-

cum eft, notam efiê quam plurimis : neque tamen ob

eam caufam (quod tu optime exiftimare potes) te impedio, quo

minus fufceptum negotium, pro tua fide et diligentia, ex vo-

luntate Casfaris, qui tibi rem magnam difficilemque commifit,

gerere poflls. Nam, cum multi a me petant multa, quod de

tua erga me voluntate non dubitent ; non committo, ut ambi-

tione mea conturbem officium tuum. C. Curtio ab ineunte

aetate familiariffime fum ufus. Ejus et Syllani temporis injuf-

tiffima calamitate dolui -, et cum iis, qui fimilem injuriam ac-

ceperant, amiffis omnibus fortunis, reditus tamen in patriam

voluntate omnium concedi viderctur, adjutor incolumitatis

fui. Is habet in Volaterrano pofiêffionem, cum in eam tan-

quam e naufragio reliquias contulifiêt. Hoc autem tempore

eum Casfar in fenatum legit : quem ordinem ille, ifta pofiêf-

fione omifiia, tueri vix poteft. Graviffimum autem «ft, cum

fuperior fad:us fit ordine, inferiorem efi!e fortuna ; minimeque

convenit, ex eo agro, qui Ca^faris jufiii dividatur, eum moveri,

qui Caefaris beneficio fenator fit. Sed mihi minus libet multa

de aequitate rei fcribere, ne caufa potius apud te valuifiê vi-

dear, quam gratia. Quamobrem te in majorem modum rogo,

ut C. Curtii rem meam putes efiê : quidquid mea caufa face-

rps, ut id C. Curtii caufa cum feceris, exiftimes, quod ille per

ToM. VIL V V



338 EPISTOLARUMme habuerlt, id me habere abs te. Hoc te vehementer etiam

atque etiam rogo. Vale.

M. T. C. Q^Valerio, Q^F. Orc^, Procos. S. P. D.

VI. C I vales, bene eft: ego quidem valeo. Credo te memoria

tenere, me et coram P. Cufpio tecum locutum efTe,.

cum te profequerer paludatum ; et item poftea pluribus verbis

tecum egiffe, ut, quofcunque tibi ejus neceffarios commenda-

rem, haberes eos in numero meorum necefTariorum. Id tu, pro

tua fumma erga me benevolentia perpetuaque obfervantia, mihi

liberaliffime atque humanifhme recepifli. Cufpius, homo in

om.nes fuos officiofiflimus, mirifice quofdam homines ex ifla

provincia tuetur et diligit, propterea quod fuit in Africa bis,

cum maximis focietatis negotiis praeefTet. Itaque hoc ejus ofii-

cium, quod adhibet erga illos, ego mea facultate et gratia fo-

leo, quantum pofTum, adjuvare. Quare Cufpianorum omnium

commendationis caufam hac tibi epiflola exponendam putavi

reliquis epiflolis, tantum faciam, ut notam apponam eam, qu^

mihl tecum convenit, et fimul fignificem de numero effe Cufpii

amicorum. Sed hanc commendationem, quam his literis con-

fignare volui, fcito effe omnium graviflimam. Nam P. Cufpius

fmgulari ftudio contendit a me, ut tibi quam diligentiffime

L. Julium commendarem. Ejus ego ftudio vix videor mihi fa-

tisfacere pofTe, fi utar verbis iis, quibus, cum diligentiflime

quid agimus, uti folemus. Nova quaedam poftulat, et putat me

ejus generis artificium quoddam tenere. Ei ego polhcitus fum^,

me ex intima noflra arte deprompturum mirificum genus com-

mendationls. Id quando affequi non pofTum, tu re velim effi-

cias, ut ille genere mearum literarum Incrediblli quiddam per-

fed:um arbltretur. Id facies, fi omne genus Hberalitatis, quod

et ab humanitate et poteftate tua proficifci poterit, non modo

re, £cd etiam verbis, vuUu denique, exprompferis : quae




-<juantum in provincia valeant, vellcm expertus efles. Sed ta-

men fufpicor, ipfum hominem, quem tibi commendo, per-

dignum effe tua amicitia: non folum, quia mihi Cufpius dicit,

credo, (tametfi id fatis effe debebat) fed quia novi ejus judi-

cium in hominibus et amicis deligendis. Harum literarum vis

quanta fuerit, propediem judicabo ; tibique, ut confido, gra-

tias agam. Ego, quas te velle, quaeque ad te pertinere, arbitra-

bor, omnia ftudiofe diligenterque curabo. Cura ut valeas.

P. Cornelius, qui tibi has literas dedit, eft mihi a P. Cufpio

commendatus: cujus caufa quanto opere cuperem deberemque,

profedlo ex me facile cognofti. Vehementer te rogo, ut cures,

ut ex hac commendatione mihi Cufpius quam maximas, quam

primum, quam faepiffime, gratias agat. Vale,

M. T. C I c E R o C L u V I o S. P. D.

VII. (~^ U M in Galliam proficifcens, pro noftra necefiitudine

tuaque fumma in me obfervantia, ad me domum ve-

nifiês, locutus fum tecum de agro vedigali municipii Atellani,

qui efiêt in Gallia;quantoque opere ejus municipii caufa la-

borarem, tibi oftendi. Poft tuam autem profedlionem, cum et

maxima res municipii honeftifiimi mihique conjund:iffimi, et

fummum meum officium, ageretur; pro tuo animo in me fin-

gulari, exiftimavi, me oportere ad te accuratius fcribere : etfi

non fum nefcius, et quas temporum ratio, et quae tua poteftas,

lit ; tibique negotium datum efte a C. Casfare, non judicium,

praeclare intelligo. Quare a te tantum peto, quantum et te fa-

cere pofie, et libenter mea caufa fadturum efle, arbitror. Et

primum velim exiftimes, quod res eft, municipii fortunas om-

nes in ifto vedligali confiftere : his autem temporibus hoc mu-

nicipium maximis oneribus preftum, fummis afiJêdlum efte

difficultatibus. Hoc etfi commune videtur efi!e cum multis,

tamen mihi crede, fingulares huic municipio calamitates

V V 2



340 EPISTOLARUMaccidifle ; quas idcirco non commemoro, ne de miferiis meo-

rum necelTariorum conquerens, homines, quos nolo, videar

ofFendere. Itaque, nifi magnam fpem haberem, C. Caefari nos

caufam municipii probaturos ; non erat caufa, cur a te hoc

tempore aliquid contenderem. Sed quia confido, mihique per-

fuafi, illum et dignitatis municipii, et a^quitatis, etiam volun-

tatis erga fe, habiturum cffe rationem ; ideo a te non dubitavi

contendere, ut hanc caufam illi integram confervares. Quod

etfi nihilominus a te peterem, fi nihil audiviffem te tale fe-

cilTe ; tamen majorem fpem impetrandi nadlus fum, poflea

quam mihi didtum efl, hoc idem a te Regienfes impetraviffe.

Qui etfi te aUqiia neceflitudine attingunt ; tamen tuus amor in

me, fperare me cogit, te, quod tuis neceffariis tribueris, idem

effe tributurum meis : praefertim cum ego pro his unis petam;

habeam autem, qui fimili caufa laborent, complures neceffa-^

rios. Hoc me non fine caufa facere, neque aliqua levi ambi-

tione commotum a te contendere, etfi te exiflimare arbitror ;

tamen mihi afiirmanti credas velim, me huic municipio de-

bere plurimum : nullum unquam fuiffe tempus, neque hono-

rum, neque laborum meorum, in quo non hujus municipii

fludium in me extiterit fingulare. Quapropter a te etiam atque

etiam, pro noflra fumma conjundlione, proque tua benevolenr

tia, majorem in modum peto atque contendo, ut, cum fortu-

nas agi ejus municipii intelligas, quod fit mihi neceflitudine,

ofHciis, benevolentia, conjuncftiflimum, id mihi des ; quod erit

hujufmodi, ut, fi a Caefare, quod fperamus, impetrarimus, tuo

beneficio nos id confecutos effe judicemus : fin minus; pro eo

tamen id habeamus, cum a te data fit opera, ut impetraremus.

Hoc cum mihi gratiffimum feceris ; tum viros optimos, ho-

mines honeftiffimos, eofdemque gratiffimos, ct tua neceflitu-

dine digniflimos, fummo beneficio in perpetuum tibi tuifque,

devinxeris. Vale.



AD FAMILIARES LIB. XIII. 74.1

M. T. CiCERo M. RuTiLio S. P. D.

VIII. /^ U M et mihi confcius eiTem, quanti te facerem, et

tuam erga me benevolentiam expertus effem, non

dubitavi a te petere, quod mihi petendum eilet. P. Sextium

quanti faciam, ipfe optime fcio : quanti autem facere debeam,

et tu, et omnes homines fciunt. Is cum ex aliis te mei ftudio-

fiffimum effe cognofTet, petivit a me,. ut ad te quam accuratif-

lime fcriberem de re C. Albini fenatoris ; cujus ex filia natus

eft L. Sextius, optimus adolefcens, filius P. Sextii. Hoc idcirco

fcripli, ut intelligeres, non folum me pro P. Sextio laborare

debere, fed Sextium etiam pro Albino. Res autem efl hzec.

A M. Laberio C. Albinus praedia in asftimationem accepit,

qu^ praedia Laberius emerat a C^fare de bonis Plotianis. Ea

ii dicam non effe e republica dividi, docere te videar, non ro-

gare. Sed tamen, cum Caefar Syllanas venditiones et afTigna-

tiones ratas effe velit, quo iirmiores exiflimentur fuae ^ fi ea

praedia dividentur, quae ipfe Ca^far vendidit, quae tandem in

ejus venditionibus effe poterit audloritas ? Sed hoc quale fit, tu

pro tua prudentia confiderabis. Ego te plane rogo, atque ita,

ut majore fludio, jufliore de caufa, magis ex animo, rogare

nihil pofTim, ut Albino parcas, praedia Laberiana ne attingas.

Magna me afFeceris non modo laetitia, fed etiam quodam-

modo gloria, fi P. Sextius homini maxime neceffario fatis-

fecerit per me, cum ego illi uni plurimum debeam. Quod

ut facias, te vehementer etiam atque etiam rogo. Majus mihi

dare beneficium nullum potes. Id mihi intelliges effe gra-

tifHmura.




M. T. C I C E R Q C R A S S I P E D I S. P. D.

IX. /ÛANQJJAM tibi praefens commendavi, ut potui

* diligentiffime, focios Bithynias; teque cum mea com-

mendatione, tum etiam tua fponte, intellexi cupere ei focietati,

quibufcunque rebus poffes, commodare : tamen, cum ii, quo-

rum res agitur, magni fua intereife arbitrarentur, me etiam per

literas declarare tibi, qua effem erga ipfos voluntate, non du-

bitavi hsec ad te fcribere. Volo enim te exiftimare, me, cum

univerfo ordini publicanorum femper libentiffime tribuerim,

idquemagnis ejus ordinis erga me meritis facere debuerim,

tum in primis amicum efTe huic Bithynicê focietati ; quae fo-

cietas ordine ipfo, et hominum genere, pars efl maxima civi-

tatis : conftat enim ex casteris focietatibus ; et cafu permulti

funt in ea focietate valde mihi familiares ; in primifque is,

cujus prascipuum officium agitur hoc tempore, P. Rupilius,

P. filius, Men. qui eft magifler in ea focietate. Quae cum ita

fint, in majorem modum a te peto, Cn. Pupium, qui efl moperis ejus focietatis, omnibus tuis officiis atque omni libera-

litatetueare ; curefque ut ejus operae,

quodtibi facile faftu

efl, quam gratiffimae fint fociis ; remque et utilitatem focio-

rum (cujus rei quantam poteftatem quasflor habeat, non fum

agnarus) per te quam maxime defenfam et au<5tam velis. Id

cum mihi gratiffimum feceris, tum illud tibi expertus pro-

mitto et fpondeo, te focios Bithyniae, fi iis commodaris, me-

mores effe et gratos cogniturum. Vale.

CicERo Bruto S.

X. (^ U M ad te tuus quasflor, M. Varro, proficifceretur,

commendatione egere eum non putabam : fatis enim



AD FAMILIARES L I B. XIII. 343

commendatum tibi eum arbitrabar ab ipfo more majorum

qui, ut te non fugit, hanc quasfturas conjunftionem liberorum

neceffitudini proximam voluit efle. Sed cum fibi ita perfuafilTet

ipfe, meas de fe accurate fcriptas literas maximum apud te pon-

dus habituras, a meque contenderet, ut quam diligentiffime

fcriberem ; malui facere, quod meus familiaris tanti fua inter-

effQ arbitraretur. Ut igitur debere me facere hoc intelligas; cum

primum M. Terentius in forum venit, ad amicitiam fe mcam

contuHt. Deinde, ut fe corroboravit, duae caufse accelTerunt,

quae meam in illum benevolentiam augerent : una, quod ver-

fabatur in hoc ftudio noftro, quo etiam nunc maxime deledia-

mur, et cum ingenio, ut nofli, nec line induftria: deinde, quod

mature fe contulit in focietates publicanorum ; quod quidem

nollem ; maximis enim damnis afFed:us eft. Sed tamen caufa

communis ordinis mihi commendatiffimi fecit amicitiam nof-

tram firmiorem. Deinde verfatus in utrifque fubfelliis optima

et fide et fama, jam ante hanc commutationem reipublicae,

petitioni {eCe dedit, honoremque honefliffimum exiflimavit

frudium laboris fui. His autem temporibus a me Brundufio

cum literis et mandatis profed:us ad Casfarem eft; qua in re et

amorem ejus in fufcipiendo negotio perfpexi, et in conficiendo

ac renuntiando fidem. Videor mihi, cum feparatim de probi-

tate ejus et moribus diifturus fuiiTem, fi prius caufam, cur eum

tantopere diligerem, tibi expofuifTem, in ipfa caufa exponenda

fatis etiam de probitate dixiffe. Sed tamen feparatim promitto,

in meque recipio, fore eum tibi et voluptati et ufui : nam et

modefiium hominem cognofces, et prudentem, et a cupiditate

omni remotiffimum; pr^terea magni laboris, fummsque induf-

triae. Neque ego hsc polliceri debeo, quiis tibi ipfi, curn bene

cognoris, judicanda funt: fed tamen in omnibus novis conjunc-

tionibus interefl:, qualis primus aditus fit, et qua commenda-

tione quafi amicitias fores aperiantur. Quod ego his hteris effi-

cere volui ; etfi id ipfa per fe neceffitudo quaefhuriE effecifTe de-

bet : fed tamen nihilo infirmius illud, hoc addito. Cura igitur.




fi me tanti facls, quantl et Varro exiflimat, et Ipfe fentlo, ut

quam primum intelligam, hanc meam commendationem tan-

tum illl utilitatis attuliffe, quantum et ipfe fperarit, nec ego

dubitarim. Vale.

M. T. C I c E R o B R u T o S. P. D.

XI. /ÛIA femper anlmadverti, ftudiofe te operam dare, ut

*- ne quid meorum tibi elfet ignotum;propterea non

dublto, quln fcias, non folum cujus municipii fim, fed etiam

quam diligenter foleam meos municlpes Arpinates tueri. Quo-

rum quidem omnia commoda omnefque facultates, quibus et

facra conlicere, et farta tedta aedium facrarum locorumque

communium tueri, poffint, confiflunt in his vedligalibus, qu^

habent in provincia Gallia. Ad ea vifenda, pecuniafque, qux a

colonis debentur, exlgendas, totamque rem et cognofcendam et

adminiflrandam, legatos equites Romanos mifimus Q^Fufi-

dium Q^F. M. Faucium M. F. Q^Mamercum Q^F. Peto a

te majorem in modum, pro noflra necefTitudlne, ut tibi ea res

curoe fit, operamque des, ut per te quam commodlflime nego-

tium municipii adminiftretur, quam prlmumque conficiatur

ipfolque, quorum nomina fcripfi, ut quam honorificentiirime

pro tua natura, et quam liberaliffLme, tradles. Bonos viros ad

tuam neceflitudinem adjunxeris 3 municipiumque gratiflimum

beneficio tuo devinxerls : mihi vero etiam eo gratius feceris,

quod cum femper tueri municipes meos confuevi, tum hic an-

nus prcecipue ad meam curam officiumque pertinet. Nam con-

flltuendi munlclpii caufa, hoc anno a;dilem filium meum fieri

volui, et fratris filium, et M. Casfium, hominem mihi maxime

neceffarium, (is enim magiftratus in noflro municipio, nec

alius ullus, creari folet) quos cohoneflaris, In primifque me, fi

refpubllca municipil tuo fludio et diligentla bene adminiflrata

erit. Quod ut facias, te vehementer etiam atque etiam rogo.



AD FAMILIARES LIB. XIIL 345

M. T. C I c E R o B R u T o S. P. D.

XII. A L I A eplftola communiter commendavi tibi legatos

Arpinatium, ut potui diligentiffime : hac feparatim

Q^Fufidium, quo-cum mihi omnes neceffitudines funt, dili-

gentius commendo -, non ut aliquid de illa commendatione

comminuam, fed ut hanc addam. Nam et privignus eft M.

Caefii, mei maxime et familiaris et neceffarii ; et fuit in Cilicia

mecum tribunus militum : quo in munere ita fe tradlavit, ut

accepiffe ab eo beneiicium viderer, non dediffe. Eft prasterea

(quod apud te valet plurimum) a noftris fludiis non abhorrens.

Quare velim eum quam liberaliffime comple<3;are j operamque

des, ut in ea legatione, quam fufcepit contra fuum commo-

dum, fecutus aucloritatem meam, quam maxime ejus excellat

induflria. Vult enim, id quod optimo cuique natura tributum

eft, quam maximam laudem, cum a nobis, qui eum impuli-

mus, tum a municipio, confequi : quod ei continget, fi hac

mea commendatione tuum erga fe fludium erit confecu-

tus. Vale.

M. T. CicERo Bruto S. P. D.

XIII. T UCIUS Caflronius Psetus, longe prlnceps municipli

Lucenfis, efl honeflus, gravis, plenus officii, bonus

plane vir, et cum virtutibus, tum etiam fortuna, fi quid hoc

ad rem pertinet, ornatus : meus autem eft familiariffimus, fic

prorfus, ut noflri ordinis obfervet neminem diligentius. Quare

ut et meum amicum, et tua dignum amicitia, tibi commendo.Cui quibufcunque rebus commodaveris, tibi profecfto jucun-

dum, mihi certe erit gratum. Vale.

ToM. VIL X X



346 EPISTOLARUM

M. T. C I c E R o B R u T o S. P. D;

XIV. T U C I O Titio Strabone, equite Romano, in primis

honefto et ornato, familiariffime utor. Omnia mihi

cum eo intercedunt jura fummae neceffitudinis. Huic in tua

provincia pecuniam debet P. Cornelius. Ea res a Volcatio, qui

Romae jus dicit, rejed:a in Galliam eft. Peto a te hoc diligen-

tius, quam li mea res effet, quo eft honeftius de amicorum pe-

cunia laborare, quam de fua, ut negotium conficiendum cures,

ipfe fufcipias, traniigas, operamque des, quoad tibi aequum et

re(flum videbitur, ut quam commodiffima conditione libertus

Strabonis, qui ejus rei caufa miffiis eft, negotium conficiat, ad.

nummofque perveniat. Id et mihi gratiffimum erit ; et tu ipfe

L. Titium cognofces amicitia tua digniffimum. Quod ut tibi

curae fit, ut omnia folent efi!e, quae me velle fcis, te vehemen-

ter etiam atque etiam rogo. Vale.

M. T. ClCERO C. C^SARI I M p, S. P. D.

XV. pR^CILIUM tibi commendo unice, tui neceflarii,,

mei familiariffimi, viri optimi filium ; quem cum ado-

lefcentem ipfum propter ejus modeftiam, humanitatem, ani-

mum et amorem erga me fingularem, mirifice diligo ; tum

patrem ejus, re dodtus, intellexi et didici mihi fuifiê femper

amiciffimum. Hem, hic ille eft, de illis maxime, qui irridere

atque objurgare me foliti funt, quod me non tecum, praBfertim

cum abs te honorificentiffime invitarer, conjungerem.




'a^' eôv ^TTOTi Q-vjbcov m ^rjB-eoytv 'iTreiQiv'

Audiebam enim noftros proceres clamitantes,

ÂXzcfô^ ios\ "iva> tjs" (Ti ii oypiyovuv tv &t7r<v\.

Sed tamen iidem me confolantur : et jam hominem peruftum,

etiamnum gloria volunt incendere -, atque ita loquuntur :

M^ fjia>v aâjriiaeiyi ti a,)cXeiCt)s "^^Âoif^^y^v,

'A?Xa> fxiya jiiPa^ ti, jl ios'Ofji,ivoi<ri "ZcruS^gd^.

Sed me minus jam movent, ut vides. Itaque ab Homeri mag-

niloquentia confero me ad vera prascepta ErjîTriâ'

Mi<rco (ro<pi^viv, ot<? ^% aiiTtk) cro<po^.

Quem verfum fenex Praecilius laudat egregie; et ait, polTe eun-^

dem et afâ -zffcâsco Kj oTrias-co videre, et tamen nihilominus,

Ai^v a.î<?djHV, ii \jzs-£iPoxov ifjLfjCivxf a,?Xce)v.

Sed, ut redeam ad id unde ccepi, vehementer mihi gratum fe-

ceris, fi hunc adolefcentem humanitate tua, qu£e efl fingularis,

comprehenderis ; et ad id, quod ipforum Praeciliorum caufa te

velle arbitror, addideris cumulum commendationis meas. Ge-

nere novo fum literarura ad te ufus, ut intelligeres, non vulga-

rem efTe commendationem. Vale,

M. T. CiCERo C. C.ESARI Imp. S. P. D,

XVI. p U B L I U M Craffum ex omni nobilitate adolefcen-»

tem dilexi plurimum : et ex eo, cum ab ineunte ejus

setate bene fperaviifem, tum optime exiflimare coepi ex iis ju-

diciis, quas de eo feceram, cognitis. Ejus libertum ApoUo-

nium jam tum equidem, cum ille viveret, et magni faciebam

et probabam : erat enim et fludiofus CrafH, et ad ejus optima

Iludia vehementeraptus : itaque ab

eo admodumdiligebatur.

Pofl mortem autem Crafli, eo mihi etiam dignior vifus efl,

quem in fidem atque amicitiam meam reciperem, quod eos a

fe obfervandos et colendos putabat, quos ille dilexiffet, et

X x 2



348 EPISTOLARUMquibus carus fuiffet. Itaque et ad me in Ciliciam venit, mul-

tifque in rebus mihi magno ufui fuit et fides ejus et pruden-

tia ; et, ut opinor, tibi in Alexandrino bello, quantum fludia

et fidelitate confequi potuit, non defuit. Quod cum fperaret

te quoque ita exiftimare, in Hifpaniam ad te, maxime ille

quidem fuo confilio, fed etiam me audtore, eft profed:us. Cui

ego commendationem non fum pollicitus ; non quin eam vali-

turam apud te arbitrarer : fed neque mihi egere commenda-

tione videbatur, qui et in bello tecum fuilTet, et, propter me-

moriam Crafil, de tuis unus efiet ; et, fi uti commendationi-

bus vellet, etiam per alios eum videbam id confequi pofle.

Teftimonium mei de eo judicii, quod et ipfe magni sefliima-

bat, et ego apud te valere eram expertus, ei libenter dedi.

Dodtum igitur hominem cognovi, et ftudiis optimis deditum,

idque a puero. Nam domi mea^ cum Diodoto Stoico, homine^

meojudicio, eruditifiimo, multum a puero fuit. Nunc autem

incenfus fi:udio rerum tuarum, eas literis Graecis mandare cu*

piebat. Pofiê arbitror : valet ingenio,^ habet ufum, jam pridem

in eo genere ftudii literarumque verfatur : fatisfacere immorta-

litati laudum tuarum mirabiliter cupit. Habes opinionis meas

teftimonium : fed tu hoc facilius multo, pro tua fingulari pru—

dentia, judicabis. Et tamen, quod negaveram, commendotibi

eum. Quidquid ei commodaveris, erit id majorem in mo-

dum gratum.

M. T. C. S E R. S u L p I ci o S. P. D.

XVII. TV/TANIUS Curius, qui Patris negotiatur, multis et

magnis de caufis a me diligitur. Nam et amicitia

pervetus mihi cum eoeft,

ut primumin

forumvenit, inftitu-

ta; et Patris cum aliquoties antea, tum proxime hoc miferrimo

bello, domus ejus tota mihi patuit, qua fi opus fuififet, tam

cfiJem ufus, quani mea. Maximum autem mihi vinculum cum




co eft quali fandlioris cujufdam neceffitudinis, quod efl Attici

noftri familiariflimus, eumque unum praeter casteros obfervat

ac diligit. Quem fi tu jam forte cognofli, puto me hoc, quod

facio, facere ferius : ea efl enim humanitate et obfervantia, ut

eum tibi jam per fe ipfum commendatum putem. Quod ta-

men fi ita eft, magnopere a te quasfo, ut ad eam voluntatem,

fi quam in illum ante has meas literas contulifli, quam maxi-

mus pofl mea commendatione cumulus accedat. Sin autem

propter verecundiam fuam minus fe tibi obtulit, aut nondum

eum fatis habes cognitum, aut quae caufa efl, cur majoris

commendationis indigeat ; fic tibi eum commendo, ut neque

majore fludio quemquam, neque juflioribus de caufis, com-

mendare poffim. Faciamque id, quod debent facere ii, quireligiofe et fine ambitione commendant : fpondebo enim tibi,

vel potius fpondeo, in meque recipio, eos effe M'. Curii mo-

res, eamque tum probitatem, tum etiam humanitatem, ut eum

et amicitia tua, et tam accurata commendatione, fi tibi fit

cognitus, dignum fis exiflimaturus. Mihi certe gratifTmium

feceris, fi intellexero, has literas tantum, quantum fcribens

confidebam, apud te pondus habuiffe. Vale.

CiCERo Servio S.

XVIII."^J

O N concedam, ut Attico noflro, quem elatum

laetitia vidi, jucundiores tuae, fuaviflime ad eum

et humanifBme fcriptas, literas fuerint, quam mihi. Nam etfi

utrique noflrum prope a^que gratas erant, tamen ego admirabar

magis, te, quafi rogatus, aut certe admonitus, liberaliter At-

tico refpondiffes, (quod tamen dubium nobis, quin ita futu-

rum fuerit, non erat) ultro ad eum fcripfiffe, eique nec opi-

nanti voluntatem tuam tantam per literas detuliffe. De quo

non modo rogare te, ut eo fludiofms mea quoque caufa fa-

eias, non debeo, (nihil enim cumulatius fieri potefl:, quanx




pollicerls) fed ne gratias quidem agere, quod tu et Ipfius caufa,

et tua fponte, feceris. IUud tamen dicam, mihi id, quod fe-

cifti, effe gratiffimum. Tale enim tuum judicium de homine

€0, quem unice diligo, non poteil mihi non fumme effe ju-

cundum. Quod cum ita fit, eile gratum neceffe eft. Sed ta-

men, quando mihi, pro conjunftione noflra, vel peccare apud

te in fcribendo licet j utrumque eorum, quae negavi mihi fa-

cienda effe, faciam. Nam et ad id, quod Attici caufa te oflen-

difti effe fadlurum, tantum velim addas, quantum ex noflro

amore acceffionis fieri potefl ; et, quod modo verebar, tibi

gratias agere, nunc plane ago ; teque ita exiflimare volo, qui-

bufcunque officiis in Epiroticis reliquifque rebus Atticum

obflrinxeris, iifdem me tibi obligatum fore. Vale.

M. T. C. S E R. S u L p I c I o S. P. D.

XIX. OUM Lyfone Patrenfi cfl mihi quidem hofpitium ve-

tus, quam ego neceffitudinem fandle colendam puto:

fed ea caufa etiam cum aliis compluribus ; familiaritas tanta

nullo cum hofpite : et ea cum officiis ejus multis, tum etiam

confuetudine quotidiana, fic efl: audla, ut nihil fit familiaritate

noflra conjund:ius, Is cum Romse annum prope ita fuiffet, ut

mecum viveret, etfi eramus in magna fpe, te meis literis com-

mendationeque diligentiffime fadlurum, id quod fecifli, ut ejus

rem et fortunas abfentis tuerere ; tamen, quod in unius potef-

tate erant omnia, et quod Lyfo fuerat in noflra caufa noflrifque

prsefidiis, quotidie aliquid timebamus. EfFedtum tamen efl et

ipfms fplendore, et noftro reliquorumque hofpitum fludio, ut

omnia, quae vellemus, a Caefare impetrarentur ; quod intelliges

ex iis literis, quas Caefar ad te dedit. Nunc non modo non re-

mittimus tibi aliquid ex noflra commendatione, quafi adepti

jam omnia : fed eo vehementius a te contendimus, ut Lyfo-

nem in fidem neceffitudinemque tuam recipias. Cujus dubia




fortuna timidius tecum agebamus, verentes, ne quid accideret

ejufmodi, ut ne tu quidem mederi polTes -, explorata vero ejus

incolumitate, omnia a te fludia fumma cura peto. Quas ne

fingula enumerem, totam tibi domum commendo. In his ado-

lefcentem filium ejus, quem C. Memmius Gemellus, cliens

meus, cum in calamitate exilii fui Patrenfis civis fadtus effet,

Patrenfium legibus adoptavit ; ut ejus ipfius hereditatis jus

caufamque tueare. Caput illud efl, ut Lyfonem, quem ego vi-

rum optimum gratifUmumque cognovi, recipias in neceflitudi-

nem tuam. Quod fi feceris, non dubito, quin in eo diligendo,

caeterifque poftea commendando, idem, quod ego, fis judicii

et voluntatis habiturus. Quod cum fieri vehementer ftudeo,

tum etiam illud vereor, ne, fi minus cumulate videbere fe-

ciffe aliquid ejus caufa, me ille negligenter fcripfiffe putet,

non te oblitum mei. Qiianti enim me faceres, cum ex fermo-

nibus quotidianis meis, tum ex epiftolis etiam tuis, potuit;

cognofcere. Vale.

C I c E R o S E R v I o S.

XX. ASCLAPONE Patrenfi, medico, utor valde fami-

liariter; ejufque cum confuetudo mihi jucunda fuit,

tum ars etiam, quam fum expertus in valetudine meorum. In

qua mihi cum ipfa fcientia, tum etiam fidelitate benevolentia-

que, fatisfecit. Hunc igitur tibi commendo ; et a te peto, ut

des operam, ut intelligat, diligenter rne fcripfiffe de {cfQ, me-

amque commendationem ufui magno fibi fuiffe. Erit id mihi

vehementer gratum. Vale.



S52 EPISTOLARUM

M. T. C. S E R. S u L p I c I o S. P. D.

XXI. ]Y/rARCUS iEmilius Avianus ab ineunte adolefcentia

me obfervavit, femperque dilexit, vir cum bonus,

tum perhumanus, et in omni genere officii diligendus. Quem

fi arbitrarer efle Sicyone, et nifi audirem ibi eum etiam nunc,

ubi ego reliqui, Cybirs commorari, nihil eifet necelTe plura me

ad te de eo fcribere: perficeret enim ipfe profefto fuis moribus,

fuaque humanitate, ut line cujufquam commendatione diligere-

tur abs te non minus, quam et a me, et a casteris fuis familiari-

bus. Sed cum illum abeffe putem, commendo tibi majorem in

modum domum ejus, quae eft Sicyone, remque familiarem,

maxime Caium Avianum Hammonium, libertum ejus : quem

quidem tibi etiam fuo nomine commendo. Nam cum propterea

mihi eft probatus, quod eft in patronum fuum officio et fide fin-

gulari, tum etiam in me ipfum magna officia contulit, mihique

moleftiffimis temporibus ita fideliter benevoleque praefto fuit,

ut fi a me manumiffiis efiêt. Itaque peto a te, ut eum Hammo-

nium, et in patroni ejus negotio, fic tueare, ut ejus procurato-

rem, quem tibi commendo, et ipfum fuo nomine, diligas, ha-beafque in numero tuorum. Hominem pudentem et officiofum

cognofces, et dignum, qui a te diligatur. Vale.

CiCERo Servio S.

XXII. ^TÎTUM Manlium, qui negotiatur Thefpiis, vehe-

menter diligo : nam et femper me coluit, diligen-

tiffimeque obfervavit, et a fi:udiis noftris non abhorret. Accedit

eo, quod Varro Murena magnopere ejus caufa vult omnia : qui

tamen exiftimavit, etfi fuis literis, quibus tibi Manlium com-

mendabat, valde confideret, tamen mea commendatione aliquid



AD FAMILIARES L I B. XIIL 353

accefTionls fore. Me quidem cum Manlii familiaris, tum Var-

ronis, ftudium commovit, ut ad te quam accuratiflime fcribe-

rem. Gratiifimum igitur mihi feceris, fi huic commendationi

meae tantum tribueris, quantum cui tribuifti plurimumj id efl,

fi T. Manlium, quam maxime, quibufcunque rebus honefte ac

pro tua dignitate poteris, juveris atque ornaveris. Ex ipfius

praeterea gratiflimis et humaniffimis moribus confirmo tibi, te

eum, quem foles frucStum a bonorum virorum officiis expec-

tare, effe capturum. Vale.

CiCERo Servio S.

XXIII. T UCIO Coffinio, amico et tribuli tuo, valde fami-

liariter utor : nam et inter nofmetipfos vetus ufus

intercedit, et Atticus nofter majorem etiam mihi cum Coffinio

confuetudinem fecit. Itaque tota Coffinii domus me diligit, in

primifque libertus ejus L. Coffmius Anchialus, homo et pa-

trono, et patroni necellariis, quo in numero ego fum, proba-

tiffimus. Hunc tibi ita commendo, ut, li meus libertus elfet,

eodemque apud me loco effet, quo et efl apud patronum fuum,

majore fludio commendare non poffem. Quare pergratum mihifeceris, fi eum in amicitiam tuam receperis ; atque eum, quod

fme moleftia tua fiat, fi qua in re opus ei fuerit, juverls. Id et

mihi vehementer gratum erit, et tibi poflea jucundum. Ho-

minem enim fumma probitate, humanitate, obfervantiaque,

cognofces. Vale.

CicERo Servio S.

XXIV. /^ UM antea capiebam ex officio meo voluptatem,

quod memineram, quam tibi diligenter Lyfonem,

hofpitem et familiarem meum, commendaffem ; tum vero poflea

ToM. VII. Y y



354 EPISTOLARUMquam ex literis ejus cognovi, tibi eum falfo fufpedlum fuiffe,

vehementiffime laetatus fum, me tam diligentem in eo com-

mendando fuiife. Ita enim fcripfit ad me, fibi meam commen-

dationem maximo adjumento fuiffe, quod ad te delatum dice-

ret, {q{q contra dignitatem tuam Romae de te loqui folitum

effe. De quo, etfi pro tua facilitate et humanitate purgatum fe

tibi fcribit effe ; tamen primum, ut debeo, tibi maximas gra-

tias ago, cum tantum literae meae potuerunt, ut his ledlis, om-

nem offenfionem fufpicionis, quam habueras de Lyfone, depo-

neres : deinde credas mihi afiirmanti velim, me hoc non pro

Lyfone magis, quam pro omnibus, fcribere, hominem effe ne-

minem, qui unquam mentionem tui fme tua fumma laude fe-

cerit. Lyfo vero cum mecum prope quotidie effet, unaque vi-

veret, non folum quia me libenter audire arbitrabatur, fed

quia libentius ipfe loquebatur, omnia mihi tua et fa(5ta et didla

laudabat. Quapropter, etfi a te ita tradtatur, ut jam non defi-

deret commendationem meam, unifque fe literis meis omnia

confecutum putet, tamen a te peto in majorem modum, ut

cum etiam atque etiam tuis ofiiciis, liberalitate, compledlare.

Scriberem ad te, qualis vir effet, ut fuperioribus literis fe-

ceram, nifi eum jam per fe ipfum tibi fatis effe notum arbi-

trarer. Vale.

CiCERo Servio S.

XXV. TJAGESARETUS LarifTsus magnis meis bene-

ficiis ornatus in confulatu meo, memor et gratus

fuit, meque poflea diligentiffime coluit. Eum tibi magnopere

commendo, ut et hofpitem meum, et familiarem, et gratum

hominem, et virum bonum, et principem civitatis fuae, et tua

neceflitudine dignifiimum. Pergratum mihi feceris, fi dederis

operam, ut is intelligat hanc meam commendationem magnum

apud te pondus habuiffe. Vale.




CiCERo Servio S.

XXVI. T U C I U S Mefcinius ea rnecum neceflitudine con-

jun(5lus eft, quod mihi quasftor fuit. Sed hanc

caufam, quam ego, ut a majoribus accepi, femper gravem duxi,

fecit virtute et humanitate fua julliorem. Itaque eo lic utor,

ut nec familiarius ullo, nec libentius. Is quanquam confidere

videbatur, et fua caufa, quse honefte polTes, libenter effe fac-

turum ; magnum effe tamen fperavit apud te meas quoque

literas. Id cum ipfe ita judicabat, tum pro familiari confue-

tudine fsepe ex me audierat, quamfuavis effet inter

nos et

quanta conjundlio. Peto igitur a te, tanto fcilicet fludio,

quanto intelligis debere me petere pro homine tam mihi ne-

ceffario, et tam familiari, ut ejus negotia, quae funt in Achaia,

ex eo quod heres efl M. Mindio, fratri fuo, qui Eli negotia-

tus eft, explices et expedias cum jure et poteflate, quam ha-

bes, tum etiam audtoritate et confilio tuo. Sic enim prccfcrip-

fimus iis, quibus ea negotia mandavimus, ut omnibus in re-

bus, quae in aliquam controverfiam vocarentur, te arbitro, et,

quodcommodo

tuo fieri pofTet, te difceptatore, uterentur.

Id ut honoris mei caufa fufcipias, vehementer te etiam atque

etiam rogo. Illud prasterea, fi non alienum tua dignitate puta-

bis effe, feceris mihi pergratum ; fi qui difficiliores erunt, ut

rem fine controverfia confici nolint, fi eos, quando cum fena-

tore res eft, Romam rejeceris. Quod quo minore dubitatione

facere poflis, literas ad te a M. Lepido confule, non quas te

aliquid juberent (neque enim id tuas dignitatis effe arbitramur)

fed quodam modo quafi commendatitias fumpfimus. Scribe-

rem, quam id beneficium bene apud Mefcinium pofiturus effes,

nifi et te fcire confiderem, et mihi peterem. Sic enim velim

exiftimes, non minus me de illius re laborare, quam ipfum de

fua. Sed, cum illum fludeo quam facillime ad fuum pervenire,

Y y 2



356 EPISTOLARUMtum illud laboro, ut non minimum hac mea commendatione

fe confecutum arbitretur. Vale.

CiCERo Servio S.

XXVII. T I C E T eodem exemplo fspius tibi hujus generis

literas mittam, cum gratias agam, quod meas

commendationes tam diligenter obferves; quod feci in aliis,

et faciam, ut video, faepius : fed tamen non parcam operse, et

ut vos foletis in formulis, fic ego i'n epiftolis de eadem re alio

modo. C. Avianus igitur Hammonius incredibiles mihi gra-

tias per literas egit, et fuo, et i^milii Aviani, patroni fui,

no-mine ; nec liberalius, nec honorificentius, potuifTe trad:ari,

nec fe praefentem, nec rem familiarem abfentis patroni fui.

Id mihi cum jucundum eft eorum caufa, quos tibi ego fumma

neceffitudine et fumma conjundlione addu(5tus commendave-

ram, quod M. ^milius unus eft ex meis familiarillimis atque

intimis, maxime neceffarius homo, et magnis meis beneficiis

devindtus, et prope omnium, qui mihi debere aliquid viden-

tur, gratifiimus ; tum multo jucundius, te effe in me tali vo-

luntate, ut plus profis amicis meis, quam ego prsefens fortaffe

prodeffem : credo, quod magis ego dubitarem, quid illorum

caufa facerem, quam tu, quid mea. Sed hoc non dubito, quin

exiftimes mihi effe gratum. Illud te rogo, ut illos quoque

gratos homines effe putes;quod ita effe tibi promitto atque

confirmo. Quare velim, quidquid habent negotii, des operam,

quod commodo tuo fiat, ut, te obtinente Achaiam, conficiant.

Ego cum tuo Servio jucundiflime conjund:ifiimeque vivo

magnamque cum ex ingenio ejus fingularique fludio, tum ex

virtute et probitate, voiuptatem capio. Vale.




CicERo Servio S.

XXVIII. "p T S I libenter petere a te foleo, fi quid opus efl

meorum cuipiam; tamen multo libentius gratias

tibi ago, cum fecifti aliquid commendatione mea -, quod fem-

per facis. Incredibile eft enim, quas mihi gratias omnes agant,

etiam mediocriter a me tibi commendati : qux mihi omnia

grata, fed de L. Mefcinio gratiffimum. Sic enim eft mecum

locutus, te, ut meas literas legeris, ftatim procuratoribus fuis

poUicitum effe omnia, multo vero plura et majora feciffe. Id

igitur (puto enim etiam atque etiam mihi dicendum effe) ve-

lim exiflimes, mihi te feciife gratijHmum. Quod quidem hoc

vehementius lastor, quod ex ipfo Mefcinio te video magnam

capturum voluptatem. Eft enim in eo cum virtus et probitas,

et fummum ofhcium, fummaque obfervantia ; tum fludia illa

noftra, quibus antea deledtabamur, nunc etiam vivimus. Quod

reliquum efl, velim augeas tua in eum beneficia omnibus re-

bus, quae te erunt dignae. Sed duo quidem te nominatim rogo.

Primum, ut, fi quid fatifdandum erit, amplius eo nomine non

peti, cures, ut fatifdetur fide mea. Deinde, cum fere confiflat

hereditas in iis rebus, quas avertit Oppia, quas uxor Mindii

fuit ; adjuves, ineafque rationem, quemadmodum ea mulier

Romam perducatur : quod fi putarit illa fore, ut opinio noftra

eft, negotium conficiemus. Hoc ut affequamur, te vehemen-

ter etiam atque etiam rogo. Illud, quod fupra fcripfi, id tibi

confirmo, in meque recipio, te ea, quae fecifli Mefcinii caufa,

quaeque feceris, ita bene collocaturum, ut ipfe judices, homi-

ni te gratiffuTio, jucundifiimo, benigne feciffe. Volo enim ad

id, quod meacaufa fccifli, hoc etiam accedere.

NecLacedse-

monios dubitare arbitror, quin ipfi fua majorumque fuorum

audoritate fatis commendati fmt fidei et juftitiae tuas ; et ego,

qui te optime noviffem, non dubitavi, quin tibi notiffima et



358. EPISTOLARUMjura et merita populorum effent. Itaque cum a me peteret

Philippus Lacedffimonius, ut tibi civitatem commendarem ;

etli memineram, me ei civitati omnia debere, tamen refpondi,

commendatione Lacedaemonios apud te non egere. Itaque fic

velim exiftimes, me omnes Achaias civitates arbitrari pro ho-

rum temporum perturbatione felices, quod his tu praefis

eundemque me ita judicare, te, quod unus optime nofles non

noftra folum, fed etiam Graeciae, monumenta omnia, tua

fponte amicum Lacedasmoniis et effe et fore. Quare tantum a

te peto, ut, cum ea facies Lacedaemoniorum caufa, quae tua

fides, amplitudo, juflitia, poftulat ; ut his, fi tibi videbitur,

fignifices, te non molefte ferre, quod intelligas, ea quae facias,

mihi quoque grataeffe.

Pertinet enim ad officium meum, eosexiflimare, curae mihi fuas res effe. Hoc te vehementer etiam


M. T. CicERo L. Planco S. D.

XXIX. T^ O N dubito, quin fcias, in iis neceffariis, qui tibi a

patre reli(5li funt, me tibi effe vel conjundtifTimum,

nonhis

modocaufis, quae fpeciem habeant magnae conjuncSio-

nis, fed iis etiam, qu^ familiaritate et confuetudine tenentur

quam fcis mihi jucundifTimam cum patre tuo et fummam

fuiffe. Ab his initiis nofler in te amor profedtus, auxit pater-

nam necefiitudinem, et eo magis, quod intellexi, ut primum

per aetatem judicium facere potueris quanti quifque tibi faci-.

endus effet, me a te in primis coeptum effe obfervari, coh*,

diligi. Accedebat non mediocre vinculum cum fludiorum,

quod ipfum eft per fe grave ; tum eorum fludiorum, earum-

que artium, quas per fe ipfae eos, qui voluntate eadem funt,

etiam familiaritate devinciunt. ExpecSlare te arbitror, haec tam

longe repetita principia quo fped;ent. Id primum ergo habeto,

non fine magna juflaque caufa hanc a me commemorationem




efl*e fa(ftam. C. Ateio Capltone utor familiarifiime. Notae tibi

funt varietates meorum temporum. In omni genere et hono-

rum et laborum meorum, et animus, et opera, et audloritas,

et gratia, etiam res familiaris, C. Capitonis praefco fuit, et

patuit, et temporibus et fortuns meae. Hujus propinquus fuit

T. Antiftius ;qui cum forte quaeftor Macedoniam obtineret,

neque ei fuccelTum effet, Pompeius in eam provinciam cum

exercitu venit. Facere Antiflius nihil potuit : nam fi potuiiTet,

nihil ei fuiifet antiquius, quam ad Capitonem, quem ut pa-

rentem diligebat, reverti ;praefertim cum fciret, quanti is

Caefarem faceret, femperque feciffet. Sed oppreffus tantum

attigit negotii, quantum recufare non potuit. Cum fignaretur

argentum Apolloniae, non pofTum dicere eum prjEfuifTe, nequepoffum negare affuiffe, fed non plus duobus, an tribus menfi-

bus. Deinde abfuit a caflris : fugit omne negotium. Hoc

mihi, ut tefli, velim credas : meam enim ille moeflitiam in

illo bello videbat, mecum omnia communicabat. Itaque abdi-

dit fe in intimam Macedoniam, quo potuit longiffime a caf-

tris, non modo ut non prseeffet uUi negotio, fed etiam ut ne

intereffet quidem. Is pofl praelium fe ad hominem neceffa-

rium, A. Plautium, in Bithyniam contulit. Ibi eum Casfar

cum vidiffet, nihil afpere, nihil acerbe, dixit :

Romam jufTit

venire. Ille in morbum continuo incidit, ex quo non conva-

luit. JEgQT Corcyram venit, ibi eft mortuus. Teflamento,

quod Romae Paulo et Marcello confulibus fecerat, heres ex

parte dimidia et tertia efl Capito. In fextante funt ii, quorum

pars fine ulla cujufquam querela publica potefl effe : ea efl ad

H-S XXX. Sed de hoc Casfar viderit. Te, mi Plance, pro pa-

terna necefHtudine, pro noilro amore, pro fludiis et omni

curfu noflro totius vitos fimilHmo, rogo, et a te ita peto, ut

majorecura,

majorefludio nullo poflim, ut

hanc remfufci-

pias, meam putes effe, enitare, contendas, efficias, ut mea

commendatione, tuo fludio, Caefaris beneficio, hereditatem

propinqui fui C. Capito obtinear. Omnia, quae potui in hac



360 EPISTOLARUMfumma tua gratla ac potentia a te Impetrare, fi petlliTem, ultro

te ad me detuliiTe putabo, fi hanc rem impetravero. Illud fore

tibi adjumento fpero, cujus ipfe Caefar effe optimus judex po-

tefl :

femper Casfarem Capito et coluit et dilexit. Sed ipfe

hujus rei teflis efl : novi hominis memoriam. Itaque nihil te

doceo. Tantum tibi fumito pro Capitone apud Caefarem,

quantum ipfum meminlfTe fenties. Ego, quod in me ipfo ex-

periri potui, ad te deferam : in eo quantum fit ponderis, tu

videbis. Quam partem in republica caufamque defenderim,

per quos homines ordinefque fleterim, quibufque munitus

fuerim, non ignoras. Hoc mihi velim credas, fi quid fecerim

hoc ipfo in bello minus ex Caefaris voluntate, quod intellexe-

rimfcire

ipfumCaefarem,

meInvitifTimum fecifTe

; id feci

ahorum confilio, hortatu, auftoritate : quod fuerim moderatlor

temperatiorque, quam in ea parte quifquam, id me fecifTe

maxime audoritate Capitonis ; cujus iimiles fi reliquos necef-

farios habuiffem, reipublicae fortafle nonnihil, mihi certe plu-

rimum, profuifTem. Hanc rem, mi Plance, fi efFeceris, meam

de tua erga me benevolentia fpem confirmavcris ; ipfumque

Capitonem, gratiffimum, ofHciofiflimum, optlmum virum, ad

tuam necefTitudinem tuo fummo beneficio adjunxeris. Vale.

M. T. C. AciLio Proc. S. P. D.

XXX. T UCIUS Manlius efl Sofis. Is fuit Catlnenfis : fed

efl una cum reliquis Neapolitanis civis Romanus

fadtus, decurioque Neapoli : erat enim adfcriptus in id muni-

cipium ante civitatem fociis et Latinis datam. Ejus frater Ca-

tinje nuper mortuus efl, Nullam omnino arbitramur de ea

hereditate controverfiam eum habiturum ; et eft hodie in bo-

nis : fed, quoniam habet praeterea negotia vetera in Sicilia fua,

et hanc hereditatem fraternam et omnia ejus tibi commendo,

in primifque ipfum virum optimum mihique familiarifiimum.




his fludiis literarum dodlrinaeque praeditum, quibus ego maxi-

me deledtor. Peto igitur abs te, ut eum, five aderit, five nou

venerit in Siciliam, in meis intimis maximeque neceffariis

fcias cffc : itaque traftes, ut intelligat meam commendationem

fibi magno adjumento fuilTe. Vale.


XXXI.f~^

A I O Flavio, honefto et ornato equite Romano,

utor valde famiHariter : fuit enim generi mei, C.

Pifonis, pernecefTarius, meque diligentifTime obfervat et ipfe,

et L. Flavius, frater ejus. Quapropter velim honoris mei

caufa, quibus rebus honefle et pro tua dignitate poteris, quam

honorificentifTime et quam Hberaliffime C. Flavium tradles. Id

mihi fic erit gratum, ut gratius effe nihil pofHt. Sed prseterea

tibi afHrmo, neque id ambitione addudlus facio, fed cum fa-

miliaritate et necefTitudine, tum etiam veritate; te ex C. Flavii

ofiicio et obfervantia, et praeterea fplendore atque inter fuos

gratia, magnam voluptatem effe capturum. Vale,

M. T. C. A c I L I o P R o c. S. P. D.

XXXII. T N Halefina civitate, tam lauta, tamque nobili, con-

jundtillimos habeo et hofpitio et familiaritate M.

et C. Clodios, Archagathum, et Philonem. Sed vereor, ne,

quia complures tibi praecipue commendo, exasquare videar am-

bitione quadam commendationes meas : quanquam a te qui-

dem cumulate fatisfit et mihi et meis omnibus. Sed velim fic

exiftimes, hanc familiam, et hos mihi maxime effe conjundlos

vetuflate, ofhciis, benevolentia. Quamobrem peto a te majo-

rem in modum, ut his, omnibus in rebus, quantum tua fides

ToM. VII. Z z



362 EPISTOLARUMdignitafque patietur, commodes. Id fi feceris, erit mihi vehe-

mentifTime gratum. Vale.


XXXIII. /^ N E I O Otacilio Nafone utor familiariffimei ita

prorfus, ut illius ordinis nuilo familiarius. Nam

et humanitate ejus et probitate in confuetudine quotidiana

magnopere deled:or. Nihil jam opus eft exped:are te, quibus

eum verbis tibi commendem, quo fic utar, ut fcripfi. Habet

is in provincia tua negotia, quê procurant liberti, Hilarus,

Antigonus, Demoftratus : quos tibi, negotiaque omnia Nafo-nis, non fecus commendo, ac fi mea effent. GratifTimum mihi

feceris, fi intellexero hanc commendationem magnum apud te

pondu^ habuiffe. Vale.

M. T. C. A ci L I o P R o c. S. P. D.

XXXIV. A VITUM mihi hofpitium efl cum Lyfone, Ly-

fonis filio, Lilybetano, valdeque ab eo obfervor;

cognovique dignum et patre et avo : efl enim nobiliflima fa-

milia. Quapropter commendo tibi majorem in modum rem

domumque ejus ; magnoque opere abs te peto, cures, ut is

intelligat, meam commendationem maximo fibi apud te et

adjumento et ornamento fuiffe. Vale.


XXXV. /^ A I U S Avianus Philoxenus antiquus eft hofpes

meus, et praeter hofpitium, valde etiam familia-

ris ; quem Cicfar meo beneficio in Novocomenfes retulit.




Nomen autem Aviani fecutus eft, quod homine nullo plus efl:

ufus, quam Flacco Aviano, meo, quemadmodum te fcire ar-

bitror, familiariflimo. Quae ego omnia collegi, ut intelligeres

non vulgarem eife commendationem hanc meam. Peto igitur

abs te, ut omnibus rebus, quod fine moleftia tua facere pofTis,

ei commodes, habeafque in numero tuorum -, perficiafque, ut

intelligat, has literas meas magno fibi ufui fuiffe. Erit id mihi

majorem in modum gratum. Vale.

M. T. C. Ac I L I o Proc, S. P. D.

XXXVI. /ÛM Demetrio Mega mihi vetuftum hofpitium

eft ; familiaritas autem tanta, quanta cum Siculo

nullo. Ei Dolabella rogatu meo civitatem a Caefare impetra-

v-it iqua in re ego interfui : itaque nunc P. Cornelius vocatur.

Cumque propter quofdam fordidos homines, qui Caefaris be-

neficia vendebant, tabulam, in qua nomina civitate donatorum

incifa elTent, revelli juflilTet ; eidem Dolabellae, me audiente,

Caefar dixit, nihil elfe quod de Mega vereretur ; beneficium

fuum in eo manere. Hoc te fcire volui, ut eum in civium

Romanorum numero haberes ; casterifque in rebus tibi eumita commendo, ut majore ftudio neminem commendarim.

Gratiffimum mihi feceris, fi eum ita trad:aris, ut intelligat

meam commendationem magno iibi ornamento fuiife. Vale.


XXXVII. "LJIPPIAM, Philoxeni filium, Caladinum, hof-

pitem et neceiTarium meum, tibi commendo in

majorem modum. Ejus bona, quemadmodum ad me delata res

eft, publice poifidentur alieno nomine, contra leges Cala^ftino-

rum. Id fi ita eft, etiam fme mea commendatione ab a^quitate

Z z 2



364 EPISTOLARUMtua res ipfa impetrare debet, ut ei fubvenias. Quoquo modo

autem fe res habet, peto a te, ut honoris mei caufa eum expe-

dias, tantumque ei commodes et in hac re et in cseteris, quan-

tum tua fides dignitafque patietur. Id mihi vehementer gra-

tum erit. Vale,


XXXVIII. T UCIUS Bruttius, eques Romanus, adolefcens

omnibus rebus ornatus, in meis familiariffimis

eft, meque obfervat diligentiffimei cujus cum patre magna mihi

fuit amicitiajam inde a quaeflura mea Sicilienfi. Omnino nuncipfe Bruttius Roma? mecum eft : fed tamen domum ejus, et

rem familiarem, et procuratores, tibi fic commendo, ut ma-

jore ftudio commendare non poffim. Gratiffimum mihi feceris,.

ft curaris, ut intelligat Bruttius, id quod ei recepi, hanc meam

commendationem fibi magno adjumento fuifte. Vale.


XXXIX. /ÛM familia Titurnia neceffitudo mihi intercedit

vetus ; ex qua reliquus eft M. Titurnius Rufus,

qui mihi omni diligentia atque officio eft tuendus. Eft igitur

in tua poteftate, ut ille in me fatis fibi praefidii putet cfie,

Quapropter eum tibi commendo majorem in modum, et abs

te peto, efficias, ut is commendationem hanc intelligat fibi

magno adjumento fuifte. Erit mihi vehementer gratum. Vale.




M. T. C. QÂnchario Q^ F. Proc. S. P, D.

XL. T UCIUM et C. Aurelios, L filios, quibus et ipfis, et

patre eorum, viro optimo, familiarillime utor, com-

mendo tibi majorem in modum, adolefcentes omnibus optimis

artibus ornatos, meos perneceiTarios, tua amicitia digniflimos.

Si ulla mea apud te commendatio valuit, quod fcio multas

plurimum valuilTe, hasc ut valeat rogo. Quod fi eos honorifice

liberaliterque tradlaris j et tibi gratiflimos optimofque adolef-

centes adjunxeris, et mihi gratifijmum feceris. Vale,

M. T. C. L. C u L L E o L o S. P. D.

XLI. f^\J JE fecifti L. Lucceii caufa, fcire te plane volo, te

*- homini gratiffimo commodaffe ; et cum ipfi, quae

fecifti, pergrata funt, tum Pompeius, quotiefcunque me videt,

(videt autem faepe) gratias tibi agit fingulares. Addo etiam il-

lud, quod tibi jucundifiimum effe certo fcio, me ipfum, ex tua

erga Lucceium benignitate, maxima voluptate affici. Quodfupereft, quanquam mihi non efl dubium, quin cum antea

noftra caufa, nunc jam etiam tuae conflantias gratia, manfurus

fis in eadem ifta liberalitate ; tamen abs te vehementer etiam

atque etiam peto, ut ea, quze initio oftendifli, deincepfque fe-

cifli, ad exitum augeri et cumulari per te velis. Id et Lucceio

et Pompeio valde gratum fore, teque apud eos prasclare pofitu-

rum confirmo et fpondeo. De republica, deque his negotiis

cogitationibufque noftris, perfcripferam ad te diligenter paucia

ante diebus, eafque literas dederam pueris tuis. Vale.



366 EPISTOLARUM

M, T. C. L. C u L L E o L o Proc. S. P. D.

XLIL T U C I U S Lucceius meus, homo omnium gratifTi-

mus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum dice-

ret, omnia te cumulatiffime et liberaliffime procuratoribus fuis

pollicitum efTe. Cum oratio tua tam ei grata fuerit, quam gra-

tam rem ipfam exiftimas fore, cum, ut fpero, quae pollicitus

es, feceris ? Omnino oftenderunt BuUiones, {&{& Lucceio Pom-

peii arbitratu fatisfacfluros. Sed vehementer opus efl nobis, et

voluntatem, et audtoritatem, et imperium tuum, accedere.

Quod ut facias, te etiam atque etiam rogo. Illudque mihi

gratiffimum eft, quod ita fciunt Lucceii procuratores, et ita

Lucceius ipfe ex literis tuis, quas ad eum mififli, intellexit,

hominis nullius apud te audloritatem aut gratiam valere plus,

quam meam. Id ut re experiatur, iterum et faepius te rogo.

Vale.

M. T. C. QjJ I N T I o G A L L o S. P. D.

XLIII. rj^ T S I plurimis rebus fpero fore ut perfpiciam, quod

tamen jampridem. perfpicio, me a te amari, tamen

nunc ea caufa tibi datur, in qua facile declarare poffis tuam

erga me benevolentiam. L. Oppius, Marci filius, Philomeli

negotiatur, homo mihi familiaris. Eum tibi unice commendo;

eoque magis, quod cum ipfum diligo, tum quod negotia pro-

curat L. Egnatii Rufi, quo ego uno equite Romano familiarif-

fime utor, et qui cum confuetudine quotidiana, tum officiis

plurimis maximifque, mihi conjundtus efl. Oppium igitur

praefentem ut diligas, Egnatii abfentis rem ut tueare, aeque a

te peto, ac fi mea negotia effent. Velim memoriae tuas caufa

des literarum aliquid, quae tibi in provincia reddantur : fed ita




confcrlbas, ut tum, cum eas leges, facile recordari poffis hujus

meae commendationis diligentiam. Hoc te vehementer etiam


CiCERo Gallo S.

XLIV. TJ* T S I ex tuis, et ex L. Oppii, familiariffimi, literis

cognovi, te memorem commendationis me£E fuilie,

idque pro tua fumma erga me benevolentia, proque noftra ne-

ceiTitudine, minime fum admiratus ; tamen etiam atque etiam

tibi L. Oppium praefentem, et L. Egnatii, mei familiariffimi,

abfentis negotia, commendo. Tanta mihi cum eo neceffitudo

eft familiaritafque, ut, fi mea res elfet, non magis laborarem.

Quapropter gratiffimum mihi feceris, fi curaris, ut is intel-

ligat, me a te tantum amari, quantum ipfe exiftimo. Hoc

mihi gratius facere nihil potes : idque ut facias, vehementer

te rogo. Vale.

M. T. C. Apuleio Proqû^stori S. P. D.

XLV. T UCIO Egnatio uno, equite Romano, vel familiarif-

fime utor. Ejus Anchialum fervum, negotiaque,

quae habet in Alia, tibi commendo non minore ftudio, quam fi

rem meam commendarem. Sic enim exiftimes velim, mihi

cum eo non modo quotidianam confuetudinem fummam in-

tercedere, fed etiam officia magna et mutua noftra inter noS"

effe. Quamobrem etiam atque etiam a te peto, ut cures, ut

intelligat me ad te fatis diligenter fcripfiffe : nam de tua erga

me voluntate non dubitabat. Id utfacias, te etiam atque etiam

rogo. Vale.




M. T. C. A P U L E I O P R O QÛiE S T O R I S. P. D.

XLVI. T UCIUS Noftius Zoilus efl coheres meus, heres

autem patroni fui. Ea re utrumque fcripfi, ut et

mihi cum illo caufam amicitiae fcires efTe, et hominem probum

exiftimares, qui patroni judicio ornatus effet. Eum tibi igitur

fic commendo, ut unum ex noftra domo. Valde mihi gratum

erit li curaris ut intelligat, hanc commendationem fibi apud te

magno adjumento fuiffe. Vale.

M. T. C I c E R o S I L I o S. P. D.

XLVII, /^ U I D ego tibi commendem eum, quem tu ipfe

^ diligis ? Sed tamen ut fcires eum a me non diligi

folum, verum etiam amari, ob eam rem tibi hsec fcribo. Om-

nium tuorum ofhciorum, quas et multa et magna funt, mihi

gratiffimum fuerit, li ita tradtaris Egnatium, ut fentiat et fe a

me, et me a tc, amari. Hoc te vehementer etiam atque etiam

rogo. Illa noflra fcilicet ceciderunt. Utamur igitur vulgari

confolatione, Quid, fi melius hoc ? Sed hxc coram. Tu fac,

quod facis, ut me ames, teque amari a me fcias. Vale.

M. T. C. C. Sextilio Rufo, Qu^st. S. P. D.

XLVIII. f^ M N E S tibi commendo Cyprios, fed magis

Paphios; quibus tu quaecunque commodaris,

€runt mihi gratiflima. Eoque facio libentius, ut eos tibi com-mendem, quod et tuae laudi, cujus ego fautor fum, conducere

arbitror, cum primus in eam infulam quaeflor veneris, ea te in-

ftituere, quas fequantur alii: qux, ut fpero, facilius confequere,




fi et P. Lentuli, necelTarii tui, legem, et ea, quse a me con-

ftituta funt, fequi volueris. Quam rem tibi confido magnse

laudi fore. Vale.

CiCERo CuRio Procos. S. P. D.

XLIX. /ÛINTUS Pompeius, Sexti filius, multis et ve-

^ teribus caufis neceffitudinis mihi conjun<5lus eft.

Is, cum antea meis commendationibus et rem, et gratiam, et

audtoritatem fuam, tueri confueverit, nunc profed;o, te pro-

vinciam obtinente, meis literis affequi debet, ut nemini fe

intelligat commendatiorem unquam fuilfe. Quamobrem a te

majorem in modum peto, ut, cum omnes meos aeque ac tuos

obfervare pro noftra neceffitudine debeas, hunc in primis ita

in tuam fidem recipias, ut ipfe intelligat, nullam rem fibi ma-

jori ufui aut ornamento, quam meam commendationem, effe

potuiffe. Vale.

M. T. C I C E R O AUCTO PROCOS. S. D.

L. C U M P S I hoc mihi pro tua in me obfervantia, quam

penitus perfpexi, quamdiu Brundufii fuimus, ut ad tc

familiariter et quafi pro meo jure fcriberem, li qu£ res effct,

de qua valde laborarem. M' Curius, qui Patris negotiatur, ita

mihi familiaris efl: ut nihil poflit effe conjundlius. Multa illius

in me ofiicia, multa in illum mea;quodque maximum efl,

fummus inter nos amor et mutuus. Qus cum ita fint, fi ullam

in amicitia mea fpem habes : fi ea, quae in me ofiicia et fludia

Brundufii contulifti, vis mihi etiam gratiora efiicere, quan-

quam funt gratiffima : fi me a tuis omnibus amari vides : hoc

mihi da atque largire, ut M'. Curium, fartum et tedum, ut

ToM. VII. A a a




aiunt, ab omnlque incommodo, detrimento, moleftia, fince-

rum integrumque conferves. Et ipfe fpondeo, et omnes hoc

tibi tui pro me recipient, ex mea amicitia, et ex tuo in me

officio, maximum te frudtum fummamque voluptatem efle

capturum. Vale.

M. T. C I c E R o P. C ^ 8 I o S. D.

LI. p U B L I U M Meffienum, equitem Romanum, omni-

bus rebus ornatum, meumque perfamiliarem, tibi

commendo ea commendatione, quae poteft elTe diligentiffima.

Peto a te et pro noflra, et pro paterna amicitia, ut eum in

tuam fidem recipias, ejufque rem famamque tueare. Virum

bonum, tuaque amicitia dignum, tibi adjunxeris, mihi gratif-

iimum feceris. Vale.

C I c E R o R E G I S. D.

LIL A U L U S Licinius Arifloteles Melitenfis,. antiquiffi-

mus eft hofpes meus, et praeterea conjundtus magno

ufu familiaritatis. Haec cum ita fmt, non dubito, quin tibi

fatis commendatus fit. Etenim ex multis cognofco, meam

commendationem plurimum apud te valere. Hunc ego a Cae-

fare liberavi. Frequens enim fuerat nobifcum, atque etiam

diutius in caufa eft, quam nos, commoratusjquo melius te

de eo exiftimaturum arbitror. Fac igitur, mi Rex, ut intelli»

gat has fibi literas plurimum profuiffie. Vale.




CiCERo Thermo Propr. S. D.

LIIl. T UCIO Genucilio Curvo jam pridem utor familia-

riiHme, optimo viro, et homine gratiffimo. Eum

tibi penitus commendo atque trado. Primum, ut omnibus in

rebus ei te commodes, quoad fides tua dignitafque patietur :

patietur autem in omnibus ; nihil enim abs te unquam, quod

fit alienum tuis, aut etiam fuis moribus, poftulabit. Praecipue

autem tibi commendo negotia ejus, quae funt in Hellefponto :

primum, ut obtineat id juris in agris, quod ei Pariana civitas

decrevit et dedit, et quod femper obtinuit fme ulla controver-

fia : deinde, fi quid habebit cum aliquo Hellefpontio contro^

verfiae, ut in illam îoUtic-iv rejicias. Sed non mihi videor, cum

tibi totum hominem diligentiffime commendarim, fingulas ad

te ejus caufas perfcribere debere. Summa illa fit : quidquid

officii, beneficii, honoris, in Genucilium contuleris, id te

exiflimabo in me ipfum, atque in rem meam, contuliiTe.

M. T. Cicero Thermo Propr. S. D,

LIV. t~^ U M multa mihi grata funt, qua3 tu addudius mea

commendatione fecifii, tum in primis, quod M.

Marcilium, amici atque interpretis mei filium, liberaliffime

tradlavifli. Venit enim Laodiceam, et tibi apud me, mihique

propter te, gratias maximas egit. Quare, quod reliquum eft, a

te peto, quando apud gratos homines beneficium ponis, ut eo

libentius his commodes, operamque des, quoad fides tua patie-

tur, ut focrus adolefcentis rea ne fiat. Ego cum antea fludiofe

commendabam Marcilium, tum multo nunc fludiofius, quod

in longa apparitione, fmgularem et prope incredibilem patris

Marcilii fidem, abftinentiam, modefliamque, cognovi. Vale.

A a a 2



372 EPISTOLARUM

M. T. C I c E R o Thermo Propr. S. D.

LV. tj^ T S I mihi videor intellexifTe, cum tecum Ephefi de

re M. Anneii, legati mei, locutus fum, te ipiius caufa

vehementer omnia velle; tamen et M. Anneium tanti facio, ut

mihi nihil putem praetermittendum, quod illius interfit; et me

a te tanti fieri puto, ut non dubitem, quin ad tuam voluntatem

magnus cumulus accedat commendationis meae. Nam cum jam

diu dih*gerem M. Anneium, deque eo fic exiftimarem, ut res

declarat, quod ultro ei detulerim legationem, cum multis pe-

tentibus denegaffem ; tum vero, poftea quam mecum in bello

atque in re militari fuit, tantam in eo virtutem, prudentiam,

fidem, tantamque erga me benevolentiam, cognovi, ut homi-

Xiem neminem pluris faciam. Eum cum Sardianis habere con-

troverfiam fcis : caufam tibi expofuimus Ephefi ; quam tu ta-

men coram facilius meliufque cognofces. De reliquo mihi,

mehercule, diu dubium fuit, quid ad te potifTniium fcriberem>

Jus enim quemadmodum dicas, clarum et magna cum tua

laude notum efl. Ncbis autem in hac caufa nihii aliud opus

efl, nifi te jus inflituto tuo dicere. Sed tamen, cum me non

fugiat quanta fit in prastore audloritas, prcefertim ifla integri-

tate, gravitate, clementia, qua te cfiQ inter omnes conflatj;

peto abs te pro noflra conjundiifTima necefiitudine, plurimif-

que officiis paribus ac mutuis, ut voluntate, audtoritate, fludio

tuo, perficias, ut M. Anneius intelligat, te et fibi amicum effe,

quod non dubitat, (fiispe enim mecum locutus efl) et multo

amiciorem his meis literis effc fadlum. In tuo toto imperio

atque provincia nihil efl quod mihi gratius facere poffis. Jam,

apud ipfum gratifiimum hominem atque optimum virum,

quam bene pofiturus fis fhidium tuum atque ofiicium, dubi-

tare te non exiflimo. Vale.




M. T. C. T H E R M o Propr. S. D.

LVI. /^ LU V I U S Puteolanus valde me obfervat, valdeque

efl mihi familiaris. Is ita libi perfuadet, quod in tua

provincia negotii habet, nifi, te provinciam obtinente, meis

commendationibus confecerit, id fe in perditis et defperatis

habiturum. Nunc, quando mihi ab amico officioiifTimo tantum

oneris imponitur, ego quoque tibi imponam pro tuis in me

fummis officiis ; ita tam.en, ut tibi nolim moleftus cii^c. My-

lafii et Alabandenfes pecuniam Cluvio debent. Dixerat mihi

Euthydemus, cum Ephefi effem, fe curaturum, ut ecdici My-lalii Romam mitterentur. Id fadlum non efl. Legatos audio

miffos effe, fed raalo ecdicos, ut aliquid confici poffit. Quare

peto a te, ut et eos et Alabandenfes jubeas ecdicos Romam

mittere. Pricterea Philotes Alabandenfis vTroS-yjKcc^ Cluvio de-

dit : hx commiffae funt. Velim cures, ut aut de hypothecis

decedat, eafque procuratoribus Cluvii tradat, aut pecuniam

folvat. Praeterea Heracleotae et Bargyletae, qui item debent,

aut pecuniam folvant, aut frudlibus fuis fatisfaciant. Caunii

praeterea debent, fed aiunt fe depofitam pecuniam habuiffe. Id

velim cognofcas, et, fi intellexeris, eos neque ex edidto, neque

ex decreto, depofitam habuiffe, des operam, ut ufurs Cluvio

inflituto tuo conferventur. His de rebus eo magis hiboro,

quod agitur res Cn. Pompeii etiam, noflri neceifarii, et quod

is magis etiam mihi laborare videtur, quam ipfe Cluvius ; cui

fatisfadtum effe a nobis valde volo. His de rebus te vehemea-

tcr etiam atque etiam rogo. Vale.



374 EPISTOLARUM

CicERo Thermo Propr. S.

LVII. /^ U O magis quotidie ex literis nuntiifque bellum

^ magnum tffc in Syria cognofco, eo vehementius a

te pro noftra neceffitudine contendo, ut mihi M. Anneium le-

gatum primo quoque tempore remittas : nam ejus opera, con-

filio, fcientia rei militaris, vel maxime intelligo me et rem-

publicam adjuvari poffe. Quod niii tanta res ejus ageretur, nec

ipfe adduci potuilTet ut a me difcederet, neque ego, ut eum a

me dimitterem. Ego in Ciliciam proiicifci cogito circiter Kal.

Mai. Ante eam diem Anneius ad me redeat, oportet. Illud

quod tecum et coram, et per literas, diligentiffime egi, id et

nunc etiam atque etiam rogo, cur^ tibi fit ut fuum negotium,

quod habet cum populo Sardiano, pro caufae veritate et pro

fua dignitate conficiat. Intellexi ex tua oratione, cum tecum

Ephefi locutus fum, te ipfius M. Anneii caufa omnia velle.

Sed tamen fic velim exiftimes, te mihi nihil gratius facere

poffe, quam li intellexero, per te illum ipfum negotium ex

fententia confeciffe. Idque quam primum ut efficias, te etiam


M. C. C. TiTio L. F. RuFo, Pr^t. urbano S.

LVIII. T U C I U S Cuflidius eft tribulis, et municeps, et

familiaris meus. Is caufam habet ', quam caufam

ad te deferet. Commendo tibi hominem, ficuti tua iides et

meus pudor poflulat : tantum ut faciles ad te aditus habeat -,

quae aequa pofbulabit, ut libente te impetret ^ fentiatque meamfibi amicitiam, etiam cum longiffime abfim, prodeffe in primis

apud te. Vale.




M. T. C. C. CuRTio Peducâno, Pr^t. S. D.

LIX. lY/r A R C U M Fabium unice diligo, furamaque mihi

cum eo confuetudo et familiaritas eft pervetus. Iti

ejus controverfiis quid decernas, a te non peto, (fervabis, ut

tua iides et dignitas poftulat, edidlum et inflitutum tuum) fed

ut quam facillimos ad te aditus habeat : quae erunt aequa, li-

bente te impetret : ut meam amicitiam libi, etiam cum procul

abfim, prodelTe fentiat, praefertim apud te. Hoc te vehemen-

ter etiam atque etiam rogo. Vale.

M. T. C. Mu N AT I o C. F. S. D.

*

LX. T U C I U S Livineius Trypho eft omnino L. ReguhV

familiariffimi mei, libertus, cujus calamitas etiam

officiofiorem me facit in illum : nam benevolentior, quam

fcmper fui, effe non polTum. Sed ego libertum ejus per fe ip-

fum diligo : fumma enim ejus erga me officia extiterunt his

noflris temporibus, quibus facillime bonam benevolentiam ho-

minum et fidem perfpicere potui. Eum tibi ita commendo, ut

homines grati et memores bene meritos de fe commendare

debent. Pergratum mihi feceris, fi ille intellexerit, fe, quod

pro falute mea multa pericula adierit, faepe hieme fumma

navigarit, pro tua erga me benevolentia gratum etiam tibi fe-

cifTe. Vale.

M. T. C. P. SiLio, Prqpr. S. D.

LXI. np I T O Pinnio familiariflime me ufum effe, fcire te

arbitror, qûod quidem ille teftamento declaravitj,



376 EPISTOLARUMqui me cum tutorem, tum etlam recundum heredem, inftituc-

rit. Ejus filio mire ftudiofo, et erudito, et modefto, pecuniam

Nicaeenfes grandem debent, ad H-S odlogies ; et, ut audio,

in primis volunt ei folvere. Pergratum igitur mihi feceris,

quando non modo reliqui tutores, qui fciunt quanti me facias,

fed etiam puer ipfe fibi perfuafit, te omnia mea caufa fadturum

effe, fi dederis operam, quoad tua fides dignitafque patietur,

ut quam plurimum pecuniae Pinnio folvatur Nicaeenfium no-

mine. Vale.

M. T. C. P. S I L I o, Propr. S. D.

LXII. Tf T in Atilii negotio te amavi: cum enim fero venif-

fem, tamen honeftum equitem Romanum beneficio

tuo confervavi : et mehercule femper fic in animo habui, te in

meo aere cffc propter Lamiae noflri conjundtionem et fmgula-

rem neceffitudinem. Itaque primum tibi ago gratias, quod me

omni moleftia liberas : deinde impudentia profequor, fed idem

farciam ; te enim femper fic colam et tuebor, ut quem diligen-

tiffime. Quintum fratrem meum, fi me diligis, eo numero

cura ut habeas, quo me. Ita magnum beneficium tuum magnocumulo auxeris. Vale.

M. T. C. P. S I L I o, P R o p R. S. P. D.

LXIII. PÔN putavi fieri poiTe, ut mihi verba deefient: fed

tamen in C. Laenio commendando defunt. Itaque

rem tibi exponam paucis verbis, fed tamen ut plane perfpicere

poffis voluntatem meam. Incredibile eft, quanti faciamus et

ego, et frater meus, qui mihi cariffimus eft, M. Ljenium. Id

fit cum plurimis ejus officiis, tum fumma probitate et fingu-

lari modeflia. Eum ego a me invitiffiimus dimifi, cum propter



AD FAMILIARKS L I B. XIIL 377

familiaritatem et confuetudinis fuavitatem, tum quod confilio

ejus iideli ac bono libenter utebar. Sed vereor, ne jam mihi

fupereffe verba putes, qute dixeram defutura. Commendo tibi

hominem, ficut intelligis, me, de quo ea fupra fcripferim, de-

bere commendare ; a teque vehementer etiam atque etiam

peto, ut, quod habet in tua provincia negotii, expedias : quod

tibi videbitur redum efle, ipfi dicas. Hominem facillimum

liberaliflimumque cognofces. Itaque te rogo, ut eum folutum,

liberum, confediis ejus negotiis per te, quam primum ad me

remittas. Id mihi fratrique meo gratiffimum feceris. Vale.

M. T. C. P. SiLio, Propr. S. D.

LXIV. '^T E R O meus mirificas apud me tibi gratias egit,

prorfus incredibiles, ut nullum honorem fibi ha-

i>eri potuiffe diceret, qui a te praetermiffus effet. Magnum

frudlum ex ipfo capies : nihil efl enim illo adolefcente gratius.

Sed mehercule mihi quoque gratiflimum fecifli : pluris eniin

ex omni nobilitate neminem facio. Itaque, fi ea feceris, quse

ille per me tecum agi voluit, gratiffimum mihi feceris. Pri-

mum de PaufaniaAlabandenfi, fuftentes

rem, dum Nero ve-niat. Vehementer ejus caufa cupere eum intellexi : itaque hoc

valde te rogo. Deinde Nyfaeos, quos Nero in primis habet ne-

ceffarios, diligentiffimeque tuetur ac defendit, habeas tibi com-

mendatiflimos ; ut intelligat illa civitas, fibi in Neronis patro-

cinio fummum effe praefidium. Strabonem Servilium tibi faspe

commendavi : nunc eo facio id impenfius, quod ejus caufam

Nero fufcepit. Tantum a te petimus, ut agas eam rem, nec

relinquas hominem innocentem ad alicujus tui diffnnilis quaef-

tum. Id

cumgratum mihi erit, tum etiam exiflimabo, te hu-

manitate tua effe ufum. Summa hujus epiflolas haec eft, ut

ornes omnibus rebus Neronem, ficut inflituifli atque fecifli.

Magnum theatrum habet ifla provincia, non ut haec noflra,.

ToM. VIL B b b



378 EPISTOLARUMadolefcentis nobilis, ingeniofi, abflinentis, commendationem

atque gloriam. Quare fi te fautore ufus erit, ficuti profeilo et

utetur et ufus eft, ampliffimas clientelas acceptas a majoribus

confirmare poterit, et beneficiis fuis obligare. Hoc in genere

fi eum adjuveris eo ftudio, quo oftendifli, apud ipfum praecla-

rifTime pofueris 3 fed mihi etiam gratiffimum feceris. Vale.

M. T. C. P. S I L I o, P R o p R. S. D.

LXV. f^ U M P. Terentio Hifpone, qui operas in fcriptura:

pro magiflro dat, mihi fumma familiaritas confue-

tudoque efl, multaque et magna inter nos officia paria et mutuaintercedunt. Ejus fumma exiflimatio agitur in eo, ut padtiones

cum civitatibus reliquis conficiat. Non me praeterit, nos eam

Tem Ephefi expertos effe, neque ab Ephefiis uUo modo impe-

trare potuiffe. Sed cum, quemadmodum omnes exiflimant, et

ego inteliigo, tua cum fumma integritate, tum fingulari huma-

nitate et manfuetudine, confecutus es, ut libentiffimis Graecis,

nutu, quod velis, confequare ; peto a te majorem in modum,

ut honoris mei caufa, hac laude Hifponem affici vehs. Pras-

terea cum fociis fcripturae mihi fumma neceffitudo efl, non fb-

lum ob eam caufam, quod ea focietas univerfa in mea fide eft,

fed etiam quod plerifque fociis utor familiariflime. Ita et Hif-

ponem meum per me ornaris, et focietatem mihi conjun<flio-

rem feceris j tuque ipfe et ex hujus obfervantia, gratifiimi ho-

minis, et ex fociorum gratia, hominum amplifhmorum, maxi-

mum frudtum capies, et me fummo beneficio affeceris. Sic

enim velim exiflimes, ex tota tqa provincia, omnique ifto im-

perio, nihil eife, quod mihi gratius facere poflis. Vale,



A D FA M r L I A R E S L I B, XIIL 379

M. T. C. P. S E Rv I L I o, Propr. S. D.

LXVL A ULUM Caecinam, maxime proprium clientcm

familias veflrae, non commendarem tibi, cum fci-

rem, qua fide in tuos, qua clementia in calamitofos, foleres

eife ; niii me et patris ejus, quo fum familiariflime ufus, me-

moria, et hujus fortuna, ita moveret, ut hominis, omnibus

mecum ftudiis officiifque conjundiffimi, movere debebat. Ate hoc omni contentione peto, fic ut majore cura, majore ani-

mi labore, petere non poffim, ut ad ea, quaj tua fponte fme

cujufquam commendatione faceres in hominem tantum et ta-

lem, calamitofum, aliquem afferant cumulum meas hterae, quo

fludiofms eum, quibufcunque rebus poffis, juves. Quod fi

Romae fuiffes, etiam falutem A. Cascinse effemus (ut opinio

mea fert) per te confecuti. De qua tamen magnam fpem habe^

mus, freti clementia collegas tui. Nunc, cum tuam juftitiam

fecutus, tutiffimum libi portum provinciam iftam effe duxit,

etiam atque etiam te rogo atque oro, ut eum et in rehquiis

veteris negotiationis colligendis juves, et caeteris rebus tegas

atque tueare. Hoc mihi gratius facere nihil potes. Vale,

M. T. C. P. S E R v I L I o, P R o P R. S. D,

LXVIL "pp X provincia mea Cilicienfi, cui fcis t^«5- ôiKvia-Ms

Afiaticas attributas fuiffe, nullo fum familiarius

ufus, quam Androne, Artemonis filio, Laodicenfi i eumque

habui in ea civitate cum hofpitem, tum vehementer ad meas

vitae rationem et confuetudinem accommodatum. Quem qui-dem multo etiam pluris, pofteaquam deceffi, facere coepi,

quod multis rebus expertus fum gratum hominem, meique

memorem. Itaque eum Romae libentiffime vidi. Non enim te

B b b 2




fugit, qui plurimis in ifla provincia benigne feciili, quam

multi grati reperiantur. Hasc propterea fcripfi, ut et me non

fme caufa laborare intelligeres, et tu ipfe eum dignum hofpitio

tuo judicares. Feceris igitur mihi gratiffimum, fi ei declararis,,

quanti me facias, id eft, li receperis eum in fidem tuam, et

quibufcunque rebus honefte ac fine moleftia tua poteris, ad-

juveris. Hoc mihi erit vehementer gratum; idque ut facias, te

etiam atque etiam rogo. Vale.

M. T. C. P. Servilio Isaurico, Proc. Colleg^ S. D,-

LXVIII. t^ RATiE mihi vehementer tuae literas fuerunt,

ex quibus cognovi curfus navigationum tua-

rum : fignificabas enim memoriam tuam noftrae necefiltudinis,,

qua mihi nihil poterat efife jucundius. Quod reliquum eft,

multo etiam erit gratius, fi ad me de republica, id eft, de ftatu

provinciae, de inftitutis tuis, familiariter fcribes : quae, quan-

quam ex multis pro tua claritate audiam, tamen libentifiime

ex tuis literis cognofcam. Ego ad te, de reipublicae fumma

quid fentiam, non faepe fcribam, propter periculum ejufmodi

literarum : quid agatur autem, fcribam faepius. Sperare tamenvideor, Casfari, collegae noftro, fore curae, et efte, ut habeamus

aliquam rempublicam, cujus confiHis magni referebat te inter-.

effe. Sed, fi tibi utilius eft, id eft, gloriofius, Afiae praeefiê, et

iftam partem reipubUcae male affecftam tueri, mihi quoque

idem, quod tibi et laudi tu£e profuturum eft, optatius debet

effe. Ego, quae ad tuam dignitatem pertinere arbitrabor, fum-

mo ftudio diligentiaque curabo ; in primifque tuebor omni

obfervantia clarifilmum virum, patrem tuum : quod et pro

vetuftate neceflitudinis, et pro beneficiis veftris, et pro digni-

tate ipfius, facere debeo. Vale.




M. T. C. P. S E R V I L I O, C O L LE G JE S. D.

LXIX. /^ A I U S Ciirtlus Mithres, eft ille quidem, ut fcis^

libertus Poftumi, familiariflimi mei ; fed me colit

et obfervat aeque, atque illum ipfum patronum fuum. Apud

eum fic Ephefi fui, quotiefcunque fui, tanquam domi meae ;

multaque acciderunt, in quibus et benevolentiam ejus erga me

experirer et fidem. Itaque li quid aut mihi, aut meorum cui-

piam, in Afia opus efl,. ad hunc fcribere confuevi, hujus cum

opera et fide, tum domo et re, uti, tanquam mea. Haec ad te

eo pluribus fcripii, ut intelligeres, me non vulgariter, nec

ambitiofe, fed ut pro homine intimo, ac mihi pernecefTario,

fcribere. Peto igitur a te, ut in ea controverfia, quam habet

de fundo cum quodam Colophonio ; et in caeteris rebus, quan-

tum fides tua patietur, quantumque tuo commodo poteris,

tantum et honoris mei caufa commodes ; etfi, ut ejus modef-

tiam cognovi, gravis tibi nuUa in re erit. Si et mea commen,-

datione et fua probitate affecutus erit, uti de fe bene exiflimes,

omnia fe adeptum arbitrabitur. Ut igitur eum recipias in fi-

dem, habeafque in numero tuorum, te vehementer etiam atque

etiam rogo. Ego, quae te velle, quasque ad te pertinere, arbi-

ti-abor, omnia fludiofe diligenterqûe curabo. Vale.

M. T. C. P. S E R V I L I O, C O L L E G ^ S. P. D.

LXX. (^ U I A non efl obfcura tua in me benevolentia, fic

^ fit, ut multi per me tibi velint commendari. Ego

autem tribuo nonnunquam in vulgus ; fed plerumque neceffa-

riis, ut hoc tempore. Nam cum T. Ampio Balbo mihi fumma

familiaritas neceflitudoque eft. Ejus libertum, T. Ampium

Menandrum, hominem frugi et modeflum, et patrono et nobia



382 EPISTOLARUMvehementer probatum, tibi commendo majorem in modum,

Vehementer mihi gratum feceris, fi, quibuicunque rebus fme

tua moleftia poteris, ei commodaris. Quod ut facias, te vehe-

menter etiam atque etiam rogo. Vale,

M. T. C. P. S E R V I L I O, COLLEG^ S. D.

LXXI. IWTULTOS tibi commendem necelTe eft, quando

omnibus nota noftra neceffitudo eft, tuaque erga

iiie benevolentia. Sed tamen, etii omnium caufa, quos com-

mendo, velle debeo ; tamen cum omnibus non eadem mihi

caufa eft. T. Agufius et comes meus fuit illo miferrimo tem-

pore, et omnium itinerum, navigationum, laborum, periculo-

rum meorum, focius ; neque hoc tempore difcefliflet a me,

niii ego ei permififlem. Quare fic tibi eura commendo, ut

unum de meis domefticis et maxime neceftariis. Pergratum

mihi feceris, fi eum ita tra<5taris, ut intelligat hanc commen-

dationem fibi magno ufu atque adjumento fuilfe. Vale.

M, T. C. P. S E R V I L I O, C O L L E G iE S. D.

LXXn. C^ JEKELhlM, neceffariaE meae, rem, nomina,

pofleftiones Afiaticas, commendavi tibi praefens

in hortis tuis, quam potui diligentiflime , tuque mihi, pro

tua confuetudine, proque tuis in me perpetuis maximifque

officiis, omnia te fadturum liberaliffime recepifti. Meminifte

te id fpero^ fcio enim folere. Sed tamen Caerelliae procuratores

fcripferunt, te propter magnitudinem provincias, multitudi-

nemque negotiorum, etiam atque etiam efte commonefacien-dum. Peto igitur, ut memineris te omnia, quce tua fides pate-

retur, mihi cumulate recepifle. Equidem exiftimo, habere te

magnam facultatem (fed hoc eft tui confilii et judicii) ex eo




ienatus-confulto, quod m heredes C. Vennonii fadum efl,

CxreWix commodandi. Id fenatus-confultum tu interpretabere

pro tua fapientia : fcio enim, ejus ordinis audloritatem femper

apud te magni fuifle. Quod reliquum efl, fic velim exiftimes,

quibufcunque rebus Cerelliae benigne feceris, mihi te gratifli-

mum &f[e fadlurum. Vale.

M. T. C. Q^ P H I L I p p o, P R o c o s. S. D.

LXXIII. QRATULOR tibi, quod ex provincia falvum

te ad tuos recepifli, incolumi fama et republica.

Quod fi Roms-,

te vidilTem, coramque gratias egiflem, quodtibi L. Egnatius, familiariflimus meus, abfens, L. Oppius,

praifens, curae fuiffet. Cum Antipatro Derbete mihi non fo-

lum hofpitium, verum etiam fumma familiaritas, intercedit.

Ei te vehementer fuccenfuiffe audivi, et molefle tuli. De re

nihil pofTum judicare ; nifi illud mihi certe perfuadeo, te, ta-

lem virum, nihil temere feciffe. A te autem, pro vetere noflra.

neceffitudine, etiam atque etiam peto, ut ejus filios, qui in

tua poteflate funt, mihi potifHmum condones, nifi quid exif-

timas in ea re violari exiflimationem tuam. Quod ego fi arbi-

trarer, nunquam te rogarem ; mihique tua fama multo anti-

quior effet, quam illa neceflitudo eft. Sed mihi ita perfuadeo,,

(potefl fieri ut fallar) eam rem laudi tibi potius, quam vitupe-*

rationi, fore. Quid fieri pofTet, et quid mea caufa facere poflis,

(nam quin velis, non dubito) velim, fi tibi grave non erit,

certiorem me facias. Vale.

M. T. C. Q^ P H I L I p p o, P R o c, S. D.

LXXIV. p TS I non dubito, pro tua in me obfervantia, pro-

que noflra necefiitudine, quin commendationem



384 EPISTOLARUM,meam memorla teneas ; tamen etiam atque etiam eundem tibi

L. Oppium, familiarem meum, praefentem, et L. Egnatii-,

familiariffimi mei, abfentis «egotia, commendo. Tanta mihi

cum eo neceffitudo eft familiaritafque, ut, fi mea res effet, nonmagis laborarem. Quapropter gratiffimum mihi feceris, fi cu-

raris, ut is intelligat me a te tantum amari, quantum ipfe

exiflimo. Hoc mihi gratius facere nihil potes 3 idque ut fa-

chs, te veheraenter rogo. Vale.

M. T. C. T. T I T I o T. F. Legato S. D.

LXXV. "C^ T S I non dubito, quin apud te mea commendatioprima fatis valeat, tamen obfequor homini fami-

liariffimo, C. Aviano Flacco ; cujus caufa omnia cum cupio,

tum mehercule etiam debeo. De quo et prsfens tecum egi

diligenter, cum tu mihi humaniffime refpondifli, et fcripfi

ad te accurate antea : fed putat intereffe fua, me ad te quam

faepiffime fcribere. Quare velim mihi ignofcas, fi illius volun-

tati obtemperans, minus videbor meminiffe conflantije tuae. A

te idem illud peto, ut de loco, quo deportet frumentum, et de

tempore, Aviano commodes ; quorum utrumque per eundemme obtinuit triennium, dum Pompeius ifti negotio praefuit.

Summa eft, in quo mihi gratiffimum facere poffis, fi curaris,

ut Avianus, quando fe a me amari putat, me a te amari fciat,

Erit id mihi pergratum. Vale.

M. T. C. QuATuoRviRis ET Decurionibus S. D.

LXXVL 'TÂNTiE mihi cum Q^HIppio caufse neceffiitu-

dinis funt, ut nihil poffiit effe conjundius, quam

nos inter nos fumus. Quod nifi ita effet, uterer mea confue-

tudine, ut vobis nuUa in re moleflus effem. Etenim vos mihi




optimi teftes eflis, cum mihi perfuafum eflet, nihil elle, quod

a vobis impetrare non poiTem, nunquam me tamen graveni

vobis cffe voluilTe. Vehementer igitur vos etiam atque etiam

rogo, ut honoris mei caufa liberaliflime C. Valgium Hippia-

num tradetis, remque cum eo conficiatis, ut quam poffeirio-

nem habet in agro Fregellano, a vobis emptam, eam liberam

et immunem habere poffit. Id fi a vobis impetraro, fummo me

beneficio veftro afFedum arbitrabor.

M. T. C. P. S u L p I c I o I M p. S. D.

LXXVII. /^ UM his temporibus non fane in fenatum ven-

titarem, tamen, ut tuas literas legi, non exifti-

mavi, me falvo jure noflrae veteris amicitiae, multorumque in-

ter nos officiorum, facere pofTe, ut honori tuo deeffem. Itaque

adfui, fupplicationemque tibi libenter decrevi ; nec reliquo

tempore ullo aut rei, aut exiflimationi, aut dignitati tuae,

deero. Atque, hoc ut tui necefTarii fciant, hoc me animo

erga te effe, velim facias eos per literas certiores, ut, fi quid

tibi opus fit, ne dubitent mihi jure fuo denuntiare. M. Bo-

lanum, virum bonum et fortem, ct omnibus rebus ornatum,

meumque veterem amicum, tibi magnopere commendo. Per-

gratum mihi feceris, fi curaris, ut is intelligat hanc com-

mendationem fibi magno adjumento fuifTe. Ipfumque virum

optimum gratifilmumque cognofces. Promitto tibi, te ex

ejus amicitia magnam voluptatem efTe capturum. Praeterea

a te peto majorem in modum, pro noflra amicitia, et pro tuo

perpetuo in me ftudio, ut in hac re etiam elabores. Diony-

fius, fervus meus, qui meam bibliothecen multorum nummo-

rum tradlavit; cum multos libros fubripuiffet, nec fe impune

laturum putaret, aufugit. Is eft in provincia tua. Eum et

ToM. VII. C c c




M. Bolanus, familiaris meus, et multi alii Naronae viderunt

fed, cum fe a me manumiffum efTe diceret, crediderunt. Hunc

tu fi mihi reftituendum curaris, non polTum dicere quam

mihi gratum futurum fit. Res ipfa parva, fed animi mei dolor

magnus eft. Ubi fit, et quid fieri pofTit, Bolanus te docebit.

Ego fi hominem per te recuperaro, fummo me a te beneficiQ

affe<5tum arbitrabor. Vale.

M. T. C. Allieno Proc. S. D.

LXXVIII. TÊMOCRITUS Sicyonius non folum hofpes

meus efl, fed etiam, quod non multis contin-

git, Grfficis prcefertim, valde familiaris : eft enim in eo fumma

probitas, fumma virtus, fumma in hofpites liberalitas et ob-

fervantia ; meque praeter caeteros et colit, et obfervat, et dili-

git. Eum tu non modo fuorum civium, verum pene Achaias,

principem cognofces. Huic ego tantummodo aditum ad tuam

cognitionem patefacio et munio : cognitum per te ipfum, quae

tua natura efl, dignum tua amicitia atque hofpitio judicabis.

Peto igitur a te, ut, his literis ledlis, recipias eum in tuam

fidem : polliceare omnia te fadlurum mea caufa. De reliquo,

fi, id quod confido, fore dignum eum tua amicitia hofpitioque

cognoveris, peto ut eum compledlare, diligas, in tuis habeas^

Erit id mihi majorem in modum gratum. Vale.

M. T. C. A L L I E N G P R o c. S. P. D.

LXXIX. "p T te fcire arbitror, quanti fecerim C. Avianum

Flaccum-, et ego ex ipfo audieram, optimo et

gratifTimo homine, quam a te liberaliter effet tradlatus. Ejus

filios dignifTuTios illo patre, meofque neceffarios, quos ego




unice diligo, commendo tibi fic, ut majore ftudio nullos

commendare poffim. C. Avianus in Sicilia eft, Marcus eft

nobifcum. Ut illius dignitatem praefentis ornes, rem utriuf-

que defendas, te rogo. Hoc mihi gratius in ifta provincia fa-

cere nihil potes j idque ut facias, te vehementer etiam atque

etiam rogo. Vale.

C c c 2



[3B8 ]


L I B E R XIV.

TuLLius Terenti-^ su^, Tulliol^ svje,

ClCERONI SUO S. D.

E T literis multorum et fermone omnium perfertur ad

me, incredibilem tuam virtutem et fortitudinem eile,

teque nec animi, nec corporis, laboribus defatigari. Me mife-

rum ! te ifla virtute, fide, probitate, humanitate, in tantas

aerumnas propter me incidifle ! Tulliolamque noftram ex quo

patre tantas voluptates capiebat, ex eo tantos percipere ludlus

Nam quid ego de Cicerone dicam ? qui, cum primum fapere

V coepit, acerbiffimos dolores miferiafque percepit. Quas li, ut

tu fcribis, fato fafta putarem, ferrem paulo facilius : fed om-

nia funt mea culpa commiffa, qui ab his me amari putabam,

qui invidebant ; eos non fequebar, qui petebant. Quod fi

noftris coniiliis u(i eifemus, neque apud nos tantum valuiffet

fermo aut flultorum amicorum, aut improborum, beatiflimi

viveremus. Nunc, quando fperare nos amici jubent, dabo

operam, ne mea valetudo tuo labori defit. Res quanta fit, in-

telligo ; quantoque fuerit facilius manere domi, quam redire.

Sed tamen, fi omnes tribunos plebis habemus, fi Lentulum

tam fludiofum, quam videtur, fi vero etiam Pompeium et Cx-

farem, non efl defperandum. De familia, quo modo placuifTe



AD FAMILIARES LIB. XIV. 389

amicis fcribis, faciemus. De loco, nunc quidem jam abiit

peftilentia, fed quamdiu fuit, me non attigit. Plancius, homo

officiofiffimus, me cupit effe fecum, et adhuc retinet. Ego

volebam loco magis deferto eife in Epiro, quo neque HifpQ

veniret, nec milites : fed adhuc Plancius me retinet. Sperat

poffe fieri, ut mecum in Italiam decedat. Quem ego diem fi

videro, et fi in veftrum complexum venero, ac fi et vos et me

ipfum recuperaro, fatis magnum mihi frud:um videbor per-

cepiife et veftrae pietatis, et meae. Pifonis humanitas, virtus,

amor in omnes nos tantus eft, ut nihil fupra poffit. Utinam

ea res ei voluptati lit : glorias quidem video fore. De Quinto

fratre nihil ego te accufavi ; fed vos, cum prsfertim tam pauci

fitis, volui efle quam conjundliffimos. Quibus me voluifti

agere gratias, egi, et me a te certiorem fadtum efte fcripfi.

Quod ad me, mea Terentia, fcribis, te vicum venditurum ':

quid, obfecro te, (me miferum) quid futurum eft ? Et, fi nos

premet eadem fortuna, quid puero mifero fiet ? Non queo re-?

liqua fcribere, (tanta vis lacrymarum eft) ne te in eundem

fietum adducam. Tantum fcribo, fi erunt in officio amici,

pecunia non deerit ; fi non erunt, tu efficere tua pecunia non

poteris. Per fortunas miferas noftras, vide, ne puerum perdi-

tum perdamus ; cui fi aliquid erit, ne egeat, mediocri virtute

opus eft, et mediocri fortuna, ut caetera confequatur. Fac va-

leas, et ad me tabellarios mittas, ut fciam quid agatur, et vos

quid agatis. Mihi omnino jam brevis expedlatio eft. TulliolaE

et Ciceroni falutem dic. Valete. D. a. d. vi Kalendas De-

cembres, Dyrrachii. Dyrrachium veni, quod et libera civitas

eft, et in me officiofa, et proxima Italias. Sed fi me offendet

loci celebritas, alio me conferam. Ad te fcribam.



390 EPISTOLARUM

TuLLius Terenti^ su^, Tulliol^ et

ClCERONI SUIS S. D,

II. 'NJT O L I putare, me ad quemquam longiores eplftolas

fcribere, nifi fi quis ad me plura fcripfit, cui puto re-

fcribi oportere : nec enim habeo quod fcribam 3 nec hoc tem-

pore quidquam difficilius facio. Ad te vero, et ad noftram

Tulliolam, non queo fine plurimis lacrymis fcribere. Vos enim

video cffe miferrimas, quas ego beatiffimas femper effe volui

idque praeftare debui -, et, nili tam timidi fuiffiemus, praefti-

tiffem. Pifonem noflrum merito ejus amo plurimum : eum,

ut potui, per literas cohortatus fum, gratiafque egi, ut debui.

In novis tribunis plebis intelligo fpem te habere. Id erit fir-

mum, fi Pompeii voluntas erit : fed CrafTum tamen metuo.

^ te quidem omnia fieri fortiffime et amantiffime video ; nec

miror : fed mcereo cafum ejufmodi, ut tantis tuis miferiis meze

miferiae fubleventur. Nam ad me P. Valerius, homo officiofus,

fcripfit, id quod ego maximo cum fietu legi, quemadmodum a

VefliB ad tabulam Valeriam dudla effcs. Hem, mea lux, meum

defiderium, unde omnes opem petere folebant ! Te nunc, mea

Terentia, fic vexari, fic jacere in lacrymis et fordibus I idque

fieri mea culpa, qui caeteros fcrvavi, ut nos periremus ! Quod

de domo fcribis, hoc efl:, de area; ego vero tum denique mihi

videbor reilitutus, fi illa nobis erit reflituta. Verum hasc non

funt in noflra manu. Illud doleo, quae impenfa facienda efl,

in ejus partem te miferam et defpoliatam venire. Quod fi con-

ficitur negotium, omnia confequemur : fm eadem nos fortuna

premet, etiamne reliquias tuas mifera projicies ? Obfecro te,

mea vita, quod ad fumptum attinet, fine alios, qui pofiunt, fi

modo volunt, fuflinere ; et valetudinem iflam infirmam, fi me

amas, noli vexare. Nam mihi ante oculos dies nocftefque ver-

faris, Omnes labores te excipere video : timeo ut fuflineas




fed video in te elTe omnia. Quare, ut id, quod fperas, et quod

agis, confequamur, fervi valetudini. Ego ad quos fcribam ne-

fcio» nili ad eos, qui ad me fcribunt, aut ad eos, de quibus ad

me vos aliquid fcribitis. Longius, quoniam ita vobis placet,

non difcedam: fed velim, quam faspifTime literas mittatis, prae-

fertim fi quid eft firmius, quod fperemus. Valete, mea defide-

ria, valete. A. d. iii Nonas Odobr. Theffalonica.

TuLLius Terenti^, et Tulliol^, et

ClCER. SUIS S. D.

III. A C C E PI ab Ariftocrito tres epiftolas, quas ego lacry-

mis prope delevi. Conficior enim moerore, mea Te-

rentia ; nec mex me miferi^ magis excruciant, quam tuae,

veftraeque. Ego autem hoc miferior fum, quam tu, qu« es

miferrima, quod ipfa calamitas communis eft utriufque nof-

trum, fed culpa mea propria eft. Meum fuit ofHcium, vel le-

gatione vitare periculum, vel diligentia et copiis refiftere, vel

cadere fortiter. Hoc miferius, turpius, indignius, nobis nihil

fuit. Quare cum dolore conficiar, tum etiam pudore : pudet

enim me uxori meae optimae, fuavifiimis liberis, virtutem et

diligentiam non prffiftitiffe. Nam mihi ante oculos dies noc-

tefque verfatur fqualor vefter, et mceror, et infirmitas valetu-

dinis tUee : fpes autem falutis pertenuis oftenditur. Inimici

funt multi -, invidi pene omnes : ejicere nos magnum fuit,

excludere facile eft. Sed tamen, quamdiu vos eritis in fpe, non

deficiam, ne omnia mea culpa cecidiffe videantur. Ut tuto

fim, quod laboras, id mihi nunc facillimum eft ; quem etiam

inimici vokmt vivere in his tantis miferiis. Ego tamen fa-

ciam, quae praecipis. Amicis, quibus voluifti, egi gratias, et

eas literas Dexippo dedi, meque de eorum ofiicio fcripfi a te

certiorem effe fa<ftum. Pifonem noftrum mirifico effe ll:udio in

oos et ofiicio, et ego perfpicio, et omnes prasdicant. Dii



392 EPISTOLARUMfaxint, ut tali genero mihi praefenti tecum fimul et cum libe-

ris noftris frui liceat. Nunc fpes reliqua efl in novis Tribunis

plebis, et in primis quidem diebus : nam fi inveterarit, adtum

eft. Ea re ad te ftatim Ariftocritum mifi, ut ad me continuo

initia rerum et rationem totius negotii pofles fcribere : etfi

Dexippo quoque ita imperavi, ftatim ut recurreret ; et ad fra-

trem miii, ut crebro tabellarios mitteret. Nam ego eo nomine

fum Dyrrachii hoc tempore, ut quam celerrime, quid agatur,

audiam ; et fum tuto : civitas enim hasc femper a me defenfa

eft. Cum inimici noftri venire dicentur, tum in Epirum ibo.

Quod fcribis, te, ft velim, ad me venturam ; ego vero, cum

fciam magnam partem iftius oneris abs te fuftineri, te iftic effe

volo, Si perficitis, quod agitis, me ad vos venire oportet: fin

autem . . . fed nihil opus eft reliqua fcribere. Ex primis, aut

fummum fecundis, literis tuis conftituere poterimus, quid no-

bis faciendum fit. Tu modo ad me velim omnia diligentiffime

perfcribas : etfi magis jam rem, quam literas, debeo expedtare.

Cura, ut valeas, et ita tibi perfuadeas, mihi te carius nihil

efle, nec unquam fuifle. Vale, mea Terentia, quam ego videre

videor : itaque debilitor lacrymis. Vale. Pridie Kalendas De-

cembr. Dyrrachii.

TULLIUS TERENTIiS;, ET TuLLIOLiE, ET

ClCERONI SUIS S. P. D.

IV. l^ G O minus faepe ad vos do literas, quam poftum,

propterea quod cum omnia mihi tempora funt mifera,

tum vero cum aut fcribo ad vos, aut veftras lego, conficior la-

crymis, fic ut ferre non poflim. Quod utinam minus vitse

cupidi fuiflemus ; certe nihil, aut non multum, in vita mali

vidiflemus. Quod li nos ad aliquam alicujus commodi ali-

quando recuperandi fpem fortuna refervavit, minus eft erratum

a nobis : fm hsec mala fixa funt ; ego vero te quam primum.




iiiea vita, cupio videre, et in tuo complexu emori;quando

ncque dii, quos tu caftiffime coluifli, neque homines, quibus

ego fervivi, nobis gratiam retulerunt. Nos Brundufii apud M,

Lenium Flaccum dies xiii fuimus, virum optimum, qui pe-

riculum fortunarum et capitis fui prae mea falute neglexit

neque legis improbiffimas poena dedu6tus eft, quo minus hof-

pitii et amicitiae jus officiumque praeftaret. Huic utinam ali-

quando gratiam referre poffimus ; habebimus quidem femper.

Brundulio profedi fumus a. d. v Kalendas Maias : per Mace-

doniam Cyzicum petebamus, O me perditum ! O afflicftum !

quid nunc rogem te ut venias, mulierem aegram, et corpore

et animo confedtam ? Non rogem ? line te igitur lim ? Opi-

nor, fic agam. Si eft fpes noftri reditus, eam coniirmes, et

rem adjuves : fin, ut ego metuo, tranfadlum eft, quoquo modo

potes, ad me fac venias. Unum hoc fcito ; fi te habebo, non

mihi videbor plane perilTe. Sed quid de Tulliola mea fiet ? jam

id vos videte -, mihi deefl confilium. Sed certe, quoquo modo

fe res habebit, illius mifellas et matrimonio et famsE fervien-

dum efl. Quid Cicero meus, quid aget ? Ifte vero fit in finu

femper et complexu meo. Non queo plura jam fcribere; impe-

dit moeror. Tu quid egeris, nefcio : utrum aliquid teneas, an,

quod metuo, plane fis fpoliata. Pifonem, ut fcribis, fpero fore

femper noflrum. De familia liberata, nihil eft quod te moveat.

Primum, tuis ita promifTum eft, te fadturam effe ut quifque

effet meritus. Efl autem in officio adhuc Orpheus; prasterea

magnopere nemo. Caeterorum fervorum ea caufa efl, ut, fi res

a nobis abeffet, liberti noflri effent, fi obtinere potuifTent ; fin

ad nos pertinerent, fervirent, prasterquam oppido pauci. Sed

haec minora funt. Tu quod me hortaris, ut animo fim magno,

et fpem habeam recuperandae falutis ; id velim fit ejufmodi, ut

re6le fperare poffimus. Nunc mifer quando tuas jam literas

accipiam ? quis ad me perferet ? quas ego expediafTem Brun-

dufii, fi effet licitum per nautas, qui tempeflatem prsetermit-

tere noluerunt. Quod reliquum eft, fuflenta te, mea Terentia,

ToM. VIL D d d



394 EPISTOLARUMut potes. Honeftiffime viximus, floruimus : non vitlum nof-

trum, fed virtus noftra, nos afflixit : peccatum efl nullum, nili

quod non una animam cum ornamentis amifimus. Sed, fi hoc

fuit liberis noftris gratius nos vivere, caetera, quanquam fe-

renda non funt, feramus. Atque ego qui te confirmo, ipfe me

non poffum. Clodium Phileta^rum, quod valetudine oculorum

impediebatur, hominem fidelem, remifi. Salluflius ofHcio vin-

cet omnes. Pefcennius efl perbenevolus nobis -, quem femper

fpero tui fore obfervantem. Sicca dixerat fe mecum fore ; fed

Brunduflo difceflit. Cura, quoad potes, ut valeas ; et fic exif-

times, me vehementius tua miferia, quam mea, commoveri^

Mea Terentia, fidiflima atque optima uxor, et mea cariffima

filiola, et fpes reliqua noflra Cicero, valete. Pridie Kalendas.

Maias. Brundufio.

M. T. C. TERENTIiE ET TULL. SUIS S. P. D.

V. C I tu et Tullia lux noflra valetis, ego et fuaviflimus

Cicero valemus. Pridie Idus Odlobres Athenas veni-

mus, cum fane adverfis ventis ufi effemus, tardeque et incom-

mode navigaffemus. De nave ^xeuntibus nobis Acaftus cumliteris prasfto fuit uno et vicefimo die, fane ftrenue. Accepi

tuas literas, quibus intellexi, te vereri, ne fuperiores mihi red-

ditae non effent. Omnes funt redditas, diligentifTimeque a te

perfcripta funt omnia ; idque mihi gratiffimum fuit. Neque

fum admiratus, hanc epiflolam, quam Acaftus attulit, brevem

fuiffe : jam enim me ipfum exped:as, five nos ipfos, qui qui-

dem quam primum ad vos venire cupilmus ; etfi in quam

rempublicam venimus, intelligo. Cognovi enim ex multorum

amicorum literis, quas attulit Acaflus, ad arma rem fpedare ;

ut mihi, cum venero, diffimulare non liceat, quid fentiam.

Sed, quando fubeunda fortuna eft, eo citius dabimus operam

ut veniamus, quo facilius de tota re deliberemus. Tu velim.



AD FAMILIARES L I B. XIV. 395

quod commodo valetudinis tuas fiat, quam longiflime poteris,

obviam nobis properes. De hereditate Preciana, quae quidem

mihi magno dolori eft, (valde enim illum amavi) hoc velim

cures : fi au<flio ante meum adventum fiet, ut Pomponius, aut,

fi is minus poterit, Camillus, noflrum negotium curet. Nos,

cum falvi venerimus, reliqua per nos agemus. Sin tu jam

Roma profedla eris, tamen curabis ut hoc ita fiat. Nos, fi dii

adjuvabunt, circiter Idus Novemb. in Italia fperamus fore.

Vos, mea fuaviflima et optatifTima Terentia, et Tulliola, fi nos

amatis, curate ut valeatis. Athenis, a. d. xv Kal. Nov,

M. T. C. Te R E N T i^ su^ S. P. D.

VI. "T^ E C f^pe efl, cui literas demus ; nec rem habemus

ullam, quam fcribere velimus. Ex tuis literis, quas

proxime acccpi, cognovi, pra^dium nullum venire potuiffe.

Quare videatis velim, quomodo fatisfiat ei, cui fcitis me fatis-

fieri velle. Quod noflra tibi gratias agit, id ego non miror te

mereri, ut ea tibi merito tuo gratias agere poffit. Pollicem, fi

adhuc non efl profedus, quam primum fac extrudas. Cura ut

valeas, Id. Quint, ,

M. T. C. T E R E N T liE Su^ S. P. D.

VII. /^M N E S moleflias et foilicitudines, quibus et te mi-

ferrimam habui, id quod mihi molefliffimum efl, et

Tulliolam, quas nobis noflra vita dulcior efl, depofui et ejeci,

Quid caufcB autem fuerit, poflridie intellexi quam a vobis dif-

ceffi. XoA^v oi}c^ct\ov no(ftu ejeci. Statim ita fum levatus ut mi-

hi deus aliquis medicinam feciffe videatur. Cui quidem tu deo,

quemadmodum foles, pie et cafle fatisfacias, id efl, Apollini

ct j^fculapio. Navem fpero nos valde bonam habere ; in eam

D d d 2



396 EPISTOLARUMfimul atque confcendi, haec fcripfi. Deinde confcribam ad nof-

tros familiares multas epiftolas, quibus te et Tulliolam nof-

tram diligentiffime commendabo. Cohortarer vos, quo animo

fortiore effetis, nifi vos fortiores cognoffem, quam quemquamvirum. Et tamen ejufmodi fpero negotia elfe, ut et vos iflic

commodiffime fperem effe, et me aliquando cum limilibus

noftri rempublicam defenfurum. Tu primum valetudinem

tuam velim cures ; deinde, tibi fi videbitur, villis iis utere,

quae longiffime aberunt a militibus. Fundo Arpinati bene po-

teris uti cum familia urbana, fi annona carior fuerit. Cicera

belliffimus tibi falutem plurimam dicit. Etiam atque etiam

vale. D. III Idus Junii.

M. T. C. T E R E N T I ^ S. P. D.

VIII. C I vales, bene efl : ego valeo. Valetudinem tuam ve-

lim cures diligentiffime. Nam mihi et fcriptum et

nuntiatum efl, te in febrim fubito incidiffe. Quod celeriter

me fecifli de Caefaris literis certiorem, fecifti mihi gratum.

Item poflhac, fi quid opus erit, fi quid acciderit novi, facies

ut fciam. Cura ut valeas. Vale. D. iv Nonas Junias.

M. T. C. T E R E N T I ^ S. P. D.

IX. A D caeteras meas miferias acceffit dolor, et e Dolabellae

valetudine, et e Tulliae. Omnino de omnibus rebus

nec quid confilii capiam, nec quid faciam, fcio. Tu velim

tuam et Tulliae valetudinem cures. Vale.




M. T. C. T E R E N T iut: su^ S. P. D.

X. ^^ U O D fieri placeret, fcripli ad Pomponium ferius,

*- quam oportuit. Cum eo fi locuta eris, intelliges quid

fieri velim. Apertius fcribi, quando ad illum fcripferam, ne-

cefle non fuit. De ea re, et de caeteris rebus, quam primum

velim nobis literas mittas. Valetudinem tuam cura diligenter»

Vale. VII Id. Quint.

M. T. C. T E R E N T I

^ s u .E S. P. D,

XI. C I vales, bene eft : valeo. Tullia noftra venit ad mc pfi-

die Idus Junii ; cujus fumma virtute, et lingulari hu-

manitate, graviore etiam fum dolore affedtus, noflra fadlum effa

negligentia, ut longe alia in fortuna effet, atque ejus pietas ac

dignitas poflulabat. Nobis erat in animo Ciceronem ad Caefa-

rem mittere, et cum eo Cn^ Salluflium. Si profed:us erit, fa-

ciam te certiorem. Valetudinem tuam cura diligenter. Vale..

XVII Kal. Quint.

M. T. C. Te R E N T li^ S. P. D.

XII. /ÛOD nos in Italiam falvos veniffe gaudes, perpetuo-

^ gaudeas velim : fed perturbati dolore animi, magnif-

que injuriis, metuo, ne id confilii ceperimus, quod non facile

explicare pofHmus. Quare, quantum potes, adjuva. Quid au-

tem poflis, mihi in mentem non venit. In viam quod te des

hoc tempore, nihil efl : et longum efl: iter, et non tutum : et

non video, quid prodefTe pcflis, fi veneris. Vale. D. prid.-

Nonas Novemb. Brundufio.



398 EPISTOLARUM

M. T. C. T E R E N T I ^ S. P. D.

XIII. f\ U O D fcrlpfi ad te proxlmis literls de nuntlo re-

^ mlttendo ; quae fit iftius vis hoc tempore, et quae

concltatlo multitudinls, Ignoro. 81 metuendus iratus eft, quies

tamen ab illo fortalTe nafcetur. Totum judicabis quale fit ; et

quod in mlferrlmis rebus minlme miferum putabis, id facles.

Vale. VI Idus Qulntlles.

TULLIUS TERENTI-ffi, ET PATER TuLLIOL^, DUABUS

ANIMIS SUIS : ET ClCERO MaTRI OPTIM-^,

SUAVISS. SORORI S. P, D.

XIV. C I vos valetls, nos valemus. Veftrum jam confilium

eil, non folum meum, quid fit vobis faciendum. Si

ille Romam modefte venturus eft, redte in prasfentla doml efte

poteftis : fin homo amens diripiendam urbem daturus eft, ve-

reor ut Dolabella ipfe fatis nobis prodefte poftlt. Etiam illud

metuo, ne jam Intercludamur, ut, cum velltis exire, non

liceat. Reliquum eft, quod ipfae optime conftderabitis, veftri

fimiles foemlnae fintne Romae. SI enim non funt, videndum

eft, ut honefte vos efle poflitis. Quomodo quidem nunc fe res

habet, modo ut haec vobis loca tenere liceat, belliflime vel

mecum, vel in noftrls praediis, efte poteritls. Etlam illud ve-

rendum eft, ne brevl tempore fames in urbe ftt. His de rebus

vellm cum Pomponio, cum Camillo, cum quibus vobis vide-

bitur, confideretis. Ad fummam, animo forti fitis. Lablenus

rem mellorem feclt. Adjuvat etiam Pifo, quod ab urbe difce-

dit, et fceleris condemnat generum fuum. Vos meae carlflimae

animae, quam faspifllme ad me fcribite, et vos quid agatis, et




quid Iftlc agatur. Qulntus pater, et fillus, et Rufus vobls fa-

lutem dicunt. Valete. viii Kal. Quintil. Minturnis.

M. T. C. T E R E N T liE su^ S. P. D.

XV. C I vales, bene eft. Conftitueramus, ut ad te antea

fcripferam, obviam Ciceronem Casfari mittere : fed

mutavimus confilium, quia de illius adventu nihil audiebamus.

De caeterls rebus, etfi nihil erat novi, tamen quid velimus, et

quid hoc tempore putemus opus effe, ex Sica poteris cognof-

cere. Tulliam adhuc mecum teneo. Valetudinem tuam cura

diligenter. Vale. xii. Kalendas Quintiles.

M. T. C. T E R E N T IJE s u -^ S. P. D.

XVI. C I vales, bene eft: valeo. Etfi ejufmodi tempora noflra

funt, ut nihil habeam, quod aut a te literarum ex-

pedlem, aut ipfe ad te fcribam ; tamen nefcio quomodo et ipfe

veflras literas expedto, et fcribo ad vos, cum habeo qui ferat.

Volumnia debuit in te ofiiciofior effe, quam fuit -, et id ipfum,

quod fecit, potuit diligentius facere, et cautius : quanquam

alia funt quae magis curemus, magifque doleamus. Quae mo,

ita conficiunt, ut ii voluerunt, qui me de mea fententia de-

truferunt. Cura ut valeas. Pridie Kalend. Januarii.

M. T. C. Terenti^ su^ S. D.

XVII. C I vales, bene efl : valeo. Si quid haberem quod ad

te fcriberem, facerem id et pluribus verbis et fae-

pius. Nunc quag funt negotia, vides. Ego autem quomodo fim



400 EPISTOLARUMalFedlus, ex Lepta et Trebatio poteris cognofcere. Tu fac ut

tuam et Tulliê valetudinem cures. Vale.

TuLLius Terenti^ su^, et pater suaviss. fili^

TuLLioL-ffi, Cicero matri, et sorori, S. P. D.

XVm. QONSIDERANDUM vobis etiam atque etiam,

animse meae, diligenter puto, quid faciatis ; Ro-

maene fitis, an mecum in aliquo tuto loco. Id non folum

meum conlilium eft, fed etiam veftrum. Mihi veniunt in

mentem haec : Romae vos efTe tuto pofle per Dolabellam, eam-

que rem polTe nobis adjumento effe, fi quae vis, aut li qute

rapinae fieri coeperint. Sed rurfus illud me movet, quod video

omnes bonos abelTe Roma, et eos mulieres fuas fecum habere.

Haec autem regio, in qua ego fum, noflrorum eft cum oppido-

rum, tum etiam praediorum ; ut et multum efTe mecum, et,

cum abieritis, commode et in noflris efie poffitis. Mihi plane

non fatis conftat adhuc, utrum fit melius : vos videte, quid

aliae faciant ifto loco foeminEe, et ne, cum velitis, exire non

liceat. Id velim diligenter etiam atque etiam vobifcum et cum

amicis confideretis. Domus ut propugnacula et praefidium ha-

beat, Philotimo dicetis. Et velim tabellarios infi:ituatis certos,

ut quotidie aliquas a vobis literas accipiam. Maxime autem

date operam ut valeatis, fi nos vultis valere. ix Kal. Formiis.

M. T. C. Ter EN t iJE S. D.

XIX. T N maximis meis doloribus excruciat me valetudo

Tullias nofi:rae -, de qua nihil efi:, quod ad te plura

fcribam : tibi enim aeque magnae curae efiê, certo fcio. Quod

me propius vultis accedere, video ita efife faciendum : etiam

ante fecififem -, fed me multa impedierunt, quae ne nunc




quidem expedita funt. Sed a Pomponio expedlo literas, quas

ad me quam primum perferendas cures velim. Da operam

ut valeas.

M. T. C. Te R E N T I^ SUM S. P. D.

XX. T N Tufculanum nos venturos putamus aut Nonis, aut

poflridie : ibi ut fmt omnia parata : plures enim for-

talTe nobifcum erunt, et, ut arbitror, diutius ibi commorabi-

mur. Labrum li in balineo non eft, ut fit ; item caetera, quae

funt ad vidlum et ad valetudinem neceffaria. Vale. Kal. Oc-

tobr. de Venulino.

M. T. C. T E R E N T I ^ s u ^ S. P. D.

XXI. C I vales, bene efl : valeo. Da operam, ut convalefcas :

quod opus erit, ut res tempufque poflulat, provideas

atque adminiflres : et ad me de omnibus rebus quam faepiflime

literas mittas. Vale.

M. T. C. T E R E N T I iE s u ^ S. P. D.

XXII. C I vales, bene efl : valeo. Nos quotidie tabellarios

noftros expedlamus : qui fi venerint, fortaffe erimus

certiores quid nobis faciendum fit ; faciemufque te flatihi

certiorem. Valetudinem tuam cura dib*genter. Vale. Kal.

Septembr.

ToM. VII. E e c



402 EPISTOLARUM

M. T. C. T E R E N T I -ffi s u ^ S. P. D.

XXIII. C I vales, bene eft : valeo. Redditae mihi tandem

funt a Caefare literae fatis liberales -, et ipfe opinione

celerius venturus effQ dicitur. Cui utrum obviam procedam^

an hic eum expedtem, cum conftituero, faciam te certiorem.

Tabellarios mihi velim quam primum remittas. Valetudinem

tuam cura diligenter. Vale. D. pridie Idus Sext.

M. T. C. Terentije su^ S. P. D.

XXIV. C I vales, bene eft : valeo. Nos neque de Caefaris ad-

ventu, neque de literis, quas Philotimus habere

dicitur, quidquam adhuc certi habemus. Si quid erit certi^

faciam te ftatim certiorem, Valetudinem tuam fac ut cures.

Vale. III Idus Sextiles.



r 403 ]


L I B E R XV.

M. TuLLius M. F. CicERo Proconsul, S. P. D.

Coss. Prêtt. Tribb. Pl. Senatui.

I. ^J I vos valetis, bene eft : ego quidem valeo. Etli non

k3 dubie mihi nuntiabatur, Parthos tranliffe Euphratem

cum omnibus fere fuis copiis ; tamen, quod arbitrabar a M.

Bibulo proconfule certiora de his rebus ad vos fcribi pofTe,

flatuebam mihi non neceffe effe publice fcribere ea, quae de

alterius provincia nuntiarentur. Poflea vero quam certifTimis

aud:oribus, legatis, nuntiis, literis, fum certior fadlus -, vel

quod tanta res erat, vel quod nondum audieramus Bibulum in

Syriam venifTe, vel quia adminiflratio hujus belli mihi cum

Bibulo pene efl communis ; quse ad me delata effent, fcribenda

ad vos putavi. Regis Antiochi Commageni legati primi mihi

nuntiarunt, Parthorum magnas copias Euphratem tranfire coe-

piffe : quo nuntio allato, cum effent nonnulli, qui ei regi mi-

norem fidem habendam putarent, ftatui expe<5tandum effe, fi

quid certius afferretur. A. d. xiii Kal. 0(ftobr. cum exerci-

tum in Ciliciam ducerem, in finibus Lycaonias et Cappadociae

mihi literae redditae funt a Tarcondimoto, qui fidelifiimus fo-

cius trans Taurum, amiciflimufque populi Romani, exiflima-

tur j Pacorum Orodis, regis Parthorum, filium, cum permagno

E e e 2



404 EPISTOLARUMequltatu Parthico tranfiiTe Euphratem, et caflra pofuiiTe Tybge j

magnumque tumultum efle in provincia Syria excitatum. Eo-

dem die ab lamblicho, phylarcho Arabum, quem homines

opinantur bene fentire, amicumque eife reipublicse noflr£e, li-

teras de eifdem rebus mihi redditae funt. His rebus allatis, etfi

intelligebam focios infirme animatos effe, et novarum rerum

expecflatione fufpenfos, fperabam tamen eos, ad quos jam ac-

celTeram, quique noftram confuetudinem integritatemque per-

fpexerant, amiciores populo Romano effe fad:os ; Ciliciam au-

tem firmiorem fore, fi jequitatis noftrae particeps fad:a elfet. Et

ob eam caufam, et ut opprimerentur ii, qui ex Cilicum gente

in armis effent, et ut hoftis is, qui effet in Syria, fciret, exer-

citum populi Romani non modo non cedere his nuntiis allatis,

fed etiam propius accedere ; exercitum ad Taurum inflitui du-

cere. Sed, fi quid apud vos audtoritas mea ponderis habet, in

iis praefertim rebus, quas vos audiftis, ego pene cerno ; magno

opere vos et hortor et moneo, ut his provinciis, ferius vos qui-

dem quam decuit, fed aliquando tamen, confulatis. Nos quem-

admodum inftrudlos, et quibus praefidiis munitos, ad tanti belli

opinionem miferitis, non eftis ignari : quod ego negotium non

flultitia obcaecatus, fed verecundia deterritus, non recufavi ;

neque enim unquam ullum periculum tantum putavi, quodfubterfugere mallem, quam veftrae audtoritati obtemperare.

Hoc autem tempore res {&{& fic habet, ut nifi exercitum tan-

tum, quantum ad maximum bellum mittere foletis, mature in

has provincias miferitis, fummum periculum fit, ne amittendae

lint omnes hx provinciae, quibus vecfligalia populi Romani

continentur. Quamobrem autem in hoc provinciali deleclu

fpem habeatis aliquam, caufa nulla efl : neque multi funt, et

diffugiunt, qui funt, metu oblato : et, quod genus hoc mili-

tum fit, judicavit vir fortiffimus M. Bibulus in Afia^ qui, cumvos ei permififiis, deledlum habere noluerit. Nam fociorum

auxilia propter acerbitatem atque injurias imperii noflri, aut

ita imbecilla funt, ut non multum nos juvare pofiint, aut ita



AD FAMILIARES L I B. XV. 405

alienata a nobls, ut neque expedtandum ab iis, neque commit-

tendum iis, quidquam efle videatur. Regis Dejotari et volun-

tatem et copias, quantaecunque funt, noftras effe duco. Cappa-

docia efl inanis. Reliqui reges tyrannique, neque opibus fatis

iirmi, nec voluntate, funt. Mihi in hac paucitate militum

animus certe non deerit j fpero na^ confilium quidem. Quid

cafurum fit, incertum eft. Utinam faluti noilras confulere pof-

fimus j dignitati certe confulemus.

M. TuLLius M. F. CiCERo Procos. S. P. D. Coss.

Pr^tt. Tribb. Pl. Senatui.

II. C I vos valetis, bene eft : ego quidem valeo. Cum pridie

KaL Sext. in provinciam venilTem, neque maturius

propter itinerum et navigationum difficultatem venire potuif-

fem, maxime convenire officio meo reique publicae conducerq

putavi, parare ea, quas ad exercitum, qujeque ad rem milita-

rem, pertinerent. Quae cum eifent a me cura magis et diligen-

tia, quam facultate et copia, conftltuta, nuntiique et llterae de

bello, a Parthis in provinciam Syriam illato, quotidie fere af-

ferrentur ; iter mihi faciendum per Lycaoniam, et per Ifauros,

et per Cappadociam, arbitratus fum : erat enim magna fufpi-

cio, Parthos, li ex Syria egredi atque irrumpere in meam pro-

vinciam conarentur, iter eos per Cappadociam, quod ea maxi-

me pateret, effc facfturos. Itaque cum exercitu per Cappadociae

partem eam, quas cum Cilicia continens efl, iter feci ; caftra-

que ad Cybiftra, quod oppidum efl ad montem Taurum, loca-

vi ; ut Artuafdes, rex Armenius, quocunque animo effet, fci-

ret, non procul a fuls finibus exercitum populi Romani effe

et Dejotarum, fideliffimum regem atque amiciffimum reipub-

licae noftrae, maxime conjund;um haberem, cujus et confilio et

opibus adjuvari pofTet refpublica. Quo cum in loco caflra ha-

berem, equitatumque in Ciliciam mififTem, ut et meus adventus



4o6 EPISTOLARUMiis civitatibus, quae in ea parte effent, nuntiatus firmiores ani-

mos omnium faceret, et ego mature, quid ageretur in Syria,

fcire polTem ; tempus ejus tridui, quod in his caftris morabar,

in magno officio et necelTario mihi ponendum putavi. Cumenim vellra audtoritas interceffiflet, ut ego regem Ariobarza-

nem, Rufeben et Philorhomceum tuerer, ejufque regis falutem,

incolumitatem, regnumque, defenderem, regi regnoque prae-

fidio effiem -, adjunxiffetifque, falutem ejus regis populo fena-

tuique magnae curas effie ;quod nullo unquam de rege decre-

tum effet a noftro ordine^ exiftimavi, me judicium veftrum ad

regem deferre debere, eique praefidium meum, et fidem» e.t

diligentiam, polliceri ; ut, quando falus ipfius, et incolumi-

tas regni, mihi commendata efi!et a vobis, diceret, fi quid vel-

let. Quas cum efifem in confilio meo cum rege locutus ; initio

ille orationis fu^ vobis maximas, ut debuit, deinde etiam

mihi, gratias egit ; quod ei permagnum et perhonorificum

videbatur, Senatui populoque Romano tant^ curae efi!e falu-

tem fuam i meque tantam diHgentiam adhibere, ut et mea

fides, et commendationis vefi:raE aud:oritas, perfpici pofiTet.

Atque ille primo, quod mihi maximas laetitise fuit, ita me-

cum locutus efi:, ut nullas infidias neque vitae fuse, neque reg-

no, diceret fe aut intelligere fieri, aut etiam fufpicari. Cumego ei gratulatus efiêm, idque me gaudere dixifiTem, cohorta-

tus, ut recordaretur cafum illum interitus paterni, et vigilan-

ter fe tueretur, atque admonitu Senatus confuleret faluti fuae -,

tum a me difceffiit in oppidum Cybiftra. Pofiiero autem die cum

Ariarathe, fratre fuo, et cum paternis amicis, majoribus natu,

ad me in cafira venitj perturbatufque et flens, cum idem et fra-

ter faceret, et amici, meam fidem, vefiram commendationem,

implorare coepit. Cum admirarer, quid accidifiêt novi ; dixit,

ad fe indicia manifeftarum infidiarum efife delata, quae efiTent

ante adventum meum occultata, quod ii, qui ea patefacere pof-

fent, propter metum reticuifiênt : eo autem tempore, fpe mei

praefidii, complures ea quae fcirent, audader, ad fe detulifiTe : in



AD FAMILIARES LIB. XV. 407

his amantiffimum fui, fumma pietate praeditum, fratrem diccre

ea, quae is me quoque audiente dicebat, fe follicitatum eife, ut

regnare vellet : id vivo fratre fuo accidere non potuiiTe : fe ta-

men ante illud tempus eam rem nunquam in medium propter

periculi metum protulilTe. Qux cum elTet locutus, monui re-

gem, ut omnem diligentiam ad fe confervandum adhiberet

amicofque patris ejus avique judicio probatos hortatus fum, re-

gis fui vitam, dodti cafu acerbiffimo patris ejus, omni cura cuf-

todiaque defenderent. Cum rex a me equitatum cohortefque de

exercitu meo poftularet, etfi intelligebam, veftro fenatus-con-

fulto non modo polfe me id facere, fed etiam debere ; tamen,

cum refpublica poftularet, propter quotidianos ex Syria nun-

tios, ut quam primum exercitum ad Cilicia^ fines adducerem ;

cumque mihi rex, patefadiis jam infidiis, non egere exercitu

populi Romani, fed polfe fe fuis opibus defendere, videretur

illum cohortatus fum, ut in fua vita confervanda primum reg-

nare difceret : a quibus perfpexilTet fibi infidias paratas, in eos

uteretur jure regio ; pcena afficeret eos, quos necefle effet; re-

liquos metu liberaret: praefidio exercitus mei ad eorum, qui in

culpa elfent, timorem potius, quam ad contentionem, utere-

tur : fore autem, ut omnes, cum fenatus-confultum noffent,

intelligerent, me regi, fi opus effet, ex audloritate veflra prae-

fidia futurum. Ita confirmato illo, ex eo loco caflra movi, et

iter in Ciliciam facere inftitui ; cum hac opinione e Cappado-

cia difcederem, ut confilio veftro, cafu incredibili ac pene di-

vino, regem, quem vos honorificentiffime appellaffetis nuUo

poftulante, quemque me-x fidei commendafTetis, et cujus falu-

tem magnae vobis curae effe decreviffetis, meus adventus pras-

fentibus infidiis liberaret. Quod ad vos a me fcribi non alie-

num putavi, ut intelligeretis ex iis, quae pene acciderunt, yos

multo ante, ne ea acciderent, providifTe ; eoque vos ftudiofius

feci certiores, quod in rege Ariobarzane ea mihi figna videor

virtutis, ingenii, fidei, benevolentiaeque, erga vos perfpexiffej,



4o8 EPISTOLARUMiit non fine caufa tantam curam diligentiamque in ejus vos fa-

lutem videamini contulilTe.

M. C I c E R o M. Catoni S. D.

III. /^ U M ad me legati, mifli ab Antiocho Commageno,

venilfent in caftra ad Iconium a. d. iii Non. Sep-

tembr. iique mihi nuntiaffent, regis Parthorum filium, quo-

cum efTet nupta regis Armeniorum foror, ad Euphraten cum

maximis Parthorum copiis, multarumque praeterea gentium

magna manu, venilTe, Euphratenque jam tranfire ccepifle ; di-

cique Armenium regem in Cappadociam impetum cffe fadlu-

rum ;putavi, pro noftra neceffitudine, me hoc ad te fcribere

oportere. Publice propter duas caufas nihil fcripfi : quod et

ipfum Commagenum legati dicebant ad Senatum flatim nun-

tios literafque mififfe ; et exiflimabam M. Bibulum proconfu-

lem, qui circiter Idus Sextiles ab Ephefo in Syriam navibus

profedtus erat, quod fecundos ventos habuiffet, jam in provin-

ciam fuam perveniffe j cujus literis omnia certiora perlatum

iri ad fenatum putabam. Mihi, ut in hujufmodi re, tantoque

bello, maximae curae eft, ut quae copiis et opibus tenere vix

pofTumus, ea manfuetudine et continentia noftra, fociorum fi-

delitate, teneamus. Tu velim, ut confuefli, nos abfentes dili-

gas et defendas. Vale.

M. T. C. Imp. M. Catoni S. D.

IV. CUMMA tua audtoritas fecit, meumque perpetuum de

tua fmgulari virtute judicium, ut magni mea intereffe

putarem, et res eas, quas gefHffem, tibi notas effe, et non ig-

norari a te, qua aequitate et continentia tuerer focios, provin-

ciamque adminiftrarem : his enim a te cognitis, arbitrabar^



AD FAMILIARES LFB. XV. 409

facilius me tibi, quae vellem, probaturum. Cum in provin-

ciam pridie KaL Sext. veniirem, et propter anni tempus ad

exercitum mihi confeftim effe eundum viderem, biduum Lao-

diceae fui, deinde ApamejE quatriduum, triduum Synnadis, to-

tidem dies Philomeli. Quibus in oppidis cum magni conven-

tus fuilTent, multas civitates acerbiffimis tributis, et gravifTimiwS

ufuris, et falfo aere alieno, liberavi. Cumque ante adventum

meum feditione quadam exercitus ellet dilTipatus, quinque co-

hortes fine legato, fine tribuno militum, denique etiam fine

centurione ullo, apud Philomelum confedifTent, reliquus exer-

citus eifet in Lycaonia ; M. Anneio legato imperavi, ut eas

quinque cohortes ad reliquum exercitum duceret, coadtoque

in unum locum exercitu, caftra in Lycaonia apud Iconium

faceret. Quod cum ab illo diligenter efTet adlum, ego in caftra

a. d. VII KaL Sept. veni j cum interea fuperioribus diebus ex

fenatus-confulto, et evocatorum firmam manum, et equita-

tum fane idoneum, et populorum liberorum regumque focio-

rum auxilia voluntaria, comparavifTem. Interim cum, exer-

citu luftrato, iter in Ciliciam facere ccepifTem KaL Septemb.

legati a rege Commageno ad me mifli, pertumultuofe, neque

tamen non vere, Parthos in Syriam tranfiffe nuntiaverunt.

Quo audito, vehementer fum commotus cum de Syria, tumde mea provincia, de reliqua denique Afia. Itaque exercitum

mihi ducendum per Cappadoci^B regionem eam, quae Ciliciam

attingeret, putavi. Nam, fi me in Ciliciam demififfem, Cili-

ciam quidem ipfam propter montis Amani naturam facile te-

nuiffem -, (duo funt enim aditus in Ciliciam ex Syria, quorum

uterque parvis praefidiis propter anguflias intercludi potefl, nec

efl quidquam Cilicia contra Syriam munitius) fed me Cappa-

docia movebat, quce patet a Syria, regefque habet finitimos,

qui etiamfi funt amici nobis, tamen aperte Parthis inimici effe

non audent. Itaque in Cappadocia extrema non longe a Tauro

apud oppidum Cybiftra caflra feci, ut et Ciliciam tuerer, et

Cappadociam tenens, nova finitimorum confilia impedirem.

ToM. VIL F f f



4IO EPISTOLARUMInterea in hoc tanto motu, tantaque exped:atione maximi belli,

rex Dejotarus, cui non fme caufa plurimum femper et meo, et

tuo, et fenatus, judicio tributum eft, vir cum benevolentia et

fide erga populum Romanum fingulari, tum praeftanti magni-

tudine et animi et conlilii, legatos ad me mifit, fe cum omnibus

fuis copiis in mea caftra efle venturum. Cujus ego ftudio offi-

cioque commotus, egi ei per literas gratias ; idque ut matura-

ret, hortatus fum. Cum autem ad Cybiftra propter rationem

belli quinque dies eflem moratus, regem Ariobarzanem, cujus

falutem a fenatu, te audtore, commendatam habebam, praefen-

tibus infidiis nec opinantem liberavi ; neque folum ei faluti

fui, fed etiam curavi, ut cum audioritate regnaret. Metram,

et eum, quem tu diligenter mihi commendaras, Athensumyimportunitate Athenaidis exilio multatos, maxima apud regem

audtoritate gratiaque conftitui. Cumque magnum bellum in

Cappadocia c-oncitaretur, fi facerdos armis fe, quod fadlurus

putabatur, defenderet, adolefcens et equitatu, et peditatu, et

pecunia, paratus, et toto iis, qui novari aliquid volebant; per-

feci, ut e regno ille difcederet, rexque fme tumultu, ac fme

armis, omni auftoritate aulse communita, regnum cum digni-

tate obtineret. Interea cognovi multorum literis atque nuntiis,

magnas Parthorum copias et Arabum ad oppidum" Antiochiam

acceftifle, magnumque eorum equitatum, qui in Ciliciam tran-

fiftet, ab equitum meorum turmis, et a cohorte praetoria, quae

erat Epiphaneae praefidii caufa, occidione occifum. Quare cum

viderem, a Cappadocia Parthorum copias averfas, non longe a

finibus effe Ciliciae, quam potui maximis itineribus ad Ama-

num exercitum duxi. Quo ut veni, hoftem ab Antiochia recef-

fiffe, Bibulum Antiochiae effe, cognovi; Dejotarumque confef-

tim jam ad me venientem cum magno et firmo equitatu et pe-

ditatu, et cum omnibus fuis copiis, certiorem feci, non videri

effe caufam cur abeffet a regno ; meque ad eum, ft quid novi

forte accidiffet, ftatim literas nuntiofque miffurum effe. Cum-

que eo animo veniffem, ut utrique provinciae, fi ita tempus




ferret, fubvenlrem ; tum id, quod jam ante flatueram, vehe-

menter interefTe utriufque provinciae, pacare Amanum, et per-

petuum hoftem ex eo monte tollere, agere perrexi. Cumque

me difcedere ab eo monte fimulallem, et alias partcs CiUciie

petere, abeffemque ab Amano iter unius diei, et caflra apud

Epiphaneam feciffem; a. d. quartum Id. Od:ob. cum advefpe-

rafceret, expedito exercitu ita nodu iter feci, ut ad tertium Id.

Odiob. cum lucefceret, in Amanum afcenderem ; diflributif-

que cohortibus et auxiliis, cum aliis Q^frater, legatus, me-

cum fimul, aliis C. Pontinius legatus, reliquis M. Anneius et

L. TulUus legati praeeffent;plerofque nec opinantes oppreffi-

mus, qui occifi captique funt, interclufi fuga. Eranam autem,

qua2 fuit" non vici inftar, fed urbis, quod erat Amani caput,

itemque Sepyram et Commorin, acriter et diu repugnantibus,

Pontinio illam partem Amani tenente, ex antelucano temporc,

ufque ad horam diei decimam, magna muhitudin-e hoflium oc-

cifa, cepimus -, caftellaque fex capta : complura incendimus.

His rebus ita geflis, caflra in radicibus Amani habuimus apud

Aras Alexandri quatriduum ; et in rehquiis Amani delendis,

agrifque vaflandis, quas pars ejus montis meae provinciae efl, id

tempus omne confumpfimus. Confedlis his rebus, ad oppidum

EleutherociHcum Pindeniffum exercitum adduxi : quod cum

effet altiflimo et munitiffimo loco, ab iifque incoleretur, qui

ne regibus quidem unquam paruiffent ; cum et fugitivos reci-

perent, et Parthorum adventum acerrime expediarentj ad exif-

timationem imperii pertinere arbitratus fum comprimere eo-

rum audaciam, quo facihus etiam c^terorum animi, qui alieni

effent ab imperio noflro, frangerentur. Vallo et foffa circum-

dedi, fex caflellis caftrifque maximis fepfi ; aggere, vinels, tur-

ribus, oppugnavij ufufque tormentis multis, muhis fagittariis,

magno labore meo, fme ulla moleftia fumptuve fociorum, {Gp-

timo quinquagefimo die rem confeci; ut omnibus partibus ur-

bis diflurbatis, aut incenfis, compulfi in poteflatem meam per-

venirent. His erant finitimi pari fcelere et audacia Tibarani :

F f f 2



4U EPISTOLARUMab his, PindenifTo capto, obfides accepi : exercitum in hiber-

na dimifi. Q^fratrem negotio praepofui, ut in vicis, aut cap-

tiSf aut male pacatis, exercitus collocaretur. Nunc velim tibi

fic perfuadeas, fi de his rebus ad fenatum relatum fit, me exif-

timaturum, fummam mihi laudem tributam, li tu honorem

meum fententia tua comprobaris. Idque, etfi talibus de rebus

graviflimos homines et rogare folere, et rogari, fcio ; tamen ad-

monendum potius te a me, quam rogandum, puto. Tu es enim

is, qui me tuis fententiis fsepifTime ornafti : qui oratione, qui

praedicatione, qui fummis laudibus, in fenatu, in concionibus^

ad C2Blum extulifli: cujus ego femper tanta effe verborum pon-

dera putavi, ut uno verbo tuo cum mea laude conjundlo, omnia

adfequi me arbitrarer. Te denique memini, cum cuidam clarif-

fimo atque optimo viro fupplicationem non decerneres, dicere,

te decreturum, fi referretur ob eas res, quas is conful in urbe

gefriffet. Tu idem mihi fupplicationem decrevifli togato, nori

ut multis, republica bene gefta, fed, ut nemini, republica con-

fervata. Mitto, quod invidiam, quod pericula, quod omnes

meas tempeflates, et fubieris, et multo etiam magis, fi per me

licuifTet, fubire paratiflimus fueris : quod denique inimicum

meum, tuum inimicum putaris : cujus etiam interitum, ut fa-

cile intelligerem, mihi quantum tribueres, Milonis caufa in

fenatu defendenda approbaris. A me autem haec funt profedla,

quae ego in beneficii loco non pono, fed in veri teflimonii at-

que judicii, ut prasflantifiimas tuas virtutes non tacitus admi-

rarer, (quis enim idem non facit ?) fed in omnibus orationi-

bus, fententiis dicendis, caufis agendis, omnibus fcriptis, Gras-

cis, Latinis, omni denique varietate literarum mearum, te non

modo iis quos vidifTemus, fed iis de quibus audiffemus, omni-

bus anteferrem. Quaeres fortaffe, quid fit, quod ego hoc nef-

cio quid gratulationis et honoris a fenatu tanti eftimem. Agamjam tecum familiariter, ut efl et fludiis et ofHciis noflris mu-

tuis, et fumma amicitia, dignum, et neceflitudine etiam pa-

terna. Si quifquam fuit unquam remotus, et natura, et magis




etlam, ut mihi quidem fentire videor, ratione atque dodtrina,

ab inani laude et fermonibus vulgi, ego profedlo is fum. Tef-

tis efl confulatus meus ; in quo, ficut in reliqua vita, fateor

ea me ftudiofe fecutum, ex quibus vera gloria nafci poffet

ipfam quidem gloriam per fe nunquam putavi expetendam.

Itaque et provinciam ornatam, et fpem non dubiam triumphi,

neglexi. Sacerdotium denique, cum (quemadmodum te exif-

timare arbitror) non difficillime confequi polfem, non appe-

tivi. Idem pofl injuriam acceptam, quam tu reipublicae cala-

mitatem femper appellas, meam non modo non calamitatem,

fed etiam gloriam, iludui quam ornatiffima fenatus populique

Romani de me judicia intercedere. Itaque et augur poflea fieri

volui, quod antea neglexeram ; et eum honorem, qui a fenatu

tribui rebus bellicis folet, negledlum a me olim, nunc mihi

expetendum puto. Huic mes voluntati, in qua inefh aliqua

vis defiderii, ad fanandum vulnus injuricB, ut faveas, adjutor-

que fis, quod paulo ante me negaram rogaturum, vehementer

te rogo ; fed ita, fi non jejunum hoc nefcio quid, quod ego

geffi, et contemnendum videbitur, fed tale, atque tantum, ut

multi nequaquam paribus rebus honores fummos a fenatu con-

fecuti fint. Equidem etiam mihi illud animadvertilTe videor,

(fcis enim, quam attente te audlre foleam) te non tam res

geflas, quam mores, inftituta, atque vitam, imperatorum fpec-

tare folere, in habendis aut non habendis honoribus. Quod

fi in mea caufa coniiderabis, reperies, me exercitu imbecillo

contra metum maximi belli, firmiffimum prEefidium habuiffe

aequitatem et continentiam. His ego fubfidiis ea fum confecu-

tus, quae nullis legionibus confequi potuiffem -, ut ex alienif-

fimis fociis amiciffimos, ex infideliffimis iirmiffimos, redde-

rem, animofque novarum rerum expecftatlone fufpenfos, ad ve-

teris imperii benevolentiam traducerem. Sed nimis haec multa

de me, praefertim ad te, a quo uno omnium fociorum querelaa

audiuntur. Cognofces ex iis, qui meis inftitutis fe recreatos

putant. Cumque omnes uno prope confenfu de me apud te ea^



414 EPISTOLARUMquae mihi optatiffima funt, prsedicabunt; tum dus maximae cli-

entelae tuse, Cyprus infula et Cappadociae regnum, tecum de me

loquentur: puto etiam regem Dejotarum, qui uni tibi eft maxi-

me neceflarius. Qu« li etiam majora funt; et in omnibus feculis

pauciores viri reperti funt, qui fuas cupiditates, quam qui hof-

tium copias, vincerent ; eft profedio tuum, cum ad res bellicas

haec, quae rariora et difficiliora funt, genera virtutis adjunxeris,

ipfas etiam illas res geflas juftiores effe et majores putare. Ex-

tremum jllud eft, ut, quali diffidens rogationi meae, philofo-

phiam ad te allegem ; qua nec mihi carior ulla unquam res in

vita fuit, nec hominum generi majus a diis munus ullum eft

datum. Haec igitur, quae mihi tecum communis eft, focietas

fludiorum atque artium noiirarum, quibus a pueritia dediti ac

devindii, foli propemodum nos philofophiam illam veram et

antiquam, quae quibufdam otii effe ac defidiae videtur, in fo-

rum, atque in rempublicam, atque in ipfam aciem pene, de-

duximus, tecum agit de mea laude -, cui negari a Catone fas

cffe non puto. Quamobrem tibi fic perfuadeas veHm : li mihi

tua fententia tributus honos ex meis literis fuerit, me fic exif-

timaturum, cum aud:oritate tua, tum benevolentia erga me,

mihi, quod maxime cupierim, contigifTe. Vale.

M. Cato M. T. C. Im p. S. P. D.

V. (J)UOD et refpublica mey et nojira amicitia, hortatur, libenter

^^^"^*^facio, ut tuam virtutem, innocentiam, diligentiam, cogni-

tatn in maximis rebus, domi togati, armatiforis, pari indujiria ad-

minifirare gaudeam, Itaque, quod pro meo judiciofacere potui, ut

innocentia conflioque tuo defenfam provinciam,fervatum Ariobarza-

nis cum ipfo rege regnum, fociorum revocatam ad fudium tmperii

mfiri voluntatem,fententia mea et decreto laudarem,feci. Supplica-

tionem decretam,fi tu, qua in re nihilfortuito,fedfumma tua ratio-

ne et continentia, reipublicce provifum eji, diis immortalibus gratulari




nos, qtiam tibi referre acceptuniy mavisy gaudeo, ôdJi trium'

phi prarogativam putas JuppUcationem, et idcirco cafum potius,

quam tCy laudari mavis -, neque fupplicationemJequiturfemper tri-

umphusy et triumpho multo clarius ejl,fenatumjudicare, -potius man-

fuetudine et innocentia imperatoris, provinciam, quam vi militum,

aut benignitate deorum, retentam atque conjervatam ejje -, quod ego

meaJententia cenjebam, Atque hac ego idcirco ad te contra conjue-f

tudinem meam pluribusJcripfi, ut, quod maxime volo, exififnes me

laborare, ut tibi perjuadeam, me et voluijje de tua majejlate, quod

amplijjimumfm arbitratus-, et, quodtu maluifti,fa5ium ejje gaudere,

Vale, et nos dilige, et inflituto itinere feveritatem diligentiamque

fociis et reipublicce prcefla.

M. T. C. M. C ATO N I S. P. D.

VI. T iE T U S fum laudari me, inquit Hedlor, opinor, apud

NaEvium, abs te, pater, a laudato viro. Ea eft enim

profedlo jucunda laus, qua3 ab iis proiicifcitur, qui ipli in laude

vixerunt. Ego vero vel gratulatione literarum tuarum, vel tef-

timoniis fententias didlae, nihil eft quod me non aifecutum pu-

tem : idque mihi cum ampliffimum, tum gratiffimum eft, te

libenter amicitiae dediffe, quod liquido veritati dares. Et, fi non

modo omnes, verum etiam multi, Catones eifent in civitate

noftra, in qua unum extitiffe mirabile efl; quem ego currum,

aut quam lauream, cum tua laudatione conferrem ? Nam ad

meum fenfum, et ad illud fincerum ac fubtile judicium, nihil

poteft effe laudabilius, quam ea tua oratio, quce efl ad me per-

fcripta a meis neceffariis. Sed caufam meae voluntatis, non

enim dicam cupiditatis, expofui tibi fuperioribus literis -, quce

etiam fi parum jufla tibi vifa eft, hanc tan:ien habet rationem,

non ut nimis concupifcendus honos, fed tamen, fi deferatur a

fenatu, minime afpernandus, effe videatur. Spero autem, illum

ordinem, pro meis ob rempublicam fufceptis laboribus, me



4i6 E P I S T O L A R U M

non indignum honore, ufitato praefertim, exiilimaturum. Quod

li ita erit, tantum ex te peto quod amiciffime fcribis, ut, cum

tuo judicio, quod ampliffimum efle arbitraris, mihi tribueris, fi

id quod nTaluero acciderit, gaudeas. Sic enim feciffie te, et fen-

fiffe, et verius fcripfiffie, video ; refque ipfa declarat tibi illum

honorem noftrum fupplicationis jucundum fuiffe, quod fcri-

bendo affuifli. Hsec enim fenatus-confulta non ignoro ab ami-

ciffimis ejus, cujus de honore agitur, fcribi folere. Ego, ut

fpero, te propediem videbo, atque utinam republica meliore,

quam timeo. Vale.

M. T. C. Procos. C. Marcello Cos. design.

S. P. D.

VII. IWr A X I M A fum l^titia afFedus, cum audivi te con-

fulem fadlum effe ; eumque honorem tibi deos for-

tunare volo, atque a te pro tua parentifque tui dignitate admi-

niflrari. Nam cum te femper amavi dilexique, tum mei aman-

tiffimum cognovi in omni varietate rerum mearum ; tum patris

tui pluribus beneficiis, vel defenfus triflibus temporibus, vel

ornatus fecundis, et fum totus vefler, et effe debeo : cum pras-

fertim matris tuae, graviffimae atque optimas foeminae, majora

erga falutem dignitatemque meam fludia, quam erant a mu-

liere poflulanda, perfpexerim. Quapropter a te peto majorem

in modum, ut me abfentem diligas atque defendas. Vale.

M. T. C. Proc. C. Marcello Colleg^ S. P. D.

VIII. IVTARCELLUM tuum confulem fadum, teque ea

laetitia afFed:um effe, quam maxime optafti, miran-

dum in modum gaudeo -, idque cum ipfius caufa, tum quod te

omnibus fecundiffimis rebus digniffimum judico, cujus erga




me fingularem benevolentiam vel in labore meo, vel in honore,

perfpexi : totam denique domum veftram vel falutis, vel dig-

nitatis meae, ftudiofiffimam cupidiffimamque cognovi. Quare

gratum mihi feceris, fi uxori tuae Juniae, graviffima^ atque op-

timae foeminae, meis verbis eris gratulatus. A te id, quod fuefti,

peto, me abfentem diligas atque defendas. Vale.

M. T. C. Procos. M. Marcello Cos. S. P. D.

IX. '

I

** E et pietatis in tuos, et animi in rempublicam, et

clariffimi atque optimi confulatus, C. Marcello con-

fule fa<flo, frudlum cepilTe, vehementer gaudeo. Non dubito,

quid praefentes fentiant : nos quidem longinqui, et a te ipfo

miffi in ultimas gentes, ad caslum mehercule te tollimus verif-

limis ac juftiffimis laudibus. Nam, cum te a pueritia tua unice

dilexerim, tuque me in omni genere femper ampliffimum effe

et volueris et judicaris ; tum hoc vel tuo fadlo, vel populi Ro-

mani de te judicio, multo acrius vehementiufque diligo: maxi-

maque laetitia afficior, cum ab hominibus prudentiffimis, virif-

que optimis, omnibus didlis, fadtis, ftudiis, inftitutis, vel me

tui iimilem effe audio, vel te mei. Unum vero fi addis ad pras-

clariffimas res confulatus tui, ut aut mihi fuccedat quam pri-

mum aliquis, aut ne quid accedat temporis ad id, quod tu mihi

et fenatus-confulto et lege finifti, omnia me per te confecutum

putabo. Cura ut valeas, et me abfentem diligas atque defen-

das. Quas mihi de Parthis nuntiata funt, quia non putabam a

me etiam nunc fcribenda effe publice, propterea ne pro fami-

liaritate quidem noflra volui ad te fcribere ; ne, cum ad con-

fulem fcripfiffem, publice viderer fcripfilfe.

ToM. VIL C gcr



4i8 EPISTOLARUM

M. T. C. Imp. C. Marcello C. F. Cos. design.

S. P. D.

X. /ÛANDO id accldit, quod mihi maxime fuit opta-

* tum, ut omnium Marcellorum, Marcellinorum etiam,.

(mirificus enim generis ac nominis veftri fuit erga me femper

animus) quando ergo ita accidit, ut omnium veftrum fludlo

tuus confulatus fatisfacere polfet, in quem meas res geftse, lauf-

que et honos earum potiflimum incideret -, peto a te id, quod

facillimum fadlu eft, non afpernante, ut confido, fenatu, ut

quam honorificentifllmum fenatus-confultum, literis meis re-

citatis, faciendum cures. Si mihi tecum minus effet, quam eil

cum tuis omnibus, allegarem ad te illos, a quibus intelligls me

praecipue diligi. Patris tui beneficia in me funt ampliffima :

neque enim faluti meae, neque honori, amicior quifquam dici

poteft. Frater tuus quanti me faciat, femperque fecerit, elTe

hominem qui ignoret arbitror neminem. Domus tua denique

tota me femper omnibus fummis officiis profecuta efl. Neque

vero tu in me diligendo cuiquam conceffifti tuorum. Quare a

te peto majorem in modum, ut me per te quam ornatiffimum

velis elfe -, meamque et in fupplicatione decernenda et in

casteris rebus exiftimationem fatis tibi elfe commendatam

putes. Vale.

M. T. C. Imp. C. Marcello Cos. design. S. P. D.

XI. /ÛANTiE curae tibi meus honos fuerlt, et quam

* idem extiteris conful in me ornando et amplificando,

qui fueras femper cum parentibus tuis et cum tota domo, etfi

res ipfa loquebatur, cognovi tamen ex meorum omnium lite-

ris. Itaque nihil eft tantum, quod ego non tua caufa debeam,,




fad:uriifque fim cum ftudiofe, tum libenter. Nam magni inte-

reft, cui debeas : debere autem nemini malui, quam tibi ; cui

me cum ftudia communia, beneficia paterna tuaque, jam ante

conjunxerant ; tum accedit, mea quidem fententia, maximumvinculum, quod ita rempublicam geris atque geffifti, qua mihi

carius nihil eft, ut, quantum tibi omnes boni debeant, quo

minus tantundem ego unus debeam, non recufem. Quamob-

rem tibi velim hi fint exitus, quos mereris, et quos fore con-

iido. Ego, fi me navigatio non morabitur, quae incurrebat in

ipfos Etelias, propediem te, ut fpero, videbo. Vale.

M. T. C. Imp. L. Paulo Cos. design. S. P. D,

XII. 'p T S I mihi nunquam fuit dubium, quin te populus

Romanus pro tuis fummis in rempublicam meritis,

et pro amplillima familiae dignitate, fummo ftudio, cundtis

fuffragiis, confulem fadturus effet : tamen incredibili laetitia

fum affedtus, cum id mihi nuntiatum eft ; eumque honorem

tibi deos fortunare volo, a teque ex tua majorumque tuorum

dignitate adminiftrari. Atque utinam praefens illum diem mihi

optatiffimum videre potuiffem, proque tuis ampliffimis erga

me ftudiis atque beneficiis tibi operam meam ffudiumque na-

vare. Quam mihi facultatem cum hic nec opinatus et impro-

vifus provinciae cafus eripuit, tamen, ut te confulem rempub-

licam pro tua dignitate gerentem videre poffim, magnopere

a te peto, ut operam des, efficias, ne quid mihi fiat injurise,

neve quid temporis ad meum annuum munus accedat. Quod

fi feceris, magnus ad tua priftina erga me ffudia cumulus ac-

cedet. Vale.

G g g 2



420 EPISTOLARUM

M. T. C. Imp. L. Paulo Cos. S. P. D.

XIII. lY/T A X I M E mihi fuit optatum Romae efle tecum,

multas ob caufas, fed praecipue, ut et in petendo ec

in gerendo confulatu meum tibi debitum ftudium perfpicere

pofTes. Ac petitionis quidem tua^ ratio mihi femper fuit explo-

rata ; fed tamen navare operam volebam. In ponfulatu vero

cupio equidem te minus habere negotii ; fed molefte fero, me

confulem ftudium tuum adolefcentis perfpexiffe, te meum,

cum id aetatis fim, perfpicere non poffe. Sed ita fato nefcio

quo contigiffe arbitror, ut tibi ad me ornandum femper detur

facultas, mihi ad remunerandum nihil fuppetat praeter volun-

tatem. Ornafli confulatum, ornafli reditum meum : incidit

meum tempus rerum gerendarum in ipfum confulatum tuum.

Itaque cum et tua fumma amplitudo et dignitas, et meus

magnus honos magnaque exiflimatio, poflulare videatur, ut a

te plurimis verbis contendam ac petam, ut quam honorificen-

tifHmum fenatus-confultum de meis rebus geftis faciendum

cures, non audeo vehementer a te contendere, ne aut ipfe tuae

perpetuae confuetudinis erga me oblitus efle videar, aut te ob-

litum putem. Quare, ut te velle arbitror, ita faciam ; atque ab

eo, quem omnes gentes fciunt de me optime meritum, brevi-

ter petam. Si alii confules effent, ad te potiflimum,. Paule.j

mitterem, ut eos mihi quam amicifTuTios redderes : nunc cum

tua fumma poteftas, fummaque audloritas, notaque omnibus

noflra necefiitudo fit, vehementer te rogo, ut et quam- hono-

rificentiflime cures decernendum de meis rebus ge/lis, et quam

celerrime. Dignas res effe honore et gratulatione, cognofces

ex iis literis, quas ad te, et collegam, et fenatum, publice

mifi : omniumque mearum reliquarum rerum, maximeque

exiflimationis meas, procurationem fulceptam velim habeas.

In primifque tibi curae fit, quod abs te fuperioribus quoque




literls petivi, ne mihi tempus prorogetur. Cuplo te confulem

videre, omniaque fpero, cum abfens, tum etiam pracfens, te

confule aflequi.

M. T. C. Imp. C. Cassio Proqu^st. S. P. D.

XlV. "A/f A R C U M Fabium quod mlhi amlcum tua com-

mendatione das, nuUum in eo facio qua^ftum

multi enim anni funt, cum ille in sre meo eft, et a me dili-

gitur propter fummam fuam humanltatem et obfervantiam.

Sed tamen, quod te ab eo egregie diligi fenli, muho amlclor

ei fum fadlus. Itaque, quanquam profecerunt Hterse tuas, ta-

men aHquanto plus commendationis apud me habuit animus

ipiius erga te, mihi perfpedtus et cognitus. Sed de Fabio fa-

ciemus fludiofe, quas rogas : tu muhis de caufis vellem me

convenire potuifTes ; primum, ut te, quem jamdiu plurimi

facio, tanto intervallo viderem ; deinde, ut tibi, quod feci per

literas, pofTem praefens gratulari ; tum, ut quibus de rebus

vellemus, tu tuis, ego meis, inter nos communicaremus; pof-

tremo, ut amicitia noftra, quae fummis ofHciis ab utroque cuUa

efl, fed longis intervalHs temporum interruptam confuetudi-

nem habuit, confirmaretur vehementius. Id quando non acci-

dit, utemur bono Hterarum, et eadem fere abfentes, quas fi

coram effemus, confequemur. Unus fciHcet frudlus, qui in te

videndo eft, percipi Hteris non potefl. AHer, gratulationis efl,

is quidem exiHor, quam fi tibi te ipfum intuens gratularer : fed

tamen et feci ante, et faclo nunc, tibique cum pro rerum mag-

nitudine, quas gefTiftl, tum pro opportunitate temporis, gratu-

lor, quod te de provlncia decedentem fumma laus et fumma

gratla provinclae profecuta efl. Tertlum eft, ut id quod de nof-

tris rebus coram communicaf]'emus inter nos, conficiamus idem

Hterls. Ego ca^terarum rerum caufa tibl Romam properandum

magnopere cenfeo. Nam et ea, qus reHquI, tranquIHa de te-



422 E P I S T O L A R U M ^

crant : et hac tua recenti vidloria tanta, clarum adventum tuum

fore intelligo. Sed, fi quae funt onera tuorum, fi tanta funt, ut

ea fuftinere poffis, propera ; nihil tibi erit lautius, nihil glo-

riolius: fm majora; confidera, ne in alieniffimum tempus cadat

adventus tuus. Hujus rei totum confilium tuum eft ; tu enim

fcis, quid fuftinere poffis. Si potes ; laudabile atque populare

efl : fm plane non potes ; abfens hominum fermones facilius

fuftinebis. De me autem idem tecum his ago literis, quod fu-

perioribus egi, ut omnes tuos nervos in eo contendas, nc quid

mihi ad hanc provinciam, quam et fenatus et populus annuam

elfe voluit, temporis prorogetur. Hoc a te ita contendo, ut in

eo fortunas meas pofitas putem. Habes Paulum noflrum noflri

cupidiffimum: efl Curio, efl Furnius. Sic velim enitare, quafi

in eo fint mihi omnia. Extremum illud efl de iis, quae propo-

fueram, confirmatio noflrae amicitias ; de qua pluribus verbis

nihil opus efl. Tu puer me appetifli ; ego autem femper orna-

mento te mihi fore duxi. Fuifli etiam praefidio triftiffimis meis

temporibus. Acceffit pofl tuum difceffum familiaritas mihi

cum Bruto tuo maxima. Itaque in veflro ingcnio et induflria

mihi plurimum et fuavitatis et dignitatis conflitutum puto. Id

tu ut tuo fludio confirmes, te vehementer rogo ; literafque ad

me et continuo mittas, et, cum Romam veneris, quam faspif-

fime. Vale.

M. T. C. Cas s 1 o S. P. D.

XV. ff T S I uterque noflrum, fpe pacis, et odio civilis fan-

guinis, abeffe a belli pertinacia vokiit ; tamen, quan-

do ejus confilii princeps ego fuiffe videor, plus fortafle tibi

praeflare ipfe debeo, quam a te expedlare. Etfi, ut faepe foleo

mecum recordari, fermo familiaris meus tecum, et item mecum

tuus, adduxit utrunique noflrum ad id confilium, ut uno praelio

putaremus, fi non totam caufam, at certe noflrum judicium.




definiri convenire. Neque quifquam hanc noftram fententiam

vere unquam reprehendit, praeter eos qui arbitrantur melius efTe

deleri omnino rempublicam, quam imminutam et debilitatam

manere. Ego autem ex interitu ejus nullam fpem fcilicet mihi

proponebam, ex reliquiis magnam. Sed ea funt confecuta, ut

magis mirum lit accidere illa potuiiTe, quam nos non vidilTe ea

futura; nec, homines cum elTem.us, divinare potuifTe. Equidem

fateor meam conjedturam hanc fuifTe, ut, illo quali quodam fa-

tali prcelio fadlo, et vid:ores communi faluti confulere vellent,

et vid;i Cnx : utrumque autem pofitum effe arbitrabar in celeri-

tatc vid;oris. QuaE fi fuifTet, eandem clementiam experta efTet

Africa, quam cognovit Afia, quam etiam Achaia ; et, ut opi-

nor, ipfo legato ac deprecatore. Amillis autem temporibus,

quae plurimum valent, prasfertim in belHs civilibus, interpofi-

tus annus alios induxit ut vid:oriam fperarent, alios, ut ipfum

vinci contemnerent. Atque horum malorum omnium culpam

'fortuna fuflinet. Quis enim aut Alexandrini belli tantam mo-

ram huic bello adjundlum iri, aut nefcio quem iflum Pharna-

cem Afiae terrorem illaturum putaret ? Nos tamen, in confilio

pari, cafu diffimili ufi fumus: tu enim eam partem petifli, ut et

confiliis interefTes, et, quod maxime curam levat, futura ani-

mo profpicere pofTes : ego, qui feflinavi ut CjEfarem in Italia

viderem, (fic enim arbitrabamur) eumque multis honeflifhmis"

viris confervatis redeuntem, ad pacem currentem, ut aiunt, in-

citarem ; ab illo longiflime et abfum et abfui. Verfor autem

in gemitu Italise, et in urbis miferrimis querelis : quibus ali-

quid opis fortaffe ego pro mea, tu pro tua, pro fua quifque par-

te ferre potuiffet, fi aud;or affuifTet. Quare velim pro tua per-

petua erga me benevolentia, fcribas ad me, quid videas, quid

fentias, quid exped:andum, quid agendum, nobis exiflimes,

Magni erunt mihi tu£E literas. Atque utinam primis illis, quas

Luceria miferas, paruifTem ; line ulla enim moleflia dignitatem

meam retinuiffem. Vale.



424 EPISTOLARUM

M. T. C. C. Cas s I o S. P. D.

XVI. pUTO te jam fuppudere, cum haec te tertla jam epir-

tola ante oppreffit, quam tu fchedulam, aut literam.

Sed non urgeo : longiores enim expediabo, vel potius exigam.

Ego, fi femper haberem cui darem, vel ternas in hora darem.

Fit enim nefcio quid, ut quafi coram adeffe videare, cum fcribo

aliquid ad te : neque id xa]' ei^doXuv (pAv^Q.o-U^, ut dicunt tui ami-

ci novi, qui putant etiam îcLvon%Ka.g (pccv^^âictg fpecftris Catianis

excitari. Nam, ne te fugiat, Catius Infuber, Epicureus, qui

nuper ell mortuus, qnx ille Gargettius, etiam ante Democri-

tus, Axct, hic fpedtra nominat. His autem fpe6tris etlam fi

oculi pofTent feriri, quod vel iis ipfa occurrunt ; animus qui

poffit, ego non video. Doceas tu me oportebit, cum falvus

veneris, in meane poteftate fit fpedlrum tuum, ut, fimul ac mi-

hi collibitum fit de te cogitare, illud occurrat : neque folum

de te, qui mihi haeres in medullis -, fed fi infulam Britanniam

coepero cogitare, ejus <si^coAov mihi advolabit ad pedlus. Sed hcEC

poflerius : tento enim te, quo animo accipias. Si enim floma-

chabere et molefle feres, plura dicemus ; poflulabimufque, ex

qua h'cErefi, w, ho7ntnibiis armatis, dejedtus fis, in eam reflitua-

re. In hoc interdi(fto non folet addi, In hoc anno. Quare fi jam

biennium, aut triennium eft, cum virtuti nuntium remififti,

delinitus illecebris voluptatis, in integro res nobis erit. Quan-

quam qui-cum loquor ? cum uno fortifTuno viro ;qui poftea

quam forum attigifli, nihil fecifti nifi plenifiimum amplifTimas

dignitatis. In ifla ipfa cu^kc-si metuo ne plus nervorum fit,

quam ego putarim, fi modo eam tu probas. Quid tibi in men-

tem venit ? inquies. Quia nihil habebam aliud, quod fcribe-

rem. De republica enim nihil fcribere poffum : neque enim,

quod fentio, libet fcribere. Vale.




M. T. C. C. C As s I o S. P. D.

XVII.pR^POSTEROS habes tabellarios ; etfi me quU

dem non offendunt : fed tamen, cum a me difce-

dunt, flagitant literas j cum ad me veniunt, nullas afferunt.

Atque id ipfum facerent commodius, fi mihi aliquid fpatii ad

fcribendum darent : fed petafati veniunt : comites ad portam

expedtare dicunt. Ergo ignofces : alteras habebis has breves :

fed expedta 'zs-avto, Tn^t mvTcav, Etfi quid ego me tibi purgo,

cum tui ad me inanes veniant, ad te cum epiftolis revertantur?

Nos hic, (tamen ad te fcribam aliquid) D. Syllam patrem

mortuum habebamus. Alii a latronibus, alii cruditate, dice-

bant. Populus non curabat j combuflum enim eife conftabat.

Hoc tu pro fapientia tua feres jequo animo : quanquam •d!rpoo-&}~

TTov 'mKiug amifimus. Caefarem putabant molefte laturum, ve-

rentem ne hafla refrixiifet. Mindius Marcellus et Attius pig-

mentarius valde gaudebant, fe adverfarium perdidiiTe. De Hif-

pania novi nihil ; fed expedlatio valde magna : rumores triflio-

r€S, fed cLîaxrôi. Panfa nofler paludatus a. d. 11 1 Kalend. Jan.

profed:us eft, ut quivis intelligere pofTet id, quod tu nuper du-

bitare ccepifli, ro y.eiKbv <^' ovto cupijdv effe. Nam quod multos

miferiis levavit, et quod fe in his malis hominem praebuit,

mirabilis eum virorum bonorum benevolentia profecuta efl.

Tu quod adhuc Brundufii moratus es, valde probo et gaudeo;

et mehercule puto te fapienter fa^lurum, fi cacivoaxrnôs fueris,

Nobis quidem, qui te amamus, erit gratum. Et, amabo te,

cum dabis poflhac aliquid domum literarum, mei memineris.

Ego nunquam quemquam ad te, cum fciam, fine meis literis

ire patiar. Vale.

ToM. VIL H h h



426 EPISTOLARUM

M. T. C. C. Cas s lo S. P. D.

XVIII. T O N G I O R epiftola fuilTet, nifi eo ipfo tempore

petita elfet a me, cum jam iretur ad te : longior

etiam, fi (pXvapov aliquem habuiffet. Nam ajrn^dîiv fine periculo

vix poiTumus. Ridere igitur, inquies, pofTumus. Non meher-

cule facillime : veruntamen aliam aberrationem a molefliis nul-

lam habemus. Ubi igitur, inquies, philofophia ? Tua quidem

in culina, mea molefla efl. Pudet enim fervire. Itaque facio

me ahas res agere, ne convicium Platonis audiam. De Hifpa-

nia nihil adhuc certi, nihil omnino novi. Te abeffe, mea caufamolefle fero; tua gaudeo. Sed flagitat tabellarius. Valebis igi-

tur, meque, ut a puero fecifli, amabis.

C. Cassius M. T. Ciceroni S. P. D.

XIX. ATON mehercule in hac mea peregrinatlone quidquam li^

bentiusfacioy quam Jcribo ad te : videor ejiim cum pr^'

fente loqui et jocari. Nec tamen hoc ufu venit propterJpeBra Ca-tiana ; pro quo tibi proxima epijiola tot rujiicos Stoicos regeram, ut

Catium Athenis natum- ejje dicas. Panfam nojirum fecunda volun-

tate hominwn paludatum ex urbe exijfej cum ipjius cauja gaudeo, tuni

mehercule etiam ommum nojirum. Spero enim homines intellediuros^

quantoft omnibus odio crudelitas, et quanto amori probitas et cle-

mentia , atque ea, quee maxime maii petant et concupijcant, ad bo-

nos peruenire. Difficiie ejl enim perjuadere hominibus, -n kc(,Xov ^^ avro

cupiTdv ejje : riôvriv vero et coTccpciÛv virtute, JuJIitia, tco kc^^Xu, pa-

rari, et verum et probabile ejt. Ipje enim EpicuruSy a quo omnes

Catii et Amafnii, mali verborum interpretes, proficijcuntur, di-

cit : ovK i<^v ri^su^, clvev toZ yia,hot)i x^ î-Accioo^, ^rjv. Jtaque et Pan/d,

qui riôv-/iv Jequitur, virtutem retinet ; et, ii, qui a vobis (piMôvoi




vocantur, funt (piXoKaAoi Ji^ (p^Koîicouoi, omnefque inrtutes et colunt

€t retinent. Itaque Sylla, cujus judkium probare debemusy cum

diffentire philofophos 'videret, non qucefiity quid bonum effet ; omnia

bona coemit : cujus ego mortem forti mehercules animo tuli. Nec

tamen Ccefar diutius nos eum defiderare patietur -, nam habet dam-

natosy quos pro illo nobis refiituat : nec ipfe feBorem defderabit,

cumfliu?n viderit. Nunc, ut ad rempublicam redeam, quid in Hif-

paniis geratur, refcribe. Peream, nififollicitus fum, ac malo vete^

rem et clementem dominum habere, quam novum et crudelem expe-

riri. Scis, Cnaus quam fit fatuus : fcis, quo?nodo crudelitatem

virtutem putet : fcis, quamfefemper a ?iobis derifum putet. Vereor,

ne nos rujiice gladio velit o.vIi^vx.tvi^kjz^. îd fiat, fi me diligis,

refcribe. Hui, qua?n velim fcire, utrum ifia follicito ani?no an

foluto legas. Sciam enitn eodem tempore, quid me facere oporteat.

Ne longiorfim, vale : et me, utfacis, ama. Si Ccefar vicit, ceh~

riter me expeSia.

M. T. C. Trebonio S. P. D.

XX. QRATOREM meum (fic enim infcripfi) Sabino tuo

commendavi. Natio me hominis impulit, ut ei redle

putarem, nili forte, candidatorum licentia hic quoque ufus, hoc

fubito cognomen arripuit. Etfi modeflus ejus vultus, fermoque

conftans, habere quiddam a Curibus videbatur. Sed de Sabino

fatis. Tu, mi Treboni, quando ad amorem meum aliquantum

olim difcedens addidifti 3 quo tolerabilius feramus igniculum

defiderii tui, crebris nos literis appellato : atque ita, fi idem

fiet a nobis. Quanquam duae caufae funt, cur tu frequentior in

ifto ofBcio effe debeas, quam nos : primum, quod olim fole-

bant, qui Romas erant, ad provinciales amicos de republica

fcribere -, nunc tu nobis fcribas opoitet ; res enim publica iflic

efl : deinde, quod nos aliis officiis tibi abfenti fatisfacere pof-

fumus ; tu nobis, nifi literis, non video, qua re alia fatisfacere

H h h 2



428 ,EPISTOLARUM

poiTis. Sed csetera fcribes ad nos poftea. Nunc hxc primo cu-

pio cognofcere, iter tuum cujufmodi fit, ubi Brutum noftrum

videris, quamdiu fimul fueris: deinde, cum procefferis longius,.

de bellicis rebus, de totonegotio,

ut exiftimare poflimus, quoflatu fimus. Ego tantum me fcire putabo, quantum ex tuis li-

teris habebo cognitum. Cura ut valeas, meque amee amore

illo tuo fmgulari.

M. T. C. Trebonio S. P. D.

XXI. "C* T epiflolam tuam legi libenter, et librum libentiffi-

me: fed tamen in ea voluptate hunc accepi dolorem,

quod cum incendilTes cupiditatem meam confuetudinis augendce

noftra?, (nam ad amorem quidem nihil poterat accedere) tum

difcedis a nobis, meque tanto defiderio afHcis, ut unam mihi

confolationem relinquas, fore, ut utriufque noflrum abfentis de-

liderium crebris et longis epiflolis leniatur. Quod ego non mo-

do de me tibi fpondere poffum, fed de te etiam mihi : nullam

enim apud me reliquifti dubitationem, quantum me amares.

Nam, ut illa omittam, quae civitate tefte fecifli, cum mecum

inimicitias communicafli ; cum me concionibus tuis defendif-

ti i cum quasftor in mea, atque in publica, caufa, confulum-

partes fufcepifli ; cum tribuno plebis quaeftor non paruifli, cui

tuus prasfertim collega pareret : ut haec recentia, quas memine-

ro femper, oblivifcar, quae tua follicitudo de me in armis, quae

lastitia in reditu, quas cura, qui dolor, cum ad te curae et dolo-

res mei perferrentur : Brundulium denique te ad me venturum

fuiffe, nifi fubito in Hifpaniam miffus effes : ut haec igitur

omittam, quae mihi tanti aeftimanda funt, quanti vitam «flimo

et falutem meam : liber ifte, quem mihi mififti, quantam ha-

bet declarationem amoris tui ? primum, quod tibi facetum vi-

detur quidquid ego dixi, quod aliis fortaffe non item : de-

inde, quod illa, five faceta funt, five fic, iiunt, narrante te.s.




venuftifTima. Quin etiam ante quam ad me veniatur, rifus om-

nis pene confumitur. Quod fi in his fcribendis nihil aliud,

nili, quod necelTe fuit, de uno me tam diu cogitaviffes, ferreus

cfTem, fi te non amarem. Cum vero ea, quas fcriptura perfecu-

tus es, fme fummo amore cogitare non potueris, non pofTum

exiflimare, plus quemquam a fe ipfo, quam me a te, amari.

Cui quidem ego amori, utinam casteris rebus pofTem, amore

certe refpondebo ; quo tamen ipfo tibi confido futurum fatis.

Nunc ad epiftolam venio, cui copiofe et fuaviter fcriptas nihil

efl quod multa refpondeam. Primum enim ego illas Calvo li-

teras mifi, non plus, quam has, quas nunc legis, exiflimans

exituras : aliter enim fcribimus, quod eos folos, quibus mitti-

mus j aliter, quod multos lecfturos putamus. Deinde ingeniurfi

ejus melioribus extuli laudibus, quam tu id vere potuifTe fieri

putas. Primum, quod ita judicabam, acute movebatur : genus

quoddam fequebatur, in quo, judicio lapfus, quo valebat ta-

men, affequebatur quod probaret : multae erant et reconditas

literas -, vis non erat : ad eam igitur adhortabar. la excitando

autem et in acuendo plurimum valet, fi laudes eum, quem co-

hortere. Habes de Calvo judicium et confilium meum : con-

filium, quod hortandi caufa laudavi : judicium, quod de inge-

nio ejus valde exiflimavi bene. Reliquum eft, tuam profedlio-

nem amore profequar, reditum fpe expe(5lem, abfentem me-

moria colam, omne defiderium literis mittendis accipiendifque

leniam. Tu velim tua in me ftudia et ofiicia multum tecum

recordere ;quae cum tibi liceat, mihi nefas fit obUvifci, non

modo virum bonum me exiflimabis, verum etiam te a me

amari plurimum judicabis. Vale.



[ 43^ ]

EPISTOLARUM

AD FAMILIARES

L I B E R XVL

M. T. C. ET ClCERO MEUS, ET FrATER, ETFratris filius, Tironi S. P. D.

I. 13 A U L O facilius putavi poiTe me ferre defiderium tui,

A fed plane non fero : et quanquam magni ad honorem

noftrum intereft, quam primum ad urbem me venire, tamen

peccafTe mihi videor, qui a te difcelTerim. Sed quia tua volun-

tas ea videbatur effe, ut prorfus, nifi confirmato corpore, nolles

navigare, approbavi tuum confilium ; nequc nunc muto, ii tu

in eadem es fententia : fin autem, poflca quam cibum cepifli,

videris tibi pofTe me confequi; tuum confilium efl. Marionem

ad te eo mifi, ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut,

fi tu morarere, flatim ad me rediret. Tu autem hoc tibi per-

fuade, fi commodo valetudinis tuae fieri pofHt, nihil me malle,

quam te effe mecum : fi autem intelliges opus effe, te Patris,

convalefcendi caufa, paulum commorari, nihil me malle, quam

te valere. Si flatim navigas, nos Leucade confequere : fm te

confirmare vis, et comites, et tempeftates, et navem idoneam,

ut habeas, diligenter videbis. Unum illud, mi Tiro, videto, fi

me amas, ne te Marionis adventus et hx literae moveant. Quod

valetudini tuae maxime conducet, fi feceris, maxime obtempe-

raris voluntati mese. Haec pro tuo ingenio confidera. Nos ita



AD FAMILIARES LIB. XVI. 431

te defideramus, ut amemus : amor, ut valentem videamus,

hortatur ; defiderium, ut quam primum. IUud igitur potius.

Cura ergo potiffimum, ut valeas. De tuis innumerabilibus ia

me officiis erit hoc gratiffimum. iii. Non. Nov.

TULLIUS TlRONI suo S. P. D.

II. "^r O N queo ad te, nec lubet fcribere, quo animo iim

affedtus : tantum fcribo, et tibi et mihi maximae vo-

luptati fore, fi te iirmum quam primum videro. Tertio die

abs te ad Alyziam accefferamus. Is locus eft citra Leucadem

ftadia cxx. Leucade aut te ipfum, aut tuas literas a Marione,

putabam me accepturum. Quantum me diligis, tantum fac

ut valeas, vel quantum te a me fcis diligi. Nonis Novembr.

Alyzia.

TULL. ET ClCERO TlRONI SUO, ET Q^ PaTER, ET

Q^FiL. S. D.

III. "^f O S apud Alyziam, ex quo loco tibi literas ante de-

deramus, unum diem commorati fumus, quod Quin-

tus nos confecutus non erat. Is dies fuit Nonae Novembr.

Inde ante lucem proficifcentes, ante diem viii Idus Novembr.

has literas dedimus. Tu, li nos omnes amas, et praecipue me,

magiflrum tuum, confirma te. Ego valde fufpenfo animo ex-

pe6to, primum te fcilicet, deinde Marionem cum tuis literis.

Omnes cupimus, ego in primis, quam primum te videre, fed,

mi Tiro, valentem. Quare nihil properaris ; fatis quotidie vi-

dero, fi valebis. Utilitatibus tuis poffiim carere : te valere, tua

caufa primum volo, tum mea, mi Tiro. Vale.



432 EPISTOLARUM

M. T. C. ET Q^Fr. et Q^Fil. Tironi S. P.

IV. ^T A R I E fum afFedtus tuis literis ; valde priore pagina

perturbatus, paulum altera recreatus. Quare nunc

quidem non dubito, quin, quoad plane valeas, te neque navi-

gationi, neque vise, committas : fatis te mature videro, fi plane

confirmatum videro. De medico et tu bene exiflimari fcribis,

€t ego fic audio; fed plane curationes ejus non probo. Jus enim

dandum tibi non fuit, cum fcccKc^f^ccxos effes : fed tamen et ad

illum fcripfi accurate, et ad Lyfonem. Ad Curium vero, fua-

viflimum hominem, et fummi officii, fummaeque humanitatis,

multa fcripfi; in his etiam, ut, fi tibi videretur, te ad fe tranf-

ferret. Lyfo enim nofler vereor ne negligentior fit : primum,

quia omnes Grsci ; deinde, quod cum a me literas accepiffet,

mihi nullas remifit. Sed eum tu laudas. Tu igitur quid facien-

dum fit judicabis. IUud, mi Tiro, te rogo, fumptui ne parcas

ulla in re, quod ad valetudinem opus fit. Scripfi ad Curium,

quod dixiffes, daret. Medico ipfi puto aliquid dandum effe,

quo fit fludiofior. Innumerabilia tua funt in me officia, domef-

tica, forenfia, urbana, provincialia, in re privata, in publica, in

fludiis, in literis noflris. Omnia viceris, fi, ut fpero, te validum

videro. Ego puto te belliffime, fi recfte erit, cum quaeftore Mef-

cinio decurfurum : non inhumanus efl -, teque, ut mihi vifus

efl, diligit. Et cum valetudini tuae diligentifTmie confulueris,

tum, mi Tiro, confulito navigationi. Nulla in re jam te fefti-

nare volo : nihil laboro, nifi ut falvus fis. Sic habeto, mi Tiro,

neminem effe qui me amet, quin idem te amet : et cum tua et

mea maxime intereft te valere, tum multis efl curae. Adhuc,

dum mihi nullo loco deeffe vis, nunquam te confirmare po-tuifli : nunc te nihil impedit : omnia depone, corpori fervi,

Quantam diligentiam in valetudinem tuam contuleris, tanti me



AD FAMILIARES LIB. XVI. 433

iieri judicabo, Vale, mi Tiro, vale, vale, et falve. Lepta tibi

falutem dicit, et omnes. Vale. vii Idus Novembr. Leucade,

TULLIUS, ET ClCERO, ET Q^Q^TlRONI KUMANISSIMO

ET OPTIMO S. P. D.

V. VTIDE, quanta fit in te fuavitas : duas horas Thyrei fui-

mus : Xenomenes hofpes tam te diligit, quam fi vixerit

tecum. Is omnia poliicitus eft, quas tibi effent opus : fadlurum

puto. Mihi placebat, fi firmior elTes, ut te Leucadem deporta-

res, ut ibi te plane confirmares. Videbis quid Curio, quid Ly-

foni, quid medico, placeat. Volebam ad te Marionem remittere,

quem, cum meliufcule tibi efTet, ad me mitteres ; fed cogitavi,

unas literas Marionem afferre poffe, me autem crebras expec-

tare. Poteris igitur, et facies, fi me diligis, ut quotidie fit

Acaflus in portu : multi erunt quibus red:e literas dare poflis,

qui ad me libenter perferant. Equidem Patras euntem n^mi-

nem praetermittam. Ego omnem fpem tui diligenter curandi

in Curio habeo. Nihil potefl illo fieri humanius, nihil noflri

amantius : ei te totum trade. Malo te paulo poft valentem,

quam flatim imbecillum, videre. Cura igitur nihil aliud, nifi

ut tu valeas : caetera ego curabo. Etiam atque etiam vale.

Leucade proficifcens, vii Idus Novembr.

M. TuLLius CicERo Pater et Fil. et

Q^Q^TiRONi S. D.

VI. np E R T I A M ad te hanc epiflolam fcripfi eodem die,

magis inftituti mei tenendi caufa, quia nadlus eram

cui darem, quam quo haberem quid fcriberem. Igitur illa :

quantum me diligis, tantum adhibe in te dih*gentiae, Ad

tua innumerabilia in me otiieia adde hoc, quod mihi erit

ToM. VIL I i i



434 EPISTOLARUMgratifTimum omnium. Cum valetudinis rationem, ut fpero,

habueris, habeto etiam navigationis. In Italiam euntibus om-

nibus ad me literas dabis, ut ego euntem Patras neminem pra3-

termitto. Cura, cura te, mi Tiro. Quando non contigit ut li-

mul navigares, nihil eft quod feftines ; nec quidquam cures,

nifi ut valeas. Etiam atque etiam vale. vn Idus Novembr.

Adio, vefperi.

M. T. C. T I R o N I S. P. D.

VII. CEPTIMUM jam diem Corcyraj tenebamur, Quin-

tus autem pater &t filius Buthroti. Solliciti eramus

de tua valetudine mirum in modum ; nec mirabamur nihil a

te literarum: iis enim ventis iftinc navigatur, qui fi eftent, nos

Corcyrae non federemus. Cura igitur te, et confirma; et, cum

commode et per valetudinem et per anni tempus navigare po-

teris, ad nos amantiflimos tui veni. Nemo nos amat, qui te

non diligat. Carus omnibus expedtatufque venies. Cura ut

valeas. Etiam atque etiam, Tiro nofter, Vale. xv Kal. No-

vembr. Corcyra.

Q^ ClCERO TlRONl S.

VIII. Ti/T^ G NM nobis eji foUicitudini ijaletudo tua : nam,

tametji qui veniunt, akIvûocc fdp, ôviuTiâ, ai, nu7iti~

anty tamen in magna confolatione ingens inejifollicitudo, Ji diutius a

nobis abfuturus efi /V, cujus ufum etfuavitatem dejiderandofentimus

Attamen quanquam videre te tota cogitatione cupioy tamen te penitus

rogOy ne te tam longce navigationi et vice per hiememt nifi bene

frmum, committas, neve naviges niji explorate. Vix in ipjis teBis

et oppidisfrigus infirma valetudine vitatur, nedum in mari et via

ftfacik abefje ab injuria temporis.



AD FAMILIARES LIB. XVL 435

hiquit Euripides. Cui tu qua72tu?n credast tiefcio : ego certeJingidos

ejus verfus Jingula teflimonia puto, Effice, fi me diligisy ut iialeas,

et ut ad nosfirmus ac valens quam primum venias, Ama nos, et

vale, ^filius tibifalutem dicit.

TULLIUS ET ClCERO S. D. TlRONI SUO.

IX. '^JOS a te, ut fcis, difceffimus a. d. iv Non. Novem-

bres, Leucadem venimus a. d. viii Idus Novembres.

A. d, VII Adtium. Ibi propter tempeftatem ad vi Idus morati

fumus. Inde a. d. v Idus Corcyram belliffime navigavimus.

Corcyras fuimus ufque ad xvi Kalend. Decembr. tempeftati-

bus retenti. A. d. xv Kal. Decembr. in portum Corcyrasorum

ad Caffiopen ftadia cxx proceffimus. Ibi retenti ventis fumus

ufque ad ix Kalendas. Interea, qui cupide profedî funt, multi

naufragia fecerunt. Nos eo die ccEnati folvimus. Inde auftro

leniffimo, caslo fereno, nodte illa et die poflero in Italiam ad

Hydruntem ludibundi pervenimus ; eodemque vento poflridie

(id erat a. d. vii Kal. Decembr.) hora quarta Brundufium ve-

nimus ; eodemque tempore fimul nobifcum in oppidum in-

troiit Terentia, quas te facit plurimi. A. d. v Kal. Decembr.

fervus Cn. Plancii Brundufii tandem aliquando mihi a te ex-

pedlatiffimas literas reddidit, datas Id. Novembr. quae me mo-

leftia valde levarunt, utinam omnino liberafTent. Sed tamen

Afclapo medicus plane confirmat, propediem te valentem fore.

Nunc quid ego te horter ? ut omnem diligentiam adhibeas ad

convalefcendum. Tuam prudentiam, temperantiam, amorem

erga me, novi : fcio te omnia fadurum, ut nobifcum quam

primum fis ; fed tamen ita velim, ut ne quid properes. Sym-

phoniam Lyfonis velim vitafTes, ne in quartam hebdomada in-

cideres. Sed, quando pudori tuo maluifli obfequi, quam vale-

tudini, reliqua cura. Curio mifi, ut medico honos haberetur,

I i i 2



436 EPISTOLARUMet tibi daret qiiod opus effet : me, cui jufTifTet, curaturum^

Equum et mulum Brundufii tibi reliqui. Romae vereor ne ex

Kal. Jan. magni tumultus fmt. Nos agemus omnia modice.

Reliquum eft, ut te hoc rogem et a te petam, ne temere navi-

ges. Solent nautae feflinare quaeflus fui caufa. Cautus fis, mi

Tiro. Mare magnum et difHcile tibi reflat. Si poteris, cum

Mefcinio ; caute is folet navigare : fi minus, cum honeflo ali-

quo homine, cujus audloritate navicularius moveatur. In hoc

omnem diligentiam fi adhibueris, teque nobis incohimem

praefliteris, omnia a te habebo. Etiam atque etiam, nofter

Tiro, vale. Medico, Curio, Lyfoni, de te fcripfi diHgentifH-

me. Vale, falve.


X. "C* G O vero cupio te ad me venire, fed viam thneo. Gra-

vifTime aegrotafti ; inedia, et purgationibus, et vi ipfius

morbi, confumptus es. Graves folent offenfiones effe ex gra-

vibus morbis, fi quae culpa commiffa eft. Jam ad id biduum,

quod fueris in via, dum in Cumanum venis, accedent con-

tinuo ad reditum dies quinque. Ego in Formiano ad iii KaLcfTe volo. Ibi te ut firmum ofFendam, mi Tiro, efhce. Lite-

rulas meae, five noflrae, tui defiderio oblanguerunt. Hac tamen

epiftola, quam Acaflus attulit, oculos paulum fuflulerunt.

Pompeius erat apud me, cum ha:c fcribebam, hilare et liben-

ter. Ei cupienti audire noflra, dixi, fme te omnia mea muta

effe. Tu Mufis noftris para, ut opcras reddas. Noftra ad diem

diftam iient. Docui enim te, fides etoôi/ quod haberet. Fac

plane ut valeas. Nos adfumus. Vale. xiv. KaL




TuLLius ET CiCERo, Terentia et Tullia, Q^ Fr.

ET Q^ FlL. TlRONI S. P» D.

XL Tj^ TSI opportunitatem operas tuae omnlbus locis defide-

ro, tamen non tam mea quam tua caufa doleo, te non

valere. Sed quando in quartanam converfa vis eft morbi (fic

enim fcribit Curius) fpero te, diligentia adhibita, etiam fir-

miorem fore. Modo fac, id quod humanitatis tuae efl, ne quid

aliud cures hoc tempore, nifi ut quam commodifiime conva-

lefcas. Non ignoro, quantum ex defiderio labores, fed erunt

omnia facilia, fi valebis. Fefi:inare te nolo, ne naufeas molef-

tiam fufcipias asger, et periculofe hyeme naviges. Ego ad

urbem accefli pridie Nonas Januar. Obviam mihi fic efi: pro-

ditum, ut nihil pofiit fieri ornatius. Sed incidi in ipfam flam-

mam civilis difcordiae, vel potius belli ; cui cum cuperem me-

deri, et, ut arbitror, poflTem, cupiditates certorum hominum

(nam ex utraque parte funt, qui pugnare cupiant) impedimen-

to mihi fuerunt. Omnino et ipfe Casfar, amicus nofi;er,. mina-

ces ad fenatum et acerbas literas miferat ; et erat adhuc impu-

dens, qui exercitum et provinciam invito fenatu teneret : et

Curio meus illum incitabat. Antonius quidem nofiier et Q^Cafiius, nulla vi expulfi, ad Casfarem cum Curione profed;i

erant ; pofi:eaquam fenatus confulibus, praetoribus, tribunis

plebis, et nobis, qui proconfules fumus, negotium dederat, ut

curaremus, ne quid refpublica detrimenti caperet. Nunquam

majore in periculo civitas fuit : nunquam improbi cives ha-

buerunt paratiorem ducem. Omnino ex hac quoque parte di-

ligentifiime comparatur : id fit aucloritate et fiiudio Pompeii

nofi;ri, qui Caefiirem fero coepit timere. Nobis inter has tur-

bas fenatus tamen frequens flagitavit triumphum : fed Lentu-

lus conful, quo majus fuum beneficium faceret, fimul atque

expediflTet quê eflTent neceflTaria de republica, dixit fe relatu-



438 EPISTOLARUMrum. Nos agimus nihil cupide, eoque eft noftra pluris audo-

ritas. Italias regiones defcriptae funt, quam quifque partem

tueretur. Nos Capuam fumplimus. Haec te fcire volui. Tu

etiam atque etiam cura ut valeas, literafque ad me mittas,

quotiefcunque habebis cui des. Etiam atque etiam vale. D.

pridie Id. Jan.

M. T. C. TiRON I suo S. P. D.

XII. /^ U O in difcrimine verfetur falus mea, et bonorum

^ omnium, atque univerfae reipublicae, ex eo fcire po-

tes, quod domos noftras, et patriam ipfam, vel diripiendam

vel inflammandam reliquimus. In eum locum res dedudla eft,

ut, nifi quis deus vel cafus aliquis fubvenerit, falvi eife ne-

queamus. Equidem ut veni ad urbem, non deftiti omnia et

fentire, et dicere, et facere, quae ad concordiam pertinerent

fed mirus invaferat furor non folum improbis, fed etiam his

qui boni habentur, ut pugnare cuperent, me clamante, nihil

efle bello civili miferius. Itaque cum Caefar amentia quadam

raperetur, et oblitus nominis atque honorum fuorum, Arimi-

num, Pifaurum, Anconam, Arretium, occupaviffet, urbemreliquimus : quam fapienter, aut quam fortiter, nihil attinet

difputare. Quo quidem in cafu fimus, vides. Feruntur omnino

conditiones ab illo, ut Pompeius eat in Hifpaniam : deledlus

qui funt habiti, et praefidia noftra, dimittantur : fe ulteriorem

Galliam Domitio, citeriorem Confidio Noniano (his enim ob-

tigerunt) traditurum : ad confulatus petitionem fe venturum,

neque fe jam velle, abfente fe, rationem haberi fui : fe prae-

fentem trinundinum petiturum. Accepimus conditiones 3 fed

ita, ut removeat praefidia ex his locis quae occupavit, ut fine

metu de iis ipfis conditionibus Romae fenatus haberi pofTit.

Id ille fi fecerit, fpes efl pacis non honeflas ; leges enim impo-

nuntur : fed quidvis eft melius, quam fic effe ut fumus. Sin




autem ille fuis conditionibus ftare noluerit, bellum paratum

eft; ejufmodi tamen, quod fuftinere ille non poftit, praefertim

cum a fuis conditionibus ipfe fugerit : tantummodo ut eum

intercludamus, ne ad urbem poftit accedere; quod fperabamus

fieri pofle. Deledlus enim magnos habebamus, putabamufque

illum metuere, fi ad urbem ire coepifTet, ne Gallias amitteret,

quas ambas habet inimiciflimas, praeter Tranfpadanos : ex

Hifpaniaque fex legiones et magna auxilia, Afranio et Petreio

ducibus, habet a tergo. Videtur, fi infaniet, pofle opprimi,

modo ut urbe falva. Maximam autem plagam accepit, quod

is, qui fummam audloritatem in illius exercitu habebat, T.

Labienus, focius fceleris efle noluit : reliquit illum, et nobif-

cum eft imultique idem fad;uri efte dicuntur. Ego adhuc orae

maritimae prasfum a Formiis. Nullum majus negotium fufci-

pere volui, quo plus apud illum meas literse cohortationefque

ad pacem valerent. Sin autem erit bellum, video me caftris et

certis legionibus praefuturum. Habeo etiam illam moleftiam,

quod Dolabella nofter apud Caefarem eft. Haec tibi nota efte

volui : quae cave ne te perturbent, et impediant valetudinem

tuam. Ego A. Varroni, quem cum amantiffimum mei cognovi,

tum etiam valde tui ftudiofum, diHgentiffime te commendavi,

ut et valetudinis tuae rationem haberet et navigationis, et totum

te fufciperet ac tueretur: quem omnia fad:urum confidoj rece-

pit enim, et mecum locutus eft fuaviffime. Tu, quando eo tem-

pore mecum efle non potuifti, quo ego maxime operam et fi-

delitatem defideravi tuam, cave feftines, aut committas, ut aut

asger, aut hieme, naviges. Nunquam fero te venifte putabo, fi

falvus veneris. Adhuc neminem videram, qui te poftea vidif-

fet, quam M. Volufius, a quo tuas literas accepi : quod non

mirabar ; neque enim meas puto ad te literas tanta hieme per-

ferri. Sed da operam ut valeas j et, fi valebis, cum redle navi-

gari poterit, tum naviges. Cicero meus in Formiano erat, Te-

rentia et TuUia Romae. Cura ut valeas. iv Kal. Febr. Capua.




M. T. C. Ti RON I S. P. D.

XIII. (^ MNI A a te data mihi putabo, fi te valentem vide-

ro. Summa cura cxpedlabam adventum Menandri,

quem ad te miferam. Cura, fi me diligis, ut valeas : et, cum

te bene confirmaris, ad nos venias. Vale, iv Idus April.

M. T. C. Ti RON I S. P. D.

XIV. A NDRICUS poflridie ad me venit, quam expedla-

ram. Itaque habui nodem plenam timoris ac mi-

feriae. Tuis literis nihilo fum fadlus certior, quomodo te ha-

beres : fed tamen fum recreatus. Ego omni deledlatione lite-

rifque omnibus careo : quas, ante quam te videro, attingere

non pofTum. Medico mercedis, quantum pofcet, promittiju-

beto. Id fcripfi ad Ummium. Audio te animo angi, et medi-

cum dicere, ex eo te laborare. Si me diligis, excita ex fomno

tuas literas, humanitatemque, propter quam mihi es carifli-

mus. Nunc opus eft te animo valere, ut corpore poffis. Id

cum tua, tum mea, caufa facias, a te peto.' Acaflum retine,

quo commodius tibi miniflretur. Conferva te mihi. Dies pro-

mifforum adefl; quem etiam repraefentabo, fi adveneris. Etiam

atque etiam vale. iv Idus, hora vi.

M. T. C. Ti Ro N I S. P. D.

XV. ^^GYPTA ad me venit pridie Idus Apriles. Is etfi

mihi nuntiavit, te plane febri carere, et belle ha-

bere ; tamen, quod negavit te potuifTe ad me fcribere, curam

mihi attulit, et eo magis, quod Hermia, quem eodem die




venire oportuerat, non venerat. Incredibili fum folllcitudine de

tua valetudine : qua fi me liberaris, ego te omni cura libera-

bo. Plura fcriberem, li jam putarem libenter te legere pofTe,

Ingenium tuum, quod ego maximi facio, confer ad te mihi,

tibique confervandum. Cura te etiam atque etiam diligenter.

Vale.

Scripta jam epiftola, Hermia venit, Accepi tuam epiflolam

vacillantibus literulis : nec mirum, tam gravi morbo. Ego ad

te JEgyptzm mifi, quod nec inhumanus eft, et te vifus eft

mihi diligere, ut is tecum eifet ; et cum eo cocum, quo ute«

rere. Vale.

Q^C. M. CicERONi Fratri S. P. D.

XVI. TÊ Tîrone, mi Marce, ita te, meumque Ciceronem, et

meam ûlliolam, tuumqueJilium videam, ut mihi gra*

tijfimum fecijii, cum eum indignum illafortuna, ac nobis amicum,

quam fervum, ejfe maluijli, Mihi crede, tuis et illius literis per^

lediiSf exjilui gaudio, îbi et ago gratias, et gratulor, Si enim

mihi Statiifdelitas eji tantce voluptati: quanti ejfe in ijlo hcec ea"

dem bona debent, additis literis, fermonibus, humanitate, qua

funt his ipjis commodis potiora ? Amo te omnibus equidem maximis

de caufs, verum etiam propter hanc, vel quod mihi Jic, ut debu^

ifti, nuntiajii, ê totum in literis vidi* Sabini pueris et promiji

omnia, etfaciam, Vale,

M. T. C. T I R o N i S. P. D.

XVII.'\f

I D E O quid agas. Tuas quoque epiftolas vis re-

ferri in volumina. Sed heus tu, qui kavmv efte meo-

rum fcriptorum foles, unde illud tam Hkvôv, valetudinifideliter

inferviendo ? Unde in iftum locum fideliter venit ? cui verbo

ToM. Vn. K k k



442 EPISTOLARUMdomicllium eft proprium in officio, migrationes in alienum

multas. Nam et dod:rina, et domus, et ars, et ager etiam fide-

lis dici poteft, ut fit, quomodo Theophrafto placet, verecunda

tralatio. Sed hasc coram. Demetrius venit ad me: quo quidemcomitatu ci,<pufjt,iKri(ra, : fatis fcis. Tu eum videlicet non potuifli

videre : cras aderit : videbis igitur. Nam ego hinc perendie

mane cogito. Valetudo tua me valde follicitat : fed infervi, et

fac omnia : tum te mecum effe, tum mihi cumulatiffime fatis-

facere putato. Cufpio quod operam dedifti, mihi gratum efl:,^

Valde enim ejus caufa volo, Vale,

TuLLIUsTlRONI S. P. D.

XVIII. /^ U I D igitur ? non fic oportet ? Equldem cenfeo

^ lic, addendum etiam, Jiio. Sed, fi placet, invidia

vitetur : quam quidem ego faepe contempfi. Tibi Sîccipo^ricriv

gaudeo profuiffe. Si vero etiam Tufculanum, dii boni, quanto

mihi illud erit amabilius ! Sed, li me amas, quod quidem aut

facis, aut perbelle fimulas -, quod tamen in modum procedit

fed ut efl, indulge valetudini tuae ; cui quidem tu adhuc, dum

mihi defervis, fervifti non fatis. Ea quid poftulet non ignoras:

TTi-^v, ctyL07ria>v, •zj^ttcHov crvi/^fîTpoVy rip^^Vj iv^vciccv Koihicts. Fac bel-

lus revertare. Non modo te, fed etiam Tufculanum noftrum,

plus amem. Parhedrum excita, ut hortum ipfe conducat : ftc

olitorem ipfum commovebis. Helico nequiffiimus H-S cio da-

bat, nullo aprico horto, nullo emilTario, nulla maceria, nulla

cafa. Ifte nos tanta impenfa derideat ? calface hominem, ut

ego M. Othonem : itaque abutor coronis. De Crabra quid

agatur, etfi nunc quidem etiam nimium eft aquae, tamen veHm

fcire. Horologium mittam, et libros, li erit fudum. Sed tu

nuUofne tecum libellos ? an pangis aliquid Sophocleum ? fac

opus appareat. A. Ligurius, Ciefaris familiaris, mortuus eft,




bonus homo, et nobis amicus. Te quando cxpedemus, fac ut

fciam. Cura te diligenter. Vale.


XIX. p X P E C T O tuas literas de multis rebus : te ipfum

multo magis. Demetrium redde noftrum, et aliud,

{1 quid poteft, boni. De Aufidiano nomine nihil te hortor.

Scio tibi curae efle ; fed confice. Et, fi ob eam rem moraris,

accipio caufam : fi id te non tenet, advola. Literas tuas valdc

cxpcdo. Vale.

M. T. C. T I R N I S. P. D.

XX. C O L L I C I TAT, ita vivam, me tua, mi Tiro, vale-

tudo : fed confido, fi diligentiam, quam inftituifti,

adhibueris, cito te firmum fore. Libros compone ; indicem,

cum Metrodoro lubebit, quando ejus arbitratu vivendum eft.

Cum olitore, ut videtur. Tu potes Kalendis fpedtare gladiato-

res, poftridie redire, et ita cenfeo. Verum, ut videbitur. Cura

te, fi me amas, diligenter. Vale.

C. FlL. TlRONI SUO DULCISSIMO S. P. D.

XXI. /^ UM 'lyehementer tabdlarios expeBarem quotidie, ali-

quando 'venerunt poji diem xl et vi, quam a *vobis dif-

cejferant : quorum mihi fuit adventus adoptatijjimus . Nam cum

maximam ccpijjem latitiam ex humatiij/imi et carijimi patris epif-

tola : tum vero jucundij/imcs tuce literce cu77iulum mihi gaudii at-

tulerunt, Itaque me jam non panitebat intercapedinemfcribendi

fccijfe ; fed potius lcetabar : fruSlum enim magnum humanitatis

K k k 2



444 EPISTOLARUMiua capiebam ex Jilentio mearum literarum. Vehementer igitur

gaudeo, te meamjine dubitatione accepijje excufationem. Gratos

tibi optatofque ejfe, qui de me rumores afferuntur, non dubito^ mi

dulciffime Tîro : prcjiaboqucy et enitary ut in dies magis magijquehcec nafcens de me duplicetur opinio. âre quodpolliceris te buc-

cinatoremfore exijiimationis mece, Jirmo id conjlantique animo fa-

cias licet, T!antum enim mihi dolorem cruciatumque attulerunt er^

rata cetatis me^y ut non folum animus afaSiis, fed aures quoque

a commemoratione abhorreant. Cujus te follicitudinis et doloris

participem JuiJJey notum exploratumque ejt mihi ; nec id mirum.

Nam cum omnia mea cauja velles mihiJuccejfa, tum etiam tua

Jocium enim te meorum commodorumJemper ejfe ijolui. ôd igitur

tum ex me doluijii, nunc, ut duplicetur tuum ex me gaudium^prcejlabo. Cratippo tjieJcito non ut dijcipulum, Jed utflium, ejfe

conjunSiiJJimum. Nam cum et audio illum libenter, tum etiam pro-

priam ejus Juavitatem vehementer ampleBor. Sum totos dies cum

eo, noSiifquefcepenumero partem : exoro enim ut mecum quamfce-

piffime ccenet. Hac introduSfa confuetudine,fcepe infcientibus nobis

et ccenantibus obrepit, fublataquefeveritate philofophice, humanif-

Jime nobijcum jocatur. âre da operam, ut hunc talem, tamju-

cundum, tamexcellentemvirumvideasquamprimum. Nam quid

ego de Bruttio dicam F quem nullo tempore a me patior dtjcedere :

cujus cum frugi feveraque eji vita, tum etiam jucundijjima con-

viSlio. Non ejt enim JejunBus jocus a philologia, et quotidiana

c\}^Tr[<s^. Huic ego locum in proximo conduxi ; et, ut pojjum, ex

meis angujiiis illius Jijiento tenuitatem. Praterea declamitare

Grcece apud Cajfium injiitui, Latine autem apud Bruttium exer-

ceri volo. Utor Jamiliaribus, et quotidianis conviSioribus, quos

fecum Mitylenis Cratippus adduxit, hominibus et doSlis, et illi

probatiJ/i?nis. Multum etiam mecum eft Epicrates, princeps Athe-

nienfum, et Leonides, et horum cceteri fimiles. Ta, fJ^ ovv x<*6'

'/if^cis Tuî, De Gorgia autetn quod mihiJcribis, erat quidem iile tn

quotidiana declamatione utilis : Jed omnia pojipojui, dummodo prce-

ceptis patris parerem, Aifitpp^J^ enim Jcripjerat, ut eum dimitte-



AD FAMILIARES L I B. XVL 445

remjiatim. êrgiverfari nolui, ne mea nimia axni§r\fufpicionem ei

aliquam importaret. Deinde illud etiam mihifuccurrebat, grave

ej/e, me dejudicio patrisjudicare. Tuum tamenfludiumt et confi-

lium, gratum acceptumque eji mihi, Excufationem angujliarum

tui temporis accipio : fcio enim, quamfoleas ejfe occupatus. Emif-

fe te prcedium vehementer gaudeo, feliciterque tibi rem ifiam eve"

nire cupio. Hoc loco me tibi gratulari noli mirari : eodem enim

fere loco tu quoqucy emijje te, fecijii me certiorem. Habes ubi de^

ponenda tibifnt urbanitates. Rujiicus KomanusfaSius es. ô^modo ego mihi nunc ante oculos tuum jucundifjimum confpeSium

propono ; videor enim videre ementem te rujiicas res, cum villico

loquentemy in lacinia fervantem ex menfa fecunda femina. Sed

(quod ad rem pertinet) me tum tibi defuifje, ceque ac tu doleo,

Sed noli dubitare, mi Tiro, quin tefublevaturusfm, Ji modofor"

tuna me : prcefertim cumfciam, communem nobis emptum efje if-

tumfundum. De mandatis quod tibi curafuit, eji mihi gratum,

Sed peto a te, ut quam cekrrime mihi librarius mittatur, maxime

quidem Gracus : multum mihi enim eripitur opera in exfcribendis

hypomnematis. 7« velim in primis cures ut valeas, ut una wâcp*.

AoAoy«v poj/imus. Antherum tibi commendo. Vale,

TULLIUS TlRONI S. P. D.

XXII. C PE R O ex tuis literis, tibi melius effe : cupio cer-

te. Cui quidem rei omni ratione cura ut infervias :

et cave fufpiceris, contra meam voluntatem te facere, quod

non fis mecum. Mecum es, ii te curas. Quare malo te vale-

tudini tuae fervire, quam meis oculis et auribus. Etii enim et

audio te, et video libenter : tamen hoc multo erit, fi valebis,

jucundius. Ego hic ceffo, quia ipfe nihil fcribo : lego autem

libentiffime. Tu iftic, fi quid librarii mea manu non intelli-

gent, monftrabis. Una omnino interpofitio dlfficilior efl, quam

ne ipfe quidem facile legere foleo, de quadrimo Catone. De



446 EPISTOLARUMtrlclinlo cura ut facis. Tertia aderit, modo ne Publius rogatus

fit. Demetrius ifle nunquam omnino Phalereus fuit, fed nunc

plane Billienus efl. Itaque te do vicarium: tu eum obfervabis.

Etfi :

veruntamen: de illls : nofti caetera. Sed tamen, fi quem

cum eo fermonem habueris, fcribes ad me, ut mihi nafcatur

cpiftolae argumentum, et ut tuas quam longifTimas literas le-

gam. Cura, mi Tiro, ut valeas : hoc mihi gratius facere nihil

potes. Vale.

TULLIUS TlRONI suo S. P. D.

XXIII. npU vero conficc profeffionem, fi potes. Etfi hsec

pecunia ex eo genere eft, ut profeflione non egeat.

Veruntamen. Balbus ad me fcripfit, tanta fe epiphora oppref-

fum, ut loqui non pofHt, Antonius de lege quid egerit. Li-

ceat modo ruflicari. Ad Bithynicum fcripfi. De Servilio tu

videris, qui fenedtutem non contemnis, Etfi Atticus nofter,

quia quondam me commoveri "myim? intellexit, idem femper

putat, nec videt, quibus praefidiis philofophlas feptus fim : et

hercle, quod timidus ipfe eft, ^ûCoto<«. Ego tamen Antonii

inveteratam fine ulla ofFenfione amicitiam retinere fane volo,

fcribamque ad eum, fed non antequam te videro : nec tamen

te avoco a Syngrapha, yow Kvrjf^tif. Cras expedo Leptam : et-

enim ad cujus rutam pulegio mihi tui fermonis utendum eft.

Vale.

TuLLIUSTlRONI S. P. D.

XXIV. p TSI mane Harpalum miferam, tamen cum habc-

rem cui re€te darem literas, etfi novi nihil erat,

iifdem de rebus volui ad te fsepius fcribere : non quin confide-

rem diligentlse tuse ; fed rei me magnitudo movebat. Mihi

prora et puppis (ut Graecorum proverbium eft) fuit a me tui




dimittendi, ut rationes noflras explicares. Offilio et Aurelio

utique fatis fiat. A Flamma, fi non potes omne, partem ali-

quam velim extorqueas, in primifque ut expedita fit penfio

Kal. Jan. De attributione coniicies. De repra^fentatione, vide-

bis. De domefticis haftenus. De publicis omnia mihi certa,

quid Odlavius, quid Antonius : quse hominum opinio : quid

futurum putes. Ego vix teneor quin accurram. Sed fl ! Lite-

ras tuas expedto : et fcito Balbum tum fuiffe Aquini, cum

tibi efl didtum, et poftridie Hirtium. Puto utrumque ad

aquas. Sed quod egerint. Dolabellas proeuratores fac admone-

antur. Appellabis etiam Papiam. Vale.

ClCERO FlL. TlRONI S. P. D.

XXV. J^ TS I jujia et idonea ufus es excufatione de intermijjione

literarum tuarum, tamen id ne fcepius facias, rogo,

Nam etfi de republica rumoribus et nuntiis certiorfo, et defua in

me vohmtatefemper ad me perfcribit pater : tamen de quavis mi"

nima refcripta a te ad me epijlolafemperfuit gratifjima. âre;

cuju in primis tuas defiderefn literasy noli co?nmittere, ut excufa"

tione potius expleas officium fcribendi, quam ajjiduitate epijiolarunu

VaU\

Q^ ClCERoTlRONI suo S. P. D.

XXVI. T/ÊRBERA VI te cogitationis tacito duntaxat con-

vicio, quod Jafciculus alter ad me jamflne tuis literis

perlatus eft. No7i potes effugere hujus culpa pcenam. De patrono

Marcus eji adhibendus : ifque diu et multis lucubrationibus com~

mentata oratione. Vide, ut probare pofjit, te non peccajfe. Plane

te rogo, fcut olim matre?n nojiram facere me^nini, quce lagenas

etiam inanes obfgnabat, ne dicerentur inanes aliqucefuijfe, quce

furtim ejfent exfccatce : fic tu, etiamfi, quodfcribas, non habebis^

•"t*



448 EPISTOLARUMfcribito tamen, ne furtum ceffationis qucefvijfe videaris. Valde

enim mihifemper et vera, et dulcia tuis epijlolis nuntiantur, Ama

nos, et vale.

(^ClCERoTlRONI suo S. P. D.

XXVII. Ji/flRIFICAMmihi verberationem ceffationis epif

tola dedijli. Nam, quce parciusfrater perfcripferat,

verecundia videlicet, et properatione, ea tu fne ajfentatione, ut

erant, ad me fcripfjii, et maxime de confulibus defgnatis ; quos

ego penitus novi libidinum et languoris effceminatijjimi animi ple^

nos : qui niji a gubernaculis recejferint, maximum ab univerfo

naufragio periculum ejl. Incredibile eji, qua ego illosfcio, oppofitis

Gallorum cajlris, in aftivis feciffe ; quos ille latro, nifi aUquidfir-

mius fuerit, focietate vitiorum deliniet. Res eji aut tribunitiis,

aut privatis confiliis munienda. Nam ijii duo vixfunt digni, qui-

bus alteri Cafenam, alteri Coffutianarum tabernarumfundamenta

credas. Te, ut dixi, fero oculis. Ego vos a. d. ni Kal. videbo,

tuofque oculos, etiamfi te veniens in medioforo videro, diffaviabor^

Me ama. Vale,



M. T U L L I I

CICERONISEPISTOLÂD FAMILIARES.

L I B E R I.

Edit. Olivet. MSS. P t;, ^/

I 6 Ammonius 4/ UamaniusP-

3

1.

2 1 Perfpiciebant P Profpicehant

7 creditores v competitores 23 quanquam P quam

15 relinquit P reliquit 24 ii V et

2 I neque v d. 4 5 ante diem P v aJ

4 te lui V vfe tui 10 aut falvis legibus v d.

Marcellinum v Marcellum 14 et, ut quam v utque

5 kv d. 16 ValePv^.

6 fore V effe 20 et V in

10 res V d. 21 gratiofiflimus i; _g-r<T//^ww

II decernit, ut k decre-vit utfi 2; libertos vliberos

12 regem P^ regem 26 Ampius P ^///«j

— commodo P v commode 27 decreverit P decrevit

»5 etiam vjam — eum t- d.

— M.vd. 29 Vale P f </.

— tres P tris 52 Ante diem ? v M

17 reduci t; d^z^f/ 6 in V ;70«

i8 Afranium v prater Africanum 1 1 Pupiam V Papiam

22 obfcura P obfcura 1 6 quin «/ y«/

24 adduxerunt v duxerunt 19 populi ? populi Romani

26 minorera v majorem 21 provifum :; improvifum

29 es V effes 25 videar v d.

30 exulceratis v exultantis 27 a vi P V //.

31 verfamur v 'verfatur 28 y\?ut

32 prsefentes tuo v prafentifgue 30 Vale P K d.

33 Vale ?vd. 6 1 5 habeat P habet

3 8 effe V, -^ d. — profefto t; </.

II reducerent v ducerent 1 8 aut V aut is

14 jam i^ dam 26 exiflimare v ajlimare

16 Proxima v Promiffa 31 et agendi et cogitandi v agendis et

— Hortenfii v Bibuli cogitandis

21 Diem P diem enim 7 I majore P v meliorem

TOM. VII. L21



V A R l JE LECTIONES.

7

10

II

12

I.

3 aganturP aguntur

5 mihi V V d.

6 Pofteaquam v Pojieaquam (quod ejt

initium alterius Epijiola)

— apud Pet apud

<— ante diem P ad

8 jaftatus v ja&us

13 idque P id

1 4 id P t/, '4' </.

29 fcilicet v d.

30 infrinâtur hominum improbitas v

injringaniur hominiim improbitates

1 proditorum P />m//'/ora/»

3 lebus tuis v robujlius

4 falus V d.

10 Vale P d.

17 disjunfti il/ ^//««î

20 Quoties P ôtiens

26 te et maxime v d.

I ut t» >^^f

3 in te y d.

8 mecum k mihi

9 a me provocatus v me pro-vocante

1 6 te ab fe abalienatum P v abs te alie-

natum

27 confultum P v confilium

29 habitura v hahere

3 illi villis

4 exiftimaturos v ajiimaturss

5 fin aliquid P vji quid

8 cujus P cui

9 Nos ij/ Id nos

10 fi dubium Vjin dubiumjil v Ji duhium

1 7 ha;c V d.

18 placebat y /'/.fl«^//

19 imperii v atque imperii

— pecunias P prouincias

21 rationem P regicnetn v religionem

28 operis v operibus

29 eft 4' ^^^Ji

31 invidendo i}/ 'videndo

4 libentius P :/, 4- Hberius

— quod r}/ ya/ (^tf/. y/*^^

6 prsfuifli V fawjii v d.

14 ut V </.

15 moneo, cuni P admoneo tum

24 Quanquam P âm29 Quie quidem mea -vj/

f/</quidem in

ea

30 movit P -vl/ /«ow/

32 reliqua ^/ qua

I profecifle ? pcrfecijje

4 pofie a, -4/ //,

p- 1.

12 4

5

7

10

1

»5

20

28

31

13

>4

16

arbitrabantur rj' arhitrantur

confecuti P t/ ajfecuti

Quod P iô^ ô

tU V llt

difcas Vaddifcas

fummse virtutis v fumma 'virtute

habemus v habemus. Vale.

fcribere P perfcribere v cognofcere

me pietas P medietas (fed a rec. man.<( ft»''' ponitur pro ^^ d" et

''me"

7

12

»3

20

22

30

32

4

10

16

20

22

26

27

2

5

8

9

'3

16

«7

19

21

33

4

punSiis fubnotatur) v me dieta

conformo P confrmo (fed " conformo'*

a man, rec.)

fimulatione P v dijfimulatione

Pompeium v te

fum V d.

defendam v taceam

xatY V d.

paucis, aut P aut cum paucis (a fe-

cunda manu)diflentiendum v dijjentiendum eji

meditere v mediter

tu P tunc V ut

a me V d.

Idque pofTum "? v id q cunque

fentiam fed utilitatem mibi meipfum

fatiifacere rion poffum

Cstera v Cateraque

graviffimum P et gra^vijjimum

poffu n t P pnjfent

disjunfti P v, •^fjuniii

equidem •vj/ etiam

quae P q quee

praefentiores P prajlantioresadtionis P accufationis (a fecunda

mantt " aSiionis^'') v accufationis

inimicus Y fupra ";«" ^^ do^' ponitur

a manii atiîuanto recentiori qtiaji

" dominus^' legi oporteret

in P contra (fup. lin.)

k^Q. P perfefe

ea V d.

cognoffe P cognofcere

quaeris v quaris. Vale. (hic incipit

nova Epifola)

cum P d.

adduftus 4' adduSiis

et V euni et

Ego V Ergoobfcnra v obfcuriora

minimi P minime

putabantur P imputalantur (fed'* in^*

deletur)



VARI^ LECTIONES,

i6

»7

i8

1.

4 ex P ^/

— refarciendis -^/arciendit

6 enim P t/ ^.

8 tQ V eo

13 P. Sextium P u Pompeium Sextius \'

Ponipeium Sextium

19 aliud V, \> d.

24 Aprilis V Aprilibus

25 Maii V, \ Maiis

— Num V Non

29 putaram P -^ putarem

32 Lucam v Lucaniam

4 Luca V Lucania

9 is -vj/ id

I 2 ne P non

13 cum y tamen

14 cum ante tamen P eum tum

— mandatis Vibullium P mandati fui

buUa V mandatis Bibulum -^ manda-

tis VibuUum

18 memoremque v memorcm atque

20 habui/let 4/ habuijfem

32 \x\.vd.

— ego P d.

3 accidifle accepimus v recepijje

5 valent v -valerent

— compulfus V repuljus

26 me V d.

— et -^ et ut

31 CX P ej/e V tum ex

7 mirificus P mirijica

8 conrenfus P conjenjlo

13 reprehendenci P v reprehendendifunt

1 6 confervare v conjewatos18 iis « hi

•— pugnare HcuilTet v pugna refiituijfent

26 Recreatis excitatis t», 4' Recreati— excitati

32 furia P t/, \ Jurta

î^ tres o /« /r^j

— efl illorum P i|' Jcelerum v illorum

20 I tribunus plebis P tjrannus P. Lentu-

lus (Jed " tr.'* a rec, man.J v ty-

rannus P. Lentulo

10 fumma v Jummaml6 meoque v meo

20 abfuerit •v|/ affuerat

26 qua; declarairet fe Yvquajam decla-

raffet Jeje

29 confule V conjilio

4 defciverim a P k dejtjlerem

5 cum ij/ d'.

6 coeperam v profofueram

1 1 idemque P v idque

?•

21

«9

21

22

23

24

25

26

L

12 ii P t; </.

13 jam t/ y.

14 Itaque t; //^wy«;

20 prope jam v propterta

25 tenebar P tenerem

27 cuivis t; âx

31 ornandus P v memorandus

I 2 miferis t/ mijtris ex CiUcia

\g taV V d.

23 provocemus t/ vocemut

20 eam P f^ (id eji * caujam''')

23 petivi V pcti-vit

26 hilare t; hilariter

34 diebus t;«'.

3 credo k rf'/Vo

5 arbitrabar t» arbitror

6 fuilTet f effugijfe

8 fspe nutu t/_//^

16 Casfarque f Cajarijque

1 9 teftata t/ tejiante

20 2lY e

2 1 condixifTet t> fc«y*A-?^r

25 quamque P quamquatn

29 delendum y dolendum

30 neque u ^. .-

31 immutatis P <r mtltatis

2 eum V enim

3 tandem P tamen

6 femper •»]/ d'.

paulo P d.

in P et in

cum mihi, tum P mihi militum

14 minimumt; inimicum

16 ejus omni -4/ ejufmodi

20 potentium -4/ potentu^-

23 tum P -j /»/</«

27 eadem •\> etiam

34 Quod rogas P v Hic incipit nova E-

pifiola

2 ut 4/ «^

3 etiam t/ f/zflw carmina queedam

5 Ariftoteleo y AriJioteUco

9 ac P «/

— Ariftoteleam, et Ifocrateam P v, 4'

Arijlotelicam et IJocraticam

13 In te t;, •4' d.

22 ea tantffi t/ «^ ea ante

24 Quod t; ôdque

25 te P », 4" ^'

33 me V d.

1 diditabat t; d.Jiubat

2 fj licitum 4" iiUcitum

4 paraturum ? pa£lurum ^ feparaturum

8 eile » </.

LIl 2

7

9II



VARI^ LECTIONES.

26

I.

9 decedere -^ difcedere

10 dccedas -^ dijcedas

12 quaiiquam ne id quidem, v quicûid

id quidein Tnihi

14 libertatem v, -^ lileralitatem16 poflis \ pojjit

17 tx. V d.

1 8 oftendere v ofiendere tibi

20 Felicitate quidem ^ Facilitate autemy

qucd V feiicitaiem autem quidem

2 potuifTes 4- potuijfe

p. 1.

26 22 equidem t/ etjam quidem

23 confuetudinem %]/ cojfuetudints

24 illi V ^.

26 tamen v non

27 Vale P d.

29 hoc V ^. 4' /'^''

30 liceat uti t/ haberi foleat.

27 3veniunt P v »»»f 'veniunt

5tecum coram « te contra

9 Vale P 1* «'.

EPISTOLARUM

AD FAMILIARESL I B E R II.

Edit. Olivet.

p- 1. ^ • • . . , P'28 I Curioni P Curloni confuli defgnato 29

2 fufpeftum \ fufceptum

5cum F P quod ^/ qiioniarn

6 ferres F P ^, 4'/^''-f

9 Etenim quis P ^/j enim10 fcribendo F •>|/ infcribendo Vfcribendi

-— quam ego t/ d'.

«— fummum F P t/, •»]/ adfummum

12 fin f _/?

H non 1; K5» ;/?

16 doleo '4' dolere

17 tuae f, -4/ </.

18 in R ot//^/

29 I conformatus F P ecnfrmatus

3ulla nunquam F P nulla unquam 30

4 nurquam \' unquam

>— delebit F deh^vit

S in adolefcentia P adolefcentia

9 tua V d.

Vale P d.

12 clariffimo v graviffmo

»4 e vita -vj/ /7 <i//V/»

1-6 jutundus P perjucmdus v et perju'

cundus

MSS. F P V, v|^

1.

1 7 patri nj/ ^^z/ri tuo

— Vale V ^.

19 Rupae F P f Nempe

20 nec mihi F ne mihi

22 Equidem F P f , ij/ wâw quidem— quid fentiam F fentiam P i; fenten-

tiam

— te F me

23 ne F ;w^

— oiFendam F oftendam

24 coramque v coramque te

— meam v d.

26 ut fi f etiam ft

27 recordari^J/

recordare

4 copiarum « fo//« munerum

5quin F v qui

— fed ^}//

6 oftenderam F oflenderem

— qui ingrediar F quoniam omnem in-

greaior v quoniam ingredior -^ quin

•— explicandam F explicandum

8 Summa vfummam-— expeilatione v t>cpe£iationem



VARI.E LECTIONES.

3°

3»

32

1. p'. I.

8 te cfTe Y ^ ejfe 31218

9 2lY ad 20

— ingenio v 'viro 21

13 quemquam F quempiam 25

14 vale V d. 26

1 7 ipfa V d. 31

19 Hujus generis V v In hujus generis 32

/ententias P In hujus generis fenten- 33

tiam —20 expetis F P u expeilas (in ^ /up. lin. 34

" expetii*'J -^ expeaes 33 l

22 quse me -^ qu^ non —

23 jocofum V jucundum3

24. Utro F îrro 8

— Jocerne -^ Joccrne 9

25 mehercule F in herculem 12

28 ta. V d. '3

zc) nunc «, -4/ *">" H1 gravis F gravie »5

2 quam v, 4^ f^'^16

— faciilime v faalt \ facillime una re 18

3 laudum t> iaudem et 19

— adamaris F admiraris 22

5 tua j/ </. 23

7 mei V nofiri 28

— Vale F d. ' 30

9 feF» 31

10 etfi V audeo, Et fi \ audeo tibi 34 2

— ViXv d. 7— ad te u an tu in 8

13 fit F(/?

— confpeau F confpeBa

1 4 vario •»}/ «{/««o 10

— et P ^. —16 mirabiiis F amiralilis 14

1 7 non V d.

18 quod F fa/V

19 tX V d. —2 1 habes 4/ haleas 16

23 civi ac F «c^^ «< P civi aut ^ cive 18

aut

25 Vale ? V d. 21

27 Nondum F Nundum 22

28 Sextum Villium F P nj/ Servilium 24— mei y wy?r/ 25

4 perferri F perferre

6 a me w « mtipfo 26

7

petenda F expettnda —8 pudcnti F prudenti

9 putet V putaret 27

1 1 quia toa -4/ 'veltua

14 eidem F P «

15 omjiium F d. _17 bcneficia V v d.

tantam v d.

poffet F poj^t

omnem v omnemque

fit F/«/pofita -(^y^/^

liberalitatemque 4/ liiertatemque

ftudia ^ fiudioforum

diligentiam 4^ dignitatem

fi F etfi

at P «f 4^ approbatam tamen

gratiofam F gratiofam habet

et eorum F ut fis et eorum

qui F £/

ot huic ^ V et huic 4^ w/ huic

prope F prope mea P prcprie

decoris v decoris dignitatis

foifTe F fuiffe etiam

hasc F u /ôf

quantum t> quatenus

etiam F </.

totum V totum et me

ficF/

referenda vferenda

Vale F P t. ^.

et F V, 4^ */

nunquam ^/ nufquam

hoc F 4^ ^^'«'f

defendes F defindus

vanitatis F vorietatis

vita V 'vita fit

cogita F P t< cogitatioue (fed P /;)^^^/

/'/? marg. " cogitato effe'*) ,

loquere f loquere, et

Alteri F ij/Z/^r P «//^r

vel focius 4^ ^-

confiliorum P confiliorum horum (fup.

lin.J

tametfi -^jam etfi

te ut poffem 4^ ut te pofjlm

et 4^ ^-

unie V unius

Tarafoni F P Trafoni v Taffaroni

dedi 4^ creiidi

mihi F d.

tribunum plebis F Tirannum Publio

Lentulo V tyranno Pu Lentulo

putarem F putare

itemque F P « itaque

laspius F ? J'^pj

et adolefcente F tum adolefcentt et v

tamen adolefcente et \ tum ab adg'

lefcenie

gratiolillimo v gravifjimo viro ttiam



VARIiE LBCTIONES.p. 1.

34 28

30

31

32

2

4

918

20

21

22

23

24

28

I

35

36

37

10

»5

16

»719

20

22

23

28

2

3

10

16

21

23

24

25

29

tribuno plebis F v Tiranno Publi

Lentulo

tribuno -^ d.

et V d.

ut F d.

fenati confultum f, \ fenaius con/ul-

tum

profeftus ¥ prefeSius

Vale P d.

tibi u d.

ea V <j.

perferet v ferfert \ perferet etiam

habeto i]/ hahes

compledletur •4' campledetur te

eidem 4' Hdem

ego V ego enim

proficifcebar v proficifcehatur

literarum v laturum

Vale V d.

C. P. C. Proconful iV Proe,

Rufo 4^ d'

ignoratione v ignorantia

et propter latrocinia v d.

cum gratulor P 4/ gratulor v con-

c ratulor

ut dederis nobis v d.

fcripferas v fcribis

quem 4' 1^"^

ipfe V d.

dicam v dco

Incredibile \ incredibili

faftu P ^faffum vfaSio

defiperem v refiderem

animi v omnium 4 hominicum P quam

xa\ Rufe P « mirifice

etiam v d.

ineptiarum v ineptiarum mtlius

Vale Y vd.

Hillo P V ^ nihilo

ifta V ifia iua

idem eveniat v idveniat

Amanum v Amanium

Antiochia P Anihiochia

apud V ad ipfum

Iflum P \ ipfum

ex te V fape

adduxi P abduxi

turribus 4 turbinibus

Pindenifl"um P Pindinenfium -v}/ Pinde-

ninfum

in praefenti \ imprafentiarum

Xt V d,

xilas V eetas

p. J.

37 32

34

38

39

12

H

18

19

20

21

23

24

26

27

28

40

10

12

H16

17

18

21

29

I

2

fpiflius V, ^ ferniii

literis v d.

cum P tum

etiam P et

Vale P u d.

Putarefne v putares

veflra v nofira

nollratia v et nuzatoria

quidnam v quid

tui P d.

fatietas v athletas

autem P exade (in marg. '*ante''''

famam vfamamjampoflimus et foleamus P v, 4' poffum et

foleam

fi vfed

decedemus v decedamus

dicuntury dicunt

tamen v nr.n

Patlfco v Pacifco

plane \ fane

magnas curs 4^ magna cura

dies P V res

perfcribas vfcribas

ea v d.

cognovero v cognofcam

Va!e P V d.

foUicitus V Sed cur follicitus

ita V d

Quinquatrus v, \ înquatriis

citeriora v, 4 certiora

tuarum 4/ d.

etfi, cum u fi

tu 4/ d.

plane v d.

Diogenes v Diogenus

Peflinunte P Pefjimonte

habebant v habebat

Dejotarum P Jato v fa£ium regem ^/

latoregem

urbem Y v, -^ d.

fordida V jordida efi

iis V d.

ambulatiuncula u bultaciuncula

erat v eram

confervata P confervanda (fup. lin,)

fpem ? v,\ Spes

triumpharem u triumpharam

Vale P V d.

eo 4^ illo

es teftis v, \fcis

iiupt4)i$i 4^ comicos ut opinor

occidit P V accidit

aetate P et atale et



VARI/E LECTIONES.p.

40

4«

42

1.

6

7

13

iS

»9

20

21

22

23

24

25

27

28

30

3

5

8

912

16

17

18

1920

21

22

23

26

27

28

I

2

3

4

5

ingenlo P </.

meum -v}/ ?«»»

ex t; et

veternns P y, »]/ ^veteranus

Ixtabar 4/ laâbor

pagella i]/ plagella

nunc P V, -4/ ««1«

Qnis P \ qui

vivam v, \ in via

confeceram -^ cumferam

locupletaram P collocupletare. In u

locupletari

fuperioris ^ Juperioribui

confervaram P v confervata

privatis P v in privatis

Maii P 4. Maiis

attigiflem v d.

rem collocaflem P v collocarem

Vale P d.

XIV. P Hac epijlola iterum occurrit

Lib. XIII. ep.ô

Marco V ? v,-\> a. (fed eji in P Lib.

XIII.J

cum F P tum

fufcipias V ajjumas

accipio F P exclpio (Jed in P Lib.

XIII. " accipio^J

tua F vejira

Vale P ,; d. (Jed ejl Lib. XIII)

mehercule F P -v)/ hercule

cum F P tum

qui F d.

ei, qui F enim ea qua

noftras F d.

Dolabellam FDolohellam

primum F P plurimum

prudentia F te prudentia v te pru-

dentiiS

cui -î cur

ego P d.

literis P d.

mifi F niji

agas F ais v agis

me V tu

honeftum efle F P w honejiijjime

Pompeio ^ Pompeio ego

mihi P d.

Diftriftus F dijcretus

provincia F prudentia

prspofui i]/ pojuiinquies F P i^ inquis

at P ac

exemplo F exemplum

honore \ exemplo

p. 1.

42 5 quem F que

Pontinius P v, 4 Pompeius

6 impetrari F \ imperari

12 Poftremo v d.

13 duorum F dominorum

16 mutari F imitari

18 etiam P d.

»9 IVIatrinio P t», vj' matrimonio

Etefiae morabuntur F morabitur 9.

Ethefii me

20 vos F 710S

m^ Vale P « ^.

25 fu fp icarere P Jujpicareris

26 fuit vjuijfet

30 ut me P ut V d.

31 aut P aut me

43 »jacentem Y jamja.entim

2 col!e(âm v Colleo^

—

.

efFunderem v ponerem

3

femper vjemperque

— fugi VJugi quod

9 onere v konore

1 oculos -i^ 'vcculas

— jam ? V d.

15 facillime P v d.

moveo VJacillime movet -^ moveo Ja-cillime

16 velle V, \ non vellem

21 fermonem v Jed nomen tuum \ fermo-

nem tum

22 T Ampii : P tam pium.

vidifti V, 1]/ prcvidijii

23 nonne v nen me

24 exiturum Y v me exiturum

26in V

d.27 me V d.

3' efle V d.

Q^? V d.

32 Hoc P Hac

44 1 fidiffime i^ fidelijfime

5me V d.

7 in memoria P memoriam

9 quod -vj/ quod me

»3 hac tantum v, %}/ hoc tamen

14 libertate ? v,-i/ liberalitate

16 mihi %}/ mihi Juit

honeftos -^, honefias

18 tu P d.

20 eafdem >]/ eas

21 ut "4/ 1/.

22 habebunt P habeant

23 Adolefcente v adolejcentes tos ego -^*

adolefcentes ego

26 Curtius t; C»r;*/



VARI/E LECTIONES.p. 1.

44 zS

29

32

45»

2

3

46

78

9

17

i8

20

22

24

2526

27

28

29

46 6

1

12

H15

18

27

28

47 2

DolabellK P De Dolabella ^}/ De/a-

beila

agatur v agatur et

poflulabit V pojlulat

Vale ? V d.

Caninio P Camino

Proquseftori P FroconfuU

tuus V d.

ante diem P v ad

ergo P ego

quenquam i^ '^'

nufquam v nunquam

Ciceronum P Ciceronem

volo V 'velim

reipublicae -^ reipuhlica caufa

idem i^ item

tranlierint v tranjiverunt

commotus \ commonitus

tamen P tum

populum Romanum P d,

Laodiceas ^ Lodicêpecunise \ pro-vincia

drachmis ccciaoo v drachum cochi

•vj/ dracum cccLiii

cuiquam v d.

commodare P accommodare

praeda -vj/ prada

petis V, •4/ petis a me

cum V quam

k-^d.

reticere v reticerem

traftarere v traâretur 4' tra£lare

fui V tui

remififle v renuijfe

auxiliariis v auxiliaribus

auxiliariis \ auxiliariariis egere fe

Vale P V d.

p. 1.

47 3Propraetori P Pratori

4 officium V propter officium

— Rhodonem ij/ Rodonem

5 tibi •v]/ d.

1 oftendi 4^ oflendit

13fine •\' Ji

19 jure pr^fertim v d.

—. plebis V d.

22 terrores v deteriores

23 qua^ftoriis t/, \ quafloris

25 tua laus V d.

26 qu3E !/ quaque

27 quod i|/ d.

30 Vale P f ^/.

48 1 Caldo, Quaeft. Des. P d.

4 obtigift"e ij/ ohtigijfe nuntiavit

5quo 4' f«o</— provincia F provinciam

7 fors •^'fors

9 id F P d'. ^^' //a

1 decederem-i]/

difcederem12 ante diem F P «i

o

<«— X. kal. nj/ V kal.

1 et ofiicium F officium

— perfpici F profpici

15 te 4/ ^.

1 6 ex loco P in loco

20 ft veneris F d.

22 C. F P Conful

— Virgilius i}/ Virginius

— familiariflimus Ffamiliaris

24 commendatio y commendator

27 optatior F optaio.r

28 in «, 4^ «^

32 ValePt^^/.




L l B E R III.

Edit. Ollvet. MSS. F?v,^

p. 1.F1. 1.

49 5quod juvet F v ejl quod 'vidi r quod S

I byix.^XVLvtdi ^ quo diu — Junias t» </.

8 eodem F d. 7 modo •(}/ </.

9 Sic t/, 4' Sic enim 9 venerant -vj/ 'venerat

lo cutn F P tum 1 e/ie 1}/ ^/— quod ex t/ quod tuis 14 ut t/ «/ fa

12 omnia F d. 1 8 tradit ^}/ /r«</// */

13 perficiam F projiciam 20 amiciori P amiciciori

IS celebritate 4/ crebriiate 23 teP^.

«7 forte dt F fl'* — \i. V d.

20 et amoris F ^j/wcm 25 mihi V d.

— fuo y (/. z-j confulta v confulto

So I CMm -^/ d. 30 maxime v d.

2 Quid F %od' — Ego C w, >}/ fgô conful

4 remhtes V remitteres 52 i venerit t; wwm6 L. F Lentulum 2 ea t; ^r// >!/ </.

7 jurifcoiifultus ^juucon/ultuj — Vale P d.

II id eum -4/ «'«/ôt 3 Pulchro >|/ Pulchro Imperatori

12 te F P t; d. 5 L. Clodio t/ Lentuh

_ Vale P. .; d. 6 eum V f«j

i6 moleftiis v d. II Mihi et P Mihi v d.

>7 amicior P amicitior — Q^ t; quod

18 ullo F ulla 1 2 filius u Fabius \felix

»9 mallet eam F valet etiam P vellet 13 plurimi ^ plurimum

eam 14 augurali 4/ auguriali

— mihi P d. 1 5 amantiflirae » humanifpme

— aptam P aptrtam 17 fumma t; ^.

20 quoque F d. 1 8 ipfe V, %)/ /)>/a«

22 maximo opere F maximcpere 20 filiae tu3e 4/ filia tua

24 poteris F potes — M. v meum

plurimis F plurimum 2 1 Collegii 4' coUegiique

— profpicias F perficias ij/ proficias 22 videtur 1)/ videatur

26 quoad ejts F P « quod equidem (jed P 23 Clodium P C. Lentulum

tnarg. habet " quoad'''' 24 ipfe P ^.

— potueris F V pcteris 26 eam 4' meam

28 poffis F potfris 27 Vale Y V d.

3' id fieri F_;fw ad id 53 2 ante diem ? v ad

5» ' res w m //yii 3 Lucihus 4^ Lucinius

3efle \> e£e a te 4 hominem 4^ homine

4 Vale P </. — amiciorem P amicitiorem

6 Ante diera ? Ad v d. 7 Lucilium :; Lucium

« de 4/ </.

ToM. VII. M m m



VARIi^ LECTIONES.p. 1.

P-L

53 lo fint 4^7««/ 57 12

— T\eceff^r\a V neceffaria putajfem —1 1 ofRciorum \> henefciorum »3

— perfpeaa P perfeda 171

3agani >}/ ago

58 820 perrpeftum v, >}/ per/cr>ptum 13

23 haec V hrc —24 meorum ^ meonmque dierum 14

29 tunc P lum »9

30 per P et per v et perfore

54 I efle V d. 21

2 '\A V id me 24

3 Erat id V eje ad 25

4 ita i; /tf 26

6 prope \ propter —7 Laodiceae P Laudicea

lo putem Y puto 2712 celerrime •>}/ f^^/^rr/w/V

— et quam creberrimis P d. .—

15 audeo ^ deheo 2916 prius ut te conveniam P f </. 30— quam •vj/ y«od' 32

21 abCiTes v pra;e£es 59 I

24 fibi i;^ 2

— Sane P \}/ 5««f «a/m —25 ValeP/. 6

55 14 iis 4^ "/ multis

•— ego f (j'.

7

17 Itaque et P Ita 10

22 difceflifti P dece£lp 12

24 tibi P d. 15

— decedendum v fuccedendum \ accederi' 16

dum 18

2; illis V, 4' '!'• 22

26 ignorant P 4' igôrent

27 videatur 4^ fidebaiur 25

28 venirem 4^ a'<'»/ 29

29 Tarfum 4^ Tharfum 60 2

56 3 fibi 4^ // /3

4 Quin 4^ f«/

6 videturP 'videretur

9 quse t; quajum 414 probaium v probatum dedii

I 5 evocatorum 4^ enjocaturum 7— videretur v, 4/ videbatur II

18 ufurum -^ 'vifurum »5

— quod ne nunc quidem defpero 4^ '^» 16

23 correxcns V conceferis 19

29 commod ffime vjucundiffme

— Vale P ^. 28

J7 3 Laodi' eae 4^ Laudiccfe 32

6 reddiderunt v tradiderunt 61 3

10 peracote P peraccuruie 8

1 1 enim 4" <^«

co?nofcere t/ cognofcerem

poffem V, 4" '/•

Cilicia recepiflem P v alia re cepi

cognoffem P v cognofcerem

Prasfertim

cum Yv,-\i d.

(mea fententia) 4^ measfentias

fomma v fumma etiam doSirina

urbanitate P v, -^ urbanitatem

viros P 4- 'viros eos

vobis V nobis

gloriam v gratiara

vel V d.

ipfe V ipfi

ut P//.

ihyivttx P d. (cum fpatio) v excelkntia

4/ iv'/ifHoc intelligas

Atheno lorus P et Athenodorus v et ft

Athenodortus

Sandonis v Scadonis

etiam v ejl

vere v effe

videaris 4^ 'viderls

TTTip'—— Zeuj. P d. (cutn fpatio)

Ki 4^ '"f

urffllTX 4^ f^ltiiVTlt

mei benevolentisque v meee benevO'

lentics

Vale P d.

efles V effet

de V d.

aut P 4^ ^-

ni fi 4^ ni tne

ageretur v ageret

fignificatione P v foUicitudine etfigni'

ficatione

imminutione v imtnutatione

principes 4^ princeps

Synnadis P Synadis v Ji vadis

verbis 4^ ''^bus

Appium Claudium P v Apud Clodium

4/ App. Clodium

Myndenfium v Medefium -^ Midea-

Jium

meminifle P meminijfem

qui P quis

non tam v ûero tantam \ tantum

quam v quantam

in meum. Diligentiffime v in meum

diligentijjitnum

mittebantur : v, -^ mittebant.

ufque V hac ujque

Synnadis 4^ Sinadeis

a me v inane 4^ ê



VARIiE LECTIONES.

6i

6z

1.

lO

«4

»9

20

23

26

27

31

2

5

6

7

8

lO

12

»42t

32

33

63 I

2

3

6

8

9

II

»S16

18

24

a8

I

5

722

25

26

28

29

30

4

5

«S

64

65

oftiorum t> cjiiorum non ^ hojiittrunt

neceflario v necijjario non

iftiurmodi v hujujmoM

generum v ênerum tuum libertum

Brundujli \|/ generum tuum BrutumLentulum, neque ad P d,

Corcyra; 4- Cerycia

totum V d.

me t< meam

Synnadis ^ Synnad<s

hsc V hoc

committere •\' committerem

cuipiam P \ quifpiam

dicitur P dicit ^ maledicit

adhuc P </.

diceretur P dicerent

in plures P impurius u in plurimis

fuiffe V ejfe

nunquam v mnnunquam

coarguit v eo arguit

limavit P t< >]/ limitabit

bima P hina \ hinia

mihi P d.

inimicius P inimicicius

Oftobris vy 4' oSlobribus

Hsec V Hoc

Mopfuheftiae P Mofeftia v Mojyejiite

>)/ Mofiejiite

me V, \ mees

eas V tuas

quam v d.

quod P quos

noftrum v d.

Vale P I, ^.

litteras v litteras tuas

Appianorum P ip Apamecrum

impedita v prohibita

meae v, \ tnea

Philotimo >]/ Philotrimo

Si P etft

inciderit u acdderit

ipfe V d.

Ew7>c»g«ei' ^ efi 'fTnxitfi

eris vfueris

item V d.

fupplicatio vjtipplicaiionihs

in V d.

feci ifi fieri

acftivifque v ex tuifque

quemadmodum v ut

Vale P d.

tam V d.

facillima vfacilia

conteftans ^ obtefiant

p. 1.

65 15 confirmo t/ ccnfido

16 pro 4 /'^0 ''/''''2

20 expeftes -^ fpedes

21 mihi %]/ (j'.

23 Nollem P V 'vellem

24 ego y, 4' ^"

27 ficut P -^ ficuti

— perfpicies v facies

28 erit y/"//// -^ffuerit

29 Pontiiius P Yomtinus v]/ Pomitinut

66 I fuis P ^.

sdeceffiflet -^ recejjiffet

foUicitudo V folltcitudo tibi

»3 magnam v permaximam

15 debeantur v debebantur

>7 tributa P attributa

21 fufcipiendis v accipiendis

— patroni v patui fortunatis Prtsfidiit

27 fufcepiflêt v fumpfifjet

28 conciliaflem v conciliarem

«9 cuiquam \> cuipiam

32 purgandi -^ pugnandi

34 mitteretur ? v mitteretur ? fic magit

aperte

67 2 clam \jam— Quod V âm3 certe \ d.

6 memini i}/ memini ex piSIeto

II datum V mandatum

— induxit \ indixit

H non "4/ d.

16 tuo V d.

.

— mallem v d.

20 magni 4' magnanimi

21 perfpeftum •4 refpedum

24 juvat -^jwvet

28 nihil V mihi

29 indicandum P indurandum

3» tunc V nunc

32 cognoflem ? v cognofcerem

68 3 vicerim v vincerem

— utilitatem v 'voluptatem

7 tamen v cum

16 cooptari P 4 optari

»7 licebat, qui cuiquam v decebat qui-

cunque

23 conlularium v confiliarium

24 illa 4/ itlla

27 non P d.

facilitate v facultate

28 adverTante P 4 ad-virfantem

29 qu3e P 4 qua

3' quidem v fuis quidem

M m m 2



VARIiE LECTIONES.p. 1.

68 33

69

70

7»

10

H17

20

31

5

6

8

»4

25

28

3'

3

912

»5

16

17

18

>9

20

21

22

26

28

ut Phrygi ti in Phrygia

Lycaoni v Licaonia

crederet. v crederetur

prater v propter

intelligam v intelligeham

etiam v d.

profefta P perfeSla

inflituta P conftituta

funt \fint** *V.d.hac V heec nunc

Vale P d,

Q^? d.

Refpondebo P v Re/pondeo

afTentor -i^ affentior

fic Sylla P vfi ulla \ etfi ulla

ne P -^ ne is V ne quem^vis

aut V -^ et

tales t» tales vero

eo i^ los

tuarum v d.

applicaverunt : nj^ applicuerunt

te V iter \ perite

expeftabo v expeilo

me f ad me

quifquam ^ quifpiam

e<& V ejfe

es V efi

Gratulabor 4' Gratulor

tibi V d.

convertar \ convertam

neque id >}/ neque enimWfuit ^fuerit

vir P d.

clarior \ duriortt? d.

ne in v d.

latebra » latebram

impugnare P eppugnars

quod P quid

evenire ^ tienire

P-

72

73

2 debeo » («'if^^T

4 vereor P w, -»1/ «5« 'vereor

5 parum 4' parumper

—- perfpicias P profpiciat

—aliis

P>}/ /////

7 ne 4^ »on

lo fudare v, -^fuadere

1 2 mihi t; </.

18 mihi V mihi et imperio

— et jam 1}/ etiam

19 diem in. nonas P Idus No?i

22 expeftaret v, -vj/ expeârent

23 nihilo P ;« «//^//o

24 me j; ^

25 darem -^ d.

36 cavendi,•J/

cawndo

27 Vale P </.

30 tuum ij/ ij/.

3 1 tuo -4/ </.

1 perfcripfit F prafcripfit

2 audloritate v auifore

— orationis 1}/ rationis

4 munus f, 4/ onus

8 propono F propone

10 devinftus F devi£Ius

13 ftudiifque F P fiudiis

— colimus t; collegimus

— quanti F P t>, ij/ «/ y»««/j

14 uti F P -ij/ /««;/

I5qua F quo

16 hoc "4 '^^f

— nihil F mihi

1 hac V d.

18 cui F P y«-9

1 9 haec F t/ hoc

20 haec F P d.

•— adverfus 4- advtrfum

21 ValeP«</.



EPISTOLARUM

AD FAMILIARESL I B E R IV.

Edit. Olivef MSS. F P 0, %//

P-

7+

75

76

1.

9

»5

21

I

2

3

4

5

6

7

910

»4»7

19

21

23

25

27

28

46

8

9

10

II

«3

»5

»9

20

Caius F P /Trebatius t* Trebacius

accefliffem F accedijjem \ d.

potuiflemus 4' ^«/«j^waj. Inter

int^r tulifliemus F d.

ablens, te 4' abjente

efle t/,vj/

f//?

videmur F wdebitur v videbamur 4*

viaehimur

pofle w </.

te F P t/, 4/ ^.

five 4' A"^^ //««0

fenatorum v enatorium

imitarer P in^vttartm

me cum F dum me

rogaret -^ rogajfet

Hifpaniis 4 fîfpanis

videas Y v, \ vides

diftributis -^ d,

m'hi V d,

Sin P Si

eum velles F cum 'vellem

tantum v, 4 quantum

homines f, 4^ '''•

Vale P d.

Ante diem 11 1. FP Ad XVI. v AdXII. 4- Ad tertio

Philotimum P Philotinum

mandata 4^ mandatum

quod F cum

Servius " Servius nunc his

quod F qui

hontftumque P honejiij/imumque

fimiljs V Jimul

qua cum F P quanquam

detendenda F dijerenda

arbitrabamur F arbitramurdedafta F :; reduiia

perlpicis v projpicis

ea F omma

difcedendum F djctnatndum

in ? d,

ftatutum V Jiatum v/aSium

p- 1.

76 27 communlbus F t» omnibus

30 te 4 «^

17 2 pernicie \' prcvinci<ie

— ctV ex

3confolantur F conjulantur

6 abfui F affui

8 prasdicendo v pradicando12 cognito F cognita

»3 rempublicam v in republica

— multo V d.

15 adeo F d.

»7 funt i^ Jint

— tua F tua Jententia

19 parietinis F v perpetuis V perditinis -^

parte ctnits

20 eft 4^ C/^^'^"^

21 teFrtf

22 et F./.

23 fanftitatem v Jenelluttm

24 eo 4 '^"^^

30 refte v reSlam

34 quotidie 1]/ continuo

78 2 fapientiflimis 'S JapientiJJimo

6 te t; te de

8 dicam F dico

9 fpero ^Jperem

'5 eft loci t; d.

M quoque v quoque etiam

»5 animum tamen F animumque inde

abducerent F adducerent

»7 ego V d.

20 cum 4 iu-od

21 fe V jihi

— Vale P d.

28 epiftolas v epijiolat ad te

30 Cipmiuii^ 4^ ctûHV«[*etf

79 I cedo 4^ credo

7 id v ibi

8 et confufio t< d

9 percaUa V percluja -^ peri{uloJta

10 ubi P «/ /^/ 4 utjiii

1 1 xeP vd.

H doleat P doUai



VARI^ LECTIONES.p. I. p. 1.

79 20 fac f/yiif ut 81 31

2? negaturum v roâturum 32

28 confurgeret -^ ajfurgeret 33

30 fpeciem v fpem 82 3

— revivifcentis \ reminifcentls

—32 fi vfic

80 7 ut V d. 4IZ A vd.

5

13 abduci 4^ adiuci 6

— negotiis 4' <^« 7

»4 te V d. —vel •4' immo 8

15 fummaque virtute v d. i—

»9 fis, vfum 9— te V d. 12

23 Vale V d. »3

25 renuntiatum F nuntiatum 15

TuUiffi 4- d. »7

26 eo w ô teneor ac

29 miferum P f, 4^ minimum. »930 per -vj/ propter 21

•— confieri F v fieri P confiteri \ con^ 22

ferri 30— debet F debent 3«

31 queunt v, \> poffunt— uti F P a/ 32

81 I indigere u ^'^fr* 332 tamen 4^ d. 34

3quod F 4^ qtto 83 .

4 quod F 4^ quo 2

5tanto opere F P tantopert 4

10 callere F calere5— aeftimare P f , 4* exifiimare 7

»4 commutare F cmmunicare —16 animi 4^ animis —17 ageret 4^ gereret 12

18 deligere F diligere 13

»9 putares ¥ pofTes 4/ putares ?

{e{e ?fe H20 per ? ? pro 16

21 ordinatim F ordinati 18

22 liberalitate 4^ libertate '9

23 ademptum F adeptum 21

— amittere F mittere —24 Malum ¥ vd. 23

perpeti P perpeHri (in marg.)

25 tibi V d. 24

26 poflit F P poffet 26

27 Megaram 4^ Megarem —28 Megara F Megaram P Megare 4/ Mc' 29

garem 84 I

Piraeeus F P Pireus v Epyrus 2

22 quodam F quondam 3

30 diruta F dirupta

Hem ! t/ £«interiit v periit

jaceant F P t/, -i/Jacent

prsterea ^ propter

diminutio fada eft :

P dimicatiofaaa.

omnes fafta ¥ ? d.

tanto opere F P tantopere

tamen 4^ d.

homo V homine

quoniam homo nata fuerat 4* <^'

avoca F P aduoca

ea V ea te

fuerit F ? fuerat

perfun£tam v 'velfunSlum

poflitis ¥ poffis

imitare F 4^ imitari

ea V d.

tute F d.

ac F aut

quis 4^ ?«'<^

hoc V hoc ergo

te V d.

apifci F P 4^ adipifci

aliquando d.

adverfam F adveram

ne F nee

tranquilliorem v tranquilliore t£e

geruntur ^ gerantur

Vale P d.

fcribis v dicis

preefens F v, -^ prafentia

tuis V d.

aliquantum P aliquantulum

ea P ea qutg

putaret ¥ putare

fuerint ¥fuerunt

tamen 4^ d,

oratio v ratio

tu V d,

mihi V quidem

Q, ¥ fiiius

duo F P 4/ duot

velter F P nofler v d,

eorum ludlum F v, 4/ eorum tum P eos

tu

confequebantur v confolarentur

adeptus v d,

manebat F manehit

libebat P licehat

cogeremque F P 4^ togtrem v cogere

confugerem \fugerem

(uavitate F infuavitate



VARI^ LECTIONES.p-

84

85

u

31

I

4

5

6

II

13

1.

5 confanuifle F P v confenuijfe ^ con-

/uevijje

6 levaret F leniret

8 ejus 4/ eis

'— et dom'^ P i/omo

I I quam primum F Jam— levatio F P y, 4/ ratiO

15 evopto F expello

— vide e F 'viaerem

— etiam v d.

17 accommodandum v accommodatum

1 9 alieni F v alicui

— amicifllmi F amicijjimo

21 concefTu F conjenju

22 T. P d.

zy tua F P V ^.

29 a F ^.

gefleris, ^ fraclare gejjeris

idem u d.

te F et

rebus gerendis \ defunt omnia " re»

hus" ujque ad *'pugnabamus."

enim v d.

cum F eum

fpe ^ fape

invitum v d.

14 funt Y fecuti

1 5 diftraftos F 4^ difiinSlos

16 ii qui iV hique fe

17 viftori fefe F viBores Je ejfe P i;/<7cj

fe effe ^ 'vos efje 'viilorts

— crediderunt F credunt

20 fortis ? fortij/imi

22 arbitrer F arhitror v arbitrarer

24 aliud eflTe v adejfe

— aiFerr^ t v afferre poffet

26 nihil V non

28 tamen F tum

30 fugeres Vfugeris

32 tibi i- y.

— tamen F -v^ non

— cujufmodi v ejujmodi

33 mal'es F males

— cum F tum

1 nonne mavis F non maju)

2 oppetenda F appetenda

3 externis j;, 4^ ^^''"'^'f

— alienis F P in aliems

4 te diligunt F v tnielhgunt

5 maximis 4^ magnis

6 tuae V d.

9 patietur V patereiur \ patitur

— tamen v tantum

so nolo 11 volo

p. J.

86 II HIc P Hoc

— teF d.

— uniu- « </.

13 nrecibus v precihus apud Cafarem

17 Vale P d.

21 unuriique F P t;, 4^ virumqut

22 fers Fftrre

24 te F ^ww

25 poflim F pofum

— tibi me t libi non

26 adfirn ^^/V»

27 me F <!'.

caufa^ « caufafedea queque ttiam

non

qua

>- quae pofl"um 4^ i^-

28 putent F P \ putem

_ tamen v tamen multum monuijfe

_- vel ta F P •vultu

30 jnducas F indicas

31 fit F tibi

87 I reque F P t; leque ^ neque

6 dignitates 4^ di^nitatem

8 tuum 4^ tuumfore

10 Vale P V ^. 4^ ^cilei atque etiam vale

ncfiri memor

12 Q^Mucio F »««//0

H cenferem efie oportere 4^ cenferem ejfe

oporteret

— arbitrarer F tibi arbitrarer

»7 eum V d.

20 nolis F noles 4^ nobis

22 quod u quod quam

26 Deinde F denique

27 plane 4^ "vero

29 is V d.

3» certorum F P ceterorum v, -^ catere"

rum

88 I uteretur F uterentur

2 incertis F ceteris a, 4^ cateris

_-. rebus F P in rebus

4 eflet F efi

Svobis F V nobis

voluer t F -volunt

— omnia 4^ omr.ia omnia

8 nihil 4- a?^'/ eli

9 etiamfi F Y et fi

eos ipfos 4^ (0 ipfo

10 impotei.tiorefque F impotentiores

1 Multa V multa etiam 'viiio facienda

Junt

»4 careres v cares

17 iftius F ejus 4^ hujus

18 ut 4^ d.

20 pexfeqûi F pro/equi



VARIiE LECTIONES.p. I.

88 24 eam v //7«

~ privare F privari

25 ifle F P t;, %|. ^^26 ejufdem v ejus

27 fi F u, 4' d.

31 externis F extremisetiam F </.

34 incolumitati v voluntati

Vale P ^ d.

89 2 erat F P ^.

4 proficifceretur v recederet

6 enim v d.

11 autem F aut

12 idque F P t/, ij/ «/^«tf

»3 valeret ; P ^valeret

H tu V tu "vero

15 confiderabis ^ confer^vabis

16 Vale P d.

17 U ? d.

M. ? d.

1 8 met/ te

20 Cum F ô^/

— C. F P V, ^J/Co«/k/

21 me F //.

22 Ut P rt'.

2j fit Fy?^

26 ac P fl«^

go I Hoc -^ hae

5 V ale P d.

8 nobis P v, •J' ^''«/V

— certiores v, -^ crrtiores faeere

9 adveftust; deduiiui \ addu£lus

10 A. ^. P //</

1 Poflero die j; Pofridie

13 ab « </.

14 uti P ut

— Maleas in P t/, -ij/ Maias

15 ejus diei P </* 4^ '//•«' diei

16 hora decinia P t;, •vj/ ioram deeimam

— P. P ./ d'. 4/ C.

18 a P. Magio v a magno

— Chilone 4' '•'l<-ne

21 Magium V M gnum

22 cogerem Y -i/ d. v ducerem

23 Pirseeo v Epyreo

34 Acidini P Achadini

26 deterrimo t; ttterrimo

Qt 8 iidem ^]/ «Vm14 nulla t/, 4^ til^'*

22 Quod P îd

— abjeftus P adjeSIus

23 fuftentabam v fuflinebam

— veniebat 4^ 0/^«//

24 quam gaudere, quod viverem v d,

25 pepulit V pepulerit

37 nihilominus v nihil minus

p. 1.

91 28 hoc 4^ </•

29 cum P tum

familiariffimis v confamiliarifjlnis

3« benevolentiam v benemlentia

me V d.

92 3 etiam v etiam et ipfum ^ eiiam ipfum

s et ti et mihi

6 Obtinemus v obtinebimus

9 rebus v d.

13 qui 4^ quia

aut t/ aliquid

H fontibus vfumptihus

»5 quondam 4^ quadam

16 amicifiimo v amanttfjimo

17 pofTum -^ poj/im

24 Itudia t; tua Jiudia

25 quod V quidem

pofTum V d.

26 aitendoque v attendoque non poffum \attendoque poffum

93 4 quibus P a quibus6 omiferam 4- commiferam

9 adhuc V htc

— certe 4^ certo

1 Caetera P ^ Cateraque

13 mea 4^ mihi

14 hoc V d

15 efTe ? ^ te effe

16 te orem P «, 4- borter

18 ingenio 4^ ingento indufiriaque peree»

p.Jii

20 haec t; hte

23 Vale F V d.

24 Plancio 4^ Planco

26 gratulabare P congratulabare

3' p flis P 1/ pofe 4/ d.

94 8 videbamque v videbam qtianto

14 hasc V, 4^ hoc

'S timidum, v timidi

23 veterum 4- 'veterum inimicorum

24 etiam P v 'vel etiam -^ 'vel

25 velim, 4^ velim eo

28 tibi 4^ îî

30 effe -^Jbre

32 certe v d.

34 Vale P d.

95 2 tuas literas F literas vejiras P epijio'

las tuas

_ id V d.

3cognoviautem idquod mihidubium

non fuit. 4^ d.

7 fcribi ? fctre

II et F P aut

»3 te 4* «*

— me 4^ f6

«i. Vale P d.




L I B E R V.

Edit. Olivet. MSS. F P y, v|>

p- 1. p. 1.

96 2 Si vales bene eft F d. 99 25

3neque v nec —me V, \' d. 27

8 et fqualore fum F in fqualore fum 33

fi°.

100 4

10 adminiflraftis J/ adminijlratis —1! Te tam F P

•>}/ ^"//^»» y ^/ jam 9»3 Vale P ^. -—

97 5 difpertitum P difpartitum 13

7 infidiis \ mfidiis et ab ccculta conjura-

tione defenderem atque hanc nof- Utram —

10 labofaftatam P labefaSlam »s— me V d.

13 fuifiet V ejfet —H errore \ merore 16

»5 injucunda vjucunda 19

16 errorem v marorem -i/ merorem 22

21 tu V d. 23

24 levior -vj/ lenior 26

28 veftra P «c/?r« 101 I

30 quam cito « d. 2

98 I extabit 4' extabat3

6 mutoe P mutuo5

8 efle V d.

imminuta w mlnuta

6

12 fatri tuo n </. 716 me V d. 8

22 certo fcio t/, 4" credo 1 1

27 nihil y w/,^// mifit 12

34 dicendi P v adjicendi 4* od aicendum M99 2 magiftratus P magiftratum 4 d. 16

8 A, d. tertium P Ad tertium quoque 18

»3 efiet 1/ efi

»5 Hasc V W 21

»7 impertivit P impartiwt 22

18 his V is'. 23— fi P/wtf 25

22 remiflio animi ac diflblutio v remiffo

animo ac dijfoluta 27

23 aliquid u d. 28

24 vifi funt V videbantur 102 I

3

ToM. VII.

jam V d,

tamen v d.

fenatus-confulto -^ fenaticonfulta

tuo V tuo hoc refpondeo

ejufmodi P hujufmodi

utendum v, 4' tenendum

detraham v detrahertVale P d.

ab ejufmodi homine F v eiufmodi ho'

tnines P \/ hujufmodi homines

te F a te

neF? -^ d.

volo F P -^ nolo

tametfi bis F tamen P tametfi

invitum F inimicum

Lollium F V Lelium 4 Lolium

Vale P d.

tantum V tantum mihi

fuer!r. vfit

qui hac iter faciebant 4^ d.

fenatu F finatum

conatus F P coa&ustua F d.

vicifti F ulcifii

ut F u ijero

addur;:ris F ndduSlus

opem F optime

Sin F P/fervandcrum 4 êfiernjandorum

Vale ? V d.

quo F qUod

iis F is

omnium F hsmintim

in Kt V d.

Ego V Sed ego

debeat 4^ debet.

quae ad tuum commodum F d.

relatam F P reli3am

efte V d.

id V d.

folere v d.

potes F poffis vfacile potes

conftantia F t; conjiantia tua

Nnn




102 4 crede F credere

5 ego P d.

7 feniiam F ay^«/<'«//<7«

8 t\. V et cur cujufmodi

9 Atque commendo F d.

10 efle F d.

1 id omne v d.

1 2 nihil F </.

1 3 Vale P d.

21 cum F eum

— Cornelio F v Comelia

23 plurimumque ¥plurimum

— Fufium P Fufium

25 Januarium F Januarii

26 rejefta -vV redaâ

27 prideni F V primo v pridie

— evenire F t» , n]/ venire

28 de F /^

21 XXXV P ^/V/.«j J^^Z/'^. XIXF31 quifquam P ^«/j

103 1 vindicem v indicem conjuratienis cre-

dunt

2 ei nummos F et numos

3 foeneratores \' feneratos

— Omnino F P -i}/ Omni

10 Vale F ? d.

1 2 Si valeo ¥ d. v, -^ Si fiii eji

quoModo vis hene ef,

16 fcito V fcito te tuos

— amicos P inimicos

— perCiilfos V percujfos

20 Izetari v deleiiari

21 refpondetur v refponderetiir

23 adjunxerint F P adjunxerunt

24 Ac F An

21; fcribam aperte v, v d.

26 nollra amicitia v, \ meci amicitia

29 vererere, ne F verere P •verere ne v

'verebare

—— cujus P cujufquam

104 1 gefta F d.

2 tibi multo majori F te multe mino-

rem

3 facilc et ¥facik etiam

4 adjunftum i^ adinventum

— Vale P d.

8 fcripferint V perfcripftrint

1 nulla 4^ ulla unquam

19 tuis V d.

25 nunquam v tititur

105 3quidem P quid

5 interciderunt v inciderunt

7 enim v cum

15 contendent v contenderent

p- I.

105 16 ambo \ amhos

22 eiTe fa£lurum P i^faSIurum

24 in ea v d.

28 tuam V d.

30 te V d.

3 I velim V d.

106 3 ValeP^.

5 Si valeo F P d.

6 advenit F P v ad te wnit

7 dicier F <^/ffr^

9 An F y^;^/'

24

25

27

I

3

6

14 ac fuftinendum v d.

16 mehercules 4' ^^^'^«/^'r

2 1 anagnoftes v Magnofes

— Vardaiis F P Nardacis

22 tamen F v autem

— prjemandavi F permandavi v niandavi

23 fi v,-^ d.

Vale «." r«/^. Ex cafris."fnis ef,

4/ ^«/^. Idus întiies ex cafris.

A. d. V. idus F L. d. n. s. d. P /. d,

u. l, d.

Narona P Varona

Si V Si tu reSIe

107 I quin illum aliquando eruam 4' d.

Apage te v, 4- Apagete

ingenuos, v, ^ ingenuas

7 Romanos P 4/ Romanas

8 Simius, v Si mlnus 4^ Simus

— femiflis v ft fervus

•— cepi V, 4^ <^^//^

9 mi i; ^.

— mehercule -^ mehercule quidem

1 fratres v d.

14 Appii os 4^ Appios

— fufiMsdlus V afeilus ^ effeHus

17 maxima 4^ maxime

18 adhuc niihi :; nubis adhuc

21 eft ^ fit

22 antiqua w antiqua

23 nifi n uhi

26 vi oppugnando v in expugnandn

— hoc V d.

29 detruferunt ^"/f^ra/^ri?»/

— jam P V, 4 d.

32 habere, v habere ex caftris.

33 Vale Narona P d.

-— Nonis 4^ Idus

J08 2 mea F d,

3 te 4^ ie femper

5 rctulifti V reddidijli

9 ci F w, 4^ *'

15 et F ^.



V AR l JE LECTIONES.

loS

I.

'5

17

18

20

22

23

25

109 3

IIO

III

10

1

16

27

28

30

3»

32

34I

3

6

7

8

912

»4

i6

18

21

23

25

27

29

342

6

II

16

18

21

25

III 28

et F/eJ

captivum 4' captum

Dalmatiis F P Dalmatkis 4' ^^^-

matis

Vale P d.

Coram •>)/ Noram

eadem v d.

expromam v exponam

celerrime res noftras w celeriter rumo-

res nojlros

commemoratio 4' commemoratio noni-

nis

indicio Yjudicio

vivi V dinjini

premerere v premerer

et jam -^ etiam

pene u d.

dixeras t/ diceris

ordiri P ordiri 'velle

cogitares v cogitarem arSle ne malles

fejungeres v non fejungeres

naviter v graviter

plane w d.

fuaviflime v gravij/jme

&? et

defledi P 4. affici

ea P d. 4' iiim

concedet \> concedat

erit 4- erit mihi

mihi V d,

ea V d.

duces V cenfes

confuefti v cenfuifti

proditionem, \ proditiones

fcripto V te fcripto ^ te fcrjpiore

optabiles 4^ optabis

deledationem •v]/ deleSfamen

intuentibus v d.

percontanti -^ percunSlanti

moreretur P moriretur

cujus ftudium retinetur v d.

mediocriter v d.

laetitiam v d.

Quo P V ôdaflêntatiuncula 4^ ahfentatiuncula

qui, quid fis, v, 4^ iî f.s

me V d.

nihilo fint P nihilofunt

omnium v hominum

quamfi

4^ qtiafiviri, il/ mihi ut non folum

impertitum P impartitum

videatur v 'videbatur

impedierit, v impedirent

P-

IIZ

II

114

»»S

u6

I.

10

«3

»5

17

18

21

22

13

«5

21

26

29

33I

2

4

6

8

1

12

'3

H»5

'7

18

«9

24

3

6

8

9

10

1

12

13

14

'5

'9

25

28

295

7

9

tanto opere P tantopere

gloiiola P V gloria

caufam v d.

tecum V te

Vale ? vd.

eft vfit

conjundam v conjunSla

efle V d.

debilitatumve v dehilitatum^tm

autem P u ^. 4^ erimus

omnibus v, n]' omni

mihi 1/ mihi ipfi de me aliqucc

lenimur v leniuntur

volumus P V, -^ 'vofimus

iifdem P 4^ iifdemque

Vale. V Vale meque muttie dilige

vales 4^ njohis

valeo P e?o valeoo

paululo tamen P v paulo

difceflerat ? v, ^ a me difcejferas

Si P t; nifi

tuo V d.

nunc requietem P 4^ non requiem

ipfum V V, ^ te ipfum

hic V his 4 ^'«f

nec 4/ fion

videbis v wdehas

occultiflima V acutijf.mum

intelliges v intelligis

intelliges v intelligis

deterrere v deterrere te

z x.ev d.

utens V uteris

debebant v debeant

confugiam ? vfugiam

habuimHS enim v funt hujufmodi

nefcio \> fcio

poflem ; equidem et maxime vellem.

V pofje me quidem 'vellem, Et maxime

paria ^ patria

qus res, deeft noftrae conjundlioni Pquteres id efl nofrcs conjun£tionis

4- quafi deef noftra conjunilionis

Nec P 4' ne

in Puteolano v d.

perfugium v profugio

ea V d.

abeflê v abcjfe ab

exiguam v exiguam oblivionem

id V d.

fum Vfmegerem v eguerim

tacere 4^ tacere me

N n n 2




I l6 12

'7

i8

»9

21

22

23

24

3«

I

2

3

912

117

»4

'5

»5

36

27

118 I

II

16

20

26

27

119

32

3

4

910

»3

i6

«7

20

23

24

26

27

faiiare v fervare

poflimus F P ^ pnjfumus

memoria F memoria

hae F it^yf

qaantum F quantus

prolatio F probutio P y, 4' pertur-hatio

fufceperunt -^ fufcepennt

autem F /«ot^*

eofdem F ecaem

in qua fi F P V, 4' et qu^fi

ducenda v dicenda

debeat F debet

impendere t/ d,

qui F cum

quidem v d.

ex iniquiffima F iniquijjitne

jam F d.

doloris \ doloris iu qua nsn ejf jam

gra-vitatis i£c.

jam V d.

immoderatius cafum v moderatius ca^

fus

qui F P quoniam

prascipere P f, 4' prariptre

fecerit ^'faciat

dies F deus

quiddam i^ quiddam me

fundum f, i^fun£lu.rum

nullas V nulla mifi

ofFendiflem 4* offendiffem tamen nulla

m re i5fc.

opera u opere

id eft w idem

utinam ne vere P auiem ne \ neve

hominem :; neminem virum

deletflet P dehSiaret v, 4* deferret

tecum efie 4^ tecum duces

aniroi tui confcientia, P f, 4^ «''îci

tua conjcientice.

fi u d.

perficiam, v perfpiciamne

Vale P d.

fum ? fim

jamdiu v d.

omnes v d.

fimus F ? fumus

virtus 4^ iiirturis tuafcrtuna l^c.

ea denique v Eadtmque

qui u d.

liberos v liheros tuos habes

et ? d.

et cum unum fit judicium F d..

fententia v fentintiafit

p. 1.

119 27 eaque F velea

— potentiae v, \ poientia

29 leniflime F 4^ levifftme

30 debet. F u debet. Vale

120 4 te V 4.

6 pofiet V prjpt

8 etF d.

— res cecidiflTet u non cejjijftt

'5 ego V d.

»7 quo F quod

18 communicatio 4^ commutatio

»9 quaedam v d.

20 focietatem F vfocietatis

23 meum 4^ d.

24 habebo 4^ haheo

25 arbitrabor v arbitror

26 Quid F quod

27 fumus F V fmus

29 funt re(fliflima F v fint reîiffime

Quare F â P 4^ ^* (^" marg.

quodj

30 idem ¥ id

121 I etiam F et

2 Vale V d.

— Cicero Rufo P Hac Epiftola deeji

6 commovere u, \ commonere

7 me mififlies v d. -i^ 'venijjes

8 poflêm v potuijfem

13 dein 4^ deinde

16 Quod V, \ îd»7 cum V quotnodo -^ quatido

21 me V d.

22 fufpettum \ fufceptum

24 leflionem v eleStionem

26 fi fides, majorem tibi habiii \ d.

27 habui V d.

— quam v quam tibi

29 quam 4^ $'««'» dartm

30 certe 4^ ctrtutn

122 I Apameenfem 4^ ^p^tmitnfem

2 quoniam v quo modo \ quum

— confolidatas 4^ confuhas

7 periti v parati

8 peritiffimus -^ perit'Jitnis

— amiciffimus v amantijjimus -^ amiciffi'

mis

9 fed ti, 4^ d..

10 H S V 55

II fed V fed funt SS

_ Eiat V Erat enim Curetum Mancipis

^c.

»3 liberalita'is v liiertatis

privas v privajjet



VARIiE LECTIONES.

3»

32

13

3

p. 1. p.

122 16 prs:fc&.\imqus Vf-l^Jiree/eûffiqueLejt- 124

18 nec rcifre V necfecijfe tne nec ogitajje

21 exccgitatam (/, -^ excogitatam putas

25 unj V «/';;<«?

29 agnovi ti ccgnoiii

30 qunm t/ y«a/w depo/utrat Sextius ^quam tum depo/uerat

hacc V hoc

me V te

meo t/ </.

123 3 tot veftigiis imprefla n </. 4^ ^«''^ ^25

— e; rari v, -vj/ errare

5 cum ij/ quanio

8 quidem 4' f*'

9 fi v/i cauja eji \ /i cau/a e/fet

— H-S ^/e/ertiis

10 ita 4' id-

—referri v re/erre

11 quando %|/ quomodo

— gratum v gratio/um \ gavi/um

13 cum t/, V ^.

— fenatus-confulto ->}' 5. C— fim V, -^ /um 126

14 pecunia f, 4^ pecunia exa£ia

23 retuliflem 4- detuli/Jem

— beneficia v henevolentia

28 Myrina 4^ Smyrna

124 2 tuam t/, 4^ t;;; /«^^«

3 de H-S centum v d.

4 haec t/ </.

5 ad 4^ «

10 pervenifle 4^/^01/^«/^

1 2 ffiftimationem u exijiimationem 4/ <»?/?/•

matione

I 3 jocatuni t/, 4^ locatum TuUius rtirt n*

dierit i^c.

16 non V d.

— Vale V d.

20 ego V d.

21 ha. v,\\^ ijia ccmmunia

2 aut t; A»r <3(/

— perfugio u pro/ugio

3 literulis 4^ ///f'»'/^

1 quem 4^ quoniam

— quavis t/, 4^ quamvis iota

14 tamen f /^»7

1 id t/ /rf' id

18 velim f, 4^ ^'

23 tuae 4^ <*'•

26 enim t; ^///7/w

31 debeamus 4^ ^f^f^ÔT»/

3 3 me f me etiam

2 homini i; d.

6 ne te 4^ /^ «cb

7 prius i/ ^.

8 Me t; 7«— facis V /acis me

9 fervias t» Jervias. Vale.


L I B E R VL

Edit, Olivet,

p. 1.

127 7 eadem t» d.

9 a miferiis v mi/tris

1 1 maxime v d.

1 3 defideras dejiderei

— quidem i/ </.

14 tu :; d.

MSS. F P u, N/y

p. 1.

127 21 ipfe 4^ ii

128 5 te id w teip/um

10 refleque t/ redaque

1 1 vivendum v/aciendum

1 3praemiis 4^ pramio



VARIiE LECTIONES.p. 1

128 16

»7

20

22

2728

33

34

5

6

9

«29

130

1

12

16

>9

20

21

22

23

25

26

30

I

4

S

7

9

«3»

16

17

21

25

28

8

18

21

23

2631

«3 =

videbamur fequi: nec V videhanitir

V, •kj/ 'videbatur. Sed quod hac

tam V, \|/ tamen

putarimus ^ putaremus

nobis u ^/.

veniebant i/ veniebat

eum efle v ejfe unum

neque -^ et

ea V d.

exploraiius v exploratus

non V d.

mihi V d.

Philargyrus -^ p^ylargirus

debes -^ deberes

quin aut aliqua v quin aut reipuhlicee

ij/ quin aliqua republica

Ser. Sulpicium v Ser. et Sulpicium

potius \ potius quam armati

fortafle v d.

brevius v brevibus

debebam v debeam

hujus 4/ d,

non P t;, i}/ ^.

navare v novare

efficere -^ perfcere

folebam vfoleam

aUt quod v et qui

proficifcantur t», \' profici/catur

in V d.

opinabantur v fufpicabantur

urgeri 4' urgere

reciperis P 4" receperis (in marg. ab

al. manu hoc legiturfcoUum: difcef-

feris." hijioricum verbum. dicimus

enim " reciperepedem et receptui ca-

nerer)

tantum v fatum

prsecipue 4^ praterea

accidit v accidat

cum V tamen

Vale ? V d.

quod 4' ûo

tamen video v d.

difceflerint P 4^ difceferunt

aut eorum qui remanferint ^ v d. \remanferunt

angar v aut angar \ tangar

omnia v omnia communia

maximae 4^ ^-

quod PVquid

videatur 4^ 'videtur

ego certo fciara d,

haud 2 V d.

funt V, ^ ftnt

P-

132

133

»34

135

136

137

1.

4

5

6

916

»7

19

20

25

29

3«

3

48

10

12

17

27

I

6

17

21

3

5

9

1

»3

19

21

23

2

43

9

14

22

24

25

27

30

7

10

1

12

15

»9

tum P u /a'w«

depugnandiim P/«g^«îW««

llla V illa magis atque magit

aliquantum 4/ aliquontulum

magnum 4^ d.

cum P 4^ quando (quoniam fup. lin.J

cum P •v]/ quando

debuimus 4^ debemus

hoc V h(sc

aliis P i/, 4^ /V///

hujufmodi v ejufmodi

quod V qui

prima v tamen primo

plus V, -^ prius

avellar 4^ e-vellar

etiam Y \ me

perduxerit v prcduxerit

nullus 4^ u^û^

Vale P d.

temporis v corporis

magnae v d,

accedunt v accedit

puta/Tet-J/

puearet

meritorum v meritorum tuorum

et partium V pariium

et jam P t/, 4^ eliam

id ? d.

argumentum 4^ argumentum epifola

differetur.

amiciffimi v amantifjimi

jam P d.

ratio V fcienaa (in marg.)

Etrufcse v hujufce \ •vetuftet

cum P tum V tamcn

tum V d.

providerim \ praviderim

fuafifTe \ fuaviffe

hic £/ is

cum P quando v quomodo \ quod

illius belli v d,

cum ut 4^ quomodo et

debebit P v dibet

^X7S.d^\SC\o ^ pradicatio

involatu P y, 4^ •volatu

foniviis P \ fomniis*

quarum alteram v, ^ quoriim alte-

rum

leviter 4^ leniter

republica P f , 4^ ''^'P'

parem vj//rfr eji

poffe V pojfe te hahere prohilere

NoUet P }ôlet

fufceperat ^ Jtijcepit

perfonara \ perjona



VARIiE LECTIONES.

138

p. 1.

»37 24

26

3«

33I

4

912

18

>9

22

23

25

139

140

Hi

26

27

29

3»

2

6

8

912

»3

16

»7

19

21

22

23

24

28

33

2

5

6

»3

16

18

20

22

27

29

1

78

910

16

>7

hoc V hacP-

141

I.

»9

eam civitatem v ea civitate 20

te t/ /« 23

incertos v cateros 27

p fle v te ferre 28

horum P et horum

viveremus u vixeritnus 29

pcrfpicio^J/

perfpicitnus

cum P /«/«

Vale P V d. 30

miferere » miferia 142 I

cum P ij/ quanio

ftyli ny?)'// OT«

Qua fato P d.

48

mendum fcripturs; "? emendando fcrip'

iura V, 7]/ emendandum

corrigitur v corrigatur

quin vota i», 4' 1^'-' "'°l^

fuperaretur ^ fuperetur optaret

ignorit v ignofcat

elatum 4' iatum

Impeditum P impedit (impudens fup,

lin.J V Imptritum

fubfequatur v affequalur

primum v primum munus

quam \ fecundum quam

ruinas v ruinam Jiruas

cum P tum

posnae ^ paena fed ilUusjudicii caufa

loquitur V, 4' loquetur

muto y mttio

Age vero P ego vere v ego vero

num P f non

faciet ? if' faciei ?

cum pluiima 4^ complurima

t^v d.

necefle 4^ «^^" Cômnis v omnis fides

Csfar 4 ^-

confueris P confuefii v, -^ confuevfi

fed V fed .mperant

Vale P V d.

ftudiofus V fudiofiffmus

rebus P v in rebui 4^ "'•

quoad 4^ f«'"''

Siciiia v. -^ Gallia

quid 4 ^tiod

an P t/ aut

et V tel

quod 4 ''«' quodfpero aliqua i^c.

magno opere P magnopere

PoftumoP ?^y?ftWo

Furfanio 4 Furfano

quoniam 4^ qttando

HZ

144

HS

910

12

^3

15

18

19

22

29

4

7

8

10

I 2

16

»7

18

22

23

25

32

33

2

3

5

6

910

'4

20

5

9

II

Vale « d'.

Furfanio v Furfano

fumus ¥fuimus

non uUo 4 nullo

fcribere. v, ^ fcriberf quatn neceffe

efl.

poflim, tueri, vides P v pofftm tueri.

ut des (in marg. ^vel pofjim tueri et

decus.)

Reliquum F «/ </(?; reliquum

petam F d.

tua V tu

Vale P d.

commorandi v, ^ commorando

dolori V dolore

recuperas Y v,\ redperes

Poftumuleno et Seftio v Pofiumio et

Sexiio 4^ Sextio

Theuds P Theida

hffic P d.

liberis 4 Hhertis

parata P y, 4 paratam

ita 4" iia bene

cum P qucniam 4^ quando

qui P d. ^ fiquis

incolumitate \ cclumitaie

Trebiano v Trebelian»

Antea P Hic nova incipit tfifiola

enim v autem

quamque -^ quanquam

ftudiorum optimorum y conciliorum

ipfe 4 id

ac P f, "4 et

diuturne P v, 4 diuturnam

fit V d. ^ fit

quoniam v quomodo

obfervabimus v olfervavtmus

temporibus v d.

Vale ^ V d.

Dolabellam F P Dololellam ^ Dole-

bam

acciderat mihi F accidere

tanto 4^ tanium

tua r mea

mihi P d.

vere t/, 4^ i erofacete non

quando F quum

tum P tamen

'v'eftorius P «;,

4 Nefioriusfcnpît F P ^fcribit

Valrt P dMatius Marius

interce unt v d.

ftudiofiffimum, »j/y?«rf'/e^«»



y AR 1 JE LECTIONES.p. 1.

145 12 Tillius P V iUius (marg. TuHta 4'

Tullius

14. qiiam v quanquam -vj/ f^^J'

17 quem v quam

20 ^txhr&vx V perbreve

21 tutura fit t; e£e "oukatur.

22 gravis P v , i]/ gratus

23 TQCf^xx. V fed recepit /e

25 Epuleise P Epulaia (fup. lin.)

— lacrymffique P lacryma

— Ampis V ^.

26 fignificant v Jignificabant

28 magno opere i' magnopere

31 ut exploratam i]/ yâw explorare

32 quam P v, •vj/ f«/« quam

33 reil:in<5lu3 u extinSlus

146 3difcrimina y crimina

9 quos y ^// ywoj

— fimillimum V fmilem

1 2 eandem v ipfamI 3

profugium v perfugium

14 modo 4* '^-

21 feceram ? feci V fecerim

27 mihi vd^.

28 cum P tum

3 1 quidem k quicquid

147 I virtus t; virtute et pietate et amoris

3 fit V, \> ft

10 Cum P •>]/ ândo

12 in '4/ î?

13 exiftimas u ^jr//?/w^â/

16 reliqui.-E a reliqua

\ 7 opera i)/ d.

21 nunc P /a "v}/ f««

— fperare P fpeSiare

24 Vale P d.

25 Ligario -^ Legario

. 26 omnem u, 4' omnem meum

148 7 a. d. V, P w fl^ // 4/ faw a ii

12 ex 4^ ^'

I 3 ex multis t/ a'.

16 ferebas v feras

23 quidque F quicquid

24 volo. F P t; Wo. â/f 4^ ^^^''* -^'"^"

'vale noftri memor

26 amicitix v ncn multa amicitige

H9 ^ ipforum F t; /k ipforum 4* »0«'i*/^-

ra«

3 tuum t; i/.

— exiftimas v putas

4 Vale P ^/.

8 id ctiam quo F quoi

— expetam v expeil^^m

13 conjunftior.es 4" ccnjunHieri

«— tecum F cum

p. I.

149 13 SimuIP Simulae

2 1 fecifient P ^ aurifpicinam feciffent (in

marg.) vfaceret

— legerentur v legeret.ir

27Paciajci P Patiati v Tanecii

4^ P"'ciaci

— illi P 4/ illas

150 1 P. P i^ t; .^ Selicio 4/ ^. ia^2 infpeftante ^fpedante

4 veniflet 4^ ^-

5quod 4^ qtio

8 expediri P experir: (in marg. expediri)

V expleri

12 fin vfi

15 tamen v c>.

16 hujurmodif ejufmodi

20 deleftabant v dele£lant

21 otium. 4^ c«« domui

24 prius K /i«or

25 edifcat \J/ edifcat— habeat 4^ hahet

26 iîToi 4/ ihaiTX rzi^-mtPir^ 3-6«} eS-eff--

2 2 mihi f, 4^ d.

— vifum eft t/, 4^ «*//««? <?/?. Diverforio

30 tefti i; «'o^/

151 I Caeteroqui P Ceterutn quod (Cetera

fup. lin)

3 regionum P 4^ regiorum

5 conveniri •»]/ cowuenire

6 videtnr u vidiris

8 enim 4^ ^.

10 beneficium v offcium

I 2 fpccies P y, ^ fpes

13 Aftura; t; adture 4^ Attuna1 8 pUtO t; /i/V^/2

ig opperiri 4^ operari

21 non P negl gendum (in marg.)

— quantivis P v quamvis

22 Nihil t;, -J/ Nihii efi pr<eterea

23 adventibus P ad^venientibus \ enênti'

hus

24 Chilone 4- Cilone

'— niuha } V mulias

25 quocunquew quotiecunque

27 cum P quoniam v qttomodo ^ quando

30 fa;pe 4^ d.

152 2 ita viximus 4^ tta <viximus ut emnia

qua i^c.

3 non V d.

6 \itP et

I 2 nos t; meos

16 Lentuli, v Lentuli tui

19 tum t; rawa

20 nihil 4^ non




152 23 amifla t/, ^/ tntj/a

24 ipfe V //)/&

28 aliquo t/, J' ^.

'53 5V^^^ " '^-

6 Domitio P Ad M. Marcellum (manurec.)

p. I.

153 II nec V ne

— afFerrem v afferre

22 parcnti, v parentit Liheris

24. tuorumque t/, t]/ tuorum qui


L I B E R VIL

Edlt. Olivef MSS. Vv,^

p. 1. p. 1.

155 2 z\ic[n\ V, -^, aliquis 157 2

4 contemnenda t/, 4' contemnenda ejji 3

6 utrumque P v utroque 8

1 1 Stabianum -^ Stabilianum 1 o

— Sejanum P Senum (Senium fup. lin.

et in ora libri Stabianum SeniumJ 1 1

V SabianufX

— per eos v per hos 1

13 communes mimos «/ «w/««j «a/«w I9

16 Sp. Y vP.

19 caufa in fcenam v mei in cana 21

20 deceffifle arbitrabar -v)/ '^'?^ arbitra- 27

r^r —156 2 alia 4/ «««//7 28

3 Quid ? ne P î ne \ îd ne

1 4 defiderafre «> dejiderare —15 Grascos P 1/ Gr<fffoj f^ro 158 i

20 homini k, 4' hominipolitico 6

2 1 aut \ autem 1 1

22 beftia 4' hellua laniatur l 2

23 funt Pyfa/ —24 fpedavimus v \fpeSamus 19

30 pene v omnino 20

— Caninii P Canninii 23

3 3 taedebat 4 decebat 2 5

34 hortabantur t; hortahatur 26

157 2 fruiXnm V nullum 28

ToM. VII.

expefto P f , 4' P^to

nonnunquam 4* nonnunquam mihi

te V d.

te ipfum, qui Y -^ et ipfum quidem

(quodfup. lin.)

commentaris P commentor. (commett-

tarisfup. lin.)

quod P 4 quo

confolor P confolabor (confolor rec»

man.)

Vale P d.

cum P quoniam •>]/ quando

coha;redibus \ heeredibus

licitatorem v illicitatorem if in licitA'

torem

apponam P 4' ponam

illam 4 d.

vix P K, -4/ quod vix

hic 4 hinc

aaimi V, 4 animi mei

delegeiat v elegerat

diftinemur «, 4^ detinetnur

poflimus. V pojjimus. Vale.

et (ut video) verfabimur 4 d,

a. d. P ad

Maias P t»,4^ "âii

habebat 4" habeat

O o o



VARIi^ LECTIONES.f. I.

158 31

«59 2

4

510

16

iS

23

28

30

33

160 3

926

29

31

161 410

16

17

22

24

25

2728

162

29

2

4—5

10

»3

14

16

22

163

23

2

8

918

—»9

24

profeflo d.

famasque cedere w ^«<3;w fama cre-

dere

ibi ofFendi v tibi ofiendi

extra P praterprimum ^ prius

coUeditio -^ cclkilio

Hunc 4' Hinc

voluntaria. v 'vohintaria certe mibi

fuit.

cujufquam -vj/ cuju/piam

quo P quod

optima V melior

vivendi 4' 'veniendi

nulla P w, ij/ non

nunquam v non

unus, ut V univs vbi

Ante diem ix. kal. P Ad. IX. kal,

Sextili V Ad. XIII. kl.

dum P cumfumus. P t;, 1}/ fumus, Vides enlm,

quanto poji unafuturifumus

quod P quid

expefta. \ expeBa. Iterum vale at-

que etiam bene 'vale.

omnibus \ communibus

fperaflet P v expeSiaJJet

Orfium P Itfum u Itifmum 4' F«-

rium

delega P delegam

Hunc A^ Nunc

conferri v, -^ conferre

haec P hoc

vetere \ uiere

inepti -^ inepte

pudentiorem v prudentiorem

fmgularis ^fengulari

gloriolae v gloria

Simus P 4/ Sumus

putidiufculi v pudiujculi

Cura f Cura mi Ca/ar ut

indicio ¥ judicio

confequere v pro/equere

habebant v habitaret

verterent v 'vetarent

non quit P v, ^ nequit

Cura ut valeas P d.

capias v arrip as

habes v, ^ d.

Va!e V Vale, et me dilige

Vacerra P Vacera

Mamilio 4^ Manilio

cum 4^ quando

Vale P d.

p. I.

163 28 meo P d.

1 64 4 Quod 4^ îd5 Vacerra P Baltera v Batara

6 OiSlavius 4^ Oilavius tuus auidem f»"

miliaris8 terfce 4^ terentia

10 ValeP V d.

14 viderere F v 'videare

17 fubinvideo t/ya^rzVif»

— te P ^.

23 Mucio V Lucio 4^ Mutit

28 andabatam v andalatam

165 7 folatium, ^ /olatium.

8 poflim 4^ po//em

10 attraham -^ traham

12 iEdui i< hac dui 4^ Heiui

i4Juvero. v jwvero te. Vale \ juvero,

Vale

17 interregnis v regis

20 tibi V d.

24 fcribis ; v dicis.

25 defiderium v i/iuc defderium

28 Samarobrivs P 4^ Samarobrina vSa-

marobuna

30 fi Py?«

— abfueris 4^ affueris

166 13 S&marohiivdim. V Samorabunam

— tum V tu

14 Seius 4^ cjus

19 fua V d.

22 ftatueris fcribe 4^ '^'

24 fcribe V fcribe aliquid ad not ali'

quando

25 Vale V d.

167 4 arbitrarere v arbitrarer 4^ arbitrere

9 Tefta mi v ifiam

19 Adhiberi .' v adhibere. Jiihil e/i •vj/ ad-

hibere, neque ef

20 vi P « in (vi /up. lin.)

— hominibus P omnibus (/up. lin.J

22 te V d.

23 Treviros 4^ tre^vires

25 diligentiflime v, -^ diligentijjime. Vale,

A. d. IV. non Mart. P </.

Vettius 4^ Vedius

mei V d.

nuntiarat. v dixit.

advocato v ad^vocante

fin -^ft

1 2 cognofcerem 4^ cognofcere

14 etiam v d.

16 etiam v d.

1 9 iftic V hic

22 tibi V tibi me ab/ente juicquam

26

2

3

46

7



VARIiE LECTIONES.p. 1

i68 24

169 4

170

«7»

1

18

•9

22

27

I

3

6

101

16

19

20

23

24

28

29

II

17

>9

2021

27

172 I

5

9II

12

»3

16

»7

22

26

373

Cum 4/ ^.

Matii i}' iW^mfatuas V ftaiuas

nimis \]/ minui

îAe^ftffsv P phihthetem v phyloterum

•^ PhyUtetam

abduxiiTes y, \ adduxijfes

ecquid 4/ /4»^^ quid

poflint t; pojfunt 4' pojfent

Samarobrivas P Samarobrina v Satno-

rabrana

efle u ^. Vale 4^ ^. Car^ a/ bene

valeas et 'vale

poflum 4/ pojjim

fubimpudens P v Jubimprudens

tibi V mihi

nullum V d.

ex adolefcenlia tua -^fet adofejcentiam

tuam

detulerim t», 4^ attulerim

mea u ea

et verbis P 4^ 'verbis

difficultate 4^ 'voluntate

perferto et ultima expedlato \' pro-

Jeiio et ultima exptHatio

ac liberaliflimi v^^^d.

idoneum 4^ idoneum Juit

te V d.

Vale ^ V d.

quam P u, 4^ t^tn

fruftuofiflimus vJamoJiJJtmus

quando P quoniam v quo modo

palimpfefto P v palmipjejio

h^c P hoc

epiflolas 4- Uitras

fieri ? t. fieri. Nec certam

abfuturus 4^ "ffuturus

Philemonis P^' Philomenis

Fpiftolam Y v,\ Hic incipit nova £"-

pijlola

Arruntio v Arruncio quod vel in con-

eione

demiror v admiror

tribuerem 4^ tribueram

Ariftotelea V v ,-\ Ariftotelica

planiflime -^ plenijjime

potuit V potuerit

num 4^ nam

ufumque V unumquem-,ue \ unumqut

V. kl. Sext Rhegio 4/ d.

Rufio P Ruffius V Rujpnius tuus

Velienfes v d.

Heletem P 4^ Haletem

Papirianara v Papittianatit

p. 1.

«73 5 lotum P 4^ loctim

6 profpexeris P canjuhtiris tibi (in

marg.)

7 perfugium prejugium

8 tuam P d. V etiam

9 amoeno Y v et atnceno

II videbis 4^ d.

—

-

diis t; aliis

12 Niconis P Nixhominis

13 'iiiK(>\iOi 4^ Nixavwva;

»4 Baflius V Balbus

xiri. kal. ^ FIII. kl. Sext. Julia

16 Velia. P Felia. Vale \ d.

20 d^Pvd.— Cxpio V, 4^ capio

23 OfFilium P 4/ Officium

kvd.26 excepto V expeiJo

28 t: vehementer v d.

174 3 pofletne \ poffe, ne

7 fenfifle vjentire

8 Scaevolje v Scaulio \ Scaules

8 Vale P ,; d.

9 Cicero afliimo. Vale (iTJ.li)

P d.

12 hoc V, 4^ boc erat Jummum nominaffe

Jaiiurum

1 4 rogare v negare

25 fumpfifti V, \JumpJiffe

26 Quid fimile v d.

»75 4 emere w timere

6 fuiflê V d.

7 enim v d.

9 trapezophoron 4^ trapexephorwn

10 habebo v, \ habeo

1 Ifta quidem v, ^Je quidem ijla

H Jtemque Junii v Itemque tibininii

»S Exhedria 4/ Ex hadria

21 cum jaftura v conjedura

24 Nicia 4^ Nicea

26 Liciniam 4^ Licinium

27 fot-ore \ Jororem. Ea

29 Dexius 4^ Decius

34 video y 'videbo

176 2 faciam vfaciemus

3 facies vjacias

videtur v videbitur

8 Cipius V, \ citius

9 Etfi 4^ Etjiqua

10 regnare exiftimabamur v pugnare tx-

ijiimabar 4/ rogare

13 addi(5lum v a/lri£Ium

18 cum f qua •if quetn

O O O 2



V AKl JE LECTIONES.p-

176

177

>78

»79

i8o

1. p. 1.

21 unftorem v 'viôrem 180 17

— Sacerdos v Sacerdotes 20

22 nequiorem. Cognofti ij/ </. 21

24 enim v cim 30

25 Vale xj d. -î Cura ut bene 'vakas 31

28 libebit v, 4' Ucebit 181 I

4 Catonium Catoninos v Catonem^ Cato3

in nos y Catcnios 6

6 audi -v}/ autiii 10

7 duo 1]/ duos H9 nec il/ ne i6

1 1 jam f d. 18

— Vale t/ 4'. 20

16 ita t; d. 21

18 abs P ^z —19 quo P i]/ âffd' 27

20 dicat P dicant v dicunt 182 2

28 nata f «^/'/ _29 helvellas -i^ helnellas

3

I videatur v, -^ ^videar 47 Vale P :; d.

1 liceret » licebat 9

1 2 Tribunatum v Tribunum dicis 11

1 3plebeii -il/ Pleheium 12

15 impadenter P V parum pudenter 13

23 quid i|/ quantwn »5

•— debeat. v debeat. Fale 17

25 cum P âoii 20

2 his t; ^^. 21

6 ibi -4/ «^^" —10 Itaque v Idque 23

1 2 accufares -^ accufajfes 26

1 5 carior P <vita mea carior 28

1 7 dies, K ^w, y«fl eji viSlis mederi. â 29

et Jiultis mederi/okt 183 6

24 prima v primam

— hasc V hoc 9

25 Vale. v,^ d. 10

28 illius : vfilius I 2

29 fenes coemptionales P nos fenes con- »5

tionaks 4' concionaks 18

30 quanti •»}/ quanta —3 teque poflimus P </. »9— refigere v, 4' defigere

4 tUtO J/ /ao 22

5 fme •>]/ ft —

.

6 duo P ^«ffj 24

26

quaefloriis nj/ quafloris

tributis v, ij/ tribuniciis

kal. V ,{«/. feptimas

meum vmeo

ifto fum :/, "4/ ijlorum

Acilius P Atilius -vj/ Accilius

beneficio v beneficio efi afftilus»

hac V, ^ hac epifiola

plurimi fieri v plurisfieri

operam P v opera

pedes P pedes habeant

urbanitatem v humanitatem

fuccedimus -^r fuccedemus

tamen P v tantum

intereat v intereat. Vak.

peijucunda V jocunda vjucunda

Sextiana v Stoiciana ^ fefiina

Quid ? V îd tu

non refiftis :; d.

cognofci -^ cognojii

lua 4 tua

libro •4' d.

quereris \ quaris

minus •\> manus

liberum v hherum urbanitatis

ca;teros v d.

elegantes vjucundaque

cum P tum

eft P 4/ 47? enim

amoribus P v majorihus

quando P quoniam^ quomodo

judico V 'video

quo P quod

videor \ video

fuaviffimo Volumni v fuafum efi »

Volumi -ifi vifum eft Volumni

non P et

Accium V Aratrum

venies -4/ venis

communibus P t/, -^/ omnibus

huc limatulo •4' bic delimatulo

et V ut

interioribus v êteribus

verecundiorem v jucundioreta

ipfi V d.

litcras v litieris

perinvitus », \ plurihus

mififles V fcripfiffes

a. d, <verbis inikl.

mvemb.




L I B E R VIII.

184

Edit. Olivet.

I. p. 1.

1 M. Caelius— conrueverutit (p. 205. 185 27

ôj P. hic liber oHavus deejl, et .28ad oram fcribitur a recentiore manu —^* defunt 4 Carta fecundum quof' 31

dam" 3 1

2 me omnes v d. 186 i

3perfcnpturum \ fcripturum 3

5quam v quantum

5

— 'pexegTmiiniihasv peregrinationibus 6

7 hoc V, -^ in hoc te —8 condemnes v condones 7

9 fcribendas 4' refcribendas 8

10 id f ^. —13 edifla 4/ di£ta 914 moleftiam J/ molefiia

1 5 certiorem v certiorem et adum erit^ \ l

18 perfcribemus v d. —185 I GzXWzxwxsi -i^ Gallicarum 14

7 cupiat v capiat —8 eo t; ?« 16

— fufurratores i^, -^fujurrationes

— equitem ij/ equidem

9 feptimam legionem v feptima le- 18

gione,

20

10 Bellovacos >}/ Hel-jacos —1 incerta k incerta quidem tum \ in- 2

certa tamen 2Z

1 plane v palam —13 IX. V FIIII.

14 fubroflrani v fub roflra -^ fub rofra

ni 187

MSS. u, %(/

— capiti fit >]/ captifent

— difliparant periifle t/ defperat periffe

15 a 0^«, -J/ «/^«^

16 Baulis embsneticam -vj/ bauUfem bene-

ticam

17 ejus eluriei v excitare ^ efurire

18 ut defungeremur v indefrangeremttr

1)/ vide fungeremur

21 Vale V </.

22 Caelius ^ C. Calius S. D. M, T. C.

23 repraefentante ^ reprefentare

25 ordine v genere

31

I

2

3

910

II

13

H17

»9

22

cum t/ d.

faverem el vfavere mei

prasparaflem v peperiffe

ferri ^ fieri

relidlus v reliSia

videtur -vj/ videretur

tibi V d,

tum >]/ /e/i»

cuivis "4/ f«/«/

vicifle 1]/ vixiffe

nihil i/ «0«

refederunt ^ refederunt

videbatur >]/ videbantur

competitorem v competitorem tt egen^

tem

Hoc V Hacquod \' quia

pantheras -^ panteteras

rogo V, 4/ </.

dedit. n dedit. Vale ^ dedit. Cura ttt

•valeas ; hoc mihi gratiusfacere ni'

hilpotes. Vale,

Eftne l V Efe ne 'via tibi quod

eo \ ego

faftito, quod vfacio quidem

otiolum t/, •v|/ otium

jucundiflimum vjucundum

vacanti i]/ vaganti

me "4/ mea

a fio V a Siphio

quod V fed

poterit ^ pofjlt

qui %}/ qua

Qui >)/ îdtuis y ^.

prodat ^ praheat

conveniat u, 4' convenit

maxime -^r ad nos

tam V quam \ d,

mirere v mirer

eundem v tllum

Cruris v ociis

vultum ^ vuUui



YARI^ LECTIONES,p. I.

187 24 equites 4/ qua

25 miratum v d.

28 bonos et \ hono

31 xniimomra \ infirtnorum

|88 3 infidiis vjudiciis

8 evicandis -^ enjitandis hii

6 occupatiorem 4' '''•

7 cxpeftare •\> fpeSlare

S ufque K .i^^

— Prastoriis >]/ Pratoris

9 morcC :/ worf

11 acdilium v ea

— Vinicianum •4' Vicinianum

1 2 deriferamus u dixeramus -^ deferamus

1 3 diftatore v diSiatore Sulpicio dejecit

i; Inde \ d.

16 es -^ ffi

— defieramus •v]/ deftderamus

17 IX.^J/

Z//.

—ex -vj/

/«

21 abdufturum -v}/ <7<3ya(7«rK(w

22 obtreftatorum %}/ obtre£iaturum

25 Pompeius t; ^.

26 tranfigetur y tranfigeretur

27 intercedetur k intercederetur

28 Pompeius -vj/ Pompeio

32 ut Cybiratas >!/ ut tibi tratat

189 2 Sex. V Sext, Vale

5 animi 4^ ««'*»

6 hoc ti hoc more 4' ^^^ wff^/o

1 ducit V dicit

1 3 negotio 4' -^-

1 8 tralatitia \ confolatitia

24 incili 4/ /K Siciiia

25 frequentem ^frequenter26 Quod tJ/ y^-Uf

27 introibit 4^ mtroivit

28 fuam caufam \ fua Caufa

29 fuppetat 4/ 7«/^»'^^

190 4 acceflit ad tribunal v decefftt de iri-

bunali

6 retudit v tollit 4/ retulit

12 partem v d.

20 intercefferit 4^ emanarit

22 acciderit 4^ accefferit

26 confepta \ cenfeMa

27 funt \ fnit

V autem v /«/»^«

29 fed ^ fe

igi I Z2\{z.cyaxi\. V aficiunt \ calefadunt

— nos hic t>, 4^ nihil

4 concerpitur « concerfitur

•j qu2E 4 ?««-f

9 ^«Cij' 4^ '^.

10 De Dolabella 4^ Dolabellam

p. 1.

191 10 referves 4/ ^<'«/?''w/

I 2 opinioni 4/ opinione

I5ego 4/ ô

1 6 rem v, \> ret

19 fubito V d.

21 adolefcens v adolefceHtior

22 Triaiii 4^ ^friari

23 retulerat 4^ retulerat

25 bis 4^ '^^f

26 hercule 4^ hercules

28 aliqui deprehenfus v aliquis deprt'

hendendut \> aliquis

192 3 te v ^.

4 Scmpronium v Sempronium rrtel ac

— Rufum, Rufum ^ Rufum

5 tulifle, V tuliffe, quid is

15 ut Veftorius v quod Nefiorius 4^ ?*'

Nefiorius

— nunc contentio t/ vitat fententia

17turbarat t; (j'.

— quiJquam reliquerat maxima 4^ f«'*

quam relinqueret maxima

18 invidiav, 4^ in-vidia

— prsetor 4^ pratore

22 indicet 4/ implicet

24 Adniiraris « Miraris

— Quid 4^ /w«?o

25 de patre v genitoris -^ patris

27 Laterenfis judicafl"ent v d.

— pronuntiavit v fronuntiahit quod

30 legifque 4^ legefque

— jus ratumque ^ jusjuratum

193 2 tranfegit 4^ /r««y(?g-/^/

5 contendere 4^ cowenere

6 Serviliis 4/ Servilius

7 emiflario fuo Titio 4^ f'}^ ^«Ateno

10 Pompeii 4- Pompeio

12 auftoritatefque t; auSioritafque P. R»kal.

13

Senatus-Confulti 4^ Senatus - Co»-

14 fiHus t/, 4^ Fabius

16 Annali? 4^ Amialis

17 Lucteius 4^ ^«"«•f

19 Quod M. f ^/f nonja fit epifiola

20 L. 4^ C23 prius «;//«/

— quid conjundlim 4^ juis cenjun£itim

24 Confulibus 4/ confiliis

26 confulibus t;, 4^ confiliis

27 ea re 4/ repuhlica

30 ferrent 4^ referrent

=— quod ii ferrent t» d^



VARIiE LECTIONES.p-

193

194

«95

396

1.

33 fiHus V Tabias

— Ahenobarbus v Atheno. Balbus.

3 V. F \ ut

5 afFerre

\deferre

6 quo minus referri v d.

8 exiftimare v d.

9 intercefler t v intercej}i£it

1 1 Vinicius v Vicinius

13 emerita, aut \ merita

15 referri 4- referre

16 interceflerit -i^ intercejjtjfet

17 ad fenatum, populumque \ ad hunc

ordinem

19 Ciliciam 4' Siciiiam

21 provincla, V pro^vinciam

24 quos ex S. C. V quos C.-J/

quOs

S. C.

25 qui 4 quin

—proficifceretur —

—provincias v d.

32 aufloritas v d.

33 Caelius \ L<slius

I hominibus \ omnibus

6 At volet V d.

8 homines -^ d.

— Pompeio \' Pompeium

9 alieramutram 4/ alterutram

10 fui \fua

12 video 4/ vides

1 3 liberaliter j; Uleralitatem

1 5 fu perfederi^J/ fuperfedere— quando -^ cum

1 iftuc 4^ ifloc

24 quamne 4^ quamve

27fententias o fententiam

2 8 objurgatus ^)/ objurgatur

29 apparuerit1I/

apparuit

30 caufas liberales t;, 4^ caufam libe-

ralis

31 interpellat t; interpellabat ^ impeU

lat

1 rejefta 4* reje£lum efl

•— re •4 f/? ffl«(/a

2 potuerunt 4 /5/a^rfl«/

3quidem -4 d.

5 expedietur u, 4* expeditur

6 quando •vj/ f«»;

8 parares -i]/ pararis

9 Patifchum u Paratus eum

1 dare -4 d.

13 Cybiratas arceflieris « tohiratas ac-

cejferis

15 feorfum ^feorfus

16 cura: vcurare

1 9 eos, ûos V f^j ûai

p. 1.

196 20 ullam V nullam

—- ifto^l/ //?(7f

22 iftuc 4^ 'foc

26 Favonium

4Favonum

-— effe 4 <''.

27 vetat V, -4 </.

28 confuJem efle v, -^ ccnful ipfe

30 de provinciis Galliis 4" ^'

31 cc.junftim •>]/ conjunilum

— Balbum t; Gcdlum

32 queftum t; conquefum

— Canidius t; Calltdius

33 fuit "4 </,

197 2 Caflii t;, -^ Cafaris

4 profeftas t; profedus

7 tiniuifl*em t; timuiffet

9 acciperent v accipient

1 alius removendum t; </.

16 aut vyî^ et

1 9 fub V fuper

23 ]provincias V provinciam

24 renuntiafl!e 4' renuntiaffet

28 Jan. t; ^.

29 Servium t; Servius

— hos 4^ >^''^

30 qui 4 f««^

31 Novis 4^ nobis

198 2 autem v, i}/ aut fit^ aut

5 aliquid w </.

6 porro V quoque

7 occurfurus -4 cccurfus

— Plures t; Pluribus

8 non V »£>» certo

9multa t; mutare

^J/

wa//<i

(^10 de agro Campano v d.

1 negant v negat

— Sed Pompeium v De Pompeio

— noUe V ne

I 2 deceffum v accejfum

1 Vale V d.

21 cui 4^ qôd

— negabat ^4 negant

23 adeptus 4 adeptum

24 ad paftionem v de paSlione

25 confirmarunt t;, ^ confirmaiiit

— fe u rê -4 d.

— hunc t; hujus

27 fe fpem t;, 4 «

28 edidurum« diSlurum

29 prendimus V ^r<«''i'/<j'/«7«x

199 I de te f, 4^ «/

2 hos t; »0J

3 his, quod 4 hifque

6 Furnius t» Firmius



V AKI JE LECTIONES.

»99

200

6

7

lo

II

12

»3

i6

»7

i8

21

26

28

30

3»

32

34

56

10

12

»3

»4

15

»7

18

21

22

201

2324

26

28

30

2

58

10

1

12

H

16

»718

quafi i^ quajt ut

circumierunt-v|/ circum venerunt

tum 4' <um

neque 1]/ /«/f»^

Curio V d.

llbentius non v Ulente

Pompeius v Pomponius

Id V inde

Novemb. v d.

decedat v non decedat

aftiones ij/ rationes

putet \ putent

videntur -4/ 'videtur

felige vjic lege

inutilia v,\ utilia

defideras \ dejideres

quando v, 4/ quomodo

agas \ agros

Vale u d.

indixit v dicit

multi V d.

ut reprehenderem -vj/ deprendere

Tum quidem -^ Tamen quaji

illum V illud

ne cui v nequeo

fatisfaceret v, 4/ Jatisjacere

tuam •4' '''•

excanduit \Jcanduit

quafi V, \ utji

quod i; d.

ponerent 4^ poneret

Infolentiflimi v Injolentia -^ Injokn-

tijjime

fummis v d.

Scantinia 4^ Scatinia

Pola locutus V locutus "^ pralocutus

quoque v d.

approbatum 4^ approbatus

Servi hujus v Serîi

timori efie v Tu morare

Vale V d.

quibus V qtiidem

hebes 4^ hahes

Vides, Cicero 4^ y^hns C.

de 4^ d.

quae 4^ quomodo

iit u ut

eft V, -^ JciL Pcmpeius

ratio V raiione -^ cum rationt

vellet V, \ d.

fit V d.

cognofcat v ipje cognojcam 4' ijle cum

cognojcam

futurum -^Juturus

p. I.

201 18 aut non poflit t< d.

»9 has literas u >&^f

animam v hanc caujam

23 repulfa v republica

25 neceflltudinem v necejpiudine

202 2 unumque me v nunquam mcvere 4*

mo^ve

5in expeftatione efi: 4^ '"« expeBattie-

nem ineji

12 fi V nijt

— Fert 4^ Fecit

13 amores 4^ amor

H erumpit 4^ erupit

'5 quod 4^ quid

17 neceflitudo 4^ necejjitudine— tum 4^ cum— non V, 4^ unde

18 diflenfione 4^ dijcujjiene

»9 cernetur v, ^ certetur

22 habiturum 4^ iturum

23 omnes 4^ d.

— vivant v d.

25 eligendas 4^ eligendam

— partes v d. i^ partem

27 de agri v d, -i^ agris

28 nitrum ^ virrum

29 eluere vult venas 4^ « -vere *vulttt

enajci

29 fibi omnes v d.

31 legis Scantiniae 4^ leges Scatiniai

203 3 tuo ^fjuo

4 parabat v parahat. Vale

8 Ecquem auteni v et quomodo aut

9 aut legifti v legijli

T— audiflii V •vidtjli

10 tibi V d.

I I orbiculatis v herliculis

12 imo V d.

»5 Pompeium v, 4/ Pompeius

1 6 Id quod 4^ Idque

17 properandi u properandum \ prope-

maluit -^ Jimulavit

20 quodnam 4^ quod

21 Intemelii v intimidi 4^ timidi

22 Bellienus 4^ Belienus

23 nobilem illic v d.

25 iit 4^ a'

— cum quatuor 4 numero

26 Domitii 4^ domini27 Venere prognatus i;, 4^ 'venirem fro-

pugnatus

— veftro V nojiro



VARIJE LECTIONES.p. 1.

203 28 Pfecade natus v ipfe cadenatus -^

condemnatus

— 'D.v,^ D. Vale

204 3 oftendifti t» dixijii

—id w ^.

— neque v d.

4 male 4/ qualis

6 confulas v d.

7 neque temere v d,

1 o Csefari \ Cafaris

1 2 exiit V, %!/ f;f//!V

1 mehercule v, i^ d.

15 carje v far<s

— nos V d.

— fortunas •^fortunam

16 fequere n}/ ^.

— ne aut v, %J/ </.

19 cunftatione « conjunSione

21 refiftentes •>}/ rejiftenti

zz parum optimatem efle vfaratum ad^

optatum fore ^ parum adoptati inejfe

33 quid 4' qued

p. I.

204 25 quas V d.

zj reperio 4' inttlUgo

— quod tu, non v d.

28 mihi fignificafti v d.

29 Ave 0, "4/ hac— Negavi me v Negavitfe

30 mitteret -4/ mittcrem

205 8 jam t; tam

— confefta v d.

— Id ii f cum

1 5 et amore -^ tam ore

— Tum tu 4/ Tutu

1 8 mihi 4' *ne

20 hinc V d.

2 1 nunc V d.

— paucos -vj/ d.

22 nifi t* /^. '4' nifi efi

23 plebs \ pios \

24 reliqua expedla 4' relliqtiias exptilant

25 mihi t/ </,

26 quam i}/ f««

30 confueverunt v, \ confmwrunt, Vale.


L I B E R IX.

Edit. Olivet. MSS. P v, -vf.

P 1.

206 2 Ex his V Ego ex

4 fufpicari \ intelligere

7 non t/ nifi

I o cum noftris v d.

1 2 Videbar enim mihi v, ^ videham

enim inde

13 infideliffimis fociis demififlêm v inf-

deliffimas fociis demifum

16 cum P quoniam

18 ezP V d.

— quae impendeant v d. -^ impediant

19 ad te u adire

ToM. VII.

200

207

1.

20 minime P minus

2 efie P effe dijudicetttr

22 Vale P d.

4 me V d.

— ut P f/ ut

12 ipfam P */.

13 tui t/ (j'.

1 4 idem v mehercule idem

15 facile vfacere

1 viftoria v 'viiloria Cafarit

1 efle V d.

20 fefellit \ fallit

Ppp



Y AR I JE LECTIONES;p. I.

207 21

30

208

209

210

211

I

4

910

17

18

20

22

28

30

3»

6

7

8

1

13

»9

22

23

24

25

2

4

5

10

»3

18

21

23

27

28

5

6

8

II

H»7

23

2526

28

i212

eft P <';«"w

putabam t; 'viJebam

Haec ego fufpicans •>]/ hoc ego fufpi-

catus

callum jam w,^J/

calutnnla

confeftum fit v geflumfit

ploratum potius, quam P d.

llet P confiet (fup. liii.J

navare P juvare v, 4' gravare

Mihi -4. Nihil

Vale ? V d.

habebam v haberem

id credo v idcirco

volutentur v, -4^ •volutemur

te V d.

te >]/ fl'.

refcribens v refcriberes

Sic -^ Si

Cicero Vale P Ha-c Epiflola

deeft

efle te vj^ effet

/in venire \ d.

XgvnTFTretoi -^ Chyfppianas

Vale V d.

fequar ^ fequatur

ne, ix v,\ nifi

Secuti V Locuti

reliquimus autem v reliqtium. li aU'

tem

occiderunt -4/ occiderint

ante \ ad te

iC V d.

fcilicet V ^ d.

Oilije P t/, t|/ optime ( in marg.

Hoftia)

ubi utrique \ utar utrique

nihil V d.

quidem nefcio v, \ îd enim jam

fcio

z9i V d. \ effe

alterJus utrius P ex alterutrim (ex

fup. lin.)

etiam v d.

vel emori P 'velle mori v 'vel mori

viderunt >]/ viderint

duxi V, i]/ duxerim

iftorum v d.

Quod V êmetiam P

-J/eandem

\% V In -^ Is ego

narro v d.

quaeve P -^ qua

antea v, 4' ante a tt

quando P queniam

P-

212

213

214

215

1.

7

»4

»7

18

19

25

27

I

2

4

7

10

I 2

15

»7

18

22

27

30

I

2

3

/

8

12

»4

17

^9

20

26

29

2

46

8

1 1

12

13

»4

»5

equis P ab aquis

quceris v quaris, quis

fcimus V fenfimus

contemnit v contronuit

adventat enim Dolabella v adventata

Dolabella

Eum n Eum enim

quamvis quis oftenderit P qua quii

oftenderet

ut admoneam v moneor ut

ejus P d.

media •4' inedia

quid V d.

conjunftionem•J/ conjunSlione-

Antiochinas P Jntiochias

Philonis tJ/ Philionis

videtur P vidtbitur (fup. lin.)

inter P et inter (fup. lin.)

quietis 4' qui et his

certo V aliqiio

his autem v aut

et ipfe valeo Y \ d,

refle valet P et ego reEle 'valemus

tua V d.

ne -4/ Nec

tibi ^ te tibi

fuadere videar v de tna re njidetUT-

gloria •4/ gloriam

contigit V, 4/ contingit

Quamobrem \ quam rsm

confilii •4/ confilium

s. V, -^ d.

ille V d.

vel officio V nohis eftitio

fatisfaftum i]' d.

fequimur i/fequamur

nuUa '4' illa

tamen v d.

Vale P d. V Vale mi Cicero.

Salvio P Salino

nihil V d.

expedanda? \ expetenda-

Vidium P Nidium

opinor v puto

expenfum v fenfum

iSi\l^ft V d.

t5 TrBirni an mtîf*€i€\7if*itoi v d,

fungorum illorum v fulgoris eorum

ingentium culinarum P vigentius

ctilarum •4' ingenticularum

Septimiae P Septime \ Septima

mihi V d.

quidem v d,

av^ZtuTni nollrum v tuum




215 25

26

216 57

10

12

»3

20

217

sei8

219

25

26

3

S

6

9

13»5

16

27

30

31

I

5

7

8

12

«4

15

21

22

27

28

29

31

8

912

»3

14

»?

18

2224

27

32

34

casteroqui tatera quidem -^ cate-

raque

Vale P ^.

cum P quoniammultum V non mukumquo P quod

omnis \ omnino

te -^/ me

a te refutentur v ac refuUnt

cupio V volo

tu ades t>, •>}/ <7(5«

fcriptione v fufpicione

volui f ,^J/

d.

VaIeP</.

Caius Suberinus P E Suherius u Tu-

berinus \ Subernius

familiariffimi vfamiliarijfimut

putarat ^ putaret

Planii v Planciiambo P ambos

animi v eum

hominibus P v omnihus

difturus V daturus

vix Vjure

cum P quando v qut

•poffit -^r pojfet

amas vfacis

rogo V rogo. Vale.

eram v eram tuafama

ex voluptatemque v d,

optimi V d,

quin V qui

continuo P qmtidie

maximas v magnasomnis -v}/ omnia

videatur ^ videantur

EtP EfvenifTem P venirem

doloribus v dolore

O V O <vir

jam V d.

jocatus V locutus

funt -^fnt

fic ^J/yff tantum

nihil pulchrius v et pulchrius

ut fcis -^ d.

fuaviffimos \ fummos

etiam P ejje

Proponam v PraponasNe V Non

Contigit enim v Contingit aufem

concionem v inttntimem i/ conitn-

tionem

ut >l tum

p. I.

220 I

4

610

1

»3

14

18

23

24

25

26

28

3'

3

47

12

14

18

20

22

23

221

24

27

28

30

222 67

9

10

12

20

21

22

24

223 I

3

46

concefTu P confenfu (fup, tin.) -^ COK»

cejffii

pofitam V, \ repofttam

pluraP

d.

triduo-J/ quatriduo

Zetho P Ceto

efle tibi v, -î d.

reapfe P res ahfens v, 4» re ahfens

id et 4^ id etiam

quod lubet v quodlihet

videam v videram

Latio P L,atii (fup. lin.)

nationibus P nationihus pattat (fup.

lin.)

Granios P Gracchos (fup. lin, a fe»

cunda manu) \ Graijios

feftivitatis v 'veiujlatis

mihi V d.

commorationis v, -^ moderationis«linquere v reliqua mihi reliqUi'

runt

urgeo V urges

et quidem P equidem

ponor 4/ pono

jam V d.

reges v d.

parebo 4 proho

aberit, ad fungos v ahjecit affringti

Domum —— conferam 4' d.

dies conferam Pjudicia proferam

defperabam v feraham

cum fabris v d.

probabuntur ^ probatitur

ut i|/ nerefcripferam v fcripferam

cum P quoniam

ea res v d.

potuerit t;, i|/ poterit

potuerit v poterit

\\Z V fc enim

a Ccefare diliguntur v Cafarem dili-

gunt

arbitrer 4^ arbitror

fortuna -^fortuna vera

quod 4 ^«''

pra;ftari quidquam v pra^fciri quic'

quatn

eft V efjet

literatiffimuni fuifle v carij/imum

fore

hic V hic 'verfus

^7n<pjiyfyi.c/.ru\i v d. \> )>^(ph.'/ttX[MiTu*

P p p 2



VARIiE LECTIONES.

323

1.

6

9

10

1

12»3

15

•9

2!

23

27

29

32

33

34

224 2

5

6

8

10

II

16

»7

18

»9

zo

23

24

26

28

29

5

7

8

910

1

12

18

225

quod P quid

fermone vario \' fermones varios

illiterata v illiteratijjima nec illiterata

reliquis v cateri:

praeterea v prater eadem ^ frater eaputet -^fuit

Sic •4' Sicut

q uia P quod >]/ d.

civis •\> 'viri

certe v d.

puto "vj/ d.

et V et ut

ab P et ah

regna tulerint v regna tulermt \ reg-

niini tulerunt

fuerint u, -^fuerunt

meum ftatum v d.

cum tu y iômodo

CEnomaum -^ OEnoma ut

quam tyrotarichi patinam 4' quatirotaricha paura

nunc V Nec

dicendi v dtfcendi

apud eos v d.

Tum enim v Tamen

rem habebas u harebas

quaefliculis V v,^ quafinuculis

faciebam v,-^ faciehat

tam ^jamTemperius P temperancius (fup.

linj

revocare, feram P referatn -i^ revoca,

referam

Volo V Ncio

fcribis vfcriBas

polypum Miniani v pifcis folypus mi-

nuvia

fimilera v fimilis

audebis v audebis ponere

fuftuli \fufuUfii

liceat V licet

veniie v evenire

redi 4' d.

Sellciana P 1]/ Feliciana

ell n f/? illorum ciborum

fannionum vfaveronum \ fannorum

fcio •\' fciam

ex quo vel v d,

certe \ d.

quadriennium -^ quadriennio

hoc V d.

videor v Videar

volent V vcl^^nt illi

cum P quando

p. 1.

225 28 refcripfi ^ fcripfi

— quo P ^«o^

29 nec V d.

30 afRrmatione v affirmatione mea

226 3 Vale P d.

5propterea \praterea

6 iidem •vj/ eadem

9 pulfus effet V expulfus \ expulfus

effet

>3 nunc V d.

20 id quod i|/ //^«<

24 exaruifiet v oratio exaruiffet

26 Ateriano P Athemano -^ Lateriano

27 jam 'zs^xi^fji.tvcii V d.

28 Minervam v Minervam docert 'videar

quando, ut -^ quomodo

3» iiluc P V ifios

familiares \ omnesfamiliares

227 1 provides -^ provideas

4 eam pulvinus v puhulus— Vale P V d.

8 reges tam v, 4- res gefia

II fuam V vy ^ tuam

12 primis ^ primus

14 obronio V fomtiio

18 Vale P V d.

20 Dupliciter v Dupliciter a te

21 jara V d.

22 velitem ^ vel item

26 ovum V domum

27 vitulinum witellicum

228 I cogitationeni v d.

3nos V d.

— conjecimus \ conjiciemus

4 infolentiam ij/ mokfiiam

5dico V duco

7 O-îf^^^tig V d.

8 artolagani P artolagini 4' arthtUgini

9 artis V ex a£lis -^ ex arcis

1 ccenam v d.

12 meus V d.

15 peramanter v prhumaniter

18 corpori \]/ torpori

»9 eluxi V elufi

21 comediiii Y v,\ comedam

25 fulmina ? Tum v fulmina \ fulmi-

natum

26 cum vero etiam v non etiam tum

2» '^^m.TrvyJia, v d.

229 6 Mugillanus v Mulgarius

7 Atratino v Attacino

8 Papifu V Papitii

10 Pap^fius P V Pupiritls

12 annis v d, \ anno



VARI/E LECTIONES.p. 1. p. I.

22Q IZ ccccxv V CCCXV 232 23

i6 infequuntur P -vj/ infeqmntur 26

21 M. Carbones m d. 28

24 et tribunus P tribunus

27 atramento P atra tormento 233 2

29 Vale P d. 4

230 4 cum eo 4' d. 9

5 differunt v dixerunt 12

8 non efl v nihihjfe 13

9 in Demiargo modo y trimino 17

forte ^ferre 20

13 ufurpata v ufurpato 21

H invitam w invtSiam 27

16 quia -v)/ y«8 29

»9 Anum f Annum 234 3

22 penicillus vfeniculus 5

23 peni V d. 6

25 multi P f, "4/ multis 8

26 ufus y fl'. 1

27 voluimus P volumus v d. 13

29 inquis ij/ /»^«/> —231 3 vocitatus K vocattu 14— num 4' »0K »S. putas P ^. »7

4 quidem t; ya«V 20

5 cum P quoniam 21

10 nec t» »? 25_ effe t; d. 27

II Igitur P ^rô 28

12 divifio P di^vifor 30— ineft t/ f«/« id efi 31

16 Et quidem P Equidem 235 J

— Et depfit s; d. S

17 Batuit P Baauit 7

depfit P demp/it 8

20 Lanuvini P illamim 921 Suppedit P Sujpedit âh al. manu) y

fufpendet

23 ac(poi; eii^ppjjji*»!! t(T») V </.—

— multa 4' f^^^ti 12

26 apertiffimis v, -^ apertiffime »3

37 crepitus v firepitus »5

ruflus V cun£ios

18 Honorem v Honor efl 18

232 I Papirio PtEto ^ L. Planco

2 fortalTe v fottaffe veniatn. »9>— Sed cum y Si tum 20

4 fylva y infua —8 arthriticum •>]/ architiricum 22

10 Vale :; d. 23

12 Rufum P Rufum 26

21 literis v d. ».

inaudiffe 4/ mandaviffe

eget j; </.

itare defifTe P ^]/ zVa redijfe v ita no»

rediffe

quid i|/ yao</

proficiebas t; conficiebas

ferre non pofTes vferipojje

aptius P t/, 4/ £/? a/i//»j

id V d.

aut t/ tf^

facillime v maxime

exiflimes v ne exifiimes

Etiam atque etiam ^ d.

reddidere ^ reddiderunt

nefcis -^ nefcio

legendo v d.

Ut P V (f/ tlt

quod ^ ficut

Epicureis 4^ Epicuris

ego 4/ d.

percuffus v perculfus

communitatem 4' comitatem

Fabio V d.

non V minime

tua V d.

judiciis ^ judicibus

Vale P t. ^.

harum v Utterarum

codicillis v codicilibus

fervitutem v virtutem

ergo Vt 4^ ego

Angar 4^ Angam

efl 4^ effet

priufquam v quam

Cytheris P 4^ Citharis

adfpeftabant P 4^ expeliabam (cwrt

puniiis et in marg. ab al. man." ajpeaabant^j v ajpedabam

os V a.

Habeo v Immo

interpretabere v impetrabere

ne P nedum

loquor V v loquor aliquid

quicquam P quid 4- quicquid

a mane 4^ amane

baro P V vero

effet 4^ ejfe

hercule P d.

aut V et

epulamur 4^ epulemur

joci V joci. Vivefelix,

Vale P V d.




L I B E R X.

Edit. Ollvet. MSS. P t;,-yl/

p'. 1.P- 1-

236 I Planco ^|/ 1. P/tf;7r(7 239 23 tributa v attributa

2 Et \ Etft parta -^ parata

10 mi 4' 24 aeftimata v exijiimata

I I reipublicaj -vj/ ^. 26 movere -^ monere

13 impotentiffimi v impudentijftmi 27 omne w omne tempus

— intemperatiffimi P intemperantijjitnt •— eft V enim

»5 nec omnino —— civitatis P d. 29 difcreparem v difceptarem

16 ac 4' '^tit — nec nunc u nec unquam— cum P quando 240 2 hs gentes v, \ agentes

21 tuum -^ unum 5 mutuo P multum v d.

^n I cum P tum 9 expeftatiflimas 4' fpeSlatiJJimte

•— etiam v </. 12 rempublicam v repub.

2 aliquanto 4' aliquando — aeftimandum v exijiimandum

7 nobis u a nobis 17 attulerat v, ij/ attulerunt

8 Furnium v Furium 20 accedebat P accedebant

II te V d. — tc V d.

^ putem 4' /w^-f 23 rempublicam v repub.

12 Vale «. </. 24 majori frudtui 4^ majorisfruûs

17 fentiens v d. 25 aut v et

22 unquam v, -vj/ nunquam 241 4 fic mihi 4 ^.

*S me t/ Z7^,* 5 pro patria v propriunt

26 meas v tua — et 4- d-

— Vale .; </. 6 Vale P V d.

238 4provincia « republica >]/ provinciain

13aut 4^ autcf/t

5juftitiam \ d. 26 quaefo v d.

8 mihi t/ d. 29 habitus v habitus eji

10 es V, ij/ <;^^T 242 2 in V d.

1 erga te v d. 3 et ages P ages

— tua V d. 4 et conful P V conful

w- aetate -v}/ ^/ /? /^5

tumo -4/ tua

H efle Y Jiudeoque habere \ habert 6 nulla 4^ ulla

18 fi i>y? OT^ 8 ea 4 ft^ci

23 probare 4/ <:/. 11 omnium v,^J/

omnium rerum

29 praefertim w prajenti »3 prasftitifle v prtefare

30 devebcata P v deje£la ^ rejeSla exhortatione v cokortatione

3' ad te V d. >5 prjedicatorem v pradicator

239 6 ftudiofe -^ Jiudio »7 perfecutus v conjecutus

9 animadverto P v animadverti 18 ipfum t; d.

II redifte ^ rediviffe 23 me V d.

13 pluriraas v quamplurimas 26 fruftu vfruRum

>4 a V a mea 27 velle V vcllem

19 admonitio v monitio 28 diligas V diligas. Vale.

yjQ hortatio u htrtatio tuo 243 ;jforte V d.



VARIiE LECTIONES.

243

24+

245

246

248

1. P-

10 complures v d. 246

12 mihi ipfe "?v, \ in/pe

— proficiendum P perficiendum v f>rO' 247

ficifcendum

14 expeditus volui \ d.

1 2 fuerunt Y fiuit

20 polliceremur y, \' pcllicemur

2 2 magiiis f d.

26 petenda exiftimarent ^ putanda tvr-

ifiimarentur

— Eliciendae P Allicienda

28 cum pluribus u ^/.

30 partiremur P -4^ pateremur v putere'

mus

1 elTet V etiam

4 boni 4' homini

8 quibufque -vj/ quibtifique omnibut

9 conveniret praecepimus ij/ cenvenire

praciperet

— potelt w <3'f^<'/^

15 paratifiimum v d.

16 certantem "4/ «r/<?w«

1 8 animo v d.

20 recufem v recufiarem

25 judicibus vjudiciis

27 qui t/ qui fiunt

28 nec i/ «ff ^*/

30 videtur v videtur. VaU.

2 lecipifie Y promifitfife (glofif.)

3 majus i]/ magis

5 pervidere t/, ^J/ praûidere

6 recipio P promitto(glofifi.) 249

8 veftra fufpicio v ?/(y?rfl confipicio

1 2 mihi P i,

— quod P id quod

14 a. d. P a^

1 5 Maias P Maii

16 ab P «

1 7 itineri P y, 4' »'« »//W^

1 8 genere P atate (in marg.)

1 9 fcis y putas

20 Vale P d'.

26 legeres v ^^^rî

28 habuiflemus u habuijfiem-

1 ab P«— cum u d,

2 tuus d.

4 mihi V </.

5fpem V

fipeciem

9 perpetuse v verê

1 6 efFecit vfiacit 4- (^"V

17 III Kal. April. ? -^ di

1 9 tibi V d,

22 es "vj/ d. 250

25 muneribus 4/ mulieribus

25 arbitriumque w </.

27 propter me u d,

—• adbibenda v adhibiia

1.

30 exitu t/, 4/ exiium

3 I copias V exercitum

3 obfidione «; </. >

7 eft f ^/8 conftiti 4^ confiituti

10 fuftincre u_/«/?;^^r<r

13 furorcm v fiavorem

16 neque t; nullum

—— nec t; nullam

1 7refiduam t/ ^.

18 fed t; d.

26 diligas » diligas. Vale.

3 affert v afiferat

3 cum P tum

5 minime i/ «/»«; efi

6 meminiflêm 4^ retulifiem

11 a. d. P t/ <z</

I 3 virorum et v d.

14 omnes v d.

15 Munatius P Nunatius v Minatius -J^

Mimatius

1 6 fciebat P ficiebat ofiendi vficiebam

1 7 Vorifidius v Varfiidius detulerat

— eflê t/ </,

18 Munatius V Nunatius v Minatius -^-

Mimatius

20 urbanum v urbis

25 eum t/ d.

27 cum t/Ta^

30 fecunda-j /ww

— frequens ^firequenter

3 quam v qumnfiacit

4 univerfus v d.

7 haec t/ d.

8 inaniflimis P t/ inanibus

9 fugacia -^fiuga

-— caduca P 4' ^^ caduca

10 maxime v maximis

— magnis t/ d.

I I quando P quoniatn

1 2 tu f d.

I 4 cognofces v recognofices

— cum P tum

1 7 T. Munatii v C. Minacii -^ T. Mi-

matii

19 April. V April. Vale

22 eflet V, 4^ efi

24 cognofcere v agnoficere

25difta V data

26 fummo t/ magno

28 confiderandum P t/, 4^ confiderandum

nobis

30 extrema t/ catera

6 etiam t/ </«

7 autem 4* enim

9 equidem multjs 4* <^»

10 reipublics P 4^ <^'



VARI^ LECTIONES.

251

p. I.

250 II

12

13

>4

21

23

2428

2

48

II

13

14

15

19

22

24

2526

28

29

I252

253

46

12

15

l5

»7

iS19

20

21

23

25

27

29

30

31

I

3

6

13

17

20

24

26

27

P- I.

igltur curam w a. 253 33quae P yK^ n nejue 3»

fcintilla v fcintilula 254 I

faftum : et v d. 4D. iii.Non.MaiiP ^ d.

fuccurreret v confuleret 6

Profeci P Perfeci 8

kvft 10

ex V pro 14

cunftatus i]/ contaBus 16

perfequi atque v d. 20

a. d. P ad 22

a. d. P ad 255 2

fubfequar v fuhfequemur 4follicitudinis \ foUtudinis

reperiemus v faciemus 6

vaftatione P devajiatione 8

ne P nec —is V d. II

eas ftatim v eis

»3quidem v d.

Flagitare vfiagitata ^

fe t> y^ dixit 14

eam v etiam 17

Ea quje fuerit, v eam queefluxit 18

huc K hinc 1]/ huic -—

ducet V perducet 20

cures, ut ante v cura ut a te

P4aii a|/ Maias 23

paffuum •vj/ paffus 26

ipfe V d. —recipio P promitto (fup. lin.J —celeriter v d. 28

confedlurum v confecuturum —confeftum v d. 256 I

cum V d. 3

fe V d. 4recufabat v recufahit 6

juvare v, ij/ tiuri —

officiis V negotiis

iidelitatem i|/ infideUtatem 8

focietatis P vfoaetate —Sex. Gaviano P f , 1]/ Segaviano

ad Lepidum v d. 10

cognofle P cognofcere 12

meam v d. »3

Lsevus P Lernus v hhernus

multo etiam magis v multa et magna Hetfi V et ^5

tamen P tJam (in marg.J 16poflet V poffem 19

non i/ in —contraftis v contratis 20

puto V 'video 23

con (li ti fle t V conflituiffet

Mulionis v Milonis

intra P inter

magnum ea v magnaque ejus

fentit V fentiret -^ d.

abftraxiflent v difiraxijfent

a. d. P «^

ibi V d.

a. te V d.

fatendum v faciendum

fummique v maximique

perficias v conficias

iftinc V ifihuc

vellemus v 'volemus

modo s; nofiro

habet v habeat

ad {q V d. -^ te

errare -i/ errarem

quis vy \> êmjam V d.

caufa 4' d.

enim illa v d.

vulgari v d,

hsec V d.

eum 4' ejus

fore V effe

certe v d.

eKe V d.

IV. Kal. Jun. ? -^r. v d. Jun. Vale,

haec V d.

levitate \ 'voluntate

quare v qtiafi

perditis ^ periitus

ei V enim et ^p ei et

Lepido V Lepidiaffirmationi v ^ affirmatione

haberem v me habere

fumma v fententia

in Ifara flumine v Hyfara fiume» -^,

Ifaram fiumen

ipfe V d.

maturarem vcnire v mature njenl-

rem

expeclarem-i/fpeaarem

pofle V d.

delibare P delihrare (a prima manu)deliberare cfecunda)

celeriter v tcmrn celeriter

fufpicabar ^fuppUcabar

eis \ -meifque

mifi 4' dedi

et P 4- £a:

Cifpio P Cafpio

Canidios v Candidios



V AKl JE L E C T I O N E S.

p. 1.

256 23 Rufrenofque P Ruffrenofqut

— et cjeteros v d.

26 tot civibus V d.

29 principes t/ /r/«f<'^/

30 fummas dementias et v maxima

31 prodidifrem t; /i^r^zV/^m

32 defuturum P v, 4' defuturam

33 \itY\d.

34 habeam P v habeo \ habebo

257 2 felicitate vfelicitati

8 meque y meque mutuo

10 excufem P v, v)/ excufes

17 obfervantiam v obfervantiam. Iteram

vale

26 fratri y </.

27 ne noftro v 'vejiro

28 te ex Planci v d.

29 fenatus-confulto \ fenatu-confulto

258 2 et quidem y equidem

— Vale. P ;^«/<f. ///. Kal. Julii

8 facillime nfacile

9 non 4' «^.

1 coegit 4' <:'>g^f

1 3 patientia v pertinacia

14 millium P »7///?^

16 falutariter t», \ falutari

1 7 Vocontii t> Veruntii

20 a. d. "? ad V d.

zz me V </.

23 ullus t; unus

24 omitteretur v, ij/ amitteretur

27 ad P «/ ^// rempub. 4* r^/«^.

3 1 facit t/, ^'fecit

259 I deduftum •>!/ duSlum

3 vivit ied v d.

4 Magno P Ego magno v -^ Et magno

. 5 veniebant v 'veniebat

7 extingueret v extingueretur

8 improbabam v improhabat

— miflbs P t;, 4^ dimiffos

9 vetaveram P veta^verant (a prima

manu) fvetueram (afecunda)

— militum v plebis

13 acie V aciem

1 4 copiis V copiis fuis

17 urbis 4^ vobis

20 mehercules v d.

2X exacuunt 4^ excutiunt

24 Allobrogum v Allobrogum. Vale

28 voluifti t; Wa/

29 videtur v non mdetur

3 1 indulgentia 4" diligentia

— Quod t; îdToM. VII,

p. I.

260 I gratas i/ gratias

z tui t/, 4^ tua

3 in perpetuum v d,

5 ego V d.

8 cafus V cafus eos

9 averfos v, 4^ adnjerfut

— poftem 4^ pofjim

10 hic t; ^.

1 1 aviditas v ajjiduitas

1 2 probari v probare

1 3fubfidia V prafdia

14 impetu 4" impetui

— parricidarum V paricidarum

17 bima P t; ^/a<« (fed " bima" in ora ah

al, man,)

1 8 exercitus ^.

19 nimium v d.

20 noftrorum t» d.

21 squo t; ÂT hoc

23 videbamus t; videbatur

24 literis t; </.

27 \\Xtx\{<\ys& \, literifque nojlris

28 quod ad 4^ quoad

29 quod 4^J'"»

30 ego V d.

31 quod V quod eum

32 hunc t; â^^/ f-aOT

261 2 id omne v civem

3 ex eo tempore, quo v e» turpe, qutd

4^ eo tempore

4 voluifiiet V potuiffet

5 adverfiflimam \ averfiffimam

6 maximo detrufum, P 4^ maximo. Et

rurfus

7 confilia 4^ conjilio

— etiam v d.

8 cogitationem v rogitationem

9 tranftulerint, exputare v tranjluleratt

explicare

10 mihi V d.

12 ille t/ ///^

— me ^ te

1 enim 4^ tnim 'vero

14 quantum 4^ quantam

1 5auftoritatem t/ auôritatis

16 duriore 4^ duriori

2 1 tibi t/ </.

27 iftamque v Itaque

— navitatem 4^ nali^vitatem

z6z I maximo opere v ?nagnoper«

2 quid V d.

— Sin V Si

4 ne 4^ w quid

Q^qq



VARIi^ LECTIONES.

262

263

I.

5

8

II

12

H1619

20

21

23

25

27

28

30

32

I

2

4

7910

II

»3

»5

16

20

26

27

29

30

264 I

4

8

10

12

»5

16

22

29

I

4

6

7

10

1

12

H»7

20

21

265

confecuti u/ecuti

poft v prater

etiam v d.

fore t;, ij/ //.

necefTe P necejjt! ejfe

ut %!/ ut hac

Calvifio V Clawjio

Dardanus v, ^ Garganui

Vale P d.

omittendos P v dimiltetidcs

illud V hoc

fpem V d.

viftorise v 'viiioriam

excicatum v exerdtatum

extremo P extremis

fin jam vfi

ut i^ Jijam

O mi V Sed mi -^ mi

difcas V nojcas

fis Y Jcil. V, ^ d.

meum 4' tuumpraepropera v, •vj/ propera

agitur V agatur

prastor \ praier

Utrum P l'erum

ulla V nullatn

prjetura v praturam

fequuntur P f, 4' ajfiquuntur

protrudimus v, ^ proiendimus

conciliandse v conciuandos

eam P :/, 4' pacem eam

reftitutura 4- rejiituere

efle d, 4^ <^«

qu2e neque v quod nullum

videbis v videbis. Vale.

veftrum P v uutim (in marg. <vel vej-trum)

vero P d.

enim ? v d.

X.\x V tu tamen

a. d. P «a'

Romano v d.

perferri 4^ prcjerri

Servio. L. Ca;far v L. Servio Cajar

vero certum habeto v certe kabeo

efiTet V d.

fi V cum

Vale P d.

cognoffe P cognojcire

certo P certe

nialint v malvermt

hoc tempore v d.

Pridie Nonas Quintiles P 4^ <:'. v

îinliles. Vale.

Septimo Decimo v Decima Jepfima

Hirtii v et Hircius 4 Hittius

p. I.

265 22 paffuum 4^ pajfus

24 Silani Py?/7. zV/aw vjed \> Silanii

26 arbitrabatur v, 4^ arbitrabamur

27 duas V </.

266 I contineri 4^ continere

2 quoniam P 4^ quando

3continebat ; neque u retinebat nihil

4 habere v d.

7 tranfivimus tranjimus

9 concurrit P v cucurrit

10 etfi YJed1 ego V d.

12 tricefimam-quintam v XX'3 quingentos v, 4^ d.

— ultra V ultimam

H circuire P circumire

>5 averfos v ad-verjos

16 aggrederentur v egrederentur

— efle V d.

»7 equumvequitatum

23 circuibantur 4^ circumioantur

24 vel v d.

26 complures v quamplures

29 eodem ^ eo denique

pugnatum v pugnandum

3' ea V eadem

rediit 4^ redit

— unde V ex quihus

33 fuarum v d.

267 1 prajtorianarum "2 \ prestoriarum (ct

prima manu) pratorianarum (aje»

cunda)

2 fexaginta v 4— A. d. xii. Kal. Maii, ex caftris. P:; d. \ J. d. XII. Kal. Maii

7 Caftulonenfis v Cajlinolenjts

— tenuit 4^ renuit

— nunc V d.

9C\\\\ V d.

difpofiti V dijpojitis

12 creberrime v celerrime

13 moveas 4^ moijeare

»4 videre v njideri

oderunt adeo v d.

20 tutum me vji/

22 me V d.

24 dilexi 4^ ipji

>~ mihi V d.

25 juffus V -vifus

26 eo feci v d.

28 dominatione v dominantt

— id V d.

30 quod 4^ quo

31 literis P v, 4^ littrisjuii



VARIi^ LECTIONES.p. 1.

z68 2

6

7

8lo

>3

>S

i6

I8

20

21

23

25

28

29

269 3

j7

12

»3

16

18

»9

20

22

23

25

26

27

28

29

30

270 3

7

910

Hteras t/ d.

Senatui v adfenatum

num V nunc

poteram v poteramus

conditione -^ condiSlione

pro concione v per concionttn

contentiones v\ conciones

quidquam putare v quicquam puta-

'vere

fim vfum

ftudeo V cupio

fim V fumQuod i|/ îdQuaeres v, 4- âs res

aeflimem v exifiimem

recefTurus Y v, \ difceffurus

in Italiam v d.

magis 4' d.

tali 4 tfî

mili

P mihi (fed in marg. ahal,

man," mijit") V mift

XVII P XII vd.

Vale P d.

coaflo t; auSlo i}/ coaSii

Kal. Juniis v d,

Bogudis \r Bogutis

bene v peneque

turpiflime v d.

loci \joci

prorogavit \ arrogavif

biennii v d.

Illa vero jam P Illud etiam

et P Hac

Pompeianum ^ Pompeianum ohjecit

quia V quidepreflus v oppreffus

conjefti P v colkai

abripcretur v, 4 arriperetur

defodit V perfodit

quiritanti P 4' queritanli

fum V fum inclamaret

etiam ? et -^, d.

in his i|/ in iis

auftionum V d. v auSiionem

objecit V, 4' ahjecit

prasftat P v refat

denarios v denario

quingenos 4 quingetitos

daturum » diSiurus

ullum ij/ ullammehercules ; nec v et mehercule

utpote V, 4/ ut puta

quoque v, -i^ d.

urfit me 4 ujftt

fibi V d.

270

271

1.

I T

12

13

Hi?»7

22

23

25

27

2

5

7

8

9

10

1

»5

16

20

21

26

27

28

30

272 I

3

5

7

8

9

10

»3

»?

16

17

1819

22

25

ullis u ////«/

debetis 4 dehitis

imperafletis v imperaffet

fi, quod V Sed quod \ fi quid

meav ea

quoquam • fupplicio -^ d.

Gallum Cornelium v Balhum

Corduba P 4 Corduh<s

Si valeo v d.

novem v quatuor

veterani v 'veterani milites

ego non v d.

diicufliflem v excejftffem

et Y d.

fimiles, palparer plane P dijfiimilis ei

parere (" dis"Jup. lin. ah al. man.)

Vfmul pahnarem aJ/ fimilis palma

rerum

commeatua P commeatum

verebar P njidehar (in marg. ah aLmanu 'verehar)

binis tabellariis P «^, 4' hinos tabella'

rios

impofitis P V impofui

Odlaviano v OilaTjio

ab omni v a

Lufitania legiones \ Lufitana re-

gione

concifum v confufum

Peducasum P Peduceum v Padercnm \>

Poducaum

Carfulenum P Carfuleum

cepiflet V cepffem

concifam v concujfam

*? d.

P. P 4 Pupilli

legione 4 d.

feptima v d.

defcenlurum 4 dijcejfurum

L. V per L.

fenatus v d.

volunt P V 'vuh

xvri V XirNeque 1; Nullof

autcm V d.

propterea quia v praterea

proximis \ promijp.s

nam neque u numnihil

ad me veniri P Utter.tj ad v.e <venire

quadragefimo v quartoomnia v d.

nuntienturi; nuncientur. Fale*

fi —— valeo V 4 '''•

eos V eas

Qjiq 2




272 27 Antonianos •\> Jntonios

29 fecundam P Al. quintam (in marg.)

30 Nam P iâm ut

273 1 deceflit P di/cejjit, ad eum conjluxit.

— * P XXX cohortes (in marg. al, tnili-

iusj

2 et equites v d.

3 his V eo

4 quod 4' et

8 reipublicae v pop. Tlom.

9 ofRcii V, -v}/ d.

— mutuo P mutui

1 1 utroque ^ utraque

13 fint ? /unt

16 enim P autem v etiatn

\ 7 abs V ex

p. 1-

273 17 digmtatem<l'

gleriam et dignitatm

1 8 perpetuo v perpetua

19 et ? d.

21 perfpefta 4/ /i?r/>/?î

23 D. XI P VI.

\ XII25 Senat. Pop. V pr. tr.pl. /e.

27 Si —— valeo t/ d.

— bene eft P d.

274 I civibus confervandis \ civilibus ob-

/ervandis

4 confcripti \ con/criptos

5 omiflis \ amJ/Jis

6 diflcnfione v de/en/ione

8 III t», 4. ////

9 Valete P d.


L l B E R XL

Edit. Olivet. MSS. V x},-^

p-

275

276

1. p. 1.

2 fimus ^ /umus 276 9

4 neqne v nullam 1

— mihi Y d. 14

5 neque v neque ullum 16

6 Quod P-(J/ôrum 1

7 atque -vj/ a/ —9 relinquerentur f linquerentur 20

11 reliquifque j/ f^/fr//f«* 21

12 Hasc fe f, 4^ ^'i?^ »»« 22

13 infeftatio v/(?<?«//o 24

15 interdicamur P 4^ interdicatur 2;

19 Succurret v Succurreret 26

20 expedlemus 4* expefiamus29

1 Cscilium 4- Ceelium 30

2 tempore P ;'« tempore z']'] 7

3 Pro Caffio et te P Et fro ie qutdem 9

CaJJi 10

5 refcribaiis v, ^/cribatis \ 1

invidiam 4" injuriam unquam

flatuerem v Jlatuerem. Vale

fcripfiflemus v, 4^ con/crip/i/femus

jam Vjam etiam

fimus v/umus

noflri t* Ko/?r» non

quos -x]/ ^«o^'

participes \ principes

nOS tUtOS y /«/ff

te P etiam v d.

poffe V, \ credere

nec quidquam 4^ nequicquam

credidimus v, -^ credimus

eft V ejjet

Vale P d.

Si vales, bene eft P 1;, 4^ d,

ztcvd.

lacefTivimus P f, 4^ lacejjimui



VARIi^ LECTIONES.p

277

278

279

280

1.

1 miraturum P minaturum

I 2 credidimus ^ credimus

14 doleamus v doceamus %}/ non debea-

mus

15 imperatis t/ ///;/>^/rfl//i

ig iracundiam v iram

20 non P nec

22 AtQ.td.QrQ \ decemere

24 noftrum v d.

•— eH V eji ab

25 liber v libera

28 nos 4' d,

I aftimemus v putamus

4 ut falva V fdlutaria

5 Pridie Y \ d.

6 Sextiles v Sextiles. Vale

10 ProgrefTus P ProfeBus

— Inalpinos P^ Tranfalpims

1 2 efficere v reficere

1 3 nam v </.

14 bellicofiflimis 1}/ ^f///Vo//J

1 6 facies •i/facias

17 ValeP^.

19 a 4/ ^(^

20 commoraretur v moraretur

21 tuto P tutum

22 rediret w veniret

23 a. d. P <J</

25 ea de te w eadem maxime

-— optabam P volebam v hortabar

26 Quare t» ^z/a

27 hortatorem v hortationem

7 fpem reliquam nullam P reliquum

nihtl

10 domminatu v}/ w^/a

13 cum V enim -^ d.

— hortatione 4' cohortatione

1 4 fcripfi \> dixi

16 et gloriam v d.

17 me cum v me ejfe tum

1 8 ipfe V ipfi

1 9 velim V \ velim me

20 Vale ^ V d.

24 Quod -^ îd25 te mihi u »j^ //^/

29 fenatus P et fenatus

— a. d. P w a</

30 xiii i/ 4.

— referre

\deferre

9 augendam v d.

16 cognofle «; </. i|/ cognofcere

i8 tamen u ?Wf

1 9 velim P Wo

p. 1.

280 22 publico P pri^vato (in marg. **fui-i

l,co"J

23 etiam eft ? ftt v, \> etiam et

— et darior v d.

—et adolefcentem P et me etiam adu'

lefcentem

27 tuos V d.

29 falutem vfummam

3 I audoritas v loluntas

281 2 proxime V /roA:?'»;5

3 atque animatus debes P fit anmustuus uti debet -i^ feu animatus de-

bes

7 tua^J/

tuus

— at ad te V ad me ut

8 fcriberem \ fribere

10 qui quid v qui 4' quicquid

— nihil dum v nondum -^ nihil

I 5 antea 4^ ante a

18 ardor 4^ amor

— odioque v odiumque

20 debemus, quid vfolemus. îd24 Fac valeas v, -^ Vale

27 auftoritate v autem

282 2 eum V, 4^ enim

3 elabatur 4- delabatur

^ te V d

5poflic V 'velit

6 perfpicere v profpicere

7 Neque hsc v A'Vr hoe

8 advertere F v, 4^ animad-vertere

— perfuafiflimum eft w/fr/wtf/?

— Lepidum t/ Aftnium et Lepidum

I 3 Regii. ti Rpgiis. Vale

»7 fi malle me P v, ^* ^^<^ /«»?^«

/V/ hoc tempore (non 'videantur hac

dici caufa ftmulationis) mallem ««•

hercule

22 quam potero v potero 4^ d.

25 injiciat v nunciata

— vacivitas P novitas (fup. lin.) \ va»

cuitas

26 commendari 4^ committi

27 parvulam manumpeditum u parvam

manum militum

30 difficillimo 4^ '/•

»83 2 fint vy««/

— fi recipitur v d.

3 decurfionibus v decurforibus

4 quas incurreret v quihus incurrit

8 imperari v impetrari

11 ne 4^ non

13 acceffi, H-S 4" a(ceff>ff"n



VARIiE LECTIONES.p- 1.

283 13

'5

19

285

20

24

284

5

6

7

10

1

1215

18

19

20

22

2428

2

3

4

9lO

II

»5

18

19

20

21

27

28

29

3«

32

33

Tantu.n P Tantummodo

nunc t;^"a« -^ d.

me V </.

fenferis ^ fenferis. Vale

Dertona P Derthoma v de Bertona

,], d.

D. Brutus ij/ M. Brutus

adhuc i)/ ^.

ejus -^fuis

deterrere v decernere

Pridie P //. ^ d.

finibus Stadellenfium P de finibtts

StauUenfum v finibus Cufiieknfim

-^ d.

epiftolas v litteras

Flacco 4' <*'•

T. Vibii V tuus

perfpicias v injpicias

tua P ijefira

Romam Pt^, ij/

Romteut V, \ d.

fafti vfraili

exillimant v, i]/ exifiimatur

popuii \> populi Romani

fit ? eft

ne V pro eo nt

fcribere v fcribere. Vale

fugiet -i^fugit

potui. Eram v, \ poteram

Caefari non credebam v d.

collocutus effcm P locutusfuiffem

Poftero P Pofiera ^ Pofiridie

acceptae •\> acceptata

fecit f, i|/ d.

iit \ ut

iit V d.

prius quam P d.

Jacet ij/ Latet

M. vd.

Etiam n]/ f^

pofiiet v poffent

ftatini V d.

Pollentiam v d,

eo V d.

Hora P Ille hora nona

equitibus P equitibus optinehat, Exquo

exercitum -^ d.

confidimus v credimus

fe V d.

dabitur v datur

concordia \ fidt

nihil V d.

et ab P cum

p. 1.

28; 34286 2

7

8

288

10

12

»4

16

19

22

2425

28

287 3

8

1

14

18

»9

24

27

28

67

8

16

25

27

289 9

290

'5

16

24

25

26

2728

5

6

8

reliquifque P reliquts

comparabant P compararunt

mihi V nihil

"O^yxvet V Oâvianus

enim v, 4' non enim id

diffolutum V confultum

exploratae vifloriae v, 4/ explorata

Viiicria

Mutina V, \1/ Mutina

tanquam cm.ixi^c^y(ta^ v tum quafi ani-

hilata -i^ Sejani acbala

videantur ^ ijiientior

conditione <]/ cundiStione

valde V, 4/ unde

iftic •4' fthuc

renatum P renovatum

retexunt \ retexerunt

fuperiora vfuperiores

ad V de

aciliora vfeliciora

ne extimefcani P f , •4' non extimef-

co ; in quo

Vale P d.

Planco V plura

perge -^ perage

et jam \ etiam

et quidem v equidem

opto 4^ exopto

follicitudinis \'foIitudinis

loco P locofuo

impedit v impediat

ejus 4/ fua

mea \ tua,

contigit V Roma contigit

cum P qunndoquibus P quis

eas V d.

ambitus •4' amhitu

extar P excitare (in marg* al ai. m,

'êxifiere'^) "^ excitari

Volumnioque v Vclumioque

fufpicabamur ^ fufpicabantur

indiceret \ induceret

vivo, imperatortm v uno impera»

tore

XI in Kal. Jun. v d.

Vicetini v, 4^ Vicentini

a te V d.

rempublicam v repuh.

inertiflimum v ineptiffimum

Jun. P Jan.

narravit P f , 4' narrat

fane \fanum

fed 4^/*




290 13

14

15

21

27

291 2

4

5

8

9

»3

16

24

25

27

30

292 4

6

8

10

13

21

23

27

6

10

1

13

16

21

22

24

26

27

293

-94

3

6

910

»3

17

18

20

21

veftrum P nojlrutn

nondum -^ d.

tuo V quo

ne 72^ /a

Syllanis -^, SHlam

habuit y haluerit

fcire u </.

Vale P .; d.

Eporedia P ab Eporedia v, -^ d.

qui funt v d.

folum, aut V folum locutum putas,

aut

queri P dicit queri

iidem v idem

de his "4/ d.

ita valde i]/ d.

enim P v, 4' etenim

praecipis. S&di -^pracipis ut caveam,

Sed

neque metuam V nec metuo

et i/, ^ fed

maxime P maxime conjiliis tuis ju-

mari, et

veflrum v nofirum

vobis i]/ nobis

Vale. Pridie P // 1- Pridie

Caii P C.fratris

fe V, \J/wf

Nutus tuus V Nutus <p Nitius

Vale V vd.

debebas v debebis

poterint V poterunt

Italia -v}/ Italiam

Eporedia P ab Eporeida i}/ </.

Narro v Parum

commode \ d,

ne y, t}/ «ca,

te V me

Sin P f , >|/ 5/ in

Servium v Servilium

non V d.

Vak P V d.

Id. Junias 4' ^.

quotidie ^/ </.

te V te fuhito

injucundum v nonjucundam

commune v d.

adeflet v adejfent

XIV Kal. Quint. -vj/ d,

&t V te

arceflant -4/ accerfant

ita V d.

hominibus -^ d.

detis "4/ <?(f<///»/

p. 1.

295 7

910

14

16

19

21

I

3

296

297

298

4

9

10

II

12

»3

»5

16

18

19

23

24

27

31

32

34I

91

'3

17

18

»9

22

24

25

28

I

4

3

7

9

12

»3

cum V tum ego ''

novi P novi aliquid

refpondeo %)/ refpondeam

praeponam P -^ proponam

ifque V inde

agnovi v cognwi

diligeret v diligenter

funt \ Jint

X& \> d.

Tarento 4 tanto

quEC P vel qua >

communium v omnium

faepe \ d.

tum cum V tum \ tum ettm

<()tX6in.<piifx,ivii fcriberem v, 4^ philofC'

phum en adfcriberem

fuit V d.

quam v quaft

putaram \ putarim

prjeter v d.

et V ut

multo 4/ multa

maxime -^ pracipue

iides -^ fide

confliantia v d.

facias v d.

fint V Junt

liquido v, v]/ aliquando

quidem v equidem

foleo vfoleam

amici v amicitia

Ex 4, Et

nee te v, 4/ nec a te ,

Matius P Marius

fperaram \>Jperabam

non V d.

artibus V rebus

potuifie V pojfe

cum P quando

contulerint v, \ contuhrunt

patriam •4' patrite

perinde 4^ proinde

vicerint 4^ 'viderint

re V fere

pofl"ent 4^ pojffm

civibus V quibus

Poflûm V Poffim

cum P 4^ quando

impunite P imfune

At V Ad

metu V metum

nobis P a nobis

Nullius P Nullis

defcifcam v, 4^ ^tfifam



VARI^ LECTIONES.

298

I.

14 oppetcndam P v appetendam

15 {\iccenknt. V fuccen/erint

18 probat t/ /rcâ/ar

28 Casfaris viftorias J/ </.

31 mortui P -^ mortuo

—Caefare, petenti u Cafari repetenti ^/

Cafari repenti

299 I quod Casfar P de/ar me

3 cos P «•o/â?

5 modeftia y molefiia

9 aliquis ^^ aliquid

P-

299

300

I.

12 lubenter t; lihenter

I 3dilige u diltges

15 Atticus -kj/ y^«/(?«/«/

19 vineretur ij/ wVîJtffar

21 confilio 4/ y.

— dando ij/ dicendo

23 eundemne 4* eundem

2 ego u a'.

8 quidem ij/ a'.

10 ignota. V incognita


L I B E R Xn.

Edit. Olivet.

p. 1.

301 2 nullum V, >]/ nullam

3 id eft, V et

4 vobis '4' fiohis

6 Manabat v, -^ Maneiat

8 comprefla P compreffum

— ad V id

9 tuti 1I//«/i^

10 Quanquam primumquidqueij/âw

primum quique

11 ut V f^

16 defcribuntur P 4' î/^"'^"^'''*''

fl02 5 fua P libertatis nonfua

— recuperavit 4' reciperavit

6 cujus P «^ cujuf V ejus

•— refigere v refugert

13maximas curs v maxime caram

14 valeas. P vvaleas. Vale

1 7effet 4- ^

18 recuperare P m/^^r*

20 nequiflimum 4 nequifflme

— occifum w otiofum

2.Z in 4^ contra

MSS. P i;, 4*

p. I.

302 24 communicet P communicem

25 aflentiente 4^ abfente

27 fenatum -i^fenaiu

— venire licet v d.

— enim P d.

28 a. d. P y ad

— &? in

29 quam paratus P quem apparatut

— complures 4^ plt^res

303 I fuo more v, 4 <^.

2 profici 4 profiiifci

3 ut w </.

— enim t» </.

4 qnse ti </.

6 poffint f, \ poffunt

— Nec P «0«

10 non 4^ 'vero

1 1 veftro P nofiro

1 7 fi t< fed

19 perditis P deperditit

24 prxRahuar P V prtefiaiitur. Vale,

26 primum v proximum



VARIiE LECTIONES.p-

303

30+

305

306

307

308

1.

27 pofuit P propofuit

28 parricidae V paricicia

30 furiofus \furiofum

1 fuit V, -^f eji

— cum P quoniam4 pollit V non pojjtt

8 dubitanter P v dubitant

1 1 interpretari v impetrari

16 difta P </(?rr^/a (gloffj

20 Quanquam P quam

22 quemque i|/ ya^wâm

26 nuUi \ nihil

zy concurritur v occurritur

30 in V d.

— Syriam \ Syria

31 quas nuntiantur i/ ^.

2 tam -^jam

3 Syriam ^^ <Syr/a

5 exiftimamini v exijlimavi

7 fama v d.1 Syria u Sjriam

1 2 habere P t/ */ hahere

1 celeritatem P celeritatem judicarentur

1 8 et copiis t/ ^.

21 belli V (/.

— reliqui P reliquum

23 Hirtius v d.

26 nifi u «0«

27 fignificat ? fgttifcarat

1 Caefar v d.

2 partim inertes v d.

4 confenfio 4/ confufia

10 poteris v poteras

12 fit t; ^13 ne 4' w «c«15 fi •\' ftn

16 Res P res enim

17 addudla difcrimen v deduSlacertamen

19 omnium v hominum

3quidem •vj/ ^.

5 noluifle ij/ voluiffe

6 Favebam et -^fa^veham etiam

7 etP d.

1 dum 4' d.

1 3 iftis -^ 'ipft^

— copiaeque t/ copiafque

17 Scelus y Cf//«j

1 9 cognofTe P » cognofere

27 propofno v pro pit^$.

— fumma \l/ Jummam3 facit -^fecit

5 enim 4^ autem

8 cum 4^ ^'Zc</

II ut w «/ ««

ToM. VII.

p- 1.

308 12 procedant vfuccedant

— te V d.

»3 non f/ ^.

21 fpe -^fpes

22 magnum 4^ d.

23 Lepidi 4^ Lelii

25 nuntio v nuntio proKUntianlt

26 Maii P V Maiis

27 omnes v d.

309 I titubatum P titubatum effet

3potuero \ potero

4 is P «/, 4^ d.

8 appropinquare v propinquart

10 arbitrabimur t/, 4/ arbitramur

1 viceramus v vicerimus

16 quidem v d.

18 quidem 4^ d.

22 hoftium V d.

25 Si valeo ? v, \' d.

26 Murcum P Marcum27 Viri fortes 4^ d.

— optimique 4^ optimofqut

29 Caicilius 4^ Calius

30 quatuorque fcito 4^ d.

310 I cohortatione v exhortatione

2 eft in te P t/, 4^ opus

i— firma v d.

5Taricheis v Caricheis

7 Si valeo V v, \f d.

9 et noftri et v eft nojlree

12 oppreffa republica v oppreffatn rm-

fublicam

H eduxerat v adduxerat

»7 voluerint P 'vokerunt

»9 meos V nojlros20 Habeo P t/, 4^ Habui

21 fum V d.

23 nullum 4/ ullum

25 exercitus P 4^ exercitum

29 animadvertis P v animaduerteris

3» M urci P Marci -^ Mucii

311 1 egerim 4^ egerit

12 Fac cartris 4^ d.

»5

16

21

23

25

26

28

Maii P V Maiis

Si valeo ? v,'\> d.

reipublica; v reipublic^ caufa

gaudemus v gaudeamus

vivemus v njiveremus

tenebris comperifti v tenebaris com'

parafihabebimus v, \ habetnus

ferviremus v, •\> fervi efjemus

illa 11 illa qucE

ipfe tuo V in petit»

R rr



y A R l JE LECTIONES.p. !•

311 30 (\m\\\3i V /imul

212 2 il&h^nx. -^ de bene

5 me i|/ d.

— ad 4/ a'.

6 probavimus -vV probahimuj

\ 2 non P u </.

— Corycum P v Corinthum ^ Coritum

I 5 Bithynia •J/Libitinia

— Turulius P Turillius

1 7 celerrime y celeriter

18 Laodiceni •v]/ Laudiceni

— arceflierunt v accerjierunt

23 millium t/ militum

24 riesATa» ^ V d,

25 tetradrachmis >}/ ietrachims

— triticum v, %]/ </.

29 Volo igitur vos P •<p Te 'uolo v et velo

30 nobis expediri P iter vebii expedire v,

4- iter nobis expediri

— confidere P coiijido

31 vale V d.

— a Crommyacride Y v ac Romani la-

cride

313 5ampliufque •\' amplius quam

9 rei 4* ^î gratia

1 2 profligata -v}/ profiigata

— cum quidem P \ quandoquidem

I 5 etiam Y v, \ ejfe

16 vobis v «0^//

17 quam valde defperaverint u dcfperO'

•verunt

1 8 et quidem P Eqiddem

1 9 fcripfi P fcripji, quam reuera furere

inveni. quod vero aliquid de his

fcripji, (a manu fecunda)

— noli : mira •4' noliJn iras

20 moverunt v, 4' d.

21 contemptione -vj/ conteniione

23 tum v tam

25 receperunt v receperint

28 pati V, -i/ putsri

— utile :;«'.

31 Quoniam P v quando

314 4 huc -v]/ i^tr

7 profpexiili -v}/ perfpexijli-

— dum :; ij'.

— venient 4' veniunt

9 confifus 4 confufus

— eft t- i.

1 1 habet f d.

23 exegeram » exegeras

25 reique n reipuhlica

26 aliter P f ^z//m (aliterfup. lin.)

30 Bruti f Brutui

p. I.

314 33 deleftus •vj/ deleRum

315 4 a Dolabella -vj/ </,

6 Antoniis t|/ Antoni»

I5 tua t< /ai

17 IV. P XIllI. V XlII-\>d.

— Jun. V Jan. -»1/ </.

— Pergae v Perge 4 ^.

20 Si valeo P d.

— ego 4 equidem

23 celerrime pofTent t^ celeberrime poffei

4 celerrime pojfei

25 et t^, 4^ '''•

26 ac divenditis t< d.

316 I primum v ob rem primum

— de omni re P f «^.

2 eflet 4 efi

3 complures v d. -^ quam plures

5proquseftor 4 quafior

6 Rhodum 4 Rbodium

9 confulibus t/, 4 «i.

19 omni V ejus

21 zm-phorum V, -^ amphorarum

22 cuni contumelia i^ contumelias

23 noftia i}/ z^f/^ra

27 in P (/.

— pravitate -^ importunitate

31 nec 4* ne

33 docebantur v dicehantur

34 ante ? ad v d.

317 I tanique 4" tantaque

4 five V fne

5 furore V furer

— potentia t^, -i^ patieniia

— antea P ante

7 veftra P 4 nofira

— noftro P ex nofiro

10 voluerunt v, 4 ôluerunt

1 Ros V eos

21 regio 4 mare

22 Cyprumque P v, 4" -^giptumque

27 omnibufque cum v omnibus 4* e«»«i'

28 provinciam 4 ^-

318 6 fuo 4 'J'-

7 profugifle P perfugiffe

9 k V ex

1 2 Laodicea t/ Laodicea

14 Quarto Pergae v, 4 ^'

17 Si vales, bene eft P v </.

— a. d. P «<s'

21 noftro V veflro

24 adeo V ideo

25 eft 4 '''•

30 vifere P v vidtre



VARIiE LECTIONES.p-

319

320

I.

30

2

5

6

13

H16

20

22

27

I

2

5

9

»3

»S

18

»9

20

25

27

28

2

4

78

12

H»5

16

»7

z6

322 2

321

10

II

13

H»7

18

etiam 4/ d.

erit t/ d'.

non 4/ «^f

ageretis i]/ egeritis

quam i|/ ûa

qui P y, -vl/ y///V

quin %!/ ^«/V

tibi 4' tibi omnes

quo P 4/ f»«</

tua V d.

Video P V quia video

nadum v naSlis

indodo \ doiio

rem minus probatis 4^ res minus pro-

babilis

folitudine P \ follicitudine

intelligam v intelligis

paucos \ paucis

Vale V d.

ea V d.

Animum adverti v, 4^ Animadverti

nunquam v nonnunquam

et V ut

gratiflimae mihi 4^ d.

fis i^ Jit

fed pax 4^ d.

deledlent P ^ dele5lant

ludis t/, 4/ Itidos

et P d.

Vale V d.

\nY d.

mihi V quidem mihi

Non efle v d.

verebar ut P Sed ne v, -^ verebar

ne

fugiet vfugarum

tuos 4- nos

Vale V d.

liters 4/ litera fuerunt

Sinueflanum v Sinuejfarium

diverforiolum v, 4* diuerfiolum

feret vferret

reddideris v. 4/ redieris' r> \ / ,

7TZ4V7K 'ZITf . -TmiTCaV V Ct.

poflum V pofjim

ut y »/ /a

etiam P d.

Vale t) d.

Caius Anicius P Caffius Canitius v

Caius Canaiius

G?t V efi profe^ns

ei V et

ipfe 4- d.

P-

322

323

32+

1.

»9

21

22

23

24

3

»5

«7

23

28

3

47

8

10

16

18

'9

31

325

326

3

9

19

22

23

24

25

27

2

3

6

9

>3

20

24

27

28

29

327 3

4

5

fenatoribus v d.

et V, 4^ e/ /^

Hoc 4^ HacId i/, 4^ d.

Da Valeas 4" d.

nollro 4/ r^y?ro

A. d. P Jdfenatus v fenatus autem

obtinerent v obinent

potefl: V poffit

excufes. P excufes. Vale.

Stratorius v Tartorius 4* Tratenius

eo P ea

funt ^ fint

Rerum P v Hic nova incipit Epif-

tola

mitti V d.

fidlum \faBumcomprehenderit P qua comprehen»

derit

A. d. VII ? JdFIquas V d.

fibi P d.

et V etiam

Sed melius 4^ d.

Stratorium P Traiierium v, 4^ '^ra'

iorium

potes. ? potes. Vale.

rempublicam v republica

Pinarium v Primarium

negotiaque v d.

noftri V mei

plurimum \ plurium

Facies v Facias

Pinarii v Pinnarii

Vale V d.

Liberalibus v Liheralius 4/ Trallibut

altero vicefimo die P alier

ipfo \ d.

Calvifii V Clavifii

a. d. XIII ? ad lO 4^ «^ 3

Januarii v Januarias

certa v certe

jam 4" ^-

illud P d.

caecum P t/, 4^ gracum

Etefiae v Ephefia

profequi v perfequi

tribules triiulos

tentaret v, \ tentare

conjeci v, \ confeci

primum ^ primus

ad illud P illud v d. ^ illuc

R rr 2



VARIiE LECTIONES.p. ].

327 10 tanta perturbatione v tantam êrtur-

baticnem

1 1 affert v defert

13 nos 4/ d.

1

magno v ut magm18 Lucceium P Lutium v Lucium

21 reipublicae v refpublica

328 2 Turius P Tutius

5 Rubellium P f, 4" ^tibelinum

6 oratione i|/ ratione

7 liberalitate n libertate

1 liberalitatem v lihertatem

13 Turium P Thulum i^ EroiententU'

rium

14 eos t;, 4' ^w a w?

17 te eciam v d.

19 ttvex

20 equiti Romano ^ 4* fjuitis Romani

27 Vale V d.

329 4 nimis v, 4 minu;—- Metuifti viderere 4* *'•

7 femper 4 d.

g id? d.

10 appellaretur v, 4 appellaret

1 H- S P ^.

— de H-S lacc P X.

14 cenfeo f ^-f/^^î

17 me V, 4 *^'

18 neque v, 4 '^*

19 facillimo 4/'«"^/''«'«

20 Vale t/ <^.

22 notiflima funt P d.

23 Populo Romano v republica

25 Gabinio 4 Gabino

26 quod defendiffct v d.

330 2 delefter v dele£ior

— puto V dubifo

3 eum tibi v hunc

— commendem v, 4 commendarim

— caufas P V caufam -i^ Caifa

6 libertos 4 Hberos

330 7 ent V /«m/

1 1 diftum V a te diSium

1 fcribendo P f, 4 adfcrihendum

14 tum 1> r2^;9I

1

illi V,

4'/^0

1 6 tum P t; rf'.

— ut P t/, 4 «' '«»*

— re P t; ^.

19 maximo v d..

20 Cura ut valeas P 4 Vale v d.

2 2 praeter v propter

— literas P literas defert

2"] poflim -^ poffum

29 detur V datur

3 1 oportebat v oporteret

331 2 im^xxdens -^ tu quidem impudens

4 diftinebar v, 4 dejiinabar

6 diftineor v dijiinor -^ defiin&or

7 videntur 4^ ^»

10 ut "4d.

1 ofRciis 4^ o^^/o

1 3Cherippus t< Carippus -^ Cerippus

1 5 mihi P d.

\6 zc V nec

18 neque 4 "e

24 Attio P An>hioco v jiîo

25 Stratorius P Antonius v Tratorius "4

Tritonius

— P. i/ ^«//0

— Lucceio P 4^ Lucio (fed e fcribitur

fup, c ab al. m.) v Lttceio

26 fum vjim

30 Lucceio P Luceio -^ Luccio

— obtemperavit v ohtemperawrit

33 arbitrarere -4 arbitrarer

332 3 etiam v d.

4 digni Y V., -^ d.

5 comparandi 4 comparmoranS

7 exemplo v ipfo

9 Vale V d.




L I B E R XIIL

Edit. Olivet. MSS. F P u,%f/

p- 1. P-I.

333 2 conftlterat P conjiaret 335 21

animi i]/ '^» 24

3 zvi V d.

4 accepifti P v recepijlt 25

5 tua P d. 336 I

7 quod 4' y'!"''^ 2

10 agam nunc. Ac P v,^J/

flâ«?. iV««f

ad9

'3

HPatrone 4' Patrono

Hi? vehementer \ multum

i8 fuorum vfocicrum 18

»9 Etiam 4' Eijam 22

Phsedro v Phadrie 24

334 5impediri \ impedire 26

Idem V, \> Eidem 27— ut V d. 31

8 fi jam plane tua v /ua phne

lO des humaniiatem v d.

— tuam 4^ ^' —H Patronis P d. 32

»5 orationem et 4^ oratienis 337 4

»9 quam u quanquam 5

20 contentionem generationem 6

21 eaeterifque v caterique —— deleftant, non v deledai. Nam II

24 Pomponium Atticum v Pompeium

Athicum

12

16

32 illiberalem P v liberakm 21

34 fcribas v fcribis 24

335 I v7refx.ynfûTto-f*c» v d. 26

2 Prius V Plus 28

6 Caio Aviano P Gaio Avicino 3«

— Evandro v Suandro 338 I

9 ei V paululum ei 2

10 ei P tfus 3— remigrare v remigare 412 interfit v intereji 5

»4 Vale V d. H16

FufiumF

V

Fuffium 17— unum F d. 18

— intimis P vicinis 20

20 Ipfum praeterea F Propttrta 27

Vale t/ </.

municipibus Volaterranls v munici"

cipiis Volteranis

meo i]/ </.

retulerunt v retulerant

nec in laboribus t/, i]/ laboribufque

funt P rt'.

in 4 '^-

Volaterranum v Voheranum 4/ Volater-

raneum

fecutus 4 confecutus

fcripta P î6ta

etiam P u </.

Volaterranos i» Volteranos

ego t; ^rô

opibus V operibus

facultatem P bonitatem (polejiatem

fup. lin.J

hoc P in hoc

Volaterranos v Volteranos

Volaterranis v Volteranis

eorum 4^ d.

poffumus V, \ pojfemus

Vale vd.

impedio v impedii 4^ impendli

pro V d.

Curtio 4* ûtio

Volaterrano v Volterano

amifla 4^ omijfa

dividatur v di^viditur

apud te V d.

cum V meum cum

Hoc V et ex

Vale V d.

OrC3E 4" </•

Si valeo ? v,-i^ d.

me et P d.

adhibet P v, 4^ cuihibetur

eamv ea

et V ut

graviflimam v gratijjimam

non V 'vtrbis noji



VARIiE LECTIONES.

340

p. 1.

338 31

339 4

8

9

10

iz

I?

16

17

iS

22

23

27

3

7

9

13

15

18

»9

24

27

28

32

6

7

8

12

15

18

21

341

242

343

23

3

6

1

12

14

16

'7

»9

24

28

410

»3

H17

exprompferis P v, •\' exprejferis

jd u d.

Cura ut valeas 4/ Curabo. Vale

P. Cornelius P Cornelius (Hic incipit

nova Epijlola)

quanto opere P quantopere

quam primum v d.

Galliam v Gallia

me 4' fio^

Atellani 4" ^tellnrii

efTet V eji

laborarem t» laborem

tuo 4' d.

fum Pyf7«

mea 4^ tnei

nos t; afOJ

erga P et erga

etfi i-yJ

me 4^ d.

habeam v Habebam

affirmanti v affirmanti arbitranti

plurimum v quamplurimum

fit mihi V d.

judicemus vjudices

cum P t), 4^ quando

Vale V d.

homines v d.

cogDofTet P t», 4^ cDgnofceret

filia V, -^familia

Laberio v 'Liberio

aeftimationem v exiftimationetn

et affignationes v d,

poterit 4^ potuerit

Albino V Albano ^ Albinio

Laberiana v Liberiana

fatisfecerit per ? fatisfeceris pro

mea 4^ ea

fua V fui

Bithynicae 4^ Bithynia

focietas P d.

maxima P maxime

primifque P v primis

filius, Men. P 4^ Memmiifilius vMeii

filius

Pupium P Pompeium

tueare 4^ tueri

iis 4^ d.

Vale V d.

eum V d.

de 4^ o-d

augerent P v auxerunt

focietates v focietate

caufa V, 4^ '^'

jam —— reipublicse v d.

p- 1.

343 22 mihi d.

25 promitto, in meque P ex me

27 cupiditate v commoditate

29 ego P d.

33 effec;{re \ efficere

34 illud 4^ d.

344 4 Vale V d.

8 non folum v d.

I I farta v facrata ^ fanSla

\Z CO.ifirtuot t/ conftitui

16 Mamercum P Mancium n, 4^ Mantr-

tium

23 eo 4^ d.

27 Casfium P Calium

345 I Bruto 4^ -O' Bruto

3potui -j' potui tibi

4 Fufidium v Furfidium

6 hanc i/, 4^ ««'s' hanc

9 praeterea v propterea

I 2 legatione y legione

14 id V ^.

I 8 Vale V ^.

19 Bruto 4^ D. Bruto

2! officii 4^ iâ/V

26 commodaveris t/, 4^ commendaveris

346 2 Titio P 4/ Titione v Ticione

5 P. P F«////«j

13 L. P^.

I 5 Vale V d.

17 Prscilium Y v Protilium \ Publiutn

Retilium

22 Hem P Sed v, ^ En

23 foliti funt V, \ folitus eft

347 I A;* ' £|Wov aêre ^^» ci« fu&Soy^» tV«-

9-6V 1/, 4/ (?'.

2 Audiebam P v Audiebamus

3'

Ay^KifASiW , JK* t/j ff-e i-^t^vui ih «7r*|

«;, •4' -^'

^

4 'Sli viîXn ciiasAtiys fAt^cMvoc P ^.

5 iidem me confolantur P t^, 4^ id me

confolatur

6 etiamnum P et inani

7 M^ |W«» Dtcarssêi ys >^ ««^««Js SiÂe(f«;j»

V, 4^ '^-

8 'A»âs (ff>^ fe|«J T<, xuf fosrefîvoiai TffV-

9-si^ f/, 4^ d.

10 Eug/^(^»' t; d.

I I M<£7zj a^cpirtjv, o?tg a^ ou/tm az(pos f d.

I 3 a«ji(o4 imtSoî^ ^ omtxru v d.

14 Aih eiî^ûetv, j^ i)'?reiôôv'i^f.t,lvuj K,Ûfvd.

17 comprehenderis t» ««//îf^mV

20 Vale V d.

23 plurimum ^'/^/«««f




347 23 cum V d.

24. optime V, \> per me

29 eo V, ij/ d.

30 quod V, 4' quo

3 I putabat V fulavit

348 8 arbitrarer P arbitrer

10 et libenter dedi P d.

11 id -^/ </.

I 2 mei i]/ «)M«7

I 3 eram •4' ^»'w

I 5 Diodoto P Doao (DiodoYO fup. lin.

ab al. m.)

18 PofTe P quod pojfe

21 multo V, -4/ ^.

23 id !^, 4^ id mihi

24 gratum. Y gratum. Vale.

25 Manius n, \ Mar:us

— Patris 4 Patras

27 venit u, 4 "veHi

28 Patris y Patras

— proxime v proximo

349 3 forte cognoHi v cognomjii

4 humanitate P £/ humanitate

5 per fe ipfum P ipfe perfe

8 poft mea "? praterea v, ^ poflea.

I I indigeat 1]/ intelligat

1 5 M. t; iW«m'

20 Vale V i/.

\ 22 ut 4 aut

26 Attico "4/ ^///«

3 1 enim %]/ a'.

350 4 non fumme P nijifutnma

5tamen P d.

7 utrumque v utrum

1 1 piane v praclare

1vale t/ </.

15 Lyfone 4 Lifone

17 etiam P 4'.

23 tuerere •4' ûere

27 intelliges n inteUigas

351 3 fludia fumma u, 4'â<2'''«'y«'»»»«

5 Memmius 4 Menius

7 adoptavit v adoptaverit

'— at V d.

1 poftea u, 4/ ^.

12 et voluntatis 4 d.

14 ille negiigenter P indiligenter

15 faceres •]> feceris

17 Vale 11 «'.

19 Afciapone P Jfcalpone v A Serapone

20 cum F tum P </.

22 cum F tum

26 Vale V d.

352 4 in f, 4/ d.

p. 1.

352 6 Cybirae * Tibur

9 fuis 4 <''•

10 in V d.

1 ejus V, -^fuam

12 Avianum v Amanum— Hammonium P Hamonium

17 z.x.t V d.

Hammonium P Hamonium

20 pudentem v prudentem

23 Manlium v Manilium

27 Manlium v Manilium

353 I familiaris \familiaritas

Manlii v Manilii

4 cui 4 alicui

S Manlium v Manilium

6 juveris vfciveris

9 Vale V d.

11 tuo F P t^ meo

H Coflinii V CoJJini

»5 Anchialus F 4^ ^nchilaus

16 neceflariis F necejfarius

18 etPiT'.

» fuum P d.

»9

— poilem P V poffum

21 juveris ¥ juverit

24 Va!e P d.

354 2 vehementiffime fuifle 4 <^

3 enini v d.

6 efle V d.

7 maximas 4^ d.

/ 8 potuerunt -^f potuerittjt

9 deponeres v poneres

10 me 4/ ^.

14 arbitrabatur %]/ /jr^/Vr«/Hr

17 Kni^cûe V nifi quia -^f ifque

18 confecutum v confecuturum

19 liberalitate ^ liberaliter

2D ut V et

— ut feceram 4^ d.

22 Vale V d.

24 Hagefaretus v Nagtrajetus \ Agijfa-

rettus

— Lariflseus F Larifaus v Lariofus -^

Lanjeus

— beneficiis 4 offciis

27 et familiarem ¥ d. P v etfamiliarem

meutn

31 te ¥ Je

— Vale ? V d.

355 3 quod 4^ quo

4 accepi, femper gravem v accepijfetn

pergra^vem

6 coniidere 4 coijidero



VARI^ LECTIONES.p. I.

355 7 et? ^ fe (fup. lin.)

8 magnum-(J/

tnagni

9 judicabat \>judicavit

14 Mindio P V Numidio

— Eli Y Eaveo-^ EUi

18 etv ut

24 Quod V Pre

25 M, V d.

26 arbitramur v arbitremur

28 bene v d.

3 1 cum \// iamen

~ illum '4/ ///ii*;

356 1 mea v fua

2 Vale V d.

8 vos foletis v 'voleiis 4' 'uc/fi/ it

— alio j; i» alio

9 Arianus P u Cymanus

— Hammonius P k Ammonius

12 {t V d.

— rem V d.

15 eft •4' //.

17 aliqnid Y v d.

18 multo P mihi

25 obtinente%J/ ohtiners

28 Vale P L a'.

357 3tamen t^ <r<ja/a

4 ago >}/ agam

6 mediocriter « </.

7 gratiflimum •^'^'•«/{^^^

8 te V </.

9 multo ^J/multa

1 2 ipfo Mefcinio v iflo Mejfmio

1 7 te t; in te

— quidem v qua:

19fatifdetur t/y«///J/f/

2 1 ineafque v in eafdem

24 fcripfi -^fcriptum

— id meque P id in me

27 jucundiffimo P v etjucundifjimo

— ad V d.

28 Nec 4/ ^^*-^

29 arbitror >]/ arbitrabor

— fuorum i }/ </ .

358 4 apud te 4' ^*

10 cum t; quando

1 videbitur -vj/ 'videbatur

1 2 fignifices t;, \'fgnificares

15 Vale P i.d'.

18 funt P V, ^ftnt

21 quam fcis v qua25 coeptum -vj/ acceptum

29 Expedlare ij/ expe£lant

359 5 patuit t;, 4//«r«//

6 T. P rf'.

P-

359

360

361

362

363

1.

6

14

16

»9

23

24

26

28

29

31

I

2

6

7

»3

«4

21

23

29

I

2

4

5

9

14

21

22

24

27

I

2

48

910

16

21

23

24

8

II

'3

16

21

22

forte vforte

plus \' poffum plus

an V a«/

velim V concedas

praee/ret ulli v pofjet illi

venire \ venit

continuo -i/ continuum

Teftametito v Tefiamentum

In t; vix

funt ii V fumptu

H-S XXX P t/, ij/ XXXftudiis -^f Jludio

pofiim V modo poffm \ nullam poffim

petiiflem P v, -i/ potuiffem

delituifle v delituiffem?

fumito V fummitto -^ fubmitto

quantum ipfum v quanto ipfe

me \' d.

quod P quo

quod auftoritate •vj/ d.

Vale V d.

Manlius P Manilius

Catinenfis P Athenienfs

quoniam P quando

dodlrinjeque v doilrinep

aderit v aberit

traftes v eum traSies

Vale V d.

perneceflarius v neceffarlus

addudus V dudus

cum P P tum

Clodios V, 4' Clodium

videar v 'videor

Sic V d.

ui? d.

patietur %}/ patiiur

Vale V d.

Otacilio i|/ Oiiacilio

fcripfi. Habet is vfcripfijii. Habes

Hilarus P Hilarius \> llarius

Demoftratus P 4/ Demonjlratus

Lilybetano v libitum ^/ Libitoni

Vale V d.

Caius Aveanus v Suavianus

praeter 4- propter

hofpitium t< officimn

Vale P V d.

quanta P quantum

num V non

revelli v repelli

eidem 4- ei

Gratiflimum 4^ Gratum

fibi f , 4^ </•



6

7

91

i6

V A R I ^ L E

p.' 1 •

363 2 2 Vale P t; </.

24 Caladlinum v Calatinum ^ CaJaili-

tnutn

26 delata -i/ relata

364 4 vehementer gratum •4' vehetneittl/-

Jtme gratum etjucundum

5 Vale P V d.

9 t&. V d.

10 jam inde u d.

1 1 Bruttius P Brutut

14 Bruttius P Brutttt

1 5 Vale P u ^.

17 Titurnia v, 4/ Tiiurina

18 Titurnius « Titurinut

20 fibi %!/ d'.

23 adjumento w d.

~ Vale P V d'. -

24 fuifle -if^fore

365 5perneceflarios v necejfariot

multas V multit

hasc V hoc

Vale P ., ^.

Lucceii P Liicii

Lucceium P Luceium

1 8 jam V tamen

19 liberalitate •^/ //^^r/«/^

2 1 per te 4' d.

— Lucceio P Luceio

25 tuis V d.

366 2 Lucceius P Luceiut

7 Lucceio P Luceio

8 fatisfaftures u/atiifa8urut

10 te v </.

1 1 Lucceii P Luceii

1 2 Lucceius P Luceiut

1 3 aut « et

1 5 Vale ?:;</.

18 tamen v jam

1 9 ea caufa v mea cau/a i^ ra:»/«

— declarare v declamare

22 cum P tum

27 negotia v d.

367 3Vale P V a'.

5tuis F P tuit literit v tui

— familiariffimi F v/amiliarijpmi mei

8 tamen F tum

\o negotia F negotii

12 gratiflimum F d.

1 3 ipfe F ego

14 idque

—— rogo ^' ^«

1 5 Vale ? V d.

18 Anchialum >]/ Anchilaum

25 dubitabat P dubitat

368 2 Zoilus P Coilutv Corlut

ToM. VIL

C T I N E S.

p. L

368 8 Vale » </.

12 folum V d.

18 Vale V </.

24 primus P 4' primum

369 I conftituta 4^ ccn/ecnta

3 Vale t; d.

5 Quintus ^ V d.

Sexti filius v Sextut tibi

10 unquam F nunquam

1 peto F cupio

19 qu3e F P K qua

20 Patris u Patras

22 quodque maximum F P quoq

maximus ^ quoque

370 I omnique F P omni

3ex niea 4^ pro mei

4 te V in te

13 Vale .. d.

'4 Regi il/ M. Regulo

15 Licinius F Luciniut P Lacinius

23 Vale P V d.

371 2 Lucio P y, 4^ Aulo

6 enim «; autem

7

912

372

373

Pariana P Pcricina ^ Patriana

1 3 commendarim v commendavi

15 Genucilium v Gemicilium

18 funtF Pv/»/— mea u magna

24 commodes «; ^.

25 focrus \/ociut

27 apparitione F P t; apparatione

28 Vale P « ^.

3 reP te

— Anneix P ^«/« t; Manucii

4 M. Anneium k Manucium

6 voluntatem -^ 'veluptatem

8 Anneium i- Manucium

9 petentibus ij/ polentibut

II in V ^;

1 6 fuit t; tion/uit

1 8 tuo v </.

24 Anneius v Manuciut

29 tuum t; d.

30 Vale P t» /2 Cluvius P Climiut

4 habet 4^ habeat

— meis V eit

8 nolim P 4^ ôlkm— Mylafiii t; P/^?//

9 Alabandenfes P%J/

Alabandes v AU-bandis

10 ecdici Mylafii v eolici uUat 4^ cedici

Sff



V A R l JE LECTIONES.p- I.

P- 1.

373 13 A^nhandenfes V. -^ j4/a6aKdes 376 24 verbis i^ d.

— ecdicos V eolicos — plane P d. (fed addilur in marg,)

14 mittere v d. 25 et F ut

•~ Philotes xj Phiktios \' Phtloties — ell 4/ quidem efl

—VTToî-yty.M V d. 26 Laenium F Lomium

1; hae V ^..

27 cum F tum

17 folvac • pecuniam v d. — plurimis 4/ pluribus

18 Caunii P Canini v Canuvii 377 I confuetudinis F confueludinetn

19 Id habuifle >}/ ^. 4 de P t,, 4^ ^-

21 depofnam V po^tam 5 atque etiam F atque

— ufuras V ufuras 6 habet F d.

22 conferventur v confervent 8 cognofces F cognofcas

23 noflri -4/ d. — te P ^.

24 is 4^ hls 10 Vale P t, ^.

26 Vale P t, ^. 1 4 eflet V efi

374 4 Anneium^ Manucium 16 quoque v d.

9 Ciliciam f Siciliam 17 quje fecerls t^ </.

10 Anneius t; Manucius -^ M. Annetus 1 9 Nero t; iJfro

II et P «/ 2 1 NyfcEOS V 'vifcos

1

3 Sardiano \ Sardiniano — Nero y 'vero1 5 Anneii v Manucii 23 Neronis v Varenis

19 Vale Pj;^. 24 Strabonem v hic incipit nova epiflola

21 Lucius V A. 25 caufam v opera

— Cuftidius P Cuflodius 26 nec 4^ ne

— tribulis v tribulus 378 6 etiam v d.

25 aqua i; aûe — Vale V d.

375 3 familiarUas ffamiliaritatis 8 Terentio v Thermo

4 ejus vm 14 cum V d.

6 ut P </. 16 manfuetudine u «»/«£/«<//«*

7 impetret F impetres 18 \itvet

— ut "4/ ^/ — hac laude Hifponis v hanc laudem dif'

8 apud-t, ad ponere

— te vehementius ^ d. 22 ornaris v ornaveris

9 Vale P V //. 27 effe V d.

10 Munatio P Numatio — Vale V d.

1 1 Lucius LivineiusTrypho v A. Li-j/i- 379 I Propr. 4^ d.

neius Tripho 3 veflrae v nofira

17 perfpicere •4///'c/^/Vfr£' 6 moveret -^ moneret

23 Vale ? V d. 8 hoc v d.

24 Tito P Cito — animi v cum

376 1 inftituerit •v]/ infiituit 10 faceres -^/facies

2 erudito t, adolefcente erudito 1 5 cum P 4^ quando v quo

3 Nicsenfes t; Micenfes 1 7 te rogo atque v d.

8 plurimum v primum — oro V exoro

— {olv2.iur vfol^vantur 1 8 tegas 4^ regas

— Nicceenfium v Micenfum -^/ Nicenfium 19 ValeP V d.

9 Vale ti d'. 2 1 mea F d.

II Et P t/ i?// 23 Artemonis v Artemone

— Atilii -4/ ^;;7/ 24 eum P tum

13 te 4' ^.

— vehementer F d.

18 Quintum P d. 26 pofleaquam 4^ quam

ig cura v d. — facere coepi F d.

20 Vale v d. ' 38C I ifla 4^ te ifla

23 Laenio v}/ L««o 2 propterea v praterea



VARI/E LECTIONES.p. 1.

P- I.

380 ietF ? e( ut 383 2

4 declararis P u decIarahU

•/ ^

5 id eft u d. _— fi t/ etji

3

8 Vale P V d. 510 Gr&tx V Plurimuvt graice 6

. 15 tuis v/uis 917 reipublicas republica 12

21 referebat yy^r^^^/ '5

22 fi t^ </.

— utilius V melius 16

25 quas P ea qua v aq ue 22

28 veftris v nojlris —29 Vale P V d. 23

381 2 Mithres, eft P »»/,&/ heres eji v Mi- 24

theos ejl 25

3 Poftumi 4' Pojlimii 27

4 ipfum 4/ j/. 384 8

5 fui V d. 9

8 ad hunc 4' adhuc10 vulgariter t/, i^ vulgare II

13 Colophonio t/ Ca/f/,îj^;/'o »3

1 5 et vj/« H— Ut y «'. 17

1 6 cognovi f 4^.

— gravis v grauius >9

17 uti de fe t» /W^^ 22

21 Vale Pw^. 23

22 Servilio t» Sulpitio

26 ut V, v]/ in —— Ampio 1/, •ij/ Jppio 26

27 Ampium «;, 4' Appium 385 I

382 2 rebus F /'« rf^///3

3 Quod rogo 4" d. 4

4 Vale V d. 6

5 Servilio ^ Sulpicio 8

7 erga 4^ /'« 12

9 cum F d. 14

10 Agufius F t/, 4^ Angufius P Agrifius 18

— illo F /'// ///0 241 1 periculorunx 4^ «^. 26

1 2 meorum v d. 386 I

— a me v tamen —13 ei F P ^. 6

15 hanc 4^ hanc meam 7

16 ufu F »!/ /</a/ 9— Vale P t; ^. 10

1 8 Casrelliae F Caie Arelie P Senhliê 12

20 mihi V modo 13

22 Meminifte tamen F ai'.

23 Caerelli^ F Carellia 'S

26 pateretur F /«//^//<r 16

28 hoc 4^ hac 21

383 I Vennonii F Nennonii -^ Vtnonii 24

CasrclHje commodandi F 4^ CareUiee

commendandi v Ceefellia commendare

interpretabere t> impetrabere

ejus F kujus

CerelHre F Carellia

Vale P V d.

tuos F nos

Antipatro 4^ Antipatre

certe ^ v d.

perfuadeo v perjuadebis

A P t/, 4/ </.

poteft F d.

ut F ni

pofiet ^]/ /fl/^/

quin V quid

Vale t/ d.

obfervantia v hene^volentia

Vale P t/ ^.

T. Titio T. F. Legato P i^ Phi-

lippo Proc.

valeat v njalet

debeo 4- doleo

mihi V d.

minus v nimis

A te idem V flf eidem

quorum v âreputat V putet

pergratum 4^ pergratum atque jucun-

dum

Vale Y V d.

nihil V nihil mihi

cum V quajt

vobis ^ d.

Valgium t/, 4^ Valigium

a vobis V nobis

arbitrabor. P arhitrahor. Valete

inter 4^ '«

reliquo v aliquo

M. t/ hic inapit nova Epijlola

ejus P tua

Dionyfius v hic injit nova EpiJIoIa

meus 4^ d.

Naronse v Verona

fummo me v Jumme

Vale P V d.

Sicyonius v Sicronius

contingit P t/, 4^ contigit

in hofpites v etiam bojpitis

prajter 4 prrs

et colit P colit

aditum P d.

munio v minuo

ut eum V eum autem

Avianum v A^vtnium

Sff 2



V ARl JE LECTIONES.p. I.

386 26 gratiSimo •\> gravij/im

— quam digniflimos v d.

387 I majore v a majore

p. 1.

387 4 Hoc rogo ij/. d,

6 Vale P V d.


L I B E R XIV.

Edit. Olivet. MSS. P u, vfi

388

1.

3

»9

perfertur v profertur

eflemus v Jumus

aut V d,

labori :; operi labori

fed tamen, fi v Si tameti

tribunos 1]/ tribuni

385 3 fecum n]/ /^''^^

— et adhuc retinet -ij/ d.

4 deferto t^ ^.

— Hifpo V Hipfo \' ipfs

7 iTi V d.

1 1 ea -4/ ^'

13 fitis, vo\\n tKe V ftt voluijfe

15 vicum y vitum

— venditurum P u, vj/ vendituram

1 8 ne :/ K^â^

23 et mediocri fortuna u </.

26 dic P V dicit

— Valete. D. y i.

— a. d. P ^<^

3Q0 1 Tulliols V ^/ Tu/io 4' TulUa

5quod V quid

8 video u </.

9 pra;flitifl"em ^ prajlitijfes

1 5 tuis -vj/ <^.

j6fubleventur 4' /«^/^^^»/^?"

1 8 Vefts P ^, ^l/Vejla

.— dudla w duilus

— Hem y ^« >]/ //f»

a I Quod V ^ce

p. I.

390 22

26

27

391

^92

31

3

5

6

7

8

II

18

19

22

27

29

46

7

9

1012

»3

»4

»5

area v arca

partem te t- , ij/ /^r/^

fin '4/^?

reliquias tuas mifera P \ reliquas mh

feras v reliquas miftrias

video ij/ videor

ut ^ ne

aut—— fcribitis 4' d.

mittatis V mittas

mea valete 4" ^-

A. d. P t; ad

Tullius S. D. ? d.

et—— fuis V d.,

moerore 4 dokre

conficiar v, •4' conficior

fuaviflimis v fuaviffma

liberis P verbis (a manu rec.)

Inimici v Mihi inimici

his V, 4 d.

DfXA^Tp^ V Defipo -^ Clijfppo

ad te -^/ d.

Dexippo V Defipo 4 Defippo

quoque ita i]/ ^.

mifi y a//?

audiam v audias

Cumt/

S/»te V, 1]/ ^/

Si vos V d.

opus V d.

fummum v adfummum



VARIiE LECTIONES.

393

394

395

1.P- 1.

1 7 rem v res 395 25— expeftare \ JpeBare

20 Vale Dyrrachii ^' d. 27

2 1 Dyrrachii v d. 28

25 funt vjint

396I

26 cum aut V qaia ut 3

28 cupidi fuiflemus P t^, >^ cupidusfuij 4fem —

31 fm v, -4/7? 7

2 homines P v homines quos —3 fervjvi P •>}/ femper fervivi v femper 8

fervavi II

5 prae P v pro 12

7 offLCiXim(\\xe V hofpitiumque 17

9 Brundufio u Brundufium- '9

— a. d. P ad

— Maias -v^ Maii 20

10 Cyzicum P ^/ Cyticum v.et Ciricum 22

12 animo v anima 24

14 rem y d.

^Jpem 3972

17 deeft t; non ejl -^, eji 41 9 Ifte t* /f /A/ 5

fit •^fiC 7

20 meo J/ wo /^/?ô 92 1 egeris v agas

28 nos V vos 10

29 funt. Tu quod vfcitu. ôd II

31 Te&.svfine »3

34 noluerunt P voluerunt 18

I viximus v vivimus 21

3 animam f animum 25

5 non t;, 4' ^. 398 4

6 Philetserum v}/ Philaterum 7

7 impediebatur y impediebantur 8

— hominem fidelem:;

d.10

8 omnes. Pefcennius u, 4' omnisfpes. 13

Cennius 15

10 quoad P quod v quo 16

14 Maias^J/

7^/», 19

15 M. D. v.d. —16 Tullialuxt/ 7'«//<7/rf 20

21 mihi :; ^. 21

26 etfi V et 22

27 venimus P v veniemus 27

28 rem -^ rempub. —I com no-.o f -4/ ^«w commoda 399 I

5 noltruni 4' »2/?^»* 2

6 fal^'i 4' d. 8

9 e: optlluiTia 4' d. —10 r- ît^î V valeatis : Vahle 10— .. d,. P <7^ —16 agit V egit 12

21 et te miferrimam v ex te tnferrim »5

Z2 id quod v idque 19

XsA;}» kxôclov V, "4/ (/.

fum £y d.

fatisfacias ?fatisfacies

eam u ea

fcripfi 4/ confcripji

quo 4^ ^«fi'/

fortiore f, \fortiores

cognoflem v, \ cognofcerem

noftri V vefri

Tu P 4/ t//

viliis iis V illis

Eiiam atque etiam 4^ d,

III P V F//

de Csfaris 11 d.

Vale V d.

Junias P 4 Junii

M. D. V </.

e «, '4' ^.

Tulliae v Tuliolcs

Quod P V îdfcribi V fcripfi

fuit ^ fuerat

VII Id. Quint. ^ </.

Si valeo P i/. v, ij/ 5/ w/(ff, ^^/?e

^// ; ego bene valeo

Junii "4/ Junias

effe u, "4/ f/?

Ciceronem u certiorem

quod nos P ô/poflimus :/ poffumus

Brundufio -^ Brundufi

quies t; â/

VI 4/ ^//

Pater v Patri

Suavifs.

——D. 4d.

eft :.i.

Etiam -^- Etjam

intercludamur u intercludatur

vos-J/ 1^-

Quor odo P 4 ândovobis J/ «c^zV

praediis k prafidiis

t9iv d.

quam fsepiflime t/ </.

agatis V agitis

pater -^frater

VIII Minturnis 4"'''

opus V d.

Sica 4 «^/Vf^

X1 1 V, -i^ d.

Kalendas Quintiles -^/ d.

Si valeo P t]/ '^» vEgo.valeo,

veftras v tuas

ut ii 4^ *^' î



399

400

VARI^ LECTIONES.I.

20

22

I

Prldie Jan. -^ d.

Kalend. ? v Non.

Si yaleo P « </.

aiFe(Elus v affii£lus

— ut 4" ^^

2 Vale P d.

4 Tulliolae v d.

8 Mihi pofle -i^ d.

1 video \ 'vides

12 Roma V d.

13 cum P tum

1 5 rioftris \ vejlris

17 velit"s t; voletis

19 prsefidium v, •>)/ pradium

20 Philotimo '4' Philtimo

22 ix-^mi— Formiis P Formis v, ^ Febr.

p. I.

400 26 Quod «; îd28 ne V ^.

401 6 ibi P (;,-«J/ ibifac

7 commorabimur y commoraluntur

8 fi t/y^.a'

— balineo ? v,\ haJneo

—- ut fit u, vl//af a/

9 vidtum V 'vitum

— Kal. Oaobr. -^ d.

10 venufino w 'venujio

12 Si valeo ? v d.

1 7 Si valeo ? v d.

20 Kal. Septembr. •]/> d.

402 2 Si valeo ? v d.

7 D. Sext. \ d.

9 Si valeo V v d.

1 2 Ilatim V </.

—- ut y </.


L I B E R XV.

Edit. Olivet. MSS. P u, n|>

p-

403

404

1.

3 SI—— valeo V d.

8 certiflimis v certioribus

17 A. d. P î

1 8 Ciliciam P v Siciliam

— et Cappadociae -i^ e Cappadocia

1 9 Tarcondimoto P Tarcodimoto

20 populi Romani v reipub.

21 Orodis V, -4/ Ororf'/

I Tyba; v Tyhia

3 lamblicho P •>]/ lambico

4 noftrae i; < !/ .

— literse v et 'vejira littera

6 infirme v injirmare

1 ex t; /^-fa»»

1 2 hoftis t> honefiius

p. I.

404 1 3 cedere 4* credere

15

apud V d.

16 magno opere P \ magnopere

1 8 Nos V, -^ Fos

ig munitos v inimicos

21 obcaefatus v excacatus 4' occacatus

28 autem u, -vj/ «/

30 militum \ multum

31 judicavit >]/ /W/f^-u/V

32 permififtis P/ro/«//?/?/V

33 acerbitatem v acerbitates

34 imbecilla i]/ /OT^f«7//a

— Ut ij/ (2«/

405 I neque \\% v d.

7 cafurum v caufarum



VARI^ LECTIONES.p-

405

1.

8

1

>4

»S16

»9

20

21

22

30

406 8

10

12

16

20

21

27

28

32

33

407 2

3

7

8

1

13

»4

16

21

23

25

27

29

30

33

I408

5

6910

16

confuleinus v confulemus. VaJe

Si valeo P d.

meo V </.

ad u «3'.

a -v)/ <3<^

per Ifauros >}/ IJauros

per •>]/ ^.

fum t; </.

meam v, \' eam

maxime 4' maxima

adjuvari vjuvari

cum i; d.

eflem m f^/

adjunxifletifque v acûnxijfetque is

noftro i/ i;(r/?ro

et y, -v}/ rt'.

eflem v ejjet

locutus V d.

perhonorificum v, -^ honorifcum

ille 4/ illo

eft D rt'.

Ariathe v Ariarte ^ Ariarlhe

perturbatufque et v cum periurlatus

ejfet

occultata v occulata

reticuiflTent 4" renuntiajfent

ea, quae ^ eaque

audiente v audiebat audiente

fe V fed

avique P vfde atque ij/ atque

cuilodiaque v d.

tamen v d.

ut V et

jamV

d.egere v egeret

fed poffe fe v fi pojfe

ut V d.

cum P quando

et iter in v iter

veftro V noflro

falutem v falute

2l -^ ad

ut 4/ d.

fidei V d.

diligentiamque v diligentiaque

falutem y, \ falute

contuliiie v contuiiffe. Vakie

a. d. P ad

iique v ii quijam V d.

Armenicm v Armonium

CappauOLiani v Ca^padocia

habuiLet v habuitfe

P-

408

409

410

411

1.

18

20

22

26

41

»5

16

»7

18

25

26

29

4

7

9

13

18

22

24

25

27

30

34I

2

3

4

5

6

9

12

15

19

22

23

24

25

412

342

4

5

6

9

14

»5

ut V d.

noftra j; i/ip/yra

Vale P d.

putarem v putares

Synnadis 4/ Sinandis

Anneio v Manucio -i^ Manneio

a. d. VII ? v ad FI

firmam -^Jummampopulorum

-J/ populum

fociorum v, i]/ et fociorum

comparaviflem v comperiffem

demififlem ^ dimififem

montis Amani v monitus amavi

me V d.

prasftanti P v, -^ prafentia et

ei V, -^ et

moratus P commoratus

Athenasum v Athenum

toto P tota

perfeci v perfpici

Antiochiam -vj/ Antiocheam

equitum meorum v equitatu majorum

1}/ equiiatu meorum

occidione i]/ objiclione

Amanum v manum

et peditatu v 'vel peditatu nj/ d.

utrique v ulrinque

fubvenirem v fubveniffem

pacare v d.

agere -^ d.

difcedere v defcendere

et V ad.

a, d. ? ad

cum —— 06tobr. v d.aliis Q^v ab aliifque

fuga. Eranam autem Pv, \fugerunt,

Commorin P Commorim \ Cominorum

Pontinio v, -i/ Pomitino

reliquiis v, 4" reliquis

Eletitherocilicum v Eluchero cilicum

iifque V his qui

incoleretur v incolerent

cum V ium

ad V d.

oppugnavi v, \ oppugnamus

ufufque V hifque

Tibarini P -^ Tebarani v Thtbart

in vicis v in-vitus

fic V d.

mihi V tibi

etfi vfi

ornafti v d.

decerneres -^ decirnen$

is V d.



V AR l JE LECTIONES.

412

4»3

1.

16

18

19

21

23

26

28

29

30

34

10

1

»5

18

21

25

27

3034

414

4M

416

2

4

78

10

II

17

»9

20

21

22

2;

29

I

10

II

12

»5

20

21

22

29

31

2

5

7

geflilTet u gejfimus. Et

Mitto t» ^.

et 4' ut

inimicum v d.

funt profeda v perfefla

idem Y vt\ te id

omni u //.

iis V d.

hoc w ^.

foit V d.

femper calamitatem v, ij/ d.

gloriam ^ gloria

ineft V eji

{xvd.

nefcio v fcio

mihi P d.

animadvertifle v animum advertijfe

exercitu imbecillo v exercito in beUo

ea fum \ cafum

animofque v animoque -^ animos quce

putant V putaverint

dev d.

ez V d.

de me v domi

et V ut

adjunxeris \ adjunxerim

geftas 4* <^'

ad te V d.

allegem v relegem

munus •4/ d.

agit V d.

fuerit vfuit

cum P V tum

tua 4' d.

tum V d.

cupierim 4' cuperim

Vale P d.

M. Jy.vd.

adminiftrare v adminijlrari

laudarem v laudatam

ix^d.

maluifti v valuijli

itinere v utere

praefta. v prajla. Vale

enim v d.

liquido v aliquid

omnes 4' ««"'

in qua v d.

ad me -^ d.

ti ? Ji nen (Jup. Lin. ab al. man.J

ob 4' ^»

tantum t/ lanto

verius \ d.

ignoro \ ignoras

p-

416

I.

8 de «/, -vj/ -</.

9 republica meliore 4^ rempuUieam me»

liorem

10 Vale V d.

15 pro j/ peto pro

16 tum mei v tum mejam ^/ cum meijam

17 fum -5^fm20 majora 4/ majorem

23 ut « d.

— Vale P //. (Hac et proxima Epifola

nonamJequuntur)

417 I fingularem v d.

4 graviflimae v gratijftme

5 eris -i/ fueris

6 Vale P V d.

12 te P :;, 4/ <^.

13 tua t; d.

17 hominibus t; his omnibus

22 finifti vfuifi

27 fcripfifl"e V Jcripfjfe. Vale,

418 3 Quando P ômodo

6 veftrum u t/^/-o

8 earum t< eorum

9 eft P :/, 4///

10 honorificentiflimum t/, -vj/ honorifcen^

tijjime

12 omnibus «; <^.

22 Vale P d.

28 Itaque v Ita

419 1 cum ftudiofe tum v, 4/ cum ftudiofet ac

2 malui t; d'.

4 accedit v accedat

5 geris V, 4/ ^^r/j

9 ipfos Etefias v ipjas Ethefas

10 ValePd'.1 3 pro tuis t/ d.

173 teque t/ <7/â?

2! cum P V quando

26 magnus v d.

27 Vale P t; ^.

420 4 confulatu 4^ conjulatum

— perfpicerc v perfcere

6 navare v majorem

— vero t» non

8 confulem v confule

— adolefc .intis v adolefcentia

10 nt V d.

I 2 incidit 4^ incidi

I 3 rerum gerendarum 4^ d.

>

— confulatum v d.

16 pl u rimi s t; plurihus

— honorificentifiimum v honorificentiffme

25 noftra v d.

27 Dignas res eflTe v Digna res ejfet



VARI^ LECTIONES.p- 1. P- 1.

420 27 Dignas res elTe v Digna res efet 423 30— cognofces v cognofcas 3'

28 iis y his 32

421 2 omniaque v omniaque quee \ et emnia

quee —33

5 Marcum P d. —9 quod te v, -4/ d. 424 2

10 profecerunt -^ profecerint 3

1 3 mi convenire ^ mecum venire 5

14 jamdiu P v tamdiu 6

16 de rebus v d. —20 non V d. 7

22 fcilicet P V fcilicet uni

28 Tertium 4^ Cerium 8

31 magnopere v d. —422 2 utvet

9

fujiinere pofjis prope 10

8 fuftinebis v d. 1

9 Ut u f/ —1 1 voluit V, 4' volunt 12

— Hoc V Hac 16

14 eH V d. »7

1 9 tuo V d. —20 faavitatis et dignitatis conftitutum v 20

fuavitas et digniias conjiiiutis 30

25 noftrum ^ mjier 425 3

26 pertinacia P In ora Codicis additur 6

" netia^'forfan pro " necej/aria^* -^ 7

necejfaria 8

27 fuifte V d. 9

29 item 4' iil^^ 1

30noftrum v nofirorum 12

423 I definiri v, ^ defnire »3

2 praster eos ^/ pratereo 14

3quam v d. »5

— imminutam 4' inimicem

5 reliquiis 4^ reliquis 18

7, Equidem v Ego quidem —8 meam conjedturam v d» 21

10 vifti P V 'viiiorics 22

"— pofitum V, •l' propoftum 34—- arbitrabar 4^ arbitrari 28

14 interpofitus annus alios v interpcjitis 426 4annis aliis —

15 induxit——-alios y </. 6

16 culpam V culpa 7

ly enim 4^

^ 8

20 diffimili v admajjili 10

tz piofpkere V, ^ perfpicere »5

23 arbitrabamur 4^ arhitramur 16

27 pro tua V d. «7

28 {i i' d. —ToM. VII.

expe<Sandum v expetendum

primis 4^ preximis

Luceria P Nuceria (fup. lin, a ft»

cunda manu) 4^ Niceria

paruiiTem v paruijfet

retinuifiêm v retinuijfet

Vale P d.

haec te P t/, 4^ hac

oppreifit P «, 4^ operisjit

ternas 4^ tertias

quid V d.

videare 4" 'videar

Kxr «^ftiy (pociTectrlcbt u d, •\> r.HTH^nKi'

*»yTtxs

oixnnTiKoci (pxvTesffitci V d.

fpeftris Catianis v fpretit canit -^

fpeSles Cacianis

lufuber v d. •\> infuper

Gargettius P \ Gargatiut

HiaX» V d.

nominat, His 4^ nominatit

iis P y </. 4^ 'velis

de V ad

coepero P v certo ^ cer*

cogitare v cogi

vi 4^ in

Vale P V d.

offendunt v defcendunt

petafati P v pegafeati

alteras——breves 4" d.

"TmHTX TTipt TSrOfTUV

revertantur P v rewrtentur

cruditate 4^ crudelitate

combuftum v combujius

"jrîiB-iiiTrov TriXiui v d.

voMui P 4^ KaAoi/ iCj cuiTo euîrt*

Mindius v Nundius

pigmentarius 4^ Pigmetrius

a. d. P ad

Kalend. v d.

miferiis 4^ miferia

bonorum v d.

tCKiioTTCiitoi 4^ a^fietes TrlXti

Vale P d.

etiam 4^ aufem

(p''Vi»ôv •]/ ^xiS^êv «'Traoteîif

aliam aberrationem v oberrationm

Tua V eji

molefta eft 4^ molejiaffet

certi V certum

videor -^ -video

Catiana P «, 4^ Catina

regeram v regerem

ut Catium v Vetacium

T 1




V' 1.

426 19 hominum 4' hotninem 427 20 licentia v licentiam

21 omnibus v, 4' homtnibus 22 Curibus-4' curribus

23 TS xxXov y eivTe ctiîm v d. 24 olim difcedens v d.

24 KOQyin V d. «^ fcrcLnius -^ tollamus

^Ttcâ.iixv V d, ^ hx^mi 29 tu nobis fcribas v te nolis/cribtre

— T« x«^S u d.3

1 non V d.

26 dicit 4/ Jicito — qua re alia iV quare aliat

27 ilK fTlt iiîui, UtiU T» X»A«f >^

^?» « d.

hntdm} 428 2 fit v,-\>Jit ad nos

6 habebo 4/ habeo

28 >iOo»i> V d. 1 1 quod K quem— retinet ; et v retinent 1 2 nam t; nam cum»>. vobis V nohis 1 8 tefte V d.

<Pi>iVlSoV6l V d. 20 atque -vj/ aut

427 I virtutes ij/ vir/uiem3

1 funt ^/y?;?/

(pt>^(iKOcXot y^'^ d. 429 I venuftiffima P v, -^ et 'vtnujiijjima

3 omnia ? v, ^ et omnia 4 pcrfecutus u/ro/^fa/»/

4 coemit v coeunt 6 quemquam i- quam

5nam v non enim — a te y </.

10 fit V fatis 14 tu id vere v ducerem

12 diryi.oKrviîij-M ij/ Mtk%tlZ}Ttt4 1 9 cohortere \ coherctre

— fiat ^ fiet 20 confilium, quod \ d.

^3 ifta 4'i/?-».?

— hortandi 4/ Cohortandi

14 Sciam v Scias 21 quod%J/

y«o

15 vicit j/ 'venit 25 Tu4/a'.

16 expefta •\> expeila. Iterum bene 'vale

EPISTOLARUM

AD FAMILIARESL I B E R XVI.

Edit. Olivet.

p. I.

430 I M. &c. P âtuer infequentes Epifio-

laJequuniur Jeptimam

4 ad %]/ ^r

10 videris

\njtderes

11 eo P </.

431 4 gratiflimum P mihi gratijpmum (in

marg. ab al. manuj

6 fim \ Jum

9 Alyziam P Alluziam

MSS, P nP

p. 1.

431 9 is 4^ '^-

1 3 Alyzia P JUutcia

18 Is P /j enim

— fuit

\fuerat

432 9 Ad Curium P et ad Curium

20 viceris 4^ "vicero

24 tum 4^ '»

433 I fieri P -^fieri a te



VARIiE LECTIONES.

433

434

435

436

437

438

439

1-P- L

5 Thyrei P Thirrei 440 5

8 placebat 4//)/<jff/z/ 7

12 mitteres i]/ remitteres 20

21 etiam vale •vj/ <^.—

4 Cura cura >]/ Cura 23— contigit P contingit 441 46 VII Idus 4/ d. 10

21 j^ôKarsga ^t -^ ^fovtUTipXi H7 Nos P Dig»os »5

— a. d. P ad 16

8 a. d. P. â' 17

9 A. d. P W 20

— morati -^ moniti 25

lo a. d. P fl^ 26

12 A. d. XV P fld' V 442 4— Decembr. P >]/ ^. 6

— Corcyrseorum P Corciracorum 12

13 Caffiopen P i]/ CaJJbdem 13

18 a. d. P^Pfi^/ »4

20 A. d. P fl<^ «—

2 1 tandem -J/ ^« 20

25 quid P ij/ quidem —— horter ? P hortor. —29 incideres P incederes 4' cederes 22

31 Curio -4/ Curionem 23

2 vereor -vj/ wro 25

10 praeftiteris V feceris ^ dederis 26

17 quae P. âa 29

22 oculos %]/ oca// 30

23 fcribebam Yfcriherem 443 6

26 didam >}' ''''^^ 1

27 XIV Kal. i}/ //. 13

5 quando P quomodo >4

22 praetoribus 11/ d.

30 majus i^magis 21

I eoque 4' 'o yao^ 444 12

6 Jan. 4' Junias »3

8 Quo 4/ Jô^ »7

— in P ^. 22

12 quis 4- gui 23

14 pertinerent P/^m»ffla/ 27

24 Confidio P Cofidio 4/ Confilio 445 I

25 petitionem 4^ "venditionem

26 fui \ fuam 7

27 trinundinum P 4^ /n«« nundinum 10

31 quidvis 4^ quibus 23

1 ftare 4^ inftare 25

4 fperabamus \fperamus 27

I 7 certis 4^ cateris 3120 cum P y«az«

2 1 commendavi P commendem 446 '5

23 quem P ya<f 16

52 erat 4^?/? 21

ToM. VII.

Idus April 4^ J-

expeftaram 4^ expeSlarem

IV Idus P III Idus Ju. 4* IV

hora \i \' d,

te •v|/ d.

mihi tibique 4^ mihique

cocum 4^ quoquum

gratiflimum •>]/ carjffimum

ac 4^ ^^f

perleftis 4^ le8is

exfilui 4^ exili^vi

his \ d.

referri 4- referam

efle 4^ non effe

tralatio 4^ tranftatio

hinc \> hic

igitur P agi/ur

fic 4^ /if

vitetur -^ videiur

oixcpo^yicriv 4* ^. (cumfpatio\

OiKaTTixi/ 4" ceîVTrixy

ili^vvlxv 4/ ff/KO-i*!'

KeiXleH P 4" ^,

amem 4^ amenum

Helico 4^ eîco

Ifte -i^ Is ne

Ciabra P Crihra

pangis -^ paragis

Ligurius P 4/ Ligurilus

poteft 4^ p*tes

mi 4^ ^.

indicem 4^ ^«

quando eft -i^ pro ejus arhitratu

•vivere

adoptatiflimus 4^ optatijjimus

Quod P ôtum \> tu

nodlifque 4^ no£}efque

Bruttio P Bruto

convidio 4- conjunSiio

Bruttium P Brutum -^ Brutium

nimia aliquam P 4^ animi

fufpicionem aliquam (cum lacuna)

noli 4^ nolo

mihi P enim /

Cui P Cujus

curas 4^ cures

valebis 4^ 'valehis mihi

de quadrimo Catone 4" de qua primocurato

etfi P a//

TTXVIXItli 4^ ^'

yiyv xvyifitii 4^ ''•

Ttt z



VARI.© LECTIONES.p. I. P- I.

446 22 pulegio mlhi V pleio -li/ pkheio 447 10 admoneantur P ut admoneantur

27 de -vj/ -^- 1 3 Etfi^J/

5^

447 I nofttas -v)/ d. 24 paenam. De patrono P ij/ panam ft

— Ofillio P Oflio patrono.

3 velim i]/ velis 448 2 mihi 0/ /a/

4 De attributione——videbis ^ d. 7 aflentatione P^J/ ajfenfwne

5 domeftleis P vj/ domejlicis ejus 15 CofTutianarum 4' ^"£^//»«^««1

7 ft! P^|./ 16 a. d. P •vj/iza'

9 Puto "4/ d. 17 diflaviabor P dijfabiabor

10 Sed P 5â %I/^. 1 8 Vale. P r«/e. ZJ^c gratias (adjecit

•=- egerint ij/ elegeriHt librarius)

CORRIGENDA.P. 44 1. 13 meum 183 7 vigebamus 304 8 dubitanter







Date post:	14-Apr-2018
Category:	Documents
Upload:	claudini-gutierrez-marfull
View:	227 times
Download:	0 times

Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 7

Documents