+ All Categories
Home > Documents > otoh 2017 e[Zb gzB/ 48 - Yojanayojana.gov.in/Feb-173-46 pages Yojana Punjabi.pdf · iBk, \otoh,...

otoh 2017 e[Zb gzB/ 48 - Yojanayojana.gov.in/Feb-173-46 pages Yojana Punjabi.pdf · iBk, \otoh,...

Date post: 24-May-2020
Category:
Upload: others
View: 2 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
44
:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 3 ;zgkdeh - w[Zy ;zgkde 4 B'Npzdh L fgSb/ d' wjhfBnK T[`s/ fJe Mks - no[D i/Nbh 5 Bed noEuko/ s' I xZ N Bed noEftt;Ek tZ b - gotkeo ;kj{, nw'x no'Vk 7 B'Npzdh L u'Dk T[`s/ gqGkt - n?`; tkJh e[o/Fh 12 xZ N Bedh tkbk noEukok L ekb/ XB T[`s/ gqGkt - fNw;h i?g[ohnk 15 ;kJhpo ;[oZfynk L w[Zd/ ns/ nrb/o/ okj - ph n?`w w/jso/ 16 xZN Bed noEftt;Ek L Gkos ns/ ftFt - nofgsk w[yoih,s~ n?`w r'fJb20 Bedh-ofjs g/Iv{ noEftt;Ek jk;b eoBk - ;whok ;"oG 23 fvihNb nkofEesk okjhI fdjksh nkofEesk - ;zdhg dk; 27 ~ j[bkok B'Npzdh L xZN Bedh tkbh nkofEesk tZb - vh n?`; wfbe 30 fJe edw B'Npzdh, xZ N Bedh tkbh nkofEesk ns/ ftek; - ihH ox{oki 34 tkbh nkofEesk tZb tXd/ edw B'Npzdh, Bedh-ofjs nkofEesk ns/ ftek; - phHe/H gNBkfJe 38 fJ; nze ftu fJ; nze ftu fJ; nze ftu fJ; nze ftu fJ; nze ftu ;kb 34 ;kb 34 ;kb 34 ;kb 34 ;kb 34 nze 2 nze 2 nze 2 nze 2 nze 2 \otoh 2017 \otoh 2017 \otoh 2017 \otoh 2017 \otoh 2017 e[Zb gzB/ 48 e[Zb gzB/ 48 e[Zb gzB/ 48 e[Zb gzB/ 48 e[Zb gzB/ 48 w[Zy ;zgkde dhfgek eZSb dhfgek eZSb dhfgek eZSb dhfgek eZSb dhfgek eZSb ;zgkde rrBdhg e"o d/trB rrBdhg e"o d/trB rrBdhg e"o d/trB rrBdhg e"o d/trB rrBdhg e"o d/trB ;zgkdeh d\so ;zgkdeh d\so ;zgkdeh d\so ;zgkdeh d\so ;zgkdeh d\so gqekFB ftGkr, ;{uBk GtB, ;hHihHUH ezgb?e; b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003 \'B L 011-224365922 Jhw/ b : [email protected] t?`p;kJhN L www.yojana.gov.in www.publicationsdivision.nic.in https//www.facebook.com/pages/yojana-journal ;z:[es fBod/Fe (T[sgkdB) thHe/H whDk thHe/H whDk thHe/H whDk thHe/H whDk thHe/H whDk fp}B; w?B/io ;{ohnkeKs Fowk ;{ohnkeKs Fowk ;{ohnkeKs Fowk ;{ohnkeKs Fowk ;{ohnkeKs Fowk \' BL 011-24367260 c?e; L 011-24365609 (;oe{b/FB s/ ftfrnkgB) ioBb :{fBN ioBb :{fBN ioBb :{fBN ioBb :{fBN ioBb :{fBN gqekFB ftGkr, ;{uBk s/ gq;koB wzsokbk, ewok BzH 48-53, ;{uBk GtB, ;hHihHUH ezgb?e;, b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003 Jhw/b L [email protected] eto L ihHghHX'g/ ihHghHX'g/ ihHghHX'g/ ihHghHX'g/ ihHghHX'g/ :'iBk :'iBk :'iBk :'iBk :'iBk gzikph ;w/s n;whnk pKrbk, nzro/}h, r[ioksh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, Uvhnk, s/br{ s/ T[od{ GkFktK ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?. gZfsqek gzikph ;w/s n;whnk pKrbk, nzro/}h, r[ioksh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, Uvhnk, s/br{ s/ T[od{ GkFktK ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?. gZfsqek gzikph ;w/s n;whnk pKrbk, nzro/}h, r[ioksh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, Uvhnk, s/br{ s/ T[od{ GkFktK ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?. gZfsqek gzikph ;w/s n;whnk pKrbk, nzro/}h, r[ioksh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, Uvhnk, s/br{ s/ T[od{ GkFktK ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?. gZfsqek gzikph ;w/s n;whnk pKrbk, nzro/}h, r[ioksh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, Uvhnk, s/br{ s/ T[od{ GkFktK ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?. gZfsqek wzrkT[D tk;s/, BthI w?IpofFg, BftnkT[D, g[okD/ nzeK dh gqkgsh s/ J/iz;h nkfd bJh wBhnkovo$vhwKv vqkcN$g';Nb nkovo @ wzrkT[D tk;s/, BthI w?IpofFg, BftnkT[D, g[okD/ nzeK dh gqkgsh s/ J/iz;h nkfd bJh wBhnkovo$vhwKv vqkcN$g';Nb nkovo @ wzrkT[D tk;s/, BthI w?IpofFg, BftnkT[D, g[okD/ nzeK dh gqkgsh s/ J/iz;h nkfd bJh wBhnkovo$vhwKv vqkcN$g';Nb nkovo @ wzrkT[D tk;s/, BthI w?IpofFg, BftnkT[D, g[okD/ nzeK dh gqkgsh s/ J/iz;h nkfd bJh wBhnkovo$vhwKv vqkcN$g';Nb nkovo @ wzrkT[D tk;s/, BthI w?IpofFg, BftnkT[D, g[okD/ nzeK dh gqkgsh s/ J/iz;h nkfd bJh wBhnkovo$vhwKv vqkcN$g';Nb nkovo @ADG(i/c), Publications Division# d/ BK #s/ pDtk e/ j/m fby/ gs/ #s/ G/i'. fp}fB; w?B/io (;oe{b/FB s/ ftfrnkgB) gqekFB ftGkr, ewok BzL 48-53, ;{uBk GtB, ;hHihHUH # d/ BK #s/ pDtk e/ j/m fby/ gs/ #s/ G/i'. fp}fB; w?B/io (;oe{b/FB s/ ftfrnkgB) gqekFB ftGkr, ewok BzL 48-53, ;{uBk GtB, ;hHihHUH # d/ BK #s/ pDtk e/ j/m fby/ gs/ #s/ G/i'. fp}fB; w?B/io (;oe{b/FB s/ ftfrnkgB) gqekFB ftGkr, ewok BzL 48-53, ;{uBk GtB, ;hHihHUH # d/ BK #s/ pDtk e/ j/m fby/ gs/ #s/ G/i'. fp}fB; w?B/io (;oe{b/FB s/ ftfrnkgB) gqekFB ftGkr, ewok BzL 48-53, ;{uBk GtB, ;hHihHUH # d/ BK #s/ pDtk e/ j/m fby/ gs/ #s/ G/i'. fp}fB; w?B/io (;oe{b/FB s/ ftfrnkgB) gqekFB ftGkr, ewok BzL 48-53, ;{uBk GtB, ;hHihHUH ezgb?e;, b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003, \'B-24367453, skoL ;{uBkgqekFB ezgb?e;, b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003, \'B-24367453, skoL ;{uBkgqekFB ezgb?e;, b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003, \'B-24367453, skoL ;{uBkgqekFB ezgb?e;, b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003, \'B-24367453, skoL ;{uBkgqekFB ezgb?e;, b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003, \'B-24367453, skoL ;{uBkgqekFB w?Ipo pDB s/ gZqfsek wzrtkT[D bJh s[;hI ;kv/ j/mb/ ftZeoh e/IdoK Bkb th ;zgoe eo ;ed/ j' L L L L L gqekFB ftGkr, ;{uBk GtB, ;hHihHUH ezgb?e;, BthI fdZbh -110003 (\'BH 24365610) jkb BzH 196, g[okDk ;eZso/s, fdZbh - 110054 (\'BH23890205) 701, ph ftzr, ;ZsthI wzf}b, e/Idoh ;dB, p/bkg[o, BthI w[zpJh- 400614 (\'BH 27570686 8 n?;gb/B/v Jh;N, e'beksk - 700069 (\'BH 22488030) J/ ftzr, okikih GtB, p/;/IN Bro, u/BZJh - 600090 (\'BH 24917673) gq?&Z; o'v, B/V/ r"ofwzN gq?`;, fso{tkBzsg[ow 695001 (\'BH 2330650) pbke BzH 4, rqfjebg ezgb?e;, n?wH ihH o'v, BkwgZbh, j?dokpkd - 500001 (\'BH24605383) gqEw sb, @n?c# ftzr, e/Idoh ;dB, e'okwzrbk, pzrb'o - 560034 (\'BH 25537244 fpjko oki ;fjekoh p?Ie fpbfvzr, nF'e okigE, gNBk - 800004 (\'BH2683407) jkb BzH 1, d{ih wz}b, e/Idoh GtB, ;?eNo n?`u, nbhrzi, byBT{ - 226024 (\'BH2225455 nzfpek ezgb?e;, gqEw sb, T[go :{e' p?Ie, gkbdh, nfjwdkpkd - 380007 (\'BH 26588669) e/He/Hph o'v, fBT{ ekb'Bh, jkT{; BzH 7, u/Bh e[Eh, r[tkjNh - 781003 (\'BH 2665090) uzdk doK L 1 ;kb o[H230, 2 ;kb o[H430, 3 ;kb o[H610 - uzdk doK L 1 ;kb o[H230, 2 ;kb o[H430, 3 ;kb o[H610 - uzdk doK L 1 ;kb o[H230, 2 ;kb o[H430, 3 ;kb o[H610 - uzdk doK L 1 ;kb o[H230, 2 ;kb o[H430, 3 ;kb o[H610 - uzdk doK L 1 ;kb o[H230, 2 ;kb o[H430, 3 ;kb o[H610 - :'iBk :'iBk :'iBk :'iBk :'iBk ftu gqekfFs fBpzXK ftu gqrNkJ/ ftuko b/yeK d/ nkgD/ jB. }o{oh BjhI fe T[j ftu gqekfFs fBpzXK ftu gqrNkJ/ ftuko b/yeK d/ nkgD/ jB. }o{oh BjhI fe T[j ftu gqekfFs fBpzXK ftu gqrNkJ/ ftuko b/yeK d/ nkgD/ jB. }o{oh BjhI fe T[j ftu gqekfFs fBpzXK ftu gqrNkJ/ ftuko b/yeK d/ nkgD/ jB. }o{oh BjhI fe T[j ftu gqekfFs fBpzXK ftu gqrNkJ/ ftuko b/yeK d/ nkgD/ jB. }o{oh BjhI fe T[j b/ye Gkos ;oeko d/ fiBQK wzsokfbnK, ftGkrK s/ ;zrmBK Bkb ;zpzfXs jB, T[BQK dk th fJjh fdqFNhe'B j't/. gZqfsqek ftu gqekfFs ftfrnkgBK d/ b/ye Gkos ;oeko d/ fiBQK wzsokfbnK, ftGkrK s/ ;zrmBK Bkb ;zpzfXs jB, T[BQK dk th fJjh fdqFNhe'B j't/. gZqfsqek ftu gqekfFs ftfrnkgBK d/ b/ye Gkos ;oeko d/ fiBQK wzsokfbnK, ftGkrK s/ ;zrmBK Bkb ;zpzfXs jB, T[BQK dk th fJjh fdqFNhe'B j't/. gZqfsqek ftu gqekfFs ftfrnkgBK d/ b/ye Gkos ;oeko d/ fiBQK wzsokfbnK, ftGkrK s/ ;zrmBK Bkb ;zpzfXs jB, T[BQK dk th fJjh fdqFNhe'B j't/. gZqfsqek ftu gqekfFs ftfrnkgBK d/ b/ye Gkos ;oeko d/ fiBQK wzsokfbnK, ftGkrK s/ ;zrmBK Bkb ;zpzfXs jB, T[BQK dk th fJjh fdqFNhe'B j't/. gZqfsqek ftu gqekfFs ftfrnkgBK d/ ftFk t;s{ tk;s/ :'iBk itkpd/j BjhI j?. ftFk t;s{ tk;s/ :'iBk itkpd/j BjhI j?. ftFk t;s{ tk;s/ :'iBk itkpd/j BjhI j?. ftFk t;s{ tk;s/ :'iBk itkpd/j BjhI j?. ftFk t;s{ tk;s/ :'iBk itkpd/j BjhI j?.
Transcript

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 3

• ;zgkdeh - w[Zy ;zgkde 4

• B'Npzdh L fgSb/ d' wjhfBnK T[`s/ fJe Mks - no[D i/Nbh 5

• Bed noEuko/ s'I xZN Bed noEftt;Ek tZb - gotkeo ;kj{, nw'x no'Vk 7

• B'Npzdh L u'Dk T[`s/ gqGkt - n?; tkJh e[o/Fh 12

• xZN Bedh tkbk noEukok L ekb/ XB T[s/ gqGkt - fNw;h i?g[ohnk 15

• ;kJhpo ;[oZfynk L w[Zd/ ns/ nrb/o/ okj - ph n?w w/jso/ 16

• xZN Bed noEftt;Ek L Gkos ns/ ftFt - nofgsk w[yoih,s~ n?`w r'fJb20

• Bedh-ofjs g/Iv{ noEftt;Ek jk;b eoBk - ;whok ;"oG 23

• fvihNb nkofEesk okjhI fdjksh nkofEesk - ;zdhg dk; 27

~ j[bkok

• B'Npzdh L xZN Bedh tkbh nkofEesk tZb - vh n?; wfbe 30

fJe edw

• B'Npzdh, xZN Bedh tkbh nkofEesk ns/ ftek; - ihH ox{oki 34

tkbh nkofEesk tZb tXd/ edw

• B'Npzdh, Bedh-ofjs nkofEesk ns/ ftek; - phHe/H gNBkfJe 38

fJ; nze ftufJ; nze ftufJ; nze ftufJ; nze ftufJ; nze ftu

;kb 34 ;kb 34 ;kb 34 ;kb 34 ;kb 34 • • • • • nze 2 nze 2 nze 2 nze 2 nze 2 • • • • • \otoh 2017 \otoh 2017 \otoh 2017 \otoh 2017 \otoh 2017 • • • • • e[Zb gzB/ 48e[Zb gzB/ 48e[Zb gzB/ 48e[Zb gzB/ 48e[Zb gzB/ 48

w[Zy ;zgkde

dhfgek eZSbdhfgek eZSbdhfgek eZSbdhfgek eZSbdhfgek eZSb

;zgkde

rrBdhg e"o d/trBrrBdhg e"o d/trBrrBdhg e"o d/trBrrBdhg e"o d/trBrrBdhg e"o d/trB

;zgkdeh d\so;zgkdeh d\so;zgkdeh d\so;zgkdeh d\so;zgkdeh d\sogqekFB ftGkr, ;{uBk GtB,

;hHihHUH ezgb?e; b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003\'B L 011-224365922

Jhw/b : [email protected]

t?p;kJhN LLLLL www.yojana.gov.in

www.publicationsdivision.nic.in

https//www.facebook.com/pages/yojana-journal

;z:[es fBod/Fe (T[sgkdB)

thHe/H whDkthHe/H whDkthHe/H whDkthHe/H whDkthHe/H whDk

fp}B; w?B/io;{ohnkeKs Fowk;{ohnkeKs Fowk;{ohnkeKs Fowk;{ohnkeKs Fowk;{ohnkeKs Fowk

\'BL 011-24367260 c?e; L 011-24365609

(;oe{b/FB s/ ftfrnkgB)ioBb :{fBNioBb :{fBNioBb :{fBNioBb :{fBNioBb :{fBN

gqekFB ftGkr, ;{uBk s/ gq;koB wzsokbk,ewok BzH 48-53, ;{uBk GtB, ;hHihHUH ezgb?e;,

b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003Jhw/b L [email protected]

eto L ihHghHX'g/ihHghHX'g/ihHghHX'g/ihHghHX'g/ihHghHX'g/

:'iBk:'iBk:'iBk:'iBk:'iBk gzikph ;w/s n;whnk pKrbk, nzro/}h, r[ioksh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, Uvhnk, s/br{ s/ T[od{ GkFktK ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?. gZfsqek gzikph ;w/s n;whnk pKrbk, nzro/}h, r[ioksh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, Uvhnk, s/br{ s/ T[od{ GkFktK ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?. gZfsqek gzikph ;w/s n;whnk pKrbk, nzro/}h, r[ioksh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, Uvhnk, s/br{ s/ T[od{ GkFktK ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?. gZfsqek gzikph ;w/s n;whnk pKrbk, nzro/}h, r[ioksh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, Uvhnk, s/br{ s/ T[od{ GkFktK ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?. gZfsqek gzikph ;w/s n;whnk pKrbk, nzro/}h, r[ioksh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, Uvhnk, s/br{ s/ T[od{ GkFktK ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?. gZfsqekwzrkT[D tk;s/, BthI w?IpofFg, BftnkT[D, g[okD/ nzeK dh gqkgsh s/ J/iz;h nkfd bJh wBhnkovo$vhwKv vqkcN$g';Nb nkovo @wzrkT[D tk;s/, BthI w?IpofFg, BftnkT[D, g[okD/ nzeK dh gqkgsh s/ J/iz;h nkfd bJh wBhnkovo$vhwKv vqkcN$g';Nb nkovo @wzrkT[D tk;s/, BthI w?IpofFg, BftnkT[D, g[okD/ nzeK dh gqkgsh s/ J/iz;h nkfd bJh wBhnkovo$vhwKv vqkcN$g';Nb nkovo @wzrkT[D tk;s/, BthI w?IpofFg, BftnkT[D, g[okD/ nzeK dh gqkgsh s/ J/iz;h nkfd bJh wBhnkovo$vhwKv vqkcN$g';Nb nkovo @wzrkT[D tk;s/, BthI w?IpofFg, BftnkT[D, g[okD/ nzeK dh gqkgsh s/ J/iz;h nkfd bJh wBhnkovo$vhwKv vqkcN$g';Nb nkovo @ADG(i/c), PublicationsDivision# d/ BK #s/ pDtk e/ j/m fby/ gs/ #s/ G/i'. fp}fB; w?B/io (;oe{b/FB s/ ftfrnkgB) gqekFB ftGkr, ewok BzL 48-53, ;{uBk GtB, ;hHihHUH# d/ BK #s/ pDtk e/ j/m fby/ gs/ #s/ G/i'. fp}fB; w?B/io (;oe{b/FB s/ ftfrnkgB) gqekFB ftGkr, ewok BzL 48-53, ;{uBk GtB, ;hHihHUH# d/ BK #s/ pDtk e/ j/m fby/ gs/ #s/ G/i'. fp}fB; w?B/io (;oe{b/FB s/ ftfrnkgB) gqekFB ftGkr, ewok BzL 48-53, ;{uBk GtB, ;hHihHUH# d/ BK #s/ pDtk e/ j/m fby/ gs/ #s/ G/i'. fp}fB; w?B/io (;oe{b/FB s/ ftfrnkgB) gqekFB ftGkr, ewok BzL 48-53, ;{uBk GtB, ;hHihHUH# d/ BK #s/ pDtk e/ j/m fby/ gs/ #s/ G/i'. fp}fB; w?B/io (;oe{b/FB s/ ftfrnkgB) gqekFB ftGkr, ewok BzL 48-53, ;{uBk GtB, ;hHihHUHezgb?e;, b'Xh o'v, Bth I fdZbh-110003, \'B-24367453, skoL ;{uBkgqekFBezgb?e;, b'Xh o'v, Bth I fdZbh-110003, \'B-24367453, skoL ;{uBkgqekFBezgb?e;, b'Xh o'v, Bth I fdZbh-110003, \'B-24367453, skoL ;{uBkgqekFBezgb?e;, b'Xh o'v, Bth I fdZbh-110003, \'B-24367453, skoL ;{uBkgqekFBezgb?e;, b'Xh o'v, Bth I fdZbh-110003, \'B-24367453, skoL ;{uBkgqekFB

w?Ipo pDB s/ gZqfsek wzrtkT[D bJh s[;hI ;kv/ j/mb/ ftZeoh e/IdoK Bkb th ;zgoe eo ;ed/ j' L L L L L • gqekFB ftGkr, ;{uBk GtB, ;hHihHUH ezgb?e;, BthI fdZbh-110003 (\'BH 24365610) • jkb BzH 196, g[okDk ;eZso/s, fdZbh - 110054 (\'BH23890205) • 701, ph ftzr, ;ZsthI wzf}b, e/Idoh ;dB, p/bkg[o, BthI w[zpJh-400614 (\'BH 27570686 • 8 n?;gb/B/v Jh;N, e'beksk - 700069 (\'BH 22488030) • J/ ftzr, okikih GtB, p/;/IN Bro, u/BZJh - 600090 (\'BH 24917673)• gq?&Z; o'v, B/V/ r"ofwzN gq?`;, fso{tkBzsg[ow 695001 (\'BH 2330650) • pbke BzH 4, rqfjebg ezgb?e;, n?wH ihH o'v, BkwgZbh, j?dokpkd - 500001 (\'BH24605383)• gqEw sb, @n?c# ftzr, e/Idoh ;dB, e'okwzrbk, pzrb'o - 560034 (\'BH 25537244 • fpjko oki ;fjekoh p?Ie fpbfvzr, nF'e okigE, gNBk - 800004(\'BH2683407) • jkb BzH 1, d{ih wz}b, e/Idoh GtB, ;?eNo n?`u, nbhrzi, byBT{ - 226024 (\'BH2225455 • nzfpek ezgb?e;, gqEw sb, T[go :{e' p?Ie, gkbdh,nfjwdkpkd - 380007 (\'BH 26588669) • e/He/Hph o'v, fBT{ ekb'Bh, jkT{; BzH 7, u/Bh e[Eh, r[tkjNh - 781003 (\'BH 2665090)

uzdk doK L 1 ;kb o[H230, 2 ;kb o[H430, 3 ;kb o[H610 - uzdk doK L 1 ;kb o[H230, 2 ;kb o[H430, 3 ;kb o[H610 - uzdk doK L 1 ;kb o[H230, 2 ;kb o[H430, 3 ;kb o[H610 - uzdk doK L 1 ;kb o[H230, 2 ;kb o[H430, 3 ;kb o[H610 - uzdk doK L 1 ;kb o[H230, 2 ;kb o[H430, 3 ;kb o[H610 - :'iBk:'iBk:'iBk:'iBk:'iBk ftu gqekfFs fBpzXK ftu gqrNkJ/ ftuko b/yeK d/ nkgD/ jB. }o{oh BjhI fe T[j ftu gqekfFs fBpzXK ftu gqrNkJ/ ftuko b/yeK d/ nkgD/ jB. }o{oh BjhI fe T[j ftu gqekfFs fBpzXK ftu gqrNkJ/ ftuko b/yeK d/ nkgD/ jB. }o{oh BjhI fe T[j ftu gqekfFs fBpzXK ftu gqrNkJ/ ftuko b/yeK d/ nkgD/ jB. }o{oh BjhI fe T[j ftu gqekfFs fBpzXK ftu gqrNkJ/ ftuko b/yeK d/ nkgD/ jB. }o{oh BjhI fe T[jb/ye Gkos ;oeko d/ fiBQK wzsokfbnK, ftGkrK s/ ;zrmBK Bkb ;zpzfXs jB, T[BQK dk th fJjh fdqFNhe'B j't/. gZqfsqek ftu gqekfFs ftfrnkgBK d/b/ye Gkos ;oeko d/ fiBQK wzsokfbnK, ftGkrK s/ ;zrmBK Bkb ;zpzfXs jB, T[BQK dk th fJjh fdqFNhe'B j't/. gZqfsqek ftu gqekfFs ftfrnkgBK d/b/ye Gkos ;oeko d/ fiBQK wzsokfbnK, ftGkrK s/ ;zrmBK Bkb ;zpzfXs jB, T[BQK dk th fJjh fdqFNhe'B j't/. gZqfsqek ftu gqekfFs ftfrnkgBK d/b/ye Gkos ;oeko d/ fiBQK wzsokfbnK, ftGkrK s/ ;zrmBK Bkb ;zpzfXs jB, T[BQK dk th fJjh fdqFNhe'B j't/. gZqfsqek ftu gqekfFs ftfrnkgBK d/b/ye Gkos ;oeko d/ fiBQK wzsokfbnK, ftGkrK s/ ;zrmBK Bkb ;zpzfXs jB, T[BQK dk th fJjh fdqFNhe'B j't/. gZqfsqek ftu gqekfFs ftfrnkgBK d/ftFk t;s{ tk;s/ :'iBk itkpd/j BjhI j?.ftFk t;s{ tk;s/ :'iBk itkpd/j BjhI j?.ftFk t;s{ tk;s/ :'iBk itkpd/j BjhI j?.ftFk t;s{ tk;s/ :'iBk itkpd/j BjhI j?.ftFk t;s{ tk;s/ :'iBk itkpd/j BjhI j?.

4 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

;zgkdeh;zgkdeh;zgkdeh;zgkdeh;zgkdeh

Btzpo, 2016 dh oks ~ id'IgqXkB wzsoh B/ 500 s/ 1000

o[gJ/ d/ B'N pzd eoB dk n?bkB ehsksK d/F Go ftZu ;G s'I gfjbk j[zrkoknuzG/ ns/ Bk :ehB eoB tkbk ;h.

fJ; edw dk w[Zy T[d/F ekb/ XB,fGqFNkuko ns/ Bebh B'NK d/ ]so/ ~BZE gkT[Dk ;h. feT[Ife wfjzrkJh do ns/t;sK dhnK ehwsK o'} yohddkoh d/fdqF s'I fJe soQK Bkb rkfJp j' rJ/;B. fJe bshck pj[s wFj{o j' frnk;h fe 10 o[gJ/ b?D tkb/ d' b'e jhj'Dr/ - fJe oZp s/ d{ik fGykoh.

Gkos ftZu gfjbK th d' tko B'Npzdhnwb ftZu nk u[Zeh j?. fJe tko 1946ftZu ns/ d{ih tko 1978 ftZu. go,fJBQK d'tK w"fenK T[s/ Gkos dk noEukokfJzBk ][Fjkb BjhI ;h. pzd ehs/ rJ/ B'Npj[s T[u/ w[Zb d/ ;B i' pj[s xZN b'eKe'b ;B. fJ; eoe/ nkw nkdwh ~pj[sh efmBkJh dk ;kjwDk BjhI eoBkfgnk. go, B'Npzdh d/ w"i{dk n?bkB d/ftnkge f;ZN/ fBeb/. feT[Ife 500 ns/1000 o[gJ/ d/ B'NK dk gqubB pj[sf}nkdk ;h, fJBQK ~ pzd eoB d/ n?bkBwro'I b'eK e'b o'}wok dhnK uh}K fit/Ip?qv, d[ZX, nzv/, ;p}hnK ns/ cb nkfdyohdD bJh Bedh Bk-wkso jh puh.pZfunK dhnK ch;K fet/I GohnK ikD,sB]kjK feZE'I fdZshnK ikD, fJj ;ko/ w[Zd/nkw nkdwh bJh fuzsk dk ftFk pDrJ/. p?IeK ns/ J/ Nh n?w ftZu Bedh dhewh B/ b'eK dhnK w[;hpsK ftZu j'o tkXkeo fdZsk. p?IeK ftZu Bedh iwQk eotkT[D,g[okD/ B'N pdb e/ Bt/I b?D ns/ J/ Nhn?w s'I Bedh eYtkT[D bJh nkgk-XkghwZu rJh.

88888

- w[Zy ;zgkde

f;oc fJe rZb B/ nkw nkdwh ~Xotk; fdZsk fe B'Npzdh dk we;d ekb/XB ~ pkjo eZYDk ns/ nZstkd bJhtos/ iKd/ g?;/ T[s/ brkw eZ;Dk j?.gqXkB wzsoh B/ nkgD/ GkFB ftZu n?bkBehsk fe fJ; edw Bkb fGqFNkuko, ekb/XB ns/ Bebh B'NK fybk\ bVkJh ftZYDbJh nkw nkdwh d/ jZE wip{s j'Dr/.ekb/ XB s'I g?dk j'JhnK ;wZf;nktK ns/fJ; XB Bkb nZstkdh ;orowhnK ftZuFkwb ;zrmBK dhnK fjz;e ;orowhnKs'I nZeh nkw iBsk ][F ;h fe fJBQK;orowhnK ~ BZE gkT[D bJh fJe tZvkedw g[ZfNnk frnk j?. ;oeko dk fJed{ik T[d/F Bedh-ofjs noEuko/ dk fBowkDeoBk ;h. Bedh-ofjs b?D-d/D ftZugkodoFsk pD/ ofjD dk ckfJdk ofjzdkj?, wsbp ;ko/ jh b?D-d/D dk gsk brke/ T[; T[s/ B}o oZyh ik ;edh j?. fJ;Bkb ;oeko ~ nZstkdh ;zrmBK ns/d{ihnK fto'Xh ;orowhnK T[s/ B}o oZyDftZu wdd fwb/rh. fJ;/ jh ;w/I b'eK dkw"i{dk fuZNk XB p?IeK ftZu oj/rk fi; dh;oeko ~ ikDekoh j't/rh. fJ; d/gqDkbh ftZu d[pkok nkT[D Bkb b'VtzdK~ eo}/ fdZs/ ik ;eDr/ ns/ ftek; w[yh;orowhnK bJh fJ; XB dh tos'I ehshik ;e/rh.

go, Gkos tor/ d/F ftZu, fiE/iB;zfynk dk tZvk Gkr nBgVQ j? ns/g/Iv{ y/soK ftZu fvihNb b?D-d/D bJhY[etK p[fBnkdh YKuk BjhI, T[E/ ;zg{oBBedh-ofjs nkofEesk dk fBowkD eoBk;zGt BjhI j?. fJ; bJh j[D xZN Bedhtkbh nkofEesk f;oiD bJh :sB ehs/ik oj/ jB, wsbp nkofEesk dh nfijhgqDkbh fi; ftZu b?D-d/D dk e[ZM fjZ;k

Bedh ftZu j't/rk ns/ pkeh fvihNbG[rskB okjhI nwb ftZu fbnKdk ikt/rk.fvihNb G[rskB eoB tkfbnK ns/ fvihNbsohe/ Bkb G[rskB eoB ftZu ;jkJh j'DtkfbnK bJh gq's;kjB g/F ehs/ ik oj/jB.

go, xZN Bedh tkbh nkofEeskftZu fuzsk dk w[Zy ftFk ;kJhpo, i[ow dk]sok j?. Gkt/I fe fvihNb sohe/ d/b?D-d/D Bkb jZEhI Bedh b? e/ ikD dki']w xZN iKdk j?, go fJj ;kJhpo;[oZfynk i']wK dh wko ftZu ofjzd/ jB.fJ;/ jh ;w/I, ;kJhpo i[owK Bkb BfiZmDbJh jZb th w"i{d jB. ;kJhpo ;[oZfynkftZu ;zBQ bZrD dk ekoB ne;o seBkb'ihBjhI j[zdh, ;r'I tos'Ieko dh bkgqtkjh fJ;bJh tZX f}zw/tko j[zdh j?. fJ; eoe/b'V fJ; rZb dh j? fe ;kJhpo ;[oZfynkd/ T[u fwnko :ehBh pDkT[D bJh ;]sBhshnK pDkJhnK ikD ns/ b'eK ~ toshnKikD tkbhnK ;ktXkBhnK gqfs f;Zfynsehsk ikt/ sK fe ]so/ ~ xZN s'I xZNehsk ik ;e/.

tZy-tZy d/FK ftZu nkofEesk ~fvihNb ehsk frnk j?. e[ZM d/FK ftZufJj ;cb fojk j? ns/ e[ZM ftZu pj[s;cb BjhI fojk. j[D sZe dh ;G s'I;cb e'fFF ;thvB ftZu j'Jh j?. GkosftZu fJj fezBk ;cb j't/rk, fJj fJ;rZb T[s/ fBoGo eodk j? fe Gkos d/ftnkge nBgVQ s/ xZN gVQh-fbyh iB;zfynkftZu fezBh ikro{esk g?dk ehsh iKdh j?,]k; eoe/ g/Iv{ y/soK ftZu fiE/ fJzNoB?NsZe gj[zu pjs[ xZN iK Bk d/ pokpoj?. ;kJhpo ;[oZfynk d/ w[ZfdnK BkbBfiZmD bJh Y[ZethnK ;oekoh BhshnKns/ b'eK ~ ikro{e eoB bJh ftnkgenfGnkBK Bkb nk; ehsh ik ;edh j? fefvihNb nkofEesk d/ y/so ftZu GkosftFt gZXoh fXo ti'I T[Go ;edk j?.

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 5

xZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;Ek

B'Npzdh L fgSb/ d' wjhfBnK T[s/ fJe MksB'Npzdh L fgSb/ d' wjhfBnK T[s/ fJe MksB'Npzdh L fgSb/ d' wjhfBnK T[s/ fJe MksB'Npzdh L fgSb/ d' wjhfBnK T[s/ fJe MksB'Npzdh L fgSb/ d' wjhfBnK T[s/ fJe Mks

no[D i/Nbhno[D i/Nbhno[D i/Nbhno[D i/Nbhno[D i/Nbh

gqgqgqgqgq XkB wzsoh tb'I n?bkB/ fJ;c?;b/ fe tZvh ehws tkb/ eoz;h

B'N j[D ikfJ} BjhI ofjDr/, ~ d' wjhB/

s'I tZX ;wK j' u[Zek j?. Bshi/ ti'I T[BQKB'NK ~ pzd eo fdZsk frnk. id'I d/F

dh 86 gqfsFs eoz;h, i' fe e[Zb xo/b{T[sgkd d/ 12H2 gqfsFs d/ pokpo ;h,

pk}ko ftZu'I tkg; b? bJh rJh ns/ T[;dh EK BthI eoz;h B/ b?Dh ;h sK fJ;

c?;b/ d/ eJh nfjw f;ZN/ fBebD/ ;B.j[D id fe B'Npzdh dk ezw w[Ze u[Zek j?sK fJj uzrk j't/rk fe fJ; c?;b/ d/

fgZS/ d/ ekoBK ns/ fJ; d/ gqGktK dkikfJ}k fbnk ikt/.

ekb/ XB d/ fybk\ edwekb/ XB d/ fybk\ edwekb/ XB d/ fybk\ edwekb/ XB d/ fybk\ edwekb/ XB d/ fybk\ edw

w"i{dk ;oeko ~ gfjb/ fdB s'I jh;gZFN ;h fe fJj w[ekpb/ dh nkofEeskns/ ekb/ XB fto[ZX edw j't/rk. fJ;dk gfjbk c?;bk ;[gohw e'oN dhnKjdkfJsK nB[;ko fJe n?; nkJh NhekfJw eoB dk ;h. gqXkB wzsoh B/fpq;p/B fty/ nk:'fis ih-20 ;zw/bB ftZugq;skt oZfynk ;h fe nkXko ~ y'okbZrD ns/ w[Bkck spdhb j'D pko/;{uBk ;KMh eoB d/ ezw ftZu nzsookFNoh;fj:'r ftZu s/}h fbnKdh ikDh ukjhdhj?. nwohek Bkb gqpzX eoe/ fJ; ftZus/}h fbnKdh rJh. ;oeko B/ ;ftN}ob?IvBkb ;wM"sk ehsk fe 2019 s'I ;ftN}ob?IvftZu w"i{d ;ko/ Gkosh FfjohnK ns/Gkos ftZu w"i{d ;ko/ ;ft; FfjohnK

dhnK ikfJdkdK d/ t/ot/ fJe d{i/ ~ fdZs/

ikDr/. wkohFF Bkb 1996 s'I ikoh

d'jo/ N?e; gqpzX s'I puD dh ;zXh T[s/

w[V uouk j'Jh. ;kJhgq; ns/ f;zrkg[o

Bkb nfijhnK ;zXhnK w[V ehshnK rJhnK

jB. Gkos s'I pkjo pDhnK BkikfJ}

ikfJdkdK Bkb BfiZmD bJh ekb/ XB

;zpzXh ek~B B/ fJe BtK okj y'bQ fdZsk.

fJ; ek~B ftZu 60 gqfsFs N?e; d/ e/

nkwdB dk gqrNktk eoB ns/ 10 ;kb

dh e?d dk gqpzX j?.

nkwdB n?bkBD dh ;ehw (nkJh

vh n?;) 2016 ~ Gkoh ;cbsk fwbh.

fJ; ftZu 45 gqfsFs N?e; ndk eoe/

ekbk XB n?bkBD dk gqpzX ;h. d' bZy

s'I tZX d/ Bed b?D-d/D ftZu g?B ekov

ftykT[Dk }o{oh ehs/ ikD Bkb ekb/ XBokjhI

ndkfJrhnK d/ okj ftZu o[ektN yVQh eo

fdZsh rJh. p/Bkwh ikfJdkd pko/ ek~B

1988 ftZu pDkfJnk frnk ;h go fJ;

~ bkr{ BjhI ehsk frnk ;h. fJ; ftZu

;'X eoe/ fJ; ~ bkr{ ehsk frnk. ih

n?; Nh, i' fe fJ; ;kb bkr{ j'Dk j?,

Bkb nf;ZX/ N?e; gqFk;B ftZu wdd

fwb/rh ns/ tX/o/ fBg[zB ek~B j'D ekoB

N?e; u'oh o[e ;e/rh. tZv/ B'NK dh

B'Npzdh j'D ekoB fJ; fdFk ftZu fJe

tZvk edw j?.

Bt/I nkw nkdwhBt/ I nkw nkdwhBt/ I nkw nkdwhBt/ I nkw nkdwhBt/ I nkw nkdwh

125 eo'V dh nkpkdh tkb/ d/F

ftZu 2015-16 d/ ;kb ftZu 3H7 eo'Vb'eK B/ fJBew N?e; foNoBK GohnK.fJBQK ftZu'I 99 bZy s'I tZX B/ n?bkfBnk feT[BQK dh nkwdB 2H5 bZy o[gJ/ gqfs ;kbs'I xZN j? ns/ T[BQK B/ e'Jh N?e; ndkBjhI ehsk. 1H95 eo'V B/ n?bkfBnk feT[BQK dh nkwdB 5 bZy s'I xZN j? ns/52 bZy B/ n?bkfBnk fe T[BQK dh nkwdB5 bZy s'I 10 bZy dofwnkB j? ns/f;oc 24 bZy B/ jh dZf;nk fe T[BQK dhnkwdB 10 bZy o[gJ/ s'I T[go j?. fJ;~ do;kT[D bJh fJ; s'I tXhnk e'Jh th;p{s BjhI j' ;edk fe f;ZX/ ns/ nf;ZX/N?e;K d/ wkwb/ ftZu Gkos ~ ;jh N?e;Bk ndk j'D T[s/ ekch gq/FkBh dk ;kjwDkeoBk g? fojk j?.

rohph d/ yksw/, okFNoh ;[oZfynkns/ nkofEe ftek; bJh i'-i' youk

ukjhdk j?, N?e;K dh nkwdB Bk nkT[DekoB T[; Bkb ;wM"sk eoBk g? fojk

j?. ;Zs djkfenK s'I @nkw# GkoshnK ~nZXk b?D-d/D Bed ns/ u?eK okjhI eoBk

g? fojk j?. @eZu/# ns/ @gZe/# yks/ tgkoeb?D-d/D dk fJe fjZ;k pD/ j'J/ jB.

N?e; u'oh ~ Bk sK nB?fse s/ Bk jhrbs wzfBnk ik fojk j?. fJj f}zdrh

dk fjZ;k pD u[Zek j?. gqXkB wzsoh tb'Ifbnk frnk c?;bk fJe BtK @nkw# pDkT[D

bJh j?. fJj Gkos ns/ GkoshnK d/youk YKu/ ~ spdhb eoB bJh j?.

fJj sK fco spkje[zB jh frfDnk iKdk

6 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

j?. ;ko/ ;[Xko spkje[zB jh j[zd/ jB.T[j w"i{dk ;fEsh ftZu T[Eb-g[Eb i' wukfdzd/ jB. B'Npzdh B/ fJwkBdkoK ~Btkf}nk j? ns/ p/JhwkBK ~ ;}k fdZshj?.

Bedh d/ wkV/ Bshi/Bedh d/ wkV/ Bshi/Bedh d/ wkV/ Bshi/Bedh d/ wkV/ Bshi/Bedh d/ wkV/ Bshi/

ek|}h eoz;h }ho' ftnki tkbk fJer[zwBkw p/noo pKv j[zdk j?. fJ; Bkbi[fVnk e'Jh th fJfsjk; iK BK BjhIj[zdk. i[ow sK Bedh Bkb iK Bedh s'IfpBK th j' ;edk j? go tkX{ Bedh o{g'FnkofEesk ftZu tNKdo/ d/ fJe wkfXnwti'I g;zd ehsh iKdh j?. go N?e;G[rskBK dh ndkfJrh Bk j'D d/ Bshi/ti'I fJj ;kjwD/ nkT[Idh j? fi; BkbrohpK ns/ tKfMnK d/ w[ekpb/ N?e; u'oKd/ nwho j'D dh rZb pDdh j?. n;bhek|}h eoz;h okjhI Bedh dk gjkV jtkbkd/ o;s/ fJBQK b'eK e'b gj[zudk j?.Bedh n;b r[zwBkw G[rskBK ~ ;[ykbkpDkT[Idh j?. Bedh jh T[j wkfXnw j?i' fe foFts d/D, iknbh eoz;h ns/dfjFstkd d/ tXD c[bD ftZu ;jkJhj[zdk j?. B?fsesk tkb/ ns/ fte;s ;wkiBedh dh tX/o/ tos'I eoB dh pikJ/seBkb'ih dh wdd Bkb fBozso p?Ifezrns/ fvihNb b?D-d/D tZb tZXd/ jB.ek|}h eoz;h eJh p[okJhnK ~ iBwfdzdh j?. id'I ;oekoK N?e; u'oK s'ItX/o/ N?e; fJeZmk eoB ftZu ;cb j'iKdhnK jB sK T[j jo fJe s'I xZNN?e; b?D dh ;fEsh ftZu j[zdhnK jB.Bedh d/ xND Bkb FkfJd i[ow iKdfjFstkd ysw Bk j't/. go fJj fJBQKp[okJhnK ~ Ykj }o{o brk ;edk j?.;{fpnK B/ do;kfJnk j? fe Bedh d/Gzvko sd sZe rkfJp BjhI j' iKd/ idsZe fe ;oekoK g/go eoz;h d/ yksw/ bJhe'Jh ;orow edw BjhI u[ZedhnK.

c?;b/ dh ftFkbskc?;b/ dh ftFkbskc?;b/ dh ftFkbskc?;b/ dh ftFkbskc?;b/ dh ftFkbsk

gqXkB wzsoh d/ T[u eoz;h ~ pdbD

ns/ fJ; dh edo xNkT[D d/ c?;b/ bJh

db/oh ns/ fjzws dh b'V ;h. fJ; c?;b/~ bkr{ eoB ftZu d[Zy gj[zuDk ;h. fJ;

Bkb E'VQ/ ;w/I bJh nkb'uBk ns/ gq/FkBhj'Dh ;h. eoz;h ~ ikw eoB Bkb

nkofEesk T[s/ gqGkt g?Dk j?. fJ; c?;b/ftZu T[u gZXoh r[gssk ns/ tZvh wksok

ftZu g/go eoz;h dh SgkJh p?IeK, vke]kfBnK,p?Ifezr fwZsoK ns/ J/ Nh n?w} okjhI tzv

j'Dh ;h.

fJj sZE j? fe T[u ehws tkbh

eoz;h tZvh wksok ftZu p?IeK ftZu iwQK j'rJh j?. fJ; dk wsbp fJj BjhI fe

fJj ;koh Bedh ikfJ} j' rJh j?. ekbkXB B/ f;oc fJ; bJh jh nkgDk ozr

BjhI pdfbnk fe T[; ~ p?IeK ftZu iwQK

eotk fdZsk frnk j?. fJ; d/ T[bN fJjnkgDk r[zwBkwg[Dk rtk u[Zek j? ns/ fJ;

d/ wkbe dh j[D gSkD j' u[Zeh j?. fJ;bJh wkb ftGkr j[D fJ; oew T[s/

N?e; brk ;edk j?. fe;/ th jkbsftZu nkwdB eo ftZu ehsh rJh ;'X

ftZu gqpzX j? fe i/ oew nkgDh fJZSkBkb gqrN ehsh ikt/ iK T[; dk fe;/ j'o

Yzr Bkb gsk bZr/ sK T[; T[s/ tZy'-tZyo/Yzr Bkb N?e; brDr/ ns/ ;}k

j't/rh.

nZi dh ;fEshnZi dh ;fEshnZi dh ;fEshnZi dh ;fEshnZi dh ;fEsh

d[Zy ns/ gq/FkBhnK dk ;wK phsD

tkbk j?. nkofEe ;orowhnK w[V pjkb

j' ojhnK jB. p?IeK e'b j[D pj[s ;kok

g?;k gj[zu frnk j? i' fe ftek; bJh

T[Xko fdZsk ik ;edk j?. feT[Ife fJj

oew xZN bkrs tkb/ fvgkf}NK d/ o{g

ftZu p?IeK ftZu iwQK j'Jh j? fJ; bJh

fJ; ekoB ftnki dh do xNDh j? ns/

nfijk j' th u[Zek j?. bZyK eo'VK o[gJ/,

i' fe pk}ko ftZu y[ZbQh eoz;h ftZu x[zw

oj/ ;B j[D p?Ifezr gqDkbh ftZu nk rJ/

jB. j[D fJ; oew B/ Bk f;oc nkgDh

r[zwBkwh rtkJh j?, ;r'I j[D fJ; d/

wkbe N?e; ndk eoB s'I pknd fJ; dh

gqGkth tos'I eo ;ed/ jB. p?Ifezr b?D-

d/D d/ nkeko d/ Bshi/ ti'I nkofEesk d/

nkeko ftZu tkXk j'Dk bk}wh j?. dofwnkBh

ns/ bzwh fwnkd ftZu e[Zb xo/b{ T[sgkd

tZvk ns/ ;kc j't/rk. p?Ifezr YKu/ ftZu

g?;/ d/ nkrwB ns/ T[; d/ b?D-d/D

Bkb N?e; dkfJok f;ZX/ ns/ nf;ZX/ N?e;K

dk tkXk j't/rk. e/Ido ns/ oki ;oekoK

d'jK ~ fJ; s'I bkG gj[zu/rk. nkofEesk

dh Bedh ns/ T[u gZXoh fvihNb b?D-

d/D Bkb uzrh ;/tk j't/rh.

(b/ye e/Idoh y}kBk ns/ ekog'o/N wkwfbnKpko/ wzsoh jB)

bZeh rkje :'iBk ns/ fvih-XBbZeh rkje :'iBk ns/ fvih-XBbZeh rkje :'iBk ns/ fvih-XBbZeh rkje :'iBk ns/ fvih-XBbZeh rkje :'iBk ns/ fvih-XBtgko :'iBktgko :'iBktgko :'iBktgko :'iBktgko :'iBk

;oeko T[gG'rsktK ns/ tgkohnK;oeko T[gG'rsktK ns/ tgkohnK;oeko T[gG'rsktK ns/ tgkohnK;oeko T[gG'rsktK ns/ tgkohnK;oeko T[gG'rsktK ns/ tgkohnK

ft Z u fvi hNb G [rs kB ~ft Zu fvi hNb G [rs kB ~ft Zu fvi hNb G [rs kB ~ft Zu fvi hNb G [rs kB ~ft Zu fvi hNb G [rs kB ~

T[sFkjs eoBk ukj[ zdh j?.T[sFkjs eoBk ukj[ zdh j?.T[sFkjs eoBk ukj[ zdh j?.T[sFkjs eoBk ukj[ zdh j?.T[sFkjs eoBk ukj[ zdh j?.

fJ; bJ h j kb j h ft Z ufJ; bJ h j kb j h ft Z ufJ; bJ h j kb j h ft Z ufJ; bJ h j kb j h ft Z ufJ; bJ h j kb j h ft Z u

T[gG'rsktK tk;s/ bZeh rkjeT[gG'rsktK tk;s/ bZeh rkjeT[gG'rsktK tk;s/ bZeh rkjeT[gG'rsktK tk;s/ bZeh rkjeT[gG'rsktK tk;s/ bZeh rkje

:'iBk ns/ tgkohnK bJh fvih-:'iBk ns/ tgkohnK bJh fvih-:'iBk ns/ tgkohnK bJh fvih-:'iBk ns/ tgkohnK bJh fvih-:'iBk ns/ tgkohnK bJh fvih-

XB tgko :'iBk F[o{ ehshXB tgko :'iBk F[o{ ehshXB tgko :'iBk F[o{ ehshXB tgko :'iBk F[o{ ehshXB tgko :'iBk F[o{ ehsh

rJh. fJBQK :'iBktK dk T[d/FrJh. fJBQK :'iBktK dk T[d/FrJh. fJBQK :'iBktK dk T[d/FrJh. fJBQK :'iBktK dk T[d/FrJh. fJBQK :'iBktK dk T[d/F

\kfJd/ dh g/FeF d/ }ohJ/\kfJd/ dh g/FeF d/ }ohJ/\kfJd/ dh g/FeF d/ }ohJ/\kfJd/ dh g/FeF d/ }ohJ/\kfJd/ dh g/FeF d/ }ohJ/

B kb fvihNb b ?D-d /D d /Bkb fvihNb b ?D-d /D d /Bkb fvihNb b ?D-d /D d /Bkb fvihNb b ?D-d /D d /Bkb fvihNb b ?D-d /D d /

tX/o/ fJ;s/wkb dh fdFk tZbtX/o/ fJ;s/wkb dh fdFk tZbtX/o/ fJ;s/wkb dh fdFk tZbtX/o/ fJ;s/wkb dh fdFk tZbtX/o/ fJ;s/wkb dh fdFk tZb

nr/ tXD bJh b'eK ~ T[sFkfjsnr/ tXD bJh b'eK ~ T[sFkfjsnr/ tXD bJh b'eK ~ T[sFkfjsnr/ tXD bJh b'eK ~ T[sFkfjsnr/ tXD bJh b'eK ~ T[sFkfjs

eoBk j ?. Gkosh okFNoheoBk j ?. Gkosh okFNoheoBk j ?. Gkosh okFNoheoBk j ?. Gkosh okFNoheoBk j ?. Gkosh okFNoh

G[rskB fBrw (n? `B gh ;hG[rskB fBrw (n? `B gh ;hG[rskB fBrw (n? `B gh ;hG[rskB fBrw (n? `B gh ;hG[rskB fBrw (n? `B gh ;h

nkJh) d[nkok fJBQK :'iBktK ~nkJh) d[nkok fJBQK :'iBktK ~nkJh) d[nkok fJBQK :'iBktK ~nkJh) d[nkok fJBQK :'iBktK ~nkJh) d[nkok fJBQK :'iBktK ~

bkr{ ehsk ikt/rk. fJBQK :'iBktKbkr{ ehsk ikt/rk. fJBQK :'iBktKbkr{ ehsk ikt/rk. fJBQK :'iBktKbkr{ ehsk ikt/rk. fJBQK :'iBktKbkr{ ehsk ikt/rk. fJBQK :'iBktK

d/ nXhB e/tb T[; b?D-d/Dd/ nXhB e/tb T[; b?D-d/Dd/ nXhB e/tb T[; b?D-d/Dd/ nXhB e/tb T[; b?D-d/Dd/ nXhB e/tb T[; b?D-d/D

~ Fkfwb ehsk ikt/rk, i'~ Fkfwb ehsk ikt/rk, i'~ Fkfwb ehsk ikt/rk, i'~ Fkfwb ehsk ikt/rk, i'~ Fkfwb ehsk ikt/rk, i'

o[gJ/ ekov, :{ n?`; n?`; vh, :{o[gJ/ ekov, :{ n?`; n?`; vh, :{o[gJ/ ekov, :{ n?`; n?`; vh, :{o[gJ/ ekov, :{ n?`; n?`; vh, :{o[gJ/ ekov, :{ n?`; n?`; vh, :{

gh nkJh ns/ nkXko fJB/pbvgh nkJh ns/ nkXko fJB/pbvgh nkJh ns/ nkXko fJB/pbvgh nkJh ns/ nkXko fJB/pbvgh nkJh ns/ nkXko fJB/pbv

g/w?IN f;;Nw Bkb ehs/ rJ/g/w?IN f;;Nw Bkb ehs/ rJ/g/w?IN f;;Nw Bkb ehs/ rJ/g/w?IN f;;Nw Bkb ehs/ rJ/g/w?IN f;;Nw Bkb ehs/ rJ/

jB.jB.jB.jB.jB.

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 7

xZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;Ek

Bed noEuko/ s'I xZN Bed noEftt;Ek tZbBed noEuko/ s'I xZN Bed noEftt;Ek tZbBed noEuko/ s'I xZN Bed noEftt;Ek tZbBed noEuko/ s'I xZN Bed noEftt;Ek tZbBed noEuko/ s'I xZN Bed noEftt;Ek tZb

gotkeo ;kj{, nw'x no'Vkgotkeo ;kj{, nw'x no'Vkgotkeo ;kj{, nw'x no'Vkgotkeo ;kj{, nw'x no'Vkgotkeo ;kj{, nw'x no'Vk

8 Btzpo, 2016 ~ ;oeko tb'I500 s/ 1000 o[gJ/ d/ B'N pzd eo fdZs/rJ/. 500 s/ 1000 d/ B'N gqubD ftZuw[Zdok dk 85 gqfsFs pDd/ ;B. B'NpzdhekoB Bedh dh ewh g?dk j'Jh fi; B/;oeko ~ fJb?eNqkfBe G[rskB ns/ spkdb/T[s/ }'o d/D bJh wip{o ehsk. Gkt/I feB'Npzdh dk w[Zy fBFkBk nZstkd bJhtos/ iKd/ XB T[s/ brkw eZ;Dk ns/ekb/ XB dk ykswk eoBk ;h, go fJ;ftZu'I Bedh-ofjs noEuko/ tZb w'Vk fJe}o{os ti'I T[Go e/ ;kjwD/ nkfJnk.n;b ftZu, 27 Btzpo, 2016 ~ gqXkBwzsoh B/ nkgDh @wB eh pks# ;zp'XBftZu n?bkB ehsk, @@;kvk ;[gBk j? feBedh-ofjs ;wki j't/. fJj mhe j? fe100 gqfsFs Bedh-ofjs ;wki ed/ th;zGt BjhI j?. go, n;hI xZN Bedh tkb/;wki Bkb F[o{nks eo ;ed/ jK ns/fco Bedh-ofjs ;wki e'Jh d{o dh rZbBjhI j't/rh.##

Gkt/I fe B'Npzdh dh tkosk pdbrJh j?, ;oeko Bedh-ofjs noEuko/ d/phi brk ojh j?. gfjbK 2014 ftZu;oeko B/ iB XB :'iBk dh F[o{nksehsh. 20 ngq?b 2016 sZe brGr 220fwbhnB yks/ y'bQ/ rJ/. \otoh 2016ftZu Gkos ;oeko B/ ekov ns/ fvihNbsohe/ Bkb G[rskB eoB bJh fdFk-fBod/F ~ gqtkBrh fdZsh. |?o-o;wh

ikikikikik D gSkD Bedh tkbh gqDkbh s'I o;wh ftZsh G[rskBgqDkbh tZb tZvk pdbkn Gkos ftZuG[rskB ns/ fBgNko/ ~ tZvk j[bkokd/t/rk. noEuko/ ftZu'I fGqFNkuko ns/ekb/ XB ~ xZN eoB dk ;G s'I tXhnksohek Bedh nXkos noEuko/ s' IfJb?eNqkfBe spkdb/ tZb w'Vk eZNDk j?,fi; bJh ;kfonK dh p?Ie sZe gj[zu ns/;j{bs dh }o{os j?.

Bedh-ofjs noEukok Bed oewBedh-ofjs noEukok Bed oewBedh-ofjs noEukok Bed oewBedh-ofjs noEukok Bed oewBedh-ofjs noEukok Bed oew

dh EK eq?fvN iK v?fpN ekov,dh EK eq?fvN iK v?fpN ekov,dh EK eq?fvN iK v?fpN ekov,dh EK eq?fvN iK v?fpN ekov,dh EK eq?fvN iK v?fpN ekov,

fJb?eNqkfBe \zv spkdbk iKfJb?eNqkfBe \zv spkdbk iKfJb?eNqkfBe \zv spkdbk iKfJb?eNqkfBe \zv spkdbk iKfJb?eNqkfBe \zv spkdbk iK

nkBbkJhB yohddkoh T[s/ uZbdknkBbkJhB yohddkoh T[s/ uZbdknkBbkJhB yohddkoh T[s/ uZbdknkBbkJhB yohddkoh T[s/ uZbdknkBbkJhB yohddkoh T[s/ uZbdk

j?. Bedh-ofjs noEuko/ dkj?. Bedh-ofjs noEuko/ dkj?. Bedh-ofjs noEuko/ dkj?. Bedh-ofjs noEuko/ dkj?. Bedh-ofjs noEuko/ dk

ftuko n;b ftZu ek|}h w[Zdokftuko n;b ftZu ek|}h w[Zdokftuko n;b ftZu ek|}h w[Zdokftuko n;b ftZu ek|}h w[Zdokftuko n;b ftZu ek|}h w[Zdok

s'I fvihNb w[Zdok tZb ikD o{ghs'I fvihNb w[Zdok tZb ikD o{ghs'I fvihNb w[Zdok tZb ikD o{ghs'I fvihNb w[Zdok tZb ikD o{ghs'I fvihNb w[Zdok tZb ikD o{gh

fJe fJBebkp j?, fi; ~ nkwfJe fJBebkp j?, fi; ~ nkwfJe fJBebkp j?, fi; ~ nkwfJe fJBebkp j?, fi; ~ nkwfJe fJBebkp j?, fi; ~ nkw

s"o s/ ekb/ XB T[s/ ekp{ gkT[Ds"o s/ ekb/ XB T[s/ ekp{ gkT[Ds"o s/ ekb/ XB T[s/ ekp{ gkT[Ds"o s/ ekb/ XB T[s/ ekp{ gkT[Ds"o s/ ekb/ XB T[s/ ekp{ gkT[D

ns / Bedh d / g qt kj ft Zuns / Bedh d / g qt kj ft Zuns / Bedh d / g qt kj ft Zuns / Bedh d / g qt kj ft Zuns / Bedh d / g qt kj ft Zu

g k odoFs k fbn kT [ D bJ hg k odoFs k fbn kT [ D bJ hg k odoFs k fbn kT [ D bJ hg k odoFs k fbn kT [ D bJ hg k odoFs k fbn kT [ D bJ h

ngDkfJnk iKdk j?. ;kok b?D-ngDkfJnk iKdk j?. ;kok b?D-ngDkfJnk iKdk j?. ;kok b?D-ngDkfJnk iKdk j?. ;kok b?D-ngDkfJnk iKdk j?. ;kok b?D-

d/D ekov iK fvihNb sohe/d/D ekov iK fvihNb sohe/d/D ekov iK fvihNb sohe/d/D ekov iK fvihNb sohe/d/D ekov iK fvihNb sohe/

Bkb ehsk iKdk j? - Gkt/I fe;/Bkb ehsk iKdk j? - Gkt/I fe;/Bkb ehsk iKdk j? - Gkt/I fe;/Bkb ehsk iKdk j? - Gkt/I fe;/Bkb ehsk iKdk j? - Gkt/I fe;/

B / fp ZbK dk G[rskB eoBkB / fp ZbK dk G[rskB eoBkB / fp ZbK dk G[rskB eoBkB / fp ZbK dk G[rskB eoBkB / fp ZbK dk G[rskB eoBk

j't/, cb yohdD/ j'D iK pZ; s/j't/, cb yohdD/ j'D iK pZ; s/j't/, cb yohdD/ j'D iK pZ; s/j't/, cb yohdD/ j'D iK pZ; s/j't/, cb yohdD/ j'D iK pZ; s/

N?e;h T[s/ ;co eoBk j't/.N?e;h T[s/ ;co eoBk j't/.N?e;h T[s/ ;co eoBk j't/.N?e;h T[s/ ;co eoBk j't/.N?e;h T[s/ ;co eoBk j't/.

otkfJsh pN{J/ tKr jh, Jh-pN{J/ftZu ;Zuw[Zu Bedh oZyD dh }o{os BjhIj[zdh, fJj ;kv/ p?Ie ykfsnK Bkb i[V/ j[zd/

jB ns/ ndkfJrh f;ZX/ ykfsnK ftZu'I ehshiKdh j?. fJzNoB?N p?Ifezr ns/ jkb jhftZu F[o{ ehsk :{BhckJhv g/w?IN fJzNoc/;(:{ gh nkJh) seBkb'ih d/ d{i/ T[sgkdjB i' Bedh-ofjs j'D tZb ;/fXs jB,go Jh-t?bN (pN{nk) dk gqubD pj[sf}nkdk j? fiBQK dk tZv/ gZXo T[s/ tos'Iehsh iKdh j?. n;b ftZu, fJj ftukogqrN ehsk iKdk j? fe B/V-GftZy ftZueq?fvN s/ v?fpN ekov p/noE j' e/ ofjikDr/ ns/ ;ko/ G[rskB fJe ;wkoN \'BokjhI ;zGt j'Dr/. w'pkJhb \'B dk fJee'v J/ Nh n?w s'I Bedh eYtkT[D bJhekch j't/rk ns/ ekov dh e'Jh b'V BjhIoj/rh.

Bedh-ofjs noEuko/ dk bkGBedh-ofjs noEuko/ dk bkGBedh-ofjs noEuko/ dk bkGBedh-ofjs noEuko/ dk bkGBedh-ofjs noEuko/ dk bkG

Gkos dh nkofEesk dk d[BhnK ftZu;G s'I s/}h Bkb ftek; j' fojk j?, gofJ; ;kjwD/ ekbk XB, fGqFNkuko, nZstkd,|?o-ek~Bh d"bs nkfd d/ w[Zd/ w{zj nZvhyVQ/ jB. fGqFNkuko ns/ ekb/ XB dhieV s'VB bJh nkfvN ns/ gfotosBJ/iz;hnK tor/ sohe/ ;dk tos/ iKd/ oj/jB, go Bedh-ofjs noEuko/ dk ftukof}nkdk nkeoFe j?, feT[Ife f}nkdkdonkofEe b?D-d/D o;wh gqDkbh dk Gkrj't/rk fi; T[s/ B}o oZyDh n;kBj't/rh. Gkos ftZu e[ZM jh b'e G[rskBd/ |?o-Bedh tkb/ sohe/ dk fJ;s/wkbeod/ jBl f;oc 10-15 gqfsFs t;'I tb'Ijh fJe iK d{ih fe;w d/ |?o-Bedh

8 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

G[rskB sohe/ dh tos'I eoB dk nB[wkBj?, id fe pqk}hb ns/ uhB tor/ d/FKd/ 40 gqfsFs b'e Bedh-ofjs G[rskBd/ sohe/ fJ;s/wkb eod/ jB. fJ;d"okB, 2014 sZe, p?IeK s'I pkjo Gkosdh Bedh gqubD dk nB[gks e[Zb xo/b{T[sgkd dk 11H1 gqfsFs j?, i' o{;,w?e;he' ns/ pqk}hb fij/ T[`Go oj/noEukfonK Bkb'I tZX j?. fJ; s'I ;ze/sfwbdk j? fe dkfJo/ s'I pkjobh |?o-Bedh pk}ko ~ wip{s eoB dh tZvh;zGktBk w"i{d j?. nokwdkfJe, Go';/:'r,;[oZfyns ns/ tkip G[rskB gqDkbhnK d/Bkb-Bkb |?o-Bedh tos'IekoK dk dkfJoktXkT[D Bkb d{ihnK ftZsh ;/tktK fit/Ieo}/ ns/ p?IeK s'I ;ZyD/ tor bJh phw/sZe o;kJh eoB T[s/ th n;o gt/rk,]k; eoe/ ftZsh ;wkt/F d/ wZd/B}o. go,u[B"sh p?IeK d/ fvihNb p[fBnkdh YKu/ ~wip{s eoB ns/ G[rskB ;[oZfyns pDkT[Ddh j?.

Bedh-ofjs ;wki d/ ;oeko ns/nkw iBsk bJh pj[s ;ko/ bkG jB L

••••• G[rskB dk n;kB sohek L G[rskB dk n;kB sohek L G[rskB dk n;kB sohek L G[rskB dk n;kB sohek L G[rskB dk n;kB sohek Lb?D-d/D eoB dh ;"y :ehBh s"o s/Bedh-ofjs j'D tZb fJe :sB j't/rk.Bedh-ofjs noEukok ;kfonK bJh (xZNnkwdB tkb/ ;w{jK ~ SZv e/) p/nzsbkG w[jZJhnk eotkT[Idk j?, fi; ftZuBedh Bkb tgko$ b?D-d/D eoB dhehws ftZu eN"sh th Fkwb j?.

••••• xZN i']w L xZN i']w L xZN i']w L xZN i']w L xZN i']w L Y[ZethI ;kJhpo;[oZfynk Bkb nkBbkJhB G[rskB w[ekpbsBi']w ofjs j[zdk j?, id fe jZE ftZuBedh j'D Bkb ;[oZfynk d/ w[Zd/ jw/Fki[V/ ofjzd/ jB.

••••• w[dok SgkJh d/ you/ ftZu w[dok SgkJh d/ you/ ftZu w[dok SgkJh d/ you/ ftZu w[dok SgkJh d/ you/ ftZu w[dok SgkJh d/ you/ ftZueN"sh LeN"sh LeN"sh LeN"sh LeN"sh L Bt/I B'NK dh SgkJh ns/ rzd/ s/cN/ B'NK ~ pdbD T[s/ you nkT[Idkj?. 2015 ftZu w[dok dh SgkJh Gkos d/

fo}ot p?Ie ~ 27 fpbhnB o[gJ/ ftZugJh. fJ; you ~ xNkfJnk ik ;edk j?i/ nkofEesk Bedh-ofjs tZb ~ w'V eZNbt/.

••••• i[ow dh do ftZu ewh L i[ow dh do ftZu ewh L i[ow dh do ftZu ewh L i[ow dh do ftZu ewh L i[ow dh do ftZu ewh Lpj[s ;kohnK ;wki fto'Xh ns/ |?o-ek~Bh ;orowhnK fit/I BFk s;eoh,t/;tkrwBh, nZstkd ~ Ffj ns/ jtkbkeko'pko f;oc Bed g?;/ Bkb jh uZbd/jB. Bedh-ofjs noEukok nfij/ ezwK~ eoBk w[Ffeb pDk d/t/rk.

••••• p?Ifezr y/so bJh todkB L p?Ifezr y/so bJh todkB L p?Ifezr y/so bJh todkB L p?Ifezr y/so bJh todkB L p?Ifezr y/so bJh todkB LfvihNb noEukok p?Ifezr gqDkbh bJhwddrko j't/rk. fJe tko b'e id'IfvihNb G[rskB s/ spkdb/ d/ nkdh j'rJ/ sK Bedh dh wzr xZN j't/rh ns/Bedh dk Gzvko eoB ftZu th ewhnkt/rh, fJ; Bkb p?Ifezr gqDkbh ftZuBedh f}nkdk oj/rh ns/ pZusK th tZXj'DrhnK.

••••• gkodoFsk s/ fBrokBh L gkodoFsk s/ fBrokBh L gkodoFsk s/ fBrokBh L gkodoFsk s/ fBrokBh L gkodoFsk s/ fBrokBh LBedh-ofjs b?D-d/D T[s/ ;oeko n;kBhBkb B}o oZy ;edh j?. fJ; eoe/ eou'oh eoBh n"yh j't/rh ns/ wkbhJ/ ftZutkXk j't/rk.

fgSb/ d' wjhfBnK d"okB Gkos ftZuG[rskB d/ fvihNbheoB ns/ ;tkJhgwFhBK bkT[D ftZu tZvk tkXk j'fJnk j?,Gkt/I fJj S'NhnK d[ekBK j'D iK rbhnKftZu ;wkB t/uD tkb/. fJb?eNqkfBe b?D-d/D dh ;zfynk ftZu tZvk tkXk j'fJnk j?,fi; Bkb G[rskB ftZu s/}h nkJh j?, i'nkofEesk bJh uzrh ]po j?. w'pkJhbtkb/N ftZu ftnkge tkXk j'fJnk j? ns/fJj pj[s ;zGt j? fe tZvh frDshGkostk;h f;ZX/ Bed s'I w'pkJhb pN{J/tZb o[Zy eo ikDr/. w'pheftZe dk dkntkj? fe 2017 sZe fJj nokw Bkb 10fpbhnB vkbo G[rskB dk Nhuk gqkgseo bt/rk ns/ S/sh jh fJe fwbhnB s'I

tZX tgkohnK tb'I fJ; ~ gqtkB ehskikt/rk.

Bedh-ofjs noEuko/ iK fJb?eNqkfBeb?D-d/D tZb fJ; edw Bkb N?e; u'ohxZN eoB, nkofEesk ftZu gkodoFsk:ehBh pDkT[D bJh ;jkfJsk fwb/rh.nk]o ~ Bedh b? e/ ikD dk ]sok yswj' ikt/rk ns/ g?;/ sZe gj[zu ns/ ftZsh;wkt/F dk fJe f}nkdk :'iBkpZX YKuk;kjwD/ nkt/rk. ftek; gqfefonk dhfdFk ftZu ;oekoh you tX/rk, feT[IfewkbhJ/ dh gkodoFsk ns/ gqtkj ftZutkXk j'D dh ;zGktBk j?.

go, Gkos tor/ ftek;Fhb noEuko/ftZu Bedh-ofjs nkofEesk tZb ikD dkd{ik gk;k fJj j? fe rohp b'eK bJhBedh-ofjs b?D-d/D e'Jh noE BjhIoZydk. B'Npzdh B/ ]k; eoe/ |?o-o;wh;wki ns/ p?Ifezr ;j{bsK s'I ;ZyD/ b'eKT[s/ ;ZN wkoh j?. ;wki d/ fJ; tor ~Bedh-ofjs ;wki tZb w'Vk eZND bJh;wK ukjhdk j?. F[o{nks ftZu b?D-d/Ddk Yzr n"yk br ;edk j? go fJj:ehBh pDkJ/rk fe d/F gkodoFh nkofEesktZb gfjbk edw g[ZN/. Bedh dk ykswkfJe ;[gBwJh ;'u bZr ;edh j?, go:ehBB jh, Bedh yksw/ tZb ik ojh j?.

Bedh-ofjs ;wki ~ T[sFkfjsBedh-ofjs ;wki ~ T[sFkfjsBedh-ofjs ;wki ~ T[sFkfjsBedh-ofjs ;wki ~ T[sFkfjsBedh-ofjs ;wki ~ T[sFkfjseoB bJh ;oeko tb'I u[Ze/ edweoB bJh ;oeko tb'I u[Ze/ edweoB bJh ;oeko tb'I u[Ze/ edweoB bJh ;oeko tb'I u[Ze/ edweoB bJh ;oeko tb'I u[Ze/ edw

B'Npzdh s'I S/sh wro'I ;oeko tb'Ib'eK ~ gq/oB ns/ T[BQK dk fXnkB tZy-tZyfvihNb sohfenK tZb fyZuD bJh eJhedw u[Ze/ rJ/ sK fe b'eK ~ p?IeK iK J/Nh n?w d/ pkjo bzwhnK eskoK ftZu BkbZrDk gt/ fiE/ Bedh dh xkN ;h.

• rkjeK bJh bZeh rkje :'iBkns/ tgkohnK bJh fvih XB tgko :'iBk.

• fvihNb G[rskB ~ T[sFkfjseoB d/ T[d/F Bkb ;oeko tb'I 25d;zpo 2016 ~ fvihNb bkNoh ;ehw

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 9

dh F[o{nks ehsh rJh - rkjeK bJhbZeh rkje :'iBk ns/ tgkohnK bJhfvih XB tgko :'iBk. nfijhnK T[sFkfjs;ehwK Bkb fvihNb fJzvhnk nzd'bB :ehBhs"o s/ d/F dh nkofEesk dh ohVQ dhjZvh ~ wip{sh pyF/rk. f;oc o[gJ/ekov, :{ n?; n?; vh, :{ gh nkJh ns/nXko ekov T[s/ nXkos G[rskB gqDkbhnKokjhI ehsk b?D-d/D jh fJBQK ;ehwK dkfjZ;k j't/rk.

• ftZsh ;eFosk nfGnkB - ftZsh;eFosk nfGnkB b'eK ~ fvihNb noEukokb?D-d/D d/ Bedh-ofjs sohe/ ngDkT[DbJh T[sFkfjs eoB tk;s/ F[o{ ehskfrnk j?. fJ; w[fjzw dk w[Zy T[d/Fikro{esk g?dk eoBk ns/ b'eK ~ fvihNbj'D bJh gq/fos eoBk j?.

wB[Zyh ;o's ftek; wzsokb/ tb'IwB[Zyh ;o's ftek; wzsokb/ tb'IwB[Zyh ;o's ftek; wzsokb/ tb'IwB[Zyh ;o's ftek; wzsokb/ tb'IwB[Zyh ;o's ftek; wzsokb/ tb'I

\zvK d/ spkdb/ bJh b'eK ~\zvK d/ spkdb/ bJh b'eK ~\zvK d/ spkdb/ bJh b'eK ~\zvK d/ spkdb/ bJh b'eK ~\zvK d/ spkdb/ bJh b'eK ~

fvihNb nXkos Bedh-ofjsfvihNb nXkos Bedh-ofjsfvihNb nXkos Bedh-ofjsfvihNb nXkos Bedh-ofjsfvihNb nXkos Bedh-ofjs

nkofEe gqDkbh dh tos'I eoBnkofEe gqDkbh dh tos'I eoBnkofEe gqDkbh dh tos'I eoBnkofEe gqDkbh dh tos'I eoBnkofEe gqDkbh dh tos'I eoB

dh nghb ehsh rJh j?. fJ;dh nghb ehsh rJh j?. fJ;dh nghb ehsh rJh j?. fJ;dh nghb ehsh rJh j?. fJ;dh nghb ehsh rJh j?. fJ;

wzsokb/ tb'I T[u/oh f;Zfynk d/wzsokb/ tb'I T[u/oh f;Zfynk d/wzsokb/ tb'I T[u/oh f;Zfynk d/wzsokb/ tb'I T[u/oh f;Zfynk d/wzsokb/ tb'I T[u/oh f;Zfynk d/

fBZih s/ ;oekoh ;z;EkBK ~ e'JhfBZih s/ ;oekoh ;z;EkBK ~ e'JhfBZih s/ ;oekoh ;z;EkBK ~ e'JhfBZih s/ ;oekoh ;z;EkBK ~ e'JhfBZih s/ ;oekoh ;z;EkBK ~ e'Jh

th b?D-d/D f;oc fvihNb sohe/th b?D-d/D f;oc fvihNb sohe/th b?D-d/D f;oc fvihNb sohe/th b?D-d/D f;oc fvihNb sohe/th b?D-d/D f;oc fvihNb sohe/

Bkb jh eoB dh nghb thBkb jh eoB dh nghb thBkb jh eoB dh nghb thBkb jh eoB dh nghb thBkb jh eoB dh nghb th

ehsh rJh j? sK fe Bedh-ehsh rJh j? sK fe Bedh-ehsh rJh j? sK fe Bedh-ehsh rJh j? sK fe Bedh-ehsh rJh j? sK fe Bedh-

ofjs e?Ig; fte;s ehsk ikofjs e?Ig; fte;s ehsk ikofjs e?Ig; fte;s ehsk ikofjs e?Ig; fte;s ehsk ikofjs e?Ig; fte;s ehsk ik

;e/ (d[ekBK, e?BNhB s/ ;/tktK).;e/ (d[ekBK, e?BNhB s/ ;/tktK).;e/ (d[ekBK, e?BNhB s/ ;/tktK).;e/ (d[ekBK, e?BNhB s/ ;/tktK).;e/ (d[ekBK, e?BNhB s/ ;/tktK).

fJ; nghb B/ ftfdnkoEhnK,fJ; nghb B/ ftfdnkoEhnK,fJ; nghb B/ ftfdnkoEhnK,fJ; nghb B/ ftfdnkoEhnK,fJ; nghb B/ ftfdnkoEhnK,

nfXnkgeK ns/ pj[s ;ko/ f;ZfynknfXnkgeK ns/ pj[s ;ko/ f;ZfynknfXnkgeK ns/ pj[s ;ko/ f;ZfynknfXnkgeK ns/ pj[s ;ko/ f;ZfynknfXnkgeK ns/ pj[s ;ko/ f;Zfynk

;z;EkBK d/ nwb/ ~ fJj u[B"sh;z;EkBK d/ nwb/ ~ fJj u[B"sh;z;EkBK d/ nwb/ ~ fJj u[B"sh;z;EkBK d/ nwb/ ~ fJj u[B"sh;z;EkBK d/ nwb/ ~ fJj u[B"sh

g{oB ekoi g{ok eoB bJh gq/g{oB ekoi g{ok eoB bJh gq/g{oB ekoi g{ok eoB bJh gq/g{oB ekoi g{ok eoB bJh gq/g{oB ekoi g{ok eoB bJh gq/

fos ehsk. fJ; d/ Bkb jhfos ehsk. fJ; d/ Bkb jhfos ehsk. fJ; d/ Bkb jhfos ehsk. fJ; d/ Bkb jhfos ehsk. fJ; d/ Bkb jh

pj[s ;ko/ b'eK B/ wB[Zyh ;o'spj[s ;ko/ b'eK B/ wB[Zyh ;o'spj[s ;ko/ b'eK B/ wB[Zyh ;o'spj[s ;ko/ b'eK B/ wB[Zyh ;o'spj[s ;ko/ b'eK B/ wB[Zyh ;o's

ftek; wzsokb/ d/ t?`p g/i T[s/ftek; wzsokb/ d/ t?`p g/i T[s/ftek; wzsokb/ d/ t?`p g/i T[s/ftek; wzsokb/ d/ t?`p g/i T[s/ftek; wzsokb/ d/ t?`p g/i T[s/

th nkgDk Bkw doi eotkfJnkth nkgDk Bkw doi eotkfJnkth nkgDk Bkw doi eotkfJnkth nkgDk Bkw doi eotkfJnkth nkgDk Bkw doi eotkfJnk

j? ns/ gqkgs jK gZyh j[zrko/ ns/j? ns/ gqkgs jK gZyh j[zrko/ ns/j? ns/ gqkgs jK gZyh j[zrko/ ns/j? ns/ gqkgs jK gZyh j[zrko/ ns/j? ns/ gqkgs jK gZyh j[zrko/ ns/

;[Mkn b'eK dh fdbu;gh ~;[Mkn b'eK dh fdbu;gh ~;[Mkn b'eK dh fdbu;gh ~;[Mkn b'eK dh fdbu;gh ~;[Mkn b'eK dh fdbu;gh ~

do;kT[Id/ jB.do;kT[Id/ jB.do;kT[Id/ jB.do;kT[Id/ jB.do;kT[Id/ jB.

••••• ph n?`u nkJh n?`w (Gkos ph n?`u nkJh n?`w (Gkos ph n?`u nkJh n?`w (Gkos ph n?`u nkJh n?`w (Gkos ph n?`u nkJh n?`w (GkosfJzNoc/; cko wBh)fJzNoc/; cko wBh)fJzNoc/; cko wBh)fJzNoc/; cko wBh)fJzNoc/; cko wBh) LLLLL 30 d;zpo, 2016~ gqXkB wzsoh tb'I Ghw (ph n?u nkJhn?w) Bkwe fJe BtK Jh-pN{nk n?g ikohehsk frnk sK fe i' nkB-bkJhB b?D-d/D ~ ;[ykbk pDkfJnk ik ;e/. nXkoBkb i[Vh w'pkJhb G[rskB n?gbhe/FBBkb th b'e f;ZX/ nkgD/ p?Ie ykfsnK s'IfvihNb ndkfJrh eo ;eDr/. i/ fe;/dk \'B Bzpo p?Ie yks/ Bkb i[fVnkj'fJnk j? sK T[j fJe pNB dpk e/ g?;/dk spkdbk eo ;edk j?, go, Gkt/I fefJ; n?g ~ :{ gh nkJh - nXkos p?Ieyks/ Bkb i'fVnk ik ;edk j?, go :{ ghnkJh-nXkos f;oc fJe yksk jh Ghw(ph n?u nkJh n?w) ftZu i'fVnk ik;edk j?. d' p?Ie yks/ oZyD tkb/ ftnesh~, d'tK ykfsnK ftZu'I :{ gh nkJh b?D-d/D eoB bJh fJXo'I T[Xo ikD dh b'Vfgnk eo/rh.

••••• o[gJ/ L o[gJ/ L o[gJ/ L o[gJ/ L o[gJ/ L o[gJ/ (nko :{ gh J/tkJh) eq?fvN iK v?fpN ekov dk Gkosho{g j? i' th}k iK wk;No ekov tor/nzso-okFNoh ekovK tork jh j?. B?FBbg/w?IN ekog'o/FB nkc fJzvhnk (n?B gh ;hnkJh) tb'I iB XB :'iBk sfjs o[gJ/ekov dh F[o{nks ehsh rJh. p?Ie tb'Ijo/e ykskXkoe ~ o[gJ/ v?fpN ekovfdZsk iKdk j? fi; Bkb 1 bZy o[gJ/ dkd[oxNBk phwk w[cs gqdkB ehsk iKdkj?. o[gJ/ fszB u?BbK s'I ezw eodk j? (J/Nh n?w, fteoh dk ;EkB (gh U n?;)ns/ nkBbkJhB fteoh) ns/ d[BhnK ftZuG[rskB eoB dk fJj ;ZstK o;sk j?.feT[Ife eo'VK rohp b'eK e'b o[gJ/ v?fpNekov j?, ;' fJj xZN nkwdB tkb/torK ~ Bedh-ofjs noEuko/ ftZu FkwbeoB dk fJe :sB j?. go o[gJ/ dkw[ZYbk fXnkB ftZsh ;wkt/F j? ns/ fJ;tk;s/ o[gJ/ ekov ~ ftFt gZXoh ftZshT[sgkd pDB bJh eq?fvN$v?fpN ekovK

dhnK ;kohnK BhshnK ns/ fwnkoK dkjkDh pDB dh b'V j?.

••••• nXko G[rskB n?g L nXko G[rskB n?g L nXko G[rskB n?g L nXko G[rskB n?g L nXko G[rskB n?g L 25d;zpo 2016 ~ ;oeko tb'I nXko G[rskBn?g ikoh ehsk frnk L fJj ftnesh d/nXko ekov ~ T[; d/ p?Ie yks/ Bkb i'Vfdzdk j?. fJj n?gbhe/FB fJe pkfJU-whNfoe ohvo Bkb i'V fdZsh ikt/rh ns/rkje nkgDk ftbZyD nXko Bzpo doieoe/ b?D-d/D bJh fJe p?Ie dh u'Deo/rk. fJ; n?g dh fJe ftF/Fsk j? fee'Jh ftnesh fpBK \'B d/ th fJ; okjhIndkfJrh eo ;edk j?.

nzsookFNoh nB[GtnzsookFNoh nB[GtnzsookFNoh nB[GtnzsookFNoh nB[GtnzsookFNoh nB[Gt

;thvB dk wkwbk L;thvB dk wkwbk L;thvB dk wkwbk L;thvB dk wkwbk L;thvB dk wkwbk L ;thvBd[BhnK d/ gzi ;G s'I tZv/ Bedh-ofjsnoEukfonK ftZu'I fJe j?. fvihNb p[fBnkdhYKu/ okjhI w'pkJhb iK gbk;fNe G[rskBdh tos'I eoe/ b?D-d/D dh ;j{bs d/DbJh fJj gfjbK jh gqGkth BhshnK nwbftZu fbnk u[Zek j?. ;thvB nfijk gfjbkd/F j? fi; B/ 2020 sZe 100 gqfsFsBedh-ofjs j'D dk tkndk ehsk j?.Bedh-ofjs ;wki f;oiD dh d"V ftZufJj d/F ;G s'I nrKj j?. fJE/ p?Ie,pZ;K, ;VeK #s/ ;wkB t/uD tkb/ ns/fJE'I sZe fe uou th gbk;fNe iKfvihNb G[rskB dh nk; eod/ jB.e/Idoh p?Ie (foe;p?Ie) w[skpe, 2016 ftZu;thvB nzdo Brd b?D-d/D e[Zb G[rskBehws dk w;K 2 gqfsFs ;h ns/ 2020sZe fJj nzeVk fvr e/ 0H5 gqfsFs j'Ddh T[whd j?. ;thvB dhnK 1600 p?IeFkyktK ftZu'I brGr 900 Bk sK nkgD/e'b Bedh oZyd/ jB ns/ Bk jh BedhiwQK ;theko eod/ jB. pj[s ;ko/ p?IeK,]k; eoe/ fdjksh y/soK ftZu, e'Jh J/ Nhn?w BjhI j?. ;thvB dh w[Zdok eo'Bk dkgqubB 2009 ftZu 106 fpbhnB ;h i'2016 ftZu xN e/ 80 fpbhnB ofjfrnk j?.

10 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

id'I n;hI Bed s'I Bedh-ofjsBhshrs pdbkn dh rZb eod/ jK sKseBkb'ih fJ; ftZu nfjw G{fwek fBGkT[Idhj?. ;ftZF (n?; vpb:{ nkJh n?; n?u)i' 6 ;thvB p?IeK dh wkbeh tkbk fJew'pkJhb n?g j? ns/ i' gqw[Zy ;thfvFns/ v?Bwkoe dhnK p?IeK dofwnkB GkJhtkbhdk Bshik j?, dk ;thvB ftZu ftnkgefJ;s/wkb j' fojk j?. fJ; n?g okjhItos'Ieko nkgD/ p?Ie yks/ s'I fe;/ d{i/ yks/ftZu nkBbkJhB G[rskB eo ;ed/ jB,Gkt/I T[j fe;/ o?;soK, eko iK tgkoepk}ko ftZu j'D. ;ftZF dh tos'IekoK dh;zfynk 1,20,000 tos'Ieko gqfs wjhBk dhdo Bkb tXh j?. d;zpo 2014 ftZu;ftZF n?g dh tos'I eoe/ 1H69 fpbhnBeo'Bk dk spkdbk ehsk frnk. d/F ~nk; j? fe 2017 d/ nyho sZe 3fwbhnB s'I tZX tos'Ieko fJ; dkfJ;s/wkb eoBr/. go, nXko ns/ d{i/nfjw nk:kwK d/ wkwb/ ftZu tZv/ coejB. 31 d;zpo, 2015 sZe, ;thvB dhe[Zb nB[wkfBs t;'I 9H85 fwbhnB ;h,;kyosk brGr 100 gqfsFs ;h. Gkosdh iB;zfynk, 1,260 fwbhnB j?l ;kyoskdo f;oc 75 gqfsFs. Gkos d/ nBgVQb'eK dh t;'I ;thvB dh e[Zb t;'I Bkb'I30 r[Dk f}nkdk j?. ;thvB ftZu gqfsftnesh nkwdB ftFt n";s dk 435gqfsFs j? go Gkos ftZu fJj 14gqfsFs j?. Gkos dh 68 gqfsFs iB;zfynkg/Iv{ y/soK ftZu ofjzdh j?, ;thvB dh85H5 gqfsFs t;'I Ffjoh j?. ;thvB dhso} T[s/ ;'uDk Gkos bJh n"yh rZb j?lfco th Gkos tb'I Ghw (ph n?u nkJhn?w) Bkwe fJe n?g pDkfJnk frnk j?,Gkt/I fe tZv/ gZXo T[s/ fJ; ~ BjhIngDkfJnk frnk ns/ Gkos dh iB;zfynkdk fJe tZvk tor seBkb'ih s'I tkecBjhI. fo}ot p?Ie nkc fJzvhnk ns/tgkoe p?IeK ~ BthBsw ftuko g?dkeoB/ j'Dr/ fiBQK Bkb Bedh-ofjs b?D-

d/D j' ;e/ ns/ fJj ;[oZfyns ns/ eoBftZu n;kB th j'D.

Gkos ftZu ohnb NkJhw rok;Gkos ftZu ohnb NkJhw rok;Gkos ftZu ohnb NkJhw rok;Gkos ftZu ohnb NkJhw rok;Gkos ftZu ohnb NkJhw rok;;?Nbw?IN f;;Nw (nko Nh ih;?Nbw?IN f;;Nw (nko Nh ih;?Nbw?IN f;;Nw (nko Nh ih;?Nbw?IN f;;Nw (nko Nh ih;?Nbw?IN f;;Nw (nko Nh ihn?`;) ns/ B?FBb fJb?eNqkfBen?`;) ns/ B?FBb fJb?eNqkfBen?`;) ns/ B?FBb fJb?eNqkfBen?`;) ns/ B?FBb fJb?eNqkfBen?`;) ns/ B?FBb fJb?eNqkfBeczv NqK;co (n?`B Jh n?`c Nh)czv NqK;co (n?`B Jh n?`c Nh)czv NqK;co (n?`B Jh n?`c Nh)czv NqK;co (n?`B Jh n?`c Nh)czv NqK;co (n?`B Jh n?`c Nh)dh tos'IekoK d/ ;ko/ torKdh tos'IekoK d/ ;ko/ torKdh tos'IekoK d/ ;ko/ torKdh tos'IekoK d/ ;ko/ torKdh tos'IekoK d/ ;ko/ torKtb'I fJ;s/wkb ftZu 2013-tb'I fJ;s/wkb ftZu 2013-tb'I fJ;s/wkb ftZu 2013-tb'I fJ;s/wkb ftZu 2013-tb'I fJ;s/wkb ftZu 2013-2016 dofwnkB brGr fszB2016 dofwnkB brGr fszB2016 dofwnkB brGr fszB2016 dofwnkB brGr fszB2016 dofwnkB brGr fszBr[Dk tkXk j'fJnk ns/ w'pkJhbr[Dk tkXk j'fJnk ns/ w'pkJhbr[Dk tkXk j'fJnk ns/ w'pkJhbr[Dk tkXk j'fJnk ns/ w'pkJhbr[Dk tkXk j'fJnk ns/ w'pkJhbp?Ifezr b?D-d/D ftZu brGrp?Ifezr b?D-d/D ftZu brGrp?Ifezr b?D-d/D ftZu brGrp?Ifezr b?D-d/D ftZu brGrp?Ifezr b?D-d/D ftZu brGr;Zs r[Dk tkXk j'fJnk. J/;Zs r[Dk tkXk j'fJnk. J/;Zs r[Dk tkXk j'fJnk. J/;Zs r[Dk tkXk j'fJnk. J/;Zs r[Dk tkXk j'fJnk. J/Nh n?`w ns/ gh U n?`; ekovNh n?`w ns/ gh U n?`; ekovNh n?`w ns/ gh U n?`; ekovNh n?`w ns/ gh U n?`; ekovNh n?`w ns/ gh U n?`; ekovb?D-d/D ftZu th ekch tkXkb?D-d/D ftZu th ekch tkXkb?D-d/D ftZu th ekch tkXkb?D-d/D ftZu th ekch tkXkb?D-d/D ftZu th ekch tkXkj'fJnk j?. gh U n?`; v?fpNj'fJnk j?. gh U n?`; v?fpNj'fJnk j?. gh U n?`; v?fpNj'fJnk j?. gh U n?`; v?fpNj'fJnk j?. gh U n?`; v?fpNekov dh tos'I ftZu th tZvkekov dh tos'I ftZu th tZvkekov dh tos'I ftZu th tZvkekov dh tos'I ftZu th tZvkekov dh tos'I ftZu th tZvktkXk j'fJnk j?. ;gZFN s"otkXk j'fJnk j?. ;gZFN s"otkXk j'fJnk j?. ;gZFN s"otkXk j'fJnk j?. ;gZFN s"otkXk j'fJnk j?. ;gZFN s"os / p ? IeK tb' I Bedh-ofjss/ p ? IeK tb' I Bedh-ofjss/ p ? IeK tb' I Bedh-ofjss/ p ? IeK tb' I Bedh-ofjss/ p ? IeK tb' I Bedh-ofjsG[rskB dk Yzr tZv/ gZXoG[rskB dk Yzr tZv/ gZXoG[rskB dk Yzr tZv/ gZXoG[rskB dk Yzr tZv/ gZXoG[rskB dk Yzr tZv/ gZXoT[s/ ngDkfJnk frnk j? sKT[s/ ngDkfJnk frnk j? sKT[s/ ngDkfJnk frnk j? sKT[s/ ngDkfJnk frnk j? sKT[s/ ngDkfJnk frnk j? sKfe G[rskB ~ s[ozs eoB,fe G[rskB ~ s[ozs eoB,fe G[rskB ~ s[ozs eoB,fe G[rskB ~ s[ozs eoB,fe G[rskB ~ s[ozs eoB,e[Fbsk ftZu tkX/ ns/ ;oekohe[Fbsk ftZu tkX/ ns/ ;oekohe[Fbsk ftZu tkX/ ns/ ;oekohe[Fbsk ftZu tkX/ ns/ ;oekohe[Fbsk ftZu tkX/ ns/ ;oekohGbkJh ;ehwK ; /t ktK d /GbkJh ;ehwK ; /t ktK d /GbkJh ;ehwK ; /t ktK d /GbkJh ;ehwK ; /t ktK d /GbkJh ;ehwK ; /t ktK d /brksko tX oj/ p'M ~ p?Iebrksko tX oj/ p'M ~ p?Iebrksko tX oj/ p'M ~ p?Iebrksko tX oj/ p'M ~ p?Iebrksko tX oj/ p'M ~ p?IeykfsnK okjhI ftsoD eoB d/ykfsnK okjhI ftsoD eoB d/ykfsnK okjhI ftsoD eoB d/ykfsnK okjhI ftsoD eoB d/ykfsnK okjhI ftsoD eoB d/T[d/F ~ jk;b ehsk ik ;e/T[d/F ~ jk;b ehsk ik ;e/T[d/F ~ jk;b ehsk ik ;e/T[d/F ~ jk;b ehsk ik ;e/T[d/F ~ jk;b ehsk ik ;e/(o;'Jh r?; ygsekoK bJh(o;'Jh r?; ygsekoK bJh(o;'Jh r?; ygsekoK bJh(o;'Jh r?; ygsekoK bJh(o;'Jh r?; ygsekoK bJh;pf;vh, wBo/rk ndkfJrhnK;pf;vh, wBo/rk ndkfJrhnK;pf;vh, wBo/rk ndkfJrhnK;pf;vh, wBo/rk ndkfJrhnK;pf;vh, wBo/rk ndkfJrhnKnkfd).nkfd).nkfd).nkfd).nkfd).

pkti{d fJ; d/, 5 gqfsFs s'I thxZN G[rskB fJb?eNqkfBe sohe/ Bkb ehs/iKd/ jB, Gkos ftZu jkb/ th Bedh dhtZvh tos'I ehsh ik ojh j?.

Bedh-ofjs noEuko/ d/ o;s/Bedh-ofjs noEuko/ d/ o;s/Bedh-ofjs noEuko/ d/ o;s/Bedh-ofjs noEuko/ d/ o;s/Bedh-ofjs noEuko/ d/ o;s/ftZu u[B"shnKftZu u[B"shnKftZu u[B"shnKftZu u[B"shnKftZu u[B"shnK

B'Npzdh B/ ;koh nkofEesk ~ xZNBedh tosD bJh T[sFkfjs ehsk j? gob'eK ns/ ;oeko ;kjwD/ th eJh u[B"shnKyVQhnK eo fdZshnK jB. fvihNb j'D dh}o{os pko/ ;ko/ fJscke oZyd/ jB. goeh fJj Y[Zet/I p[fBnkdh YKu/ s'I fpBK

jk;b ehsk ik ;edk j?< g/Iv{ y/soK ftZuiBse y/so dhnK p?IeK ns/ ;N/N p?Ie;w{j d/ f;oc 20H8 gqfsFs J/ Nh n?wjB. 8H5 gqfsFs J/ Nh n?w fBZih y/sodhnK p?IeK d/ jB. g/Iv{ y/soK ftZu J/ Nhn?w bZGDk n"yk j' iKdk j?. Jh-tkb/Nns/ w'pkJhb G[rskB gqDkbhnK bJh fJe;wkoN \'B ns/ fJzNoB?N e[B?eFB b'VhIdkj?, go fJe u"EkJh s'I th xZN t;'I e'b;wkoN \'B j?. s/} ns/ Go';/:'r fJzNoB?Ne[B?eFB wfjzrk j? ns/ fwbDk th w[Ffebj?, iBse tkJh-ckJh jkN;gkN ns/ w'pkJhb\'B dh p?Noh ukoi eoB tkb/ ;N/FB thE'VQ/ jh jB ns/ d{o-d{o jB. ;kJhpo;[oZfynk jkb/ th fJe w[Zy w[Zdk j?. fJj:ehB Bkb fet/I fejk ik ;edk j? feS'NhnK d[ekBK ns/ fteo/sktK e'b ekovdh tos'I i']w ofjs j? ns/ t/oftnK dkG/d pfDnk oj/rk< i/ fe;/ ekov dhBeb eo bJh ikt/ sK fe;/ ftnesh ~nkgDh ]{B g;hB/ dh ewkJh d[pkok jk;beoB ftZu eJh ;kb bZr ikDr/. nes{po2016 ftZu 30 bZy s'I tZX v?fpN ekovJ/ Nh n?w s/ ]so/ j/m nk rJ/ ns/rkjeK ~ nkgDh fgzB pdbD bJh fejkfrnk. wjhB/ pknd id'I B'Npzdh ekoBekov okjhI b?D-d/D ftZu nukBe tkXkj'fJnk sK B?Ntoe T[s/ p'M tX frnk,ekov wFhBK B/ ezw eoBk pzd eo fdZskns/ b'eK ~ xzfNnKpXh eskoK ftZu yVQ/j'Dk fgnk. ;oeko tb'I brksko dbhbfdZsh ik ojh j? fe B'Npzdh dk w[Zywe;d fGqFNkuko Bkb bVkJh j?. b'eszsohFk;B gqDkbh ftZu okiBhse dbK ~ fdZskikD tkbk g?;k fGqFNkuko d/ tZv/ ;o'sKftZu'I fJe j?. n;b ftZu, T[u-gZXohfGqFNkuko ftZu Bedh Fkwb BjhI j[zdh.fJ; eoe/ fGqFNkuko fybkc bVkJh bJhehsh e'Jh th e'fFF fi; ftZu okiBhsedbK ~ fwbD tkb/ g?;/ ftZu gkodoFskfbnkT[Dk Fkwb Bk j't/, T[; ~ noEg{oBs/ ;cb BjhI fejk ik ;edk. g/Iv{ y/soK

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 11

ftZu b'eK ~ f;Zfyns eoB s'I b? e/

p[fBnkdh YKu/ ns/ ;k}-;wkB ftZu ;[XkoeoB sZe, ;oeko ~ Bhshrs c?;b/ b?D

bJh ekch ;wK d/Dk gt/rk sK fe fJBQKewhnK ~ d{o ehsk ik ;e/. oks'-oks

Gkos Bedh-ofjs BjhI j' ;edk. ;G s'IgfjbK ;oeko ~ b'eK ~ dog/F w[FfebK

ns/ T[BQK d/ jZb tZb fXnkB e/IdfoseoBk gt/rk.

f; ZNkf; ZNkf; ZNkf; ZNkf; ZNk

100 gqfsFs Bedh-ofjs ;wki jk;beoBk ed/ th ;zGt BjhI j't/rk, go xZNBedh tkb/ ;wki s'I F[o{nks ehsh ik;edh j? ns/ fco f}nkdkso Bedh-ofjs j'D tZb edw tXkJ/ ik ;ed/jB. f}nkdkso Bedh-ofjs ;wki tZbs[oBk pj[s tkX/ tkbk j[zdk j?. Gkt/I feeJh b?D-d/D d/ wkwfbnK ftZu Bedh dhwjZstg{oB G{fwek j't/rh, ]k; eoe/ d{o-

doki d/ y/soK ns/ |?o-o;wh y/soK ftZu,sK th fJ; b?D-d/D ~ ;t?ukfbs ehskik ;edk j?. nk ojh seBkb'ih BkbnfijhnK n?gbhe/FBK fsnko eoBk ;zGtj't/rk fiE/ f}nkdkso |?o-o;wh yohdkohdk G[rskB f;ZXk yohddko d/ p?Ie ykfsnKftZu'I ehsk ik ;e/rk. i/ Bedh dkgqubD xN iKdk j? ns/ f}nkdkso b?D-d/D fvihNb j' iKdk j? sK b'e BedhoZyD dh e'fFF xZN eoBr/ ns/ BedhiwQK eoB s'I gfjbK fdZsk iKdk ftnki thxN ikt/rk. tZvh b?D-d/D ~ fvihNbeoBk Gkos ftZu tZv/ gZXo T[s/ c?bh;wkBKso nkofEesk T[s/ ekp{ gkT[D ftZugqGkth ;kps j't/rk. fJ; Bkb fj;kp-feskp oZyDk ;"yk j' ikt/rk ns/ N?e;dk dkfJok tX ikt/rk. f;ZN/ ti'I Bedhb? e/ ikD dh b'V ns/ u'oh j' ikD dk]sok ekch xN ikt/rk. iknbh w[dokns/ T[; dh tos'I pzd j' ikt/rh ns/

jtkbk eko'pko ftZu th ewh nkt/rh.

Gkt/I fe fvihNb j'D Bkb ftZsh b?D-d/DT[s/ B}o oZyDh n;kB j' iKdh j?, go

fJ; Bkb you th tXdk j?. ;{uBkseBhe p[fBnkdh YKu/ dh tZv/ gZXo T[s/

}o{os gt/rh fi; dh ewh nk}kdh gqkgseoB d/ 70 ;kb pknd th pDh j'Jh

j?. go, xZN Bedh tkb/ noEuko/ tZbw'Vk fJ; rZb T[s/ fBoGo eodk j? fe

n;hI ;kJhpo ;[oZfynk, nkBbkJhB mZrh,ftZsh ;wkt/F fij/ w[ZfdnK Bkb o;wh

p?Ifezr y/so, ikro{esk w[fjzwK ns/ fFekfJsKd/ Y[Zet/I jZb d/ wZd/B}o fe; soQK

BfiZmd/ jK.

(b/ye eqwtko nkofEe ftek; pko/ ;z;Ek,BthI fdZbh ftZu n?;';hJ/N gq'c?;o, ns/ nkofEe

ftek; pko/ ;z;Ek ftZu y'i fJzNoB jB)

e-mail :[email protected]

:[email protected]

12 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

c'e;c'e;c'e;c'e;c'e;

B'Npzdh L u'DK T[s/ gqGktB'Npzdh L u'DK T[s/ gqGktB'Npzdh L u'DK T[s/ gqGktB'Npzdh L u'DK T[s/ gqGktB'Npzdh L u'DK T[s/ gqGkt

n?`; tkJh e[o/Fhn?`; tkJh e[o/Fhn?`; tkJh e[o/Fhn?`; tkJh e[o/Fhn?`; tkJh e[o/Fh

j[s bzw/ ;w/I s'I Gkosh okiBhshftZu t'NoK ~ gqGkfts eoB

ns/ u'DK fiZsD bJh g?;/ dh skes dhp/sjkFk tos'I d/yD ftZu nk ojh j?.Gkos ftZu u'DK d/ wkwb/ ftZu otkfJsh;wM fJj j? fe t'NK g?D s'I fJe oksgfjbK g?;k ns/ Fokp tzvD Bkb b'eK d/B[wkfJzfdnK dk c?;bk j' iKdk j?. fJ;rZb d/ m'; ;p{s jB fe ;kbK s'I fBogZyu'DK g?f;nK d/ p'fonK ftZu pzd eofdZshnK rJhnK jB i' d/F ftZu ;kv/okiBhse dbK tb'I XZe/ ik oj/ jB.

n?;';hJ/FB nkc v?w'eq/fNe fockow}(J/ vh nko) dk fJe w[ZbKeD do;kT[Idkj? fe skfwbBkv{, gZSwh pzrkb, e/obk,g[Zv{u/oh ns/ n;kw ftZu 2011 ftZuj'JhnK ftXkB ;Gk u'DK d"okB 576T[whdtko (w[ZbKeD j/m fbnKd/ rJ/ 3547T[whdtkoK dk 16 gqfsFs) nkgD/jbcBkfwnK w[skpe eo'VKgsh ;B ns/fJBQK ftZu'I 50 gqfsFs T[whdtkoK B/ ed/th nkwdB eo foNoB dkyb BjhI ehsh.d{;o/ okiK ftZu th jkbks brGr fJj'fij/ jh jB.

u'DK d"okB phi/ rJ/ fGqFNkuko dkphi nkyo ~ d/F nzdo gqFk;B ftZufGqFNkuko d/ o{g ftZu c[ZNdk j?. id'IT[whdtko ns/ oki;h db u'D w[fjzwKftZu eo'VK o[gJ/ youd/ jB sK ;Zsk ftZunkT[D #s/ T[BQK jo ikfJ} BkikfJ} sohe/Bkb g?;k ewkT[Dk j[zdk j?. f;ZN/ ti'Ig?dk j'D tkbh @t;{bh w[fjzw# dk Bshik

pppppokiB/sktK-B"eoFkjK d/ rZmi'V d/ o{gftZu fBebdk j?. fJ; Bkgke rZmi'VftZu id'I FkFB d/ d' nfjw nzr jZEfwbk b?Id/ jB sK T[s'I b? e/ j/mK sZeuko/ gk;/ fGqFNkuko c?b iKdk j? i'f}zdrh d/ ;ko/ gfjb{nK ftZu xo eoiKdk j?. j/mb/ gZXo d/ nfXekohnKfit/I f;gkjh iK gNtkoh ~ id'I N'fenkiKdk j? sK T[BQK dk xfVnk-xVkfJnkitkp fwbdk j?, @T[go sZe d/Dk j?#.

u'DK bJh ;oekoh youu'DK bJh ;oekoh youu'DK bJh ;oekoh youu'DK bJh ;oekoh youu'DK bJh ;oekoh you

nfijk BjhI fe oki;h B/sk u'DK

ftZu g?;/ dh p/sjkFk tos'I s'I ][F jB.

T[BQK B/ fJ; gqfs fuzsk dk gqrNktk ehsk

j?. go, jZb bZGD bJh fe;/ rzGho

uouk dh nDj'Id ekoB T[BQK tb'I s"ybk

gqrN eoBk rZbhIpkshI ;koB tkbk ezw jh

j?. gkobhwkBh pfj;K ftZu fJ; ;wZf;nk

pko/ uouk j'Jh, ew/NhnK dk rmB ehsk

frnk. ;kv/ ;[DB ftZu fi; jZb dk

;[Mkn fdZsk frnk, T[j fJj j? fe

;oekoh g?;/ Bkb u'DK eotkT[DhnK fJ;

;wZf;nk dk jZb j?.

fJ; ftF/ #s/ ;G s'I gqf;ZX fJzdoihs

r[gsk ew/Nh dk rmB 1999 ftZu ehsk

frnk fi; d/ vkH wBw'jB f;zx, Fqh

;'wBkE u?Noih ns/ j'o eJh Bkwh frokwh

B/sk w?Ipo ;B. fJ; ew/Nh tb'I u'DK

bJh nzFe ;oekoh you dk ;[Mkn fdZsk

frnk, T[j th fJ; Fos T[s/ fe gkoNh

ftZu nzdo{Bh b'eszso j'Dk ukjhdk j? -

fi; ~ wzBD bJh e'Jh th db fsnkoBjhI.

Gkos dk u'D efwFB t'NK s'IGkos dk u'D efwFB t'NK s'IGkos dk u'D efwFB t'NK s'IGkos dk u'D efwFB t'NK s'IGkos dk u'D efwFB t'NK s'IgfjbK t'NoK ~ foFts d/DgfjbK t'NoK ~ foFts d/DgfjbK t'NoK ~ foFts d/DgfjbK t'NoK ~ foFts d/DgfjbK t'NoK ~ foFts d/DbJh g?;/ dh tos' I s' I pj[sbJh g?;/ dh tos' I s' I pj[sbJh g?;/ dh tos' I s' I pj[sbJh g?;/ dh tos' I s' I pj[sbJh g?;/ dh tos' I s' I pj[sfuzss j?. w[Zy u'D efwFBo dkfuzss j?. w[Zy u'D efwFBo dkfuzss j?. w[Zy u'D efwFBo dkfuzss j?. w[Zy u'D efwFBo dkfuzss j?. w[Zy u'D efwFBo dknj[dk ;zGkbD ;w/ I nkgDhnKnj[dk ;zGkbD ;w/ I nkgDhnKnj[dk ;zGkbD ;w/ I nkgDhnKnj[dk ;zGkbD ;w/ I nkgDhnKnj[dk ;zGkbD ;w/ I nkgDhnKF[o{nksh gq?`; ekBcoz;K ftZu w?IF[o{nksh gq?`; ekBcoz;K ftZu w?IF[o{nksh gq?`; ekBcoz;K ftZu w?IF[o{nksh gq?`; ekBcoz;K ftZu w?IF[o{nksh gq?`; ekBcoz;K ftZu w?InkgD/ nkg ~ d' u[B"shnK fdZshnKnkgD/ nkg ~ d' u[B"shnK fdZshnKnkgD/ nkg ~ d' u[B"shnK fdZshnKnkgD/ nkg ~ d' u[B"shnK fdZshnKnkgD/ nkg ~ d' u[B"shnK fdZshnK;B - g?;/ dh d[otos'I ns/;B - g?;/ dh d[otos'I ns/;B - g?;/ dh d[otos'I ns/;B - g?;/ dh d[otos'I ns/;B - g?;/ dh d[otos'I ns/t'No dh p/o[yh. fJBQK w[ZfdnKt'No dh p/o[yh. fJBQK w[ZfdnKt'No dh p/o[yh. fJBQK w[ZfdnKt'No dh p/o[yh. fJBQK w[ZfdnKt'No dh p/o[yh. fJBQK w[ZfdnKd/ rzGho jZb bZGD bJh d'd/ rzGho jZb bZGD bJh d'd/ rzGho jZb bZGD bJh d'd/ rzGho jZb bZGD bJh d'd/ rzGho jZb bZGD bJh d'Bt/I ftGkrK dk fBowkD ehskBt/I ftGkrK dk fBowkD ehskBt/I ftGkrK dk fBowkD ehskBt/I ftGkrK dk fBowkD ehskBt/I ftGkrK dk fBowkD ehskfrnk. d'tK B/ ekch ;cbskfrnk. d'tK B/ ekch ;cbskfrnk. d'tK B/ ekch ;cbskfrnk. d'tK B/ ekch ;cbskfrnk. d'tK B/ ekch ;cbskjk;b ehsh, fJe B/ j[D sZejk;b ehsh, fJe B/ j[D sZejk;b ehsh, fJe B/ j[D sZejk;b ehsh, fJe B/ j[D sZejk;b ehsh, fJe B/ j[D sZe;G s'I tZX t'NoK tb'I t'N d/;G s'I tZX t'NoK tb'I t'N d/;G s'I tZX t'NoK tb'I t'N d/;G s'I tZX t'NoK tb'I t'N d/;G s'I tZX t'NoK tb'I t'N d/nfXeko dh tos'I o{gh gqkgshnfXeko dh tos'I o{gh gqkgshnfXeko dh tos'I o{gh gqkgshnfXeko dh tos'I o{gh gqkgshnfXeko dh tos'I o{gh gqkgshehsh ns/ d{i/ ftZu eo'VK o[gJ/ehsh ns/ d{i/ ftZu eo'VK o[gJ/ehsh ns/ d{i/ ftZu eo'VK o[gJ/ehsh ns/ d{i/ ftZu eo'VK o[gJ/ehsh ns/ d{i/ ftZu eo'VK o[gJ/ns/ Fokp ;w/s d{ihnK t;sKns/ Fokp ;w/s d{ihnK t;sKns/ Fokp ;w/s d{ihnK t;sKns/ Fokp ;w/s d{ihnK t;sKns/ Fokp ;w/s d{ihnK t;sKs'I godk u[Zfdnk frnk. ;kv/s'I godk u[Zfdnk frnk. ;kv/s'I godk u[Zfdnk frnk. ;kv/s'I godk u[Zfdnk frnk. ;kv/s'I godk u[Zfdnk frnk. ;kv/g{ot-;orowh tkb/ edwK ;dekg{ot-;orowh tkb/ edwK ;dekg{ot-;orowh tkb/ edwK ;dekg{ot-;orowh tkb/ edwK ;dekg{ot-;orowh tkb/ edwK ;dekfw;kbh gqkgshnK j'JhnK fi;fw;kbh gqkgshnK j'JhnK fi;fw;kbh gqkgshnK j'JhnK fi;fw;kbh gqkgshnK j'JhnK fi;fw;kbh gqkgshnK j'JhnK fi;ft Zu T[ `so gqd /F d/ w "i {dkft Zu T[ `so gqd /F d/ w "i {dkft Zu T[ `so gqd /F d/ w "i {dkft Zu T[ `so gqd /F d/ w "i {dkft Zu T[ `so gqd /F d/ w "i {dkftXkBeko ~ nk:'r eoko d/ e/ftXkBeko ~ nk:'r eoko d/ e/ftXkBeko ~ nk:'r eoko d/ e/ftXkBeko ~ nk:'r eoko d/ e/ftXkBeko ~ nk:'r eoko d/ e/;hN ykbh eoBk ns/ Mkoyzv;hN ykbh eoBk ns/ Mkoyzv;hN ykbh eoBk ns/ Mkoyzv;hN ykbh eoBk ns/ Mkoyzv;hN ykbh eoBk ns/ MkoyzvftZu d' oki ;Gk dhnK u'DK ~ftZu d' oki ;Gk dhnK u'DK ~ftZu d' oki ;Gk dhnK u'DK ~ftZu d' oki ;Gk dhnK u'DK ~ftZu d' oki ;Gk dhnK u'DK ~oZd eoBk Fkwb j?.oZd eoBk Fkwb j?.oZd eoBk Fkwb j?.oZd eoBk Fkwb j?.oZd eoBk Fkwb j?.

fwb e/ ezw eofdnK t'No f;Zfynkgq'rokw ftZu t'NoK ~ t'NK pdb/ B'N Bkb?D bJh f;Zfyns ns/ gq/os eoB dkT[gokbk ehsk frnk. 2011 s'I jo/e ;kb25 iBtoh ~ wBkJ/ iKd/ B?FBb t'No}

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 13

v/n, i' d[BhnK Go ftZu t'NoK ~ gzihfeqseoB dk ;G s'I tZvk gq'rokw j?, d"okBBt/I t'NoK, i' f}nkdkso B"itkB j[zd/ jB,~ B?fse wsdkB bJh ;j[z u[ekJh iKdhj?. j[D sZe brGr 140 fwbhnBt'NoK tb'I fJj ;j[z u[Zeh rJh j?.

g{ot-;orow you ezNo'b ftGkrBkb ;jkJh t'No f;Zfynk ftGkr, u"e;whvhnk ns/ ;ZfGnk ;wki ;dek, u'D}kps/ dh nZyhI xZNk gk e/ you/ ftZurVpVhnK eoBhnK brksko n"yk j[zdk ikfojk j?. sK th, fJj d[ydkJh ;Zu j? feu'DK ftZu jkb/ th ekb/ XB dk p'bpkbkj?.

fJj ;ZukJh j? fe u'DK bVD bJhb'eszso ftZu g?;/ s'I fpBK ezw BjhI uZb;edk. go g?;/ dh G{fwek J/Bh Gko{ thBjhI j'Dh ukjhdh fe nwho u'Dk bV e/okiBhse gqDkbh ~ nrtk eo b?D.fJ; bJh ek~B T[whdtkoK tb'I ehs/ ikDtkb/ you/ s'I fJe ;hwk fBoXkos eodkj? - j?okBh tkbh rZb j? fe oki;h dbKd/ you/ T[s/ fJj gkpzdh bkr{ BjhI.okiBhse dbK d/ you/ T[s/ ;hwk dhnDj'Id gkpzdh dh dbhb ~ jh ykoi eofdzdh j? fi; eoe/ ftZsh nB[Fk;BjhDskd/ jkbks g?dk j' iKd/ jB. nkgD/fto'XhnK ~ wks d/D bJh ;kohnK gkoNhnKj}koK eo'VK o[gJ/ you eodhnK jB.2014 dhnK nkw u'DK ftZu 30,000eo'V o[gJ/ s'I th tZX u'D gquko T[s/you ehs/ rJ/.

fJj g?;k feE'I nkT[Idk j?< ;o'sfJj j' ;ed/ jB - ekog'o/N czv, S'N/dkB, e{gB dh fteoh ns/ w?IpofFg ch;,iwQK g{zih T[s/ ftnki, feokfJnk ns/wkbhnk nkwdB. f}nkdkso uzfdnK d/;o's dh e'Jh gkodoFsk BjhI j[zdh. 75-80 gqfsFs g?;/ ~ Bed uzd/ d/ o{g ftZufdykfJnk iKdk j? fi; dk ;o's BjhIdZf;nk iKdk. fJj pj[s rzGho w;bk

j?. fJj ftd/Fh g?;k j' ;edk j? iKi[ow, BF/ iK }whB ikfJdkd d/ wkchJ/dk g?;k th j' ;edk j?. B'N pdb/ t'Ndh pdBkwh ;kvhnK u'DK dk fJe fB:wsnzr pD u[Zeh j? fi; ~ ftehbhe; tb'ikoh ehshnK nwoheh fvgb'w?fNe e/pb}ftZu BFo ehsk frnk ;h. fJe e/pbftZu skfwbBkv{ s'I fJe e/Idoh wzsoh d/Go';/:'r nkdwh d/ jtkb/ Bkb nkfynkfrnk fe 2009 dh fJe T[g-u'D ftZugqfs t'No 5000 o[gJ/ sZe fdZs/ rJ/.nkgDh fiZs s'I pknd okiB/sk B/ n?bkBehsk fe T[; dk ckow{bk fiZs dh }kwBhj?. fJj pdBkw @fEo{wzrbw ckow{bk#;kv/ bJh tZvh u[B"sh pD frnk.

nk:'r tb'I 2014 dhnK u'DK d"okB300 eo'V s'I tZX dh nDn?bkBh Bedhips ehsh rJh ;h. 2014 s'I b? e/;kohnK ftXkB ;GkJh u'DK d"okB Bedhdh ipsh ;G s'I tZX ojh j?. fw;kb d/bJh, fpjko ftZu 2015 dhnK ftXkB ;Gku'DK d"okB ;G s'I tZX Bedh (19 eo'V)ips ehsh rJh. skfwbBkv{ ftZu fJjnzeVk 100 eo'V o[gJ/ ~ gko eofrnk.

b'eK ftZu fJj XkoBk gZeh j' rJhj? fe ;ko/ okiB/sk fGqFN j[zd/ jB.

okiB/sktK dk nfijk ne; b'eszsotk;s/ tXhnk rZb BjhI j?. ;kv/ d/FftZu fJwkBdko okiB/sktK dh fJe bzwh;{uh ojh j?. n;b ftZu, wjkB oki;hB/sktK eoe/ jh Gkos fJe gqw[Zy Feshti'I T[Go ;fenk j?.

fJj ne;o jh fejk iKdk j? fetZvh wksok ftZu w"i{d ekb/ XB, ]k;eoe/ ohnb n;N/N y/so ftZu, B/ 2008d/ ftFt nkofEe ;zeN d/ p[o/ gqGktK s'IGkos ~ pukJh oZfynk j?, go u'DK ftZug?;/ dh Fesh dk Gkos ftZu e'Jh g[ZmkgqGkt BjhI fgnk. gqXkB wzsoh tb'I 500ns/ 1000 o[gJ/ d/ B'N pzd eoB dk

c?;bk fpbe[b mhe ;w/I T[s/ ehsk frnkj?, gzi okiK dhnK ftXkB ;Gk u'DK s'In?B gfjbK. fijV/ db ns/ T[whdtkoiBsk ftZu tzvD bJh B'NK d/ p'o/ Gohp?m/ ;B, T[j p[o/ c; rJ/, fiBQK ~ ;wMBjhI nk fojk fe fJ; g?;/ dk eh ehskikt/.

w?I fBZih s"o s/ wfj;{; ehsk fefJ; edw dk uZb ojhnK u'DK T[s/ tZvkn;o gt/rk feT[Ife fJ;/ ;w/I jh ekb/ XBdh tzv ehsh iKdh j?. fJE'I sZe fe;ojZd'I gko'I nkT[D tkbh Bebh w[dok, i'u'DK ;w/I nkgDk ikb c?bkT[Idh j?, T[s/th rfjoh ;ZN tZi/rh.

gfjb'I tZy-tZy y/soK ftZu g?;/ tzvDdk ezw u'DK dh skohy d/ B/V/ ns/ u'Dikpsk bZrD s'I pknd ehsk iKdk ;h.id'I Gkos d/ u'D efwFB B/ ;ysh eoBhF[o{ ehsh sK okiBhse dbK B/ g?;/ tzvDdh skohy gfjbK eo bJh. fJ;/ eoe/ jhu'DK T[s/ e[ZM j\s/ gfjbK B'Npzdh d/n?bkB B/, Y[Zet/I ;w/I T[s/ g?;/ tzvD dhnK:'iBktK T[s/ ;ZN wkoh. nkgDh feskp,@n?B nBvke{w?IfNv tzvo - fd w/fezrnkc fd ro/N fJzvhnB fJb?eFB# ftZu w??I40 tZy-tZy sohe/ t/ot/ ;fjs fpnkBehs/ jB fi; Bkb n;hI ekbk XBcfVnk, fi; ~ u'DK ftZu tzfvnk ikDk;h. w?~ e'Jh FZe BjhI fe nfijk eoBd/ Bt/I Yzr fco s'I bZG/ ikDr/, go fJ;~ ;wK bZr/rk ns/ fJj u'DK |?o-ek~Bhg?;/ dh rzdrh s'I puhnK ofjDrhnK.

B'Npzdh dhnK gqkgshnK ~ wip{shd/D t/b/ u'DK ftZu f;Zy/ ;peK ~ :kdoZyDk gt/rk. gqXkB wzsoh tb'I B'Npzdhd/ c?;b/ dk n?bkB eoB s'I e[ZM jh fdBgfjbK w?I n]pko d/ fJe b/y ftZunkgDk vo }kjo ehsk ;h fe fJ; edw~ y[zYk eoB bJh jtkbk eko'pko eoBtkbk T[d:'r p?Ie nfXekohnK dh fwbhG[rsBkb y[zpK tKr T[r/rk. w/oh GftZypkDh

14 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

;jh ;kps j'Jh. w?I ;ktXkB ehsk ;h fe;oeko ~ jo irQk w"i{d dbkbK ns/fwbhG[rs eoB tkb/ p?Ie nfXekohnK T[s/B}o oZyDh gt/rh. w/oh fJj ;bkjsiop/ T[s/ nkXkos ;h. fJe tkoh u'DefwFB d/ you/ dh fBrokBh eoB tkb/db B/ d' eo'V s'I tZX g?;/ fbik oj/ fJetkjB ~ ekp{ ehsk. ;k~ dZf;nk frnkfe fJj g?;k J/ Nh n?w ftZu gkT[D bJhfbikfJnk ik fojk ;h. ;' w[nkch wzrDs'I pknd n;hI T[BQK ~ ikD fdZsk. nrb/fdB fJe j'o db B/ fJ; s'I d[ZrDhoew b? e/ ik ojh fJe j'o rZvh cVhfi; bJh fco T[jh ;ckJh fdZsh rJh.id'I 11 eo'V fbik ojh shih rZvh cVhrJh sK n;hI iKu eoB dk c?;bk ehsk.n;hI t/fynk fe rZvh Bkb e'Jh ;[oZfynkrkov BjhI ;h ns/ ;[oZfynk Bkb ;zpzfXsd{i/ fB:wK dh th gkbDk BjhI ;h ehshrJh. w?I s[ozs fo}ot p?Ie d/ rtoBoBkb rZb ehsh. vh ;[Zpk okT[, i' g?;kfJXo-T[Xo eoB d/ fJ; Yzr pko/ ;[D e/;[zB ofj rJ/ ;B, B/ iKu dk j[ewfdZsk.

wJh 2016 ftZu j'JhnK nkyoh ftXkB;Gk u'DK ftZu n;hI fJe p/fw;kb edwt/fynk id'I Gkos dk u'D efwFB skfwbBkv{dhnK d' ftXkB ;Gk ;hNK bJh u'D oZdeoB bJh wip{o j' frnk. fJj ;hNKnoktke[fouh ns/ Ezikt{o ;B fiE/ g?;/ dhp/fj;kph tos'I ehsh rJh. u'D g?Bb B/fco ;oeko ~ fbfynk fe ekb/ XB dhtos'I d/ m'; ;p{s fwbD T[s/ u'D oZdeoB dh ;EkJh ek~Bh Fesh gqdkB ehshikt/.

Gkt/I fe ek~B wzsokb/ tb'I fJ;gq;skt ~ oZd eo fdZsk frnk, go w?Ink;tzd jK fe ekb/ XB fybk\ ftZYhbVkJh d/ wZd/B}o gqXkB wzsoh fJ; T[s/}o{o ftuko eoBr/.

Gkigk (ph i/ gh) d/ nkofEe wkwfbnK

d/ ;?b d/ w[yh, r'gkb feqFB nrotkbB/ nkfynk fe B'Npzdh dh w[fjzw xZN'-xZNfJBQK u'DK d"okB t'NoK ftZu g?;/ tzvD dh;wZf;nk T[s/ }o{o ekp{ gkt/rh. @@j[DsZe okiBhse dbK T[s/ u'DK ftZu ehs/you/ dk fj;kp d/D dk dpkn j[zdk ;h,go fJ; g?;/ d/ gqubB ftZu nkT[D T[s/ek~B gqGkth BjhI ;h. fJ; Bkb g{oshgZy T[s/ rfjoh ;ZN tZi/rh fi; Bkb u'DkftZu youk ekch jZd sZe xZN j' ikt/rk##,T[BQK fejk.

fJj dknt/ sK jh ;Zu ;kpsfJj dknt/ sK jh ;Zu ;kpsfJj dknt/ sK jh ;Zu ;kpsfJj dknt/ sK jh ;Zu ;kpsfJj dknt/ sK jh ;Zu ;kps

j'Dr/ i/ fuoK s'I bNed/ nkj'Dr/ i/ fuoK s'I bNed/ nkj'Dr/ i/ fuoK s'I bNed/ nkj'Dr/ i/ fuoK s'I bNed/ nkj'Dr/ i/ fuoK s'I bNed/ nk

oj/ u'D ;[XkoK pko/ gq;sktKoj/ u'D ;[XkoK pko/ gq;sktKoj/ u'D ;[XkoK pko/ gq;sktKoj/ u'D ;[XkoK pko/ gq;sktKoj/ u'D ;[XkoK pko/ gq;sktK

T[s/ fpBK fe;/ d/o s'I ekotkJhT[s/ fpBK fe;/ d/o s'I ekotkJhT[s/ fpBK fe;/ d/o s'I ekotkJhT[s/ fpBK fe;/ d/o s'I ekotkJhT[s/ fpBK fe;/ d/o s'I ekotkJh

ehsh ikt/. n?;';hJ/FB nkcehsh ikt/. n?;';hJ/FB nkcehsh ikt/. n?;';hJ/FB nkcehsh ikt/. n?;';hJ/FB nkcehsh ikt/. n?;';hJ/FB nkc

v?w'e/qfNe okJhN; (J/ vh nko)v?w'e/qfNe okJhN; (J/ vh nko)v?w'e/qfNe okJhN; (J/ vh nko)v?w'e/qfNe okJhN; (J/ vh nko)v?w'e/qfNe okJhN; (J/ vh nko)

d/ vkH fsqb'uB Fk;soh B/d/ vkH fsqb'uB Fk;soh B/d/ vkH fsqb'uB Fk;soh B/d/ vkH fsqb'uB Fk;soh B/d/ vkH fsqb'uB Fk;soh B/

fejk fe Gkt/I tzv/ ikD tkb/fejk fe Gkt/I tzv/ ikD tkb/fejk fe Gkt/I tzv/ ikD tkb/fejk fe Gkt/I tzv/ ikD tkb/fejk fe Gkt/I tzv/ ikD tkb/

g?;/ T[s/ e[ZM gqGkt gt/rk, fJ;g?;/ T[s/ e[ZM gqGkt gt/rk, fJ;g?;/ T[s/ e[ZM gqGkt gt/rk, fJ;g?;/ T[s/ e[ZM gqGkt gt/rk, fJ;g?;/ T[s/ e[ZM gqGkt gt/rk, fJ;

Bkb okiBhse dbK ~ y}kB/Bkb okiBhse dbK ~ y}kB/Bkb okiBhse dbK ~ y}kB/Bkb okiBhse dbK ~ y}kB/Bkb okiBhse dbK ~ y}kB/

s'I w[cs dhnK ;ehwK d/ tknd/s'I w[cs dhnK ;ehwK d/ tknd/s'I w[cs dhnK ;ehwK d/ tknd/s'I w[cs dhnK ;ehwK d/ tknd/s'I w[cs dhnK ;ehwK d/ tknd/

eoB dk T[sFkj fwb/rk. @@fJ;eoB dk T[sFkj fwb/rk. @@fJ;eoB dk T[sFkj fwb/rk. @@fJ;eoB dk T[sFkj fwb/rk. @@fJ;eoB dk T[sFkj fwb/rk. @@fJ;

pko/ u'D efwFB ~ ;[gohwpko/ u'D efwFB ~ ;[gohwpko/ u'D efwFB ~ ;[gohwpko/ u'D efwFB ~ ;[gohwpko/ u'D efwFB ~ ;[gohw

e'oN dk fJe fBod/F th fdZske'oN dk fJe fBod/F th fdZske'oN dk fJe fBod/F th fdZske'oN dk fJe fBod/F th fdZske'oN dk fJe fBod/F th fdZsk

frnk j?, go fJ; s'I B/fVT[Ifrnk j?, go fJ; s'I B/fVT[Ifrnk j?, go fJ; s'I B/fVT[Ifrnk j?, go fJ; s'I B/fVT[Ifrnk j?, go fJ; s'I B/fVT[I

B}o oZy/ ikD dh }o{os j?##,B}o oZy/ ikD dh }o{os j?##,B}o oZy/ ikD dh }o{os j?##,B}o oZy/ ikD dh }o{os j?##,B}o oZy/ ikD dh }o{os j?##,

T[BQK nkfynk.T[BQK nkfynk.T[BQK nkfynk.T[BQK nkfynk.T[BQK nkfynk.

B'Npzdh ns/ fJ; ekoB tkgohnKxNBktK B/, gfjbK s'I Bk ;'u/ w[skpe th,u'D ;[XkoK T[s/ n;o gkfJnk j?. id'IB'Nzpdh s'I pknd tZvhnK u[B"shnK g?dk j'rJhnK sK ;oeko dhnK Jh-p?Ifezr, Jh-tkb/N nkfd ~ j[zrkok d/D bJh w[fjzwKdh uouk ;kfonK dh }[pkB T[s/ j'DbZrh. ekbh nkofEesk ~ ysw eoBbJh fJj fJe j'o jK gZyh xNBk j?.id'I fJe foeFk ubkT[D tkb/ iK ;p}h

t/uD tkb/ ~ th Bed b?D-d/D eoB s'Io'fenk ikt/rk, sK fJ; Bkb wip{sp?Ifezr gqDkbh dh ;EkgBk ;zGt j't/rhns/ T[u gZXo dk ftZsh ;wkt/F jk;behsk ik ;e/rk. go, fJ; Bkb bk}whwzr th ehsh ikD bZrh j? fe okiBhsedbK ~ 20,000 o[gJ/ s'I xZN Bed uzd/T[s/ fwbD tkbh S'N th pzd ehshikt/. fJ; Bkb okiBhse dbK dh 80gqfsFs czfvzr th |?o-gkodoFsk dkw;bk th jZb j' ikt/rk fi; ~ fJj dbBed uzd/ d/ o{g ftZu fdykT[Id/ jB.fJj ;kbkBk n";sB 1000 eo'V o[gJ/pDdk j?.

d{ih xNBk gqXkB wzsoh tb'I nkgDhgkoNh d/ ftXkBekoK ~ 8 Btzpo s'Ipknd ;ko/ p?Ie b?D-d/D dk y[bk;k eoBdk fBod/F d/Dk j?. pj[s ;ko/ ;tkbyVQ/ ehs/ rJ/. w/ok wzBDk j? fe fJ; dhnkb'uBk eoB ns/ fJj ;[Mkn d/D fegqXkB wzsoh fJ; s'I p/jso eh eo ;ed/;B, feT[I Bk okiBhseK dh ftZsh gkodoFsktZb fJ; ~ jK-gZyh edw efj e/ fJ;dk ;tkrs ehsk ikt/< ;oeko dk fJej'o tZvk edw p/Bkwh ikfJdkd d/ ;"fdnKT[s/ Be/b eZ;D bJh n?eN gk; eoBkns/ fJ; fto[ZX ekotkJh eoBk j?. fJ;dk u'DK d"okB ekb/ XB T[s/ bkGdkfJen;o gt/rk feT[Ife u'DK d"okB |?o-ek~Bh XB dk fJj ;G s'I tZvk ;o'sj[zdk j?.

nk; j? fe B'Npzdh dk fJjp/fw;kb edw fBogZy u'DK eotkT[D bJhngqsZy nFhotkd j't/rk, fiE/ Bedh-ofjs b?D-d/D gkodoFsk ns/ gVskbdk T[u gZXo :ehBh pDkt/rk. w?~ nk;j? fe bzw/ fuo s'I bNed/ u'D ;[XkoK dk;wK nkyo ~ nk frnk j?.

(b/ye Gkos d/ ;kpek w[Zy u'D efwFBo

jB)

e-mail :[email protected]

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 15

xZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;Ek

xZN Bedh tkbk noEukok L ekb/ XB T[s/ gqGktxZN Bedh tkbk noEukok L ekb/ XB T[s/ gqGktxZN Bedh tkbk noEukok L ekb/ XB T[s/ gqGktxZN Bedh tkbk noEukok L ekb/ XB T[s/ gqGktxZN Bedh tkbk noEukok L ekb/ XB T[s/ gqGkt

fNw;h i?g[ohnkfNw;h i?g[ohnkfNw;h i?g[ohnkfNw;h i?g[ohnkfNw;h i?g[ohnk

iiiiid'I Gkos B/ 8 Btzpo, 2016 ~;wkBKso nkofEesk fybk\

bVkJh bVD dk c?;bk ehsk sK fi;uh} B/ b'eK ~ o'}rko dk b?D-d/D eoBftZu wdd ehsh, T[j ;h Bedh d/ftebgK dh tos'I.

id fe d/F eq?fvN$v?fpN ekovK,Jh-tkb/N, w'pkJhb p?Ifezr nkfd dh tos'Ieoe/ G[rskB d/ Bt/I s"o-sohfenK tZbedw tXk fojk j?, sK ;G s'I f}nkdkfi; uh} T[s/ ;ZN tZih j?, T[j j? Bedhdh ndbk pdbh.

toswkB ;oeko dh fdqFNh, fi;sfjs T[j ;ko/ }o{oh edw T[mk e/f}nkdk gkodoFh ns/ xZN fGqFN ;wkidh f;oiDk eoB dk :sB eo ojh j?,fJBQK ;G dk T[d/F ekb/ XB ~ iVQ'I ysweoe/ Bedh-ofjs nkofEesk tZb tXDkj?. fi; ftZu ;ko/ b?D-d/D T[s/ B}ooZyh ik ;e/rh, fi; Bkb eo t;{bh ftZutkXk j't/rk ns/ fJj :ehBh j' ikt/rkfe ew}'o spfenK sZe g?;k g[Zi/. gqkJh;tkNojkT{; e{go} dh 2015 dh fJe fog'oNw[skpe fJ; tb'I ygseko b?D-d/D ftZuBedh dk nzdk}k ehws d/ wkwb/ ftZu98 gqfsFs ns/ ;zfynk d/ wkwb/ ftZu68 gqfsFs bkfJnk frnk j? i' fe uhB,pq}hb ns/ dZyDh ncohek d/ s[bBkswenoEukfonK Bkb'I fes/ tZX j?.

wkjo ns/ e[ZM noEFk;soh Bedb?D-d/D ~ ftZsh ;wkt/F d/ ftuko d/

fybk\ wzBd/ jB. Bed b?D-d/D dhfJ; T[u do Bkb i' fJe u[B"sh g?dkj[zdh j?, T[j j? Bedh Bkb BfiZmD bJhyou/ iKd/ g?;/ ns/ ;o's.

go fvihNb b?D-d/D d/ fgZS/ :sBKdk ;G s'I tZvk ekoB ekb/ XB dhnkofEesk j?.

;wkBKso nkofEesk, fi; ftZu e'JhgkodoFsk BjhI ns/ i' w[Zdok d/ nD-gSks/gB T[s/ tXdh c[Zbdh j?, j[D fgZS/S[ZN ojh j? feT[Ife b'eK e'b Bedh-ofjsb?D-d/D s'I fJbktk d{ik e'Jh pdb BjhIj?. i/ ;ko/ b?D-d/D fJb?eNqkfBe sohe/Bkb ehs/ ikD sK T[BQK T[s/ fBrokBh oZyhik ;edh j?. doi ehsk ik ;edk j?ns/ gVskb ehsh ik ;edh j?. fJ;gqeko ekb/ XB dh nkofEesk T[s/ brkweZ;Dh ;zGt j't/rh i' N?e; nXko ns/t;{bh ~ y'ok bk ojh j?, nZstkd bJhczv w[jZJhnk eotk ojh j?, BF/ c?bk ojhj?, Bebh w[dok g?dk eo ojh j? nkfd.

;w/I d/ Bkb fJ; Bkb ikfJdkddhnK ehwsK ftZu th ewh nkt/rh feT[IfefJ; y/so ftZu f}nkdkso ekb/ XB dkfBt/F ehsk iKdk j? i' }whB ikfJdkdpk}ko ftZu ehwsK ~ tXk fdzdk j?. fJ;sZE ~ B'N eoBk fdbu;g j't/rk fejkb/ th Gkos ftZu Bedh dh tos'I dkp'bpkbk j? ns/ 5 gqfsFs s'I th xZNndkfJrhnK fJb?eNqkfBe sohe/ Bkb ehshnKiKdhnK jB. go, 2016 d/ piN GkFD

ftZu ftZs wzsoh B/ Gkos ~ fJe Bedh-ofjs ;wki pDkT[D d/ ftuko pko/ rZbehsh sK fe ekb/ XB d/ ubD T[s/brkw eZ;D ftZu wdd fwb ;e/.

B'Npzdh d/ ;w/I d"okB fJ; J/izv/ ~nZr/ tXkT[IfdnK, f;yob/ - p?Ie fo}otp?Ie tb'I jkb jh ftZu fJe d;skt/} dhx[zv u[ekJh ehsh rJh j? - @@g/w?IN; n?Iv;?Nbw?IN f;;Nw} fJB fJzvhnk L ft}B2018## - fi; ftZu fJb?eNqkfBe G[rskB~ jZbkF/oh d/D tkbh :'iBk ns/ wkj"bpDkT[D d/ t/ot/ fdZs/ rJ/ jB fi; BkbdofwnkB/ ns/ bzw/ ;w/I ftZu Gkos ~fJe Bedh-ofjs ;wki iK noEuko/ tZbikD bJh wdd fwb/rh.

2015 d/ ftZsh ;kb ftZu fo}otp?Ie tb'I w[dok ikoh eoB s/ gqpzXB nkfddh rshftXh T[s/ jh 27 fpbhnB o[gJ/you ehs/ rJ/. noEFk;soh wfj;{;eod/ jB fe nfij/ ;w/I id'I d[BhnKfvihNb G[rskB szso ns/ gbk;fNew[dok tZb ik ojh j?, sK Gkos tb'Iw[dok T[s/ ehsk frnk youk fJ; ~ fgZS/~ fbik fojk j?. fit/I fe ftZs wzsoh dkefjDk j?, xZN Bedh tkbk noEukok;kfonK tk;s/ fJe;wkB p?Ifezr ;/tktKT[gbpX eoB dk okj th gZXok eo/rkfeT[Ife fvihNb s'[I fpBK fe;/ th G"fsep[fBnkdh YKu/ dh }o{os BjhI gt/rh fi;~ ;oeko pVh n;kBh Bkb w[jZJhnkeotk ;edh j?.

pkeh ;\k 19 T[`s/pkeh ;\k 19 T[`s/pkeh ;\k 19 T[`s/pkeh ;\k 19 T[`s/pkeh ;\k 19 T[`s/

16 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

xZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;Ek

;kJhpo ;[oZfynk L w[Zd/ ns/ nrb/o/ okj;kJhpo ;[oZfynk L w[Zd/ ns/ nrb/o/ okj;kJhpo ;[oZfynk L w[Zd/ ns/ nrb/o/ okj;kJhpo ;[oZfynk L w[Zd/ ns/ nrb/o/ okj;kJhpo ;[oZfynk L w[Zd/ ns/ nrb/o/ okj

ph n?`w w/jso/ph n?`w w/jso/ph n?`w w/jso/ph n?`w w/jso/ph n?`w w/jso/

eBheh soZeh B/ nkXf[Be ;wki~ eJh ;j{bsK gqdkB ehshnK

jB. fJBQK ;G s'I nfjw ckfJfdnK ftZu'IfJe T[dkjoD j? @fe;/ th irQk fe;/ tht/b/#. Gkt fe s[;hI ;kJhpo d[BhnK ftZunkgDk ezw fe;/ th EK s'I fe;/ th t/b/eo ;ed/ j'. T[dkjoD ti'I s[;hI nkgD/ezw, fit/I fe fNeN yohdDk, fpZb dkG[rskB, ;wkB iK t;sK yohdD dknkovo nkBbkJhB d/ ;ed/ j'. nfij/;G tgkoe b?D-d/D fe;/ th EK s'I ns/fe;/ th ;w/I ehs/ ik ;ed/ jB. nfijkf;;Nw, ;G fJb?eNqkfBe b?D-d/D, 2001(1) ftZu j?dokpkd ftZu gfjbh tkohgqdofFs ehsk frnk. ;kok fJb?eNqkfBeJhe'-gqDkbh ;Ekgs ehsh rJh. fJ; Jhe'-gqDkbh ftZu nKXok p?Ie, n?u n?w vpfb:{n?; n?; ph (tkNo p'ov), nkJh vh nkoph Nh ns/ ;h n?w ;h fbwfNv Fkfwb;B. fJ; dk G[rskB Jh-u?eK okjhI ehskfrnk i' fe nKXok p?Ie tb'I yks/dkot;BheK ~ ikoh ehs/ rJ/ ;B. tkNop'ov B/ nkgD/ fpZb g/F ehs/ ns/G[rskB nKXok p?Ie d/ ;fj:'r Bkb ehskfrnk.

;{uBk ;[oZfynk dk T[d/F ;{uBk ~r[gs oZyDk, fJwkBdkoh ns/ T[; dkw[jZJhnk j'Dk j?. fJj (;h nkJh J/)fszB fwnko jB fiBQK ~ ;[oZfynk Nhu/ iK;[oZfynk ;/tktK th fejk iKdk j?. ;[oZfynkd/ j'o NhfunK ftZu nfij/ jh j'o fwnkofit/I fe ikfJ}sk, nfXekos fj;kp-feskp

sssss;[oZfynk iK ;kJhpo ;[oZfynk bJh tZy-tZyBktK dh tos'I ehsh iKdh j? fit/I fenkJh Nh ;[oZfynk, fvihNb ;[oZfynk,fJb?eNqkfBe ;[oZfynk, f;;Nw ;[oZfynk,fJzNoB?N ;[oZfynk nkfd.

nkU, n;hI nkBbkJhB p?Ifezr dhfJe T[dkjoD t/yhJ/. rkje d/ yks/ dkt/otk (fit/I BK, gsk, p?Ie p?Ib?I; ns/ b?D-d/D) ;G fwb e/ fe;/ th p?Ie iK fJ; d/rkjeK bJh fJe nfjw ;{uBk j[zd/ jB.fJj ikDekoh j'oBK b'eK s'I r[gs oZyDhj[zdh j? ns/ fJ; dk gsk f;oc rkjeiK nfXekos p?Ie nfXekoh$iK p?Ie Bkb;zpzXs nwb/ ~ jh j[zdk j?. fJ; ;{uBkdh bhe/i (fe;/ j'o dh fJ; sZe gj[zu$e'Jhj'o fJ; pko/ ikDdk j't/) ~ ;[oZfynk dhT[bzxDk fejk ikt/rk. fJ; soQK rkjens/ p?Ie dofwnkB j'Jh rZbpks ;[oZfynsofjDh ukjhdh j?. nfijk ;zd/F p?Ie e'biK rkje e'b gj[zuDk ukjhdk j? ns/;zd/F ftZu fe;/ th soQK dh ;'X BjhI j'Dhukjhdh. fJ; ~ ;zd/F dh fdnkBsdkoh(iK r[DtZsk) fejk iKdk j?. fdnkBsdkohns/ r[gs oZyD dk fJe Yzr fJBefogFBj?. fJBefogFB fJe nfijk feqgN'rqkfceYzr j? fi; okjhI w?E/w?Nheb sohe/ dhtos'I eo e/ ;gZFN ;zd/F ;eo?Ipb eofdZsk iKdk j?. ;eo?Ipb ehsk ;zd/Fjk;b eoB tkb/ tZb'I nfij/ jh fe;/ Yzrdh tos'I eoe/ feqgN'rqkc eo fdZsk ikdkj?. @w[jZJhnk# j'D dh ;/tk fe;/ t/b/ thns/ fe;/ th EK s'I rkje dh gj[zu

ns/ Bk fsnkrDk jB. fJ; dk t/ot/fuZso-1 ftZu do;kfJnk frnk j?.

;kJhpo ;['oZfynk fJe nwb, seBheiK gqDkbh j? i' fe ;{uBk ;[oZfynkNhfunK ~ :ehBh pDkT[Idh j?. ;{uBk

fuZso-1L;{uBk ;[oZfynk r'b - tZyok fdqFNhe'B

Go';/:'rsk

Go';/:'rsk

Go';/:'rsk

Go';/:'rsk

Go';/:'rsk

gqwkfDesk

gqwkfDesk

gqwkfDesk

gqwkfDesk

gqwkfDesk

w"i{drhw"i{drhw"i{drhw"i{drhw"i{drh

fdnkBsdkoh

fdnkBsdkoh

fdnkBsdkoh

fdnkBsdkoh

fdnkBsdkoh

rDBk

rDBk

rDBk

rDBk

rDBk

ikDekohikDekohikDekohikDekohikDekoh

nfXekosknfXekosknfXekosknfXekosknfXekosk

ikDekohikDekohikDekohikDekohikDekoh

nfXekosknfXekosknfXekosknfXekosknfXekosk

ikDekohikDekohikDekohikDekohikDekoh

fBZisk

fBZisk

fBZisk

fBZisk

fBZisk

gqwkfD

esk

gqwkfD

esk

gqwkfD

esk

gqwkfD

esk

gqwkfD

esk

|?o-;thfeqsh|?o-;thfeqsh|?o-;thfeqsh|?o-;thfeqsh|?o-;thfeqsh

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 17

eotkT[Idh j?. fJj ;[oZfynk gqDkbh sZedk fJe nfjw fjZ;k pD iKdk j?.

fJzNoB?N T[s/ iK ;kJhpo ;g/; ftZufvihNb :zsoK ns/ ezfgT{No sZe gj[zuDdk fJe o;sk tosD tkb/ dk BK(e;Nwo nkJh vh) ns/ fJe ;jh gk;tovj[zdk j?. fJj gk; tov nkw s"o s/gfjbh tkoh jh ikoh ehsk iKdk j? ns/fJ; ~ ofi;Nq/FB dh gqfefonk okjhIjk;b ehsk ik ;edk j?. fJe tkohofi;No j'J/ b'e pknd ftZu :{}o nkJhvh ns/ gk; tov okjhI jh nkgDk ezwubk ;ed/ jB ns/ nkgD/ yks/ (iKikDekoh) sZe gj[zu ;ed/ jB. fJzNoB?NT[s/ nZi i' n?g w[jZJhnk jB T[j t?pn?g jh jB. fJBQK ftZu bkr-fJB j'DbJh fJe ;[oZfynk (n?BfeqgfNv) Yzrj[zdk j?. fuZso-2 ftZu ;[oZfyns bkr-fJB ;kJhN fdykJh rJh j? ns/ T[; pko/;gZFN ehsk frnk j?. feogk eoe/ p?Ied/ BK d/ Bkb fJe jo/ bke fuzBQ ~ B'Neo'. fJj dZ;dk j? fe s[;hI fJe ;[oZfynsgqDkbh ~ bkr-fJB eo oj/ j'.

gqDkbh ftZu bkr-fJB eoB bJhs[jk~ :{}o nkJh vh ns/ gk;tov dhb'V j't/rh. gk;tov fJe soQK d/ skb/ns/ ukph tKr j[zdk j?. s[jk~ fJ; ~r[gs oZyDk g?Idk j? ns/ fe;/ ~ fJ;

ftZu fJBQK ;kJhpo jwfbnK dk NkeokeoB bJh eJh edw u[Ze/ iKd/ jB. tZv/;zrmBK ftZu ;kJhpo ;[oZfynk nkgq/fNzr;?INo ;Ekfgs eoB dh b'V j[zdh j? i' fe;[oZfynk xNBktK ~ wkBhNo eod/ jBns/ T[BQK ;zpzXh u/sktBhnK ikoh eod/jB. fJj u/sktBhnK f;;Nw d/ gqFk;ebJh j[zdhnK jB fe T[j wkwb/ ~d/yD feT[Ife nkw s"o s/ eJh M{mhnKu/stkBhnK th ikoh j[zdhnK jB. nkws"o s/ pukn dhnK eJh gosK (v{zxkJhsZe pukn) bkr{ ehshnK iKdhnK jB sKfe vkNk, n?gbhe/FBK, wfjwkBK, B?Ntoens/ YKu/ dk pukn j' ;e/ fit/I fefuZso-3 ftZu fdykfJnk frnk j?.

;kJhpo ;[oZfynk dk gqpzX fJe nfij/YKu/ nXhB ehsk iKdk j? fi; ~ ghgb,gqk;?; ns/ seBkb'ih fejk iKdk j?.fit/I fe fuZso-4 ftZu do;kfJnk frnk j?fe ;[oZfynk nkw s"o s/ b'eK dh Fw{bhnsns/ seBkb'ih T[s/ xZN fBoGo eodhj?. seBkb'ih i/ ;jh Yzr Bkb ;Ekfgsj't/ sK T[j fit/I ;Ekfgs j't/rh T[j T[;/Yzr Bkb ezw eo/rh go wB[Zy dk tshoktZy-tZy ;w/I T[s/ tZy-tZy j[zdk j?. fJ;d/ bJh fJe nfjw ;fGnkukoe spdhbhdh b'V j[zdh j? ns/ gqk;?; ns/ gqDkbh d/fj;kp Bkb ubDk g?Idk j? i' fe wB[ZyT[s/ fBoGo eodk j?.

;kJhpo ;[oZfynk fJe j[Bo nXkfosseBkb'ih j? s/ YKu/ d/ frnkB, nkgq/fNzrf;;Nw, ezfgT{No B?Ntoe; ns/ n?gbh-e/FBK d/ fj;kp Bkb ezw eodk j?, i'fegq'ro?fwzr b?Ir{J/i dh tos'I eoe/ fsnkoehsh iKdh j?. nkT[D tkb/ ;kbK ftZu;kv/ B"itkB fJzihBhnoK bJh fJ; y/softZu ezw eoB ns/ nkgDk ftt;kfJeg/Fk ;Ekgs eoB d/ ekch w"e/ j'Dr/.n;b ftZu nfij/ w"e/ ftFt gZXo T[s/ jhfwbDr/ feT[Ife g{oh d[BhnK ;kJhpo;g/; ns/ ;kJhpo ;[oZfynk T[s/ fBoGo

pko/ dZf;nk BjhI ik ;edk. ezfgT{Nof;;Nw ftZu feT[Ife fJe :{}o B/w ns/gk;tov jh fJ; ~ tosD tkb/ dhB[wkfJzdrh eod/ jB. fi; e'b th fJjfuzBQ j'Dr/ T[j f;;Nw dk n;b wkbej't/rk. ;kJhpo w[iowK tb'I fJBQK fuzBQK~ u'oh eoB dhnK e'fFFK ehshnK iKdhnKjB. fJBQK w[iowK ~ j?eo fejk iKdkj?. ;G s'I jowB fgnkok fJe Yzr fJBQKj?eoK tb'I tofsnk iKdk j? T[j ;?IeV/b'eK Jh-w/b ;zd/F G/iD dk j[zdk j? feT[BQK dh 30 fwbhnB vkbo dh bkNohfBeb nkJh j? (iK nfij/ j'o b[GkT[D/;zd/F G/i/ iKd/ jB). fJe tkoh s[;hInfijh Jh-w/b dk itkp fdZsk sK T[js[jkv/ s'I s[jkvk gk;tov ikDB bJhbkbu fdzd/ ofjDr/ iK s[jkv/ gk;'I gziheoBch; wzrDr/. s[jkv/ s'I gk;tov tr?okjk;b eoB d/ nfij/ :sBK ~ fcfFzrfejk iKdk j?. s[jkv/ pko/ t/ot/ u[okT[Dd/ j'o YzrK ftZu T[j ;kJhpo jwb/Fkwb jB fiBQK ftZu ;'Fb fJzihBhnfozr,;e?fBzr, ykwhnK bZGDk ns/ T[BQK dk bkGT[mkT[Dk Fkwb jB. t/ot/ u[okT[D d/nfij/ :sBK ns/ f;;Nw sZe gj[zu eoBd/ nfij/ :sBK ~ ;kJhpo jwb/ fejkiKdk j?.

nfjw ns/ fwFB feqNheb f;;Nw

Menu State Bank of India - Personal %%%%%

STATE BANK OF INDIA [IN] retail.onlinesbi.com/retail/login.htm

Welcome to revamped version of onlinesbi.

If your page appears hazy, please refresh this page by pressing ctrl + F5

Welcome to Personal Internet BankingLogin to Online SBI

(CARE : Username and password are case sensitive.)

Password*

Username*

Login Reset

New User? Register here

Forgot Login Password

Forgot Username

Enable Virtual Keyboard

For better security use the Online Virtual Keyboard to login. More ....

fuZso-2L ;[oZfyns bkr fJB - fuzBQ ~ jo/ ozr ftZu bke eo'fuZso-2L ;[oZfyns bkr fJB - fuzBQ ~ jo/ ozr ftZu bke eo'fuZso-2L ;[oZfyns bkr fJB - fuzBQ ~ jo/ ozr ftZu bke eo'fuZso-2L ;[oZfyns bkr fJB - fuzBQ ~ jo/ ozr ftZu bke eo'fuZso-2L ;[oZfyns bkr fJB - fuzBQ ~ jo/ ozr ftZu bke eo'

18 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

j'Jh p?mh j?.

gk;tov dh ;[oZfynk bJh ;[Mkn

fJj 8 s'I 10 nzeK dk j'Dk ukjhdkj?. fJ; ftZu nzeK ns/ FpdK dk ;[w/bj't/ sK uzrk j?.

• fJ; ftZu b'no e/; ns/ nZgoe/; dk fwFoD j'Dk ukjhdk j?.

• gk;tov ftZu ]k; nzeK ~ fwbkU(fiBQK dh fJik}s j't/).

• nkgD/ g;zd d/ pj[-GkFh gk;tovdh tos'I eo', fi; dk nzdk}k n;kBhBkb Bk bZr ;e/.

• E'VQ/-E'VQ/ ;w/I pknd gk;tov pdbd/oj'.

• gk;tov ftZu BK, gsk, iBwsohe nkfd dh tos'I Bk eo' feT[Ife T[BQKpko/ n;kBh Bkb nzdk}k bZr ;edk j?.

• fveFBoh FpdK dh tos'I Bkeo'.

• jZb

fBZih ftneshnK bJh ;[oZfynk ;[Mkn(n?Iv :{}o} - v?;eNkg, b?gNkg, fJzNoB?NtosD tkfbnK bJh).

• E'VQ/-E'VQ/ ;w/I pknd ng-v/N eoBk.

• gk;tov}.

• nkchFb t?p;kJhNK s'I vkT{Bb'veoBk.

• n?vwfB;Nq/No

• pzd eoBk

• n?BfeqgN eoBk

• :{ n?; ph dh vokJht tosDt/b/ u"e; ofjDk

• f;oc nkgD/ ezfgT{No s'I jhBk}[e pokT[f}zr eoBk (fit/I nkB bkJhBp?Ifezr).

• Bkb-Bkb p?e-nZg oZyDk

• ;'Fb B?Ntoe whvhnk T[s/ e[ZM

eo' eo' eo' eo' eo'

Anti-Malware

Anti-virus

Limit Use of

"Privileged"

Accounts

Anti-Spyware

Session Controls

Anti-APT

Physical

SecurityOs and ApP

Patches

Encrypted

Communication

Strong

Passwords

Network

Host

Application

Data

fuZso-3L v{zxkJh sZe oZfynk pj[-gosh ;kJhpo ;[oZfynk t;s{ F?bhfuZso-3L v{zxkJh sZe oZfynk pj[-gosh ;kJhpo ;[oZfynk t;s{ F?bhfuZso-3L v{zxkJh sZe oZfynk pj[-gosh ;kJhpo ;[oZfynk t;s{ F?bhfuZso-3L v{zxkJh sZe oZfynk pj[-gosh ;kJhpo ;[oZfynk t;s{ F?bhfuZso-3L v{zxkJh sZe oZfynk pj[-gosh ;kJhpo ;[oZfynk t;s{ F?bh

fuZso-4L gh gh Nh okjhI ;[oZfynk dk gqpzXB ns/ Fk;BfuZso-4L gh gh Nh okjhI ;[oZfynk dk gqpzXB ns/ Fk;BfuZso-4L gh gh Nh okjhI ;[oZfynk dk gqpzXB ns/ Fk;BfuZso-4L gh gh Nh okjhI ;[oZfynk dk gqpzXB ns/ Fk;BfuZso-4L gh gh Nh okjhI ;[oZfynk dk gqpzXB ns/ Fk;B

b'e, gq';?`; ns/ seBkb'ihb'e, gq';?`; ns/ seBkb'ihb'e, gq';?`; ns/ seBkb'ihb'e, gq';?`; ns/ seBkb'ihb'e, gq';?`; ns/ seBkb'ih

8080808080 gqfsFsgqfsFsgqfsFsgqfsFsgqfsFs

2020202020 gqfsFsgqfsFsgqfsFsgqfsFsgqfsFs

b'eb 'eb 'eb 'eb 'egq ';? `;gq '; ? `;gq '; ? `;gq '; ? `;gq '; ? `;

seBkb'ihseBkb'ihseBkb'ihseBkb'ihseBkb'ih

F/no eoB s'I gfjbK ftukoBk.

;zrmBK, f;;Nw, B?Ntoe gqFk;eKbJh ;[oZfynk ;[Mkn L

• ;[oZfynk Bhsh dh gqtkBrh T[`uw?B/iw?IN s'I jk;b eoB dh b'V.

• fJj :ehBh pDkfJnk ikt/ fe;[oZfynk Bhsh ~ jo w[bk}w B/ gVQ ns/;wM fbnk j't/.

• E'VQ/-E'VQ/ ;w/I T[s/ ezNo'b w[ekpb/d/ edwK dk ikfJ}k.

• ;[oZfynk gkpzdhnK dh fB:fwstos'I.

• vkNk ;?INo ns/ spkjh tkbhnK;kJhNK d/ u"frod/ ftZu ftfGzBsk dh:'iBk fbnkT[Dk.

• f;;Nw dh p?e nZg ~ fB:fws

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 19

Yzr Bkb t/yDk ns/ pjkbh bJh p?enZg ~ N?;N eoBk.

• pj[ fFcN n?vfwB go;'Bb bJhY[ethI gk;tov Bhsh j'Dh ukjhdh j?.

• ;kJhpo ;[oZfynk u?e fb;N nkJhvh nko ph Nh i[bkJh 2016 vke n?Nwww.idrbt.ac.in ;kJhN dk jtkbk.

;zy/g ftZu, ;kJhpo ;[oZfynk pko/fJe ;zy/g ikD-gSkD i' ;j{bs fJjgqdkB eodh j? ns/ i' u"e;hnK fe;/ ~oZyDhnK g?IdhnK jB, d/ fj;kp Bkb fdZshrJh j?. fJj nkBbkJhB p?Ifezr ns/ xZNBedh tkbh nkofEesk d/ w"i{dk d"o bJh]k; s"o s/ wjZstg{oB j?. fJj ;kv/B"itkB fJzihBhnoK bJh ;kJhpo ;[oZfynkd/ y/so ftZu nkgDk g/Fk pDkT[D dky/so th j?.

(b/ye Gkosh fo}ot p?Ie tb'I ;Ekgs p?IfezrseBkb'ih ftZu ftek; ns/ y'i pko/ ;z;Ek d/;kJhpo ;[oZfynk bJh e/Ido ftZu gq'c?;o

jB.)

e-mail :[email protected]

fJzBk jh BjhI, e[ZM j'o bkG i' ekbkXB g?dk j'D T[s/ ;ZN wkod/ jB, T[j;ukJh fJj j? fe fvihNb G[rskB BkbGbkJh ;ehwK ftZu tX/o/ e[Fbsk nkT[Idhj? feT[Ife g?;k f;ZX/ bkGgksoh d/ p?Ie yks/ftZu spdhb eo fdZsk iKdk j?, fi; Bkb;koh gqfefonk gkodoFh j' iKdh j?.G[rskB dk n;kBh Bkb gsk bk e/t;{fbnk ik ;edk j? ns/ fGqFNkuko ftZunkgD/ nkg ewh nkt/rh. b'eK ~ nkgDkek~Bh s"o s/ jZeh g?;k gqkgs eoB bJhfoFts BjhI d/Dh gt/rh.

pdbkn d/ fJ; wkor T[s/ ubfdnKgqXkB wzsoh B/ b'eK T[s/ }'o fdZsk feT[j fJj f;ZyD fe fvihNb noEukokfet/I ezw eodk j?, fi; ftZu e'Jh th

nkgD/ w'pkJhb c'B ~ p?Ifezr :zso ns/G[rskB eoB bJh fJ;s/wkb eo ;edkj?.

@@tZy-tZy sohe/ f;Zy' fi; Bkb s[;hInkgD/ p?Ie ykfsnK ns/ fJzNoB?N p?Ifezrdh tos'I eo ;ed/ j'. tZy-tZy p?IeK d/n?g nkgD/ w'pkJhb T[s/ gqGkth sohe/Bkb tosD/ f;Zy'. fJj f;Zfynk bt' fes[jkvk tgko Bedh s'I fpBK fet/I ubkfJnkik ;edk j?. ekov ns/ fJb/eNqkfBe

(gzikph)(gzikph)(gzikph)(gzikph)(gzikph)

dkdkdkdkdk

nrbknrbknrbknrbknrbk

nzenzenzenzenze• wkouwkouwkouwkouwkou 2017 - fJj n ze 2017 - fJj n ze 2017 - fJj n ze 2017 - fJj n ze 2017 - fJj n ze :{BhnB piN 2017-18 : {BhnB piN 2017-18 : {BhnB piN 2017-18 : {BhnB piN 2017-18 : {BhnB piN 2017-18 T[ `s /T [ `s /T [ `s /T [ `s /T [ `s /

e/Idfos j't/rk.e/Idfos j't/rk.e/Idfos j't/rk.e/Idfos j't/rk.e/Idfos j't/rk.

:'iBk (gzikph) dhnK uzdk doK:'iBk (gzikph) dhnK uzdk doK:'iBk (gzikph) dhnK uzdk doK:'iBk (gzikph) dhnK uzdk doK:'iBk (gzikph) dhnK uzdk doK

fJe ;kb L fJe ;kb L fJe ;kb L fJe ;kb L fJe ;kb L `230, d' ;kb L 230, d' ;kb L 230, d' ;kb L 230, d' ;kb L 230, d' ;kb L `430, fszB ;kb L 430, fszB ;kb L 430, fszB ;kb L 430, fszB ;kb L 430, fszB ;kb L `610610610610610

r[nKYh d/FK bJh ;kbkBk r[nKYh d/FK bJh ;kbkBk r[nKYh d/FK bJh ;kbkBk r[nKYh d/FK bJh ;kbkBk r[nKYh d/FK bJh ;kbkBk `530,530,530,530,530,

:{og s/ j'o d/FK bJh ;kbkBk :{og s/ j'o d/FK bJh ;kbkBk :{og s/ j'o d/FK bJh ;kbkBk :{og s/ j'o d/FK bJh ;kbkBk :{og s/ j'o d/FK bJh ;kbkBk `730730730730730

uzd/ Gkosh g';Nb nkovo$wBh nkovo s/ p?Ie vok\N okjhIuzd/ Gkosh g';Nb nkovo$wBh nkovo s/ p?Ie vok\N okjhIuzd/ Gkosh g';Nb nkovo$wBh nkovo s/ p?Ie vok\N okjhIuzd/ Gkosh g';Nb nkovo$wBh nkovo s/ p?Ie vok\N okjhIuzd/ Gkosh g';Nb nkovo$wBh nkovo s/ p?Ie vok\N okjhI

ADG(i/c), Publications Division d/ BK #s/ pDk e/ d/ BK #s/ pDk e/ d/ BK #s/ pDk e/ d/ BK #s/ pDk e/ d/ BK #s/ pDk e/j/m fby/ gs/ #s/ G/i'j/m fby/ gs/ #s/ G/i'j/m fby/ gs/ #s/ G/i'j/m fby/ gs/ #s/ G/i'j/m fby/ gs/ #s/ G/i'

Business Manager

(Advertisement & Circulation )

Publications Division, Ministry of Information and

Broadcasting

Room No. 48-53, Soochna Bhawan, C.G.O. Complex,

Lodhi Road,New Delhi-110003. (Tel.011-24367260)

[email protected]

G[rskB d/ d{i/ YzrK pko/ f;Zy'##, T[BQKnkfynk.

b'eK ~ nkgD/ s'I pdbkn dh F[o{nkseoB ~ nkyD Bkb d/F ftu'I ekbk XBysw eoB ftZu th wdd fwb/rh.

(b/ye ;h n?`B ph ;h Nh th 18 ftZuftF/F e'o;g"Iv?IN jB ns/ T[BQK e'b nkofEesk,;wkfie nkofEe ns/ okiBhse noEuko/

pko/ fbyD dk uzrk siopk j?)

e-mail :[email protected]

;\k 15 dk pkeh;\k 15 dk pkeh;\k 15 dk pkeh;\k 15 dk pkeh;\k 15 dk pkeh

20 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

ftF/F b/yftF/F b/yftF/F b/yftF/F b/yftF/F b/y

xZN Bed noEftt;Ek L Gkos ns/ ftFtxZN Bed noEftt;Ek L Gkos ns/ ftFtxZN Bed noEftt;Ek L Gkos ns/ ftFtxZN Bed noEftt;Ek L Gkos ns/ ftFtxZN Bed noEftt;Ek L Gkos ns/ ftFt

nofgsk w[yoih ns/ s~ n?`w r'fJbnofgsk w[yoih ns/ s~ n?`w r'fJbnofgsk w[yoih ns/ s~ n?`w r'fJbnofgsk w[yoih ns/ s~ n?`w r'fJbnofgsk w[yoih ns/ s~ n?`w r'fJb

B 2016 ftZu Gkosh fo}ot p?Ie(nko ph nkJh_) B/ @Gkos ftZu

G[rskB ns/ fBgNkok f;;Nw L fdqFNKs2018# BK dh fJe fog'oN ikoh ehsh fi;ftZu Gkos ~ ;G s'I tXhnk G[rskB ns/fBgNko/ tkbk f;;Nw pDk e/ fJ; ~fJe @xZN Bedh# tkbh nkofEesk pDkT[Dpko/ fejk frnk j?. fJ; dk T[d/F ;wkid/ ;G torK ~ G[rskB eoB bJhfJb?eNqkfBe gqDkbh dh tos'I ~ T[sFkjseoBk j?. fJ; Bkb tZvk |?o-o;wh y/soo;wh nkofEesk ftZu spdhb j't/rk.fJ; Bkb N?e; dk nkXko tX/rk, ekb/XB ftZu ewh nkt/rh ns/ nZstkdhnKns/ u'DK ftZu i' Bedh brkT[D dk ezwj? T[; T[s/ o'e br/rh. Gkos d/ gqXkBwzsoh B/ ;gZFN ehsk j? fe Gkos ~ fJe@xZN Bedh# tkb/ ;wki tZb tXDk ukjhdkj?. fJj uh} d/F ~ Bedh ofjs ;wkitZb fbikT[D ftZu fJe whb dk gZEo f;ZXj't/rh. pj[s ;ko/ d/FK, fiBQK ftZu ;thvB,ehBhnk ns/ pqk}hb th Fkwb jB, B/@Bedh ofjs# ;wki ftZu ;cbsk Bkbgqt/F ehsk j?. T[BQK dk siopk fJj f;ZXeodk j? fe @Bedh ofjs# nkofEesk ~fJ; dh ;jkfJsk bJh ek~BK dh b'V j?sK fe nkB-bkJhB b?D-d/D dh ;[oZfynk:ehBh pDk ;e/, YKuk ;jh j' ;e/ ns/rkjeK dh e/Idosk pDh ofj ;e/.

Gkos pBkw j'o d/FGkos pBkw j'o d/FGkos pBkw j'o d/FGkos pBkw j'o d/FGkos pBkw j'o d/F

Gkos dh e[ZM j'o d/FK Bkb s[bBkeoB T[s/ gsk Bedk j? fe Gkos ftZu i'

i{i{i{i{i{eoz;h ub ojh j? T[j d{i/ ftek;Fhbns/ fte;s d/FK Bkb'I 2015 ftZu ekchf}nkdk ;h. Gkos dk e[Zb xo/b{ T[sgkd(ih vh gh) ftZu fjZ;k 12H3 gqfsFs ;hid fe pqk}hb ftZu fJj 3H8 gqfsFs,dZyDh e'ohnk ftZu 5H6 gqfsFs s/ ;thvBftZu 1H7 gqfsFs ;h (d/y' fuZso-1).

2016 ftZu, Gkos ftZu 68 gqfsFss'I tZX b?D-d/D dk fBgNkok BedhftZu j'fJnk, fBgNko/ dk fJj gqfsFsfJzv'B/Fhnk ns/ o{; s'I pknd ;G s'I tZXj?. j'o ftek;Fhb d/FK fit/I fe EkJhb?Iv,pqk}hb ns/ uhB ftZu G[rskB bJh Bedhdh tos'I Gkos d/ w[ekpb/ ek\h xZN j?.eq?fvN ekov dh Gkos ftZu tos'I j'oeJh fte;s ns/ ftek;Fhb d/FK d/w[ekpb/ ekch xZN j?.

d[BhnK ftZu ;thvB fJe nfijkd/F j? fiE/ fe Bedh dh tos'I pj[s jhxZN j?. T[E/ tX/o/ G[rskB fJb?eNqkfBe

Yzr okjhI jh ehsk iKdk j?, fi; ftZu pZ;fNeNK ns/ dkB bJh fdZsh iKdh oewth Fkwb j?. gqu{B tgkohnK ~ fJjnfXeko j? fe T[j f;Ze/ iK B'N b?D s'IBKj eo d/D. fJe n";sB :{ogh ftneshd/ w[ekpb/ ;thvB d/ b'e fszB r[Dkf}nkdk v?fpN ekovK dh tos'I eod/jB. ;thvB B/ e[M eoz;h B"NK (20,50ns/ 1000 eo'Bk) dh tos'I ~ |?o-ek~Bhmfjok fdZsk j? ns/ fJj th n?bkB eofdZsk j? fe i[bkJh 2017 sZe e[ZM j'oB'N th |?o-ek~Bh j' ikDr/.

ftek;Fhb d/FK ftZu'I ehBhnk B/X'ykXVh ysw eoB ns/ fJ; ~ o'eDbJh e[M ;oekoh ;/tktK ftZu G[rskBbJh nkB-bkJhB G[rskB gqDkbh ngDkbJh j? fit/I fe e¯;b, gkofezr, T[;kohgofwN, }whBh doK, vokJhftzr bkfJ;z;Kns/ gk;g'oN ch; nkfd. ftFt p?Ie dhckJhIv?e; fog'oN nB[;ko ehBhnk ftZu

fuZso e[ZM u'Dt/I d/FK ftZu 2011-15 dofwnkB uZb ojh Bedh dke[Zb xo/b{ T[sgkdB ftZu gqfsFs

14H012H010H08H06H04H02H00H0

12H3

20112011201120112011 20122012201220122012 20132013201320132013 20142014201420142014 20152015201520152015

Gkos pqk}hb dZyDh e'ohnk ;thvB rq/N pqhN/B :{BkJhfNv ;N/N;

7H45H683H 3H6

1H7

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 21

e[Zb pkbr nkpkdh d/ 58 gqfsFs fjZ;/d/ 2014 ftZu ;orow w'pkJhb yks/;B. fJj do d[BhnK ftZu ;G s'I tZX;h. ;?INob p?Ie nkc ehBhnk B/ dZf;nkj? fe 2015 ftZu w'pkJhb wBh rkjeKdh frDsh 31 fwbhnB ;h id fe J/izNKdh frDsh 144,000 ;h. ehBhnk fJeT[dkjoD j? fiE/ fe eo?fvN ekov ns/fJzNoB?N dh tos'I ftZu tX/o/ tkXk Bkj'D d/ pkti{d w'pkJhb seBkb'ih ns/;wkoN c'BK dh wbehns ftZu j'J/ tkX/B/ nkB-bkJhB G[rskB ~ ;[XkoB ftZunfjw G{fwek fBGkJh j?.

w[jZJhnk YKukw[jZJhnk YKukw[jZJhnk YKukw[jZJhnk YKukw[jZJhnk YKuk

G[rskB d/ fJb?eNqkfBe YzrK dhgqtkBrh d/ pkti{d fJj nfjw j? fefJj Yzr Gkosh ;wki ftZu X[o nzdosZe gj[zuD. T[dkjoD ti'I 2015 ftZuGkosh nkpkdh d/ nZX/ fjZ;/ e'b jh ekov;B, id fe ;thvB ftZu jo ftneshe'b n";s 2H5, dZyDh e'ohnk ftZu 5H5,pqk}hb ftZu 4H1 ns/ uhB ftZu 4 ekov;B.

dZyDh e'ohnk fiE/ fe w[ekpb/ tkb/d/FK ftZu'I ekovK dh do ;G s'I tZX ;h,s/}h Bkb Bedh ofjs G[rskB gqDkbhtZb tX fojk j?. fJ; B/ T[BQK ygsekoKbJh fJe ftF/F ehws nXkfos N?e; eogqDkbh bkr{ ehsh j? i' fe ekovK okjhIG[rskB eod/ jB. fJ; soQK n;hI GkosftZu gbk;fNe d/ B'NK ~ T[sFkjs eo;ed/ jK. Gkos ftZu ekov okjhI G[rskBeoB T[s/ p?Ie doK ftZu S'N fdZsh rJhj?. fJ; soQK fJj Yzr Bt/I G[rskBeoB tkfbnK bJh b[GkT[Dk f;ZX j' fojkj?.

Gkos dh tZvh npkdh d/ nkekoBkb s[bBk eoB T[s/ fJ; ftZu fteohNowhBbK dh frDsh (iK gh U n?;, i'fe Bedh ofjs G[rskB dh v?fpN iKeq?fvN ekov okjhI G[rskB T[s/ nwb

eod/ jB) ;G s'I xZN j?. d{i/ ftek;Fhbd/FK, fiBQK ftZu pqk}hb ns/ uhB thFkwb jB, d/ w[ekpb/ gqsh fwbhnBnpkdh dh s[bBk ftZu fJj frDsh pj[sxZN j? (t/y' skfbek-1).

d{i/ xZN Bedh tkb/ d/FK ftZungDkJ/ iKd/ G[rskB d/ eJh j'o YzrKftZu fJb?eNqkfBe wBh NowhBb} ns/w'pkJhb wBh G[rskB sohe/ Fkwb jB.Gkos ftZu fJBQK YzrK bJh YKuk ;hwsj?. 1H2 fpbhnB dh nkpkdh tkb/ d/FGkos ftZu 30 i{B 2016 ~ fJe fpbhnBtkfJob?; c'B rkje ;B. go fco the[Zb Bedh ofjs G[rskBK dk fjZ;k f;o\0H05 gqfsFs ;h feT[Ife fJj G[rskBf;o\ w'pkJhb c'B okjhI jh j' ;ed/jB. fJBQK d/ ekoBK ftZu'I fJe fJj j?fe Gkos ftZu ;wkoN c'B wkbeK dhfrDsh ns/ fJzNoB?N sZe gj[zu d{i/ d/FKd/ w[ekpb/ ekch xZN j?. 2016 ftZuGkos ftZu f;oc 17 gqfsFs pkbrK e'b;wkoN c'B jB id fe dZyDh e'ohnkftZu 88 gqfsFs ns/ ehBhnk ftZu 26gqfsFs pkbrK e'b ;wkoN c'B jB.

Gkos ftZu 2015 ftZu f;oc 26 gqfsFsb'e fJzNoB?N tosd/ ;B id fe pqk}hbftZu 59H08 gqfsFs b'e, uhB ftZu 50gqfsFs ns/ dZyDh e'ohnk ns/ ;thvBftZu brGr 90 gqfsFs b'e fJzNoB?Ntos oj/ ;B. fJ;/ soQK Gkos ftZupokv p?Iv rkjeK dh frDsh 100 b'eKfgZS/ 1H34 gqfsFs ;h id fe ;thvBftZu fJj 36H07 gqfsFs ns/ e'ohnk ftZu40H25 gqfsFs ;h.

fJ; soQK Gkos ftZu w"i{d YKu/ d/gZXo ~, ]k; s"o s/ seBheh YKu/ d/gZXo ~ s/} rsh Bkb nZgrq/v eoB dhb'V j? sK fe Gkos ;oeko dh Bedhofjs gfjbedwh ~ wdd fdZsh ik;e/. fJ; d/ Bkb jh ;jh BhshnK BkbnkB-bkJhB b?D-d/D dh ;[oZfynk :ehBhpDkT[D dh th b'V j?.

ftFt d/ siofpnK s' I f;ZyDkftFt d/ siofpnK s' I f;ZyDkftFt d/ siofpnK s' I f;ZyDkftFt d/ siofpnK s' I f;ZyDkftFt d/ siofpnK s' I f;ZyDkns/ nrbk okjns/ nrbk okjns/ nrbk okjns/ nrbk okjns/ nrbk okj

i/ ehBhnk ns/ B?o'ph tor/ d/F@xZN Bedh tkbh nkofEesk# d/ okj T[s/;cbsk Bkb nZr/ tX ;ed/ jB sKGkos th seBkb'ih nXkos Bt/I G[rskBT[sgkdK dh tos'I tXk e/ fJ; fdFk ftZunZr/ ik ;edk j?. fJ; ;zpzX ftZuw'pkJhb G[rskB tkb?N; ns/ w'pkJhbn?gbhe/FB \zvK d/ spkdb/ dk fJe T[xkpdb pD ;ed/ jB. fJj ]k; s"o s/S'N/ tgkohnK iK |?o fB:fws b'eK bJhbkj/tzd jB i' fe ekovK ~ gqtkB BjhIeod/ iK fiBQK B/ G[rskB jk;b eoBbJh g[nkfJzN nkc ;/b} NowhBb} brkJ/

skfbek-1 L u'Dt/I d/FK ftZu 2011-15 ftZu jo fwbhnB npkdh fgZS/ ;fEsskfbek-1 L u'Dt/I d/FK ftZu 2011-15 ftZu jo fwbhnB npkdh fgZS/ ;fEsskfbek-1 L u'Dt/I d/FK ftZu 2011-15 ftZu jo fwbhnB npkdh fgZS/ ;fEsskfbek-1 L u'Dt/I d/FK ftZu 2011-15 ftZu jo fwbhnB npkdh fgZS/ ;fEsskfbek-1 L u'Dt/I d/FK ftZu 2011-15 ftZu jo fwbhnB npkdh fgZS/ ;fEsfteoh g[nkfJzNK (gh U n?`; dh frDsh)fteoh g[nkfJzNK (gh U n?`; dh frDsh)fteoh g[nkfJzNK (gh U n?`; dh frDsh)fteoh g[nkfJzNK (gh U n?`; dh frDsh)fteoh g[nkfJzNK (gh U n?`; dh frDsh)

d /Fd /Fd /Fd /Fd /F 20112011201120112011 20122012201220122012 20132013201320132013 20142014201420142014 20152015201520152015pqk}hb 17,811 20,561 22,146 24,837 25,241uhB 3,592 5,270 7,814 11,650 16,602Gkos 550 695 865 889 1,080;thvB 22,167 20,837 20,380 20,304 18,660:{He/H 21,499 25,732 25,800 26,346 30,078

Gkos

pqk}hb

dZyDhe'ohnk

fuZso-2 L u'Dt/I d/FK ftZu (2011-2015)gqfs ftnesh ekovK dh frDsh

22 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

j'J/ jB. T[dkjoD ti'I ;thvB ftZurbhnK, w[jZfbnK ftZu ;wkB t/uD tkfbnKns/ S'N/ tgkohnK B/ nkJh i?INb BK dhezgBh tb'I fsnko ehsk G[rskB jk;beoB dk f;;Nw brkfJnk j'fJnk j?,fi; dk fe ekch uzrk gqGkt fteoh T[s/g? fojk j?. fJ;/ soQK ehBhnk, i' fencohek ftZu ;G s'I tZvk w'pkJhb wBh:{}o j?, T[E/ fpbK ns/ ch;K dk G[rskBeoB ns/ sB]kjK jk;b eoB bJh n?w-g/;k BK dk f;;Nw brkfJnk j'fJnk j?.Gkos ftZu b'V fJ; rZb dh j? feG[rskBK ~ nk;kB pkDkT[D bJh g/-Nhn?w, ;h ;h n?thfB:{ ns/ gh :{ nkfd dhtos'I ~ T[sFkjs ehsk ikt/. nfijk ]k;s"o s/ Bedh ofjs b?D-d/D ~ T[sFkjseoB bJh ehsk ikt/.

e[M nfjw y/so fiBQK tZb s[ozsfXnkB d/D dh b'V j? T[BQK ftZu gqu{Bns/ E'e b?D-d/D Fkwb j?. fJ; s'IfJbktk r?o o;wh y/so ftZu w[bk}wK ~G[rskB eoB iK y/sh w}d{oK ~ G[rskBeoB t/b/ th fJ; gk;/ fXnkB d/D dhb'V j?. fJBQK ftZu'I r?o o;wh y/sotX/o/ G[rskB Bedh ftZu ehsk iKdk j?sK fe ekfwnK ~ xZN'-xZN T[ios s'I thxZN g?;/ fdZs/ ik ;eD ns/ eoK s'Ipfunk ik ;e/. fJ; r?o o;wh y/so ~o;wh y/so ftZu fbnkT[D ns/ Bedhofjs b?D-d/D ~ T[sFkjs eoB bJheJh gfjbedwhnK ehshnK ik ojhnKjB. nr;s 2016 ftZu B?FBb g/w?IN;ekog'o/FB nkc fJzvhnk (n?B gh ;hnkJh) B/ fJe :{BhckJhv g/w?IN fJzNoc/;F[o{ ehsk fi; ftZu fJ; dh tos'I eoBtkfbnK ~ nkgD/ czv, fJe w'pkJhbn?gbhe/FB dh wdd Bkb d' p?IeK ftZuspdhb eoB dk w"ek fwbdk j?. fJjtos'IekoK ~ tZy-tZy tgkohnK ~ ekovKd/ t/ot/ ns/ j'o e'v ns/ gk;tov tos/fpBK G[rskB dk w"ek gqdkB eodk j?.;oeko B/ d;zpo 2016 ftZu fJe nkovhB?I;

ikoh ehsk fi; okjhI sB]kj G[rskBek~B dh Xkok 6 ftZu ;'X ehsh rJh j?.fJ; ;'X ftZu fJj gqpzX j? fe w[bk}wK~ T[BQK dh sB]kj T[BQK d/ p?Ie yks/ ftZuspdhb ehsh ikt/rh iK u?e okjhI fdZshikt/rh. fJ; soQK b?D-d/D Bedh ofjsj't/rk. fJE/ fJj toBD:'r j? fe ;thvBB/ 1960 ftZu sB]kjK dk fvihNb G[rskBeoe/ Bedh ofjs d/F pDB tZb edwtXkfJnk ;h.

s/bzrkBk oki dk fgzv fJpokfJwg[oBedh ofjs G[rskB eoB tkbk fgzv pDfrnk j?. fJE/ p?Ie ykfsnK okjhI iKeq?fvN ekovK okjhI G[rskB ehsk iKdkj?. d{i/ fgzv th fJ; ;cbsk dh ejkDhT[s/ nwb eo ;ed/ jB. e[ZM wkwfbnKftZu p?IeK B/ e[ZM fJbkfenK ~ fvihNbpDkT[D dh gfjbedwh ehsh j?. T[dkjoDti'I r[ioks dk fgzv ne'vkok, fi; ~ fefJe fBZih y/so d/ p?Ie B/ fvihNbpDkfJnk j?. p?Ie B/ fJ; d/ tkfJob?;fJzNoB?N ns/ G[rskB NowhBbK dk YKukfsnko eoB ftZu g?;k brkfJnk j?. fJ;Bkb fgzv tk;hnK ~ nkX[fBe p?Ifezr;j{bsK sZe gj[zu eoB ftZu wdd fwbhj?.

Gkos ftZu i' j'o gfjbedwhnKehshnK ik ojhnK jB T[BQK ftZu fJb?eNqkfBeG[rskB eoB dk Yzr iBse nktkikJh;/tktK fit/I fe w?No' rZvhnK ftZu w[jZJhnkeotkfJnk ik fojk j?. ;kb 2017 ftZufdZbh w?No' d/ e[ZM ;N/FB Bedh ofjs j'ikDr/.

Bedh ofjs nkofEesk tZb tXd/Bedh ofjs nkofEesk tZb tXd/Bedh ofjs nkofEesk tZb tXd/Bedh ofjs nkofEesk tZb tXd/Bedh ofjs nkofEesk tZb tXd/j'J/ ;oeko ~ :ehBh pDkT[Dkj'J/ ;oeko ~ :ehBh pDkT[Dkj'J/ ;oeko ~ :ehBh pDkT[Dkj'J/ ;oeko ~ :ehBh pDkT[Dkj'J/ ;oeko ~ :ehBh pDkT[Dk

••••• G[rskB YzrK dh fBogZysk L G[rskB YzrK dh fBogZysk L G[rskB YzrK dh fBogZysk L G[rskB YzrK dh fBogZysk L G[rskB YzrK dh fBogZysk LekovK okjhI iK j'o fvihNb YzrK okjhIG[rskB, G[rskB eoB tkb/ ~ BedG[rskB s'I wfjzrk BjhI g?Dk ukjhdk.nkw s"o s/ p?IeK tb'I p?Ie you/ iK ch;fJb?eNqkfBe spdhbh ftZu nkB-bkJhB

G[rskB ;w/I eZNh iKdh j?. fJ; BkbnkB-bkJhB G[rskB YzrK dh tos'IfBoT[sFkjs j[zdh j? ns/ Bedh G[rskBeo fdZsk iKdk j? fi; T[s/ fe tkX{ youkBjhI g?Idk.

••••• ;{uBk dh ;[oZfynk L ;{uBk dh ;[oZfynk L ;{uBk dh ;[oZfynk L ;{uBk dh ;[oZfynk L ;{uBk dh ;[oZfynk L G[rskBeoB bJh fJb?eNqkBfe YzrK dh tos'IfJj :ehBh pDkT[Idh j? fe ;ko/ b?D-d/Dns/ rkje dh ;{uBk foekov ehshikt/. fJ; Bkb fBZisk ~ ]sok g?dk j[zdkj?. T[dkjoD ti'I ;thvB ftZu G[rskBeoB d/ Yzr ftZu fvihNb gqDkbh bkr{j'D Bkb fiE/ p?Ie ve?shnK ftZu ekchewh nkJh j? T[E/ d{i/ gk;/ nkB-bkJhBG[rskBK dh X'ykXVh tXh j?. fJ; bJhnzefVnK dh ;[oZfynk ns/ ;{uBk dhfBZisk pj[s nfjw j?. nko ph nkJhtb'I gfjbK jh gqh-g/v G[rskB :zsoK,fit/I fe ;wkoN ekovK okjhI G[rskBKdhnK BhshnK dk ikfJ}k b?Dk F[o{ eofdZsk frnk j?. i']w ysw eoB ns/;wZf;nktK d/ s/}h Bkb fBgNko/ bJhfJe wip{s gqDkbh dh b'V j?.

••••• fJe wip {s G " fse ns / fJe wip {s G " fse ns / fJe wip {s G " fse ns / fJe wip {s G " fse ns / fJe wip {s G " fse ns /seBheh YKuk ekfJw eoB dh b'V LseBheh YKuk ekfJw eoB dh b'V LseBheh YKuk ekfJw eoB dh b'V LseBheh YKuk ekfJw eoB dh b'V LseBheh YKuk ekfJw eoB dh b'V LG[rskB dk Yzr tZy-tZy G[rskB NowhBbKsZe gj[zu, T[BQK dh gqtkBrh ns/ w[jZJhnkj'D d/ fj;kp Bkb fwfEnk iKdk j?fit/I fe toDB ehsk frnk j? fe GkosftZu Bedh ofjs G[rskBK dk w"i{dkYKuk Bkekch j?. b'V j? fe ;oeko YKu/~ fJ; fj;kp Bkb ;Ekfgs eo/ fe d/FftZu Bedh ofjs b?D-d/D nk;kBh Bkbj' ;e/. fJ; YKu/ ftZu j'oBK uh}K s'IfJbktk ;wkoN c'B, fJzNoB?N ns/ pokvp?Iv;zgoe dk gqpzX j'Dk ukjhdk j?. Bedhofjs G[rskB YzrK ftZu'I f}nkdksoseBkb'ih T[s/ fBoGo jB feT[Ife T[BQK ~jo ezw bJh fJzNoB?N ;zgoe }o{o ukjhdkj[zdk j?.

pkeh ;\k 29 T[`s/pkeh ;\k 29 T[`s/pkeh ;\k 29 T[`s/pkeh ;\k 29 T[`s/pkeh ;\k 29 T[`s/

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 23

xZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;Ek

Bedh-ofjs g/Iv{ noEftt;Ek jk;b eoBkBedh-ofjs g/Iv{ noEftt;Ek jk;b eoBkBedh-ofjs g/Iv{ noEftt;Ek jk;b eoBkBedh-ofjs g/Iv{ noEftt;Ek jk;b eoBkBedh-ofjs g/Iv{ noEftt;Ek jk;b eoBk

;whok ;"oG;whok ;"oG;whok ;"oG;whok ;"oG;whok ;"oG

Ft Go d/ Bhsh xkfVnK ftZuBedh-ofjs nkofEesk tZb tXD

dhnK ;zGktBktK dk gsk brkT[D ftZuGkoh fdbu;gh j?. go ni/ th b?D-d/Ddk ezw f}nkdkso Bedh okjhI jh j'fojk j?. ftZsh b?D-d/D dk b/yk-i'ykoZyD d/ eJh bkG jB. gfjbk fJj;oeko dh eo nkwdB fJeZmk eoB ftZu;jkfJsk eodh j?, d{;ok fJj |?o-ek~Bhb?D-d/D dk gqGkth Yzr Bkb gsk brk;edh j? ns/ fJ; ftZu ewh fbnk ;edhj?, sh;ok fJj Gkos d/ ftFkb |?o-;zrms y/so pko/ tXhnk nzdk}k ns/;{Mp{M brkT[D ftZu ;jkJh j' ;edh j?ns/ nkyoh fJj tZy-tZy ;oekoh gq'rokwKftZu bhe/fi} ~ ysw eoB ftZu ;jkJhj' ;edh j?.

Bedh-ofjs b?D-d/D Bkb brGr;kok b?D-d/D fJe fvihNb gd fuzBQSZv/rk. fJe nfijk f;;Nw i' yohddko~ Bedh-ofjs Yzr (p?Ie s'I p?Ie b?D-d/D dh tX/o/ tos'I, fi; ftZu fe eoz;hdh tos'I BjhI j[zdh) Bkb G[rskB eoBbJh T[sFkfjs eodk j? ns/ fJ; dke[M fJBkw th fdzdk j?. fJ; Bkb T[uftZsh gkodoFsk pDdh j?. fJj FkfJdGkos ftZu fGqFNkuko ns/ ekb/ XB BkbbVB dk f;ZXk Yzr j?. fvihNb gdfuzBQK d/ j'o eJh w[Zy ckfJd/ jB. fJjiBse tzv gqDkbh ~ tX/o/ n;odkopDkT[Idh j?. 2009 ftZu :'iBk efwFB

ftftftftftB/ nB[wkB brkfJnk ;h fe iBse tzvgqDkbh (gh vh n?;) you/ dk f;oc 27gqfsFs fjZ;k jh xZN nkwdB tkb/ n;btor sZe gj[zudk j?. b?D-d/D ~ fvihNbeoBk jh Bedh-ofjs nkofEesk tZbtXD dk ;G s'I tZXhnk Yzr j?. nfijhBed-ofjs nkofEesk fJb?eNqkfBe g?;k:zsoK, ftZsh YKu/ ~ fte;s eoe/ ns/b'eK ftZu fvihNb b?D-d/D dh nkds gke/ jh jk;b ehsh ik ;edh j?. ;oekodh B'Npzdh dh w[fjzw th Bedh-ofjsnkofEesk ~ bkG gj[zuk ;edh j?. ni/th Bedh-ofjs nkofEesk d/ okj ftZue[M o[ektNK jB go Bkb jh e[M uzrhnK;zGktBktK th jB.

;wekbh ;fEsh ftZu ;kvk d/F d[BhnKdhnK ;G s'I ][Fjkb ns/ T[Go ojhnKnkofEesktK ftZu'I fJe j't/rk. Gkos w[Zys"o s/ y/sh nXkfos g/Iv{ nkofEesk j?fi; ftZu gqw[Zy fjZ;k |?o-;zrfms y/sodk j?. Gkos dh 68H84 gqfsFs npkdhfgzvK ftZu ofjzdh j?. |?o-o;wh y/so e[Zbxo/b{ T[sgkd dk 20 gqfsFs ns/ o'}rkodk 80 gqfsFs fjZ;k j?. g/Iv{ y/soK ftZud/F dh d'-fsjkJh npkdh Gkt 870fwbhnB iBsk fBtk; eodh j?. fJE/Bedh-ofjs nkofEesk jk;b eoBk nkT[Dtkb/ djke/ ftZu ;G s'I tZvh u[B"shj't/rh. fJj nzdk}k j? fe 2020 sZefJzNoB?N tosD tkfbnK ftZu fdjkshb'eK dh frDsh brGr nZXh j't/rh.

2015 ftZu fiE/ 120 fwbhnB fdjkshygseko fJzNoB?N dh tos'I eod/ ;B T[E/fJj frDsh tX e/ 2020 ftZu 315fwbhnB j' ikt/rh. fJ; t/b/ 18 s'I 50;kb T[wo tor d/ 160 fwbhnB b'ejB fiBQK ftZu'I f;oc 30 gqfsFs dh jhfJzNoB?N sZe gj[zu j?. fJj t/yDk fdbu;gj? fe fdjksh y/soK #u fJzNoB?N dk g;koFfjoh y/soK Bkb'I ekch f}nkdk j't/rk.

fdjksh Gkos ftZu brGr 93 gqfsFss'I tZX b'eK B/ e'Jh fvihNb b?D-d/DBjhI ehsk, fJ; bJh n;b ;woZEk fJE/jh w"i{d j?. ;oeko B/ eJh edw u[Ze/jB fiBQK ftZu rohp b'eK d/ }ho' p?b?I;yks/ y'bQD dk n?bkB Fkwb j? go p?IepoKuK ftZu tkXk ekch j"bh j' fojk j?feT[Ife tX/o/ eo}k b?D tkfbnK bJhw[Bk\k ekch E'VQk j[zdk j?. 2001 ftZufdjksh y/soK ftZu fJe bZy b'eK fgZS/f;oc 5H3 p?Ie poKuK ;B. fo}ot p?Ied/ nzefVnK nB[;ko nZi fJj frDsh 7H8sZe gj[zu rJh j?.

nf;ZX/ bkGnf;ZX/ bkGnf;ZX/ bkGnf;ZX/ bkGnf;ZX/ bkG

Gkos ftZu Bedh-ofjs b?D-d/D~ T[sFkjs eoB d/ fszB ftF/F nf;ZX/bkG jB L-

(T) fJj ftZsh ;wkt/F ~ T[sFkjseo/rk.

(n) fJj ftZsh b?D-d/D dk foekovoZy/rk, ns/

24 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

(J) fJj d' fXoK ftZu j'D tkb/wkbh b?D-d/D #u bkrs ~ xZN eo/rk.

id fe nkyoh fNZgDh nkw s"o s/fe;/ th nkofEesk bJh Y[ethI j?, gfjbhnKd' fNZgDhnK ftF/F s"o s/ Gkos Bkb;zpzfXs jB. rzr'gkfXnkJ/ (2009) B/fdykfJnk ;h fe Gkos dh nZXh s'I tZXnpkdh fJ; ftZu Fkwb BjhI j?. GkosftZu jo 1,00,000 sZe npkdh d/ fgZS/7H8 p?Ie FkyktK jB. fJj gqfs 100tor feb'whNo fJbke/ bJh 3 FkyktK s'Ith xZN pDdhnK jB. fdjksh GkosbJh fJj frDsh 100 tor feb'whNoy/so bJh 1 poKu s'I th xZN pDdh j?.ftF/F s"o s/ fgzvK d/ 45 gqfsFs, FfjoKd/ 28 gqfsFs ns/ ;ko/ d/F d/ 38gqfsFs b'e wzBd/ jB fe gj[zu ns/w[jZJhnk j'Dk jh T[BQK dh g;zd d/ftF/F p?Ie dk c?;bk eodk j?. id fefJj }o{oh j? fe ftZsh ;wkt/F bJh joxo dh p?Ie sZe gj[zu j't/, f;oc p?IesZe gj[zu jh ekch BjhI ;r'I fJj thnfjw j? fe 90 gqfsFs wB[Zyh Fesh|?o-;zrms y/so ftZu j? ns/ p?IeK sZefBZih s"o s/ gj[zu eoB dk wsbp T[BQKbJh tX/o/ you/ tkbk f;ZX j't/rk (o'}kBkewkJh d/ fj;kp Bkb).

|?o ;zrms y/so Gkos ftZu ;G s'ItZvk B"eohdksk j? ns/ fJj w[Zy s"o s/Bedh Bkb uZbdk j?. fJ; bJh fJenfijk YKuk, i' fe Bedh-ofjs b?D-d/D~ T[sFkfjs eodk j't/, T[j w"i{dk BhshnK,i' fe ftZsh ;wkt/F tZb fbikT[IdhnK j'D,bJh fJe e[dosh g;ko j't/rk. ;oekoB/ eJh ;j{bsK dk n?bkB ehsk j? fit/Ife v?fpN ns/ e?qfvN ekovK T[s/ ;oft;ukoi ns/ eJh j'o ukoi xNkT[D/.;oeko dh fgSb/ fJe ;kb iK fJ; s'I thtZX ;w/I s'I F[o{ ehsh rJh fJ; gfjbedwhdk T[d/F Jh-G[rskB ~ T[sFkfjs eoBk,gbk;fNe w[dok ~ jZbkF/oh d/Dk ns/

Bedh-ofjs G[rskB ~ T[sFkfjs eoBkjh j?. fJ; bJh fJj Bedh-ofjsnkofEesk dk GftZy jh j?. go fJj;tkb ekfJw ofjzdk j? fe eh GkosnkgDh Bedh tkbh nkofEesk, ]k; s"os/ fdjksh nkofEesk ftZu J/Bh tZvhspdhbh fbnkT[D bJh fsnko j?. fo}otp?Ie nkc fJzvhnk d/ i[bkJh 2016 d/nzeV/ do;kT[Id/ jB fe p?IeK tb'I 97H2fwbhnB v?fpN ekov ns/ 25H9 fwbhnBeq?fvN ekov tkg; bJ/ rJ/ iK oZd ehs/rJ/ ekovK ~ xNk e/, nkgD/ rkjeK ~ikoh ehs/. fJj t/yDk nfjw j? feekovK dh frDsh T[BQK ekovK ~ oZyDtkb/ ftneshnK d/ pokpo BjhI ;h.nkw s"o s/ Ffjoh t;BheK e'b fJe s'ItX/o/ ekov j[zd/ jB ns/ nZi fgzvK ftZuth fJj' o[MkB t/fynk ik fojk j?. fJ;s'I fJbktk ekov fszB w[Zy T[d/FK bJhtos/ iKd/ jB - J/ Nh n?w ftZu'I g?;keYtkT[D bJh, nkB bkJhB G[rskB eoBbJh ns/ d[ekBK, o?;N'o?INK, g?No'b gzgKnkfd d/ ftZeoh e/IdoK (gh U n?;) T[s/ndkfJrh eoB bJh. f;oc 26 gqfsFsGkoshnK dh fJzNoB?N sZe gj[zu j? ns/fvihNb G[rskB ;/tk dh tos'I f;oc200 fwbhnB s'I tZX b'e eo oj/ jB.Gkos dh nkX[fBe p?Ifezr gqDkbh ;wkfiens/ ;EkBe |?o-pokpohnK Bkb Gog{oj?. f;oc 18 gqfsFs J/ Nh n?w jhfdjksh fJbkfenK ftZu ;fEs jB. fo}otp?Ie nkc fJzvhnk dh nkgDh iKu ftZugsk brk j? fe fiBQK okiK ftZu wfjbknpkdh f}nkdk j? ns/ fgzvK ftZu f}nkdkb'e ofjzd/ jB T[E/ ftZsh ;kg/ysk dkgZXo BhtK j?. r{rb fJzvhnk ns/ p';NBez;bfNzr ro[Zg tb'I g/F ehsh fJe fog'oNfJj do;kT[Idh j? fe fgSb/ ;kb GkosftZu brGr 75 gqfsFs b?D-d/D BedhT[s/ nXkfos j'fJnk j? id fe nwohek,igkB, coK;, iowBh nkfd d/FK ftZu fJjf;oc 20-25 gqfsFs ;h. B'Npzdh d/

wkwb/ s/ w'pkJhb iK Jh-tkb?N ezgBhnKB/ nkgD/ ezw-eki ftZu uko r[Dk tkXkehsk j?. d/F ftZu Bedh dk tX/o/G[rskB S'NhnK n?e;u/IiK iK ;/tktK bJhehsk iKdk j? ns/ fJ; d/ bJh gh Un?; NowhBbK dh gj[zu Bkekch j?. bZyKb'eK d/ Bk sK ni/ p?Ie yks/ jB ns/ Bkjh T[BQK dh gh U n?; ftZeoh e/IdoK,fJzNoB?N sZe gj[zu jh j? sK fe T[jnkBbkJhB G[rskB gqDkbh ~ ngDk iK;wM ;eD. fJ; bJh fvihNb ;/tktKns/ gh U n?; e/IdoK sZe gj[zu tXkT[Ddh b'V j? sK fe S'N/ FfjoK ns/ fdjkshfJbkfenK ftZu fvihNb b?D-d/D j' ;e/.fJ; ;kb i[bkJh ftZu 881 fwbhnB b?D-d/D J/ Nh n?w ns/ gh U n?; fty/v?fpN ekovK dh wdd Bkb j' ;fenkj?. fJ; ftZu'I 92 gqfsFs Bedh J/ Nh n?w}ftZu'I eYkJh rJh. Gkos ftZu ekovK dkw[Zy T[d/F f;oc Bedh eYkT[Dk jh j?.

fJe j'o tZvh o[ektN fvihNb fJzvhnkd/ Bk-gqkgs ehs/ ik ;e/ NhfunK dh j?.w'pkJhb fJzNoB?N dh gj[zu nzdo{Bh y/soKbJh ekch nfjw j? feT[Ife gh U n?;f;oc w'pkJhb fJzNoB?N e[B?eFB j'DT[s/ jh ezw eod/ jB. fJ; s'I gfjbKp?Ie, ekov nXkfos b?D-d/D T[s/ ch;t;{bd/ ;B i' fe j[D fJe o[ektN frDhiKdh j?. fJ; s'I fJbktk fdjksh y/soKftZu xZN ;kyosk do ns/ fJzNoB?N sZegj[zu dh xkN fvihNb b?D-d/D ftZuo[ektN pDdh j?.

Bedh-ofjs fdjksh nkofEeskBedh-ofjs fdjksh nkofEeskBedh-ofjs fdjksh nkofEeskBedh-ofjs fdjksh nkofEeskBedh-ofjs fdjksh nkofEesk;kjwD/ w"i{d u[B"shnK;kjwD/ w"i{d u[B"shnK;kjwD/ w"i{d u[B"shnK;kjwD/ w"i{d u[B"shnK;kjwD/ w"i{d u[B"shnK

• eoz;h nXkfos nkofEesk - GkosftZu Bedh tZv/ gZXo T[s/ uZb ojh j?.uZb ojh Bedh d/F dh nkofEesk d/brGr 13 gqfsFs d/ pokpo j?.

• b?D-d/D w[Zy s"o s/ Bedh ftZu- brGr 95 gqfsFs b?D-d/D BedhftZu j[zdk j?. |?o-;zrms y/so dk tZvk

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 25

fjZ;k ns/ toeo b?D-d/D ftZu Bedh ~gfjb fdzd/ jB. T[BQK e'b fvihNb b?D-d/D dh ;wM BjhI j?.

• J/ Nh n?w dh tos'I w[Zy s"o s/Bedh eYtkT[D bJh ehsh iKdh j?, nkBbkJhB b?D-d/D bJh BjhI - tZvh frDshftZu J/ Nh n?w ekov uZb oj/ jB fiBQKftZu 21 eo'V o[gJ/, ekov th jB go92 gqfsFs J/ Nh n?w ekovK dh tos'IBedh eYtkT[D bJh ehsh iKdh j?.Ffjoh ns/ Bhw-Ffjoh y/soK ftZu tX/o/ekovK dh frDsh j'Dk fdykT[Idk j? fefdjksh fJbkfenK sZe fJBQK dh gj[zupj[s xZN j?.

• g[nkfJzN nkc ;/b NowhBbK dh;hws frDsh - fo}ot p?Ie nkc fJzvhnknB[;ko tZy-tZy p?IeK tb'I i[bkJh 2016sZe tZy-tZy fNekfDnK T[s/ 1H44 fwbhnBgh U n?; NowhBb brkJ/ rJ/ ;B.fJBQK ftZu'I f}nkdkso Ffjoh iK BhwFfjoh fJbkfenK ftZu ;B.

• fdjksh Gkos ftZu w'pkJhbfJzNoB?N gj[zu ekch ew}'o L b?D-d/Ddk fvihNb G[rskB eoB bJh fJzNoB?Ne[B?eFB dh b'V j[zdh j? go Gkos ftZufdjksh y/soK ftZu fJj ;zgoe pj[s xZNj?. fJ; s'I fJbktk rohp b'eK ns/fdjksh y/soK ftZu ;kyosk dh do ekchxZN j? fi; Bkb tZv/ gZXo T[s/ gbk;fNeeoz;h dh tos'I ftZu w[Ffeb g/F nkT[Idhj?. nfijk @Ghw# (ph n?u nkJh n?w) @GkosfJzNoc/; cko wBh# Bkwe n?gbhe/FBBkb ;zGt j't/rk fi; ~ gqXkB wzsohtb'I ikoh ehsk frnk j?. fJj :{ n?;n?; vh d/ f;XKs T[s/ ezw eo/rk, wsbpfJ; tk;s/ w'pkJhb fJzNoB?N dh b'VBjhI gt/rh.

fBZih y/so d/ p?Ie fdjksh y/soKftZu nkgDh w"i{drh tXk oj/ jB. fJjgqrNktk ftZsh ;kb 2014 dh ;kbkBkfog'oN ftZu j'fJnk j?. n";s s"o s/

fdjksh y/soK ftZu 50-65 gqfsFs BthnKpoKuK y[ZbQhnK jB. gqw[Zy fBZih p?Ie, fit/I fe nkJh ;h nkJh ;h nkJh p?Ie,n?ef;} p?Ie, n?u vh n?c ;h p?Ie ns/:?; p?Ie B/ fgSb/ 5 ;kb ftZu p?IeK s'ItKM/ iK xZN p?IeK tkb/ fJbkfenK ftZunkgDh gj[zu tXkJh j?. fo}ot p?Ie nkcfJzvhnk B/ fBZih p?IeK ~ fejk fe T[j2013-16 d/ uZeo ftZu p?Ie ofjs iKxZN p?IeK tkb/ y/soK ftZu nkgDhnKpoKuK gfjbK fBoXkos eoB (doik 5ns/ 6). fJ; B/ p?IeK ~ fJj th fejkfe nkgDhnK BthnK poKuK ftZu'I 25gqfsFs fJBQK fJbkfenK ftZu y'bQD. fJ;s'I fJbktk e/Idoh p?Ie 25 gqfsFs s'I tZXBthnK poKuK fJBQK y/soK ftZu y'bQD tkb/p?IeK ~ fJ; dk f;jok fdZsk ikt/rk ns/fJ; tkX{ frDsh ~ nrb/ ;kb d/ e'N/ftZu Fkwb eo fbnk ikt/rk.

Bhw-Ffjoh ns/ fdjksh wzvhnK fJ;t/b/ tZv/ e/IdoK Bkb'I s/}h Bkb tX-c[ZbojhnK jB fi; d/ Bshi/ ti'I fJBQK y/soKftZu poKuK dk g;ko tX/o/ nB[gks ftZuj?. w[Zy fXnkB fJ; gk;/ tZb j? fepoKuK ~ ;kohnK ;/tktK bJh fte;sehsk ikt/. ftZsh ;wkt/F bJh seBkb'ihfJe tZvk jfEnko j?, fi; ftZu poKu-UB-thbQ} th Fkfwb j? i' fe w'pkJhb

t?B nXkos poKu j? fi; dk T[d/F d{od[okv/ fdjksh p?Ie ofjs y/soK ftZup?Ifezr ;/tktK w[jZJhnk eotkT[Dk j?.fdjksh y/soK ftZu poKu ubkT[D dkyouk 4 bZy o[gJ/ wjhBk p?mdk j? idfe gfjbh Fq/Dh d/ FfjoK ftZu fJj youk9 bZy o[gJ/ wjhBk j[zdk j?. fJ; d"okBid'I fdjksh y/so ftZu g;ko dh rZbnkt/ sK iBse y/so d/ p?Ie th fJ; s'If}nkdk fgZS/ BjhI jB. n?c tkJh 14ftZu ;N/N p?Ie nkc fJzvhnk B/ 1953poKuK y'bQhnK fiBQK ftZu 57 gqfsFs g/Iv{iK Bhw Ffjoh y/soK ftZu ;B. fiE/ fefdjksh y/soK dhnK poKuK ~ ;;s/ fpbfvzrfeokJ/ dk bkG fwbdk j? T[E/ ;/tk ns/nwb/ d/ you/ fJ; bkG ~ pokpo eofdzd/ jB. id'I s'I fo}ot p?Ie nkcfJzvhnk B/ 25 gqfsFs poKuK fdjkshy/soK ftZu y'bQD ~ bk}wh eoko d/ fdZskj?, T[; t/b/ s'I p?Ie th fdjksh y/soK ftZupoKuK y'bQD tZb fXnkB d/D bZr/ jB.

;zGktBktK ns/ nZr'I dk okj;zGktBktK ns/ nZr'I dk okj;zGktBktK ns/ nZr'I dk okj;zGktBktK ns/ nZr'I dk okj;zGktBktK ns/ nZr'I dk okj

id fe 1H3 fpbhnB dh npkdhtkb/ d/F ftZu 86 gqfsFs eoz;h B'N oZdeo fdZs/ rJ/ jB fJ; Bkb nkw ezweki ftZu e[ZM Bk e[ZM o[ektNK }o{oyVQhnK j' ojhnK jB. ftF/F s"o s/,feT[Ife Gkos dhnK nkofEe ;orowhnK

tX oj/ dkfJo/tX oj/ dkfJo/tX oj/ dkfJo/tX oj/ dkfJo/tX oj/ dkfJo/

nkJh ;h nkJh ;h nkJh p?Ie n?u vh n?c ;h p?Ie n?ef;} p?Ie

e[Zb poKuK 3,753 3,062 2,402

p?Ie-ofjs y/soK ftZu 448 318 438

poKuK dk gqfsFs 11H9 10H4 18H2

n?c tkJh 14 ftZu e[Zb poKuK 653 341 455

n?c tkJh 14 ftZu y[ZbQhnK poKuK 317 230 298

e[Zb poKuK dk gqfsFs 48H5 67H4 65H5

fdjksh poKuK dh frDsh 841 674 576

p?Ie-ofjs fJbkfenK #u gqfsFs 53H3 47H2 76

;o's Ln?vbt?f;} fo;ou

26 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

|?o-;zrms y/so ftZu ubdhnK jB fi;ftZu u?e okjhI G[rskB dk gqpzX BjhI j?,Bshi/ ti'I Bk f;oc f;ZX/ iK nf;ZX/ N?e;Kdh u'oh j[zdh j? ;r'I nkofEesk dh ;jh;fEsh dk nzdk}k BjhI bZr ;edk.T[dkjoD ti'I fe;kBK dh nkwdB T[s/eo BjhI bZrdk, T[E/ tX/o/ fe;kBK e'bfe;kB eq?fvN ekov w"i{d jB i' fe1998 ftZu ukb{ ehs/ rJ/ fiBQK dh frDshw"i{dk ;oeko B/ j'o th tXk fdZsh j?.y/sh nkofEesk ni/ th nkVshnK iK tgkohnKd/ jZEK ftZu j? i' fe fe;kBK ~ w'NhewkJh eoe/ Bed G[rskB eod/ jB.

iB XB nXko w'pkJhb (i/ J/ n?w)fvihNb b?D-d/D ;fGnkuko ~ T[sFkfjseo ;edk j?. fJj d/F d/ d{o-d[okv/y/soK ftZu s/}h Bkb c?b fojk j?.nkXko dh F[o{nks 2009 ftZu ehsh rJhgo 7 ;kb phs ikD d/ pkti{d f;oc1H07 fpbhnB b'e jh, i' fe e[Zb nkpkdhdk 88 gqfsFs jh jB, fJ; d/ w?Ipo pD/jB. tZvh frDsh ftZu ;oekoh d/DdkohnKdk G[rskB (vh ph Nh) i/ J/ n?w okjhIjh ehsk frnk j?. fJ; Bkb b'eK ftZufvihNb b?D-d/D pko/ ikro{esk nkt/rh.

Bedh -o fjs nko fEesk ft ZuBedh -o fjs nko fEesk ft ZuBedh -o fjs nko fEesk ft ZuBedh -o fjs nko fEesk ft ZuBedh -o fjs nko fEesk ft Zu;oeko dh f;ZXh d/D;oeko dh f;ZXh d/D;oeko dh f;ZXh d/D;oeko dh f;ZXh d/D;oeko dh f;ZXh d/D

FfjohnK ns/ ;oeko dofwnkB ;zgoe

bJh pj[s ;ko/ B'vb e/Ido jB. fJBQKwkwfbnK ftZu ;oeko dh G{fwek e[ZMG[rskBK bJh Bedh-ofjs nkofEesk ~bk}wh pDkT[D ns/ e[ZM nfijhnK ;/tktK,i' fe e[ZM fwZEh oew s'I tZX dhnKj'DrhnK ~ bk}wh pDkT[D dh j?. fJjezw F[o{ j' u[Zek j?. T[dkjoD ti'Igk;g'oN ch; dk G[rskB (nkB bkJhBG[rskB iK p?Ie vokcN okjhI) Bedhofjs eoBk bk}wh pDkfJnk ik ;edkj?. tZy-tZy N?e;K (fJBew N?e;, ;/b}N?e; iK n?e;kJh} fvT{Nh) dk G[rskBBedh-ofjs Yzr Bkb eoBk bk}wh pDkfJnkik ;edk j?. fJ; d/ Bkb-Bkb xoK tb'InkgD/ |?o-;zrms y/so d/ xo/b{ B"eoKns/ ekfwnK nkfd ~ Bedh-ofjs G[rskBT[s/ (1 gqfsFs s'I 2 gqfsFs eo S'N d/e/ Bedh-ofjs G[rskB ~ T[sFkfjs ehskik ;edk j?. fJ; Bkb d' ezw j'Dr/ -fJe sK wekB wkbeK ~ Bedh-ofjsG[rskB dk bkG fwb/rk ns/ d{ik |?o-;zrms y/so d/ tZv/ fjZ;/ ~ fJ; ftZuftZsh s"o s/ Fkwb ehsk ikt/rk. T[godZ;/ bk}wh Yzr Bkb bkr{ eoB s'IfJbktk fonkfJsK d/D Bkb Bedh-ofjsYKu/ bJh ;oeko dhnK e[ZM f;ZXhnKgfjedwhnK ns/ gq'rokw th jB fiE/Bedh-ofjs b?D-d/D bJh fJe tZvkgb/Nckow fsnko ehsk ik ;edk j?.

Bhsh fsnko eoB ftZu nk ojhnKo[ektNK ftZu gfjbh fJ; dh gqtkBrhns/ d{ih b?D-d/D dh Gkoh bkrs j?.fJBQK dk jZb eZY/ ikD dh b'V j?. fJE/fJj d/yDk }o{oh j? fe i/ fJj d'w[FfebK d{o eo th bJhnK rJhnK sKth Bedh ofjs G[rskB nkgD/-nkg BjhIj' ;e/rk. f;ckoFK d/ YKu/ ftZu @5 J/#dk jZb fBrbDk }o{oh j? sK fe Bedh-ofjs G[rskB d/ :zsoK dh tos'I ~T[sFkfjs ehsk ikt/. fJj gzi @J/# jBn?t/b/fpbNh (w[jZJhnk j'Dk), ne;?;/fpbNh(gj[zu), n;?gN/fpbNh (gqtkBrh), nc'ov/-fpbNh (jk;b eoB dh :'rsk) ns/nt/noB?; (ikro{esk).

;oeko ~ fdjksh fJbkfenK ftZuw[ZYbhnK }o{osK :ehBh pDkT[DhnKukjhdhnK jB ns/ YKu/ d/ ftek; tZbfXnkB d/Dk ukjhdk j?. ;e{bK, ekbiK,gzukfJsK okjhI ftF/F w[fjzwK ubk e/Bedh-ofjs p?Ifezr b?D-d/D gqfs ikro{eskg?dk ehsh ik ;edh j?. fvihNb YKu/ftZu j'o b'eK ~ Fkwb eoB bJh ftZsh;kyosk pj[s }o{oh j?. Bedh G[rskBdh pikJ/ fvihNb G[rskB iK p?IeK okjhIG[rskB ~ T[sFkfjs ehsk ikDk ukjhdkj?. ;G GbkJh ;orowhnK ~ p?Ie yks/Bkb i'VBk fJej'o Bhsh ;zpzXh edw j?.Bedh-ofjs nkofEesk bJh fJe w}p{sp?Ifezr nXko pj[s }o{oh j?. nrbk okjpj[s jh ;gZFN j?. fJb?eNqkfBe G[rskBbJh fJe d/F ftnkgh ftZsh ;kyoskw[fjzw, fi; d/ Bkb fJe dofwnkBhfwnkd dh Bhsh i[Vh j't/ pj[s jh }o{ohj?. fwZE/ j'J/ ftZsh ftfdne gq'rokw, ftZshw[jkos ftZu ;[Xko fbnkT[D s'I fJbktkeo}k gqpzXB ftZu th ;[Xko fbnk ;ed/jB ns/ fdjksh y/soK ftZu ekfwnK dhfrDsh tXk ;ed/ jB.

e-mail :[email protected]

(b/ye Gkos ;oeko d/ fdjksh ftek; pko/wzsokb/ ftZu :'iBk ns/ Bhsh pko/ vkfJo?eNo jB)

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 27

xZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;Ek

fvihNb nkofEesk okjhI fdjksh nkofEesk ~ j[bkokfvihNb nkofEesk okjhI fdjksh nkofEesk ~ j[bkokfvihNb nkofEesk okjhI fdjksh nkofEesk ~ j[bkokfvihNb nkofEesk okjhI fdjksh nkofEesk ~ j[bkokfvihNb nkofEesk okjhI fdjksh nkofEesk ~ j[bkok

;zdhg dk;;zdhg dk;;zdhg dk;;zdhg dk;;zdhg dk;

XkB wzsoh tb'I fgSb/ ;kbBtzpo ftZu 500 o[gJ/ ns/

1000 o[gJ/ dh B'Npzdh dk i' n?bkBehsk frnk ;h, T[; s'I pknd T[BQK fejk;h fe fJj B'Npzdh @@;kvh nkofEesk ~f;oc Bedh-ofjs nkofEesk tZb jhBjhI fbikt/rh, ;r'I fJ; fdFk ftZu fJ;~ fJe nfjw j[bkok th d/t/rh##. B'Npzdhbkr{ j'D s'I d' wjhB/ s'I tZX dk ;wKphs ikD T[s/ th fdjksh y/soK ftZuBedh-ofjs b?D-d/D d/ tZy-tZy YzrK,G[rskB YzrK, w'pkJhb p?Ifezr ;/tktK,fit/I fe nXko nkXkos G[rskB gqDkbh,B?FBb :{BhckJhv :{ n?`; n?`; vh(nB;Noeuov ;gbhw?INoh ;oft; vkNk)gb/Nckow, g[nkfJzN nkc ;/b (gh Un?;) wFhB nXkos v?fpN ns/ eq?fvNekov} ns/ w'pkJhb n?g nkXko g'qrokwfit/I fe Jh-tkb/N ~ ngDkT[D bJhspdhbhnK nk ojhnK jB.

;oeko dk g{ok fXnkB fJj :ehBh

pDkT[D tZb j? fe g/Iv{ iBsk dk fJe

tZvk fjZ;k tZy-tZy ;orowhnK bJh Bedh-

ofjs b?D-d/D eo/, fit/I fe wjkswk

rKXh okFNoh fdjksh o'}rko }kwBh ek~B

(wBo/rk) nXhB fwbD tkbh w}d{oh f;ZX/

bkGgksoh d/ p?Ie yks/ ftZu ikt/, d'XhnK

~ ;fjekoh ;GktK iK fBZih y/so ~ t/u/

ikD tkb/ d[ZX d/ g?;/ f;ZX/ T[BQK d/ p?Ie

ykfsnK ftZu spdhb j'D iK gqXkB wzsoh

iB XB :'iBk nXhB ikoh o[g? ekov dh

gqgqgqgqgq tos'I ;wkB yohdD bJh j't/. fJ; t/b/j[D sZe iB XB :'iBk nXhB 26H5 eo'Vyks/ y[ZbQ u[Ze/ jB. fJj ;ehw jo Bt/Iyksk y'bQD tkb/ ~ o[g? v?fpN ekovw[jZJhnk eotkT[D dk tkndk eodh j?.j[D sZe 19H5 eo'V ekov ikoh j' u[Ze/jB. ftZs wzsokbk d/ nfXekohnK dkefjDk j? fe ;oeko dk T[d/F fJj:ehBh pDkT[Dk j? fe iB XB p?Ie yks/fdjksh y/soK ftZu fvihNb spdhbh d/Mzvk podko pDB.

v/noh y/so Bedh-ofjs b?D-v/noh y/so Bedh-ofjs b?D-v/noh y/so Bedh-ofjs b?D-v/noh y/so Bedh-ofjs b?D-v/noh y/so Bedh-ofjs b?D-d/D ~ :ehBh pDkT[D #u w'johd/D ~ :ehBh pDkT[D #u w'johd/D ~ :ehBh pDkT[D #u w'johd/D ~ :ehBh pDkT[D #u w'johd/D ~ :ehBh pDkT[D #u w'joh

;oeko tb'I B'Npzdh dk n?bkB ehs/ikD s'I pknd s'I tgko d/ eJh y/soKftZu fvihNb b?D-d/D ftZu ekch tkXkj'fJnk j?. ;zrfms v/noh y/so th fJ;wkwb/ ftZu fgZS/ BjhI fojk. d'Xh fe;kB,i' fe ;{pkJh ;fjekoh ;GktK ns/ fBZihy/so Bkb ;zpzfXs jB, B/ 1 fwbhnBBt/I yks/ p?Ie y'bQ/ jB ns/ 10 Btzpo s'IfJBQK ykfsnK ftZu G[rskB th jkf;b ehs/jB. fgSb/ ;kb d/ nZX s'I tZX ;w/I s'Iv/noh ckowo} d/ p?Ie ykfsnK dh frDsh3 fwbhnB s'I tX rJh ;h.

y/sh wzsokbk d/ gF{ gkbD ftGkrB/ fJe sk}k ;oe[bo ftZu okFNoh v/nohftek; p'ov (n?B vh vh ph) ns/ fdZbhfwbe ;ehw ns/ oki gZXo dhnK ;kohnKd[ZX c?vo/FBK ~ jdkfJs ehsh j? fefe;kBK ~ nrb/ e[ZM wjhfBnK nzdo jh

T[BQK d/ p?Ie ykfsnK ftZu oew dkG[rskB :ehBh pDkfJnk ikt/. ;oeko B/d/F dh ;G s'I tZvh c?vo/FB r[iokse'nkgo/fNt fwbe wkoehfNzr c?vo/FB fi;~ fe nw[Zb th fejk iKdk j?, ~ jdkfJsehsh j? fe ;ko/ 29 bZy ;zzpzfXs d[ZXfe;kBK d/ p?Ie yks/ y[ZbQtkJ/ ikD ns/T[BQK okjhI jh d[ZX dh yohd dk G[rskBehsk ikt/.

@@id' I s' I B'Npzdh dk n?bkB@@id' I s' I B'Npzdh dk n?bkB@@id' I s' I B'Npzdh dk n?bkB@@id' I s' I B'Npzdh dk n?bkB@@id' I s' I B'Npzdh dk n?bkB

j'fJnk j?, n;hI v/noh ckowo}j'fJnk j?, n;hI v/noh ckowo}j'fJnk j?, n;hI v/noh ckowo}j'fJnk j?, n;hI v/noh ckowo}j'fJnk j?, n;hI v/noh ckowo}

d/ 8 bZy Bt/I yks/ y[ZbQtkJ/d/ 8 bZy Bt/I yks/ y[ZbQtkJ/d/ 8 bZy Bt/I yks/ y[ZbQtkJ/d/ 8 bZy Bt/I yks/ y[ZbQtkJ/d/ 8 bZy Bt/I yks/ y[ZbQtkJ/

jB. fJ; t/b/ 19 bZy v/nohjB. fJ; t/b/ 19 bZy v/nohjB. fJ; t/b/ 19 bZy v/nohjB. fJ; t/b/ 19 bZy v/nohjB. fJ; t/b/ 19 bZy v/noh

ckowo} ~ e'nkgo/fNt} ~ckowo} ~ e'nkgo/fNt} ~ckowo} ~ e'nkgo/fNt} ~ckowo} ~ e'nkgo/fNt} ~ckowo} ~ e'nkgo/fNt} ~

t/u/ d[ZX dk G[rskB p?Ie ykfsnKt/u/ d[ZX dk G[rskB p?Ie ykfsnKt/u/ d[ZX dk G[rskB p?Ie ykfsnKt/u/ d[ZX dk G[rskB p?Ie ykfsnKt/u/ d[ZX dk G[rskB p?Ie ykfsnK

okjhI ehsk ik fojk j?.## fJjokjhI ehsk ik fojk j?.## fJjokjhI ehsk ik fojk j?.## fJjokjhI ehsk ik fojk j?.## fJjokjhI ehsk ik fojk j?.## fJj

fNZgDh ih ;h n?`w n?`w n?`c d/fNZgDh ih ;h n?`w n?`w n?`c d/fNZgDh ih ;h n?`w n?`w n?`c d/fNZgDh ih ;h n?`w n?`w n?`c d/fNZgDh ih ;h n?`w n?`w n?`c d/

w?B/fizr vkfJo?eNo Fqh nkow?B/fizr vkfJo?eNo Fqh nkow?B/fizr vkfJo?eNo Fqh nkow?B/fizr vkfJo?eNo Fqh nkow?B/fizr vkfJo?eNo Fqh nko

n?`; ;'Yh B/ ehsh j?. go ;'Yhn?`; ;'Yh B/ ehsh j?. go ;'Yhn?`; ;'Yh B/ ehsh j?. go ;'Yhn?`; ;'Yh B/ ehsh j?. go ;'Yhn?`; ;'Yh B/ ehsh j?. go ;'Yh

B/ fejk fe c?vo/FB B/ p?IeK ~B/ fejk fe c?vo/FB B/ p?IeK ~B/ fejk fe c?vo/FB B/ p?IeK ~B/ fejk fe c?vo/FB B/ p?IeK ~B/ fejk fe c?vo/FB B/ p?IeK ~

fejk j? fe T[j r[ioks d/fejk j? fe T[j r[ioks d/fejk j? fe T[j r[ioks d/fejk j? fe T[j r[ioks d/fejk j? fe T[j r[ioks d/

epkfJbh fJbkfenK ftZu thepkfJbh fJbkfenK ftZu thepkfJbh fJbkfenK ftZu thepkfJbh fJbkfenK ftZu thepkfJbh fJbkfenK ftZu th

nkgDhnK poKuK y'bQD sK fenkgDhnK poKuK y'bQD sK fenkgDhnK poKuK y'bQD sK fenkgDhnK poKuK y'bQD sK fenkgDhnK poKuK y'bQD sK fe

r[ioks d/ pkeh pu/ fe;kBK d/r[ioks d/ pkeh pu/ fe;kBK d/r[ioks d/ pkeh pu/ fe;kBK d/r[ioks d/ pkeh pu/ fe;kBK d/r[ioks d/ pkeh pu/ fe;kBK d/

p?Ie yks/ th y[ZbQ ;eD.p?Ie yks/ th y[ZbQ ;eD.p?Ie yks/ th y[ZbQ ;eD.p?Ie yks/ th y[ZbQ ;eD.p?Ie yks/ th y[ZbQ ;eD.

nw[Zb jo j\s/ fe;kBK s'I d[ZXyohd e/ T[BQK ~ 350 eo'V o[gJ/ ndkeodk j?. j[D fJ; ftZu'I 310 eo'V o[gJ/;gskje nXko T[s/ fe;kBK d/ ykfsnK

28 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

ftZu spdhb ehs/ iKd/ jB, i' fe B'Npzdh

s'I gfjbK spdhb ehsh iKdh oew s'Id[ZrD/ jB. fJ; s'I fJbktk 3 bZy d[ZX

T[sgkdeK ~ u/BZJh nXkfos fBZih v/nohezgBh jkN;B n?ro' gqkveN; tb'I 75

eo'V o[gJ/ jo wjhB/ dh 10 sohe ~ndk ehs/ iKd/ jB. fJ; soQK fBZih

ezgBhnK tb'I Jh-G[rskB ftZu tkXk j'fojk j?.

nfXekohnK dk efjDk j? fe ;fjekoh;GktK Bkb ;zpzfXs v/noh fe;kBK ~

o'}kBk 120 eo'V o[gJ/ ;gskfje iK 10fdBK G[rskB d/ yks/ ftZu'I gqdkB ehs/

iKd/ jB.

fJ; t/b/ brGr 1 eo'V v/noh

fe;kBK, i' fe 22 T[xhnK v/noh ;fjekoh;GktK dk fjZ;k jB, d/ p?Ie yks/ jB

ns/ 60 s'I 70 gqfsFs oew fJBQKykfsnK ftZu spdhb ehsh iKdh j?.

@@fgSb/ e[ZM wjhfBnK s'I n;hI ;{pkJhc?vo/FBK ~ Bedh-ofjs ndkfJrh bJhT[sFkjs eo oj/ jK ns/ B'Npzdh pko/

;oeko dh ekotkJh B/ ;kv/ :sBK ~T[sFkjs ehsk j?##. fJj fNZgDh fJe

nfXekoh B/ ehsh. ;fjekoh ;GktK dhT[`xh ;z;Ek n?B vh vh ph B/ ;kohnK

;{pkJh c?vo/FBK, fit/I fe ih ;h n?w n?wn?c, eoBkNe e'-nkgo/fNt fwbe gq'fvT{;o}

c?vo/FB, oki;EkB e'-nkgo/fNt v/nohc?vo/FB tr?ok ~ p/Bsh ehsh j? fe T[j

jzrkwh ;fEsh ftZu T[BQK fe;kBK d/ p?Ieyks/ y[ZbQtkT[D fiBQK ~ fe ni/ sZe Bed

ndkfJrh ehsh ik ojh j?.

y[oke wzsokbk tb'I gh vh n?`;y[oke wzsokbk tb'I gh vh n?`;y[oke wzsokbk tb'I gh vh n?`;y[oke wzsokbk tb'I gh vh n?`;y[oke wzsokbk tb'I gh vh n?`;d[ekBK T[s/ Bedh-ofjs b?D-d[ekBK T[s/ Bedh-ofjs b?D-d[ekBK T[s/ Bedh-ofjs b?D-d[ekBK T[s/ Bedh-ofjs b?D-d[ekBK T[s/ Bedh-ofjs b?D-d/D ~ gqdkB ehsh ik ojh j?d/D ~ gqdkB ehsh ik ojh j?d/D ~ gqdkB ehsh ik ojh j?d/D ~ gqdkB ehsh ik ojh j?d/D ~ gqdkB ehsh ik ojh j?fvihNb s/}hfvihNb s/}hfvihNb s/}hfvihNb s/}hfvihNb s/}h

fJ; s'I fJbktk y[oke wzsokbk B/d/F Go dhnK 5 bZy okFB dhnK d[ekBK(n?c gh n?;) T[s/ Bedh-ofjs b?D-d/D

~ T[sFkjs eoB bJh gfjbedwh ehshj?. fJBQK d[ekBK s'I okFNoh y[oke ;[oZfynkek~B (n?B n?c n?; J/) nXhB bkGgksohbkG gqkgs eod/ jB ns/ T[j nXko -nXkfos p?Ie yks/ iK o[g? ekov dh wddBkb ;;sk okFB yohd ;ed/ jB. @@n?Bn?c n?; J/ nXhB nkT[D tkb/ bkGgksoh,Gkt/I fe wjhB/ d/ f;oc 75 s'I 90 o[gJ/ndk eoe/ ;;sk nBki jk;b eod/ jBgo n;hI fJj :heBh pDkT[Dk ukj[zd/ jKfe fJ; S'Nh fijh oew dh ndkfJrh thBedh ftZu Bk j't/.## fJj fNZgDh y[okewzsokbk d/ fJe nfXekoh B/ ehsh.

n?B n?c n?; J/ nXhB jo bkGgksoh~ wjhB/ ftZu 5 feb' uktb 3 o[gJ/ feb'iK 5 feb' eDe 2 o[gJ/ gqfs feb' d/fj;kp Bkb fwbdh j? go e[ZM okiKfit/I fe UvhFk, SZsh;rVQ ns/ skfwbBkv{tb'I fJ; s'I th ;;s/ Gkn T[s/ fJj uh}KfdZshnK iKdhnK jB.

nKXok gqd/F, fi; B/ fe nkgD/nKXok gqd/F, fi; B/ fe nkgD/nKXok gqd/F, fi; B/ fe nkgD/nKXok gqd/F, fi; B/ fe nkgD/nKXok gqd/F, fi; B/ fe nkgD/

;ko/ 29082 n?`c gh n?`; T[s/;ko/ 29082 n?`c gh n?`; T[s/;ko/ 29082 n?`c gh n?`; T[s/;ko/ 29082 n?`c gh n?`; T[s/;ko/ 29082 n?`c gh n?`; T[s/

g[nkfJzN nkc ;/b (gh Ug[nkfJzN nkc ;/b (gh Ug[nkfJzN nkc ;/b (gh Ug[nkfJzN nkc ;/b (gh Ug[nkfJzN nkc ;/b (gh U

n? `;) wFhBK brk fdZshnKn? `;) wFhBK brk fdZshnKn? `;) wFhBK brk fdZshnKn? `;) wFhBK brk fdZshnKn? `;) wFhBK brk fdZshnK

jB, B/ th n?`B n?`c n?`; J/jB, B/ th n?`B n?`c n?`; J/jB, B/ th n?`B n?`c n?`; J/jB, B/ th n?`B n?`c n?`; J/jB, B/ th n?`B n?`c n?`; J/

bkGgksohnK bJh nXko -bkGgksohnK bJh nXko -bkGgksohnK bJh nXko -bkGgksohnK bJh nXko -bkGgksohnK bJh nXko -

nXkfos gh U n?`; wFhBK dhnXkfos gh U n?`; wFhBK dhnXkfos gh U n?`; wFhBK dhnXkfos gh U n?`; wFhBK dhnXkfos gh U n?`; wFhBK dh

tos'I F[o{ eo fdZsh j?. nfXekohtos'I F[o{ eo fdZsh j?. nfXekohtos'I F[o{ eo fdZsh j?. nfXekohtos'I F[o{ eo fdZsh j?. nfXekohtos'I F[o{ eo fdZsh j?. nfXekoh

B/ fejk fe @@gh U n? `;B/ fejk fe @@gh U n? `;B/ fejk fe @@gh U n? `;B/ fejk fe @@gh U n? `;B/ fejk fe @@gh U n? `;

wFhBK ftZu ekov dh tos'IwFhBK ftZu ekov dh tos'IwFhBK ftZu ekov dh tos'IwFhBK ftZu ekov dh tos'IwFhBK ftZu ekov dh tos'I

eoe/ e'Jh th bkGgksoh n?`Beoe/ e'Jh th bkGgksoh n?`Beoe/ e'Jh th bkGgksoh n?`Beoe/ e'Jh th bkGgksoh n?`Beoe/ e'Jh th bkGgksoh n?`B

n? `c n? `; J/ nXhB Bedhn? `c n? `; J/ nXhB Bedhn? `c n? `; J/ nXhB Bedhn? `c n? `; J/ nXhB Bedhn? `c n? `; J/ nXhB Bedh

ndk ehs/ fpBK nBki yohdndk ehs/ fpBK nBki yohdndk ehs/ fpBK nBki yohdndk ehs/ fpBK nBki yohdndk ehs/ fpBK nBki yohd

;edk j?.##;edk j?.##;edk j?.##;edk j?.##;edk j?.##

eoBkNe B/ wjKokFNo, jfonkDk,oki;EkB ns/ UvhFk tKr jh okFBdhnK d[ekBK (gh vh n?;) T[s/ nXko -nXkfos G[rskB dk ezw F[o{ eo fdZskj?. nXko - nXkfos g[nkfJzN nkc ;/b

(gh U n?;) wFhBK 20778 n?c gh n?;T[s/ oki ftZu brkJhnK rJhnK jB i'fe rohph o/yk j/m ofj oj/ 1H08 eo'V(ph gh n?b) okFBekov XkoeK bJhpkfJUwhfNqe gSkD dk gqpzX eoBrhnK.fJj gqpzX n?B n?c n?; J/ nXhB ;;s/nBki dh yohd bJh ehsk ikt/rk. oki;oeko ekov XkoeK d/ iB XB ykfsnK~ nXko Bkb i'V/rh.

wjKokFNo ;oeko B/ oki d/ 84n?c gh n?; okjhI Bedh-ofjs b?D-d/Ddk fJe gqw[Zy gqki?eN F[o{ ehsk j? fi;ftZu :{ n?; n?; vh iK Jh-tkb?N ;j{bsokjhI G[rskB dk gqpzX j't/rk. okFBdhnK d[ekBK j[D g[nkfJzN nkc ;/b okjhInkgD/ b?D-d/D dk ezw ubkT[DrhnK.n?c gh n?; tb'I okFB ekov tkfbnKns/ rohph o/yk s'I j/mK ofj oj/ b'eK ~;;sk ;wkB w[jZJhnk ehsk iKdk j?.wjKokFNo ;oeko ;kohnK 50,000 okFBdhnK d[ekBk T[s/ Bedh-ofjs ndkfJrhdh ;j{bs dk gqpzX eo/rh.

id s'I B'Npzdh dk n?bkB j'fJnk j?sd s'I eoz;h dh szrh d/ pkti{d n?Bn?c n?; J/ nXhB nBki dh gj[zu ftZud/oh pko/ e'Jh fog'oN BjhI fwbh. e[Zb24 eo'V okFB ekovK ftZu'I 71 gqfsFsnXko nXkfos j' rJ/ jB ns/ fJBQKekovK ~ bkGgksohnK d/ p?Ie ykfsnKBkb i'V fdZsk frnk j?. fJ; s'I fJbktkgh U n?; wFhBK th brk fdZshnKrJhnK jB sK fe Bedh-ofjs b?D-d/D:ehBh pD ;e/. fJe nfXekoh B/ T[go'esikDekoh fdZsh. fJ; t/b/ 50 s'I 55fwbhnB NB uktb ns/ eDe dh ;gbkJhn?B n?c n?; d/ nXhB nkT[Idh 82 eo'Vnpkdh ~ ehsh iKdh j?.

y[oke ns/ ygseko wkwfbnK d/nfXekohnK ~ fJj :ehBh pDkT[D bJhfejk frnk j? fe ;ko/ ezw-eki ftZuBedh-ofjs b?D-d/D :ehBh pD/. fe;kBK

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 29

s'I nBki Gkosh y[oke fBrw (n?c ;hnkJh) tb'I xZN'-xZN ;jkfJe ehws (n?wn?; gh) p?Ie ftZu spdhb eoe/ yohfdnkik fojk j?. f;oc gzikp ns/ jfonkDkftZu fJj G[rskB nkVshnK iK efwFBJ/izNK d/ p?Ie ykfsnK ftZu ehsk ik fojkj?. fJ;/ soQK ygseko wkwfbnK d/ftGkr B/ phs/ fdBhI ysw j'J/ yohc d/w";w ftZu 703 eo'V o[gJ/ dhnK dkbKfe;kBK ~ nkBbkJhB G[rskB eoe/ yohdhnKjB. wzsokbk B/ nfXekohnK ~ jdkfJsehsh j? fe Bedh-ofjs G[rskB ;ko/m/e/ d/ w}d{oK ~ :ehBh pDkfJnk ikt/.

wBo/rk ekfwnK ~ sB]kj T[BQK wBo/rk ekfwnK ~ sB]kj T[BQK wBo/rk ekfwnK ~ sB]kj T[BQK wBo/rk ekfwnK ~ sB]kj T[BQK wBo/rk ekfwnK ~ sB]kj T[BQKd/ p?Ie ykfsnK okjhId/ p?Ie ykfsnK okjhId/ p?Ie ykfsnK okjhId/ p?Ie ykfsnK okjhId/ p?Ie ykfsnK okjhI

e[ZM ;kb gfjbK F[o{ ehs/ rJ/ ftZsh;wkt/F gq'rokw ekoB wjkswk rKXh okFNohfdjksh o'}rko }kwBh :'iBk (wBo/rk)nXhB ekfwnK ~ sB]kj dk G[rskBBedh-ofjs j' frnk j? ns/ f}nkdksobkGgksohnK ~ T[BQK d/ p?Ie ykfsnK okjhIjh G[rskB j[zdk j?. ukb{ wkbh ;kb(2016-17) ftZu j[D sZe 25 eo'VbkGgksohnK ~ 32,000 eo'V o[gJ/ s'ItZX oew fJ;/ Yzr Bkb spdhb ehshrJh.

fJe eo 'V b 'eK ~ fvihNbfJe eo 'V b 'eK ~ fvihNbfJe eo 'V b 'eK ~ fvihNbfJe eo 'V b 'eK ~ fvihNbfJe eo 'V b 'eK ~ fvihNbf;Zfynk d/D T[s/ ;oeko dk }'of;Zfynk d/D T[s/ ;oeko dk }'of;Zfynk d/D T[s/ ;oeko dk }'of;Zfynk d/D T[s/ ;oeko dk }'of;Zfynk d/D T[s/ ;oeko dk }'o

;oeko dk Nhuk fJe eo'V fdjkshb'eK ~ fvihNb f;Zfynk d/D dk j?. fJ;dk Gkt j? fe b'eK ~ ygseko ti'If;Zfyns ehsk ikt/ sK fe T[j G[rskB d/T[BQK ;ko/ nkBbkJhB YzrK pko/ f;Zfynkjk;b eo ;eD i' fe T[BQK bJh Y[et/Ij'D. 40 bZy s'I tZX fdjksh b'eK ns/1H2 bZy b'eK ~ fvihNb G[rskB dhf;Zfynk b?D bJh gqzihfeqs ehsk ik u[Zekj?.

@@n;hI ikro{esk g?dk eoB d/ gVkns'I nfij/ gVkn T[s/ gj[zu u[Ze/ jK fiE/

b'e fJb?eNqkfBe G[rskB eoB bJh ;orows"o s/ :sBFhb jB. fJb?eNqkfBe ns/;{uBk seBkb'ih wzsokbk tb'I ekfJw ehs/rJ/ ;KM/ ;/tk e/Ido (;h n?; ;h}) fJ;w[fjzw ~ nZr/ tXkT[D bJh ;orow j'oj/ jB.## fJe ;hBhno ;oekoh nfXekohB/ fJj ikDekoh fdZsh.

phs/ fdBhI gqXkB wzsoh B/ wzfBnkphs/ fdBhI gqXkB wzsoh B/ wzfBnkphs/ fdBhI gqXkB wzsoh B/ wzfBnkphs/ fdBhI gqXkB wzsoh B/ wzfBnkphs/ fdBhI gqXkB wzsoh B/ wzfBnk

;h fe fiZE/ @Bedh-ofjs# ;wki;h fe fiZE/ @Bedh-ofjs# ;wki;h fe fiZE/ @Bedh-ofjs# ;wki;h fe fiZE/ @Bedh-ofjs# ;wki;h fe fiZE/ @Bedh-ofjs# ;wki

s[ozs ;zGt BjhI j?, T[BQK b'eKs[ozs ;zGt BjhI j?, T[BQK b'eKs[ozs ;zGt BjhI j?, T[BQK b'eKs[ozs ;zGt BjhI j?, T[BQK b'eKs[ozs ;zGt BjhI j?, T[BQK b'eK

~ nghb ehsh ;h fe T[j~ nghb ehsh ;h fe T[j~ nghb ehsh ;h fe T[j~ nghb ehsh ;h fe T[j~ nghb ehsh ;h fe T[j

@xZN Bedh# tkb/ ;wki dk@xZN Bedh# tkb/ ;wki dk@xZN Bedh# tkb/ ;wki dk@xZN Bedh# tkb/ ;wki dk@xZN Bedh# tkb/ ;wki dk

fjZ;k pDB bJh ezw eoB.fjZ;k pDB bJh ezw eoB.fjZ;k pDB bJh ezw eoB.fjZ;k pDB bJh ezw eoB.fjZ;k pDB bJh ezw eoB.

@@fJj f;Zy' fe fvihNb nkofEesk@@fJj f;Zy' fe fvihNb nkofEesk@@fJj f;Zy' fe fvihNb nkofEesk@@fJj f;Zy' fe fvihNb nkofEesk@@fJj f;Zy' fe fvihNb nkofEesk

fet/I ezw eodh j?. s[;hI nkgD/fet/I ezw eodh j?. s[;hI nkgD/fet/I ezw eodh j?. s[;hI nkgD/fet/I ezw eodh j?. s[;hI nkgD/fet/I ezw eodh j?. s[;hI nkgD/

p?Ie ykfsnK ns/ fJzNoB?`N p?Ifezrp?Ie ykfsnK ns/ fJzNoB?`N p?Ifezrp?Ie ykfsnK ns/ fJzNoB?`N p?Ifezrp?Ie ykfsnK ns/ fJzNoB?`N p?Ifezrp?Ie ykfsnK ns/ fJzNoB?`N p?Ifezr

dh fet/ I tZy-tZy YzrK Bkbdh fet/ I tZy-tZy YzrK Bkbdh fet/ I tZy-tZy YzrK Bkbdh fet/ I tZy-tZy YzrK Bkbdh fet/ I tZy-tZy YzrK Bkb

tos'I eo ;ed/ j', pko/ thtos'I eo ;ed/ j', pko/ thtos'I eo ;ed/ j', pko/ thtos'I eo ;ed/ j', pko/ thtos'I eo ;ed/ j', pko/ th

f;y'. fJj th f;y' fe tZy-tZyf;y'. fJj th f;y' fe tZy-tZyf;y'. fJj th f;y' fe tZy-tZyf;y'. fJj th f;y' fe tZy-tZyf;y'. fJj th f;y' fe tZy-tZy

p? IeK d/ n?g; dh \'B T[s/p? IeK d/ n?g; dh \'B T[s/p? IeK d/ n?g; dh \'B T[s/p? IeK d/ n?g; dh \'B T[s/p? IeK d/ n?g; dh \'B T[s/

fet/I gqGktFkbh Yzr Bkb tos'Ifet/I gqGktFkbh Yzr Bkb tos'Ifet/I gqGktFkbh Yzr Bkb tos'Ifet/I gqGktFkbh Yzr Bkb tos'Ifet/I gqGktFkbh Yzr Bkb tos'I

j' ;edh j?. f;y' fe Bedh s'Ij' ;edh j?. f;y' fe Bedh s'Ij' ;edh j?. f;y' fe Bedh s'Ij' ;edh j?. f;y' fe Bedh s'Ij' ;edh j?. f;y' fe Bedh s'I

fpBK nkgDk tgko fet/I ubkfJnkfpBK nkgDk tgko fet/I ubkfJnkfpBK nkgDk tgko fet/I ubkfJnkfpBK nkgDk tgko fet/I ubkfJnkfpBK nkgDk tgko fet/I ubkfJnk

ik ;edk j?.## gqXkBwzsoh B/ik ;edk j?.## gqXkBwzsoh B/ik ;edk j?.## gqXkBwzsoh B/ik ;edk j?.## gqXkBwzsoh B/ik ;edk j?.## gqXkBwzsoh B/

fejk. j[D sZe j'Jh gqrsh ~fejk. j[D sZe j'Jh gqrsh ~fejk. j[D sZe j'Jh gqrsh ~fejk. j[D sZe j'Jh gqrsh ~fejk. j[D sZe j'Jh gqrsh ~

t/yd/ j'J/ brdk j? fe fdjksht/yd/ j'J/ brdk j? fe fdjksht/yd/ j'J/ brdk j? fe fdjksht/yd/ j'J/ brdk j? fe fdjksht/yd/ j'J/ brdk j? fe fdjksh

Gkos ~ fJe xZN Bedh tkbhGkos ~ fJe xZN Bedh tkbhGkos ~ fJe xZN Bedh tkbhGkos ~ fJe xZN Bedh tkbhGkos ~ fJe xZN Bedh tkbh

nkofEesk ftZu pdbD bJhnkofEesk ftZu pdbD bJhnkofEesk ftZu pdbD bJhnkofEesk ftZu pdbD bJhnkofEesk ftZu pdbD bJh

fJe w}p{s F[o{nks j'Jh j?.fJe w}p{s F[o{nks j'Jh j?.fJe w}p{s F[o{nks j'Jh j?.fJe w}p{s F[o{nks j'Jh j?.fJe w}p{s F[o{nks j'Jh j?.

(b/ye fdZbh ;fEs gZsoeko ns/ fdjkshw[ZfdnK T[s/ fbyD dk T[BQK e'b ftFkb

siopk j?)

e-mail :[email protected]

••••• xZN eo doK L xZN eo doK L xZN eo doK L xZN eo doK L xZN eo doK L fJj }o{oh j?fe ;{uBk seBkb'ih :zsoK fit/I fe ;wkoNc'B ns/ N?pb/N; T[s/ eo doK xNkJhnK

ikD. fJ; Bkb b'eK ~ fJBQK YzrK okjhIG[rskB eoB ftZu wdd fwb/rh. ftZswzsokbk tb'I t;sK ns/ ;/tk eo (ihn?; Nh) dk i' YKuk ikoh ehsk frnk j?T[; ftZu fJb?eNqkfBe t;sK T[s/ 28gqfsFs ih n?; Nh bZrD dh nk; j? i'fe pj[s f}nkdk j?. ;wkoN c'B gj[zu:'r pDkJ/ ikD/ ukjhd/ jB. 2016 ftZuGkos ftZu ekog'o/N eo dh do d[BhnKftZu ;G s'I f}nkdk ;h. fJE/ xo/b{ezgBhnK T[s/ 30 gqfsFs ns/ ftd/FhezgBhnK T[s/ 40 gqfsFs ekog'o/N eoBedk j?. fJ; T[s/ j'o you/ th g?Id/jB. ;thvB ftZu 22 gqfsFs ns/ uhBftZu 25 gqfsFs ekog'o/N eo d/;h ns/xo/b{ ezgBhnK T[s/ Bedk j?. eo dhnKT[uhnK doK ekoB eo u'oh ~ T[sFkjfwbdk j?.

••••• w}p{s Jh-ekwo; Bhsh w}p {s Jh-ekwo; Bhsh w}p {s Jh-ekwo; Bhsh w}p {s Jh-ekwo; Bhsh w}p {s Jh-ekwo; Bhsh LLLLLd/F ftZu fJe w}p{s Jh-ekwo; ek~Bj'Dk ukjhdk j? fi; Bkb Bedh ofjsG[rskB ftZu ygseko dh ;[oZfynk :ehBhpD ;e/.

f;ZN/ ti'I Gkos ;oeko B/ @xZNBedh tkbh nkofEesk# tZb fJe ;jhedw u[Zfenk j? go d{i/ d/FK d/ siofpnKs'I gsk Bedk j? fe @xZN Bedh tkbhnkofEesk# bJh YKuk ns/ ;jkfJe ek~Bj'D/ ukjhd/ jB. @xZN Bedh tkbhnkofEesk# tZb tXD bJh ;oeko, ftZsh;z;EktK ns/ tgkohnK ~ fwb e/ ezweoBk ukjhdk j?. fJ; s'I fJbktk d/F ~fJe xZN ns/ ;ob eo YKu/ dh b'V j?ns/ 2017-18 dk e/Idoh piN ;oekohBhshnK ~ @xZN Bedh tkbh nkofEesk#tZb tXD bJh fJe gqw[Zy :zso f;ZXj't/rk.

(b/ye nkJh ;h nko nkJh Jh nko ftZugq'c?;o jB ns/ Bhsh nXkos y'i ftZu T[BQK

dk eJh ;kb dk siopk j?.)

e-mail :[email protected]

;\k 22 dk pkeh;\k 22 dk pkeh;\k 22 dk pkeh;\k 22 dk pkeh;\k 22 dk pkeh

30 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

T{oikBT{oikBT{oikBT{oikBT{oikBB'Npzdh L xZN Bedh tkbh nkofEesk tZb fJe edwB'Npzdh L xZN Bedh tkbh nkofEesk tZb fJe edwB'Npzdh L xZN Bedh tkbh nkofEesk tZb fJe edwB'Npzdh L xZN Bedh tkbh nkofEesk tZb fJe edwB'Npzdh L xZN Bedh tkbh nkofEesk tZb fJe edw

vh n?`; wfbevh n?`; wfbevh n?`; wfbevh n?`; wfbevh n?`; wfbe

xZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;Ek

FNkuko, ekb/ XB, wBh bKvfozr,dfjFstkd ns/ j'oBK p[okJhnK

fto[ZX }'odko w[fjzw nXhB Gkos ;oekoB/ 8 Btzpo 2016 dh nZXh oks s'I fJetZvh B'Npzdh w[fjzw F[o{ ehsh. ;G s'IgfjbK gzi ;" ns/ fJe j}ko o[gJ/ d/B'N 8 Btzpo dh nZXh oks s'I uZbD/ pzdj'J/. fJ; c?;b/ dk T[d/F th d/F ftZunZstks dh, iknbh Gkosh eoz;h B'NK(n?c nkJh ;h n?B) okjhI ehsh ik ojhczfvzr ns/ nfij/ czvK dh tos'I GzBs'VdhnK ;orowhnK, fit/I fe ik;{;h, jfEnkoKdh s;eoh, BFhbhnK dtkJhnK ns/ j'oBkikfJ} t;sK ~ Gkos ftZu nkT[D'Io'eDk ns/ fJ; soQK ekb/ XB ~ ysweoBk ;h. fJj ekbk XB Gkos dhn;b noEftt;Ek T[s/ fJe ;wkBzsonoEftt;Ek tKr ezw eo fojk ;h.

;oeko B/ fo}ot p?Ie nkc fJzvhnk(nko ph nkJh) dhnK fJBQK f;ckoFK ~ thgqtkB eo fbnk fe d' j}ko o[gJ/ ns/gzi ;" o[gJ/ d/ Bt/I eoz;h B'N ikoh ehs/ikD. u?eK, vhwKv vokcNK, v?fpN ns/eo?fvN ekovK ns/ fJb?eNqkfBe czv NoK;conkfd T[s/ e'Jh o'e BjhI brkJh rJh.

fe;kBK dh GbkJh ~ fXnkB ftZuoZyd/ j'J/ T[BQK ~ oph dh \;b bJhtXhnk fe;w d/ phi, ykdK, ehN BkFeKns/ j'o }o{oh uh}K dh yohd bJh ekchczv w[jZJhnk eotkJ/ rJ/. fJ;/ soQKtgkohnK ~ czv w[jZJhnk eotkT[D bJhp?IeK ftZu'I eozN yks/ ftZu'I eYtkJh ikD

fGqfGqfGqfGqfGq tkbh oew dh jZd 50,000 o[gJ/ gqfsj\sk sZe tXk fdZsh rJh sK fe fdjkVhdkoK~ G[rskB ehsk ik ;e/ s/ j'o nuBu/shyofunK nkfd dk G[rskB j' ;e/.

ekb/ XB fto[ZX izr w"i{dk ;oekotb'I wJh 2014 ftZu F[o{ ehsh rJh ;hid'I fe fJ; T[d/F bJh fJe n?; nkJhNh ekfJw ehsh rJh ;h.

2015 ftZu ftd/Fh p?Ie ykfsnK d/gqrNkftnK pko/ fJe ek~B pDkfJnkfrnk. nr;s 2016 ftZu p/Bkwh ykfsnKT[s/ gkpzdh bJh ;ys fB:w bkr{ ehs/rJ/. fJ;/ ;w/I ftZu nkwdB gqrNktk;ehw (nkJh vh n?;) - 2016 bkr{ehsh rJh fi; dk T[d/F i{B 2016 s'I;szpo 2016 dofwnkB ekb/ XB ~pkjo eYtkT[Dk ;h.

nkJh vh n?; 2016 nXhB 67,000eo'V o[gJ/ s'I tZX dk ekbk XB pkjonkfJnk.

fJBQK ;ko/ :sBK d/ uzr/ Bshi/;kjwD/ nkJ/. fgSb/ YkJh ;kb ftZu 1H25bZy eo'V dk ekbk XB pkjo nkfJnk.

fJe gk;/ ;oeko B/ ekb/ XB fto[ZXizr S/Vh, T[E/ d{i/ gk;/ T[; B/ fvihNbp?Ifezr ns/ Jh-G[rskBK ~ T[sFkfjs eoBT[s/ }'o fdZsk.

fJj gfjbedwh eod/ j'J/ ;oekoB/ fJe edw u[Zfenk ns/ xoK s'I jhfvihNb G[rskB dk fJe Yzr F[o{ ehsk.;oekoh G[rskBK ~ g{oh soQK fvihNb

eoB bJh e/Ido ;oeko d/ ftZs wzsokb/B/ ;gbkfJoK nkfd ~ ehs/ ikD tkb/G[rskB dh 10,000 o[gJ/ (d; j}koo[gJ/) dh jZd dk ikfJ}k fbnk ns/ fJ;~ xNk e/ 5,000 (gzi j}ko o[gJ/) eoBdk c?;bk j'fJnk. fJ; ;zpzXh fgSbkikfJ}k nr;s 2016 ftZu fbnk frnk;h. fJ; d/ fj;kp Bkb e/Ido ;oeko d/;ko/ wzsokfbnK$ftGkrK ~ j[D jdkfJsehsh rJh j? fe T[j fJj :ehBh pDkT[Dfe 5,000 o[gJ/ s'I tZX dk G[rskB;gbkfJoK, m/e/dkoK rkozNh b'B ;z;EktKnkfd ~ n?vtkfJ;K okjhI jh j't/.

fJb?eNqkfBe G[rskBK tZb tXD dhw[fjzw ~ bk}wh pDkT[D nXhB e/Ido;oeko d/ wzsokfbnK$ftGkrK tb'I nkgD/tX/o/ eowukohnK ~ sB]kjK ns/ j'ooewK dk G[rskB fJb?eNqkfBebh, f;ZX/;zpzfXs p?Ie ykfsnK ftZu ehsk iKdk j?.p?Ifezr seBkb'ih ftZu j' ojh gqrsh ~t/yd/ j'J/ fJj ;wfMnk iKdk j? fe joeowukoh e'b fJe v?fpN$J/HNhHn?wH ekovw"i{d j't/rk i' fe T[; p?Ie yks/ Bkbfbze j't/rk. ;oekoh eowukohnK ~ nkgD/fBZih b?D-d/D ftZu Bed G[rskB dhpikfJ v?fpN ekovK dh tos'I ~ T[sFkfjsehsk ik fojk j?. fJ; Bkb fvihNbekoiK ftZu s/}h fbnkT[D ftZu w[bk}wnzp?;vo pDBr/ ns/ T[j nkw iBsk ~fJ; ezw bJh T[sFkfjs eoBr/. ;ko/wzsokfbnK$ftGkrK ~ p/Bsh ehsh rJh j?fe T[j nkgD/ eowukohnK ~ nkgD/ fBZih

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 31

b?D-d/D ftZu Bedh tosD dh pikJ/v?fpN ekovK dh tos'I ~ T[sFkfjseoB. wzsokfbnK$ftGkrK ~ fejk frnkj? fe T[j nkgD/ wkBsk gqkgs p?IeK Bkbskbw/b pDk e/ oZyD ns/ ;ko/ w[bk}wKe'b v?fpN ekov j'Dk :ehBh pDkT[DbJh ftF/F e?IgK dk nk:'iB eoB.wzsokfbnK$ftGkrK ~ fJj th fejk frnkj? fe T[j nfijh jh ;bkj nkgD/ Bkb;zpzfXs ns/ nfXeko j/mb/ d\soK, ghn?; :{}, y[dw[yfsnko ;z;EktK ~ th d/D.

ftZs wzsoh B/ }'o fdZsk ;h feeoz;h dh tos'I xNkJh ikt/ ns/ nkofEeskdk g;ko ehsk ikt/ ns/ fJ; d/ bJhfvihNb eoz;h T[s/ fXnkB e/Idfos ehskikt/. 500 o[gJ/ ns/ 1000 o[gJ/ d/ B'Npzd eoB dk w[Zy T[d/F Gosh nkofEesk~ fvihNb b?D-d/D tZb b? e/ ikDk jhj?. tX/o/ p?IeK B/ fJ; ~ T[sFkfjs eoBbJh v?fpN ekovK T[s/ d;zpo 2016 sZen?w vh nko ukofi} ysw ehs/ j'J/jB. j[D p?Ie f}nkdkso fwFB w'v ftZujh b?D-d/D T[s/ }'o d/ oj/ jB ns/ T[jpdbt/I p?Ifezr u?BbK fit/II fe B?cN,w'pkfJb tkb?N;, gqh-g/v-ekovK, feT{ nkoe'v}, g/ o'b ekov}, v?fpN ns/ eo?fvNekov} ns/ :{BhckJhv g/w?IN; (:{ ghnkJh) tZb th e/Idfos eoBr/. fJ; Bkbgquko w[fjzw ~ i'V e/ fJzvhnB p?Ieo}n?;';hJ/FB (nkJh ph J/) eJh gqdoFBhthvhU} b'eK ~ fdykT[D dk gqpzXeo/rh. fJ; thvhU ftZu b'eK ~ Bedhofjs b?D-d/D eoB, ekov dh tos'IeoB pko/ ;wMkfJnk ikt/rk.

fJj edw ns/ j'o eJh edw i'fe u[Ze/ ik oj/ jB T[j ;ko/ FfjohnKtb'I tX/o/ fvihNb b?D-d/D dk okj gZXokeo oj/ jB. fJ; Bkb p?Ifezr ;orowhnK~ tX/o/ nk;kB pDkT[D dk Nhuk g{okj't/rk ns/ Bkb jh ;oeko d/ ftZsh b?D-d/D ~ ;[ykbk pDkT[D dk ezw B/go/

uVQ/rk.

Bedh ofjs b?D-d/D bJh g[nkfJzNnkc ;/b (gh U n?;) :zsoK dh tos'IG[rskB eoB iK Bedh ndk eoB bJhehsh ik ojh j?. g[nkfJzN nkc ;/b T[s/e'Jh p/f;e e;Nw fvT{Nh BjhI brdh.nfij/ :zsoK dh bkrs j'o xNkT[D bJhns/ fvihNb G[rskB ~ :ehBh pDkT[DbJh ;oeko B/ fJBQK :zsoK ~ e/Idohn?e;kJh} fvT{Nh s'I w[es eo fdZsk j?.Bshi/ ti'I fJj :zso n?vhFBb fvT{Nhnkc e;Nw} (fi; ~ nkw s"o s/ ;h thvh fejk iKdk j?) ns/ n?vhFBb fvT{Nhnkc e;Nw} (fi; ~ nkw s"o s/ n?;J/ vh) fejk iKdk j? s'I th w[es eofdZsk ikt/rk. fJ; d/ Bkb jh nfij/:zsoK d/ xo/b{ fBowkD ~ T[sFkfjseoB bJh nfij/ gh U n?; pDkT[D ftZutos/ ikD tkb/ ;wkB ~ th n?e;kJh}fvT{Nh ns/ ;h th vh ns/ n?; J/ vh s'Iw[es eo fdZsk frnk j?. fvT{Nh dh fJjw[esh 31 wkou 2017 sZe bkr{ oj/rh.

fvihNb G[rskB dk g;ko eoB dh:'iBk nXhB ns/ Bedh ofjs G[rskB ~;[ykbk pDkT[D bJh ;oeko B/ 31 wkou2017 sZe fJe fwbhnB Bt/I gh U n?;NowhBb} brkT[D dk c?;bk ehsk j?.fJ; T[d/F bJh p?IeK B/ 6 bZy gh U n?;wFhBK dk nkovo d/ th fdZsk j? ns/e[ZM fdBK ftZu jh 4 bZy j'o wFhBK dknkovo d/ fdZsk ikt/rk. d/F ftZu fJ;t/b/ tZy-tZy tgkohnK e'b ekov nXkfosG[rskB eoB bJh 15 bZy gh U n?;NowhBb} ezw eo oj/ jB.

feos ns/ o[}rko wzsokbk ns/okiK d/ gqFk;B tb'I |?o-;zrms y/so d/w}d{oK d/ p?Ie yks/ y'bQD bJh fJew[fjzw ubkJh rJh j? fi; nXhB tZy-tZyEktK T[s/ e?Ig brkJ/ ik oj/ jB. j[DsZe 273919 e?Ig brk e/ 24H54 bZyyks/ y'bQ/ rJ/ jB.

j[D sZe e[Zb 30 eo'V o[gJ/ v?fpNekov ikoh ehs/ rJ/ jB. fJBQK ftZu iBXB yksk XkoeK d/ ekov th Fkwb jB.12 fdBK ftZu jh o[gJ/ ekovK dh frDshftZu 300 gqfsFs tkXk j'fJnk j?. fJ;v?fpN ekov dh tos'I ~ jowB-fgnkokpDkT[D bJh p?IeK B/ 31 d;zpo 2016sZe NqKi?eFB ukofi} (n?w vh nko)w[nk\ eo fdZs/ jB. B?FBb g/w?IN e¯;bnkc fJzvhnk (n?B gh ;h nkJh) B/ o[gJ/ekov T[s/ ;ftfuzr ukofi} gfjbK jhjNk fdZs/ jB. fJBQK ;kfonK edwK BkbtZy-tZy ndkfonK ftZu v?fpN dh gqtkBrhftZu ;[Xko nkt/rk.

v?fpN ekovK dh tos'I ~ T[sFkfjseoB bJh iBse y/so d/ p?IeK ns/ e[ZMfBZih y/so d/ p?IeK B/ 31-12-2016 sZen?w vh nko ukofi} ysw ehsk j'fJnk;h. fBZih y/so d/ j'o p?IeK tb'I thnfijk jh ehsk frnk Bshi/ ti'I NqKi?eFBukofi} - fiBQK ftZu ;ftfuzr ukofi} thFkwb jB 31-12-2016 sZe w[nk\ oj/.

Jh tkb?N okjhI G[rskB ~ T[sFkfjseoB bJh fo}ot p?Ie nkc fJzvhnk B/ftneshnK bJh wkf;e b?D-d/D jZd ~10,000 s'I tXk e/ 20,000 o[gJ/ eoBdk c?;bk ehsk. nfijk jh tkXk fo}otp?Ie nkc fJzvhnk tb'I tgkohnK bJh thn?bkfBnk frnk.

d/F Go ftZu o/bt/ dhnK nkBbkJhB Jh-fNeNK yohdD tkb/ :ksohnKdh frDsh n";s 58 gqfsFs ns/ BedfNeN yohdD tkb/ :ksohnK dh frDsh42 gqfsFs j?. j[D :sB ehs/ ik oj/jB fe Jh-fNeNK dh yohd dh frDshtXkJh ikt/. T[whd j? fe T[go dZ;/edwK Bkb b'eK ~ Bedh ofjs b?D-d/D dh ;j{bs bJh T[sFkj fwb/rk.

NqkJh B/ c?;bk ehsk j? fe p?Ifezrns/ G[rskB d/ wkwfbnK ftZu :{ n/;n?; vh doK 1H50 o[gJ/ gqfs ;?FB s'I

32 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

xNk e/ 0H50 o[gJ/ gqfs ;?FB eofdZshnK ikD. NqkJh B/ jh w"i{dk 5 s'ItXk e/ gVktK dh frDsh 8 eo fdZshj?. N?bhekw ezgBhnK th fJj rZb wzBrJhnK jB fe 31-12-2016 sZe :{ n?;n?; vh d/ 50 g?;/ d/ ukofi} ~ ysweo fdZsk ikt/. Bshi/ ti'I 31-12-2016sZe :{ n?; n?; vh ukofi} e'Jh BjhIbZrDr/. fJ; Bkb fvihNb ftZsh b?D-d/D ~ ehws-gqGkfts pDkfJnk ik;e/rk, ]k; s"o s/ chuo c'B} tkb/rohp b'eK bJh (d/F d/ e[Zb c'BK ftZu'I65 gqfsFs nfij/ b'e jh tosd/ jB).

w'No rZvhnK ~ u?e g';NK ns/ N'bgbk}k T[s/ ekch ;wK brkT[Dk g?Idk j?.ih n?; Nh Bkb ;kohnK u?e g';NK T[s/fJj ;wZf;nk jZb j' ikt/rh go B?FBbjkJh-t/ T[s/ ;fEs N'b gbk}k T[s/ G[rskB~ n;kB pDkT[D bJh e[M edw u[Ze/ikD dh b'V j?. ;Veh nktkikJh ns/jkJht/} wzsokbk fJ; bJh ;ko/ rZvhfBowksktK ~ ;bkj d/ fojk j? feBthnK rZvhnK ftZu nko n?c nkJh vhnXkfos Jh Nh ;h w[jZJhnk eotkT[D.

;ko/ ;oekoh ;zrmBK, iBse y/sod/ ndkfonK (gh n?; :{}) ns/ j'o;oekoh nfXekohnK ~ ;bkj fdZsh rJhj? fe T[j f;oc fvihNb G[rskB Yzrjh fit/I fe fJzNoB?N p?Ifezr, :{BhckJhvg/w?IN; fJzNoc/;, ekov}, nXko nXkfosg/w?IN f;;Nw nfd ngDk e/ nkgD/eowukohnK ~ G[rskB eoB. G[rskBt/b/ nfXekohnK bJh }o{oh j't/rk feT[j fJzNoB?N p?Ifezr, :{BhckJhv g?w/IN;fJzNoc/;, ekov}, nXko nkXkfos g/w?INf;;Nw dk pdb th w[jZJhnk eotkT[D.

e/Ido ;oeko B/ eo?fvN$v?fpN ekovKns/ w'pkJhb c'BK n?gbhe/FB}$Jh-tkb?NokjhI fvihNb b?D-d/D ftZu s/}h fbnkT[DbJh eJh g?e/i ;j{bsK dk n?bkB ehskj? sK fe d/F dh nkofEesk ~ Bedh-

ofjs ns/ fvihNb pDkfJnk ik ;e/.

fJj ;j{bsK$edw j/m fby/ jB LfJj ;j{bsK$edw j/m fby/ jB LfJj ;j{bsK$edw j/m fby/ jB LfJj ;j{bsK$edw j/m fby/ jB LfJj ;j{bsK$edw j/m fby/ jB L

• e/Ido ;oeko d/ g?Nq'bhnw ghn?; :{} tb'I g?No'b, vh}b fvihNb YzrokjhI yohdD T[s/ fteoh ehws T[s/ 0H75gqfsFs dh S'N gqdkB ehsh ikt/rh.

nfij/ g?No'b gzgK T[s/ o'}kBk brGr4H5 eo'V b'e vh}b iK g?No'b yohdd/jB, T[j fJ; ;j{bs dk bkG T[mk ;ed/jB. nB[wkB j? fe o'}kBk brGr 1800eo'V o[gJ/ dk g?No'b s/ vh}b ftedk j?fi; ftZu'I f;o\ 20 gqfsFs dk G[rskBjh fvihNb Yzr okjhI j[zdk j?. Btzpo2016 ftZu fvihNb YzrK okjhI G[rskBo'}kBk d/ 360 eo'V o[gJ/ d/ e[Zb G[rskBftZu'I 40 gqfsFs Bedh ofjs Yzr Bkbj'D bZrk. bkG gqdkB eoB dh fJ;;ehw ftZu fJj ;woZEk j? fe fJj xZN'-xZN 30 gqfsFs j'o rkjeK ~ fvihNbYzr okjhI G[rskB eoB tZb fbnk ;edhj? fi; Bkb g?No'b gzgK T[s/ gqfs ;kb 2bZy eo'V o[gJ/ dh Brdh dh b'V xZNgt/rh.

• fdjksh fJbkfenK ftZu fvihNbG[rskB YKu/ dk j'o gq;ko eoB bJhe/Ido ;oeko Bkpkov okjhI :'r p?IeK ~fJe bZy fgzvK ftZu 2-2 gh U n?; :zsoskfJBks eoB bJh wkbh wdd gqdkBeo/rh. fJj fgzv 10,000 s'I xZN nkpkdhtkb/ j'D/ ukjhd/ jB. fJj gh U n?;wFhBK gqkfJwoh e'nkgq/fNt ;[;kfJNh}$fwbep{EK$y/sh ;wkB d/ vhboK e'b brkJhnKikDrhnK sK fe y/sh nXkos b?D-d/DfvihNb Yzr okjhI j' ;e/.

fJ; Bkb fJe bZy fgzvK dh brGr75 eo'V npkdh ~ bkG fwb/rk ns/fJj b'e nkgDhnK y/sh b'VK dh g{oshBedh-ofjs Yzr okjhI nkgD/ fgzvK ftZujh eo ;eDr/.

• e/Ido ;oeko Bkpkov okjhI fdjkshp?IeK ns/ ;fjekoh p?IeK ~ 4H32 eo'V

fe;kB ekov j'bvoK ~ o[gJ/ fe;kBeq?fvN ekov w[jZJhnk eotkT[D ftZu wddd/t/rh sK fe T[j gh U n?; wFhBK$wkJheo'J/ Nh n?w}$J/ Nh n?w} okjhI fvihNbb?D-d/D eo ;eD.

• o/bt/ nkgD/ ;pnopB o/bt/B?Ntoe okjhI wkf;e ns/ ;h}Bb fNeNKb?D tkfbnK ~ 1 iBtoh 2017 s'IfvihNb Yzr okjhI G[rskB eoB T[s/ 0H5gqfsFs dk fv;ekT{IN gqdkB eo/rh.

;pnopB o/bt/} ftZu jo ;kbbrGr 80 bZy :ksoh 2000 eo'V o[gJ/dhnK wkf;e ns/ ;h}Bb fNeNK yohdd/jB. fJ; dk tX/o/ G[rskB Bed jhehsk iKdk j?. fiT[I-fiT[I tX/o/ :ksohfvihNb Yzr ~ ngDkT[Dr/, fBeN GftZyftZu Bedh dh b'V 1000 eo'V o[gJ/gqfs xZN ikt/rh.

• nkB bkJhB fNeNK okjhI ;coeoB tkb/ o/b :ksohnK ~ 10 bZy o[gJ/sZe dk w[cs d[oxNBk phwk fwb/rk.

jo o'} brGr 14 bZy o/b :ksohfNeNK yohdd/ jB fiBQK ftZu'I 58 gqfsFsfNeNK fvihNb YzrK okjhI nkB bkJhByohdhnK iKdhnK jB. nk; j? fe brGr20 gqfsFs j'o :ksoh o/bt/ fNeNK b?DbJh fvihNb YzrK dh wdd b? ;ed/jB. fJ; soQK brGr 11 bZy :ksoho'}kBk d[oxNBk phwk ;ehw dk bkGT[mk ;eDr/.

• g/v ;/tktK, fit/I fe e?Nfozr,fojkfJF, foNkfJfozr o{w tr?ok, i' feo/bt/ tb'I nkgDhnK ;zpzfXs ;z;EktK,ekog'o/FBK okjhI :ksohnK ~ w[jZJhnkeotkJhnK iKdhnK jB, ns/ T[BQK ftZu thfvihNb Yzr okjhI G[rskB eoB T[s/ 5gqfsFs dk fv;ekT{IN fdZsk ikt/rk.

o/bt/ okjhI :ksok eoB tkb/ ;ko/:ksoh fJ; ;j{bs dk bkG T[mk ;ed/jB.

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 33

• iBse y/so dhnK phwk ezgBhnK

iBob fJzF'o?I; gkb;hnK ftZu gqhwhnwT[s/ 10 gqfsFs ns/ ihtB phwk fBrw

ihtB phwk gkfb;hnK ftZu 8 gqfsFs dhS'N fvihNb G[rskB eoB T[s/ gqdkB

eoBrhnK.

• e/Ido ;oeko d/ ftGkrK ns/

e/Idoh iBse y/so d/ ndko/ fJj :ehBhpDkT[Dr/ fe fvihNb Yzr okjhI G[rskB

ehs/ ikD T[s/ NqKi?eFB ch; n?w vh nkoukofi} ygsekoK T[s/ Bk gkJ/ ikD ;r'I

fJj ndko/ nkg podkFs eoB. oki;oekoK ~ ;bkj fdZsh rJh j? fe T[j

ns/ T[BQK d/ ;zrmB NqKi?eFB ch; n?wvhnko ukofi} fvihNb G[rskB d/ wkwb/

ftZu nkgD/ e'b'I eoB ns/ ygsekoK s/fJ; dk p'M Bk gkT[D.

• iBse y/so d/ p?IeK ~ ;bkjfdZsh rJh j? fe T[j tgkohnK T[s/ 100

o[gJ/ gqfs wjhB/ s'I tZX wkf;e feokJ/ dkgh U n?; NowhBb} wkJheo' J/ Nhn?w} w'pkJhb gh U n?; dk p'M Bk

gkT[D. nfijk S'N/ tgkohnK tb'I fvihNbG[rskB eoB T[s/ ehsk ikt/.

iBse y/so d/ p?IeK tb'I tgkohnK~ 6H5 bZy wFhBK ikoh ehshnK rJhnK

jB, fiBQK ~ fe xZN feokJ/ dk bkGfwb/rk ns/ fvihNb b?D-d/D ~ T[sFkj

fwb/rk. feokfJnk xZN j'D ekoB j'otgkoh th nfijhnK wFhBK brkT[Dr/ s/

fJ; Bkb fvihNb NqKi?eFB ~ jZbkF/ohfwb/rh.

• 2000 o[gJ/ gqfs fvihNb NqKi?eFBsZe NqKi?eFB ch; n?w vh nko T[s/ e'Jh

;oft; ukoi BjhI t;{fbnk ikt/rk.

• okFNoh okiwkor T[s/ N'b gbk}kd/ G[rskB ;w/I nko n?c nkJh vh ekovck;N N?r} tosD tkfbnK ~ 2016-17 dofwnkB 10 gqfsFs dk fv;ekT{INfwb/rk.

ek~Bh w[dok Lek~Bh w[dok Lek~Bh w[dok Lek~Bh w[dok Lek~Bh w[dok L fe;/ th d/F dhw[dok ~ tNKdo/ d/ ;kXB ns/ eo}/ dhndkfJrh bJh ek~BB ;theko eoBk}o{oh j?. Gkt/I fe gqubD ftZu ;kohek|}h w[dok ek~Bh s"o s/ t?X j?, gof;ZfenK d/ o{g ftZu fJ; dh t?Xsk tZy-tZy d/FK ftZu tZy'-tZyoh j?. fJ; ~ek~Bh w[dok th nkfynk iKdk j?.

ek~Bh w[dok d' gqeko dh j[zdh j? Lek~Bh w[dok d' gqeko dh j[zdh j? Lek~Bh w[dok d' gqeko dh j[zdh j? Lek~Bh w[dok d' gqeko dh j[zdh j? Lek~Bh w[dok d' gqeko dh j[zdh j? L

1) ;hws ek~Bh w[dok1) ;hws ek~Bh w[dok1) ;hws ek~Bh w[dok1) ;hws ek~Bh w[dok1) ;hws ek~Bh w[dok

fJj w[dok dk nfijk o{g j? fi;dh fJe jZd sZe eo}k u[ekT[D bJhtos'I ehsh ik ;edh j?. fJe jZd s'Ipknd e'Jh th ftnesh fJ; ftZu G[rskB;theko eoB s'I fJBeko eo ;edk j?ns/ T[; fybk\ e'Jh ek~Bh ekotkJh thBjhI ehsh ik ;edh. f;Ze/ Gkos ftZu;hws ek~Bh w[dok jB.

2) n;hws ek~Bh w[dok2) n;hws ek~Bh w[dok2) n;hws ek~Bh w[dok2) n;hws ek~Bh w[dok2) n;hws ek~Bh w[dok

fJ; gqeko d/ XB Bkb fe;/ thoew d/ eo}/ dk G[rskB ehsk ik ;edkj?. fJ; g?;/ ~ b?D s'I fJBekoh ftneshd/ fybk\ ek~Bh ekotkJh ehsh ik ;edhj?. Gkos ftZu ek|}h B'N$w[dok n;hwsek~Bh w[dok jB.

@ek~Bh w[dok# T[j XB j? i' d/F d/ek~B ftZu ikfJ} j? ns/ fi; Bkb eo}/dk G[rskB ehsk ik ;edk j?. fJ; ~eo}/ d/ G[rskB bJh ;theko eoBk}o{oh j?. 1934 dk fo}to p?Ie n?eN, i'e/Idoh p?Ie ~ p?Ie B'N ikoh eoB dk

J/ekfXeko fdzdk j?, ftZu fejk frnk j?fe @@Gkos d/ fe;/ th ;EkB T[s/ jo/ep?Ie B'N fdZsh rJh oew dh ndkfJrheoB bJh ek~Bh w[dok j't/rh.##

ek~Bh w[dok d/ o[sp/ dh wkBsk iKfJ; ~ oZd eoBk nfjw j? feT[Ifeek|}h w[dok nkgDh ;koh ehws ;oekotb'I fJ; ~ wkBsk d/D s'I jh jk;beodh j?.ek|} d/ fe;/ th N[eV/ ~tNKdo/ d/ ;kXB ns/ ehws ti'I ezweoB bJh fJ; dh iBsk ftZu fttkdofjs ;thfeqsh j'Dh ukjhdh j?. nfijkf;oc nfij/ ek|} ~ fJe ftt;Ek gZsookjhI @ek~Bh w[dok# n?bkB e/ jh :ehBhpDkfJnk ik ;edk j?. fJ; tk;s/ fo}otp?Ie iK e/Ido ~ fdZsh rJh oew d/pokpo @Xkoe ~ G[rskB eoB dk tuBd/Dk j't/rk i/ w[dok B'N o{g ftZu T[BQK;kjwD/ g/F ehsh iKdh j?.

|?o-ek~Bh w[dok L fJj w[dok dknfijk o{g j[zdk j? fi; ~ nkw s"o s/;theko ehsk iKdk j? go ek~Bh s"o s/fJ; ~ ;theko eoB dh e'Jh wip{ohBjhI j[zdh. fit/I fe u?e, p?Ie vqkcN,tNKdok fpZb, g';Nb nkovo nkfd ek~Bhw[dok BjhI j[zd/ ns/ fJBQK ~ ;thekoeoBk b?Ddko, d/Ddko iK fteo/sk dhwo}h T[s/ fBoGo eodk j?. fJ; ~pdbthI w[dok th nkfynk iKdk j? feT[IfefJ; dk ek~Bh nXko BjhI ns/ fJ; ~;theko eoB iK Bk eoB dk pdbw"i{dk j?.qq

eh s[;hI ikDd/ j'<eh s[;hI ikDd/ j'<eh s[;hI ikDd/ j'<eh s[;hI ikDd/ j'<eh s[;hI ikDd/ j'<

T[go dZ;/ ;ko/ edwK Bkb fJ; rZbdh ;zGktBk j? fe w"i{dk ;oeko dk 500o[gJ/ ns/ 1000 o[gJ/ d/ B'N pzd eoBdk c?;bk fvihNb p?Ifezr ftZu s/}h fbnkT[DftZu ns/ fJ; ~ xZN s'I xZN ;zGt;w/I ftZu BthnK T[ukJhnK sZe fbikT[DftZu ;jkJh f;ZX j't/rk. nfijk nkX[fBe

seBkb'ih ns/ ftZsh ftZfdnk d/ T[`u/ j'J/

gZXo Bkb ;zGt j't/rk.

(b/ye e/Idoh ;{uBk ns/ gq;koD wzsokb/ d/

gZso ;{uBk d\so ftZu whvhnk ns/ ;zuko

pko/ tXhe vkfJo?eNo iBob jB)

e-mail :[email protected]

34 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

xZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;Ek

t/I fe Bkw s'I jh ;gZFN j?,ndkfJrh gqDkbh fJe nfijh

gqDkbh dk bykfJe j? fi; ftZu fe;/d/Ddkoh dh ndkfJrh Bedh iK ek~Bhw[Zdok dh Fw{bhns s'I fpBK ehsh iKdhj?. Bed ndkfJrh dh ;{os ftZu ndkfJrh}o{oh BjhI fe fe;/ @gqDkbh# GkrhdkookjhI ehsh ikt/. Bedh-ofjs ndkfJrheoB bJh, ndk eosk ns/ ndkfJrhjk;b eoB tkb/ d'tK ~ @ndkfJrhgqDkbh# d/ Gkrhdko d/ dkfJo/ ftZu j'Dkbk}wh j?. ek|} nXkos otkfJshndkfJrh gqDkbh ftZu, tZy-tZy o{gK ftZuu?e (yksk Xkoe dk u?e, fvwKv vqkcN,g/w?IN nkovo, p?Ieo} u?e, bkGnzF tkozN,ftnki tkozN, :ksoh u?e, s'jck u?e,v?fpN B'N, foczv nkovo nkfd) Bedh-ofjs g?;/ d/ b?D-d/D dk gfjbk }ohnk;h fi; sfjs nzso-p?Ie ndkfJrh gqDkbhokjhI G[rskB ehsk iKdk j?. u?eK ~p?Ieo} u?e ebhnfozr jkT{; szso okjhIgk; ehsk iKdk j?. nzso-p?Ie, Bedh-ofjs ndkfJrh gqDkbh bJh u?e ebhnoeoB dhnK w[ZYbhnK b'VK, fJ; d/ j'IdftZu nkT[D d/ d' ;dhnK pknd, jkb/ thgq;zfre jB. p?Ifezr gqDkbhnK ftZufJb?eNqkfBe s/ ;zuko seBkb'ihnK dhnkwd Bkb ndkfJrh gqDkbhnK d/ eJho{g ;kjwD/ nkJ/ jB ns/ fJ; Bkb |?o-p?Ifezr gkso th w?dkB ftZu nk rJ/ jB,fit/I fe N?bhekw nkgo/No, i' ndkfJrhgqDkbhnK d/ u"yN/ ftZu fcZN j' rJ/ jB.fJb?eNqkfBe; okjhI wFhBheoB dh F[o{nks

B'Npzdh, xZN Bedh tkbh nkofEesk ns/ ftek;B'Npzdh, xZN Bedh tkbh nkofEesk ns/ ftek;B'Npzdh, xZN Bedh tkbh nkofEesk ns/ ftek;B'Npzdh, xZN Bedh tkbh nkofEesk ns/ ftek;B'Npzdh, xZN Bedh tkbh nkofEesk ns/ ftek;

ihH ox{okiihH ox{okiihH ox{okiihH ox{okiihH ox{oki

fififififid/ gfjb/ edwK ftZu n?w nkJh ;h nko(w?rB?fNe fJze eo?eNo o?e'rBhFB) seBheFkwb ;h i' u?e T[s/ ekotkJh eoB bJh1986 ftZu nozG ehsh rJh.fiT[I jh fJ;Bkb p?IeK nzdo ezfgT{NoheoB ns/ p?IeKd/ ;zukbB ftZu wFhBh gqk;?f;zr dk d"oF[o{ j'fJnk, Gkos d/ fo}ot p?Ie dhnKgfjbedwhnK ns/ jZbkF/oh Bkb d{ihnKn?gbhe/FBK dh F[o{nks th ;kjwD/ nkT[DbZrh.

Gkos d/ fo}ot p?Ie tb'I ek|}ofjs, fJb?eNqkfBe ebhnfozr ;/tktK (Jhn?; ;h-;h nko) 1990ftnK d/ nZX ftZu;G s'I gfjbK eq?fvN spkdb/ bJh F[o{ehshnK rJhnK, fi; dk wsbp j? fendk eosk p?Ie okjhI fJb?eNqkfBe sohe/Bkb ndkfJrh eodk j?. fJ; T[gozs

fJb?eNqkfBe ebhnfozr ;/tktK (Jh ;hn?;-vh nko) dh F[o{nks ehsh rJh fi;sfjs ndkfJrh eoB tkbk, nkgD/ yks/ftZu'I fe;/ d{i/ ftnesh iK ndko/ ~G[rskB eoB dk nfXeko p?Ie ~ fdzdkj?. nfijk nkw s"o s/ ;j{bs tkbhnK;/tktK, fit/I N?bh\'B, fpibh, gkDh ns/phwk okFh nkfd d/ G[rskB bJh ehskiKdk j?. fJ; s'I pknd fJb?eNqkfBe \zvNqK;co (Jh n?c Nh) dh F[o{nks j'Jhfi; ftZu fJe p?Ie dk rkje d{i/ p?Ie d/rkjw ~ fJb?eNqkfBe fBod/FK sfjsG[rskB eo ;edk j?. nozG ftZu fJj;/tk f;oc 15 e[ tZv/ FfjoK ftZu jh F[o{ehsh rJh ;h go 2004 s'I pknd fJ;~ n?B Jh n?c Nh (B?FBb fJb?eNqkfBeczv NqK;co) dk Bkw fdZsk frnk. fit/I

Gkos ftZu ndkfJrh gqDkbhnK

Gkos dk fo}ot p?Ieohnb NkJhw ro"; ;?Nbw?IN(nko Nh ih n?;)n?B Jh n?c Nh (;Efrs fBgNkok)Jh ;h n?`; - v?fpN ns/ eq?fvN

fBgNkok ns/ b/yk

Gkos dk fo}ot p?Ie

gqDkbh nfXekos eoBk

Gkos d/ fo}ot p?Ie dh G[rskB gqDkbhnK ;zpzXh 2015-2018 dh fdqFNh L

j[zrko/ tkb/ fB:wK, ftnkge p[fBnkdh YKu/, gqGkth fBrokBh ns/ rkje w[yh edwK okjhI Gkos Go ftZu @xZN Bedh# bJh nfs-T[`sw G[rskB ns/ fBgNkok gqDkbhnK dk fBowkD eoBk.

fBgNkok eoB tkbh p?Ie iK J/iz;h

ekov ikoh eoB tkbhnKJ/iz;hnK

ftZeoh ;EkBeq?fvzN ekov, v?fpN ekov

ns/ gqhg/v ekov

n?`B gh ;h nkJh tb'I gqpzfXsJ/ Nh n?`w Bedh

u?e ebhnfozr - ;h Nh n?;nkJh n?`w gh n?;n?`B J/ ;h n?uJ/ Jh gh n?;:{ gh nkJh

:{ n?; n?; vh *99#

ebhnfozr ekog'o/FB nkc fJzvhnk;oekoh gqfsG{shnKy}kB/ d/ fpZbftd/Fh f;Zek

;h ph n?`b U nkfd

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 35

jh p?IeK e'o p?Ifezr gqDkbh tZb tXhnK, i';ko/ p?IeK dhnK FkyktK ns/ nkT{Nb?N dke/Idohfeqs fj;kp-feskp j?, sK nkBbkJhBG[rskB dhnK eJh j'o ;zGktBktK thT[ikro j' rJhnK. ekov nXkos b?D-d/D B/, fes/ th ndkfJrh eoB d/ y/softZu fJe BtK fd;jZdk y'bQ fdZsk. ;ko/p?IeK d/ J/ Nh n?w ~ i'VB Bkb d/F ftZufe;/ th J/ Nh n?w s'I Bedh eYtkT[Dh;zGt j' rJh i' nkgD/ nkg ftZu bhj s'IjNthI ns/ w"i{dk pk}ko ~ gqGkfts eoBtkbh y'i ;kps j'Jh feT[Ife rkjeK d/p?IeK tZb r/V/ wkoB ftZu tZvh ewhnkJh. J/ Nh n?w ekov v?fpN ekovftZu spdhb j' frnk i' fJe pj[-w[yhekov pD u[Zek j? feT[Ife fJ; ~ BedheYtkT[D, yohddkoh eoB ns/ fJzNoB?NokjhI jo gqeko dk nkBbkJhB G[rskB s/b?D-d/D eoB bJh tofsnk ik ;edkj?.

id fe B?cN (n?B Jh n?c Nh)gqu{B ndkfJrh dhnK b'VK dh g{osheodk j?, Gkos d/ fo}ot p?Ie tb'I tZvhehws tkbk nko Nh ih n?; ohnbNkJhw ro"; ;?Nbw?IN f;;Nw - wkou2004 ftZu F[o{ ehsk frnk. fJ; ~ w[Zys"o s/ p?IeK ns/ ftZsh ezgBhnK d/ czvgqpzXeK tb'I fJ;s/wkb ftZu fbnkfJnkiKdk j?. tZvhnK oewK d/ spkdb/ bJhrkjeK tb'I th fJ; dh tos'I ehsh iKdhj?. fit/I fe Bkw s'I jh ;gZFN j?, fJjfJe'-fJe nkBbkJhB nzso-p?Ie ndkfJrhgqDkbh j? fi; ~ e[Zb nXko T[s/ s?nehsk iKdk j? sK fe s/}h Bkb g?;/ dkspkdbk ehsk ik ;e/. fe;/ th nzso-p?IendkfJrh gqDkbh bJh fJe e/Idoh Go';/tkbh d{ih fXo j'Dh ukjhdh j? i' d'fjZ;/dkoK dofwnkB b?D-d/D ~ nzsw o{gd/t/rh. otkfJsh s"o s/, d/F dk e/Idohp?Ie, i' fJ; wkwb/ ftZu Gkos dk fo}otp?Ie j?, G[rskB eoB tkbh J/iz;h j[zdkj?. fJj y/so g/w?IN n?Iv ;?Nbw?IN f;;Nw}

i']w dk ]sok

nzso-p?Ie G[rskB gqDkbh feT[I<

nokwdkfJe<

;[oZfynk<

b/yk oyDk<

ftnki s'I nkwdB<

eo}/ dh :'rsk<

nrKj dk tgko$b?D d/D<ftF/F p?Ie B'Npzdh ekoB Bedh ofjs b?D-d/D dhnK f}nkdkso jkbhnk xNBktK do;kT[IdhnKjB fe fgSb/ e[ZM wjhfBnK d"okB e[ZM fJb?eNqkfBe ndkfJrh b?D-d/D ftZu 35 s'I 40 gqfsFsdk tkXk j'fJnk j?.

G[rskB gqDkbhnK d/ i']w

eq?fvN i']w

Bedh dk i']w

ek~Bh i']w

;zukbB d/ i']w

;z;Ekswe i']w

G[rskB gqDkbhnK dh wksok - fwbhnB b?D-d/DG[rskB gqDkbhnK dh wksok - fwbhnB b?D-d/DG[rskB gqDkbhnK dh wksok - fwbhnB b?D-d/DG[rskB gqDkbhnK dh wksok - fwbhnB b?D-d/DG[rskB gqDkbhnK dh wksok - fwbhnB b?D-d/D

2015-162015-162015-162015-162015-16

1-4 n?`; nkJh n?`c n?`w nkJh

nko Nh ih n?`; ns/ ;h ph n?`b U, ih-n?`; Jh ;h, ftd/Fh w[dok 101H4

5-7 ek|} - ;h Nh n?`;, n`?w nkJh ;h nko, |?o-n?`w nkJh ;h nko 1096H4

8H Jh ;h n?`; - vh nko 224H8

9H Jh ;h n?`; - ;h nko 39H0

10H n?`B Jh n?`c Nh 1252H9

11H c"oh G[rskB ;/tk (nkJh n?`w gh n?`;) 220H8

12H B?FBb nkN'w/fNv ebhnfozr jkT{; (n?`B J/ ;h n?`u) 1404H1

13H eq?fvN ekov 785H7

14H v?fpN ekov 1173H5

15H gqhg/v G[rskB Yzr (gh gh nkJh n?`;) 748H0

e[Zb i'V (1 s'I 15)e[Zb i'V (1 s'I 15)e[Zb i'V (1 s'I 15)e[Zb i'V (1 s'I 15)e[Zb i'V (1 s'I 15) 7,046H67,046H67,046H67,046H67,046H6

n?eN, 2007 gk; j'D Bkb y'fbQnk frnkfi; d/ sfjs fo}ot p?Ie ~ ndkfJrhgqDkbhnK nfXekos eoB dh Fesh jk;bj?, i' tZy-tZy fjZ;/dkoK dofwnkBndkfJrhnK dk G[rskB eo ;edh j?.

B?FBb g/w?IN; ekog'o/FB nkc fJzvhnk(n?B gh ;h nkJh) s/ ebhnfozr ekog'o/FBnkc fJzvhnk fbfwNv (;h ;h nkJh n?b)d/ gqw[Zy nfXekos ;zrmB jB fiBQK ~fo}ot p?Ie tb'I ndkfJrh gqDkbhnK d/Ddh nkfrnk fwbh j'Jh j?. n?B gh ;hnkJh i' ;G s'I tZX ;zfynk ftZu gqu{B

ndkfJrhnK dk fj;kp oZydh j?, fJ;tb'I n?B n?c n?; (B?FBb ckJhB?IFb

;ftZu) dk oZy-oykn ehsk iKdk j? i';ko/ p?IeK d/ J/ Nh n?w ~ nkg; ftZu

i'Vdk j?. n?B gh ;h nkJh tb'I eJhgqeko d/ ndkfJrh T[sgkd F[o{ ehs/ rJ/

jB, fit/I L

• nkJh n?`w gh n?`; - s[ozs

G[rskB gqDkbh

• n?B J/ ;h n?u - B?FBb nkN'w?fNv

ebhnfozr jkT{;

36 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

• ;h Nh n?; - u?e Nqze/FB f;;Nw(fJw/i nXkos u?e ebhnfozr)

• J/ Jh gh n?; - nkXko fJB/pbvg/w?IN f;;Nw

• :{ gh nkJh - :{BhckJhv g/w?INfJzNoc/;

• *99# nXkos :{ n?; n?; vh -nB;Noeuov ;gbhw?INoh ;oft; v/Nk

• o[gJ/ v?fpN ekov

• :{ gh nkJh - :{BhckJhv g/w?IN

25H00

20H00

15H00

10H00

5H00

0H00

G[rskB gqDkbhnK dh wksok 2015-2016G[rskB gqDkbhnK dh wksok 2015-2016G[rskB gqDkbhnK dh wksok 2015-2016G[rskB gqDkbhnK dh wksok 2015-2016G[rskB gqDkbhnK dh wksok 2015-2016e[Zb

n?; nkJh

n?`c n?`w

nkJh

nko Nh

ih n?;

;h Nh n?;,

n?`w nkJh

;h nko,

|?o-n?w nkJh

;h nko

8H Jh ;h n?;-vh nko

9H Jh ;h n?;-;h nko

10H n?B Jh n?c Nh

11H s[ozs G[rskBHHH

12H B?FBb nkN'w/fNvHHH

13H eq?fvN ekov

14H v?fpN ekov

15H gqhg/v G[rskB

;hoh}

G[rskB gqDkbhnK dh ehws o[gJ/ (fpbhnB)G[rskB gqDkbhnK dh ehws o[gJ/ (fpbhnB)G[rskB gqDkbhnK dh ehws o[gJ/ (fpbhnB)G[rskB gqDkbhnK dh ehws o[gJ/ (fpbhnB)G[rskB gqDkbhnK dh ehws o[gJ/ (fpbhnB)

2015-162015-162015-162015-162015-16

1-4 n?`; nkJh n?`c n?`w nkJh

nko Nh ih n?`; ns/ ;h ph n?`b U, ih-n?`; Jh ;h, ftd/Fh w[dok 1545672

5-7 ek|} - ;h Nh n?`;, n?`w nkJh ;h nko, |?o-n?`w nkJh ;h nko 81861

8H Jh ;h n?`; - vh nko 1652

9H Jh ;h n?`; - ;h nko 1059

10H n?`B Jh n?`c Nh 83273

11H c"oh G[rskB ;/tk (nkJh n?`w gh n?`;) 1622

12H B?FBb nkN'w/fNv ebhnfozr jkT{; (n?`B J/ ;h n?`u) 3802

13H eq?fvN ekov 2407

14H v?fpN ekov 1589

15H gqhg/v G[rskB Yzr (gh gh nkJh n?`;) 488

e[Zb i'V (1 s'I 15)e[Zb i'V (1 s'I 15)e[Zb i'V (1 s'I 15)e[Zb i'V (1 s'I 15)e[Zb i'V (1 s'I 15) 17234251723425172342517234251723425

fJzNoc/; i' ;ko/ p?Ie ykfsnK bJh fJe

u?Bb d[nkok G[rskB eoB dk ;kXB j?.

n?B gh ;h nkJh tb'I fJe gqu{B

fpZb ndkfJrh gqDkbh @ph ph gh n?;# -

Gkos fpb g/w?IN f;;Nw dh th ;EkgBk

ehsh ik ojh j?. fJ; Bkb tos'Ieko ~

;oekoh pekJ/, N?e; nkfd ns/ fe;/ th

;/tk d/ fpZbK dh ndkfJrh d/F ftZu fes'I

th eoB dh ;j{bs gqkgs j' ikt/rh.

fJ; s'I fpBK pj[s ;ko/ G[rskB

;/tk gqdkB eoB tkfbnK tb'I pN{nk;/tktK th fdZshnK ik ojhnK jB. fJBQKftZu'I e[ZM jB L g/ Nh n?w, fpZbv?;e, ;h;h n?t/fBT{, fJz;Nkw"i', g/gkb, f;No;g/n,vkfJo?eg/n, g/n :{ wBh, Jhg/n, g/B?Ninkfd. fJBQK s'I fJbktk @pzd# G[rskBgqDkbhnK th jB i' fJe dkfJo/ d/ nzdoezw eodhnK jB fit/I fe nktkikJh ;/tk,p}koheoB ;w{j, tzv ;/tktK nkfd, fiBQKe'b ;hws T[d/F tkb/ gqh g/v ekov thj' ;ed/ jB.

g/w?IN n?Iv ;?Nbw?IN f;;Nw} n?eN,2007 d/ yzv 2(i) ftZu G[rskB gqDkbhdh gfoGkFk-

@@G[rskB gqDkbh# dk wsbp j? fJenfijh gqDkbh i' ndk eosk ns/ bkG-gksoh dofwnkB G[rskB ~ ;zGt pDkT[Idhj? fi; ftZu ebhnfozr, G[rskB iKfBp/Vk eoB dh fJe iK ;kohnK ;/tktKFkwb j[zdhnK jB, go fJ; ftZu ;Nken?e;u/Ii Fkwb BjhI j[zdh.

ftnkfynk - fJ; wd d/ T[d/FKbJh, @@G[rskB gqDkbhnK## ftZu eq?fvN ekov,v?fpN ekov, ;wkoN ekov, g?;k spkdbkiK fJj' fij/ j'o ezw Fkwb j[zd/ jB.

G[rskB gqDkbh fo}ot p?Ie d/ G[rskBns/ fBgNkok gqDkbhnK ftGkr tb'I nfXekosj'Dh ukjhdh j?. G[rskB gqDkbh dk;zukbB eoB dh wB}{oh ns/ G[rskBgqDkbh ftZu Gkr b?D tkfbnK dh wB}{ohT[BQK n;{bK sfjs fdZsh ikt/rh i' fjZ;kb?D tkb/ ;woZEktK dk ikfJ}k b?D bJhpD/ jB ns/ fJj s;dhe eod/ jB fefJ; d/ ;zukbB Bkb fJ; gqDkbh bJhfe;/ d/Ddkoh iK :'iBkswe w[Zd/ sK yVQ/BjhI j' ikDr/. fJe p?Ie rkje iKnkyoh tos'Ieko ~ G[rskB gqDkbh dhtos'I eoB bJhnkgD/ p?Ie e'b gzihfeqsj'Dk }o{oh j?, i/ p?Ie tb'I G[rskB gqDkbhdh ;j{bs fdZsh ik ojh j?. d{i/ wkwfbnKftZu T[BQK ~ ;/tk gqdkB eoB tkfbnK

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 37

e'b gzihfeqs j'Dk gt/rk.

Gkosh fo}ot p?Ie tb'I nko Nh ihn?;, n?B Jh n?c Nh ns/ Jh ;h n?;(vh nko ns/ ;h nko) gqDkbhnK f;ZX/;zukfbs ehshnK iKdhnK jB id fed{ihnK ;kohnK G[rskB gqDkbhnK, fi;ftZu u?e ebhnfozr Fkwb j? ns/ fiBQK

; kb; kb; kb; kb; kb n?`B Jh n?``c Nhn?`B Jh n?``c Nhn?`B Jh n?``c Nhn?`B Jh n?``c Nhn?`B Jh n?``c Nh n?`B Jh n?``c Nhn?`B Jh n?``c Nhn?`B Jh n?``c Nhn?`B Jh n?``c Nhn?`B Jh n?``c Nhngq ?b-wkoungq ?b-wkoungq ?b-wkoungq ?b-wkoungq ?b-wkou wksok fwbhnB ftZuwksok fwbhnB ftZuwksok fwbhnB ftZuwksok fwbhnB ftZuwksok fwbhnB ftZu ehws o[gJ/ ftZuehws o[gJ/ ftZuehws o[gJ/ ftZuehws o[gJ/ ftZuehws o[gJ/ ftZu2006-072006-072006-072006-072006-07 88888 4784784784784782007-082007-082007-082007-082007-08 1414141414 133213321332133213322008-092008-092008-092008-092008-09 2525252525 321632163216321632162009-102009-102009-102009-102009-10 4141414141 663666366636663666362010-112010-112010-112010-112010-11 132132132132132 932893289328932893282011-122011-122011-122011-122011-12 226226226226226 17839178391783917839178392012-132012-132012-132012-132012-13 392392392392392 2888928889288892888928889

fw;kb d/ bJh, n?`B Jh n?`c Nh ftZu ;kb do ;kb b?D-d/D ftZu tkX/ dk o[MkB j/mb/fuZso ftZu fdykfJnk frnk j? L

18000001600000140000012000001000000800000600000400000200000

0Total

SIFMIs

RTGS

CTS,

MICR,

Non-

MICR

8.

ECS DR

9.

ECS CR

10.

NEFT

11.

Immediate

Payment

Service

(IMPS)

12.

National

Automated

Clearing House

(NACH)

13.

Credit

Card

14.

Debit

Card

15.

Prepaid

Instruments

(PPIS)

G[rskB dh wksok - 2015-2016G[rskB dh wksok - 2015-2016G[rskB dh wksok - 2015-2016G[rskB dh wksok - 2015-2016G[rskB dh wksok - 2015-2016

ehws dh tzv - wkou 2016ehws dh tzv - wkou 2016ehws dh tzv - wkou 2016ehws dh tzv - wkou 2016ehws dh tzv - wkou 2016

~ G[rskB gqDkbh ;/tk d/D tkfbnK tb'IubkfJnk iKdk j?, T[j nkgD/ gZXo T[s/jh fBgNk fdZshnK iKdhnK jB ns/ nyhoftZu fJBQK ~ fo}ot p?Ie dhnK feskpKftZu doi eo fdZsk iKdk j?.

feT[Ife pk}ko ftZu Bt/I T[sgkdnkT[D Bkb nkJh ;h Nh-;{uBkk s/ ;zuko

seBkb'ih ~ j[bkok fwfbnk j?, fJ; Bkbd/F d/ p?IeK s'I ;ZyD/ y/soK sZe ftZsh;/tktK g[ZidhnK eoB dk okj y[ZbQ fojkj?. fiZE/ g{oh p?Ie Fkyk BjhI y'bQh ik;edh, T[E/ p?IeK tb'I p?Ifezr ;zgoe ;/tkfdZsh ik ojh j? sK i' p?IeK s'I ;ZyD/y/soK sZe gj[zu ehsh ik ;e/ ns/ ftZsh;wkt/F d/ NhfunK ~ jk;b eoB bJhxZN'-xZN p?Ifezr ;/tktK gqdkB ehshnK ik;eD.

w'pkJhb N?bh\'B :zsoK d/ g;ko B/;kfonK bJh Bedh ofjs ndkfJrhnKeoB dk p{jk y'bQ fdZsk j?. fJj t/fynkfrnk j? fe Gkos ftZu p?Ie ykfsnK Bkb'Iw'pkJhb \'BK dh ;zfynk f}nkdk j?. fJ;B/ G[rskB gqDkbhnK ns/ w'pkJhb tkb/Nnfijk ;kcNt/no fte;s eoB bJh fJewzu gqdkB ehsk j? fi; ~ w'pkJhbN?bh\'B iK jZE ftZu cVB tkb/ ezfgT{No:zsoK okjhI b?D-d/D eoB bJh fJ;s/wkbehsk ik ;edk j?. tos'IekoK ~ fJj fJeyks/ iK tkb/N s'I d{i/ yks/ iK tkb/N ftZuG[rskB eoB ftZu wddrko j't/rk.p/FZe ! tos'IekoK ~ fJBQK dk fJ;s/wkbeoB ;w/I ;ktXkB ofjDk j't/rk ns/nkgD/ gk;tov ns/ fgzB fe;/ j'o Bkb;KM/ BjhI eoB/ ukjhd/. G[rskB dh oew~ xZN s'I xZN oZyDk ukjhdk j? sK fer'gBhnsk pDh oj/.

T[go'es G[rskB gqDkbhnK Bkb BedndkfJrhnK ftZu tZvh ewh nkJh j?.fJE'I sZe fe u?e okjhI b?D-d/D ftZu thT[Bk tkXk BjhI j' fojk fizBk gfjbK j[zdk;h. @@xZN Bedh tkbh nkofEesk## tZbtXD bJh G[rskB gqDkbhnK w'joh G{fwekfBGkn ojhnK jB.

(b/ye feZs/ ti'I Gkosh fo}ot p?Ie ftZue/Idoh p?Ieo jB ns/ w"i{dk p?Ifezr seBkb'ihftZu ftek; ns/ y'i pko/ ;z;Ek j?dokpkd

ftZu s?Bks jB)

e-mail :[email protected]

2010-11 2010-11 2010-11 2010-11 2010-11 2011-12 2012-13 2011-12 2012-13 2011-12 2012-13 2011-12 2012-13 2011-12 2012-13 2013-14 2013-14 2013-14 2013-14 2013-14 2014-15 2014-15 2014-15 2014-15 2014-15 2015-162015-162015-162015-162015-16

38 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

Btzpo, 2016 dh nZXhoks ~tZvh ehws dh eoz;h ~ Gkos

;oeko tb'I pzd eoBk Gkos dh w[dok;zpzXh nkofEesk d/ fJfsjk; ftZu fJenfjw edw j?. nkofEe wkfjo, f;nkD/b'e, ;wki ftfrnkBh, f;nk;sdkB ns/nkw nkdwh - ekb/ XB, Bebh eoz;h,fGqFNkuko ns/ nZstkdh czfvzr d/ d/Fdh nkofEe gqrsh T[s/ g? oj/ wkV/ gqGktKd/ nkeko s'I d[fuZsh ftZu ;B. B'NpzdhfJe nfijk edw j? fi; okjhI fJe d/Fdh ;oeko fJe iK fJe s'I tZX eoz;h:{fBNK ~ pzd eo fdzdh j? ns/ T[; ~BkikfJ} eoko d/ fdzdh j?. B'Npzdh d/nwb ftZu iK sK eoz;h :{fBNK ~ g{ohsoQK tkg; b?Dk iK e[M eoz;h :{fBNK ~tkg; b?Dk ns/ T[BQK dh EK T[s/ T[;/ w[Zbdh BthI eoz;h ~ ukb{ eoBk iK g{oh soQKBthI eoz;h ~ bkr{ eoBk Fkfwb j[zdkj?. eoz;h ~ pzd eoB iK pdbD dkfJj nwb fGqFNkukoh Yzr Bkb fJeZm/ehs/ ekb/ XB ~ pkjo eYtkT[D dk j[zdkj?. f;nk;h nkofEesk pko/ i"jB JhNt?bgkbrq/t dh fveFBoh ftZu B'Npzdh dhgfoGkFk ftZu fejk frnk j? fe fJj;oeko tb'I fe;/ f;Ze/ dh tos'I pzd eoBkns/ ;oekoh s"o s/ T[; ~ pk}ko ftZu'Itkg; b? b?Dk j?. n?B ph x'Ve/ B/fJeBkfwe; dh n?B;kJheb'ghfve fveFBohftZu fdZsh gfoGkFk ftZu fejk j? feek|} dh eoz;h d/ fwnko ftZu @B'Npzdh#

xZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;EkxZN Bedh noEftt;Ek

88888

B'Npzdh, Bedh-ofjs nkofEesk ns/ ftek;B'Npzdh, Bedh-ofjs nkofEesk ns/ ftek;B'Npzdh, Bedh-ofjs nkofEesk ns/ ftek;B'Npzdh, Bedh-ofjs nkofEesk ns/ ftek;B'Npzdh, Bedh-ofjs nkofEesk ns/ ftek;

phHe/H gNBkfJephHe/H gNBkfJephHe/H gNBkfJephHe/H gNBkfJephHe/H gNBkfJe

dk noE wkoehN ftZu'I uZb oj/ eoz;hB'NK ~ g{oh soQK tkg; b?Dk j?. E'og/n?Iv E'og/ (2010) dk ftuko j? feB'Npzdh dk noE wkoehN ftZu'I uZb ojheoz;h ~ tkg; b?Dk j?. nfijk ekb/ XB~ ysw eoB ns/ pr?o fj;kp feskp d/oZyh rJh eoz;h ~ ysw eoB bJh ehskiKdk j?. f;oc Gkos jh BjhI eJh j'od/FK, fit/I fe nwohek B/ 1969 ftZu,}kfJo/ B/ 1990 ftZu, nk;Nq/bhnk B/1996 ftZu, f}zpkpt/ B/ 2010 ftZu ns/T[soh e'ohnk B/ 2010 ftZu nfijh ekotkJhehsh ;h. fte;s y[ZbQ/gB tkb/ d/FK,fit/I fe nwohek ns/ nk;Nq/bhnk ftZufJj ezw ;cb fojk id fe dZyDhncohek tor/ xZN fte;s d/F ftZu fJj;cb BjhI j' ;fenk. nk}kd Gkos ftZugfjbh tkoh B'Npzdh 1946 ftZu ns/ fcod{ih tkoh 1978 ftZu ehsh rJh. T[;t/b/ tZvh ehws d/ eoz;h B'N e[Zb uZbojh eoz;h dk f;oc 3 gqfsFs fjZ;k jh;B. 1946 ftZu id'I B'Npzdh ehsh rJhsK T[; eh ehws f;oc 143H97 eo'Vo[gJ/ jh ;h. fJ; d/ pdb/ 123593eo'V o[gJ/ d/ Bt/I B'N ikoh ehs/ rJ/.fco ;kb 1978 ftZu 1000 o[gJ/, 5000o[gJ/ ns/ 10000 o[gJ/ d/ i' B'N 1954ftZu w[V F[o{ ehs/ rJ/ ;B, T[BQK ~ pzdeo fdZsk frnk. T[; t/b/ i' eoz;h pzdehsh rJh ;h, T[j f;oc 146 eo'V o[gJ/dh ;h. fJ; bJh fJ; dk wkVk gqGkt

th xZN jh ;h. f;ZX/ N?e;K pko/ iKuew/Nh B/ nkgDh ns/ nzsfow fog'oN ftZuwzfBnk ;h @@T[; t/b/ B'Npzdh ;cb BjhI;h, feT[Ife T[; t/b/ ikoh B'NK ftZu'I pj[sxZN ~ pzd ehsk frnk ;h. fiE'I sZeBtzpo 2016 dh B'Npzdh dk ;tkb j?,500 ns/ 1000 o[gJ/ tkb/ B'N e[Zb uZboj/ B'NK ftZu'I 86 gqfsFs ;B. fo}otp?Ie nkc fJzvhnk d/ nzefVnK nB[;kowkou 2016 ftZu e[Zb 16415 fpbhnBdh eoz;h uZb ojh ;h fi; ftZu'I 500o[gJ/ d/ B'N 47H8 gqfsFs eoz;h d/1000 o[gJ/ tkb/ B'N 38H6 gqfsFs d/;B ns/ e[Zb fwbk e/ T[BQK dk fjZ;k 86gqfsFs ;h. d{;o/ nkofEesk dk neko,nkofEesk dh tkXk do ns/ nkofEeftek; ftZu fBZih y/so ns/ ;/tk y/so dhG{fwek 1978 ns/ 1946 ftZu 2016 d/w[ekpb/ S'Nh jh ;h. sh;ok, 1946 ns/1978 ftZu nkwdB N?e; x/o/ ftZu nkT[Dtkb/ b'eK dh frDsh th ekch E'VQh jh;h. fJ; t/b/ g?B ekov XkoeK dhfrDsh 11 eo'V s'I tZX j? ns/ fJ;frDsh ftZu brksko tkXk j' fojk j?.u"E/, 1946 ns/ 1978 ftZu iBsk ~ nkws"o s/ gsk ;h fe B'Npzdh ;oeko tb'Iibdh iK d/o Bkb bkr{ ehsh jh ikDhj?, fJ; bJh nfij/ ;w/I T[s/ fJ; d/nkofEesk ~ e'Jh f}nkdk bkG BjhIfwbD/ ;B. go 2016 ftZu B'Npzdh dhw[Zy ftF/Fsk fJj ;h fe fJ; ~ pj[s

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 39

f}nkdk r[gs oZfynk frnk ;h sK feekb/ XB ns/ Bebh eoz;h tkfbnK ~nkgD/ ekb/ XB ~ spdhb eotkT[D bJh;wK Bk fwb ;e/.

fJ; B'Npzdh fgZS/ nfjw T[d/F fJj;B L (1) nkofEesk ftZu w"i{d ekb/ XBdk gsk brkT[Dk, (2) fGqFNkuko T[s/ o'ebrkT[Dk, (3) d/F d/ nzdo ns/ r[nKYhd/FK ftZu dfjFsrod ns/ nZstkdh;orowhnK bJh tosh ik ojh iknbheoz;h dk ykswk eoBk. B'Npzdh dkn?bkB eoB t/b/ gqXkB wzsoh B/ nkgD/GkFD ftZu fejk ;h @@eJh ;kbK s'I d/FB/ wfj;{; ehsk j? fe, ekbk XB dfjFstkdns/ fGqFNkuko s/}h Bkb tX oj/ jBns/ ;k~ ftek; dh d"V ftZu fgZS/ XZeoj/ jB.## T[BQK j'o fejk ;h fe, @@fGqFNkukons/ ekb/ XB dh geV ~ ysw eoBbJh n;hI c?;bk ehsk j? fe 500 ns/1000 tkb/ i' B'N fJ; t/b/ uZb oj/ jB,T[j 8 Btzpo 2016 dh nZXh oks s'IikfJ} BjhI ofjDr/.## fJBQK ;G s'I fJbktkfJe ;G s'I tZvk T[d/F fJj ;h fe fJ;B'Npzdh okjhI i' N?e; :'r nkwdBj't/rh T[; dh tos'I nkofEe ftek; ftZutkX/ bJh ns/ rohpK dh nkofEe GbkJhbJh ehsh ikt/rh. nzfsw s"o s/ B'Npzdhdh ekotkJh fJe ;kc tkX/ ns/ ftek;ftZu pokpoh ~ fXnkB ftZu oZy e/ ehshrJh.

ekbk XB, fi; ~ fe @ekbh ewkJh#,@fpBk fj;kp-feskp d/ ewkJh#, Bebheoz;h#, i' fe fGqFNkuko, foFts y'oh,pb?e wkoehfNzr, iwky'oh, jfEnkoK dh;wrfbzr, dfjFstkd, ;wrfbzr, BkikfJ}tgko ns/ wBh bKvfozr okjhI jkf;behsh rJh j't/, ~ eJh BktK Bkb ikfDnkiKdk j?. fJj BkikfJ} ewkJh ns/ d"bs,i' fe nwdB N?e; d/ dkfJo/ ftZu thBjhI nkT[Idh. fJ; ~ e[ZM gqfsFs b'eK,i' fe fGqFN ns/ w[iow j[zd/ jB, tb'I jh

ewkfJnk iKdk j?. nfijh nkwdB nkofEetkX/ d/ okj ftZu o[ektN j[zdh j?. ;zy/gftZu ekbk XB @fpBK fj;kp feskp tkbkXB# j? ns/ nkwdB, i' fe N?e;K s'I pue/ ewkJh rJh j't/, ns/ fJ; ~ BedhiK j'o ehwsh t;sK, fit/I fe }whB,wekB, ;'Bk, rfjD/ ns/ j'o ehwsh ;wkBd/ o{g ftZu iwQK ehsk frnk j't/. d/FftZu ekb/ XB dh w"i{drh fJe soQK BkbT[u nkofEe |?o-pokpoh, rohph ns/p/o[}rkoh d/ w[ZYb/ ekoBK ftZu Fkfwbj?. n?B nkJh gh n?c gh nB[;ko ekbkXB T[BQK nkwdBK dk fJeZm j? i' N?e;:'r sK j[zdhnK jB go fiBQK pko/ N?e;nfXekohnK ~ dZf;nk BjhI frnk j[zdk.1971 tKu{ ew/Nh B/ ekb/ XB pko/ fdZshnkgDh fog'oN ftZu fejk ;h fe @d/F dhnkofEesk ftZu fJ; dk tkXk e?I;o tKrj? ns/ i/ fJ; T[s/ ;w/I f;o o'e Bk bZrhsK fJj spkjh c?bk d/t/rk.## ew/Nh dhfog'oN ftZu fejk frnk ;h fe, @@ekbkXB f;oc fj;kp-feskp ofjs oew jhBjhI j[zdh fi; ~ iwQK eoe/ iK tgkoeu?BbK s'I pkjo oZfynk frnk j[zdk j? ;r'IfJj ;'B/, rfjD/ ns/ ehwsh gZEoK d/ o{gftZu r[gs s"o s/ ehsk frnk fBt/F thj[zdk j?. fJj }whB iK fJwkosK d/ o{gftZu oZyh rJh g{zih th j[zdh j? i' fe

fj;kp feskp dhnK feskpK s'I pkjo j[zdhj?.## ew/Nh B/ ;[Mkn fdZsk ;h fe T[uehws tkb/ eoz;h B'N tkg; b? bJ/ikD. ekb/ XB pko/ wJh 2012 dktQkJhN g/go ftZs wzsokbk, wkb ftGkrns/ f;ZX/ N?e;K pko/ e/Idoh p'ov, BthIfdZbh d/ ;KM/ :sBK Bkb ;kjwD/ nkfJnk;h. fJ; ftZu fejk frnk j? fe @@ekb/XB dk gqrNktk ;kvh f}zdrh dk fJe;wkfie, nkofEe ns/ okiBhse gqrNktkj? fi; d/ d/F ftZu ;oeko ubkT[D,;oekoh Bhsh pDkT[D T[s/ ekch gqGktg?Id/ jB.## fog'oN B/ fJ; bJh fejk fefJe tZyoh ftek; Bhsh dh ;cbsk ;kv/;wki dh fGqNkuko ns/ ekb/ XB ~ iVQ'Iysw eoB dh ;woZEk T[s/ fBoGo eodhj?.

Bedh-ofjs nkofEeskBedh-ofjs nkofEeskBedh-ofjs nkofEeskBedh-ofjs nkofEeskBedh-ofjs nkofEesk

Bedh-ofjs nkofEesk dk wsbpfvihNb YzrK dh tZX s'I tZX ns/ Bedhdh xZN tos'I eoBk j?. d{i/ FpdK ftZufJ; dk Gkt Bedh dh ewh iK fJ; dhg{osh ftZu ewh fbnkT[Dk BjhI j?. fJ;dk Gkt Bedh dh xZN tos'I eoBk ns/fvihNb YzrK fit/I fe v?fpN ekov, eq?fvNekov, fJzNoB?N p?Ifezr ns/ w'pkJhb c'Bn?g dh tX/o/ tos'I eoBk j?. v/Bhnb JhNh n?b (2004). fJj fJe nkofEe Yzr

40 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

j? fi; ftZu f}nkdkso n;b Bedh ftZu

b?D d/D BjhI j[zdk. ftek;Fhb d/FK ftZufBedh ftZu b?D-d/D ;G t;sK ns/

;/tktK yohdD d/ nfjw ns/ w[Zy YzrKftZu Fkwb j?. go :{og ns/ nwohek d/

tX/o/ ftek;Fhb d/FK ftZu t;sK ns/;/tktK yohdD ftZu fvihNb b?D-d/D

G[rskB dk w[Zy wkfXnw pD frnk j?.jzcoh (2004) nB[;ko d[BhnK d/ fte;s

d/F ek|} tkb/ G[rskB s'I ekch jZd sZed{o j' rJ/ jB ns/ T[BQK B/ fJb?eNqkfBe

G[rsB d/ YzrK, ]k; s"o s/ G[rskBekovK ~ ngDk fbnk j?. ftFt p?Ie dh

2016 dh fog'oN nB[;ko eJh wkwfbnKftZu sK fvihNb seBkb'ih B/ ekch soZeh

ehsh j?, nkgD/ w"e/ tXkJ/ jB ns/ tzv;/tk ftZu ;[Xko ehsk j?. fte;s

nkofEesktK ftZu fvihNb nkofEesktKdh tX/o/ j'Id ftek;Fhb d/FK d/ w[ekpb/

fGqFNkuko d/ xZN j'D dk fJe ekoB j?.d{i/ tk;/ ftek;Fhb d/FK ftZu fJj ekb/XB, |?o o;wh nkofEesk ns/ ;G soQK

dhnK dfjFstkdh ;orowhnK ns/ N?e;u'oh dk tZvk ;'wk j?. fJ; bJh fGqFNkuko

ns/ ekb/ XB d/ fto'XhnK s' puD bJhtX/o/ ;wkfie fBnK Bkb gkodoFh nkofEe

ftek; bJh xZN Bedh tkbh nkofEeskfJe uzrk ;[Mkn j?. d{i/ FpdK ftZu

fJj ftek;Fhb d/FK ftZu Bedh-ofjs;wki ;oeko T[s/ B'NK dh SgkJh dk

dpkn jh BjhI xNkJ/rk ns/ b'eK s'Infij/ B'NK ~ Bkb fbikT[D dk dpkn

jh BjhI xNkt/rk ;r'I ekb/ XB, fGqFNkuko,i/p esoB dhnK xNBktK ~ o'eD,

ve?sh, N?e; u'oh ~ ysw eoB ns/w[ekpb/ dh nkofEesk ~ ysw eoB ftZu

th ;jkJh j't/rk. Bedh dh tos'I Bkbekb/ XB tkfbnK ~ ;j{bs fwbdh j?

feT[Ife Bedh dh tos'I dk e'Jh nkfvNBjhI j[zdk. fJ; d/ T[bN p?IeK d/ v?fpN

ns/ eq?fvN ekovK dh tos'I Bkb ekb/ XB

dh tos'I ns/ fj;kp ofjs b?D-d/DfBoT[sFkfjs j[zdk j? feT[Ife fJ; BkbnkfvN j' ;edk j? ns/ ekbk XB g?dkBjhI j[zdk. ;thvB, fiE/ fe 89 gqfsFsG[rskB Bedh-ofjs j[zdk j?, fGqFNkukofrnkB fJzv?e; ftZu shi/ Bzpo T[s/nkT[Idk j?. id fe Gkos ftZu f;oc 22gqfsFs Bedh-ofjs G[rskB j[zdk j? ns/fGqFNkuko d/ frnkB ftZu fJj 76t/I;EkB T[s/ j?. fJ; s'I f;ZX j[zdk j? feBedh ofjs ;wki ns/ fGqFNkuko ftZufJe wip{s BKj-gZyh ;zpzX j?. fJ; dkGkt j? fe fizBk tZvk Bedh-ofjs ;wkij't/rk, T[Bk jh xZN fGqFNkuko j't/rk.Bedh-ofjs b?D-d/D dk fJe j'o bkGfJj j? fe fJ; Bkb uZb ojh eoz;h dhSgkJh,NoK;g'oN/FB d/ ns/ j'o you/xNDr/. fJj fj;kp brkfJnk frnk j?fe fo}ot p?Ie nkc fJzvhnk ns/ j'otgkoe p?Ie ;kbkBk 21,000 eo'V o[gJ/(3H5 fpbhnB gIv) fJBQK ezwK T[s/ youd/

skfbek-1 L u'Dt/I d/FK ftZu Bedh-ofjs j'D ns/ fGqFNkuko dh ;fEshskfbek-1 L u'Dt/I d/FK ftZu Bedh-ofjs j'D ns/ fGqFNkuko dh ;fEshskfbek-1 L u'Dt/I d/FK ftZu Bedh-ofjs j'D ns/ fGqFNkuko dh ;fEshskfbek-1 L u'Dt/I d/FK ftZu Bedh-ofjs j'D ns/ fGqFNkuko dh ;fEshskfbek-1 L u'Dt/I d/FK ftZu Bedh-ofjs j'D ns/ fGqFNkuko dh ;fEshd/F Bedh-ofjs G[rskB fGqFNkuko dk frnkB fGqFNkuko d/ frnkB

dk gqafsFs (fJzv?e; 2015) ftZu o?Ie (2015)p?b}hnw 93 77 15th

coK; 92 70 23rd

e?B/vk 90 83 9th

:{ e/ 89 81 10th

;thvB 89 89 3rd

n;Nq/bhnk 86 79 13th

Bhdob?Iv 85 87 5th

nwohek 80 76 16th

iowBh 76 81 10th

dZyDh e'ohnk 70 56 37th

Gkos 22*** 38 76th

*http://www.worldatlas.com/articles/which-are-the-world-s-most-

cashless-countries.html(accesed on 15/12/2016)**https://www.iaca.int/images/news/2016/Corruption_Perceptions_Index_2015_report.pdf(accessed on 20/12/2016)***https://www.equitymaster.com/5minWrapUp/charts/index.asp?date=11/14/2016&story=1&title=Just-22-of-Indias-transactions-Are-Non-Cash(accessed on 20/12/2016)

skfbek-2 L u'Dt/I d/FK ftZu Bedh Bkb e[Zbxo/b{ T[sgkd dk nB[gks (gqfsFs ftZu)d /Fd /Fd /Fd /Fd /F g q fsFsgq fsFsgq fsFsgq fsFsgq fsFs;thvB 1H73dZyDh ncohek 2H39:{ e/ 3H72pqk}hb 3H82e?B/vk 4H08nwohek 7H9f;zrkg[o 9H55o{; 10H56Gkos 10H86;o'sL http://byjus.com/free-jas-prep/

demonetization-of-rs-500-and-rs-1000(accessed on 19/12/2016)

jB.

Bedh-ofjs nkofEesk dk fJe j'o;ze/s e[Zb xo/b{ T[sgkd nB[gks ftZuBedh j?. ;thvB ftZu Bedh Bkb e[Zbxo/b{ T[sgkd nB[gks f;oc 1H73 gqfsFsj?. Gkos ftZu fJj 10H86 gqfsFs j? i'fe 9 r[Dk s'I f}nkdk j?. B'Npzdh ns/

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 41

T[u ehws dh eoz;h dh tkg;h ekoB

Bedh Bkb e[Zb xo/b{ T[sgkd xN/rk.

;N/N pI?e nkc fJzvhnk d/ w[Zy nkofEe

wkfjo ;"fwnk eKsh x'F nB[;ko,@@g{oB

B'Npzdh s'I pknd eoz;h dk gZXo e[Zb

xo/b{ T[sgkd d/ 10 gqfsFs s'I th xZN

T[s/ ;?N j' ikt/rk.##

Bedh-ofjs nkofEesk dk fJe j'o

;ze/s ftZsh ;wkt/F j?. ftZsh i[V/ j'D

ns/ fJ; dk fjZ;k j'D. ftZsh ;z;EktK

fit/I fe p?IeK ns/ vke xoK ftZu yks/

y'bQD d/ Bkb b'e ftZsh ;z;EktK d/ YKu/

dh w[Zy-Xkok ftZu ;wkt/F j' ikDr/.

ftFt p?Ie d/ nzeV/ do;kT[Id/ jB fe

2014 sZe d/F dh f;oc 52H8 gqfsFs

pkbr nkpkdh ftZsh ;z;EktK Bkb i[Vh

j'Jh ;h. e[Zb ftZu'I f;oc 10H7, 3H4 ns/

1H2 gqfsFs B/ nkgD/ v?fpN ekov, eq?fvN

ekov ns/ fJzNoB?N p?Ifezr G[rskB f;;Nw

dh tos'I ehsh ;h. fJ; dk Gkt j? fe

Gkos ftZu fvihNb G[rskB pj[s jh xZN

j' oj/ jB. fJ; ftZu tZv/ ;[Xko dh b'V

j?.

B'Npzdh s/ Bedh-ofjs nkofEeskB'Npzdh s/ Bedh-ofjs nkofEeskB'Npzdh s/ Bedh-ofjs nkofEeskB'Npzdh s/ Bedh-ofjs nkofEeskB'Npzdh s/ Bedh-ofjs nkofEeskd/ bkGK d/ ;zdoGd/ bkGK d/ ;zdoGd/ bkGK d/ ;zdoGd/ bkGK d/ ;zdoGd/ bkGK d/ ;zdoG

B'Npzdh d/ bkG d/ ;zdoG fJ; soQKjB L (1) fJ; Bkb ekb/ XB dh iwQKy'oho[e/rh fi; d/ Bshi/ ti'I j'o f}nkdk

oew eozN iK pus ykfsnK d/ o{g ftZup?Ifezr YKu/ tZu nkt/rh. pZusK BkbfBt/F ftZu tkXk j't/rk fi; Bkb nkofEeskftZu g{zih fJeZmh j't/rh. (2) Bt/I p?IeykfsnK d/ y[ZbQD Bkb gkpzdhF[dk eoz;h d/fJBQK ftZu iwQK j'D s'I gsk brdk j? fefJ; B/ nkw iBsk ftZu p?Ifezr ;kyosktXkJh j? ns/ nkw nkdwh ~ p?Ifezrf;;Nw Bkb i'fVnk j?. (3) iB XBykfsnK ftZu tZvhnK oewK d/ iwQK j'Dns/ Bt/I yks/ y[ZbQD s'I fJj gsk brdkj? nkw nkdwh i' fe gfjbK p?IeK s'IxpokT[Id/ ;B ns/ fiBQK ~ p?Ie ikD dhnkds BjhI ;h T[j fJ; f;;Nw nXhBnkJ/ jB. fJe nkw nkdwh B/ fJefBT{} u?Bb ~ dZf;nk @@gfjbK w?I p?IeikD s'I xpokT[Idk ;h go B'Npzdh B/ fJjvo d{o eo fdZsk j?, j[D n;hI yksk y'bQ;ed/ jK,g?;/ eYtkT[D bJh ckow Go;ed/ jK ns/ j[D fe;/ soQK dk voBjhI.## nzeV/ do;kT[Id/ jB fe iB XByks/, fiBQK ftZu'I eJhnK ftZu }ho' p?b?I;;h, j[D T[BQK ftZu 23 Btzpo 2016 sZeoew 72,843 eo'V o[gJ/ sZe gj[zu rJhid fe 16 Btzpo ~ fJj oew 45,636eo'V o[gJ/ ;h. (4) fJ; B/ p?Ifezr YKu/~ wip{s ehsk j? feT[Ife fJ; s'I gfjbKeJh p?Ie poKuK ~ n?B gh J/ (BkBgqckofwzr n;?N;) dh ;wZf;nk dk ;kjwDk

eoBk g? fojk ;h. p?IeK dh eo}/ d/D dh;woZEk ftZu tkXk j't/rk fi; Bkb nkofEeskftZu j'o g{zih nkt/rh. p?IeK ftZu pZusKftZu tkXk j'D Bkb T[BQK dh eo}k d/Ddh ;woZEk tX/rh ns/ fJ; soQK nkofEeskftZu fBt/F ~ T[sFkj fwb/rk. (5) p?IeKftZu iwQK j'Jh tkX{ nkwdB Bkb N?e;:'r nkwdB g?dk j't/rh ns/ fJ; d/;oeko e'b nkT[D Bkb rohpK dh GbkJhbJh eJh ;ehwK T[s/ fJ; ~ you ehskik ;e/rk. (6) B'Npzdh ysw j'D d"okBwzvhnK ftZu g?;/ ns/ sobsk dh g{oshftZu ewh nkt/rh. fJ; Bkb nkofEeskd/ g;ko T[s/ ekp{ gkfJnk ik ;e/rk.(7) B'Npzdh okjhI pkjo nkJh oew i/fJwkBdkoh Bkb rohpK dh GbkJh bJhyou ehsh rJh sK fJj rohph jNkT[Dns/ ;wki ftZu'I |?o-pokpoh ysw eoBftZu ;jkJh j't/rh. (8) T[j b'e, fiBQKB/ fGqFNkuko ns/ rbs YzrK Bkb ekbkXB ewkfJnk j? T[j Bzr/ j'Dr/ ns/ T[BQK~ ;}ktK j'DrhnK. fJ; soQK fGqFNkuko-ofjs ;wki dk okj gZXok j't/rk. fJ;Bkb d/F ftZu fGqFNkuko-ofjs gqFk;ehns/ okiBhse wkj"b pD/rk. (9) ekb/XB ~ Bzrk eoB ns/ fGqFN tgkohnK,f;nk;sdkBK ns/ n\;oK T[s/ Skg/ g?DBkb wkb xkN/ ftZu ewh nkt/rh. fit/Ife Bhsh nk:'r d/ T[g-gqXkB noftzdgkBkrohnk ~ nk; j? fe B'Npzdh BkbN?e; iwQK j'D ftZu Gkoh tkXk j't/rkns/ nkT[D tkb/ ;kbK ftZu nkofEeskw}p{s j't/rh. (10) fJ; Bkb nkofEeskftZu n?c vh nkJh dh nkwd tX/rhfeT[Ife ftd/Fh fBt/Fe ukj[zd/ jB fefGqFNkuko ofjs wkj"b pD/. (11) fJ;edw Bkb ekb/ XB d/ g?dk j'D T[s/ o'ebr/rh ns/ fJj edw BkikfJ} g?;k d{i/fte;s d/FK ftZu y[ZbQ/ j'J/ p?Ie ykfsnKftZu ikD s'I o[e/rk. ekb/ XB tkfbnKT[s/ Skg/ wko/ ikD Bkb @wBh bKvfozr#

skfbek-3L Gkos ftZu ftZsh ;wkt/F (pkbr nkpkdh 15 ;kb s'I tZX dk gqfsFs), 2014fe;wfe;wfe;wfe;wfe;w gqfsFsgq fsFsgq fsFsgq fsFsgq fsFsftZsh ;z;EktK e'b yks/ 52H8v?fpN ekov jB 22H1g?;/ eYtkT[D bJh w[Zy s"o s/ J/ Nh n?`w dh tos'I 33H1G[rskB bJh v?fpN ekov dh tos'I 10H7G[rskB bJh eq?fvN ekov dh tos'I 3H4;wkB yohdD iK fpZb dh ndkfJrh bJh fJzNoB?`N dh tos'I 1H2ftZsh ;z;Ek ftZu pZus 14H4ftZsh ;z;Ek s'I T[Xko bJ/ 6H4

;o's L http://datatopics.worldbank.org/financialinclusion/country/

india(accessed on 20/12/2016)

42 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

ns/ @jtkbk# b?D-d/D ;kjwD/ nkt/rkns/ o[e/rk. (12) B'Npzdh B/ dfjFstkdhns/ Be;btkdh czfvzr ~ tZvh Ykj bkJhj?. fJj b'e iknbh eoz;h dh tos'Ieoe/ jfEnko ns/ n;bk yohdd/ ;Bns/ d/F ftZu dfjFstkdh e?Ig brkT[Id/,dfjFs g;zdK ~ f;ybkJh fdzd/ ns/jwb/ eotkT[Id/ ;B. Bedh-ofjs b?D-d/D Bkb iknbh eoz;h dh tos'I T[s/ o'ebZr/rh ns/ dfjFsg;zdK dh czfvzr BjhIj' ;e/rh. (13) B'Npzdh i' E'VQ/-E'VQ/ no;/pknd eotkJh ikt/ sK T[; Bkb u'DKftZu f;nk;h fGqFNkuko o[e/rk ns/ BkikfJ}eoz;h dh tos'I T[s/ o'e br/rh. (14)B'Npzdh ns/ Bedh-ofjs b?D-d/D Bkbd/F ftZu w[ekpb/ dh nkofEesk dk nkekoxNkT[D ftZu wdd fwb/rh. (15) fJ;Bkb ;wki ftZu ;wkfie ns/ ;fGnkukoeftek; ftZu wdd fwb/rh. fGqFNkukons/ ekb/ XB B/ d/F d/ ;wkfie ns/;fGnkukoe f;;Nw ~ spkj eo fdZskj?. ftnkjK, Xkofwe ;wko'jK ftZu tZvhnKoewK you/ ikD ns/ wzdoK ns/ j'oXkofwe ;EkBK ftZu w'N/ uVQkt/ Bkb;wkfie ns/ ;fGnkukoe fGqFNkuko tZXdkj?. fJ; Bkb B?fsesk-ofjs ;wki d/ftek; T[s/ o'e bZr ;edh j?. (16)fJ; Bkb d/F ~ fJe n;b ns/ ;kcnkofEe tkXk do dk gsk brdk j?.fJj fJe ;ukJh j? fe d/F 1991 s'Iftek; dh T[uh do dk dkntk eo fojkj? go ftek; j? feZE/< ftek; do sKT[uh j? go ftek; dh rsh pj[s Xhwhns/ nekT{ j?. T[u nkofEe tkXk do i/fte; ~ T[sFkjs eoB ftZu ;jkJh BjhIj[zdh ns/ ftek; ~ xZN rsh tb fbiKdhj? sK fJj fe;/ th soQK rohpK bJh;jkfJe BjhI j't/rh ns/ T[BQK d/ ihtBgZXo dk ;[Xko BjhI j' ;e/rk. tzv/ j'J/fBnK ns/ xZN nkofEe |?o-pokpoh okjhIi/ e'Jh tkXk do jk;b ehsh iKdh j? sKT[j Gkos tor/ fte;s d/F bJh ;jh

tkXk do frDh iKdh j?. xZN tkXk dons/ xZN rohph ns/ xZN nkwdB dh|?o-pokpoh dh fJZSk tX/o/ mhe ofjzdh j?ns/ fJj ][Fh d/ fJzv?e; ftZu tkXk eodhj?, pikJ/ fJ; d/ fe T[u tkXk do j't/go tX/o/ b'e rohph iK o/yk s'I j/mKihtB fpsk oj/ j'D ns/ rohpK ns/nwhoK ftZu nkwdBdh |?o-pokpoh pj[sf}nkdk j't/. d/F B/ nkgDh nk}kdh d/7 djke/ g{o/ eo bJ/ jB ns/ T[j e[ZMb'eK ~ nkofEe tkX/ dk cb uZy/ ikD dhfJik}s BjhI d/ ;edk. fJj Y[etK ;wKj? fe d/F nkgD/ nkofEe tkX/ ns/ftek; dh Bhsh ftZu spdhbh fbnkt/.

;[Mkn; [Mkn; [Mkn; [Mkn; [Mkn

(1) fJj ;oeko tb'I fJe brkskoikoh ofjDtkbk edw j? ns/ Y[et/I tec/T[s/ fJ; ~ d[jokfJnk ikDk ukjhdk j?sK fe Bedh d/ o{g ftZu ekb/ XB dkGzvko Bk ehsk ik ;e/. fJ; BkbfvihNb b?D-d/D ~ T[sFkj fwb/rkns/ p?Ifezr gqDkbh ftZu th ;[Xko j't/rk.oki/F uZeotosh nB[;ko @@fJj d]b ekb/XB d/ ukb{ ;Nke dh fJe tkoh ehshrJh vq/fBzr j[zdh j? ns/ fJ; ~ ;w/I-;w/I T[s/ d[jokfJnk ikDk ukjhdk j?.##

(2) N?e; YKu/ ftZu tkXk ehs/ ikDdh b'V j?. ;kXkoB soZehFhb N?e;/FBdk ;[Mkn fdZsk iKdk j?. rohpK ns/dofwnkBh nkwdB tkb/ b'e, fiBQK dh;kbkBk sB]kj 5 bZy o[gJ/ s'I xZNj't/, ~ N?e;K s'I S'N fdZsh ikDh ukjhdhj? sK fe T[j nkgDh oew wekB yohdDns/ nkgD/ ihtB gZXo ~ T[uk u[ZeD ftZubrk ;eD. fJ; Bkb ;t?-o'}rko ns/S'NhnK tgkoe ;orowhnK ~ T[sFkjseoB ftZu wdd fwb/rh. ;kXkoB N?e;fJeZmk eoB d/ Yzr nXhB N?e; ;'w/ T[s/eZN/ ikD/ ukjhd/ jB. fJj uzrk j't/rkfe i/ N?e; G[rskB dh gqDkbh pj[snk;kB j't/. foNoB dk]b eoB dk ezw

pj[s ;kXkoB jh BjhI j'Dk ukjhdk ;r'I;'w/ T[s/ N?e; eZN e/ fJ; ~ j'o nk;kBpDkfJnk ik ;edk j?.

(3) |?o-o;wh nkofEesk dk nkekoxZN ehs/ ikD dh b'V j?. |?o-o;why/so ftZu ezw eod/ w[bk}wK, fit/I fetgkohnK, m/e/dkoK, }whB d/ wkbeK ns/j'o nwho ns/ T[u dofwnkB/ tor d/xoK ftZu ezw eod/ w[bk}wK ~ fvihNbYzr Bkb G[rskB ehsk ikDk ukjhdk j?.w[bk}wK ~ nkgD/ p?Ie yks/ y'bQD bJhT[sFkjs ehsk ikDk ukjhdk j? ns/wkbeK ~ ukjhdk j? fe T[j T[BQK ~ Jh-b?D-d/D iK u?eK okjhI G[rskB eoB.

(4) fvihNb G[rskB ~ j'o f}nkdkT[sFkjs eoB bJh ;oeko ~ v?fpN ns/eq?fvN ekovK T[s/ bJ/ iKd/ ftnki T[s/,]k; eoe/ eq?fvN ekovK T[s/ bJ/ iKd/ftnki ftZu eN"sh eoBh ukjhdh j?. phgh n?b, nXko ekov nXkos b?D-d/DeoB tkb/ b'eK T[s/ ;;sh ftnki doBkb rohph o/yk s'I j/mK ofj oj/ b'eK ~v?fpN ns/ eq?fvN ekov dh tos'I eoBbJh T[sFkj fwb/rk. S'N/ tgkohnK, c/ohtkfbnK, S'N/ d[ekBdkoK, ukj ns/ gkBt/uD tkfbnK ~ ftF/F fonkfJsK fdZs/ikD dh b'V j?.

(5) fdjksh fJbkfenK ftZu ekchfrDsh ftZu p?Ie poKuK y[ZbQDhnK ukjhdhnKjB feT[Ife Gkos ftZu fJe bZy npkdhfgZS/ p?IeK dh frDsh f;o\ 0H01 j? idfe iowBh ftZu fJj nB[gks 2H3 j? i'fe Gkos Bkb'I 230 r[Dk f}nkdk j?.j'o |?o-p?Ifezr wkbh ;z;EktK, fit/I feihtB phwk fBrw ns/ f;js phwk ezgBhnK~ B'Npzdh d/ yksw/ s'I pknd d/ ezwftZu Fkwb ehsk ikDk ukjhdk j?. fJ;s'I fJbktk T[BQK ~ pZusK ~ T[sFkjseoB ns/ fdjksh ns/ Bhw Ffjoh b'eKftZu v?fpN ns/ eq?fvN ekovK dh tos'I ~T[sFkjs eoB ftZu p?IeK dh wdd eoBh

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 43

ukjhdh j?. fBZih ns/ ;fjekoh p?IfezrgqDkbh, fuN czvK nkfd bJh fJe w}p{so?r{b/Noh YKuk }o{oh j? sK fe T[j ekb/XB dhnK BkikfJ} ;orowhnK ftZu FkwbBk j' ;eD.

(6) fvihNb nkofEesk ~ jZbkF/ohd/D dh fJe }o{oh g/Frh Fos ;[oZfynsfvihNb b?D-d/D j?. fvihNb ;[oZfynkbJh b'VhId/ gqpzX ehs/ ikD/ ukjhd/ jB.fvihNb }[owK ~ o'eD ns/ nkw nkdwh~ fvihNb }[ow ftZu B[e;kB j'D s'Iw[nkt}k d/D bJh ;]s edw u[Ze/ ikDdh b'V j?. fvihNb iKu ns/ phw/ dkf;;Nw ngDkJ/ ikD dh b'V j?.

(7) ;t?-wdd tkb/ ro[Zg (n?; n?uih) fdjksh fJbkfenK ftZu fvihNb p?Ifezrf;;Nw ftZu ekch ;jkJh f;ZX j' ;ed/jB. j'o f}nkdk n?; n?u ih ~ p?IefwZso dk ezw ;¯fgnk ik ;edk j? i' fep?IeK, vkexoK ~ wdd gj[zuk ;ed/ jBns/ fvihNb nkofEesk, t;sK s/ ;/tktKftZu v?fpN ns/ eq?fvN ekovK okjhI G[rskBeoB ftZu ;jkJh j' ;ed/ jB. fJ; s'IfJbktk fdjksh ;wkfie ;z;EktK, fit/I fe:{E ebZpK, wfjbk wzvbK ns/ gzukfJshoki ;z;EktK ~ fvihNb fdjksh nkofEeskdk gquko eoB bJh tofsnk ik ;edkj?. gzukfJsh oki ;z;EktK ftZu rqkw;GktK ns/ Ffjoh ;EkBe ;z;EktK ftZutkov ;GktK fdjksh gZXo sZe fvihNbnkofEesk dk w[Zdk b? e/ ikD.

(8) ;ko/ ftGkrh eowukoh, fit/I fe;e{b nfXnkge, f;js toeo, fdjkshftek; nfXekoh, nKrBtkVh eowukoh nkfdb'eK ~ ftZsh ;wkt/F ns/ fvihNb nkofEeskpko/ f;Zfyns eo ;ed/ jB. ;oeko dkfgzv gZXo sZe eowukohnK ns/ ;z;EktKdk fJe tZvk B?Ntoe j? i' fe fvihNbG[rskB ~ g/F nk ojhnK u[B"shnK BkbBfiZmD ftZu ;jkJh j' ;edk j?.

(9) gb; g'bhU w[fjzw tKr, fvihNb

fJzvhnk w[fjzw ;kb ftZu d' iK fszB tkohtZv/ gZXo T[s/ d/F Go ftZu ubkJh ik;edh j?. fJj Ffjoh ns/ fdjksh y/soKftZu fvihNb fJzvhnk w[fjzw ~ gqukoseoB dk fJe Y[etK Yzr j't/rk. fJ; s'IfJbktk fvihNb YKu/ ftZu ;[Xko dh b'Vj?.

(10) Gkos d[BhnK ftZu fJe T[Goojh nkofEesk tkbk d/F j?. T[; ~fJe @gkodoFh ftek; do# jkf;b eoBdh e'fFF eoBh ukjhdh j?, fJe nfijhftek; do i' fe ekb/ XB s'I fpBKj't/. d{i/ FpdK ftZu fJj fvihNb b?D-d/D Bkb rohp-gZyh ns/ gkodoFh tkXkdo tkbh j't/. ekb/ XB dh wdd Bkbjkf;b ehsh rJh ftek; do rohphxNkT[D ns/ nkofEe |?o-pokpoh ysweoB ftZu ;jkJh BjhI j' ;edh.

(11) d/F ftZu B'Npzdh ns/ Bedh-ofjs nkofEesk ;w/s fe;/ th nkofEe;[Xko ~ bkr{ eoB bJh ;ZskXkoh ns/fto'Xh gkoNhnK ftZu w}p{s f;nk;h fJZSk-Fesh j'Dh ukjhdh j?.

f; ZNkf; ZNkf; ZNkf; ZNkf; ZNk

feqf;b fog'oN ftZu fejk frnk j?

fe, @@B'Npzdh torh ekotkJh Gkosh

nkofEesk dk fujok pdb ;edh j?.##

wko" n?c frUfbB nB[;ko, @@fJj edw

ek~B nzdo ofjD tkb/ ns/ ;k\ tgkohnK

~ Bedh-G[rskB eoB T[s/ e[ZM gqGkfts

eo ;edk j? go jo e'Jh n?vi;N j'

;edk j? ns/ Gkt/I fJj S'N/ tgkoh ns/

fBZih ftnesh ~ d[yh eodk j? sK th

fJ; ~ BKj eoB Bkb'I eoBk uzrk j?.

nkJh n?; n?c nB[;ko @@n;hI fGqFNkuko

d/ yksw/ ns/ g?;/ dh BikfJ} nktkikJh

~ o'eD bJh fJBQK edwK dh jwkfJs

eod/ jK.## Gkos fJe tZvk b'eokih d/F

j? fiE/ fe b'e go/FkBh d/ pkti{d nkw

s"o s/ ;oeko tb'I ekb/ XB ns/ iknbh

eoz;h ~ pkjo eZYD bJh ehsh rJh

B'Npzdh dh jwkfJs eo oj/ jB.

t?B}{J/bk tb'I Gkosh B'Npzdh ~ t/y e/

ehsh rJh B'Npzdh ;cb BjhI j' ;eh

feT[Ife T[; ~ iBsk dh jwkfJs jf;b

BjhI j'Jh. Gkos dh iBsk dh nwho

;wkfie ns/ ;fGnkukoe ftok;s d/ fgS'eV

ftZu fJe nfjw ;'wk j? fi; B/ Gkosh

b'eszso ~ eJh djkfenK s'I w}p{sh

gqdkB ehsh j'Jh j?. Gkos dh fwFos

nkofEe gqDkbh, fi; ftZu ;wkfie ns/

fBZih y/so dk nwho fwFoD j?, T[u

tkXk do jkf;b eoB ftZu fdB-p-fdB

nkofEesk dh wdd eo fojk j?. fJe

w}p{s ;oeko, fBZih ns/ ;fjekoh y/so

dh wdd Bkb d/F ~ fJe w}p{s

p[bzdhnK T[s/ fbik ;edh j?. fBZih y/so

~ ukjhdk j? fe Bedh-ofjs nkofEesk

dk Nhuk jkf;b eoB ftZu ;oeko dh

wdd eo/.

B'Npzdh ns/ Bedh-ofjs nkofEesk

d/ bzph fwnkd ftZu ekb/ XB T[s/ wkV/

nkofEe ftek; T[s/ uzr/ gqGkt g?Dr/.

ekb/ XB ~ ekp{ eo e/ d' edwK-B'Npzdh

ns/ Bedh-ofjs nkofEesk ~ T[sFkfjs

eoB Bkb d/F ~ fJe ;kc ns/ gkodoFh

tkXk do jkf;b j't/rh. B'Npzdh okjhI

jkf;b j'Jh nkwdB i/ tZy-tZy ftek;

ezwK T[s/ brkJh ikt/rh fit/I fe ;ckJh,

;VeK dh T[;koh, ftZfdnk ns/ fpibh

g?dk eoB iK j'o o'}h o'Nh d/ ;kXB g?dk

eoB T[s/ sK fJ; Bkb ftek; ftZu tkXk

j't/rk ns/ b'eK d/ ihtB gZXo dk fwnko

;[Xo/rk.

B'NL b/y ftZu gqrNkJ/ rJ/ ftukob/ye d/ nkgD/ jB

(b/ye fJzdok rKXh okFNoh UgB :{Bhtof;Nhd/ n?e;N?IFB ns/ fvt?bgw?IN ;NZvh} pko/

;e{b ftZu gq'c?;o jB)

e-mail :[email protected]

44 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017

ekFB ftGkr B/ j[D/ fij/ Gkosh

i[vhFhnb f;;Nw d/ ftek;

pko/ fJe feskp Skgh j?. fJj feskp

;zftXkB fdt; d/ w"e/ T[s/ Gkos d/ uhc

i;fN; Fqh Nh n?; mke[o tb'I ek~B,

fBnK ns/ fJb?eNqkfBe; ns/ ;{uBk

seBkb'ih wzsoh Fqh oth Fzeo gq;kd dh

jk}oh ftZu ikoh ehsh rJh. fJ; feskp

~ e"ch N/pb p[e d/ o{g ftZu fv}kJhB

ehsk frnk j? fi; ftZu g[oksst wjZst

tkbhnK eJh s;thoK Fkfwb ehshnK rJhnK

jB. @e'oN; nkc fJzvhnk - gk;N N{

gq?i?IN# BK dh fJj feskp eJh T[x/ iZiK,

tehbK ns/ ek~Bh wkfjoK tb'I ;[gohw

e'oN tb'I ekfJw ehs/ rJ/ wkfjoK d/

fJe ;zgkdeh p'ov dh wkfjo fBrokBh

j/m fbyh rJh j?. fJ; feskp dk T[d/F

Gkos ftZu ndkbsK d/ ftek; dk fJfsjk;

gsk brkT[Dk j?. feskp Gkos ftZu

w"i{dk ndkbsK d/ tZy-tZy f;;NwK, T[BQK

d/ fJfsjk;e w{b pko/ dZ;D s'I fJbktk

ndkbsK d/ ;zdoG dk toDB eodh j?.

fJj feskp ek~BK ns/ ek~Bh ;z;EktK

d/ fJfsjk; T[s/ Mks wkodh j?. Gkos

dhnK ndkbsK FfjohnK bJh nfijk

i[vhFhnb f;;Nw bkr{ eoBk ukj[zdhnK

jB i' fe tZX s'I tZX ;tZS j't/. gqekFB

ftGkr okFNoh nfjwhns tkb/ ns/ Gkos

d/ ;fGnkukoe fto;/ tkb/ ftfFnK T[s/

feskpK dk fJe y}kBk j?. fJ; dk

T[d/F tXhnk feskpK dh SgkJh ns/

;;shnK ehwsK T[s/ T[BQK dh fteoh eoe/

;{uBk ~ tZX s'I tZX b'eK sZe gj[zukT[Dk

j?.qq

gqekFB ftGkr B/ Gkos ftZu ndkbsK d/gqekFB ftGkr B/ Gkos ftZu ndkbsK d/gqekFB ftGkr B/ Gkos ftZu ndkbsK d/gqekFB ftGkr B/ Gkos ftZu ndkbsK d/gqekFB ftGkr B/ Gkos ftZu ndkbsK d/fJfsjk;e ftek; pko/ feskp SkghfJfsjk;e ftek; pko/ feskp SkghfJfsjk;e ftek; pko/ feskp SkghfJfsjk;e ftek; pko/ feskp SkghfJfsjk;e ftek; pko/ feskp Skgh

@@e'oN; nkc fJzvhnk-gk;N N{ gq?i?IN;## ~ ;zftXkB fdt; d/ w"e/ T[s/ ikoh eod/ j'J/Gkos d/ uhc i;fN; Nh n?`; mke[o. fJ; w"e/ T[`s/ ek~B s/ fBnK ns/ fJb?eNqkfBe;

ns/ ;{uBk seBkb'ih wzsoh Fqh oth Fzeo gq;kd th w"i{d ;B.

gqgqgqgqgq

:'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017 45

Gkos ~ ikDB - ;wMD bJhGkos ~ ikDB - ;wMD bJhGkos ~ ikDB - ;wMD bJhGkos ~ ikDB - ;wMD bJhGkos ~ ikDB - ;wMD bJhgVQ' L

gqekFB ftGkrgqekFB ftGkrgqekFB ftGkrgqekFB ftGkrgqekFB ftGkr tb'I gqekFstb'I gqekFstb'I gqekFstb'I gqekFstb'I gqekFs

;q/FN, o"ue ns/ frnkB Gog{o g[;seK;q/FN, o"ue ns/ frnkB Gog{o g[;seK;q/FN, o"ue ns/ frnkB Gog{o g[;seK;q/FN, o"ue ns/ frnkB Gog{o g[;seK;q/FN, o"ue ns/ frnkB Gog{o g[;seK

gqekFB ftGkr okFNoh B/sktK dhnK ihtBhnK ns/ fJfsjk;, ebk, ;z;feqsh, ftfrnkB, pB;gsh, ;zdoG nkfd tZy tZyftfFnK T[s/ ns/ pkb g[;seK gqekFs eodk j?. 100 yzvK ftu ;zg{oD rKXh ouBktbh gqekFB ftGkr dh fJe wjZstg{oDT[gbpXh j?. d/F ns/ d/F tk;hnK pko/ Gog{o ikDekoh d/D tkbhnK bkGdkfJe s/ frnkB tXkT[D tkbhnK g[;seKfjzdh, nzro/}h, gzikph s/ j'o Gkosh GkFktK ftu T[gbpX jB. ftGkr fjzdh, nzro/}h, gzikph s/ j'o Gkosh GkFktKftu gZsoektK th gqekFs eodk j?.

e[M wjZstg{oD gzikph gqekFBe[M wjZstg{oD gzikph gqekFBe[M wjZstg{oD gzikph gqekFBe[M wjZstg{oD gzikph gqekFBe[M wjZstg{oD gzikph gqekFB

• Gkosh ftfrnkB d/ ukBD w[Bko/ • vkfJpNh} d/ Bkb ihD dh ebk • :[Zr g[oF ;odko ;toB f;zx

• nZXh u[zM tkbh fuVh • FjhdK d/ ]s • r[o{ BkBe s'I r[o{ rzqE ;kfjp se

• Grs f;zx L nwo ftdo'jh • Gkos d/ b'e Bku • eqKshekoh n}hwT[bk ]K

• Fjhd eosko f;zx ;okGk • ;fsr[o{ okw f;zx s/ e{ek bfjo • eqKshekohnK dk pugB

• Gkos SZv' nzd'bB • fcZv{ cb{ro • Gkos dhnK b'e eEktK

• d/F-ftd/F d/ wjKg[oF • gzikp d/ b'e Bku • oftzdo BkE mke[o dhnK pkb ejkDhnK

• Gkos d/ r"ot rqzE • \o} dh gSkD • Gkos dhnK g[okDhnK :kdrkoK

• fdb d/ o'r s'I e?I;o se • ebgBk uktbk • Gkos ftu nzro/}h oki (Gkr gfjbk)

• ftfrnkBhnK dhnK ihtB eEktK • Gkos d/ gzSh • Gkos ftu nzro/}h oki (Gkr d{ik)

• 1857 dk ;[szsosk ;zrqkw • fdnkb f;zx wihmhnk • Gkosh ;fGnkuko dh Mkeh

g[;seK fJBQK ftZeoh e/IdoK T[s/ T[gbpX jB Lg[;seK fJBQK ftZeoh e/IdoK T[s/ T[gbpX jB Lg[;seK fJBQK ftZeoh e/IdoK T[s/ T[gbpX jB Lg[;seK fJBQK ftZeoh e/IdoK T[s/ T[gbpX jB Lg[;seK fJBQK ftZeoh e/IdoK T[s/ T[gbpX jB L• ;{uBk GtB, ;hHihHUH ezgb?e;, b'Xh o'v, BthI fdZbh - 110 003 (\'B-24365610)

• jkb BzL 196, g[okDk ;eZso/s, fdZbh -110 054 (\'B-23890205)

• 701, ph ftzr, ;ZsthI wzf}b, e/Idoh ;dB, p/bkg[o, BthI w[zpJh -400 614 (\'B-27570686)

• 8, n?;gb/B/v Jh;N, e'beksk - 700 069 (\'B-22488030)

• @J/# ftzr, okikih GtB, p/;?IN Bro, u/BZJh - 600 090 (\'B-24917673)

• gq?`; o'v, B/V/ r"ofwzN gq?`;, fso{tkBzsg[ow - 695 001 (\'B-2330650)

• pbke BzL-4, gfjbh wzf}b, rqfjebg ezgb?e;, n?wHi/Ho'v, BkwgZbh, j?dokpkd -500 001 (\'B-24605383)

• gqEw sb, @n?`\# ftzr e/Idoh ;dB, e'okwzrbk, pzrb"o - 560 034 (\'B-25537244)

• fpjko oki ;fjekoh p?Ie fpbfvzr, nF'e okigZE, gNBk -800 004 (\'B-2683407)

• jkb BzL1, d{ih wzf}b, e/Idoh GtB, ;?`eNo-n?u, nbhrzi, byBT{ - 226 024, (\'B-2225455)

• nzphek ezgb?e;, gfjbh wzf}b, :{e' p?Ie d/ T[go, gkbdh, nfjwdkpkd -380 007 (\'B-26588669)

• e/He/HphHo'v, BthI ekb'Bh, wekB BzL7, u/Bhe[ZNh, r[tjkNh-781 003 (\'B-2665090)

gqekFB ftGkrgqekFB ftGkrgqekFB ftGkrgqekFB ftGkrgqekFB ftGkr;{uBk ns/ gq;koD wzsokbk;{uBk ns/ gq;koD wzsokbk;{uBk ns/ gq;koD wzsokbk;{uBk ns/ gq;koD wzsokbk;{uBk ns/ gq;koD wzsokbk;{uBk GtB, ;hHihHUH ezgb?e;,;{uBk GtB, ;hHihHUH ezgb?e;,;{uBk GtB, ;hHihHUH ezgb?e;,;{uBk GtB, ;hHihHUH ezgb?e;,;{uBk GtB, ;hHihHUH ezgb?e;,b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003b'Xh o'v, BthI fdZbh-110003

46 :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, :'iBk, \otoh, 2017


Recommended