DIssERTATIONIsDE

PROBATIONE,JUREJURANDO

RELIGIOsEsANCIENDA,

PART1C. I.

QuamConsensu Ampl. sEN. Phil.

Publice examinandam sistuntsALOMON

KREANDER, 1jsurispr. civ. cum illa comercio arttiore junttarumscieiti

tiarum Adjunct. e. ord. in Regis Regnique Dicasier,Aloens. vicar. Notar.

ET

JONAs CA JANUs,Ostrobotnienses.

In Auditorio Minori Die XXI, Junii MDCCLXXIX.Horis ante meridiem consvetis,

A B 0 JEImpressa apudl Viduam Reg. Acad. Typ. J. C. Frenckell,

s:;e R:ie M:tissUMMAE FIDEI VIR ,

supremi Regis Regnique Dicasterii AboenstsPRAEsEs, Reg. Ord. de stella Polari COM-

MENDATOR, nec non EQUEs de Reg. -

Ord. Ensis.ILLUsTRIssIME atque GENEROsIssIME

D:ne A5CGABRIELLEIJONHUVUD,

Generose et Nobilissime PRO- PRAEsEsD:ne JOH. IGNATIUs,

NEC NON

Nobilissimi, Amplissimi et Consultissimi D:ni, Regis Re-enique Dicast. CONsILIARII atque AssEssOREs,

MiECENATEs MAXIMI!

J\Jodosi Juris principia & naturam pernoscere: obscurosX T ejus maandros probo lustrare ingenio: justitia ae-quitatis san&e librare pondera: de rebus , qua hominibusdsavissimasunt, fortunis } honore , vita } jussemper dicere ,

sine savore, sine odio, sine spe ulla, metuve privato, omnibusunum aequabile: innocentia praebere sulcrum &suas cri-minibus pornae-, atque cum Agricola 'Taciti, omnia Jcire,non omnia exsequi: parvis peccatis veniam , magnis jeveri-tjitem commodare: nec pcena semper sed poenitentia contentusesso; suprema prosecto, si quid intelligo, in homine laus ex-istimari debet, post celebrem illam, nec totam forte sabido-sam, ut dixit non nemo, Astraa sugam, paucisimis omniavo concessa, atque venerabundam omnium honorum admira-tionem (s majores humanis titulos meritura. Quid multa?DEOrum nomine, ab ipso DEO 0. M. usurpantur, qui Di-vinis his gaudent ingenii animi virtutibus. Quo itaqneverborum honore ego Vos Generosissime, Nobilissimi &

Consiiltissimi Themidos Formicae Praesules compellem, inquibus hac omnia fulgide exsplendent decora, quique, sund-ae alma Themis mea sibi despondebat shtdia, jacentem meiingenii mcaque fortuna tenuitatem Vestra erexi[iis gratia,meque, ex Minerva caslris si non transsugam, infelicemtamen tam imperiosa Diva cultorem Vesiro excepi(lis si-mi, quo diu multumque sotus, prasentem ingenioli frudum,splendidi[sinis Vestris dicare nominibus gesiio. Digneminiillum illiusque auctorem exoptati(sinio Vesiro beare savore,£s , mea, si quando nubila erunt, /'erenando sata, facite quodsecisiis, ut uno premente Deo serat Deus alter opem!

Generosissimi et Illustrissimi DqmtniBARONIs, PRAEsIDIs et COMMENDATORIs

ACRegis Regnique DICAsTERII

Cliens devotijssimussalomon Kreander,

R:iE M:tisMAGNAE FIDEI VIRO ,

ET

Regiae Expeditionis rerum exterarum sE-GR E I ARIO PRIMARIO, NEC non Reg.

Ordin. CAMERARIO,NOBILIssIMO DOMINO,

CAROLO FRIDERICOFREDENHEIM.

\umma suerunt prope innumeraquibus me, Nobilissi-kJ me Domine, 'exornasti benesicia. Quam diu MusarnmAhoensium usibus honori Te tnservire , Tuum juit Ea-rum que gaudium, nullam facile prestermisisti opportunitatem,meum erigendi animum, meamque sussulciendi fortunam,quacum considi anti, vincere o vinci , Te Auspice, dulcepariter mihi suit ss decorum. Deinde Tu Vir Nobilissi-me, in majus majusque quotidie evedlus sastigium hono-rum, inece tamen in Te.pietatis simplicitatem nunquam esdedignatus. Cujus r csi gratiarum ame Tibi persolvehda-rum, ut aliquod ex siaret monimentum, opellam hanc, TuoNomini dicatam, ex Ejus splendore silum jujji decus mutua-ri. Quod si eam benigne exceperis , meam Tibi commen-daveris salutern, nunquam mea deplorata jacebunt vota.

NOBILIssIMI NOMINIs TUI

Cultor humillimussalomon Kkjeandee.

§.t

Quod in Theatro ,Poetis usu venire nonnnnqnam

solet, ut, si dignus vindice nodus inciderit, adDEUM ex machina, confugiant ludibundi, idem nonplane dilliraili ausu, sed religiosore multum affectu,in Foro saepe solemne est Judicibus.

scilicet, cum versipellis maleseriatorum ingeniitanta est vafricies, ut veritatem aut proculcantes autnubibus involventes, omnes omnis generis fraudesvariis machinentur artibus, atque si acrem Judicemvestigia fixa indagare respexerint, in varias elabendirimas, speratse impunitatis affla, enixe studeant irre-pere; cumque aliae veritatis eruendas rationes, vanaenil jam prosiciunt: nullum reliquum est, nec excogi-tari facile potest esficacius veritatis protrahendae aclitis expediendas remedium, quam ut vel tergiversan-tes ipsi, vel qui rei litigatae ponuntur esse considi, adDEI ter Optimi Maximi, qui veritatis est & justitiaestator Vindexque sanctissimus, iram & sulmina, insua capita, ni quod dicunt verum sit, arcessenda co-gantur.

sic nascuntur Juramenta: quorum est, ut per sepatet, & experientia confirmat, summa in judiciis u-

6

tilitas, tam adi reos ex latebris sinis protrahendos,quam ad intimos litigantium, sicubi necessium fuerit,mentis recelsios Judici aperiendos. Nam si qui siatissibi contra hominum consiciendam siepti essie & munitividentur, supremi tamen Numinis horrent: sialtimvindictam Ejus', nisi, (quod de nullo temere dicere,nec de multis credere, sas esi,} omnem cum rationereligionem infelices ejuraverint, pertimesiunt,' quosit siope, ut cum damno siuo, etiamsi praesientillimo,veritatem inviti consiteantur (a).

Quod vero hac ratione Nomen Nuraenqite Di-vinum humanis interponere litibus, concesium nobissit, ut siummum, quod vitae humante deserri de caelounquam potuit, siusipici benesicium debet, quo, velex ignorantia imprudenter uti, vel consilio, abuti im-pudenter, piaculum prosecto esi, quod hinc vix ex-cusari, istinc autem sere nullo procurari poterit lu-stramine. (bj Proinde, quam caute quamve circum*-specte, in re tam sacra, cum judices, tum judicandos,versari in soro oporteat, concludere pronum esiL

sed & alia in promtu esi: caussia maxima, eaqnecivilis, ob quam jurisjurandi religio habenda esi: sim-ctissima; haec vero in ipsa posita esi: securitate publi-ca, de qua, quam primum jurisjurandi sides apudvulgum occidit, & frontem extollunt dira perjuria,actum brevi ell & conclamatum. Finge seculum, &

utlnam singendum essiet! quo, qui jurisjurandi vimsusque deque habeant, rari essie desieruntr pone simuijudices, qui Legis brachio, dira hsecce capita a soro

7

ve] divellere non didicerint, vel testimonia eorum.ju-sta lance expendere neseiant; quid tum obstat, quominus optimus quisque Civis, tristis evadat victima,quam Leges justissimae, sed perjuriis obsu(catte & de-ceptae, poenis immolent, qute non aliorum quam perduellium esse deberent aut latronum. Licebit tumvidere, quem & stoicus quisque (cj) illacrymabit,sOCRATEM, Anyti & Meliti perjuriis, conjectumin vincula, damnatum capitis, obrutum morte.

{a) CICERO de Divinatione. L. II, C. 4.(Z>) Hinc negandum non est, summum Numen, et-

jam hac in vita, eos, qui nomini Ejus perjuriis illudunt,poenis saepe assicere gravissimis. Quae vero harum ex-empla ex sPERLINGII libro cui titulus: Moses detonans,

ex V. sTURMII promtuario exemplorum , C. sTOCKIIHomilctisches Lexicon & ex ipsis libris MACC HAB O-

RUM asseruntur crudelissima, nimis exercent credulita-tem Lectorum. Quod si enim perjurus quidam ipse,aut dulcissima ejus conjux apoplexia moriatur, vel per-jurantis innupta silia aut neptis zonam virgineam habu-erit ruptam, minus veras effectibus adjungere censendisunt caussas, qui, praeeuntibus hisce Auctoribus, calami-tates illas, ex perjurio, tanquam sonte suo essiuxissie ar-bitrantur. Tales singere perjurio poenas supervacaneumest, nam si aliae desicerent, sufficit,animum perjurii con-sictum, tormentis intnnsecus contundi crudelisllmis, &

ab hisce quasi domeflicis suriis die lacerari nocteque.Fuge hoc Conseientice judicium (bene ait Theologorumdecus J. GERHARUUs in meditat. suis sacris } in quo i-devt snnul csl reus ,

actor tejiis , judex, tortor, care er, sla-gellum , exsecutor „ carnisex.

8

(c) Uti coupnlle puni, csl un exempte pour Ia catutiUe:vn innocent condamae csl /’ nssaire de tous les honetes gens.De la BRUIjtERE Characteres Tom. 2,

§. H.

sequitur hinc, ut juris jurandi sides & custodia,non modo res sit sanctissima, sed & securkatis publi-cae destina firmisiima, qua fracta, corruat tota civi-tatis compages necessie elL Fortissiima haec, qua infelicitatem publicam instuunt juramenta, vis, essi, quaeeadem apud quasvis gentes, morum flore vel paruminclytas, reddidit sucratissima.

Antiquissimi Judaei, degeneratae, quae adhuc su-per lies manet, suse proli plane dillimiles, juramentareligiosissime coluerunt, quamvis perjurio nulla sere(a) in Legibus eorum indicta essiet poena civilis, A-pud JEgijptlos jurisjurandi sidem qui laedebat, morteplectebatur (b). Romani juramentis nil habuere san-ctius (c). Plures recensere nationes, ere non esV,quarum nonnullae tam scrupulose devotam juramen-tis tribuerunt religionem, ut per ipsura rupremumDLUM jurare exhorrescentes, per caelum. sidera,Reges & Heroas, caeterasque in vicinia MajestatisDivinae, quas autumarunt res personasque proximeesse collocatas, inviolabili jurejurando se obstrinxe-rint (d). Nec de Majoribus nossiris scribere juvat,quippe quos juramenta sanctius, quam nostro aevo,quo corrumpere &: corrumpi seculam vocatur, credi

9

unquam potest, observasie Annales reserunt. Cumvero in no sini tempora oculos dejicimus, & quodres esi sateri volumus, negari nequit, juramentorumreligionem, tam apud alias gentes (e), quam nosiram,iramensum quantum 1 esso prosanatam, ita ut summum& solutu dissicillimum in jura docentibus scientiis jamsit problema: remedia adinvenire & rationes , quibusjurisjurandi sides & 'cujsodta, apud nos, tam /aerata red-datur & inviolabilis , quamsiui/sie illam, apud nuper lau-datas gentes, accepimus; quod qui solveret, a toto ge-nere humano, humanitateque ipsa, summas iniretgratias.

Ad isias vero qui adA iret, sontes abusuum jura-mentorum, perjuriorumque caiislas primo aperire sa-tagat, quas non sidum magis magisque ingruenti li-bertinismi Theologici rabiei, & morum in deterioraruentium corruptioni, verum etjam sam judicum ju-ramenta requirentium, quam partium quoque juran-tium, hinc ignorantiae & impietati, istinc oscitantise,illinc praecipitantiae, inesTe maxime reperiet, Quorummalorum nonnullis, vellemus sane, si fieri jiosset, prae-senti dissertadone mederi, in qua rectam jurisjurandi,probationis caussia, tam dandi qxTam recipiendi ratio-nem, e:: morum juriumque disciplinrs eruere animuse st. Temporis vero angustia, adaeque nobis quae seobjiciunt .limitationes , efficiunt, ut brevem hac occa-sione & sere strigosum paginam verendis Tuis B. L.subjiciamus oculis: alio tamen tempore, si per satanostra & licet & libet, susius atque solidius materiam

10

cootinuaturi, qua'[san£Horem pliilosophia moralis ju-risque prudentia civilis habent plane nullam.

[a) Levit. VI: 5, 6, 7, nisi huc reseras unicum il-lum casum, quo si adulterii rea uxor, perjurio semet abaccusatione liberare ausa fuerit, mirum J hydrope ovaiiiplectebatur; Videsis Numer, V; 11 - - 31. & J, D. MIrCHAELIs Mosaisches Rccht Tom. 5.

(h) BURLAMAQUI principe du droit de la Naturedes gens Tom. 4. chap. VI. Quin Leges quoque sve-

tbicae; poenam mortis, pejerantibus indicant, nemo ne-gabit ad sinem usque legens I. §. LX. Cap. M. B. & ig §.XVII. Cap. R. B. Poena perjurii ordinaria hodie quae sit,yidesis cit. ig. & 19, §. XVII. Cap. R. B. quantumvero multae perjuris impolitum antiquiori tempore sue-rit, docet inprimis WE.sTG, L. THING, B. C. 9. §, 11.

(r) CICERO de Ossiciis lib. III Cap, XXXI. Nullumait, vinculum ad adstringendam sidem jurejurando Majoresarctius ejsie voluerunt. Id indicant lege s in duodecim tahii»

lis: indicant J'aeratce: indicant soedera , quibus et jam cumtosie devincitur sides ; indicant notiones animadversionesqueCensorim , qui nulla de re diligentius , quam de jurejurandajudicabant. Bene igitur IJlustrissimus Gallorum IC;tus

cum 'de vi juramentorum apud gen-tes calamitatibus addictas, led virtutis simul studiosascommentatur, adjicit; Rotae etoit un vaijscau ,

terni pardeux aneres dans la tempete , la religion les mccurs,Vid. cit. Auct. lib. VII, Cap, XIII. de i’ esprit des loix.

(d) Vid, H. GROT1I libr. de jure belli ac paciss. PUFFENDORFFss jus naturae & gentium in capitibusde juramento, nec non Evcychpedic ou Dicsionaire rauso?m des [deae es , des arts o* des metiers in art. serment,

11

(?) Lubet hic appendere narrantiunculam Petri HAYLE,qui dicit se vei centies audiruse ; qu il y a en France v-ne Province ,

oti /es Gentils-bontmes s' entre - eerivent: j/evotis prie de me preter vos temoins ponr quelques jotirs ,

ou on trouve des gens, qui repandent, quand on leur de-viande: de quel metier etez vous ? Monjieur, jeJtiis temointn votre service. Vid. Dictionaire Histor, & critique Ar-ticl, Cappadoce not, D.

i in.juramentum , seu quod latinius dicitur jusjuran-

dum (a) r ita definiri solet, ut dicatur cssie religiosnDEI tanquam testis & vindicis invocatio, in eorum,qum dicuntur, sidem, adposita (b). solent hic Phi-losophiae Morum Doctore's Varias movere qufestio-nes., e. c. an tantam habere velit rerum humanarumprocurationem DEUs, ut litibus nosiris, testis instar& vindicis si citetur, peculiari modo non dedigneturadessie, jurantium recepturus provocationes, seu quodeandem sere vim/habet, an licita sint juramenta, u-susque eorum tantus, ut novam veri dicendi pariantnecessitatem, seu ut loqui solemus, obligationem: Anmetu, dolo, vi, extorta servari recte possint, quasquehabeant vires, si vel per salsos DEOs exhibeantur,vel super praestanda re quapiam illicita, vel omitten-do aliquo, quod legibus humanis ant Divinis praeci-pitur, officio; quas, in quovis Morum Philosophiaecompendio (c), egregie plerumque sollitas consectas-que quaestiones, si opellae nostrae insereremus de no-vo protractatas, dispntaremus, quae ad molem ejus,non quae ad rhombum sacere videantur.

12

Nec e re nostra ducimus, alias hujus loci quse-stiones, siubtiles illas quidem sed absurdas plerum-que, ineptas, &; in soro nostro omni destitutas usu,quarum esit in Corpore Juris Civilis & Canonici Ro-mani nuraerosa cohors, examinare; quarum tamennonnullas infra, data occasione, verbo tangemus: necenim in yestibulo opellae, opinionum monstris Lecto-rem .deterrere consio Itum nobis est.

(j) -solet & alia horum vocabulorum, quibus nos,unacum aliis, qui anxiam tersillimae Latinitatis curamprae se non serunt, proraiscue utimur, institui disseren-tia, quae apud antiquiores obtinuit, recentiori aevo ob-ibleta. illi vero interpretati siunt, juramentum adhiberijtn rebus non controversis, quaeque minoris essent pretii,quam ut in jus venire poffent, jusjurandum vero tn ma-xime controversis rebus interponi; vide -ssiT-sERUM dejuramentis iib, I. cap. i.

(h) P.atet hinc juramentis male ad numerari exsecra-tioneg, per malum genium fieri solitas, de quibus nostrumnon est jn bae opella commentari. Absque omni etjamcommentatione valde patet, nihil his excogitari polle stul-tius, nihilque a rationis 5c orationis dignitate magis ab-horrens; qui enim, malum, ille citabitur veritatis testis,quem mendacii credimusesle patronum? Illene veritatise-rit scator & Vindex, cujus vires contemnere aut declinare,yel sidentiam sallere Te posle jure credit quisque simus.

(c ) Nec enim in compendiis, nedum multis systema-sal'heolog:a, cujus scientia comulatissima alioquin est rerumsiacranjrss.complexio, locum vrere sanctissimum de jure-jurando tractari videmus; quod Co magis mirari con-tigit, eum iaudatissima haec sidentia multos amplexa sit

13

§. IV.

Juramenta communiter spectata duplicis sunt ge-neris, aut promesserta , aut ossertoria , seu ut alii haecvocabula cudunt, promisswa & assertiva. Illis, nosquaedam in posterum acturos esse aut omissuros, pol-licemur, his, quae acta sint aut omissa, prositemur,illis, voto & stipulatio!!! ac pactis soedenbusque,his, consessioni & factis, sidem procuramus & robur.Illa de futuris confirmant, htec de praeteritis. Illaspondent, haec probant. Illis omnia adseribuntur ju-ramenta, quae & civibus, a Principe, imperii habe-nas capesiente, & Principi, a civibus, aut homagiapraestantibus vel munia aut honores obeuntibus, ex-hiberi solent. Cumque regiminis formae non unkissint generis, muneraque in quavis civitate longeplurima sint &; diversissima, efficitur, ut plurimae et-jam ac diversissimas sint jurisjurandi promissivi formae,de quibus hic non est disputandi locus.

luramenta ossertoria , quorum praecipua nostraesunt interpretationis, non minus sunt multiplicia.Ut enim 'nihil loquar de juramentis, nosiris legibusignotis, quae tamen, qui luris Consultus merito usur-petur, non nescit: perhorrescmticc , affectionis, expensa-rum, minorationis , caet, quorumque mentio lit in scrip-txs JCstorum Romanorum quae de jurejurando ex

articulos, ad ejus sorum parum pertinentes, g. de ma-trimonio, de magistratu civili, caect

14

instituto exarata sunt, (a) largus est in svetbicis legi-bus juramentorum numerus, quorum nonnulla.ut e.g. lltulos-edh , sorsals edh , gddsiu edh , satis edh , up~rdttar edh, asuara edh , jamnis edh , laggjetrdsmannaedh , hodie in soro svecano non audiuntur; alia ve-ro quotidie obtinent, quorumque tam usus quam abu-sus sorensis tum in sequentibus docebitur, cum de ju-rejurando antea, ut par est, philolbphati suimus, ut e,g. vrango-ed juramentum calumniae (quod non nulliad promilsiva minus recte ut nobis videtur, reserunt},varjemals ed , juramentum purgatorium, vitnes ed ,

juramentum testium, sijlkads ed , jurament: supple-torium, sattigdoms ed jur; paupertatis, & quae infrademonstrabuntur reliqua.

{a) Talla sunt I, C. D1THMART, T. B. HAKsHNIs,s. FREL1F.NH, I. C. NAEVII, I. C. sTRYKII & I. sETsE-RI, aliorumque, quos videre est in B. G. sTRUVlIBibliotheca juris selecta, ed. j;ta pag. 191-194. In Ju-risprudentia svecana plena materiae de jurejurando de-sideratur tractatio, nec enim ita vocari postunt pau-cistimae, quas hac de re continent scripta NEHRMAN-N1 animadversiones.

(£) Horum nomina latine translata, cum a Roma-nis auribus nimis abludant, omisimus, si nos enim cumceleberrimo sTiERNHOOKIO, e, c. antiquiorum illudgjodzlu edb juramentum impingvatorium appellaremus, amultis non intelligeremur. Qui vero indolem & natu-ram dictorum jusjurandi modorum nosle avet, adeat J.LOCCENIUM in Lexie: luris sveogotbici , WEREL1UM inJud, Nob. 1HBLE in Ciosur ; & unum omnium cit;

15

§. V.

Prius vero quam speciale quoddam jurisju-randi genus imus pertractatum, praecipua, quae dequavis religiose jurandi ratione dicenda nobis simt,argumentorum puncta, collecta breviter & tractata,juvabit praemittere, ut quae generalia sunt, in /ped-alibus saepe repetendo, molestiam nobismet iplis &

B. L. creare ne cogamur.Primo sumere nobis licet, jusjurandum per ali-

am institui recte non polle Naturam, quam quae autre ipsa sit, aut jurans credat omniseiam esse, omni-potentem ac justissimam, suumque superiorem sct),quod a sine juramentorum tam clare patet, quamquod clarissime ('b ). Horum itaque nec nomen tue-ri recte polle, nec vim nec naturam neque usumprodere censendae sunt asieverationes exeerationes-

sTjERNHOOKlUM in lib, de jure sveorum & Gotho-rum vetuflo. Cap. IX.

(<?) Cogitur hinc, impropriam esse locutionem, quain sacris Pandectis Deus saepe ipse insertur jurans. Cumenim Deo nemo est Teporior, nec absque horribilissimojaesae Ejus Majestatis crimine, salsi quid Divinis aslertio-nibus inesse, saspic.iri ullus potest, non aliter quamIsUTmiraloos dici de Deo juramentum liquet.

(h)\ Vides tamen multos & in his Hinr. COCCEI-IUM in laudando & laudaro opere quod inscripsit; Gro,tius i//;finitus tora. I. lib. II. cap. XI. acriter desendere,aileverationes, quae per res quasvis creatas institui so-

16

que,' per res, eharissimas quidem nobis, & quas ma-ximopere sed non religiose coluntur (?), fieri solitae,quarum varia sunt exempla. sic aegyptii per no-men Fharaonum jurabant (d): Graeci per Alexan-drum sej: Romani per nomen geniumque Imperato-rum (s) unde haec HORATII ad Augustum;jurandasque tuum per nomen ponimus aras,& CLAUDIANI de Honorio:

Juratur Honorius absens,

lent, {aeramenti vim habere & licita ac veri nominisjuramenta esse; quod eo ablordius dicitur, quo conslasmagis praeter omnipotentem & omnia scientem Deum,non esle, qui secreta animi experiri, & periurio poe»nas instigere & velit et sciat & possir. Praeterea parsesl ejus, qui Deo debetur, cultus, ut juraturi, per no-men Ejus juremus, quod & ipse suis litteris DcuteronVI. 13 Psalm, XV. 4. mandavit; unde consicitur, ut jusbocae Majestaticum Divinitatis, injussiu Dei, in aliamquamcunque personam aut rem transferentes, piaculummereantur tanto scelestius, quanto expressius in Matb,V. 34; 35. juramentis per Coelum, Terram, Hierosoly-mas &c, datis aut receptis, nobis interdicit.

(c) Consentit ULPIANUs cujus haec in DlG: verb 3sunt: Qui per salutem suam jurat, licet per Deum jurarevideatur , respe&u enim Divini Numinis ita jurat: atta-men si non ita jpecialiter jusjurandum ei delatum csi }jurasse non videtur; vs ideo ex integro solemniter juran-dum est. L. XXXIII. ssi de jur. jur,

(d) Gen. XLI1. 15. 1 6.{e) CURTIUs R. VI. II,

L (/} sVETONIUs & TACITUs, cael;

17

huic jurandi formae tantam tribuentes sanctita-tem, ut qui ea pejeraret, non sidum sustis castiga-retur, sed & laesae Majestatis reus essiet s>). /\

moneos , memoriae prodit HERODOTUs, (/) permanes jurassie virorum optimorum, sepulcra eorumsimul tangendo; quorum nostro sevo aemulantur'su-perstitionem Romano-Catholici, qui non tam Deumipsum & sidum, quam sanctos etjarn suae ecclesiaecanonizatos, quorum reliquias manibus juxta con-trectant, jurando invocant; iniquissima sane Numencolendi ratione, quali mitissimus pariter ac justissimustotius mundi Monarcha, Regulorum terras laboraretsuperba imbecillitate, ad quorum jusiitiam gratiam-que, nullus, nisi per amicos eorum, aditus patere solet.

§. VI.

Personamm , quas jurisjurandi se religione ob-stringere recte valeant, mentionem facturi, in genererequirimus, ut non sidum eos attigerint annos, quiusum rationis, ut ajunt reslexum, secum solent serre,

(g) L II. C. de Rei. Cred. L. II. C. nd leg. hlMaj. 1. XIII. ssi de jurej. Exemplum resert TACITUsin Ann. lib, I. cap. 73. Equitis Rom: RUBRII, cui cri-mini dabatur, violatum perjurio nomen AUGUsTI;quod ubi TIBERIO notuit, Icripsit Consulibus; jusjurandttm Rubrii perinde cestimandum, quam si Jovem seselli s*

set: Deorum injurias Diis curae,ij) L. IV. 1, 33,

18

verum etjam ut mentis revera compotes, jurisjuran-di naturam, vim & lanctitatem rite habeant sibi per-spectam , quo siat, ut perjurium vindicantis Numinisiram & (edant pertimelcere & velint. Quo vero ae-tatis anno, puberes ubique locorum siant homines, &

perspicientiae jurisjurandi sanctitati pares, una lege,& quae certum determinaret annorum numerum, de-sinire lus naturae non potest, quippe quod, nec litte-ris consignatum, nec Codicis cujusdam angustus in-clusiim & compictum, neque tam dierum, mendum& annorum calculos subducens, quam rem potius ip-sam & naturam ponderans, in quovis enjusvis rei ar-ticulo speciales leges continet; ex quibus generalis il-la conslatur, ut quo quisque anno maturitaten men-tis est affectus, eodem &: jurisjurandi capax rectecenseatur. Haec vero omnibus & ubivis non venitpost peractum aeque logum idemque temporis spati-um., in quo itaque definiendo jure variant leges na-tionum civiles, pro immensa, coeli ambientis, liberoseducandi rationis, caeterarumque maturitatem mentisnut accelerantium aut retardantium causarum,varie-tate, Certus tamen & unus ut in quavis regione de-terminaretur pubertatis annus, omnes sVasere ratio-nis, licet eo ipsb, qui elt omnium legum civilium,si cum Divina naturae lege comparentur, inevitabi-lis desectus, accidere comv'uries pcsTit, ut quem lexcivilis, ex annorum calculo X corporis statura , pu-berem sisi juris atque majorennem esse, numerat,lex naturae non esse, judicet. Apud ludeos qui XIII.

19

annos impleverat puer pacta inire poterat, puellaquae XII. (a)

In lure Romano Imperator IUsT1NIANUs pu-bertatis accesium apud masculos in anno XiV. apudsemellas vero in anno XII, expletis, constituit (//).lure noslro utriusque Textis homines, cum annum ex-pleverunt XV. puberes judicantur, & ad exhibendajuramenta, satis adulti. Qui ad pubertatis annos perve-nerunt, mente captis, jurare tamen minime licet, quodex eadem caussa de ebriis item valet, & ex eadem ju-risjurandi sanctitatem ponderandi, & negotii indolemexplicandi impotentia, de iis, qui correpti ejusmodimorbis snnt, qui vel cerebri vel memoriae vel linguaevim & nervos incidere perspiciuntur. Mutorum & si-ni ut suniorum testimonia non nili cum grano salis ad-hiberi poliunt, & juratis in antecessum eorum inter-pretibus.

Nullam in his momentis, quod a dfixum jurantis,secimus disserentiam, nam nullam facit, quod inter-pretamur, lus naturae, praejudicia nosira summopereimprobans, quibus irretiti eo usque in dimidiam gene-ris humani partem inj nitidae procellimus, ut ab om-nibus muniis & negotiis publicis adrainistrandis eamnon modo excluserimus, sed etjam jure exclusam esleopinemur. In codice Christophoriano, rarissimae sue-

(a) Vide COCCE11UM hoc ex Mosiset ejus conci-vium seriptis probantem I, c. 1. Ii.

{I) Pr Inssi Quih. mod. tut. sili. vid; etjam 1.GRAV INAM in Com. ad L, L. Xll, tab.

20s

F\int legis species, seu ut dici solent, casus, in sjuibus tessi-monia toeminarum non respuebantur (c). In Codice veroFridericiano, jusjurandum a soemina praeditum non mi-noris declaratur valoris, quam quod exhibent viri; qua dere conveniant necesle est omnes alii, quam qui sensum 8cmentem Legis non attingentes, verbis eius pertinaciter in-sident ut muscae vibici id).

(b) Ex Cap, XXXIII. Thingtn. B, L. L. & XXV--XXVIII. Rads.B. st!,. & aliis Legum antiquiorum locis concludi solet, soemina*jusjurandum praedare, tum non suilse illis eoncestura; polles dicere. Ma-jores nostros sidem scerajnini generis non esso, eredidisse, Hanc ta-men illis & amabiliori sexui dicam stribere subverenuir. De rebusad sphaeram muliebrem pertinentibus e, c. de puerperio, unius sami-nse perinde valebat, ut duorum virorum testimoniaj sr. C, IV. Evjs-da B, stL,

( d) Videmus WEsTDAHLIUM ut Utlydinng ssver sveriges Lag ,

declarantem C, XVI. §. I, A. B, & quod mirum esi, Nobilisl', NEHR-MANNUM EH8.ENsTK.ALE, in lib> de procejs. civ. p. 353. «V in sorelnsn,

dsuer Arsda B. p- ips, hxsitare, an tcstimonia Fcentjnarmu postint de Tc-slamentis valere, Equidem in sit, XVI. I. A. B, verba ita jacent; IVittnesaenile gode Mdn, quod etiam cx simi Ii caussa ad C. XX, ei Tit. traduci pos,set, ita ut nemo absque seriptura Tutor nuncupari a moriense quiret, nitiprxsentibus duobus Viris , ut tcstibus, quare etjam ICti hi virilia hicsommendans testimonia, ne scxus legitimo objiciatur impedimento. seclnugantur, C, XVII, §. io, R. B. clarisiitoits bae in re Lpgis iocusest, Pricte-rcat Man & mcidhr unum idemque est vocabulum, eo discriiainc, ut illudnon nili in casibus obliquis, hoc vero in casibus reclis usurpari videamus,Utnmtque proprie hqminent, sine disgrimine fixus in antiquiore lingva de-notat; unde quindismadiir in Lege Gothland; C, XIV. isoemiaam ap-pellari, <5c in hifloria R.AGNARI LODBROKsmum Lcpe vocari man, ac in/daucunal virgines nomine m?.n inprimis condecorari, luijusque appellatio-nis vesiigia in Anglicis vosibus von;an, vomen, mulier, mulieres, atquein Gerhumicoym.7'quisquam $c nienuind nemo, quadantequs rentansis-se , docent Nob. lHRE in glosT. p. post. p i2u & WEREL1Us in indice p.367. Antiqua htec vocis man uotestas adhuc in hodierno legis codice utiqueobtinet, quod dissiteri nequeunti Cti nostri, &, ut pauca es multis exem-pla proserant, tam ex CG. VI, 3. IX, g. I. B, quam ex eo patet, quod com-potita gistoman, skyldeman, mdlsman, cordemnr, reseriae man , communisesi’e,£?neris in Codice Legis hodiernx habeantur, quod si quis neseit, legate, 1. $. 2. G, B. CC. IV, $. I. XX. $.3. A. v. 1. B.&C. XV. §,3, B. B,