4^

DE POESEOS Ü T I L I T A T E ,

A T Q U E P R A E S T A N T I A

ORATIO, QUAM I N SOLEMNI

STUDIORUM S A L M A N T I C E N S I U M

RENOVATIONE HABUIT

lüRISPRUDENTIAE CIV.

DOCTOR p E T INSTITÜTIONUM

PIIÍLOSOPIIICARUM MAGISTER,

ANN. MDCCGXXXVII. • *w0gO64»w 111

SALMANTICAE: In Officina. loann, Vcilfegera, Typ. Univers,

U. 1 1. AJ

A í T Vi A T 8 Tí A H Í 3 D O T A

( i n )

Cogitanti mihi saepe numero. Doc­tores incliti, quid utile studiosae iu-ventuti, quid vestro subtiti iudicio dignum in hac solemni laborum nos-trorum renovatione essem dlcturus; quamvis praeclara multa veniebant in mentem, quibus alius dissertus quilibet orationera commode posset conficere; cum optarem simul nihil huc afferre nisi industria elaboratum, atque perfectum ingenio, haesitabam

(IV)

fingua, et nescio qao intercepta tí-more vox faucibus haerebat. Cuna autem me cogi ad dicendam vide-rem, ñeque aliter fas esse adimple-re munus ultro ¡n principio suscep-tum, optime facturara duxi, si illud tandera scriberem, vobis in presentí exponendum, ad quod natura pro-clivior essera.

Eritvestrumaliquisqulfortasse cre-diderit disserturum me de statu mi­sero nostrae Reipublicae, deque exter ma deraentia quae cives omnes cepit, quaque arreptialii in alios impetum furiosum faciunt; verum non hic est animus, carissimi auditores; ñeque meus vobis, huraanissimis viris, tara indignum facinus, tamque triste spec-taculum offerre permitteret dolor.

m Quapropter novum ,atqae ab hoc

diversissimum, lltterarumque huma-niorum proprium assumam argu-mentum: nam cum saepissime audi-verim perrnultos existere homines qui artem Pbeseos inane quiddam^ ac nugatorium existiment, atque ita dictitent ómnibus, intelligens probe quam sit hoc noxium, atque infestum licteris, quam Academiae nostrae, quam Patriae ipsi indecorum, quae semper tot viris floruit dilectis Apollini et Musis, statuo (in memoriam revo-catis quibusdam, quae olim de hoc studio feceram, adnotationibus) evin-cere exemplis claiissimis, quainpluri-misque rationibus ^Poesim non mi-^nus quara caeteras Artes, atque ííScientias, seu plus illis forsitam

m

«Rebus publlcis,, universaeque huma-ítnae societati profuisse.

Loquar vobis igitur de rebus ¡ucundissiinis, de versibus, atque Póe-tarum laudibus; et si illa, ut spero^ attenditis qua soletis benignitate J vox mea l quae in tam frequenti littera-tissimortim virorum concursu sona-Vit numquam, ad finem orationis pervenire poterit, atque propositum scopum dicendo attingere.

v 4 / i

(^uamvis in cognltionuni huma-narum historia, auditores ornaiissi-mi , quamvis in ipsis carminibus noa tanta invenirentur testimonia, quae beneficia Musarum ostenderent, Poe-tarumque praestantiam praedicarent, tatnen cura sciamus omnes cuiusli-bet aetatis populos, omnes ubique gentes, tara itmnanes, atqne barba-

(VIH)

iras, quamexcultas, atque perpolitas* ¡ta magna praemia Vatibus conces-sisse, ita magno obsequio, et amo-re eos fuisse prosecutas, ut quasi Deorum dono, atque muñere sibi commendatos esse arbitrarentur; fa-teamur necesse est á talibus viris máximas utilitates , et máxima com-moda Rebus-publicis, universoque ho-minum p;eneri fuisse adducta.

In Europa antiquiGermam, du-r i , atque indomabiles canebant ver-sibus arma. In Asia Sinensses, ma-gis quam caeteris artibus J arte Póé-seos excellere studebant; et Persis honori fuit numerum non parvum Póetarum hábere. ¿ Quid Afros di-cam , ita Musis. deditos , ut his ami­tos summis laudibus cumularent. ?

Q Rudes denique, atque Inculti Ame^ ricae populi duces suos rebus ges- tis claros, optimeque de se méritos numeris • et cantu tollebant ad sidera.

Vertite iam oculos ad Natio-nes , in quibus litterarum lumen ma-iori splendore affulxk, atque eas me-cum perlustrate. Audite inter Hae-breos Davidem Regem dulces rao-dulantem cantus, lyraque dicentem magna Domini mirabilia. Spiritus eius flagrans vividissimique colores quibus et suprema coeli, et terrae humiliora depingit, suspendunt men-tem, gratissimamque animo prae-bent delectationera Sermoni poético omnia tribuenda sunt. ¿Quis Psal-mos legens, et lob, et ex Prophetis fere omnes, talis sermonis et vin^

• m

et venerem non demirabítur ? ¿Et quid pro carminibus, quid pro P6^ seos studio dignius, ac raelius pote-rit proferri ? Placatur versibus su^ premi numinisira ; et hyoiai, et can-tica Divinkati placent: digne glo­ria eius, digne iustitia laudatur: mé­rito carminibus laudem tribuendatn ducimus.

AEgyptii, scientiarum inventores haud inmérito dicti, sicut in pleris-que nationes cunetas antecellebant, ka in pbeticis inventionibus, cultu-que Musarum illustrem fuerunt con-secuti famam. Fabulae ab bis reper-tae, optknae plenae frugis, fictioni-bus miris, phantasiaeque ludis alli-cientes ánimos, vera et genuina mo-jrum praeceptí^ docebant. Nihil maius

m putandum; mhil etiam habendum utilius quam ars, quae iocis rectos proponit mores, dulceque sic red* dit quod praedpit asperum, atque severum,

Graecia, cui ingenium, cui ore rotundo loqui concessit Apollo, cu-pida tantum laudis, artiuraque ho-nestarum parens , et magistra, flo-ruit adepta Vatibus decus, rnag-numque nomen 5 atque fama floren-tem adhuc conspicere iuvat: scrip-torum clarissimorum eopia stipata incedk, praeseferens alta gloriae suae monumenta, caeterasque gentes sa-pientiae illastrans fulgoribus.

Horneras insignis, de quo tan* tae inter Colophonios, Chios, Sala-minos, Smimeos,et alios extiterunt.

(XIÍ)

con tendones, vlr singulari ornatus gloria , invisus nulli , quia sicut Sol eplendet, cui nemo invidere potuit, vim artis eiusdem, atque praestan-tiam Poematis duobus pene diviriis-confirrnat.: Politicis, et legislatoribus ad regendos populos. Res-publicas-que tuendas, atque ornandas mori-bus eximia praebet documenta; Phi-í losophos, Historicosque artem scri-: bendi docet; ipsisque Poetis, et Ora-toribus [ostendit, quo ducat virtus, quo ferré possit et error, quid ad) sedandos, quid ad excitandos, cien- i dosque conferat afFectus.

Graecia, capta á Romanis , fe-ros cepit victores, Latioque, ágres-áintulit artes, atque scientias. Post bel!a púnica scimus iam otio QUH

(XITI)

rites quaerere quid utlle Sophocles scriberet, quid utile dicerent Schi-lus/et Thespis ; et quamvis principio non mnltum fuerunt progressi; at postea, ut canit Horatius « pueri# patresque severi fronde comas vihc-ti coenabant, atque dlctabant car­minan semperque Augustum Indi­cia de Virgilio, Varioque Pbetis, et concessa praemia decoraverunt, ae nobilitarunt.

Nunc, humanissimi auditores, quandoquidem tarn diligenter, at que tanta cum beneyolentia atten-: ditis, inspicere placet quae fuerit in cunctis fere nationibus Póéseos ori-go ; et accurate perpensis monumeiv : tis ómnibus, quae temporura iniu-r riam non subierunt , vix ullura aliud

principlum hule arti assignare pote-rimus, qnam idem quod Lyricorum latinorum princeps assignat. Agrico-lae prisci , contenti parvo J cum fi-dis coniugibus^ puerisque laborum sociis piabant porco Tellurem, pia-bant Silvanum lacte, et Genium, brevis aevi memorem, vino, floribus-que: versibus 3 et canta, velut sane* tae Religionis signis3 gratias divis propter beneficia tribuebant, atque iisdem ornabant hilares levaoienti dies. Quae cum ita sint, magrii no-minis Scriptores non dubitarunt di-cere Pbesina ex veneranda Religio-ne esse natam, atqae Pietate, tan-* taram virtutum filiara passim appella-re gaudent.

Ita ars nostra inventa, his hu-

(XY)

milibus exorsa primordiis, mukum aucta postea á Sapientibus fuit et per-polita. Ab aratorum manlbus acce-perunt Philosophi, atqae eam sum-mo cum fructu ad tradendum quid-quid scitu dignum, quidquid homi-nibus utile esset destinaverunt. Ma* nus fuit Vatum, atquesapiencia quon-datn homines in scx ietate coniunge-ve, iura conscribere recta, suadere matrimonia, Deorum cultum prae-cipere, praemiaqae exhibere, et poe-ñas post obitum futuras, prout rec-te vel prave vita esset unusquisqae fruitus.

Sic honor Poetis venit; et ea: propter Orpheus Sacer, Interpres-que superum est dictus; propter ea: cantu # ac cytara illum lenire rábidos

leones,, et tigres ab antlquis est creditura; atque credkum etiam de Amphione moveré saxa, illaque quo vellet ducere testudine.

Et re quldem vera, si genui-num huiusce hyperbolicae et alego-ricae fictionis interpretamur sensum, nihil prorsus in ea á veritate alie-num deprehendetur. Nam' certe ho-inines ¡mnianitate barbaros, atque inore, ut Ita dlcam, feraruna aspe-ram trahentes vitam ad societatem non bello i non v i , non armis; sed eloquentiae tantum pptestatp redi-gere, durltiemque eorura rationis na-: turalis suáslopibüs, cpnsiliisque emo-llire, ita mirum .videri ómnibus pu-tandurri est, ut tale opus prodigio simile existimetur.

Haec beneficia , quidem, quañ-í tacumque sunt, quae sane adeo sunt magna > ut alia maiora nequeant ex­cogitan , artificio Musarum , suavn tate/et dulcedine fuisse obtenía non est inficiandum.

Sed non in primorum Poetan ruin laudibus immoremur amplias; non in Orpheo celebrando, ñeque Amphione teramus tempus ; quin potius dicamus ipsum Póetae nomen,, Creatoris scilicet, inagnum quiddam ac pene divinum in se continere. Nam si vernm est, quod nemo du-bitat, cuiuslibet scientiae vel artis utilitateni ex eo quod vult sibi, mo-doque; per quena ad illud tendit^ at-que materia in qua versatur esse censendam; -cum haec in Pbesi om^

3 •-

(XVIII)

nia sint sumraa, atque eximia, ideo in elus perfectione efferenda ómni­bus absoluta numeris mirum non est nos tantopere oblectari.

Est inspirado naturae Poesis; et Vates mentís viribus excitatus, spi-rituque quodarn quasi divino affla-tus magnum quid sonat ubique. A Musarum voce sécula pendent, at­que gloria, ac fama non moritura viri laude digni donantur. Poesis, amplectens quidquid existit, et am-plius, mundi creati transit términos, perqué possibilia vagatur libera ima-ginatione et soluta; ibi novam Pa-triam, novas regiones invenit, quas beatas felicibus auris exhibet^ inco-lisque fortunatis. Poesis, dum loqui-tur, iucundutn melos insdllat auri-

(XIX)

bus , et ¿juodcumque dicit figuris gratis animumque rapientibus ima-ginibus apparet expressum; "vitam et sermonem tribuens carentibus ani­ma^ exornat omnia, reddkque pul-chriora, Aer est lupiter tonitru tem-pestates ciens, et fulmina iactans, pos­tea ad nos descendens fecunda plu-1 via. Sapientia est Minerva 3 Diva ve^ neranda; pulchritudo alma Venus3 comité Cupidine^ et Risu; Venti Eo-lus, et maria Neptunus, Non est io-cosa vocis imago vanus sonus errans; sed Eco, venusta Nympha, quae amaris conqueritur fletibus, crude-lemque vocat Narcisum, Ita super ornnia ars nostraí exercet imperiura, et reficlt ánimos, raentesque, sensus-que delectat.

Istaaa tíelmarioném ^ h u t ó a n i ^ mi audit¿íes , .et litteratissimi, q^aíi^* vis ea ex hoc studio peteretnr f¿§¡ h , honestissimam tamen ac libera-' lissimam iudicare deberetis;1 imo > tit» vestra est prüdeatia , non dubito itá iudicaturos; cum vero, non solani hunc tantam fructum decerpere li-^ eeat ,i sed uberior alius, atque ma-ióris moinenti ex Poesi percipiatur revera j nescio certe qaibuss verbis, qnae satis'sint/ hüius 'artis stüdium-sit extollendum, ñeque qao modo1 sicut oportet commendandum. ! •

Non ignoro quidern'. Doctores: gravissimi, multos extitisse scriptores^ qüi in deliciis habuerunt yersus effu-: tire rerum inopes ^ nugas taritum> canoras; quibus nihil aliud sibi pro-

(XXI);

ponebarit, quam lectorum, áuscukato-rumve ánimos dulcedine cantas re-5 laxare, nientesqdé alíis fessas' uemni tüs reficere.JEtiátiá illudadíuingjo, noii paucos faisse qui obliri officiorutH!

quae Deo, quae Patriae, quae si-bi metipsis debebant:, bellum ¡ proh dolor! sanctis iudixerunt moribus, ca-nentes metris pravas cupiditates, ob­sequio , et laudlbus lascivam ¡ ac tur-pem Veherem colentes, quorum no-xia, infensaque lectio, invisa bonis, ab ómnibus est improbanda. - Sed primos, licet non omnino

reiicierídos pútem , tamen, cuín di-dicerim iam diu, dum tener €ssem> áb óptimo ex Latinis Fabularum scriptore, 9t gloriara/esse stoltam nísí utile m quod facimus" parvi illos.

(XXII)

fieri á vobis vellem; Secundes aú- tem abofiáinandos recta ratio Helico-ne excludit; Apolloque Pater, et almae Piérides, pnritatis^ atque vir-tutis amantes y de arduo vértice mon-tis Sacri deturbant 9 illos pestera dicunt, atque nomen Vatum negant venerabile.

Yeluti doctus, atque solers Me­dicas potum miscet amarum in pa­tera, cums pars postrema tangen-da labris sit sparsa melle, ut pue-rulus mala aftectus valetudine minus moleste bibat, dulcedine captus, quod illi sit postea futurumsalut'r, sic quo-que vates delectatipnem praebet ut improviso becupet ánimos, in eos dominetur et huc, vel illue prout vo-luerit ferens, semper recta monear.

( x x n i )

semper vlrtutls amorem instlllet, at-que horrorem virii.

Scientiae ceterae, quamvis su­blimes , et optimae, non tantam at-tulissent homlnlbus utilitatem, nisi Musae illarnrn favissent conatibus. Scitnus enira omnes post primi Pa-rentis lapsum, Ínter alia plarima, quae illiistrem nostram deturparunt natu-ram, densissimas igaorantiae tene-bras ita genus bumanum ocupavisse, nt illud oppresum, et caeca sepul-tatn maneret nocte, donec excusso turpissimae inscitiae somno non sine divina ope, arriumque, et scientia-ratn auxilio, aliquid veritatis perci-pere anima iara coepit, coepitque depellere errores, Tum res divinas docuit Theologia ; naturales Physi-

(XXIT)

ea; .Etílica, morales atque apolíticas; Poesis tamen ¡ater; omnes feliciori exitu mentas. lustrabat hominum; nám veluti qui e joeo tenebroso pro-dit in plenam Solis luceni non po-test tantum splendorem sostinere ocu^ lis; ita ingenia caligine laborantia multa, scientiarum non suficiebant perspicuae qlaritati; et aptius Mu^ sae, modo, luceque meliori expo- íiebant omnia exornata imaginibo^ sensibllibus \ quas facile comprendere singuli poterant. • Hoc in principio fuit; sed pos-* tea ¿qnid non traditum invenitur carmipibus ? Scientiae ipsae etiam seyeriores non dedignatae sunt Pbe-tnata ;> versibus .enim non solum fi^ gu^at íVates os teaerum^ ,balbumque5

(XXV) ^

ut creditum est, pueri; sed pectus etiam illias amicis format consiliis; refert recte facta, instruit orientia témpora exemplis notis ¿ solatur ino~ pem^ solatur aerumnosura, et aegrum.

Praeter hanc; de qua usque adhuc sumus locuti, Poeseos utilita-tem i alia est uniuscuiusque Poema-tis propria, quae, cum- statim in ocu-los incurrat, nemo sanus erit, qui eam detrahere audeat. Epicum docet Prin­cipes arteni pacis, et iustitiae servan-dae, atque belli gerendi quoque prout tempus , necessitasque pbstu-lat 51 illos ex ignobili , et sine nomi­ne excitaos otio ad res clare geren-

tot victorias, ét triumphos ab hosti-bi>s obtinuisse dicitur, quia gloriae

4

(XXVI)

eupidkate flagrans exempla magna yolebat imitan^ quae legens assidue Iliadefii, atque Odysseam intuebatur; notum enim est haec carmina sem-per secum portasse, invidentem etiam in suprema potestate, et in suis iio-noribas maximis, Aquilei fortunara, qui Horaerum suae yirtutis praeco-nem invenerit.

lidem Prineipes uberrjmnm doc-trinae fructum ex tragoediis qiioque arripere queant; in iis enim et ira compescitur, et ambitio, pravique om-nes pectoris Ímpetus* Sublimes Reges ex Imperiis summis delapsi ad pos-treman mise ría n i , rerumque omni-um paupertatem, documenta exilia bent inconstantis humanae forru-nae, temporisque vicisitudinum. For-

titudo discltur ita3 quae quietam re-bus in arduis servat mentem 9 quae-que solatium semper hominibus of-? fert. i

lisdem Pbematis aulicorum per-? versi mores , fajaciaeque ostendun? tur, quas cognoscere multum expe-r diré Principibus nemo est qui npa videat ¡Quantum comoediae populo! quantum ómnibus Lyricorum versus poterunt prodesse ! sed ¡n re tam cla­ra tacere potius, quam amplius lo-qui tempestivum censeo.

Instructus etiam Poeta ómnibus fere artibus, atque disciplinis , nulla enim sit oportet quam non ingenio suo libaverit, oratori suppeditat mul­ta, quibus dicendi facultatem perfi-cere, atque exornare valeat. A Vati-

bus mutuántur qui 'eloquántláeTdaá^ operara perspicüás imagines, cdop¡es-« q ie cproprios qüibus exprimere afFeq-tus necesse est; ut valide audtea-tíüríí dordá tangántün Á nullls etiam ni$i k Poetis iucundum melos, ec qüidquid grate sonorum existit po-test usurpari. Facilíiiium esset in mé­dium proferre raysticos nostros, ar­que sacros oratores, qui iisdem fe-' re Virgilü, Horatiique verbfe digue; de Sacrosantis Mysteríis almaeiRe^: ligionis fuenint locuti*y' - h p & En aliár noíi parva qoideni hu-ius studii uplitas. ¿ Quis euim du--tótat viros sümraos, átque littferaíis^ mos attulisse ad communera cáete--rorum fructum praestantissima scrip-ía plurima, qaae certe nonata per^

íecta, atque lepide perpolita üicem umquam vldfesent publicara , nisi illa-fum auctores aqxilio Poeseos fuis-sent adíati. ? ¡ Propter haec tátn praeclara in Rem-publicam Póetarum merita j eos pene adoravk antiquitas; honoíibus, et dignitatibus decora ver ant Princi­pes, ac suo aniore, atque hospitio dignos existimaverunt. Nostrae His-paniae carissiime Reges incliti f qui-bus et rerutn gestarum: gloria ¡ et quolibet viftutura genere nulli ante-eesserunt alii, paüoi pares,putar! de-buerünt, non soluoi Poetas | muni-ficis on&ni in tempore dona ver une praemiis, sed etiam süae benevolen-tiae placuit In Vatum operibus prae-dicari d^ se aa norainari.

In memorlatn venlunt (non de rémotis lcxjuar saeculis ) . dulcía, pul-chráque póemata, quibus celebratum gaudentes ^idimus memorándum con-¡ügium augusti nostri Ferdinandi, qui nuper, et quidem matare, nobis de-cessit, venustisslmaeque Cristinae, quara D. O. -M. servet incolumem. Hos Reges insignes, nec non postea ipsorum pulcherrimam prolem, Re-ginam Elisabet, spem gratissimam Patriae, et eiusdem solatium ^ atque delicias Pbetae cecinerunt, prae cae-teris unus, nostra Academia educa-tus, atque nostris his instructus dis-eiplinis, nuncque Studiorum publi-Gorum Praeses dignissimus. Princi-pum beneficentla, erga subditos amor, litterarum protectio, regiaeque om-

(xxxiy

nes vlrtutes lucalenter per Vates an­te oculos appariierunt expresae ; non minas enim per Poesim serisus, ani-mique expricnunrur clarorujn viro-rum , quam vultus per aenea signa.

Quae cum ita sint, carissimi ado-lescentes, atque iucundissiml; cum tot sint et tantae huius artis, atque stiidii meritissimae laudes, in illad incura-bite, varsateque diu, noctuque quid^ quid humaniorum litteraruni nomi­ne venlt. Legite Poetas, in quibus quarumllbet scientiarum vera prin­cipia poteritis discere non semel; saepe Philosophiam genuinam, rec-taque morum praecepta; et sem-per numerosatn oratlonem, locutio-nem urbanam, sertnonem facetum, et lepidum t atque eloquentiara

(;XXXI1)

Vosque, praestantissime Rector, Doctissimiqne Magistri, in bonam partem ,aceipite me ita de Póeseos laudibus, atque praestaatia disseruis-se; et quandoqaidein omne, quod oratione hodierna tradidimns, calli-de cognoseitis, idem \ vestros docete discípulos, ut Brocenses, atque Leo­nes imitari cupientes sint forsam , si-cut illi fuerunt, nostrae Academiae decus; atque ornamentuEp.

DIXT. - l i i i o fiíssF EatriEiJíBiaa jociifjiinKnp

'$msm non mmtQ(\ m\p

H iupol , fíi^nciifi'io fíií o'ií ffiüfl m { ^niii90ía manoajise , aiíifiBdiü a^fi