+ All Categories
Home > Documents > The MIZO (Mizo Literary Journal, USA) Vol. II No. 1

The MIZO (Mizo Literary Journal, USA) Vol. II No. 1

Date post: 25-Nov-2015
Category:
Upload: the-mizo
View: 364 times
Download: 12 times
Share this document with a friend
Description:
© The MIZO, USA The MIZO (Mizo Literary Journal, USA)-a thu chhuahte hi hmun danga tar chhuah emaw, bel emaw a nihin a ziaktute hnen aṭanga phalna hranpa hmu lote chuan an thu lakna The MIZO, chhuah kum leh thla kimchang an tarlang ngei tur a ni.
Popular Tags:
96
The MIZO Vol. II No. 1 The MIZO (Mizo Literary Journal, USA) Volume II Number 1 (March, 2014) © The MIZO, USA The MIZO (Mizo Literary Journal, USA)-a thu chhuahte hi hmun danga tar chhuah emaw, bel emaw a nihin a ziaktute hnen aanga phalna hranpa hmu lote chuan an thu lakna The MIZO, chhuah kum leh thla kimchang an tarlang ngei tur a ni. Email : [email protected] Cover photo – Kimi Khiangte Editor : Lalchhanhima Manager : Hualsailova Graphic Designer : Noel Lalthangliana (Thangsira Pa) Advisors : B. Zarzoliana : Vanlalrawna : V.L. Awia Supporters : T.D. Zalawmpuia : Lalbiakthangi Donators : Thangributa : Van Lal Muana Published by Editor, The MIZO Cell: 317-495-0242 Printed at Minuteman Press 4371 Sellers Street • Indianapolis, IN 46226 Phone: 317-899-2754 • Fax: 317-899-276
Transcript
  • The MIZO Vol. II No. 1

    The MIZO

    (Mizo Literary Journal, USA)

    Volume II Number 1

    (March, 2014)

    The MIZO, USA

    The MIZO (Mizo Literary Journal, USA)-a thu chhuahte hi hmun danga tar chhuah emaw, bel emaw a nihin a ziaktute hnen aanga phalna hranpa hmu lote chuan an thu lakna The MIZO, chhuah kum leh thla kimchang an tarlang ngei tur a ni.

    Email : [email protected]

    Cover photo Kimi Khiangte

    Editor : Lalchhanhima

    Manager : Hualsailova

    Graphic Designer : Noel Lalthangliana (Thangsira Pa)

    Advisors : B. Zarzoliana

    : Vanlalrawna

    : V.L. Awia

    Supporters : T.D. Zalawmpuia

    : Lalbiakthangi

    Donators : Thangributa

    : Van Lal Muana

    Published by Editor, The MIZO Cell: 317-495-0242

    Printed at Minuteman Press 4371 Sellers Street Indianapolis, IN 46226 Phone: 317-899-2754 Fax: 317-899-276

  • The MIZO Vol. II No. 1

    1

    A CHHUNGA THU AWMTE

    Editorial ............................................................................................................. 2

    Ziak Dik Dan .. 3 Rev. Z.T. Sangkhuma

    Ka Insiam\ha Ve Tawh Dawn 16 Lalremruata Khiangte

    Pangpar Huanah Dingdi 22 Zirtei Mangpa

    Lalsangzuali Sailo Hla leh Zaiin Zofate A Hrut Dan 30 K.C. Vanlalruata

    Khawvel Mawi Hi Hla Mawi An Pe .. 37 Zara

    Pasal\ha Vanapa .................................................................................... 42 L.T. Hlima

    Bahzar Hlimthla 50 C. Lalhruaitluanga

    Mizo Hlakungpui Mual 52 H. Lalnunmawia

    Min Ngaizawng Tawh Suh ... 57 Vanlalhmangaiha

    Vanneihtluanga Kawmna ..... 64

    Mizote leh Tlawmngaihna .... 74 Lalchhanhima

    Hriatchianna Hlu .. 85 Mafaa Hauhnar

    Aw Van ............................................................................................................ 86 Tluangtea Lusei

    Hling Kunga Par leh Ka Di ...... 87 Zira Chhakchhuak

    Hringnun Hi A Mak Mang E! ................................................................ 88 Hriatpuia Pa

    Zawhna & Chhanna (Lo leh Rawn Chungchang) ................... 89

  • Mizo Literary Journal, USA

    2

    Editorial Ngaihsan Tur Dik leh Uar Tur Dik

    A tak hmu loin a ngheh theih loh a, nghet loin a dik theih loha a rinawm theih nahek loh. Dik lo leh rinawm lo chungin hlutna leh zahawmna a neih theih loh a, hmasawnna dik leh tlo a awm thei lo.

    Thiamna lama khawvel hmasawnna leh changkanna hian hringnun hi a chhe zawng leh a \ha zawngin a nghawng mek a. Mi tam takin ngaihsan tur dik leh uar tur dik ngaihtuah loin, a hniak tam lam apiang kan zui a, a chhuak thar apiang kan zuan a, a awlsam leh a nuam apiang kan um mek. A tak aiin a sira a bawlhlo vel kan lawmin kan buaipui nasa tual tual.

    Engkim mai hian chhan leh vang a nei a, chu chu a takna dik tak chu a ni. Mi fingte chuan engkimah a chhan leh a vang an zawng a, an ngaihtuah a, a chhungrila a tak an hmu pha \hin. Hollywood nunphung ngaisanga kan uar vut vut lai hian, anni chuan Hollywood tilartu finna leh thiamna thuruk an zu bih a, an zirna run sang (university) \ha pui puite leh chu zirna runina a neih lehkhabu buk (library) ropui tak takte chu an zu hmu pha daih \hin a ni.

    Khawvel hi engtiang khawp pawhin danglam sela, \hangthar lo chhuak thar zelte ngaihsan zawng leh uar zawng chu danglam zel mah se, a bawlhlo aia a tak a ngaihsanawmna leh uar tur dik a nihna hi a reh ngai lo ang a, a tak tluka hlu leh zahawm a awm ngai lo ang.

    Hringnun kawng chhuk-chho zawha kan kal meknaah hian, a tak ram hi ngai pawimawh hmasa ber ila, a tak chu ngaisang ila, a tak kan hmuh chhuah theihna tur chu uarin buaipui ila, hmasawnna dik leh tlo chu a lo chhuak ngei ang. Hringnun tihlimtu leh tihmasawntu pawimawh tak pakhat, lehkha chhiar kawngah pawh hian, a tak lama min hnuk hnai thei, uluk leh mumal taka chhui leh ziah lehkhabu leh thuziakte i ngaisangin i uar nasa deuh deuh ang u.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    3

    ZIAK DIK DAN

    - Rev. Z.T. Sangkhuma

    Thuziak reng reng hi, a chhiartuin a awmzia dik tak a hriat theihna turin, thu hlawm hrang hrangte chu, rem fela, chhinchhiah a \ul a; chu chhinchhiahna chu ziak dik dan (punctuation) a ni. Chu chhinchhiahna chuan, thu hlawm hrang hrang inlaichin dan leh inkungkaih dan te tar langin, thuziak a tichiang a, chhiar a tinuam a ni. Thu inang reng pawh chhinchhiahna dah chuan a awmzia a tidanglam daih theih; hetiangin

    Lala bawng thattu kha i hmu em? Lala, bawng thattu kha i hmu em?

    He entirna tlar hnihah hian, tlar hmasa chuan, Lala chu bawng neitu a ni tih a lantir a; tlar hnuhnung erawh chuan, Lala chu bawng thattu a nih a lantir a ni. Tichuan, bawng thattu a ni tih lantirtu chu chhinchhiahna hi a ni. Hetiang tak hian he chhinchhiahna hi a pawimawh a; chi hrang hrang a awm bawk a. Chungte chu a hmannate nen hetiang hi a ni :

    1. Coma (,)

    Hei hi thu sawi tur sawi zawh hmaa, thu hlawm khat sawi hnua chawlh deuh hlekna tur chhinchhiahna a ni a; chawlhna tawi ber a ni. Coma hi hmanna tur chi hrang hrang a awm, hengte hi a ni.

    (a) Chi hrang hrang daidanna : Thil chi hrang tam tak sawiin, a chi hrang hrang daidan nana hman a ni.

    Hetiangin

    Sangha te, kaikuang te, chakai te, chengkawl te, lui lam sa reng reng chu, chawhmeh \ha tak a lo ni. Ngil takin ding la, ring tak, chiang leh fiah takin sawi rawh. An chhungkua chu puitling pali, naupang paruk, mi hrang pahnih nen, an vaiin sawm leh pahnih an ni.

  • Mizo Literary Journal, USA

    4

    (aw) Kohna chhinchhiahna a ni : Thu sawi chu, kohna a nih reng reng chuan coma dah zel tur a ni.

    Hetiangin

    Lala, lo leng rawh. Thlapui, lo tla rawh. Ka nu, chaw i ei ang u.

    (b) Thu hlawm hrang hrang daidanna : Thu sawinaah, a hlawma hman bik \awngkam a awm a. Chutiang thu hlawm hrang hrang daidan nan chuan coma hi hman a ni.

    Hetiangin

    A lian a te, a pui a nawi, a tar a zurin an kal vek. Pi leh pu, nu leh pa, u leh nau te bula awm chu, a nuam.

    (ch) Thu hlawm hrang hrang in\anpui leh inhrilhfiah daidanna : Thu sawinaah thu hlawm hrang ni si, in\anpui leh inhrilhfiah nana hman (clause) reng reng chu, a daidan nan coma hi hman a ni.

    Hetiangin

    Satel hi, mi thiamte sawi dan chuan, kum zathum lai a dam thei. Kan thu ngaihtuah tur chu, a hmaa kan sawi tawh ang khan, thu harsa tak, nupa in\hen thu a ni. Lala, Chhinga fapa kha, a lo kal. Nimina kan arpa hmuh kha, ka lei ta asin.

    (d) Sentence daidanna a ni : Thu sawinaah, sentence mawl te te daidan nan coma hi hman a ni.

    Hetiangin

    A kal chak em mai, a thleng thuai ang. Ka fimkhur lo em a, ka tlu a ni. A lawm khawp a, a nui a nui mai.

    (e) Thu sawi chhawn daidanna a ni : Mi thu sawi, sawi leh chhawn dawn leh sawi zawhin, coma hi hman tur a ni.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    5

    Hetiangin

    Thangan, Ka pa, lo kal rawh, a ti a. Zirtirtuin, Zirlaite chu, Ding rawh u, a ti a.

    (f) Lehkhathawn bul \anna leh kharna a ni : Lehkhathawn ziakin, a bul lama kan kohva (address) leh a tawpa mahni hming ziak hmaa nihna sawinaah hman a ni.

    Hetiangin

    A bul lamah : Ka pu, Ka pi, Ka \hian, Ka u duh tak. A tawpah : Dam takin, I \hian, I pu, I pi.

    (g) Hun sawi daidanna a ni : Ni leh thla leh kum sawiin, nambara dah chuan daidan nan coma hman tur a ni.

    Hetiangin

    1912, April ni 14 emaw, Ni 14, April 1912. 1924, May ni 15 emaw, Ni 15, May 1934.

    2. Semi-Colon (;)

    Hei hi thu sawiah, sawi tur kim deuh tawh, mahse, la tawk chiah si lo emaw, thu pangngai ni lo deuh daidan nan emawa hman a ni. Chi hrang hrang a awm thei leh a; coma aia rei deuh chawlhna a ni.

    (a) Thu inkalh daidanna a ni : Thu sawi chu a zo thawkhat a; mahse, a tawp rih lo va. A sawi leh tur chu, a ep zawng emaw, a hnial zawng emaw, a kalh zawng emaw a nihin, daidan nan semi-colon hi hman tur a ni. A tlangpuiin Thuzawmna (conjunction) chi hrang hrang tichuan, chutichuan, nimahsela, mahse, amaherawhchu, tih hman dawnin dah tur a ni.

    Liana chu haw mai sela; Lala erawh chu awm rawh se. Pheikhawk chu ka en ngei a; mahse/nimahsela/amaherawhchu, ka duh aiin a lian a ni. Ka zawng hmu rih lo; mahse, ka la hmu mai ang.

    (aw) Sentence pahnih, inlaichinna nei si daidanna : Thu sawiah, sentence pahnih inlaichinna nei si, subject nei hrang zawm hian, an inkarah semi-colon dah tur a ni.

  • Mizo Literary Journal, USA

    6

    Thangate inah ka leng a; Chhingin thingpui a lum a. Bazarah chawhmeh kan lei a; damlo kan en hawng a.

    (b) Thu tihfiahna tura thubelh daidanna : Thu sawinaah, mi pahnih aia tam hming emaw, an nihna tela sawiin emaw, semi-colon hi hman tur a ni.

    Hetiangin

    Nizana lo lengte chu : Thanga, Mawii pa; Liana, V.C.P. ; Chhingi, Secretary; Kunga, Vengthlang Upa; Hranga, Sazuar-te an ni.

    (ch) Thu sawiah subject a inthlakin hman tur a ni : Thu sawiah, a titu inthlakna a awm apiangin semi-colon hi hman tur a ni.

    Hetiangin

    Sikulah ka kal a; lehkha min lo zirtir a. Thanga ka ko va; a lo haw duh hlei lo va.

    (d) Figure daidanna :

    Lk. 6:23; 24:1-3.

    3. Colon (:)

    Hei hi thu sawi tur kamkeuna leh sawi tur tak inkara daidan nana hman a ni a; semi-colon aia rei deuh chawlhna a ni. Chi hrang hrang a awm.

    (a) Thiltih tur inkawhhmuhna a ni : Thu sawiah tih tur chi hrang hrang sawiin, a titu tur leh an tih tur sawi lanin hman tur a ni.

    Hetiangin

    Room tifai turte : Khuma, Liani, Thanga. Thil lei turte : Bawngsa, sangha, an\am, alu, purun. Chawk chhuak rawh : 3x12-30

    Ka thu sawi tur chu hei hi a ni : Tun chinah chuan Hun hi hmun thumah an \hen a, chungte chu : hman, tun leh nakin a ni.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    7

    (aw) Hun ziak daidanna a ni : Hun ziakin darkar leh minit daidan nana hman a ni.

    Hetiangin

    Zing dar 9:30; dar 4:15 p.m.

    (b) Baibul bung leh chang daidanna : Baibul bung leh chang ziakin bung leh chang inkarah dah tur a ni.

    Hetiangin

    Genesis 4:25; Exodus 12:1-4.

    (ch) Thupui te (Sub-heading) entirna a ni : Thu ziakah thupui chi hrang hrang a awm thei a. Chung thupuite chu thupui te-a \hen lehin, colon hi hman zel tur a ni. Thupui tarlan hma chiahah dah tur a ni bawk.

    Hetiangin

    Thupui : Zawlnei chanchin Thupui te : (a) Zawlnei liante : (b) Zawlnei tete :

    4. Tawpna (.)

    Hei hi Tawpna chhinchhiahna a ni a; chawlhna rei ber a ni. A hmanna chi hrang hrang a awm:

    (a) Sentence chhinchhiahna : Thu sawi chu a sei emaw, a tawi emaw, sentence a nih phawt chuan tawpna dah tur a ni. Amaherawhchu, Makna leh Zawhna dah tur a nihin tawpna dah loh tur a ni. A dangah erawh chuan tawpna dah zel tur a ni.

    Hetiangin

    Vawiinah mikhual an lo kal a, an haw leh ta a. Lala, damdawi ina awm kha, a lo chhuak tawh e. Hei hi ka thupui a ni.

  • Mizo Literary Journal, USA

    8

    (aw) Nambar ziakin hman tur : Thu ziakah indawt zelin nambar zawnah chuan tawpna dah zel tur a ni.

    Hetiangin

    Kan hun hman dan tur chu : 1. Football peta inkhelh. 2. Inhruipawh. 3. Chhiarkawp inchawhsiak.

    (b) Hming lam tawi chhinchhiahna : Eng hming pawh lam tawia ziak reng reng chuan, daidan nan tawpna hi dah zel tur a ni.

    Hetiangin

    B.A., M.A. I.A.S., M.B.B.S., Prof., Capt., Rev.,U.N.O., U.S.A., Nl., Tv., Gen., Ex., Lev., Mat., Joh., Thup.

    5. Khungna ( )

    Hei hi mi thu sawi sawi chhawnin emaw, thu emaw, hla emaw, lak chhawnin emaw, chhinchhiah nana hman tur a ni. Chi hrang hrang a awm thei.

    (a) Thu sawi lak chhawn entirna : Mi thu sawi, an sawi ang taka lak chhawn chuan, khungna hi hman ngei ngei tur a ni.

    Hetiangin

    Lalan, Hnatlan aiah cheng 50 ka thawh e, a ti a. Ka nun, Zanriah lo chum ang che, min ti a.

    (aw) Baibul leh Hla lak chhawnin hman tur a ni : Baibul leh Hla lak chhawnin, Baibul leh Hla chu mihring anga sawiin, kan lak chhawn khung nan hman zel tur a ni.

    Hetiangin

    Baibul chuan, Tumah mi fel tak reng an awm lo, a ti. Hlain, Tihtakmeuhvin hmu fiah ila, Khawvel zawng hi Temple a ni, a ti.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    9

    (b) Thu a seiin khungna hman nawn theih : Thu sawi chu, paragraph khat aia tam a nih chuan, a bul lamah khungna chu, paragraph \anna apianga daha, a khungletna chu a tawpah chauh dah tur a ni.

    Hetiangin

    Lal Isuan a zirtir a, Rilrua retheite chu an eng a thawl e; Vanram an ta a ni si a. Lungngaite chu an eng a thawl e, thlamuanin an la awm dawn si a, a lo ti a ni.

    6. Khungna te ( )

    Hei hi thu sawi sawi chhawn emaw, lehkhabua mi lak chhawn emaw reng renga hman tur a ni. Hman dan chi hrang hrang a awm :

    (a) Sawi chhawn nawn chhinchhiahna : Thu sawi lak chhawnna chuan, mi dang thu sawi lak chhawn a lo nei a; chumi nena lak chhawn lehin hei hi hman tur a ni.

    Hetiangin

    Thanga chuan, Ka pin Kal ve suh, min ti a, ka kal ve ta lo a ni, a ti a. Thuhriltu chuan, Baibul-in, Inhmangaih tawn \heuh rawh u, a tih hi zawm ila, khawvel pawh hi Vanram a ni ang, a ti a ni.

    (aw) Hmanna dang : Thu sawi chhawn ni kher lo, uar bik nei deuhvin emaw, thupui ziak chhuah dawnin emaw, khungna te hi a hman theih bawk.

    Hetiangin

    Thla a sik leh ta a, rilru a Bethlehem \an leh ta ruai mai. Vawiinah sawihona a awm dawn a, kan thupui tur pawh, Hnam Inpumkhatna tih a ni ang. Sawrkarin mi In emaw, huan emaw a tihchhiat avanga a tihchhiat man hu awm a pek hi hi, Zangnadawmna a ni.

  • Mizo Literary Journal, USA

    10

    (b) |awng dang chhinchhiahna : Thu sawi tihchianna tura hnam dang \awng hman hian khungna te hman hi a \ha.

    Hetiangin

    Mizo hnam hian identity chiang tak a nei ve a ni. Tunlai chuan mi an changkang tawh a, nulate inchei dan pawh a style ve riau tawh a ni.

    7. Zawhna (?)

    Hei hi zawhna a ni tih chhinchhiahna a ni a, hman dan chi hrang hrang a awm thei :

    (a) Zawhna chiang saah hman tur a ni : Thu sawiah chiang taka zawh a awm \hin a; zawhna chuan \awngkam bik pawh a nei tu nge, eng nge, engtikah nge, engtin nge, khawiah nge, tihte hi a ni. Chutah chuan hei hi hman tur a ni.

    Hetiangin

    Tu nge lo leng? Khawiah nge i kal dawn?

    (aw) Zawhna \awngkam awm lovah pawh hman theih : Thu sawiah chuan zawhna \awngkam bik awm hauh lo mah se, thu sawi dan azirin zawhna hi hman theih a ni.

    Hetiangin

    Lehkha min han thawn ang che aw? |ha takin lehkha zir ve tawh ang che aw?

    (b) Zawhna \awngkam tela hman lohna a awm : A chunga sawi tawh, zawhna \awngkam bik a tel \um pawha zawhna chhinchhiahna hman kher loh tur hun a awm.

    Hetiangin

    Bazarah tu ber nge kal ang tiin an inrawn a. (Bazarah tu ber nge kal ang? tiin an inrawn a, tih tur a ni lo.) Heti kauva chhandamna ropui hi thlahthlam ila, engtin nge kan tlan chhuah theih tehlul ang!

  • The MIZO Vol. II No. 1

    11

    (Hei hian a zawt tawh lo va, a chhanna sawi lang lova hriat sa a nih avang leh a sawi tum tak hi tlan chhuah theih a nih lohzia lantir tumna a nih avangin uarna dah zawk tur a ni.) Ka \hian hi tu nge a nih ka hre lo atin a ni. Tu nge a nih hriat a tum a. Kan buh chu a \ha fu a, eng zat emaw chu kan thar ve ngei ang.

    8. Makna (!)

    Hei hi thu mak chhinchhiahna a ni a, hlimna emaw, lungngaihna lam emaw, uar duh lamah emaw, a hman theih vek a ni. Hman dan chi hrang hrang a awm :

    (a) Hlimna leh lawmna entirna : Hlimna leh lawmna lam rilru khawih tak sawinaah hei hi hman tur a ni.

    Hetiangin

    Matric a pass ve ta a, a va lawmawm tehlul em! A va han lawm em! A va hlimawm em!

    (aw) Lungngaihna entirna : Duh loh zawng tak thu \ha lo a lo thlenin hei hi hman tur a ni.

    Hetiangin

    Motor che sual a awm a, a va pawi tak em! A pa a thih chuan a va lungngaihthlak dawn em!

    (b) Thu uarna entirna : Engti zawng zawng pawh uar taka sawi chhinchhiahna a ni a, hman dan chi hrang hrang a awm. Hetiangin

    A khai! A va lian em! A va te tehlul em! Ani tehlul chuan engtin nge a lo hriat mial chu le! Chaw kan ei loh chuan engtin nge kan nun theih tehlul ang!

  • Mizo Literary Journal, USA

    12

    9. Zawmna (Hyphen) (-)

    Hei hi hman dan chi hrang hrang a awm. A chang chuan colon ang deuhva hman a ni a; a changin zawmna ang deuhva hman a ni.

    (a) Colon ang deuhva hmanna : Thu sawi tur kamkeuna atan hman a ni.

    Hetiangin

    Tun \umah chuan thu pawimawh dang ram hmasawnna lam chu kan sawi tel thei rih lo vang a. Ka nu bazar kal chuan, ka mamawh tak pen leh zirlai bu min rawn leisak hlauh mai.

    (aw) Vowel inzawnah hman a ni : Thu sawi chu a lo chian zawk nan vowel inzawnah hman tur a ni. Hetiangin

    Chumi thu-ah chuan Lali hi a dik a ni. Naktukah Va-ak khuaah ka kal dawn.

    (ch) Hnam dang \awng hmannaah hman a ni : Hnam dang \awng leh hming, Mizo \awng nena hman kawpin zawmna dah tur a ni.

    Hetiangin

    Naupang chu Politik Party-ah tel loh tur a ni. Rev. Edwin Rowlands-a chu hla phuah thiam a ni.

    (d) Figure hmannaah hman a ni : Figure leh thuhnungbet a inzawmin dah tur a ni.

    Hetiangin

    June ni 15-ah YMA Day an lawm \hin. An inneih kum 50-na an lawm.

    10. Kualkhungna ( ( ) )

    Hei hi, thu ziakah sawi lan \ul tih si, chhiar kher ngai si lo khungna a ni a; chi hrang hrang a awm.

    (a) Thu sawi tihchianna : Thu ziakah tihchianna lantir \ulna awm si, chhiar kher ngai lova hman a ni.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    13

    Hetiangin

    Nimahsela, tu pawhin eng kawngah pawh an ngam apiang (^ takin han sawi ta ila) kei pawhin ka ngam. Rinna kawngah chuan, mahni felna (Dan felna) nei lovin, rinna avanga felna chu neih zawk tur a ni.

    (aw) Hnam dang \awng hmanna : Hnam dang \awng emaw, hming emaw ziakin, a ngial a ngana an ziak dan la lova, keimahni hawrawp anga kan ziakin, a hawrawp dik tak chu kualkhung chhunga dah leh tur a ni.

    Hetiangin

    Mei zu mi chuan sikret (cigarette) an ngaina \hin. Mi thiam pakhat Saipriana (Cyprian) chuan tun thlengin a chanchin a la zir.

    (b) Lehlinnaah : Hman dang \awng kan lehlinin tihchian ngai a nih chuan, kualkhung chhungah a dik tak ziak a \ha.

    Hetiangin

    Tunlaia kan mamawh tak chu, mihring mizia chhui mi (psychologist)-te hi an ni. Ram hruaitu atan pawh nihna sang (degree) nei zawng an lo pawimawh nge nge a ni.

    11. Tlukna (=) :

    Hei hi tlukna chhinchiahna a ni. A awmzia thuhmun, \awngkam dang si sawi nan hman a ni. Nambar lamah an hmang nasa bik.

    Hetiangin

    12x3=36 123+77=200

    12. A chunga mi ang a ni tih chhinchhiahna () (ditto)

    Hei hi thu sawi ngai sawi nawn aia hman a ni \hin. Hetiangin

    Kan pawisa hman dan chu : Sa leina : cheng 500 Alu : cheng 50 Purun : cheng 20

  • Mizo Literary Journal, USA

    14

    13. Hawrawppui Hmanna

    Hawrawppui hi a hmanna tur dik taka hmanin, thuziak a mawi a, chhiar a nuam bawk a; chu bakah, awmze hrang nei pawh a lantir a. Uluk taka hman tur a ni. Hnam dan chi hrang hrang a awm.

    (a) Thu bul \anna : Thu sawi chu a tawi emaw, a sei emaw, Tawpna a awm tawh chuan, a bul \an lehna turah hman zel tur a ni.

    Hetiangin

    Isua a \ap ta a. Tin, Jadate chuan, En teh u, Lazara hi a va lo hmangaih em ve le! an ti a. Kha-um a thinrim a, ramar ngumah a deng a. Ramar a thinrim a, taivang bu a thai darh a. Taivang a thinrim a, sanghal kapah a seh a.

    (aw) Hla thu-ah : Hla thu ziak reng reng chuan, a tlar bul apiangah hawrawppui hman tur a ni.

    Hetiangin

    Enna nunnem, thimin ka vel a bawm, Mi kai ang che; Zan a ni e, in hlatin ka lo awm, Mi kai ang che.

    (b) Hming bik leh nihnaah : Hming bik leh nihna ziakah reng reng chuan hawrawppui hman zel tur a ni. Hetiangin

    Thanga, Rev. Liana, Upa Sanga, Pu Zaia, Aizawl, Delhi, London, Republic Day, Phawngpui, Tahan, Bible, High School, College, Town Hall.

    (ch) Lam tawiah hman a ni : Hming lam tawiah chuan hman zel tur a ni.

    Hetiangin

    M.L.A., M.P., B.A., B.D., Y.M.A, K.|.P.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    15

    (d) Zawhna leh Makna chhinchhiahna dawtah : Thu ziakah zawhna leh makna chhinchhihna dah \ulna a awm chuan, a dawtah chuan hawrawppui hman a \ha (Khungna hmannaah erawh chuan a dawttu tak chu hawrawp te a ni zawk).

    Hetiangin

    Khawvel hian chhiat lam a pan si chuan, engtin nge kan awm ang? Chumi chhiatna ata chu tuin nge min chhan chhuak ang? Isua chauhvin min chhan thei. Lawmi B.A. pass chu a va lawmawm em! A nu leh pa an lawm a, a \hiante an lawm bawk a, mi zawng zawng an lawm vek emaw tih mai tur a nih hi!

    (e) Khungna hmannaah : Eng thu pawh ni se, mi thu sawi emaw, hmun danga awm lak chhawn emaw a niha, khungna hman a nih reng reng chuan, hawrawppui hman zel tur a ni.

    Hetiangin

    Minister chuan, |ha takin hna thawh \heuh tur, a ti a. Secretary chuan, Ka ziak zo tawh e, a ti a. Baibul chuan, Tumah mi fel tak reng an awm lo, a ti a. Hla pawhin, Inpeih rawh, a lo ti reng a ni.

    (f) Hmanna chi hrang hrang a awm : Rilru khawih thil te, ram leh pawl leh office hotu te, inkhawmpui hming te, intihsiakna hming te, \awng leh hnam hming te, sakhaw hming bulah te hman a ni.

    Hetiangin

    Rilru khawih thil : Halleluiah, Hossana, Amen, Jai Hind, Mang\ha. Ram leh pawl hotu : President, Prime Minister, King. Inkhawmpui hming : Synod, Conference, Seminar. Intihsiakna hming : Olympic Games, Beat Contest, Exihibition. Lawmman hming : Nobel Prize, National Award. |awng hming : Mizo, English, Hindi. Sakhaw hming : Kristian, Hindu, Islam.

  • Mizo Literary Journal, USA

    16

    KA INSIAM|HA VE TAWH DAWN

    - Lalremruata Khiangte

    Some want it to happen, some wish it would happen, others make it happen.

    - Michael Jordan

    Anthony Burgees-a chu kum 40 mi a nihin a thluakah b^wk \hang chi a awm tih hmuh chhuah a ni a. A thluaka cancer natna hnathawh avang chuan a kut pawh a che \ha hlei thei tawh lova. Kum khat awrh chauh a dam tawh dawn niin doctor-in a hrilh a. A nupui thihsan mai tur tan chuan eng emaw tal tih hi \ulin a hria a. Mahse, enkawl dam ngaihna awm lo natna khirh takin a tlakbuak chung leh a kut takngial pawh duhth^la a hman theih tawh loh hnu chuan eng thil tiin nge a nupui tan thil hlu hnutchhiah tur a thawh chhuah t^k ang?

    Burgees-a chuan thu ziah hi a ch^kna a rei tawh a. Mahse, thuziak thiam tak a ni lo tih a inhre chiang hle. A ch^k vang ringawtin thawnthu ngaihnawm tak, hralh tla bawk si chu a ziak ngawt thei dawn em ni? Mahse, tun dinhmuna a tih theih chhun a ni tawh miau si a. Tih tur leh tih theih dang nei hek lo, typewriter chu a inchhawp a, a ziak ve ta mawp mawp mai a ni. Chutianga a tih chuan, nakinah zawrh tlaka \ha a lo nih mial chuan a nupuiin royalty tl>m azawng tal chu a chan ve theih mai a beisei a ni.

    January 1960 kha a ni a. Ka natna an han zir chian chuan kum khat lo liam ka dam tawh dawn lo tih hi mi thiamte ngaih dan a ni a. Nakum \hal laia thi tura ngaih ka ni, a ti. A dam rei tawh dawn loh avangin \hahnem a ngai hle a. A thiam leh thiam loh pawh ngaihtuah chang lovin a ziak mawp mawp reng mai a ni. Ni a liam zel a, thla a vei a, kum a lo thar ta hial a. Mahse, Burgees-a chu a la thi tlat lo.

    A clock-work Orange tih lehkhabu avanga thuziak thiam hmingthanga khawvelin a chhiar hlen tawh tur Burgees-a hriselna dinhmun chu an han endik leh ta a. Cancer natna a lo nei tawh awzawng lo chu niin. A thluaka

  • The MIZO Vol. II No. 1

    17

    b^wk \hang chi awm pawh chu a lo bo daih tawh a. Kum khat chauh dam tawh tura a inngaih laia a hnathawh ve theih chhun thuziak lamah chuan a inhmang zui ta zel a. Lehkhabu 70 chuang ziaka thawnthu ziak thiam hmingthang a nih chhan a ngaihtuah l>t ngial pawhin cancer natna a vei vangah a puh tlu lo thei lo. Amah ngei pawhin cancer natna vei lo ngat sela chuan, kha dinhmun ropui leh ngaihsanawm takah khan a inhlankai theih a ring miah lo.

    Ni e, Pathianin mihring a siam dan hi a ropuiin a mak danglam hle a. Kan ropuina hai chhuak tur hian natna benvawn emaw, harsatna khirhkhan bik emaw kan chunga a thlen zet loh chuan, \henkhat hi chuan, keimahnia theihna awmte hi kan hai chhuak mai mawh khawp mai. |henkhat chu a \ulnain a ur thluk v^ngte, tlanchhiatna dang awm lo khawpa mawhphurhnain a hnawh ch>pte leh tih theih leh thiam dang neih thlawt loh v^ngte pawh a ni thei. A chhan chu eng pawh ni se, kan kawng zawh chu eng kawng pawh lo ni se, mi tam zawkte hi chuan theihna nasa tak kan nei \heuh tih hi kan pawm a \ul.

    Keimahnia theihna awm chu kan la hre lo emaw, kan la hre thiam lo emaw, hriat tumin hma kan la lo emaw a nih pawhin theihna kan nei ve lo emaw intih ngawt tur a ni chuang lo. Khawimu (Bumble bee) hian taksa lian tak leh thla t> tak t> a nei a. A thla chu a t>t >m avangin a taksa rit tak phura thlawhpui thei ziaz^ng a ni lo. Mahse, a thla t> tak t> tana thlawhpui rual loh taksa rit tak a nei tih a hriat loh miau avangin th

  • Mizo Literary Journal, USA

    18

    Lehkhabua chhuah tham hial a lo nih hnu pawh chuan lehkhabu chhuahtu tumahin an lo chhuahsak duh hauh lo mai lehnghal. Tihngaihna dang a awm lo. Amah ngeiin a fate awih muthilh nan a la chhiarsak mai loh chuan khawvela tumahin an chhiar ve thei dawn tlat lo. Beidawng taka a haw hnu chuan, publisher pakhat chuan Rowling-i fanuin a \ahawh avang ringawtin a chhutsak ta a. Harry Potter lehkhabu avanga Rowling-i chhungkaw hausakna hi sawi mai ngaihna awm lo khawpa tam a ni ta hial a ni. Harsatnain min hnehban a, harsatna tukdawl kan nih d>r tawh hnu pawh hian hlawhtlinna chu a lo la awm thei tho mai.

    Electric Bulb hmuchhuaktu bengchhet leh zawng-sih-siam-sual ni bawk Thomas Edison-a khan, Ka la hlawhchham reng reng lo. Tih dan \ha lo 10000 ka hmu chhuak zawk a ni, a ti. Hemi tluk thuak hian Oliver Burkeman-a chuan The Guardian Weekend (August 13, 2011) chhuakah khan ti hian a lo ziak a:

    Thil siam chhuahna pui tak neitu pakhat hian khawl siam thiam a ko a. Khawl thilah chuan chiang lo a awm avangin thil siam chhuah theih a ni lova. Hnathawh theih a nih loh avangin a ni t>lin vaibelchhe t>l an hloh ta ziah mai a. Khawl chhe siam tura a koh chuan uluk takin a han zir chiang ta a. A thawktute leh chu thil siam chhuahna hmunpui neitupa ngei pawh chu r^wnin a chhe lai awm chu an zawng ta ngar ngar mai a. Hei hi a ni thei ang em? tiin a han zawt a. Mahse, chu lai chu a chhe lai a ni lo tiin an lo hrilh \hin a. Chutianga nasa taka an zir chian hnu chuan \ial pakhat hi a lo nghet lo a ni tih an hmu chhuak ta a. Chu veleh khawl chhe siam tura an koh-pa chuan chu \ial chu a han herh nghet ta a. Khawl chu a lo \ha leh ta a, hna pawh an thawk leh ta chur chur mai a ni.

    Khawl chhe siam manah a siam tura an koh chuan Pound sing khat a dil ta mauh mai. Khawl neitu chuan \ial khat herh ngheh man chauh atan a chuti zat zat sum han pek chu tam a ti ngang mai a. A pek hreh deuh avangin khawl chhe siam tura an koh-pa chuan a han hrilhfiah ta a:

  • The MIZO Vol. II No. 1

    19

    Khawl chhe siam tura \ial pakhat herh ngheh man kha Pound khat chauh a ni a. A chhe lai zawng chhuak tur leh herh tur dik tak herh a nih theih nana thawhrimna man kha Pound 9999 a ni e, tiin.

    Hlawhchhamna tam zawk hi tehkhin thu kan tarlan ang deuh hi a ni fo mai. Dik hlel pakhat avangin mi tam tak chuan beidawngin an tum \ha pui pui an chawlhsan fo. Ch

  • Mizo Literary Journal, USA

    20

    ang zawng zawng chu a tawnhriat tawhte vek emaw tih mai tur hi a ni a. Mahse, chutiang thilte chu inhnehb^ntir a tum hauh lo. Khawvela hmeichhe lar leh hlawhtling ber pawla chhal kumkhua tawh tur Ophrah-i chuan hetiang hian a chanchin a sawi:

    Mi chhumchhiate ch>nnaa naupang berh leh endawng tuar reng \hin angah ka inngai duh ngai lo. Ka naupan t>t lai a\anga ka mimal nuna mawhphurtu lian ber chu keimah hi ka ni tih ka inhria a. Ka hmalam nun leh ka nakin hun chungchangah pawh mawhphurhtu ber ka nih ka inhriat avangin chu thilah chuan ka theihtawpa \ha ni turin ka beih a ngai tih ka hria, a ti.

    Pa pakhat chuan, ka \hat lai leh vanglai nite khan khawvel hi thlak danglam ka tum a, a ti a. Khawvel thlak danglam chu thil theih loh a nih a hriat chian hnu chuan an ram leh hnam thlak danglam chu a tum leh ta zawk a. Chu a thil tum pawh chu thil theih loh a ni tih a hriat hnu chuan an khua siam\hat a tum leh ta a. An khua thlak danglam a tumna lamah chuan a lo \hang upa hman hle tawh mai hi a lo ni a. Ka kum a tamin ka lo upa hle tawh mai si a, ka chhungkua chauh tal hi chu thlak danglam ka tum hr^m teh ang, tiin a inngaihtuah leh ta a ni.

    Mahse, chutia tar chhia mai a lo nih tawh hnu chuan a chhungkua takngial pawh a thlak danglam hlei thei lo tih chu a hre hnuhnawh ta a. E khai, mahni inthlak danglam mai loh chu tih theih reng reng ka lo nei lo a nih hi le, a ti ta hial a. Tichuan, a hlawhchham chhan hriat tumin a ngaihtuahna zawng zawng a s>ng ta a. Hriat sual leh hriat hmaih palh a lo nei a ni tih a hre chhuak ta.

    Hm^n hm^nah khan keimah hi lo inthlak danglam tawh ni ila chuan, chu chuan ka chhungkua hi a thlak danglam daih tawh tur hi a ni a. Kan chhungkua chuan kan khua hi kan thlak danglam thei ang a. Kan khaw mite zawng zawng hi chuan kan ram leh hnam pawh hi kan thlak danglam thei ngei ang. Kan ram leh hnam thlak danglam a lo nih chuan khawvel pawh hi awlsam takin kan lo thlak danglam thei daih dawn tihna a lo ni, a ti a. Mahse, a tlai

  • The MIZO Vol. II No. 1

    21

    tawh. Tar chhia mai a ni tawh a, thih hmabaka a vanglai hunte thawnthu sawia sawi mai mai thei tawk lek a lo ni ta si a. |hatna hrim hrimte, malsawmna leh vanneihnate

  • Mizo Literary Journal, USA

    22

    PANGPAR HUANAH DINGDI

    - Zirtei Mangpa

    Pathianni chawhnu a ni a, duh ai chuan khua a lum deuh na a; ka nupui fanaute hlim thawm chuan hahdamna sawi fiah thiam rual loh min pe a. An inchei vel paha an \awng nak nak te chu lungawi takin ka lo nghak a. Tukverhah dakin kawta kan taxi \awng tawh tak chu ka va thlek a. Zingah khan ka theih ang tawka ulukin ka tifai ve bawk a, a zahpuiawm lutuk bik lo.

    Chahbi ka la a, ka nupui fanaute chu hmanhmawh deuh tura hrilhin, Motor ka lo va tinung ang e, tiin ka chhuak a. Puia car pawh kawngpuiah ka va hmu nghal a, an khat \en \awn khawp mai. A fapate pathum harh lutuk tak mai leh an awmpui nula te chu a hnung seat-ah hauhuk rual ang maiin an rak nawk nawk a. Puia chuan horn a rawn tiri sek lehnghal a; khua a va tilum tak em! Ka fanute pahnih leh kan t> ber mipa naupang kum nga mi chu an nu hoin hlim tih hriat takin an rawn inzui chhuak a, kan chhuak thei ta.

    Kan fapa birthday denchhenin Zuangtui TNT Camp-a Pangpar Huan tlawh kan tum a ni. He Pangpar Huan-ah hian ka la kal ngai lo a, hmuh ve r>ng r>ng ka chak a; kan nu rawt chhuah a ni na a, fuh ka ti khawp mai. Puia te chhungkua an lo phur phian bawk nen; khaw hmawr a\angin khaw hmawr lehlam kan pan ta a ni. TV-ah te kan hmu zing bawk a, thil danglam tehchiam a awm lem lo. A hmun ngeia va tlawh a, naupangho eng eng emaw han zirtir kan duhna chu ka ngaih pawimawh ber a ni bawk a; kan kalna apiangah chuan a \awng tam berah ka \ang zel a.

    Haw kan tum \an tawh tihin in pakhat kawta ring leng lawnga lengzem hla lo sa liah liahtu hmeichhia, kum 30 pel tawh ni ngeia lang, sam thur zet chuan ka mit a la deuh a; thei tui b lam deuh, ngo vak lo, sa nghet lam pang a ni. A zai zawh hun nghakin ka lo en reng a. A hmel chu a chhe lem lo na a, a incheina chu a nuihzatthlak lek lek

  • The MIZO Vol. II No. 1

    23

    bakah; a mitmengah leh a hawiherah rilru kim zan lohna a nei tih a hriat hle.

    Chutia ka en reng lai chu mi rawn hmu thut a; a zai lai chawlin mi en ta veng veng a, a mitmeng ^ ruai chu ka rap lek lek mai. Lungngai awm takin a kun a, lei lam bih ngar ngar pah chuan a nui var var lawi a. Chutah a kun thut a, lung\hil eng emaw zat hi uluk zetin a zuk chhar a, a en chiang a, a paih leh a. Uluk zetin a hma aia lian deuh pathum a chhar \ha leh a, a ding a, a kawrah a tat fai a, a hum ta hle hle a.

    Ka lo en reng a. Ka faten min rawn koh tak avangin thei tui chu peka kalsan mai ka tum lai chuan a lungte hum chu ka lama rawn pharh pahin, Rinpui, kha nei rawh, a ti ta mai a! Ka va phu nasa tehreng em! Helai Pangpar Huan-a mi ang lo hian engtin nge ka hminga min koh ngawt theih?

    Ka hming i hria e law? ka ti a, ka aw chu a ring \ha bawk a niang; kan nu leh Puia te nupa pawh an lo hawi a, naupangho pawh chuan min en \hap a. Kan nu chu lo kal hnaiin ka ^ ve ta emaw ti niawm takin min en ha a. Mi ang lo nu leh a kut phaha lungt> chu mak ti leh hlauh hmel lek leka a en lai chuan chu nu chuan, Rinpui, kha la rawh. Ka pe daih ang che, a ti leh a. A aw chu ka hriat hnu a ang riau a; mahse ka ngaihtuah chiang hman lo.

    Muang ch^ngin ka kut ka dawh ta ngawt a. Lungt> chu a mal te te-in ka kutphahah chuan a dah a, uluk takin min humtir a, ka kut la chelh reng chung chuan zak awm takin a nui ver ver a; a nui chhuak thut a, ring taka nui uar uar pahin a tlan ta daih a. Ka mur ur ur mai!

    A ngaihna hre loin ka kuta lungte pathum chu ka en vung vung a. Kan nu chuan, Awi! Tunah khan i hmingin a ko che ti raw? A hria che a nih kha. Tu nge? I van hriat loh hmel ve, i hria em? a ti hlut a.

    Engtin emaw tak ka harh chhuak thut DINGDI! Engtin nge ka hriat loh theih le? Engtin nge kha nu kha kum hei leh chen ka hriatrengna ata paih bo ka tum pawha ka hriat chhuah leh \hin kha a ni tih ka hriat loh theih chu le!

  • Mizo Literary Journal, USA

    24

    Danglam tawh hle mah se a aw te, a taksa leh a sam te, a hawiher hrim hrim leh a hmel pawh chuti lutuka danglam chu a ni lo. Chhe tawh zawk hle mah se Dingdi ngei kha a la ni tlat. Kum sawmpanga liam ta-a a nui hmel leh hlim tih hriat taka a \awng siam siam lai hmel chu fiah em em hian ka mitthlaah a rawn lang a. Ka thinlung chu a let but but a, a na ta vawng vawng a.

    A tlan pheina lam chu ka va hawi a, uluk em em mai hian nichina a hla sak kha lo sa lehin khawvel dang daiha awm ang maiin lungawi awm fahranin a lo zai liah liah tawh a. Kan nu banah chelhin, Nu-i, saw nu saw ka hre lutuk! Sikul kan kal ho \hin, tiin ka kal sawn nghal a; Dingdi chu ka va pan a. A bul ka va thlena a hmaa ka va din pawh chuan min hmu awm pawhin a awm lo a, nuam ti em emin a zai a. A hminga koh ka han tum a ka thei lo. Ka tan chuan hming pakhat chiah a nei a chu chu Dingdi a ni. Mi dang awm laiin ka ko ngai lo. Ka Leitlang Dingdi kha helai pangpar huanah hian enkawl ngaiin a lo awm ang tih ka ring ngai lo.

    Engati nge Dingdi chu khatiang khan a lo awm le? A chungah eng thil nge thleng a, eng thil fakau nge maw ka tel lo-a a lo pal tlang le? Zawhna hlirin ka khat a. Kan nu chuan zawhna min zawt zui miah lo a, a ngaih a \ha chiah lo tih erawh ka hre thei. A hun ka tih huna ka sawi hun a nghak tih ka hria. Kha nu rilru kim lo khan ka rilru a luah a, engtin emaw tak thuk takin mi khawih tih a hrethiam a, ka hrilh hun a nghak mai a ni. A chungah ka lawm ngawt mai.

    Thla khat dawn lai a liam hnu chuan Lungleia Dingdi patea nen kan inhmu nawlh a. Dingdi ka hmuh thu chu ka hrilhin thil awmzia ka zawt nghal a. Ani chuan min hrilh ta vek a.

    Rozami, ka Dingdi chuan kum nga vel kal ta khan pasal a nei a. Nau a chhiat hnu reilote-ah a danglam hret hret a, thla thum hnu velah mi ^ kan tih anga a awm tak avang leh, a ch^ng phei chuan hlauhawm taka a chet \hin avangin an in\ha\hen ta ringawt a. Nikum hmasa mai khan a ziaawm deuh beiseiin Pangpar Huan-ah an dah ta a lo ni. A chhang chiah Rokima pawh Rozami ang deuh chiah hian nupui a

  • The MIZO Vol. II No. 1

    25

    neih a\anga thla ruk velah a buai ve a, ani chu tlemin a zia deuh a, harhfim lai te pawh a nei \hin a ni awm e.

    Chumi zan chuan ka muhil tlem ngang mai. Rozami, ka Leitlang Dingdi chu mi ang lo, Pangpar Huan-a enkawl ngai a lo ni ta a nih chu! A bawraw \hin em avangin anmahni in ngeiah pawh an enkawl hleithei lo a; tumah a hre hrang tawh lo a ni awm a. Mahse, khami ni khan min en chiangin ka hmingin min ko nalh a nih kha.

    Kum sawmpang lai a lo liam ta reng mai

    Lunglei Serkawnah, Baptist Higher Secondary School-ah kan kal ho a. Rozami nen chuan tleirawl inhmngaihna an sawi ang zawng zawng hian kan thiam tawkin kan inhmangaih ve a. Sikul huan kan thlawh \umin dingdi kung hi ka chek chum a. A rawn hmuh chuan min vin tuarh a, mi chum nawk nawk bawk a. Chutah a bung chu a chhar a, a phun \ha ta sawk sawk a. Kei chuan makti takin, Hnim a ni na nge? ka ti a.

    Ni mai mai lo, mi ^ pa! Dingdi a nih hi, Chu chu eng nge?

    Mawl mi tih hmel zetin min rawn melh a, ka hre lo lutuk chu min en vang vang a, duhawm zeta nui chung hian, Mizo pangpar a nia, mawi ka ti teh mai a nia! A thih vaih chuan i ch^k lo ang, a ti ta a.

    Dingdi chu engtin nge a par ka hre ch^k ta em em a. Nakinah chung dingdi par a lo hun a, ka cheh chum a phun tak kha chu a nung lo; ka ch^k loh viau tak pawh ka hre chuang hek lo! Huan sir vel hmun danga dingdi par chu chhun chawlh laiin min entir a. A vul ch

  • Mizo Literary Journal, USA

    26

    hme\ha titu pawh kan kat ve nuk mai. A pian a nalh reuh bakah ngaihnobeina riau a nei a, chu chu a bula awm a nawm em vang te, a rilru tluangtlam vang leh a hlim reng mai \hin vang te niin ka hre \hin. A inchei vak ngai lo a, a lang \ha ser reng thung. Engkim hi a inhmeh ni maiin ka hre \hin. Chumi ni pawh chuan pawnfen fual kerek chen a feng a, T-shirt hring dal rep tawh hi a ha a. Dingdi nen chuan inang ka ti telh telh a. Chumi ni a\ang chuan Dingdi tiin ka ko ta a ni.

    A tawi zawngin, Aizawlah ka haw a \ul a, rilru na takin kan in\hen a. Phaiah zir zawmin kan inhmu ngai ta reng reng lo a; chanchin kan inhre zui hek lo. Nupui ka nei a, rilru kilkhatah riak ve reng \hin mah se; ka nupui hi ka hmangaih vanga nei ka ni a; Rozami tel loin ka hlim tawk hle \hin. Mahsea mitmeng ^ ruai mai leh a aw ring \ha tak te, a taksa leh a sam enkawl ngun loh tih hriat tak mai te leh, ka hming a rawn lam nawlh mai te kha ka rilru a\ang hian ka dah bo thei lo. Engemaw chu ka tih a ngai a ni

    Rilrua ka vei tlat chuan eng emaw ti tak hian remchang a lo awm mai \hin a lo ni. K^r khat hnu velah Lungleia kan chhung hnai tak, Baptist Pastor in-a lenna hun remchang a awm ta hlauh mai. Rozami te \henawm hnaia awm \hin a nih avangin kan nu tel loin ka kal a. Pa Zuala chuan vawi tam tak a lo \awng\aisak \hin avangin a hre chiang ngang mai. A sawi dan chuan Rozami ^tna chu inthlahchhawn theih a nih hmel. A n$ (a pa farnu) hi amah Rozami ang deuh chiahin a awm tawh a, a nau Rokima a ni leh a. An pi leh pute z$ngah pawh chhui thui deuh chuan rilru kim lo kan tih ang hi sawi tur an lo awm a ni awm e.

    Ka ngaihtuah vang vang a, pawi ka tiin ka lainat takzet a ni. Khatiang mi harhvang \ha leh hlim thei, hmabak hlimawm tak nei nia inhre ve \hin, lu zo veh vawh tak mai kha tunah hian mi ang lo a lo ni ta si

    Ni eng emaw zat chu Rozami ringawt chu ka rilru-ah a awm a, office-ah pawh ka lo ngaihtuah leh veng veng \hin. Kum hnih zet tumah dang ngaihtuah lo-a kan inzui hnu-ah rilru na takin kan in\hen ta kha a ni a. Nupui neih ka la duh lo a, anin inneih mai a duh a, Kan rualpui innei an tam ve

  • The MIZO Vol. II No. 1

    27

    tho e! tiin \an a khawh a. Zir zel ka duh vang leh nupui neih ka la duh tlat loh avangin Aizawla college kal ve mai turin ka thl>m a, Mi duh tak tak lo a nih chu, tiin a duh tlat lo a nih kha.

    Kan la naupang deuh a, inhmu zui ta lo chu kei pawn mi dang ka nei leh thuai a; tumah Rozami anga rilru ka pek an awm lo. Kan nu ka tawng ta a, ani hian Rozami min theihnghilhtir ta a ni. Theihnghilh tak tak lai erawh ka nei tlem khawp mai. Sawi vek duh ila chu tu pawh hian ngaihzawng hlui theihnghilh hleihtheih loh kan nei deuh vekin ka ring. Ka nupui fanaute bulah hlim taka awmin tu nupui fanaute mah ka awt bik lo. Mahse, Rozami chu ka hre chhuak fo a, ka lung a tileng fo \hin.

    A ch^ng phei chuan suangtuahnain kan nunhluiah ka k$r leh a, ka rilru a luah veng veng ch^ng a tam mai. Theihnghilh daih ka duh ch^ng hian ka hre chhuak zing mah emaw tih tur a ni \hin a, ka thin te a rim hlur \hin a nih kha. Kan nu bulah vawi khat pawh a hming ka sawi ngai lo a; a \ulna pawh ka hre lo. Ka hmangaih a nep phah hek lo. Ani (Rozami) chu ka nunhlui a ni a, ka nupui erawh ka nunna a ni.

    Tichuan, vawi khat tal Rozami chu va hmuh leh duhna lian tak ka nei ta tlat a. Engtiang chiaha rilru kim lo nge a nih a, a dinhmun dik tak va hriat chian ka duh a ni. Pa Zuala bawk ka be leh a. Ani chuan Pangpar Huan-a thawk hmelhriat a nei a, chu nu kaltlang chuan ka va tlawh leh ta a ni. A rukin kan nu hriat lohin ka va kal a nih chu. Tun \um chu inring lawk sa-a kal ka ni bawk a, felfai takin Rozami chu ka va hmu a. Ka biak r>ng r>ng chu \ha takin min chh^ng a, a \awngkam a felin thu awmze nei lo a sawi mai mai hauh lo na-a min hre tawh r>ng r>ng lo tih a hriat a.

    Hmanni khan lungte pathum min pek kha i la hria em? ka han tih pawh chuan a bu ve ngat na a, a hre tak tak em tih pawh a hriat loh a. Ka \awng chu ngaithla awm pawhin a lang lo a; min chh^ng ve zel lawi si. Engati nge lungte kha min pek? ka han ti leh a. Ning awm fahranin min

  • Mizo Literary Journal, USA

    28

    melh a, lung\hil bawk chu a chhar khawm a, a invawr ta daih a. A dawn \helh ch^ng chuan thinur fahranin a \> vak a; a tinawn leh a, a dawn fuh chuan hlim zetin a nui a. Dawhthei takin a invawr chu ka lo nghak a; min ngaihsak tak maih loh avang chuan, Dingdi, Rinpuia kha ka nia, min han en teh. Min hre tawh miah lo maw? ka han ti a. Nui hawk hawk chung hian ngaihsam fahranin, Hre lutuk, hre lutuk! Mahse, ka kawm ngeih z^wng pawh i ni lo. I zai thiam lo em mai. C.Sanga i tluk lo lutuk! min tihsan a, nuam ti zetin a invawr chhunzawm leh a.

    Tih vak ngaihna ka hre lo. A hmel chu ka han en \hin a, a lungawi hmel em em mai si. A thawmhnaw te chu a inhmeh loh em avang leh a sam a thur em vang chuan ka lainat zual a. Inenkawl fai var reng \hin a nih vei nei le!

    He nu hi kum tak tak ka vei \hin a, ka lunglen leh khawhar ch^ng apiangin ka hre chhuak a, hlimna leh lawmna ka tawnin ka theihnghilh ngai chuang lo a nih kha. Engtin tak awm zui zel ang maw ti rilru chungin a chanchin tumah ka zawt ngai lo a, a hming ka sawi rik lohna chin pawh ka hre tawh lo.

    Kan nu aiin ka thlang zawk hauh lo na a, Rozami nen khan lo innei ta ila engtin nge kan awm ang aw? ka ti \hin. Tun ang hian ka hlim ang em tia inzawh ch^ng ka nei fo a; ka hlim loh zawk ka ring hran miah lo. Chutih rualin ka nupui ka tawn hnu khan ka duh thlang ni ta ila ka nupui ka thlang dawn tih erawh ka chiang. Rozami chu tleirawl rilru nut phet phawt laia ka tawn a ni a. Ka lung tileng fo mah se; ka nupui chu mipa puitlingin, thinlung taka hmeichhia a hmangaih dan tur dik tak nia ka hriatin ka hmangaih a ni.

    Rei tak ka inngaihtuah hnuin kan nu ka hrilh ta a. |ul ka tih chin leh a hriat awm chin bak ka sawi duah hran lo. Min hriatthiam fo \hin angin tunah pawh min hrethiam leh em em tho. Rozami chu khawngaih tak t>-in a khawngaih bawk. Pangpar Huan chuan a rilru a hneh zual ta em em a. A hma pawn mi ang lo te hi a khawngaih em em \hin a, kan fapa birthday-a Pangpar Huan tlawh rawttu pawh amah a nih kha. Tichuan, chhungkhat leh \hian \hate a titipui a,

  • The MIZO Vol. II No. 1

    29

    engtin tin emaw pawisa \hahnem angreng tak an thawh khawm a, thawmhnaw leh buhfai te, chawhmeh leh nepnawi eengmaw zat an thawh khawm a.

    An \hian ho-a an thil thawh khawm nena Zuangtui lam an pan ni chuan inah nau ka lo awm a. Tukverhah dakin ral hla taka tlang lo lang chu ka thlir a. Lunglenna ai mahin thawvenna danglam tak ka nei tlat mai. Rozami ka ngaihzawnna, keimaha la cham reng \hin emaw ka tih kha a bo ta daih a. Mi ang lo a lo nih tak vang a ni lo tih ka hriatna erawh chuan ka rilru a tinuam huai huai a. Pangpar Huan-ah awm ta lo se ka hmu tawh kher lo ang a, ka rilrua a rawn lan ch^ngin ka la ngai emaw ka ti \hin mai thei. Pangpar Huan-a a awm ngai ta lo se, pasal fanau neiin khawvel dangah a awm lawi si ang. Lo innei ta ila, nupui mi ang lo nei ka ni ang a; fa mi ang lo pawh kan nei mai thei bawk.

    Pathian remruat dan leh min hruai dan mak tak te chu ka ngaihtuah a, Rozami ^t tak vanga lawm chu ka ni hauh lo. Ka lainat em em rualin mi pangngai inti-te nun, hmasawnna uma intlansiak reng mai leh in tin khawsak ngaihtuaha kan inhambuai \hinna te lungkham ve miah lo-a lungawi taka hun a hmang chu a vannei letling ka ti.

    A harh chhuah leh a rinawm loh avangin, saw Pangpar Huan-ah sawn ka Lengtlang Dingi chu a vul ve reng ang a, kumhlun tur awm lohna khawvel a chhuahsan hma loh chuan Pangpar Huan-a pangpar mawi tak pakhat niin a hun a hmang liam ang.

    The MIZO Vol. I No. 1 & 2 copy tlem kan la kawl a, a duh tan enkawltute hnenah ngaihven theih a ni e. A thawn man mahnia intum erawh a \ul.

  • Mizo Literary Journal, USA

    30

    LALSANGZUALI SAILO HLA PHUAH LEH ZAIIN ZOFATE A HRUT DAN

    - K.C. Vanlalruata

    A hla phuah leh a zi rimawi hmanga Zofa, tlng tina awmte huihchhuk thliin buh a chhem fawn chhawknghawlh dual dual ang maia min hr

  • The MIZO Vol. II No. 1

    31

    hnenah chuan a chawl ta. Daikil kara mi t> ber a\anga a lian ber thlengin ui lo fa an awm lo vang nge tih tur khawpin Zofate chenna ram a tuam chhuak nghal a, mite thinlung a fan thuk a ni. Vuitu ngah ber a tling hial awm mang nge tih khawpin an chenna Khatla Nursery Veng a\anga Khatla kawn thlengin amah thlahtu mipui pawh an ther fuk mai a. A taksa kan zingah nungin awm tawh lo mah se, a thuhlazm leh a zi rimawi chuan Zofate thinlungah hian chuai ni neiin a mawi tawh lo va, chutih a hnekin a hla leh a zaiin Mizo mipuite a hrut dan mawlh mai hi a ni sawi tawk thiam harsa chu ni.

    A hla phuah leh a thluk a siamsak bakah, a u leh naute sulhnu nena chhunfin hla \hahhnem tak 365 (kum khata ni awm zat) bu khata an khawrpum takin a huam chin phei hi a zauvin a hlu hle. Heng hian Mizo mipuite a hrut dan pawh a nasain a rualkhai phah lehzual viau bawk ang. Heng - Hnam hla te, Khuarel hla te, Lenglawng hla te, Lengzem hla te, Hun bik nei hla te, Fam ngaih hlate leh Pathian fakna hla a phuah bakah Sap hla thlenga a phuah chi kim takte hi mi chi hrang hrang, mize inang lo tak tak leh ngainat zawng thuhmun lem lote a hrut kimin, kurpui tham hla \ha a tling zel a.

    Kum 1989 bawr chhoa naupang pual hla \ha tak tak a phuahte hian sak leh lawm a hlawh hle bawk a. A huho leh a ruala sak dual dual mai chi a ni lehnghal, naupangte thinlungah a intuh nghet hle a, chu bakah hlahril (Poetry) a phuah te pawh tih tham tak a tling bawk nen, zirlai bua a thu leh hla seng luhte hian zirlaite rilruah a bei ngheh phah bawk a, thuk lehzualin mi a hrut lo thei lo a ni. A hla phuahte hi a thluk ing-euh leh sak harsa tak a awm meuh lo va, a thu pawh hi a tluangtlamin a fiah \ha a, hei hian vawn leh hriat a tinuam lehzual bawk.

    Lalsangzuali Sailo hla phuah hmasak ber chu Ram ngaih hla Hmanah chuan hlimten nui zain tih a ni a, a tleirawl chhoh phai-rama lehkha a zir lai kum 1967 hma emaw, a nih loh leh hemi kum bul lama a phuah a nih hmel.

  • Mizo Literary Journal, USA

    32

    A hla phuah hmasak dang chu Lengzem hla a ni a, kum 1967, November thlaa St. John Boscos Convent, Cherapunji-a pawl sawm a zir laia a phuah a ni. Hetih lai hian mi pakhat a ngainat zawng tak mai a tawng ve a. Ani pawh chuan a ngaina ve hle a. Mahse Pathian samsuih loh nafam chu an inzui rei lem lo hle, inngaina tak chungin an in\ha\hen ta a. Chu chu boruaka thamraltir mai lovin hlaah a phuah ta a, a thunawnah chuan,

    Ka ngam lo, sam ang ka \hen tng lung an rual laiin, Kei zawng mahten lung lam ka vai.

    a ti chhuak ta a ni. Hla lenglawngah pawh Vanglai ni (Chul mai lo se vanglai kan nun) tih chu a phuah hmasak ber a ni a. Kum 1967-a Cherapunji-a lehkha a zir laia a phuah a ni. Kum 1970, Febuary-ah AIR Guahati (Shillong)-ah a record a, a hla phuahah chuan a lar hmasa pawl tak a ni. A hla sak te hi amah ngei intum chawpin a rawn sa chhuak ta \hin a, AIR Guahati-ah chang lo AIR Aizawlah pawh a thun zel bawk a. A hnuah phei chuan All India Radio A Grade Artiste hial niin, hla 450 chuang a record tawh a, chung zinga 297 zet chu ama phuah liau liau a ni. Zai thiam hrang hrangin a hla 89 lai an sa bawk a. Chu chuan nasa takin Zoram Khawvel a hrut chhuak a, Zoram pawn thlengin a fan a ni.

    Zai thiam lo pawhin a hla chu an ngaihthlak zawngin an kut leh ke emaw, an hmuiphun emaw tal chetin an zawm hial \hin. A chang leh phai-ram chul hnu min fanpui a, a chang leh romei zam karah Vamur ang maiin kan leng der der a, nungchate lainatna thinlung puin Zoram nawmna leh mawina kan tem thar a, Ka liam tange kan tih loh leh Kar a hla... kan ti thul a. A chang leh Mizo mipuite hmangaih takin ruihhlo \hat lohzia min hrilh a, \halaite chu ruihhlo bawiha tang lo turin Rawlthar \ang fan fan tiin a fuih sauh sauh bawk a. Kum 1976-ah a \hiante nen Zo-awi Pawl (a hnua MZI lo pian chhuahna bulpui) an din a\ang phei chuan an inhlim chhuah a, Mizo zai rimawi leh hla lamah hmasawnna kawng pawimawh tak an sial a lo ni reng mai.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    33

    Kum 1977, April 4 a ni a, J.L. High School Staff Room tukverh a\ang chuan Tuikual lui kam tuaka Assam Rifle ram kangvar dum huam kara Vau par var leh Far\uah par sen vul cha sawi kim sen chi a ni lo zawk a. Kum 1974-a lo pianthar chuan;

  • Mizo Literary Journal, USA

    34

    Nangmah hre lovin, khawvelah, Sualin ka bo rei lua e, ka Lalpa; Mahse, tunah ka hmu ta che, Ka Lal leh Chhandamtu I ni,

    a tih hnu chuan lengzem hla lam a bansan a, Pathian fak nan a aw mawi petu chu a hlan let ve ta thung a. Zoram dung leh vang a han thlir a, Kristian ringtu inti; mahse, sualna tuifawn kara pil mekte leh nuna hmuh tur awm si lo, a hming maia Kristian inti \henkhat chu a vei ta a, Harhna kan ngai tih meuhin kum 1982, April 27 chuan a au chhuak leh ta. He hla hian Zoram a fan chhuak leh nghal a, K|P Gen. Conference-ah meuh pawh sak hlawh leh kurpui takah neih a ni hial nghe nghe. Lalmama Sailo fapa Remlalmuana chu tute emawin an vit hlum a, a sarthih dan te chu a ngaihtuaha Mizorama sualna pung nasa leh nunna meuh inlaksak chu Pathian phal loh sual rapthlak a nihzia chu hlain May 29, 1987 khan Hmangaihna a dai zo ta, Sar a zam.... ti meuhin a chham chhuak a, chu chu a rawn sa lar zui a, mi a ti \im sung sung thei a ni.

    Thu leh hla lama a thawh hlawk avang hian kum 1998, April 12-ah India President K.R. Naraynan chuan Padma Shri in Literature a hlan hial a, a lawmman leh chawimawina dang a dawnte chu sawi mai sen pawh a ni lo zawk hial awm e. Kum 1975-a Mizo hmeichhe lar bera an thlan te hian huhang a neih nasatzia a pho lang a, MAL Jt. Hqrs, Lungleiin Pu Buanga Award an hlan te, Mizo nula hmel\ha leh lar Rimenhawihi ang mai sam sei a nih dan te, India hmarchhak chanchin bu lar tak The NE Sun (Weekly)-in Nightingale of Mizoram tih meuha an chhuah dan zawng zawngte chu sawi dawn ila hunin min daih dawn si lo. Thuziak lamah pawh chhuanawm tham kutchhuak a nei a, a lehkhabu ziah tawh 28 zinga Tlawm ve lo Lalnu Ropuiliani tih phei chu uluk taka zirbingna a\anga a ziak a ni bawk a, MAL (Mizo Academy of Letters) chuan kum 1999 khan Book of the Year-ah an thlang hial a. Ani chuan Ropuiliani chu thu mai ni lo hla hmangin an tuihnih zui sak a, chu

  • The MIZO Vol. II No. 1

    35

    chuan a hlutna a pho langsar lehzual sauh a, hla lar leh \ha a tling zel a ni.

    Mizoramin inthlanpui kan hmachhawn dawn apianga, Aw Zoram ka ngai hlu che... tih hla Thingremzaithei an han saktir ruai ruai tawh hi chuan khuai anga khel lova inthlanpui boruak vir vel kara party bilin hla chuam ang hiala an neih pawh ni mah se, thik lo leh lungrual taka rilruin a lo zawm ve mai theihna chu a danglamna tak a ni a, chumi phena inphum chu hla sak tur leh a aw mil a thlan thiam vang a ni pakhat bawk awm e.

    Sawi tur tam tak zinga sawi hmaih miah loh tur chu kum khat chunga hunpui inher - kum hlui leh kum thar in\hen dawna mi tinte nun hlui ngaih tihzual tur rengin kum hlui hla lungkuai elhkhen mai a rawn thlawh chhuak ta \hin hi a ni. Krismas a liama kum a la thar hma si hi chuan Lalsangzuali Sailovin, kum 1983, December 30-a a phuah, Kum hlui khawiah \uan che maw? tia a zai rimawi fawn vel leh kum hlui hla dang a sak tih loh hi chu kan Zotlang ram nuamah hian rimawi dang a leng tawh \hin lo a ni.

    Kum hlui ni tla tur thlirin chhuahtlang leh ni tla tur lan chian theihna hmun thawvengah khua chuanin he kum hlui thlahna hla mawi tak hmang hian kum hlui chu kan thlah liam vawng vawng tawh mai \hin a. Zoram tlang tluan hi kum hlui ngaiin a kurin a fawn a, a su dup dup \hin a ni ber mai. He a kum hlui thlahna hla a phuah leh a sakte hian kum hlui a tingaihawm zual a, kum thar a tihlu zual bawk \hin. Chu rimawi leh zaia nun hlui ngaih lunglenna thlarau leh Lalsangzuali Sailo hla leh a zi hi Zofate nunah hian a bet nghet tlat tawh a ni tih chu hai rual a ni awm lo ve. Chu chuan chiang taka a tihlan chu Lalsangzuali Sailo hla leh zi rimawi tel lo hian kum hlui kan thlah thei tawh lo a. Kum thar pawh a nihna angin kan hmuak thiam ta meuh lo emaw tih tur a ni ta tih hi a ni.

    Hetiang mi bikte hi ram pum chu sawi loh an pian leh murna Khawtlang tan pawh chawimawi tlak leh inchhuanna tham tling khawpa khawtlang tilar a, tihming\hatu an ni tak

  • Mizo Literary Journal, USA

    36

    meuh a. An nun pawh belhchian a dawl \hin. Lalsangzuali Sailo hi ral thlira mi chhuanawm, belhchiana mize duhawm tak mai nei, tute pawh an zawlpui anga kawm thei leh mite dah pawimawh thiam tak, fiamthu duh leh hlim thei tak, a hlim dan pawh a ninawm leh a pawrawi zawng ni lo, nun tlang leh itsiknain a tihbuai loh nun zalen nei a ni. Taima tak leh zam lova a theih tawp chhuah a, ram leh hnam tana a theihna zawng zawng hlantu a ni. Amah ngeiin kum 1996, April 3-a Hla Kungpui mual a tlawh \uma a hla phuah, Zo-mi ril hnam ro siam an dai long e a lo tih zingah chuan amah ngei pawh a tel ve dawn ta.

    Awle, amah thlahna thu kam khat sawitu Prof. Darchhawna chuan, Khawvel tana zai \hinin Lalsangzuali Sailo hian Zoram khawvel hi a aw mawi leh thiamnain a nghawr nghing tawh \hin a; mahse, Isua t^na a nun pein a Lalpa fak n^n a aw mawi leh theihna zawng zawng chu hmang zovin t

  • The MIZO Vol. II No. 1

    37

    KHAWVEL MAWI HI HLA MAWI AN PE

    - Zara

    A khuhhawnna : Hetia sap fakna hla \ha tak tak, a rau-in a thawh m vang pawh ni hran chuang lo va, a mawi kan tih vang chauh niawm hrim a, khingb^i taka Zo\awnga lehlin kan chin tak sup sup hma daih tawh hian, hlauh pakhat ka nei tawh: sapho khuan kan tih dan hi an hre ve laklawh ang a, Mizo hla \ha hlawm hlak pakhat chu a phuahtu suangtuah ram \helh duai duaiin an lo lehlin ve palh ka hlau \hin. Chu hla pakhat avang chuan khawvel hi mawi thar leh ta riaua hriat chngte ka zuk nei hial \hin nia!

    Leilung hi enge a nih?

    Leilung hi a chhia a, a ruak ngawt a ni lo. A hmuthiamtu, Pu Rokunga-te ang chuan duhawm nem diai maiin

    Aw lei mawina, thinlai tihlimtu, Zantiang chhawrthla leh si-^r >ng mawi; Aw zing >ng mawi leh thlaitla >ng mawi, Damlai khuavel tinuaman lo vul rawh,

    an han ti a, Siamtu pawh a khi ve sukin ka ring \hin! Nia, hetiang hla hi chu nau hmel\ha ang mai a ni a, lawm a hlawh hle a ni.

    Pu Rokungan khawvel mawi a thlirna tarmit ang hi pakhat cheng 500 leh... tih tih ang vela lei theih mai chi a nih loh tehlul nen, keini ang naupang chhe mithmuh ngei ngeiah pawh khatiang thlirna duhawm kha mausam a ni \an mek a. Hman deuh lawk, keini pawn buhdengkhawl bak diesel hmang khawl dang sawi tur kan van em em laite kha chuan phai lam a\angin diesel hmang motor a rawn inkahpup chaw chho zut zut ang tih kan suangtuah pha lo. Mahse tunah chuan mahni mawng hlim tawkin nikhua kan hre ve ta a, diesel awm loh vanga che thei ta reng reng lo-te hi kan tam ta.

  • Mizo Literary Journal, USA

    38

    Khuarel ngainat kawnga sapho an pianthar sup sup laiin, keini chuan Pathian kutchhuak aiin mihring kutchhuak ngainat hi thupuiah kan nei mek a, khuarel ngainatute chu a buan chak lo zawkah kan \ang a, kan bet rawk rawk a, mihring leh khawl rum ri karah chp takin nun leh hun kan hmang mek a, sap style ngaina hnam hi kan harh chuang der si lo!

    Kawih\huang mal din, va-te rualin sa belpui vir taka an vir hut hutna, tlangsam leh hulhu kung a buk leihna hmun; lunglen a thawh fuh chnga keini ang pawn engemaw ngaihchn nei ang hrima thilfim kan dawn thawlen heuh heuhna mual leh tlang te chu mi \henkhat, ram ruak hlek hmuh tawha meng tawk a, 'duli' tia tiaa meng kawl kawl \hinte chuan chatuan khuarei ata tawh, Siamtun mihringte thlarau ngeih tura hmun min lo ruatsak tawhte chu a hlutna an han hmu phk leh tlat lo pek a! Keinin a \angkai em avanga a awm lo ang tih kan hlauh em em chu, a awm mai mai vanga \angkai ta lo ni tlatin an hria a; mi zawng zawng tana \angkai \hin kha mi tlemte tan chauha \angkai turin an han pumbilh zui nghal chat a! Kuthlei thil leh mahni hmasial vanga kan chhehvel nun neite an han nuai pherh duh tlat mai hi chu mihringpui zah lohna pawh ni satliah lovin, a Siamtu ngaih dan kalhna rapthlak a ni.

    Kan hlim thei lo

    Chung lam thlir la, van dumpawl hmuh knin chhum chhah tep tup ringawt i hmu \hin em? Chantawka lungawi hi hnufmna chi khat ni mah se, lungawi thei tura intahhriam erawh chu mihring hmabak a ni. Ram i thlir a, khawvel i en a, ram hausate neih leh nih i awt a, nang chu pachhia leh rualawt reng renga fam turah i indah \hin em?

    Hetia chatuan daih tur hispa kan neih phak bak baka kan inhaivur mup mup hma daih tawh khan, mihring sulhnu reng reng he leia a awm hma khan Pathian chuan a leilung dinah he ram hi kan chenna tur liau liauin a lo ruahman lawk tawh a, eng rohlu nge kan neih, tih ngaihtuah hmasa lo va, kan nih china lungawi loh kan tum ngawt hi a retheihthlak ngawt zawk mai.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    39

    He ram hi Pathianin chhe bawm mai mai tur atan chuan a din lo vang tih hi ka pawm a, neihin a tlin vanga kan tihchhiat mai mai atan phei he ram hi min pe lovang tih hi Nicea thurin tluka ka pawm chu a ni. Chu nihna hmuthiamtu chuan hahdam takin

    I mawi mang e, piallei kan chnna, Rianghlei tan p^r ang vul ve la; | ah lai ni k^wlk

  • Mizo Literary Journal, USA

    40

    Kan chhehvela nun neite kan chimral hian tunge thih hmabaka hun hmang leh turte chu? Kan khua kan tih fo hi engho siam nge? Van boruak hnuaiah hian thil \ul lo siam turin Pathian thluak hi a vir vel lo. Engkim hi mihring tana \ha tura a duan a nih thute hi BC 273 daihah tawh khan Ashoka Lal Ropuia kha chuan a lo hrefiah dim diam tawh asin.

    Ani chuan an khatih laia lal chhungkuain an chin uar em em mai, sa pelh (royal hunt) te kha a lo khap bur tawh a, nungchate tan damdawi-in a buatsaih a, kum sang hnih liam hnuah keini chuan silai kan la pu v v a, Chawlhni tka z^wng sa tuihng hawp si hliam hliamte hi Bible nen a inhmeh lohna reng reng kan hmu tlat lo! Hisp rum pui pui nen khuarel hi kan thlir a, mihring nun nena inkaihhnawih tlat an nih thute hi \henawmte zawm atan kan it tlat hrih a, khuarel kan dai pherh nasat poh leh hmasawnna hi zuang ta vak vak angah kan ngai ve ngawt a, kan lu chungah meiling kan chhekkhawl mai mai tihte erawh hi chu mi pangngai ve tak tak tura ka ngaihte pawn an chht pha chuang der lo.

    Industrial cities leh ram changkangho chauhin boruak bawlhhlawh an tawng tur anga dahte hi mawlna mai a ni. Kan zing thawh hlim a\anga zan mut hnu thlenga hlawh nei lo va kan tana hnathawk \hinte hi hmelma anga kan en chhung leh, kan chhehvel nun neite kan hneh lak kim barh hunah chuan hmasawnna chhepchher tinreng nen khawvel hi varpawh ve pawh ni ila, kan hneha te hi hneh mi an ni lo, tih sik leh sa leh leilung inher vel hian a rawn her chhuahpui ang a, chutih hunah chuan chaw ngheiin Van Pathian au mah ila, kan tawn tur dik tak chuan a nuaiin min la rawn nuai dawn tho tho! Chutih hunah chuan lirthei chak chi ber hmang pawhin hrehawmna kan tlanchhiatsan thei lo vang a, silai puichang tak tak leh bomb mitnei nen pawn hmachhawn mah ila, van ek khum tum an sawi ang tho kan ni ang.

    Engtikah emaw chuan sawrkar hna vng kan sawi ai hian khuarel mang zawh avanga nun harsat thu hi kan la buaipui dawn a, a takin kan la tawngbaw dawn. Entirna pawh kan hmu tawh asin! Bhopal khawpuia MIC Gas a pt

  • The MIZO Vol. II No. 1

    41

    \umin nunna tam tak chn a ni a, ramngaw tukdar \hat lohzia an tlangaupui nghal chuah chuah a; Chernobyl Power Plant (Russia) a puak keh a, ramngaw vangin nunna tam tak an chhan thung a, ramngaw tukdar loh \hatzia an tlangaupui nghal chuah chuah a. Brazil-in Amazon ngawpui a tuk darh chum chum a, a hnam fing zawk leh ram ropuite chuan an en ngam lo va, thlem ti tih, vau ti tihin Brazil ram an la be reng.

    Harh a hun

    Khuarel thilte mai lo chu Mizoram hian hausakna dang a nei lo. Mihring hi khuarel thilte thunun tura siam a ni lo va, enkawltu tura siam a ni. Kan thi ang a, khuarelte nen hian vaivutah kan kirho leh mai dawn. Vaivut ve ve ni si, engati nge zalenna leh nun hi kan thuhnuaia awm emaw kan tih tlat? Pathian kuta awm a ni. Hei hi mihring leh mihring inkar thilah pawh a ni tho.

    Kan hetih reng chuan nakinah kan la chuti ang. Zan thla eng no nghelh leh Mizo inchawbe riau \hin hi nakin lawkah a in\hel\hu ang a, hnah chawrno hlep hlep leh mute thlifim dawngin tlang a hrt delh delh lai kan hmuh theih tawh loh chinah chuan, an chenpui tura Pathianin a siam mihring khua hi a la har dawn min tihlimtu tura din an ni tlat. Chuvangin, kan kawtkaia thing hnah tlate hi a hnawkna chauh kan hmuh a thiang lo va, sava hram hi hmelma tawtawrawt a ni hek lo va, lui tui luang ngiai ngiaite hian tr ni lovin, tuihna an mamawh zawk a ni tih hi kan chht ve a hun tawh a; anniho avanga thlaler ramroa cheng lo mai mai kan nih thute hi Pulpit tlanga lawn chhuahpui a hun ta.

    Leilung hian hla a phuahsak che a, khuarelte hian an zaisak che a; boruak thiang hi \ing\ang rimawi a ni tih hre turin i mit chhing la, Pathian aw chu ngaithla ta che! Khuarel hi Pathian aw chu a ni a, leilung hi ama kutchhuak ngei a ni. Chuvang chuan Pu Rokunga rualin he hla hi sa mai rawh

    Tlang s^ng thing z^r mawi leh phaizawl a, Suanglungpui leh luipui luang ri; Vanr^ng chhum leh thlifim l>ng velin, Khawvel mawi hi hla mawi an pe.

  • Mizo Literary Journal, USA

    42

    PASAL|HA VANAPA

    - L.T. Hlima

    VANAPA hi a hming tak chu Thangzachhinga a ni a. VanaPa tih hming a put chhan chu, tlangval senior kum 40 emaw vel a ni a, val upa tak niin, Chhawnthangi, Saitual nula nen an innei a, fapa an hring a, a hmingah a hnam hming chawi telin VANCHIAUA an sa a. Vanchiaua Pa VanaPa tiin hriat lar a lo ni ta a ni.

    A pian kum leh thih kum hi chiang taka sawi thei an awm meuh lo a, a dik tak hriat a har khawp mai. A chanchin la sawi thei Pi Lalluti (Pi Lalluti hi Vanapa farnu Chawngzakhawli tunu, a fapa Saihranga fanu a ni) chuan, Kum 1884 khan Bualpui a\anga 15 kilometers (9 miles, approx.) vela hla Zawlnghak khua an kal hian Vanapa chu tiang hawlin a la kal thleng thei a ni, a ti. Pi Lalluti hi kum 1992 khan kum 103 mi niin a boral tawh a ni. Sawi dan dang lehah chuan kum 1795 khan Lalsavungan Phulpui khaw thar a kai buai lai takin Chhakchhuakhoten an rawn run thut mai a. Lalsavunga chu a intinghet sauh sauh a, Chhakchhuakho chu a han run ve leh a, tam tak an that a, tam tak a khuaa awm turin a hruai a. Kum 1802 khan hmun hrang deuhah a awmtir a, an awmna hmun chu tun thlengin Hualngo Hmun an ti a ni. Heta Chhakchhuakho runnaah hian Vanapa pawh a tel ve a ni. Khaw in-runa kal ve thei chu tlangval emaw rawlthar kum 18-20 vel chu a ni tawhin a rinawm. Vanapa thih kum tak hi chiang taka sawi thei an awm meuh lo a, kum 80 vel chu a dam thleng a ni tih erawh mi hrang hrangte sawi dan a\angin a rin theih a ni.

    Pa Huaisen, Pa Tlawmngai leh Ralrel Thiam

    Vanapa hi Lalsavunga khua timawitu, humhimtu, a pasal\ha chhuanawm a ni. Kelsih a\angin kum 1812-ah South Hlimen-ah an kai a. Heta (S. Hlimen) \ang hian Vanapa huaisenzia leh tlawmngaihzia hi an sawi lar \an hle a ni. Vanapa hi mi themthiam deuh mai a ni a. Phurhhlan tah a thiam em em a, silai man tuakin thiam hnang hmangin em, paikawng, thul, etc. te tahin silai Awlan (Holland) a lei ve ta

  • The MIZO Vol. II No. 1

    43

    a ni. Tichuan, kum 1820-ah Aizawl tlangah an insuan phei ta a.

    Kum 1825-a Vanapa hova khawthlang Tuahzawl hmuna Zadengho beia Aizawl tlangval rual thawk thla zet chu an hlawhtling hle a ni ang, Zadengho chu an khua a\angin an um chhuak vek a ni. An lal fapa Ngurpuilala chu dai-ah amah awmtu Hmar nu chuan a lo awi a. Chu chu Vanapa chuan a hmu a. Naupang chuan, Lal ka ni, lal ka ni, tia a \an deuh avangin Vanapa chuan lal fapa a ni tih a hria a, a man phah ta a. Lal fapa Ngurpuilala mantu hi pasal\ha Tawkthiala nia sawi an awm bawk. A enga pawh chu ni se, hemi \uma pasal\haho kaihruaitu hi Vanapa a nih avang hian a mantu hming a put hi thil ni thei a ni.

    Chutia Vanapan Ngura a han man chu an lawm hle a, hetiang hian hla an phuah a:

    Sailo lal vekah, Lalsavunga a lal ber e, Nguran hren thir a bun, Zadeng hrai a riangvai e,

    tiin Diriam hla, hmanlaia an chin pangngai phuahin Zadengho chu hla an phuah el a-

    Lalsavungan ka hrai a rang a man, Thlohmu-ah chang ila, sangthingah ka chuan lo maw, tiin.

    Zadaengho chuan an lal Ngura chu ro \ha ber bera an tlan a ngai ta a. Rosum tam tak leh Haizang Dar te an laksak hnuah pawh an dar \ha ber Siallam Dar chu Lalsavunga chuan a phut tlat a. Ui hle mah se lal fapa tlanna tur a nih avangin an pe ta nghe nghe a, an tlan chhuak ta a ni. Ngura tlanna sum avang hian Lalsavunga chu a lo hausa ta hle a. Vanapa chungah a lawm em avangin \hi leh darte chu a sem ve a, khua pawh sahtir a tum hial a. Mahse, Vanapa chuan a duh lova, Sailo in lal chhung chuan ka thlahte thlenga in hmun lo rama lal ka duh ber e, a ti zawk a. Chuvangin Vanapa thlahte chu Sailo lal khua leh tuiah Zalen Ramhual an ni ta zel reng a ni.

  • Mizo Literary Journal, USA

    44

    Aizawla an awm lai hian Thado lal Siakzapauva chuan, Sailo lalho ka ep dawn e, tiin Mawmrang kham karah khua a siam a, rawlralin an che \hin a. Kham kara awm hmun khuar an ni a, khawih theih lovah inngaiin, Van arsi khi tuin nge hawl thla thei ang? tiin an zawt \hin a. Hei hi Aizawl tlanga awm, Lalsavunga chuan ngaimawhin bei turin a tlangvalte chu Vanapa hovin a tir ta a. An han thawk chu an vanneih asiamin an khaw chhung luhna lei an lo pheh theihnghilh hlauh mai a, an luhkhung a. Tam tak an that a, a \hen chu khamah an zuang thla a. Chhuahna kawng ruk an lo neih avangin \henkhat chu an tlan chhuak bawk a ni.

    |um khat chu Hmarho an lo pawn phei hle avangin Lalsavunga chuan a nawr tawm turin, a pasal\haho chu Hmar lamah rammu turin a tir a. Hemi \um pawh hian Vanapa hi upa ber a nih avangin a hotu a ni a. An va lut thuk hle a, \um hnihna-ah phei chuan Manipur lal sipai nen an va inbei a, silai pakhat an hawn a, chu chu TUKULI kan tih hi a ni. Manipur ta a nih avangin a hmingah Manipur an vuah nghe nghe. He hming hi kum 1910 thleng khan a la pu reng a ni.

    Zadeng lal an tu-tlawm a, Thado lal Siakzapauva an hawl thlak hnu chuan Lalsavunga chu a pasal\ha leh khua leh tui tam tawk nen, kum 1828-ah Darlawng tlang a kai ta a. Mahse, a hnu rei vak lo, kum 1835-ah Lalsavunga chu hemi hmunah hian a thi a, a fapa Vanhnuailiana chuan a ai a awh a. A pa thurochhiah angin Vanhnuailiana chuan chhak nawr zel a tum ta a, Saitual kai tumin Lamzawl ram an han vat a. Mahse, Thlanrawn Pawiho an lo lang a, an tlan hawng ta a. Vanhuailiana pasal\hate chuan Vanapa hovin Pawiho chu chhun zan zawmin an um a. |iau ral thleng rawk an um hnuah an han nangching a, an zan riak chu an kap a, mi engemaw zat an kap hlum a. Vanapa ho erawh chu tumah inhloh lovin an kir leh a ni. In an thlen hnu chuan an lalpa leh mipuite chuan khi chen han kal inhloh lova an rawn let thei chu lawmawm an ti hle a ni. Heta \ang phei hi chuan Vanapa hming chu a lo lar zual a, a huaisenzia leh tlawmngaihzia chu an sawi tui hle a ni. Vanhnuailiana chu Saitualah chuan a kai ta tho a.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    45

    Saituala an awm lai hian Thadoho an va run nasa hle a. Phuaibuanga Thado lal Henrova chu a khuain an va kawi a. Chu bakah Singsuan te, Changchhan te leh Haokip te an va run bawk a. |um khat Vanapa te hmar lam va run chu an hlawhtling hle a, mahse, chumi \um chuan ei tur an tlachham tlat mai a. An ril\am chuan ram hnuai theirah ilo an dap a, chutih nak alaiin an \hian pakhat a bova, A zawng turin tunge kal peih? A kal peih chuan buhhawp fianpui khat an hawp ang, an ti a. Mahse, tuman an peih lo a. Chutah Vanapa chuan, Keiman ka va lam ang e, tiin a kal ta a. A lo kira chanchin an lo zawh chuan a hmuh thu leh a thih thu te, a ruang sakeiin a ei a hlauh avanga a haikhuh lim liam thute a sawi a. Tichuan Vuite ruang la tur chuan an kir ta a. An va hmuh nak chuan Vanapa chuan khup thlengin lei a lai khuar a, a phum hi a lo ni a, Vanapa nge nge, ril\am khatih nak alaia, a nasa \hin teh e, an ti \heuh mai.

    Vawi khat pawh Vanapa hova an ram chhuak chu an \amchhawl nasa hle mai a. Vanapa chuan theipui hmin a hmu a, a \hiante a auva, an lo thlen chuan tleirawl pakhat ril\am lutuk chuan a rawn hmawm ta bawrh bawrh mai a. Vanapa chuan, Nauva, kei pawhin pum khat mah ka la hmawm bik lo asin. I \hiante hian lungte kan pai bik lo a nia, a ti a. Mi tlawmngai a nih avangin tlawmngai lo chu a hmu thei lo hle a ni.

    Vanapan Zaidam A Zir

    Vanapa hi pasal\ha, hnang deh thiam tak ni mah se, a thin a chhe em em a. A thinchhiat em avangin nulate hi a bulah pawh an awm \ha ngam lo va, an \i deuh dek \hin. Mite chuan, Thangzachhinga hi chu zaidam deuh sela chuan sawiselna a vang hle ang, an ti \hin a. Chutianga miten an sawi an sawi \hin avang chuan zaidam a zir a, a zaidam ta em em mai a, a awte lamin a tinem ta vek a. A thinchhiatzia chu tlang hriat a nih avangin a zaidam theih hi tuman an ring lova, mi \henkhatin an fiah ta a.

    Ni khat chu a thlangra tah lai hi tlangval pakhatin a la lawk a, a thlawh daih mai a. Vanapa chuan, Diai diai taka,

  • Mizo Literary Journal, USA

    46

    ka chhar leh mai ang, a ti a, a chhar a, a tah zawm leh ta mai a. Mi pakhatin a chem hman lai a la lawk a, a thlangra tah lai chu a sah chhiatsak ta vek mai a. Ani chuan, Naktukah mau ka pu ang a, ka tah leh mai a ni ang chu, zaidam diai hian a han ti leh ta a, mak an ti ta em em a. Mi pakhat pawhin Zawlbuk luhkaa a nilum ai lai chu chemtein a \hibeh a hlehsak a, a thlak ta mai a, Vanapa chuan, Ar-in min chuk khalh ang e, a ti a, Zawlbuk hnuaiah chuan a lut vat a, a \himal chu a chhar a, Inah a hrui ka chat ang a, ka beh leh mai ang, a ti leh ta mai a. Heta \ang hian a zaidam tak tak ta a ni tih khawtlangin an ring ta a, tumahin an fiah duh ta lo a.

    Rorel Thiam

    Vanapa hi Favang awllen siam chhuaktu a ni. Nuho tan kawng an hawng zau a, zu chhim an ching ve ta a. An pasalte aiin an kal hmasa ta fo mai a. Pa hovin vawkchaw mei vil a ngai ta \hin a. Ning mah se tihngaihna tak an hre lo va. Ni khat chu Vanapa leh a \hian chu an titi dun a, an nupuiten zu an chhim a, pa zawkin in nghah a ngai fo mai chu tihnep dan an ngaihtuah a. Vanapa chuan a \hianpa hnenah chuan, Lal in-ah sawn zu chhimin kan nuteho hi an kal leh ngei dawn a, hotunu inti takin kan nuin hma a hruai leh ngei ang a, Chawngkhum dan tlang huat loh tiin kan nu chu lal in a lo luh veleh a pawnfen hma lam lo hlimsak vak la, a thinrim ngei ang a, mahse ka lo ngaihsak lo vang a, a ti a. Chuti chuan Vanapa nupui chu hotunu inti fahranin a \hiante hruaiin lal in-ah chuan zu chhim turin an kal a. Lal in a lo luh veleh chuan Vanapa nupui pawnfen hmalam chu, Chawngkhum dan tlang huat loh tiin sang fein a lo hlimsak ta a. Thinur deuhin a hote nen an tlan tau haw a, a pasal kiangah a zualko ta ngei a. Vanapa chuan, Chu, Chawngkhum dan tlang huat loh a tih miau si chuan, keini nupa lo huat mai chu a tha dawn emaw ni le, a tihsan mai mai si a, engmah lo chuan a tawp ta a. Nuho chuan, Kan hotunu ber mah hetianga an hlim ngam chuan keini pawh min hlimsak ve ngei ang, an ti a, chuta \ang chuan nuho zu chhim chu a nep ta a ni.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    47

    Khawnbawl |ha, Fing leh Rinawm

    |um khat chu an khaw \henawma mi Lalvunga a lo zin a. Chu chuan Baktawng tlanga Vanhnuailiana fapa Do\hiauva nun chhiatzia leh a khuate sial phil a chin thu sawiin a rawn mualpho viau mai a. Vanhnuailiana zak chuan engkim zawt fiah turin leh zilh turin Vanapa lo chu hmachhuan dang nei hek lo, palai-ah a tir ta a. Do\hiauva chuan Vanapa chu zu a lo zuk a. Vanapa chuan, Ngawi teh, zu kan in hmain i pa thu mi chah ka han sawi lawk teh ang, a ti a. Do\hiauva chuan, Sawi ta che, a ti a. Hei le, kan pafain engkim han sawi mai ila, khuate sial talhsak i ching \an a ni awm a. I pa pawh a mangang rilru hle, hei mi rawn tir a nih hi, a han ti a. Do\hiauva chuan, Tu sial nge ka talhsak? a ti a. Vanapa chuan, Hmeithai, chu mi sial chu i talhsak a ni lawm ni? a han ti a. Do\hiauva chuan, Zu in ngho chhuak aihna a nih kha, a ti a. Vanapa chuan, A nih leh chu mite sial pawh i talhsak a ni lawm ni? a han ti leh a. Kha pawh kha bawkbawn phir aihna a nih kha, a ti leh ta a. Vanapa chuan, A tawk ta e, zu chu i in tawh ang u, a ti a, an in ta a. Vanapa chuan an lalpa Vanhnuailiana hnenah chuan, Kan nau chuan thil engmah mutmawh hnarmawha neih tur a lo ti lova, hmeithai sial a talh kan tih kha, zu in ngho chhuak aihna a lo ni a, chu mite sial lah bawkbawn phir aihna a lo ni a. Kawngro a lo nei thliah alawm maw le, a ti a. Chu veleh Vanhnuailiana chuan a fapa sualna chu nalh zaihin a hliahkhuhsak tih a hria a, a lawm hle a. Sa ngal khawng hranga awm nge i duh, i thlahte thlenga khawnbawl? a ti ta hlawl mai a. Vanapa chuan thlahte thlenga khawnbawl a thlang ta zawk a. Hei hi Lungdupa an awm lai nia hriat a ni.

    Vanhnuailiana chu Saitual a\angin Puilo-ah a kai a. Puilo a\angin Vanchengah, Vancheng a\angin Awnnu-ah a kai leh a, rei lo te a awm a, Tualte a zuan leh a. Tualte-a a chen lai hi a ropui lai ber a ni awm e. A pa hun laia pasal\ha huaisente zinga mi pahnih lai an la tel nghe nghe. Vanapa hi an hotupa ber a ni. He khuaa an awm lai hian Mizo tlawmngaihna a rawn par chhuak a, tun thlenga Mizo

  • Mizo Literary Journal, USA

    48

    thinlunga TUALTE VANGLAI la cham reng pawh hi hetih huna mi hi a ni.

    Vanhnuailiana hi Tualte a\angin Lungdupah a kai a, Lungdup a\angin Champhaiah a phei leh a, fapa panga Do\hiauva, Liankhama, Buangtheuva, Chinhleia, Lalburha te a nei a. Kum 1871 Vailen hmain Champhaiah a thi a ni.

    A Hun Hnuhnung

    A tir lama kan sawi tawh ang khan Vanapa (Thangzachhinga) hi chiang taka chutah, chumi kumah a thi tih hi sawi thei an awm meuh lo va. Ngaih dan pahnih a awm a, chungte chu :

    Khuanglam tlanga an awm lai hi kum 1871-75 bawr vel a ni. Hemi hun vel hian Vanapa pawh hi a hrisel lo \an a, upa tak a lo nih tawh avangin, a vanglai te a ngai thei hle \hin a. Pasal\ha huaisen mahni inluma thih tum lo a nih avangin tuk khat chu, Tuithoh luidung zawhin Muvanlai sih panin a ram chhuak a. A chhungte pawhin Vanapa ram chhuak tur hi an remti meuh lo. Muvanlai sih hi Khuanglam a\anga 6 kilometers vela hla a ni. Hemi ni tlai lam hian ruah nasa takin a sur a. Vanapa chu Muvanlai sih thlen hma, tlang pang pakhat hmunah thi-a hmuh a ni. A silai hi a kiangah a lo tung \ha a, leia bawkkhupin a lo mu a ni.

    Sawi dan dang lehah chuan Vanapa hi Zawlnghak (Rabung) khaw bul ramah a thi a, phum a ni tih a ni a, a hma ami nen chuan a inpersan hle. Zawlnghak rama a thlan awmna nia ngaih chu, kum 1992 April thla khan laih a ni a. Finfiahna mumal erawh chu hmuh a ni lem lo. Titi-ah chuan Vanapa hi Manipur-a Moirang khaw kiangah a thi nia sawi a awm bawk. Vanapa te ram chhuak hi Manipur-ho nen intawng fuhin an inbei a, a thi tih a ni.

    A chunga Vanapa thihna hmun leh thih kum sawi dan pahnih a\anga a lan danin, kum 1871 vel khan Tuithoh kamah a thi tih leh kum 1891 vel khan Zawlnghak-ah a thi tih a ni a. Kum 1871-a a thih chuan kum 77 vel a nihin a thi tihna a ni a. Kum 1891-a a thih chuan kum 97 vel a ni dawn tihna a ni.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    49

    A Thlahte

    Vanapa hian fapa pathum a nei a, an upat dan indawtin: 1. Vana (Vanchiaua) 2. Lianchungnunga 3. Ralduha

    Vanchiaua hian fapa 1 leh fanu 1 a nei a, chungte chu: 1. Hranghleia (1844 1911) 2. Chawnpuithangi

    Hringhleia fate: 1. Zamura 2. Pastor Aikila

    Zamura fate: 1. Mamtuka (Fam), N.E. Khawdungsei 2. Engliana, Ngopa 3. Chawnglianchhinga, Mission Veng

    Mamtuka fate: 1. C. Thansiama 2. Lalthanchhunga 3. Hmingchungnunga 4. Lalhmingsanga

    Engliana fate: 1. C. Rambuatsaiha 2. C. Ramhmangaiha 3. C. Lalruatkima

    Vanapa fapa naupang ber Ralduha hian fapa 1 leh fanu 2 a nei a,

    Ralduha fate: 1. Chhuahzoa (N.E. Khawdung sei) 2. Kaichhingi 3. Thangkimi

    Chhuahzoa fate: 1. Lalauva (Fam) 2. Chawikungi

  • Mizo Literary Journal, USA

    50

    BAHZAR HLIMTHLA

    - C. Lalhruaitluanga A changtute : Tluangtea & Puitei

    (Ruah a sur cherh cherh reng a, chhna mawina ropui inphm hnuaiah chuan a ding a, a piah lawka tlangval sng lam, pian thiam tak ding chu a mitsir leh ralh ralh \hin a.)

    Puitei : Ruah sur tak hi chu aw, ka va haw tak >m! (A duh aiin a lo sawi ring deuh a ni ang, a bula mipa ding chu a lo hawi phei a, a hmel pawh a ngaihawm viau mai, zahzelah a va nuih sak ringawt a!)

    Tluangtea : (A hnaih deuhah chuan a rawn ding phei a, a w thum deuh dut chu a thian khurh khurh a) Nia, ruah hi chu a ngeiawm ve alawm. Mahse, sur lo se ruah a nihna a bo dawn asin. (A thusawi pah chuan a nui huk a.)

    Puitei : Ni viau mai, ruah chu a s

  • The MIZO Vol. II No. 1

    51

    Tluangtea : Ha ha, eng dang ni lo ve. Ka chhuah dawn khan ka peih lo khawp mai a, mahse hreh chung chunga ka tihluihna chuan thil \ha leh hlu min hmuhtir si a nih hi.

    Puitei : Eng thil \ha nge i hmuh? Bazarah i kal a, thil \ha deuh i hmu nge? Hna lamah hlawhtlinna zwk i chang le? (A zawhna zwt lai hmel chu a va hmuhnawm kher em! F

  • Mizo Literary Journal, USA

    52

    MIZO HLAKUNGPUI MUAL

    - H. Lalnunmawia (Mapuia Hnamte)

    Khawiah nge?

    Khawbungah! Khawbung a la ti ta deuh deuhah maw? Aw... tiin Mizo Hlakungpui Mual awmna hi sawi ta ila, tam tak tn chuan a fiah chuang dawn lova. Mizoram khawpui ber Aizawl a\angin Hmuifng tlngdung thengthaw nuam tak kal tlangin Serchhip Sailiam Kawnah, Kei\uma pngin Chkkawnah E.Lungdar kawng zawhin beliang mun hun velah Mizo Hlakungpui Mual chu i thleng thei a ni. Champhai District chhim twp Burma ram dep, |an Tlng leh Lurh Tlng - lasite tuallnna hmun chuan a hual khup a. Lianchhiari Lunglen Tlang, |hasiama Seno Neihna Tlang leh pi pute sulhnu hlui chuan sawi sn loh thu leh hla a pai sa \un a; chutiang khuanu thil siam hlu tak leh pipu slhnu hlui lung tilng tak chhlchhuak Patea leh Damhauva te chuan an khawvel hun he lai hmunah hian an lo chhiar liam tawh a ni. Khawvel thiamna hmanga teh chuan Mizo Hlakungpui Mual chawimawina lung chhip zum tak chu Lat 23 9'42.23"N leh Long 9313'8.10"E inrn tlangna lai takah a awm a ni. Maps Google a\angin

    https://maps.google.com/maps?ll=23.161938,93.218869&z=18&t=h&hl=en tih link-ah hian Hlakungpui tlangdung i lo fang lwk thei bawk.

    Mizo Hlakungpui Mual hi engtia lo indin nge?

    Khawbung pa-in t an so vangin! Kum 2012 khn Biate khua mi hlim nu pakhat chuan Hlakungpuia \awng\ai a lang a ti a, a hmunah \awng\aiin, Pathian remruatna a ni, hetah hian Pathianin hnam lungphum min phumsak a ni, a ti a. Ka thlarau chan chuan man phk ve chiah lo mah se, pawlna a dawn hrang hrang thu a tarlante chuan a nemnget hmel hle thung. Ka khawvel mit leh hriatnain a chhui ve theih chinah chuan Hlakungpui hi Khawbung pa hmun hrang hranga pem darh tawhte lunglng lutuk, Khawbung ngaia haw khawm chk insawi hawtin an tum loh deuhvin an rilrua

  • The MIZO Vol. II No. 1

    53

    lo awm ru deuh tawh si hmangin Hlakungpui hi an din a ni. Mi ramahte chuan Khawbung ngaih hla an sa famkim thei mawlh lo. Khawbung tlngah ngei haw khawm a, Khawbung ngaia an lunglnna chu pal daih an tum ni berin a lang. Chuti anga haw khawmna tur chhan \ha tak an ngaihtuahnaah chuan hla kungpuite zinga mi Patea leh Damhauhva te chawimawina lung siama hun hlimawm tak hman an tum ta a. Kum 1986-ah chu hun chu an hmang ta a ni. Chuta \ang chuan huang zauh zelin Hla phuah thiam leh Thu ziak mi Hnam Rohlu tlinga ngaihte chu seng luh belh zel an ni.

    Hlakungpui Hla a piang nghl:

    Khawbung VCP hmasa ber Pu Thang\huama (Tahan) chuan Hlakungpui ni a lo thlen meuh chuan a ruah \ham loh hla a phawrh nghal thei mai a:

    Zoram hla siamtute seilenna khawbung chhuahtl^ng dair^wnah, Khua tin s> lloh Hlakungpuite hriatrengna tur; Dawn lungrem khawtl^ng lungrualin, \huva znna tl^ngah, Kan l^wm tl^ng e, v^n hnuai khuav> l zal>ng zawngte.

    Bungtl^ng ch l sakhming thangte, Nghilh loh turin an tuah rem e; Piallei kran tianhrng mawiin, Suihlung til>ng chatuan Rolungah chang rawh se.

    Khua tin lang zokai thawveng, a hmunhma r>ng r>ng mai hi a mawi, Romei z^m p^wl riai thlifim l>ng n>n an z>m v> l; Hei v^ng hi em ni Zoram hla lung til>ng ber ber an lo pian? | hang leh tharten zaiin kan chawi zl dawn a ni. Min hrilh v> l e, k^wlvalenchham r^ltiang kai hnu chhingkhual changte, Lo kal ula Zoram t^na ro phl \ha sen siar chu, A hlimawm ngei lenrual \hen hnu kan intawng leh.

    Pu Thang\huama hian Tahana a nupui a sn \umin, Zunphur thing tin leh khawtlng lii liai tih hla thlangin, khawhar inlngten an han sak zawh chuan duh khawp lohvin, Khawngaih takin i sa nawn leh ang u, Khawbung

  • Mizo Literary Journal, USA

    54

    dai ka la fang chhuak lo, a ti e, an ti a. Hla ruah \ham loh han phawrh chhuak mai pawh ni se, a demawm loh hle a ni.

    Mizo Hlakungpui Mual a piang ta!

    Hlakungpui Mual-in kum 10 (1996) a tlin meuh chuan ngaihtuahna thar leh zau zwk hmangin Mizo zinga thu leh hla pasal\ha chawimawi phua an hriatte chu seng luh belhin Mizo Hlakungpui Mual tiin a hming vuah a ni. Hemi kum hian Hla lam mi 10 leh Thu lam mi 10 seng luh an ni a. Kum 2006 khan Hla lam mi 5 leh Thu lam mi 2 seng luh belh an ni leh a. Silver Jubilee 2011 denchhenin Hla lam mi 3 leh Thu lam mi 1 seng luh belh leh a ni bawk. Thu leh Hla kungpuite hi an vaiin mi 33 (Hla 20 leh Thu 13) seng luh tawh an ni. Silver Jubilee a thlen dawnah chuan Mizo Hlakungpui Mual-ah hian Lusei \awng, Mizo \awnga pawm tk hmang chauhva thu leh hla Zofate thinlunga nung reng tur min hnutchhiahtute huam deuh tura ngaihna a awm hlauvin Zofate Hnam Ro Lungmual tiin sawifiah belhchhah leh a ni a. Mizo Hlakungpui Mual-ah hian Zo hnahthlak hnam hrang hrangte, thu leh hlaa kan mi chhuante chu an leng vek a ni tiin uar takin Mizo Hlakungpui Mual Committee chuan a tarlang nawn leh a. Mizo Hlakungpui Mual hi thu leh hla hmanga Zofate inpumkhatna lungphum pawimawh tak a ni chho ta zl a ni.

    Mizo Hlakungpui Mual fang ang aw:

    Mizo Hlakungpui Mual awmna Khawbung khaw kal kawng kan sawi tawh a. Khua i lo luh hunah khaw chhung chu chhim zawngin i suartluan ang a. Hmar hmun hlui leh Tlng phul nuam cham raih kal plin a luhna chunglamah chuan Mizo Hlakungpui Mual (Mizo Poets Square) tih a lo inziak ang a; i ngaihtuahna chu Mizo Mizonaah a luhpui ngei ang che. A luhna dinglamah chuan Hlakungpui Robwm a lo awm ang a, hlakungpui luahtute sulhnu, thawmhnaw leh anmahni kut ziak ngei chi hrang hrang, khawvela awm nawn leh tawh lo tur i hmu thei ang. Chung thil hlui hlut zawng chu hlu tak, sawifiah zawh rual loh a ni. A hmutu thinlungah a awm daih thung.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    55

    Hlakungpui Robawm i tlawh zawhah hian sawntlung pwng ang leka sng mual pwng chu i han chuan ang a. Hlakungpui Mual cham phei drh chu dingin han thlir phei vang vang la. Rokungan Kan Zotlang ram nuam tih hla a lo chawi chhan ni hiala mawi a ni. In te thawveng pawh chuan i dinna mual pwng pawh chu rawn tithawveng riauvin i hria ang a. A mual panga zo thing kawi \eng\ungte chuan zn an phur hniangin i hmu mai thei bawk.

    Chu mual pwng a\ang chuan chawimawina lung tlar phei bingbengte chu luhchilh turin i phei ang a. Lung hlu leh lung man tam taka din ni lo mah se, a luahtute erawh lunghlu \ha mi aiin an hlu zawk si a. A mual cham phei leh a hmunhma nawm lam aiin, thu leh hla hlu tak tak min hnuchhiahtute hriatrengna mual chuan a chngin vn hmun ropui hmangaihte lnna ramah a hruai chho ang che a, a chngin hmangaih hluite a kuahtir ang che a, a chngin Lalpa fak turin khawvel hi zaia khat vek turin i duh mai thei. I phei zl ang a, \hil thing buk bula Saihnna hmel khawhar tak lo awm i hmuh meuh chuan, khuang zawnga khawhar hla han tumbukpui chu i duh ut utin ka ring. Mizo Hlakungpui Mual-a thingsia, fah leh \hil kawi \eng\ung i hmuh te chu Mizo thing bk hliah hliahin i hmu ang a. Chng thingkungahte chuan naubn pr chi tin uai thluah thluah te, sava bu awm frfer te leh chhn pachanga thereng leh sava hram ri te chuan zo definition mawi tak an lo hrilh ang che a. I ril lo \amin thingse-mm leh sunhlua inhnawh puar pawh tum mah la, chung zawng zawng chu i tn vek a ni.

    Chawimawina lung chhiar phei diat diat la, Kawlphai a\anga Manipur leh Mizoram dungtluan a mitthlatir ang che a. Chu chuan Zofate ro lung mual a nihzia ri si lovin ring takin a hrilh ngei ang che. A Pawl ang te, a Kohhran ang te, a Party angtea Zofate inpumkhatna kawng zawn chu a harsatzia i hria ang a, thu leh hla hmanga Zofate inpumkhatna chu thlarau thianghlim aw ang maia chhungrila thawk \hin a nih thu thu leh hla rau chuan a lo hrilh ang che. Thu leh hla hi khandaih hriam tawn eng ang ai pawha thiltithei, inngeihlote inngeihtirtu, inpumkhatte tikehsawma

  • Mizo Literary Journal, USA

    56

    tiphel theitu a ni si a. He hmanraw hmang hian Zofate inpumkhatna pawh beiseina sng zwk nei turin Mizo Hlakungpui Mual hian thu-hla ruai a lo hlui ngei ang che. Hun kal tawh leh hun lo la thleng turte ngaihtuahtir chein, lunglnna tuipuiin a chm pil ang che a; \ap chungin Hlakungpui tlngdungte chu fang mah la, kan dem lovang che. Srkm leh Tlngham kng pawh i chl mm vek mai ta lwng.

    An thwmte chu mitdelte hriat khawpin tih ang maiin July 31, 2012 khua a lo vr fel meuh chuan, Indianapolis Mizote chuan an sum leh pai thawh khawmin Mizo Hlakungpui Mual an rawn thlawh a. Zofate Jerusalem, Zofate hruihrual khata min phuar khawmtu - Mizo Hlakungpui Mual hi \hangthar lo awm leh zel turte tn pawha kan Hnam Ro hlu a nih zl theih nn leh; Zofate inunau nn te, impumkhat nn tea hmanraw pawimawh a lo nih deuh deuh theih nn, USA-a Indiana Mizote chuan an remchn ang thawh khawmin Mizo Hlakungpui Mual an tlawh a ni. Khatih hun laia Mizo Hlakungpui Committee Chairman (Dr. Vanlalrengpuia) khan lawmthu sawiin hetianga tuipuirl ram hla tak a\anga phal taka thawhlawm an thawh khawm a, Zoram an rawn hre vang vang leh Zofate inlungrualna atna rimawi an rawn chhep chhuak chu ropui a tih thu a sawi nghe nghe.

    LAWMTHU

    Tahan-ah The MIZO

    C. Thangributa leh Vanlalmuana ten Tahan-a The MIZO Vol. II No. 1 a thlawna semna senso min tumsak a, an chungah lawmthu kan sawi e.

  • The MIZO Vol. II No. 1

    57

    MIN NGAIZAWNG TAWH SUH

    - Vanlalhmangaiha (Mapuia)

    Vawi khat ka hmuhna a\angin leh a mizia tur ka ngaihtuah nghal mai pawhin, mi dang zawng ai pawha a nungchang mawi chungchuanzia pawh ka hmu nghal mai a. A \awngkam phuh chhuahah ringawt pawh ka talbuai tawk em em ringawt a. A aw nem dam diai mai ka hriat tawh chuan engmah dangin ka bengah Volume an pe sang ve tak tak thei ngai lo. A pian nalhzia lah hahipa sawi loh chi va ni suh. Pawnfen a fen lahin a lang nu hnep a, Jeans kekawr mar \ah mai a hak lahin a pian mawizia a pholang chiang tulh tulh ni berin ka hria. A engkim mai chuan ka lung a dum hliah hliah hi a ni ber e.

    Naupang chhia ang hrima a pangchan chang ka hmuh te hian ka lo duh ruk em emna chuan


Recommended