Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı
EUERGETESFestschrift für
Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag
Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma EnstitüsüSuna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma EnstitüsüSuna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı
EUERGETESFestschrift für
Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag
I. Cilt
(Ayrıbasım/Offprint)
Yayına Hazırlayanlar
İnci DELEMEN Sedef ÇOKAY-KEPÇE
Aşkım ÖZDİZBAY Özgür TURAK
SUNA - İNAN KIRAÇ AKDENİZ MEDENİYETLERİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜSUNA & İNAN KIRAÇ RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS
Armağan Kitaplar Dizisi: 1
Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı
EUERGETES
Festschrift für Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag
I. Cilt
Yayına Hazırlayanlar
İnci DELEMENSedef ÇOKAY-KEPÇE
Aşkım ÖZDİZBAYÖzgür TURAK
ISBN 978-605-4018-00-0
© Suna - ‹nan K›raç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya 2008
Bu kitapta yayınlanan bildirilerin yayım hakkı saklıdır. AKMED ve yazarlarının yazılı izni olmaksızın
hiçbir yolla çoğaltılamaz, basılamaz, yayınlanamaz.
All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner without written permission from the AKMED and the authors.
Yaz›ma Adresi / Mailing Address
Barbaros Mah. Kocatepe Sok. No. 25Kaleiçi 07100 ANTALYA – TÜRKİYE
Tel: 0 (242) 243 42 74 • Fax: 0 (242) 243 80 [email protected]
www.akmed.org.tr
Yap›m / Production
Zero Prodüksiyon Ltd.
İçindekiler
I. Cilt
Suna - İnan KıraçSUNUŞ ............................................................................................................................................................................................................................................ XIII
İnci Delemen – Sedef Çokay-Kepçe – Aşkım Özdizbay – Özgür TurakPergeli bir Euergetes’e ................................................................................................................................................................................................... XV
M. Taner TarhanAnılar .......................................................................................................................................................................................................................................................... 1
Özgen AcarPerge’de Pandora’nın Kutusu .................................................................................................................................................................................. 17
Mustafa AdakWinde am Pamphylischen Golf .............................................................................................................................................................................. 45
Hüsamettin Aksu“Satrap Lahdi”nin Transkripsiyonu ................................................................................................................................................................... 55
Yıldız Akyay MeriçboyuAkhaemenid’lerden Osmanlı’ya Üç Benek Motifi ......................................................................................................................... 61
N. Eda Akyürek ŞahinEine neue Ehrung für den Kaiser Domitian aus Bursa ............................................................................................................. 79
Güven Arsebük~ M.S. 1492 Yılı Öncesi Dönemde Kuzey Amerika’da Tarihöncesi Toplumlar (Kızılderililer) .............................................................................................................................................................................................................................. 83
Sümer AtasoyZonguldak - Filyos (Tios/Tieion/Tion/Tianos/Tieum) Kurtarma Kazısı ....................................................... 91
İ. Akan Atila1993 Yılı Aksu Anadolu Öğretmen Lisesi Kazısı Ön Raporu ............................................................................................. 99
M. Nezih AytaçlarThe Collaboration of the Painters on Some South Ionian Orientalizing Vases .................................... 109
Martin BachmannLichtvolle Perspektiven. Ein Fensterglasfund aus Bau Z in Pergamon ............................................................. 117
Nur Balkan-AtlıObsidiyenin Geçmişten Günümüze Yolcuğu. Yarı Bilimsel Yarı İçrek (Ezoterik) bir Yazı ....... 127
Cevat BaşaranParion’dan Persia’ya Yol Gider ........................................................................................................................................................................... 133
VI
Daniş BaykanAssos Athena Tapınağı’nın Herakles-Kentauroslar Frizi için Yeni bir Tümleme Önerisi ......... 139
Oktay BelliDoğu Anadolu Bölgesi’nin En Eski ve Özgün Banyo Odası: Van-Yoncatepe Saray Banyosu ve Küveti .................................................................................................................................................. 145
Handan Bilici – Binnur GürlerKaystros Ovasında Roma İmparatorluk İmajı: Buluntularla Kültür ve Kimliği Tanımlamak ..................................................................................................................................... 159
Jürgen Borchhardt – Erika BleibtreuVon der Pferdedecke zum Sattel: Antike Reitkunst zwischen Ost und West ............................................. 167
Christine Bruns-Özgan„Notre âme est heureuse et notre coeur en joie!“ Zu einer neuen Stockwerkstele aus Harran ........................................................................................................................................ 217
Selma Bulgurlu GünDie Nischen der Plancia Magna an der Aussenmauer der Palästra der Südthermen in Perge ...................................................................................................................................................... 233
Mustafa Büyükkolancı Side Dionysos Tapınağı’na ilişkin Yeni Bulgular .......................................................................................................................... 259
Hüseyin Cevizoğlu İonia’da Arınma Gereçleri: Louterion, Perirrhanterion, Asamynthos / Pyelos .................................... 283
Ayşe Çalık Ross Bir Kadın Portresi: Agrippina Maior (?) ................................................................................................................................................. 309
A. Vedat Çelgin Termessos’tan Sorunlu bir Agon’a Işık Tutan bir Agonistik Yazıt Fragmenti ............................................ 315
Nevzat Çevik Kitanaura: Doğu Likya’da bir Kent ................................................................................................................................................................ 327
Altan Çilingiroğlu Urartu Tapınakları Kutsal Odalarında Taht Var Mıdır? ..................................................................................................... 341
Sedef Çokay-Kepçe Saç İğnesi? Maryonet? Öreke? Perge’de Bulunmuş Aphrodite Betimli bir Eser üzerine Tanımlama Denemesi ................................. 347
Özgü Çömezoğlu Demre (Myra) Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Bulunan Cam Hacı Şişeleri ............................................................. 351
Natalie de ChaisemartinHeros cavaliers et Eros chasseurs sur un sarcophage d’Aphrodisias .................................................................... 359
İnci Delemen Perge’den bir Yemek Sahnesinde Batı Yankıları ........................................................................................................................... 371
Ali Dinçol – Belkıs Dinçol Neue hethitische Siegelabdrücke aus den Ausgrabungen von Soli und aus der Privatsammlung Halûk Perk ..................................................................................................................... 383
Meltem Doğan-Alparslan Hititçe Metinlerde “Reverans Yapmak”: aruwai- ve hink- Fiilleri üzerine bir Deneme ................... 389
VII
Şevket Dönmez Halûk Perk Müzesi’nden Orta-Kuzey Anadolu Kökenli bir Grup Metal Eser .......................................... 405
Turan Efe Demircihüyük ve Küllüoba İTÇ I-II Katlarında Ele Geçirilmiş Olan bir Grup Boyunlu Çömlek ........................................................................................................................................................................................ 413
Yılmaz Selim Erdal Perge’den bir Trepanasyon: Olası Nedenleri ................................................................................................................................... 421
Rifat Ergeç Gaziantep’te Geçmişten Bugüne Ölü Gömme Gelenekleri ............................................................................................ 435
Gürkan Ergin Geography-Human Relationships in Ancient Sources: Some Remarks on Geopolitics and Environmental Determinism .......................................................................... 449
Norbert Eschbach Eine ungewöhnliche Hydria von der Akropolis in Perge .................................................................................................. 463
Axel Filges Die Münzbilder der Artemis Pergaia Bemerkungen zu Tradierung und Wandel von Motiven ................................................................................................... 479
Turan Gökyıldırım Etenna Definesi (1991) ................................................................................................................................................................................................ 505
Emre GüldoğanAşıklı Höyük Sürtmetaş Endüstrisi Kesiciler ve Diğer Araç, Silah ve Aletler Grubu ......................... 521
Ahmet Güleç İ.Ü. Rektörlüğü Mercan Kapısı Çeşmelerinde Koruma Uygulamaları .............................................................. 531
Reha Günay Side Antik Tiyatrosu Sahne Binası 1992-2006 Yılları Çalışmaları Sonucu Ön Rapor ...................... 541
Bilge Hürmüzlü Remarks on Local Imitations of Import Pottery in the Sixth Century B.C.: Clazomenian Chalices .................................................................................................................................................................................................... 557
Fahri IşıkMopsos Mitosu ve Bilimsel Gerçekler: Perge ve Karatepe’nin Kuruluşu üzerine ................................ 571
Gül Işın Patara’dan Terrakotta bir Portre-Büst ........................................................................................................................................................ 587
Zühre İndirkaş Gustave Moreau Tarihselci Resim ve “Oidipus ve Sfenks” üzerine İkonografik Yorumlar ........................................................ 601
II. Cilt
Kaan İren The Necropolis of Kyme Unveiled: Some Observations on the New Finds ........................................................................................................................................................ 613
Havva İşkan Patara’dan bir “Demos” Kabartması ............................................................................................................................................................. 639
Ülkü İzmirligil Tarihi Süreç içinde Koruma ve Güncel Sorunlar ......................................................................................................................... 649
Deniz Kaptan Sketches on the Archaeology of the Achaemenid Empire in Western Turkey ....................................... 653
Şehrazat Karagöz Travma Tarihi (Travmalogos) .............................................................................................................................................................................. 661
Ute Kelp „Darüber wachen Verderben und Schrecken und Todeslos“ Erinyen als Grabwächter: Zum Eunuchengrab in Anazarbos (Kilikien) ................................................................................................................................... 675
Zeynep Koçel Erdem İmparator Hadrianus Dönemi Mimari Süslemeleri: Sütun Yivleri arasındaki Vazo Benzeri Motifler .............................................................................................................................. 699
Wolf Koenigs Die Erscheinung des Bauwerks. Aspekte klassischer und hellenistischer Oberflächen ............... 711
Taner Korkut Adak Sunaklar Işığında Likya’da Artemis Kültü ............................................................................................................................ 727
R. Eser Kortanoğlu Phrygia’da Makedonia Kalkan Bezemeleri ile Süslenmiş bir Kaya Mezarı ve Mezar Sahibinin Kökeni Üzerine ..................................................................................................................................................................... 735
Veli Köse Dionysos – Felicitas – Bereket Küçük Asya Taş Ustalarının Roma Mimarlık Süslemelerine Katkısına bir Örnek: Kıvrımlı Sarmaşık Dalı ................................................................................................................................................................................................... 747
Hasan Kuruyazıcı İstanbul’da Beyazıt Meydanı: Oluşumu – Gelişimi – Değişimi .................................................................................... 759
Ingrid Laube Eine frühkaiserzeitliche Büste in Tübingen ....................................................................................................................................... 773
Wolfram Martini Perge und seine Akropolis: Zur Funktion der Akropolis in der frühen und mittleren Kaiserzeit .................................................................. 779
Friederike Naumann-Steckner Eine glückbringende Pressblechfibel im Römisch-Germanischen Museum der Stadt Köln .......................................................................................................................................................................................................................... 799
E. Emine Naza-Dönmez İznik Yeşil Camii ve Türk Mimarisindeki Yeri ................................................................................................................................... 807
Mihriban Özbaşaran 9000 Yıllık Bezemeli Kireçtaşları ....................................................................................................................................................................... 833
Aşkım Özdizbay Pamphylia - Perge Tarihi ve Roma İmparatorluk Dönemi Öncesi Perge’nin Gelişimi: Güncel Araştırmalar Işığında Genel bir Değerlendirme .................................................................................................... 839
Eylem Özdoğan Trakya’da bir Tümülüs Mezarlığı: Dokuzhöyük ............................................................................................................................ 873
Mehmet Özdoğan Kırklareli Aşağı Pınar Kazısında Bulunan Arkaik Döneme ait bir Zar ............................................................... 883
Ramazan Özgan Adana Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Klasik Çağ Sonlarına ait bir Mezar Taşı .................................... 891
Hüseyin Murat Özgen Latmos Dağları’nda bir Sınır Yerleşimi: Güzeltepe ................................................................................................................... 899
Mehmet Özhanlı Alanya Müzesi’ndeki Kilikya Kaynaklı Tunç Çağı Pişmiş Toprak Figürinleri ........................................... 911
Mehmet Özsait – Nesrin Özsait – H. Işıl Özsait Kocabaş Senitli Stelleri ............................................................................................................................................................................................................................ 923
Hatice Pamir Antakya (Antiocheia ad Orontes)’daki Bazı Hamam Yapılarının Yeniden Değerlendirilmesi F Hamamı, Narlıca Hamamı ve Çekmece Hamamı .................................................................................................................. 945
David Parrish A Selection of Late Roman and Early Byzantine Mosaics from Constantinople-Istanbul: A Prelude to the Corpus of the Mosaics of Turkey .................................................................................................................... 963
Urs Peschlow Das Südtor von Perge ...................................................................................................................................................................................................... 971
Felix Pirson Akzidentelle Unfertigkeit oder Bossen-Stil? Überlegungen zur siebten Basis der Ostfront des Apollontempels von Didyma ................................. 989
Jeroen Poblome – Markku Corremans – Philip Bes – Kerlijne Romanus – Patrick Degryse It is never too late… The Late Roman Initiation of Amphora Production in the Territory of Sagalassos ..................... 1001
Richard Posamentir Ohne Mass und Ziel? Bemerkungen zur Säulenstrasse von Anazarbos im Ebenen Kilikien ............................................................. 1013
Friedhelm Prayon Ein Felsdenkmal in Kappadokien ................................................................................................................................................................. 1035
Wolfgang Radt Ein ungewöhnliches Pfeilerkapitell in Pergamon .................................................................................................................... 1045
Wulf Raeck Ein attischer Skyphos mit Perserdarstellung ................................................................................................................................... 1051
Matthias Recke Zwei parische Sphingen aus Kleinasien: Eine archaische Doppelweihung an Artemis Pergaia .......................................................................................................... 1057
Frank Rumscheid Ein in situ entdecktes Kohlenbecken aus dem Haus des Lampon in Priene: Neues zur Verwendung, Chronologie, Typologie und technischen Entwicklung hellenistischer Kohlenbecken ........................................................................................................................................................................... 1077
Turgut Saner Karaman-Başdağ’da Hellenistik(?) Yapı Grubu II .................................................................................................................... 1091
Mustafa H. Sayar Karasis Kalesi’nin (Kozan, Adana) Tarihlenmesi ve İşlevi üzerine Düşünceler .................................. 1097
Hakan Sivas Eskişehir Karatuzla Nekropolü ......................................................................................................................................................................... 1105
M. Baha Tanman Anadolu Türk Mimarlığında Kullanılmış bir Silme Türünün Kökeni ve Gelişimi hakkında ..................................................................................................................................................................................................... 1123
Mete Tapan Yapı Boyutunda Koruma ve Uygarlık İlişkisi üzerine ........................................................................................................... 1135
Oğuz Tekin A Small Hoard of Drachms of Ariobarzanes I and II from Tire Museum .................................................. 1137
Recai Tekoğlu On the Epichoric Inscription from Perge .......................................................................................................................................... 1143
Veysel Tolun Assos Nekropolü’nden Tahtta Oturan Kadın Heykelcikleri ....................................................................................... 1147
Özgür Turak Perge Batı Nekropolisi’nden bir Mezar: Artemon’un Kenotaphionu ............................................................ 1157
Taciser Tüfekçi Sivas Karakaya Frig Kaya Mezarı ..................................................................................................................................................................................... 1169
Füsun Tülek Kilikya Aşk Öyküleri: Mozaikte İmgelenmiş Antik Yazın ................................................................................................. 1177
Müjde Türkmen Perge Aşağı Şehir Surları ......................................................................................................................................................................................... 1187
Mükerrem Usman Anabolu Tokat Müzesi’ndeki Mermer Trophaion Tasviri ........................................................................................................................ 1201
Burhan Varkıvanç Antalya Kaleiçi’nde Taş Mimarideki Teknik Sürekliliğe ilişkin bir Gözlem ............................................ 1205
Remzi Yağcı A Grave at Soli Höyük from the Hittite Imperial Period ................................................................................................. 1217
Oya Yağız Tekirdağ Arkeoloji Müzesi’ndeki Ainos ve Maroneia Sikkeleri .............................................................................. 1227
Levent Zoroğlu Kelenderis ve Karaçallı Nekropolleri: Klasik Çağa ait İki Mezarlık hakkında Düşünceler .................................................................................................................. 1235
Demre (Myra) Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Bulunan
Cam Hacı Şişeleri
Özgü Çömezoğlu*
Antalya’nın Demre İlçesi’ndeki (Myra) Aziz Nikolaos Kilisesi’nde yapılan kazılar sırasında ortaya çıkarılan bir grup cam şişe, kilisenin Ortaçağ’daki önemi ile ilişkili işlev taşımaktadır. 5. yüzyıldan itibaren Lykia’nın başkenti olan Myra’da Aziz Nikolaos’a ait bir kilise ve mezar olması, bu yapının Ortaçağ’da önemli bir ziyaret yeri olmasını sağlamıştır.
6. yüzyıla tarihlenen “Praxis de Stratelatis” isimli metinden, Aziz Nikolaos’un Konstantin dö-neminde Myra piskoposu olduğu; 565’e tarihlenen Sion’lu Nikolaos’un yaşam öyküsünden ise, Aziz Nikolaos’un Myra’da gömüldüğü ve mezarının 6. yüzyılda önemli bir ziyaret yeri olduğu öğrenilebilmektedir.1 Son yıllarda yapılan kazılara kadar, Aziz Nikolaos Kilisesi’nin Iustinianus tarafından 529 depremi sonrasında kentte yaptırdığı onarım sırasında inşa edildiği bilinmektey-di. Ancak son yıllarda yapılan kazılarla, 529 tarihinin öncesinde de bir yapı faaliyetinin olduğu anlaşılmıştır.2 Yapı bundan sonra İmparator II. Basileios (976-1020) tarafından bir kubbeli bazi-lika olarak yenilenmiştir.3 Bu yapı topluluğunun, hastaların şifa bulmak üzere ziyaret ettikleri bir yer olduğu, Mikhael Skylitzes’in yazmış olduğu “Kronografya”da, geçen bilgilerden de anlaşılabil-mektedir. Bu metinde, IV. Mikhael’in (1034-1041) kardeşi Ioannes Orpanotraphos’un, bir rahat-sızlığı nedeniyle kiliseye geldiği, bağışta bulunduğu ve kentin etrafını surlarla çevirttiği belirtilir.4
Yapının 1042’de İmparator IX. Konstantinos ve eşi Zoe tarafından yenilenmesinin ardından, 11. yüzyılın ikinci yarısında etrafı yeni manastır kuruluşunu da içine alacak şekilde duvarlarla çevrilmiştir. Batı avludaki mezarın tonozunda bulunan 6 Ağustos 1118 tarihli kitabeden, bu yapı-nın 12. yüzyılda hala bir manastır olduğu anlaşılır5. Manastırı alüvyon altında bırakan sel felake-tinin öncesine ait en geç tarihli sikke, Sultan İzzeddin Keykavus sikkesidir ve 1246-1249 arasına tarihlenir. 13. yüzyılda Myra, Türkler tarafından alınmıştır. Myra’nın ismi, 15. yüzyıldan itibaren piskoposluk listelerinden silinir.
1989 yılından bu yana Prof.Dr. Yıldız Ötüken başkanlığında devam etmekte olan kazılarda or-taya çıkarılan, kilisenin kuzeydoğusunda yer alarak kuzeydoğu köşe oda ile doğrudan bağlantısı olan bir mekandaki (C2 iç yapısında) sondajda bulunan toprakta, mür yağı tespit edilmiştir. Bu mekanın Aziz Nikolaos’un orijinal gömü yeri olduğu düşünülmektedir. Bu mekanın doğusundaki
* A.Gör.Dr. Özgü Çömezoğlu, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Ordu Cad. Beyazıt 34134 İstanbul - Türkiye.
1 Ötüken 1994: 115.2 Ötüken 2000: 273-288.3 Ötüken 2006: 90.4 Ötüken 1994: 116; Peschlow 1990: 209. 5 Ötüken: 1994: 116, 118; Peschlow 1975: 347-348; 1990: 214.
Özgü Çömezoğlu352
iki bölümlü bir başka mekanın ise (C1 yapısı), şifa bulmaya gelen hacıların kaldıkları bir yapı olduğu tespit edilmiştir (res. 1).6
Myra’da bulunan bu şifa merkezine gelen hacıların, mür yağını depolamak için şişelere ihtiyaç duydukları muhakkaktır. Seramik buluntular arasında hacıların kullanmaları için yapılmış bir grup unguentarium mevcuttur. Bu seramik unguentariumlar, 6. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlanmış, Ortaçağ boyunca kullanılmaya devam edilmiştir.7 Demre’de bulunan camlardan bir grup şişe ise boyutlarıyla günlük hayatta sıvı depolamak amacıyla kullanılamayacak kadar küçük olmaları ve az miktarda sıvının saklanabilmesi için uygun boyutlarıyla dikkat çekmektedirler. Kendi içlerinde üç tipte incelenebilen bu grup, Demre camları arasında en yoğun görülen grup-lardan biridir ve hacı şişeleri olarak adlandırılmaktadırlar.
Söz konusu cam şişelerden birinci tipin 4 örneğinin restitüsyonları yapılabilmiştir (Res. 2/no. 1-4, res. 7). Geri kalan örneklerin ise, günümüze yalnızca ağız, boyun veya kaideleri gelmiş-tir. Bu tip, silindirik boyunlu, içe katlanarak son bulduğu için hafifçe dışa açılır görünen ağızlı, ters konik gövdeli, vurma kaideli forma sahiptir (res. 2-4). İçlerinden bazı örneklerde boyun veya ağız formu değişiklik gösterse de, çaplarından gövdelerinin küçük hazneli oldukları anla-şılabilmektedir. Örneğin res. 2/no. 12 ters konik, res. 2/no. 9 un ise ağız kenarı dışa çekiktir. Ağız çapları 1,1 - 2,4 cm arasındadır. Yukarıda değinilen, ağız formu dışa çekik res. 3/no. 9 ise, 3,1 cm çapında ağza sahip olsa da, boyun çapı diğer örneklerden farklı değildir. Kalınlıkları 0,05 - 0,15 cm; yükseklikleri 8 cm; kaide çapları ise 2,0 - 2,5 cm arasındadır. Hem form, hem de boyut açısından en yakın benzerleri Roma Dönemi’ne tarihlenen ve parfüm ya da gözyaşı şişesi (unguentarium) olarak adlandırılan bu form,8 Demre Aziz Nikolaos Kilisesi’nde batı alanda, Roma Dönemi’nden 11. yüzyıla kadar buluntu içeren dolgu tabakasında bulunmuştur. Roma Dönemi örneklerinin yanı sıra, Demre’de bulunan şişelerin 1. tipinin boyut açısından benzerleri Erken Bizans Dönemi’nde Sardis, Migdal Ashqelon’da ve Jerash’da karşımıza çıkar, ancak gövde formları farklılık gösterebilmektedir.9 8.-9. yüzyılda Jerash ve Tell-Ira’da; 9.-11. yüzyıllar arasın-da ise, Nessena’da bulunan şişeler de boyutları bakımından Demre örneklerine benzer, farklı olarak küresel ya da silindirik gövdelidir.10 Doğu Akdeniz’deki çeşitli yerleşimlerde bulunan ve Ortaçağ’a tarihlenen bu şişelerin işlevleriyse ya hiç belirtilmemiştir ya da parfüm şişesi oldukları öne sürülmüştür. Demre’de 1. tipteki hacı şişelerinin bulunduğu batı alandaki bu dolgu tabaka-sının içinde, 2,40 x 1,25 m boyutlarında, 0,40 - 0,50 m derinliğinde bir havuz bulunmuştur. Ha-vuzun bulunduğu alanın yakınında mür yağının kutsandığı şapel (myrophylion, K5 iç mekanı) ve kutsanan yağın muhafaza edildiği yapı (myrophylakion, K6 iç mekanı) yer alır. Bu havuzun boyutları ve yeri nedeniyle, mersin otu yapraklarından elde edilen yağın imalatı için kullanıldığı düşünülmektedir.11 Sözü edilen şişeler, bu havuz ve şapellerle ilişkili olmalıdır. 11. yüzyıla kadar kullanıldığı anlaşılan bu şişelerin renkleri yoğunluk sırasına göre açık mavi (2.5BG7/4, 5G7/4), açık mavi yeşil (2.5BG6/4), renksiz ve yeşil (7.5GY6/6) ile açık yeşilin tonlarındadır (2.5G7/4, 2.5G8/6, 2.5G7/4, 7.5GY7/8, 2.5G7/6, 7.5GY6/6). Bunun yanı sıra, bir mavi (2.5PB6/6) ve bir de bozunmaya uğramış şişe bulunmuştur.
6 Ötüken 1998: 543; 2005: 264; 1993: 478.
7 Çaylak - Türker 2005: 311-315.
8 Gürler 2000: no. 43, 45, 48, 49, 51; Canav 1985: no. 63-64; Vessberg 1952: lev. 8.12-14.
9 Sardis için bkz. Von Saldern 1980: no. 560-751; Migdal Ashqelon’da bulunan şişeler 5.-7. yüzyıllar arasına tarihlenir, bkz. Katsnelson - Jackson-Tall 2004: res. 3; Jerash için bkz. Naghavi 1989: 213, res. 10.427; 7. yüzyıl Kursi-Jerash örnekleri: Tzafe-ris 1983: 38, res. 9.5; 4.-5. yüzyıl Jerash örnekleri: Baur 1938: res. 27.97(1115), 96(1225); 5. yüzyıl sonu, 7. yüzyıl ortası Jerash Kuzey Tiyatro buluntuları: Meyers 1988: 197, res. 8C-E.
10 Jerash: Meyers 1989: 240-241; Tell-Ira: Jacobson 1999: 442, res. 13.1; Nessena: Harden 1962: no.73.11 Ötüken 2005: 265.
Demre (Myra) Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Bulunan Cam Hacı Şişeleri 353
Konik ağızlı, silindirik boyunlu bir diğer grup şişenin boyutları, ilk tiptekilere oranla daha bü-yüktür (res. 5 ve 7). Bu gruba ait vurma kaideler de ele geçmiştir. Buluntular, ağız, kaide ve boyun parçalarından ibarettir. Ortalama ağız çapları 3,0 - 3,5 cm, kalınlıkları 0,1 - 0,2 cm, kaide çapları 3,5 - 4,0 cm arasında değişmektedir. Bu tipteki şişeler, kazı alanında çeşitli mekanlara ve tabakala-ra dağılmış olarak bulunmuşlardır. Benzer şişeler çeşitli merkezlerde, 4. yüzyıldan itibaren görül-meye başlar.12 Demre’de de, diğer merkezlerdeki gibi Ortaçağ boyunca kullanılmış olmalıdırlar. Açık mavi-yeşil (2.5BG6/4), renksiz, yeşil-sarı (2.5GY6/8) ve bozunmuş örnekler mevcuttur.
Kıbrıs’ta, Asinou Kilisesi’nin 1333’e tarihlenen freskolarında (res. 8), iyileştirici bir azize olan Azize Anastasia Pharmakolytria’nın elinde de, Demre’deki hacı şişeleri arasında, yukarda değini-len ilk iki tipin formunda uzun boyunlu, haznesi küçük, ancak boyut açısından Demre’dekilere göre daha büyük resmedilmiş bir şişe görülür.13 Ayrıca Beyrut’ta bulunan benzer formdaki şişe-ler de, ecza şişesi olarak adlandırılmışlardır, ancak içlerinde Demre’dekilere göre daha büyük boyutlu örnekler de vardır.14 Bu da, Demre’de bulunan hacı şişelerinden 1. ve 2. tipin, hacıların iyileştirme ve kutsal yağ depolama amacıyla kullandıkları kaplar olabileceklerini düşündürür.
3. tipteki ampulla örneklerinin yalnızca kaideleri bulunmuştur (res. 6 ve 8). Genişlikleri 1,4 - 3,3 cm arasında, çapları 3,9 - 6,5 cm, kalınlıkları ise 0,05 - 0,10 cm arasındadır. Bu tipin cam buluntular içindeki benzerleri, Jerash ve Amman’da Roma mezarlarından ele geçmiş ve “küçük şişe” olarak adlandırılmıştır.15 Suriye’de Apamea yakınlarında Nikertai’de bulunan Erken Bizans Dönemi ben-zerleriyse “kutsal yağ şişesi” olarak tanımlanmıştır.16 Demre’deki bu kaplar, 11.-13. yüzyıllar arasına tarihlenen tabakada ortaya çıkarılmıştır. Sarı-yeşil (2.5GY7/8), açık sarı-yeşil (2.5GY8/6), açık mavi-yeşil (2.5BG6/4) ve mor (2.5RP4/4) renklerindedirler. Korinth’de bulunan ve işlevleri bilinmeyen bu tipteki bir grup şişe de, Demre’dekilere benzer olarak 11.-12. yüzyıla tarihlenmektedir.17
Hacıların, azizin kemiklerinin bulunduğu lahde boşaltılan yağı alarak yanlarında götürdükle-ri bilinmektedir.18 Ancak, kilisenin kuzeydoğusundaki C1 mekanının, şifa bulmaya gelen hacıla-rın kaldıkları bir yapı olduğu dikkate alınırsa, Demre’de ortaya çıkarılan hacı şişelerinin, hacılar tarafından içlerine şifalı maddeler ve kutsal yağ koyularak Demre’de kullanılmış olabilecekleri de düşünülebilir.
Aziz Nikolaos’un kemiklerinden süzülen yağın hacılar tarafından alınması, yapı topluluğu içinde mür yağı üretiminde kullanılan bir havuzun, bu yağın kutsandığı ve saklandığı mekanların (myrophylion ve myrophylakion) varlığı, yağ kültünün önemini göstermektedir. Ayrıca, kilisenin kuzeydoğu köşe odasına bitişik mekanın Aziz’in gömüldüğü mekan olduğu düşünülmektedir ve bu mekana bitişik bir şifahanenin varlığı da tespit edilmiştir. Bu bilgiler ışığında, Aziz Nikolaos Kilisesi kazılarında bulunan küçük şişelerin hacılar tarafından kullanıldığı anlaşılmaktadır. Sözü konusu cam hacı şişeleri, Ortaçağ’da benzerlerine nadiren rastlanan tipler olmaları ve işlevleri-nin bu yapı topluluğu ile doğrudan bağlantılı olması açısından dikkat çekmektedirler.19
12 4. yüzyıl Jalame örnekleri: Weinberg 1988: 72, fig. 4-33; 5.-6. yüzyıl Sardis örnekleri: Von Saldern 1980: no. 506; 7.-8. yüzyıl Jerash örnekleri: Meyers 1989: res. 1; 11.-13. yüzyıl Saraçhane örnekleri: Hayes 1992: 69; 13.-14. yüzyıl Mısır Al-Qadim ör-nekleri: Whitcomb 1983: res. 3g.
13 Connor 1999: lev. 10, renkli lev. 21. 14 Foy 2000: 259-261, res. 17.15 Naghavi 1989: lev. 10.427; Amman için bkz. Harding 1950: 91-92, lev. 29.16 Canivet 1970: no. 7. 17 Davidson 1952: no. 768.18 Anrich 1917: 516; Cockerel 1903: 116. Hacıların kaplarını yanlarında getirdikleri belirtiliyor olsa da, cam hacı şişelerinin
her bir tipinin kendi içinde form, işlev ve işçilik açısından paralel özellikler gösteriyor olmaları dikkati çeken önemli bir noktadır.
19 Bu çalışma, AKMED, ARIT ve İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projelerince desteklenmiştir. Proje no: T-644.
Özgü Çömezoğlu354
KaynakçaAnrich, G.1917 Hagios Nikolaos. Der Heilige Nikolaos in
der griechischen Kirche. Texte und Unter-suchungen 2, Leipzig - Berlin.
Baur, P.V.C.1938 “Glassware”, Gerasa. City of Decapolis, ed. C.
H. Craeling, Connecticut: 505-546.
Canav, Ü.1985 Türkiye Şişecam Fabrikaları A.Ş. Cam Eser-
ler Koleksiyonu, İstanbul.
Canivet, M.T.F.1970 “Vetri del V-VI Secolo Trovati nell’Apamene
(Siria)”, JGS 12: 64-66.
Cockerel, C.R.1903 Travels in the Southern Europe and the Le-
vant 1810-17, The Journal of C.R. Cockerel, London.
Connor, C. L.1999 “Femaile Saints in Church Decoration of the
Troodos Mountains in Cyprus”, Medieval Cyprus: Studies in Art, Architecture and His-tory in Memory of Doula Mouriki, ed. N.P. Ševčenko - C. Moss, Princeton: 212-228.
Çaylak-Türker, A.2005 “Myra’da Aziz Nikolaos Yağ Kültüyle İlişkili
Seramik Kaplar”, Adalya 8: 311-327.
Davidson, G.R.1952 Korinth 12. The Minor Objects, Princeton,
Foy, D.2000 “Un atelier de verrier à Beyrouth au dèbut de
la conquête Islamique”, Syria 77: 239-290.
Gürler, B.2000 Tire Müzesi Cam Eserleri, Ankara.
Harden, D.B.1962 “Glass”, Excavations at Nessana, ed. D. Colt,
Londra.
Harding, G.L.1950 “A Roman Family Voult on Jebel Jofeh, Am-
man”, QDAP 14: 81-91.
Hayes, J.1992 Excavations at Saraçhane in Istanbul 2: The
Pottery, Princeton.
Jacobson, G. L.1999 “Glass Bottles of the Early Islamic Period”,
Tel’Ira: A Stronghold in the Biblical Negev, ed. I. Beit-Arieh, Jerusalem: 442-444.
Katsnelson, N. - R. E. Jackson-Tall 2004 “The Glass Vessels from Ashqelon, Semadar
Hotel”, Atiqot 48: 99-109.
Meyers, C. 1988 Glass from the North Theatre Byzantine
Church and 198 Surroundings at Jerash, Jor-dan, BASOR Suppl. 25.
1989 “Byzantine and Ummayad Glass from Jerash: Battleship Curves”, AAJ 33: 235-244.
Naghavi, A. 1989 “A New Rock-cut Tomb in Jerash”, Jerash Ar-
cheological Project 2: 1984-1988, ed. F. Zaya-dine, Syria 66: 213.
Ötüken, S.Y.1993 “1992 Yılında Antalya’nın Demre İlçesi’ndeki
Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Yapılan Çalışma-lar”, 15. KST: 475-486.
1994 “Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısı”, Lykia 1: 115-122.
1998 “1996 Yılı Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Kazı-sı”, 19. KST 2: 541-568.
1999 “1997 Yılı Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Kazı-sı”, 20. KST 2: 481-503.
2000 “Demre-Myra Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Me-kan ve Küçük Buluntu İlişkisi”, 3. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı-Araştırmaları Sempozyu-mu, Van: 273-288.
2005 “2002 Yılı Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Kazı-sı ve Duvar Resimlerini Koruma-Onarım ve Belgeleme Çalışmaları,” Adalya 8: 263-285.
2006 “2002 Demre-Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısında Ulaşılan Sonuçlar”, 7. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Sanat Tarihi Araştırma-ları Sempozyumu Bildirileri, 7-9 Nisan 2003, İstanbul: 88-97.
Peschlow, U.1975 “Die Architektur der Nikolaoskirche im
Myra: Eine lykische Metropole in antiker und byzantinischer Zeit”, Myra, ed. J. Borch-hardt, IstForsch 30: 303-359.
1990 “Materialen zur Kirche des H. Nikolaos in Myra im Mittelalter”, IstMitt 60: 207-258.
Tzaferis, V.1983 “The Excavations of Kursi-Geresa”, Atiqot 14:
37-38.
Vessberg, O.1952 “Roman Glass in Cyprus”, OpArch 7: 109-
165.
Von Saldern, A. 1980 Ancient and Byzantine Glass from Sardis.
Sardis Monograph 6, Cambridge, MA.
Weinberg, G.R.1988 Excavations at Jalame. Site of a Glass Factory
in the Late Roman Palestine. Columbia, Mis-souri.
Whitcomb, D.S.1983 “Islamic Glass from Al’Qadim, Egypt”, JGS
25: 101-108.
Demre (Myra) Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Bulunan Cam Hacı Şişeleri 355
Res. 1 Kazı alanı, plan
Özgü Çömezoğlu356
Res. 3 Tip 1/no. 5-17
Res. 4 Tip 1/no. 18-36
Res. 2 Tip 1/no. 1-4
Demre (Myra) Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Bulunan Cam Hacı Şişeleri 357
Res. 5 Tip 2/no. 37- 43
Res. 6 Tip 3/no. 44-47
Özgü Çömezoğlu358
Res. 7 Tip 1/no. 1-4; Tip 2/37-38, 42
Res. 8 Tip 3/no. 44-47
Res. 8 Tip 3/no. 44-47
