EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ

Eğitim Felsefesi• Eğitim felsefesi ise şu sorulara cevap aramaya çalışır:

• İnsan nedir? • Eğitim nedir? • Eğitimin amacı nedir? • Eğitimin içeriği ne olmalıdır? • Ne, ne kadar öğretilmelidir?

Felsefenin Çalışma Alanları

İnsan ve insanı ilgilendiren her konu felsefesinin alanına girer.

• Varlık felsefesi (ontoloji), • Bilgi felsefesi (epistemoloji),• Değerler felsefesi (aksiyoloji).

VARLIK FELSEFESİ(ONTOLOJİ)• Varlık felsefesi evrenin temelinde ne olduğunu araştırır. Buna ise arkhe ismini vermişlerdir. Arkhe, Tales’e göre su, Heraklit’e göre ise ateştir.

• Felsefe varlığın gerçekliğini ve ne olduğunu tartışır.

• Bilim, varlığı var kabul eder ve gördüklerinden yola çıkarak gerçekliği üzerinde düşünmez. Felsefe ise varlığın gerçekliği üzerinde düşünür.

• Bilim varlığı parçalara ayırarak inceler. Felsefe ise varlığı bir bütün olarak ele alır ve parçalar arasındaki ilişkiyi inceler.

BİLGİ FELSEFESİ(EPİSTEMOLOJİ)• Bilgi felsefesi bilginin oluşumu, kaynakları ve sınırları ile ilgilenir. Doğru bilginin kaynağı ve kriterlerinin neler olduğu sorusunu sorar.

• Bazı filozoflar kesin bilginin mümkün olmadığını savunmuşlar, bazıları ise şüphe yolu ile kesin bilgiye ulaşılabileceğini savunmuşlardır.

• Yani, kesin bilginin bilinip bilinemeyeceği üzerinde düşünülen felsefe konusudur bilgi felsefesi.

DEĞERLER FELSEFESİ(AKSİYOLOJİ)Ahlak felsefesi bilimsel yöntemin alanın dışında kalan iyi-kötü, güzel-çirkin gibi değerleri konu alan felsefe alanıdır.

İki kısımdırAhlak felsefesi: İyi-kötünün ne olduğu üzerinde çalışır.

Sanat felsefesi: Güzel-çirkinin ne olduğu üzerinde araştırma yapar.

Bu felsefeye göre değerler dediğimiz davranış biçimleri zaman, mekan ve topluma göre değişiklik gösterir.

BAZI FELSEFİ AKIMLAR VE EĞİTİME İLİŞKİN TEZLERİ

• Çeşitli felsefi akımların, varlık, bilgi, değerler, ahlak, insan ve insanın eğitimine ilişkin bakış açıları değişir.

• Eğitimin amaçları, içeriği, öğretim yöntemleri, benimsenen felsefeye göre biçimlenir.

İdealist Felsefe• İdealizme göre insanın en önemli yönü, ruhsal/zihinsel yönüdür.

• Dolayısıyla insanın gerçek varlığı da maddi olmaktan çok ruhidir.

• İnsan, akıllı bir varlıktır. • İnsan, doğuştan eşyanın kavram bilgisine sahip olup önce eşya değil, kavram vardır.

• Bilme süreci, insan zihninde var olan bu kavram ve düşüncelerin hatırlanması, ortaya çıkarılmasıdır

İdealist Felsefe

• İdealizm, parça-bütün ilişkisine önem verir; insan, evren ve onun içinde yer alan bütün nesne, olgu ve olayları bu mantık içinde açıklar.

• Doğru bilginin tek ve değişmez olduğunu ve söz konusu bilgiye akılla ulaşılabileceğini kabul eder.

• İdealizm, aynı zamanda geleneğe önem verir.• İdealistlere göre çağdaş insan, bilim ve teknolojideki hızlı değişmeler sonucunda şaşkına dönmüş bir haldedir.

Realist Felsefe• Realist felsefenin esası, maddenin gerçeğine ve varlığına inanmaktır.

• Bu felsefeye göre evrendeki her şey, insanın zihninden bağımsız olarak vardır ve gerçektir.

• Önce kavram değil, eşya vardır. İnsan, önce eşyayı görür, sonra kavram oluşturur.

• Realizme göre gerçeğin nesnel bir yapısı ve düzenliliği vardır.

• Realist eğitimde temel amaç, insan aklının geliştirilmesidir.

• Gerçek bilgi, doğruluğu gözlem ve deneyle kanıtlanabilen bilgidir.

Realist Felsefe

• Gerçeklik, nesnel bir özelliğe sahip olup insan zihninden bağımsız olarak nesnelerin özünde içkindir.

• İnsan, gerçeğin yapısını, dışarıdan bağımsız bir gözlemci olarak nesnel biçimde ortaya çıkarabilir. Böylece gerçeğin yasaları keşfedilebilir, evrenin yapısı ve işleyişi açıklanabilir.

• Realistlere göre toplumsal yapıyı oluşturan bütün kurumlar, belirli işlevlere sahiptir.

• Eğitimin temel işlevi, insan aklını geliştirmek, insanın yeteneklerini geliştirerek onun mutlu bir yaşam sürdürmesini sağlamaktır.

• Okul/eğitim, bilgiyi aktarmalı ve öğrenciyi araştırmaya teşvik etmelidir.

Pragmatik Felsefe• Pragmatizm, insancıl bir felsefe olup pek çok pragmatist insanı biyolojik ve sosyal bir varlık olarak görür, ruhsal bir varlık oluşunu pek kabul etmez.

• Pragmatistler, özellikle insanın çevresiyle ilişkilerine önem verir.

• Pragmatizme göre değerler ve ahlaki ilkeler, görecelidir; zaman, toplum ve kültürlere göre değişir.

• Eğitim, değişen çevre ve koşullara bağlı olarak insanı sürekli yeniden yetiştirme işidir.

• Okul ve okul dışı yaşam, birbirinden ayrı şeyler değildir. Eğitim, yaşama bir hazırlık değil, yaşamın kendisidir.

• Eğitimde değişmez bir içerik söz konusu değildir. Eğitim, sürekli değişen çevre ve koşullara, insanın uyumunu sağlamaktır.

Varoluşçu Felsefe• Bu felsefenin temelini, insanın kendini ve kendi gerçekliğini tanıması oluşturmaktadır.

• Varoluşçuluk, insana olabildiğince özerklik ve seçme/tercih şansı verilmesinden yanadır.

• Dolayısıyla insan, kendisiyle ilgili bütün kararları kendisi belirleyen, eylemlerinden yine kendisi sorumlu olan bir varlık olarak görülür.

• Bu felsefeye göre her insan, kendi değerlerini kendi oluşturmak durumundadır. Buna göre toplumda insana yol gösterecek herhangi bir ahlaki ilke ve otorite söz konusu değildir.

Varoluşçu Felsefe

• Bu felsefeye göre, yaşamın ve eğitimin amacı, insanın bir varlık olarak kendi varoluşunun farkında olmasını, kendini tanımasını ve kendi varoluşunu gerçekleştirmesini sağlamaktır.

• Varoluşçular, her insanın farklılığına işaret ederek eğitimde standartlaştırma veya homojenleştirmeye karşı çıkarlar.

• Onlara göre eğitim/okul, bireyin bireyselleşmesini sağlamalı, belirli bir telkinde bulunmamalı, insanlar arası farklılığı dikkate almalı, onları birbirine benzetmeye çalışmamalıdır.

FELSEFİ AKIMLARIN EĞİTİM ANLAYIŞLARI

EĞİTİM AKIMLARI

Daimicilik (Prennializm)Realist ve idealist felsefelerin etkisinde gelişen, mutlak, değişmez ilkelere ve geleneğe önem veren bir eğitim akımıdır. Bu akımın temel ilkeleri şöyle sıralanabilir:

• İnsan doğası, ahlaki ilkeler ve değerler, her yerde ve her zamanda aynı olup hiçbir zaman değişmez. Bunun için de eğitim, değişmez bazı gerçek, ilke ve değerler üzerine kurulmalıdır.

• İnsanların ortak olan en önemli yanı akıl ve zekadır. Bunun için de eğitimde insan aklının ve zihninin geliştirilmesini sağlayacak entelektüel eğitime önem verilmelidir.

• Eğitimin temel görevi, insana evrensel mahiyetteki değişmez gerçek ve doğruların bilgisini kazandırmaktır.

• Okul, gerçek yaşamın bir parçası ve taklidi olmayıp yapay bir ortamdır ve gerçek yaşama hazırlık yeridir.

• Okulun temel görevi, toplumun kültürel mirasını yeni yetişen kuşaklara aktarmaktır.

• Programın merkezinde başta insani bilimler (dil-edebiyat, felsefe, tarih vb.) olmak üzere matematik ve doğa bilimleri yer almalı; öğrenciler, klasik eserleri ve bunlarda ifade edilen değerleri tanımalı ve içselleştirmelidir.

• Öğretim yöntemleri olarak konferanslar, metin çözümlemeleri ve tartışma yöntemleri tercih edilmelidir.

Esasicilik (Essentializm)• Realist ve idealist felsefenin izlerini taşıyan bu akım,

muhafazakar bir eğitim akımıdır. Birtakım yönleriyle daimicilikle örtüşen bu akımın bazı özellikleri şunlardır:

• İnsan, sosyal ve kültürel bir varlık olup doğuştan kafası boş ve hiçbir bilgiye sahip olmayan bir varlıktır. Eğitimin özü, insana gerekli temel bilgi ve becerileri kazandırmaktır.

• Yeni yetişen kuşaklara insanlığın deneyiminden geçmiş bilgi birikimi ve kültürel miras aktarılmalıdır, insanın zihinsel yönü geliştirilmelidir.

• Öğrenme, zor bir iştir. Bunun için öğrencilere, kendilerini disipline etme alışkanlığı kazandırılmalı, çok çalışmaları ve uygulama yapmaları sağlanmalıdır.

• Konu merkezli bir eğitim anlayışı temel olup eğitimde temel güç öğretmendedir. Bunun için de öğretmen, entelektüel yönden bir lider olmalı, yetişkinlerin yaşamına uyum sağlamada öğrenciye rehberlik etmelidir.

• Değişme, birtakım toplumsal çatışmaların kaynağı olup çatışmaların olmaması için de değişmemek esastır.

• Klasik eserlerin öğrenciye tanıtılması ve bunlarda ifade edilen değerlerin öğrencilere kazandırılması önemlidir. Programın merkezinde edebiyat, tarih, matematik, doğa bilimleri yer almalıdır.

İlerlemecilik (Progressivizm)

• Gerçek ve ahlaki değerler, göreceli olup sürekli değişme özelliğine sahiptir. Değişmez iyilik, doğruluk, güzellik yoktur. İyinin ölçüsü, topluma yararlı olmasıdır.

• Okul, çocuğu yaşama hazırlama yeri değil, yaşamın kendisi olup eğitimin esası, öğrencinin doğal gelişimini sağlamaktır.

• İnsan, yaşayan canlı bir organizma olup bireylerin ihtiyaçları birbirinden farklılık gösterebileceğinden eğitim, çocuğun bireysel ilgi ve ihtiyaçlarına göre düzenlenmelidir.

• Eğitim, insan yaşantılarının sürekli olarak yeniden düzenlenmesi olup eğitimin içeriği, değişen bilgi ve çevreye göre sürekli gözden geçirilmeli, güncelleştirilmelidir.

• Bilgi, kullanmak için olup öğrencilere öğretilecek bilgilerin, bir işe yaraması, yararlı olması gerekir.

İlerlemecilik (Progressivizm)• Eğitimde öğrencilerin öğrenmeye aktif olarak katılmaları, problem çözerek ve projeler geliştirerek öğrenmeleri sağlanmalıdır.

• Öğretmenin görevi, öğrenciyi yönlendirmek değil; yol göstermek, kendi gelişimlerini planlamalarına rehberlik yapmaktır.

• Eğitimde bugünün olduğu kadar geleceğin ihtiyaç ve beklentileri de dikkate alınmalıdır.

• Programın merkezinde sosyal bilimler ve deneysel bilimler yer almalı, eğitimde eleştirel düşünceye önem verilmelidir.

• Okulda bireysel yarışmadan çok yardımlaşma, paylaşma ve işbirliğine önem verilmeli, demokratik bir ortamda takım ruhu oluşturulmalıdır.

• Okul, demokrasinin kurallarına göre kurulmalı ve işletilmelidir. Okul ve sınıf içi süreçlerde demokratik ilke ve değerlere önem verilmeli, öğrencilere de bu değerler kazandırılmalıdır.

Yeniden Kurmacılık • Eğitim, ortak değerlere dayalı bir dünya toplumu

oluşturmanın bir aracı olup mevcut kültürel krizden kurtulabilmenin yolu, eğitim aracılığıyla toplumu yeniden oluşturmaktır.

• Dünyayı paylaşan uluslar içinde ve arasında ırk, din, cinsiyet vb. yönlerden ayırımcılık yapılmamalı; sevgi, barış, hoşgörü gibi ortak değerlere dayalı bir dünya kurulmalıdır.

• Okul ve eğitim, toplumda gerçekleştirilecek sosyal reformların bir aracı olmalı; öğretmen, öğrencileri toplumdaki sosyal reformların gereğine inandırmalıdır.

• Toplumsal değişme sürecinin merkezi okul olmalı, bu süreçte öğretmen de aktif bir rol üstlenmelidir.

• Okul, toplumda yapılması gereken sosyal reformların gereğine halkı da inandırmalı, bu amaçla onları da eğitmelidir.

• Eğitimde, toplumun ve dünyanın geleceğine dönük konulara ağırlık verilmelidir.

• Toplumda tam demokrasi egemen kılınmalıdır.

Varoluşçu Eğitim• Varoluşçu felsefenin eğitim alanına ilişkin etkileri ve tezleri de şöyle

özetlenebilir:• İnsan, zeka ve duygu sahibi bir varlık olup her insan, eğitimle ilgili

kararlarını kendisi vermelidir.• Eğitim, öğrenciye sadece seçenekler sunmalı, her konuyu öğretmeli,

ancak her öğrencinin kendi gerçek ve doğrularını seçmesine fırsat vermelidir.

• Eğitimin içeriğinde insancıl psikolojinin konularına ve beşeri bilimlere (felsefe, edebiyat, sanat, tarih vb.) ağırlık verilmelidir.

• Eğitim, her insanın kendini gerçek özellikleriyle tanımasına, bireyselliğini geliştirmesine fırsat vermelidir.

• Eğitimde en uygun yöntem, sokratik tartışmadır. Ancak öğretmen tartışmalarda tarafsız olmalı, öğrencilere herhangi bir doğruyu empoze etmemelidir

• Öğretmen, ne bir bilgi kaynağı, ne taklit edilebilecek bir model, ne de bir danışmandır. Onun görevi, sadece öğrencinin kendisini tanımasına yardım etmektir.

• Eğitimde sezgiye ve yaratıcılığa önem verilmelidir.• Eğitim, insanın özgürleşmesine, kendini oluşturup

gerçekleştirmesine fırsat vermelidir.