1

Η δημοκρατία σήμερα

Το μεταδημοκρατικό φαινόμενο και οι εσωτερικοί

εχθροί της δημοκρατίας .

Ονοματεπώνυμο: Ευγενία Δημητρίου

Μάθημα: Δημοκρατικά συστήματα διακυβέρνησης

Έτος :2012-2013

Δοκίμιο-Εισήγηση

Θεματική : Η δημοκρατία σήμερα. Το μεταδημοκρατικό φαινόμενο και οι εχθροί της

δημοκρατίας.

2

Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα του εφικτού, το πολίτευμα της ελπίδας, είναι για

τους πολίτες ό,τι πιο κοντινό στην εμπειρία της πίστης. Είναι η αίσθηση ότι, παρά τα

όποια εμπόδια, μπορούν να τα καταφέρουν, να συνεχίσουν να αναζητούν λύσεις στα

προβλήματά τους, έχοντας επίγνωση ότι, έστω και αν δεν ξέρουν ακριβώς πού

πηγαίνουν, τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα αν εγκαταλείψουν την προσπάθεια. Για

όσους οι απόψεις για το δημοκρατικό πολίτευμα φαίνονται κλισέ, ας προσπαθήσουν

να απαντήσουν τα παρακάτω ερωτήματα.

Πότε η ανάλυση και η επανεξερεύνηση της λειτουργίας και της ουσίας της

δημοκρατίας ολοκληρώνεται; Πότε η δημοκρατία παγιώνεται; Πότε ο λόγος για τη

δημοκρατία είναι τετριμμένος; Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα -που είναι

διόλου ρητορικά- είναι ποτέ. Στο δημοκρατικό πολίτευμα δεν υπάρχει τελεία. Τα

πάντα στη δημοκρατία ρέουν και μεταβάλλονται, η ίδια η δημοκρατία αλλάζει και

αναπροσαρμόζεται στα δεδομένα της κάθε εποχής. Άλλες φορές διευρύνεται (κύματα

εκδημοκρατισμού) και άλλες παραμένει σταθερή, το βέβαιο όμως είναι ότι η

δημοκρατία δεν ανακαλύφθηκε άπαξ και αφέθηκε ως αναχρονισμός. Αντιθέτως, σε

κάθε περίοδο της διεύρυνσης της και επανακάλυψής της έχει και κάτι διαφορετικό

και ενδιαφέρον να επιδείξει. Αν προσπαθούσαμε να ορίσουμε την δημοκρατία τίποτα

δεν θα ήταν αρκετό, γιατί οι λέξεις με βαριά ιστορία δεν κλείνονται σε έναν ορισμό.

Ωστόσο ο τρόπος με τον οποίο ο βετεράνος της δημοκρατίας Α. Λίνκολν

προσπάθησε να ορίσει τη δημοκρατία : -“Democracy is the government of the people,

by the people, for the people”. «Δημοκρατία είναι η κυβέρνηση του λαού, από το λαό,

για το λαό.» -αποτελεί αμετακίνητη και αδιαπραγμάτευτη αρχή της, που συνοψίζεται

στη αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Κατά πόσο όμως η λαϊκή κυριαρχία που

καταδεικνύει ο ορισμός αυτός υφίσταται σήμερα;

3

Το μεταδημοκρατικό φαινόμενο.

Ύστερα από μακραίωνες απώλειες και επανακτήσεις της δημοκρατίας μπορούμε να

πούμε ότι, στον αιώνα μας η δημοκρατία θριαμβεύει και όπως θα ήταν φυσικό από

τη στιγμή που έχουμε κατακτήσει σε έναν καλό βαθμό το επιθυμητό, αυτό που μένει

δεν είναι παρά να ανασυνταχθούμε και με επαγρύπνηση και μεθοδικότητα να

αρχίσουμε τη συζήτηση για μια ακόμα καλύτερη δημοκρατία. Παρόλα αυτά, τα

δεδομένα της τελευταίας περιόδου κάθε άλλο πάρα επαγρύπνηση και ανασύνταξη δεν

μαρτυρούν.

Σήμερα, ο χώρος της ελευθερίας βρίσκεται σε συνεχή υποχώρηση που φτάνει στα

επίπεδα των πρώτων συνταγμάτων. Η δημοκρατία βιώνει ένα μεταβατικό στάδιο το

οποίο χαρακτηρίζεται από την κρίση εμπιστοσύνης στην πολιτική, την

αποϊδεολογικοποίηση, την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων και

δικαιωμάτων, τις ιδιωτικοποιήσεις, την διαπλοκή ,τον ρατσισμό, την ξενοφοβία

καθώς και την άνοδο της ακροδεξιάς. Η ενοποίηση όλων αυτών των φαινομένων

αποτελούν το μεταδημοκρατικό φαινόμενο, την επιστροφή δηλαδή σε

προδημοκρατικές συνθήκες.

Σε μια δημοκρατία, το υψηλότερο αξίωμα είναι αυτό του πολίτη, θεμέλιο του

πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία και όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό.

Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε πολίτης από μόνος, κατέχοντας το υψηλότερο αξίωμα,

μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, αλλά οι περισσότεροι πολίτες μαζί εκφράζουν τη βούλησή

του και ορίζουν την τύχη μιας χώρας· είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο.

Στη μεταδημοκρατία όμως, όπου η δημοκρατία έχει να αντιμετωπίσει τους

«δημοκρατικούς» της αντιπάλους ,η λαϊκή βούληση εκμαιεύεται και γίνεται

αντικείμενο χειραγώγησης από σύνθετους μηχανισμούς, ενώ ενισχύονται εξουσίες

που δεν απορρέουν και δεν δεσμεύονται από αυτήν.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι κατά τη μετάβαση από τη δημοκρατία στην

μεταδημοκρατία , συντελέστηκε ταυτόχρονα μια μετάβαση από ένα καθεστώς

κινητοποίησης των πολιτών γύρω από προγράμματα και ιδεολογίες. Mια μετάβαση

από το συγκρουσιακό δίπολο Αριστερά-Δεξιά στον μονοπολισμό του μεσαίου χώρου

(όπως, λ.χ., ήταν στην Ελλάδα η δημοκρατία στα χρόνια της μεταπολίτευσης του ’70

και στα πρώτα χρόνια των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ).

4

Σε ένα καθεστώς στο οποίο τα κόμματα από συμμετοχικές οργανώσεις γίνονται

οργανισμοί διαχείρισης εκλογών, η πολιτική γίνεται αντικείμενο κλειστών κύκλων

ειδικών, στους οποίους συμμετέχουν ισχυροί ιδιωτικοί όμιλοι και διεθνείς οργανισμοί

και στους οποίους η πολιτική ακολουθεί ένα πρόγραμμα του οποίου εκείνο που

τίθεται σε συζήτηση δεν είναι οι στόχοι και οι κατευθυντήριες γραμμές της, αλλά οι

δυνατότητες και η τεχνολογία εφαρμογής του, καθώς και το πολιτικό κόστος.

Οι σημερινοί πολιτικοί θεσμοί δεν έχουν μήπως ως τελικότητα να απομακρύνουν

τους πολίτες από τις δημοσιές υποθέσεις και να τους πείσουν ότι είναι ανίκανοι να

ασχολούνται αυτές;

Το αποτέλεσμα αυτής της ιδεολογικής θολούρας αποτυπώνεται στην καθημερινότητά

μας και στην κατάσταση που βρίσκεται η χώρα σήμερα. Ένα ισχνότατο στρώμα της

κοινωνίας κυριαρχεί και κυβερνά. Διαλέγει τους διαδόχους του. Ασφαλώς είναι

φιλελεύθερο (περισσότερο ή λιγότερο…) και επικυρώνεται κάθε πέντε ή επτά χρόνια

από την ψήφο του λαού. Όμως η πολιτική γίνεται ξανά υπόθεση λίγων, οι ρυθμοί

ιδιωτικοποιήσεων αυξάνονται εμπορευματοποιώντας τα κοινωνικά αγαθά και

μεταθέτοντας την ευθύνη του κράτους πρόνοιας σε ιδιώτες. Αποτέλεσμα αυτού του

αυτοματισμού είναι η αποφυγή της πολιτικής ευθύνης για τα κόμματα (δεν έχουν

αρμοδιότητες για τα κοινωνικά αγαθά άρα δεν έχουν ευθύνη). Η φορολογία συντείνει

όλο και λιγότερο στην αναδιανομή του πλούτου, οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και

οι πλούσιοι, πλουσιότεροι, ενώ ταυτόχρονα συντελείται σύγχυση της ταξικής δομής

και αποδιοργάνωση (η μεσαία τάξη τείνει να εξαφανιστεί), κάθε κοινωνικό

κεκτημένο αμφισβητείται και τα δημόσια δωρεάν αγαθά είτε υποβαθμίζονται είτε

εμπορευματοποιούνται. Υμνώντας τη δημοκρατία, φτάσαμε στην «τυραννία» των

μειοψηφιών, που αποτρέπουν βιαίως την εφαρμογή των νόμων, στο όνομα ενός

«ανώτερου» και αυτοπροσδιοριζόμενου «δίκιου» το οποίο ορίζεται ανάλογα με τα

γούστα ή τις ιδεοληψίες καθενός αδιαφορώντας για τις προτεραιότητες των άλλων.

Η έντονη αποδημοκρατικοποίηση της πολιτικής, πλήττει τη λαϊκή κυριαρχία – τη

ραχοκοκαλιά δηλαδή του δημοκρατικού ιδεώδους- που έχει σχεδόν διαγραφεί από

τους σημερινούς ορισμούς της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Σήμερα η λαϊκή κυριαρχία

αποτελεί παρωχημένη ιδέα εμπόδιο στην εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

όπως αυτά έχουν αναπροσδιοριστεί και αναπροσαρμοστεί.

5

Η προσωποποίηση της οικονομίας («οι αγορές θέλουν..») , η υποχώρηση της

ποιότητας της δημοκρατίας (συρρίκνωση της δικαιοσύνης, της ελευθερίας του

δημόσιου λόγου, των ατομικών δικαιωμάτων, έλλειψη νομιμοποίησης στις πολιτικές

αποφάσεις ), η αμφισβήτηση της δημοκρατίας από τους πολίτες με τη μορφή της

αποδοκιμασίας της ίδιας της δημοκρατικής ιδέας, σε συνδυασμό με την συρρίκνωση

κοινωνικών κεκτημένων (δημόσια υγεία, δημόσια δωρεάν παιδεία, εργασία), η

επιβολή νέων ορίων στην ελευθερία κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τη

δημοκρατία, αποκαλύπτονται ως εσωτερικοί αυτή τη φορά εχθροί της και εκπέμπουν

sos για το μέλλον της ποιότητάς της. Αυτά είναι τα «δημοκρατικά παράδοξα»; Ή

μήπως βιώνουμε ένα δημοκρατικό αδιέξοδο;

Οι εσωτερικοί εχθροί της δημοκρατίας.

Στο τελευταίο μισό του 20ού αιώνα, πολλαπλασιάστηκαν οι θεσμοί που παρατηρούν,

καταγράφουν, μετρούν, αποτιμούν, αξιολογούν πλευρές της ζωής μιας δημοκρατίας,

από τα ανθρώπινα δικαιώματα έως τα δημόσια οικονομικά, από τις επιδόσεις του

κοινοβουλίου έως τις επιδόσεις των μαθητών. Ένα πολύμορφο και πολύτροπο

πλαίσιο αναπτύχθηκε, συγκροτώντας μια νέα ποιότητα για τη δημοκρατία. Όλοι αυτοί

οι παράμετροι διευρύνουν τον εκδημοκρατισμό του πλανήτη ή δημιουργήθηκαν

προκειμένου να αντιμετωπίσουν απειλές για τη δημοκρατία;

Ενώ το μεγαλύτερο πολιτικό γεγονός του 20ου αιώνα είναι η νίκη του δημοκρατικού

πολιτεύματος έναντι των εξωτερικών εχθρών του (ναζισμός, κομμουνισμός,

φασισμός) και ενώ κανένα κοινωνικό μοντέλο δεν παρουσιάζεται σήμερα ως

παγκόσμιος ανταγωνιστής-εχθρός του , η ίδια η δημοκρατία εκκρίνει στο εσωτερικό

της δυνάμεις που την απειλούν. Οι έμφυτοι κίνδυνοι της ίδιας της δημοκρατικής ιδέας

προέρχονται από την απομόνωση και την αποκλειστική ανάδειξη ενός από τα

συστατικά της. Οι διάφοροι κίνδυνοι συνενώνονται όταν παρουσιάζεται μια μορφή

υπερβολής.

6

Ο λαός, η ελευθερία, η πρόοδος αποτελούν συστατικά στοιχεία της δημοκρατίας,

αλλά αν κάποιο από αυτά χειραφετηθεί από τη σχέση του με τα υπόλοιπα

ξεφεύγοντας από κάθε προσπάθεια περιορισμού και αναδειχθεί σε μοναδική αρχή,

κινδυνεύει να μετατραπεί σε λαϊκισμό, ξενοφοβία υπερφιλελευθερισμό, μεσσιανισμό,

– κάποιους από τους εσωτερικούς εχθρούς της δημοκρατίας.

Αυτό που συμπεραίνουμε λοιπόν είναι ότι στη μεταδημοκρατία παρατηρούμε

δημοκρατικά παράδοξα που στην εξέλιξή τους αποτελούν εχθρούς για τη

δημοκρατία.

Οι εσωτερικοί εχθροί της δημοκρατίας στον αιώνα μας ρίχνουν θεμέλια στα

συντρίμμια που αφήνει πίσω της η χρηματοοικονομική κρίση . Την ώρα που η

δημοκρατία βάλλεται πολυμερώς, το κομματικό σύστημα παραπαίει, καθώς το

προηγούμενο διάστημα τα κόμματα απέτυχαν ως επί το πλείστον να εκσυγχρονίσουν

τόσο την οργανωτική τους δομή, όσο και τον τρόπο με τον οποίο ερμήνευαν και

εφάρμοζαν την κυβερνητική διαχείριση με αποτέλεσμα να παρατηρείται η έντονη

ανικανότητά τους να ανταποκριθούν στις παρούσες συνθήκες. Η οικονομική κρίση ,

έχει δυσμενή αντίκτυπο τόσο στις κοινωνικές δομές όσο και στις πολιτικές και τις

θεσμικές και αποτελεί αφορμή για περεταίρω περιορισμό των ατομικών, συλλογικών

και εθνικών ελευθεριών. Ενώ πρέπει να σκεφτούμε την αναθέσμιση της

δημοκρατίας, ώστε να αντέξει στις υψηλές θερμοκρασίες που προκαλεί και θα

προκαλέσει στο κοινωνικό σώμα η χρηματοπιστωτική κρίση, παρατηρούμε τη

δημοκρατία να κλονίζεται και να κλυδωνίζεται . Στην Ελλάδα της κρίσης οι εχθροί

της δημοκρατίας ενισχύονται και αυτό δυστυχώς οφείλεται στην ελαστικοποίηση της

περιφρούρησης του δημοκρατικού ιδεώδους από τους πολίτες. Αυτό έχει ως

αποτέλεσμα όχι μόνο τον εκφυλισμό του αλλά και τον κίνδυνο της ανατροπής του.

Ένα από τα δημοκρατικά ιδεώδη που αποτελεί και το Άρθρο 1. της διακήρυξης των

δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι ότι όλοι οι άνθρωποι (ανεξαρτήτως χρώματος και

καταγωγής) γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι, στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Με

βάση αυτή τη διακήρυξη είναι αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ανθρώπου να είναι πολίτης

της χώρας που γεννήθηκε και μεγάλωσε, όπως είναι αναφαίρετο δικαίωμα του

καθένα από εμάς να είναι με την ομάδα που επιλέγει, να ακούει τη μουσική που

επιλέγει, να διαβάζει αυτό που επιλέγει, και ότι άλλο ο καθένας μας επιλέγει να τον

προσδιορίζει. Όλοι μας έχουμε δικαίωμα στη διαφορετικότητα.

7

Στην Ελλάδα σήμερα, η διαφορετικότητα, πολιτισμική, θρησκευτική ή φυλετική

(τόσο με την έννοια του φύλου όσο και της φυλής), εκλαμβάνεται από πολλούς ως

κατωτερότητα. Και δεν χρειάζεται κάποιος να είναι ακροδεξιός ή ακόμα και δεξιός

για να ενστερνίζεται τέτοιες απόψεις. Η καταδίκη της διαφορετικότητας υπάρχει σε

όλα τα μήκη και τα εύρη της ελληνικής κοινωνίας συνειδητά, ασυνείδητα και

υποσυνείδητα. Αν υπάρχει κάποιος λόγος που λαμβάνουν χώρα όλα αυτά τα

περιστατικά ωμής βίας, είναι η απραξία και η ανοχή που δείχνει το Κράτος σε όλα

αυτά τα φαινόμενα, κάτι που εκλαμβάνεται ως σιωπηλή συναίνεση από μεγάλο μέρος

της ελληνικής κοινωνίας. Εν έτη 2013, στοχοποιούνται μεικτά ζευγάρια, μεικτές

οικογένειες, μεικτές παρέες, ενώ υπάρχουν παιδιά που τρώνε ξύλο στο σχολείο από

τους συμμαθητές τους απλά επειδή είναι διαφορετικοί. Η ελληνική κοινωνία δεν έχει

αντιδράσει ακόμα σε αυτά τα φαινόμενα, αλλά πραγματικά, θέλω να πιστεύω ότι δε

τα αποδέχεται. Ο διαφορετικός σήμερα, γίνεται στόχος, στη δουλειά του, στο

σχολείο, στο δρόμο. Γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος όλων των προβλημάτων που

αντιμετωπίζει η κοινωνία στην Ελλάδα της κρίσης. Μιας κρίσης που όπως

αποδεικνύεται καθημερινά, δεν είναι μόνο οικονομική άλλα και κρίση πολιτισμική,

κοινωνική και βαθιά πολιτική. Η αγανάκτηση και η οργή των πολιτών εξαιτίας της

έλλειψης της πολιτικής εμπιστοσύνης, της απουσίας της νομιμοποίησης των

πολιτικών αποφάσεων ,της έντονης αύξησης της ανεργίας χωρίς ανακοπή εδώ και

χρόνια, έχει οδηγήσει στην έλλειψη εμπιστοσύνης προς την ίδια τη δημοκρατική ιδέα

με αποτέλεσμα να αναδύεται η ξενοφοβία και να βγαίνουν από τις ντουλάπες της

ακροδεξιών στοιχείων σκελετοί που φωνάζουν πως η χούντα δεν αργεί. Τα

παραπάνω φαινόμενα επιβεβαιώνουν ότι οι «σκληροί» εχθροί της δημοκρατίας

αυξάνονται και ενισχύονται.

Οι υπονομευτές της δημοκρατίας ή εσωτερικοί της εχθροί προσωποποιούνται ακόμα

στις ακροδεξιές οργανώσεις που έχουν εισχωρήσει στους δημοκρατικούς θεσμούς και

φορούν τη μάσκα της νομιμοποίησης χάρη στη συμμετοχή τους στην εκλογική

διαδικασία και τη Βουλή. Η σημερινή κατάσταση προσομοιάζει στα μεταβατικά

χρόνια του Μεσοπολέμου και υπενθυμίζει ότι η άνοδος των άκρων τότε είχε να κάνει

«με τη βαθιά κρίση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας» .

Η ανάδυση και η ενίσχυση του ακροδεξιού ρεύματος οφείλεται στο γεγονός ότι, η

ατζέντα της ακροδεξιάς και οι πρακτικές της έχουν διαδοθεί ευρύτερα στην κοινωνία,

έχουν υιοθετηθεί από το κράτος και από άλλα κόμματα.

8

Για παράδειγμα, όλα τα κόμματα συντάχθηκαν στις τελευταίες εκλογές σε δύο

αντίθετα μέτωπα, το μνημονιακό και το αντιμνημονιακό, αυτό είχε ως αποτέλεσμα

ακροδεξιές παρατάξεις και νεοναζιστικές οργανώσεις να βρίσκονται κάτω από την

ομπρέλα του αντιμνημονίου μαζί με κόμματα και ομάδες του δημοκρατικού τόξου. Ο

συνειρμός και μόνο ότι μορφώματα του ακροδεξιού και αντιδημοκρατικού τόξου

έχουν κοινά προστάγματα με τα υπόλοιπα κόμματα, δημιουργεί κλίμα θερμοκηπίου

για την συντήρηση τους στο πολιτικό προσκήνιο. Η ανατολή φασιστικών-

νεοναζιστικών κινημάτων στην εποχή μας πέραν της πολιτικής απαξίωσης οφείλεται

εν μέρει και στο γεγονός της αναλγησίας για την καταστροφή των δημοκρατικών

θεσμών. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η εύκολη και ανέξοδη αγανάκτηση που

οδηγεί τους εχθρούς της δημοκρατίας μέσα στο προπύργιό της.

Μελετώντας και αναλύοντας το μεταδημοκρατικό φαινόμενο προσπάθησα να βρω τη

ρίζα του προβλήματος. Τον υποχθόνιο εχθρό της δημοκρατίας. Αυτόν που

δημιουργεί τις συνθήκες ανάπτυξης όσων ανέλυσα παραπάνω. Αυτό που συμπέρανα

είναι ότι ο μεγαλύτερος εχθρός της Δημοκρατίας είναι η απλούστευση, η γενίκευση

που προκύπτει από την πολυπλοκότητά της· αυτή που σωρεύτηκε με τα χρόνια ώστε

να γίνει πιο δίκαιη. Οι πολίτες δύσκολα μπορούν να καταλάβουν τους μηχανισμούς

λήψης των αποφάσεων, τους συμβιβασμούς που πρέπει να γίνονται ώστε να

προχωρούν τα πράγματα και δύσκολα μπορούν να δικαιολογήσουν την έλλειψη

ριζοσπαστισμού που τη χαρακτηρίζει. Η δημοκρατία είναι μια γκρίζα διαδικασία που

λατρεύει τη διαφωνία, αλλά για να έχει αποτελέσματα πρέπει να επιτύχει τη

συμφωνία. Το «βάθεμα και το πλάτεμα της Δημοκρατίας» απαιτεί όλο και

περισσότερους παίκτες στη διαδικασία, αλλά αναπόφευκτα, όλο και μεγαλύτερη

πολυπλοκότητα. Εκεί, όμως, βρίσκεται η αχίλλειος πτέρνα της.. Όσο προστίθεται

πολυπλοκότητα στο σύστημα, τόσο πιο ακατανόητο γίνεται, αλλά και δομικά πιο

ασταθές. Ας θυμηθούμε τον Ρωμαίο Τάκιτο που έλεγε «Όσους περισσότερους νόμους

έχει μια χώρα, τόσο πιο διεφθαρμένη είναι» . Όσους νόμους κι αν θεσπίσουμε αν δεν

εφαρμόζονται δεν αποτελούν παρά νεκρό γράμμα. Η κοινωνία χρειάζεται ριζικές

τομές και βαθιές μεταρρυθμίσεις τόσο ως προς την παιδεία όσο ως προς την

δημοκρατικοποίηση της. Ο μέσος πολίτης δεν μπορεί, για παράδειγμα, να κατανοήσει

πώς μια Ανεξάρτητη Αρχή μπορεί να αντιταχθεί και να απαγορεύσει το «προφανές»,

όπως ήταν η αναγραφή του θρησκεύματος στα επίσημα έγγραφα .

9

Δεν μπορεί να καταλάβει γιατί πρέπει να γίνουν πράγματα για τις μειονότητες ώστε

να αποκτήσουν ίσες ευκαιρίες με τις πλειονότητες. Έτσι, οι πολίτες απλοποιούν την

πολυπλοκότητα της Δημοκρατίας σε συνωμοσίες, των Εβραίων, της

παγκοσμιοποίησης, των Αμερικανών, της μασονίας, της διαπλοκής κ.λπ. Εδώ, όμως,

βρίσκει εύφορο έδαφος ο παντός τύπου λαϊκισμός, που τροφοδοτεί και σιτίζεται από

αυτές τις απλοϊκότητες. Το δημοκρατικό παράδοξο έγκειται στο γεγονός ότι όσο

«πλαταίνει και βαθαίνει η Δημοκρατία», τόσο πιο πολύπλοκη γίνεται. Και όσο

αυξάνεται η πολυπλοκότητά της τόσο πιο ευάλωτη είναι στους κάθε είδους

απλοποιητικούς λαϊκισμούς. Ο μέσος πολίτης τείνει ευήκοον ους στις κραυγές και τις

υστερίες εκείνων που εξηγούν τον κόσμο με απλοϊκά σχήματα, είτε εμπεριέχουν

συνωμοσίες είτε όχι. Αυτό μεταφράζεται σε πολιτική στάση σε περιόδους

οικονομικής δυσπραγίας. Όπως και σήμερα θα προτείνει λύσεις απλοϊκές, άσχετα αν

αυτές οδηγούν σε αδιέξοδα ή στα άκρα.

Αυτό που οφείλουμε να κάνουμε εμείς για τη δημοκρατία είναι να ξαναθυμηθούμε

την αξία της, να διερωτηθούμε ποιου τύπου κοινωνίας μπορεί να είναι φορέας ο

σύγχρονος άνθρωπος; Πως θα ξανακάνουμε τους δημοκρατικούς θεσμούς να

λειτουργήσουν; …ποιο είναι το όραμά μας για το μέλλον της κοινωνίας; Όλα αυτά

σχηματίζουν μια μάζα δίχως μπούσουλα, που ζει μέρα με τη μέρα, δίχως ορίζοντα,

αυτή τη μάζα πρέπει να ξεδιαλύνουμε και να επαναπροσδιορίσουμε . Η δημοκρατία

έχει κόστος. Την αιώνια επαγρύπνηση που έλεγε ο Τόμας Τζέφερσον. Η δημοκρατία

δεν τελειώνει με τις εκλογές. Οι πολίτες έχουν υποχρέωση διαρκούς συμμετοχής στη

διαδικασία λήψης αποφάσεων. Οφείλουν να επαγρυπνούν να επιδεικνύουν θάρρος

ώστε να διαφυλάττουν τη δημοκρατία από τον εκφυλισμό ή την ανατροπή. Να

ελέγχουν αυτούς που εξέλεξαν, να πιέζουν –με δημοκρατικά μέσα μόνο– για τη λήψη

των αποφάσεων που θεωρούν σωστές, να εναντιώνονται σε κάθε απόπειρα

καταστρατήγησης των νόμων· είτε αυτή επιχειρείται από τα πάνω είτε από τα κάτω,

δηλαδή από ομάδες πολιτών που θέλουν να επιβάλουν με παράνομες πράξεις τη

θέλησή τους. Στη δημοκρατία, κανένας σκοπός δεν αγιάζει τα αντιδημοκρατικά μέσα

και η καταστρατήγηση των νόμων –δηλαδή η ακύρωση της θέλησης της

πλειοψηφίας– δεν μπορεί ποτέ να νοηθεί ως δημοκρατική πράξη. Αυτή η κοινωνία

στην οποία ζούμε διακηρύσσει αρχές ―ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη― τις οποίες

παραβιάζει ή εκτρέπει και παραμορφώνει κάθε μέρα.

10

Λέω λοιπόν, ότι η ανθρωπότητα μπορεί να κάνει καλύτερα πράγματα, ότι είναι ικανή

να ζήσει κάτω από τη σκιά μιας πιο ποιοτικής δημοκρατίας, ίσως μιας νέας μορφής

διακυβέρνησης προσαρμοσμένης στις επιτάξεις του σήμερα. Υπό τις συνθήκες της

σύγχρονης εποχής, οι νέες μορφές διακυβέρνησης –δημοκρατικής πάντα- μένουν

ασφαλώς να βρεθούν, καλυτέρα: να δημιουργηθούν… Κανένας δεν μπορεί να

στερήσει το δικαίωμα στους πολίτες να διεκδικήσουν περισσότερη και πιο ποιοτική

δημοκρατία. Όπως ανέφερα και στην αρχή το αίτημα για περισσότερη δημοκρατία

είναι πάντα ζωντανό. Άλλωστε η δημοκρατία είναι το μόνο πολίτευμα που έχει

μηχανισμούς αυτοαξιολόγησης και διαρκούς αναθεώρησης. Έχει διαδικασίες

αναθεώρησης του Συντάγματος, πλην φυσικά των θεμελιωδών ατομικών

δικαιωμάτων. Έχει νόμους, αλλά επιτρέπει και την ανυπακοή τηρώντας πάντοτε τις

νόμιμες προϋποθέσεις. Στην Ελλάδα, αυτό που βαφτίζεται πολιτική ανυπακοή, ποτέ

δεν έχει και τις νόμιμες προϋποθέσεις, και συχνά δεν έχει καμία προϋπόθεση με

αποτέλεσμα να επαφίεται η «σωτηρία» της δημοκρατίας στα χέρια των εσωτερικών

της εχθρών..

Ξέρω ότι σ’ όλα αυτά χωράει ένας αντίλογος. Όμως ελπίζω να μην αργήσουμε να

δούμε και να αναγνωρίσουμε τον εχθρό που υπάρχει ήδη και ορθώνει το ανάστημά

του, να μην πάρουμε αργά την απόφαση να αφήσουμε το μοναχικό μας δρόμο και να

κοιτάξουμε για λίγο το συλλογικό συμφέρον, να βρούμε τη δημοκρατία που μας

ενώνει και αυτό θα είναι το βήμα για μια νέα μετάβαση αυτή τη φορά στη

δημοκρατία. Ιδού η αντιμετώπιση των εχθρών της δημοκρατίας. Ενότητα των

πολιτών για την διεκδίκηση ποιοτικής Δημοκρατίας. Διεκδίκηση ενός πολιτικού

καθεστώτος όπου οι σχέσεις ανάμεσα στο κράτος και τους πολίτες θα διέπονται από

ευρεία, ισότιμη, ασφαλή και αμοιβαίως δεσμευτική διαβούλευση. Μπορεί να μην

ζήσουμε με περισσότερα χρήματα, αλλά θα πάρουμε την τύχη μας στα χέρια μας,

ενάντια στους εκβιασμούς του σύγχρονου πολιτικού συστήματος, τις δικτατορικές

ιδέες των ακροδεξιών σωτήρων, ενάντια στην βία και τον εξτρεμισμό. Μόνο με τη

Δημοκρατία αναπτύσσεται και χειραφετείται ο άνθρωπος , εκπληρώνει το σκοπό της

ύπαρξής του να είναι δηλαδή «ον πολιτικόν».

11