\"Parion Antik Kentinde Su Temini ve Tahliyesi Üzerine İlk Gözlemler\"

$Page 1: \"Parion Antik Kentinde Su Temini ve Tahliyesi Üzerine İlk Gözlemler\"$
PARİON KAZILARI

PAR

İON

KA

ZILAR

I 10. YIL AR

MA

ĞA

NI

10. yıl ARMAĞANIProf.Dr. Cevat BAŞARAN - Prof.Dr. Vedat KELEŞ

Atatürk Üniversitesi - Ondokuz Mayıs Üniversitesi2015

Bu kitap İÇDAŞ AŞ.’nin desteği ile basılmıştır.


PARİON KAZILARI10. yılARMAĞANIProf.Dr. Cevat BAŞARAN - Prof.Dr. Vedat KELEŞ

Atatürk Üniversitesi - Ondokuz Mayıs Üniversitesi2015

PARİON KAZILARI10. YIL ARMAĞANI

Prof.Dr. Cevat BAŞARAN - Prof.Dr. Vedat KELEŞ

YayınlayanŞükrü Devrez

Yayın HazırlıkAlper Yılmaz

Tasarım ve UygulamaEngin Devrez

Bilgin Kültür Sanat Şti. Ltd.Selanik 2 Cad. 68/4 Kızılay-Ankara

Tel: 0312 419 85 67 / Sertifika No: 20193www.bilginkultursanat.com / [email protected]

ISBN: 978-605-65601-5-6

Makalelerin bilimsel sorumlukları yazarlara aittir.

©2015 Bilgün Kültür Sanat YayınlarıYazarların ve yayınevinin yazılı izni olmadanhiçbir şekilde kopyalanamaz, çoğaltılamaz.

Baskı: Ankara OfsetBüyük Sanayi 1. Cadde Necatibey İş Hanı

Alt Kat No: 93/43-44 İskitler - AnkaraSertifika No: 101793

İ Ç İ N D E K İ L E R

SUNUŞ ..................................................................................................................................................................................7 Bülend ENGİN - İÇDAŞ A.Ş. Genel Müdürü

ÖNSÖZ ..................................................................................................................................................................................8 Prof. Dr. Cevat BAŞARAN – Prof.Dr. Vedat KELEŞ

KISALTMALAR .....................................................................................................................................................................9

2005’DEN 2014’E: PARİON’DA 10 YIL ..................................................................................................................... 11 Cevat BAŞARAN

PARİON’DAN BİRKAÇ KABARTMA PARÇASI .......................................................................................................... 15 Cevat BAŞARAN

PARİON FİGÜRLÜ KORİNTH BAŞLIĞI ....................................................................................................................... 25 Cevat BAŞARAN - M. Serkan GENÇ

PARİON KAZILARINDA BULUNAN BAKIR ALAŞIMLI SİKKELERİN KORUMA ve ONARIMI ....................... 35 Zeynep ARSLAN

PARİON’DAN BİR TRAPEZOPHOROS (=MASA AYAĞI) ........................................................................................ 43 Ersin ÇELİKBAŞ

PARİON, AGORA ve DÜKKÂNLARINDA ELE GEÇEN SİGİLLATALAR ve KIRMIZI ASTARLI SERAMİKLER ................................................................................................................................... 49 H. Ertuğ ERGÜRER

PARİON ROMA DÖNEMİ MERMER KAPLARI ......................................................................................................... 87 Hatice ERGÜRER

PARİON GÜNEY NEKROPOLİSİNDEN OMURGALI İKİ LAHİT ve BULUNTULARI ......................................... 99 Büşra Elif KASAPOĞLU

İLK ON YILLIK VERİLER IŞIĞINDA PARİON GÜNEY NEKROPOLİSİ ARKAİK DÖNEM KREMASYONLARI ve URNELERİ ..............................................................................................................................117 Hasan KASAPOĞLU

PARİON KAZISI 2010-2014 YILLARI NUMİSMATİK ÇALIŞMALARI ................................................................133 Kasım OYARÇİN

İNTERAKTİF GÖRSELLEŞTİRME TEKNİKLERİNİN TARİHİ ÇEVRELERDE KULLANIMI: PARİON ANTİK KENTİ UYGULAMASI ......................................................................................................................141 Derya GÜLEÇ ÖZER

PARİON’DA DİVUS VESPASİANUS AUGUSTUS’A BİR SUNU ...............................................................................163 M. H. SAYAR

PARİON, ADRESTEİA ANTİK YOLU ÜZERİNDEKİ TÜMÜLÜSLER .....................................................................167 Musa TOMBUL

2010-2014 YILLARI PARİON KAZILARINDA BULUNAN COELA SİKKELERİ .................................................179 Arif YACI

PARİON GÜNEY NEKROPOLÜ’NDEN ELE GEÇEN PİŞMİŞ TOPRAK OBJE ÜZERİNE GÖZLEMLER ......187 Alper YILMAZ

PARİON ANTİK KENTİ'NDE SU TEMİNİ ve TAHLİYESİ ÜZERİNE İLK GÖZLEMLER .....................................197 Michael D. YILMAZ

197

PARİON ANTİK KENTİ'NDE SU TEMİNİ ve TAHLİYESİ ÜZERİNE İLK GÖZLEMLER

Michael D. YILMAZ*

Abstract

Parion, being a colony founded in 709 BC by colonists from Erythrai, Miletos and Paros; in time started to play a minor role in the Greek Worlds politics during the 6th and 5th centuries BC. The city was a member state of the “Attic-Delian League” and held a proxeny in Athens. Parion is also men-tioned on the tribute lists at the Athenian Acropolis. Xenophon states; in 411 BC the League Navy under the command of Alkibiades anchored in Parion’s harbour at the dawn of battle against the Spartans.

During the Hellenistic Age, after the rules of Antigonos, Lysimachos, Demetrios and Seleukos, Parion eventually fell under the rule of the Pergamon Kingdom which resulted in the annexation of the kingdom by the Roman Republic in 133 BC with the late Pergamon king Attalos III.’s testament. Du-ring Roman rule Parion, with the emmerge of the “Mithradatic Wars” gained significant importance for Rome regarding geo-political features. It is observed that Parion kept its significance for Rome af-ter the “Mithradatic Wars”. Therefore was given colony status twice; firstly during the reign of Iulius Caesar or Augustus and secondly during the reign of Hadrianus.

Colony status of Parion brought a large scaled construction work to the city along with increased prosperity. Assumingly one of these construction works was the Aqueduct System of Parion. Today some of the water related structures are partially if not completely preserved and also are mostly ob-servable throughout the surface. In this chapter the briefly investigated structures and components of Parion’s Aqueduct System along with Parion’s Waste Water Discharge System will be introduced.

Keywords: Parion, Aqueduct, Bridge, Siphon System, Castellum, Piscina, Water Wells, Water Disc-harge.

Tarih boyunca yerleşimler, su kaynakları üzerine veya kenarına kurulmuşlardır. Bu du-rum Hellenistik Dönem’de gelişen mühendislik ile görece ortadan kalkan bir durum haline gelmiş, Roma Dönemi’nde ise neredeyse tamamen ortadan kalkmıştır. Nitekim Yunanlılar, kanallar vasıtasıyla, ardından Romalılar ise daha gelişmiş bir şekilde aqueduct sistemleri yoluyla suyu uzak mesafelerden kentlerine getirmişlerdir1. M.S. 97 yılında Roma’da Curator Aquarum2 olarak görev yapan Sextus Iulius Frontinus aqueduct’ler ile ilgili olarak aşağı-daki cümleyi kullanmıştır:

“Kente bu kadar su getiren sayısız ve hayati yapı, faydasız piramitler ya da ünlü fakat yararsız Yunan anıtlarıyla tam bir tezat oluştururlar”3.

Aqueduct sisteminin işleyişine bakılacak olursa; su, kente yer çekiminden faydalanıla-rak en kısa güzergah yerine yeryüzü şekillerine göre en uygun güzergah seçilerek kay-nağından getirilmiştir. Bunun sebebi pahalı ve fazlaca hammadde ihtiyacı olan aqueduct sistemlerinin yapımında, bakım ve maliyet kriterleri göz önünde bulundurularak en hesaplı güzergahın seçilmesidir. Bu seçimin sonucu olarak yeryüzü şekillerinin izin verdiği yerler-

* Arş. Gör. Michael Deniz YILMAZ, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü 55139 Kurupelit/SAMSUN, e-mail: [email protected]

1 Her ne kadar daha öncesinde birçok uygarlık su kanalları ve su sistemleri kullanmış olsa da “uzak mesafe-ler” ilk olarak Yunan ve Roma Uygarlıkları tarafından aşılmıştır.

2 Antik Roma kentinin su kaynaklarından ve temininden sorumlu en üst düzey yetkili. Kretzschemer 2000: 89; Thorpe 2002: 16; Adam 2005: 507.

3 Thorpe 2002: 16; Frontinus I. 16.

198

PARİON KAZILARI 10. YIL ARMAĞANI

de, kayaya oyulmuş veya taş ve harç ile örülmüş su kanalları, bazı yerlerde ise su kanalları yerine pişmiş toprak su boruları kullanılarak kente su sevkiyatı sağlanmıştır4. Ancak yeryü-zü şekillerinin izin vermediği durumlarda ise dağlar oyularak tüneller açılmış ve vadilerde aqueduct köprüsü olarak adlandırılan su kemerleri, derin vadilerde ise ters sifon sistemleri kurularak suyun kente getirilmesi mümkün olmuştur5.

Aqueduct köprüleri, her ne kadar anıt niteliğinde olan yapılar olsalar da aqueduct sis-teminin tamamı düşünüldüğünde çok küçük bir mesafeyi kapsayan elemanlardır. Ancak Frontinus’un da belirttiği gibi bu yapılar hem işlevleri hem de kentlerin önünde bütün asaletleri ile dimdik durarak Romalılar için gurur kaynağı olmuşlardır.

Kuzey Troas Bölgesinde bulunan Parion, günümüzde Çanakkale İli, Biga İlçesi, Kemer Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır (Resim 1). Kemer Köyü’nün adı, Yunanca “ke-mer” ve “tonoz” anlamlarına gelen “καμάρa” (=kamara) sözcüğünden gelmektedir6. Köyün isimlendirilmesi, yüzyıllara meydan okuyarak ayakta kalan bir anıt niteliğindeki “Su Ke-merinin” köy için bir sembol haline gelmesinden veya köyün çevre köylerden ayırt edici özelliği olmasından kaynaklanmış olmalıdır.

Günümüze ulaşan Parion’daki su ile ilişkili tek yapı, su kemeri değildir. Parion ve çev-resinde Parion su şebekesinin çeşitli aşamalarına ait olan yapılar ve su dağıtım sisteminin bir parçası olan elemanlar mevcuttur7 (Resim 2). Bu yapılar suyun kente getirilmesi, temi-ni ve tahliyesi için kullanılmış su sisteminin parçalarıdır. Bu elemanları tek tek listelemek gerekirse; Su Kemeri (=Aqueduct Köprüsü), “Ters Sifon” Sistemi, Su Deposu, Kuyular, Kanallar ve Kanalizasyon Ağızlarıdır. Belirtilen bu yapılar ilgili başlıklar altında tanıtılacak ve yorumlanacaktır.

Su Kemeri (=Aqueduct Köprüsü)

Parion antik kentinde bulunan aqueduct köprüsü ile ilgili ilk bilgileri R. Walpole8, O.F. von Richter9 ve W. Leaf10 aktarmaktadır.

Walpole, 1801 yılında Kemer Köyü’ne gelmiş olan P. Hunt’un Kemer Deresi kenarında su kemerine ait tahrip olmuş iki adet kemer gördüğünü aktarmaktadır11.

1816 yılında Parion’a gelen von Richter, aqueduct köprüsünün kalıntılarını Parion’u besleyen büyük bir yapının parçası olan ve üç gözlü bir su kemeri kalıntısı olarak tanım-lamıştır12.

Von Richter’den yaklaşık 100 yıl sonra Parion’u ziyaret eden Leaf ise iki adet kemer aya-ğı ile beraber bir kemer gördüğünü aktarmaktadır13 (Resim 3). Leaf, ayrıca insan boyunun yeteceği yüksekliğe kadar su kemerinin ayaklarına ait olan kesme taşların söküldüğünü ve bu ayakların korumasız durumdaki iç dolguları üzerinde durduğunu aktarmaktadır.

4 Adam 2005: 497-499; Mays 2010: 117-118; Hodge 2012: 93-99,105-117; Rook 2013: 99; Parker 2014: 16.

5 Aicher 1995: 16-17; Kretzschemer 2000:91-93; Adam 2005: 501-502; Mays 2010: 117; Hodge 2012: 147; Rook 2013: 99-100; Vitruvius VIII. 6. 1.

6 Walpole 1818: 88; de Choiseul-Gouffier 1822: 451; Richter 1822: 427; Leaf 1923: 81.

7 Parion kent planı üzerinde bahsedilen su yapıları belirtilmiştir. Parion Su Sistemleri konusundaki çalışmala-rım için izin veren Prof. Dr. Cevat BAŞARAN ve Prof. Dr. Vedat KELEŞ'e teşekkürlerimi sunarım.

8 Walpole 1818: 88-89.

9 von Richter 1822: 427.

10 Leaf 1923: 82.

11 Walpole 1818: 88-89; Leaf 1923: 81.

12 von Richter 1822: 427.

13 Leaf 1923: 82; Pl. II B.

199

PARİON ANTİK KENTİ’NDE SU TEMİNİ ve TAHLİYESİ ÜZERİNE İLK GÖZLEMLER

Günümüzde ise aqueduct köprüsüne ait iki adet kemer ayağı gözlemlenmektedir. Bu kemer ayaklarının ikisi de vadinin ve Kemer Deresi’nin doğu tarafında yer almaktadır. Bu ayaklardan batıda bulunan ayak daha fazla tahribata uğramış ve üzerinde bulunan kesme taş blokların sadece bir kısmı günümüze ulaşmıştır, doğuda bulunan ayak ise 1920’li yıl-lara ait olan fotoğraftaki durumundan pek birşey yitirmemiştir (Resim 4). Bu iki ayağın arasında kalan ayak ise günümüze ulaşamamış olmakla beraber bu ayağın konumu vadi yamacı üzerinde bir düzelti olarak ve bu düzeltinin yüzeyinde kısmen harç parçaları olarak gözlemlenmektedir. Kemer Köyü girişinde yer alan bu kemer ayakları 1997 yılında gerçek-leştirilen yüzey araştırması sırasında tekrar tespit edilmiş14 ve 2005 yılı kazı çalışmaları sıra-sında kentin nekropol alanı yanısıra su kemeri üzerinde de çalışmalar gerçekleştirilmiştir15.

Aqueduct köprüsü, içte; orta boylu moloz taşlar ve harç dolgu, dışta ise; bosajlı dikdört-gen kesme taş blokların atkılı örgü tarzda kaplanması ile oluşturulmuştur. Kemeri oluş-turan kilit ve yastık taşları günümüze ulaşmamış olmakla beraber doğudaki kemer ayağı üzerinde, kemerin üzerine oturacağı üzengi taşı günümüze ulaşmıştır. İyi korunmuş olan bu üzengi taşı, 44 cm yüksekliğinde ve doğu-batı istikametinde 220-210 cm uzunluğunda olmakla beraber 30 cm genişliğinde çıkıntılı bir yapıya sahiptir.

Aqueduct köprüsünün Kemer Deresi’nin geçtiği bu vadiyi aşarak su taşımak için ya-pıldığı bilinmektedir, ancak vadinin batısında yoğun bitki örtüsü16 içerisinde yapıya ait kalıntılar gözlemlenememiştir17. Vadinin öncesi ve sonrasında suyun kente getirilmesi işle-minin nasıl sağlandığı konusundaki bilgiler çok kısıtlı olmakla birlikte aqueduct sistemi ile günümüzde de su kaynaklarından yoksun olan Parion’a kentin 12 km Güneyinde yer alan Kolonai (=Çataltepe) mevkiinden su getirildiği ifade edilmektedir18 (Resim 1).

Parion’a iki kere koloni statüsü verildiği ve bunlardan ilkinin Iulius Caesar veya Augus-tus Döneminde, ikincisinin ise Hadrianus Döneminde gerçekleştiği aktarılmaktadır19. Bu bilginin yanısıra Parion’da bulunan Roma Hamamı’ndan ele geçen en erken buluntular ile yiv-akantus başlıkları bu yapının M.S. 2. yy.’da yapılmış olduğunu göstermektedir20. Kentin bilinen bir diğer hamamı olan Yamaç Hamamı (=Yamaç Yapısı) ise yine buluntular doğrultusunda M.S. 2. yy.’da faaliyete geçmiş bir yapı olduğu aktarılmaktadır21. Kentin bir başka kamu yapısı olan Odeion’un M.S. 2. yy. ortalarında inşa edildiği aktarılmaktadır22. Kentin Tiyatro’sunda sahne yapısına ait bezemeli mimari parçalarınstilistik özellikleriyle M.S. 2. yy.’a tarihlendiği ve yapının M.S. 2. yy.’da onarıldığı aktarılmaktadır23. Bu bilgilerimi-ze ilave olarak üzerindeki yazıt “Kolonimiz (bu mezar anıtını) kurucumuz Olympos Ju-piter’ine eşit olan İmparator Traianus Hadrianus Caesar Augustus için (yaptırdı).” olarak tercüme edilen mermer stel de M.S. 2. yy.’a tarihlenmeketedir24. Parion halkının İmparator

14 Başaran 1998: 352.

15 Başaran – Tavukçu 2006: 610-611, Res. 1; Başaran 2014: 103, Res. 3.

16 Çevredeki bitki örtüsünün yoğun pırnal meşelerinden oluşması bölgedeki yüzey araştırmalarını zorlaştır-maktadır.

17 Bu konuda kapsamlı bir çalışma henüz yapılmamıştır. Yapılacak olan kapsamlı bir çalışmanın sonucunda burada belirtilen bilgiler elbette değişecektir.

18 Walpole 1818: 88-89; Başaran 1998: 352; Başaran – Tavukçu 2006: 610.

19 Keleş 2013a: 25; Keleş 2013c: 195; Sevin 2013: 61; Başaran 2014: 101-102.

20 Yılmaz 2013: 65, Res. 32; Keleş – Yılmaz 2014: 163, Res. 17.

21 Keleş – Çelikbaş 2014: 178-179.

22 Başaran – Kasapoğlu 2014: 197.

23 Ergürer 2013: 86; Ergürer-Yıldızlı 2014: 141,143.

24 Ful 2013: 103.

200


Hadrianus’u bu şekilde onurlandırmaları Hadrianus’un kente büyük yatırımlar yapmış ol-masından ve kentteki yoğun inşa faaliyetlerinin kente koloni statüsü verilen bu dönemde gerçekleşmiş olabileceğini göstermektedir.

Parion’da yer alan iki hamam elbette ki kentin su ihtiyacını büyük ölçüde arttırmıştır. Kentin ilave su ihtiyacının karşılanması için M.S. 2. yy.’da kente bir aqueduct sistemi ka-zandırılmış olması muhtemeldir; ancak bu görüşü veya aksini ispat eden herhangi bir kanıt henüz ele geçmemiştir.

“Ters Sifon” Sistemi

Derin vadiler üzerinden suyun aktarılması gerektiği yerlerde Romalı mühendisler “Ters Sifon” sistemleri uygulamışlardır. Ters Sifon sistemi, su yolunun dik veya dike yakın bir açı oluşturan taş veya kurşun borular vasıtasıyla vadi tabanına getirilmesi, vadi tabanı bo-yunca yatay olarak devam ederek vadinin diğer ucunda ise tekrar dik veya dike yakın bir açıyla vadinin üstüne çıkarılması sonucunda işleyen bir yöntemdir. Bu sistemin işleyişinde suyun kanallardan borulara aktarılması için vadinin başlangıcında bir su biriktirme haznesi ile dayanıklı malzemeden yapılan su borularına aktarılmış ve vadinin sonunda başka bir biriktirme haznesine sevk edilmiştir. Bu haznelerden başlangıçta bulunan haznenin, vadi sonunda bulunan hazneden yüksekte bulunması sonucunda su akışı sürekli olarak sağlan-maktaydı25 (Resim 5). Sürekli su akışını sağlayan bu sisteme “ters sifon” sistemi denir. Sis-temin çalışma prensibi ise “Su kendi seviyesini bulur”26 şeklinde ifade edilebilir. Romalılar, ileri düzeyde mühendislik bilgisine ve pahalı malzemelere ihtiyaç duyan bu sistemi uygu-lamaktan olabildiğince kaçınmışlardır. Romalıların kullandığı su sistemleri genel olarak yer çekimi vasıtasıyla suyu kendi akışına bırakan basınçsız su yollarından oluşmaktadır; ancak bu genellemeye uymayan “ters sifon” sistemi, yüksek basınca sahip bir sistemdir27.

Parion kentinin su temini konusundaki önemli elemanları arasında yer alan bir grup da şüphesiz taş su borularıdır. Bu su boruları in-situ buluntular olmayıp kabaca Parion-Kolonai arasındaki güzergah üzerinde Kemer Köyü, Bekirli Köyü ve Ayıtdere Köyü’nde bulunmuşlardır28 (Resim 6). Parion’un bir ters sifon sistemine sahip olduğuna işaret eden bu su borularının ölçüleri genel olarak 59x48x48 cm ve iç çapları ise 19 cm’dir. Buluntu-ların in-situ olmaması sebebi ile Parion’un ters sifon sisteminin veya sistemlerinin nerede kurulduğu henüz bilinmemektedir.

Su Deposu

Parion’da bulunan su deposuna ilişkin ilk bilgileri M.G.F.A. de Choiseul-Gouffier29, Wal-pole30 ve von Richter31aktarmaktadır.

1776-1791 yılları arasında Kemer Köyü’ne gelmiş olan de Choiseul-Gouffier yapıyı, anıt-

25 Aicher 1995: 16-18; Landels 2000: 42-47; Adam 2005: 502-503; Mays 2010: 117,120; Wilson 2010: 299-300; Hodge 2012: 147-160; Rook 2013: 100; Vitruvius VIII. 6. 5.

26 Aicher 1995: 17; Landels 2000: 42; Wheeler 2004: 143; Vitruvius VIII. 5.

27 Aicher 1995: 7,17; Landels 2000: 37,45; Adam 2005: 501-502; Hodge 2012: 115,154,156, dn. 56; Wilson 2010: 299.

28 Başaran 1998: 352, Res. 11; Başaran – Tavukçu 2000: 227; Başaran – Tavukçu 2006: 610; Keleş 2013b: 31,35, Res. 2.

29 de Choiseul-Gouffier 1822: 451, Table 66.

30 Walpole 1818: 88.

31 von Richter 1822: 429-430.

201


sal kare yapı olarak nitelendirmiş ve yapıya ait bir gravürü eserine eklemiştir32 (Resim 7). Söz konusu gravürde yapının yaklaşık 200 yıldan bu yana büyük bir tahribata uğramadığı anlaşılmaktadır.

Walpole, kısa bir şekilde Hunt’un bir su rezervuarı gözlemlediğini aktarmaktadır33.

Von Richter ise yapı hakkında daha detaylı bilgiler sunmakta ve dörtgen yapının bir köşesi ile iki duvarının temellerine kadar tahrip olduğunu aktarmaktadır. Von Richter, bir girişe sahip olmayan yapıyı içerisindeki çakıl katkılı harç ve gözlemlediği su tahliyesi ile ilişkili buluntular yardımıyla burayı bir su deposu veya su sarnıcı olarak yorumlamış; ayrıca yapının iç kısmındaki gözlemleri sonucunda kullanıldığı zamanda dirençli bir su geçirmez-lik özelliği olduğunu aktarmaktadır34.

Kartal Yuvası mevkiinde bulunan su deposu, 1997 yılında gerçekleştirilen yüzey araş-tırması sırasında da incelenmiştir35. Kareye yakın bir yapıya sahip olan bu yapı yaklaşık 5.5x5.5 m iç ölçülere sahip olmakla birlikte içerisindeki toprak dolgudan yukarı korunmuş yüksekliği ise 3.5 m’dir. Yapının gravürde de görüldüğü üzere güneybatı köşesi ile bu kö-şeye birleşen duvarları kısmen tahrip olmuştur (Resim 8).

Su deposunun yapısal özelliklerine bakıldığında yapının dıştan içe doğru üç farklı kat-mandan meydana geldiği anlaşılmaktadır. Bunlardan ilki en dışta bulunan orta boyutlu kaba moloz taşlar ve harç ile örülmüş yer yer 60 cm kalınlığa ulaşan dış duvardır. İkincisi ise bu dış duvarın örülmesinden sonra dökülmüş olduğu anlaşılan36 yer yer 50 cm kalınlı-ğa sahip olan küçük boyutlu çakıl katkılı harç duvardır. Ve son olarak en içte bulunan ve kısmen korunagelmiş 2 cm kalınlığa sahip olan su sızdırmayan horasan harcından (=opus signinum)37 yapılmış olan iç sıvadır. Yapının Güney cephesi üzerinde 20 cm genişliğinde ve 48 cm yüksekliğinde bir açıklık mevcuttur. Yapının kuzey cephesinde ise yapının işlevi ile ilgili ilk ipucu olan bir delik mevcuttur (Resim 9). Bu delik 12 cm yüksekliğe ve 20-13 cm daralan bir genişliğe sahip olan ve yapının içerisine bağlantıyı saplayan oval bir form-dadır. İçerisine su sızdırmazlığını sağlamak amacı ile horasan harcı (=opus signinum)38 ile dolgu yapılmıştır. Bu delik kuşkusuz ki su deposu içerisindeki suyun künkler vasıtasıyla kentin su şebekesine aktarılması için kullanılan ve calix39 olarak adlandırılan bağlantı lüle-lerinin yerleştirildiği yuvadır.

Yukarıda açıklanan özelliklere sahip olan yapının bir su deposu olduğu kesin olmakla beraber, yapının kentin farklı şebekelerine su sevkini sağlayan dağıtım deposu olan Castel-lum divisorium40 veya kente gelen suyun dinlendirilerek bünyesinde bulunan toprak, kum, çakıl vb. taneciklerin çökeltilmesi ile suyun arıtıldığı su dinlendirme deposu olan Piscina

32 de Choiseul-Gouffier 1822: 451, Table 66.

33 Walpole 1818: 88.

34 von Richter 1822: 429-430.

35 Başaran 1998: 352.

36 Bu durumu ortaya koyan veri; kaba moloz taşlar ile örülmüş duvarın taşlarına ait negatiflerin bu harç du-varın üzerinde bulunmasıdır.

37 Lancaster 2010: 261; Wilson 2010: 288; Hodge 2012: 83,84; Rook 2013: 54; Vitruvius II.5.

38 Calix yuvası üzerinde bulunan horasan harcının(=opus signinum), yapının iç sıvasına göre daha fazla ki-remit kırıntısı içerdiği gözlemlenmektedir.

39 Calixlerin bronzdan yapılmakta olup suyun debisinin yapıya zarar vermesini önlemek ve sevkiyatı yapılan suyun miktarını sabit tutmak için kullanıldıkları bilinmektedir. Landels 2000: 49-51; Kretzschemer 2000: 102; Blackman – Hodge 2004: 15-16; Mays 2010: 121; Hodge 2012: 3,294-296,321; Fontinus I. 36.

40 Aicher 1995: 18-20; Landels 2000: 48-51; Blackman – Hodge 2004: 127-131; Adam 2005: 513-516; Mays 2010: 121-122; Hodge 2012: 3,279-296,320-321; Rook 2013: 100-102; Fontinus I. 36; Vitruvius VIII. 6. 1-2.

202


limaria41 mı olduğu konusunda henüz bir kesinlik yoktur. Ancak Castellum divisorium’lar-da birden fazla calix yuvasının varlığı ve Piscina limaria’larda ise genellikle tek bir su çıkışı veya calix yuvasının varlığı bilinmektedir. Bu sebeple yapının Piscina limaria olması daha muhtemel olmakla beraber yeni çalışmalar bu konuya ışık tutacaktır.

Kuyular

Pompeii antik kentinde, kentin Augustus Dönemi’nde bir aqueduct sistemine kavuşma-sından önce kuyular vasıtasıyla su temini sağlandığı aktarılmaktadır42. Bu durum Parion için de söz konusu olabilir veya aqueduct sisteminin tatminsizlik yarattığı kurak ve yağışın az olduğu dönemler için bir çözüm olarak kullanılmış olabilir. Ancak kuyuların aqueduct sistemleri yanında sürekli olarak kullanıldığını ve bunun sebebinin kent içerisindeki su şe-bekesinin her haneye su sağlamaması ile birlikte suyun yetersiz olduğu dönemlerde ikincil su kaynağı olarak kullanılması olduğu da aktarılmaktadır43.

Parion’da çok sayıda su kuyusunun varlığı bilinmektedir44. Bu kuyulardan yeri tespit edilenleri; Yamaç Hamamı doğusunda bulunan tepe üzerinde, Sedat Naciye NUROVA Pari-on Kazı Evi güneyindeki yamaçta ve Odeion’un önünde yer almak üzere üç kuyudur. Köy halkı tarafından başka kuyuların varlığı aktarılmaktadır45. Dolayısıyla Parion’un su temini konusundaki zenginliği artmaktadır.

Hakkında en fazla bilgiye sahip olunan kuyu Odeion’un önünde bulunan örnektir46 (Resim10). Odeion’un önündeki bu kuyunun derinliği yaklaşık olarak 6.00 m olmakla beraber kuyunun mermerden yapılmış olan ağız bileziğinin dış çapı 88 cm, iç çapı ise 55 cm’dir. Kuyunun kullanımı günümüzde de devam etmekte olup, ağız bileziği üzerinde yo-ğun kullanımdan kaynaklanmış aşınmalar mevcuttur. Kuyunun günümüzde devam eden kullanımından anlaşılacağı üzere antik dönemde Parion kenti ve günümüzde ise Kemer Köyü için bu su kuyusunun önemini bir kez daha vurgulamaktadır.

Suyun Tahliyesi

Roma Dönemi’nde kullanılan aqueduct sistemlerinin getirdiği bol miktardaki suyun kullanımı ardında oluşan atık suyun, halkın sağlığını tehdit etmesi ve pis koku teşkil et-mesinden dolayı kentten tahliye edilmesi gerekmekteydi. Atık suyun ve yağmur sularının toplanması ve ardından kentten tahliyesi için zemin döşemeleri altındaki kanallardan olu-şan şebekeler kullanılmaktaydı. Bu şebekeler bir ana kanala bağlandıktan sonra doğal su birikintilerine ve akarsulara boşaltılmaktaydı47.

Parion’daatık suyun tahliyesi için kullanılan kanalizasyon kanallarının varlığı kentin Ku-zey Surları üzerinde bulunan dört kanalizasyon ağzının tespit edilmesiyle açıklığa kavuş-turulmuştur. Bu kanalizasyon ağızlarından üç tanesi Kuzey Suru üzerinde olup bir tanesi

41 Aicher 1995: 10; Landels 2000: 45-46; Blackman – Hodge 2004: 36-38; Adam 2005: 508; Mays 2010: 121; Hodge 2012: 103,123-125; Frontinus I. 19.

42 Thorpe 2002: 36; Adam 2005: 481.

43 Aicher 1995: 19; Wilson 2010 285; Hodge 2012: 48-51,284.

44 Başaran 1998: 352.

45 Kuyuların tamamı üzerine kapsamlı bir çalışma yapılmadığı için bu kuyuların tamamından bahsedilmeye-cektir.

46 Başaran 1998: 352, Res.12; Keleş 2013b: 31, Res. 4.

47 Aicher 1995: 21-23; Kretzschemer 2000:111-112; Adam 2005: 537-542; Wilson 2010: 311; Hodge 2012: 332-343.

203


yine Kuzey Suru hattı üzerindeki Taş Kule olarak adlandırılan Hellenistik Kule üzerinde yer almaktadır.

Kuzey Suru Kanalizasyon 1: Kuzey Surunun batı tarafında bulunmaktadır ve Bodrum Burnu ucundaki kayalıktan ±90 m doğusunda yer almaktadır (Resim 11). Kuzey-güney yönünde uzanan ve kuzey ucunda denize dökülen bu kanalizasyon ağzı 33 cm genişliğe, 24.6 cm yüksekliğe sahiptir. Kanalizasyon, kolon-kiriş prensibi ile kesme taşlar ve devşirme mimari parçalar ile birlikte harç kullanılarak örülmüştür. 90 cm derinlikte ise özenli bir iş-çiliğe sahip, yukarı doğru bir eğimin başlaması ile kanalizasyonun Kuzey Suru yapımından önceki bir döneme ait olduğu ve surun yapımı sırasında bu kanalizasyon sisteminin dev-şirme malzemelerin yardımı ile onarılarak tekrar kullanıldığı düşünülmektedir.

Kuzey Suru Kanalizasyon 2: Kuzey Surunun batı tarafında bulunmakta olup Bodrum Burnu ucundaki kayalıktan ±150 m doğuda ve Hellenistik Kule’den ise ±50 m batıda yer almaktadır (Resim 12). Bu kanalizasyon ağzı48 64 cm genişliğe, 52 cm yüksekliğe sahiptir. Kesme taş bloklarve devşirme mimari parçalar ile yer yer harç kullanılarak yine kolon-kiriş prensibi ile inşa edildiği anlaşılmaktadır. Kuzey-güney istikametinde uzanan ve kuzeyde denize dökülen bu kanalizasyon ağzı, bir özelliği ile diğer kanalizasyon ağızlarından ay-rılmaktadır. Bu özellik ise 2.3 m derinlikte doğu-batı istikametinde başka bir kanalizasyon sistemi ile birleşmesi veya burada bir genişleme alanına sahip olmasıdır.

Kuzey Suru Kanalizasyon 3: Kuzey Surunun doğu tarafında bulunmakta olup Helle-nistik Kule’nin ±30 m doğusunda yer almaktadır (Resim 13). Bu kanalizasyon ±110 cm yüksekliğe ve 77 cm genişliğe sahiptir. Moloz taşlar ile harç kullanılarak oluşturulmuş bir tonozdan meydana gelen bir kanalizasyondur. Bu kanalizasyonun tahribata uğramış olması ve içinin bu tahribattan dolayı toprak ile dolması sonucu ağız ölçüleri ve yüksekliği tam olarak ölçülememiştir.

Hellenistik Kule Kanalizasyonu: Kuzey Surlarında yer alan Hellenistik Kule’nin kuzey yüzünde, podyumunun en üst basamağı üzerinde yer almaktadır (Resim 14). Kesme taş-lardan kolon-kiriş prensibi ile yapılmış olan kanalizasyon ağzı 30 cm genişliğe ve 30 cm yüksekliğe sahiptir. 80 cm derinlikte “Kuzey Suru Kanalizasyon 1” örneğinde görüldüğü gibi yukarı doğru bir eğim görülmektedir. Podyumu üzerinde (ve bünyesinde) bulunduğu Hellenistik Dönem Kulesi ile tamamen aynı özenli işçiliğe sahip olan kanalizasyonun ku-lenin yapımı sırasında yapılmış olduğuna şüphe yoktur.

Tespit edilen kanalizasyon ağızlarının tamamı denize dökülmesi ve ±350 m’lik bir alan-da dört adet kanalizasyon ağzının var olması Parion’un kapsamlı bir alt yapıya sahip ol-duğuna işaret etmektedir. Bununla birlikte “Kuzey Suru Kanalizasyon 1” ile “Hellenistik Kule Kanalizasyonu” yağmur yağışı ardından görevlerini günümüzde de sürdürmektedir ki bu durum Hellenistik Kule Kanalizasyonu üzerinde yosun izlerinden çok net bir şekilde anlaşılmaktadır.

Yüzeysel olarak tanıtılan Parion antik kentinin su temini ve tahliyesi için kullanılan elemanlar ve sistemler; Parion’da, Roma Dönemi’nde bilinen ve kullanılan çoğu uygula-manın varlığını gözler önüne sermektedir. Günümüze kadar yapılan çalışmalar genellikle yüzeysel çalışmalar olup, tanımlama ve dökümantasyon ağırlıklı olarak gerçekleştirilmiştir. Gelecekte yapılacak olan detaylı ve sistematik çalışmalar sonucunda elde edilecek veriler Parion’un su sistemleri hakkında daha net ve kesin sonuçlar vereceği şüphesizdir49.

48 Başaran 1998: 351, Res. 6; Ergürer – Genç 2013: 45, Res. 13.

49 Parion antik kentinin su temini ve tahliyesi bir doktora tezi kapsamındaçalışılacaktır.

204


KAYNAKÇA

Adam 2005

P.-J. Adam, Roman Building: Materials and Techniques, A. Mathews (çev.), London, 2005.

Aicher 1995

P.J. Aicher, Guide to the Aqueducts of Rome, Wauconda, 1995.

Blackman – Hodge 2004

D.R. Blackman, A.T. Hodge, Frontinus’s Legacy: Essays on Frontinus’ de aquis urbis Romae, Michigan, 2004.

Başaran 1998

C. Başaran, “Parion 1997 Sezonu Raporu” Araştırma Sonuçları Toplantısı 16(I), 1998: 349-364.

Başaran 2006

C. Başaran, “Parion Kazı Çalışmaları - 2005” Türk Eskiçağ Enstitüsü Haber 21, 2006: 26-28.

Başaran 2014

C. Başaran, “Parion Kazı ve Sondaj Çalışmaları 2005-2013”, H. Kasapoğlu, M.A. Yılmaz (ed.), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı: Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Ankara, 2014: 97-116.

Başaran – Kasapoğlu 2014

C. Başaran, H. Kasapoğlu, “Parion Odeionu 2010-2013”, H. Kasapoğlu, M.A. Yılmaz (ed.), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı: Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Ankara, 2014: 193-207.

Başaran – Tavukçu 2000

C. Başaran, A.Y. Tavukçu, “Kuzey Troas-Parion Yüzey Araştırması 1999” Araştırma Sonuçları Toplantısı 18(II), 2000: 225-236.

Başaran – Tavukçu 2006

C. Başaran, A.Y. Tavukçu “Parion Kazısı 2005” Kazı Sonuçları Toplantısı 28(I), 2006: 609-628.

Başaran ve diğ. 2003

C. Başaran, ve diğ., “Kuzey Troas-Parion Araştırmaları 2002” Araştırma Sonuçları Toplantısı 21(I), 2003: 185-192.

de Choiseul-Gouffier 1822

M.G.F.A. de Choiseul-Gouffier, Voyage Pittoresque de la Grèce (Tome Second), Paris, 1822.

Ergürer 2013

H.E. Ergürer, “Tiyatro” C. Başaran (ed.), Antik Troas’ın Parlayan Kenti Parion, İstanbul, 2013: 77-86.

Ergürer – Genç 2013

H.E. Ergürer, S. Genç, “Sur Duvarları, Kuleler, Kapılar ve Limanlar” C. Başaran (ed.), Antik Troas’ın Parlayan Kenti Parion, İstanbul, 2013: 43-55.

Ergürer – Yıldızlı 2014

H.E. Ergürer, M. Yıldızlı, “Parion Tiyatrosu 2006-2013”, H. Kasapoğlu, M.A. Yılmaz (ed.), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı: Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Ankara, 2014: 139-157.

Frontinus

Frontinus, De AquisUrbis Romae, C.E. Bennett (trans.), London, 1925.

Ful 2013

Ş.D. Ful, “Yazıtlar” C. Başaran (ed.), Antik Troas’ın Parlayan Kenti Parion, İstanbul, 2013: 101-105.

205


Hodge 2012

A.T. Hodge, Roman Aqueducts & Water Supply (Second Edition), London, 2012.

Keleş 2013a

V. Keleş, “Giriş” C. Başaran (ed.), Antik Troas’ın Parlayan Kenti Parion, İstanbul, 2013: 19-25.

Keleş 2013b

V. Keleş, “Yüzey Araştırmaları” C. Başaran (ed.), Antik Troas’ın Parlayan Kenti Parion, İstan-bul, 2013: 29-36.

Keleş 2013c

V. Keleş, “Sikkeler” C. Başaran (ed.), Antik Troas’ın Parlayan Kenti Parion, İstanbul, 2013: 193-196.

Keleş – Çelikbaş 2014

V. Keleş, E. Çelikbaş, “Parion Yamaç Yapısı 2008-2013”, H. Kasapoğlu, M.A. Yılmaz (ed.), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı: Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Ankara, 2014: 175-191.

Keleş – Yılmaz 2014

V. Keleş, A. Yılmaz, “Parion Roma Hamamı 2006-2013”, H. Kasapoğlu, M.A. Yılmaz (ed.), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı: Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Ankara, 2014: 159-174.

Kretzschmer 2000

F. Kretzschmer, Resimlerle Antik Roma’da Mimarlık ve Mühendislik, Z. Zühre İlkgelen (çev.), İstanbul, 2000.

Lancaster 2010

L. Lancaster, “Roman Engineering and Construction” J.P.Oleson (ed.), The Oxford Handbook Of Engineering And Technology In The Classical World, New York, 2010: 256-284.

Landels 2000

J.G. Landels, Engineering in the Ancient World (Revised Edition), London, 2000.

Leaf 1912

W. Leaf, “Notes on the Troad” The Geographical Journal 40(I), 1912: 25-45.

Leaf 1923

W. Leaf, Strabo on the Troad, Cambridge, 1923.

Mays 2010

L.W. Mays, “A Brief History of Roman Water Technology” L.W. Mays (ed.), Ancient Water Technologies, London, 2010: 115-137.

Parker 2014

J.H. Parker, A Concise Dictionary of Architectural Terms, New York, 2014.

Rook 2013

T. Rook, Roman Building Techniques, Gloucestershire, 2013.

Sevin 2013

V. Sevin, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, Ankara, 2013.

Thorpe 2002

M. Thorpe, Roma Mimarlığı, R. Akbulut (çev.), İstanbul, 2002.

Vitruvius

Vitruvius, De Architectura, F. Granger (trans.), London, 1934.

von Richter 1822

O.F. von Richter, Wallfahrten Morgenlande, Berlin, 1822.

206


Walpole 1818

R. Walpole, Memoirs Relating to European and Asiatic Turkey and Other Countries of the East, London, 1818.

Wheeler 2004

M. Wheeler, Roma Sanatı ve Mimarlığı, Z.K. Erdem (çev.), İstanbul, 2004.

Wilson 2010

A.I. Wilson, “Hydraulic Engineering and Water Supply” J.P.Oleson (ed.), The Oxford Handbo-ok Of Engineering Aand Technology In The Classical World, New York, 2010: 285-318.

Yılmaz 2013

A. Yılmaz, “Roma Hamamı” C. Başaran (ed.), Antik Troas’ın Parlayan Kenti Parion, İstanbul, 2013: 57-66.

207


Resi

m 1

: Par

ion’

un k

onum

unu

göst

eren

har

ita, L

eaf 1

912:

map

1

208


Resim 2: Parion kent planı, Parion kazı arşivi

209


Resim 3: Parion Su Kemerinin fotoğra-fı, 1920’ler, Leaf 1923: Pl. II B

Resim 4: Parion Su Kemerinin fotoğrafı, 2014, Parion kazı arşivi

210


Resim 6: Parion sifon sitemi elemanları, Parion kazı arşivi

Resim 7: de Choiseul-Gouffier’nin Su Deposu gravürü,de Choiseul-Gouffier 1822: Tab. 66

Resim 5: “Ters Sifon” sisteminin çalışma prensibi, Hodge 2012: Fig. 102

211


Resim 8: Su Deposunun fotoğrafı, 2014, Parion kazı arşivi

Resim 9: Su Deposu üzerindeki calix yuvası, Parion kazı arşivi

212


Resim 10: Odeion önünde bulu-nan kuyu, Keleş 2013b: Res. 4

Resim 11: Kuzey suru kanalizasyon 1 ağzı, Parion kazı arşivi

213


Resim 12: Kuzey suru kanalizasyon 2 ağzı, Parion kazı arşivi

Resim 13: Kuzey suru kanalizasyon 3, Parion kazı arşivi

214


Resim 14: Hellenistik Kule kanalizasyon ağzı, Parion kazı arşivi

Date post:	11-Nov-2023
Category:	Documents
Upload:	omu
View:	0 times
Download:	0 times

\"Parion Antik Kentinde Su Temini ve Tahliyesi Üzerine İlk Gözlemler\"

Documents