هاي زان مهارتيبر بهبود م يك حسياي تحرروش مداخله ياثربخش

يرشد يبا اختالل هماهنگ يذهن توان آموزان كمدر دانش يحركت

3، امير قمراني2اصغر دادمهر، علي1پورمختار ملك

:تاريخ پذيرش : تاريخ وصول

چكيده

دانـش )و درشـت ظريـف (حركتـي هـاي پژوهش حاضر باهدف بررسي اثر تحريك حسي بر بهبود مهـارت

روش پـژوهش از نـوع آزمايشـي و . پذير با اختالل هماهنگي رشدي انجام گرفـت آموزش يذهن توان آموزان كم

يذهنـ تـوان آمـوزان كـم پژوهش شـامل كليـه دانـش جامعه اين. آزمون با گروه كنترل بودآزمون، پسطرح پيش

دانـش 30تعداد يا اي چندمرحلهگيري خوشهابتدايي بودند كه به روش نمونه دورهپذير شهر اصفهان در آموزش

از ميـان سـياهه اخـتالل همـاهنگي رشـد حركتـي آموز با اختالل هماهنگي حركتي بـا اسـتفاده از نسـخه فارسـي

غربال شدند و سپس بـه روش تصـادفي در دو ي مشغول به تحصيل در مدارس استثناييذهن توان كم آموزان دانش

سـياهه و اوزرتسـكي -رشـد حركتـي لينكـنن مقياسابزار اين پژوهش . گروه كنترل و آزمايش جاگماري شدند

كوواريـانس تحليـل هـا بـا اسـتفاده از داده. بـود ) 1390صـالحي و همكـاران، (اختالل همـاهنگي رشـد حركتـي

شناسـي، دانشـگاه اصـفهان، ، دانشـكده علـوم تربيتـي و روان ويـژه آموزش كودكـان بـا نيازهـاي -شناسياستاد گروه روان. 1

Email:m.malekpour@ymail.comاصفهان، ايران

شناسي، دانشـگاه تربيتي و روان، دانشكده علوم ويژهآموزش كودكان با نيازهاي -شناسيدانشجوي كارشناسي ارشد روان .2

Email:Aliasghar.dadmehr@yahoo.comنويسنده مسئول(اصفهان، اصفهان، ايران

، دانشگاه اصـفهان، شناسيروان، دانشكده علوم تربيتي و ويژهآموزش كودكان با نيازهاي -شناسيرواناستاديار گروه .3

Email:aghamarani@yahoo.com اصفهان، ايران

1393 تابستان، 14وم، شمارة فصلنامة افراد استثنايي، سال س 2

اي تحريك حسي روش مداخلهها نشان داد كه يافته. قرار گرفت وتحليل يهمورد تجز) Mancova( يريچندمتغ

اي نتايج اين پژوهش نشان داد كه روش مداخله). >001/0p( هاي حركتي اين كودكان مؤثر بودبر بهبود مهارت

پذير با اختالل هماهنگي رشدي آموزش يذهن نتوا آموزان كمهاي حركتي دانشتحريك حسي در بهبود مهارت

. شوداين اختالل پيشنهاد مي يبخش روشي در بهبود و توان به عنوانمؤثر بوده، بنابراين استفاده از اين روش

اخـتالل همـاهنگي ي،ذهن توان كم آموزان دانش ،هاي حركتيتحريك حسي، مهارت :واژگان كليدي

.يرشد

3 ...اثر بخشي روش مداخله اي تحريك حسي بر بهبود ميزان مهارت هاي حركتي

مقدمه

اجتمـاعي و احساسـي بـا فراگيـران عـادي -جسمي، شناختي، روانـي لحاظاز كودكاني كه

توانند چندان از خدماتي كه در اختيار ديگـران اسـت بهـره ببرنـد كودكـان بـا اند و نمي متفاوت

شـنيداري، هـاي ارسـايي ، كودكـاني بـا ن يذهنـ تـوان كودكان كم. شوندناميده مي 1ويژهنيازهاي

، گفتاري، ارتوپدي و همچنـين كودكـاني كـه مشـكالت عـاطفي دارنـد و آن دسـته از ديداري

گيرنـد استعداد هستند نيـز در ايـن دسـته قـرار مـي با بسياركودكاني كه بهره هوشي باال دارند و

). 2005، 2آتمان(

پـذير آمـوزش يذهنـ تـوان آموزان كـم در ميان كودكان باكم تواني ذهني، كودكان و دانش

ادگيري خواندن، نوشتن و عمليـات سـاده رياضـي از طريـق يني كه عليرغم توانايي براي كودكا

باشـند، احتمـاالً يمـ هـايي آموزش و تمرين، نسبت به كودكان عادي همسال خود داراي تفاوت

،، سـيمين قلـم بخشـي يعلـ (باشـد مـي ) DCD( 3ها اختالل هماهنگي رشديكي از اين تفاوتي

دارند 55-74كودكان بهره هوشي بين گونه ينا ).2012، 4سو و ،انگي؛ 1389پور، ؛ ملك1390

هاي زباني، قدرت ادراكي، ظرفيت حافظه، تخيل و خالقيت از توانايي پاييني مهارت ينةزم و در

عبــارت اســت از DCDكنــد ، بيــان مــي)1389(پــور ملــك). 1389افــروز، (برخــوردار هســتند

انجـام بـه منظـور ها يا اجزاي يـك فعاليـت حركتـي كودك در هماهنگ كردن مؤلفه يتوان كم

خيـز كـردن يـا وتواني كودك در جست براي مثال، كم. سن كودك باشد فعاليتي كه متناسب با

پور، همچنـين ادامـه ملك. ساله 3سالگي و يا مشكل نقاشي براي كودك 4لي كردن در سن لي

1. Children with special need

2. Ataman

3. Developmental Coordination Disorder

4. Wuang & Su

1393 تابستان، 14وم، شمارة فصلنامة افراد استثنايي، سال س 4

ت تحصـيلي بـراي كـودك دهد مشكل هماهنگي حركتي در سنين مدرسـه موجـب مشـكال مي

ينـة در زمتوان به مشكل حركتي و جسمي مي ينةدر زممشكالت ديگر اين گروه از . خواهد شد

حركتي ازجمله تعـادل اشـاره كـرد -هاي ادراكي، مهارتو درشت هاي حركتي ظريفمهارت

گويـد ازجملـه ، مـي )1391(پـور ملـك ). 2008، 2؛ تساي و ويلسـون 2009، 1لينگام و همكاران(

هـاي ورزشـي، تـوان بـه مشـكل نوشـتن، مشـكل در انجـام فعاليـت مي DCDپيامدهاي اختالل

درصـد كودكـان 15تـا 2شود برآورد مي. انجام حركات ظريف اشاره نمود و ادگيريياختالل

در مورد درصد شيوع ايـن اخـتالل ، البته )2002، 3هانگ و هاوارد(باشند اين اختالل مي مبتال به

درصـد شـيوع ايـن ، )2008( 4سونا و همكارانيم كه يبه طورشده است، تي ارائهآمارهاي متفاو

درصـد 6تـا 5شـده اسـت است كه گـزارش كه ياند، درحالدرصد برآورد كرده 7/1اختالل را

). 2009لينگام و همكاران، (كودكان دبستاني به اين اختالل مبتال هستند

- در اين اختالل مشكالت حركتـي ازجملـه تـأخير رشـدي، اخـتالل تعـادل، اخـتالل ادراكـي

يــابي و تشــخيص جوانــب مهــارتي ظريــف، همــاهنگي جهــت يهــا در حركــتحركتــي، اخــتالل

حركتي، آگاهي و تصوير ذهني از بـدن، نـاآزمودگي جسـمي و ضـعف همـاهنگي حركتـي و تـا

). 2013، 5؛ رزونبلوم و ريگيو2008تساي، ( شده است شناختي گزارشحدودي اختالل عصب

توانـد پـذير مـي آمـوزش يذهنـ تـوان ازآنجاكه مشكل همـاهنگي حركتـي در كودكـان كـم

توصيه مـي بنابراينپيامدهايي براي زندگي تحصيلي كودك در حال حاضر و آينده داشته باشد

اي هاي مداخلـه ازجمله روش. اين مشكل به كار برد يبخش براي بهبود و توان را هايي شود روش

DCDپذير با اختالل آموزش يذهن توان آموزان كمكه براي درمان مشكالت حركتي در دانش

1. Lingam et al

2. Tsai &Wilson

3. Hong & Howard

4. Missiuna

5. Rosenblum & Regev

5 ...اثر بخشي روش مداخله اي تحريك حسي بر بهبود ميزان مهارت هاي حركتي

، و سو انگ، سوي؛ 2008، 1وكلسوني(باشد حركتي مي -هاي ادراكيمداخله ،شودكاربرده مي به

فـراد اهـاي حركتـي ايـن بـود مهـارت بـراي به 2در اين پژوهش از روش تحريك حسي). 2012

، 3تحريك حسـي از رويكردهـاي مبتنـي بـر نظريـه درمـان يكپـارچگي حسـي . شوداستفاده مي

). 2006، 4ويليامسون و آنزالون(شود يكي از رويكردهاي حسي و حركتي محسوب مي باشد يم

ايي و لمس فشاري، دهليـزي، بينـ (تحريكات حسي مناسب يريكارگ يكپارچگي حسي شامل به

هاي رفتاري عمومي مانند بهبود توجه يا برانگيختگي، است كه هدف آن برانگيختن پاسخ) يرهغ

؛ مـوراي و 2007ويـزدام، (ارتقاء عملكرد ادراكي، حركتي آرام يا كـاهش ضـربان قلـب اسـت

صـورت گرفتـه حـاكي از هـاي پژوهشهاي مروري بر يافته). 1389پور، ؛ ملك1991 ،آنزآلون

ادراكـي -، يكپارچگييشناخت عصب -هاي حسي در فرايند يذهن توان ه كودكان كمآن است ك

مـدارك صـريحي وجـود دارد كـه . هـاي حركتـي مـؤثر بـر رشـد كمبودهـايي دارنـد و مهارت

رسند، اما آشـكار نيسـت در مقايسه با كودكان طبيعي درنگيده به نظر مي يذهن توان كودكان كم

ادراكـي و -، يكپـارچگي يشـناخت هـاي حسـي ـ عصـب فراينـد كه تا چه حد اين مسئله ناشي از

سـلمان و ). 1390و سيمين قلـم، بخشي ي؛ عل2007ويزدام، (هاي حركتي است يادگيري مهارت

هـاي حركتـي بـر قابليـت -هـاي ادراكـي تمـرين ير، در پژوهشي به بررسي تـأث )1388(همكاران

دي در شـهر تهـران پرداخـت، گـروه آمـوزان ابتـدايي بـا اخـتالل همـاهنگي رشـ حركتي دانش

بهبـود نگرحركتـي را انجـام دادنـد، نتـايج بيـا -هـاي ادراكـي آزمايش به مدت دو مـاه فعاليـت

آموزان با اختالل همـاهنگي رشـدي در گـروه آزمـايش نسـبت بـه حركتي در دانش هاي قابليت

ي را در بهبـود حركتـ -هـاي ادراكـي گروه كنترل بودند، نتـايج ايـن پـژوهش اثربخشـي تمـرين

در همين زمينه و در پژوهشي . كنندرا بيان مي DCDآموزان با اختالل مشكالت حركتي دانش

1. Youkslen

2. sensort stimulation

3. sensory integration

4. Whilliamson & Anzalon

1393 تابستان، 14وم، شمارة فصلنامة افراد استثنايي، سال س 6

اثربخشي روش يكپارچگي حسي و آمـوزش ، به بررسي )1387( دوست يپور و اسد ديگر ملك

هـاي اول تـا سـوم هاي ادراكي، حركتي را بر مشكالت حركتي كودكان نارساخوان پايه مهارت

هـاي حركتـي درماني بر مهـارت هاي هكه مداخلند و نشان دادند ايي در شهر اصفهان پرداختابتد

ريـزي در حركـات متـوالي، چـاالكي در حركـات هاي تعادلي، طـرح درشت، ظريف، واكنش(

. مؤثر بوده است) ظريف درشت و

سـي اثربخشي درمان يكپارچگي حبا عنوان ، نيز در پژوهشي )1387(ي و همكاران جسورتي

ساله بـا نشـانگان داون نشـان دادنـد كـه 7تا 5هاي حركتي درشت و ظريف كودكان بر مهارت

هاي حركتي درشت و ظريف ايـن كودكـان مـي حسي موجب بهبود مهارت يكپارچگيدرمان

حـس عمقـي در آژنـزيس -به بررسي اثر تحريكات دهليـزي كه در يك گزارش موردي . شود

حــس عمقــي تئــوري -داده شــد كــه تحريكــات دهليــزي اي پرداختــه شــد و نشــاندجســم پينــ

ثير مثبتـي در تسـهيل أپـذيري سـامانه عصـبي تـ گيري از قابليت انعطاف يكپارچگي حسي با بهره

توان از ايـن و مي مراحل رشد حركتي درشت و ظريف، زبان و زندگي فردي و اجتماعي دارند

). 1387دالوند و همكاران، (استفاده كرد ندايتمرينات در بهبود اختالل آژنزيس جسم پي

تواند به رشد و بهبـود سيسـتم رسد تحريكات حسي ميبا توجه به توضيحات باال، به نظر مي

. هاي حركتي در اين افراد كمك كند رشد و بهبود مهارت يجهدر نتاعصاب مركزي و رشدي و

تمرينـي تحريـك حسـي بـر بهبـود بنابراين پژوهش حاضر باهدف تعيين ميزان اثربخشـي روش

فـرض اصـلي در . انجام گرفت DCDبا اختالل يذهن توان آموزان كمهاي حركتي دانش مهارت

آمـوزان هـاي حركتـي دانـش اين پژوهش اين است كه روش تحريك حسي بـر بهبـود مهـارت

. مؤثر است DCDپذير با اختاللآموزش يذهن توان كم

7 ...اثر بخشي روش مداخله اي تحريك حسي بر بهبود ميزان مهارت هاي حركتي

روش

روش پـژوهش از نـوع آزمايشـي بـا طـرح . باشـد مـي پژوهش حاضر يك پـژوهش تجربـي

متغيـر مسـتقل در ايـن پـژوهش مداخلـه تحريـك . آزمون با گروه كنترل بـود پس -آزمون يشپ

.بوداوزرتسكي -مقياس رشد حركتي لينكنن آزمونپس هاي هحسي و متغير وابسته نمر

ابتدايي شهر اصفهان دوره يذهن توان آموزان كمدانش همهجامعه آماري پژوهشي حاضر را

براي انتخاب نمونه از روش . دهندتشكيل مي سال 13تا 7با دامنه سني 92-91در سال تحصيلي

وپـرورش شـهر كه ابتدا با مراجعه به آمـوزش صورت ينبداستفاده شد، يا چندمرحلهاي هخوش

سـپس بـا . تصـادفي انتخـاب شـد به صورتناحيه آموزشي، دو ناحيه آموزشي 6اصفهان از بين

انتخـاب يذهنـ تـوان آمـوزان كـم دانـش ويـژه ي انتخابي، سه دبسـتان پسـرانه مراجعه به دو ناحيه

هاي پايگاه سنجش نوآموزان بدو ورود بـه مدرسـه آموزان اين مدارس طبق معيار گرديد، دانش

هـا ، بـا مشـاهده شناسـنامه سـالمت و پرونـده تحصـيلي آن )اساس نتايج آزمون هـوش اليتـر بر(

اخـتالل همـاهنگي رشـد يگـذار شـده بودنـد، سـپس سـياهه نمـره تشخيص داده يذهن توان كم

آمـوز از طريـق ايـن سـياهه بـراي تشـخيص دانـش 30توزيع گرديد و ها آنبين والدين يحركت

اختالل هماهنگي رشدي مورد غربالگري اوليه قرار گرفتند و بعـد از مصـاحبه بـاليني بـر اسـاس

)DSM-IV-TR(1 تصادفي به صورتاختالل هماهنگي رشدي تشخيص داده شدند و داراي

برنامـه ). گـروه كنتـرل نفـر 15گـروه آزمـايش و نفـر 15(نفري گمـارده شـدند 15گروه 2در

حركتــي مربــوط بــه روش -هــاي حســي اي تحريــك حســي شــامل تركيبــي از فعاليــتمداخلــه

شامل استفاده از ماسه، گـل : ودبه شرح زير بحركتي -يهاي ادراك يكپارچگي حسي و آموزش

بـازي و سـرگرمي؛ اسـتفاده از تختـه پـيچ و مهـره؛ بـه صـورت بـا انگشـتان يزيآم رس و رنگ

1. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition Text Revision

(DSM- IVTR)

1393 تابستان، 14وم، شمارة فصلنامة افراد استثنايي، سال س 8

؛ هاي كلماتبا استفاده از كارتهاي ديداري تقويت مهارتدر جعبه؛ ها يتچوب كبرگذاشتن

استفاده از دستگاه سازي؛ تقويت توجه و تمركز باهاي شنيداري با استفاده از روش جملهمهارت

؛ تحريـك سيسـتم يهـاي ورزشـ هاي حركتي با استفاده از فعاليـت اعصاب سنج؛ تقويت مهارت

حركات انگشتان دست توسط ماساژ و استفاده از تخته پرش جهـت به خصوصلمسي كودكان

جلسـه 10اي به مـدت برنامه مداخله). 1387دوست، اسدي(كودك بود يتحريك سيستم تعادل

در پيوسـت مقالـه (براي گروه آزمايش اجرا گرديـد اي يقهدق 45انفرادي در جلسات صورتبه

). شده است توضيح داده

: از پژوهش عبارت بودند ينهاي ورود در ا مالك

هاي اول، دوم، سوم دبستان مراكز استثنايي تحصيل در پايه )1

در حد آموزش پذيري ذهني يتوان كم )2

عيفهماهنگي حركتي ض )3

اختالل در تعادل )4

اختالل ادراكي حركتي )5

هاي حسي اختالل در دريافت )6

شـد، هـا هاي خروجي در اين پژوهش كـه موجـب حـذف برخـي آزمـودني همچنين مالك

: عبارت بودند از

افرادي كه اين اختالل را به علت شرايط پزشكي مثل فلج مغزي، همي پلژي، ديسـتروفي )1

.عضالني داشته باشند

. خواستار شركت در اين پژوهش نباشند يليافرادي كه به دال )2

9 ...اثر بخشي روش مداخله اي تحريك حسي بر بهبود ميزان مهارت هاي حركتي

. شد ينم ها آنهاي ورود شامل افرادي كه مالك )3

: هاي زير استفاده شد براي گردآوري اطالعات از ابزار

بـر اسـاس چهـارمين راهنمـاي تشخيصـي و يافتـه سـاختار مصاحبه باليني : مصاحبه باليني )1

آماري اختالالت رواني

)DSM-IV ( انجام شديك متخصص كودكان استثنايي كه توسط گرفتصورت.

ايـن مقيـاس بـراي ارزيـابي توانـايي حركتـي : اوزرتسـكي -مقياس رشد حركتي لينكـنن )2

هـاي حركتـي اين مقياس مهـارت . باشدآيتم مي 36سال طراحي و شامل 14تا 5كودكان سنين

هـاي عضـالت بـزرگ گوناگوني را مانند مهارت انگشـتان، همـاهنگي چشـم، دسـت و فعاليـت

اين آزمـون . دهدقرار مي يمورد بررسها، بازوها، پاها و تنه بدن، چاالكي و تعادل بدن را دست

ثابت دي نسبتاًدهد كه يك نوع شيب صعويك مقياس رشدي است، اطالعات موجود نشان مي

اگرچه هدف اصلي اين مقياس ارزيابي رشد . سالگي وجود دارد 14تا 5ولي تدريجي در سنين

توان برخي خصوصيات كلي كودك از قبيل رشد اجتمـاعي، هيجـاني و ولي مي ،حركتي است

سودمندي اين مقياس بر اساس اعتبار محتوا و اعتبار سازه . آورد به دستجسماني كودك را نيز

ضرايب اعتبار با استفاده از روش دونيم كردن براي هر جنس و در هر سـطح . است مورد مطالعه

بوده اسـت 97/0 براي زنان و 0/ 96 مردانب اعتبار براي يضر. بوده است 91/0تا 0/ 51سني از

ماده 36هاي آزمودني در خواهد بود كه از طريق جمع نمره 159حداكثر نمره ). 1383عليزاده، (

مواد ارزيابي در اين مقياس سرعت و دقت حركات دسـت و انگشـتان، . آيدمي به دستزمون آ

در تحليل آزمون بايد به . باشدسازي، چاالكي و تعادل بدن ميهماهنگي حركتي دوطرفه، توالي

به شدتانگشتان، چاالكي و تعادل و تعادل بدن اين امر توجه شود كه سرعت حركات دست و

گيـرد، ايـن انفرادي مورد ارزيابي قرار مـي به صورتدر اين مقياس آزمودني . تشده اس يدتأك

1393 تابستان، 14وم، شمارة فصلنامة افراد استثنايي، سال س 10

يابد و بلوغ و عوامل يادگيري نمره آزمودني با سن افزايش مي. آزمون يك مقياس رشدي است

هـاي ايـن مقيـاس بـا توجـه بـه حـوزه . باشـد مهمي در عملكرد آزمودني مـي كننده يينعوامل تع

رسـد وسـيله مناسـب و مفيـدي جهـت غربـالگري توانايي حركتي، به نظر مـي ينةدر زمارزيابي

). 1387دوست، اسدي(باشد كودكان با مشكالت حركتي باألخص كودكان خام حركتي مي

, والدين براي شناسايي كودكان داراي اختالل هماهنگي رشدي بهترين فرصـت رادارنـد )3

هاي هاي مختلف و از جنبه كودك خود را در زمينههاي حركتي توانند فعاليتمي ها آن چرا كه

توانـد نمـايي اطالعات والدين مـي . دهي كنند نمره ها آنگوناگون مشاهده و به عملكرد حركتي

هـداف تحقيقـي و كلينيكـي پژوهشـگران و افعاليـت روزمـره كودكـان بـوده و بـراي رخ يمناز

اخـتالل مبـتال بـه مفيدي را در مورد كودكـان توانند اطالعاتبنابراين مي. درمانگران مفيد باشد

نسـخه . هاي حركتي ازجمله اختالل هماهنگي رشدي در اختيار محققان و درمانگران قرار دهند

استفاده از اين سياهه اين امكـان را ): DCD-Q(فارسي سياهه هماهنگي رشد حركتي كودكان

اهنگي حركتـي را از افـرادي كـه دهد تا در كمترين زمان ممكن كودكان داراي اختالل همـ مي

داراي اختالل رشدي هستند غربال كرده و مداخالت درماني مناسب را در مورد اين كودكان به

ابزاري روا و پايا براي شناسايي اوليه كودكان مبتال يا مسـتعد بـه به عنواناين سياهه . كار بگيرند

ضـرايب . گرددوالدين تكميل مي اين پرسشنامه توسط. روداختالل هماهنگي رشدي به كار مي

) 85/0(آلفـاي كرونبـاخ و) 91/0(، بازآزمايي )83/0(پايايي اين سياهه با روش همساني دروني

). 1390صالحي و همكاران، (شده است گزارش

SPSS-19افـزار ها با استفاده از نـرم داده وتحليل يهتجز وجـه بـه ت بـا . گيـرد ، صـورت مـي 1

اي ثير روش مداخلـه أليـنكلن اوزرتسـكي و فرضـيه پـژوهش مبنـي بـر تـ ماهيت مقياس حركتي

هاي حركتي، از آزمون مناسب آماري تحليل كوواريانس چندمتغيري بر مهارت حسيتحريك

1. Statistical Package for Social Science

11 ...اثر بخشي روش مداخله اي تحريك حسي بر بهبود ميزان مهارت هاي حركتي

)Mancova(استفاده شد ، .

نتايج

افراد نمونه شناختي يتجمعهاي توصيفي مشخصات شاخصه

پايه تحصيلي از نظرتوزيع افراد نمونه .1جدول

درصد فراواني متغير

پايه تحصيلي

8/37 12 اول

3/33 10 دوم

9/28 8 سوم

100 30 جمع

. دهدپايه تحصيلي نشان مي از نظر، توزيع فراواني افراد نمونه را 1جدول

آزمونآزمون و پسدر گروه آزمايش و كنترل در مرحله پيش يارانحراف مع ميانگين و .2جدول

گروه آزمونپس آزمونپيش

يارمع انحراف ميانگين يارمع انحراف ميانگين

79385/4 1333/41 27395/4 4667/36 گروه آزمايش

12510/5 8667/36 81070/4 0000/37 گروه كنترل

پـس آزمون و گروه آزمايش و كنترل را در مرحله پيش يارمع ميانگين و انحراف) 2(جدول

شود ميانگين در گروه آزمايش در مرحله پـيش كه مشاهده مي همان طوردهد، نشان مي آزمون

روش ندهد و اين نشان از اثربخش بود را نشان مي يا مالحظه آزمون اختالف قابلآزمون و پس

. اي تحريك حسي بر روي گروه آزمايش استمداخله

1393 تابستان، 14وم، شمارة فصلنامة افراد استثنايي، سال س 12

آزمونهاي حركتي با كنترل اثر پيشنتايج تحليل كوواريانس اثر مداخله تحريك حسي بر مهارت .3جدول

شاخص

منابع تغييرات

مجموع

مجذورات

درجات

آزادي

ميانگين

مجذوراتF

سطح

معناداري

ميزان

يرتأث

توان

آماري

هاي مهارت

حركتي

ظريف و

درشت

اثر

همپراش55/479 1 55/479 683/61 001/0 69/0 1

1 27/0 001/0 065/10 247/78 1 247/78 اثر گروه

711/26 27 867/1121 خطا

دهد مداخالت آموزشي منجر به تفاوت معناداري بين گروه آزمـايش نشان مي 3نتايج جدول

هـاي بـا توجـه بـه داده ). >P 001/0(شده اسـت و درشت هاي حركتي ظريف و كنترل در مهارت

معنـادار α=05/0داري در سـطح معنـي ) 27و 1با درجات آزادي F )065/10جدول فوق مقدار

بنـابراين بـين ميـزان . گـردد اطمينـان تأييـد مـي % 95لذا فرض صفر رد و فرض تحقيق بـا . باشدمي

اخـتالل مبـتال بـه پـذير آمـوزش يذهنـ تـوان آمـوزان كـم هاي حركتـي دانـش نمرات متغير مهارت

حجـم نمونـه . نـاداري وجـود دارد تفاوت مع يمورد بررسدر دو گروه ) DCD(هماهنگي رشدي

آمـد كـه حـاكي از آن اسـت هـيچ بـه دسـت 1نيز كفايت الزم را داشته و توان آماري هم برابر با

.احتمالي وجود نداشته كه فرضيه صفر اشتباهاً تأييد گردد

بحث

هاي اي تحريك حسي بر بهبود مهارت لههدف پژوهش حاضر بررسي اثربخشي روش مداخ

. با اخـتالل همـاهنگي رشـدي بـود يذهن توان كم آموزان دانشدر ، )و درشتظريف (حركتي

داري هاي آماري، نشان داد كه تفاوت معني داده وتحليل يهاز طريق تجز به دست آمدههاي يافته

13 ...اثر بخشي روش مداخله اي تحريك حسي بر بهبود ميزان مهارت هاي حركتي

بـا اخـتالل يذهنـ توان آموزان كمهاي حركتي دانش در مهارت پس آزمونبين ميانگين نمرات

DCD وش درماني تحريك حسي در دو گروه آزمايش و كنتـرل وجـود دارد پس از اجراي ر

)001/0=p (ها با نتايج رزونبلوم و ريگيو اين يافته. باشدمي)؛ )2006(؛ پيـك و همكـاران )2013

؛ رزاقـي )1390(؛ كماليان مهريـزي )1391(؛ يارمحمديان و همكاران )2001(تريس و همكاران

؛ )1387(جي و همكـاران ي؛ سـورت )1388( يثـان يمـ يبراه؛ ا)1390(؛ جوكارتنگ كرمي )1390(

. همخوان بوده است) 1387(سلمان (

توان اظهـار نمـود كـه جهـت رشـد حركتـي و كسـب در تبيين نتايج حاصل از اين فرضيه مي

هاي حركتي مسـتلزم رشـد و تكامـل ها و شايستگي، انجام اعمالي الزم است، انجام مهارتمهارت

بنيادين فراينـد رشـد و شـرايط الزم يها هاي حركتي يكي از مؤلفه مهارت كسب. يادگيري است

. هـاي اجتمـاعي اسـت هـا ازجملـه خوديـاري و مهـارت آميز در ساير حيطهبراي يادگيري موفقيت

شده منجر به ايجاد پاسخ تطابقي شود و طي آن با درمان مبتني بر تحريكات حسي مناسب و كنترل

. يابنـد هاي رفتاري و حركتي بهبود مي دهليزي، المسه و عمقي، پاسخ يهاداد يكپارچه شدن درون

هاي حركتي ظريف دارند و با توجه بـه اهميـت مشكالت زيادي در رشد مهارت DCDكودكان

هـاي هـا ازجملـه مهـارت هاي حركتي در حفـظ اسـتقالل كـودك و توسـعه سـاير مهـارت مهارت

تطبيـق فـرد بـا محـيط، توسـعه يطـور كلـ اي تحصيلي و بهه هاي بازي، مهارت خودياري، مهارت

هـاي حركتـي درشـت و ظريـف در بهبـود عملكـرد و رشـد ايـن كودكـان مسـئله مهــم و مهـارت

هاي بـزرگ بـدن هاي حركتي بزرگ به ماهيچه ها و تمرينآموزش. شودمحسوب مي يتوجه قابل

هـاي حركتـي ظريـف كـه مهارت نةيدر زم. شودو توانايي حركت اعضاء مختلف بدن مربوط مي

هاي عضالني كوچك و كسب مهـارت در هدف رشد و تقويت عضالت ريز، درگير كردن گروه

سازي، بسـتن و نوشتن، رنگ كردن، گرفتن، بريدن، نمونه: اند از انجام اعمال اختصاصي كه عبارت

. گشودن است

1393 تابستان، 14وم، شمارة فصلنامة افراد استثنايي، سال س 14

تواند منجر به اين افراد كه مي هاي حركتي هاي پژوهش الزم است به توانايي بر اساس يافته

افرادي كه در به عنوانها شود، توجه كرد تا آنان بتوانند سازگاري بهتر و ايجاد خودكفايي در آن

هاي مربوط به امور شخصي مانند بهداشت شخصي، توانايي لباس زندگي توانايي انجام فعاليت

. پوشيدن، غذا خوردن، انجام كارهاي مفيد در حد توان خود رادارند، در اولويت قرار گيرند

گيـري و گمــارش هـاي احتمـالي، نمونـه كنتــرل سـوگيري بـه منظـور گرچـه در ايـن پـژوهش

ينتصـادفي صـورت گرفـت، بـاوجودا بـه صـورت در گـروه آزمـايش و كنتـرل مـوزان آ نـش دا

دبسـتان دورهازجمله اينكه نتايج اين پژوهش فقـط در محـدوده . هايي نيز وجود داشتمحدوديت

حجـم نمونـه بودن بنابراين با توجه به محدود. است يمقابل تعمپذير آموزش يذهن توان در افراد كم

عدم دستيابي به منابعي ينچن هم. را رعايت نموددقت ن نتيجه اين پژوهش بايد جانب در تعميم داد

هـاي ايـن با اخـتالل همـاهنگي رشـدي از ديگـر محـدوديت يذهن توان بيشتر در باب كودكان كم

. رودپژوهش به شمار مي

به شود كه از نتايج اين روش در مؤسسات درماني و مدارس ابتدايي جهت كمكپيشنهاد مي

توان در مورد ساير مشكالت از اين روش ميهمچنين استفاده شود، يذهن توان كم آموزان دانش

.پا نيز استفاده كرد و يابي، هماهنگي دستاين افراد ازجمله تعادل، جهت

سپاسگزاري

استثنايي استان اصفهان، مديريت محترم و كادر وپرورش آموزشمحترم ينمسئولاز

همچنين جناب آقاي دكتر ، شهر اصفهان 2، ياسر و آمنه 1 آموزشي مدارس شهيدان نوري

هاي و آقاي دكتر قمراني استاد مشاور به دليل راهنمايي جانب ينااستاد راهنماي پور ملك

. رادارمشان كمال تشكر و قدرداني ارزنده

15 ...اثر بخشي روش مداخله اي تحريك حسي بر بهبود ميزان مهارت هاي حركتي

منابع

مبتال بهريزي ترميمي براي كودكان برنامه( يدرمان حركت). 2006. (اي .وو سينكلر، ،.د .دآرنهايم،

.انتشارات رشد ).1385( .حترجمه عليزاده، . خام حركت

هاي حسي در كنترل آن در كودكان مقايسه تعادل ايستا و تأثير سيستم). 1388. (صابراهيمي ثاني،

و علوم بدني يتنامه كارشناسي ارشد دانشكده تربپايان. ل هماهنگي رشدياختال مبتال بهسالم و

. ، گرايش رشد و تكامل و يادگيري حركتي، دانشگاه تهرانيورزش

هاي ادراكي، حركتي بر روش يكپارچگي حسي و آموزش مهارت يرتأث). 1387. (ندوست، اسدي

نامه يانپا. سوم مقطع ابتدايي شهر اصفهانهاي اول تا مشكالت حركتي در كودكان نارساخوان پايه

. كارشناسي ارشد دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي، دانشگاه اصفهان

هاي منتخب ريتميك بر تأثير حركت). 1390. (شو منصوري، ،.حصالحي، ، .مزاده، اسماعيل

لوم پزشكي مجله دانشگاه ع. وپاي كودكان دختر داراي اختالل هماهنگي رشديهماهنگي دست

. 46-51، 2، 13شهركرد،

انتشارات : تهران. وپرورش كودكان استثنايي شناسي و آموزشهاي بر روان مقدم). 1387. (غافروز،

. دانشگاه تهران

هاي رواني شده راهنمايي تشخيص و آماري اختالل يدنظرمتن تجد). 2001. (آمريكا يپزشك انجمن روان

)DSM-IV-TR .(هو آيانس، ،.مخواه، ترجمه نيك. )سخن: ، تهران2ويرايش .)1381.

. يهاي حمايتبندي و نظام، تعريف، طبقهيماندگعقب). 2001. (آمريكا يذهن يماندگانجمن عقب

. موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران: تهران). 1380(. ب، يو غبار ،.اترجمه به پژوه،

.سو اسماعيلي، ،.شترجمه رفيعي، . هاي خاص بر كودكان با نيازكاردرماني ). 2003. (ابيلوم ويلسون،

. نشر طبيب، تيمورزاده ).1382(

. 48- 56، 51و 50ماهنامه تعليم و تربيت استثنايي، . اختالل هماهنگي رشدي). 1384. (مجعفري جاهد،

1393 تابستان، 14وم، شمارة فصلنامة افراد استثنايي، سال س 16

هاي حركتي مهارتي برنامه حركتي منتخب بر بهبود تأثير يك دوره). 1390. (سجوكارتنگ كرمي،

بدني يتنامه جهت كارشناسي ارشد، رشته ترب پايان. اختالل هماهنگي رشدي مبتال بهدرشت كودكان

. گرايش رفتار حركتي دانشگاه تهران

حس عمقي در آژنزيس جسم پينه -اثر تحريكات دهليزي). 1388. (حو باقري، ،.لدهقان، ،.حدالوند،

. 98 -106، 2و 1، 18شناسي، واييگزارش موردي، فصلنامه شن. اي

هاي تمرين يرتأث). 1388. (م. سو آقاپور، ،.اعرب عامري، ،.م، نراقي يفس ،.مشيخ، ،.زسلمان،

آموزان با اختالل هماهنگي رشدي دوره ابتدايي هاي حركتي دانش حركتي بر بهبود قابليت -ادراكي

. 47-63، 2رشد و يادگيري حركتي ورزشي، . شهر تهران

ثير درمان يكپارچگي حسي أت). 1387. (حو جديدي، و،.ك. انوري، ،.ح. عسازمند، ،.حي، يجسورت

. 35-40، 2، 9. ساله با نشانگان داون 7تا 5هاي حركتي درشت و ظريف كودكان بر مهارت

. ها آنهاي آموزش مانده ذهني و روش روانشناسي كودكان عقب). 1389. (عو نادري، ،.م، نراقي يفس

. سمت: تهران

راهنمايي والدين با توجه به رويكرد ( يذهن توان كاردرماني براي كودكان كم). 1387. (مشاطريان،

. نشر دانژه: تهران). مبتني بر جامعه يبخش توان

سنجي نسخه نهاي روا ويژگي). 1390. (وو قاسمي، ،.اموحدي، ،.رسرده بخشايش، اف ،.حصالحي،

شناسي افراد استثنايي، فصلنامه روان. ساله 11-6هماهنگي رشد حركتي در پسران فارسي سياهه اختالل

4 ،1، 161-136.

وابسته به حركت در يرهاي ادراك بينايي غ مقايسه مهارت). 1390. (مو سيمين قلم، ،.حبخشي، علي

فصلنامه دانش و پژوهش در . با و بدون اختالل هماهنگي رشدي يرمانده ذهني آموز پذكودكان عقب

.71- 78 ،2، 12روانشناسي كاربردي،

هاي اجرايي در كودكان باد بدون اختالل هماهنگي كاركرد). 1383. (مپور، و زاهدي ،.حعليزاده،

. 49-56، 3) 6. (هاي علوم شناختي فصلنامه تازه. رشدي

17 ...اثر بخشي روش مداخله اي تحريك حسي بر بهبود ميزان مهارت هاي حركتي

پژوهشگاه مطالعات . تهران يذهن توان كاردرماني براي كودكان كم). 1389. (مفرهبد،

. وپرورش آموزش

اثربخشي تحريكات لمسي و دهليزي بر كاهش عالئم در كودكان پيش فعال، ). 1389. (مقهرماني،

. زاد اسالمي واحد تهران مركزارشد، دانشگاه آ ينامه كارشناسپايان. كمبود توجه

هاي حركتي درشت بررسي تأثير آموزش تحريكات حسي بر مهارت). 1390. (مكماليان مهريزي،

نامه كارشناسي ارشد، گروه روانپايان. پذير مقطع اول ابتداييآموزش يذهن توان آموزان دختر كمدانش

. تهران يبخش توان شناسي آموزش كودكان استثنايي دانشگاه علوم بهزيستي و

هاي دستي در كودكان هاي حركتي بر مهارت بررسي تحريكات حسي و تمرين). 1385. (رمالجاني،

نامه كارشناسي پايان. هاي آمادگي و اول مدارس استثنايي شهر تهران پذير پايهآموزش يذهن توان كم

. يبخش ان، دانشكده توانكاردرماني، دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي و درماني اير

موسسه فرهنگي انتشارات : اصفهان. مانده ذهنيبهداشت خانواده كودك عقب). 1389. (مپور، ملك

. تبيان

. چاپ شانزدهم). با ويرايش جديد( يكودكان و نوجوانان استثناي يشناسروان). 1384. (بفر، يميالن

. نشر قومس: تهران

بر بهبود يحركت -يروان يبخش برنامه توان ياثربخش). 1391. (ععلويجه، يو شفيع ،.ايارمحمديان،

پژوهش در علوم . پذيرآموزش يمانده ذهن عقب يآموزان دبستاندانش يحركت -يهاي روانمهارت

.1-10، 4، 8، يبخش توان

Ataman, A. (2005). A child with special needs and introduction to special

education children with special needs and special education. FN: Warnock m,

cigman R, Editors. Special educational needs: a new look. London: philosophy

of education society of Great Britain. 9-30.

Cairney, J., Hay, J. A., Faught, B. E., & Hawes, R. (2005). Developmental

coordination disorder and obesity in children aged 9-14. International Journal of

Obesity, 29, 369-372.

1393 تابستان، 14وم، شمارة فصلنامة افراد استثنايي، سال س 18

Clark, D., Arnold, E., Crowl, L., Bozzolo, H., & Peruggia, M. (2008). Vestibular

stimulation for ADHD: randomized controlled trill of comprehensive motion

apparatus. Ohio state university. Journal of Attention Disorder, 49, 65-78.

Desmond, A. L. (2004). Vestibular function, evaluation and treatment. U.S.A:

Thieme.

Hedler, P. (1997). Chiropractic Farmington: handler family chiropractic. U.S.A:

North Western College. 42: 68-78.

Hong, C. S., & Howard, L. (2002). Occupational Therapy in childhood. London:

Whurr.

Kirby, A., Sugden, D., Edwards, L., Rosenblum, S. (2009). The development

and standardization of the adult developmental co-ordination Disorders/

Dysphasia Checklist (ADC). Research Developmental Disabilities, 31, 131-139.

Lingam, R., Hunt, L., Golding, J., Jongmans, M., & Emond, A. (2009).

Prevalence of developmental coordination disorder using the DSM-IV at 7 years

of age: a UK population-based study. Pediatrics, 4 (123): 693-700.

Missiuna, C., Gaines, R., McLean, J., DeLaat, D., Egan, M., & Soucie, H.

(2008). Description of children identified by physicians as having developmental

coordination disorder. Developmental Medicine and Child Neurology, 50, 839–

844.

Ozguven, E. (2002). Guidance in special education. In: Can G, Editor. Guidance.

Eskisehir: Anadolu University Publishing. 209-26.

Rosenblum, S., & Regev, N. (2013). Timing abilities among children with

Developmental Coordination Disorders (DCD) in comparison to children with

typical development. Research in Developmental Disabilities, 34, 218–227.

Tracy, M., & William, B. (2000). Occupational therapy for children with

developmental coordination disorder: A study of the effectiveness of a combined

sensory integration and perceptual motor intervention. British Journal of

Occupational Therapy, 63 (10): 495- 501.

Tsai, C. (2008). Wilson PH, Wu SK. Role of visual perceptual skill (non-motor)

in children with developmental coordination disorder. Human Movement

Sciences, 27, 661-666.

Whilliamson, G., & Anzalon, M. (2006). Sensory integration and self-

regulation in infants and toddlers: helping very young children interact with their

Environment. U.S.A: national center for infant's toddler and Families, 8 (5): 32-

48.

Wuang, Y, P., Su, J, H., & Su, C. Y. (2012). Reliability and responsiveness of

the Movement Assessment Battery for Children-Second Edition Test in children

19 ...اثر بخشي روش مداخله اي تحريك حسي بر بهبود ميزان مهارت هاي حركتي

with developmental coordination disorder. Dev Med Child Neurol, 54, 160-5.

Youkslen, A. D. (2008). Effect of exercise for fundamental movement skills in

mentally retarded children. Middle East Journal of Family Medicine, 6 (5): 249-

252.

1393 تابستان، 14وم، شمارة فصلنامة افراد استثنايي، سال س 20

)1(وست شماره يپ

شرح كامل جلسات آموزشي

برنامه آموزشي

هـاي دقيـق 45برنامه درماني بر اساس روش تحريك حسي به طور انفـرادي در يـك زمـان

جلسه و در اكثر جلسات درماني تمـرين 10جلسات درماني در . براي هر جلسه درماني اجرا شد

. هاي ثابتي بر اساس برنامه آموزشي اجرا شد-

شرح برنامه درماني

جلسه اول

سيسـتم لمسـي كاردرمـاني در ابتداي كار و در هنگـام ورود كـودك بـه اتـاق مخصـوص -

. شودانگشتان توسط مسواك تحريك مي

. استفاده از ماسه، گل رس و رنگ آميزي با انگشتان به صورت بازي و سرگرمي -

شـود، كـه با استفاده از دستور كالمي از كودك خواسـته مـي (استفاده از تخته پيچ و مهره -

البته درمانگر خود براي نشان دادن الگو خود نيـز يـك بـار ايـن . ها را باز و بسته كندچ و مهرهپي

). دهدكار را انجام مي

هـا ها در جعبه، كودك بايد همزمان با هر دو دست چوب كبريـت گذاشتن چوب كبريت -

). شودعامل سرعت در اين فعاليت مهم محسوب مي(را در جعبه قرار دهد

. هاي كلمات افظه ديداري با استفاده از كارتتقويت ح-

21 ...اثر بخشي روش مداخله اي تحريك حسي بر بهبود ميزان مهارت هاي حركتي

در ابتـدا درمـانگر كلمـات را بيـان (سازي تقويت حافظه شنيداري با استفاده از روش جمله-

رود، هـاي بـه آن اضـافه و تـا جـايي كـه پـيش مـي خواهـد كلـم كند، سپس از كـودك مـي مي

). هاي بسازد جمل

. ت درشتپرتاب توپ در سبد براي تقويت و هماهنگي عضال -

كودك با چشمان بـاز بـه صـورت (استفاده از تخته پرش جهت تحريك سيستم وستيبوالر -

هـايي را جهـت شناسـايي پـرد، درمـانگر دسـتورالعمل بازي بر روي تخت پرش باال و پايين مـي

). دهدسمت راست و چپ بدن مي