วารสาร ป ที่ 15 สหวิทยาการฉบับที่ 15 No...

Journalof Integrated SciencesJournalof Integrated SciencesJournal

วารสารสหวทยาการ

วทยาลยสหวทยาการ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร�

Journal of Integrated Sciences

College of Interdisciplinary studies

Thammasat University

Volume 15,Issue 2 (Apr. 2018 - Sep. 2018)

ป�ทฉบบท152

เจาของ วทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

บรรณาธการ

ผชวยศาสตราจารย ดร.รงนภา เทพภาพ

กองบรรณาธการ

ศาสตราจารยสายนต ไพรชาญจตร นกวชาการอสระ

อาจารย ดร.ฐตวฒ บญวงคววชร คณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

ผชวยศาสตราจารย ดร.รงนภา เทพภาพ วทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ผชวยศาสตราจารย ดร.สทธพล เครอรฐตกาล วทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ผชวยกองบรรณาธการ

นางสาววลตพร จโนทา วทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

นางสาวหฤทยรตน ศรจนทรข�า วทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ออกแบบปก อาจารยบษกร ฮวบแชม คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

วารสารสหวทยาการ Journal of Integrated Sciences ปท 15 ฉบบท 2 (เมษายน 2561-กนยายน 2561)Volume 15,Issue 2 (Apr. 2018 - Sep. 2018)ISBN: 1685-2494 ตดตอกองบรรณาธการ

นางสาววลตพร จโนทา นางสาวหฤทยรตน ศรจนทรข�า

กองบรรณาธการวารสารสหวทยาการ

วทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

เลขท 2 ถนนพระจนทร แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร จงหวดกรงเทพฯ 10200

E-mail : [email protected]

โทรศพท 02-623-5251 ตอ 2841 (ทาพระจนทร)

โทรศพท 054-237-999 ตอ 5338 (ศนยล�าปาง

บทความทศนะ ขอคดเหน ภาพทปรากฏ ในวารสารเลมนเปนความคดเหนสวนตวของผเขยน

บรรณาธการและกองบรรณาธการไมจ�าเปนตองเหนพองดวยและไมถอเปนความรบผดชอบ

ลขสทธเปนของผเขยนและวทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตรการตพมพชอตองไดรบอนญาตจากผเขยน

และวทยาลยสหวทยาการโดยตรงและเปนลายลกษณอกษร

ขอมลทางบรรณานกรม

สหวทยาการ : รงนภา เทพภาพ,(บรรณาธการ)

วทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร,2561

จ�านวน 400 เลม

พมพท : นตธรรมการพมพ

76/251-3 หม 15 ต.บางมวง อ.บางใหญ จ.นนทบร 11140

โทร. 0 2403 4567, 0 2449 2525, 08 1309 5215

E-mail : [email protected], [email protected]

editorialบทบรรณาธการ

วารสารสหวทยาการ ( Journal of Integrated Sciences ) ปท 15 ฉบบท 2 (เมษายน

2561-กนยายน 2561) ฉบบนยงคงอตลกษณของวารสารทเนนการน�าเสนอองคความรท

หลากหลายสาขาวชาการ อนตวตนเฉพาะของวารสารเลมเลกๆ เลมน วารสารฉบบนประกอบ

ดวยบทความวจยและบทความวชาการทงสน 6 ชน ครอบคลมทงองคความรทางดาน

โบราณคด คตชนวทยา มนษยศาสตรดจทล ภาพยนตรศกษา การพฒนาสงคม รวมถง

เศรษฐศาสตรวาดวยการพฒนาเมอง งานทง 6 ชน ไดผลตสรางองคความรเพออธบาย

ปรากฏการณทางสงคมทเกดขนในประเทศไทยทงในหวงเวลาของอดต ปจจบน ผลงาน

บางชนไดชวนเราคดตอถงกระบวนการศกษาทางสงคมศาสตรในโลกอนาคตอยางนาตนเตน

งานศกษาของ เมธ เมธาสทธ สขส�าเรจ เรองพระพมพดนเผาสมยหรภญไชยทเมอง

โบราณเขลางค ไดชใหเหนวา พระพมพดนเผา เปรยบเสมอนหลกฐานทางโบราณคดซงเเสดง

ความสมพนธระหวางชมชนโบราณในเขตเเองทราบเชยงใหม-ล�าพน ในชวงสมยวฒนธรรม

หรภญไชย ระหวางเมองโบราณเขลางค เเละเมองโบราณหรภญไชย นอกจากนบทความ

ยงไดชใหเหนถงคตความเชอทางพทธศาสนาทปรากฏบนพระพมพดนเผาซงสะทอนถงการ

ไดรบอทธพลของศลปะเขมรไดอยางนาสนใจ

สวนงานศกษาของ โอฬาร รตนภกด เรองการศกษาเพลงรองเลนสมยใหมของไทย

อนเปนงานศกษาในแวดวงคตชนรวมสมย ชวนใหเราพนจพเคราะหเพลงรองเชนสมยใหม ซง

เปนการละเลนรวมสมยทเกดขนในยคน ผเขยนไดท�าการวเคราะหและคนพบวา เพลงรอง

เลนสมยใหมบางสวนมขนบคลายคลงกบเพลงพนบานของไทยซงอาจจะสามารถจดเปนเพลง

พนบานประเภทหนงทสอดคลองกบยคสมยทเปลยนเเปลงไป ซงท�าหนาทผลตซ�าทาง

วฒนธรรมบางประการ และถกใชเปนเครองมอในการเเสดงออกและสะทอนอตลกษณบางแง

มมของหนมสาวในยคปจจบนโดยเฉพาะในบรบทของมหาวทยาลย

งานของ ธต สวรรณทต ไดอธบายนยามความหมาย พฒนาการของแนวคดและองค

ความรทถกขนานนามวา “มนษยศาสตรดจทล” อนเปนเเนวทางการศกษาเเบบประสาน

ความรในสาขาตางๆเขาดวยกน โดยอาศยการพฒนาทางดานเทคโนโลยเเละคอมพวเตอร

งานศกษานไดชชวนใหเรานกถงวธการศกษาทสอดคลองกบการเปลยนแปลงไปของสงคม

วฒนธรรมของโลกในอนาคตไดอยางสนก

งานศกษาของ จตพร สวรรณสขม เรองกระแสนยมอนเดยในประเทศไทย: การเปลยน

ผานจากภาพยนตรสซรสโทรทศน ไดใหขอมลและวเคราะหถง “พนท” ของภาพยนตรอนเดย

ในบรบทของสงคมไทย โดยวเคราะหถงเงอนไขทางสงคมวฒนธรรม รวมถงเงอนไขทาง

เศรษฐกจการเมองในวงการการน�าเขาภาพยนตรตางประเทศในไทย ซงชใหเหนปฏสมพนธ

ระหวางภาพยนตรอนเดยกบสงคมไทยไดอยางนาสนใจ

ส�าหรบงานศกษาของ วรรณลกษณ เมยนเกด เรองการวจยปฏบตการอยางมสวนรวม

เพอพฒนากลไกการจดการดแลผสงอายรายกรณ ในต�าบลบางสทอง จงหวดนนทบร ไดน�า

เสนอประสบการณการขบเคลอนงานเพอพฒนาคณภาพชวตภายใตกระบวนการวจยเชง

ปฏบตการเเบบมสวนรวม ทเนนการมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสยเพอรวมกนสราง

ปฏบตการเเละองคความรจากพนท ซงชใหเหนวา การจดการดเเลรายกรณส�าหรบผสงอาย

คอ หวใจส�าคญของการขบเคลอนงานในพนท

ผลงานชนสดทายในวารสารสหวทยาการเลมน คอ ผลงานของ ณฐพล แสงอรณ

เรองการวเคราะหความสามารถในการแขงขนของกลมจงหวดภาคตะวนออก 1 : ชลบร

ฉะเชงเทรา และระยอง งานชนนไดวเคราะหถงความสามารถในการเเขงขนของกลมจงหวด

ภาคตะวนออก 1 ซงประกอบไปดวย ชลบร ฉะเชงเทรา เเละระยอง ใน 1 ทศวรรษ (ป 2549-

2559) ดวยวธการวเคราะหทางเศรษฐศาสตร โดยท�าการเปรยบเทยบระดบประเทศเพอให

ไดขอมลทชดเจนยงขน

เมอตระหนกดวา ปรากฏการณทางสงคมในโลกปจจบนไดทวความซบซอนมากขน

ทกขณะ การท�าความเขาใจโลกและหรอปรากฏการณทางสงคมทเกดขนดวยมมมองแบบ

เชงเดยวอาจไมเพยงพออกตอไป ฉะนนวารสารสหวทยาการจงยงคงยนหยดทจะเปดพนท

ใหผลงานทางวชาการจากนกวชาการหลากหลายสาขาความรไดมโอกาสมาแบงปนขอมล

ความคด และจดยนของตนตอปรากฏการณทางสงคมทเกดขน เพอรวมกนสรางสรรคสงคม

แหงการเรยนรรวมกนสบไป

ดวยความนบถอ

รงนภา เทพภาพ

วทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

Contentสารบญ

พระพมพดนเผาสมยหรภญไชยทเมองโบราณเขลางคHaripunjaya Votive Tablet in Khelang Ancient City

เมธ เมธาสทธ สขส�าเรจMetee Medhasith Suksumret

กระแสนยมอนเดยในประเทศไทย:การเปลยนผานจากภาพยนตรสซรสโทรทศนIndian Waves in Thailand: The Transformation from the Silver Screen to Digital TV

จตพร สวรรณสขม(Jatuporn Suwansukhum)

การศกษาเพลงรองเลนสมยใหมของไทยA Study of Modern Thai Recreational Songs

โอฬาร รตนภกดOlan Rattanapakdee

มนษยศาสตรดจทลบทความปรทศนDigital Humanities Review Article

ธต สวรรณทตThiti Suwannathat

การวเคราะหความสามารถในการแขงขนของกลมจงหวดภาคตะวนออก1:ชลบรฉะเชงเทราและระยองAnalysis of Competit iveness of Eastern Provincial Cluster 1 : Chon buri, Chachoengsao and Rayong

ณฐพล แสงอรณ Nattapon Sang-arun

การวจยปฏบตการอยางมสวนรวมเพอพฒนากลไกการจดการดแลผสงอายรายกรณในต�าบลบางสทองจงหวดนนทบรParticipatory Action Research for Developing Mechanism of Case Management for Elderly Care in Bang Si Thong Sub-district, Nonthaburi Province

วรรณลกษณ เมยนเกดWannalak Miankerd

01010404

0202

03030606

0505

P8

P106

P30

P68 P176

P134

บทคดย�อ

บทความชนนผเขยนไดน�าหลกฐานโบราณคดประเภทพระพมพดนเผาทได

จากการส�ารวจและขดตรวจทางโบราณคดมาใชในการศกษา ผลการศกษาสามารถ

จ�าแนกพระพมพออกเปน 2 กลม ดงน กลมแรกคอ พระพมพดนเผาทไดรบอทธพล

ศลปะเขมร ประกอบดวย พระสามเวยงทากาน และพระสามใบโพธ กลมสองคอ

กลมพระพมพดนเผาแบบพนเมองในวฒนธรรมหรภญไชยทไดรบอทธพลจาก

ศลปะเขมร ประกอบดวย พระเลยง และพระสบสอง จากการวเคราะหลกษณะ

ทางประตมานและรปแบบศลปกรรมทปรากฏบนพระพมพดนเผา สามารถก�าหนด

อายพระพมพทงสองกลมอยในชวงพทธศตวรรษท 17-18 นอกจากนนพระพมพ

ดนเผาทพบยงแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางเมองโบราณเขลางคกบชมชน

โบราณในเขตแองทราบเชยงใหม-ล�าพน ในชวงสมยวฒนธรรมหรภญไชย และคต

ความเชอเรองตรกายในพทธศาสนามหายาน

พระพมพดนเผา, เมองโบราณเขลางค

พระพมพดนเผาสมยหรภญไชย

ทเมองโบราณเขลางคHaripunjaya Votive Tablet in Khelang Ancient City

เมธ เมธาสทธ สขส�าเรจ 1

Metee Medhasith Suksumret

1 อาจารย ดร., คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยแมโจ

01

คาสาคญ

วารสารสหว�ทยาการ ว�ทยาลยสหว�ทยาการมหาว�ทยาลยธรรมศาสตร�

ป�ท 15 ฉบบท 2 (เมษายน 2561 – กนยายน 2561) 98

Keywords

บทน�าเมองโบราณเขลางค ตงอยทต�าบลเวยงเหนอ อ�าเภอเมอง จงหวดล�าปาง

โดยตงอยทางฝงทศตะวนตกของแมน�าวง หลกฐานเอกสารประเภทต�านาน ระบ

วาเมองโบราณเขลางคถกสรางขนในสมยหรภญไชย ในราวพทธศตวรรษท 13-14

โดยมสถานะเปนเมองส�าคญรองลงมาจากเมองหรภญไชย ในชวงพทธศตวรรษท

19 เมองเขลางคไดปรากฏในต�านานขนอกครง วาขนคราม โอรสของพญามงราย

ไดยกทพมายดเมองเขลางคเปนสวนหนงของเชยงใหม ในสมยลานนาเมองเขลาง

คมความส�าคญในฐานะเมองหนาดานของเมองเชยงใหม(อรณรตน วเชยรเขยว

และวยอาจ, 2543, น. 68) การศกษาเมองโบราณเขลางคดวยวธทางประวตศาสตร

และการขดคนทางโบราณคดทผานมา พบวาเมองโบราณเขลางคเรมมการตง

ถนฐานในสมยวฒนธรรมหรภญไชยชวงกอนพทธศตวรรษท 19

บทความชนนผเขยนไดน�าหลกฐานทางโบราณคดประเภทพระพมพดนเผา

ทไดจากการส�ารวจทางโบราณคดมาศกษาวเคราะห ซงพระพมพดนเผาสมยหร

ภญไชย เปนหลกฐานส�าคญอยางหนงทรปแบบศลปะ และคตความเชอทางศาสนา

สามารถอธบายถงความสมพนธระหวางชมชนโบราณ ดงนนการศกษาพระพมพ

ดนเผาสมยหรภญไชยทเมองโบราณเขลางคน เปนการศกษาทแสดงใหเหนถงความ

สมพนธของเมองโบราณเขลางคกบเมองโบราณหรภญไชย ทงยงเปนการเสรม

ความนาเชอถอของหลกฐานเอกสารประวตศาสตร และเปนการเตมเตมใหเนอหา

ของการศกษาทผานมาชดเจนยงขน

Abstracts

According to this article, the author has studied from the votive

tablets that were founded by archaeological survey and excavation.

The result can be classified the votive tablets into two groups. First,

The Khmer Arts influenced on votive tablets, such as Phra-Sam-Wieng-

Tha-Kan and Phra-Sam-Bi-Po. Second, The Haripunjaya votive tablets

influenced by Khmer Arts, such as Phra-Leing and Phra-Sib-Song.

The analysis in iconography and art on votive tablets can be dated

in the 12th-13th Century A.D. In additional, the votive tablets showed

that the relationship between the Khelang ancient city, ancient

communities in the Chiang Mai - Lamphun basin and the trinity in

Mahayana Buddhism.

Keyword: Votive tablet, Khelang ancient city



ผลการศกษา เมองโบราณเขลางคจากหลกฐานเอกสาร

เมองโบราณเขลางค ตงอยทต�าบลเวยงเหนอ อ�าเภอเมอง จงหวดล�าปาง

โดยตงอยทางฝงทศตะวนตกของแมน�าวง หลกฐานเอกสารทกลาวถงการสราง

เมองโบราณเขลางคทพบในปจจบนมดวยกน 3 ฉบบ คอ จามเทววงศ ชนกาลมาล

ปกรณ และต�านานมลศาสนาฉบบวดสวนดอก

จามเทววงศ แตงโดยพระโพธรงส ในป พ.ศ.2020 เนอหาแบงเปน 15

ปรเฉท (ตอน) เรองเมองเขลางคปรากฏอยในปรเฉทท 9 โดยกลาวถงพระเจา

อนนตยศ โอรสของพระนางจามเทว มพระประสงคจะแยกไปสรางเมองใหม

จงเสดจไปทางทศตะวนออกของเมองหรภญไชย เพอพบพรานเขลางคใหน�าทาง

ไปหาพระพรหมฤาษ ณ ภเขาสองยอด พระพรหมฤาษไดสรางเมองบรเวณ

ทราบเชงเขาเขลางคบรรพต ใกลแมน�าวงกตนท มสณฐานเปนสเหลยม ใหชอวา

“เขลางคนคร” (พระโพธรงส, 2020/2463, น. 146-166)

ชนกาลมาลปกรณ แตงโดย พระรตนปญญาเถระเปนภาษาบาล เมอ

ป พ.ศ.2060 และจบบรบรณเมอป พ.ศ.2071 เนอความในชนกาลมาลปกรณ

กลาวถง พระเจาอนทวร โอรสของพระนางจามเทว มประสงคจะแยกครองราชย

สมบต ฤาษวาสเทพจงแนะใหไปหาฤาษสพรหมทสภบรรพตรมฝงแมน�าวง และ

พรานเขลางคทดอยลททบรรพตเมอฤาษสพรหมและพรานเขลางคไดสรางเมอง

เขลางคแลว พระเจาอนทวรจงไดอญเชญพระนางจามเทวมาประทบอยในเมอง

เขลางคเปนเวลา 6 เดอน (รตนปญญาเถระ, 2518,น.91-92)

ต�านานมลศาสนาฉบบวดสวนดอก เขยนโดยพระพทธพกามและพระพทธญาณ

สนนษฐานวาเขยนขนในชวงตนพทธศตวรรษท 21 มเนอความทกลาวถงเมอง

เขลางคโดยสรปไดวา เจาอนทวร โอรสพระนางจามเทวมพระประสงคจะครอง

เมอง จงไปพบพราหมณเขลางคและสพรหมฤาษ ทางทศตะวนออกของเมอง

หรภญไชย ซงเมอพบแลว พระสพรหมฤาษจงไดสรางเมองรมฝงแมน�า และได

ชอวา “เขลางคนคร”(พระพทธพกาม และ พระพทธญาณ, 2513, น. 174-180)จากต�านานทงสามฉบบ จะพบวาเมองเขลางคสรางขนในสมยหรภญไชย

รชสมยของพระนางจามเทว มฐานะเปนเมองรองของหรภญไชยโดยมสพรหมฤาษเปนผสรางเมองรมฝงแมน�าวง

การศกษาประวตศาสตร และโบราณคดเมองโบราณเขลางคทผานมา

ในป พ.ศ.2538 ศาสตราจารยสรสวด อองสกล (2558, น. 85) ไดกลาวถงความไมสมบรณของหลกฐานเอกสารประเภทต�านาน ไมเหนพฒนาการทางประวตศาสตรอยางสบเนอง หลกฐานกลาวถงกษตรยเมอแรกสรางเมองเขลางคในสมยพระนางจามเทว คอ เจาอนนตยศ และองคสดทาย คอพญาเบก สรสวด อองสกล (2558, น. 90) อธบายถงสภาพกอนเกดเมองเขลางควาเปนพนทอยอาศยของชมชนชาวพนเมองมากอนแลว การเกดเมองเขลางคเกดจากการขยายการสรางบานแปงเมองของแควนหรภญไชยมาสรางเมองแหงใหมในสมยพระนางจามเทว ท�าใหเมองเขลางคและแควนหรภญไชยมพฒนาการรวมกนตงแตการสรางเมอในราวตนพทธศตวรรษท 14 และสนสดเมอพทธศตวรรษท 19 ความสมพนธระหวางแควนหรภญไชยและเมองเขลางคเปนในลกษณะบานพเมองนอง

ในป พ.ศ.2547 ศาสตราจารยสรพล ด�ารหกล (2547, น. 101-104)

ไดกลาวถงเมองโบราณสมยหรภญไชย ในทราบลมแมน�าวง มอย 2 เมอง คอ

เมองเขลางคนครและเวยงลมภะกปปะ (ล�าปางหลวง) โดยเมองเขลางคนคร

ปรากฏในต�านานวา สรางโดยสพรหมฤาษและพรานเขลางค ตงอยใกลเชงเขา

เขลางคบรรพต รมฝงแมน�าวง เมองเขลางคในระยะแรกเรมถอเปนสวนหนงของ

แควนหรภญไชยในฐานะเมองลกหลวง หลงจากนนเมองเขลางคกไมไดปรากฏใน

ต�านาน จนกระทง พ.ศ.1755 เจาไทยอ�ามาตย ขนนางทเมองหรภญไชยสง

วารสารสหวทยาการ วทยาลยสหวทยาการมหาวทยาลยธรรมศาสตร

ปท 15 ฉบบท 2 (เมษายน 2561 – กนยายน 2561) 1312

มาปกครองเมองเขลางคไดยกทพไปยดเมองหรภญไชย และไดขนเปนกษตรย

หรภญไชย พ.ศ.1824 พระยายบา กษตรยเมองหรภญไชย ราชวงศไทยอ�ามาตย

ล�าดบท 10 ถกพระยามงรายเขายดเมอง พระยายบาไดหนมาอยทเมองเขลางค

กบพระยาเบกผเปนโอรส จนกระทง พ.ศ.1830 พระยาเบกไดยกทพไปตเมอง

หรภญไชยคน แตสดทายพระยาเบกเสยชวตทดอยขนตาล เมองเขลางคไดถก

กองทพเชยงใหมเขายดครอง

นอกจากนนสรพล ด�ารหกล (2547, น. 115) กลาวถงการขดทดสอบทาง

โบราณคดทวดปนเจง(ราง) ซงตงอยนอกเมองเขลางคดานทศตะวนตกเฉยงเหนอ

เปนการขดตรวจเพอท�าการกอสรางส�านกงานศกษาธการจงหวดล�าปาง เมอป

พ.ศ.2533 โดยหนวยศลปากรท 4 (ในขณะนน) พบชนสวนภาชนะดนเผาเนอดน

(Earthenware) คลายคลงกบภาชนะดนเผาทนยมในสมยทวารวดในภาคกลาง

และภาชนะเคลอบสน�าตาล

ในป พ.ศ. 2551 เทศบาลนครล�าปาง รวมกบส�านกโบราณคดท 7 นาน ได

ท�าการขดคนและขดแตงบรเวณก�าแพงเมองประตมา และขดคนเพอศกษา

การตงถนฐานและการอยอาศยภายในเมองโบราณเขลางค ผลการศกษาพบวา

ก�าแพงเมองเขลางคนครกอสรางครงแรกในชวงพทธศตวรรษท 19 (พ.ศ.1790

+/- 130) (เทศบาลนครล�าปาง และส�านกศลปากรท 7 นาน, 2551, น. 135)

ส�าหรบการศกษาชนวฒนธรรมภายในเมองโบราณเขลางคไดท�าการขดหลม

ทดสอบทางโบราณคดขนาด 2 x 2 เมตร จ�านวน 5 หลม ไดแก หลมท 1 ประตม

าหลมท 2 วดผาบองรางหลมท 3 วดปาพราวราง หลมท 4 วดหวขวง หลมท 5

บรเวณบานพกเจาหนาทองคการอตสาหกรรมปาไม (ออป.) ผขดคนไดตงขอ

สนนษฐานจากผลการขดคนวา เมองโบราณเขลางคเคยมการอยอาศยมากอน

พทธศตวรรษท 19 (เทศบาลนครล�าปาง และส�านกศลปากรท 7 นาน, 2551, น.

137) เนองจากในหลมขดทดสอบท 5 ไดพบโบราณวตถทแสดงถงอทธพล

วฒนธรรมทวารวดจากภาคกลาง อาท ตะคนแบบฝาจบ และฝาจกภาชนะดนเผา

รปสตวคลายสงโต (SF#36) (เทศบาลนครล�าปาง และส�านกศลปากรท 7 นาน,

2551, น. 55)

ในป พ.ศ.2552 พรพงษ ไชยวงศ (2552, น. 314-322) กลาววา ผงเมอง

โบราณเขลางคสรางขนในราวพทธศตวรรษท 20-21 โดยมวตถประสงคเพอจดการ

น�าเขามาสตวเมอง จากรปแบบสถาปตยกรรมและงานศลปกรรมทปรากฏภายใน

เมองเขลางคนคร-เวยงละกอนก�าหนดอายไดอยในชวงพทธศตวรรษท 21 ซงเปน

ชวงเวลาท เมองโบราณเขลางคมความส�าคญดานยทธศาสตรและการคา

ในป พ.ศ.2556 วรวทย สมาลย (2556,น. 161-162) กลาววาบรเวณพนท

ราบตอนกลางของจงหวดล�าปาง มการตงถนฐานมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร

ปลาย และพฒนาเปนชมชนสมยประวตศาสตรในยคหรภญไชย ราวพทธศตวรรษ

ท 17-18 โดยมชมชนทมอายอยในชวงน คอ เมองเขลางคนครและเวยงพระธาต

ล�าปางหลวง

ทงนจากการศกษาทางประวตศาสตรและโบราณคดทผานมา ท�าใหสรปได

วาเมองโบราณเขลางคเรมมการตงถนฐานในสมยวฒนธรรมหรภญไชยชวง และม

การอยอาศยสบเนองมาจนถงสมยลานนา แตจากการศกษาพระพมพดนเผาทพบ

ท�าใหผเขยนคดวาความรทไดจากการศกษาและวเคราะหพระพมพดนเผาดงกลาว

สามารถเตมและใหความรใหมเกยวกบเมองโบราณเขลางคได

พระพมพดนเผาสมยหรภญไชย ทพบในบรเวณเมองโบราณเขลางค

พระพมพ ถอเปน “อเทสกะเจดย” ซงหมายถงสงทสรางขนเพอระลกถงพระพทธเจา สนนษฐานวาถกสรางขนส�าหรบเปนของทระลกหรอถวายวดเปนเครองสกการะ (เซเดส,2526, น.33) ทงนการศกษาของธนกฤต ลออสวรรณ (2546, น. 13-15) ยงพบวาการสรางพระพมพถอเปนการท�าบญ (ตามคตมหายาน) และเพอสบตออายพทธศาสนา (ตามคตเถรวาท)



เมอป พ.ศ.2533 ขณะท�าการกอสรางอาคารส�านกงานศกษาธการจงหวด

ล�าปาง บรเวณวดปนเจง(ราง) นอกเมองเขลางคดานทศตะวนตกเฉยงเหนอ หาง

แนวก�าแพงเมองประมาณ 700 เมตร ไดพบพระพมพดนเผาศลปะหรภญไชย

เปนจ�านวนมาก อาท พระสามเวยงทากาน พระเลยงหลวง และพระสบสอง

(สรพล ด�ารหกล, 2547, น. 115-116)

ในป พ.ศ.2551 พรพงษ ไชยวงศ (2552, น. 150) และผเขยนไดส�ารวจทาง

โบราณคดบรเวณวดผาบองราง ทตงอยภายในเมองเขลางค ทางทศเหนอของวด

พระแกวดอนเตา ไดพบพระสามเวยงทากาน จ�านวนหนง

พระพมพดนเผาทพบจากการด�าเนนงานทางโบราณคดทงสองครง สามารถ

จ�าแนกพมพไดเปน 2 กลม ดงน

1. กลมพระพมพดนเผาทไดรบอทธพลศลปะเขมร ไดแก พระสามเวยง

ทากานและพระสามใบโพธ

พระสามเวยงทากาน พระพมพดนเผาแสดงภาพพระพทธรปทรงเครอง

ประทบนงขดสมาธราบ พระหตถแสดงปางมารวชย ประทบนงบลลงกดอกบวใน

ซมเรอนแกวแบบขนาบขางดวยพระพทธรปดานละ 1 องค ประทบนงขดสมาธ

ราบบนบลลงกดอกบว พระหตถแสดงปางสมาธ ประทบอยในซมเรอนแกว เหนอ

ซมเรอนแกวมซมพระปรางคแบบศลปะเขมร ศาสตราจารย หมอมเจาสภทรดศ

ดศกล ไดก�าหนดอายพระพมพนจากการเปรยบเทยบรปแบบพระปรางคทปรากฏ

ไวราวพทธศตวรรษท 17 (สภทรดศ ดศกล, ม.จ., 2539, น. 45, อางถงใน บณฑต

เนยมทรพย,2549, น. 34)

บรเวณเมองโบราณเขลางคไดพบพระสามเวยงทากานท วดปนเจง(ราง) วด

ผาบอง(ราง) นอกจากนนยงไดพบพระพมพแบบนในเขตแองทราบเชยงใหม-ล�าพน

ดวยเชนกน ทโบราณสถานวดกลางเมองกลมท 3 เวยงทากาน อ�าเภอสนปาตอง

จงหวดเชยงใหม (ศรพนธ ยบสนเทยะ และกษมา เกาไศยานนท, 2534ก, น.

112) วดกานโถม เวยงกมกาม อ�าเภอสารภ จงหวดเชยงใหม (เมธ เมธาสทธ สข

ส�าเรจ, 2552, น. 90)

ภาพและลายเสนท 1 พระสามเวยงทากาน พบทวดปนเจงราง. จาก การ

ศกษาเมองโบราณเขลางคนคร-เวยงละกอนจากหลกฐานทางโบราณคด. (น. 265),

โดยพรพงษ ไชยวงค, 2552, (วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต). มหาวทยาลย

ศลปากร, บณฑตวทยาลย, สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร.

พระสามใบโพธ พระพมพดนเผาแสดงภาพพระพทธรปทรงเครองประทบ

นงขดสมาธเพชร (วชราสนะ) พระหตถแสดงปางมารวชย และขนาบขางดวย

พระพทธรปนาคปรก พระหตถแสดงปางสมาธ ประทบนงขดสมาธเพชร ดานละ

1 องค โดยพระพทธรปองคประธาน (กลาง) ประทบอยในซมเรอนแกวใตปรกโพธ

บรเวณฐานพระพทธรปองคประธาน เปนฐานบวคว�าบวหงายคาดดวยเสนลวดบว

สวนฐานพระพทธรปดานขางทงสองเปนฐานบวมกานคลายกบศลปะพกาม

(บณฑต เนยมทรพย,2549, น. 38 ) ศาสตราจารย หมอมเจาสภทรดศ ดศกล ได



ก�าหนดอายพระพมพนจากการเปรยบเทยบรปแบบพระพทธรปนาคปรกศลปะ

เขมรแบบบายน ก�าหนดอายไวราวพทธศตวรรษท 17 (สภทรดศ ดศกล,ม.จ.,

2539, น. 45, อางถงใน บณฑต เนยมทรพย,2549, น. 38)

บรเวณเมองโบราณเขลางคไดพบพระสามใบโพธ ทวดปนเจง(ราง) นอกจาก

นนยงไดพบพระพมพแบบนในเขตแองทราบเชยงใหม-ล�าพน ดวยเชนกน ทเวยง

ทากาน อ�าเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม (กรมศลปากร, ส�านกงานโบราณคด

และพพธภณฑสถานแหงชาตท 6 เชยงใหม, 2543, ภาพท 10, อางใน โขมส แสน

จตต, 2552, น.388)

ภาพและลายเสนท 2 พระสามใบโพธ พบทวดปนเจงราง. จาก การศกษา

เมองโบราณเขลางคนคร-เวยงละกอนจากหลกฐานทางโบราณคด. (น. 267), โดย

พรพงษ ไชยวงค, 2552, (วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต). มหาวทยาลย


จากรปแบบศลปกรรมทปรากฏบนพระพมพดนเผา สามารถก�าหนดอาย

กลมพระพมพดนเผาทไดรบอทธพลศลปะเขมร มอายอยในชวงพทธศตวรรษท

17-18

2. กลมพระพมพดนเผาแบบพนเมองในวฒนธรรมหรภญไชยทไดรบ

อทธพลศลปะเขมร ไดแกพระเลยง และพระสบสอง

พระเลยงหลวง พระพมพดนเผาแสดงภาพพระพทธรปพระหตถแสดงปาง

มารวชย ประทบนงขดสมาธเพชรบนฐานกลบบว ฐานดานลางเปนฐานชางแบก

ภายในซมอาคารทรงปราสาท ขนาบขางดวยพระสาวกนงในทามหาราชลลาสนะ

ดานละ 1 องค ในมอถอสงของ จากลกษณะซมทรงปราสาททปรากฏเศยรนาค

และภาพพระสาวกในทามหาราชลลาสนะอาจเทยบไดกบศลปะแบบลพบร

บรเวณเมองโบราณเขลางคไดพบพระเลยงทวดปนเจง(ราง) ส�าหรบในแอง

ทราบเชยงใหม-ล�าพน ไดพบพระเลยงทวดประตล (กรมศลปากร, กองโบราณคด,

หนวยศลปากรท 4 เชยงใหม, 2531, น. 30-31) และวดพระยน จงหวดล�าพน

(ส�านกศลปากรท 8 เชยงใหม, 2549, น. 36) โบราณสถานวดกลางเมองกลมท 3

เวยงทากาน อ�าเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม (ศรพนธ ยบสนเทยะ และกษมา

เกาไศยานนท, 2534ก, น. 67) และวดกานโถม (กรมศลปากร, 2534, น. 8) และ

วดกรดไม (หางหนสวนจ�ากดปราณรกษ, 2543, น. 303) เวยงกมกาม อ�าเภอสารภ

จงหวดเชยงใหม



ภาพและลายเสนท 3 พระเลยงหลวง พบทวดปนเจงราง. จาก การศกษา

เมองโบราณเขลางคนคร-เวยงละกอนจากหลกฐานทางโบราณคด. (น. 267), โดย



พระสบสอง พระพมพดนเผาแสดงภาพพระพทธรปทรงเครอง พระหตถ

แสดงปางมารวชย ประทบนงขดสมาธเพชรบนฐานกลบบว ฐานดานลางเปนฐาน

ชางแบก ภายในซมอาคารทรงปราสาท ขนาบขางดวยพระพทธรปอกขางละ 1

องค รมสดของทง 2 ดานปรากฏรปบคคลขนาดเลกนงชนเขาบนฐานเตย ขางละ

1 คน เหนอซมเรอนแกวปรากฏพระพทธรปปางมารวชยขนาดเลก 5 องค โดย

องคกลางประทบนงอยบนยอดซมเรอนแกว และบรเวณดานขางของซมเรอนแกว

ปรากฏรปเศยรนาค ส�าหรบรปบคคลขนาดเลกนงชนเขาบนฐานเตย ขางละ 1 คน

นน เมอพจารณาจากพระสบสองทมสภาพสมบรณจะเหนไดวาบคคลทงสองนง

ชนเขาในทามหาราชลลาสนะ ในมอถอสงของ จากรปแบบลกษณะทปรากฏอาจ

เทยบไดกบศลปะแบบลพบร ซงสอดคลองกบศาตราจารย ยอรซ เซเดสทระบวา

เปนพระพมพสมยลพบร (เซเดส,2526, น.50) ขณะทศาตราจารยผาสข อนทราวธ

ระบวาพระพมพรปแบบนเปนพระพมพทแพรหลายในวฒนธรรมหรภญไชยในชวง

พทธศตวรรษท 17-18 (ผาสข อนทราวธ, สนชย กระบวนแสง, และ พเยาว

นาคเวก2536 ,, น. 34)

บรเวณเมองโบราณเขลางคไดพบพระสบสองทวดปนเจง(ราง) ในเขต

แองทราบเชยงใหม-ล�าพน ไดพบพระสบสองจากการขดคนทางโบราณคดทวด

สงฆาราม (วดประตล) จงหวดล�าพน โดยขดรวมพบกบเศษภาชนะดนเผาจาก

แหลงเตาลานนา (ผาสข อนทราวธ, สนชย กระบวนแสง, และ พเยาว นาคเวก,

2536 น. 39 และ น. 57) โบราณสถานวดกลางเมองกลมท 1 (ศรพนธ ยบสนเทยะ

และกษมา เกาไศยานนท, 2534ก, น. 30-31) วดพระอโบสถ (ศรพนธ ยบสนเทยะ

และกษมา เกาไศยานนท, 2534ข, น. 24) วดหวขวง (ศรพนธ ยบสนเทยะ และ

กษมา เกาไศยานนท, 2534ข, น. 71-72) เวยงทากาน อ�าเภอสนปาตอง จงหวด

เชยงใหม วดปเบย (กรมศลปากร, 2548, น. 87) วดธาตนอย (ศรภกณ องอนนท

และวเศษ เพชรประดบ, 2528, น. 17) วดพระเจาองคด�า (หางหนสวนจ�ากด

ปราณรกษ, 2543, น. 45) วดหวหนอง (หางหนสวนจ�ากดปราณรกษ, 2543,

น. 83) และวดโบสถ (หางหนสวนจ�ากดปราณรกษ, 2543, น. 52) เวยงกมกาม

อ�าเภอสารภ จงหวดเชยงใหม นอกจากนนยงไดพบพระสบสองจากการขดแตง

โบราณสถานวดพระยอม เมองโบราณเชยงแสน จงหวดเชยงราย (หางหนสวน

จ�ากดเหมลกษณกอสราง, 2548, น. 26-28)



ภาพและลายเสนท 4 พระสบสอง พบทวดปนเจงราง. จาก การศกษาเมอง

โบราณเขลางคนคร-เวยงละกอนจากหลกฐานทางโบราณคด. (น. 269), โดย



จากรปแบบศลปกรรมทปรากฏบนพระพมพดนเผาดงกลาวขางตน สามารถ

ก�าหนดอายกลมพระพมพดนเผาแบบพนเมองในวฒนธรรมหรภญไชย มอายอย

ในชวงพทธศตวรรษท 17-18

อภปรายผลการศกษาพระพมพดนเผาสมยหรภญไชยทพบบรเวณเมองโบราณเขลางค

สามารถวเคราะหไดประเดนดงตอไปน

ความสมพนธระหวางเมองโบราณเขลางคกบชมชนโบราณในเขตแอง

ทราบเชยงใหม-ล�าพน เมอน�าพระพมพดนเผาสมยหรภญไชยทพบบรเวณเขต

เมองโบราณเขลางค ศกษาเปรยบเทยบกบพระพมพดนเผาทพบบรเวณเมอง

โบราณหรภญไชยดงตารางท 1 พบวาจ�านวนพระพมพทพบบรเวณเมองโบราณ

เขลางคมเฉพาะกลมทมอายอยในชวงพทธศตวรรษท 17-18 (สมยวฒนธรรม

หรภญไชยตอนปลาย) ในขณะทพระพมพดนเผาทพบในบรเวณเมองโบราณ

หรภญไชยมอายตงแตพทธศตวรรษท 15 (สมยหรภญไชยตอนกลาง) จนถงพทธ

ศตวรรษท 18 (สมยหรภญไชยตอนปลาย) ซงมจ�านวนกลมพมพมากกวา นอกจาก

นไดมการพบแมพมพพระพมพเหลานในบรเวณเมองหรภญไชย (ผาสข อนทราวธ,

สนชย กระบวนแสง, และ พเยาว นาคเวก2536 ,, น.23) สะทอนใหเหนถงความ

เปนศนยกลางทางพทธศาสนาของเมองโบราณหรภญไชย มการผลตพระพมพเปน

จ�านวนมาก ซงไดกระจายไปตามชมชนตางๆ ตามการเผยแผพทธศาสนา



ตารางท 1 ตารางแสดงพระพมพดนเผาทพบในเมองโบราณหรภญไชย และพระพมพดนเผาทพบในเมองโบราณเขลางค

อายสมยวฒนธรรม

พระพมพดนเผาทพบในเมองโบราณหรภญไชย

พระพมพดนเผาทพบในเมองโบราณ

ล�าปาง

พทธศตวรรษท 13-14

วฒนธรรมหรภญไชย

ชวงตน

- -



1.กลมพระพมพดนเผาทไดรบอทธพลศลปะทวารวด

ไดแก พระกลบบวและพระยน

2. กลมพระพมพดนเผาทไดรบอทธพลศลปะปาละ-

พกาม ไดแก พระพมพพทธคยา และพระพมพงบ

น�าออย

3. กลมพระพมพดนเผาแบบพนเมองในวฒนธรรม

หรภญไชย ไดแก

ก) พระพมพดนเผาหรภญไชยทไดรบอทธพล

พกาม ไดแก พระสามหอม พระกวาง

พระกลวย และพระก�าแพงหารอย

ข) พระพมพดนเผาทแสดงถงศลปะหรภญไชย

แท ไดแกกลมพระพมพปรกโพธ (พระรอด

พระคง พระบาง พระเปม และพระลอ)

ไมปรากฏพบ



ชวงปลาย

1. กลมพระพมพดนเผาทไดรบอทธพลศลปะเขมร

ไดแก พระสาม พระสามเวยงทากาน พระสาม

ละโว และพระสามใบโพธ

2. กลมพระพมพดนเผาแบบพนเมองในวฒนธรรม

หรภญไชยทไดรบอทธพลศลปะเขมร ไดแก

พระกวาง พระกลวย พระเลยง พระเลยงหลวง

พระสบ พระสบสอง และพระสบแปด

1. กลมพระพมพดนเผา

ทไดรบอทธพลศลปะ

เขมร ไดแก พระสาม

เว ย งท ากาน และ

พระสามใบโพธ

2. กลมพระพมพดนเผา

แบบพนเมองในวฒน

ธรรมหรภญไชยทได

รบอทธพลศลปะเขมร

ไดแก พระเลยงหลวง

และพระสบสอง

คตความเชอทางพทธศาสนาทปรากฏบนพระพมพดนเผา จากการศกษา

ลกษณะทางประตมานวทยารวมกบรปแบบศลปกรรมทปรากฏบนกลมพระพมพ

ดนเผาทไดรบอทธพลศลปะเขมร ไดแก พระสามเวยงทากาน และพระสามใบโพธ

สะทอนใหเหนถงคตพทธศาสนามหายานจากอาณาจกรกมพชาในชวงพทธ

ศตวรรษท 18 สมยพระเจาชยวรมนท 7 (พ.ศ.1724-1760) พทธศาสนานกาย

มหายานในประเทศกมพชามความรงเรองมาก ซงในพทธศาสนานกายมหายาน

จะมความเชอเรองสภาวะกายของพระพทธเจาวาม 3 กาย หรอทเรยกวา

“ตรกาย” (บณย นลเกษ, 2526, น.98-101) อนไดแก 1) นรมาณกาย คอ

กายเนอทคนทวไปสามารถมองเหนได และยงอยในไตรลกษณ คอ เกด แก เจบ

ตาย พระพทธเจาทมาตรสรในโลกนอยในสภาวะนรมาณกาย 2) สมโภคกาย

คอกายทเปนกายทพย ถอวาเปนกายทแทจรงของพระพทธเจา ซงไมมการแตกดบ

เปนกายทมอยกอนนรมาณกายและมอยหลงปรนพพานของนรมาณกาย และ

3) ธรรมกาย คอกายทแทจรงของพระพทธเจา มสภาวะอนเปนอมตะ ไมมรป

ถอวาเปนสจจะธรรม ทด�ารงอยไมมวนสลาย อกความหมายหนงคอความตรสร

ธรรม อนงกลมพระพมพดนเผาทไดรบอทธพลศลปะเขมร ยงสะทอนใหเหนถง

ความสมพนธกบเมองโบราณในเขตลมแมน�าเจาพระยา ซงในชวงพทธศตวรรษท

17-18 พทธศาสนามหายานก�าลงรงเรองอยในบรเวณลมแมน�าเจาพระยา โดยม

เมองลพบรเปนศนยกลาง



สรปการศกษาพระพมพดนเผาสมยหรภญไชยทพบในบรเวณเมองโบราณเขลาง

ค สามารถจดจ�าแนกออกไดเปน 2 กลม 4 รปแบบ คอ กลมท 1 พระพมพดนเผา

ทไดรบอทธพลศลปะเขมร ไดแก พระสามเวยงทากานและพระสามใบโพธ และ

กลมท 2 พระพมพดนเผาแบบพนเมองในวฒนธรรมหรภญไชยทไดรบอทธพล

ศลปะเขมร ไดแก พระเลยง และพระสบสอง จากการวเคราะหลกษณะทางประตมาน

และรปแบบศลปกรรมทปรากฏบนพระพมพดนเผา สามารถก�าหนดอายพระพมพ

ทงสองกลมอยในชวงพทธศตวรรษท 17-18 นอกจากนนแลวพระพมพดนเผาท

พบยงแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางเมองโบราณเขลางคกบชมชนโบราณ

ในเขตแองทราบเชยงใหม-ล�าพน ในชวงสมยวฒนธรรมหรภญไชย และคตความ

เชอเรองตรกายในพทธศาสนามหายาน

● ● ●

เอกสารอางอง

กรมศลปากร.(2548).โบราณคดสามทศวรรษทเวยงกมกาม. กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

กรมศลปากร. (2534).เวยงกมกาม: รายงานการขดแตงศกษาและบรณะโบราณสถาน.

(เอกสารไมตพมพ)

กรมศลปากร, กองโบราณคด, หนวยศลปากรท 4 เชยงใหม. (2531).รายงานการขด

คนทางโบราณคด วดสงฆาราม จงหวดล�าพน. (เอกสารไมตพมพ)

กรมศลปากร, ส�านกงานโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาตท 6 เชยงใหม. (2543).

การขดแตงศกษาโบราณสถานเวยงทากาน. (ม.ป.ท.)

โขมส มภกด. (กรกฎาคม 2560).การส�ารวจเบองตนทางโบราณคด กรณศกษาเมอง

โบราณเวยงตาล อ�าเภอหางฉตร ล�าปาง. ใน สาขาวชาสงคมศกษา คณะ

มนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏล�าปาง. ประวตศาสตร

ศลปะ และโบราณคดในล�าปาง. งานสมมนาวชาการประจ�าป ล�าปางศกษา

ครงท 7. มหาวทยาลยราชภฏล�าปาง.

โขมส แสนจตต. (2552). เมองโบราณหรภญไชย จากหลกฐานทางโบราณคด.

(วทยานพนธ

ปรชญาดษฎบณฑต). มหาวทยาลยศลปากร, บณฑตวทยาลย, สาขาวชาโบราณคดสมย

ประวตศาสตร.

ณฏฐภทร จนทวช. (2532) วเคราะหพระพมพสกลชางหรภญชยและคตการสราง.

วารสารศลปากร33(3), 4-28.

เทศบาลนครล�าปาง และส�านกศลปากรท 7 นาน. (2551).รายงานการขดคนขดแตง

และศกษาชนวฒนธรรมทางโบราณคดเขลางคนคร. เชยงใหม: มรดกลานนา.

ธนกฤต ลออสวรรณ.(2546). การศกษาคตความเชอของชมชนโบราณสมยทวารวด

ในลมแมน�า



แมกลองและทาจน : กรณศกษาจากพระพมพดนเผา.(วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต).

มหาวทยาลยศลปากร, บณฑตวทยาลย, สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร.

บณย นลเกษ. (2526). พทธศาสนามหายาน. กรงเทพฯ: แพรพทยา.

บณฑต เนยมทรพย. (2549). พระพมพทพบในจงหวดล�าพน. (สารนพนธศลปศาสตร

มหาบณฑต).มหาวทยาลยศลปากร, บณฑตวทยาลย, สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ.

พระพทธพกาม และ พระพทธญาณ. (2513). ต�านานมลศาสนา.พมพครงท 2.

เชยงใหม:นครพงคการพมพ.

พระโพธรงส. (2463). เรองจามเทววงศ พงศาวดารเมองหรภญไชย : ทงภาษาบาฬ

และค�าแปล.พระนคร: โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร.

พรพงษ ไชยวงค. (2552).การศกษาเมองโบราณเขลางคนคร-เวยงละกอนจากหลกฐาน

ทางโบราณคด.(วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต). มหาวทยาลยศลปากร,

บณฑตวทยาลย, สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร.

ผาสข อนทราวธ, สนชย กระบวนแสงและพเยาว นาคเวก. (2536). รายงานการวจย

เรอง การศกษารองรอยอารยธรรมโบราณ จากหลกฐานทางโบราณคดใน

บรเวณเมองล�าพนเกา กอนพทธศตวรรษท 19. กรงเทพฯ: ภาควชาโบราณคด

คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร.

ภาสกร โทณะวนก. (2529). การศกษาเมองโบราณเวยงพระธาตล�าปางหลวง.

(วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต). มหาวทยาลยศลปากร, บณฑตวทยาลย, สาขาวชาโบราณคด

สมยประวตศาสตร.

เมธ เมธาสทธ สขส�าเรจ. (2552). พฒนาการเวยงกมกามจากหลกฐานทางโบราณคด.

(วทยานพนธปรชญาดษฎบณฑต). มหาวทยาลยศลปากร, บณฑตวทยาลย,

สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร.

บณย นลเกษ. (2526). พทธศาสนามหายาน. กรงเทพฯ: แพรพทยา.

ยอรซ เซเดส.(2526). ต�านานอกษรไทย ต�านานพระพมพ การขดคนทพงตก และ

ศลปะไทยสมยสโขทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: องคการคาของครสภา.

รตนปญญาเถระ, (2518). ชนกาลมาลปกรณ.แสง มนวทรผแปล. พมพครงท 5.

กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

วรวทย สมาลย. (2556).การศกษาพฒนาการทางวฒนธรรมของชมชนโบราณในบรเวณ

พนทราบตอนกลางของจงหวดล�าปาง กอนพทธศตวรรษท 24.(วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต). มหาวทยาลยศลปากร, บณฑตวทยาลย, สาขาวชา

โบราณคดสมยประวตศาสตร.

ศรพนธ ยบสนเทยะ และกษมา เกาไศยานนท. (2534ก).เวยงทากาน 1: รายงานการ

ขดแตงศกษาและบรณะโบราณสถาน. กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

ศรพนธ ยบสนเทยะ และกษมา เกาไศยานนท. (2534ข).เวยงทากาน 2: รายงานการ

ขดแตงศกษาและบรณะโบราณสถาน. กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

ศรภกณองอนนท และวเศษ เพชรประดบ.(2528).รายงานการขดแตงศกษาและบรณะ

เจดยวดนอย เวยงกมกาม.(เอกสารไมตพมพ)

สรสวด อองสกล. (2558). ประวตศาสตรลานนา. พมพครงท 11. กรงเทพฯ: อมรนทร

พรนตงแอนดพบลชชง.

ส�านกศลปากรท 8 เชยงใหม. (2549).รายงานการขดแตง-บรณะและปรบปรงสภาพ

ภมทศนโบราณสถานวดพระยน ต.เวยงยอง อ.เมอง จ.ล�าพน. (เอกสาร

ไมตพมพ)

สรพล ด�ารหกล. (2547). ประวตศาสตรและศลปะหรภญไชย. กรงเทพฯ: เมองโบราณ.

หางหนสวนจ�ากดปราณรกษ. (2543). เวยงกมกาม: การขดแตงศกษาโบราณสถาน.

(เอกสารไมตพมพ)

หางหนสวนจ�ากดเหมลกษณกอสราง. (2548).รายงานเบองตนการขดแตงทาง

โบราณคด โบราณสถานวดพระยอม เมองเชยงแสน อ�าเภอเชยงแสน

จงหวดเชยงราย. (เอกสารไมตพมพ)

อรณรตน วเชยรเขยว และวยอาจ, เค. ด. (2543).ต�านานพนเมองเชยงใหม. เชยงใหม:

สรวงศ บคเซนเตอร.



คาสาคญ

บทคดย�อบทความเรองนมวตถประสงคเพอศกษาความเปนมา ประเภท ลกษณะ

ของเพลงรองเลนสมยใหมของไทย รวมทงวเคราะหเพลงดงกลาวในฐานะเพลงพนบาน และบทบาทหนาทของเพลงชนดนดวย ผลการศกษาพบวาเพลงรองเลนสมยใหมมพฒนาการควบคมากบความเปลยนแปลงของวฒนธรรมเพลงและดนตรในสงคมไทย โดยมทมาจากทงเพลงพนบาน เพลงไทย เพลงลกทง เพลง ลกกรง เพลงปลกใจ เพลงสตรง เพลงโฆษณา เพลงละครภาพยนตรหรอการตน และเพลงสากล เพลงรองเลนสมยใหมแบงเปน 6 ประเภท ไดแก เพลงประกอบทาทาง เพลงโตตอบ เพลงประกอบการเลนเกม เพลงทใชในพธกรรม เพลงเชยรกฬา และเพลงเบดเตลด ลกษณะมกเปนเพลงขนาดสน ใชถอยค�าเรยบงาย มฉนทลกษณไมซบซอน เนอหามาจากเรองราวใกลตว จงหวะและท�านองเนนความสนกสนาน วธการรองการเลนไมยงยาก และเพลงหนงอาจม หลายส�านวน ทงนเพลงรองเลนสมยใหมมวรรณศลปทเกดจากเสยงและความหมาย รวมถงปรากฏวฒนธรรมทองถน และนยมถายทอดดวยวธมขปาฐะ เพลงรองเลนสมยใหมมลกษณะบางประการทคาบเกยวกบเพลงพนบานของไทย ไดแก มกมขนาดไมยาวนก ค�าประพนธเปนกลอนหวเดยว เนอหามาจากสงแวดลอมรอบตว มกใชถอยค�าตรงไปตรงมา มการสรางความบนเทงดวยเรองทางเพศ วธการรองการเลนเรยบงาย และสบทอดกนมาแบบปากตอปาก อนงเพลงรองเลนสมยใหมมบทบาทหนาทใหความบนเทง เปนทระบายความคบของใจ เปนสอบนทกและสะทอนสภาพสงคมวฒนธรรม เปนเครองมอในการแสดงออกของหนมสาว และเปนสงแสดงอตลกษณของกลมชน

ผเปนเจาของ

เพลงรองเลนสมยใหม เพลงพนบานไทย

02การศกษา

เพลงรองเลนสมยใหมของไทย

A Study of Modern Thai Recreational Songs

โอฬาร รตนภกด 1

Olan Rattanapakdee

1 ผชวยศาสตราจารย, วทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร



Keywords

Abstract

This article aims at studying modern Thai recreational songs in

respect of their history, generic classification, and characteristics. The

other objectives are to categorize modern Thai recreational songs as

Thai folk songs and to analyze their functions. It is found that

modern Thai recreational songs have been developed along with

changes in music culture in the Thai society. The origins of these

songs can be divided into 9 sources: Thai folk songs, traditional Thai

songs, Thai country songs, contemporary songs, soul-stirring songs,

modern Thai country songs, advertisement songs, film or cartoon

animation songs, and foreign songs. According to the objectives of

the songs, modern Thai recreational songs can be categorized into

6 genres: songs with physical movements, dialogue songs, songs for

games, ritual songs, songs for cheer, and miscellaneous songs. The

characteristics of modern Thai recreational songs tend to be concise

and simply worded. They also own simplistic prosody and

fast-pacing rhythm and melodies. Their singing environments are

uncomplicated. Modern Thai recreational songs have variations; they

are folk poetry with literary values of sounds and senses. Furthermore,

they exist in folk culture and are taught through oral tradition. The

songs own some elements of the Thai folk songs: concision, prosody

of klonhuadiew, lyrics inspired by everyday life, simplistic wording

with linguistic beauty, sexual innuendos, uncomplicated singing

environments, and oral tradition. In terms of social functions, modern

Thai recreational songs have various roles: entertainment, social

outlet, socio-cultural reflection, emotional expression of teenagers,

and identity construction of those who create the songs.

Recreational Songs, Thai Folk songs



ใหมเปนเหตหนงทท�าใหเพลงพนบานเรมหมดบทบาทลง แตกระนนกไดมการน�า

เพลงสมยใหมเขามาผสมผสานกบเพลงพนบานทมมาแตเดม เกดเปนเพลงทม

ลกษณะเฉพาะและถอเปนเพลงทสบรากเหงามาจากเพลงพนบาน ไดแก “เพลง

ลกทง” ดงท ศรพร กรอบทอง (2547 : 27) กลาวไววา

เพลงลกทงสบเนองมาจากเพลงพนบานพนเมองหรอการเลน

เพลงทมววฒนาการ มาอยางยาวนานในประวตศาสตรวฒนธรรม

ไทย องคประกอบของบทเพลงแสดงใหเหนถงจารตลกษณะของการ

เลนเพลงปรากฏอยางเดนชด เชน รปแบบเพลงโตตอบ เพลงแก

ค�ารองทก�าหนดสถานการณเฉพาะ การเลนกบเรองสองแงสองงาม

การขบรองทมการเลนลกคอซงเปนแงมมทางสนทรยะทยดถอกน

ในการรองเพลงพนบานของประชาชนทมเลนกนมาแตโบราณ และ

การปรบตวตามสถานการณอย เสมอทเปนคณสมบตส�าคญอก

ประการหนง

นอกจากเพลงลกทงแลวปจจบนยงมเพลงประเภทตางๆ อกมากมายทเปน

เครองบนเทงทางเลอกของผคนในสงคม ทงเพลงไทยสากลรปแบบตางๆ และเพลง

สากลจากหลากชาตหลายภาษา อยางไรกตามเมอหนกลบมามองทเพลงไทย ยง

คงมเพลงประเภทหนงทพบเหนไดทวไปและแพรหลายมากในกลมหนมสาวใน

ปจจบน ซงเปนเพลงทใชรองปากเปลาประกอบกบเครองก�ากบจงหวะตางๆ อน

มลกษณะละมายคลายคลงกบขนบของเพลงพนบานไทยแตเดม สนนษฐานวา

เพลงชนดนเปนเพลงทมพฒนาการสบเนองมาจากเพลงพนบาน เพลงร�าวง เพลง

ลกทง ตามล�าดบ แตไดมการดดแปลงลกษณะตลอดจนเนอรองท�านองตางๆ จน

เกดเปนเอกลกษณเฉพาะตว เราอาจเรยกเพลงชนดนวา “เพลงรองเลนสมยใหม”

บทน�า“เพลง” หมายถง ส�าเนยงขบรองหรอท�านองดนตร (ราชบณฑตยสถาน

2546 : 799) ซงมนษยท�าขนเพอสนองตอความตองการทางดานรางกาย จตใจ

และอารมณ ตลอดจนเพอเปนกจกรรมทางสงคม (ชยวฒน เหลาสบสกลไทย

2551 : 16) เพลงทพบในกลมชนตางๆ นน ทางคตชนวทยาเรยกวา “เพลง

พนบาน” (Folksong) ซงเปนการแสดงออกของความคดและความรสกของผคน

ออกมาเปนบทประพนธและดนตร นบเปนวฒนธรรมของผคนทกชาตทกภาษา

เพลงพนบานเปนสวนหนงของวฒนธรรมพนบาน แสดงใหเหนวฒนธรรมในหลาย

แงมม อกทงมความส�าคญตอการด�าเนนชวตของมนษยอยหลายขนตอน (เสาวลกษณ

อนนตศานต 2543 : 179)

เพลงพนบานของไทยเปนเพลงทกลมชนในทองถนตางๆ ประดษฐเนอหา

ทวงท�านอง และลลาการรองการเลน เปนแบบแผนตามความนยมและสภาพ

แวดลอมของทองถนนนๆ เพอใชรองเลนในโอกาสตางๆ (บวผน สพรรณยศ 2548

: 4) ทงนสกญญา สจฉายา (2545 : 25 – 101) ไดจ�าแนกเพลงพนบานของไทย

ไวเปน 8 ประเภท ตามจดประสงคของเพลงหรอการรอง ไดแก เพลงกลอมเดก

เพลงปลอบเดก เพลงรองเลนของเดก เพลงประกอบการละเลนของเดก เพลงโตตอบ

หรอเพลงปฏพากย เพลงรองร�าพน เพลงประกอบการละเลนของผใหญ และเพลง

ประกอบพธกรรม ซงเพลงพนบานเหลานลวนมบทบาทหนาทตอสงคมและกลม

ชนผเปนเจาของอยางยง ทงในดานการใหความบนเทง การใหการศกษา การ

ควบคมสงคม การเปนทางระบายความคบของใจ และการเปนสอมวลชนชาวบาน

นอกจากนเพลงพนบานยงสามารถสะทอนใหเหนภาพของสงคมไดอกดวย

อยางไรกตามในปจจบนเมอสงคมและเทคโนโลยตางๆ มการพฒนามาก

ขน เพลงพนบานของไทยเสอมถอยความนยมลงไปมาก การเขามาของเพลงสมย



ซงเหตทเรยกเพลงชนดนวาเพลงรองเลนสมยใหม เนองจากเปนเพลงทใชรองเลน

ในโอกาสตางๆ แตมลกษณะผดไปจากบทเพลงรองเลนของเดกทมมาแตโบราณ

โดยยคสมยของเพลงชนดนนาจะเรมขนหลงจากการเกดขนของเพลงร�าวงในยค

หลงสงครามโลกครงท 2 เมอประมาณป พ.ศ. 2488 และตอเนองมายงการเกด

ขนของเพลงตลาด เพลงชวต หรอเพลงลกทง ตงแตราวป พ.ศ. 2500 เรอยมา ดง

จะเหนไดวาเพลงรองเลนสมยใหม บางเพลงนนไดรบอทธพลจากเนอหาและ

ท�านองของเพลงร�าวงและเพลงลกทงดวย

เพลงรองเลนสมยใหมมชอเรยกหลายอยาง เชน “เพลงรบนอง” “เพลง

เอนเตอรเทน” “เพลงสนทนาการ” หรอ “เพลงนนทนาการ” เปนตน เพลงชนด

นเปนเพลงทเกดขนในยคปจจบน โดยมวตถประสงคเพอใชรองเลนในกจกรรม

รนเรงของหนมสาวตามโอกาสตางๆ ซงสวนมากมกพบในสถาบนการศกษาตงแต

ระดบมธยมศกษาจนถงอดมศกษา เชน ในกจกรรมรบนองใหม กจกรรมกฬาส

และกจกรรมนนทนาการ เปนตน เปนทนาสงเกตวาเพลงรองเลนสมยใหมนไมใคร

พบในบคคลวยอนๆ แมจะพบบางกเปนบางโอกาสเทานน แตจะพบแพรหลายใน

คนวยหนมสาวมากทสด ทงนนาจะเนองมาจากคนหนมสาวอยในวยเรยนและม

เวลาตลอดจนโอกาสใชชวตรวมกนในสถานศกษา จงสามารถสรางสรรคและ

ถายทอดเพลงรองเลนสมยใหมใหแกกนไดมากกวาคนวยอนๆ

เพลงรองเลนสมยใหมมลกษณะคลายคลงคาบเกยวกบเพลงพนบานบาง

ประเภทอยบาง แตไมอาจจดใหเปนประเภทใดประเภทหนงดงกลาวมาขางตนได

เนองจากมลกษณะเฉพาะ บางประการทไมเหมอนกนเสยทเดยว เชน เพลงรอง

เลนสมยใหมมลกษณะคลายกบเพลงรองเลนของเดกหรอเพลงประกอบการละ

เลนของเดก แตกระนนผรองเพลงรองเลนสมยใหมกมใชเดกแตเปนวยหนมสาว

สวนเนอหาของเพลงกแตกตางกนมาก เปนตน

เพลงรองเลนสมยใหมนบเปนเพลงประเภทหนงทมความนาสนใจ เพราะ

นอกจากจะมลกษณะเฉพาะทคลายคลงกบขนบของเพลงพนบานไทยแลว เพลง

รองเลนสมยใหมยงมคณคาในดานตางๆ อกหลายประการ เปนตนวา เปนสง

บนเทงทใหความรนรมยแกผคน ในฐานะทเปนการละเลนของหนมสาวยามม

กจกรรมตางๆ รวมทงเปนสอสะทอนบนทกเรองราวและปรากฏการณทเกดขนใน

สงคม เชน เพลงไกยางคอมโบ ซงในทอนทายของเพลงไดยกเอาเรองราวในสงคม

มากลาวไว ทงเรองปญหาการคาประเวณในยานพฒนพงศกบปญหาโรคเอดส และ

เหตการณไขหวดนกระบาดแลวรฐบาลออกมาสงเสรมใหประชาชนบรโภคไกกน

ดงเนอเพลงทวา

ไกยางพฒนพงศ (ซ�า) มนจะถกออฟไป (ซ�า)

เสยบ...ซาย เสยบ...ขวา เอดสจะกน เอดสจะกน เอดสจะกน

ไกยางปลอดเชอ (ซ�า) มนายกรบรอง (ซ�า)

กนกได ขายกด กนไมตาย กนไมตาย กนไมตาย

จากทกลาวมาทงหมดจงสนใจทจะศกษาเกยวกบเพลงรองเลนสมยใหม

โดยมองวาเพลงรองเลนสมยใหมนนเปน “คตชน” หรอ “ผลผลตทางวฒนธรรม”

อยางหนงของกลมคนไทยหนมสาว ในยคปจจบน ซงตามหลกทางคตชน

วทยาเพลงเหลานอาจไมสามารถสบหาตนตอไดวาใครเปนผแตงหรอมก�าเนดมา

จากทใด เนองจากลกษณะอยางหนงของขอมลคตชนคอไมสามารถระบหรอ

ก�าหนดเจาะจงไดวาใครเปนผรเรมประดษฐคดสรางขน และมกระบวนการ

ถายทอดดวยวธมขปาฐะ (oral tradition) และวธการประพฤตปฏบตเปนส�าคญ

(ผาสก มทธเมธา 2543 : 3) โดยเนนไปทการศกษาตวบทของเพลงรองเลนสมย

ใหมทตกทอดมาถงกลมชนไทยหนมสาวเปนหลก ทงนจะศกษาเพลง รองเลนสมย

ใหมเกยวกบความเปนมา ประเภท และลกษณะ รวมถงวเคราะหเพลงรองเลน

สมยใหมในฐานะทเปนเพลงพนบานไทยยคใหม ตลอดจนศกษาถงบทบาทหนาท



ของเพลงประเภทนดวย อนจะท�าใหเกดความรความเขาใจเกยวกบเพลงประเภท

นไดละเอยดชดเจนยงขน และสามารถน�าเพลงรองเลนสมยใหม ไปปรบประยกต

ใชในโอกาสตางๆ ไดตามความเหมาะสม ทงยงท�าใหเหนถงการสบทอดขนบ

ความบนเทงแบบไทยจากเพลงพนบานมายงเพลงในสมยปจจบนอกดวย

วตถประสงคในการศกษา1. เพอศกษาความเปนมา ประเภท และลกษณะของเพลงรองเลนสมยใหม

ของไทย

2. เพอวเคราะหเพลงรองเลนสมยใหมในฐานะเพลงพนบานของไทย

3. เพอวเคราะหบทบาทหนาทของเพลงรองเลนสมยใหมของไทย

ขอบเขตของการศกษา1. การศกษาครงนมงเนนทจะใชขอมลทเปนตวบทเพลงรองเลนสมยใหม

เปนส�าคญ สวนบรบทอนๆ เปนตนวา ผรอง ผเลน หรอโอกาสในการรองเลน เปน

เพยงองคประกอบเสรมทจะท�าใหเขาใจตวบทไดมากขนเทานน โดยตวบทเพลง

รองเลนสมยใหมทน�ามาศกษาจะใชทงทมการเกบรวบรวมไวแลวในหนงสอและ

เอกสารตางๆ ตลอดจนการเกบขอมลภาคสนามจากกลมผทมความรเกยวกบเพลง

รองเลนสมยใหมประกอบกน

2. เพลงรองเลนสมยใหมทน�ามาศกษาในครงน เปนเพลงรองเลนสมยใหม

ทใชรองอยในหมหนมสาวตามมหาวทยาลยทวประเทศไทย โดยเกบขอมลจาก

นกศกษาในชนปท 1 – 4 ตลอดจนศษยเกา และผทเคยมมประสบการณและ

มโอกาสท�ากจกรรมตางๆ ทเกยวของกบเพลงรองเลนสมยใหม โดยเกบขอมลจาก

มหาวทยาลยตางๆ ซงเปนมหาวทยาลยเกาแก เพราะจะท�าใหสบทอดเพลง

รองเลนสมยใหมจากรนสรนซงเปนลกษณะส�าคญอยางหนงของขอมลทางคตชน

โดยสมเลอกมหาวทยาลยขนาดใหญทมความหลากหลายของนกศกษาเพอใหม

ความกระจายครอบคลมขอมลทง 4 ภาคทวประเทศไทย ดงน ภาคเหนอ ไดแก

มหาวทยาลยเชยงใหม และมหาวทยาลยนเรศวร ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดแก

มหาวทยาลยมหาสารคาม และมหาวทยาลยขอนแกน ภาคกลาง ไดแก

มหาวทยาลยธรรมศาสตร และมหาวทยาลยศลปากร และภาคใต ไดแก

มหาวทยาลยทกษณ และมหาวทยาลยสงขลานครนทร

ระเบยบวธการศกษา1. รปแบบในการศกษา ใชวธการในการศกษาจ�าแนกเปน 2 รปแบบ ไดแก

1.1 การศกษาขอมลเอกสาร (Document Research) โดยศกษาประเดน

ทเกยวของกบหวขอในการศกษา เปนตนวา ความเปนมาของเพลงรองเลน

สมยใหม รวมถงใชขอมลเพลงรองเลนสมยใหมบางสวนทมผรวบรวมไวในเอกสาร

ตางๆ ดวย โดยใชเอกสารหลากหลายประเภท ไดแก หนงสอ บทความ งานวจย

วทยานพนธ รายงานการศกษา และขอมลอเลกทรอนกส

1.2 การศกษาขอมลภาคสนาม (Field Research) โดยใชวธการสมภาษณ

แบบเจาะลกกบกลมเปาหมาย (In-depth Interview) ในประเดนตางๆ ทเกยวของ

กบการศกษา ไดแก เนอเพลงรองเลนสมยใหม โอกาสในการใชเพลงรองเลนสมย

ใหม วธการรองและการเลนเพลงรองเลนสมยใหม รวมไปถงบทบาทและคณคา

ของเพลงรองเลนสมยใหมดวย



2. ขนตอนในการศกษา

2.1 การเกบรวบรวมขอมล

2.1.1 ส�ารวจขอมลทเกยวของกบเพลงรองเลนสมยใหมและเพลง

พนบาน จากหนงสอ วทยานพนธ งานวจย และเอกสาร

ตางๆ ทงภาษาไทยและภาษาตางประเทศ

2.1.2 ส�ารวจและรวบรวมขอมลเบองตนเกยวกบจ�านวน ชอเพลง

และ เนอเพลงทใชในการศกษาจากแหลงขอมลตางๆ

2.1.3 รวบรวมและศกษาขอมลเกยวกบเพลงรองเลนสมยใหมของ

ไทย จากเอกสาร และเกบขอมลภาคสนามโดยใชการ

สมภาษณและการสงเกตการณ

2.2 การวเคราะหขอมล

2.2.1 วเคราะหความเปนมาของเพลงรองเลนสมยใหมของไทย

โดยพจารณาจากขอมลทเกบมาไดรวมกบเอกสารและผล

การศกษาทเคยมผ ศกษาไวในประเดนทเกยวของกบ

พฒนาการของเพลงและสงบนเทงไทย

2.2.2 จ�าแนกประเภทของเพลงรองเลนสมยใหม โดยวเคราะห

จากจดประสงคและวธการรองการเลนเพลงรองเลนสมย

ใหม

2.2.3 วเคราะหลกษณะของเพลงรองเลนสมยใหมของไทย โดย

พจารณาจากเนอเพลงและขอมลทเกบรวบรวมมาได

2.2.4 วเคราะหลกษณะของเพลงพนบานทปรากฏในเพลงรองเลน

สมยใหมของไทย โดยการน�าลกษณะของเพลงพนบานมา

เทยบเคยงกบเพลงรองเลนสมยใหม เพอหาลกษณะรวม

และขนบทสบทอดตอกนมา

2.2.5 วเคราะหบทบาทหนาทของเพลงรองเลนสมยใหมของไทย

โดยพจารณาความส�าคญของเพลงรองเลนสมยใหมทมตอ

ตวผรองผเลนและกลมชนผเปนเจาของเพลงนน ตลอด

คณคาทมตอสงคมไทย

ผลการศกษาจากการเกบรวบรวมขอมลเพลงรองเลนสมยใหมจากมหาวทยาลยตางๆ

8 แหง ทวทกภมภาคของประเทศไทย และน�ามาวเคราะหแลวปรากฏผลการศกษา

ดงตอไปน

1. ความหมายของเพลงรองเลนสมยใหม

เพลงรองเลนสมยใหมนมชอเรยกหลายอยาง เชน “เพลงนนทนาการ”

“เพลงสนทนาการ” “เพลงเอนเตอรเทน” หรอ “เพลงรบนอง” ซงแตละชอกม

ทมาและความหมายแตกตางกนไป ดงน

นนทนาการหรอสนทนาการเปนค�าทบญญตขนตามศพทภาษาองกฤษ คอ

“Recreation” ทมาจากรากศพทจากภาษาลาตนวา “Recreatio” แปลวา ท�าให

สดชนใหม สวน “Recreation” นน มาจากค�าวา “Create” หมายถงสรางหรอ

ท�าใหเกดขนใหม รวมกบค�าวา “Re” ซงเปนค�าอปสรรคหนา (Prefix) หมายถง

เพมหรอใหม รวมกนหมายความวา การสรางหรอท�าใหเกดขนใหม หรอท�าใหเกด

ขนมาอก แตเดมกระทรวงศกษาธการบญญตศพทค�านวา “สนทนาการ” ซง

สนนษฐานวามาจากค�าวา “สนทนา” รวมกบ “อาการ” (คณต เขยววชย 2530

: 13) แตค�าวาสนทนาการนมความหมายแคบ อกทงเมอน�าไปเทยบกบความหมาย

ของค�าเดมในภาษาองกฤษความหมายกยงไมชดเจนไมตรงกน ภายหลงพระยา

อนมานราชธนจงไดบญญตศพทภาษาไทยขนใหมวา “นนทนาการ” (พระพงศ

บญศร 2542 : 29) ซงมาจาก “นนทน” แปลวา ความสนก ความยนด ความรนเรง



รวมกบค�าวา “อาการ” แปลวา ความเปนอย ความเปนไป สภาพ หรอกรยาทาทาง

รวมเปน “นนทนาการ” แปลวา กจกรรมทท�าตามสมครใจในยามวาง เพอให

สนกสนานเพลดเพลนและผอนคลายความตงเครยด (ราชบณฑตยสถาน 2546 :

560 – 1359) ดงนนเพลงนนทนาการหรอเพลงสนทนาการ จงหมายถงเพลงทใช

ในกจกรรมนนทนาการตางๆ นนเอง

อยางไรกตามการเรยกเพลงรองเลนสมยใหมนวาเพลงนนทนาการยงม

ความหมายกวางเกนไป ดงทชยวฒน เหลาสบสกลไทย (2551 : 17) กลาวไววา

“การรองเพลงจดไดวาเปนกจกรรมนนทนาการประเภทหนงซงสามารถน�ามาใชได

ในหลายๆ โอกาส เชน การรองเพลงในยามวางกบครอบครว การรองเพลงหรอ

การเลนประกอบเพลงกบเดกๆ ในโรงเรยน ในหมบาน การรองเพลงในชวงเวลา

วางของการจดฝกอบรมสมมนา การเขาคายพกแรม การรองเพลงบนรถขณะไป

คายพกแรม ทองเทยวทศนศกษา หรอรองเลนในกลมเพอน” ตามความหมายขาง

ตนอาจกลาวไดเพลงแทบทกชนดอาจเรยกวาเพลงนนทนาการไดหมด เพราะลวน

แลวแตใชรองเพอความสนกสนานบนเทงใจทงสน แตทจรงแลวเพลงรองเลน

สมยใหมมลกษณะและรปแบบทเฉพาะเจาะจง จนอาจกลาววาเปนเพลงอก

ประเภทหนงได มใชเพลงทใชรองเพอความบนเทงทวไปเทานน

เพลงเอนเตอรเทน เปนค�าทบศพทจากภาษาองกฤษ คอ “Entertain”

แปลวา ท�าใหเพลดเพลน ท�าใหสนกสนาน ดวยเหตนเพลงเอนเตอรเทนจง

หมายถงเพลงทใชรองเพอสราง ความเพลดเพลนสนกสนาน ความหมายจง

คลายคลงกบเพลงนนทนาการซงยงกวางเกนไปกวาจะจ�ากดความเพลงชนดน

สวนเพลงรบนองนนจ�ากดความตามโอกาสการใชเพลง เนองจากเพลงชนด

นมกปรากฏอย ในโอกาสประเพณรบนองใหมของสถาบนการศกษาตางๆ แตการ

เรยกเพลงชนดนวาเพลงรบนองมความหมายแคบเกนไป เพราะในปรากฏการณ

จรงเพลงรองเลนสมยใหมใชในโอกาสทหลากหลาย ไมไดมแตในประเพณรบนอง

ใหมเทานน

เพลงชนดนจงควรเรยกวาเพลงรองเลนสมยใหมซงหมายถงเพลงทเกดขน

ในยคสมยปจจบน ลกษณะของเพลงมกเปนเพลงขนาดสน มค�าสมผสคลองจอง

มจงหวะและท�านองทเนนความสนกสนาน โดยเนอหามกมาจากสงใกลตวในสงคม

รวมสมย โดยมวตถประสงคเพอใชรองเลนในกจกรรมรนเรงของหนมสาวในโอกาส

ตางๆ เชน กจกรรมรบนองใหม กฬาส กจกรรมนนทนาการ และกจกรรมทเปน

พธกรรมของหนมสาว เปนตน

2. ความเปนมาของเพลงรองเลนสมยใหม

เพลงรองเลนสมยใหมมพฒนาการตอเนองมาจากเพลงทปรากฏอยในสงคม

ไทยตงแตอดตมาจนถงปจจบน กลาวคอ เรมตนจากเพลงพนบานซงเปนเพลงท

กลมชนในทองถนตางๆ ประดษฐเนอหา ทวงท�านอง และลลาการรองการเลน

เปนแบบแผนตามความนยมและสภาพแวดลอมของทองถนนนๆ เพอใชรองเลน

ในโอกาสตางๆ กอน ตอมาเมอสงคมไทยรบวฒนธรรมจากตะวนตก จงเกดการ

รบดนตรและเพลงสากลเขามาผสมผสานกบวฒนธรรมดนตรและเพลงไทยท�าให

เกดววฒนาการกลายเปน “เพลงไทยสากล” ขน ซงเพลงไทยสากลในยคแรกนน

ยงไมไดแบงประเภทกนชดเจน มพฒนาการคลคลายมาอยางตอเนอง จนหลงจาก

ป พ.ศ. 2500 จงมการแบงเพลงไทยสากลออกเปน 2 ประเภท คอ “เพลงลกกรง

และ “เพลงลกทง” และหลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 จงเรมมเพลงประเภท

ทสามเกดขนเรยกวา “เพลงเพอชวต”

เพลงรองเลนสมยใหมมพฒนาการควบคมากบความเปลยนแปลงของ

วฒนธรรมเพลงและดนตรในสงคมไทย ขอมลเพลงรองเลนสมยใหมทรวบรวมมา

ทงสนจาก 8 มหาวทยาลยแสดงใหเหนวาเพลงรองเลนสมยใหมนมเนอหาและ

ท�านองทหลากหลายมาก บางเพลงมลกษณะและทมาจากเพลงพนบาน เชน เพลง

ร�าวงหรอร�าโทน บางเพลงกมาจากเพลงลกทง บางเพลงกมาจากเพลงโฆษณาหรอ



เพลงละครทไดรบความนยมในยคสมยนนๆ เปนตน ซงหากจะจ�าแนกทมาของ

เพลงรองเลนสมยใหมตามตนเคาของเพลงนนๆ กจะแบงออกไดเปน 9 แหลง ไดแก

เพลงรองเลนทมาจากเพลงพนบาน เพลงไทยหรอเพลงไทยเดม เพลงลกทง เพลง

ลกกรง เพลงปลกใจ เพลงสตรง เพลงโฆษณา เพลงละครภาพยนตรหรอการตน

และเพลงสากล

อยางไรกตามแมวาเพลงรองเลนสมยใหมมทมาจากเพลงประเภทตางๆ

หลายแหลง แตเมอน�ามาใชเปนเพลงรองเลนสมยใหมกมกจะมการปรบใหเหมาะ

สมกบการรองการเลนในรปแบบของเพลงรองเลนสมยใหม เชน มการปรบท�านอง

การแปลงเนอรอง หรอการตดทอนเนอรองลง เปนตนตวอยางเชน “เพลงเอฟมา”

ของมหาวทยาลยขอนแกนซงแปลงมาจากท�านองของเพลงน�าตาเมย ซาอ ซงแตง

ค�ารองและท�านองโดยสรเพชร ภญโญ ขบรองโดยพมพา พรศร บนทกเสยงครง

แรกเมอป พ.ศ. 2528 (ชาญ ตระกลเกษมสข, นคร ถนอมทรพย และจนทรจรา

ราชวงศอระ, 2544, น. 385) ซงมเนอรองแตกตางกนโดยมจดประสงคเพอใหเกด

ความตลกขบขน

ตารางท 1 เพลงรองเลนสมยใหมทมาจากเพลงลกทง

เพลงเอฟมา เพลงน�าตาเมยซาอ

เอฟมาอราช�าหนก

แมรกไมเคยสงเงน

รขาวละปวดราวเหลอเกน

เมอผลประเมนออกมาถงเรา

พอแมของพวกเราน

หวงไวเตมทเกรดตองดลกฉน

สงลกเรยนเสอกมาสนทนาการ

สดแสนทรมานนงเลยน�าตา

คดมาอราช�าหนก

ผวรกไมเคยสงเงน

รขาวปวดราวเหลอเกน

เมอรวาเงนไมมาถงเมย

พอแมผวรบเตมท

เพราะเงนจากพทซาอดอารเบย

สงมาให ใชกนนวเนย

สวนลกเมย นงเลยน�าตา

เพลงเอฟมา เพลงน�าตาเมยซาอ

เสยใจเด ใจเด อกสเพแตกตง

ยอนวาเกรดบถง บถงละเอฟไดสยาม

บอาจหามความโง ไผบปาน

ลาจากงานวชาการมาเฮดงานซมน

(ณชชา เรองวชา และคณะ, สมภาษณ, 18 มถนายน 2557

เสยใจเดอกแพแตกแลง

พบนากลนแกลง ใหเมยเศราเกาหมอง

พอแมนองฮองไลเมยหน

ชงลกเขยอปรยไลหนสแลงเซา

3. ประเภทของเพลงรองเลนสมยใหมของไทย

เพลงรองเลนสมยใหมจ�าแนกตามจดประสงคของเพลงไดเปน 6 ประเภท

ดงตอไปน

3.1 เพลงประกอบทาทาง หมายถง เพลงทใชรองเลนประกอบลลาทาทาง

การเตน สวนมากมกเปนกรยาทาทางแปลกๆ อาจเลยนแบบมาจากทาทางของ

สตวหรอกรยาอาการในชวตประจ�าวนของมนษย แตดดแปลงใหเกดความขบขน

และสรางความสนกสนานเปนส�าคญ ซงทาทางนนไมมแบบแผนทแนนอน โดย

มากมกมทาหลกๆ อย แตผแสดงทาทางแตละคนกสามารถสรางสรรคหรอคด

ทาทางเฉพาะของตนเองขนมาประกอบเพลงได อาท เพลงแจะ เพลงนกกระยาง

เพลงไกยาง เพลงตดต และเพลงคางคาว เปนตน อยางเชนเพลงแจะ ของ

มหาวทยาลยทกษณ ซงมทาทางการเตนเลยนแบบกรยาอาการในชวตประจ�าวน

ไดแก การถสบ การทาโลชน การโกนหนวด และการทายา เปนตน (ฮะซาน

แหละยหม, สมภาษณ, 30 สงหาคม 2557) ดงเนอรองวา

*แจะ แจะ แจะ สบไวถกายา

ถซาย ถขวา แลวมาถแจะ (ซ�า*)



**แจะ แจะ แจะ โลชนไวถกายา

ทาซาย ทาขวา แลวเอามาทาแจะ (ซ�า**)

***แจะ แจะ แจะ มดโกนไวโกนกายา

โกนซาย โกนขวา แลวเอามาโกนแจะ (ซ�า***)

****แจะ แจะ แจะ ซมาไวทากายา

ทาใตหวางขา แลวมาทาแจะ (ซ�า****)

3.2 เพลงโตตอบ หมายถง เพลงทใชรองโตตอบกนระหวางผรองน�ากบผ

รองรวม โดยผรองน�าจะเปนผถามค�าหรอขอความตามเนอเพลงใหผรองรวมตอบ

สวนมากเพลงประเภทนมกมการเลนค�าสมผสคลองจอง และเลนความหมายสอง

แงสองงามในเรองทางเพศ เพอความสนกสนาน อาท เพลงลกดก เพลงกลวย เพลง

ไซ และเพลงมะดน เปนตน อยางเชนเพลงมะดน ของมหาวทยาลยศลปากร ซงผ

รองน�าจะเวนค�าใหผรองรวมใสค�าวเศษณทขยายความมะดน และใสค�ากรยาท

คลองจองกน เปนตนวา “มะดนเขาวามนเปรยว ถงนองจะเสยวพกจะดน” หรอ

“มะดนเขาวามนหอม ถงนองไมยอมพกจะดน” (ณฐพงศ สดสน, สมภาษณ, 8

สงหาคม 2557) มเนอรองวา

ดนมะดนดอง ตหนงตสองปลกนองขนมาดน (ซ�า)

มะดนเขาวามน..... ถงนอง.....พกจะดน

3.3 เพลงประกอบการเลนเกม หมายถง เพลงทใชส�าหรบประกอบการ

เลนเกมนนทนาการ เพลงประเภทนมกรองซ�าเปนรอบๆ ตามรอบของการเลน

บางเพลงอาจเปนการอธบายกตกาหรอขอก�าหนดของเกมทเลน และบางเพลงผ

เลนอาจตองท�าทาทางประกอบเพลงนน อาท เพลงรวมเงน เพลงซายขวาซาย

และเพลงดนตรไทย เปนตน อยางเชนเพลงซายขวาซาย ของมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร ซงเอาไวรองประกอบกบการเลนเกมเปายงฉบตอแถว (ปราโมทย

พนธสะอาด, สมภาษณ, 19 สงหาคม 2557) ทมเนอรองดงน

ซายแลวกซาย ขวาแลวกขวา ขางหนา ขางหลง

ขางหนา ขางหนา ขางหนา เจอใครขวางหนา ใหเปายงฉบ

(ฉบ ฉบ ฉบ)

3.4 เพลงทใชในพธกรรม หมายถง เพลงทใชในการประกอบพธกรรมบาง

อยางของกลมหนมสาว เนอหามกกลาวถงเปาหมายหลกของพธกรรมนนๆ ทงน

เพลงรองเลนสมยใหมทใชในพธกรรมไมไดเปนบทสวดหรอเปนเพลงศกดสทธดง

เชนเพลงทใชในพธกรรมในอดต แตมกมงเนนรองเพอใหเกดบรรยากาศทเขากน

กบพธกรรมเปนส�าคญ เปนตนวา เพลงเชญขวญ เพลงรบขวญ และเพลงนองใหม

ซงใชในพธกรรมรบนองใหมหรอผกขอมอรบขวญร นนองของมหาวทยาลย

ศลปากร (ณฐพงศ สดสน, สมภาษณ, 8 สงหาคม 2557) ดงเนอเพลงวา

นองใหม จงภมใจเถดวาอาณาจกร

สเขยวเขยวใตรมจนทรคอบานพก สทธและศกดเสรมพรกพรอม

กาวเขามาเถดนองมองใหสน นคอถนของเราเขามาถนอม

อยดวยศกดนกศกษาอยาตรมตรอม พจะกลอมเพลงสวรรคปลอบขวญมา

โอละหนอ..มาแปรถนขวญผนผาย อยามวอายแอบคดคอยเลยหนา

ทนเขามแตยมอมอรา กางแขนอาโอบดวยไออนไมตร

กลนดอกแกวลานรมจนทรวนซงซง คงจะตรงใจประทบนองกบพ

ยมหวานหวานแยมใหกนอยางวนน โอคนดนองเอยอยาเลยลม



3.5 เพลงเชยรกฬา หมายถง เพลงทใชรองเพอปลกขวญก�าลงใจใหแก

นกกฬาทลงแขงขน เนอหามกเปนการแสดงความฮกเหมและชยชนะ นอกจากน

มกจะใสเนอหาทเกยวของกบฝายของตนเองลงไปดวย ไดแก ส ชอ หรอสญลกษณ

ทแสดงถงกลมของตน เชน เพลงเราศกษา ของคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลย

นเรศวร (ชยณรงค ศรเดช, สมภาษณ, 22 กรกฎาคม 2557) ทวา

เราศกษาเกงการกฬา เกยรตกองลอชาระบอไกล

เราไมเคยหวาดหวนผใด เราแขงขนทไร ศตรแพพายพลน

เสยงเชยรดงลน สนนปฐพ

เอา เชยร เชยร เชยร เชยร เชยร

เรามานะใจมง เพอผดงเชดชไมตร

ใตรมธงเรา เปนสงาคหลาธาน

อยาใหใครย�าย รบรกบกซ เพอศกษาของเรา

เอา รก รก รก รก รก

3.6 เพลงเบดเตลด หมายถง เพลงนนทนาการทใชรองเลนกนเพอความ

สนกสนานรนเรงในโอกาสตางๆ นอกเหนอจากทกลาวมาแลวขางตน สวนมากม

จดประสงคในการขบรองเพอการอยางใดอยางหนงโดยเฉพาะ เปนเพลงขนาดสน

มทวงท�านองทรองและจดจ�าไดงายในเวลาอนรวดเรว อาจมทาทางประกอบบาง

แตไมมากนก เพลงประเภทนมกใชขบรองเพอสรางบรรยากาศใหเกดความ

ครกครน เราใจ บนเทงอารมณ หรอเกดความประทบใจ บางครงอาจน�าเพลงไทย

สากลซงเปนทรจกกนดมาประยกตใชกได เชน เพลงรอ ของมหาวทยาลยทกษณ

ซงใชรองเพอเรยกใหคนทมารวมกจกรรมเรงมาใหเรวขน (ฮะซาน แหละยหม,

สมภาษณ, 30 สงหาคม 2557) ความวา

รอฉนรอเธออย แตไมรเธออยหนใด

เธอจะมาเธอจะมาเมอใด (ซ�า) นดฉนเอาไวท�าไมไมมา

ฉนเปนหวงฉนเปนหวงตวเธอ อยาใหเกอชะเงอคอยหา

นดไวท�าไมไมมา (ซ�า) โอเธอจาอยาชาเรวหนอย

(รบหนอย จ�าหนอย วงหนอย)

4. ลกษณะของเพลงรองเลนสมยใหมของไทย

4.1 มกเปนเพลงขนาดสน สวนมากเปนเพลงทมเนอรองขนาดสน

กลาวคอ บางเพลงมเนอรองเพยงสองวรรค สวรรค หรอหกวรรค ซงสามารถรอง

จบไดในเวลาไมถง 1 นาท อยางไรกตามในเวลาทน�าเพลงไปรองเลนกมกรองซ�า

ไปซ�ามาท�าใหรองไดนานขน ถงแมวาเพลงรองเลนสมยใหมสวนมากจะเปนเพลง

ขนาดสน แตกมอยบางเปนบางเพลงทมขนาดคอนขางยาว ซงเพลงทมขนาดยาว

นอาจจ�าแนกเปน 2 ลกษณะ ไดแก ลกษณะแรกเปนเพลงทใชท�านองเดยวซ�าๆ

แตเพมเนอรองใหมากขน และลกษณะทสองคอเพลงทใชในพธกรรมหรอเพลง

ประจ�าสถาบน ซงมกแตงขนเพอใชรองอยางเปนทางการ และมเนอหาบรรยายถง

สถาบนนนๆ จงมเนอรองคอนขางยาว

4.2 ใชถอยค�าเรยบงาย เนองจากใชรองเลนเพอความสนกสนานเปนส�าคญ

ดงนนถอยค�าทน�ามาเรยงรอยกนจงมกเปนถอยค�างายๆ ไมมศพทยากทตองแปล

ความหมาย เพอสอความไดอยางตรงไปตรงมา คนทรองเลนกสามารถเขาใจเนอหา

ของเพลงไดทนท ซงถอยค�าทนยมใชในเพลงรองเลน ไดแก ภาษาพดหรอภาษา

ปาก ค�าสแลง ค�าต�าหรอค�าหยาบ และค�าภาษาตางประเทศ เชน เพลงโคกของ

มหาวทยาลยสงขลานครนทร ซงเนอเพลงใชค�าภาษาพดทงหมด รวมทงมค�าสแลง

และค�ายมภาษาองกฤษดวย (อาทฐญา แซออง, กตมา ตนหรญ และมณทพย

แจงจบ, สมภาษณ, 6 กรกฎาคม 2557) ดงเนอเพลงวา



รอนรอนรอน รอนจนนอนไมหลบ เจเจครบเจเอาโคกมาขวด

หวหวหว หวจนทองปนปวน สไปรทเซเวนอพกใสปงเกนไป

โอเคโนโคกมนหมดไปแลว เลยอดกนชาด�า ( ซ�า )

4.3 มฉนทลกษณไมซบซอน เพลงรองเลนสมยใหมมทมาทหลากหลาย

มาก ทงจากเพลงพนบาน เพลงไทยเดม เพลงลกทง เพลงลกกรง เพลงปลกใจ

เพลงสตรง เพลงโฆษณา เพลงละครภาพยนตรหรอการตน และเพลงสากล ท�าให

ฉนทลกษณของเพลงรองเลนสมยใหมนนแตกตางกนไปตามแตทมาของแตละเพลง

หากเปนเพลงทแปลงเนอมาจากเพลงชนดอนๆ กจะมรปแบบฉนทลกษณ ดงเชน

เพลงตนแบบ ทงจ�านวนค�าและการสงสมผสคลองจอง แตถาเปนเพลง รองเลน

สมยใหมทแตงขนโดยเฉพาะกมกมฉนทลกษณเปนรอยกรองขนาดสน ซงหาก

พจารณาเพลงรองเลนสมยใหมจะพบฉนทลกษณในรปแบบตางๆ ไดแก

ฉนทลกษณคลายกลอนขบรอง ฉนทลกษณทเปนกลอนหวเดยว และฉนทลกษณ

คลายกลอนเปลา

4.4 เนอหามาจากเรองใกลตว โดยเฉพาะเรองทมความแปลกหรอมจด

เดนนาสนใจ โดยอาจน�าเสนอเรองราวนนๆ อยางตรงไปตรงมา หรอน�ามาแตงใน

ท�านองลอเลยนหรอเกนจากความเปนจรงเพอใหเกดความตลกขบขนกได ทงน

เพลงรองเลนสมยใหมมเนอหามาจากสงตางๆ ไดแก ธรรมชาตและสงแวดลอม

รอบตว เชน สตว ตนไม ดอกไม ผลไม และบรรยากาศตางๆ เปนตน รวมทงสภาพ

สงคมและวฒนธรรม อาท สภาพทวไปของสงคม การกระท�าของผคนในสงคม

ปญหาสงคม และเรองราวทมาจากสอสารมวลชน ตลอดจนวฒนธรรมการกน

ดนตร การแสดง ประเพณ และความเชอ เปนตน อยางเชน ปญหาการเลนการ

พนนทปรากฏเปนเนอหาของเพลงไพ ของมหาวทยาลยเชยงใหม โดยถกน�าเสนอ

ในรปแบบของการเสยดสประชดประชน (วราพร รศมจาตรงค, สมภาษณ, 1

มถนายน 2557) ความวา

ไพทเราชอบเลน เชาเยนเราชอบเลนไพ

ไพปอกเปนของถกใจ (ซ�า) สามเดงเชดใส เจามอลมจมจวสะบดสะวดสะวาดเวยนวน (ซ�า) มองดสบสนอยบนคาซโน

4.5 จงหวะและท�านองเนนความสนกสนาน จงหวะและท�านองของเพลง

รองเลนสมยใหมสวนมาก ยกเวนแตเพลงทใชในพธกรรม มกเนนความสนกสนาน

คอมจงหวะและท�านองคอนขางเรวกระชบ บางเพลงจะม “ค�ากระทงจงหวะ” คอ

ค�าสรอยทอาจจะมความหมายหรอไมมความหมายกไดแตเปนค�าทเพมเพอใชรอง

กระทงจงหวะและท�านองใหเกดความสนกสนานยงขน ยงไปกวานนบางเพลงใช

จงหวะและท�านองเปนหลก โดยทเนอเพลงทรองนนแทบจะไมมความหมาย หรอ

ไมสามารถอธบายเนอหาสาระของเนอเพลงได เพยงแตเปนค�าทมเสยงเขากบ

จงหวะและท�านองของเพลงเทานน จนอาจกลาวไดวาเนนจงหวะและท�านอง

มากกวาเนอหาหรอความหมาย

4.6 วธการรองการเลนไมยงยาก จากการสงเกตการณพบวาวธการรอง

การเลนเพลงรองเลนสมยใหมนนมลกษณะเรยบงาย ไมยงยาก และไมมขนตอน

อะไรมากนก โอกาสในการน�าเพลงรองเลนสมยใหมมาใชนนพบในกจกรรมของ

วยรนหนมสาวในมหาวทยาลยตางๆ ไดแก กจกรรมรบนองใหม การแขงขนกฬา

การออกคายอาสาพฒนา รวมถงกจกรรมเบดเตลดอนๆ เชน การเดนทางทศนาจร

การออกคายพกแรม และการจดอบรมสมมนา เปนตน

อปกรณและเครองดนตรทใชประกอบการรองเลนเพลงรองเลนสมยใหมม

ไมมากนก สวนมากนยมทจะใชเครองดนตรจ�าพวกเครองก�ากบจงหวะ โดยผสม

กนทงดนตรสากลและดนตรไทย ไดแก กลองทอมบาหรอกลองคองกา กลองบอง

โก แทมบรน มาราคสหรอลกแซก คาวเบลส ฉง ฉาบ และกรบ เปนตน

สวนเครองแตงกายในการรองเลนเพลงรองเลนสมยใหมนน ผรองผเลนไม

จ�าเปนตองมเสอผาเครองแตงกายทเปนรปแบบเฉพาะ สามารถแตงกายตามสมย



นยมหรอใชเสอผาทใสในชวตประจ�าวนไดเลย เชน เสอยด เสอกลาม เสอโปโล

กางเกงยนส กระโปรง และกางเกงเล เปนตน อยางไรกตามในการรองการเลน

เพลงรองเลนสมยใหมในบางโอกาส กลมผรองเลนอาจมการจดท�าเสอผาทม

ลกษณะเฉพาะขน เปนตนวา เสอทมทมสและลวดลายเหมอนกนเพอใหดเปน

กลมกอนเปนหมพวกเดยวกนมากขน หรอในบางโอกาสหากผรองเลนเพลงรอง

เลนสมยใหมตองการใหเสอผา เครองแตงกายของตนโดดเดนเปนทสะดดตา หรอ

ใหเขากบแนวคด (Concept) ของงานทจด กอาจจะใชเสอผาทเปนแนวแฟนซ คอ

มรปแบบและสสนสวยงามแปลกตาเปนพเศษ

ลลาทาทางในการรองเลนเพลงรองเลนสมยใหมแตกตางกนไปตามเนอหา

ของเพลงนนๆ ทาทางสวนมากมกเลยนแบบจากสงใกลตว เชน ทาทางของสตว

อากปกรยาของมนษยในการท�ากจวตรตางๆ ตลอดจนทาทางของตวละครใน

ภาพยนตรหรอการตน เปนตน โดยจะม “แมทา” คอทาทเปนแบบแผนหลกอย

ซงกไมใชทาทแนนอนตายตว เปลยนแปลงแตกตางกนไปตามแตละกลม อกทง

เมอผรองผเลนเพลงรองเลนสมยใหมไดเรยนร “แมทา” แลว กสามารถน�าไป

สรางสรรคจนเกดเปนลลาทาทางเฉพาะของแตละคนไดอก ดวยเหตนแมจะเตน

เพลงรองเลนสมยใหมเพลงเดยวกนกอาจมลลาทาทางทไมเหมอนกนเสมอไป

4.7 เพลงหนงมหลายส�านวน เพลงรองเลนสมยใหมมการแพรกระจายไป

ในหลายพนท ท�าใหเกดการดดแปลง เนอรองแตกตางกนไปเปนหลายส�านวน แบง

ออกเปน 2 รปแบบ ไดแก แบบแรก คอ หลายเนอท�านองเดยว คอใชท�านอง

เดยวกนแตมเนอรองทแตกตางกนออกไป โดยมากเปนเพลงประกอบทาทาง การ

ทม เนอรองหลากหลายท�าใหสามารถแสดงลลาทาทางทแตกตางกนไป ในขณะท

รองท�านองซ�าๆ กน และแบบทสอง คอ เพลงทแตกตางกนไปตามกลมชนผเปน

เจาของ เนองจากปกตแลวเพลงรองเลนสมยใหมมกใชวธการถายทอดแบบมขปาฐะ

คอรองและจดจ�ากนแบบปากตอปาก ท�าใหเพลงทกระจายไปยงแหลงตางๆ นน

เกดมการเพม ตด เปลยน สลบ ผนวก และการอนรกษเนอรองบางสวน ท�าให

เพลงรองเลนสมยใหมทอยตางแหลงกนอาจมเนอรองทผดแผกแตกตางกนไปบาง

เชน เพลงเจา ของมหาวทยาลยเชยงใหม ซงเมอน�าไปเทยบกบเพลงทมท�านอง

และเนอหาใกลเคยงกนจากมหาวทยาลยอนๆ แลว จะพบวามเนอหาทแตกตาง

กน แตยงคงเนอหาส�าคญของเพลงคอ “การเซนเจา” ไว ดงตารางตอไปน

ตารางท 2 เปรยบเทยบเนอรองเพลงเจาของมหาวทยาลยตางๆ

มหาวทยาลยเชยงใหม มหาวทยาลยสงขลานครนทร มหาวทยาลยศลปากร

เจาทเราชอบเซน

เชาเยนเราชอบเซนเจา

ราห พระจนทร ดวงดาว

ไกตม เหลาขาว ทเจาพอใจ

โบกสะบดสะวดสะวาดเวยนวน

มองดสบสนอยบนเมฆา

(เทวาฤทธกร เปงยงค�า,

สมภาษณ, 1 มถนายน 2557)

เจาทเราชอบเซน

เชาเยนเราชอบเซนเจา

แมโขง แบลคแคท เหลาขาว

เราชอบเซนเจาท เราชอบเซน

ไหวสะบดสะวดสะวาดเวยนวน

มองดสบสนอยบนสวรรค

(อาทฐญา แซออง, กตมา ตน

หรญ และมณทพย แจงจบ,

สมภาษณ, 6 กรกฎาคม 2557)

จาวทเราชอบเซน

เชาเยนเราชอบเซนจาว

จาวนอยมาจากดวงดาว

สองมอกราบเทาเมอจาวเขาทรง

สนสะบดสะวดสะวาดเวยนวน

มองดสบสนอยบนบลลงก

(ณฐพงศ สดสน,

สมภาษณ, 8 สงหาคม 257)

4.8 มวรรณศลป เพลงรองเลนสมยใหมมลกษณะเปน “รอยกรองพนบาน”

ใชค�างายๆ แตเมอน�ามาเรยงรอยกนแลวกเกดเสยงและเนอความท “เราอารมณ”

กอใหเกด “รส” ทงรสจาก “ค�า” และรสจาก “ความ” แมจะเปนเพลงทมขนาด

สนกตามท วรรณศลปของเพลงรองเลนสมยใหมจงสามารถจ�าแนกออกเปน 2

ดาน ไดแก วรรณศลปหรอความไพเราะอนเกดจากเสยง เชน การใชเสยงสมผส

สระสมผสพยญชนะ และการเลนค�าเลนเสยง เปนตน อกทงความไพเราะอนเกด

จากความหมาย โดยการใชภาพพจนชนดตางๆ อาท อปมา อปลกษณ สญลกษณ



อตพจน บคลาธษฐานหรอบคคลวต ปฏทรรศน ค�าถามเชงวาทศลป และการเลยน

เสยงธรรมชาต เปนตน อยางเชน เพลงลาโง ของมหาวทยาลยมหาสารคาม ซง

ท�าให “ลา” ทเปนสตว ท�ากรยา “รองเพลง” และ “พด” ไดเหมอนกบมนษย

ซงเปนภาพพจนบคลาธษฐานหรอบคคลวต (ธรยทธ มานจกร, สมภาษณ, 20

มถนายน 2557) ดงเนอเพลงวา

เจาลาเดนไปกนหญา รองเพลงชางแสนไพเราะ (ซ�าทงสองวรรค)

ถาไมใหมนกนหญา มนจะวาอยางน ซอบอ ซอบอ ซอบอ ซอบอ

4.9 ปรากฏวฒนธรรมทองถน เพลงรองเลนสมยใหมมทมาและแหลง

ก�าเนดทคอนขางหลากหลาย ผทคดสรางสรรคเพลงรองเลนบางเพลงอาจเปน

คนในทองถนตางๆ จงไดน�าเรองราวของทองถนนนๆ มาใชเปนวตถดบในการแตง

เพลง ท�าใหในเนอเพลงจงมวฒนธรรมทองถนปรากฏอย ซงวฒนธรรมทองถนท

พบในเพลงรองเลนสมยใหม ไดแก ภาษาถน ความเชอพนบาน การละเลนและ

การแสดงพนบาน เปนตน

4.10 ถายทอดดวยวธมขปาฐะ คอ ถายทอดแบบปากตอปาก โดยใชการ

บอกเลาดวยค�าพด ขบรอง หรอการท�าเปนตวอยางเพอใหปฏบตตาม แมวาในยค

ปจจบนจะมเทคโนโลยททนสมยมากขน แตขนบการถายทอดแบบมขปาฐะกยง

คงมอย โดยในการถายทอดเพลงรองเลนสมยใหมนนอาจใชรวมกบสอชนดอนๆ

เชน หนงสอเพลง แถบภาพ และแถบเสยง เปนตน

5. เพลงรองเลนสมยใหมในฐานะเพลงพนบานของไทย

การวเคราะหเพลงรองเลนสมยใหมในฐานะเพลงพนบานของไทย เปนการ

พจารณาถงลกษณะของเพลงรองเลนสมยใหมทมลกษณะรวมกนกบเพลงพนบาน

ซงจากการวเคราะหพบวา เพลงรองเลนสมยใหมเปนเพลงทมลกษณะเฉพาะตว

ทไมเหมอนเพลงชนดอนๆ หลายดาน อยางไรกตามเมอพจารณาแลวพบวาเพลง

ชนดนมลกษณะบางประการทคาบเกยวหรออาจ “สบทอดขนบ” มาจากเพลงพน

บานของไทย โดยเฉพาะเพลงพนบานภาคกลาง ดวยเหตทเพลงรองเลนสมยใหม

มคณสมบตทคลายคลงกนกบเพลงพนบานอยางมากนเอง จงอาจกลาวไดวาเพลง

รองเลนสมยใหมนนมฐานะเปนเพลงพนบานของไทยอกประเภทหนง ซงเปนเพลง

พนบานทเกดขน ในยคปจจบน และไมไดรองเลนในทองนาหรอในเทศกาลอยาง

เพลงพนบานโบราณ หากแตใชรองในโอกาสการรวมตวท�ากจกรรมของหนมสาว

ตามสถานศกษาตางๆ ทงนอาจจ�าแนกลกษณะของเพลงรองเลนสมยใหมทม

ลกษณะเชนเดยวกบเพลงพนบานของไทยไดเปน 7 ดาน ดงตอไปน

5.1 ความยาวของเพลง เพลงรองเลนสมยใหมเปนเพลงทมขนาดไมยาว

มาก บางเพลงมเพยงสองวรรคหรอสามวรรคเทานน แตอาจมการรองวนไปมา

หลายรอบเพอท�าใหสามารถรองเลนไดนานขน นอกจากนบางเพลงจะมการเปลยน

ค�าหรอขอความบางตอนในเพลงไปเรอยๆ เพอท�าใหรองเลนไดอยางไมนาเบอ

หนายและรองกนไดอยางทวถง ซงหากเปรยบเทยบกบเพลงพนบานแลวกอาจ

เทยบไดกบเพลงพนบานขนาดสนตางๆ เชน เพลงยว เพลงเหยย เพลงพษฐาน

เพลงสงฟาง เพลงพานฟาง หรอเพลงคลองชาง เปนตน

5.2 การใชกลอนหวเดยว เพลงพนบานภาคกลางมกจะมลกษณะค�า

ประพนธเปนกลอนหวเดยว ในบทหนงมสองวรรค แตละวรรคประกอบดวยค�า

จ�านวน 5 – 12 ค�า สมผสระหวางวรรคมเพยงแหงเดยว และสมผสระหวางบทจะ

ลงทายดวยค�าทมเสยงสระและเสยงพยญชนะสะกดเดยวกน ซงลกษณะกลอน หว

เดยวแบบนกพบในเพลงรองเลนสมยใหมเปนจ�านวนมาก เชน เพลงกามนต

นอกจากนกลอนหวเดยวซงเพลงพนบานนยมใชนนมอกลกษณะหนง คอ กลอน

หวเดยวประเภทสมผสระหวางสามวรรคทาย เชน กลอนเพลงเรอ และเพลงเตนก�า



เปนตน เพลงรองเลนสมยใหมกปรากฏฉนทลกษณของกลอนหวเดยวแบบน

หลายเพลง แตมขอแตกตางกนตรงทเพลงรองเลนสมยใหมนนไมไดลงจบดวย

ค�าวา “เอย” เทานน เชน เพลงตดต เปนตน

ตารางท 3 เปรยบเทยบกลอนหวเดยวของเพลงพนบานกบเพลงรองเลนสมยใหม

เพลงเตนก�า เพลงตดต

ถอยค�าทร�าไข จะวากนในกลอนล

ใครหนอนหนอ มาเรยกแมชอผกช

มธระอะไร กบอกไขกนซพ

ฉนฉวยก�าร�าร เดนไปทวงเอย

ตดตอยกลางทงนา สตนเดนมาอะหร�าซ�าซ�า

ชางนอยสงเสยง สงส�าเนยงเสยงดดด�า

อะหร�าซ�าซ�า ดดด�าชนใจชนใจ

(สรวฒ สนประเสรฐ, สมภาษณ, 8 สงหาคม 2557)

5.3 ทมาของเนอหา เนอหาของเพลงพนบานสวนมากมทมาจาก

สงแวดลอมรอบตว โดยเฉพาะเรองราวทเกยวของกบวถชวตของชาวบาน เนอหา

ของเพลงพนบานจงสะทอนภาพสงคมและวฒนธรรมซงเปนลกษณะเฉพาะของ

กลมชนในทองถนนนๆ อยางชดเจนในเกอบทกดาน ไดแก สภาพภมประเทศ

ภมอากาศ เหตการณ ประวตศาสตร ต�านาน เศรษฐกจ การปกครอง ประเพณ

คานยม ภาษา และอาชพ เปนตน ลกษณะดงกลาวนกยงมอยในเพลงรองเลนสมย

ใหม กลาวคอ เนอหาของเพลงรองเลนสมยใหมสวนมากกมาจากการสงเกตสภาพ

แวดลอมและสงคมรอบตวแลวน�ามาสรางสรรคเปนเนอรองเชนเดยวกน

5.4 ลลาการใชถอยค�า ลลาในการใชถอยค�าของเพลงพนบานจะประกอบ

ดวยถอยค�างายๆ ตรงไปตรงมา เปนภาษาทพดกนในทองถน แมจะมการเปรยบ

เทยบกจะใชส�านวนโวหารหรอความเปรยบทเขาใจงาย แตกระนนกใชวาเพลง

พนบานจะเปนเพลงทกระดางไรรส ในทางกลบกนเพลงพนบานมความงดงามใน

ลลาการใชถอยค�าเปนแบบฉบบเฉพาะ อาจเรยกไดวา “งายแตงาม” ซงเพลงรอง

เลนสมยใหมมลกษณะลลาการใชถอยค�าแบบนเชนกน กลาวคอ เพลงรองเลนสมย

ใหมมกใชถอยค�างายๆ ทปรากฏอยในชวตประจ�าวน บางครงกอาจใชค�าภาษาตาง

ประเทศปนเขาไปดวย เพราะเปนถอยค�าทคนในสงคมปจจบนนยม หรอบางเพลง

กนยมใชภาษาถน และแมวาจะเปนเพลงขนาดสนและนยมใชค�างายๆ แตกมลลา

ในการใชถอยค�าเพอใหเกดวรรณศลปไดเชนเดยวกบเพลงพนบาน ทงการเลนเสยง

เลนค�า และการใชโวหารภาพพจนตางๆ

5.5 กลวธการสรางความบนเทง การเลนเพลงพนบานแตเดมนนม

จดมงหมายเพอความบนเทง เนอหาของเพลงจงมกละเวนเรองทกขโศก โดยเนน

เปนเรองความสข ความสนกสนาน เปนตนวา ความรก การเกยวพาราส และการ

โตคารมชงไหวชงพรบของหนมสาว ซงมกจะเกยวพนกบเรองเพศ ในเพลงพนบาน

จงมกลวธสรางความบนเทงดวยเรองเพศนอยางหลากหลาย ไดแก

“กลอนแดง” เปนการใชถอยค�าเกยวกบเพศอยางตรงไปตรงมา ซงลกษณะ

เชนน มปรากฏอยในเพลงรองเลนสมยใหมอยบางเปนบางเพลง และมกเปนเพลง

ทใชรองในกลมเฉพาะในโอกาสทไมมคนภายนอกอยดวย เนองจากอาจจะเปนการ

ไมสภาพนก เชน เพลงแมงวน

“หกขอรอ” คอ การรองค�าทเกยวกบเรองเพศ ไมวาจะเปนค�าเรยกอวยวะ

เพศ หรอกรยาทางเพศ โดยหลกเลยงดวยการหยดรองเฉพาะค�านนๆ เวนวรรคไว

ใหผฟงเตมเองในใจ เชอมโยงความคดดวยค�าคลองจอง ทงนเพลงรองเลนสมยใหม

หลายเพลงใชการหกขอรอเพอสรางความสนกสนานแกเพลง เชน เพลงเมขลา

“ค�าผวน” คอ การสบเสยงสระและพยญชนะสะกดของพยางคตนกบ

พยางคทาย เพอใหเกดค�าทมความหมายแตกตางออกไป โดยมากเมอผวนแลวจะ

กลายเปนค�าทนยเกยวกบเรองทางเพศ ลกษณะการใชค�าผวนทปรากฏในเพลง

รองเลนสมยใหมนนมอยมาก บางเพลงผวนแลวมนยทางเพศเพอสรางความตลก



ขบขน หรอบางเพลงใชวธการเรงจงหวะใหเรวขนเรอยๆ เมอผรอง รองผด เผลอ

พลงรองค�าผวนนนออกมาเปนค�าหยาบ กจะท�าใหสนกสนานกนไป เพลงทใชค�า

ผวนนมกรองกนในกลมเฉพาะทไมมคนนอกเชนกน เพราะในบางโอกาสอาจจะไม

เหมาะสม เชน เพลงป

“สองแงสองงาม” คอ การใชภาษาทแยบคายอยางมศลปะ ไดแก การ

เปรยบเทยบ การใชสญลกษณ และความหมายหลายนย เพอใหผฟงคดตความไป

ไดตางๆ กน หากไมตความลกซงกจะเปนเนอความทมความหมายธรรมดา แตหาก

ตความกจะไดนยทเกยวกบเรองทางเพศเพอสรางความบนเทง ซงกลวธการสราง

ความบนเทงในเนอหาดวยเรองทางเพศโดยใชความหมายสองแง สองงามนยงคง

ไดรบความนยมเปนอนมากในเพลงรองเลนสมยใหม เชน เพลงโกงโคง ของ

มหาวทยาลยนเรศวร ซงเลนความหมายสองแงสองงามของค�าวา “เตาทอง”

“หนวด” “จรวด” “ชางนอย”และ “หอย” ซงสามารถตความหมายไปในทางเพศ

เพอสรางความบนเทงได (ปฏพล เทพยหะ และสภค อภวฒนาวา, สมภาษณ, 22

กรกฎาคม 2557) ดงเนอเพลงทวา

โกงโคง โกงโคง โกงโคง จะเปดกระโปรง จะเปดกระโปรง จะเหนเตาทอง

เตาทองของเธอมหนวด (ซ�า) จะเอาจรวดไปแทงเตาทอง (ซ�า)

โกงโคง โกงโคง โกงโคง จะถอดกางเกง จะถอดกางเกง จะเหนชางนอย

ชางนอยงวงใหญงวงยาว (ซ�า) จะเอาหอยสาวไปโอบชางนอย (ซ�า)

5.6 การรองการเลน วธการรองการเลนหรอการแสดงออกของเพลงพน

บานกบเพลงรองเลนสมยใหมนนมลกษณะทคลายกนมากตรงทความเรยบงาย ใน

การรองการเลนเพลงพนบานไมตองใชอปกรณตางๆ มาประกอบเทาใดนก เครอง

ดนตรทใชมกมเฉพาะเครองใหจงหวะ เชน กลอง โทน ตะโพน ร�ามะนา ฉง กรบ

หรออาจใชการปรบมอเพยงอยางเดยวกได เพลงรองเลนสมยใหมนนนบวาม

แนวคดหรอลกษณะในการรองการเลนทใกลเคยงกนเปนอยางมากกบเพลง

พนบานในดานอปกรณและเครองดนตรทใช กลาวคอ เพลงรองเลนสมยใหมกแทบ

ไมตองมอปกรณใดๆ มาประกอบทงสน โดยมากใชจงหวะจากการปรบมอเหมอน

กบเพลงพนบาน หากจะมเครองดนตรประกอบบางกนยมใชเฉพาะกลองและ

เครองตเครองเคาะส�าหรบใหจงหวะเทานน

เครองแตงกายทใชส�าหรบการรองการเลนเพลงพนบานนนสวนมาก

แตงตามแบบชาวบานทวไป หรอแตงตามสะดวกเทาทมและใชอยในชวตประจ�า

วน ไมตองมเครองแตงกายพเศษเฉพาะ ยกเวนเพลงพนบานบางชนดทเปนมหรสพ

การแสดงหรอน�าขนบนยมของการแสดงอนๆ มาใช กอาจมการแตงองคทรงเครอง

บาง แตกไมมากนก ทงนการรองการเลนเพลงรองเลนสมยใหม กเชนเดยวกนกบ

เพลงพนบาน กลาวคอ ไมมเครองแตงกายเฉพาะหรอพเศษอนใด สามารถ

แตงกายตามปกตทวไปหรอใชเครองแตงกายทสวมใสในชวตประจ�าวนได

ลลาทาทางหรอการรายร�าประกอบการรองเลนเพลงพนบานมลกษณะ

เรยบงาย คอ ไมเปนแบบแผนเครงครด ไมตองฝกหดมาก อาศยการจดจ�ากท�าได

สวนมากเปนทาทเลยนแบบกรยาอาการของมนษย สวนลลาทาทางประกอบการ

รองการเลนในเพลงรองเลนสมยใหมอาจมลกษณะพเศษไปกวาเพลงพนบาน

อยบาง เพราะเพลงประกอบทาทางแตละเพลงจะมทาเฉพาะของเพลงนนๆ

สวนมากมกท�าทาทางไปตามเนอรอง อยางไรกตามแมวาเพลงรองเลนสมยใหม

อาจมลกษณะลลาทาทางทหลากหลายและแตกตางไปจากเพลงพนบานมาก แต

ดวยหลกการแลวกเหมอนกน คอ คงไวซงความเรยบงาย ไมเครงครด สามารถ

ดดแปลงสรางสรรคไปได ผเลนไมตองฝกหดมาก อาศยการจดจ�ากท�าตามได และ

ทาทางกมกมาจากการเลยนแบบทาทางของคนหรอสตวทอยรอบตวนนเอง

ในดานโอกาสส�าหรบการรองการเลนเพลงรองเลนสมยใหมนน หากมอง

ผวเผนจะแตกตางกบ เพลงพนบานโดยสนเชง กลาวคอ เพลงพนบานนยมเลนกน



ตามเทศกาลหรอในประเพณ และโอกาสพเศษตางๆ หรอใชเลนยามท�างานเพอ

คลายเหนอย สวนเพลงรองเลนสมยใหมนนนยมเลนในยามมกจกรรมของสถาบน

การศกษา แตหากพจารณาดใหลกซงจะพบวาแทจรงแลวโอกาสในการรองการ

เลนเพลงพนบานและเพลงรองเลนสมยใหมนนมลกษณะบางอยางรวมกนอย คอ

นยมเลนในยามทตองการความบนเทงและเปนชวงเวลาทคนหนมคนสาวไดมารวม

ตวอยดวยกน เพยงแตสงคมปจจบนเปลยนแปลงไปมากเมอเวทของหนมสาวไมใช

ลานวด ลานบาน หรอทองไรทองนา แตเปนสถานศกษา เนองจากคนรนหนมสาว

ในปจจบนสวนมากตองเรยนหนงสอ จงไมแปลกทเวทในการเลนเพลงจะกลาย

มาเปนสนามหรอหอประชมในโรงเรยนและมหาวทยาลยตางๆ

5.7 วธการถายทอด เพลงพนบานนนมก�าเนดไมแนนอน สบทอดกนมาโดย

ไมทราบแนชดวาผใดเปนผแตงหรอรองคนแรก โดยสบทอดกนมาแบบมขปาฐะ คอ

ปากตอปาก อาศยการฟง การจ�า และปฏบตเลยนแบบ ไมมการจดบนทกเปนลาย

ลกษณอกษร ลกษณะดงกลาวยงคงปรากฏอยในเพลงรองเลนสมยใหม กลาวคอ

เพลงรองเลนสมยใหมทมอยในปจจบนไมสามารถระบไดแนชดวาใครเปนผแตง

หรอ รองเปนคนแรก ยกเวนบางเพลงในบางกลมทอาจมการบอกเลาตอกนมาบาง

และแมวาในปจจบนจะมเทคโนโลยการสอสารตางๆ มากมาย แตกลมผทเปน

เจาของเพลงรองเลนสมยใหมยงนยมวธการถายทอดแบบมขปาฐะ ไมนยม

จดบนทกเพลงรองเลนสมยใหมเปน ลายลกษณอกษรเทาใดนก และถงแมจะม

การบนทกหรอการพมพเนอเพลง แตวธการทจะสอนเพลงรองเลนสมยใหมใหแก

กน กยงนยมวธแบบมขปาฐะอยนนเอง

6. บทบาทหนาทของเพลงรองเลนสมยใหมของไทย

วลเลยม บาสคอม (William Bascom อางถงในสกญญา สจฉายา 2548 :

5 - 6) ไดสรปบทบาทและหนาทของคตชนไว 4 ประการ (four functions of

folklore) ไดแก ประการแรก คตชนใหความบนเทงและความเพลดเพลน ซงอาจ

จ�าแนกลงไปไดอกวาเปนความเพลดเพลนจากความสนกสนาน หรอจาก

จนตนาการโลดโผน หรอเปนการใชกลไกทางจตหลกหนจากความเปนจรง ซงถา

เปนประการหลงกแสดงวาคตชนไดท�าหนาทเปนทางออกใหแกความคบของใจ

ของมนษยดวยประการทสองคตชนเปนเครองยนยนความส�าคญของพธกรรม เตม

เตมวฒนธรรม ท�าใหวฒนธรรมสมบรณ ประการทสามคตชนเปนการใหการศกษา

เปนสวนหนงของกระบวนการกลอมเกลาและขดเกลาทางสงคม และประการ

สดทายคตชนเปนสงทชวยธ�ารงรกษาบรรทดฐานของสงคม โดยน�าบคคลเขาส

ครรลองหรอแบบแผนของวฒนธรรมในสงคม อนงจากบทบาทและหนาทของ

คตชนทงสประการนเราสามารถแยกแยะบทบาทและหนาทยอยของคตชนลงไป

ไดอก หรออาจรวมเปนเพยงบทบาทและหนาทเดยว ไดแก บทบาทและหนาทใน

การรกษาเสถยรภาพของวฒนธรรม (maintain the stability of culture)

ในทนจงไดน�าแนวคดดงกลาวมาวเคราะหเพลงรองเลนสมยใหมซงถอเปน

ผลผลตทางวฒนธรรมหรอคตชนอยางหนงจงมบทบาทหนาทตอสงคมและกลม

ชนผเปนเจาของ โดยอาจจ�าแนกเปน 5 ประการยอย ไดแก

6.1 ใหความบนเทง หนาทหลกของเพลงรองเลนสมยใหม คอ เปนสง

บนเทงทใหความสขความรนรมยแกคนในสงคม ในฐานะทเปนการละเลนของหนม

สาวยามทมกจกรรมตางๆ ซงความบนเทงของเพลงรองเลนสมยใหมเกดขนจาก

องคประกอบตางๆ ไดแก เนอหาทมความสนก ซงมาจากการใชทงเสยงและความ

หมายของถอยค�า เปนตนวา การเลนค�าผวน หรอค�าสองแงสองงาม ท�านองและ

จงหวะทคกคกเราใจ รวมทงทาทางทใชประกอบในยามรองยามเลน ซงมทงทด

สวยงาม กระฉบกระเฉง และทาแปลกๆ ทสรางความขบขน

6.2 เปนทระบายความคบของใจ บทบาทในการเปนทระบายความ

คบของใจของเพลงรองเลนสมยใหมน มลกษณะคลายกนกบเพลงพนบาน



กลาวคอเพลงพนบานและเพลงรองเลนสมยใหมนนนบเปนทระบายความ

คบของใจอยางหนงของหนมสาวในสงคมไทย โดยเฉพาะเรองทางเพศ ดงจะพบ

เนอหาของเพลงทเกยวกบเรองทางเพศเปนจ�านวนมาก แมวาปจจบนการ

แสดงออกเรองเพศจะเปดกวาง และมทใหระบายออกในชองทางและสอตางๆ

มากขน แตคนไทยสวนมากกยงคงรกษาและปฏบตตามคานยมในการปกปดเรอง

ประเภทนอย เพลงรองเลนสมยใหมจงเปนอกทางหนงทจะสามารถระบายความ

อดอดคบของใจของคนหนมสาวในเรองทางเพศได

6.3 เปนสอบนทกและสะทอนสภาพสงคมวฒนธรรมในยคปจจบน เพลง

รองเลนสมยใหมมบทบาทเปนสอในการสะทอนและบนทกเรองราวรวมทง

ปรากฏการณทางสงคมและวฒนธรรมทเกดขนในยคปจจบน ซงประเดนทางสงคม

วฒนธรรมทสะทอนผานเพลงรองเลนสมยใหมมหลากหลาย อาท ปญหาเกยวกบ

การคาประเวณ เรองเพศสภาพ (Gender) และความหลากหลายทางเพศ ปญหา

เกยวกบอบายมขในสงคมไทย เรองราวและบคคลทอยในสอสารมวลชน รวมไป

ถงวถชวตการกนการอยของผคนในยคปจจบน เปนตน อยางเชน เพลงเซเวน ของ

มหาวทยาลย สงขลานครนทร ซงสะทอนใหเหนสงคมยคปจจบนทนยมรานสะดวก

ซอ “7-ELEVEN” (อาทฐญา แซออง, กตมา ตนหรญ และมณทพย แจงจบ,

สมภาษณ, 6 กรกฎาคม 2557) ดงเนอเพลงวา

ไปจะไปเซเวน (เออ เออ) ไปจะไปเซเวน เดนไปเลนเลน เซเวนอยไหน

เซเวนสวสดคะ (ซ�า) รบอะไรดคะ ขนมจบซาลาเปา (ซ�า)

หนมจบ หนมจบ ซาลาเปา (ซ�า) ไอแทงยาวยาว ฮอทดอกฮอทดอก (ซ�า)

6.4 เปนเครองมอในการแสดงออกของหนมสาว บทบาทอกดานหนงของ

เพลงรองเลนสมยใหม ไดแก การเปนเครองมอในการแสดงออกของหนมสาว กลาว

คอหนมสาวทก�าลงรองก�าลงเลนเพลงชนดนจะไดแสดงออกถงความเปนตวตน

ของตนเองอยางชดเจน ซงในการแสดงออกนนแฝงวตถประสงคตางๆ ไวหลาย

ประการ เชน เพอใหหนมสาวไดท�าความรจกกน ไดมความใกลชดสนทสนมกน

ไดละลายพฤตกรรมเพอใหเกด ความกลาทจะท�ากจกรรมอนๆ รวมกน หรอได

อวดลลาทาทางตลอดจนปฏภาณในการรองการเลนแกสายตาคนทงหลาย เปนตน

6.5 เปนสงแสดงอตลกษณของกลมชนผเปนเจาของ เพลงรองเลนสมย

ใหมในฐานะทเปนผลผลตทางวฒนธรรมอยางหนงของกลมชนผเปนเจาของ จงม

บทบาทหนาทในการแสดงตวตนหรออตลกษณของกลมชนนนๆ ใหคนภายนอก

ไดรบร ดงจะเหนไดวามเพลงรองเลนหลายเพลงทมเนอหากลาวถงลกษณะเฉพาะ

ของกลมของตน ไมวาจะเปนสถานท บคคล กจกรรม หรอวถชวตทเกยวของกบ

กลมชนของตน ยงไปกวานนเพลงรองเลนสมยใหมจ�านวนหนงถกท�าใหกลายเปน

เพลงศกดสทธหรอเพลงตองหาม ทจะไมเปดเผยหรอถายทอดตอใหแกคนนอก

แตจะใชรองเลนหรอถายทอดกนเฉพาะคนในกลม ทมคณสมบตเฉพาะเทานน

เพอเปนการแบงแยกใหเหนวาใครเปนพวกเดยวกน และใครเปนคนอน อยางเชน

เพลงของคณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ซงมการประชมเชยรใน

กจกรรมรบนองใหม โดยจะจ�ากดใหเรยนรเฉพาะคนในคณะหรอในกลม เพราะ

ถอเปนเพลงตองหามทจะไมเผยแพรไปสคนนอก และบางเพลงกไมสามารถรอง

ใหคนนอกฟงไดโดยพลการ แตตองขออนญาตจากรนพเสยกอน (ชณกนต ชาคม,

สมภาษณ, 1 มถนายน 2557)



สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะจากทกลาวมาทงหมดจะเหนไดวาเพลงรองเลนสมยใหมเปนเพลงประเภท

หนงทเกดขนและโลดแลนอยในสงคมไทยปจจบน มทมาอนหลากหลายจากเพลง

ประเภทตางๆ ทอยในพฒนาการของสงบนเทงในประเทศไทย นบตงแตยคเพลง

พนบานจนมาถงเพลงไทยสากล มลกษณะเฉพาะทงเนอหา รปแบบ และการรอง

การเลน สามารถจ�าแนกประเภทไดหลากหลายตามวตถประสงคของเพลงทน�าไป

ใชในโอกาสทแตกตางกน นอกจากนเพลงรองเลนสมยใหมยงมความนาสนใจ

เพราะบางสวนมขนบคลายคลงกนกบเพลงพนบานของไทย จนอาจจะจดใหเปน

เพลงพนบานประเภทหนงซงเกดขนในสงคมยคปจจบนได ทงนนาจะเปนการผลต

ซ�าทางวฒนธรรมซงสะทอนใหเหนวธคดและอตลกษณอยางหนงของคนไทยทไม

ถกจ�ากดดวยปจจยของกาลเวลา เหนอสงอนใดเพลงรองเลนสมยใหมเปนคตชน

ของคนหนมสาวทมบทบาทตอผเปนเจาของในแงมมตางๆ ทงในระดบปจเจกชน

และระดบกลมสงคมอกดวย

หากเปนไปไดในการศกษาครงตอไปอาจขยายกลมของขอมลใหกวางขน

เพราะปจจบนเพลงรองเลนสมยใหมไดถกน�าไปใชในหลายกลม เชน กลมนกเรยน

ในระดบประถมศกษาและมธยมศกษา และกลมวทยากรกระบวนการ เปนตน

ซงถาไดขอมลในกลมอนๆ มาเปรยบเทยบกจะท�าใหเหนภาพรวมของเพลง

ประเภทนไดชดเจนยงขน

● ● ●


คณต เขยววชย. (2530). หลกนนทนาการ. นครปฐม : โรงพมพมหาวทยาลย

ศลปากร.

ชณกนต ชาคม. (1 มถนายน 2557). นกศกษาชนปท 1 คณะวศวกรรมศาสตร

มหาวทยาลย เชยงใหม. สมภาษณ.

ชยณรงค ศรเดช. (22 กรกฎาคม 2557). กลมเชยรคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลย

นเรศวร. สมภาษณ.

ชยวฒน เหลาสบสกลไทย. (2551). เพลงเพอการสอนและการจดกจกรรม

นนทนาการ (พมพครงท 4). กรงเทพมหานคร: ส�านกพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ชาญ ตระกลเกษมสข, นคร ถนอมทรพย และจนทรจรา ราชวงศอระ. (2544).

สารานกรมเพลงยอดนยมในอดต “เพลงรกอมตะ”. กรงเทพมหานคร:

ส�านกพมพวรรณสาสน.

ณชชา เรองวชา และคณะ. (18 มถนายน 2557). คณะผฝกสอนพเลยงนองใหม

มหาวทยาลย ขอนแกน. สมภาษณ.

ณฐพงศ สดสน. (8 สงหาคม 2557). ประธานเชยรคณะอกษรศาสตร มหาวทยาลย

ศลปากร. สมภาษณ.

เทวาฤทธกร เปงยงค�า. (1 มถนายน 2557). นกศกษาชนปท 4 คณะศกษาศาสตร


ธรยทธ มานจกร. (20 มถนายน 2557). ศษยเกาคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลย

มหาสารคาม. สมภาษณ.



บวผน สพรรณยศ. (2548). เพลงพนบาน. สจบตรการประกวดเพลงพนบาน

ภาคกลาง. กรงเทพมหานคร : กองสงเสรมศลปวฒนธรรมไทย

มหาวทยาลยหอการคาไทย.

ปฏพล เทพยหะ และสภค อภวฒนาวา. (22 กรกฎาคม 2557). คณะมนษยศาสตร

มหาวทยาลยนเรศวร. สมภาษณ.

ปราโมทย พนธสะอาด. (19 สงหาคม 2557). สมาชกกองสนทนาการ มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร. สมภาษณ.

ผาสก มทธเมธา. (2543). คตชาวบานกบการพฒนาคณภาพชวต (พมพครงท 2).

กรงเทพมหานคร : บรษทตนออ 1999 จ�ากด.

พระพงศ บญศร. (2542). นนทนาการและการจดการ. กรงเทพมหานคร :

ส�านกพมพโอเดยนสโตร.

ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542.

กรงเทพมหานคร : นานมบคสพบลเคชนส.

วราพร รศมจาตรงค. (1 มถนายน 2557). นกศกษาชนปท 4 คณะวทยาศาสตร


ศรพร กรอบทอง. (2547). ววฒนาการเพลงลกทงในสงคมไทย. กรงเทพมหานคร :

ส�านกพมพพนธกจ.

สกญญา สจฉายา. (2545). เพลงพนบานศกษา (พมพครงท 2). กรงเทพมหานคร:

โครงการเผยแพรผลงานทางวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

สกญญา สจฉายา. (2548). พธกรรม ต�านาน นทาน เพลง : บทบาทของคตชน

กบสงคมไทย. กรงเทพมหานคร : โครงการเผยแพรผลงานทางวชาการ

คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สรวฒ สนประเสรฐ. (8 สงหาคม 2557). ประธานเชยรคณะอกษรศาสตร

มหาวทยาลยศลปากร. สมภาษณ.

เสาวลกษณ อนนตศานต. (2543). ทฤษฎคตชนวทยาและวธการศกษา

(Folklore Theory and Techniques). กรงเทพมหานคร : ส�านก

พมพมหาวทยาลยรามค�าแหง.

อาทฐญา แซออง, กตมา ตนหรญ และมณทพย แจงจบ. (6 กรกฎาคม 2557).

นกศกษาชนปท 4 มหาวทยาลยสงขลานครนทร . สมภาษณ.

ฮะซาน แหละยหม. (30 สงหาคม 2557). เจาหนาทบรหารงาน (ฝายพฒนานสต)

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยทกษณ. สมภาษณ.

● ● ●



03

คาสาคญ


โดยจารตดงเดม มนษยศาสตร (Humanities) เปนการศกษาเรองราวทเกยวของกบมนษย การส�านกคณคาในความเปนมนษย เปนวชาทพยายามศกษาใหเขาใจ เขาถงความรสกของมนษย ผลงานสรางสรรคของมนษย (Artifacts) ทมนษยไดสรางสรรคไวโดยวธการศกษาผานควา มเปนวชา (Disciplines) ทเอามาใชเฉพาะทาง เชน วรรณกรรมศกษา ภาษาศาสตร ประวตศาสตร ปรชญา ดนตร ศลปะ ศาสนา วธการศกษาหลกของมนษยศาสตรคอการตความ การประเมนคณคาและการวนจฉยประสบการณ โดยมจดประสงคเพอแสวงหาความหมายคณคาของประสบการณมนษย ลกษณะทวไปดงกลาวท�าใหแตดงเดมมาวธการศกษาในแขนงวชามนษยศาสตรมลกษณะทเนนวธการเชงอตนย

ปจจบนเมอโลกพฒนาเขาสยคดจทล (Digital) การศกษาโดยผานวธการหาความรแบบอาศยความกาวหนาจากววฒนาการของเทคโนโลยคอมพวเตอรทงซอฟทแวรและฮารดแวรโดยเฉพาะรปแบบการประมวลผลเชงดจทล (Computation) ไดท�าใหเกดการศกษาเชงสหวทยาการ (Interdisciplinary) หรอการบรณาการระหวางสาขาวชามากขน และดวยวธการศกษา (Method) ดงกลาวท�าใหมแขนงวชาใหมๆ เกดขนเชน มนษยศาสตรดจทล (Digital Humanities) อนเปนการบรณาการความรทางดานวทยาการคอมพวเตอรเขากบการศกษาทางดานมนษยศาสตร

สหวทยาการ, วธการศกษา, มนษยศาสตร, มนษยศาสตรดจทล

และการประมวลผลเชงดจทล

มนษยศาสตรดจทลบทความปรทศน

Digital Humanities Review Article

ธต สวรรณทต 1

Thiti Suwannathat

1 นกศกษาปรญญาเอก หลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาสหวทยาการ วทยาลยสหวทยาการ



Keywords

Abstract

Traditionally, the Humanities is study of human, how people

appraise and to feel sense of the human being. It also can be

described as the study of how people process and document the

human experience and artifacts. The traditional humanists have used

literature, linguistics, history, philosophy, art, music, religion as

discipline to understand and record the world. The principal method

of humanities is interpretati on of meaning, evaluation of value or

scrutinization of human experiences. Therefore, the humanities

methodology typically emphasizes the domain of subjectivity.

In the 21st Century, the world moves towards the digital

societies. The development of advanced technology, particularly

computation has been leading to a novel interdisciplinary approach

such as Digital Humanities. The Digital Humanities attempts to

integrate the digital technology knowledge with the study of humanities.

Interdisciplinary, Method, Humanities, Digital Humanities,

Humanities Computing

บทน�าในปจจบนเทคโนโลยดจทลและคอมพวเตอรไดมการพฒนาไปอยางมาก

การศกษาโดยผานวธการหาความรแบบอาศยความกาวหนาจากววฒนาการของ

เทคโนโลยคอมพวเตอรทงซอฟทแวรและฮารดแวรโดยเฉพาะวธการค�านวณและ

ประมวลผลแบบดจทล (Computation) กบขอมลขนาดใหญ (Big Data) ไดท�าให

เกดการศกษาเชงสหวทยาการ (Interdisciplinary) หรอการบรณาการระหวาง

สาขาวชามากขน ดวยวธการศกษา (Methods) ดงกลาวท�าใหมแขนงวชาใหมๆ

เกดขนมากมาย เชน มนษยศาสตรดจทล (Digital Humanities) สงคมและ

วฒนธรรมแบบดจทล (Digital Culture & Society) การจดการทรยพสนทาง

ดจทล (Digital Asset Management) ประวตศาสตรเชงดจทล (Digital History)

วรรณคดดจทล (Digital Literature) สงพมพดจทล (Digital Publishing)

จนตทศนเชงดจทล (Digital Visualization) การศกษาซากพชและสตวดกด�าบรรพ

เชงดจทล (Digital Paleontology) นเวศวทยาเชงดจทล (Digital Ecology)

การประมวลผลส�าหรบสอผสม (Computing for Multimedia) สงคมศาสตร

เชงประมวลผล (Computational Social Science) ระบบสารสนเทศภมศาสตร

ในทางโบราณคด (GIS in Archaeology) และการประมวลผลภาพเชงดจทล

(Digital Image Processing) บางองคความรใหมเหลาน เชน “มนษยศาสตร

ดจทล” ยงถกเรยกแตกตางกนออกไปอกหลายชอ คอ การประมวลผลทาง

มนษยศาสตร (Humanities Computing) มนษยศาสตรสารสนเทศ (Humanist

Informatics) การประมวลผลเชงภาษาและวรรณคด (Literary and Linguistic



Computing) ทรพยากรดจทลในมนษยศาสตร (Digital Resource in the

Humanities) และมนษยศาสตรอเลกทรอนกส (e-Humanities) เปนตน

มนษยศาสตรดจทลเปนการบรณาการความรทางดานวทยาการคอมพวเตอร

เขากบการศกษาทางดานมนษยศาสตรเปนเรองเกยวกบการใชเทคโนโลย

คอมพวเตอรและรปแบบการค�านวณหรอประมวลแบบดจทลเขาไปชวยในการ

ศกษาวชาแขนงมนษยศาสตร เดมร จกกนในชอของ การประมวลผลทาง

มนษยศาสตร (Humanities Computing) โดยในระยะแรก เรมจากความสนใจ

ของนกมนษยศาสตรทจะน�าเทคโนโลยคอมพวเตอรเขามาใชประโยชนในการ

ศกษาทางมนษยศาสตรเชนใชคอมพวเตอรชวยในการจดเกบขอมลงานเขยนและ

ตวบทบททางวรรณกรรมตางๆ ทตองการศกษาดวยการแปลงขอมลเหลานนให

รปแบบอเลกทรอนกสเพองายและสะดวกตอการสบคน ตอมากไดประยกตน�ามา

ใชในการศกษาตวบทตางๆ โดยใชเครองคอมพวเตอรเขามาชวยในการประมวล

ผล (automated text analysis) ตงแตน�ามาใชศกษาพระคมภร ตวบท

วรรณกรรม โคลง ฉนท กาพย กลอน ขอเขยนทางการเมองไปจนถงบทบญญต

ทางกฎหมายหรอใชวธทางสถตเพอหารปแบบความสมพนธของการเลอกใช

ถอยค�ากบสไตลการเขยนของนกเขยนแตละคนเพอแกปญหาเรองความก�ากวมใน

เรองผแตง

ปจจบนงานศกษาและวจยดานมนษยศาสตรดจทลไดขยายขอบเขตไป

อยางมากตามความกาวหนาทางเทคโนโลย มการใชประโยชนจากววฒนการดาน

คอมพวเตอรและสารสนเทศไปจนถงวทยาการขอมลและการจดการขอมลขนาด

ใหญเขาไปชวยในการศกษามนษยในสาขาตางๆ เกอบทกดานไมวาจะเปนทาง

ดาน วรรณกรรมศกษา ภาษาศาสตร วฒนธรรม ประวตศาสตร มานษยวทยา

ปรชญา ดนตร นาฎศลป บทละคร สนทรยศาสตร ไปจนถงภมศาสตรและ

โบราณคดซงเปนสาขาวชาทไดประโยชนอยางมากจากการใชเทคโนโลยดจทลเปน

เครองมอ เพอขยายความรในศาสตรของตนเองใหกวางขวางยงขน2

ในขณะทชมชนวชาการตะวนตกไดมการน�าแนวคดเรองมนษยศาสตรเขา

มาในวงวชาการอยางจรงจงตงแตทศวรรษท 1990s (Gold, 2012 : 87) แตค�าวา

“Digital Humanities” ดจะยงคงเปนค�าทใหมอยในวงวชาการมนษยศาสตรไทย

ขอบงชประการหนงคอยงไมไดมการบญญตค�าภาษาไทยอยางทางการจาก

ราชบณฑต แตกลมนกวชาการไทยทใชค�านเปนกลมแรกๆ ในภาษาไทย คอ กลม

วจยมนษยศาสตรดจทล มหาวทยาลยขอนแกน (Khon Kaen University -

Digital Humanities Research Group : KKU-DHRG) ทกอตงอยางเปนทางการ

ในป 2558 โดย ดร.กลธดา ทวมสข รองศาสตราจารยประจ�าสาขาวชาสารสนเทศ

และการสอสาร คณบดคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร3

จากขอเทจจรงดงกลาวแสดงใหเหนวา มนษยศาสตรดจทลมความส�าคญ

มากขนในปจจบนและจะเปนหนงในแนวทางการศกษาแบบประสานความรใน

สาขาตางๆ เขาดวยกน (interdisciplinary approach) ทส�าคญในอนาคต ดงนน

บทความชนนจะชใหเหนวามนษยศาสตรดจทลคออะไร พฒนาการของแนวคด

2 ตวอยางงานวจยทน�าเทคโนโลยดจทลและวธประมวลผลแบบคอมพวเตอรเขาไปใชในการศกษาดานมนษยศาสตรในแขนงตางๆ เชน งานของ Thomas Rommel, “Literary Studies”; John Burrows, “Textual Analysis”; William Winder, “Robotic Poetics”; Jan Hajic, “Linguistics Meets Exact Sciences” ; Russon Wooldridge, “Lexicography”; William G. Thomas III, “Computing and the Historical Imagination”; Michael Greenhalgh, “Art History”; Greg Crane, “Classic and the Computer: An End of the History”; Ichiro Fujinaga and Susan Forscher Weiss, “Music”; Davisd Z. Saltz, “Performing Arts”; Johanna Drucker, “Speculative Computing : Aesthetic Provocation in Humanities Computing”; Harrison Eiteljorg II, “Computing for Archaeologists” ใน A Companion to Digital Humanities, ed. Susan Schreibman, Ray Siemens, and John Unsworth (Blackwell, 2004)

3 https://dh.kku.ac.th/th/background/ [Retrieved: August 10, 2017]



และองคความรมความเปนมาอยางไร บทความนเปนการศกษาเชงเอกสาร

(documentary Research) ผเขยนไดท�าการส�ารวจความเปนมาและแนวคดตางๆ

ทเกยวกบมนษยศาสตรดจทลโดยเนนใชเอกสารและงานวจยจากภาษาองกฤษ

รวมทงขอมลจากสงพมพอเลกทรอนกสและเวบไซตของศนยวจย สถาบนความ

คดดานมนษยศาสตรดจทลในตางประเทศเปนหลก แหลงขอมลทงหมดจะไดรบ

การตรวจสอบอยางละเอยด เพอความมนใจในความนาเชอถอของเนอหาของ

ขอมลทสบคนได โดยท�าการวเคราะหทงในลกษณะเชงพรรณาความ (Descriptive

Analysis) และอธบายความ (Explanatory Analysis) ทงนผเขยนไดแบงเนอหา

ออกเปน 5 สวนคอ สวนแรกจะเปนการเกรนน�า สวนทสองจะเปนการปพนเกยว

กบมนษยศาสตรดจทลคออะไร มนยามและ/หรอถกใหค�าจ�ากดความวาอยางไร

สวนทสามเปนฉายภาพใหเหนถงพฒนาการและการกอตวของมนษยศาสตรดจทล

สวนทสกลาวถงการศกษาวจยดานมนษยศาสตรดจทลทใชการบรณาการระหวาง

วชาคอมพวเตอร สถตและคณตศาสตรเขากบวชาในแขนงมนษยศาสตร และ

สวนสดทายเปนบทสรป

นยามและค�าจ�ากดความแมจะยงไมมค�าตอบทชดเจนวามนษยศาสตรดจทล (ตอไปจะขอเรยกวา

“DH”) มค�าจ�ากดความวาอยางไร มสถานะอะไร อยในต�าแหนงแหงหนใดใน

สงคมวทยาวาดวยความร (Sociology of Knowledge)4 แตกเปนทยอมรบกนใน

4 ดขอถกเถยง เรองสถานะและค�านยามของ Digital Humanities ไดใน Debates in the Digital Humanities, ed. Matthew K. Gold (University of Minnesota Press, 2012); Debates in the Digital Humanities, ed. Matthew K. Gold and Lauren F. Klein (University of Minnesota Press, 2016); Defining Digital Humanities, ed. Melissa Terras, Julianne Nyhan and Edward Vanhoutte (Ashgate Publishing Company, 2013) และA Companion to Digital Humanities, ed. Susan Schreibman, Ray Siemens, and John Unsworth (Blackwell, 2004)

เบองตนวา DH มลกษณะเปน (ชดของ) เครองมอและวธวทยาทน�ามาใชในการ

ไดมาซงความรมากกวาการเปนสาขาวชา (Disciplinary) ดงท John Unsworth

อดตคณบดวทยาลย วทยาการขอมล มหาวทยาลยอลนอยส ใหนยามไวสนๆ วา

“using computational tools to do the work of the humanities”

(Terras, Nyhan and Vanhoutte, 2013 : 293) ซงใกลเคยงกบท Johanna

Drucker ศาสตราจารย ภาควชาขอมลศกษา (Information Studies)

มหาวทยาลยแคลฟอรเนย ลอสแองเจลส (UCLA) กลาวถง DH วาคอ “using

digital tools to extend humanistic inquiry” หรอ “เปนการใชเครองมอทาง

ดจทลเพอชวยในการไดมาซงความรทางมนษยศาสตร” (Drucker, 2009 : xi)

แตถาลองใช Google คนหาค�านดในชวงป 2015-2016 กจะพบค�านยาม

ทถกเชอม (link) ไปในเวบไซตของ Wikipedia ขนมาเปนลงคอนดบแรกสด

ทอธบายวา “Digital Humanities หรอทร จกในชอเดมวา Humanities

Computing เปนสาขาวชาหนง การวจยวธหนง การสอนรปแบบหนงและ

นวตกรรมอยางหนงทเปนการใชวธประมวลผลดวยคอมพวเตอรเขาไปผสมผสาน

กบการศกษาในแขนงวชาทางดานมนษยศาสตร โดยตวของมนแลว DH ถกจดวา

เปนวธการศกษาแบบสหวทยาการทใชจดเกบ รวบรวม ตรวจสอบ วเคราะห

สงเคราะห ไปจนถงการน�าเสนอขอมลในรปแบบดจทล รวมถงศกษาผลกระทบท

DH มตอวธการหาความรทางมนษยศาสตรแบบดงเดม”5

ตอมาในป 2018 Wikipedia ปรบเปลยนค�าจ�ากดความของ DH ใหมวา

“เปนการพบกนทางวชาการระหวางเทคโนโลยการค�านวณแบบดจทลกบ

วชามนษยศาสตร เปนการประสานความรระหวางสาขาดวยแนวทางการศกษา

แบบใหม ดวยวธการวจยขอมลโดยการประมวลผลแบบดจทล เปนการน�า

5 http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_humanities [ Retrieved November 3, 2016]



เครองมอและวธวทยาแบบดจทลเขามาใชในการศกษามนษยศาสตร”6 ค�าจ�ากด

ความใหมของ DH ใน Wikipedia นมาจากการผสมผสานในงานศกษาเรอง DH

ของ Terras (2012) Drucker (2013) และ Burdick, Drucker, Lunenfeld,

Presner and Schnapp (2012) ตามล�าดบ สวนสารานกรมวกพเดย ภาคภาษา

ไทยใหค�านยามของมนษยศาสตรดจทลไวสนๆ วา “เปนสาขาหนงของการวจย

การสอน และการสรางสรรค ทพจารณาถงการตดขามของศาสตรคอมพวเตอร

และสาขาวชาของมนษยศาสตร มนษยศาสตรดจทลพฒนามาจากสาขาวชาทเรยก

วา คอมพวเตอรส�าหรบมนษยศาสตร ปจจบนสาขาวชานครอบคลมหวขอหลาก

หลาย ตงแตการภณฑารกษออนไลน ไปจนถงการท�าเหมองขอมลชดขอมล

วฒนธรรมขนาดใหญ”7

ขณะทวารสาร Digital Humanities Quarterly8 ฉบบปฐมฤกษ ไดใหค�า

นยามของ มนษยศาสตรดจทลไววา “เปนสาขาวชาเกดใหมทมความหลากหลาย

ในตวเองเพราะเปนการท�างานวจยดานมนษยศาสตรในแขนงตางๆ ผานทาง

เทคโนโลยคอมพวเตอร สารสนเทศและการประมวลผลแบบดจทลเพอเปด

พรมแดนความรระหวางสาขาผานการหยบยมวธการศกษาทอาจใชรวมกนได

เพอเอกภาพทางวทยาการ”

6 http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_humanities [ Retrieved January 4, 2018]7 https://th.wikipedia.org/wiki/มนษยศาสตรดจทล [ Retrieved : June 13, 2018]8 http://www.digitalhumanities.org/dhq/vol/1/1/000007/000007.html [Retrieved: June 7, 2018]

Klein (2015 : 1-2) กลาวถง DH ในฐานะแขนงวชาเกดใหมทก�าลงมการ

พฒนาอยางรวดเรว9 มลกษณะเปนสหวทยาการ (MaCarty 1999; Rockwell

1999; Svensson 2009; Rosembloom 2012) ทประสานความรดานวทยาการ

คอมพวเตอรเขากบการศกษาทางมนษยศาสตร วฒนธรรมศกษา นเทศศาสตร

ศกษาศาสตร บรรณารกษศาสตรและวทยาการสารสนเทศ (Informatics) Klein

ฉายภาพความปนสหวทยาการของ DH ตอไปอกวา ความสมพนธระหวางวชา

(Inter-Discipline) วทยาการคอมพวเตอรกบสาขาวชาดงกลาวขางตนไดแตกแขนง

ไปสงานศกษาวจยเรองตางๆ เพอสรางบรณาการระหวางสาขาวชาอนน�าไปสองค

ความร แบบใหม เชน การตความตวบททางดจทล (Computer-Assisted

Interpretation) การเลาเรองเชงปรมาณหรอการเลาเรองดวยตวเลข (Quantitative

Narrative Analysis) การวเคราะหตวบทผานระบบอตโนมต (Textual-Auto-

mated Analysis) ภาษาศาสตรเชงค�านวณ (Computational Linguistics)

การประมวลผลดานภาษา(Language Processing) การสรางและผลตตวบท

ดจทล (Digital Text Production) วรรณกรรมอเลกทรอนกส (Electronic

9 วชาทมลกษณะแบบสหวทยาการนนคอวชาทมศาสตรหลายแขนงรวมอยดวยกนในวชาเดยวศาสตรแตละแขนงทรวมอยในตววชานนลวนแลวแตมความสมพนธซงกนและกนตวอยางหลกสตรสหวทยาการซงเปนทรจกกนดโดยทวไปกเชน หลกสตร B.A. (Philosophy Politics and Economics) ของ Oxford University, หลกสตร B.A. (Government) ของ Harvard University ซงผเรยนตองเรยนวชาทหลากหลายและมความสมพนธซงกนและกนโดยตองเรยนทง ปรชญา การเมอง การปกครองเศรษฐศาสตรและกฎหมายตางๆ เหลานเปนตน รวมทงมหาวทยาลยสวนในฝรงเศสทการเรยนกฏหมายและเศรษฐศาสตรจะสอนอยในคณะเดยวกน (La Faculte De Droit Et Des Sciences Economiques) เจตนา นาควชระ ตงขอสงเกตวา การแยกกลมวชาออกเปน มนษยศาสตร (Humanities) กบ สงคมศาสตร (Social Sciences) เปนสงทพงจะเกดขนไมนาน แตเดมมาการบรหารงานวชาการของมหาวทยาลยในตะวนตก จะจดรวมวชาทงทเปนมนษยศาสตรและสงคมศาสตรเขาไวดวยกน เชน Faculty of Arts ในประเทศทใชภาษาองกฤษสวนประเทศทใชภาษาฝรงเศส จะเปน Faculté des Lettres et Sciences Humaines และค�าวา Sciences



Literature) และ หองสมดดจทล (Digital Library) ทอาศยความกาวหนาจาก

เทคโนโลยคอมพวเตอรและดจทลชวยในการจดเกบ คนหา หนงสอ เอกสาร

บรรณานกรม จดหมายเหตในรปแบบอเลกทรอนกส (Electronic Forms) DH

ยงครอบคลมเรองวธการเรยน การสอนในรปแบบใหมโดยผานสออเลกทรอนกส

และการสอสารทางดจทล รวมไปถงการท�างานวจยแบบ E-Research บนฐาน

ความรและฐานขอมลจาก Cyber-Infrastructure ปจจบนบทความวชาการและ

งานวจยทงดานสงคมศาสตรและมนษยศาสตรไดถกจดเกบในรปแบบดจทล

(Digital Form) มากขนเชน e-thesis, e-journal, e-book, e-magazine, etc.

กจกรรมทางวชาการเหลานลวนถกจดอยภายใตปรมณฑลของ DH

กลธดา (2558) อธบายวา มนษยศาสตรดจทล (Digital Humanities)10

เปนการบรณาการความรทางดานวทยาการคอมพวเตอรเขากบการศกษาทางดาน

มนษยศาสตร การศกษาวจยในทางมนษยศาสตรดจทลจะครอบคลมการศกษา

เนอหาเกยวกบการรวบรวมและจดระบบความร การเกบและรกษาความรในรป

แบบดจทลทงทเปนขอความและสอผสม และการอธบายความรในมตเชงความ

หมาย (Semantic) ตวเลขและสถต (Statistics) และจนตทศน (Visualization)

ในเรองทนาสนใจในสาขาวชามนษยศาสตรและ/หรออาจครอบคลมไปถงผลงาน

ใดๆของมนษยชาต มการผนวกระเบยบวธการศกษา (Methodology) ทงวธการ

ดงเดมในสาขามนษยศาสตร เชน ประวตศาสตร ปรชญา วรรณคดศกษา

ภาษาศาสตร มานษยาวทยาวฒนธรรมศกษา ศลปะ ดนตร รวมกบการใชเครอง

มอและวธการทางคอมพวเตอร อาท จดหมายเหตดจทล (Digital Archiving) เวบ

เชงความหมาย (Semantic Web) การท�าเหมองขอมล (Data Mining การน�า

10 Humaines ในภาษาฝรงเศส รวมถงทงสงคมศาสตรและมนษยศาสตร สวนในระบบการศกษาของเยอรมนกจดแขนงวชาทางมนษยศาสตรและสงคมศาสตรรวมไวในคณะทเรยกวา Philosophische Fakultät (อางถงใน เจตนา นาควชระ, 2538 : 226)

เสนอขอมลหลายมต (Multi-media Presentation) การน�าเสนอขอมลแบบ

จนตทศน (Data Visualization) และการวเคราะหตวบท (Textual Analysis)

เปนตน (กลธดา, 2558)

พฒนาการของมนษยศาสตรดจทลการบรณาการวธการค�านวณแบบดจทลเขากบการศกษาดานมนษยศาสตร

ถกบกเบกโดย โรแบรโต บซา (Roberto Busa : 1913-2011) นกเทววทยา

ชาวอตาล ผไดรบการยกยองเปนบดาแหง Digital Humanities11 (ในเวลานนยง

ถกใชชอวา Humanities Computing) ทท�าดชนคนค�าในงานเขยนของ

Thomas Aquinas ทงหมดชอ Index Thomisticus งานชนนเปนผลสบเนอง

มาจากการท�าวทยานพนธปรญญาเอก12 ของเขาในชวงทสงครามโลกครงท 2 ใกล

ก�าลงจะสนสด อนเปนการศกษาความคดเรอง “Presence” ในงานเขยนของ

Thomas Aquinas บซาเรมตนดวยการศกษารายละเอยดเกยวกบความคดเรอง

“Presence” ดวยการคนหาค�าวา “Presence” ผานดชนตารางและหวขอเรอง

ทงหมดในงานของ Aquinas และพบวาการปรากฎขนของค�าวา “Presence”

ทกครงจะตองถกเชอมกบค�าบพบท (preposition) “in” อยเสมอ ขนตอนตอไป

บซาจงเขยนประโยคทกประโยคทมค�าวา “in” หรอ ค�าทกค�าทอยตดกบค�าวา

“in” ลงในกระดาษขนาด 3*5 นว จ�านวน 10,000 ใบทเตรยมไว (Busa, 1980)

ดวยวธดงกลาวท�าใหบซาพบผลการศกษาสองขอ คอ 1) “กอนทจะท�าความ

เขาใจหรอท�าการตความความคดในงานของอะไควนสหรอนกเขยนคนใดนน

จ�าเปนตองศกษา ทมา ทไปของค�าในเชงนรกตศาตรกอนเพราะนกเขยนแตละคน

11 Humaines ในภาษาฝรงเศส รวมถงทงสงคมศาสตรและมนษยศาสตร สวนในระบบการศกษา 12 วทยานพนธของบซา มชอในภาษาอตาเลยนวา “La Terrninologia Tomistica dell'lnteriorita:

Saggi di metodoper una interpretazione della metaftsica della presenza”



จะแสดงระบบความคดของตวเองผานระบบค�าพดของเขาเอง ฉะนนการทผอาน

จะคนพบความรทอยในระบบคดของผเขยนนนจ�าเปนทจะตองท�าความเขาใจ

ความรสกนกคดของผเขยนคนนนๆ ผานภาษาพดทเขาใช ผอานควรทจะตอง

พยายามคนหานยส�าคญของ/(ท) ค�าเหลานอยในใจของผเขยน”

และ 2) บซาคดวา “ทมา ทไปของค�าและต�าแหนงแหงหนในประโยค

ของมน แสดงใหเหนถงตรรกะเบองลกทสดในสภาวะการด�ารงอยของมน อนน�า

ไปสการเกดโครงสรางพนฐานของค�าพดมนษย” กลาวคอบซาคดวา ค�าแตละค�า

นนลวนมทมา และเมอถกน�าไปใชในตางบรบทกจะกอเกด พลกผนท�าให

ความหมายตางกนไป (Busa, 1980 : 83-90) กรอบคดดงกลาวนเปนการกลบไป

ใชวธการศกษาวรรณกรรมแบบดงเดมในแนวนรกตศาสตร ขณะทชวงเวลานน

ทฤษฎวรรณกรรมแบบการวจารณแนวใหม (New Criticism) ก�าลงมอทธพล

อยางมากตอการศกษาวรรณกรรมในกลางศตวรรษท 2013 (ชศกด ภทรกลวณชย,

2545 : 393)

ในป ค.ศ. 1946 ภายหลงจากวทยานพนธฉบบดงกลาวเสรจสน บซา

เรมคดถงโครงการจดท�าดชนค�าทงหมดในงานเขยนของอะไควนสรวมไปถง

ค�าประเภท สรรพนาม สนธานและบพบทดวย เพอเปนประโยชนส�าหรบการศกษา

เชงเปรยบเทยบ อยางไรกตามเขาตระหนกดวากระบวนการแยกแยะ จดกลม

ค�าดงกลาวทมจ�านวนมากกวาสบลานค�านนไมสามารถท�าไดดวยแรงงานคน แต

ตองอาศยเครองจกรเขามาชวย ดงนนในป 1949 บซาพรอมดวยคณะลกศษย

จ�านวนหนงจงเดนทางไปยงมหาวทยาลยตางๆ ทวประเทศสหรฐอเมรกาเพอตรวจ

สอบวา มสถาบนการศกษาแหงไหนมเครองจกรประมวลผลทจะสามารถเอา

เขามาชวยเปนเครองมอในโครงการวจยของเขาได บซาเรมตนดวยการไปพบกบ

13 ดรายละเอยดวธการศกษาวรรณกรรมในแนวทางตาง ๆ ใน “เลาะเลยบเสนทางวรรณกรรม” ใน อาน (ไม)เอาเรอง,น. 359-374, ชศกด ภทรกลวณชย, โครงการจดพมพคบไฟ 2548.

หวหนาฝายกองกจยโรป หอสมดรฐสภา สหรฐอเมรกา ซงไดแนะน�าใหเขารจกกบ

Jerome Wiesner14 ศาสตราจารยดานวศวกรรมอเลกทรอนกส สถาบนเทคโนโลย

แมสซาชเซตส (MIT) และไวซเนอรกพาบซาไปพบกบ Thomas Watson15

ประธานและซอโอบรษท IBM ผซงตกลงทจะชวยสนบสนนเรองเครองจกร

ประมวลผลในงานของบซา ซงในเวลานนยงคงเปนเครองคอมพวเตอรทรบอนพตส

(Input) ขอมลหรอใชวธอานโคดจากกระดาษแผนเจาะร (Punched Card) ท

ออกแบบใหวงผานชองอานของเครองเพอใหอานขอมลหรอค�าสงเขาไปเพอท�าการ

ประมวลผลตอไป ในโครงการจดท�าดชนค�า (concordance) ในงานเขยนทงหมด

ของโธมส อะไควนส หรอ Index Thomisticus16 บซากบทมงานใชเวลาสามสบ

ปในการท�าบตรหรอกระดาษทน�ามาเจาะเปนรค�าตอค�า จ�านวน 10,666,000 ค�า

จาก 1,700,000 บรรทด เพอเปนขอมลทจะสงเขาสเครองคอมพวเตอรแบบ

เมนเฟรมประมวลผล แยกแยะ จดหมวดหมค�าตางๆ เพอออกมาเเปนดชน (Busa,

1980 : 86-88)

Frederick Mosteller และ David Wallace เปนผบกเบกรนแรกๆ อก

กลมหนงทใชการบรณาการความรดานสถตและการประมวลผลแบบคอมพวเตอร

เขากบวชาทางมนษยศาสตรในงานศกษาเรอง “Inference in an Authorship

Problem” (Mosteller and Wallace,1963) ทใชวธการศกษาแบบ DH เขาไป

ชวยหาค�าตอบในประเดนทนกประวตศาสตรถกเถยงกนวาระหวาง Alexander

14 ในชวงรฐบาล จอหน เอฟ เคเนด (1961-1963) เจอโรม ไวซเนอร ไดรบการแตงตงใหเปนประธานคณะกรรมการทปรกษาดานวทยาศาสตรของประธานธบดเคเนด ตอมาระหวางป 1971-1980 ไวซเนอรกมารบต�าแหนางอธการบดของ MIT

15 โธมส วตสนเปนประธานคนแรกของ IBM ปจจบนชอ Watson เปนชอโครงการพฒนาระบบปญญาประดษฐของศนยวจย Thomas J. Watson ทตงชอตามนายวตสน

16 http://www.corpusthomisticum.org/it/index.age;jsessionid=2D741DEBCE5DE21CE3CEFFE7D5A16CB6

[Retrieved: February 9, 2018]



Hamilton กบ James Madison ใครเปนผเขยนบทความ 12 ชนในเอกสาร

เฟเดลรลลสต (The Federalist Papers)17 ททงคอางสถานะการเปนผเขยนใน

บทความ 12 ชนนน

ทงนกประวตศาสตรและนกรฐศาสตรพยายามหาวธพสจนประเดนถกเถยง

ดงกลาวมากวา 150 ป เชนดวยวธพยายามแกะรอยตามอดมการณทางการเมอง

ทถกน�าเสนอออกมาในบทความ 12 ชนทไมสามารถระบไดอยางชดเจนวาใครคอ

ผเขยน ดวยการตรวจสอบวาบทความไหนมความสอดคลองกบความคดทางการ

เมองของแฮมลตนหรอเมดสนมากกวากนหรอแมกระทงจอหน เจย ผด�ารง

ต�าแหนงประธานศาลสงสด คนแรกของประเทศสหรฐอเมรกา แตสดทายกยง

ไมไดขอสรปทแนชดในหมผศกษาเรองน

ในป 1963 Mosteller และ Wallace ใชวชาสถตเปนเครองมอในทางวธ

วทยา โดยใชวธงายๆ ดวยการนบความถของค�าบางค�า ทอยในบทความชนทระบ

ไดแนชดวาแฮมลตนหรอเมดสนเปนคนเขยน ขนตอนตอมากใชวธเดยวกนกบ

บทความ 12 ชนททงแฮมลตนและเมดสนตางอางวาตนเปนผเขยน หลงจากนนก

เอาความถของการใชค�าทวไปทคนพบในขนตอนแรกมาเปรยบเทยบกบขนตอนท

สอง จากวธการศกษาดงกลาว Mosteller และ Wallace พบวา

17 เอกสารเฟเดลรลลสต เปน การรวบรวมบทความ 85 ชนทอเลกซานเดอร แฮมลตน, เจมส เมดสนและจอหน เจย รวมผลดกนเขยนลงในหนงสอพมพนวยอรค เมอป 1787-1788 บทความแตละชนมเนอหาเกยวกบรฐธรรมนญฉบบใหมสหรฐอเมรกา เพอโนมนาวใหชาวนวยอรคลงมตผานรางรฐธรรมนญททงสามเปนผรวมราง โดยในเวลานนสาธารณะชนไมมใครรวาบทความแตละชนถกเขยนขนโดยใคร เพราะทงสามตางใชนามปากกาเดยวกนวา “Publius” ตอมาในป 1804 อเลกซานเดอรแฮมลตน รฐมนตรวาการกระทรวงการคลงคนแรกของประเทศสหรฐอเมรกาเขยนจดหมายหาเพอนของเขาชอ Egbert Benson พรอมระบผเขยนทแทจรงในแตละบทความทง 85 ชน ในป 1817 ภายหลงทหมดวาระจากการด�ารงต�าแหนงประธานาธบด สหรฐอเมรกา ไดไมนาน เจมส เมดสน กออกมาเปดเผยรายชอผเขยนทแทจรงในแตละบทความเชนเดยวกบทแฮมลตนท�าไวเมอ 13 ปกอน อยางไรกตาม เมอเอารายชอของเมดสนไปเทยบกบของแฮมลตน ปรากฎวามอย 12 บทความททงคลวนตางอางเหมอนกนวาตนเองเปนผเขยน

1. เมดสนใชค�าวา also บอยมากกวาแฮมลตนประมาณสองเทา

2. แฮมลตนใชค�าวา according ถมากกวาเมดสน

3. ในบทความทถกระบชดวาเมดสนเปนผเขยน มค�าวา whilst ในบทความ

กวาครงหนง ในขณะเดยวกน ทกบทความทถกระบชดวาเมดสนเขยน

ไมมค�าวา while อยเลย

4. บทความทถกระบชดวาแฮมลตนเปนผเขยน ไมมค�าวา whilst อยเลย

แตในขณะเดยวกน กลบมค�าวา while อยถงหนงในสาม (Mosteller

and Wallace, 1963 : 275-309)

ดวยวธการหาค�าตอบโดยใชหลกการพนฐานทางสถตดวยการนบความถ

ของค�าตางๆ ททงเมดสนและแฮมลตนใชเพอคนหารปแบบการเขยนของทงคแลว

น�าไปเปรยบเทยบกบเอกสารเฟเดลรลลสต 12 ดงกลาว Mosteller และ

Wallace พบวาเอกสารปรศนา 12 ชนนนมรปแบบการเขยนและความถของค�า

ทถกเลอกใชมความละหมายคลายคลงกบลลาการเขยนของ เจมส เมดสน และ

ในปจจบน อก 50 ปตอมา ทงนกวชาการดานประวตศาสตร นกรฐศาสตรรวมถง

นกสถตทท�างานวจยเพอคนหาผเขยนเอกสารปรศนา 12 นเพอพสจน ตรวจสอบ

ผลการศกษาของ Mosteller และ Wallace ตางไดขอสรปเดยวกนวา เจมส

เมดสน คอผเขยนเอกสาร 12 ชนนน เชนเดยวกบงานของ Reynold and

Saxonhouse (1995) ทใชวธวทยาเชงปรมาณเพอไขปญหาความก�ากวมเรอง

ผแตงดวยการวเคราะหการเลอกใชถอยค�าทนกเขยนแตละคนชอบใชซงเปนการ

บงบอกถงความเปนตวตนของนกเขยนแตละคน ซงจากผลการศกษาพบวาโธมส

ฮอบส (1588-1679) นกปรชญาการเมอง ชาวองกฤษ เปนผเขยนบทความ 3 เรอง

ทไมไดถกระบผแตงใน Horae Subsecievae (1620)



รปภาพท 1.1

ภาพ : เปรยบเทยบ ระหวาง แฮมลตนกบเมดสนและ 12 unknown essay

Hamilton Madison Unknown Essay

ทมา : จาก Blatt (2017 : 60)

ปจจบน ความกาวหนาของเทคโนโลยดจทลและคอมพวเตอรท�าใหคน

ทวไปสามารถเขาถงเอกสารและหนงสอจ�านวนมากทถกท�าใหอยในรปแบบ

อเลกทรอนกส (Digital Forms) และดวยแนวทางการศกษาแบบ DH ท�าให

ผศกษาสามารถดงเอกสารเฟเดลรลลสตในรปดจทลฟอรมออกมาจากอนเตอรเนต

หรอในคลาวด (Cloud) ทไหนสกแหงในโลกใบน ไมวาจะเปนรปแบบ PDF

(Portable Document Format) หรอ Microsoft Word Document หลงจาก

นนกน�าไปเปดในโปรแกรม Microsoft Word แลวเลอกใชเมนในฟงกชน “คนหา”

ค�าวา also, according, whilst, while แทนทจะเปนการนบความถของแตละ

ค�าดวยแรงงานของมนษยเหมอนกบท Mosteller และ Wallace หรอ Busa เคย

ท�าในยคสมยของพวกเขา แตดวยการประมวลผลแบบดจทลซงใชเวลา ภายใน

เสยววนาท คอมพวเตอรกจะแสดงความถของค�าดงกลาวออกมาใหเหนเพอให

ผศกษาวจยไดท�าการคนหาความหมายและตความตอไป

ในปเดยวกนกบท Mosteller และ Wallace ตพมพผลงานทถอวาเปนงาน

วจยชนแรกๆ ในวงวชาการดาน DH มหาวทยาลยเคมบรดจไดกอตง Centre for

Literary and Linguistic Computingและไดพฒนากลายเปนสมาคมคอมพวเต

อรและมนษยศาสตร หรอ Association for Computer and the Humanities

(ในป 1970) ตอมาป 1964 บรษท IBM ไดจดสมมนาเกยวกบเรอง Humanities

Computing เปนครงแรกทเมอง Yorktown Heights รฐนวยอรค สหรฐอเมรกา

ภายใตหวขอ Literary Data Processing Conference Proceedings และป

1966 ไดมการจดพมพวารสารชอ Computer and the Humanities และตอ

มาเมอเทคโนโลยดจทลและคอมพวเตอรไดเจรญรดหนาขนจงท�าใหเรมมการน�า

แนวคดเรอง DH มาใชในวงวชาการอยางจรงจงตงแตทศวรรษท 1990s พรอมกบ

ปรบเปลยนชอใหมจาก Humanities Computing เปน Digital Humanities

(Gold, 2012 : 5,87; Schreibman et al. 2004 : xxiii : 3-17)

ในทศวรรษท 90 อนเปนยคทอนเตอรเนตเวบไซตถอก�าเนดขนประกอบ

กบขดความสามารถทเพมขนของเครองคอมพวเตอรสวนบคคลหรอ PC (Personal

Computer) ท�าใหการศกษา คนควา วจยดาน DH หรอการบรณาการระหวาง

วชาวทยาการคอมพวเตอรเขากบมนษยศาสตรไดรบอานสงคเปนอยางมาก โดย

ในระยะแรกๆ นกมนษยศาสตรจะเรมตนจากการใชประโยชนความสามารถใน

การจดเกบขอมลจ�านวนมหาศาลของระบบคอมพวเตอรเขามาจดเกบผลงานของ

นกคดนกเขยน ศลปน กว จตรกรคนส�าคญๆ ในรปแบบอเลกทรอนกส (Digital



Forms) เชน โครงการ Transcribe Bentham ของ University College

London โครงการ The Rossetti Archive หรอภายใตการสนบสนนของสถาบน

เพอเทคโนโลยชนสงเพอมนษยศาสตรมหาวทยาลยเวอรจเนยและ The Walt

Whitman Archive โดยความรวมมอของมหาวทยาลยเนบราสกากบมหาวทยาลย

ไอโอวา เปนตน การเกดขนของแขนงวชา DH ยงน�าไปสการจดตงศนย DH ขน

ตามมาในระยะ 10 ปทผานมาทงในหนวยงานภาครฐ เอกชน องคกรอสระ สถาบน

ความคด (Think Tank) และสถาบนการศกษาตางๆ มากกวา 100 ศนยในกวา

25 ประเทศทวโลก

ปจจบนหนวยงานหรอศนยวจยดานมนษยศาสตรดจทลเหลานตางไดรบ

ทนวจยทางดานนกนอยางมากมาย เชน ในป 2007 ส�านกงานมนษยศาสตรดจทล

(Office of Digital Humanities) ของสหรฐอเมรกาไดรบเงนทนสนบสนนการ

วจยระยะเวลา 5 ป จากกองทนแหงชาตทางมนษยศาสตร จ�านวน 15,268,130

ลานดอลลารใน 250 โครงการวจยทางมนษยศาสตรดจทล เชนเดยวกบ สภาวจย

ทางมนษยศาสตรและศลปะ สหราชอาณาจกรใหเงนอดหนนงานวจยทาง DH

จ�านวน 121.5 ลานปอนด ใน 330 โครงงานวจย ระหวางป ค.ศ. 1998-2008

รวมทง มลนธแอนดรว เมลอน อนเปนองคกรเอกชนทไมแสวงหาก�าไรกไดใหเงน

จ�านวนกวา 30 ลานดอลลาร ในป 2010 เพอการวจยทางดานมนษยศาสตรดจทล18

18 http://www.ucl.ac.uk/infostudies/melissa-terras/DigitalHumanitiesInfographic.pdf [Retrieved: June 13, 2018]

ขอมลขนาดใหญเหมองขอมลและมนษยศาสตรดจทลทกวนนเทคโนโลยทางคอมพวเตอรและดจทลไดชวยใหสามารถจดเกบ

ขอมลขนาดใหญ19 (Big Data) ไวในรปแบบอเลกทรอนกสเทคโนโลยดงกลาว

ยงใหชวยใหสามารถตรวจสอบ ตดตาม คนหาขอมลจ�านวนมหาศาลทงทเปน

เอกสาร หนงสอ รปภาพ เสยง ภาพยนตและอนๆ ทอยในรปแบบดจทลไดอยาง

มประสทธภาพและสะดวกรวดเรวอยางทไมเคยเปนมากอน แตเดมการจดเกบ

ขอมลขนาดมหาศาลมกจะท�าเพอตอบโจทยในวงการธรกจเพอใชประกอบการ

ตดสนใจของผบรหารตอมาระบบหรอฐานขอมลทถกออกแบบโดยเฉพาะเพอ

19 Big Data คอขอมลทมปรมาณระดบ Terabyte ขนไป 1 Terabytes มคาเทากบ 1,024 Gigabytes ขอมลเหลานจะอยในรปแบบทหลายหลายในรปแบบอเลกทรอนกส ไมใชเฉพาะทเปนตวหนงสอหรอสมการตวเลขทางคณตศาสตรอยางเดยว แตยงรวมถงขอมลทไมเปนโครงสราง (unstructured data) เชน ขอความ ภาพ เสยง วดโอ นอกจากนยงเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวอกดวย เชน ขอมลบนโลกออนไลน ขอมลการใชสมารทโฟน

แหลงขอมลสเสาหลกทหลอมรวมกนเปน Big Data กคอ 1) ขอมลแบบเปดทวไป (Open Data)เปนขอมลทถกจดท�าขนทงจากหนวยงานราชการและองกรเอกชนตางๆ เพอใหสาธารณะรบทราบและสามารถน�าไปใชประโยชนเชงการวเคราะหตางๆ โดยเนนการเขาถงขอมลไดโดยงายแบบออนไลน สามารถน�าขอมลไปใชไดอยางทนท 2) ขอมลจากระบบอตโนมต (Automated Data) อนมาจากโครงขายโทรคมนาคมทมความครอบคลม การเชอมตอกบเครอขายการสอสารไรสายเชน ระบบโทรศพทเคลอนท อนเตอรเนตกบระบบอปกรณเครองตรวจวดอตโนมต (automation sensor) หรออปกรณประเภททเรยกวา Internet of Things (IoT) ซงสงขอมลแบบ real time เชน กลองโทรทศนวงจรปด (CCTV) การวดปรมาณการจราจร การตรวจสอบความหนาแนนหรอความเรวของระบบขนสงสาธารณะ 3) ขอมลจากพลเมอง (Crowdsource Data) เปนขอมลจากระบบอตโนมตและ IoT คลายกบขอ 2) แตไดมาจากพลเมองทใชอปกรณทเปน smart device เชน smart phone หรอ tablet และ 4) ขอมลจากสอสงคมออนไลน (Social Data) อนไดแกขอมลทมาจาก Facebook, Twitter, Instagram, Snapchat หรอระบบ (platform) ของสอสงคมออนไลนอน ๆ ซงผใชมนจะโพสเรองทพบเจอในชวตประจ�าวนลงไป, ดรายละเอยดเพมเตมใน Zikopoulos et al. 2012, Understanding Big Data : Analytics for Enterprise Class Hadoop and Streaming Data, (McGraw-Hill, 2012)



ใชในการจดเกบขอมลขนาดใหญหรอทเรยกวา คลงขอมล (Data Warehouse)

ไดถกน�าไปใชในดานตางๆ เชน ดานภมศาสตร อตนยมวทยา วศวกรรมวทยาศาสตร

การแพทย การเกษตร การเงน เปนตน อยางไรกตามการจดการกบขอมลจ�านวน

มหาศาลเพอท�าใหเปนสารสนเทศทมประโยชนและมลคาตองอาศยเทคนควธการ

ทเรยกวา การท�าเหมองขอมล (Data Mining)

การท�าเหมองขอมลเปนกระบวนการสกดความรทนาสนใจจากขอมล

ปรมาณมาก ความรทไมเหนเดนชด ความรทบงบอกเปนนย ความรทไมทราบมา

กอน ทมศกยภาพในการน�าไปใชประโยชน การท�าเหมองขอมลยงมความหมาย

รวมไปถงกระบวนการหาความหมายของรปแบบ ความสมพนธของขอมลทซอน

อยหรอความรใหมอนๆ จากฐานขอมลขนาดใหญเพอน�ามาใชในการตดสนใจ20

(Ye, 2014 : xiii) ในปจจบนการท�าเหมองขอมลไดเรมถกน�าไปประยกตใชในวง

วชาการดานสงคมศาสตร21 และมนษยศาสตรมากขนอนน�าไปสการศกษาวจยเชง

สหวทยาการหรอการศกษาทางมนษยศาสตรดจทลดงทกลาวมาในตอนตน

ปจจบนมการวจยเชงสหวทยาการทท�างานกบขอมลขนาดใหญดวยการท�า

เหมองขอมลผานการใชเครองมอทางมนษยศาสตรดจทลและ/หรอรปแบบการ

ประมวลผลทางสงคมศาสตร เกดขนมากมายเชน โครงการวจยทหองทดลองการ

เลาเรองดวยตวเลข (Computational Story Lab) มหาวทยาลยเวอรมอนต

สหรฐอเมรกาทเกบขอมล Digital forms จากโซเซยลเนตเวรกทคนอเมรกนใชกน

20 นอกจากค�าวาData miningค�าทถกใชแทนในความหมายทใกลเคยงกนกไดแก knowledge discovery in databases, knowledge mining from databases, knowledge extraction, knowledge-based system, data archaeology, data dredging, data analysis เปนตน

21 การน�าเทคโนโลยและรปการประมวลผลแบบเดยวกนไปใชการศกษาดานสงคมศาสตรจะถกเรยกวา Computational Social Science ดเพมเตมใน Hanna Wallach. “Computational Social Science: Toward Collaborative Future.” Data Science for Politics, Policy, and Government. Cambridge University Press, 2015.

ในแตละวน เปน Big Data โดยมวตถประสงคเพอหาความหมายของรปแบบความ

สมพนธของขอมลทซอนอยหรอความรใหมอนๆ จากกองขอมลขนาดใหญเหลาน

ผานการตความ

หองทดลอง Computational Story เปนแหลงรวมนกวจยจากหลากหลาย

สาขา เชน ฟสกสเชงทฤษฎ คณตศาสตร วศวกรรมอเลกทรอนกส วทยาการ

คอมพวเตอร สงคมศาสตร มนษยศาสตรและอกหลายๆ สาขามาท�างานรวมกน

เพอศกษาวจยสงคมในยคดจทลหรอสงคมในศตวรรษท 21 ทถกขบเคลอนโดย

เทคโนโลยคอมพวเตอรและดจทลขนสง (Socio-technical System)

เชน การศกษาเรอง “Measuring the Happiness of Large-Written

Expression: Songs, Blogs and President” (Dodds and Danforth, 2009)

ใชวธการศกษาแบบ Data Mining เปนเครองมอในทางวธวทยาเพอวดหา “ระดบ

ความสข” ของมนษยดวยการศกษาจากชดขอมล (Data Set) 4 ชด คอ

1. เนอเพลงจ�านวน 232,574 เพลง จากศลปน 20,025 คน

ระหวางป 1960-2007 ดวยการดงขอมล (download)

จาก เวบไซต http://www.hotlyrics.net

2. ชอเพลงดงขอมลจาก เวบไซต http://www.freedb.org

3. ขอความในบลอก (blog) ทถกเขยนโดยคนๆ แรกในบลอกและมค�าวา

“รสก” (Feel) ดงขอมลจากเวบไซตhttp://www.wefeelfine.org

ดวยวธ API22 จากวนท 25 สงหาคม 2005 ถง 30 มถนายน 2009

จ�านวน 9,113,772 ประโยค จาก 2.3 ลานบลอก

22 API หรอ Application Programming Interface เปนชองทางการเชอมตอระหวางเวบไซตหนงไปยงอกเวบไซตหนงหรอเปนการเชอมตอระหวางผใชงานกบเครอง Server หรอระหวางเครอง Server กบ Server หรอกลาวอยางงายๆ กคอ API เปรยบเสมอนภาษาคอมพวเตอรทท�าใหเครองแตละเครองสามารถสอสารแลกเปลยนขอมลกนได (ผเขยน)



4. ค�าแถลงประจ�าปของประธานาธบด สหรฐอเมรกา (State of the

Union addresses) 43 คน ตงแตจอรจ วอชงตน ถง จอรจ ดบเบลย

บช ดงขอมลจากเวบไซต the American Presidency Project ท

http://www.presidensy.ucsb.edu และ เวบไซตของ British

National Corpus ท http://www.natcorp.ox.ac.uk

Dodds and Danforth (2009 : 2-4) เรมตนดวยการใชงานวจยของ

Bradley and Lang (1999) ทศกษาการวดบรรทดฐานทางอารมณจากค�าในภาษา

องกฤษ (The Affective Norms for English Words: ANEW) ทเลอกมาจากทง

ค�านาม ค�ากรยาและค�าคณศพทจ�านวนทงหมด 1,034 ค�า ดวยการใหกลมตวอยาง

ใหคะแนนกบค�าแตละค�าแลวตเปนคะแนนออกมาดวยวธทางสถตในสเกล 1-9

เปนมาตรวดความสข Bradley and Lang (1999 : 4-45) พบวา ค�าทมระดบ

คะแนนความสขมากทสดหาค�าแรกคอ triumphant (8.82),paradise (8.72),

love (8.72), luxury (7.88), trophy (7.78) และ glory (7.55) สวนค�าทมระดบ

ความทกขมากทสดหาค�าแรกคอ suicide (1.25), rape (1.25), funeral (1.39),

trauma (2.10), hate (2.12), และ hostage (2.20)

Dodds and Danforth (2009: 2) ใชผลการศกษาของ Bradley and

Lang (1999) มาเปนเกณฑในการใชจดอนดบของระดบค�าทบงบอกถงความสข

และค�าทแสดงออกถงความทกข ดวยการน�าค�าเหลานไปเทยบความถทกลมค�าใน

ANEW ไปปรากฎอยในชดขอมล 4 ชดขางตนในตารางท 1.1

ตารางท 1.1

จ�านวนค�าทงหมดในแตละชดของมลเทยบกบจ�านวนค�า

ใน ANEW ทปรากฎอยในแตละชดของมล

ชดขอมล เนอเพลง (ค�ำ) ชอเพลง (ค�ำ) บลอก ค�ำแถลงประจ�ำป

จ�านวนค�า 58,610,849 60,867,223 157,853,709 1,796763

จ�านวนค�าใน ANEW

3,477,575 5,612,708 8,697,633 61,926

ทมา : Dodds and Danforth (2009 : 5)

ยกตวอยาง ในเนอหาจากทวตเตอรของบคคลสองคนสามารถบงบอกถง

ระดบความสขไดแตกตางกน เมอคนหนงก�าลงมความรสกยนด กอาจทวตค�าท

แสดงออกถงความสขออกมา เชน “I love you” กบอกคนหนงทอยในหวงภาวะ

ทย�าแย กอาจจะทวตค�าทหมนหมองออกมา เชน “I hate you” ตวอกษรสแดง

ทขดเสนใตเปนค�าทอยในบญชรายชอ ANEW ค�าวา “love”มคาระดบความสขท

8.74 สวน “hate” มคาระดบความสขเพยงแค 2.1 ดงนนเนอหาทบคลลสองคน

นทวตออกมากจะบอกบงบอกถงระดบความสขหรอทกขทแตกตางกน

ดวยหลกการเดยวกน เพลง Billy Jean ของ Michael Jackson มเนอ

รองทอนหนงวา “….She was more like a beauty queen from a movie

scene…” ตวอกษรสแดงทขดเสนใตเปนค�าทอยในบญชรายชอ ANEW และมคา

ระดบความสขท 7.82, 6.44 และ 6.86 ตามล�าดบ ดงนนระดบความสขหรอ(ทกข)

ของเพลง Billy Jean (เฉพาะทอนน) กคอ 1/3*(7.82+6.44+6.86) = 7.04

ในภาพใหญ เมอน�าการใชอนดบของค�าทมความสขไปจนถงค�าทมความ

ทกขจากผลการศกษาของ Bradley and Lang (1999) ไปจบคกบ Big Data 4

ชด กพบรปแบบทซอนอยในกองขอมลขนาดใหญเหลาน ในตาราง 1.2 และสถต



ทนาสนใจอกมากมายเมอน�าค�าทอยใน ANEW List ไปจบคกบประโยคแรกใน

บลอกทมค�าวา “feel” ทถกทวตออกมาระหวาง สงหาคม 2005 ถง มถนายน

2009พบวา● วนทคนมความสขมากทสดในชวงป 2005-2009 คอวนทโอบามาไดรบ

เลอกตง (4 พฤศจกายน 2008)● วนทคนมความสขทสดในแตละปคอวนวาเลนไทนและวนครสตมาส● วนทมความสขทสดในสปดาหคอวนอาทตย สวนวนพธเปนวนททกข

ทสด● วนทมความทกขมากทสดคอวนท 11 กนยายนของแตละปและวนท

ไมเคล แจคสนเสยชวต (25 มถนายน 2009)

ตารางท 1.2

อนดบหาค�าแรกใน ANEW ทปรากฎขนบอยทสดในแตละชดของมล

ล�าดบ เนอเพลง ชอเพลง บลอก ค�าแถลงประจ�าป

1 Love (7.37%) Love (7.39%) Good (4.89%) People (5.49%)

2 Time (4.18%) Time (4.19%) Time (4.72%) Time (4.09%)

3 Baby (2.75%) Baby (2.75%) People (3.34%) Present (3.45%)

4 Life (2.59%) Life (2.60%) Love (3.31%) World (3.10%)

5 Heart (2.14%) Heart (2.15%) Life (3.13%) War (2.98%)

ทมา : Dodds and Danforth (2009 : 5)

ผลการศกษาจากงานวจยชนนถกน�าไปพฒนาตอยอดเปนตวแบบในการ

สราง มาตรวดความสข(Hedonometer) อนเปนกราฟแสดงความสขดวยการวด

ระดบความสขผานวธอานและตความผานขอมลบนโซเชยลมเดย-เนตเวรกตางๆ

ของปจเจกบคคลดวยการท�าต�าแหนงของเหตการณส�าคญๆ ทมผลตอระดบความ

สขหรอความทกขของกลมคนผใชโซเชยลมเดยผานแพลตฟอรมตางๆ ลงบนกราฟ

เชน วนทเครองบนมาเลเซยแอรไลน ไฟล 370 บนหายไปในมหาสมทร วนทโรบน

วลเลยม ดาราตลกชอดงของฮอลลวด เสยชวต วนวาเลนไทน หรอ วนครสตมาส

เปนตน ดวยขอมลชดเดยวกนน คณะนกวจยจากหองทดลองการเลาเรองดวย

ตวเลขยงขยายผลการวดระดบความสขและความทกขของมนษยจากการด

ภาพยนตเรองตางๆ พรอมกบท�าไทมไลนของความสขและความทกขตามการ

ล�าดบเรองและเหตการณในภาพยนตร และจากชดของมล (data set) เดยวกนน

โครงการวจยตอไปของพวกเขากคอการใชขอมลจากโซเชยลมเดล-เนตเวรกทง

หลายท�านายการเกดวกฤตเศรษกจกอนทมนจะเกดขนจรงๆ หรอท�าการแยกแยะ

ขาวปลอม (fake news) ออกจากขาวจรง ในแพลตฟอรมตางๆ (Dodds and

Danforth, 2009; Dodds et al. 2011; Klouman et al 2012; Bliss et al

2012; Mitchell et al 2013; Frank et al 2013)

โครงการ Google Book กเปนอกโครงการทท�างานกบขอมลขนาดใหญ

ดวยการท�าเหมองขอมล ผานวธการศกษาแบบมนษยศาสตรดจทลเพอการผลต

หรอสรางองคความรใหมขนมาจากการท�าวจยเชงสหวทยาการดงกลาว บรษท

Google เปดตวโครงการดงกลาวดวยการสแกน (scan) หนงสอจ�านวน 12 ลาน

เลม มากกวา 400 ภาษาเปนจ�านวนมากกวา 5 พนลานหนาหรอ 2 ลานลานค�า

ใหอยในรปดจทลฟอรม แลวเกบไวในระบบฐานขอมลของบรษท ตอจากนนในป

2010 Google ใหทนวจยเรองมนษยศาสตรดจทล หรอ Google’s Digital

Humanities Research Award จ�านวน 1 ลานดอลลารกบนกวจย 23 คนจาก



25 มหาวทยาลย ใน 12 โครงการวจยทางมนษยศาสตรดจทลโดยอนญาตให

นกวจยทงหมดสามารถเขาถงระบบฐานขอมลและระบบคอมพวเตอรของ Google

เพอชวยในการประมวลผลงานวจยดงกลาวได23

เชน งานวจยของ Daniel Cohen กบ Frederick Gibbs จาก George

Mason University สหรฐอเมรกา เรอง “Reframing the Victorian” อนเปน

สวนหนงใน 12 โครงการวจยทได Google’s Digital Humanities Award ไดใช

วธแนวทางศกษาแบบ DH สรางแผนภม (Chart) แสดงความถการปรากฎขนของ

ค�าทกค�าซงเปนสวนหนงของชอหนงสอจ�านวน 1,681,161 เลม ทถกพมพเปน

ภาษาองกฤษ ในประเทศองกฤษ ชวงยคสมยวคตอเรยน ระหวางป ค.ศ. 1789-

1914 เพอชวยใหนกวคตอเรยนศกษา (Victorian Studies) เขาใจภมปญญาและ

ความคดในยคสมยนนไดอยางถองแทยงขน จากแผนภมดงกลาว Cohen and

Gibbs พบรปแบบและความหมายทซอนอยในขอมล ขนาดเกอบ 1.7 ลานรายชอ

วาความหมายของค�านนเปลยนแปลงไปตลอดเวลา เชนเดยวกบการเลอกใชค�า

ตางๆ ทเอามาตงเปนชอเรอง เชนค�าวา “Science” ในระยะแรกๆ จะถกใชใน

ความหมายโนมเอยงวา ความร และค�าๆ นจะถกใชมากทสดในป 1874 อนเปน

ชวงปภายหลงของการปฏวตอตสาหกรรม อนแสดงใหเหนความสนใจของยคสมย

ในเรอง “Science” แตในขณะเดยวกน ความหมายทถกใชกถกเปลยนใหแคบลง

ไปจากความหมายวา ความร วาหมายถงเฉพาะ “วทยาศาสตรธรรมชาต”

(Natural Science) อนสอดคลองกบค�าวา “Industrial” ทเผยตวครงแรกขนบน

บรรณพภพการเปนสวนหนงของชอเรองในโลกหนงสอเมอป 1832 และรกษา

ความถของการถกใชเปนสวนหนงชอเรองหนงสออยางเสมอตนเสมอปลายไปจน

สนสดสมยวคตอเรยน ในขณะทค�าวา “Evil” แทบจะไมเคยถกใชเอามาตงเปน

ชอหนงสอเลย (Cohen and Gibbs , 2011)

23 https://googleblog.blogspot.com/2010/07/our-commitment-to-digital-humanities.html [Retrieved:March 8, 2018]

อยางไรกตาม งานศกษาเรองหนงสอสมยวคตอเรยนของ Cohen กบ

Gibbs ชนตอไปหรอเฟสสองก�าลงอยระหวางการด�าเนนการ งานเฟสทสองน

เปนการอนพตสเนอหาของหนงสอในสมยวคตอเรยนทงหมดใสเขาไปให

คอมพวเตอรประมวลผลเพอสรางแผนภมแสดงรปแบบความถของค�าตางๆ

ทงหมด ซงแผนภมของความถของค�าทไดยอมแตกตางจากงานชนแรกอยาง

ไมตองสงสยเพราะเปนการอนพตสเฉพาะแตชอหนงสอ นอกจากน Cohen กบ

Gibbs ยงจะเลอกใชเฉพาะบรบททอยรายลอมอยรอบๆ ค�าแตละค�าเพอทจะ

เปนกรอบในการวเคราะหใหละเอยดลกลงไปอกวา ค�าแตละค�า ถกใชใน

ความหมายเชงบวกหรอเชงลบในแตละบรบทๆ หนง เปาหมายของงานในเฟสท

สองน คอการหาความสมพนธเชอมโยงระหวางชดของขอมล 3 ชดคอ ผลการ

ศกษาในเฟสหนง เนอหาหนงสอทถกอนพตเขาไปในเฟสสองและบรบททาง

ประวตศาสตรของขอมลชดหนงและสอง

การน�าคอมพวเตอรมาใชประมวลผลหรอชวยในการอานหนงสอกองโต

จ�านวนเกอบ 1.7 ลานเลมนนไมไดหมายความวาเครองจกรสมองกลเหลานจะเขา

มาแทนทการอานแบบละเมยดละไม (Closed Reading) อนเปนการอานแบบ

ขบเคยวเนอหาเพอซาบซงดมด�ากบสนทรยะของความหมายทนกมนษยศาสตร

นยมกระท�ากนมาแตดงเดม แตการอานหนงสอโดยเครองคอมพวเตอรจะเปนการ

เสนอวธการอานอกรปแบบหนง เปนการอานตวบทกองมหมาทอาจจะน�าไปสการ

ตงค�าถามใหมๆ ในการอานตวบทจ�านวนมากทมนษยไมสามารถอานไดหมดใน

ชวงชวตหนงๆ (Cohen and Gibbs , 2011)

● ● ●



บทสรปมนษยศาสตร ดจ ทลเป นการบรณาการความร ทางด านวทยาการ

คอมพวเตอรเขากบการศกษาทางดานมนษยศาสตร เปนเรองเกยวกบการใช

เทคโนโลยคอมพวเตอรและรปแบบการค�านวณเชงดจทลเขาไปชวยในประมวล

ผลขอมลทางมนษยศาสตรทปจจบนสามารถท�าใหอยในรปแบบอเลกทรอนกสได

เกอบทงหมด อยางไรกตาม ในทศนะผเขยน มนษยศาสตรดจทลไมใชการพยายาม

ทจะกลบไปท�าใหการศกษามนษยศาสตรมลกษณะเปนปรนยอกครง เหมอนเมอ

ครงหนงทแนวคดปรชญาแบบปฎฐานนยม (positivism) ไดมอทธพลครอบง�า

สงคมวทยาวาดวยความรในชวงปลายศตวรรษท 19 ถงกลางศตวรรษท 20 อนม

ผลท�าใหศาสตรตางๆ มความพยายามจะน�าวธการหาความรแบบวทยาศาสตร

(scientific method) มาใชกบแขนงวชาตวเองเพอใหมลกษณะเปนปรนยมาก

ยงขนรวมทงมนษยศาสตรเองดวย

วธการท�างานของนกมนษยศาสตรดจทลโดยทวไปมสองลกษณะคอ

แบบแรกเปนการออกแบบโปรแกรมและเขยนชดค�าสง (coding) ซอฟตแวร

คอมพวเตอรด วยตวเองหรอท�างานรวมกนกบนกคอมพวเตอรและ/หรอ

นกคณตศาสตร นกสถต ในการพฒนาโปรแกรมหรอเทคโนโลยเฉพาะขนมาเพอ

ใชประมวลชดของขอมล (data set) ทตองการศกษาไมวาจะเปน เพอวเคราะห

ตวบทตางๆ เชน วรรณกรรม หนงสอ เอกสาร จดหมายเหต ขอความ ถอยค�า

สนทรพจนหรอค�าสบถในแตละวฒนธรรม หรอวเคราะหงานดานประตมากรรม

ศลปกรรม จตรกรรม เชน ภาพวาด ภาพเขยน รปปน รปสลก รปถาย ไปจนถง

โบราณวตถหลากหลายชนดและสงอนๆ อกมากมายอนเกดจากผลงานสรางสรรค

ของมนษย สวนแบบทสอง เปนการน�าเทคโนโลยหรอโปรแกรมส�าเรจรปทถก

พฒนาโดยกลมแรกไปใชเปนเครองมอในการศกษาขอมลดานมนษยศาสตรเพอ

หาความสมพนธในชดของขอมลดงกลาว โดยอาจจะกระท�าผานกรอบคดดาน

มนษยศาสตรและ/หรอทฤษฎทางสงคมศาสตรทมอยแลวหรอน�าไปสการตความ

หาความหมาย วนจฉย ประเมนคณคาดวยชดของค�าอธบายแบบใหมหรอการ

สรางสรรคสงทใหม (originality)

ดวยวธการดงกลาว ท�าใหเหนไดวามนษยศาสตรดจทลเปนวธการศกษาท

ใชในการเขาหาขอเทจจรงและเขาถงขอมลในอกรปแบบหนง เพอหาความสมพนธ

ชดของขอมล เปนวธทสามารถจะน�ามาอธบายขอมลและเอกสารตางๆ ใหมความ

ละเอยดและมความหลากหลายมากขน ท�าใหเหนรปแบบ (pattern) ของขอมล

ไดชดเจนยงขนและเหนในรปแบบทแตกตางออกไปจากเดม อนน�าไปสการสกด

ความรใหมหรอความรบางอยางทถงแมวธการของมนษยศาสตรแบบเดมจะไม

สามารถท�าได เชนการอานแบบละเมยดละไม (closed reading) แตกอาจจะยง

ตองอาศยกรอบคดทางมนษยศาสตรแบบเดมและ/หรอทฤษฎสงคมศาสตรรวม

ไปถงบรบททางประวตศาสตรและวฒนธรรมเพอชวยจดระเบยบขอมลทไดจาก

การประมวลผลดวยวธการของมนษยศาสตรดจทล เชน การวเคราะหความหมาย

ของค�าวา “ความรก” ทปรากฎอยในวรรณกรรมฝรงเศสและเยอรมนในยคคลาส

สกกบยคโรแมนตกทงหมดวามความแตกตางกนอยางไร ซงปจจบนตวบทของ

วรรณกรรมทงหมดดงกลาวไดอยในรปแบบหนงสออเลกทรอนกสเกอบทงหมด

แลว หรอ การหาความหมายของค�าวา “ความงาม” ในตวบททอยใน google

book ทงหมดในรอบ 20 ปทผานมา ดวยการวเคราะหขอความและบรบท

โดยวธการประมวลผลตามภาษาธรรมชาต

ตวอยางดงกลาวแสดงใหเหนวามนษยศาสตรดจทลจะเปนการเพมขด

ความสามารถในการยกระดบการเกบและวเคราะหชดขอมลดานมนษยศาสตรท

ถกจดเกบอยในรปแบบทหลายหลายและไมใชเพยงเฉพาะทเปนตวหนงสอเทานน

แตยงรวมถงขอมลทไมเปนโครงสราง (unstructured data) เชน ขอความ ภาพ เสยง

วดโอ ขอมลทอยบนโลกออนไลน ในโลกโซเซยลมเดย ขอมลการใชสมารทโฟน



ดวยขนาดสเกลทกวางและลกอยางทไมเคยท�าไดมากอนในอดต วธดงกลาวท�าให

นกมนษยศาสตรสามารถเขาถงขมทรพยฐานขอมลขนาดใหญทในสมยกอนไม

สามารถท�าได เชน บรษทกเกลอนญาตใหนกวจยผไดรบทน Google’s Digital

Humanities Research Award สามารถเขาถงระบบฐานขอมลและระบบ

เทคโนโลยคอมพวเตอรของ Google เพอชวยในการประมวลผลงานวจยดงทกลาว

มาขางตนในโครงการ Google Book ซงไมเพยงแตจะเปนการท�าใหความรดาน

มนษยศาสตรถกขยายออกไปเทานน แตยงอาจจะน�าไปสการเชอมโยง ตอยอด

สรางไวยากรณทางความรกบศาสตรอนๆ ไดอกเชนกน

สดทาย ผเขยนเหนวาวธการศกษาแบบมนษยศาสตรดจทลไมใชวธการ

ศกษาทจะมาทดแทนวธการศกษามนษยศาสตรแบบดงเดมทเนนใชวธการตความ

การประเมนคณคาและวนจฉยประสบการณ แตทงสองแนวทางนจะตองท�างาน

รวมกน เปนการศกษาแบบประสานแนวทางการศกษาเขาดวยกนเพอน�าไปสความ

เชอมโยงระหวางสาขาวชามนษยศาสตรเขากบสาขาวทยาการขอมล (Data Sci-

ence) และ/หรอสาขาอนๆ อกทเกยวของ ในอนาคตเมอเทคโนโลยกาวหนาไป

เรอยๆ และทกอยางเขาสหรอกลายเปนดจทลอยางเตมตว การผลตความร

(Knowledge Production) ทางดานมนษยศาสตรใหมๆ อาจไมไดอยทตวนก

มนษยศาสตรเพยงกลมเดยวไมวาจะเปนนกมนษยศาสตรแบบดงเดมหรอแบบ

ดจทล

ดงเชน John Asmus นกฟสกสผเชยวชาญเรองแสงเลเซอร แสงซนโคร

ตรอน ประจ�าสถาบนฟสกสประยกตและบรสทธ (Institute for Pure and Ap-

plied Physical Science) มหาวทยาลยแคลฟอรเนย ซานดเอโก สหรฐอเมรกา

ไดใชเทคนคทางดานฟสกสเรองการก�าทอนของแมเหลกนวเคลยส (Nuclear

Magnetic Resonance) ในการสแกนเลเซอรบนฝาผนงเพอคนหาภาพจตรกรรม

ฝาผนงทชอ The Battle of Ahghiari ของ Leonardo da Vinci ทหายสาบสบ

โดยในเบองตน ภายหลงจากทนกมนษยศาสตร (นกจตรกรรม) ไดศกษาเอกสาร

และขอมลจ�านวนมากมายแลวไดตงสมมตฐานวาภาพดงกลาวอาจจะถกเขยนทบ

โดยจตรกรอกคนหนงคอ Giorgio Vasari ผมพฤตกรรมทชอบเขยนภาพวาดของ

ตวเองไปทบภาพวาดของคนอนๆ แตดวยขอจ�ากดของวธการศกษาทาง

มนษยศาสตรท�าใหไมสามารถท�าการวจยตอไปเพอพสจนสมมตฐานดงดลาวได

เพราะไมตองการท�าลายภาพเขยนของ Vasari เพอคนหาภาพของ Da Vinci ท

อาจจะถกเขยนทบไว ตอจากนน Asmus จงไดใชเทคนคการประมวลผลภาพแบบ

เชงดจทลและแสงอลตราโซนคเพอดงภาพวาดของ Da Vinci ออกมาจากฝาผนง

และเกบไวในคอมพวเตอร (Asmus, 1978 : 209-213 และ เจตนา, 2538 : 251)

งานของ Asmus เปนตวอยางหนงทแสดงใหเหนความสมพนธระหวาง

ศาสตรสาขาตางๆ ดวยการหยบยมวธการวจยซงกนและกนระหวางวทยาศาสตร

และมนษยศาสตร อนแสดงใหเหนวาการผลตองคความรใหม ไมวาจะเปนในสาขา

ใด ไมจ�าเปนตองถกผกขาดโดยวธการศกษาหลกในสาขานนเสมอไปเพราะดวย

ความกาวหนาของเทคโนโลยในปจจบนน โดยเฉพาะดานคอมพวเตอรและดจทล

ล วนแตจะท�าใหเกดประโยชนในการศกษาในทกวงการวชาการทงด าน

วทยาศาสตร สงคมศาสตรและมนษยศาสตร

● ● ●




หนงสอและบทความในหนงสอ

กลธดา ทวมสข. (2558). กาวสดจทลมนษยศาสตร ดจทลเพอสงคมและทรพยากร

ความร. เอกสารน�าเสนอในการสมมนาความรวมมอระหวางหองสมด

สถาบนอดมศกษา ครงท 31 ณ ส�านก หอสมด มหาวทยาลยขอนแกน

วนท 2-4 ธนวาคม 2558.

จรรจา สวรรณทต. (2539). มตการวจยทางมนษยศาสตร-สงคม-พฤตกรรมศาสตร.

ทระลก ๓๐ ป คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. เชยงใหม :

โรงพมพมงเมอง.

จฑาทพย อมะวชน. (2541). สหวทยาการมนษยศาสตร : มตแหงมนษย.

กรงเทพมหานคร : ส�านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

เจตนา นาควชระ. (2532). เพอความอยรอดของมนษยศาสตร. กรงเทพมหานคร

: ส�านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เจตนา นาควชระ. (2538). ทางไปสวฒนธรรมแหงการวจารณ. กรงเทพมหานคร

: ส�านกพมพผจดการ.

ชศกด ภทรกลวณชย. (2545). อาน(ไม)เอาเรอง : รวมบทความวรรณกรรมศกษา

และบทวจารณ วรรณกรรมไทยและเทศ : โครงการจดพมพคบไฟ.

นธ เอยวศรวงศ. (2539). มองมนษยศาสตรในโลกอนาคต. ทระลก ๓๐ ป คณะ

มนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. เชยงใหม : โรงพมพมงเมอง.

นทธนย ประสานนาม และ ธระ รงธระ. (2557). เพอกาวขามสะพานทพาดขาม

: การศกษารวบรวมบทคดยอและบรรณานกรมงานวจยดานวรรณกรรม

ไทยรวมสมย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพเดอนตลาคม

Books and Book Articles

Asmus, John Fredrich. (1978). “The Search for Leonardo da Vinci’s

The Battle of Ahghiari”. In the Spirit of Enterprise. Edited by

Gregory B. Stone. San Francisco: W.H. Freeman.

Barths, Roland. (1977). “The Photographic Message”. Image/Music/

Text. Stephen Heath trans. NY : Hill and Wang.

Blatt, Ben. (2017). Nabokov’s Favorite Word is Mauve: What the

Number Reveal About the Classic, Bestseller, and Our Own

Writing. Simon & Schuster: New York.

Blaydes, Lisa, Grimmer, Justin and McQueen, Alison. (2013 October).

Mirror for Princes And Sultans: Advice on the Art of

Governance in the Medieval Christian and Islamic Worlds.

Paper Presented to Association for Analytic Learning About

Islam and Muslim Societies. Princeton University, NJ.

Drucker, Johana. (2009). SpecLab: Digital Aesthetics and Projects

in Speculative

Computing. Chicago: The University of Chicago Press.------(2014),

Graphesis: Visual Forms of Knowledge Production. Harvard

University Press.

Gold, Matthew K. (2012). Debate in the Digital Humanities. University

of Minnesota Press.

Gold, Matthew K. and Klein F., Lauren. (2016). Debate in the Digital

Humanities. University of Minnesota Press.



Kirschenbaum, M.G. (2009). Mechanisms: New Media and the Forensic

Imagination. Cambridge: MIT Press.

Klein, Julie Thompson. (2015). Interdisciplining Digital Humanities:

Boundary Work in an Emerging Field, Michigan: University of

Michigan Press.

McCarty, Willard. (2005). Humanities Computing. Basingstoke and New

York: Palgrave Macmillan.

Terras, Melisa., Nyhan, Julianne. And Vanhoutte, Edward. (2013).

Definition Digital Humanities., Ashagte Publishing Company.

USA.

Tobler, W. (1970). A computer movie simulating urban growth in the

Detroit region. Economic Geography. 46(2), 234-240.

Ye, Nong. (2014). Data Mining: Theories, Algorithms, and Examples.

CRC Press. Zikopoulos P, Eaton C, deRoos D, et al (2012).

Understanding Big Data: Analytics for Enterprise Class

Hadoop and Streaming Data. McGraw-Hill.

Articles

Boix, Mansilla and Duraisingh, Dawes (2007). Target Assessment of

Students’ Interdisciplinary Work: Ann Empirical Framework

Proposed. The Journal of Higher Education. Vol. 78, No. 2,

215–237.

Borrego, M. and Newswander, L.K. (2010). Definitions of Interdisciplinary

Research: Toward Graduate-Level Interdisciplinary Learning

Outcomes. The Review of Higher Education, Vol. 34, No. 1,

61–84.

Bradley, M., & Lang, P. (1999). Affective norms for English words (anew):

Stimuli, instruction manual and affective ratings. Technical

report c-1, Gainesville, FL: University of Florida.

Busa, R. (1980). The annals of humanities computing: The Index

Thomisticus. Computer and the Humanities (14), 83-90.

Chen, M S., Han, J. and Yu, P.S. (December,1996). Data Mining: An

Overview from a Database Perspective” IEEE Trans.

Knowledge and Data Eng., 866-883.

Cleave,W.S. (2001). Data Science: an action plan for expanding the

technical areas of the field of the statistics. International

Statistics Review Vol. 69, No.1, 21- 26.

Cohen, Daniel J. and Gibbes, Frederick W. (2011). A Conversation

with Data : Prospecting Victorian Words and Ideas. Victorian

Studies, Vol. 54, No. 1 (Autumn 2011), 69-77.

De Smith, Michael John., Goodchild, Michael F., and Longley, Paul

(2007). Geospatial Analysis: A Comprehensive Guide to

Principles. Techniques and Software Tools, Troubador

Publishing Ltd.

Mosteller, Federick. and David F.Wallace. (1963). Inference in an

Authorship Problem. Journal of the American Statistical

Association. Vol 58, No. 302, 275-309.



Reynolds, Noel B. and Saxonhouse, Arlene. (1995). Hobbes and the

Horae Subsecievae. Chicago, 3-22.

Rosembloom, Paul. (2012). Toward a Conceptual Framework for the

Digital Humanities. Digital Humanities Quarterly. Vol 6. No. 2.

Sudhaharand, S. and Cristianini, Nello (2013). Automated analysis of

narrative content for Digital humanities. International Journal

of Advanced Computer Science, 3(9).

Electronic Media

Dodds, Peter Sheridan and Chris Danforth. (2009). Measuring the

Happiness of Large-Written Expression: Songs, Blogs and

President. Research Paper. Published with open access at

www.springerlink.com [Retrieved: January 24, 2018]

Dodds, Peter Sheridan and Chris Danforth..(2014), Unearthinh Homo

Narrativu, Retrieved from http://www.internationalinnovation.

com/build/wpcontent/uploads/2014/10/Peter_Dodds_Intl_

Innovation_157_Research_Media.pdf [access: January 24,

2018]

Erlandsson, Fredrik, Piotr Brodka, Martin Boldt and Henric Johnson.

(2017). Do We Really Need to Catch Them All? A New

User-Guided Social Media Crawling Method. Entropy

2017,19,686 Published with open access at www.mdpi.com/

journal/entropy [Retrieved: May 24, 2018]

McCarty, Willard. (1999). Humanity Computing as interdiscipline. In

An Interdisciplinary Seminar at The University of Virginia.

Retrieved from http :// www.iath.virginia.edu/hcs [Retrieved:

January 5, 2018]

Rockwell, Geoffrey. (1999). Is Humanities Computing as Academic

Discipline? An Interdisciplinary Seminar at the University of

Virginia (1999-2000). Retrieved from http :// www.iath.virginia.

edu/hcs [access: January 5, 2018].

Spiro, Lisa. Digital Research Tools (DiRT) WiKi. Retrieved from

httpe://digitalreserachtools.pbworks.com/w/page/17801672/

FrontagePage. [access: October 31, 2017].

Svensson, Patrik. (2009). Humanities Computing as Digital Humanities.

Digital

Humanities Quarterly 3, no 3. Retrieved from http://digitalhumanities.

org/dhq/vol/3/3/000065/000065.html. [access: October 3,

2017].

Unsworth, John. (November 2002) What Is Humanities Computing

and What Is Not? Graduate School of Library and Information

Sciences. Illinois Informatics Institute. University of Illinois,

Urbana. Retrieved from http://computerphilologie.uni-

muenchen.de/jg02/unsworth.html. [access: March 31, 2018].

------ (2002). Is Humanities Computing an Academic

Discipline? An Interdisciplinary Seminar at The University of

Virginia (1999-2000) Retrieved from http :// www. iath.virginia.

edu/hcs [access: January 5, 2018].



คาสาคญ

04กระแสนยมอนเดยในประเทศไทย:

การเปลยนผานจากภาพยนตรสซรสโทรทศน

Indian Waves in Thailand: The Transformation

from the Silver Screen to Digital TV

จตพร สวรรณสขม 1

(Jatuporn Suwansukhum)

1 ผชวยนกวจยประจ�าศนยเอเชยใตศกษา สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย


ปรากฏการณกระแสนยมภาพยนตรอนเดยลกทหนง เกดขนและเสอมลง

ชวงปพทธศกราช 2490 -2520 ปรากฏการณดงกลาวสะทอนบรบททางสงคมของ

ชาวอนเดยพลดถน และวฒนธรรมการชมภาพยนตรของคนไทยอยางนาสนใจ

ปจจยหลกของกระแสความนยมภาพยนตรอนเดยคอความคนเคยเรองราวใน

ภาพยนตรของผชม ความครบรสของภาพยนตรอนเดย และฝมอของนกแสดง

เมอเวลาผานไปปจจยทางเศรษฐกจและการแขงขนทางการตลาดเขามามสวน

เกยวของ ท�าใหภาพยนตรอนเดยซงไมไดรบการสนบสนนในเชงนโยบายไม

สามารถแบกรบภาระคาใชจายไดจนเลอนหายไปจากความสนใจของสงคม ตอมา

เมอพฒนาการทางเทคโนโลยการรบชมภาพยนตรเปลยนไป การเปดตวชองทว

ดจทลในปพทธศกราช 2557 ท�าใหชองทางการเผยแพรสอทางเลอกเพมมากขน

ภาพยนตรซรสอนเดยสมยใหมถกน�าเขามาอกครงเพอสรางความแตกตางและเปน

ทางเลอกใหมส�าหรบผชม บทความนกลาวถงพฒนาการของกระแสนยมทงสอง

ชวง และวเคราะหถงปจจยตางๆ ทกอใหเกดกระแสนยมภาพยนตรอนเดยในแตละ

ยคสมย

1. กระแสนยมอนเดย 2. ภาพยนตรอนเดย 3. ทวดจทล

4. ชองทางการเผยแพร 5.อตสาหกรรมสอไทย



Keywords

Abstracts

The first Indian wave phenomenon in Thailand took place from

1947 to 1977. The phenomenon reflects interesting social context

of Indian diaspora in Thailand and Thai film-going culture. The main

factor for the success of Indian films in Thailand is the familiarity of

stories depicted in the films, the combination of emotions featured

and the skills of the actors. However, over time, the economic factor

and market competition played a part in this film-going culture. In-

dian imported movies could not cover their own expenses and went

in decline. With technological changes in film viewing, particularly

the introduction of digital TV in 2014, the new platform brings more

alternative content. Contemporary Indian series are now imported

to offer alternative choices for audience. This article discusses the

development of the two Indian waves and explores factors which

led to the interests in Indian films in each era.

1. Indian Wave 2. Indian Cinema 3. Digital TV

4. Film Distribution 5.Thai Media Industry

บทน�าบทความนเขยนขนเพออธบายการเปลยนผานของกระแสความนยม

ภาพยนตรจากประเทศอนเดย ตงแตป พ.ศ. 2559 จนถงปจจบน บทความให

ความส�าคญเปนพเศษกบการเปรยบเทยบปจจยทท�าใหเกดกระแสความนยมใน

แตละยค โดยเฉพาะในปจจบนทภาพยนตรซรส เรอง สดา ราม ไดรบการตอบรบ

อยางลนหลาม งานเขยนชนนเกบขอมลจากเอกสาร งานวจย สออเลกทรอนคส

และการสมภาษณผทเกยวของในการน�าเขาภาพยนตรซรสอนเดยเขามาในประเทศไทย

ในปจจบนวามปจจยใดทท�าใหเกดกระแสความนยมในหมผชมชาวไทย

กอนทผอานจะเขาใจถงสาเหตทท�าใหภาพยนตรซรสอนเดยยคใหมไดรบ

ความนยม ผเขยนจะกลาวถงประวตความเปนมาของภาพยนตรอนเดยทครงหนง

เคยไดรบความนยมอยางมาก เพอชใหเหนลกษณะของปรากฏการณทเกดขน และ

ปจจยทท�าใหเกดความนยมในการดภาพยนตรอนเดยในชวงระยะเวลานน ไป

จนถงปจจยทท�าใหภาพยนตรอนเดยเรมเสอมความนยมไปจากสงคม เพอทผอาน

จะไดเขาใจมตการเปลยนแปลงของบรบททางสงคมและวฒนธรรม ทเกยวของกบ

ความนยมภาพยนตรอนเดยในปจจบนไดอยางชดเจนยงขน

สวนทสองของบทความกลาวถงปจจยทท�าใหกระแสความนยมภาพยนตร

ซรสอนเดยกลบมาอกครง ไมวาจะเปนการเปลยนแปลงบรบททางสงคมและ

เทคโนโลยทเกยวกบการรบชมภาพยนตร และการปรบเปลยนตวบทของ

ภาพยนตรซรสอนเดยทท�าใหผชมหนกลบมานยมภาพยนตรซรสอนเดยอกครง

สวนสดทายของบทความกลาวถงปจจยความส�าเรจและขอจ�ากดของการเตบโต



ของภาพยนตรอนเดยในประเทศไทย ตลอดจนการเชอมโยงกบมตขามชาตของ

วฒนธรรมสมยนยมจากชาตอนๆ ทเคยไดรบความนยมอยกอนแลว

1. ความเปนมาของกระแสนยมลกทหนงหนงสอตาดตนเดนซงเขยนถงวฒนธรรมการชมภาพยนตรในหลายประเทศ

จากมมมองสวนตวของผเขยน ภาณ มณวฒนกล กลาวถงการเขามาของภาพยนตร

อนเดยวา ภาพยนตรอนเดยเขามาสวถชวตของคนไทยตงแตชวงประมาณปลาย

พทธศกราช 2480 ในสมยสงครามมหาเอเชยบรพา ภาพยนตรในสมยนนเปนฟลม

ขาวด�าขนาด 16 มม. โดยเหตทมการน�าเขาเนองจาก กองก�าลงของประเทศภาย

ใตอาณานคมขององกฤษไดถกเกณฑเขามาสนบสนนการรบจากทางประเทศ

สงคโปร สวนหนงของกองก�าลงเหลานนเปนทหารเชอสายอนเดย และเปนธรรมดา

ทการพ�านกอยตางถนเปนเวลานาน ท�าใหขวญก�าลงใจของทหารถดถอย เนองจาก

ภาพยนตรเปนความบนเทงยอดนยมของคนอนเดยผน�าทหารของประเทศ

เจาอาณานคมจงไดน�าภาพยนตรอนเดยเขามาฉาย เพอสรางขวญก�าลงใจใหกบ

กองก�าลงสนบสนนเหลาน โดยตงโรงฉายภาพยนตรบรเวณถนนประมวญและ

บรเวณสถานเสาวภาใกลโรงพยาบาลจฬา หรอบางครงกเดนสายฉายบรเวณแคมป

ทหาร นเองเปนโอกาสแรกทท�าใหคนไทยไดรจกกบภาพยนตรอนเดย (ภาณ

มณวฒนกล, 2543, หนา 68)

จากนนตอมาสงคมไทยกไดใกลชดกบภาพยนตรอนเดยมาโดยตลอด ขอมล

จากเวบไซต Thai Film Foundation ไดกลาวถงชองทางการฉายหนงอนเดยใน

สมยนนวาถาเปนในเขตตวเมองภาพยนตรจะเขาฉายตามโรงภาพยนตร สวนใน

ตางจงหวดจะมสายหนงรบไปฉายตออกทอดหนง ประมาณปพทธศกราช 2490

หนงอนเดยเรมไดรบความนยมอยางกวางขวาง โรงภาพยนตรทรบความนยมใน

สมยนน คอ โรงหนงเทกซสทอย บรเวณวงเวยนเชอมถนนเยาวราชกบถนน

เจรญกรงในปจจบน สวนในตางจงหวด ชาวบานในสมยนนจะคนเคยกบภาพยนตร

อนเดยทฉายบรเวณลานหนงกลางแปลงเสยเปนสวนใหญ โดยแหลงทน�าเขาหนง

มาจากสองแหลง คอ เมองมมไบและเมองมทราส แมตลาดภาพยนตรอนเดยม

ความหลากหลายในเชงรปแบบและภาษา มภาพยนตรจากทงตอนเหนอ ตอน

กลางและเมองทางใต แตภาพยนตรอนเดยทน�าเขามาในชวงแรกนนจะเปนภาษา

ฮนดเสยเปนสวนใหญ

คนอนเดยพลดถนจดเรมตนของความนยม

หลงจากทคนไทยรจกหนงอนเดยจากการน�าเขามาเพอใหความบนเทงกบ

บรรดาทหารทเขามาประจ�าการในประเทศแลว อกสาเหตหนงทท�าใหหนงอนเดย

ไดรบความนยมในเมองไทยมากขนมจดเรมตนจากนายทนชาวอนเดยน�าหนงเขา

มาฉาย โดยเหมาโรงหนงเทกซสเพอฉายภาพยนตรใหกบกลมคนชาวอนเดย

พลดถนทอาศยอยในเขตกรงเทพฯ ไดรบชมเปนประจ�าทกวนอาทตย ชวงเวลา

สโมงเยน การฉายในวนและเวลาดงกลาวท�าใหหนงแตละเรองมผชมชาวไทยทมา

โรงหนงไดรบชมหนงอนเดยไปดวย การฉายหนงในยคนในเบองตนคาดวาไมมการ

พากยเสยงภาษาไทย แตดวยเนอหาและอวจนภาษาทใชท�าใหสามารถเดาเรอง

โดยรวมได จดเดนทท�าใหภาพยนตรอนเดยมความแตกตางจากภาพยนตรทฉาย

ในสมยนนเนองจากมเนอเรองเขมขน อกทงมเพลงใหฟง และมฉากการเตนท

สนกสนาน ปจจยทแปลกใหมแตกตางจากภาพยนตรจากทอนๆ เหลานเองเปน

สาเหตใหเกดกระแสความนยมตามมาเปนล�าดบ โรงหนงเทกซสเปรยบเสมอน

โรงหนงยคบกเบกของภาพยนตรอนเดยในไทยกวาได หนงทน�าเขามาฉายอยาง

เปนทางการเรองแรกไดแก รามเกยรต ซงมเนอเรองทเปนทรจกและคนเคยของ

คนไทยทวไป ความคนเคยทางวฒนธรรมนเองเปนอกปจจยทท�าใหภาพยนตร

อนเดยไดรบความนยม เนองจากการรบชมของผชมตองผานกระบวนการตความ



และผชมจะใชประสบการณสวนตวของแตละบคคลในการถอดรหสจากการแสดง

ทชม (สมสข ,2558) ภาพยนตรอนเดยไดเปรยบภาพยนตรจากประเทศอนๆ ตรง

ทผชมชาวไทยมรากฐานทางวฒนธรรมใกลเคยง ไมวาจะเปนดานภาษา ศาสนา

และวฒนธรรมความเชอทซมซบอย ในวถชวตของผคน อกทงอทธพลดาน

สนทรยศาสตรทไดรบมาจากประเทศอนเดย ดงนนเมอดภาพยนตรทแมจะไมม

การพากยเสยงกสามารถเขาใจไดงายกวาภาพยนตรจากทางยโรปหรออเมรกา

อกปจจยทท�าใหภาพยนตรอนเดยไดรบความนยม เนองจากในสมยนนม

ภาพยนตรตางชาตทเปนตวเลอกใหรบชมคอนขางนอย เนองจากชองทางการน�า

เขานนคอนขางจ�ากด แตถงกระนนกยงมตวแทนน�าเขาภาพยนตรจากตางประเทศ

ไดแก ภาพยนตรจากประเทศฟลปนส ยโรป และอเมรกา เปนทนาสงเกตวา

ลกษณะของหนงเหลานนยงไมถกใจผ ชมชาวไทย จงยงไมเปนทแพรหลาย

ในชวงเวลาดงกลาวหนงอนเดยไดรบความนยมอยางกวางขวาง ประเภทท

ไดรบความสนใจมากทสดคอหนงแนวอภนหารซงถอเปนรปแบบการน�าเสนอท

แปลกใหม มความแตกตางจากภาพยนตรของประเทศอนๆทฉายอยในสมยนน

ปจจยเหลานเองเปนตวชวยใหเกดกระแสความนยมอยางรวดเรว มผชมแนนทกรอบ

จนโรงภาพยนตรเทกซสมนโยบายทจะงดฉายภาพยนตรจากประเทศอนๆ

ทงหมด เหลอเพยงภาพยนตรอนเดยเทานน บรษททน�าเขาภาพยนตรอนเดย

ในสมยแรกนนแก บรษทของมสเตอรมสซารา ซงตอมาคออนเดยฟลม และบรษท

ดวนจนทร ซงมทตงอยหลงศาลาเฉลมกรงในปจจบน ความนยมของหนงอนเดย

ทเกดขนท�าใหเกดบรษททน�าเขาหนงอนเดยเพมขนอยางมากมาย ตลอดจน

โรงฉายกขยายตวออกไปเพมมากขน

อตสาหกรรมหนงทเตบโตควบคกนกบหนงอนเดยคออตสาหกรรมเพลง

หลงจากหนงไดรบความนยม เพลงประกอบภาพยนตรกพลอยไดรบความนยม

ตามไปดวยเชนกน ถงขนาดมการจดรายการวทยทเปดเฉพาะเพลงอนเดยผาน

สถานวทยทหารอากาศ ชอรายการเพลงภารตะ กระแสทภาพยนตรอนเดยไดรบ

ความนยมมาถงจดสงสด ท�าใหนกแสดงน�าในสมยนนเปนทรจกในประเทศไทย

นางเอกยอดนยมในยคนนคอ นรปารอย สวนพระเอก ไดแก ราชการป

ราชกมาร ดาราตลกคอเมหมด และนางระบ�ายอดฮตคอ เฮเลน ในยคตอมา

พระ-นางของภาพยนตรอนเดยยงคงเปนทรจกในสงคมไทยไมวาจะเปน ราเยส

คานนา มนากมาร เฮมา มาลน ซงเปนนกแสดงทไดรบความนยมและเปนทกลาว

ถงมาตลอดเวลากวาสบป

จาก Mother India สธรณกรรแสง

หากพจารณาจากเนอหาของภาพยนตรอนเดยทเขามาสสงคมไทยในชวง

แรกทมกเนนแนวเทพเจาอภนหารทมเนอเรองตนตาตนใจ ไดเหนอทธฤทธ

อภนหารของบรรดาเทพเจา ขอสงเกตทนาสนใจในชวงตอมาคอเนอหาของ

ภาพยนตรทไดรบความนยมในเวลาตอมาเรมเกยวพนกบวถชวตของคนในสงคม

มากขน และปญหาทภาพยนตรอนเดยน�าเสนอลวนเปนเรองราวทเกดขนกบสงคม

ไทย อาท การถกเอารดเอาเปรยบ ความอยตธรรมในสงคมของนายทนทขมเหง

เกษตรกร และการตอสของเกษตรกรกบภยธรรมชาต

ตวอยางภาพยนตรอนเดยทไดรบความนยมสงสดเรองหนงคอ Mother

India หรอทมชอภาษาไทยวา ธรณกรรแสง ภาพยนตรเรองนเนนเรองราวชวตท

แสนเขญของราธา หญงชาวนายากจนทถกเอารดเอาเปรยบจากเศรษฐจอมโกง

แมของเธอน�าทดนไปจ�านองเพอเปนคาใชจายในงานแตงงาน วนหนงสามราธา

ประสบอบตเหตตองตดแขนทงสองขางกลายเปนคนพการ แลวหายสาบสญไป

ราธาตองเลยงลกตามล�าพงอยางแสนสาหส ตอมาลกสาวคนเลกเสยชวตจากภย

ธรรมชาตน�าทวมใหญ เหลอเพยงรานกบบยลกชายสองคนทตองชวยกนท�านา

โดยไมมวว ตองใชแรงของตนเองไถนา ดวยชวตความเปนอยทล�าบากยากแคน



เศรษฐตงเงอนไขวาหากราธาอยากมฐานะดขน เธอตองตกเปนเมยเขา ราธาจ�าใจ

ยอม แตเมอถงเวลาเธอเปลยนใจกะทนหน จงตองทนจายผลผลตทได 3 ใน 4 เพอ

เปนดอกเบยใหกบเศรษฐมาโดยตลอด เมอรานกบบยโตเปนหนม บยทนไมไหวท

แมของเขาถกเศรษฐดถกเหยยดหยาม จงหนเขาปาและเปนโจร ณฏฐพงษ สกลเลยว

(2555) สนนษฐานวาสาเหตหนงทท�าใหภาพยนตรเรองนไดรบความนยมสงสด

เนองจากภาพยนตรเรองนสามารถสะทอนความร สกรวมกนระหวางชนชน

เกษตรกรรมของอนเดยและไทยทตองเผชญปญหาเดยวกนคอความไมแนนอน

ของธรรมชาต ความอยตธรรมในสงคม สภาพสงคมทนายทนเปนใหญ ไมสามารถ

พงพากระบวนการของรฐได เหลานเปนปญหาของประเทศดอยพฒนาในยคหลง

สงครามโลกครงท 2 ทระบบทนนยมซงสนบสนนโดยรฐ เออใหนายทน(เศรษฐ)

มความสมพนธใกลชดกบรฐ และสามารถใชความไดเปรยบนหาผลประโยชนกบ

ตวเกษตรกรได

นอกเหนอจากงานของณฏฐพงษ บทความของอาดาดล องคะวณช (2012)

ยงไดพดถงความส�าเรจของหนงอนเดยเรองนในฐานะหนงชวตทครบรส กลาวคอ

มสวนผสมทลงตวจากบทประพนธ การแสดงผานสหนา แววตา ทาทาง น�าเสยง

และการพดของนกแสดง และดนตรประกอบ ท�าใหระยะเวลาการฉายภาพยนตร

เรองนยาวนานตดตอกนถงกวาสองเดอน ธรณกรรแสง ถอเปนภาพยนตรอนเดย

เรองแรกทไมตองใชฉากอภนหาร ของวเศษ เพอดงดดผชม แตเปนทพดถง

ผานเนอเรองทเขมขน และการแสดงทเขาถงบทบาท ปจจยทงหมดเหลานท�าให

ภาพยนตรเรองน ท�ารายไดเกนหนงลานบาทในสมยนน นอกเหนอจากลกษณะ

ของภาพยนตรอกหนงองคประกอบทท�าใหภาพยนตรเรองนประสบความส�าเรจ

ในประเทศไทยคอทมพากยเสยง การฉายภาพยนตรสมยนนจะตองพากยสด

ทกรอบ และทมพากยทเปนทนยมมากทสดคอ รจรา – มารศร นกพากยประจ�า

โรงหนงศาลาเฉลมกรง ทสามารถสรางความแตกตางโดดเดนจากทมพากยของ

โรงอนดวยการดนสดรวมไปกบบทภาพยนตร ท�าใหภาพยนตรสนกสนานครบรส

ตอมาการพากยแบบดนสดนเองกลายเปนเสนหของภาพยนตรอนเดยทฉายใน

ประเทศไทย

ปจจยทท�าใหภาพยนตรอนเดยเรมเสอมความนยม

ยคตอมาของหนงอนเดยคอ ยคภาพยนตรขนาด 35 มม. ตามทสมาชก

เวบไซต Thai Film Foundation นามวาเฉลมชาต2 ไดใหขอมล วาหนงอนเดยท

สรางปรากฏการณการฉายยาวนานทสดคอ หนงเรองชางเพอนแกว หนงนอก

สายตาทไมมบรษทใดน�าเขามาฉาย แตผน�าหนงเรองนเขามาในประเทศไทยกลบ

เปนนกพากยหนง คอ คณทวาราตร เมอเขาฉายหนงไดรบความนยมอยางถลม

ทลายท�าใหผน�าเขากลายเปนมหาเศรษฐ หนงเรองนมดาราน�ายอดนยมในสมยนน

รวมแสดงดวยคอ ราเยส คานนา แตนาเสยดายทหลงจากการเปลยนแปลงจาก

ฟลมขนาด 16 มม. มาเปนขนาด 35 มม. ไดเพยงสบปกระแสความนยมภาพยนตร

อนเดยกเรมเสอมลง

จากบทสมภาษณทตวฒนธรรมประจ�าสถานทตอนเดยในหนงสอตาดตนเดน

(2543) พบวาความเสอมถอยของกระแสนยมอนเดยเกดขน หลงจากภาพยนตร

อนเดยไดรบความนยมมายาวนานเกอบ 20 ป ปจจยทสงผลกระทบตอความนยม

มาจากนโยบายการเกบคาลขสทธภาพยนตรของผสงออกหนงในประเทศอนเดย

และสภาพสงคมไทยทเปลยนไป รวมถงการเปลยนแปลงของภาพยนตรอนเดยเอง

และ การเขามาของคแขงจากประเทศอนๆ

2 เฉลมชาต เปนสมาชก เวบไซต Thai Film Foundation มงานอดเรกคอศกษาประวตความเปนมาของประวตศาสตรภาพยนตรอนเดย และไดสรางบลอคเกยวกบภาพยนตรอนเดยเพอเปนแหลงสบคนและแบงปนขอมลใหกบผทสนใจ



ในสวนของการเกบคาลขสทธ ประเทศอนเดยมกฎหมายลขสทธเพอ

คมครองทรพยสนทางปญญา ในสนคาประเภทภาพยนตรและเพลงตงแตป พ.ศ.

2500 ซงในชวงแรกการเกบคาลขสทธเปนไปตามเกณฑปกต แตเนองจากกระแส

ความนยมของหนงอนเดยในประเทศไทยเพมสงขน ท�าใหบรษทผสงออกหนงใน

ประเทศอนเดยขนคาลขสทธ จนท�าใหผน�าเขาในเมองไทยไมสามารถน�าหนง

อนเดยเกรดเอทมคาลขสทธสงเขามาฉายไดเนองจากไมคมทน จงมการน�าเขาหนง

เกรดรองลงมาทมคาลขสทธต�ากวาเขามาฉาย แตคณภาพของภาพยนตรและ

ดาราน�าแสดงทไมเปนทรจกจงไมเกดกระแสความนยม ท�าใหประสบปญหา

ขาดทน ผชมไมประทบใจกบหนงอนเดยเชนเดม

นอกเหนอจากนโยบายในประเทศอนเดย นโยบายจากภาครฐในประเทศไทย

ยงเพมภาระการจายภาษน�าเขาอกระดบหนง แตในสมยแรกๆ การน�าเขาหนง

อนเดยมการเรยกเกบอตราภาษทคอนขางต�า กลาวคอการน�าเขาหนงหนงเรอง

เสยคาอากรภาษเพยงครงเดยว แตเมอความนยมมสงขนไดมการเรยกเกบคา

ธรรมเนยมพเศษ ภาครฐบาลในสมยนายธานนทร กรยวเชยร มนโยบายผลกดน

ใหเกดการสงเสรมการลงทนภายในประเทศ จงออกพระราชบญญตสงเสรมการ

ลงทน พ.ศ. ๒๕๒๐ ผานมาตรา ๔๙ ซงกลาววา เพอใหความคมครองกจการของ

ผไดรบการสงเสรม คณะกรรมการมอ�านาจก�าหนดคาธรรมเนยมพเศษส�าหรบ

การน�าเขามาในราชอาณาจกรในกรณทจ�าเปน ผลตภณฑหรอผลตผลชนดเดยวกน

คลายคลงกน หรอทดแทนกนไดกบทผไดรบการสงเสรมผลตหรอประกอบใน

อตราทเหนสมควร คณะกรรมการเปนผมอ�านาจพจารณา และค�าวนจฉยของ

คณะกรรมการใหเปนทสด จากการพจารณาของคณะกรรมการดงกลาวเหนวาการ

น�าเขาภาพยนตรจากตางประเทศเปนผลตภณฑชนดเดยวกน คลายคลงกน หรอ

ทดแทนกนไดกบผลตภณฑทผไดรบการสงเสรม จงเปนทมาของการประกาศขน

ภาษการน�าเขาฟลมภาพยนตรทถายท�าแลว โดยปรบอตราภาษจาก 2 บาทตอ

เรองเปน 30 บาทตอเมตรตอเรองตามทคณะกรรมการไดพจารณา (วสตร, 2537)

นโยบายสนบสนนภาพยนตรไทยแบบสดขวนเอง ท�าใหบรษททน�าเขาหนงอนเดย

หลายบรษทเรมประสบปญหาขาดทน เนองจากรายไดของการฉายหนงไมเพยง

พอตอคาใชจาย จงมการน�าเขาหนงอนเดยนอยลง จนในทสดท�าใหไมมหนง

อนเดยใหมๆ เขามาฉายใหคนไทยไดด

ในสวนของเนอหาภาพยนตรและสภาพสงคมไทย แตเดมเอกลกษณเฉพาะ

ตวของหนงอนเดย คอ เนอหาการด�าเนนเรองทเขมขนครบทกรสชาต แตเมอ

สภาพสงคมเปลยนไป รปแบบความบนเทงเดมเรมไมไดรบความนยมเทาทควร ดงนน

อตสาหกรรมภาพยนตรในอนเดยจงตองปรบตวดวยเชนกน เนอหาของหนงท

สะทอนภาพความเปนจรงในสงคม(หนงชวต) จงตองปรบมาเปนเนอหาทตาม

กระแสบรโภคนยม (Grant, 2017) อยางไรกตามการวางตวบททเนนเรองราวของ

วยรน แทนเรองราวของหนงแนวชวต ท�าใหหนงอนเดยไมสามารถสคแขงจากทาง

ฝงตะวนตก ทมความเชยวชาญการผลตภาพยนตรทมเนอหาแบบนได ปจจยน

สงผลตออตสาหกรรมภาพยนตรในประเทศอนเดย ผานความพยายามหาแนวทาง

ใหมๆ เพอสกบการเขามาของวฒนธรรมตะวนตก อาจกลาวไดวาการแขงขนนเอง

ท�าใหหนงอนเดยสญเสยอตลกษณเดมซงไดรบความนยมในประเทศไทย อกปจจย

ทสงผลตอพฤตกรรมการดหนงอนเดย คอ สถาพสงคมทเปลยนไป ผชมมเวลาให

กบความบนเทงนอยลง แตหนงอนเดยซงเดมมความยาวเฉลยอยท 3 ชวโมง

เยนเยอยาวนาน เมอเทยบกบหนงจนหรอหนงฝรง ทมความยาวเพยงแคชวโมง

เศษๆ นอกเหนอจากความยาวของหนงจนและหนงฝรง เนอหาทแปลกใหมนา

สนใจ และกระแสความนยมในตวดาราน�าท�าใหหนงจนไดรบความสนใจจากผน�า

เขาเปนอยางมาก หนงจนเรมเขามาในประเทศไทยประมาณป พ.ศ. 2493 แตยง

ไมไดรบความนยมเนองจากสกระแสนยมจากหนงอนเดยไมได ตลอดจนไมม

ตวแทนน�าเขาอยางชดเจนท�าใหขาดความหลากหลายจนถงป พ.ศ. 2510 กระแส



ความนยมเรมมมากขน โรงหนงเรมทยอยหยดฉายภาพยนตรอนเดยอยางตอเนอง

โรงสดทายทฉายหนงอนเดยคอโรงหนงควนส

การลดจ�านวนโรงทฉายหนงอนเดยนเอง ถอเปนจดเปลยนส�าคญของการ

หายไปของหนงอนเดย เพราะตงแตป 2510 มการน�าเขาหนงจนจากคาย

ชอว บราเดอร ทผไดลขสทธชาวไทยคอคายนวโอเดยน สวนหนงฝรงน�าเขาโดยตรง

จากพาราเมาท หนงญปนน�าเขาโดยแคปปตอลฟลม ตอมาโรงหนงตางๆ ได

ท�าความรวมมอรวมกบผน�าเขาเพอเพมอ�านาจตอรองในการน�าหนงเขามาฉาย

(วสตร, 2537) หนงอนเดยไมมผน�าเขาบรษทใดรวมท�าขอตกลงนกบทางโรงฉาย

ท�าใหหนงอนเดยพลาดโอกาสทจะเพมอ�านาจการตอรองกบโรงหนง จงเปนผลให

ชองทางการเขาโรงหนงในยคตอๆ มานนยากขน มเพยงหนงฟอรมใหญๆ เทานน

ทสามารถฝาดานการคดหนงเขามา อยางไรกตามระยะเวลาการฉายหนงอนเดย

เหลานสนมากหากหนงไมไดรบกระแสตอบรบในชวงสปดาหแรก ปจจยเหลานเอง

เปนอปสรรคทท�าใหหนงอนเดยไมไดรบความนยมตอไป ในตางจงหวด หนงอนเดย

ทตองพงพาสายหนงซงโดยทวไปจะซอหนงไทยไปฉายตามโรงตางจงหวด เมอ

หนงอนเดยไดรบความนยม สายหนงกยงจะพอมก�าลงซอหนงอนเดยไปฉายดวย

แตขอแตกตางทท�าใหเกดปญหาดานรายจายคอ หากจะฉายหนงอนเดยสายหนง

ตองจางนกพากยเพม ดงนนในการตระเวนฉายหนงในแตละรอบเปนเวลาไมต�า

กวาหนงเดอนท�าใหเกดคาใชจายเพม เมอหนงอนเดยไมมกระแสความนยม

ทางสายหนงจงตดภาระในการจางนกพากยออกไป ท�าใหสายหนงเลอกทจะซอ

เฉพาะหนงไทยไปฉาย

จากสภาพสงคม เศรษฐกจทเปลยนแปลง หนงอนเดยไมสามารถแบกรบ

ภาระคาใชจายทางการตลาดทเพมสงขนได ท�าใหไมมการประชาสมพนธอยางเชน

หนงประเภทอน เมอการประชาสมพนธขาดชวงจงไมมการกระตนใหเกดกระแส

ความสนใจ หนงอนเดยจงคอยๆ ลดความนยมลงทงในกรงเทพและตางจงหวด

การเปลยนแปลงของโรงฉายซงเปนชองทางเดยวทท�าใหคนไทยรจกหนงอนเดยม

จ�านวนลดลง และการทอตสาหกรรมหนงกลายเปนตลาดทเนนกลมวยรน ท�าให

กลมคนดหนงเปลยนไป หนงจน และหนงตะวนตกไดรบความนยมมากขน การ

ตลาดทอาศยภาพลกษณและความตอเนองเปนส�าคญผลกดนใหหนงอนเดยม

ภาพลกษณชนสาม คอเปนรองทง หนงฝรง หนงจน แมในชวงทภาพยนตรอนเดย

หางหายไปจากโรงภาพยนตร แตกยงมการน�าภาพยนตรอนเดยมาฉายเปนรายการ

พเศษในวนหยดนกขตฤกษ อยางไรกดภาพยนตรรนใหมทน�าเขาโดยชองโทรทศน

นน�าเสนอภาพหนงอนเดยในรปแบบเหมอนๆ กน คอ เปนหนงทตองรองเพลง

ตามภเขา หลบหลงตนไม ภาพจ�าของหนงอนเดยในสงคมไทยจงมขอจ�ากด ตอมา

ชองโทรทศนเหลานกเปลยนการฉายหนงอนเดยเปนรายการอนมาแทนท ความ

ทรงจ�าหนงอนเดยในไทยในปจจบนจงเกยวของกบหนงอนเดยในโทรทศนในระยะ

เวลาสนๆ

2. การกลบมาของคลนลกทสอง ภาพยนตรอนเดยหางหายจากสงคมไทยเปนชวงเวลาเกอบ 30 ป สาเหต

ส�าคญคอการไมมชองทางใหผชมเขาถง แมจะมการน�าเขาหนงแผนมาขาย แตก

เปนทนยมของคนเพยงกลมเลกๆ การน�าเขาซรสในป พ.ศ. 2557 เปนสญญาณ

การกลบมาของภาพยนตรอนเดยอกครง ซรสเรองแรกทมผน�าเขาคอซรสเรอง

พระพทธเจา ทสรางกระแสตอบรบเปนอยางด มการน�ามาฉายซ�าอกหลายครง

ภาพยนตรซรสเรองตอมาทไดรบความนยมอยางสง คอ สดา - ราม ศกรก

มหาลงกา ภาพยนตรเรองนท�าใหผชมชาวไทยเปดมมมองใหมในการดภาพยนตร

อนเดย แมเนอหาของภาพยนตรจะเปนเรองทคนไทยคนเคย แตบทภาพยนตรม

มมมองของยคศตวรรษท 21 แฝงอยดวย กลาวคอ มการตงค�าถามกบจารต



ประเพณทเชอตอๆ กนมา ผานตวละคร เรองราวใหความส�าคญกบความเปน

มนษยมากกวาความเปนสมมตเทพ ขอสงเกตเกยวกบความนยมซรสนใน

ประเทศไทยมการพดถงในงานสมมนา “สดา ราม ความทกขของเทพ ความรก

ของหญง “ ทจดขนโดยศนยเอเชยใตศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย ประเดนท

นาสนใจและเปนแกนหลกของการสมนา คอ เรองของบทละคร วทยากรไดกลาว

ถงประวตความเปนมาของรามยณะวาเปนวรรณกรรมทพฒนาจากนยายพนบาน

เกาแกของอนเดยตงแตสมยกอนคมภรพระเวท เปนเรองราวทเกดจากวถชวตของ

ชาวบานทมความผกพนกบธรรมชาต เลาถงการรวมตวของฝนและผนดนจนเกด

เปนความอดมสมบรณของพชผลดานการเกษตรกรรม และเนองจากเปนเรองราว

ของวถชวตของคน จงมการใสรายละเอยดทแตกตางกนไปตามแตละพนท แตม

โครงเรองหลกทคลายคลงกน จงไมนาแปลกใจทเฉพาะประเทศอนเดยเพยง

ประเทศเดยวจะมเรองราวของรามยณะถง 300 ฉบบ แตกตางกนตามภาษาและ

วฒนธรรม ฉบบในประเทศไทยนนไดรบอทธพลมาจากฉบบรามาวตารม สวนท

ไดรบความนยมมากทสดคอฉบบของฤษวาลมก

บทละครในศตวรรษท 21

หากพจารณาตามลกษณะตวละครจะเหนการเปรยบเทยบตวละครกบ

ธรรมชาต พระรามทมกายสครามเหมอนฝนใหม หรอเมฆฝนเปนเสมอนตวแทน

ของฝน และสตาทแปลวารอยไถซงเปนชอเทวแหงการเพาะปลกเปนตวแทนของ

แผนดน บทละครเหลานแทรกสญญะทเชอมโยงเรองราวสขนบความเชอ ตอมา

มการผนวกตวละครเขากบคมภรพระเวท พระรามซงแตเดมเปนตวแทนของฝน

จงพฒนาเปนเทพเจา จงท�าใหวรรณกรรมเรองนมความศกดสทธยงขน จากการ

พฒนาตวละครนเองท�าใหเกดล�าดบชนในการพจารณาตวละครในรปแบบท

แตกตางออกไป จากตวละครทเปนตวแทนของธรรมชาต กเรมมมมมองตวละคร

ในฐานะตวแทนเพอสรางความภกด จนเกดเปนนกายภกด ซงเทพเจาเปนตวแทน

ของอดมคตความเชอศลธรรม เปนตวแทนของพลงศกดสทธเหนอธรรมชาต

พระรามกลายเปนตนแบบความด ความถกตองในรปแบบตางๆ เชน ระบบ

ครอบครว การวางตว การปกครองทด จนเกดขอขดแยงโตเถยงในสถานะความ

เปนเทพเจาทมความคาบเกยวกบความเปนมนษย ซงน�าไปสการสะทอนปมปญหา

ตางๆ ทเกดขนในสงคม นอกจากพฒนาการของตวละครในมมมองการก�าเนดแลว

ตวละครในเรองสดารามยงมพฒนาการในรปแบบของหนาทอกดวย พระรามใน

เรองมฐานะมนษยทเปนพของนอง เปนสามของนางสดา สามารถท�าความผด

พลาดได สวนพระรามในทางศาสนา ทไดสถาปนาเปนเทพเจา เปนตวแทนความ

กรณา ดงเชนตอนทมหาตมะคานธโดนสงหาร ทานเปลงเสยงวา เจ ราม ราม

โดยรามทเปลงออกมานนไมใชพระรามแตหมายถงเทพเจา ลกษณะรวมของภาพ

เทพเจาของพระราม คอ การมความเมตตากรณา อยเคยงขางคนยากไร ในขณะ

เดยวกน นกายศกตะ กพฒนาตวละครสดาในฐานะพระโลกมาตา เปนเทพทดแล

รกษาโลก

สวนทมความส�าคญทสดทท�าใหซรสสดา ราม เปนทพดถง คอ บท

ภาพยนตร บทของสดา ราม ฉบบปจจบนเปนฉบบทสามารถท�าใหวรรณกรรมอาย

กวา 2500 ป กลบมามชวตในศตวรรษท 21 บทดงกลาวไมไดเพยงอางถงขนบ

เกาๆ หากแตมการแทรกวธคดสมยใหมทย อนถามความสมเหตสมผลตอ

ขนบธรรมเนยม ผานการกระท�า ค�าพด การตดสนใจแกปญหาของพระราม บท

ละครไดสะทอนมมมองของความรบผดชอบในหนาททเปรยบไดดงความทกขของ

เทพ ความทกขทตองตดสนใจทางศลธรรมภายใตปจจยแวดลอมทเตมไปดวยขอ

จ�ากดมากมาย หนาททมตอสถาบน และหนาทในฐานะมนษย บทละครท�าใหเหน

ความซบซอน การเหลอมทบกนของปญหาทเกดขน ท�าใหแนวคดนามธรรมตางๆ

ไดรบการถายทอดใหเหนไดชดและเชอมโยงถงผชมทบางครงกตองเผชญกบความ



ทกขจากการตดสนใจเชนเดยวกน ขอแตกตางคอพระรามตองท�าหนาทของเทพ

โดยรกษาความรสกในฐานะมนษยควบคไปดวยกน

นอกเหนอจากความบนเทงผานความคนเคยกบบทละคร บทละครดงกลาว

ยงไดรบการยกยองในฐานะบทละครทกระตนใหผชมคดถงการตอสกนระหวาง

เหตผลและอารมณ การยดถอคณธรรม หรอคณคาแหงความถกตอง การค�านงถง

หนาทความรบผดชอบและอารมณความรสก ความคดเหลานเองเปนตนเหตของ

ความคดเชงวเคราะหทละครเรองนใหคณคามากกวาความบนเทง การเสวนาเรอง

สดารามชใหเหนวาลกษณะดงกลาวเปนคณสมบตพเศษทละครในศตวรรษท 21

สมควรจะม และเปนปจจยส�าคญทท�าใหเกดกระแสนยมภาพยนตรซรสอนเดย

อกครง

การเกดขนของทวดจทล และชองทางสอสารออนไลน

ในอดตเราจะเหนไดวาการเสอมความนยมของภาพยนตรอนเดยนนปญหา

หลกคอชองทางการเขาถงของผชมไมวาจะเปนโรงหนงหรอสายหนงเรตาม

ตางจงหวด แตความเปลยนแปลงของเทคโนโลย ท�าใหปญหาทเกดขนไดรบการ

แกไข โอกาสทชวยอ�านวยใหกระแสความนยมครงทสองนกลบมาไดแก โครงขาย

อนเตอรเนต และระบบทวดจทล ตงแตปพทธศกราช 2558 ทคณะกรรมการ

กจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคมแหงชาต (กสทช.)

ไดก�าหนดใหมการสงสญญาณโทรทศนระบบดจทล มชองรายการทวเกดขนมาก

ถง 48 ชองรายการ จากเดมทมเพยง 6 ชองรายการ จ�านวนชองทเพมขน

อยางมากเปนโอกาส และชองทางส�าหรบเนอหารายการใหมๆ ทบรรดาสถาน

ตางๆ จะตองชวงชง จากจ�านวน 48 ชองรายการ มสถานดจทล 2 สถานท

ใชภาพยนตรซรสอนเดยเปนเนอหาหลกในการดงดดความนยม ชองแรก คอ

ชองไบรททว อกชองคอสถานโทรทศนชอง 8 ผเขยนไดมโอกาสสมภาษณผบรหาร

ชองทวดจทลทงสองสถาน และไดมขอมลทนาสนใจเกยวกบเกณฑการพจารณา

คดเลอกภาพยนตรเขามาในไทย

ดร. องอาจ สงหล�าพอง กรรมการผอ�านวยการใหญ สถานโทรทศนชอง 8

ไดใหขอมลวาซรสอนเดยเรองแรกทเขามาฉายในประเทศไทย และประสบความ

ส�าเรจ คอ เรองพระพทธเจาซงน�าเขามาโดยบรษทเวรค พอยท จ�ากด มหาชน

ในสายตาของทง 2 สถาน ซรสเรองนยงไมใชภาพยนตรอนเดยอยางทผชมคนเคย

โดยตรง เนองจากเนอเรองเกยวกบพทธศาสนาเปนหลก ผชมตดตามเพราะ

ตองการทราบประวตพระพทธเจาทเปนขอมลจากประเทศอนเดย แตกถอวา

ภาพยนตรซรสเรองนเปนตวอยางทดทสามารถใชเปนแนวทางการเลอกภาพยนตร

ทจะน�ามาฉายในประเทศไทย กลาว คอตองพจารณาเนอหาใหเขากบลกษณะ

ความชอบของคนไทย ปจจยแรกทน�ามาพจารณา คอ เรองราวทเกยวพนกบวถ

ชวตของคนไทย และเหตผลทสถานโทรทศนชอง 8 เลอกภาพยนตรซรส เรอง

สดารามมาฉายเปนเรองแรก เนองจากคนไทยเขาใจเนอเรองอยแลว ลกษณะของ

องคประกอบทยงใกลเคยงกบความเปนอนเดยทคนไทยคนเคย ทนสรางแสดงให

เหนถงความยงใหญ อลงการ และดาราน�าเปนทรจก เมอบวกกบมมมองใหมๆ ท

ภาพยนตรน�าเสนอ ท�าใหภาพลกษณของภาพยนตรอนเดยสนก และนาตดตาม

จนไดรบกระแสความนยมทดตามมา คณนสรา สายเพญจากชองไบรททวไดให

ขอมลวาภาพยนตรซรสชดพระศวะซงทางชองไดน�าเขามาฉายกไดรบการตอบรบ

ทดเชนเดยวกน (นสรา, 2560)

จากการสมภาษณผเขยนขอขยายค�าวาความเปนอนเดยทคนไทยคนเคย

ซงเชอมโยงความนยมลกทหนงและลกทสองเขาดวยกน ประโยคนอธบายภาพ

ลกษณของอนเดยทคนไทยสวนใหญรจกผานภาพยนตร ไมวาจะเปนลกษณะ

เครองแตงกาย สงคม วฒนธรรม ทอยอาศยแบบสมยเกา ปจจยเหลานเปนปจจย

ส�าคญททางสถานโทรทศนชอง 8 ใชเปนเกณฑส�าคญในการพจารณาคดเลอก



ภาพยนตรซรสมาใหผชม แทนทจะเลอกภาพยนตรซรสอนเดยสมยใหม ทางสถาน

เลอกทจะน�าเสนอภาพยนตรซรสทมภาพจ�าเกยวกบอนเดยทคนดคนเคย เพอปรบ

ใหคนดเคยชน และยอมรบภาพยนตซรสเรองนนๆ กอนทจะน�าเสนอภาพลกษณ

ความเปนอนเดยในปจจบนจากสอกระแสรองผานโลกออนไลน ชอง 8 ใชสอ

ออนไลนน�าเสนอภาพพระเอกนางเอกในชวตประจ�าวน เพอใหคนดคนเคยและ

ยอมรบภาพจ�าใหมๆ เพอโอกาสในการน�าเสนอภาพยนตรซรสอนเดยสมยใหมได

สวนชองไบรททวไดน�าภาพยนตรซรสทงเกาและใหมเขามาฉายพรอมๆ กน ความ

นยมปจจบนอยทเนอเรองสมยเกามากกวา อาจกลาวไดวาโครงขายอนเตอรเนต

ถอเปนปจจยเสรมทส�าคญทท�าใหเกดกระแสความนยมในครงน นอกจากนผชม

ยงมชองทางอนๆ ในการเขาถงภาพยนตรอนเดย ไมวาจะเปนการสมครระบบทว

รายเดอน และรายการทางโลกออนไลน ชองทางเหลานแสดงใหเหนวาอ�านาจใน

การเลอกรบสออนเดยในปจจบนอยทผรบชม ซงตางจากสมยทภาพยนตรอนเดย

ไดรบความนยมชวงแรกๆ ทอ�านาจอยในมอของบรษทผน�าเขาและโรงภาพยนตร

การเขาถงชองทางการรบชมภาพยนตรทงายขนท�าใหผชมมอ�านาจในการเลอกชม

และสามารถเลอกประเภทรายการตามความตองการของแตละบคคลอกดวย

การดดแปลงขามสอ

ในการน�าซรสอนเดยเขามาฉายนน ทางสถานไมไดน�าเนอหาทงหมดมาให

ผชมไดรบชม ในสวนของสถานโทรทศนชอง 8 ดร.องอาจกลาววาทางชอง 8 ม

การดดแปลงเนอหาทเปนจดส�าคญของภาพยนตรอนเดย คอการตดเพลง และ

ฉากการเตนร�าทมอยในซรสออกทงหมด เนองจากทางสถานคดวาจะท�าใหเกด

อปสรรคในการรบชม ประการแรก คอผชมชาวไทยยงไมเคยชนกบการทมเพลง

คนระหวางละคร และประการทสองคอขอจ�ากดดานภาษา ทหากจะท�าใหผชมได

ความหมายของเนอหาในเพลงประกอบเทากบตวตนฉบบนนกจะเปนเรองยากจง

เลอกตดเนอหาเปนสดสวนมากถงรอยละ 30 แตกระนนจากดนตรทตดออกไป

ทางสถานกไดแตงเพลงประกอบละครขนมาเพอเปนเพลงทใชแทนดนตรประกอบ

ตามตนฉบบ และเพลงตราบนรนดรกเปนเพลงทสอดประสานใหอารมณและความ

รสกของผชมคลอยตามเนอเรองไดอยางไหลลน จนตวเพลงประกอบเองกไดรบ

ความนยมไมแพละคร ซงหากพจารณาดแลวท�าใหเหนวาสถานโทรทศนชอง 8 ม

ความพรอมทางดานงานเพลงเปนทนเดมจากบรษทแมอยาง อารเอส โปรโมชน

จ�ากด มหาชน อยแลว จงท�าใหสามารถสรางสรรคเพลงประกอบออกมาไดอยาง

ลงตว และการเปลยนแปลงทตดเอาเพลงประกอบออกไปนเองทท�าใหตวละคร

นนกระชบ ไมเยนเยอตามตนฉบบ แมชองไบรททวไมไดท�าเพลงประกอบละคร

คณนสรากลาววากจกรรมทท�าใหกระแสซรสอนเดยของชองไดรบความนยม คอ

การจดกจกรรมส�าหรบผชมควบคไปกบการฉายละคร ไมวาจะเปนการเชญ

นกแสดงน�ามาสมภาษณ การจดใหมการพบปะระหวางนกแสดงและกลมผชม

กจกรรมเหลานท�าใหความสมพนธของผชมกบชองเหนยวแนน และสามารถสราง

ชมชนทมความชอบภาพยนตรเรองเดยวกนใหเกดขนได (นสรา, 2560)

โดยสรป ปรากฏการณความนยมซรสอนเดยในคลนลกทสองทเกดขนนน

ไมไดเกดขนดวยความบงเอญ หากแตขนอยกบการทแตละสถานเหนชองทางการ

น�าเสนอซรสอนเดยในรปแบบทเขากบจรตผชมคนไทย ผนวกกบการอมตวของ

ซรสจากประเทศอนๆ ทท�าใหซรสอนเดยไดรบความนยม สงทส�าคญซงเหมอนกน

ทงสองยคสมย คอความเปนเอกลกษณของเนอเรอง ทแมจะเปลยนผานไป

หลายยคสมยกยงคงไมลาสมยส�าหรบคนด ตลอดจนเนอเรองของซรสอนเดย

มความใกลเคยงกบจรตของคนดในประเทศไทย เมอรวมกบการลงทนสราง

ภาพยนตรใหมความสวยงามอลงการ ท�าใหในอนาคตมแนวโนมทจะมชองอนๆ

น�าซรสอนเดยเขามาฉายเพมขน หรอมการเพมชวงเวลาในการน�าเสนอเนอหาของ

ซรสอนเดยสมยใหม



3. การเปลยนผานจากซรสเกาหลสอนเดย การปรบตว และแนวทางในอนาคต

หากพจารณานยามของค�าวากระแสความนยมในมมมองสอศกษาในอดต

จะเหนวาความนยมเปนเพยงเรองชวครงชวคราว ตงแตหลงยคปฏวตอตสาหกรรม

เปนตนมามการพดถงลกษณะของมวลชนทชนชอบ คลงไคลของใหม (neophilia)

(Betts & Bly, 2013) อยางไรกตามการศกษามตสงคมและวฒนธรรมจะเหนวาม

ปจจยตางๆ หลากหลายประการทสงผลตอความนยมภาพยนตรจากประเทศใด

ประเทศหนง ภาพยนตรซรสเกาหลซงไดรบความนยมในสงคมไทยในชวงกวา

สบปทผานมามปจจยมาจากการฉายผานโทรทศนและการสนบสนนการสงออก

โดยรฐบาลเกาหล อยางไรกตามปจจยทสงผลตอการเสอมความนยมในวงกวาง

คอชองทางการเขาถงของคนดทเพมขน ในการน�าเขาซรสแตละเรองจะตองใช

เวลาอยางนอย 3 -6 เดอน ดงนนชองทางอนๆ จงเปนตวเลอกของของผชมซรส

เกาหล โดยเฉพาะการเผยแพรผานผทน�าละครแตละเรองมาใสบทบรรยายภาษา

ไทยและน�าเสนอในโลกออนไลน หลงจากออกอากาศในประเทศเกาหลเพยงไมถง

อาทตย ชองทางทางโทรทศนจงไมใชตวเลอกการรบสออกตอไป เนองจากทาง

สถานไมสามารถควบคมการเผยแพรในรปแบบนได จงไมเลอกทจะน�าซรสเกาหล

มาฉายทางสอกระแสหลกจนท�าใหกระแสความนยมเรมลดลง ซรสอนเดยม

ขอไดเปรยบในดานภาษาทยงไมมการแปลบทบรรยายเหมอนซรสเกาหล ท�าให

ผชมยงตองพงชองทางการรบชมจากทางสถานแตเพยงเทานน

จากทกลาวไปวาซรสเกาหลมการสนบสนนจากภาครฐ3 ความส�าเรจของ

Korean Wave จงแผขยายไปสสนคาทางวฒนธรรมทหลากหลายในวงกวาง ม

การน�าเขาเพลง (K-Pop), แฟชน, ภาพยนตร, แอนเมชน, ทว (ละครเกาหลและ

วาไรตโชว), ภาษาและอาหาร จากการศกษาในคลนความนยมอนเดยลกแรกจะ

เหนทศทางการแพรกระจายทางวฒนธรรมของอนเดยทสงผลจากภาพยนตรคอ

เพลงประกอบเทานน แตในกระแสนยมลกทสองยงไมเหนชดวฒนธรรมอนๆ ทได

รบผลจากกระแสความนยมในครงนมากเทาใดนก

เอกลกษณของภาพยนตรอนเดยในบรบทไทย

การทภาพยนตรซรสอนเดยสามารถแบงพนทความนยมในประเทศไทยได

ในปจจบนมปจจยตางๆ เขามาเกยวของ โดยจดเดนทไมสามารถหาไดจาก

ภาพยนตรซรสจากประเทศอนๆ คอ หนาทการเลาประวตความเปนมาของเทพเจา

ในศาสนาฮนด และเนอหาทเกยวของกบความเชอทางศาสนา ศาสนาฮนดถอเปน

ศาสนาทมผลกระทบตอวถชวตของคนไทยอยางมาก และเนอหาทเกยวกบเทพเจา

นเองทกลายเปนจดแขงทไดเปรยบเนอหาจากประเทศอนๆ เปนตวเบกทางให

3 ซรสเกาหลไดรบการพฒนาอยางเปนระบบจากกระทรวงวฒนธรรมและการทองเทยวเกาหลใตในป 1998 โดยกระทรวงฯ จดท�าแผนระยะเวลา 5 ปทเรยกวา ‘broadcast video promotion plan’ วทยาลยตางๆ ไดรบ การสงเสรมใหรเรมหลกสตรการสอน ดารานกแสดงหนาใหมใหวงการบนเทง อกมมหนงของแผนนคอการสนบสนน Korean Film Council สถาบนทมหนาทจดหาเงนทนสรางและผลกดนการสงออกภาพยนตรเกาหล และการจดตง Korean Culture and Content Agency โดยไดรบเงนสนบสนนจากกระทรวงการทองเทยวและวฒนธรรมส�าหรบการจดหานกแสดงหนาใหม สวนฉากทใชในการถายท�าภาพยนตรมการพฒนามาเปนสถานททองเทยวตอไป ในชวงแรกแผนนถกขบเคลอนโดยการเผยแพรละครทวเกาหลหรอ K-dramas สเอเชยตะวนออก และเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงในระหวางนเองท Korean Wave คอยๆ พฒนาเปน กระแสความนยมระดบโลกโดยวด ไดจากจากยอด ผเขาชมมวสควดโอ Korean pop (K-pop) บนเวบไซต YouTube (สถดาภรณ, 2559)



ภาพยนตรอนเดยสามารถเขามาสกระแสความนยมของผชมชาวไทยทงสองระลอก

ได โดยจะเหนจากเรองราวทพดถงประวตทมาของเทพแตละองความความเปน

มาอยางไร เชนภาพยนตรอนเดยเรองแรกทน�าเขามาฉายในโรงภาพยนตร คอ

รามเกยรต สอดคลองกบภาพยนตรซรสสดา – ราม หนมาน พระศวะ ทสถาน

โทรทศนเลอกน�าเขาเปนตวเบกทางสรางกระแสความนยมจากผชมจนเปนทมา

ของกระแสนยมลกทสอง

รปแบบการน�าเสนอเนอหาของภาพยนตรซรสอนเดยกเปนอกหนงประเดน

ทนาสนใจ เนองจากภาพยนตรซรสอนเดยแตละเรองจะมความยาวกวา 200 ตอน

ดงนนการวางบทละครจงเปนเรองส�าคญทตองน�ามาพจารณาภาพยนตรซรส

อนเดยนนมจดเดนทการสรางปมและเรองราวใหนาตดตาม แมในยค แรก

ภาพยนตรซรสอนเดยมเวลาฉายในแตละเรองกวาสามชวโมง แตกยงสามารถ

ดงคนดไวได ตวบททสรางปมใหชวนตดตามจงถอเปนเอกลกษณของภาพยนตร

ซรสอนเดย จากงานเสวนาสดา – ราม วทยากรยงสะทอนถงความเปลยนแปลง

ของบทของทงสองยค กลาวคอบทภาพยนตรยคแรกจะเปนการบอกเลา และ

ยอมรบคต ความเชอทางวฒนธรรมและประเพณของอนเดยทเชอสบตอกนมา

และใชวถเหลานนในการสรางบทภาพยนตร แตตวบทในกระแสนยมลกทสอง

เปลยนไป คอ มการตงค�าถามกบจารต ประเพณท�าปฏบตกนมาอยางยาวนาน

มการสอดแทรกค�าถามเกยวกบสทธของสตรทมตอสงคมอนเดยในปจจบน

นอกเหนอจากการเลาเรองแลวภาพยนตรอนเดยยงมการปรบตวดานคา

นยมความงาม จากการศกษาจะเหนความแตกตางของรปลกษณของนกแสดงน�า

ของทงสองยค โดยยกแรกจะมตนแบบความงามจากรปปนของเหลาทวยเทพทถ�า

อชนดา คอ หนาตาสวยคมคาย มหนาทอง ไมผอมแหง แตภาพยนตรซรสอนเดย

ยคปจจบนจะเหนพฒนาการความเปลยนแปลงของอดมคตความสวยงามตามแบบ

สากล คอ รปรางหนาตาสมสวน ไมเวนแมแตนกแสดงน�าฝายชายทตองมการเสรม

สรางกลามเนอใหเขากบความนยมสากลในปจจบน จงเปนทนาศกษาตอไปวา หาก

ภาพยนตรอนเดยยงใชอดมคตความงามแบบยคแรกภาพยนตรซรสอนเดยจะได

รบความนยมหรอไม

บทบาทของผน�าเขาซรสอนเดย และการสรางกลมคนด

จะเหนไดวากลมคนดภาพยนตรอนเดยทงสองยคนนมความแตกตางกน

อยางมาก ในระลอกแรกภาพยนตรอนเดยถกน�าเขามาเพอตอบสนองความคดถง

บานของบรรดาคนอนเดยพลดถนทเขามาอยในประเทศไทย แตกระแสความนยม

ลกทสองนนมาจากกลมคนดทไมไดมสวนเกยวของทางชาตพนธกบประเทศอนเดย

โดยตรง หากแตเปนกลมคนดกลมใหมทชนชอบเนอหาของภาพยนตรซรสอนเดย

อยางไรกตามผน�าเขายงคงเหนวาเนอหาภาพยนตรอนเดยทคนไทยชนชอบ คอ

เนอหาทใกลตวผชม โดยประเดนทผคดเลอกตดสนใจเปนอนดบแรกคอความเชอม

โยงทางศาสนา จงเลอกภาพยนตรซรสอนเดยทเกยวกบศาสนาฮนดมาฉาย เพอ

ใหคนดเขาถงและเปดใจรบ โดยจะไมเลอกภาพยนตรซรสอนเดยทเปนเรองยค

ปจจบนมาน�าเสนอ เนองจากกลวผชมไมชนกบองคประกอบทางละครอนๆ เชน

ฉาก เสอผาเครองแตงกาย หลงจากการน�าเขา ผจดจ�าหนายยงไดปรบเปลยน

ดดแปลงเนอหาใหเขากบเวลาในการฉาย รสนยมของผชม และเพมสงททท�าให

คนดมความรสกรวมไปกบตวละคร คอ การใสเพลงประกอบทแตงขนใหม การ

เปลยนแปลงนถอเปนกลไกส�าคญในการเชอมวฒนธรรม และยงเปนการสรางมต

ใหมของการชมภาพยนตรซรสอนเดย นอกจากนการตดฉากบางฉากทท�าใหเกด

ความหนวงในการด�าเนนเรองชใหเหนวาความนยมซรสอนเดยทเกดขนเกดจาก

การเขาใจรสนยมของคนดแตละชาตของผน�าเขา



ในสวนของบรบทนโยบายสนบสนนการน�าเขา จากปญหาในคลนลกทหนง

ทผน�าเขาภาพยนตรอนเดยแขงขนกนเอง จนเปนเหตใหถกผผลตเนอหาขนคาลข

สทธจนไมสามารถตอสกบภาพยนตรทน�าเขาจากทอนๆ ทมอ�านาจการตอรองกบ

เจาของลขสทธได ในยคของทวดจทล บมจ.เจเคเอน โกลบอล มเดย (JKN) ได

ท�าการตกลงเปนผรบซอเนอหาภาพยนตรซรสอนเดยแตเพยงผเดยว ท�าใหเกด

อ�านาจการตอรองกบผผลตจากทางประเทศอนเดย นอกเหนอจากเครอขายทว

ดจทลแลว อกปจจยทท�าใหภาพยนตรซรสอนเดยไดรบความนยมเพมขนใน

ประเทศไทย เนองจากเรมมสถานโทรทศนกระแสหลกเชนชอง 3 สนใจสงซอ

เนอหาเพอไปออกอากาศในเวลาละครชวงเยน ท�าใหสามารถขยายฐานของกลม

คนดเพมขนอก

การปรบตวในเชงการตลาดและการสอสารกบผชมยงชวยใหภาพยนตร

อนเดยในคลนลกทสองยงคงไดรบความนยมในปจจบน หากพจารณากระแสความ

นยมครงทหนงจะเหนวา องคประกอบความนยมเกดขนจากเนอหาและนกแสดง

แตเมอบรบททางสงคมและเทคโนโลยเปลยนแปลงคนดมบทบาทในการสราง

กระแสความนยมเปนอยางมาก จงมการพยายามจดกจกรรมเพอใหกลมผชม

ภาพยนตรซรสไดมสวนรวมกบนกแสดง หรอมการเปดพนทใหเกดการแลกเปลยน

ความคดเหนกนในสอสงคมออนไลน เพอสรางกระแสความนยมของตวละคร

ปจจยนมความแตกตางกบการจดตงกลมแฟนคลบของละครเกาหลทกจกรรม

ตางๆ ด�าเนนการโดยตวแฟนคลบเอง สวนผทชนชอบภาพยนตรซรสอนเดยนน

การจดการทงหมดจะอยทชองโทรทศนเปนคนจดการ (นสรา, 2560) ลกษณะของ

กจกรรมทแตกตางกนระหวางซรสเกาหลและอนเดยยงเกยวของกบ กลมคนด

ทแตกตางกนดวย โดยกลมผทชนชอบภาพยนตรซรสอนเดยจะเปนกลมแมบาน

ผสงอายเปนสวนใหญ กจกรรมทเกดขนจะเปนรปแบบการพบปะพดคย มากกวา

การตดตามตวนกแสดง

โดยสรปปรากฏการณกระแสนยมภาพยนตรซรสอนเดยทเกดขนเกยวของ

กบหลายปจจย จะเหนวาการน�าเขาสนคาทางวฒนธรรมในแตละครง การ

เปลยนแปลงขององคประกอบตางๆ ใหเขากบยคสมย และบรบททางสงคมลวน

เปนสงทตองพจารณา การเปลยนแปลงในเชงสงคม การเมอง และเศรษฐกจลวน

สงผลกระทบตอความชอบ ความรสกของตวบคคล และการเปลยนแปลงทส�าคญ

ทจะเปนตวสรางหรอท�าลายโอกาสการแพรกระจายทางวฒนธรรมสมยนยมทเหน

ไดชดคอเทคโนโลยดานการสอสารและชองทางในการเขาถงภาพยนตร นอกจาก

นจงหวะและเวลายงเปนสงทส�าคญตอการแพรกระจายสนคาทางวฒนธรรม

บทความนแสดงใหเหนถงแนวทางการรบมอกบความเปลยนแปลงตางๆ เพอให

เกดกระแสความนยมในภาพยนตรซรสอนเดยในสงคมไทยอกครง การศกษาตอย

อดงานวจยทเกยวกบกระแสความนยมภาพยนตรซรสอนเดยยงคงขยายไปไดใน

อกหลายแงมม อาท การศกษาทศทางของกระแสความนยมนวาสามารถสราง

ความเปลยนแปลงอยางไรใหกบสงคมไทยไดบาง หรอการสรางภาพลกษณเชง

บวกของอนเดยจะเพมมากขนหรอไมจากกระแสความนยมในครงน




กษดเดช สวรรณมาล.(2560). การเลอกเนอหาและการสรางบทละครโทรทศนใน

มมมองของผผลตและผชม. (วทยานพนธนเทศศาสตรมหาบณฑต

มหาวทยาลยกรงเทพ).

ณฏฐพงษ สกลเลยว.(2555). บทวจารณหนงสอ: เพศ จากธรรมชาตสจรยธรรม,

มนษยศาสตรสาร, ปท 13, ฉบบท 1

นยะดา เหลาสนทร. (2543).ความสมพนธระหวางละครไทยและละครภารตะ

กรงเทพฯ : แมค�าผาง

นสรา สายเพญ,(2560,7 ธนวาคม).ผบรหารสถานโทรทศนไบรททว . สมภาษณ

ภทรจารน ตนตวงศ.(2552). อทธพลของละครโทรทศนเกาหลทมตอทศนคต

และพฤตกรรมการบรโภคสนคาวฒนธรรมเกาหลของผชมในเขต

กรงเทพมหานคร.(วทยานพนธนเทศศาสตรมหาบณฑตจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย).

ภาณ มณวฒนกล.(2543). ตาดตนเดน กรงเทพฯ : แพรวเอนเตอรเทน. พระราช

บญญตสงเสรมการลงทน พ.ศ. ๒๕๒๐

รายงานสรปการสมมนาเรอง “สดา ราม ความทกขของเทพ ความรกของหญง”

จดโดยศนยเอเชยใตศกษา 18 สงหาคม 2560

สถดาภรณ เอยมธงชย.(2559). ววฒนาการกระแสความนยมเกาหล (Korean

Wave) กรงโซล : ส�านกงานสงเสรมการคาในตางประเทศ

สมสข หนวมาน.(2558). อานทวการเมองวฒนธรรมในจอโทรทศน.กรงเทพฯ:

พารากราฟ

องอาจ สงหล�าพอง.(2560,28 พฤศจกายน). กรรมการผ อ�านวยการใหญ

สถานโทรทศนชอง 8.สมภาษณ

Adadol Ingawanij.(2012). Mother India in Six Voices: Melodrama, Voice

Performance, and

Indian Films in Siam. BioScope, 3, 2 ,99–121

Andrew Grant. (2017). What is Bollywood? A brief summary of Indian

cinema from 1913 to the Present ทมา https://www.

thoughtco.com/what-is-bollywood-3549901 เขาถงขอมลเมอ

23 มถนายน 2561

Betts, R. F. & Bly, L. (2013). A history of popular culture: More of

everything, faster and brighter. New York: Routledge. เวบไซต

Thai Film Foundation. (2554). ยอนเวลาหาอดต...หนงอนเดยในไทย.

ทมา:http://thaifilm.com/forumDetail.asp?topicID=2269 เขาถง

ขอมลเมอ 13 พฤศจกายน 2560

วสตร พลวรลกษณ. (2537).นตยสารผจดการ. กนยายน. ทมา http://info.

gotomanager.com/news/printnews.aspx?id=4121 เขาถงขอมล

เมอ 21 มถนายน 2561

ไทยรฐออนไลน. (22 มนาคม 2561). เจเคเอน สงซรสภารตะ 14 เรองลงจอ

ชอง 3 ฟน 800 ลาน ทมา: https://www.thairath.co.th/content/

1218093#cxrecs_s เขาถงขอมลเมอ 25 มถนายน 2561

● ● ●



คาสาคญ

05การวจยปฏบตการอยางมสวนรวม

เพอพฒนากลไกการจดการดแลผสงอายรายกรณในต�าบลบางสทองจงหวดนนทบร

Participatory Action Research for Developing Mechanism of Case Management for Elderly Care in Bang Si Thong Sub-district, Nonthaburi Province

วรรณลกษณ เมยนเกด1

Wannalak Miankerd

1 ผชวยศาสตราจารย ดร., คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร


การศกษาเรอง “การวจยปฏบตการอยางมสวนรวมเพอพฒนากลไกการ

จดการดแลผสงอายรายกรณ ในต�าบลบางสทอง จงหวดนนทบร” ผลการศกษา

พบวา กระบวนการจดการดแลผสงอายแบบรายกรณ เรมจากการคนหาผสงอาย

ทมความตองการทซบซอนหลากหลาย การประเมนขอมล การวางแผน การปฏบต

ตามแผน การทบทวน การยตและออกจากการดแล โดยรปแบบการจดการดแล

ผสงอายม 2 ระดบ คอ 1) การจดการดแลระดบการบรหารงาน ส�าหรบผสงอาย

ทสามารถดแลจดการชวตตนเองได 2) การจดการดแลในระดบการประสาน

ทรพยากร ส�าหรบผสงอายทมปญหารนแรง จนถงขนตองบ�าบดรกษาหรอการ

ฟนฟสมรรถภาพ โดยมเครอขายการดแลทงภายในและภายนอกชมชน ทวาการ

ด�าเนนการจดการดแลทมอยเดมยงไมเปนระบบ และตองการบรการทหลากหลาย

เกดการพฒนากลไกเพมเตมในการจดการดแลผสงอายรายกรณ ไดแก การพฒนา

ชดบรการส�าหรบผสงอายกลมตางๆ การจดท�าผงการใหบรการ การคนหาผสงอาย

ไรทพง การจดระบบอาสาสมครในกระบวนการจดการดแลรายกรณ ซงน�าไปส

การพฒนาคณภาพชวตผสงอายเปนรายบคคลไดอยางมประสทธภาพมากยงขน

การจดการรายกรณ, การดแลผสงอาย



Keywords

AbstractsThe study entitled “The study entitled “Participatory Action

Research for Developing Mechanism of Case Management for Elderly Care in Bang Si Thong Sub-district, Nonthaburi Province” the result that the process of case management for elderly started from finding the elderly with complicated needs, assessing of individual needs, planning, Implementing, reviewing, case closure. The model of elderly case management in research area was found into 2 levels: 1) Administrative case management level for the elderly who could care himself/herself and 2) Resource coordination level for the elderly with severe problems that must be cured or rehabilitated. However, the issue of mechanism of existing case management for elderly care in Bang Si Thong Sub-district wasn’t clear and this leaded to develop new mechanism to support case management such as development service packages for the elderly. Preparation of service plan finding the elderly who needy and patients with chronic disease and setting volunteer system for case management process that would lead to develop individual elderly quality of life effectively.

Case Management, Elderly Care

บทน�าการดแลระยะยาว (Long-term care: LTC) ถอวาเปนสวนส�าคญในระบบ

สขภาพและบรการสงคม (WHO, 2000) นอกจากนการดแลระยะยาวยงเปนการ

ใหบรการทครอบคลมตงแตการบรการทางดานการแพทยและการบรการทางดาน

สงคมทออกแบบเพอชวยผ ทมภาวะทพพลภาพหรอมภาวะเจบปวยเรอรงท

ตองการการดแล การบรการอาจเปนไดทงการใหบรการทบาน ในชมชน หรอใน

สถานบรบาล ระบบการดแลผสงอายทมการบรณาการบรการสขภาพและสงคม

ส�าคญอยางมากส�าหรบผสงอายทประสบปญหาทงทางดานรางกายและดานสงคม

มความตองการบรการทง 2 ระบบ เปนการจดบรการทจะตองบรณาการ

ของศาสตรและศลปในการดแลทงทางรางกาย สงคม และจตใจของผใชบรการ

ในรปแบบองครวม โดยทระบบการดแลดงกลาวตองท�างานทมการประสาน

ความรวมมอกนของทมสหวชาชพตางๆ เชน แพทย พยาบาล นกสงคมสงเคราะห

นกกฎหมาย นกกายภาพบ�าบด และนกจตวทยา เปนตน บคลากรดงกลาวมหนา

ทรบผดชอบในฐานะผใหบรการทตองปฏบตงานไดเชอมโยงกนในลกษณะของการ

วนจฉย การดแล การฟนฟ และการสงเสรมสขภาพ และรวมถงกระบวนการใน

การด�าเนนงานดานการบรหารจดการ การสงมอบบรการ ระหวางบคลากรผให

บรการ ผใชบรการ และครอบครว เพอน�าไปสการใหบรการการดแลสขภาพและ

สงคมใหเกดประสทธภาพสงสด (วรรณลกษณ เมยนเกด, 2559) อยางไรกตาม

การบรณาการทดควรด�าเนนการผานการจดการดแล หรอการจดการรายกรณ

(Case management)



แนวคดการจดการรายกรณ หรอ Case Management นน ท�าใหเกด

กระบวนการรวมมอกนในการประเมน การวางแผน การอ�านวยความสะดวก การ

ประสานการดแล การประเมนผล และการพทกษสทธส�าหรบผทมความตองการ

ดแลสขภาพและสงคม โดยใชทรพยากรเพอสงเสรมใหเกดผลลพธทคมคา (Case

Management Society of America, 2009) โดยมผรบผดชอบระบบการใหการ

ดแล เปนผจดการรายกรณ หรอทเรยกกนวา Case Manager ส�าหรบผจดการ

รายกรณทอยในภาคสวนของผปฏบตงานสายสขภาพ ไดแก พยาบาลในโรงพยาบาล

จตแพทย นกสาธารณสข นกกายภาพบ�าบด ส�าหรบผจดการรายกรณในสวนท

เปนผปฏบตงานสายสงคม ไดแก นกสงคมสงเคราะห นกพฒนาสงคม นกพฒนา

ชมชน คร เปนตน บคคลเหลานท�าหนาทในการเชอมโยงบรการตางๆ ส�าหรบ

ผสงอายอยางบรณาการ และทส�าคญคอ ผใชบรการและครอบครวจะตองมสวน

รบผดชอบในการก�าหนดเปาหมาย และประเมนผลการดแลรวมกน

การจดการดแลรายกรณนอกเหนอจากการเปนวธการในการจดบรการทม

กระบวนการทเปนระบบชดเจน ตงแตการคนหาผสงอายทมความตองการทซบ

ซอนหลากหลายใหเขาสกระบวนการ การประเมนปญหา ความตองการดานรางกาย

สงคมและอารมณ ไดอยางแมนย�า วางแผน ปฏบตตามแผน ทบทวนการปฏบต

งาน และการยตและออกจากการดแล ในระบบการด�าเนนงานส�าหรบการจดการ

ดแลรายกรณ ผจดการรายกรณจะตองเปนผทสามารถบรหารจดการใหเกดบรการ

ทมคณภาพมากทสด มการด�าเนนการอยางเปนระบบ ซงจะเปนกระบวนการสราง

หลกประกนในการท�างานใหบรรลผลส�าเรจ และท�าใหผใชบรการไดรบการชวย

เหลอแกไขปญหาของตนไดมากยงขน ตลอดจนเพอเปนการพฒนาศกยภาพใหแก

ผใชบรการสามารถปรบเขาสวถชวตปกตไดมากทสด (อภญญา เวชยชย, 2550)

หากน�าแนวคดนมาใชในการจดการดแลส�าหรบผสงอายจะสามารถบรณาการ

บรการส�าหรบผสงอายในระดบชมชนไดอยางมประสทธภาพ

ต�าบลบางสทอง อ�าเภอบางกรวย จงหวดนนทบร ไดเหนความส�าคญของ

แนวคดการจดการรายกรณตองการชวยเหลอผสงอายทชวยเหลอตนเองไดนอย

ปองกนมใหผสงอายเปนผปวยตดเตยงซงมความยากล�าบากในการดแล ขณะ

เดยวกนมความตระหนกในการท�างานเชงรกในการปองกนมใหผสงอายทยงชวย

เหลอตนเองไดดกลายเปนผสงอายทตองพงพงผอน จงไดน�าแนวคดเรองการดแล

ระยะยาวส�าหรบผสงอายในชมชน และรปแบบการจดการดแลผสงอายรายกรณ

เขามาใชในพนท รวมถงการเขารวมโครงการพฒนาระบบการดแลระยะยาว

ส�าหรบผสงอาย ซงเปนโครงการความรวมมอระหวางกระทรวงสาธารณสข

กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย กระทรวงมหาดไทย และ

องคการความรวมมอระหวางประเทศญปน (JICA) กอใหเกดระบบการดแลผสง

อายทเปนระบบชดเจนขน จากจดเรมตนในการน�าพาชมชนเขาสระบบการดแล

ระยะยาวส�าหรบผสงอายแลว การน�ากระบวนการจดการรายกรณส�าหรบผสงอาย

เขามาใชเปนจดเปลยนทดทท�าใหกลมผสงอายทอยในกลมทพงพาผอนระดบมาก

และพงพาผอนทงหมดซงมปญหาดานสขภาพ และอยในสภาพเจบปวยเรอรงได

รบการดแลแบบการจดการรายกรณ เนองจากความตองการบรการทหลากหลาย

และมลกษณะเฉพาะแบบรายบคคล ซงผด�าเนนการจดการดแลจะตองเปนผท

สามารถบรหารจดการใหเกดบรการทมคณภาพ เปนระบบ ซงสรางหลกประกน

ในการท�างานใหบรรลผลส�าเรจ และผใชบรการไดรบการชวยเหลอแกไขปญหา

ของตนเองได การด�าเนนงานทผานมามกลไกในการขบเคลอนระบบบรการ

ผสงอายอยพอสมควร ทวา ยงพบชองวางของระบบซงตองไดรบการเตมเตม

โดยผบรหารเทศบาลต�าบลบางสทอง ผปฏบตงาน ผจดการรายกรณ และผวจย

ซงอยในคณะสงคมสงเคราะหศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตรมทศนะรวมกนวา

จ�าเปนตองมการพฒนากลไกบางประการในระดบปฏบตงานเพอใหเกดระบบการ

จดการดแลผสงอายรายกรณทสมบรณมากขน เกดประสทธภาพ และประสทธผล



ในการดแลผสงอายอยางแทจรง จงไดก�าหนดประเดนวจยเรอง “การวจยปฏบต

การอยางมสวนรวมเพอพฒนากลไกการจดการดแลผสงอายรายกรณ ในต�าบล

บางสทอง จงหวดนนทบร” เพอเรยนรรปแบบการจดการดแลผสงอาย เครอขาย

การดแลทมอย ปญหาอปสรรคในการดแลผสงอาย และการพฒนากลไกการ

จดการดแลผสงอายในต�าบลบางสทองใหมประสทธภาพ และเพอน�าไปสการ

พฒนาระบบการดแลใหเหมาะสมตอไป

วตถประสงคการวจย1. เพอศกษารปแบบการจดการดแลผสงอาย เครอขายการดแล และปญหา

อปสรรคในการดแลผสงอายในต�าบลบางสทอง

2. เพอพฒนากลไกการจดการดแลผสงอายรายกรณในต�าบลบางสทอง

3. เพอศกษาผลการพฒนาระบบบรการจดการดแลผสงอายรายกรณใน

ต�าบลบางสทองรวมกบหนวยงานระดบทองถน เครอขายทกระดบภาคผสงอาย

ชมชน และครอบครว

ระเบยบวธการวจย1. การศกษาเรอง “การวจยปฏบตการอยางมสวนรวมเพอพฒนากลไกการ

จดการดแลผสงอายรายกรณ ในต�าบลบางสทอง จงหวดนนทบร” ใชวธการวจย

เชงปฏบตการแบบมสวนรวม โดยสอดคลองกบกระบวนการศกษาใน 3 ชวง ดงน

ชวงท 1 ส�าหรบชวงนถอวาเปนขนตอนในการศกษาบรบทชมชน และ

ก�าหนดปญหาการวจย ผวจยไดศกษาบรบท รปแบบการจดการรายกรณส�าหรบ

ผสงอายในต�าบลบางสทอง เรมตนดวยวธการศกษาเชงพรรณนา โดยการส�ารวจ

ขอมลจากเอกสาร และศกษาสถานการณการใหบรการผสงอายรายกรณในพนท

รวบรวมขอมลการด�าเนนการ ปญหาอปสรรคท รวมทงรวบรวมเครอขายท

สนบสนนการดแลผสงอายในพนทเพอพฒนาความรวมมออยางเปนระบบ จนน�า

ไปสการก�าหนดปญหาการวจยในประเดน “การพฒนากลไกการจดการดแล

ผสงอายรายกรณ ในต�าบลบางสทอง จงหวดนนทบร” ระยะเวลาตงแต กรกฏาคม

- สงหาคม 2559 ผมสวนรวมในกระบวนการนคอ นายกเทศมนตร รองปลดฯ

เจาหนาทเทศบาล สมาชกสภาเทศบาล ทมขบเคลอนงานในพนท ผจดการราย

กรณ และผวจย

ชวงท 2 เมอไดบรบทและปญหาการวจยเรยบรอยแลว จงก�าหนดแผนการ

วจยเพอการพฒนากลไกการจดการรายกรณส�าหรบผสงอายในต�าบลบางสทองให

มประสทธภาพ ในชวงนผวจยใชวธการระดมความคดเหนจากหนวยงานเครอขาย

ทเกยวของกบการดแลผสงอาย เพอใหเกดระบบการดแลและกลไกในการจดการ

รายกรณผสงอายรายกรณอยางมประสทธภาพ การสรางความรวมมอระหวาง

เครอขาย ในการทดลองบรการเพอตรวจสอบระบบ และหาแนวทางในการท�างาน

ใหเปนระบบ หรอคนหารปแบบบรการเพมเตมเพอตอบสนองความตองการของ

ผสงอายมากขน ระยะเวลาระหวางสงหาคม 2559 – มนาคม 2560 ผมสวนรวม

ในกระบวนการนคอ ผบรหารเทศบาล ผอ�านวยการโรงพยาบาลบางกรวย ผอ�านวย

การโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล พฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

จงหวด ผจดการรายกรณ ทมพฒนากลไก ผวจย ผสงอาย และผดแลผสงอาย

ชวงท 3 ระยะประมวลผลการด�าเนนการ ในชวงนมการตดตามผลการให

บรการจดการดแลผสงอายรายกรณในต�าบลบางสทอง รวมกบหนวยงานระดบ

ทองถน เครอขายทกระดบ ภาคผสงอาย ชมชน และครอบครว ส�าหรบขนตอนน

สอดคลองกบการวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวมในขนตอนการตดตามและสรป

ผลการวจย ระยะเวลาระหวางเดอนมนาคม – พฤษภาคม 2560 ผมสวนรวมใน

กระบวนการนคอ ผบรหารเทศบาล ผอ�านวยการโรงพยาบาลบางกรวย ผอ�านวย

การโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล พฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

จงหวด ผจดการรายกรณ ทมพฒนากลไก ผวจย ผสงอาย และผดแลผสงอาย



2. กลมผมสวนรวมในการศกษา ใชวธการเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะ

เจาะจง ประกอบดวย 3 กลมหลก คอ

กลมท 1 คอ ผ บรหารเทศบาลฯ และเจาหนาทท เกยวของ ไดแก

นายกเทศมนตร ปลดเทศบาลฯ เจาหนาทสาธารณสข นกพฒนาชมชน จ�านวน 6 คน

กลมท 2 คอ ผจดการดแลรายกรณซงปฏบตงานในต�าบลบางสทอง และ

บคลากรในองคกรเครอขายการท�างานดแลผสงอายในต�าบลบางสทอง จ�านวน 9 คน

กลมท 3 คอ ผสงอาย ญาต หรอสมาชกในครอบครวทไดรบการจดบรการ

ดแลรายกรณ ในการทดลองระบบบรการการดแลผสงอายในชมชน ซงเปน

ผสงอายทมภาวะการพงพงระดบมาก และตองไดรบความเหนชอบจากญาต

หรอสมาชกในครอบครว จ�านวน 15 คน

กลมท 4 คอ เครอขายในการดแลผสงอายในต�าบลบางสทอง จ�านวน

9 คน/เครอขาย

3. เครองมอในการเกบรวบรวมขอมล ใชแบบประเมนผสงอาย แบบ

สมภาษณ แบบสงเกต เปนเครองมอในการศกษา เมอสรางเครองมอเรยบรอยแลว

ไดมการไดสงใหคณะอนกรรมการจรยธรรมการวจยในคน มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ชดท 2

4. การวเคราะหขอมล ใชการวเคราะหแบบผสานวธ ประกอบดวย

1) การวเคราะหเชงปรมาณ โดยการวเคราะหขอมลเชงปรมาณ เชน การใช

สถตในการวเคราะหขอมลภาวะพงพาของผสงอาย ใชสถตเชงพรรณนา ไดแก

จ�านวน คารอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน 2) การวเคราะหเนอหา

โดยน�าค�าพดจากการสมภาษณเชงลก และจากการวเคราะหจากการสงเกต

การเยยมบานมาประกอบการวเคราะหเนอหาสาระของขอมลทงหมด โดยจด

ล�าดบหมวดหม เพอเชอมโยงและหาความสมพนธของขอมล อนเปนการ

ท�าความเขาใจกบปรากฏการณทศกษา

ผลการศกษา1. รปแบบการจดการดแลผสงอาย เครอขายการดแล และปญหาอปสรรค

ในการดแลผสงอายในต�าบลบางสทอง

1.1 สถานการณผสงอายต�าบลบางสทอง

1) ขอมลทวไป จากการส�ารวจผสงอายในต�าบลบางสทอง พบวา

ผสงอายทงหมดมจ�านวน 1,300 คน มผสงอายใหขอมลจ�านวน 959 คน

เปนผสงอายหญง รอยละ 60.3 มากกวาผสงอายชาย ซงมรอยละ 39.7

เมอจ�าแนกผสงอายตามกลมอาย พบวา มผสงอายทอาย 60-70 ป รอยละ

52.1 ถอวาสดสวนสงกวากลมอนๆ ผสงอายกลมทมอาย 71-80 ป ม รอยละ

34.5 และกลมผสงอายทอายมากกวา 80 ป มรอยละ 13.4 ผสงอายมอาย

เฉลย 71.71 ป โดยผสงอายทอายมากทสด อาย 98 ป สวนใหญรอยละ

99.3 นบถอศาสนาพทธ รอยละ 64.1 มสถานภาพสมรส และมผสงอาย

รอยละ 7.4 ทมสถานภาพโสด หากพจารณามตของการศกษา ผสงอาย

เกนครงไมไดศกษา คอ รอยละ 59.1 ขณะทผสงอายทไดรบการศกษาใน

ระดบประถมศกษาตอนตนมากทสด รอยละ 56.5 อยางไรกตาม ผสงอาย

ในต�าบลบางสทอง รอยละ 92.4 สามารถอานออกและเขยนหนงสอได ม

เพยงรอยละ 2.3 ของผสงอายทส�ารวจเทานนทอานและเขยนหนงสอไมได

2) ขอมลดานเศรษฐกจและสงคม การส�ารวจดานอาชพของ

ผสงอายในต�าบลบางสทองนน พบวา ผสงอายสวนหนงใหความส�าคญกบ

งานเกษตรกรรม คอ รอยละ 22.1 ขณะเดยวกนมผสงอายรอยละ 13.9

ท�าธรกจสวนตว ผสงอายรอยละ 12.4 อาชพรบจาง และมถงรอยละ 14.0 ท

ไมไดท�างาน ผสงอายรอยละ 35.3 มรายไดระหวาง 500-1,000 บาท

รอยละ 28.6 มรายไดระหวาง 1,001-5,000 บาท ผสงอายรอยละ 16.4

มรายได 5,001-10,000 บาท รอยละ 10.9 มรายได 10,001-20,000 บาท



รอยละ 7.6 มรายได 20,001-50,000 บาท ผสงอายเพยงรอยละ 1.2 ม

รายไดมากกวา 50,000 บาท ส�าหรบลกษณะการอยอาศย ผสงอายรอย

ละ 2.2 ใหขอมลวาไมมสมาชกในครอบครวอยดวยกน สวนผสงอายทอาศย

รวมกนกบสมาชกในครอบครว 1-4 คน มรอยละ 57.4 สมาชกในครอบครว

จ�านวน 5-8 คน มรอยละ 35.5 ส�าหรบกรรมสทธในทพกอาศย ผสงอาย

สวนใหญรอยละ 81.3 อาศยอยในบานของตนเอง โดยอาศยรวมกบสมาชก

ในครอบครว ซงท�าหนาทเปนผดแลผสงอายดวย ผสงอายไดรบการดแล

จากบตรสาวและคสมรสในสดสวนทใกลเคยงกน คอ รอยละ 31.2 และ

31.1 ตามล�าดบ รองลงมา รอยละ 18.2 ไดรบการดแลจากบตรชาย ใน

ขณะทผสงอาย รอยละ 6.2 ไดรบการดแลจากหลาน ส�าหรบผดแลผสง

อายทใหขอมลวาไมมผดแลมถงรอยละ 5.0

3) ความสามารถในการท�ากจวตรประจ�าวน

ระดบความสามารถในการท�ากจวตรประจ�าวนของผสงอายสะทอน

ผลลพธในการชวยเหลอตนเองของผสงอาย เทากบวายงผสงอายชวยเหลอ

ตนเองไดนอยกพงพงคนอนมากขน โดยสามารถจ�าแนกผสงอายออกเปน

4 กลม คอ ผสงอายทตองการพงพาผอนเลกนอย (ADL มากกวา 12

คะแนน) รอยละ 94.3 ซงเปนผสงอายกลมใหญในต�าบลบางสทอง รองลง

มาคอ ผสงอายทตองการพงพาผอนปานกลาง (ADL 9-11 คะแนน) รอย

ละ 2.9 ส�าหรบผสงอายทตองการพงผอนเปนสวนมาก (ADL 5-8 คะแนน)

มรอยละ 1.3 และกลมสดทาย คอ ผสงอายตองการพงพาผอนทงหมด

(ADL 0-4 คะแนน) มรอยละ 1.5

1.2 รปแบบการจดการรายกรณส�าหรบผสงอาย

การจดการรายกรณถกน�ามาใชในต�าบลบางสทองเกดขนเนองจาก

ความตองการชวยเหลอผสงอายทมระดบการพงพาตนเองไดนอย หรอ

พงพาตนเองไมไดเลย จากการส�ารวจผสงอายในต�าบลทงหมดมจ�านวน

1,300 คน มผสงอายใหขอมลจ�านวน 959 คน พบวามผสงอายอยในภาวะ

พงพงทงหมด 26 คน จ�าแนกเปนผพงพาผอนเปนสวนมาก รอยละ 1.3

(12 คน) และผทพงพาผอนทงหมด รอยละ 1.5 (14 คน) และผสงอายท

ถกสงตอจากระบบการดแลสขภาพ อก 2 คน รวม 54 คน

การจดการรายกรณในต�าบลบางสทอง มรายละเอยดเกยวกบรปแบบ

การจดการรายกรณส�าหรบผสงอาย และกระบวนการจดการรายกรณ ดงน

1) ระดบการจดการรายกรณในการดแลผสงอาย ม 2 ระดบ คอ

1) รปแบบการจดการดแลระดบการบรหารงาน (Administrative Case

Management) ผสงอายทใชบรการกลมนเปนผทสามารถดแลจดการ

ชวตตนเองได และสามารถท�าหนาททางสงคมไดตามปกต ผจดการราย

กรณมกจะออกแบบใหผสงอายไดรบการดแลอยทบานในลกษณะของ

การเฝาระวงปญหา หรอเพอมใหตกอยในสถานการณทพงพาคนอน

ดงนน บรการทออกแบบจงเปนบรการเพอยดระยะเวลาไมใหผสงอาย

เขาสภาวะการพงพาคนอนออกไปใหนานทสด บรการสวนใหญเปน

ลกษณะการสงเสรมสมรรถนะของรางกาย และการเขารวมกจกรรมใน

ชมชน 2) การจดการดแลในระดบการประสานทรพยากร (Resource

Coordination) ผใชบรการสงอายทมปญหารนแรงจนถงขนตองบ�าบด

รกษาหรอการฟนฟสมรรถภาพ ผจดการรายกรณจ�าเปนตองประสาน

งานกบแหลงทรพยากรอยางใกลชดเพอใหไดขอมล ความเคลอนไหว

ตางๆ ทเกดขนของผใชบรการ

2) ผจดการรายกรณและกระบวนการจดการรายกรณ



2.1) ผจดการรายกรณทเขารวมโครงการเปนผทมคณวฒขนต�า

ระดบปรญญาตรในดานทเกยวของกบการจดบรการส�าหรบประชาชน

ไดแก รฐศาสตร สาธารณสขศาสตร พยาบาลศาสตร การจดการสง

แวดลอม มการปฏบตหนาทในการดแลผสงอายมาแลวไมต�ากวา 5 ป

และไดรบการอบรมหลกสตรการจดการรายกรณส�าหรบผสงอาย ใน

ต�าบลบางสทองมผจดการรายกรณ จ�านวน 9 คนทปฏบตงานดานผสง

อายภายใตบรบทวชาชพของตนเองในพนทอยางตอเนอง ประกอบดวย

บคลากรในเทศบาลต�าบลบางสทอง ปฏบตงานในต�าแหนงบรหาร 2 คน

ปฏบตงานดานสาธารณสขและสงแวดลอม 2 คน ปฏบตงานดานพฒนา

ชมชน 1 คน นอกนนเปนผใหญบาน 1 คน และพยาบาลวชาชพ 3 คน

ผจดการรายกรณ 1 คน โดยมอาสาสมครดแลผสงอาย 3 คน เปนลกทม

ในการดแลผสงอาย

2.3) กระบวนการจดการดแลผสงอายแบบรายกรณ ม 7 ขนตอน

ดงน

(1) การเขาสกระบวนการจดการดแลรายกรณ พบ 2 รปแบบ

คอ ผจดการรายกรณคนหาผสงอายทประสบปญหาเขาสกระบวนการ

ดแลจากการใชขอมลการส�ารวจผสงอายทงต�าบล รวม 54 คนผสงอาย

เหลานตองการการดแลทหลากหลาย อนเนองมาจากสภาวะของความ

ชรา และปญหาทเกดจากสขภาพทงทางกายและจตใจทไมสมบรณ รวมถง

กรณผสงอายมปญหาดานสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมส�าหรบการ

อยอาศย ดงนน ผจดการรายกรณจงเหนความส�าคญทจะท�าใหผสงอาย

มคณภาพชวตทดขน

(2) การประเมนสภาพปญหา ภายหลงจากการส�ารวจและ

ประเมนภาวะพงพาของผสงอาย ผจดการรายกรณไปส�ารวจขอมลและ

เยยมบานผสงอายอกครงหนง โดยการพดคยกบบตรหลานหรอญาตของ

ผสงอาย เพอรวบรวมขอมลสภาพปญหา ความตองการบรการ การ

เกอหนนจากบตรหลาน หรอเปาหมายทตองการจากการจดบรการ

จากนนน�าขอมลมาใชจดเรยงล�าดบความส�าคญความตองการบรการ

(3) การตงเป าหมายและการวางแผน ผ จดการรายกรณ

น�าประเดนทเกยวของกบการดแลมาพจารณาใหถถวน เพอวางแผนให

ผสงอายและผดแลไดบรรลเปาหมายทตงไวอยางมประสทธภาพ โดย

พจารณาองคประกอบส�าคญของแผน 3 สวน คอ เปาหมาย สงทจะชวย

ใหผใชบรการบรรลถงเปาหมาย และกรอบเวลาในการไปถงเปาหมาย

รวมทงการพจารณาเครอขายและทรพยากรทมอย ในพนท ไดแก

รปแบบการดแลทมอยในชมชน แหลงบรการ หนวยงานทเกยวของ วสด

อปกรณ งบประมาณ บคลากร เพอใหเกดการดแลทมคณภาพ แผนการ

ใหบรการตองออกแบบอยางละเอยด มการทบทวนใหแนใจวา แผน

ดงกลาวเปนทนาพงพอใจแกทกฝาย

(4) การปฏบตตามแผน เมอก�าหนดแผนการดแลเรยบรอยแลว

ผจดการรายกรณจะท�าหนาทประสานใหผทมสวนเกยวของเขามาปฏบต

การดแลตามแผนการดแล โดยมอาสาสมครดแลผสงอายเปนกลไกส�าคญ

ด�าเนนการตามแผนทก�าหนดไว ผจดการรายกรณจะก�ากบ ควบคมให

บรการตางๆ ไปถงผสงอายและครอบครวอยางทนทวงท

(5) การตดตามการใหบรการ ผจดการรายกรณตองตดตามความ

กาวหนาวาการใหบรการเปนไปตามแผนทวางไวหรอไม และทบทวน

วาการใหบรการนนควรเปนอยางไร เชน ผสงอายมพฒนาการดาน

รางกายทดขน ผจดการรายกรณจะทบทวนวาจะสามารถยตบรการหรอ

การดแลไดหรอไม สวนผสงอายทยงไมมพฒนาการทดขน ผจดการราย

กรณจ�าเปนตองทบทวนบรการและปรบเปลยนรปแบบบรการทม

ประสทธภาพมากกวาทด�าเนนการอยในปจจบน การพจารณาความ



กาวหนาการใหบรการ ผใหขอมลทดทสด คอ อาสาสมครดแลผสงอาย

รวมกบการใชแบบบนทกขอมล การสงเกตสภาพของผสงอาย และการ

เยยมบาน ทงน ผจดการรายกรณจะมการจดประชมกบอาสาสมครดแล

ผสงอายในกลมของตนเพอตดตามความกาวหนาและทบทวนการบรการ

ทไดจดใหผใชบรการ

(6) การประเมนผลลพธ วธการด�าเนนการจะยอนกลบไป

พจารณาเปาหมายและแผนการดแลทไดก�าหนดไว โดยประเมนรวมกบ

ทมผจดการรายกรณ และบางรายมผเชยวชาญใหความเหน หรอน�าผล

การประเมนสมรรถนะมาประกอบการพจารณาดวย การประเมนผลลพธ

ในการดแลอาจขนอยกบบรบทของผสงอายแตละราย โดยทวไปผจดการ

รายกรณในต�าบลบางสทองมการประเมนผลลพธการดแลผสงอายเปน

ระยะ เชน ระยะเวลา 3 เดอน 6 เดอน 9 เดอน และ12 เดอน เมอการ

ประเมนผลลพธ พบวา ผสงอายยงไมสามารถชวยเหลอตนเองไดมากนก

หรอยงจ�าเปนตองฟนฟอยางตอเนองจะมการทบทวนแผนการดแล และ

ก�าหนดแผนการดแลใหม หากผสงอายรายใดไดรบการประเมนผลวาม

รางกายทด มศกยภาพมากขน และไมจ�าเปนตองไดรบการดแลแบบราย

กรณอกตอไป จงกลบสระบบการดแลแบบปกต

(7) การยตและออกจากการดแล ขนตอนนด�าเนนการระหวางผ

จดการรายกรณ ผใชบรการ ญาต และทมทรวมใหบรการ โดยประเมน

จากความพรอมในการดแลตนเองของผใชบรการ ภาวะสขภาพโดยรวม

การแกไขปญหา หรอการบรรลเปาหมายทตงไว ทงน กระบวนการยตน

จะตองกระท�าผานสมพนธภาพทดและเปนไปในเชงบวกทงฝายผใช

บรการและผจดการรายกรณ และตองมการอธบายถงการสามารถกลบ

เขามาสกระบวนการจดการรายกรณใหมไดหากมความจ�าเปน

1.3 บรการและเครอขายการดแลผสงอายในต�าบลบางสทอง

บรการส�าหรบผสงอายมทงบรการสขภาพและการดแลทางสงคม โดย

มรปแบบบรการทบาน และการใหบรการในชมชน ส�าหรบการดแลสขภาพ

ไดแก 1) การคดกรอง/ตรวจสขภาพผสงอาย 2) การใหบรการสขภาพท

บาน สวนการดแลทางสงคม ประกอบดวย 1) การจายเบยยงชพผสงอาย

2) การเยยมบานผสงอาย 3) การจดงานประเพณรดน�าขอพรผสงอาย

ประจ�าป 4) การด�าเนนงานของอาสาสมครดแลผสงอาย 5) การพฒนา

ศกยภาพของอาสาสมครดแลผสงอาย 6) การสงเสรมการรวมกลมชมรม

ผสงอาย 7) การบรการรบ-สงผสงอายทตองการความชวยเหลอเรองการ

เดนทาง 8) การสงเสรมอาชพส�าหรบผสงอาย 9) การซอมแซมบานส�าหรบ

ผสงอาย และการสงเคราะหผสงอายทมฐานะยากจน จากบรการตางๆ

เหลานมภาคเครอขายในการสนบสนนและใหบรการแกผสงอาย ทงทม

ท�างานในพนท และเครอขายท�างานรวมกนไดดวยบทบาทหนาททเปน

ภารกจหลกของตน และการรบร และยอมรบบทบาทชวยเหลอกนในการ

ด�าเนนงานในพนท ทงน เครอขายการดแลผสงอายสามารถจ�าแนกไดเปน

2 ลกษณะ คอ 1) เครอขายภายในต�าบลบางสทอง การใหบรการส�าหรบ

ผสงอายจ�าเปนตองประสานการท�างานระหวางองคกร ซงเปนเครอขาย

ภายในต�าบลบางสทอง เชน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล โรงเรยน

วด และอาสาสมครดแลผสงอาย 2) เครอขายภายนอกต�าบลบางสทอง ม

บทบาทใหการดแลผสงอายรวมกบองคกรภายในต�าบลบางสทอง คอ โรง

พยาบาลบางกรวย โรงพยาบาลพระนงเกลา นอกจากน ยงมองคกรท

เกยวของทงสวนกลางและสวนภมภาค เชน ศนยนเรนทร, บานนนทภม

สงกดกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย



1.4 ปญหาอปสรรคในการดแลผสงอายในต�าบลบางสทอง สถานการณ

ผสงอาย และบรการส�าหรบผสงอายขางตนแสดงใหเหนวาการดแลผสงอายใน

ระยะยาวนนมความจ�าเปนเพมขนเมอมผสงอายทอยในภาวะพงพง และจ�าเปน

ตองคนหาแนวทางการพฒนาระบบการดแลใหมประสทธภาพมากขน ซงพบ

ปญหาในการดแลผสงอายหลายประการ ไดแก 1) การใหบรการดแลผสงอาย

มกเนนมตทางดานสขภาพเปนหลก 2) ชดบรการดแลผสงอายยงไมสอดคลองกบ

ความตองการอนซบซอนของผสงอาย 3) ขาดการบรณาการบรการสขภาพและ

สงคม

2. การพฒนากลไกการจดการดแลผสงอายรายกรณในต�าบลบางสทอง

2.1 กลไกเดม

จากการศกษาพบวาระบบการจดการรายกรณส�าหรบผสงอายในต�าบล

บางสทองมกลไกในการขบเคลอนการดแล ม 3 ระดบ คอ ระดบนโยบาย เกดจาก

การตกลงความรวมมอระหวางหนวยงานทเกยวของ ไดแก กระทรวงการพฒนา

สงคมและความมนคงของมนษย กระทรวงสาธารณสข กระทรวงมหาดไทย และ

องคกรความรวมมอระหวางประเทศญปน เลอกใหต�าบลบางสทองเปนพนทน�ารอง

ท�าใหเกดกลไกในระดบนโยบาย โดยท�าใหเกดระบบการดแลระยะยาวส�าหรบ

ผสงอาย ซงใชรปแบบการจดการรายกรณส�าหรบผสงอายเปนเครองมอในการ

บรหารจดการระบบใหเกดประสทธภาพ นอกจากน กรมอนามย กระทรวง

สาธารณสขไดจดท�าหลกสตรการจดการรายกรณส�าหรบผสงอาย และเทศบาล

ต�าบลบางสทองสงบคลากรเขารบการอบรมตามหลกสตรดงกลาว จนมผจดการ

รายกรณในพนท 9 คน ส�าหรบกลไกระดบบรหาร ทางเทศบาลต�าบลบางสทอง

เปนเจาภาพในการระดมเครอขาย ในการใหบรการ จดท�าโครงการเพอรบการ

สนบสนนงบประมาณจาก สปสช. และการจดตงคณะกรรมการขบเคลอนการดแล

ผสงอาย ท�าใหเกดคณะท�างานและมงบประมาณด�าเนนการทชดเจน สวนสดทาย

คอกลไกระดบปฏบตการ ผจดการรายกรณเปนผรบผดชอบ และมผชวย คอ อาสา

สมครดแลผสงอายซงผานการอบรมจากกรมอนามย ท�าหนาทเคยงขางกน ใน

ระดบนผจดการรายกรณไดคดเลอกผสงอายและด�าเนนการตามกระบวนการ

จดการรายกรณเพอดแลผสงอายใหมคณภาพชวตทดขน

แผนภาพท 1 กลไกการจดบรการส�าหรบผสงอายต�าบลบางสทอง

กลไกทง 3 ระดบกอใหเกดประสทธภาพในระดบหนง แตกมชองโหวใน

ระดบปฏบตการเนองจากการด�าเนนกจกรรมตามกระบวนการจดบรการรายกรณ

นน มความสบสนและบรการยงไมหลากหลาย ทงๆ ทในต�าบลบางสทองมบรการ

ดแลผสงอายจ�านวนมาก เนองจากยงไมการจดการระบบทชดเจน อาสาสมครดแล

ผสงอายยงไมเขาใจบทบาทของตนเองในกระบวนการจดการรายกรณ การวจยน

(1)ระดบนโยบาย

(2)ระดบบรหาร

(3)ระดบปฏบตการ

CW = Care Worker หมายถง อาสาสมครดแลผสงอายทผานการอบรม 120 ชวโมง

กระทรวงสาธารณสข

JICAกระทรวงการพฒนาสงคมฯ

เทศบาลต�าบลบางสทอง

แหลงงบประมาณวสด/อปกรณ

เครอขายในพนท ผจดการรายกรณ ผจดการรายกรณ ผจดการรายกรณ

คณะกรรมการขบเคลอนการจดการดแลผสงอายรายกรณต�าบลบางสทอง

CW CW CW CW CW CW



จงเขาไปชวยพฒนากลไกในระดบปฏบตการเพอท�าใหกลไกเดมแขงแกรง เตมเตม

ระบบและกระบวนการใหมประสทธภาพมากขน

2.2 การพฒนากลไกเพมเตม

การพฒนากลไกเพอเตมเตมบรการส�าหรบผสงอายเกดจากความตองการ

แกไขชองโหวของระบบบรการ ความไมชดเจนในกระบวนการใหบรการ และ

ตองการพฒนากจกรรมเพอใหการจดการรายกรณมประสทธภาพมากขน โดย

รากฐานของการพฒนากลไกการจดการรายกรณมแนวคดในการพฒนาระบบ

บรการและก�าหนดโครงการเพอทดลองจดบรการ เพอคนหาวามปญหาในการ

ด�าเนนการใดบางและจะมแนวทางในการท�างานทมประสทธภาพไดอยางไร

1) แนวคดทใชในการทดลองบรการในต�าบลบางสทอง คอ การพฒนาระบบ

บรการในลกษณะบรณาการบรการ การมสวนรวม และการพฒนาคณภาพชวต

ของผสงอาย ทงน หนวยงานทใหบรการตางตระหนกดวาตนไมสามารถด�าเนน

การใหบรการผสงอายอยางครอบคลมรอบดาน จงเกดการรวมกนคดหาวธการ

โครงการและกจกรรมทจะจดการปญหาของผสงอายเพอใหผสงอายทมปญหา

ความตองการทซบซอน หรอมความตองการบรการแบบบรณาการไดรบบรการ

ดงนน เมอคดโครงการ กจกรรมเรยบรอยแลว คณะท�างานตางกตกลงกนวา

เมอทดลองใหบรการแกผสงอายครงแรก และพบปญหาใดๆ จะรวมกนหารอและ

หาแนวทางในการแกไขอยางทนททนใด นอกจากน ผลของการใหบรการตอง

พฒนาอะไร ตองเพมเตมกจกรรมใดบาง อนจะน�าไปสการจดบรการทมประสทธภาพ

และประสทธผลอยางแทจรง นอกจากน แนวคดคณภาพชวตของผสงอาย เนน

การมชวตทดในดานตางๆ เชน มสขภาวะทด มสภาพแวดลอมทเหมาะสม มการ

เขาสงคมและไมถกทอดทง การใหบรการจงเนนทผสงอายเปนศนยกลางและ

น�าไปสการมคณภาพชวตทดของผสงอาย

2) โครงการทดลองเพอพฒนากลไกการจดการรายกรณ

การพฒนาระบบบรการในลกษณะการบรณาการบรการ การมสวนรวม

และการพฒนาคณภาพชวตของผสงอาย โดยคณะท�างานประกอบดวย คณะ

กรรมการ 2 ชด คอ 1) คณะกรรมการกลางภายใตการพฒนากลไกการจดการ

ดแลผสงอายเปนรายกรณ ซงประกอบดวย นายกเทศมนตรต�าบลบางสทอง

ปลดและรองปลดเทศบาลต�าบลบางสทอง นกพฒนาชมชน เจาหนาทสาธารณสข

และ 2) คณะกรรมการขบเคลอนโครงการและทดลองบรการ ประกอบดวย

ผจดการรายกรณ อาสาสมครดแลผสงอาย และผวจยไดรวมประชมเพอปรกษา

หารอในการก�าหนดโครงการทเหมาะสมในการดแลผสงอาย โดยใชชอแผนงานวา

“การพฒนาระบบบรการส�าหรบผสงอายในชมชน” ขน

การด�าเนนการทดลองบรการประกอบดวยโครงการยอยจ�านวน 5 โครงการ

ไดแก 1) โครงการพฒนาชดบรการส�าหรบผสงอาย 2) โครงการใหความรและ

คดกรองสขภาพผสงอาย 3) โครงการสรางรอยยมแกผ สงอายและผพการ

4) โครงการดแลภาวะโภชนาการผสงอายต�าบลบางสทอง และ 5) โครงการสง

อาหารส�าหรบผสงอายทอยตามล�าพง เมอผานการทดลองแลวท�าใหกลไกการ

จดการรายกรณมความชดเจนขน กลไกฯ ทเกดขน คอ 1) การพฒนาชดบรการ

ส�าหรบผสงอายกลมตางๆ 2) การจดท�าผงการใหบรการ 3) การคนหาผสงอายท

มปญหาสขภาพและไรทพง และ 4) การจดระบบอาสาสมครในกระบวนการจดการ

ดแลรายกรณ ดงตาราง



ตารางท 1 โครงการ และกลไกทพฒนาเพมเตมส�าหรบการจดการรายกรณ

โครงกำร ปญหำ/จดทน�ำไปสกำรพฒนำ รปแบบกลไกทพฒนำขน

1. โครงการพฒนาชด

บรการส�าหรบผสงอาย

มบรการตางๆ ส�าหรบผสงอายแตไมเปน

ระบบและตองการพฒนาเปนชดของ

บรการ และตองการพฒนาเปนชดบรการ

ทผจดการรายกรณสามารถน�าไปใชส�าหรบ

ดแลผสงอาย

การพฒนาชดบรการส�าหรบ

ผสงอายในกลมตางๆ

2. โครงการสรางรอยยม

แกผสงอายและผพการ

มผสงอายทเจบปวยดวยโรคเรอรงมากขน

มการคดกรองสขภาพ ท�าใหผ สงอายท

เจบปวยรายใหม ซงอาจมความพการ

อมพฤกษ อมพาต หรอมภาวะเสยง โดย

ผสงอายเขาสกระบวนการจดการรายกรณ

- การจดท�าผงการใหบรการ

- กระบวนการจดการดแล

และบทบาทอาสาสมครดแล

ผสงอาย

3. โครงการใหความร

และคดกรองสขภาพ

ผสงอาย

ผสงอายมปญหาสขภาพเพมขน การคดกรอง

ท�าใหทราบสถานะทางสขภาพของผสงอาย

ในปจจบน ได มฐานขอมลททนสมย

และพบผสงอายทมความเสยงทจะเปน

โรคเรอรง ซงสามารถน�าไปสการรกษา

ฟ นฟ และหากผ สงอายมโรคเรอรงท

ตองการบรการทเหมาะสม กน�าเขาส

ระบบการดแลระยะยาวดวยการจดการ

รายกรณ

การคนหาผสงอายทมปญหา

สขภาพ

4. โครงการดแลภาวะ

โภชนาการผ สงอาย

ต�าบลบางสทอง

ปญหาโรคเรอรงประการหนงเกดจาก

อาหารททานไมเหมาะสม จงจดใหม

โครงการใหความรและสาธตการรบประทาน

อาหารทปลอดภย

การคนหาผสงอายทไรทพง

และตองการบรการอาหาร

5. โครงการสงอาหาร

ส�าหรบผสงอายทอย

ตามล�าพง

มผ สงอายในชมชนทอาศยตามล�าพง

และมภาวะทกขโภชนาการ จงจดระบบ

การสงอาหารเพอใหผ สงอายมอาหาร

รบประทานในแตละวน

การจดระบบอาสาสมครเพอ

รบสงอาหาร และประสาน

เจาอาวาสเพอรบอาหารจาก

บณฑบาตสงใหผสงอาย

โดยมรายละเอยดของกจกรรมในกลไกระดบปฏบตการทถกพฒนาขน ดงน

2.1) ชดบรการส�าหรบผสงอายแตละกลม

ทางเทศบาลต�าบลบางสทอง มบรการดแลผสงอายจ�านวนมากและหลาก

หลายแตเปนบรการทมความกระจดกระจาย เมอจะจดบรการแกผสงอาย ผจดการ

รายกรณกตองรวบรวมขอมลท�าใหเกดความลาชาและบางกรณผจดการรายกรณ

ทกคนกเสยเวลากบขนตอนนเหมอนกน จงเหนความจ�าเปนในการจดระบบบรการ

ใหเปน “ชดบรการ” ทผสงอายตองการ ซงเปนการใหบรการแบบเชงรก (ใหบรการ

ทบาน) และมบรการเชงรบ (ใหบรการทศนยฟนฟสมรรถภาพฯ)

แผนภาพท 2 การจดชดบรการส�าหรบผสงอายในต�าบลบางสทอง

กำรประเมน ADL และพจำรณำบรกำรส�ำหรบผสงอำยแตละกลม

คณลกษณะของผสงอาย

ผสงอายทสามารถชวยเหลอตนเองได

การใหบรการในชมชน

การใหบรการในสถาบน

คณลกษณะของผสงอาย

ผสงอายทสามารถชวยเหลอตนเองได

ผสงอายทไมสามารถพงพาตนเอง

ผสงอายทพงพาตนเองบางสวน

ชดการใหบรการ

ชดบรการเยยมบาน

ชดบรการจดบรการทบาน

ชดบรการฟนฟสมรรถภาพ

ชดบรการจดการบาน/สภาพแวดลอม

ชดบรการประสานสงตอ



สามารถจ�าแนกบรการแตละชดไดดงน

แผนภาพท 3 ชดบรการส�าหรบผสงอาย

ทงน ผสงอายรายหนงสามารถไดรบบรการไดหลายชดบรการ และภายใน

ชดบรการนน อาจมบรการครอบคลมทกบรการหรอเลอกเพยงบรการใดบรการ

หนงทผจดการรายกรณพจารณาแลววา เหมาะสมกบผสงอายในชวงเวลานน

2.2) ผงการใหบรการส�าหรบผสงอายทมาใชบรการทศนยฟนฟสมรรถภาพฯ

การจดบรการใหแกผสงอายทมความตองการซบซอน หรอตองการการ

ชดกำรใหบรกำรส�ำหรบผสงอำย

- การสนบสนนทางสงคมโดยอาสาสมครดแลผสงอาย- การดแลเรองยา และการปองกนโรคเบองตน- การใหความรดานการดแลตนเองของผสงอาย- การพดคยคลายเหงา

- การใหความร ค�าแนะน�าเรองการออกก�าลงกาย การเคลอนไหว- การปองกนภาวะโรคแทรกซอน- การดแลแผลกดทบ- การสงเสรมสขภาพจต- การสงอาหารส�าหรบผสงอายทขาดทพง

- กายภาพบ�าบด- การฟนฟสมรรถภาพรางกาย/ยด คลายกลามเนอ- การใหความร/ค�าแนะน�าการดแลตนเองของผสงอาย- อาหาร/โภชนาการส�าหรบผสงอาย- กจกรรมนนทนาการ

- การจดสภาพบาน/สงแวดลอมใหเหมาะสมกบการเคลอนไหว- การท�าความสะอาดบาน/บรเวณบาน- ดแลสวนเบองตน

- การตรวจคดกรองสขภาพและสงตอหนวยงานทเกยวของ- การใหค�าปรกษา- การสงตอ/ตรวจสอบวนจฉย/การดแลรกษา- การรบกายอปกรณ/นวตกรรมส�าหรบดแลผสงอาย- การประสานงานเพอรบสทธผสงอาย- การจดรถรบ-สงผสงอาย

ชดบรการท 1เยยมบาน

ชดบรการท 2จดการบรการทบาน

ชดบรการท 3ฟนฟสมรรถภาพ

ชดบรการท 4การดแลบาน/สภาพแวดลอม

ชดบรการท 5ประสานสงตอ

บ�าบดฟนฟ ทศนยฟนฟสมรรถภาพของต�าบลบางสทอง ผจดการรายกรณได

ก�าหนดระบบและขนตอนการใหบรการไว เพอผใหบรการสามารถจดบรการได

อยางชดเจน นอกจากน ผสงอายทมาใชบรการจะไดรบรและเขาใจรปแบบการให

บรการและรบบรการไดรบบรการไดอยางมประสทธภาพตอไป เชน ผทมาใช

บรการทศนยฯ จะไดรบการประสานสงตอไปรบบรการในเครอขายการใหบรการ

ของศนยฯ หากผสงอายมภาวะอมพฤกษ อมพาต สามารถใชอปกรณ เครองมอ

ในการท�ากายภาพบ�าบด โดยมผดแลทเปนอาสาสมครท�าหนาทใหบรการหรอดแล

อยางใกลชด หรอกรณทจ�าเปนตองการยมอปกรณกายภาพบ�าบดบางอยางไป

ฝกฝนทบานกสามารถยมได เปนตน

แผนภาพท 4 ผงการใหบรการส�าหรบผสงอายทมาใชบรการทศนยฟนฟสมรรถภาพฯ

2.3) การคนหาผสงอายทมปญหาสขภาพและไรทพง

จากโครงการใหความรและคดกรองสขภาพผสงอาย โครงการดแลภาวะ

โภชนาการผสงอายต�าบลบางสทอง น�าไปสการคดกรองสขภาพ โดยการจด

กจกรรมตรวจสขภาพรางกายของผสงอาย ท�าใหทราบสถานะทางสขภาพของ

ผสงอายในปจจบน ไดมฐานขอมลททนสมยและพบผสงอายทมความเสยงทจะ

เครอขายของศนยฟนฟ- จดการและประสานเครอขาย- เสรมศกยภาพ- สนบสนนอปกรณส�าหรบผสงอาย- สบบสนนทางวชาการ

เทศบาบต�าบลบางสทอง

รปแบบบรการการเขาถง/ตอเนอง/บรณาการ/

ประสานเครอขาย

ศนยฟนฟสมรรถนะผสงอายในชมชน

เครอขายของศนยฟนฟ- โรงพยาบาลบางกรวย- โรงพยาบาล สงเสรมสขภาพต�าบล- วด- ชมรมผสงอาย- อาสาสมครดแลผสงอาย- บานนนทภม



เปนโรคเรอรง ซงสามารถน�าไปสการรกษา ฟนฟ และหากผสงอายมโรคเรอรงท

ตองการบรการทเหมาะสม กน�าเขาสระบบการดแลระยะยาวดวยการจดการราย

กรณ และคนหาผสงอายทมภาวะทพโภชนาการ ไดน�าไปสการพฒนากจกรรมรป

แบบใหมๆ ส�าหรบผสงอาย ซงในชดบรการจดบรการทบานไดเพมบรการสงอาหาร

เขาไปดวย เพอใหบรการทเฉพาะเจาะจงกบผสงอายทมปญหาสขภาพและตองการ

บรการดานอาหาร เปนตน

2.4) การพฒนาบทบาทของอาสาสมครดแลผสงอายในกระบวนการ

จดการรายกรณ

ส�าหรบกระบวนการในการดแลผสงอายรายกรณม 7 ขนตอน คอ 1) การ

รวบรวมขอมล 2) การประเมนสภาพปญหา 3) การตงเปาหมาย/การวางแผน

4) การใหบรการ 5) การตดตามการใหบรการ 6) การประเมนผลลพธ และ

7) การยตการใหบรการ แมบทบาทส�าคญจะเปนของผจดการรายกรณ ทวาผท

ท�าหนาทในการดแลผสงอายสวนใหญเปนของอาสาสมครดแลผสงอาย โดยม

สวนรวมในกระบวนการจดการรายกรณ ดงน

ตารางท 2 บทบาทของอาสาสมครดแลผสงอาย

ในกระบวนการจดการรายกรณ

กระบวนกำรจดกำรรำยกรณ บทบำทของอำสำสมครดแลผสงอำย

1. รวบรวมขอมล/ปญหา การรวบรวมขอมล

2. การประเมนสภาพปญหา - การสงเกตการณ

- การวเคราะหสภาพปญหา

3. การตงเปาหมาย/การวางแผน - การใหขอมล

กระบวนกำรจดกำรรำยกรณ บทบำทของอำสำสมครดแลผสงอำย

4. การใหบรการ - การใหการดแล

- การใหความรและค�าแนะน�า

- การประสานงาน

- การเสรมพลงแกผสงอาย

5. การตดตามการใหบรการ - การบนทกการปฏบตงาน

- การพทกษสทธ

- การเฝาระวง

6. การประเมนผลลพธ การใหขอมล

7. การยตการใหบรการ การใหขอมล

3. ผลการพฒนากลไกการจดการดแลผสงอายรายกรณในต�าบลบางสทอง

จากการน�าโครงการตางๆ ไดแก 1) โครงการพฒนาชดบรการส�าหรบผสงอาย

2) โครงการใหความรและคดกรองสขภาพผสงอาย 3) โครงการสรางรอยยมแก

ผสงอายและผพการ 4) โครงการดแลภาวะโภชนาการผสงอายต�าบลบางสทอง

และ 5) โครงการสงอาหารส�าหรบผสงอายทอยตามล�าพงมาทดลองด�าเนนการ

เพอสะทอนระบบการใหบรการ บทเรยนส�าคญทไดเรยนรจากการทดลองบรการฯ

ไดแก การชดบรการท�าใหบคลากร/เครอขายรถงหนาทความรบผดชอบในการ

ดแลผสงอายไดอยางชดเจน การมผงการใหบรการชวยสรางความเขาใจระบบ

และบทบาทหนาทของบคคลทเกยวของในการดแลผสงอาย และท�าใหเหน

กระบวนการของการบรณาการบรการสขภาพและสงคมอยางมประสทธภาพ

นอกจากน การจดการรายกรณเนนการดแลทยดผสงอายเปนศนยกลางของการ

ใหบรการ สงผลใหผใหบรการทมความเชยวชาญจากหลากหลายวชาชพตอง

ท�างานเปนทมเพอใหการบรณาการบรการไดอยางชดเจน รวมถงการยกระดบ

อาสาสมครดแลผสงอายใหมบทบาทเคยงขางผจดการรายกรณ ส�าหรบผลท



เกดขนในมตดานสงคม พบวา บรรยากาศของการดแลผสงอายภายในต�าบลม

ลกษณะพงพาอาศยกน มความเปนกนเอง เหมอนเพอน เหมอนพนอง มความ

สนทสนมกนเปนอยางดระหวางผใหบรการ อาสาสมครฯ และผสงอาย สงผลให

ผสงอายมความสบายใจและเปดใจใหโอกาสตวเองเขาสงคมอกครง ไมไดจ�าจดอย

เฉพาะภายในบานของตนเอง ดงนน ระบบการใหบรการ งบประมาณ เครอขาย

กจกรรม และทรพยากรในชมชน สงเหลานท�าใหกลไกการจดการรายกรณส�าหรบ

ผสงอายอยางมประสทธภาพมากยงขน

การอภปรายผลการพฒนากลไกการจดการดแลผ สงอายรายกรณในต�าบลบางสทอง

จงหวดนนทบร ไดน�าไปสมตทนาสนใจทจะน�ามาอภปราย ดงน

1. การจดการดแลรายกรณผสงอายถอเปนศนยกลางของการดแล

ระบบการดแลระยะยาวส�าหรบผสงอายในต�าบลบางสทองเนนใหผใช

บรการสงอายไดรบบรการในชมชน รวมทงการจดการรายกรณท�าใหผสงอายเปน

ศนยกลางของการใหบรการ ถอวาการจดการรายกรณเปนการใหบรการเฉพาะ

รายส�าหรบผสงอาย ซงมคณสมบตและเงอนไขทสอดคลองกบการใหบรการ คอ

มความเจบปวยเรอรง มปญหาทซบซอน ตองการบรการทหลากหลาย ทงน

Powell & Tahan (2008) น�าเสนอเกยวกบผสงอายทเขาสกระบวนการจดการ

ดแลรายกรณวาตองมคณสมบตทเหมาะสมและผานการคดเลอก โดยมงเนนไปท

ผใชบรการโดยเฉพาะทจะไดรบประโยชนจากการจดการดแลรายกรณ สอดคลอง

กบท ประสบสข ศรแสนปาง (2554) เสนอวา การพฒนาบรการสขภาพของ

หนวยบรการปฐมภมทเหมาะสมส�าหรบผสงอายทมโรคเรอรงหลายโรคสามารถ

ใชเปนแนวทางพฒนารปแบบการจดการดแลผสงอายทมโรคเรอรงหลายโรคให

ครบทกมตและขยายผลการพฒนาบรการสขภาพทมความจ�าเพาะส�าหรบผสงอาย

ทมโรคเรอรงหลายโรคตอไป และเปาหมายนตรงกบสงท โสภา ออนโอภาส และ

นชนาฏ ยฮนเงาะ (2549, น. 5-6) ไดกลาววาหลกทส�าคญของการจดการรายกรณ

คอ การชวยเหลอใหผใชบรการทมปญหาซบซอนสามารถท�าหนาททางสงคมของ

ตนเองไดดทสด นอกจากความเขาใจในความแตกตางของผสงอายแตละคนแลว

ยงตองการสะทอนความเปนบรบทเฉพาะทไมอาจใหบรการแบบเหมารวมอกตอ

ไป ยอมท�าใหผสงอายมความส�าคญในระบบการใหบรการอยางมาก ดงท อภญญา

เวชยชย (2550) และวรสดา ทองรกษ (2550) เสนอวา การท�างานแบบการจดการ

รายกรณมเปาหมายในการรกษา ฟนฟ รวมกบผใชบรการ เพอแกไขปญหาทง

ระยะสนและระยะยาว เพอใหผใชบรการสามารถดแลตนเองไดอยางอสระและ

ท�าใหผใชบรการไดรบการชวยเหลอแกไขปญหาของตนไดมากขน การเปน

ศนยกลางของผสงอายในกระบวนการจดการดแลรายกรณ จงเปนลกษณะทผสง

อายมการรบรและมสวนรวมในกระบวนการของการตดสนใจ รวมในกจกรรมของ

การดแลอยางมศกดศร มใชการรอรบบรการเหมอนอดตทผานมา ทงน ผสงอาย

จะมสวนรวมในการวางแผนจดการตนเองซงสงผลใหผ สงอายสามารถร ถง

ความคาดหวงหรอเปาหมายทจะพฒนาตนเอง และพยายามด�าเนนกจกรรมการ

ดแลใหบรรลเปาหมายในทสด สอดคลองกบกตพฒน นนทปทมะดล (2553, น.

2) กลาววา การจดการรายกรณเปนการมงเสรมสรางสมรรถนะของผใชบรการใน

การพฒนา แกไขปญหาและการเผชญกบปญหาของผใชบรการ สงเหลานยง

ตอกย�าวาการจดการรายกรณเปนกระบวนการท�างานทตองมแนวทางทชดเจนใน

การวางแผนใหความชวยเหลอโดยตรงแกผใชบรการและครอบครวเปนรายบคคล

โดยมผจดการรายกรณท�าหนาทประสานความรวมมอ วางแผนและด�าเนนการ

ชวยเหลอ พรอมการตดตามประเมนผลผใชบรการ เพอการพทกษสทธในการ

ไดรบบรการทหลากหลาย และตอบสนองความตองการในการแกไขปญหาท

เกดขนกบผสงอายไดอยางมคณภาพ



นอกจากน เทศบาลต�าบลบางสทองมงเปาหมายใหผสงอายไดรบบรการ

การดแลสขภาพและสงคมทอยในชมชนตามบรบทของครอบครวและชมชน

โดยการมสวนรวมดแลของคนในชมชนถอเปนทางเลอกทดทสดส�าหรบผสงอาย

ท�าใหผสงอายไดรบการดแลอยางตอเนอง ต�าบลบางสทองเนนใหชมชนเขามาม

สวนรวมในการดแลในลกษณะการใหบรการทสอดคลองกบวฒนธรรม ความเชอ

และสภาพครอบครวทยงใหความส�าคญกบระบบการดแลอยางไมเปนทางการ นน

คอ การมสมาชกในครอบครว เพอน เพอนบาน และอาสาสมครดแลผสงอาย

ใหการชวยเหลอผสงอาย สอดรบกบการศกษาของ Chapman SA, Keating N,

Eales J., 2003 (อางถงใน ชลกร ดานยทธศลป และสรนธร กลมพากร, 2554,

น. 100) พบวา การมสวนรวมของคนในชมชนในการดแลผสงอายไมเพยงสราง

ความอบอนใจแกผสงอาย ยงสงผลใหคนในชมชนตระหนกถงปญหาผสงอาย และ

รวมเปนสวนหนงในการแกไขปญหาทเกดขนในชมชนอกดวย ดงนน ผศกษาจง

เชออยางสนทใจวาชมชนสามารถดแลคนในชมชนได สามารถสนองตอบตอความ

ตองการของผสงอาย โดยเฉพาะครอบครว เพอนบาน และคนในชมชนทคนเคย

กนท�าหนาทในการดแลผสงอายทอาศยอยในชมชน ดงททศนย ลกขณาภชนชช

(2544, น. 25) กลาววา การใชชมชนเปนฐานเปนแนวคดทมความเหมาะสมกบ

สภาพสงคมไทย เนองจากโครงสรางสงคมไทยมพนฐานมาจากสงคมแบบเกอกล

กน (Caring Society) ในระบบเครอญาตและสถาบนสงคม ตงแตสถาบน

ครอบครว สถาบนศาสนา และสถาบนการศกษา

ดงนนการจดการดแลรายกรณนอกจากท�าใหผสงอายเปนศนยกลางของ

การดแล ยงสะทอนแนวคดชมชนเปนฐานในการดแลผสงอายในต�าบลบางสทอง

ท�าใหคนทเกยวของกบกลมเปาหมาย หรอคนในชมชนเกดจตส�านกเขามามสวน

รวมในการคด การตดสนใจ การวางแผน การปฏบตงานและการประเมนผล การ

มสวนรวมจะเปดโอกาสใหคนในชมชนไดแสดงศกยภาพ พลง ความเขมแขงท

ชมชนมออกมาในการจดบรการส�าหรบผสงอายอยางยงยน

2. การจดการรายกรณในฐานะเครองมอในการบรณาการบรการส�าหรบ

ผสงอาย

การดแลระยะยาวส�าหรบผสงอายในต�าบลบางสทองถอวาเปนจดเรมตน

ของการใชชมชนเปนฐานในการดแลผสงอาย ทวากาวตอไปของการพฒนาระบบ

การดแลผสงอายในภาพรวม คอ การท�าใหระบบมการดแลอยางยงยน และมการ

ดแลอยางตอเนองชดเจน ทงน การดแลระยะยาวตองจดบรการเพอสรางความ

ตอเนองของบรการทางการแพทยและสงคมทออกแบบมาเพอรองรบความ

ตองการของผทมปญหาสขภาพเรอรง หรอปญหาการใชความสามารถในการ

ด�าเนนกจกรรมประจ�าวน บรการดแลระยะยาวประกอบดวยบรการทางการแพทย

บรการทางสงคมและทพกอาศย การดแลระยะยาวมเปาหมายเพอปองกนการ

เสอมสภาพและสงเสรมการปรบตวทางสงคม (Nelda McCall, 2001, p. 3) การ

ใชรปแบบการดแลระยะยาวเรยกรองใหเกดการบรณาการบรการอยางจรงจง

ต�าบลบางสทองมเครอขายองคกรทใหบรการทงดานสขภาพ ไดแก โรงพยาบาล

บางกรวย โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล ศนยฟนฟสมรรถภาพคนพการและ

ผสงอาย และองคกรดานสงคม ไดแก ฝายสวสดการสงคมของเทศบาลต�าบล

บางสทอง ชมรมผสงอาย วด กลมอาสาสมครดแลผสงอายในชมชน เทศบาลต�าบล

บางสทองตระหนกถงการบรณาการมากขน โดยมการระดมบคลากรจากเครอขาย

ภายในชมชนและภายนอกชมชน จงเปนหนทางทท�าใหเกดการท�างานรวมกน

ดงท นลน เรองฤทธศกด (2553, น. 11) กลาววา เครอขายน�าไปสเปาหมายหรอ

ผลประโยชนรวมกนอนเปนสงทยดโยงคน กลม หรอองคกรเอาไว นอกจากน ปย

ฉตร วงศาโรจน (2550, น. 11) ยงสะทอนวาเหตผลของการรวมกลมอาจจะไมได

เกดจากความตองการในการท�ากจกรรมใดกจกรรมหนงรวมกนเพยงอยางเดยว

เทานน แตการรวมกลมอาจจะเกดจากการมปญหาในเรองเดยวกนหรอคลายคลง

กน เพอการแกไขปญหาหรอสนองความตองการในเรองนนๆ โดยยดหลกการ

ท�างานรวมกนบนพนฐานของความเทาเทยมกน และมความเคารพซงกนและกน



เทศบาลต�าบลบางสทองจงใชเครอขายทงในและนอกพนทเพอเชอมโยง

การท�างานในการดแลผสงอายอยางแขงขน เกดการบรณาการการดแลผสงอาย

จากหนวยงานตางๆ กอใหเกดผลในเชงของการรวมมอกนท�างาน แบงงานกนท�า

เสร พงศพศ (2548, น. 202) น�าเสนอในประเดนนวายงท�าใหลดงานทซ�าซอนลง

และลดการสนเปลองทรพยากร รวมถงการแลกเปลยนความคดเหน ประสบการณ

แรงบนดาลใจ และทกษะตางๆ และเกดความสามคค ใหก�าลงใจกน และชวยกน

ในรปแบบตางๆ ซงถอเปนผลลพธทดในกระบวนการจดการรายกรณ ดงทเทศบาล

บางสทองสามารถเชอมโยงเครอขายในเชงบรณาการบรการจากโรงพยาบาล

สงเสรมเสรมสขภาพ วด ชมรมผสงอาย อาสาสมครดแลผสงอาย พฒนาสงคม

และความมนคงของมนษยจงหวด โรงพยาบาลบางกรวย บานนนทภม ซงน�าไปส

กระบวนการประสานงานเพอใหบรการแกผสงอาย การบรณาการงบประมาณ

และกจกรรมจงตามมาดวย ถอวาเปนผลดตอผสงอาย เปนไปในทศทางเดยวกบ

ผลการศกษาของ ศรรตน งานอทย, ทศพร ค�าผลศร และลนจง โปธบาล (2553)

ทเสนอวา โครงสรางการดแลผสงอายระยะยาวแบบบรณาการในชมชน ท�าใหเกด

กลมหลกๆ 4 กลม ไดแก (1) กลมรเรม (2) กลมรวมคด (3) กลมรวมปฏบต และ

(4) กลมสนบสนน การท�างานรวมกนของบคลากรหลายกลมชวยใหเกด

ประสทธภาพของระบบการดแล

จดทนาสงเกตจากกรณการบรณาการการดแลพบวามอปสรรค 2 ประเดน

คอ 1) การบรณาการบรการคอนขางจ�ากด เนองจากการใหความส�าคญกบบรการ

ทางสขภาพเปนส�าคญ ทงๆ ทผสงอายจ�านวนไมนอยมความตองการหรอเรยกรอง

บรการทางสงคมในสดสวนใกลเคยงกน ดงนน การจดการรายกรณส�าหรบผสง

อายจงสะทอนภาพความตองการของผสงอายอยางชดเจน ท�าใหเกดระบบของ

การจดชดบรการทมบรการทางสงคมเพมขนอยางคอยเปนคอยไป สอดคลองกบ

ทวรรณลกษณ เมยนเกด (2559) ไดเสนอวา การเชอมโยงบรการควรเปนการดแล

สขภาพและสงคมใหมประสทธภาพสงสดเพอเปนการใหบรการแบบองครวม

2) การบรณาการเนนตามบทบาทขององคกรเปนหลก คอมลกษณะการประสาน

เชอมโยงเครอขายทเปนไปตามบทบาทขององคกรหรอกลมเครอขายนนๆ เทานน

ไมมลกษณะการเชอมโยงการท�างานทท�าใหเกดงานใหมรวมกนในการดแล

ผสงอาย จงเปนสงททาทายการท�างานเชงบรณาการการบรการส�าหรบผสงอาย

วาจะมความยงยนตอไปนานเพยงใด ดงงานของวนดา กองค�า (2554) น�าเสนอวา

การอาศยการเชอมประสานความรวมมอกนตามบทบาทหนาทขององคกรหรอ

กลมเปนลกษณะเครอขายตามโครงสรางหนาท กจกรรมและความสมพนธเปน

ลกษณะทแตละองคกรและกลมจดกจกรรม สงเหลานไมกอใหเกดความยงยนใน

การท�างาน ดงนน ผศกษาเหนวาควรเชอมประสานเครอขายโดยเชอมจาก “งาน

ตามบรบทรวม” เพอใหแตละหนวยงานสามารถก�าหนดภารกจทนอกเหนอจาก

งานตามภารกจขององคกรตนเองแตเพยงอยางเดยว

3. การมกลไกการจดการรายกรณทดน�าไปสประสทธภาพในการดแลผ

สงอาย

กลไกในการจดการรายกรณ หมายถง สงทท�าใหระบบการดแลผสงอาย

สามารถขบเคลอนไปไดดวยด กลไกทเขมแขงจะน�าไปสความส�าเรจในการดแลผ

สงอายในต�าบลได จากการศกษาพบวากลไกในการดแลผสงอายโดยใชรปแบบ

การจดการรายกรณมถง 3 ระดบ คอ กลไกระดบนโยบาย กลไกระดบบรหาร และ

กลไกระดบปฏบตงาน สงผลใหเกดการบรหารจดการทชดเจน จากการพฒนา

กลไกระดบปฏบตงานเพมเตม ไดแก การพฒนาชดบรการส�าหรบผสงอายกลม

ตางๆ การจดท�าผงการใหบรการ การคนหาผสงอายไรทพง การจดระบบอาสา

สมครในกระบวนการจดการดแลรายกรณท�าใหการท�างานมประสทธภาพดขน คอ

3.1 ความพรอมดานบคลากรในระบบการจดการรายกรณ

บคลากรทส�าคญทสดในระบบการจดการรายกรณคอ ผจดการรายกรณ



เปนผทท�าหนาทจดการใหเกดการเชอมตอระหวางผใชบรการสงอายกบหนวยงาน

ทใหบรการทมอยในชมชน ผจดการรายกรณในต�าบลบางสทองไดรบการฝกอบรม

หลกสตรการจดการรายกรณจากกรมอนามย กระทรวงสาธารณสข และศกษาด

งานในประเทศญป น ซงการพฒนาศกยภาพของผจดการรายกรณไดรบการ

สนบสนนจาก JICA จงสงผลใหผจดการรายกรณมความร และเขาใจระบบการ

จดการรายกรณ ทงน ผจดการายกรณในต�าบลบางสทองเปนผทท�างานในหนาท

ทเกยวของกบการจดสวสดการและดแลสขภาพของผ สงอายในต�าบล เชน

นกสาธารณสข นกพฒนาชมชน พยาบาลวชาชพ อยางไรกตาม หลายโปรแกรม

ใชผจดการรายกรณแบบมออาชพ โดยเฉพาะอยางยงการประเมนและการวางแผน

ในขณะทการจดเกบขอมล การบนทก และการตดตามผลจะมอบหมายใหกบ

ผปฏบตงานทไมมคณสมบตทางวชาชพ

นอกจากนผจดการรายกรณยงตองท�าหนาทสรางความเขาใจกบบคลากร

ทเกยวของในกระบวนการจดการรายกรณดวย ไดแก ผดแลผสงอายหรออาสา

สมครดแลผสงอายทไดรบการอบรมเพมเตมใหเปนผชวยเหลอผสงอาย และ

เจาหนาทผปฏบตงานในหนวยงานตางๆ ทใหบรการแกผสงอาย เนองจากยดผสง

อายเปนศนยกลางของการดแล และเนนการใชทรพยากรตางๆ อยางเหมาะสม

และคมคาทสด หากบคลากรไมรและไมเขาใจกระบวนการท�างานมความซบซอน

อาจสงผลกระทบตอผใชบรการ และระบบการใหบรการอกดวย

3.2 การยกระดบอาสาสมครดแลผสงอายในกระบวนการจดการรายกรณ

อาสาสมครดแลผสงอายไมเพยงเปนผทมจตอาสาและเสยสละเวลาเพอ

ประโยชนแกผสงอายและสงคม ยงเปนผมความรบผดชอบในกระบวนการจดการ

ดแล เปนเสมอนผทชวยเหลอผปฏบตงานวชาชพ การยกระดบอาสาสมครดแล

ผสงอายในกระบวนการจดการดแลผสงอายรายกรณนน ตองไดรบการอบรมเพม

เตม จากเดมอบรม 70 ชวโมง ตองเพมจ�านวนชวโมงในการอบรมอก 120 ชวโมง

โดยเปลยนสถานะจากอาสาสมครดแลผสงอายเปนผดแลผสงอาย (Care Worker)

โดยหลกสตรการอบรมนนใชของกรมอนามย กระทรวงสาธารณสข ครอบคลม

เนอหาทงเชงทฤษฎและการปฏบตการ เพอรบประกนวาผดแลผสงอายจะสามารถ

ใหบรการอยางมหลกการมากขน อาสาสมครในฐานะผดแลผสงอายรบรบทบาท

ของตนเองในกระบวนการของการจดการรายกรณ เชน ในขนตอนของการ

รวบรวมขอมล อาสาสมครมบทบาทเปนผสงเกตการณ การวเคราะหสภาพปญหา

ขนตอนการวางแผน มบทบาทในการใหขอมล ขนตอนการใหบรการ มบทบาทใน

การใหการดแล ใหความร ค�าแนะน�า ประสานงาน และเสรมพลง ขนตอนการ

ตดตามการใหบรการ มบทบาทบนทกขอมล การพทกษสทธ และเฝาระวง สวน

ขนตอนการประเมนและยตการใหบรการ มบทบาทเปนผใหขอมล ส�าหรบการ

แสดงบทบาทในแตละขนตอนเปนสงใหมส�าหรบอาสาสมครแตถอวาอยในขอบเขต

ของการพฒนาระบบการใหบรการทมประสทธภาพ สอดคลองกบท กตพฒน

นนทปทมะดล (2553, น. 2) เหนวา การจดการรายกรณมเปาหมายทจะปรบปรง

สมรรถนะและขอบเขตของระบบการใหบรการ เปนไปในทศทางเดยวกบสงท

สรางครตน วศนารมณ (2554, น. 9) ระบวา จ�าเปนตองมการพฒนาความสามารถ

ของเครอขายทางสงคมและความสมพนธของผจดการบรการเพอสงเสรมการ

ปฏบตหนาททางสงคมและการกนดอยดของผใชบรการ จากสงทกลาวมาท�าให

ตระหนกวาผใหบรการจ�าเปนตองมการพฒนาความสามารถอยตลอดเวลาเพอ

ความนาเชอถอและปลอดภยของผใชบรการดวย

3.3 การพฒนาทมท�างานในกระบวนการจดการรายกรณ

รปแบบการสรางทมงานเพอการใหบรการจดการดแลรายกรณนน มการ

ก�าหนดไวอยางชดเจน คอ มผจดการรายกรณเปนผปฏบตงานทมคณวฒเหมาะสม

จ�านวน 9 คน และผจดการรายกรณมลกทมซงเปนอาสาสมครดแลผสงอายทไดรบ

การอบรมจนเปนผดแลผสงอาย โดยผจดการรายกรณ 1 คน มผดแลชวยเหลอดแล



ผสงอายอยางนอยจ�านวน 3 คน โดยมการประชมรวมกนเพอท�าความเขาใชระบบ

การท�างาน และมการเสนอความคดเหนหรอแลกเปลยนความคดเหนเกยวกบ

ผสงอาย แผนการดแลทผจดการรายกรณไดออกแบบไววาเหมาะสมกบผสงอาย

และครอบครวหรอไม หรอมสงใดทเปนขอควรพจารณาส�าหรบผสงอายเปนราย

กรณไป อยางไรกตาม การด�าเนนงานของผจดการรายกรณ ทง 9 คน จะประชม

ทมเพอวางแนวทางตดตามประเมนผลการท�างานอยางตอเนองรวมกน เพราะ

ผจดการรายกรณตระหนกดวาการท�างานรวมกนจะน�าไปสการขจดปญหาและ

อปสรรคทขดขวางการด�าเนนงานท�าใหมมมมองเกยวกบผสงอายอยางครอบคลม

รอบดาน

การมทมงานทมาจากวชาชพตางๆ เรยกวาทมสหวชาชพจะยงสงเสรมให

กระบวนการจดการรายกรณมประสทธภาพมากยงขน ในกรณนผลการศกษาของ

สดใจ ตงประดษฐ (2553) พบวา การปฏบตงานรวมกนของทมสหสาขาวชาชพท

มทกษะและคณลกษณะเฉพาะดานในการใหบรการท�าใหรปแบบการจดการดแล

สขภาพผปวยมความเหมาะสมกบการใหบรการ และท�างานกนเปนทมทมขนาด

เลกและเขาใจกระบวนการท�างาน มการพฒนาทกษะรวมกนสอดคลองกบการ

ศกษาของ Stampa (2004, p. 6) เสนอวา การท�างานเปนทมจ�าเปนตองฝกอบรม

เกยวกบวธการ และเครองมอทใชในการบรณาการ รวมถงการพฒนาทกษะในการ

ท�างานทมสหวชาชพ เนองจากมาตรฐานการท�างานของแตละวชาชพมความ

แตกตางกน มความเชยวชาญแตกตางกน ดงนน จงจ�าเปนตองมการอบรมและ

ปฏบตการในเชงสหสาขาวชาการตงแตเรมตน อยางไรกตาม ทมท�างานในต�าบล

บางสทองอาจประสบปญหาอปสรรคประการหนง คอความตงใจท�างานเปนทม

ไมคอยเกดขนบอยมากนก เนองจากภารกจหรองานประจ�าของผจดการรายกรณ

แตละคน จงสงผลใหการประชมทมผจดการรายกรณทง 9 คน เปนไปไดยาก

จะมแตเพยงผจดการรายกรณประชมรวมกบผดแล ประมาณเดอนละครง เปนตน

4. คณภาพชวตทดในกลมผสงอายทไดรบการจดการรายกรณ

จดเรมตนของผสงอายทเขาสกระบวนการจดการรายกรณเกอบทกรายม

สภาพไมแตกตางกนในเชงของปญหาของการเจบปวยเรอรง หรอมความพการ

ของรางกายอนเกดจากปญหาสขภาพ เมอไดรบการดแลดวยการจดการรายกรณ

ผสงอายสวนใหญรสกวาตนเองเปลยนแปลงไปในทางทดขนทงดานรางกายและ

จตใจ ส�าหรบการเปลยนแปลงทางรางกายทเหนไดชดคอ สามารถลก เดน นงได

ดขน และบางครงสามารถเดน ยน ในระยะเวลาทนานขน ส�าหรบรายทมอาการ

อมพฤกษมพยาบาลวชาชพประเมนแลวพบวามความแขงแรงของกลามเนอมอ

แขน และขาเพมขน ผลการศกษาเปนไปในทศทางเดยวกนกบงานของ ปารชาต

ใจสภาพ (2547) ศกษาการจดการดแลผปวยรายกรณผปวยจตเภทในชมชน

พบวา จากทผปวยมสมรรถภาพในระดบ 1 และเพมขนระดบ 1 เปนระดบท 3

และสามารถด�ารงชวตอยกบครอบครวและชมชนได

การจดการรายกรณยงชวยยกระดบสมรรถภาพทางดานจตใจของผสงอาย

และครอบครวดวย การมสรรถภาพทางดานรางกายเพมขนสมพนธกบการมก�าลง

ใจทดในผสงอายดวย สงผลใหผดแลในครอบครว ญาตพงพอใจ ลดความเครยด

คลายความกงวล สมพนธภาพระหวางผสงอายดอยางตอเนอง สงนสอดคลองกบ

ผลการศกษาของ กฤษดา จวนวนเพญ, บญทพย สรธรงศร และบญจง แซจง

(2557) เสนอวารปแบบการจดการรายกรณท�าใหสมพนธภาพระหวางผปวยกบ

พยาบาลดขน ผลลพธในการบ�าบดฟนฟสมรรถภาพทมคณภาพ และความพงพอใจ

ของผปวยและครอบครวตอกจกรรมในการบ�าบดฟนฟทพฒนาขน ผใชบรการรสก

พงพอใจอยในระดบมาก ประเดนนเปนไปในแนวทางเดยวกบมาตรฐานการจดการ

รายกรณท Case Management Society of America หรอ CMSA (2010) น�า

เสนอไวในมตเรองผลลพธทผจดการรายกรณควรท�าใหเกดแกผใชบรการ ไดแก

ภาวะสขภาพ ความอยดมสข ความปลอดภย การปรบตว และการดแลตนเองของ

ผใชบรการผานการจดการรายกรณทมคณภาพ สรางความพงพอใจใหแกผใชบรการ



สรปจากผลการศกษาเรองการพฒนากลไกการจดการดแลผสงอายรายกรณใน

ต�าบลบางสทอง จงหวดนนทบร เทศบาลต�าบลบางสทองสรางความตระหนกและ

มงมนทจะพฒนาระบบการดแลระยะยาวส�าหรบผสงอาย และการใชรปแบบการ

จดการรายกรณเปนเครองมอในการพฒนาใหผสงอายเปนรายบคคลมคณภาพ

ชวตทด เปนงานวจยทเรมตนจากความพยายามในการหาแนวทางทท�าใหการ

จดการรายกรณเปนไปอยางเปนระบบ มกระบวนการด�าเนนการทชดเจน โดย

เฉพาะกลไกการจดการรายกรณระดบปฏบตการ โดยไดระดมความคดเหนเปน

โครงการจดบรการส�าหรบผสงอาย และน�าไปทดลองเพอตรวจสอบวารปแบบ

กจกรรม การใหบรการ และผ ใหบรการสามารถขบเคลอนงานไดอยางม

ประสทธภาพหรอไม มปญหาอะไร เพอคนหาแนวทางในการพฒนากระบวนการ

บรการ และวธการใหบรการทเหมาะสมตอไป จนในทสดไดพฒนากลไกทเหมาะ

สมขน ไดแก การก�าหนดชดบรการเพอตอบสนองความตองการทหลากหลายของ

ผสงอาย การจดผงการใหบรการเพอใหผใหบรการและผใชบรการสงอายรวาตน

อยในกระบวนการชวยเหลออยางชดเจน การยกระดบศกยภาพและบทบาทแก

อาสาสมครดแลผสงอาย ท�าใหเขาใจบทบาทและหนาทของตนในกระบวนการ

จดการรายกรณ ผลจากการด�าเนนการพฒนากลไกน�าไปสการท�างานของผจดการ

รายกรณ ผใหบรการ และอาสาสมครทชดเจน ส�าหรบผสงอายและสมาชกใน

ครอบครวมความพงพอใจตอบรการดงกลาว จนท�าใหระบบการดแลผสงอายม

การปรบปรงจนสามารถด�าเนนการอยางเปนระบบ มความชดเจน และสรางความ

เชอมนแกผใหและผรบบรการ และในอนาคตอาจน�าไปสการขยายผลกบผสงอาย

รายใหมทมความตองการการดแลระยะยาวในชมชนไดอกดวย

ขอเสนอแนะจากการวจยปฏบตการอยางมสวนรวมเพอพฒนากลไกการจดการดแล

ผสงอายรายกรณ ในต�าบลบางสทอง จงหวดนนทบร มหลายประเดนทยง

ตองพฒนาเพอท�าใหกลไกการจดการดแลผสงอายในต�าบลด�าเนนไปอยางม

ประสทธภาพ ขอเสนอแนะในการศกษา ดงน

ระดบนโยบาย/ระดบบรหาร

1. การสงเสรมใหเกดการบรณาการการท�างานระหวางองคกรเครอขาย

ควรก�าหนดวตถประสงคและเปาหมายรวมกนระหวางองคกรทเปนเครอขายความ

รวมมอในการดแลผสงอายในพนทอยางเปนทางการ เชน การท�า MOU และ

การประชมรวมกนอยางตอเนองท�าใหเกดความชดเจนในการใหบรการอยางเปน

รปธรรม

2. การท�างานในลกษณะเครอขายความรวมมอเพอการบรณาการบรการ

จ�าเปนตองก�าหนด “ภารกจรวม” ในการดแลผสงอาย เพอใหแตละเครอขาย

ตระหนกถงการท�างานรวมกนอยางจรงจง มใชเพยงการเขาไปมสวนรวมตาม

บทบาทหนาท จงควรก�าหนดรปแบบการท�างาน กจกรรมการใหบรการ รปแบบ

การสนบสนน และแนวทางในการใหบรการผสงอายรวมกนกบเครอขายตางๆ

อยางจรงจง เพอท�าใหเกดความยงยนในการดแลผสงอาย

ระดบปฏบตการ

1. ควรสงเสรมใหผจดการรายกรณ และอาสาสมครดแลผสงอายพฒนา

องคความร และทกษะการท�างานในแตละขนตอนของการจดการดแลผสงอาย

เพอลดความผดพลาดในการท�างาน

2. การพฒนากระบวนการประเมนผลลพธการจดบรการ โดยจดประชม

ทมท�างานอยางตอเนอง เชน เดอนละ 1 ครง เพอใหเกดการทบทวนการใหบรการ



ปญหาและคนหาแนวทางในการแกไขตอไป

3. ควรพฒนาการบนทกขอมลผใชบรการอยางเปนระบบในลกษณะ Case

Review เพอท�าใหการน�าเสนอขอมลผใชบรการมลกษณะเชงคณลกษณะ สะทอน

สภาพกอนและหลงการใหบรการ และท�าใหผจดการรายกรณสามารถก�ากบ

ตดตามการใหบรการอยางเปนรปธรรมเพอปรบปรงแผนการดแลอยางมคณภาพ

ตอไป

4. การพฒนากลไกการด�าเนนการในลกษณะบรณาการ ควรสงเสรมใหเกด

การเชอมประสานระหวางการดแลสขภาพและการดแลทางสงคมใหสมดลมากขน

ไมควรใหความส�าคญกบการดแลดานใดดานหนงมากเกนไป และควรเพมกลไก

ระดบปฏบตการ โดยเปดโอกาสใหผสงอายทมศกยภาพเปนแกนน�าในการชวย

เหลอ สนบสนน และเปนแหลงทรพยากรส�าหรบผสงอายในชมชน

● ● ●


กฤษดา จวนวนเพญ, บญทพย สรธรงศร และบญจง แซจง. (2557, มกราคม-มถนายน).

การพฒนารปแบบการจดการพยาบาลผปวยรายกรณส�าหรบการดแลผปวย

ภาวะกลามเนอหวใจตายเฉยบพลน. วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

นครราชสมา, 20 (1), หนา 80-94.

กตพฒน นนทปทมะดล. (2553). การจดการรายกรณ (Case Management). เอกสาร

การประกอบการสอน หลกและวธการสงคมสงเคราะห 3 (สค.313).

มหาวทยาลยธรรมศาสาตร

ชลกร ดานยทธศลป และสรนธร กลมพากร. (2554). การดแลสขภาพผสงอายเจบปวย

เรอรงในชมชน. วารสารสาธารณสขศาสตร ฉบบพเศษ 84 พรรษา

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, หนา 99-108.

ทศนย ลกขณาภชนชช. (2544). กลวธการจดการทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐาน.

คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

นลน เรองฤทธ. (2553). รปแบบและแนวทางการสรางเครอขาย และการเปนหนสวน

ทางสงคมระหวางประเทศขององคกรคนพการ : กรณศกษาศนยพฒนา

และฝกอบรมคนพการแหงเอเชยและแปซฟก. วทยานพนธปรญญา

สงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต สาขาการบรหารและนโยบายสวสดการ

สงคม คณะสงคมสงเคราะห มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ปยฉตร วงศาโรจน. (2550). การศกษาแนวทางการสรางเครอขายการฟนฟสมรรถภาพ

เดกพการโดยชมชน. วทยานพนธปรญญาสงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต

สาขาการบรหารและนโยบายสวสดการสงคม คณะสงคมสงเคราะหศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.



ประสบสข ศรแสนปาง. (2554). การประยกตใชรปแบบการจดการดแลผปวยเรอรง

ในการพฒนาบรการสขภาพ ส�าหรบผสงอายทมโรคเรอรงหลายโรค:

กรณศกษาทหนวยบรการปฐมภมแหงหนง. ปรชญาดษฎบณฑต สาขาการ

พยาบาล มหาวทยาลยขอนแกน

ปารชาต ใจสภาพ. (2547). การจดการดแลผปวยรายกรณส�าหรบดแลผปวยจตเภท

ในชมชน. พยาบาล ศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลสขภาพจตและ

จตเวช มหาวทยาลยขอนแกน.

วรรณลกษณ เมยนเกด. (2559). ระบบการดแลทางสงคมส�าหรบผสงอาย. กรงเทพฯ:

J. Print.

วรสดา ทองรกษ. (2550). การศกษาการดแลผปวยจตเภทในชมชนโดยใชการจดการ

รายกรณ. พยาบาล ศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลสขภาพจตและ

จตเวช มหาวทยาลยขอนแกน.

วนดา กองค�า. (2554). การสรางเครอขายทางสงคมคนพการของเทศบาลต�าบลเจดย

แมครว. รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเชยงใหม

เสร พงศพศ. (2548). วฒนธรรมองคกรของโลกยคใหม เครอขาย ยทธวธเพอ

ประชาคมเขมขน ชมชนเขมแขง. กรงเทพฯ: เจรญวทยการพมพ.

ศรรตน ปานอทย, ทศพร ค�าผลศร และลนจง โปธบาล. (2553). การวเคราะห

สถานการณการดแลระยะยาวโดยการมสวนรวมของชมชนส�าหรบผสงอาย

ทพงพาตนเองไมได. ส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.

ศรรตน ปานอทยและลนจง โปธบาล. (2552). รายงานผลการวเคราะหสถานการณ

ผสงอายจงหวดเชยงใหม ล�าปาง และแมฮองสอน. คณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหมและกองทนประชากรแหงสหประชาชาต (UNFPA).

สรางครตน วศนารมณ. (2554). การจดการรายกรณในงานสงคมสงเคราะห. กรงเทพฯ

: ส�านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สดใจ ตงประดษฐ. (2553). การพฒนารปแบบการจดการดแลสขภาพผปวยเบาหวาน

โรงพยาบาลสมทรสาคร. พยาบาลศาสตรมหาบณฑต แขนงวชาการบรหาร

การพยาบาล มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

โสภา ออนโอภาส และนชนาฏ ยฮนเงาะ. (2549). การจดการรายกรณทางสงคมสงเคราะห

(Social Work Case Management). คณะสงคมสงเคราะหศาสตร

และสวสดการสงคม มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต.

อภญญา เวชยชย. (2550). Case Manager: ผจดการบรการสงคมในการท�างาน

คมครองเดก. วารสารเพอนการคมครองเดก, 2(2).

Case Management Society of America (CMSA). (2010). Standards of

Practice for Case Management. Arkansas.

De Stampa, M. and et al. (2014). Multidisciplinary teams of case managers

in the implementation of an innovative integrated services

delivery for the elderly in France. BMC Health Services

Research. 14, 159.

Nelda McCall. (2001, August). Who Will Pay for Long Term Care?: Insights

from the Partnership Programs., Chicago: Health Administration

Press.

Powell, S. K., & Tahan, H. A. (2008). CMSA core curriculum for case

management. (2nd ed.). Philadelphia, PA: Lippincott Williams &

Wilkins.

World Health Organization. (2000). Home-based long-term care: report

of a WHO study group. Geneva.

● ● ●



คาสาคญ

06การวเคราะหความสามารถ

ในการแขงขนของกลมจงหวดภาคตะวนออก1:ชลบรฉะเชงเทราและระยอง

Analysis of Competitiveness of Eastern Provincial Cluster 1 :

Chon buri, Chachoengsao and Rayong

ณฐพล แสงอรณ 1

Nattapon Sang-arun

1 อาจารย ดร., วทยาลยสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร


การศกษาครงนไดวเคราะหความสามารถในการแขงขนของกลมจงหวด

ภาคตะวนออก 1 : ชลบร ฉะเชงเทรา และระยอง ในชวง ป พ.ศ.2549 – 2559

โดยใชวธ Location Quotient, Shift-Share analysis และ Klassen typology

ซงเปนการบรณาการวธวเคราะหเพอแสดงถงความสามารถในการแขงขนทชดเจน

มากยงขน โดยเฉพาะเมอเปรยบเทยบกบระดบประเทศ จากการวเคราะห พบวา

สามารถแยกแยะสาขาการผลตออกเปนกลมตางๆ ไดแก (1) กลมสาขาการผลต

ทมความสามารถในการแขงขนสงทสด, (2) กลมสาขาการผลตทมความสามารถ

ในการแขงขน, (3) กลมสาขาการผลตทเสยเปรยบในการแขงขน และ (4) กลม

สาขาการผลตทเสยเปรยบในการแขงขนมากทสด โดยสาขาการผลตอตสาหกรรม

เปนสาขาการผลตหลกและมแนวโนมทจะเปนสาขาการผลตทมลกษณะโตเดยว

ของกลมจงหวด ดงนน นโยบายการพฒนากลมจงหวดในระยะตอไป นอกจากจะ

ตองเนนการพฒนาอตสาหกรรมเปนหลก ยงคงตองเนนการเชอมโยงการพฒนา

ทางเศรษฐกจระหวางสาขาการผลตอตสาหกรรมกบสาขาการผลตอนๆ

กลมจงหวดภาคตะวนออก 1 ความสามารถในการแขงขน



Keywords

Abstracts

This study analyses competitiveness of Eastern provincial

cluster 1: Chon buri, Chachoengsao and Rayong over the 2008 – 2016

period using Location Quotient, Shift-Share analysis and Klassen

typology. These integrated methods signify more obvious

competitiveness, especially as opposed to national level. The

analysis can classify economic sector into 4 groups: (1) the most

competitive, (2) the competitive, (3) the uncompetitive, and (4) the

least competitive. Manufacturing is the leading and primate sector

of this provincial cluster. For these reasons, the further provincial

cluster development policy should deeply emphasize the industrial

development and its linkages with other economic sectors.

Eastern Provincial Cluster, Competitiveness

บทน�าการบรหารงานเชงยทธศาสตรกลมจงหวดเปนรปแบบใหมของการบรหาร

งานแบบบรณาการใหมความเหมาะสมมากขนในรปของการรวมกลมจงหวดทม

ความสมพนธเชอมโยงในดานตางๆ เขาดวยกน ซงจะชวยใหการวางกรอบทศทาง

การพฒนาและการใชประโยชนทรพยากรเปนไปอยางมประสทธภาพ (ส�านก

บรหารยทธศาสตรกลมจงหวด, ม.ป.ป.) โดยเรมตนขนเมอป พ.ศ.2540 จากความ

รวมมอของผวาราชการจงหวด 3 จงหวด ไดแก ภเกต พงงา และกระบ เพอเปน

คณะกรรมการรวมภาครฐและเอกชนเพอแกไขปญหาทางเศรษฐกจกลมอนดามน

พฒนา (กรอ.กลมจงหวดอนดามนพฒนา) เพอพฒนาอตสาหกรรมการทองเทยว

ของประเทศใหมขดความสามารถในการแขงขน

ตอมาป พ.ศ. 2543 กระทรวงมหาดไทย สภาหอการคาแหงประเทศไทย

สภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย และสมาคมธนาคารไทยรวมกนจดแบงกลม

กรอ.จงหวด เพอทจะใหเกดความรวมมอในการพฒนาพนทระดบจงหวด ซงในป

พ.ศ. 2545 รฐบาลไดน�าแนวคดยทธศาสตรการพฒนาจงหวดและความรวมมอ

ระหวางจงหวดในการพฒนา จงไดน�าแนวความคด กรอ. กลมจงหวดมาดดแปลง

เปนการพฒนากลมยทธศาสตรจงหวด ซงส�านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบ

ราชการ ไดน�าเสนอตอคณะรฐมนตรใหความเหนชอบ เมอวนท 22 กรกฎาคม

พ.ศ. 2546 และวนท 17 พฤศจกายน 2546 เหนชอบใหจดตงกลมจงหวด 19

กลม โดยมการจดท�ายทธศาสตรกลมจงหวดควบคไปกบการจดท�ายทธศาสตร

พฒนาจงหวด (ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ, 2552) อยางไร

กตาม การบรหารงานของกลมจงหวดในระยะเรมตนไดประสบปญหาส�าคญ คอ

ไมมบคลากรในการด�าเนนงาน ไมมงบประมาณในการบรหารงาน และไมมความ

ชดเจนเกยวกบองคกรรบผดชอบ (ส�านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2559)



ตอมา เมอมการประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2550

จงไดมการบญญตใหจงหวดมแผนและงบประมาณเพอการพฒนาจงหวด ตาม

มาตรา 78 หลงจากนนจงไดมการแกไขกฎหมายทเกยวของ โดยพระราชบญญต

ระเบยบบรหารราชการแผนดน (ฉบบท 7) พ.ศ. 2550 และน�า มาสการประกาศ

ใช พระราชกฤษฎกาวาดวยการบรหารงานจงหวดและกลมจงหวดแบบบรณาการ

พ.ศ. 2551 ทไดก�าหนดหลกเกณฑวธการ และเงอนไขในการจดท�าแผนและ

งบประมาณ และการบรหารงานของจงหวดและกลมจงหวด ทงน คณะกรรมการ

นโยบายการบรหารงานจงหวดและกลมจงหวดแบบบรณาการ (ก.น.จ.) ซงเปน

องคกรทจดตงขนตามพระราชกฤษฎกาดงกลาว ไดประกาศจดตงกลมจงหวด

จ�านวน 18 กลม

ในป พ.ศ.2560 เกดการเปลยนแปลงการจดกลมจงหวดอกครงหนง ตาม

ประกาศ ก.น.จ. เรองการจดตงกลมจงหวดและก�าหนดจงหวดทเปนศนยปฏบต

การของกลมจงหวด (ฉบบท 3) ซงมการเปลยนแปลงการจดกลมจงหวดในแตละ

ภาค และการแบงพนทจงหวดในแตละกลมจงหวด โดยมการคงจ�านวนรวมของ

กลมจงหวดไวท 18 กลมเชนเดม ดงแสดงรายละเอยด ตามตารางท 1

ตารางท 1 กลมจงหวด ผลตภณฑมวลรวม และอตราการเตบโต ป พ.ศ.2549 – 2559

กลมจงหวดผลตภณฑมวลรวม (ลำนบำท) อตรำกำร

เตบโต(รอยละ/ป)พ.ศ.2549 พ.ศ.2559

1. ภาคกลางตอนบน 434,568 576,567 2.87

2. ภาคกลางปรมณฑล 877,714 1,228,692 3.42

3. ภาคกลางตอนลาง 1 173,928 209,052 1.86

4. ภาคกลางตอนลาง 2 315,591 381,977 1.93

5. ภาคใตฝงอาวไทย 196,293 300,230 4.34

6. ภาคใตฝงอนดามน 356,636 436,443 2.04

กลมจงหวดผลตภณฑมวลรวม (ลำนบำท) อตรำกำร

เตบโต(รอยละ/ป)พ.ศ.2549 พ.ศ.2559

7. ภาคใตชายแดน 77,983 82,421 0.56

8. ภาคตะวนออก 1 960,246 1,335,353 3.35

9. ภาคตะวนออก 2 214,844 312,247 3.81

10. ภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน 1 95,316 152,440 4.81

11. ภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน 2 48,005 69,725 3.80

12. ภาตตะวนออกเฉยงเหนอตอนกลาง 166,935 233,338 3.41

13. ภาตตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง 1 217,305 299,269 3.25

14. ภาตตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง 2 94,117 137,514 3.86

15. ภาคเหนอตอนบน 1 177,203 223,676 2.36

16. ภาคเหนอตอนบน 2 81,175 104,421 2.55

17. ภาคเหนอตอนลาง 1 125,031 155,585 2.21

18. ภาคเหนอตอนลาง 2 133,392 156,799 1.63

ประเทศ 7,188,814 9,823,121 3.17

ทมา : กระทรวงมหาดไทย, ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต และค�านวณอตราการเตบโตทางเศรษฐกจโดยผเขยน

หมายเหต : 1. ผลตภณฑมวลรวมกลมจงหวดในรปแบบปรมาณลกโซ (Gross

Provincial Cluster Product Chain Volume Measures)

2. ค�านวณอตราการเตบโตทางเศรษฐกจ ดวยวธ compound

annual growth rate

3. การเลอกชวงเวลา พ.ศ.2549-2559 ในการวเคราะห เนองจาก

ครอบคลมระยะเวลาของการแบงพนทกลม และการมอยของ

ขอมลผลตภณฑมวลรวมกลมจงหวด



จากตารางท 1 จะเหนไดอยางชดเจนวากลมจงหวดภาคตะวนออก 1 (ซง

ประกอบดวยจงหวดชลบร ฉะเชงเทรา และระยอง) มมลคาผลตภณฑมวลรวมสง

ทสดในชวงระยะเวลา 10 ป นบตงแต พ.ศ.2549 – 2559 โดยในป พ.ศ.2559

มมลคาสงถง 1,335,353 ลานบาท หรอประมาณรอยละ 13.6 ของผลตภณฑ

มวลรวมภายในประเทศ นอกจากน ยงมอตราการเตบโตทรอยละ 3.35 ตอป

ซงมากกวาอตราการเตบโตในระดบประเทศ

กลมจงหวดภาคตะวนออก 1 จงเปนพนททางเศรษฐกจทมความนาสนใจ

ในฐานะทเปนพนททมความส�าคญในการพฒนาประเทศเปนอยางมาก นบตงแต

กลางทศวรรษท 2520 ดวยการพฒนาตามโครงการพฒนาพนทบรเวณชายฝง

ทะเลตะวนออก (Eastern Sea board Development Program : ESB) ทท�าให

พนทนเปนแหลงอตสาหกรรมส�าคญของประเทศ (Area of industrialization)

จนกระทงถงในปจจบน ทเปนพนทเปาหมายของโครงการพฒนาระเบยงเศรษฐกจ

พเศษภาคตะวนออก (Eastern Economic Corridor Development Project:

EEC) ตามยทธศาสตรชาต ระยะ 20 ป (พ.ศ.2560 - 2579) เพอใหเปนเมองแหง

อตสาหกรรมอนาคต ม งเนนการสงเสรมการลงทนเพอเปนฐานการผลต

อตสาหกรรมทใชเทคโนโลยขนสง โดยเฉพาะเทคโนโลยสะอาดทลดการใชพลงงาน

และไมเกดผลกระทบทางลบตอสงแวดลอมและชมชน ควบคกบการพฒนา

โครงสรางพนฐาน โดยเฉพาะดานสงแวดลอม ทรพยากรน�า บรการสาธารณสข

และการศกษาทมประสทธภาพและเพยงพอ และทส�าคญคอการพฒนาโครงสราง

พนฐานดานเทคโนโลยและนวตกรรมทเปนพนฐานส�าคญส�าหรบการตอยอดไปส

การสรางเทคโนโลยแหงอนาคตของประเทศ มการบรหารจดการการใชทรพยากร

และพลงงานรวมกบชมชนอยางใกลชด และการสนบสนนการขยายบทบาทของ

ประเทศไทยใหเปนประตทางออกสเอเชยทส�าคญ

นอกจากน เมอพจาณาความส�าคญทางเศรษฐกจของกลมจงหวดภาค

ตะวนออก 1 รวมกบหนงในเจตนารมยของการจดตงและบรหารงานในรปแบบ

กลมจงหวด คอ การวางกรอบทศทางการพฒนาและการใชประโยชนทรพยากร

เพอการพฒนาพนทใหเปนไปอยางมประสทธภาพ ซงสอดคลองกบหลกการพฒนา

เศรษฐกจระดบภมภาคทเนนกระบวนการความรวมมอระหวางภาครฐและภาค

เอกชนในพนทเพอสรางความเตบโตทางเศรษฐกจ โดยการจดการทรพยากรการ

พฒนาในพนทใหเกดอรรถประ ประโยชนสงสด (Arsyad, 1999, Kalensang,

Tatuh and Rotinsulu, 2012) ซงการเตบโตของเศรษฐกจในพนทยอมสะทอน

ใหเหนถงระดบความสามารถในการแขงขนของพนทไดเชนกนโดยความสามารถ

ในการแขงขนของพนท (Spatial competitiveness) เปนหนงในประเดนส�าคญ

ของการพฒนาเศรษฐกจ โดยเปนการสะทอนใหเหนถงศกยภาพของพนทในการ

พฒนาหรอรกษาระดบการเตบโตของรายได การผลตสนคาและบรการท

ตอบสนองความตองการของตลาด และการสรางโอกาสในการจางงาน (Porter,

2000, Gardiner, 2003)

ดงนน การวเคราะหความสามารถในการแขงขนของกล มจงหวด

ภาคตะวนออก 1 ทเปนพนทการลงทนขนาดใหญทส�าคญในปจจบน จงมความ

ส�าคญในการวดระดบศกยภาพของสาขาการผลตทางเศรษฐกจเมอเปรยบเทยบ

กบระดบประเทศ เพอใหไดภาพรวมของสถานการณทางเศรษฐกจเชงพนทและ

สามารถน�ามาเปนฐานในการวเคราะหเพอการวางแผนการพฒนาในอนาคต

อยางตอเนองตอไป

แนวคดและการวเคราะหความสามารถในการแขงขน (Competitiveness) เปนการวด “ผลตภาพ

(Productivity)” คอผลตอบแทนทางเศรษฐกจทถกสรางขนดวยก�าลงแรงงาน

(Potter, 2000) ซงในระดบประเทศจะหมายความถงการทเศรษฐกจของประเทศ



มการเตบโตในระดบสงและมความยงยน โดยทมองคประกอบทส�าคญในการสราง

ความสามารถในการแขงขนได คอ นโยบายทถกตอง สถาบนทางเศรษฐกจและ

สงคมทมความเหมาะสม และลกษณะของการผลตทางเศรษฐกจทสามารถน�ามา

ซงการเตบโตทสงและยงยนได

อยางไรกตาม เมอน�าแนวคดความสามารถในการแขงขนมาประยกตใชกบ

การวางแผนพฒนาเชงพนท (Spatial development planning) จงเกดเปน

แนวคดวาดวยความสามารถในการแขงขนของพนท / ภาค (Spatial / Regional

Competitiveness) โดย Martin (2003) ไดจ�าแนกแนวคดตางๆ ออกเปน 3 กลม

ไดแก

(1) กลมเศรษฐศาสตรมหภาค (Macro-economic literature) ซงสามารถ

แยกยอยแนวคดออกเปน กลมทฤษฎคลาสสก (Classical theory) กลมทฤษฎ

นโอคลาสค (Neoclassical theory) กล มทฤษฎเศรษฐศาสตรแบบเคนส

(Keynesian economic theory) กลมเศรษฐศาสตรการพฒนา (Development

economics) กลมทฤษฎการเตบโตทางเศรษฐกจแนวใหม (New economic

growth theory - endogenous growth theory) และกลมทฤษฎการคาแนว

ใหม (New trade theory) ซงโดยสรปแลว แนวคดของกลมนเปนการเนนการ

พฒนาศกยภาพของพนท (หรอภาค (regional)) ทงศกยภาพทมอยในพนท (เชน

แรงงาน เงนลงทน ทรพยากร การลงทนเพอการพฒนา) และศกยภาพทมาจาก

นอกพนท (เชน นโยบาย การลงทนจากรฐบาลกลาง การลงทนโดยตรงระหวาง

ประเทศ) เพอท�าใหพนทมผลตภาพ (productivity) เพมมากขน

(2) กลมแนวคดอนๆ (Some complementary perspectives) ท

นอกเหนอไปจากกลมเศรษฐศาสตรมหภาค โดยเฉพาะแนวคดทมอทธพลมากจาก

เศรษฐศาสตรจลภาค และสงคมวทยา ซงสามารถแยกยอยแนวคดออกเปน กลม

ทฤษฎการเตบโตของเมอง (Urban growth theory) กลมเศรษฐศาสตรสถาบน

แนวใหม (New institutional economics) กลมเศรษฐศาสตรกลยทธทางธรกจ

(Business strategy economics) และกลมเศรษฐศาสตรแนวชมปเตอร

(Schumpeterian economics)

(3) กลมภมศาสตรเศรษฐกจ (Economic geography) เนองจากทฤษ

ในกลมท (1) และ (2) ไมมการน�ามตเชงขอบเขตพนทมาพจารณารวมดวย ตาม

แนวคดของกลมน พนททมความสามารถในการแขงขน ตอง (1) มความช�านาญ

ในการสงออก (Export specialization) เมอเทยบกบพนทอางอง (reference

area) (2) มผลตอบแทนตอขนาดเพมขน (Source of increasing returns) ท

เกดจากกระบวนการการสะสมความสามารถ (Cumulative competitiveness)

จากการพฒนาพนทอยางตอเนอง รวมทงการสงเสรมการพฒนาจากนโยบาย และ

(3) เปนแหลงของความร (hubs of knowledge)

ดงนน การวดความสามารถในการแขงขนของกลมจงหวดภาคตะวนออก

1 จงเปนการประยกตใชแนวคดของกลมภมศาสตรเศรษฐกจในการวดผลตอบแทน

ทางเศรษฐกจของกลมจงหวด (Study area) เมอเปรยบเทยบกบระดบประเทศ

(Reference area) ซงวธการนสามารถทจะอธบายปรากฎการณของการแขงขน

และความแตกตางของการเตบโตของแตละพนทได (Kitson, Martin & Tyler,

2004) โดยวธการวเคราะหทน�ามาใชในการศกษาครงน 3 วธ ไดแก

(1) การวเคราะหความช�านาญทางเศรษฐกจของกลมจงหวด ดวยวธ

Location Quotient (LQ)

Location Quotient (LQ) เปนวธวเคราะหทใชในการวดระดบความ

ช�านาญ (Specialization) (Khusaini, 2015, Morrissey, 2016, Nachnani &

Swaminathan, 2017, Srighar, 2017) ของสาขาการผลตของพนท โดยการ

วเคราะหนจะสามารถแบงสาขาการผลตออกเปน (1) สาขาการผลตทเปนฐาน

เศรษฐกจของพนท (Basic economic sector) ซงแสดงวาพนทนนมความช�านาญ

ในการผลตทสงกวาระดบประเทศ โดยคา LQ ของสาขาการผลตนนตองมคา

มากกวาหนง แสดงวาสาขาการผลตของพนทนนมความช�านาญในการสงออก



(Export specialization) และ (2) สาขาการผลตทไมไดเปนฐานเศรษฐกจของ

พนท (Non - basic economic sector) ซงแสดงวาพนทนนมความช�านาญใน

การผลตทต�ากวาระดบประเทศ โดยคา LQ ของสาขาการผลตนนตองมคานอย

กวาหนง แสดงวาสาขาการผลตของพนทนนไมมความช�านาญในการสงออก

(Non - export specialization)

สมการของการวเคราะหความช�านาญทางเศรษฐกจของกล มจงหวด

เปนดงน

LQ =

โดยท LQ = ระดบความช�านาญทางเศรษฐกจของสาขาการผลตของกลม

จงหวด

ei = ผลตอบแทนทางเศรษฐกจของสาขาการผลต i ของกลมจงหวด

e = ผลตอบแทนทางเศรษฐกจรวมของกลมจงหวด

Ei = ผลตอบแทนทางเศรษฐกจของสาขาการผลต i ของประเทศ

E = ผลตอบแทนทางเศรษฐกจรวมของประเทศ

(2) การวเคราะหศกยภาพทางเศรษฐกจของกลมจงหวด ดวยวธ Shift-

Share analysis (SS)

การวเคราะห Shift-Share analysis (SS) เปนการวดระดบศกยภาพ

(Performance) และความสามารถในการแขงขน (Competitiveness)

(Khusaini, 2015, Nachnani & Swaminathan, 2017, Srighar, 2017) ของ

พนทศกษาเมอเปรยบเทยบกบพนทอางอง (ในการศกษาครงนจะเปนการวด

ระหวางกลมจงหวดภาคตะวนออก 1 กบประเทศ) โดยการวเคราะหนจะสามารถ

แบงออกเปน 3 องคประกอบของการวเคราะห ดงน

ei /eEi /E

1) National Share (NS) เปนการแสดงถงการเปลยนแปลงของผล

ตอบแทนทางเศรษฐกจของพนทศกษา (กลมจงหวด) เมอพนทนนมอตราการ

เตบโตทางเศรษฐกจในอตราเดยวกบพนทอางอง(ประเทศ)

2) Industry Mix (IM) เปนการสะทอนถงการกระจกตวของการผลตทม

การเตบโตอยางรวดเรว หรอ การกระจกตวของการผลตทมการเตบโตไมมากนก

เมอเปรยบเทยบกบการเตบโตของพนทอางอง (ประเทศ) โดยพจารณาจากคาบวก

หรอ ลบ ของ IM

3) Regional Shift (RS) เปนองคประกอบทส�าคญทสดในการวเคราะห

Shift-Share ถอวาเปนองคประกอบทวดความสามารถในการแขงขนของสาขา

การผลตของพนทศกษา (กลมจงหวด) โดยพจารณาจากคาบวก หรอ ลบ ของ RS

สมการของการวเคราะหศกยภาพทางเศรษฐกจของกลมจงหวดเปนดงน

SS = NS + IM + RS (1)

NS = eit-1 * Et / Et-1 (2)

IM = (eit-1 * E

it-1 / E

it-1) - NS (3)

RS = eit-1 * (e

it / e

it-1 - E

it-1 / E

it-1) (4)

โดยท SS = Shift-Share

NS = National Share

IM = Industry Mix

RS = Regional Shift

eit-1 = ผลตอบแทนทางเศรษฐกจของสาขาการผลต i ของกลม

จงหวดในชวงตนของการวเคราะห

eit = ผลตอบแทนทางเศรษฐกจของสาขาการผลต i ของกลม

จงหวดในชวงทายของการวเคราะห



Eit-1 = ผลตอบแทนทางเศรษฐกจของสาขาการผลต i ของประเทศ

ในชวงตนของการวเคราะห

Eit = ผลตอบแทนทางเศรษฐกจของสาขาการผลต i ของประเทศ

ในชวงทายของการวเคราะห

(3) การจ�าแนกประเภทของสาขาการผลต ดวยวธ Klassen typology

Klassen typology เปนวธการวเคราะหทใชเพออธบายรปแบบของการ

พฒนาทางเศรษฐกจของพนทศกษากบพนทอางอง โดยจ�าแนกระดบของการ

พฒนาออกเปน 4 กลมไดแก (1) กลมมความกาวหนาและเตบโตสง (advanced

and fast growth sector) (2) กลมทมทมความกาวหนาแตมการเตบโตทลดลง

(advanced but depressed sector) (3) กลมทมการเตบโตสง (fast growth

sector) และ (4) กลมทตองการการพฒนา (underdeveloped sector) (Fafu-

rida, 2012, Fattah & Rahman, 2013, Munandar & Wardoyo, 2015,

Nurpita & Nastiti, 2016)

ในการศกษาครงนจะไดสรางตารางเมตรกซความสมพนธระหวาง (1) การ

เปรยบเทยบอตราการเตบโตทางเศรษฐกจ (Growth) ของสาขาการผลตของกลม

จงหวดกบของประเทศ โดยค�านวณอตราการเตบโตทางเศรษฐกจ ดวยวธ

compound annual growth rate ในชวงเวลา พ.ศ.2549-2559 และ (2) การ

เปรยบเทยบสดสวน (Contribution) ตอผลตภณฑมวลรวมของสาขาการผลต

ของกลมจงหวดกบของประเทศ โดยใชคาเฉลยสดสวนของสาขาผลต ในชวงเวลา

พ.ศ.2549-2559 ดงแสดงรายละเอยดตามตารางท 2

ตารางท 2 ตารางเมตรกซ Klassen typology

กลมท 1สาขาการผลตทมความกาวหนาและเตบโตสง

(advanced and fast growth sector) :

สาขาการผลตของกลมจงหวดทมอตรา

การเตบโตและสดสวนเทากบหรอสงกวา

ระดบประเทศ

(PCGi ≥ WKGi

, PCCi ≥ WKCi)

กลมท 2

สาขาการผลตทมความกาวหนา

แตมการเตบโตทลดลง

(advanced but depressed sector) :


การเตบโตต�ากวาระดบประเทศ

แตมสดสวนเทากบหรอสงกวา

(PCGi ≥ WKGi

, PCCi ≥ WKCi)

กลมท 3

สาขาการผลตทมการเตบโตสง

(fast growth sector) :


การเตบโตเทากบหรอสงกวาระดบประเทศ

แตมสดสวนต�ากวา

(PCGi ≥ WKGi

, PCCi ≥ WKCi)

กลมท 4

สาขาการผลตทตองการการพฒนา

(underdeveloped sector) :


การเตบโตและสดสวนต�ากวาระดบประเทศ

(PCGi ≥ WKGi

, PCCi ≥ WKCi)

หมายเหต : โดยท PCGi คอ อตราการเตบโตของสาขาการผลต i ของกลมจงหวด

WKGi คอ อตราการเตบโตของสาขาการผลต i ของประเทศ

PCCi คอ สดสวนของสาขาการผลต i ของกลมจงหวด

ตอผลตภณฑมวลรวมกลมจงหวด

WKCi คอ สดสวนของสาขาการผลต i ของประเทศ

ตอผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ



ผลการวเคราะห3.1 การวเคราะหความช�านาญทางเศรษฐกจของกลมจงหวด ดวยวธ

Location Quotient (LQ)

จากการวเคราะห LQ ในระดบภาคการผลตหลก (ตารางท 3) พบวา เมอ

เปรยบเทยบกบระดบประเทศแลว กลมจงหวดภาคตะวนออก 1 ไมมความช�านาญ

ในการผลตภาคการเกษตรเลย ตลอดชวงเวลาของการวเคราะห แตกลบมความ

ช�านาญในการผลตภาคนอกการเกษตร เนองจากเปนกลมจงหวดทมการพฒนา

อตสาหกรรมและการคาและการบรการอยางตอเนอง

ส�าหรบการวเคราะหในระดบสาขาการผลต พบวา พนทนมความโดดเดน

เปนอยางมากในสาขาการผลตอตสาหกรรมอยางตอเนองอนเนองมาจากนโยบาย

การพฒนาอตสาหกรรม นบตงแตโครงการพฒนาพนทบรเวณชายฝงทะเลตะวน

ออก (Eastern Seaboard Development Program: ESB) ทเรมขนในแผน

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 (พ.ศ. 2525-2529) ซงท�าใหพนทน

พลกโฉมจากการเปนพนทเกษตรกรรมและการประมง เปนพนทศนยกลางการ

พฒนาอตสาหกรรมของประเทศ และเปนฐานใหเกดโครงการพฒนาระเบยง

เศรษฐกจพเศษภาคตะวนออก ในป พ.ศ.2560 นอกจากนนแลว ยงมความโดดเดน

ในสาขาการประปาและการจดการของเสย เนองจากเปนการผลตทตอเนอง

จากการพฒนาอตสาหกรรมในพนท

ความช�านาญของกลมจงหวดน มเพยง 2 สาขาการผลตเทานนดงทกลาว

มาขางตน แตอยางไรกตาม เมอพจารณาคาเฉลยของคา LQ พบวา สาขาการผลต

ทมคาเฉลย LQ ทเกน 0.50 ซงคาดวานาจะเปนสาขาทมแนวโนมการพฒนาทด

ขน ไดแก สาขาเกษตรกรรม การปาไม และการประมง สาขาไฟฟา กาซ และ

ระบบปรบอากาศ สาขาการกอสราง สาขาการขายสง การขายปลก การซอมยาน

ยนตและจกรยานยนต สาขากจกรรมเกยวกบอสงหารมทรพย และสาขาการศกษา

นอกจากน ยงเปนทนาสงเกตวา สาขาทพกแรมและบรการดานอาหาร ซงสะทอน

การบรการการทองเทยว กลบมคาเฉลย LQ ทต�ามาก คอ เพยง 0.09 ทงๆ ท

จงหวดชลบรเปนพนททมนกทองเทยวมากเปนล�าดบ 3 ของประเทศ แสดงใหเหน

ถงผลตอบแทนทางเศรษฐกจจากการทองเทยวยงไมใชสาขาการผลตทเปนสาขา

หลกของพนทได



ตารางท 3 การวเคราะหความช�านาญทางเศรษฐกจของกลมจงหวด

ป พ.ศ.2549 – 2559

กลมจงหวดคำ LQ ป พ.ศ.2549-2559

2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555 2556 2557 2558 2559 เฉลย

ภาคเกษตร 0.80 0.75 0.75 0.81 0.67 0.77 0.62 0.70 0.73 0.81 0.76 0.74

เกษตรกรรม การปาไม และการประมง 0.80 0.75 0.75 0.81 0.67 0.77 0.62 0.70 0.73 0.81 0.76 0.74

ภาคนอกการเกษตร 1.02 1.03 1.03 1.02 1.04 1.03 1.05 1.04 1.03 1.02 1.02 1.03

การท�าเหมองแรและเหมองหน 0.03 0.04 0.07 0.04 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.05 0.06 0.04

การผลตอตสาหกรรม 2.14 2.18 2.20 2.22 2.19 2.16 2.42 2.36 2.37 2.33 2.39 2.27

ไฟฟา กาซ และระบบปรบอากาศ 0.68 0.59 0.53 0.58 0.62 0.70 0.60 0.69 0.68 0.69 0.63 0.63

การประปาและการจดการของเสย 0.94 0.96 0.97 1.09 1.02 1.16 0.99 1.08 1.06 1.13 1.08 1.04

การกอสราง 0.65 0.54 0.49 0.62 0.59 0.78 0.75 0.78 0.70 0.75 0.68 0.67

การขายสง การขายปลก การซอมยานยนตและจกรยานยนต 0.70 0.72 0.72 0.68 0.68 0.74 0.68 0.72 0.73 0.74 0.74 0.71

การขนสง และสถานทเกบสนคา 0.38 0.34 0.39 0.40 0.44 0.46 0.37 0.36 0.42 0.43 0.39 0.40

ทพกแรมละบรการดานอาหาร 0.10 0.10 0.09 0.09 0.09 0.10 0.07 0.08 0.08 0.08 0.08 0.09

ขอมลขาสารและการสอสาร 0.25 0.19 0.20 0.20 0.20 0.23 0.18 0.17 0.17 0.20 0.18 0.20

การเงนและการประกนภย 0.29 0.25 0.25 0.26 0.24 0.25 0.20 0.23 0.24 0.27 0.27 0.25

กจกรรมเกยวกบอสงหารมทรพย 0.68 0.64 0.55 0.62 0.55 0.62 0.53 0.65 0.59 0.69 0.60 0.61

กจกรรมวชาชพวทยาศาสตรและกจกรรมทางวชาการ 0.10 0.08 0.06 0.03 0.04 0.04 0.03 0.04 0.03 0.04 0.05 0.05

กจกรรมการบรหารและสนบสนนอนๆ 0.20 0.23 0.20 0.22 0.28 0.31 0.16 0.19 0.19 0.21 0.21 0.22

การบรหารราชการ และการปองกนประเทศ 0.52 0.43 0.42 0.44 0.43 0.47 0.47 0.50 0.41 0.43 0.43 0.45

การศกษา 0.62 0.58 0.55 0.57 0.55 0.64 0.56 0.63 0.64 0.61 0.57 0.59

กจกรรมดานสขภาพและงานสงคมสงเคราะห 0.42 0.41 0.41 0.43 0.42 0.46 0.39 0.45 0.45 0.48 0.47 0.44

ศลปะ ความบนเทง และนนทนาการ 0.21 0.11 0.10 0.10 0.11 0.12 0.14 0.14 0.14 0.15 0.16 0.13

กจกรรมการบรการดานอนๆ 0.22 0.24 0.23 0.25 0.26 0.27 0.25 0.27 0.26 0.28 0.26 0.25



ตารางท 4 การวเคราะหศกยภาพทางเศรษฐกจของกลมจงหวด

ป พ.ศ.2549 – 2559

กลมจงหวดผลตภณฑมวลรวม

พ.ศ.2549 (ลำนบำท)ผลตภณฑมวลรวม

พ.ศ.2559 (ลำนบำท) Shift-Share

กลมจงหวด ประเทศ กลมจงหวด ประเทศ NS IM RS

ภาคเกษตร 26,061 789,829 40,932 1,235,584 15,064 25,706 162

เกษตรกรรม การปาไม และการประมง 26,061 789,829 40,932 1,235,584 15,064 25,706 162

ภาคนอกการเกษตร 321,339 7,610,818 593,583 13,297,882 185,740 375,713 32,129

การท�าเหมองแรและเหมองหน 371 265,022 1,038 398,582 215 344 480

การผลตอตสาหกรรม 223,785 2,534,313 412,369 3,955,738 129,352 219,947 63,070

ไฟฟา กาซ และระบบปรบอากาศ 6,026 214,092 10,194 372,457 3,483 7,001 -289

การประปาและการจดการของเสย 1,163 29,944 2,749 58,460 672 1,599 478

การกอสราง 6,589 245,217 12,044 402,916 3,809 7,018 1,217

การขายสง การขายปลก การซอมยานยนตและจกรยานยนต 34,317 1,178,724 69,599 2,160,160 19,836 43,055 6,708

การขนสง และสถานทเกบสนคา 7,833 504,244 14,315 833,492 4,528 8,420 1,367

ทพกแรมละบรการดานอาหาร 1,073 255,238 2,322 700,843 620 2,326 -624

ขอมลขาสารและการสอสาร 1,968 191,662 2,722 340,292 1,137 2,356 -772

การเงนและการประกนภย 5,355 448,545 13,105 1,118,062 3,095 10,252 -241

กจกรรมเกยวกบอสงหารมทรพย 7,896 279,975 9,261 352,981 4,564 5,391 -694

กจกรรมวชาชพวทยาศาสตรและกจกรรมทางวชาการ 670 161,725 522 258,489 387 683 -548

กจกรรมการบรหารและสนบสนนอนๆ 1,309 161,571 2,252 242,969 757 1,212 283

การบรหารราชการ และการปองกนประเทศ 10,436 482,560 16,397 877,227 6,032 12,939 -2,573

การศกษา 8,199 319,071 15,348 616,205 4,739 11,095 -486

กจกรรมดานสขภาพและงานสงคมสงเคราะห 2,685 154,862 6,304 306,021 1,552 3,753 1,000

ศลปะ ความบนเทง และนนทนาการ 389 43,963 551 81,156 225 494 -167

กจกรรมการบรการดานอนๆ 1,275 140,090 2,488 221,832 737 1,282 470

รวม 347,400 8,400,647 634,514 14,533,466 200,804 400,212 33,498



3.2 การวเคราะหศกยภาพทางเศรษฐกจของกลมจงหวด ดวยวธ Shift-

Share analysis (SS)

ในป พ.ศ.2549 กลมจงหวดภาคตะวนออก 1 มมลคาผลตภณฑมวลรวม

ณ ราคาประจ�าป อยท 347,400 ลานบาท และเพมขนเปน 634,514 ลานบาท

ในป 10 ปถดมา ดงนน เมอวเคราะหองคประกอบของ Shift-Share แลว (ตาราง

ท 4) พบวา

(1) องคประกอบ National Share (NS) มคาเทากบ 200,804 ซงตความ

ไดวา ถากลมจงหวดมอตราการเตบโตทางเศรษฐกจทเทากบอตราการเตบโตของ

ประเทศแลว ผลตภณฑมวลรวม ณ ราคาประจ�าป พ.ศ.2559 จะมมลคาเพยง

200,804 ลานบาท เทานน นนแสดงใหเหนวากลมจงหวดนมการเตบโตทาง

เศรษฐกจในอตราทสงกวาระดบประเทศ

(2) องคประกอบ Industry Mix (IM) มคาเทากบ 400,212 ซงตความได

วา กลมจงหวดนมสาขาการผลตทมการเตบโตอยางรวดเรวกระจกตวอย โดยม

มลคารวมเทากบ 400,212 ลานบาท และเมอพจารณาในระดบสาขาการผลต ก

พบวา ทกสาขาการผลต คา IM เปนคาบวกทงสน หมายถงวาเมอเปรยบเทยบกบ

การเตบโตของแตละสาขาการผลตในระดบประเทศ ทกสาขาการผลตของกลม

จงหวดนมการกระจกตวของกลมอตสาหกรรมหรอกลมการผลตกระจกตวอย

(3) องคประกอบ Regional Shift (RS) มคาเทากบ 33,498 โดยการตความ

นน ตองพจารณาในระดบสาขาการผลต ซงพบวา สาขาการผลตทมคา RS เปน

คาบวก จะเปนสาขาทมความสามารถในการแขงขน สวนคา RS ทเปนคาลบ

จะเปนสาขาทมความเสยเปรยบในการแขงขน โดยสามารถทจะแบงกลมสาขา

การผลต ไดเปน 4 กลม ตามตารางท 5

ตารางท 5 การแบงกลมสาขาการผลตตามความสามารถในการแขงขน

ป พ.ศ.2549 – 2559

กลมจงหวด คำ RS

1. สาขาการผลตทมความสามารถในการแขงขนมากทสด

1.1 การผลตอตสาหกรรม 63,070

1.2 การขายสง การขายปลก การซอมยาน 6,708

1.3 การขนสง และสถานเกบสนคา 1,367

1.4 การกอสราง 1,217

1.5 กจกรรมดานสขภาพและงานสงคมสงเคราะห 1,000

2. สาขาการผลตทมความสามารถในการแขงขน

2.1 การท�าเหมองแรและเหมองหน 480

2.2 การประปาและการจดการของเสย 478

2.3 กจกรรมการบรหารดานอนๆ 470

2.4 กจกรรมการบรหารและบรการสนบสนนอนๆ 283

2.5 เกษตรกรรม การปาไม และการประมง 162

3. สาขาการผลตทเสยเปรยบในการแขงขน

3.1 ศลปะ ความบนเทง และนนทนาการ -167

3.2 การเงนและการประกนภย -241

3.3 ไฟฟา กาซ และระบบปรบอากาศ -289

3.4 การศกษา -486

3.5 กจกรรมวชาชพ วทยาศาสตรและกจกรรมทางวชาการ -548

3.6 ทพกแรมและบรการดานอาหาร -624

3.7 กจกรรมเกยวกบอสงหารมทรพย -694

3.8 ขอมลขาวสารและการสอสาร -772

4. สาขาการผลตทเสยเปรยบในการแขงขนมากทสด

4.1 การบรหารราชการ และปองกนประเทศ -2,573



3.3 การจ�าแนกประเภทของสาขาการผลต ดวยวธ Klassen typology

การจ�าแนกประเภทของสาขาการผลตออกเปน 4 กลม ไดแก (1) สาขาการ

ผลตทมความกาวหนาและเตบโตสง (2) สาขาการผลตทมความกาวหนาแตมการ

เตบโตทลดลง (3) สาขาการผลตทมพนทเตบโตสง และ (4) สาขาการผลตท

ตองการการพฒนา ซงผลการวเคราะหไดแสดงรายละเอยดตามตารางท 6

ตารางท 6 การจ�าแนกประเภทของสาขาการผลต

ดวยวธ Klassen typology

กลมจงหวดอตรำกำรเตบโต (%) 1 สดสวน (%) 2

กลมจงหวด ประเทศ กลมจงหวด ประเทศ

1. สาขาการผลตทมความกาวหนาและเตบโต

1.1 การผลตอตสาหกรรม 5.76 2.45 65.55 28.94

1.2 การประปาและการจดการของเสย 8.45 5.12 0.38 0.36

2. สาขาการผลตทมความกาวหนาแตมการเตบโตทลดลง ไมม

3. สาขาการผลตทมพนทเตบโตสง

3.1 การท�าเหมองแรแหละเหมองหน 5.44 2.79 0.13 3.40

3.2 ไฟฟา กาซ และระบบปรบอากาศ 6.75 4.31 1.57 2.47

3.3 การกอสราง 4.67 3.51 1.84 2.76

3.4 การขายสง การขายปลก และซอมยานยนตฯ 3.84 2.82 9.99 14.01

3.5 การเงนและการประกนภย 7.39 7.27 1.55 6.20

3.6 กจกรรมการบรหารและบรการสนบสนนอนๆ 3.23 1.95 0.38 1.74

3.7 กจกรรมดานสขภาพและงานสงคมสงเคราะห 6.07 4.84 0.85 1.94

3.8 กจกรรมการบรการดานอนๆ 4.32 2.55 0.38 1.52

4. สาขาการผลตทตองการพฒนา

4.1 เกษตรกรรม การปาไม และการประมง 0.07 0.43 7.46 10.10

4.2 การขนสง และสถานทเกบสนคา 3.62 3.85 2.26 5.70

กลมจงหวดอตรำกำรเตบโต (%) 1 สดสวน (%) 2

กลมจงหวด ประเทศ กลมจงหวด ประเทศ

4.3 ทพกแรมและบรการดานอาหาร 5.91 7.79 0.30 3.46

4.4 ขอมลขาวสารและการสอสาร 3.61 6.79 0.44 2.23

4.5 กจกรรมเกยวกบอสงหารมทรพย 1.47 2.15 1.68 2.73

4.6 กจกรรมวชาชพวทยาศาสตรและกจกรรม ทางวชาการ (4.37) 2.97 0.10 1.93

4.7 การบรหารราชการ และการปองกนประเทศ 1.46 2.95 2.69 5.98

4.8 การศกษา 2.09 2.61 2.39 4.04

4.9 ศลปะ ความบนเทง และนนทการ 2.70 6.78 0.06 0.47

หมายเหต : 1. การค�านวณอตราการเตบโตใชขอมลผลตภณฑมวลรวมในรปแบบ

ปรมาณลกโซ และใชวธการค�านวณแบบ Compound Annual

Growth Rate (CAGR)

2. การค�านวณสดสวนของสาขาการผลตตอผลตภณฑมวลรวม

ใชขอมลผลตภณฑมวลรวม ณ ราคาประจ�าป

3.4 การวเคราะหแบบซอนทบ (Overlay analysis)

เมอน�าผลการวเคราะหความช�านาญทางเศรษฐกจ ศกยภาพทางเศรษฐกจ

และการจ�าแนกประเภทของสาขาการผลตตามทไดเสนอไปขางตน มาวเคราะห

แบบซอนทบ (Overlay analysis) เพอใหเหนภาพรวมของความสามารถในการ

แขงขนของกลมจงหวด (ตารางท 7) โดยท�าการจ�าแนกกลมของสาขาการผลตดวย

ใหคาคะแนนตามผลการวเคราะหทงสาม ซงสามารถจ�าแนกกลมของสาขาการ

ผลตไดเปน 4 กลม ไดแก

(1) กลม 1 : สาขาการผลตทมความสามารถในการแขงขนสงทสด

สาขาการผลตทอยในกลมน ถอเปนสาขาการผลตทเปนสาขาการผลตน�า



(Leading sector) ของกลมจงหวด โดยมลกษณะรวมกนคอ เปนฐานเศรษฐกจ

หลก (LQ>1) มความสามารถในการแขงขน (คา RS เปนคาบวก (+)) และมความ

กาวหนาและเตบโตสง โดยสาขาการผลตทอยในกลมน ไดแก (1) การผลต

อตสาหกรรม และ (2) การประปาและ การจดการของเสย

(2) กลม 2 : สาขาการผลตทมความสามารถในการแขงขน

สาขาการผลตทอยในกลมน ถอเปนสาขาการผลตทเปนอาจจะยงไมเปน

สาขาการผลตน�า (Leading sector) ของกลมจงหวด แตเปนสาขาทมศกยภาพ

(Potential sector) ทสามารถสรางผลตอบแทนทางเศรษฐกจและมการเตบโต

ตอเนอง โดยมลกษณะรวมกนคอ ไมเปนฐานเศรษฐกจหลก (LQ<1) มความ

สามารถในการแขงขน (คา RS เปนคาบวก (+)) และมการเตบโต

โดยสาขาการผลตทอยในกลมน ไดแก (1) การกอสราง (2) การขายสง การ

ขายปลก การซอมยานยนตและจกรยานยนต (3) กจกรรมดานสขภาพและงาน

สงคมสงเคราะห (4) การขนสง และสถานทเกบสนคา (5) การท�าเหมองแรและ

เหมองหน (6) กจกรรมการบรหารและบรการสนบสนนอนๆ (7) กจกรรมการ

บรการดานอนๆ และ (8) เกษตรกรรม การปาไม และการประมง

เปนทนาสงเกตวา สาขาการขนสง และสถานทเกบสนคา และสาขา

เกษตรกรรม การปาไม และการประมง เปนสาขาทมความสามารถในการแขงขน

แตผลการวเคราะห Klassen typology กลบอยในกลมทตองการการพฒนา

เนองจากมอตราการเตบโตและสดสวนตอผลตภณฑมวลรวมทต�ากวาระดบ

ประเทศ ส�าหรบสาขาเกษตรกรรม การปาไม และการประมง อาจจะยงไมเปนท

นาแปลกใจเทาใดนก เนองจากนโยบายการพฒนาทผานมาไมมการการเนนการ

พฒนาภาคเกษตรกรรมเทากบภาคอตสาหกรรม แตสาขาการขนสง และสถานท

เกบสนคา เมอพจารณาถงท�าเลทตง และระบบการขนสงหลกของประเทศ โดย

เฉพาะทาเรอน�าลก ทาเรออตสาหกรรม และทาอากาศยานนานาชาต ลวนแลว

แตตงอยในกลมจงหวดน แตผลตอบแทนทางเศรษฐกจทเกดขนกลบไมสามารถม

อตราการเตบโตและสดสวนทมากกวาระดบประเทศได ซงเปนประเดนทนาสนใจ

ทงในเชงวชาการและการวางนโยบายการพฒนา

(3) กลม 3 : สาขาการผลตทเสยเปรยบในการแขงขน

สาขาการผลตทอยในกลมน ถอเปนสาขาการผลตทเสยเปรยบในการ

แขงขนเมอเปรยบเทยบกบระดบประเทศ แตมการเตบโตทสงกวา โดยมลกษณะ

รวมกนคอ ไมเปนฐานเศรษฐกจหลก (LQ<1) ไมมความสามารถในการแขงขน

(คา RS เปนคาลบ (-)) และมการเตบโต โดยสาขาการผลตทอยในกลมน ไดแก

(1) ไฟฟา กาซ และระบบปรบอากาศ และ (2) การเงนและการประกนภย

ถงแมวาสาขาการผลตทงสองจะเสยเปรยบในการแขงขน แตยงคงม

สญญาณทดบางประการ คอ มการเตบโตทสงกวาระดบประเทศ ดงนน ถามการ

วางนโยบายทเหมาะสม โดยเฉพาะการเชอมโยงการพฒนากบสาขาการผลตน�า

จะมความเปนไปไดททงสองสาขานจะมบทบาททางเศรษฐกจเพมมากขน

(4) กลม 4 : สาขาการผลตทเสยเปรยบในการแขงขนมากทสด

สาขาการผลตทอยในกลมน ถอเปนสาขาการผลตทเสยเปรยบในการ

แขงขนเมอเปรยบเทยบกบระดบประเทศมากทสด หรอ ถอวาเปนสาขาการผลต

ลาหลง (Lagging sector) ของกลมจงหวด โดยมลกษณะรวมกนคอ ไมเปนฐาน

เศรษฐกจหลก (LQ<1) ไมมความสามารถในการแขงขน (คา RS เปนคาลบ (-))

และตองไดรบการพฒนา

โดยสาขาการผลตทอยในกลมน ไดแก (1) ทพกแรมและบรการดานอาหาร

(2) ขอมลขาวสารและการสอสาร (3) กจกรรมเกยวกบอสงหารมทรพย (4)

กจกรรมวชาชพ วทยาศาสตรและกจกรรมทางวชาการ (4) การศกษา (5) ศลปะ

ความบนเทง และนนทนาการ และ (6) การบรหารราชการ และการปองกน

ประเทศ



สาขาการผลตเหลาน ไมมความสามารถในการแขงขนเมอเปรยบเทยบกบ

ระดบประเทศ ถงแมวาบางสาขานาจะมเปนสาขาทมความโดดเดน เชน สาขาท

เกยวของกบการทองเทยว (สาขาทพกแรมและบรการดานอาหาร และสาขาศลปะ

ความบนเทง และนนทนาการ) ซงกลมจงหวดน ถอวาเปนปลายทางของการ

ทองเทยวทส�าคญแหงหนงของประเทศ โดยเฉพาะจงหวดชลบร หรอสาขาท

เกยวของกบการศกษา (สาขาการศกษาและกจกรรมวชาชพ วทยาศาสตร และ

สาขากจกรรมทางวชาการ) ซงกลมจงหวดนเปนศนยกลางของการศกษาระดบ

อดมศกษาของภาคตะวนออก

ตารางท 7 ผลการวเคราะหแบบซอนทบ

กลม ล�ำดบ สำขำกำรผลตกำรวเครำะห

LQ1 RS2 Klassen3

1 1 การผลตอตสาหกรรม ฐาน ความสามารถสงทสด กาวหนาและ

เตบโต

2 การประปาและการจดการของเสย ฐาน มความสามารถ กาวหนาและ

เตบโต

2 3 การกอสราง ไมเปนฐาน ความสามารถสงทสด เตบโต

4 การขายสง การขายปลก

การซอมยานยนตและจกรยาน

ไมเปนฐาน ความสามารถสงทสด เตบโต

5 กจกรรมดานสขภาพ

และงานสงคมสงเคราะห

ไมเปนฐาน ความสามารถสงทสด เตบโต

6 การขนสง และสถานทเกบสนคา ไมเปนฐาน ความสามารถสงทสด ตองพฒนา

7 การท�าเหมองแรและเหมองหน ไมเปนฐาน มความสามารถ เตบโต

8 กจกรรมการบรหาร

และบรการสนบสนนอนๆ

ไมเปนฐาน มความสามารถ เตบโต

กลม ล�ำดบ สำขำกำรผลตกำรวเครำะห

LQ1 RS2 Klassen3

9 กจกรรมการบรการดานอนๆ ไมเปนฐาน มความสามารถ เตบโต

10 เกษตรกรรม การปาไม

และการประมง

ไมเปนฐาน มความสามารถ ตองพฒนา

3 11 ไฟฟา กาซ และระบบปรบอากาศ ไมเปนฐาน เสยเปรยบ เตบโต

12 การเงนและการประกนภย ไมเปนฐาน เสยเปรยบ เตบโต

4 13 ทพกแรมและบรการดานอาหาร ไมเปนฐาน เสยเปรยบ ตองพฒนา

14 ขอมลขาวสารและการสอสาร ไมเปนฐาน เสยเปรยบ ตองพฒนา

15 กจกรรมเกยวกบอสงหารมทรพย ไมเปนฐาน เสยเปรยบ ตองพฒนา

16 กจกรรมวชาชพวทยาศาสตร

และกจกรรมทางวชาการ

ไมเปนฐาน เสยเปรยบ ตองพฒนา

17 การศกษา ไมเปนฐาน เสยเปรยบ ตองพฒนา

18 ศ ลปะ ค ว ามบ น เ ท ง แ ล ะ

นนทนาการ

ไมเปนฐาน เสยเปรยบ ตองพฒนา

19 การบรหารราชการ

และการปองกนประเทศ

ไมเปนฐาน เสยเปรยบมากทสด ตองพฒนา

หมายเหต : 1. สรปและตความคา LQ จากตารางท 3

2. สรปและตความคา RS จากตารางท 5

3. สรปและตความ Klassen typology จากตารางท 6



นโยบายการพฒนากลมจงหวดในระยะตอไป นอกจากจะตองเนนการ

พฒนาอตสาหกรรมเปนหลก เนองจากเปนพนทอตสาหกรรมหลกของประเทศ

(Mainland of industrialization) ยงคงตองเนนการเชอมโยงการพฒนาทาง

เศรษฐกจ (Economic linkage) ระหวางสาขาการผลตอตสาหกรรมกบสาขาการ

ผลตอนๆ เพอลดภาวะการเปนสาขาการผลตทมลกษณะโตเดยว และท�าใหสาขา

การผลตอนๆ กาวเขามามบทบาทในการพฒนากลมจงหวดไดเชนกน

นอกจากนนแลว ควรพฒนาศกยภาพทางเศรษฐกจของสาขาการผลตทอย

ในกลมท 4 โดยเฉพาะสาขาทเกยวของกบการทองเทยว และการศกษา ถงแมวา

จะมความเสยเปรยบในการแขงขนกตาม แตเพอใหกลมจงหวดมทางเลอกในการ

พฒนาอยางหลากหลาย และรองรบกบการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม

ทเกดขนในปจจบน จงควรทจะมแนวทางการพฒนาในสาขาการผลตในกลมนดวย

เชนกน

● ● ●

สรปและขอเสนอแนะการวเคราะหความสามารถในการแขงขนของกลมจงหวดภาคตะวนออก 1

ไดบรณาการเทคนควเคราะหเชงพนททงสามวธการ ไดแก Location Quotient,

Shift-Share analysis และ Klassen typology และไดวเคราะหซอนทบ

(Overlay analysis) เพอใหเหนภาพรวมของความสามารถในการแขงขนของกลม

จงหวดในทายทสด ซงการใชการบรณาการเทคนควเคราะหเชนนยอมไดผลการ

วเคราะหทนาเชอถอและมความแมนย�ามากกวาการใชเทคนควเคราะหอยางใด

อยางหนง ดงนนแลว ความสามารถในการแขงขนของกลมจงหวดภาคตะวนออก

1 จงสามารถแยกแยะ (decompose) สาขาการผลตออกเปนกลมตางๆ ไดแก

(1) กลม 1 : สาขาการผลตทมความสามารถในการแขงขนสงทสด, (2) กลม 2 :

สาขาการผลตทมความสามารถในการแขงขน, (3) กลม 3 : สาขาการผลตท

เสยเปรยบในการแขงขน และ (4) กลม 4 : สาขาการผลตทเสยเปรยบในการ

แขงขนมากทสด

เนองจากนโยบายและการพฒนาอตสาหกรรมทมมาอยางตอเนองในพนท

กลมจงหวดน ท�าใหสาขาการผลตอตสาหกรรมเปนสาขาการผลตหลก (Leading

sector) เนองจากเปนสาขาการผลตทงเปนฐานเศรษฐกจ มศกยภาพการแขงขน

สง และมความกาวหนาและการเตบโตสงกวาระดบประเทศ แตกลบมแนวโนมท

จะเปนสาขาการผลตทมลกษณะโตเดยว (Primate sector) เนองจากไมสามารถ

เชอมโยงการพฒนากบสาขาการผลตอนไดอยางเขมแขง โดยพจารณาจากสาขา

การผลตทตอเนองจากอตสาหกรรม เชน สาขาการขนสง และสถานทเกบสนคา

สาขาการกอสราง สาขาการเงนและการประกนภย สาขากจกรรมเกยวกบ

อสงหารมทรพย หรอ สาขาการศกษา ทสาขาเหลานไมไดเปนฐานเศรษฐกจหลก

หรอมความไดเปรยบในการแขงขนในระดบทใกลเคยงกบสาขาการผลต

อตสาหกรรม



Kitson M., Martin, R. & Tyler, P. (2004). Regional competitiveness: an elusive

yet key concept? Regional Studies, 38(9), 991-999.

Gardiner, B. (2013). Regional competitiveness indicator for Europe-Audit,

database construction and analysis. Regional Studies Association

International Conference. Pisa, April 12 to 15.

Kalensang, G., Tatuh, J., and Rotinsulu, W. (2012). Study of comparative

advantage and competitiveness Siau Islands district Tagulandang

Biaro Post Autonomy. Samratulangi University Electronic Journal,

1(1).

Martin. R.L. (2003). A study on the factors of regional competitiveness.

Cambridge : University of Cambridge.

Morrissey, K. (2016). A location quotient approach to producing regional

production multipliers for the Irish economy, Regional Science,

95(3), 491 – 506.

Munandar, T.A. & Wardoyo, R. (2015). Fuzzy-Klassen model for

development disparities analysis based on gross regional

domestic product sector of a region. International Journal of

Computer Applications, 123(7), 17 – 22.

Nachnani, G.V. & Swaminathan, A.M. (2017). Information technology exports

and regional development in the leading states: a shift-share

analysis of India. Asia-Pacific Development Journal, 24(1), 83 – 116.

Nurpita, A. & Nastiti, A.A. (2016). The analysis of development disparities

inter districts/city in special region of Yogyakarta (DIY) province

2003-2013. JKAP, 20(1), 23 – 37.


ประกาศกรรมการนโยบายการบรหารงานจงหวด และกลมจงหวดแบบบรณาการ เรอง

การจดตงกลมจงหวดและก�าหนดจงหวดทเปนศนยปฏบตการของกลม

จงหวด (ฉบบท 3) (2560, 17 พฤศจกายน). ราชกจจานเษกษา. เลม 134

ตอนพเศษ 281 ง หนา 14 – 16.

ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ. (2552). แนวทางการบรหารราชการ

แบบกลมจงหวด. สบคนจาก https://www.opdc.go.th/content.

php?menu_id=5&content_id=780.

ส�านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. (2559). รายงานการวเคราะหการจดสรรงบ

ประมาณจงหวดและกลมจงหวด ประจ�าปงบประมาณ พ.ศ.2560. กรงเทพฯ

: ส�านกการพมพ ส�านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร.

ส�านกบรหารยทธศาสตรกลมจงหวด. (ม.ป.ป.). ความเปนมาของการแบงกลมจงหวด.

สบคนจาก http://www.osm.moi.go.th/images/stories/april/osm1.pdf.

Arsyad, L. (1999). Introduction to planning and local economic

development. Yogyakarta : BPFE.

Fafurida, F. (2012). Analysis of Inter sectoral linkages in Semarang Regency.

Economic journal of emerging markets, 4(1), 15 – 24.

Fattah, S. & Rahman, A. (2013). Analysis of regional economic development

in the regency/municipality at South Sulawesi province in

Indonesia. Journal of Economics and Sustainable Development,

4(1), 1 – 10.

Khusaini, M. (2015). A shift-share analysis on regional competitiveness – a

case of Banyuwangi district, East Java, Indonesia. 2nd Global

Conference on Business and Social Science-2015, 17-18

September 2015, Bali, Indonesia.



Porter, M. (2000). Location, competition, and economic development:

local clusters in the global economy. Economic development

quarterly, 14(1), 15 – 20.

Srighar, K.S. (2017). How to identify specialization? The case of India’s

cities. ADBI Working Paper 782. Tokyo : Asian Development Bank

Institute.

● ● ●

วารสารสหวทยาการ วทยาลยสหวทยาการมหาวทยาลยธรรมศาสตร208

Date post:	05-Oct-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	5 times
Download:	0 times

วารสาร ป ที่ 15 สหวิทยาการฉบับที่ 15 No...

Documents