การศกษาหลกฉนทะในพระพทธศาสนาเถรวาท A STUDY OF CHANDA IN THERAVADA BUDDHISM

พระอธการจ าเปน มหาวโร (อองราช)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๑

การศกษาหลกฉนทะในพระพทธศาสนาเถรวาท

พระอธการจ าเปน มหาวโร (อองราช)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๑

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

A STUDY OF CHANDA IN THERAVADA BUDDHISM

Phra Adhikan Jamphen Mahaviro (Aungratch)

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts

(Buddhist Studies)

Graduate School Mahachulalongkornrajavidyalaya University

C.E. 2018

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

ก

ชอวทยานพนธ : การศกษาหลกฉนทะในพระพทธศาสนาเถรวาท ผวจย : พระอธการจ าเปน มหาวโร (อองราช) ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (พระพทธศาสนา)

คณะกรรมการทปรกษาวทยานพนธ : พระครสรรตนานวตร, รศ. ดร., ป.ธ. ๕, พธ.บ. (องกฤษ), พธ.ม. (ปรชญา), Ph.D. (Philosophy) : พระครพพธจารธรรม, ดร., พธ.บ. (ปรชญา), กศ.ม. (จตวทยาการแนะแนว), ศน.ด. (พทธศาสนศกษา)

วนส าเรจการศกษา ๑๑ ตลาคม ๒๕๖๑

บทคดยอ งานวจยน มวตถประสงค (๑) เพอศกษาหลกฉนทะในพระพทธศาสนาเถรวาท

(๒) เพอศกษากรณตวอยางบคคลทมฉนนะในพระพทธศาสนา (๓) เพอเสนอแนวทางการประยกตใชหลกฉนทะในโรงเรยน ใชพระไตรปฎกเปนขอมลปฐมภม ใชหนงสอ ต ารา รายงานวจยและสอออนไลนอน ๆ เปนขอมลทตยภม มการศกษาวจยเชงคณภาพ เกบขอมลเอกสารปฐมภมจากพระไตรปฎก ทตยภมจากอรรถกถา ต ารา หนงสอ ขอมลภาคสนามจากการสมภาษณบคคลตวอยางใชเครองมอวจยแบบสมภาษณตอกลมเปาหมายไดแกผบรหาร คร นกเรยนโรงเรยนวงแดง ๒ อ าเภอ ตรอน จงหวดอตรดตถ จ านวน ๒๐ คน วเคราะหขอมลเชงพรรณนา

ผลการวจยพบวา ฉนทะคอ ความพอใจ ใฝใจ เตมใจทจะท าการงานนน ๆ ทมเทความสามารถชวตจตใจใหส าเรจลลวงไป ทส าคญคอมความปรารถนาทจะท างานนนใหดทสด โดยไมพะวงกบสงเราหรอผลตอบแทนทงหลาย มบคคลตวอยางทงพระสงฆ พระราชา นกปราชญทใชหลกฉนทะน าไปสความส าเรจในหนาทการงานทส าคญในสมยพทธกาล เชน พระอานนท พระสารบตร พระมหากสสปะ พระนนทกะ สมยหลงพทธกาล มพระเจาอชาตศตร พระเจาอโศกมหาราช เปนตน และบคคลในสงคมปจจบน ไดแก ในหลวงรชกาลท ๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) พระมหาวฒชย วชรเมธ เปนตน

แนวทางการประยกตใชหลกฉนทะในโรงเรยนในฐานะกลมเปาหมายคอ ผบรหาร คร และ นกเรยนโรงเรยนวงแดง ๒ มรายดาน ไดแก ดานนโยบาย โรงเรยนสรางบทเรยนใหครน าหลกฉนทะมาประยกตใชสรางบทเรยนเสรมเชงบรณาการ ดานกจกรรม ครผสอนไดน าเอาหลกฉนทะมาเปนจดกจกรรมการเรยนการสอน โดยน ามาจากแผนการจดการเรยนร ดานการบาน ครไดมอบหมายการบานใหนกเรยนคดสรางสรรคชนงานกบกฬาและสอดคลองกบเนอหาในบทเรยน สงผลใหนกเรยนไดสงการบานครบตรงเวลาและท าไดถกตอง ดานคายอบรม โรงเรยนไดมนโยบายในการจดกจกรรม

ข

เขาคายอบรมคณธรรม จรยธรรม เปนประจ าทกป ดานการปลกฝงคานยม โรงเรยนไดมนโยบายปลกฝงคานยม ๑๒ ประการตามแนวนโยบายของกระทรวงศกษาธการ เพอใหนกเรยนมจตส านกในการเปนพลเมองทด ดานสรางฉนทะแกคน นกเรยนจดท าวธสราง ๔ วธ คอ (๑) ส านกในวยสรางตว(๒) ส านกในวยกลางคน (๓) วธอดทนภาวะกดดน (๔) วธสรางฝนแกตนเอง

Dissertation title : A Study of Chandha in Theravāda Buddhism

Researcher : Phra Adhikān Jamphen Mahāvīro (Aungraj)

Degree : Master of Art (Buddhist Studies)

Dissertation Supervisory Committee

: Phrakhrū Sirirattanānuwat, Assoc.Prof. Dr., Pālī V,

B.A., (English), M.A. (Philosophy), Ph.D. (Philosophy)

: Phrakhrū Phiphitchārutham, Dr., B.A. (Philosophy),

M.A. (Guidance Psychology), Ph.D. (Buddhist Studies)

Date of Graduation : October 11, 2018

Abstract

This research consists of 3 aims:- 1) to study of Chanda in Theravāda

Buddhism, 2) to study the case study of persons who have the Chanda in Buddhism

and 3) to present the way to apply Chanda in school. Tipitaka is used as the primary

source and books, Buddhist text, thesis, research and online media are uses as the

secondary. It is the form of qualitative research which is kept by interview form from

20 the sample people in 4 groups, namely; school’s administrator, teachers, students

of Wangdaeng 2 in Tron District, Uttaradit province and its analysis is descriptive.

The result of research is found as following;-

Chanda means the aspiration in working for success and achievements

without discourage received things. In which, importance is –want to do the best that

is not concerned on stimulation and advantage. there are examples in Buddhism both

noble monks, king, philosophers, Millionaire taking Chanda for leading to success of

their duties in the life time the Buddha such as Phra Ānon, Phra Sārībutta, Phramahā

Kassapa, Phra Nandaka, in the past time of Buddha such as King Ajātasatru, the King

Asoka mahārāja and persons in the present time such as the King rāmā IX of

Thailand, Phra Bhrammaguṇāpon (P.A. Payuth Payutto) and Phramahā Wutthichai

Vajiramedhī etc.

The ways for application of the Chanda the school from target group are the

addministrators, teachers and students of Wangdaeng School 2 in 6 sides in following

;- (1) policy; the school has teacher to apply Chanda with the lesson as integration

with curriculum, (2) activity; the teachers have brought the Chanda to do as activities

which the came from the plan of learning management (3) homework; the teachers

assigned homework to students by creating tasks and sports matching with content of

the lessions which is good effect to students sending their homework unchtaully and

correctly, (4) Dhamma camp; the school has policy for supporting activity of camp

both virture and ethic in Dhamma training, annually, (5) popularity cultivation; the

school has policy to cultivate 12 aspects along with the policy of Ministry of

Education to cultivate student to be good citizen consciousness and (6) Chanda self-

creation, the students create Chanda for themeself in 4 ways, for instance (1) the

consciousness in building up a fortune age, (2) the consciousness in the middle age,

(3) how to be patient in pressure state and (4) how to create dream for oneself.

ง

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธน ส าเรจลงดวยด ดวยเมตตานเคราะหจากกรรมการทปรกษาวทยานพนธ ๒ ทาน คอ พระครสรรตนานวตร, รศ.ดร. และพระครพพธจารธรรม, ดร. ทคอยตรวจทานแกไขปรบปรงและใหขอเสนอแนะเพมเตมวทยานพนธใหสมบรณยงขน ขอขอบคณคณาจารยและเจาหนาททกทานของบณฑตศกษา วทยาลยสงฆพทธชนราช ทไดเมตตาในการตรวจรปแบบวทยานพนธและแนะน าเพมเตม ขอขอบพระคณ เจาหนาทและบคลากรหองสมดวทยาลยสงฆ ทไดเออเฟอ หนงสอ ต ารา วทยานพนธ และเอกสารงานวจยทเกยวของ ซงไดอนเคราะหดวยดมาตลอดในการคนควาหาขอมลตางๆ จนสามารถท าใหงานวจยเลมนส าเรจตามวตถประสงค

ทายสดน หากคณความดของงานวจยทขาพเจาไดพากเพยรพยายามกระท ามาอยางตอเนองน ขอมอบเปนปฎการคณแดผมพระคณทกทาน รวมถงนกปราชญบณฑตทหลากหลายสาขาวชาการ ผเปนมรดกทางภมปญญาและใหองคความรทกทาน เทอญ ฯ

พระอธการจ าเปน มหาวโร (อองราช)

๑๑ ตลาคม ๒๕๖๑

สารบญ

เรอง หนา

บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ค กตตกรรมประกาศ ง สารบญ จ ค าอธบายสญลกษณและค ายอชอคมภร ช บทท ๑ บทน า

๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๖ ๑.๓ ปญหาการวจย ๖ ๑.๔ ขอบเขตการวจยและกรอบแนวคด ๖ ๑.๕ นยามศพททใชในการวจย ๗ ๑.๖ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ๘ ๑.๗ วธด าเนนการวจย ๑๓ ๑.๘ ประโยชนทไดรบจากการวจย ๑๔

บทท ๒ หลกฉนทะในพระพทธศาสนาเถรวาท ๑๕

๒.๑ ฉนทะในพระสตตนตปฎก ๑๕ ๒.๒ ฉนทะในพระวนยปฎก ๑๗ ๒.๓ ฉนทะในอภธรรมปฎก ๑๘ ๒.๔ ฉนทะจากนกปราชญทางพทธศาสนา ๒๐

สรปทายบท ๒๔

บทท ๓ บคคลตวอยางทมฉนทะในพระพทธศาสนา ๒๖ ๓.๑ บคคลตวอยางสมยพทธกาล ๒๗ ๓.๒ บคคลตวอยางหลงพทธกาล ๔๒ ๓.๓ บคคลตวอยางสมยปจจบน ๔๗ ๓.๔ นกเรยนตวอยางผใชฉนทะ ๕๓

สรปทายบท ๕๔

ฉ

บทท ๔ แนวทางการประยกตใชฉนทะในสงคมปจจบน ๕๕

๔.๑ แนวทางจากการสรางบทเรยน ๕๕ ๔.๒ แนวทางจากการจดกจกรรม ๕๖ ๔.๓ แนวทางจากการท าการบาน ๕๖ ๔.๔ แนวทางจากการเขาคายอบรม ๕๗ ๔.๕ แนวทางจากการปลกฝงคานยม ๕๘ ๔.๖ วธการสรางฉนทะใหแกตวเอง ๕๙

สรปทายบท ๖๒

บทท ๕ สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ ๖๓

๕.๑ สรปผลการศกษา ๖๓ ๕.๒ อภปรายผลการศกษา ๖๘ ๕.๒ ขอเสนอแนะ ๖๘

บรรณานกรม ๗๑

ผนวก ก แบบสมภาษณ ๗๗ ผนวก ข ภาพประกอบการสมภาษณ ๘๐ ประวตผวจย ๙๐

ค าอธบายสญลกษณและอกษรยอชอคมภร

การใชอกษรยอ

อกษรยอในวทยานพนธฉบบน ใชอางองจาก ฏกาภาษาบาลพระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ดงน

พระไตรปฎกภาษาไทย จะแจง เลม ขอ หนา เชน อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๔๐/๓๒๖ หมายถง สตตนตปฎก องคตตรนกาย ฉกกนบาต เลม ๒๒ ขอ ๔๐ หนา ๓๒๖ ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ปกรณวเสสภาษาบาล ยกเวนวสทธมคคปกรณ จะแจงเลมหนาทไมจดเปนล าดบเลมจะแจงหนา เชน มลนท. (บาล) ๖๖ หมายถง มลนทปญหปกรณหนา ๖๖ ฉบบมหาจฬาปกรณวเสโส

วสทธมรรคปกรณ จะแจงขอหนา เชน วสทธ.(ไทย) ๔๕๕/๗๔๔ หมายถง วสทธมรรคปกรณ ขอ ๔๕๕ หนา ๗๔๔ ฉบบ ๑๐๐ ป สมเดจพระพฒาจารย (อาจอาสภมหาเถร)

พระสตตนตปฎก

ท.ม. (ไทย) = ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย) ท.ปา. (ไทย) = ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษไทย) ส .ม. (ไทย) = สงยตตนกาย มหาวารวรรค (ภาษาไทย) อง.ปญจก. (ไทย) = องคตตรนกาย ปญจกนบาต (ภาษาไทย)

พระวนยปฎก

ว.มหา (ไทย) = วนยปฎก มหาวภงค (ภาษาไทย)

พระอภธรรมปฎก

อภ.ว. (ไทย) = อภธรรมปฎก วภงค (ภาษาไทย)

บทท ๑

บทน ำ

๑.๑ ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

พระพทธศาสนาก าเนดขนในชมพทวป เมอประมาณ ๒,๖๐๐ กวาปมาแลว โดยมพระพทธเจาเปนศาสดา หลกธรรมค าสอนในพระพทธศาสนามมากและละเอยดทกแงมม เนองจากพทธองคทรงประกาศศาสนาอยนานถง ๔๕ ป พระพทธศาสนาเปนศาสนาทผนบถอประชาชนชาวไทยนบถอกนมาชานานหลกธรรมทางพระพทธศาสนาไดหลอหลอมซมซบลงในวถไทย กลายเปนรากฐานวถชวตของคนไทยในทกดาน ทงดานวถชวตความเปนอย ภาษา ขนบธรรมเนยมประเพณและศลธรรม

นโยบายการพฒนาประเทศตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๑๑ ยทธศาสตร การพฒนาคนสสงคมแหงการเรยนรตลอดชวตอยางยงยน ใหความส าคญกบการสงเสรมการเรยนรตลอดชวตมงสรางกระแสสงคมใหการเรยนรเปนหนาทของคนไทยทกคนมนสยใฝรรกการอานตงแตวยเดก และสงเสรมการเรยนรรวมกนของคนตางวยควบคกบการสงเสรมใหองคกร กลมบคคล ชมชน ประชาชนและสอ ทกประเภท เปนแหลงเรยนรอยางสรางสรรค สอสารดวยภาษาทเขาใจงาย รวมถงสงเสรมการศกษาทางเลอกทสอดคลองกบความตองการของผเรยนและสรางสงคมแหงการเรยนรทมคณภาพและสนบสนนปจจยทกอใหเกดการเรยนรตลอดชวต๑

การประกาศใชคานยม ๑๒ ประการ พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา หวหนาคณะรกษาความสงบแหงชาต (คสช.) ในฐานะนายกรฐมนตร ไดแถลงนโยบายตอสภานตบญญตแหงชาต เมอวนท ๑๒ กนยายน จะใชคานยม ๑๒ ประการ เพอเปนแนวทางในการจดระเบยบสงคม สรางมาตรฐานดานคณธรรม จรยธรรม และธรรมาภบาลใหแกเจาหนาทของรฐและประชาชนทวไป ไดแก

๑. มความรกชาต ศาสนา พระมหากษตรย ๒. ซอสตย เสยสละ อดทน มอดมการณในสงทดงามเพอสวนรวม ๓. กตญญตอพอแม ผปกครอง ครบาอาจารย ๔. ใฝหาความร หมนศกษาเลาเรยนทงทางตรง และทางออม ๕. รกษาวฒนธรรมประเพณไทยอนงดงาม ๖. มศลธรรม รกษาความสตย หวงดตอผอน เผอแผและแบงปน ๗. เขาใจเรยนรการเปนประชาธปไตย อนมพระมหากษตรยทรงเปนประมขทถกตอง ๘. มระเบยบวนย เคารพกฎหมาย ผนอยรจกการเคารพผใหญ ๙. มสตรตว รคด รท า รปฏบตตามพระราชด ารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

๑ ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจแหงชาต, ฉบบท ๑๑, ๒๕๕๕ - ๒๕๕๙, หนา ๑๓.

๒

๑๐. รจกด ารงตนอยโดยใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามพระราชด ารสของ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รจกอดออมไวใชเมอยามจ าเปน มไวพอกนพอใช ถาเหลอกแจกจายจ าหนาย และพรอมทจะขยายกจการเมอมความพรอม เมอมภมคมกนทด

๑๑. มความเขมแขงทงรางกาย และจตใจ ไมยอมแพตออ านาจฝายต าหรอกเลส มความละอายเกรงกลวตอบาปตามหลกของศาสนา

๑๒. ค านงถงผลประโยชนของสวนรวม และของชาตมากกวาผลประโยชนของตนเอง

จากขอความขางตนน ตรงความหมายของค าวาฉนทะ ขอคอ ๔ ทวา “ใฝหาความร หมนศกษาเลาเรยนทงทางตรง และทางออม” ดงนน ฉนทะ ถาน ามาใชกบงานการศกษากบนกเรยน นสต นกศกษาแลวกตองใชคานยมขอน สวนผท างานดานอน ๆ กประยกตฉนทะไปใชกบหนาทการงานนน ๆ ดวยความพงพอใจ ฝกใฝ ใครร เรยนรดวยความตนตว ไมใชมสภาพสหน าตานาเหมนหนอะไร ประเภทบอกบญไมรบ อยางน

สอดคลองกบความขางตนน คอ สภาพการณทางสงคมโลกทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวมผลท าใหการศกษาตองพฒนาและเปลยนแปลงตามไปดวยรฐบาลโดยกระทรวงศกษาธการจงไดก าหนดนโยบายการปฏรปการศกษาของกระทรวงศกษาธการซงจดมงหมายของการศกษา วา “เพอสรางบคคลแหงการเรยนรองคการแหงการเรยนรและสงคมแหงการเรยนรใหเกดขนใหถงจดหมายสงสดทก าหนดไวคอเพอใหประชาชนมศกยภาพในการพฒนาตนเองใหมคณภาพชวตทดขนและพฒนาประเทศใหสามารถอยในสงคมโลกไดอยางมความสข”๒นคอสงคมไทยตองเปนสงคมแหงการเรยนรทงในระบบและนอกระบบ โดยนอกระบบนน เรยกอกวา เรยนตามอธยาศยดวยความ “ใฝรใฝคด” ตามหลกของฉนทะ และตามนวลกษณะของพทธศาสตรบณฑตของมหาวทยาลยสงฆ และตรงกบอกษร C =Curiosity ใฝรใฝคด คอตวฉนทะนเอง

ตามแนวคดของส านกงานคณะกรรมการสภาวชาแหงชาตทวา (สกว.)๓ “การพฒนาการศกษาใหไดตามแนวทางมาตรฐานการศกษาชาตนนท าไดยากแตนบเปนเรองทส าคญยง สามารถท าไดและมโอกาสทจะประสบความส าเรจ เพราะเปนเรองทอยในใจของคนทกคนตงแตป ๒๕๔๔ ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย ไดใหการสนบสนนคณะนกวจยหลกจากคณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ในการด าเนนงานวจยเพอแสวงหายทธศาสตรแนวทางและรปแบบการปฏรปการเรยนรทมประสทธภาพภายใตชอวา รปแบบการปฏรปการเรยนรทงโรงเรยนดวยการวจยและพฒนา” เปนโครงการทอยในความสนใจของผบรหารทงหลายทตองท าหน าทในการพฒนาโรงเรยนใหมประสทธภาพตามมาตรฐานการศกษาชาตโดยผบรหารคอกลมเปาหมายทมบทบาทในการด าเนนงานกระบวนการรปแบบดงกลาวถอวา “เปนเครองมอในการศกษาทสามารถสราง

๒สขข ดสงคราม, “สภาพปจจบนปญหาและความตองการเทคโนโลยและนวตกรรมทางการศกษาในโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษาสงกดสานกงานคณะกรรมการการประถมศกษาแหงชาตเขตการศกษา๑๐”, วทยำนพนธปรญญำมหำบณฑต, (คณะศกษาศาสตร: มหาวทยาลยขอนแกน, ๒๕๔๑), หนา ๑. ๓ประเวศ วะส, ยทธศำสตรทำงปญญำและกำรปฏรปกำรศกษำ, รายงานการประชมเรองวสยทศนและยทธศาสตรทางการปฏรปการศกษา : วาระแหงชาต, (กรงเทพฯ : วฒนาพานช, ๒๕๔๔), หนา ๕.

๓

พฒนาการเรยนรทงโรงเรยน”๔เปนเครองมอในการปรบเปลยนรากฐานความรในการพฒนาดานการศกษาใหมทงประสทธภาพและประสทธผล ณ ปจจบนน รฐบาลมนโยบายจดการศกษาใหทวถง โดยถอวา “การจดการศกษาในปจจบนนนไดมการพฒนา และเปลยนแปลงโดยยดแนวทางตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต ทมการกระจายอ านาจในการบรหารและการจดการศกษา ทงดานวชาการงบประมาณ การบรหารบคคลและการบรหารทวไปไปยงคณะกรรมการ และส านกงานเขตพนทการศกษา และสถานศกษาในเขตพนทการศกษาโดยตรง”๕ในการบรหารงานของสถานศกษานนด าเนนไปโดยมผบรหารสถานศกษาใหมการสนบสนนจากผแทนผปกครอง ผแทนคร ผแทนองคกรชมชน ผแทนองคกรปกครองสวนทองถน ผแทนศษยเกาของสถานศกษา ผแทนพระภกษสงฆหรอผแทนศาสนาอนในพนท

ดวยหลกการทก าหนดไวในพระราชบญญตการศกษาน มผลท าใหผบรหารสถานศกษาจ าเปนตองมการก าหนดบทบาทของตนหลายอยางในการบรหารจดการสถานศกษาของตนใหสามารถขบเคลอนไปสการเปนองคกรแหงการเรยนร นนคอ “ตองมการก าหนดบทบาทของตนเองใหชดเจนในฐานะทเปนผน าสถานศกษา และจ าเปนตองก าหนดบทบาทในการด าเนนงานกบคณะบคคลทมสวนเกยวของกบสถานศกษาเพอใหมการประสานความรวมมอในการท ากจกรรมภายในสถานศกษารวมกน รวมทงการก าหนดบทบาทในการบรหารจดการภาระงานทงระบบของโรงเรยนใหด าเนนไปไดอยางเปนระบบและมความชดเจนในการด าเนนงานตามเปาหมายทไดก าหนดไวนนคอการพฒนาการเรยนรของผเรยนทงโรงเรยน”๖

จากสภาพการณทางสงคมโลกท เปลยนแปลงไปอยางรวดเรวมผลท าใหการศกษาตองพฒนาและเปลยนแปลงตามไปดวย รฐบาลโดยกระทรวงศกษาธการจงไดก าหนดนโยบายการปฏรปการศกษาของกระทรวงศกษาธการซงจดมงหมายของการศกษาเพอสรางบคคลแหงการเรยนรองคการแหงการเรยนรและสงคมแหงการเรยนรใหเกดขนใหถงจดหมายสงสดทก าหนดไวคอเพอใหประชาชนมศกยภาพในการพฒนาตนเองใหมคณภาพชวตทดขน และพฒนาประเทศใหสามารถอยในสงคมโลกไดอยางมความสข๗

ผบรหารคอกลมเปาหมายทมบทบาทในการด าเนนงาน กระบวนการรปแบบดงกลาวเปนเครองมอในการศกษาทสามารถสรางพฒนาการเรยนรทงโรงเรยน ๘ เพอเปนเครองมอในการ

๔ทศนา แขมมณ, ปฏรปกำรเรยนรทงโรงเรยน เรองยำกทท ำไดจรง, (กรงเทพฯ : อลฟามเลนเนยม,

๒๕๔๙), หนา ๑๒. ๕คณะกรรมการการศกษาแหงชาต, พระรำชบญญตกำรศกษำแหงชำต แกไขเพมเตม ฉบบท๒,

(กรงเทพฯ : พรกหวานกราฟฟค, ๒๕๔๕), หนา ๒๔. ๖ทศนา แขมมณ และภาษต ประมวลศลปชย, ประสบกำรณและกลยทธของผบรหำรในกำรปฏรป

กำรเรยนรทงโรงเรยน, (กรงเทพฯ : ปกรณศลป พรนตง, ๒๕๔๗), หนา ๒๗. ๗อางแลว, สขข ดสงคราม, “สภาพปจจบนปญหาและความตองการเทคโนโลยและนวตกรรมทาง

การศกษาในโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษาสงกดสานกงานคณะกรรมการการประถมศกษาแหงชาตเขตการศกษา๑๐”, หนา ๒๗.

๘ อางแลว, ทศนา แขมมณ, ปฏรปกำรเรยนรทงโรงเรยน เรองยำกทท ำไดจรง, หนา ๑๒.

๔

ปรบเปลยนรากฐานความรในการพฒนาดานการศกษาใหมทงประสทธภาพและประสทธผล อนงการจดการศกษาในปจจบนนนไดมการพฒนา และเปลยนแปลงโดยยดแนวทางตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต ทมการกระจายอ านาจในการบรหารและการจดการศกษา ทงดานวชาการ งบประมาณ การบรหารบคคลและการบรหารทวไปไปยงคณะกรรมการ และส านกงานเขตพนทการศกษา และสถานศกษาในเขตพนทการศกษาโดยตรง๙ ในการบรหารงานของสถานศกษานนด าเนนไปโดยมผบรหารสถานศกษาโดยม การสนบสนนจากผแทนผปกครอง ผแทนคร ผแทนองคกรชมชน ผแทนองคกรปกครองสวนทองถน ผแทนศษยเกาของสถานศกษา ผแทนพระภกษสงฆ หรอผแทนศาสนาอนในพนท

ปญหานกเรยนขาดระเบยบวนย และยอหยอนในดานจรยธรรมการแตงกายไมเรยบรอยการทะเลาะววาทและการตดยาเสพตดใหโทษอนเนองมาจากสภาพแวดลอมทไมเหมาะสม ทงยงขาดการเอาใจใสดแลและใหค าแนะน าอบรมสงสอนจากผปกครอง ครอาจารยผทมความเขาใจทางจรยธรรมเทาทควร การทะเลาะววาทและการตดยาเสพตดใหโทษอนเนองมาจากสภาพแวดลอมทไมเหมาะสม ทงยงขาด การเอาใจใสดแลและใหค าแนะน าอบรมสงสอนจากผปกครอง ครอาจารยผทมความเขาใจทางจรยธรรมเทาทควร

การบรหารงาน การเรยน การสอน และสงเสรมคณธรรมจรยธรรมในโรงเรยนยงไมเปนเอกภาพ และขาดความรวมมอประสานงานอยางจรงจง การสงเสรมคณธรรมจรยธรรมของบคลากรในสถานศกษายงไมกาวหนาเทาทควร ครอาจารยสวนใหญมแนวคดและทศนคตในเรองระเบยบตางๆ ของโรงเรยนไมตรงกน รวมถงการจดสภาพแวดลอมของโรงเรยน การส ารวจปญหาจรยธรรมของนกเรยน ทงระยะสนและระยะยาว ยงไมเออตอการสงเสรมคณธรรมจรยธรรมในโรงเรยน

ธรพล คงนาวง ไดกลาวถงบทบาทของผบรหารการศกษาในยคการปฏรปการศกษาวาผบรหารสถานศกษาซงเปนบคคลทมความส าคญในการบรหารจดการเพอน าสถานศกษาซงเปนหนวยงานทแสดงคณภาพการศกษาทแทจรงของชาตใหประสบความส าเรจอยางมประสทธภาพได จะตองปรบบทบาททปฏบตจรงในการบรหารการศกษาใหสอดคลองกบสภาพปจจบนในยคปฏรปน

ด าร บญช ไดเสนอเพมเตมวา ๑๐“ผบรหารสถานศกษาตองพฒนาตนเองใหกาวหนาทนตอการเปลยนแปลงทจะเกดขนตามมาอยตลอดเวลา ทงนอาจจะตองมยทธศาสตรการด าเนนงานทจะน าไปสความส าเรจหลายๆ ยทธศาสตร เชน ยทธศาสตรภาวะผน าของผบรหาร ยทธศาสตรการสรางความตระหนก ยทธศาสตรการท างานเปนทม และยทธศาสตรการมสวนรวม เปนตน” อยางไรกดผบรหารแตละคนอาจมแนวทางในการบรหารจดการศกษาทแตกตางกนออกไป ตลอดจนการแสดงออกซงบคลกลกษณะในการบรหารจดการศกษาทแตกตางกน ซงขนอยกบภมหลงดานวฒนธรรมการด าเนนชวต ความเชอ ภมหลงดานการศกษา และประสบการณของ แตละคน เปนตน สงทกลาวมานสอดคลองกบแนวคดของ

๙ คณะกรรมการการศกษาแหงชาต, พระรำชบญญตกำรศกษำแหงชำต แกไขเพมเตม ฉบบท ๒,

(กรงเทพฯ : พรกหวานกราฟฟค, ๒๕๔๕), หนา ๒๔. ๑๐ ด าร บญช, ภำรกจของผบรหำรยคใหม สงทำทำยบทบำทผบรหำรและคร , (กรงเทพฯ : กรม

วชาการ กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๔๕), หนา ๗.

๕

ทพวรรณ ยทธโยธน กลาววา๑๑ ในหนวยงานใดๆ กตามไมวาจะเปนหนวยงานขนาดเลกหรอใหญ แมแตชมชนหรอประเทศชาตกจ าเปนตองม ผน าคณลกษณะของผน าทแสดงออกเปนสงสะทอนความสามารถขององคการผน าเปนดจดวงประทปขององคการ เปนตวแทนขององคการและเปนจดรวมแหงพลง อนเปนพลงรวมของบคคลในองคการหรอหนวยงานนน ดงนนผน าจงเปนเหมอนหลกชยของการด าเนนงานโดยเฉพาะตอ ผใตบงคบบญชาและตอหนวยงานสวนรวม ความสามารถและคณลกษณะของผน ามสวนสมพนธใกลชดกบคณภาพ และคณคาขององคการทสะทอนใหเหนประสทธภาพของการปฏบตงานใน องคการหรอหนวยงานนนๆ เปนอยางด นอกจากนผน ายงเปนตวอยางในการปฏบตงานของผใตบงคบบญชาและผรวมงานอกดวย

แนวคดขางตนไดสะทอนใหเหนถงความส าคญของผน าไดอยางดยง ผน าในองคการทางการศกษาในระดบสถานศกษา คอ ผบรหารโรงเรยนจ าเปนอยางยงทจะตองมคณลกษณะของผน าทเออตอการบรหารจดการศกษาใหเปนไปอยางมประสทธภาพบรรลเปาหมายทวางไว นอกจากคณลกษณะของผน า ตามทกลาวมาขางตนแลว สงส าคญอกประการหนงทผบรหารโรงเรยนจะตองมและน าออกมาใชอยในตวตนของแตละทานนนคอ คณธรรมหรอการมหลกธรรมทจ าเปนส าหรบการบรหารจดการศกษา ซงไดแก หลกธรรมในการครองตน หลกธรรมในการครองคนและหลกธรรมในการครองงาน ซงหลกธรรมบางประการตามแนวค าสอนของพทธศาสนาจะรวมหลกธรรมทกลาวมาแลวไวอยางครบถวน ซงหลกธรรมทจ าเปนส าหรบการบรหารจดการศกษาทผบรหารโรงเรยนควรน ามาใช คอหลกอทธบาท ๔

อทธบาท ๔ หมายถง คณเครองใหถงความส าเรจคณธรรมทน าไปสความส าเรจแหงผลทมงหมาย อทธบาทม ๔ ประการดงน ฉนทะ (ความพอใจ) วรยะ (ความเพยร) จตตะ (ความคดจดจอ) และวมงสา (ความสอบสวนไตรตรอง) หากผใดไดน ามาประยกตใชแลวกจะประสบความส าเรจ

พระราชวรมน๑๒ ไดใหขอคดเหนเกยวกบหลกธรรมอทธบาท ๔ ไววา อทธบาท ๔ มแรงจงใจทเกดจากตนเอง คอ ความพงพอใจในงานทท าโดยไมเลอกวาจะเปนงานทยากหรองายแมจะมเครองลอใจหรอไมกตาม มแตมงทจะท างานใหส าเรจบรรลตามเปาหมาย เพราะมความพอใจทจะท างาน ซงจะชวยใหการท างานส าเรจลลวงไปดวยด จงเปนหลกธรรมทผบรหารจะตองใชในการครองงาน เพราะประเทศตองการคนท างาน คนท างานเทานนทจะเปนผมประโยชนตอชาตบานเมอง ความเจรญกาวหนาในสวนตวของผบรหารทด จะสงผลตอความกาวหนาขององคการหรอหนวยงานอยางแทจรง คณคาของผบรหารงานคอผลส าเรจหรอผลงานทเกดขน ดงสภาษตทวา “คาของคน อยทผลของงาน” ผบรหารใชอทธบาท ๔ เปนหลกธรรมในการบรหารยอมจะกลายเปนศนยรวมใจรวมงาน และสามารถจดการใหงานบรรลผลไปไดดวยด ดงนนการบรหารงานของผบรหารโรงเรยนจะตองไดทงงานและไดทงน าใจของผรวมงาน ในการน ผบรหารจ าเปนตองใชทงพระเดชและพระคณในการ

๑๑ ทพวรรณ ยทธโยธน, พฤตกรรมควำมเปนผน ำของอธกำรวทยำลยคร, (ครศาสตรวทยาลย :

วทยาลยครธนบร, ๒๕๓๗), หนา ๑๓-๑๔. ๑๒ พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต), พทธศำสนำกบสงคมไทย, (กรงเทพฯ : โรงพมพเจรญวทยการ

พมพ, ๒๕๒๖), หนา ๒๙๔-๒๙๖.

๖

บรหารงานอยางเหมาะสมกลมกลน จงจะท าใหงานบรรลเปาหมายไดอยางมประสทธภาพ สอดคลองกบขอเสนอของ

สรพล เครอมะโนรมย๑๓ ทเสนอวา ผบรหารจ าเปนตองใชหลกธรรมทางพทธศาสนาในการบรหารงาน เพอใหการท างานมประสทธผล บางครงผบรหารสถานศกษาอาจไมใหความส าคญตอการใชหลกธรรมในการบรหารจดการ สงผลใหครผสอนขาดขวญก าลงใจ และบางครงผบรหารไมมความรความเขาใจในหลกธรรมอยางเพยงพอกอาจน าหลกธรรมไปปฏบตไดไมไดผลเทาทควรผบรหารจงตองสรางภาพพจนใหเปนทศรทธาและความเชอถอเปนแนวทางในการบรหารจดการ ซงสงทจะตองยดถอเปนแนวปฏบตคอ การมความรก มความสงสาร มความชนชมยนดและมใจเปนกลางไมล าเอยงทงรายบคคลและคณะบคคล ผบรหารทดควรใชพระคณมากกวาพระเดชหรอใชอ านาจบารมมากกวาอ านาจทางกฎหมาย

ผวจยจงสนใจการศกษาหลกฉนทะในพระพทธศาสนา ในฐานะผวจยเปนครสอนศลธรรมโรงเรยนดงกลาวจงจ าเปนตองน าเอาหลกหลกฉนทะมาประยกตใชในการจดการศกษาใหประสบผลส าเรจผลทไดจากการวจยจะเปนขอมลส าหรบน าไปพฒนานกเรยน บคลากรทางการศกษา และโรงเรยนตอไป

๑.๒ วตถประสงคของกำรวจย ๑.๒.๑ เพอศกษาหลกฉนทะในพระพทธศาสนาเถรวาท ๑.๒.๒ เพอศกษาบคคลตวอยางทใชฉนทะประสบผลส าเรจ ๑.๒.๓ เพอเสนอแนวทางการประยกตใชหลกฉนทะในโรงเรยนวงแดง ๒

๑.๓ ปญหำทตองกำรทรำบ

๓.๑ แนวคดทฤษฎทเกยวของกบหลกฉนทะในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท มอยางไร ๓.๒ บคคลตวอยางทมฉนทะในพระพทธศาสนา เปนอยางไร ๓.๓ ผลการประยกตใชหลกฉนทะ เปนอยางไร

๑.๔ ขอบเขตของกำรวจย ขอบเขตดำนเอกสำร ผวจยศกษาขอมลจากพระไตรปฎกปฐมภม ฉบบมหาจฬาลง

กรณราชวทยาลย และเอกสารตารางานวจยทเกยวของในการจดการเรยนรวชาพระพทธศาสนาในกลมสาระการเรยนรสงคมศกษาศาสนาและวฒนธรรม รวมทงกระบวนการจดการเรยนรโดยใชหลกอทธบาท ๔ คอ ๑) ฉนทะ ๒) วรยะ ๓) จตตะ ๔) วมงสา ของโรงเรยนวงแดง ๒ อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ

๑๓ สรพล เครอมะโนรมย, “การใชหลกพทธธรรมในการบรหารงานของผบรหารสถานศกษา สงกด

เทศบาลนครเชยงใหม”, วทยำนพนธปรญญำศกษำศำสตรมหำบณฑต , สาขาการบรหารการศกษา,(บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๐), หนา ๓.

๗

ขอบเขตดำนเนอหำ เปนการศกษาเนอหาฉนทะ บคคลตวอยางผใชฉนทะ แยกเปน ๓ สวน ดงน ๑. สมยพทธกาล มพระอญญาโกณฑญญะ พระวปปะ พระภททยะ พรมหานามะ พระอสสช พระสารบตร พระโมคคลลานะ พระมหากสสปะ พระอานนท พระยสะ พระนนทกะ พระมหากจจายนะ ๒. หลงสมยพทธกาล มพระเจาอชาตศตร พระเจาอโศกมหาราช และ ๓. สมยปจจบน มพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ฯ รชกาลท ๙ พระพรหมคณาภรณ (ประยทธ ปยตโต) และพระมหาวฒชย วชรเมธ นกเรยน ๒ คน เนอหาสวนหนงคอ บคคลทประยกตใชฉนทะ ไดแก โรงเรยนวงแดง ๒ อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ ประกอบดวยผบรหาร คร นกเรยน รวม ๒๐ คน

ขอบเขตดำนเครองมอ เนองการวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ เครองมอทใชในการวจยเปนแบบสมภาษณกลมเปาหมายทเกยวของ

พนท/ประชำกร ไดแกโรงเรยนวงแดง ๒ อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ ผใหขอมลส าคญ ไดแก

๑. ผบรหารโรงเรยนวงแดง ๒ จ านวน ๑ คน ๒. ครสอนกลมวชาสงคมศกษาศาสนาและวฒนธรรม จ านวน ๔ คน ๓. ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ จ านวน ๗ คน ๔. นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ จ านวน ๘ คน

รวมกลมเปาหมายทศกษาทงสน ๒๐ คน

๑.๕ นยำมศพทเฉพำะทใชในกำรวจย อทธบาท ๔ หมายถง ธรรมทน าไปสความส าเรจในการท างานเปนคณธรรมทเกยวของกบ

การท างานในชวตประจ าวน เปนหลกในการปฏบตเพอเอาชนะอปสรรคและปญหาตางๆซงจะน าไปสความส าเรจและความกาวหนาในหนาทการงานตามทมงหวงไว

ฉนทะ หมายถง ความพงพอใจทจะท างานใด ๆ จนประสบผลส าเรจ พรอมดวยความสนใจใฝร ความรกพอใจในสงทกระท าและผลของการกระท า ความมงมนในสงทกระท านนบรรลเปาหมาย และการใชวธทถกตองในการบรรลเปาหมายของโรงเรยนวดวงแดง ๒ โดยผบรหาร คร และนกเรยนเปนตวอยาง

สถานศกษา หมายถง โรงเรยนวงแดง ๒ อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ บคคลตวอยาง หมายถง บคคลผใชฉนทะในการปฏบตธรรมจนส าเรจมรรคผล มทงสมย

พทธกาล เชน พระอานนท พระมหากสสปะ เปนตน สมยหลงพทธกาล มพระเจาอโศกมหาราช พระเจาอชาตศตร สมยปจจบน ม สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ประยทธ ปยตโต) พระมหาวฒชย วชรเมธ พระบาทสมเดจพระเจาอย รชกาลท ๙ เปนตน

๘

หลกการประยกตใช หมายถง การประยกตฉนทะกบการบรหารของผอ านวยการ คร นกเรยนโรงเรยนวงแดง ๒ รวมกนทงผบรหาร นกเรยนใน ๖ ดาน คอ ๑. แนวทางจากการสรางบทเรยนของคร ๒. แนวทางจากการจดกจกรรมของนกเรยน ๓. แนวทางจากการท าการบานของเรยน ๔. แนวทางจากการเขาคายอบรมของนกเรยน ๕. แนวทางจากการปลกฝงคานยม ๖. วธการสรางฉนทะใหแกตวเอง

๑.๖ ทบทวนเอกสำรและรำยงำนกำรวจยทเกยวของ ก. เอกสำรทเกยวของ พระวนย มหาวรรค๑๔ พระพทธเจาตรสกบภกษทงหลายวา “....กลบตรผเคยเปนอญ

เดยรถย เปนผมฉนทะแรงกลาในอทเทส ในปรปจฉา ในอธสล อธจต อธปญญา แมเชนน กชอวาเปนผปฏบตใหสงฆยนด” แสดงใหเหนวา ฉนทะจะสรางความพงพอใจใหแกหมสงฆได เปนทรกทเสนหใหแกผนน มใชแตภกษสงฆเทานนแมเหลาเทวดากอนโมทนาเขาผนน ปฐมพราหมณสตร วาดวยสมณพราหมณ สตรท ๑๑๕ พระพทธเจาตรสกบภกษทงหลาย วา “สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในอดตกาลไดมฤทธมาก มอานภาพมาก กเพราะอทธบาท ๔ ประการทสมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมดเจรญ ท าใหมากแลว” ทตยพราหมณสตร วาดวยสมณพราหมณ สตรท ๒๑๖ พระพทธเจาตรสกบภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในอดตกาล ไดแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวแสดงเปนหลายคนกได หลายคนแสดงเปนคนเดยวกได แสดงใหปรากฏหรอใหหายไปกได ทะลฝา ก าแพง (และ)ภเขาไปไดไมตดขดเหมอนไปในทวางกได ผดขนหรอด าลงในแผนดนเหมอนไปในน ากไดเดนบนน าโดยทน าไมแยกเหมอนเดนบนแผนดนกได นงขดสมาธเหาะไปในอากาศเหมอนนกบนไปกได ใชฝามอลบคล าดวงจนทรดวงอาทตยอนมฤทธมาก มอานภาพ มากกได ใชอ านาจทางกายไปจนถงพรหมโลกกได กเพราะอทธบาท ๔ ประการน” คมภรสงยตตนกาย มหาวรรค๑๗ อธบายสมมาวายามะ ความพยายามทถกตองดวยฉนทะวา “ภกษในธรรมวนยน ๑. สรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอปองกนบาปอกศลธรรมทยงไมเกดมใหเกดขน ๒. สรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว ๓. สรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอท ากศลธรรมทยงไมเกดใหเกดขน ๔. สรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอความด ารงอย ไมเลอนหาย ภญโญภาพ ไพบลย เจรญ เตมทแหงกศลธรรมทเกดขนแลว นเรยกวา สมมาวายามะ

๑๔ ว. ม. (ไทย) ๔/๘๗/๑๔๑.

๑๕ ส .ม. (ไทย) ๑๙/๒๘๒/๔๐๒. ๑๖ ส .ม. (ไทย) ๑๙/๘๒๙/๔๐๓. ๑๗ ส .ม. (ไทย) ๑๙/๘/๑๒.

๙

พทธทาสภกข๑๘ กลาววา อทธบาท แยกเปน อทธ แปลวาความส าเรจ สวนค าวา บาท แปลวา ฐานเชงรอง ดงนน อทธบาท จงแปลวา รากฐานแหงความส าเรจ ซงม ๔ อยาง คอ ฉนทะ วรยะ จตตะ และวมงสา

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ๑๙ กลาววา หลกอทธบาท แปลวาธรรมเครองใหถงอทธ (ฤทธหรอความส าเรจ) หรอธรรมทเปนเหตใหประสบความส าเรจหรอแปลงายๆวาทางแหงความส าเรจม ๔ อยาง คอ ฉนทะ (ความพอใจ) วรยะ (ความเพยร) จตตะ (ความคดจดจอ) และวมงสา (ความสอบสวนไตรตรอง) แปลใหจ างายตามล าดบวา มใจรก พากเพยรท า เอาจตฝกใฝ ใชปญญาสอบสวน

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ๒๐ กลาววา ฉนทะซงหนงฉนทะอทธบาท ๔ คอ ทางแหงความส าเรจ จดเรมตนทจะน าไปสความส าเรจ ถาเราพฒนาคนถกตองอยางทวา มนษยไมแปลกแยกจากความจรงของธรรมชาตตงแตขนพนฐานทกอยางกสอดคลองไปกนไดหมด ไมมอะไรเสยหาย เมอเราวางฐานไดดแลวเรากใชหลกการตางๆ ในการท างานบนพนฐานทถกตองนน เราเอาธรรมะอะไรมาใชตอนนกเดนหนาไปดวยด เชน เอาหลกอทธบาทมาใชแทบทกทานรจก “อทธบาท คอ หลกแหงความส าเรจ” ในลกษณะเดยวกนน พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต) กลาววา ฉนทะซงหนงฉนทะอทธบาท ๔ คอใชคณธรรมน าทางสความส าเรจทตนประสงคตองมความพอใจ มความเพยร มสมาธ จงท าใหเกดปญญาและหวใจของการบรการเชงพทธ ทส าคญทสด คอ “พรหมวหาร ๔” ตองมทง เมตตา กรณา ใหความชวยเหลอ สงสอนผนอย ใหเรยนรทจะอยไดดวยตนเอง มมทตา ปลอยใหเขาเตบโตได ไมเขาการแทรกแซง และอเบกขา รจกความพอด ปลอยวาง ฝกจตใหพอเพยงในสงทมทเปน นคอหลกธรรมประจ าใจ ทจะชวยใหเราด ารงชวต และบรหารงานไดอยางทประเสรฐและบรสทธ

พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ) ๒๑ กลาววา ฉนทะซงหนงฉนทะอทธบาท ๔ คอ คณธรรมทจะน าผประพฤตปฏบตใหประสบความส าเรจในสงทตนประสงค ซงตองไมเหลอวสย คอสงทตนประสงคนนตองอยในวสยทอาจใชความเพยรพยายาม ท าใหเกดขนได มใชเปนความเพอฝนทไมมโอกาสจะประสบความส าเรจได คณธรรมกลมนทรงเรยกวา อทธบาท ๔

พระราชญาณวสฐ (เสรมชย ชยมงคโล) ๒๒ กลาวไววา อทธบาท ๔ คอ หลกธรรมทจะน าไปสความส าเรจในการกระท ากจการงานหรอการอาชพประการแรก คอ อทธบาท แปลความวา ทางแหงความส าเรจ กลาวคอ ขอปฏบตใหบรรลความส าเรจไดดวยดมประสทธภาพนนเอง

๑๘ พทธทาสภกข, กำรงำนทเปนสข, (กรงเทพฯ: ธรรมสภา, ๒๕๓๗), หนา ๙๐. ๑๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรมฉบบปรบปรงและขยำยควำม , พมพครงท๑๑,

(กรงเทพฯ: โรงพมพบรษทสหธรรมกจ ากด, ๒๕๔๙), หนา ๘๔๒. ๒๐ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), ธรรมะกบกำรท ำงำน, พมพครงท๓, (กรงเทพฯ : ส านกพมพมลนธ

พทธรรม , ๒๕๔๓), หนา ๗๙. ๒๑ พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ), อธบำยหลกธรรมตำมหมวดจำกนวโกวำท, (กรงเทพฯ : โรง

พมพธรรมสภา, ๒๕๔๕), หนา ๙. ๒๒ พระราชญาณวสฐ (เสรมชย ชยมงคโล), ควำมส ำเรจ หลกธรรมสควำมส ำเรจและสนตสข ,

(กรงเทพฯ : โรงพมพธรรมสภา, ๒๕๔๕), หนา ๙.

๑๐

พระมหาณรงคศกด ฐตญาโณ๒๓ กลาววา ฉนทะซ งหน งฉนทะอทธบาท ๔ คอ ความส าเรจ ความส าเรจดวยด การส าเรจ ความกระท าใหแจง ความเขาถงซงธรรมเหลานน อทธบาท คอ เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ วญญาณขนธของบคคล ผบรรลเหลาธรรมนนเจรญอทธบาท คอยอมเสพเจรญท าใหมากซงธรรมเหลานนดวยเหตนนจงเรยกวา เจรญอทธบาท

สชพ ปญญานภาพ๒๔ กลาววา อทธบาท ๔ คอ คณเครองใหบรรลความส าเรจ ๔ อยาง ดวยกน ไดแก ๑. ฉนทะ ความพอใจรกใครในสงนน ๒. วรยะ ความเพยร ๓. จตตะ เอาใจฝกใฝ ๔. วมงสา ใชปญญาพจารณาสอบสวน แลวแสดงความตางกน เพยงฝายพระอภธรรมเจรญโลกตตรฌาน ประกอบดวยอทธบาท

ข. งำนวจยทเกยวของ

สภาวด บรกล๒๕ ไดศกษาเรอง “ความสมพนธระหวางการปฏบตงานตามหลกอทธบาท ๔ กบประสทธภาพการท างาน : ศกษาเฉพาะกรณบรษทดเมกซ จ ากด (ประเทศไทย)” ผลการวจยพบวา ประสทธภาพการท างานของพนกงานบรษทดเมกซจ ากด (ประเทศไทย) โดยรวมและรายดานไดแกดานการปฏบตตนดวยความซอสตย เปดเผยดานการบรการลกคา ดานความเปนเลศในทางธรกจดานการท างานเปนทมและดานพฒนาปรบปรงอยางตอเนองมประสทธภาพอยในระดบมาก

พระวฒพงษ ถาวรจตโต (รกเรยน) ๒๖ การน าหลกอทธบาท ๔ มาใชในการปฏบตงาน : ศกษาเฉพาะกรณองคการบรหารสวนต าบลในเขตอ าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน ผลการศกษาวจยพบวา การน าหลกอทธบาท ๔ มาใชในการปฏบตงานของเจาหนาทองคการบรหารสวนต าบล พบวา เจาหนาทองคการบรหารสวนต าบลมการน าหลกอทธบาท ๔ มาใชในการปฏบตงานโดยภาพรวมอยในระดบมากทสดและเมอจ าแนกเปนรายดาน พบวา เจาหนาทองคการบรหารสวนต าบลมการน าหลกอทธบาท ดานวรยะ ดานจตตะ และดานวมงสา มาใชในการปฏบตงานในระดบมากทสด ยกเวนดานฉนทะ เจาหนาทองคการบรหารสวนต าบลน ามาใชในการปฏบตงานในระดบมาก การเปรยบเทยบการน าหลกอทธบาท ๔ มาใชในการปฏบตงานของเจาหนาทองคการบรหารสวนต าบล โดยจ าแนกตาม เพศ ระดบการศกษา ประสบการณในการปฏบตงาน สถานภาพในการปฏบตงาน และขนาดขององคการบรหารสวนต าบล พบวาไมแตกตางกนซงปฏเสธสมมตฐานทตงไว ยกเวนดาน

๒๓ พระมหาณรงคศกด ฐตญาโณ, พระอภธรรมปฎก ๑, (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๒๒๐-๒๒๑. ๒๔ สชพ ปญญานภาพ, พระไตรปฎกฉบบส ำหรบประชำชน, พมพครงท ๑๖, (กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหากฎราชวทยาลย, ๒๕๓๙), หนา ๖๗๖. ๒๕ สภาวด บรกล, “ความสมพนธระหวางการปฏบตงานตามหลกอทธบาท ๔ กบประสทธภาพการ

ท างาน : ศกษาเฉพาะกรณบรษทดเมกซจ ากด (ประเทศไทย)” วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต รฐประศาสนศาสตร, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๕๓), หนา ๘๑.

๒๖พระวฒพงษ ถาวรจตโต (รกเรยน), “การน าหลกอทธบาท ๔ มาใชในการปฏบตงาน : ศกษาเฉพาะกรณองคการบรหารสวนต าบลในเขตอ าเภอเมองจงหวดแมฮองสอน”, วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต , สาขาวชารฐประศาสนศาสตร, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), หนา ๑.

๑๑

อายพบวาเจาหนาท ทมอายตางกนมการนาหลกอทธบาท ๔ มาใชในการปฏบตงานแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ ๐.๐๕ ซงยอมรบสมมตฐานทตงไว

เสกสนต บญยะ ไดศกษาวจยเรอง การใชอทธบาท ๔ ในการบรหารบคคลของผบรหารโรงเรยน พระปรยตธรรมขนาดเลก แผนกสามญศกษา สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาเชยงใหม เขต ๔ พบวา ผบรหารและครผสอนมพฤตกรรมการใชอทธบาท ๔ ดงน๒๗

ดานฉนทะ มการใชอย ในระดบดมากท สด ในเรองมความคดเหน เก ยวกบพฤตกรรมการบรหารบคคลของผบรหารสถานศกษาในเรองมอธยาศยและมน าใจทดตอทกคนและมการใชทอยในระดบปานกลางในเรองการใชค าพดทเหมาะสมในการตกเตอนผรวมงานทกคน มความหวงใยในผรวมงานทกคน และเปดโอกาสใหทกคนมสวนรวมในการบรหารงานในสถานศกษา

ดานวรยะ มการใชอยในระดบดมากทสด ในเรองไมใชอ านาจหนาทบงคบใหท างานเกนก าลงความสามารถ และมการใชอยในระดบดมากในเรอง สงเสรมสนบสนนใหบคลากรในสถานศกษาน าเอาหลกพทธธรรมไปใชในการบรหารงาน เอาใจใสตอการปฏบตงานของบคลากรในสถานศกษา และสงเสรมในการใหความรแกบคลากร ผปกครองและนกเรยนใหเหนคณคาของการใชหลกพทธธรรมในการแกปญหาชวต

ดานจตตะ มการใชอยในระดบดมากทสด ในเรองเปนมตรกบผรวมงานทกคนและรกษาความลบของทางราชการและของผรวมงาน และมการใชอยในระดบดมากในเรองชนชมผลงานการปฏบตงานของบคลากรดวยความบรสทธใจ เอาใจใสชวยเหลอและแกไขปญหาใหผรวมงานเสมอ สงเสรมใหบคลากรเขารบการอบรมเพอเพมศกยภาพในการท างาน

ดานวมงสา มการใชอยในระดบดมากทสด ในเรองปฏบตงานดวยความซอสตยสจรตและมการใชอยในระดบดมากในเรองอดทนตอปญหาตางๆ ในทท างาน อทศเวลาในการท างานอยางเตมท และขมใจ รกษาอารมณของตนเองไดอยางมนคง

พระจรศกด บญฤทธ๒๘ ไดศกษาวจยเรอง ผลการใชกจกรรมกลมดวยหลกอทธบาท ๔ ทตอพฤตกรรมความรบผดชอบในการเรยนของนกเรยนชน ประถมศกษาปท ๓ ผลการวจยพบวาไดโปรแกรมกจกรรมกลมดวยหลกอทธบาท ๔ เพอพฒนาความรบผดชอบในการเรยน และหลงการเขารวมโปรแกรมกจกรรมกลมดวยหลกอทธบาท ๔ เพอพฒนาความรบผดชอบในการเรยน นกเรยนมความรบผดชอบในการเรยนมากกวากอนเขารวมโปรแกรมกจกรรมกลมดวยหลกอทธบาท ๔ เพอพฒนาความรบผดชอบในการเรยน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .๐๑

๒๗ เสกสนต บญยะ, “การใชอทธบาท ๔ ในการบรหารบคคลของผบรหาร โรงเรยนพระปรยตธรรม

ขนาดเลก แผนกสามญศกษา สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาเชยงใหม เขต ๔”, ปรญญำนพนธครศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม, ๒๕๔๙), หนา ๗๓-๗๔.

๒๘ พระจรศกด บญฤทธ, “ผลการใชกจกรรมกลมดวยหลกอทธ ๔ ทมตอพฤตกรรมความรบผดชอบในการเรยนของนกเรยนชนประถมศกษาปท๓”, ปรญญำนพนธครศำสตรมหำบณฑต , (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม, ๒๕๔๙), หนา ๗๓-๗๔.

๑๒

พระดนย อนาวโล (บญสาร) ๒๙ การประยกตใชหลกพทธธรรมในสถานศกษา : กรณศกษาผบรหารสถานศกษาจงหวดนครสวรรคผลการวจยสรปไดดงตอไปน

หลกพทธธรรมทสอดคลองกบหลกการบรหารสถานศกษา ประกอบดวยหลกสปปรสธรรม ๗ วาดวยการครองตน เปนธรรมของสปปรสชน คอ คนด ประกอบดวย รหลกการ รจดหมายรตน รประมาณ รกาล รชมชน และรบคคล หลกสงคหวตถ ๔ วาดวยการครองคน เปนธรรมยดเหนยวใจบคคลและประสานหมชนไวสามคค ประกอบดวย ทาน คอ การให ปยวาจา คอ วาจาอน เปนทรก อตถจรยา คอ การประพฤตประโยชน และสมานตตตา คอ ความมตนเสมอหรอท าตนเสมอตนเสมอปลาย และหลกอทธบาท ๔ วาดวยการครองงาน เปนคณธรรมทน าไปสความส าเรจแหงผลทมงหมาย ประกอบดวย ฉนทะ คอ ความพอใจ วรยะ คอ ความเพยร จตตะ คอ ความคดมงไป และวมงสา คอ ความไตรตรอง ซงผบรหารการศกษาควรยดหลกธรรมทง ๓ นเพอน าไปประยกตใชกบการบรหารงานของสถานศกษา

อมพร หงสเจด๓๐ กลาววาองคประกอบของหลกอทธบาท ๔ หมายถง สวนประกอบของหลกธรรมมดวยกน ๔ ประการ ไดแก

ฉนทะ คอความพอใจ รกใคร ชอบเตมใจในการท างานอยเสมอ (เปนกลาง,เปนกศลหรออกศลกได ) และทมเทความสามารถ ทมเทชวตเพอใหงานนนส าเรจและไดผลดยงๆ ขนไป มความปรารถนาทจะท างานนนใหดทสด นนคอ มกศลฉนทะหรอธรรมฉนทะ กตตกมยตาฉนทะ คอ ความตองการทจะท า หรอความอยากท าใหด ซงจะตรงขามกบกบตณหาฉนทะ คอความอยากเสพ อยากได อยากเอา เพอตวเปนฝายอกศลและทมเทความสามารถ ทมเทชวตเพอใหงานนนส าเรจและไดผลดยงๆ ขนไป มความปรารถนาทจะท างานนนใหดทสด โดยไมพะวงกบสงลอทคอยเราอารมณใหหลงไปตามอ านาจหรอผลตอบแทนทงหลาย เปนการท างานทมจดมงหมายชดเจนโดยมความกระตอรอรนทจะคนหาความจรงเปนสงดงาม

วรยะ คอ ความพากเพยร ขยน อตสาหะ บากบนมความเขมแขงอดทน มมานะทจะท างานใหส าเรจไมทอถอย ไมเลกละ มการท างานไดอยางสม าเสมอตอเนอง จนกวางานนนจะประสบผลส าเรจ รวมทงมความอาจหาญแกลวกลา ใจสไมหวนกลว ไมยอทอตออปสรรคและความยากล าบากตางๆ ในการท างานใหมองความยากล าบากและอปสรรคเปนสงททาทายทตอ งเอาชนะเพอใหงานส าเรจใหได เปนความเพยรพยายามทจะตอสปญหาอปสรรคตางๆ กลาทจะเผชญกบปญหา หากขาดวรยะเสยแลวกไมสามารถท างานใหบรรลเปาประสงคทตงไว นนคอการท างานตองใชขนต

จตตะ คอ ความคดจดจอ เอาใจใส ผทมใจจดจออยกบหนาทและการงานทท ามความตงมนมสมาธมนคงอยกบงาน ท างานดวยความไมประมาท ไมปลอยปละละเลยในงานทท า ไมปลอยใจ

๒๙ พระดนย อนาวโล , “การประยกตใชหลกพทธธรรมในสถานศกษา : กรณศกษาผบรหาร

สถานศกษาจงหวดนครสวรรค”, ปรญญำพทธศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔).

๓๐ อมพร หงษเจด, “การประยกตหลกอทธบาท ๔ ใชในปฏบตงานของบคลากร โรงพยาบาลหนองมวงไข จงหวดแพร”, วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๗), หนา ๒๑-๒๒.

๑๓

ใหฟงซานเลอนลอยไปจากงาน บางครงอาจท างานขลกงวนอยไดทงวนทงคนไมสนใจอยางอนไดแตสนใจทจะรบรในเรองทก าลง ท าอย

วมงสา คอ การใชปญญาสอบสวน หรอการหมนใชปญญาพจารณาใครครวญ ตรวจหาเหตผลแหงความส าเรจในการท างาน เปนการพนจพเคราะหไตรตรองและตรวจสอบขอบกพรองในงานทท าอยเสมอ โดยรจกคนควา ทดลอง คดคนหารทางแกไข ปรบปรงงานและวธการท างานใหดและกาวหนายงขนอยเสมอ

มยรฉตร ผวออนด๓๑ ไดศกษาวจยเรอง การประยกตใชอทธบาท ๔ ในการเสรมสรางเศรษฐกจของ บานดอนมล อ าเภอสงเมน จงหวดแพร พบวาประชาชนบานดอนมลมความรและความเขาใจในหลกธรรมเรองอทธบาท ๔ เปนอยางดและไดน ามาประยกตใชในการเสรมสรางเศรษฐกจของบานดอนมลสงผลใหประสบผลส าเรจในการเสรมสรางเศรษฐกจ จนท าใหจ านวนการสงสนคา (order) ของสหกรณ มจ านวนเพมขน ชมชนบานดอนมล มรายไดเฉลยตอครวเรอน และรายไดเฉลยตอบคคลเพมสงขน นอกจากนยงสงผลใหประชาชนไดท าบญท านบ ารงพระพทธศาสนามากขน ดานฉนทะประชาชนมความพอใจในและมใจรกในการการด าเนนธรกจโดยมการวางแผนงานอยางเปนระบบ ดานวรยะ ประชาชนมความกระตอรอรนและมความพยายามในการการด าเนนธรกจอยางเตมก าลงความสามารถท าใหผลผลตออกมามคณภาพ ดานจตตะ ประชาชนมความเอาใจใสอยางดตอการด าเนนเศรษฐกจ ทงดานผมาสงสนคา การผลต และการสงออกสตลาด ดานวมงสา ประชาชนไดมการตงคณะกรรมท างานในการตรวจสอบคณภาพทงในรปแบบวสาหกจชมชน ในการประกอบธรกจซงจะสงใหเกดความส าเรจในหนาทการงาน ท าใหเกดความสข เกดใจรกในงานทท าเกดประโยชนตอตนเอง ตอครอบครว และตอองคกรชมชน

๑.๗ วธกำรด ำเนนกำรวจย ในการศกษาวจยเรองการศกษาหลกฉนทะในพระพทธศาสนาเถรวาท มรปแบบและ

ล าดบขนตอน ในการด าเนนการวจย ดงน

๑.๗.๑ รปแบบกำรวจย การศกษาวจยน เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยแบงภาคการ

เปน ๒ ภาค คอ

๑) การศกษาภาคเอกสาร โดยไดศกษาเอกสารปฐมภมจากพระไตรปฎกทงในสวนทเปนพระสตร พระวนย และพระอภธรรมรวมถงค าอธบายของนกปราชญทางพระพทธศาสนาจากสมยพทธกาล หลงพทธกาลถงสมยปจจบน เชน ว.วชรเมธ โดยศกษาจากต ารา เอกสาร รายงานวจย รวมถงสออเลคทรอนคตาง ๆ ของทานเหลาน

๓๑ มยรฉตร ผวออนด, “การประยกตใชอทธบาท ๔ ในการเสรมสรางเศรษฐกจของบานดอนมล

อ าเภอสงเมน จงหวดแพร”, วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘), หนา ข.

๑๔

๒) การศกษาภาคสนาม โดยการลงพนทตวอยางเพอสมภาษณผบรหาร คร นกเรยน บคคลทเกยวของของโรงเรยนวงแดง ๒ อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ

๑.๗.๒ เครองมอทใชในกำรวจย ๑.๗.๒.๑ แบบสมภาษณแบบมโครงสรางทผวจยสรางขนโดยใหผเชยวชาญดาน

ภาษาเนอหาและโครงสรางตรวจสอบความถกตองเทยงตรงกอนนาไปสมภาษณกลมบคคลทเกยวของ ๑.๗.๒.๒ เครองบนทกเสยง ๑.๗.๒.๓ สมดจดบนทก ๑.๗.๒.๔ ผชวยเกบขอมลจ านวน ๑ คน

๑.๗.๓. กำรรวบรวมขอมล เกบรวบรวมขอมลทเกยวของกบการศกษาหลกฉนทะในพระพทธศาสนาเถรวาทใน

พระไตรปฎก เอกสารงานวชาการ และวจยทเกยวของรวมถงขอมลการสมภาษณบคคลทเกยวของ ๑.๗.๔ กลมเปำหมำยทศกษำวจย ประชากรกลมเปาหมายโรงเรยนวงแดง ๒ ตวอยางในการประยกตใชฉนทะ จ านวน ๒๐

คน ไดแก (๑) ผบรหารโรงเรยนวงแดง ๒ จ านวน 1 คน (๒) ครสอนกลมวชาสงคมศกษาศาสนาและวฒนธรรม จ านวน ๔ คน (๓) ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ จ านวน ๗ คน (๔) นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ จ านวน ๘ คน

การไดมาซงกลมเปาหมายดวยวธเจาะจง (Purposive Sampling ) ในกลมผบรหาร ครผสอน สวนผปกครองและนกเรยนไดมาโดยวธการสมอยางงาย (Simple Random Sampling) ดวยการจบสลากรายชอใหครบตามจ านวนทระบไว

๑.๗.๕ กำรวเครำะหขอมล

น าขอมลทไดนนมาวเคราะหเชงพรรณนาแลวจงน าเสนอผลการวจยและขอเสนอแนะเพอประโยชนตอการวจยครงตอไป

๑.๘ ประโยชนทไดรบจำกกำรวจย ๑.๘.๑ ท าใหฉนทะจากพระไตรปฎก จากเอกสาร จากต ารา รายงานวจยตาง ๆ มากขน ๑.๘.๒ ท าใหทราบบคคลตวอยางทใชฉนทะสมยพทธกาล หลงพทธกาล และสมย

ปจจบนมากขน ๑.๘.๓ ท าใหไดองคความรจากผลการประยกตใชหลกฉนทะในการพฒนาการเรยนร

ของโรงเรยนวงแดง ๒ อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ

๑๕

บทท ๒

หลกฉนทะในพระพทธศาสนาเถรวาท

การวจยบทน เปนการศกษาเรองศกษาหลกฉนทะในพระพทธศาสนาเถรวาท เนนกสนศกษาหลกการแนวคด ทฤษฎ เกยวกบหลกฉนทะ ตอบวตถประสงคขอ ๑ ดงน

๒.๑ ฉนทะในพระสตตนตปฎก ๒.๒ ฉนทะในพระวนยปฎก ๒.๓ ฉนทะในพระอภธรรมปฎก ๒.๔ ฉนทะของนกปราชญทางพระพทธศาสนา

๒.๑ ฉนทะในพระสตตนตปฎก ผวจยไดศกษาฉนทะทปรากฏในพระไตรปฎก ในสวนพระสตรน ไดแสดงไวมากมายใน

ประการทส าคญและงายตอการศกษาเรยนรและน าไปปฏบต มดงน พระสตตนตปฏกทฆนกาย มหาวรรค มหาปรนพพานสตร พระผมพระภาคเจาทรงแสดง

อานภาพของอทธบาท ๔ ประการไววา อานนท สมยหนง เราอยทภเขาคชฌกฏ เขตกรงราชคฤห ณ ทนนแล เรยกเธอมากลาววา ‘อานนท กรงราชคฤหนารนรมย ภเขาคชฌกฏนารนรมย อทธบาท ๔ ผใดผหนงเจรญ ท าให มากแลว ท าใหเปนดจยานแลว ท าใหเปนทตงแลว ใหตงมนแลว สงสมแลว ปรารภด ผนน เมอมงหวงพงด ารงอยได ๑ กปหรอเกนกวา ๑ กป อทธบาท ๔ ตถาคตเจรญ ท าใหมากแลว ท าให เปนดจยานแลวท าใหเปนทตงแลว ใหตงมนแลว สงสมแลว ปรารภดแลว ตถาคต เมอ มงหวงพงด ารงอยได ๑ กป หรอเกนกวา ๑ กป เมอตถาคตท านมตทชดแจง ท าโอภาสท ชดเจนแมอยางน เธอกไมอาจจะรทน จงไมวงวอนตถาคตวา ‘ขอพระผมพระภาคโปรดด ารง พระชนมาชพอยตลอดกป ขอพระสคตโปรดด ารงพระชนมาชพอยตลอดกป เพอเกอกลแก คนหมมาก เพอสขแกคนหมมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชนเพอเกอกล เพอสข แกเทวดาและมนษยทงหลาย’ ถาเธอวงวอนตถาคต ตถาคตจะหามเธอเพยง ๒ ครง พอครงท ๓ ตถาคตจะรบนมนต เหตนนแหละ อานนทเรองนจงเปนความบกพรองของเธอ เรองนเปน ความผดของเธอ๑ พทธพจนขางตนน แสดงอานภาพของอทธบาทวามมากมายถงขนไดมรรค ผล ทส าคญในเรองน หนงในอทธบาท คอ ฉนทะ ทน าพาใหด ารงอยได ๑ กป หรอเกนกวา ๑ กป

๑ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๗๙/๑๒๗.

๑๖

ในชนวนสภสตร สนงกมารพรหม ไดกลาวถงการเจรญอทธบาท ๔ ประการวา พวกเทพชนดาวดงสผเจรญเขาใจเรองนนวาอยางไร พระผมพระภาคผทรงรทรงเหนเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน ทรงบญญตอทธบาท ๔ ประการน แมททรงบญญตไวอยาด กเพยงเพอเพมพนความส าเรจเพอใหช านาญในเรองความส าเรจ เพอพลกแพลงใหเกดความส าเรจ อทธบาท ๔ ประการ อะไรบาง คอภกษในธรรมวนยน ๑. เจรญอทธบาท คอ ฉนทสมาธปธานสงขาร (สมาธทเกดจากฉนทะและความเพยรสรางสรรค) ๒. เจรญอทธบาทคอวรยสมาธปธานสงขาร (สมาธทเกดจากวรยะและความเพยรสรางสรรค) ๓. เจรญอทธบาทคอจตตสมาธปธานสงขาร (สมาธทเกดจากจตตะและความเพยรสรางสรรค) ๔. เจรญอทธบาทคอวมงสาสมาธปธานสงขาร (สมาธทเกดจากวมงสาและความเพยรสรางสรรค)๒ พทธพจนขางตนน แสดงใหเหนวา พระผมพระภาคผทรงรทรงเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน ทรงบญญตอทธบาท ๔ ประการนแล เพอเพมพนความส าเรจ เพอใหช านาญในเรองความส าเรจ เพอพลกแพลงใหเกดความส าเรจ ในอดตกาลไดมสมณะหรอพราหมณพวกหนงไดอทธวธญาณหลายอยาง เพราะเจรญ เพราะเพมพนอทธบาท ๔ ประการน ในอนาคตกาลจกม สมณะหรอพราหมณพวกหนงไดอทธวธญาณหลายอยาง เพราะเจรญ เพราะเพมพนอทธบาท ๔ ประการน ในปจจบนกมสมณะหรอพราหมณพวกหนงไดอทธวธญาณหลายอยาง เพราะเจรญ เพราะเพมพนอทธบาท ๔ ประการน พวกเทพ ชนดาวดงสผเจรญเหนฤทธและอานภาพเชนน

พทธพจนขางตนน อทธบาท ๔ ซงหนงในอทธบาทนคอ ฉนทะ เปนปจจยสรางสมาธใหส าเรจเพอใหช านาญในเรองความส าเรจ เพอพลกแพลงใหเกดความส าเรจ ไดฤทธหลายอยาง และปองกนบาปอกศลธรรมทยงไมเกดได

เจโตขลสตร อปมาฉนทสมาธดวยแม ไก ฟกไข วา ภกษนน เจรญ อทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขารเจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร เจรญอทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร เจรญอทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร มความเพยรยงเปนท ๕ ภกษผมองค ๑๕ รวมทงความเพยรอนยงอยางนนน ยอมเปนผควรแกความเบอหนายยง ควรแกการตรสร และควรแกการบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม

ธรรมดาวา ไข ๘ ฟอง ๑๐ ฟอง หรอ ๑๒ ฟอง ทแมไกนอนกกไวอยางด ใหความอบอนอยางสม าเสมอ ฟกแลวอยางด แมวาแมไกนนจะไมเกดความปรารถนาอยางนวา‘ถาอยางไร ขอลกไกเหลานพงใชปลายเลบหรอจะงอยปาก เจาะท าลายเปลอกไขออกมาโดยสวสดภาพ’ กตาม ถงอยางนนลกไกเหลานน กตองเจาะท าลายเปลอกไขดวยปลายเลบหรอจะงอยปากออกมาโดยสวสดภาพได แมฉนใด ภกษทงหลาย ภกษผมองค ๑๕๓ รวมทงความเพยรอนยงอยางน กฉนนนเหมอนกน๔ จงยอมเปนผควรแกความเบอหนายยง

๒ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๘๗/๒๑๘-๒๑๙. ๓ ค าวา องค ๑๕ คอ มการละกเลสเครองตรงจตดจตะป ๕ ประการ มการตดกเลสเครองผกใจ ๕ ประการมอทธบาท ๔ ประการ และมความเพยรอนยง ๑ รวมเปน ๑๕ ประการ ๔ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๘๙/๒๐๓.

๑๗

ควรแกการตรสร และควรแกการบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม พระผมพระภาคไดตรสภาษตนแลว ภกษเหลานนมใจยนดตางชนชมพระภาษตของพระผมพระภาค รวมกนอนโมทนาสาธการ สรปวา ฉนทะทในหมวดอทธบาทนมอานภาพสง หากปฏบตใหครบถวนกระบวนการแลวจะสงผลถงมรรคผล นพพานได และถอวา ฉนทะน เปนเบองตน เปนบาทของวรยะ ความเพยร จตตะ ความคด ฝกใฝใจรกทจะท าสงนน ๆ และวมงสา ความไตรตรองเปนโยนโสมนสการ ละเอยด รอบคอบ ไมประมาทนเอง

๒.๒ ฉนทะในพระวนยปฎก

ผวจยไดศกษาฉนทะทปรากฏในพระไตรปฎก ในสวนพระวนยน ไดแสดงไวมากมายในประการทส าคญและงายตอการศกษาเรยนรและน าไปปฏบต มดงน

ในพระวนยปฏก มหาวภงค ปาจตตยกณฑ สหธรรมกวรรค กมมปฏพาหนสกขาบท นทานวตถ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงฉนทะ (การยนยอม พรอมใจ) นกบภกษทงหลายท พระเชตวน อารามของอนาถบณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนน พวกภกษฉพพคคยประพฤตไมสมควร เมอสงฆก าลงท ากรรมแกภกษแตละรป ไดพากนคดคาน ครงนน สงฆประชมกนดวยกรณยกจบางอยาง พวกภกษฉพพคคยมวตดเยบจวรอย จงไดมอบฉนทะใหภกษรปหนงไปทนน สงฆกลาววา “ทานทงหลาย ภกษนอยในกลมภกษฉพพคคยมาเพยงรปเดยว พวกเราจะท ากรรมแกเธอ” แลวไดท ากรรมแกภกษฉพพคคยรปนน ตอมาภกษนนเขาไปหาพวกภกษฉพพคคยถงทอย พวกภกษฉพพคคยไดกลาวกบภกษนนดงนวา “ทาน สงฆท าอะไร” ภกษนนตอบวา “สงฆท ากรรมแกกระผมขอรบ” พวกภกษฉพพคคยกลาววา “ทาน พวกเราไมไดใหฉนทะเพอจะใหสงฆท ากรรมแกทาน ถาพวกเราทราบวาสงฆจะท ากรรมแกทาน กจะไมยอมใหฉนทะไป”

บรรดาภกษผมกนอย พากนต าหน ประณาม โพนทะนาวา “ไฉนพวกภกษ ฉพพคคยเมอใหฉนทะเพอกรรมทท าถกตองแลวกลบตเตยนในภายหลงเลา”ครนภกษทงหลายต าหนพวกภกษฉพพคคยโดยประการตางๆ แลวจงน าเรองนไปกราบทลพระผมพระภาคใหทรงทราบ๕

ทรงประชมสงฆบญญตสกขาบท ล าดบนน พระผมพระภาครบสงใหประชมสงฆเพราะเรองนเปนตนเหต ทรงสอบถามพวกภกษฉพพคคยวา “ภกษทงหลาย ทราบวาพวกเธอใหฉนทะเพอกรรมทท าถกตองแลวกลบตเตยนในภายหลงจรงหรอ” พวกภกษฉพพคคยทลรบวา “จรง พระพทธเจาขา” พระผมพระภาคพทธเจาทรงต าหนวา “ โมฆะบรษทงหลาย ไฉนพวกเธอใหฉนทะเพอกรรมทท าถกตองแลว กลบตเตยนในภายหลงเลาโมฆะบรษทงหลาย การกระท าอยางน มไดท าคนทยงไมเลอมใสใหเลอมใสหรอท าคนทเลอมใสอยแลวใหเลอมใสยงขนไดเลย ฯลฯ” แลวจงรบสงใหภกษทงหลายยกสกขาบทนขนแสดง ดงน๖ โทษของพระบญญตแสดงไววา กภกษใดใหฉนทะเพอกรรมทท าถกตองแลว กลบตเตยนในภายหลงตองอาบตปาจตตย๗

๕ ว. มหา.(ไทย) ๒/๔๗๔/๕๗๑. ๖ ว. มหา.(ไทย) ๒/๔๗๔/๕๗๒. ๗ ว. มหา.(ไทย) ๒/๔๗๕/๕๗๒.

๑๘

สกขาบทวภงค แสดงไววา ค าวา กใด คอ ผใด ผเชนใดน ทพระผมพระภาคตรสวา กใด ค าวา ภกษ มอธบายวา ชอวาภกษ เพราะเปนผขอ ฯลฯ นทพระผมพระภาคทรงประสงคเอาวา ภกษ ในความหมายนทชอวา กรรมทท าถกตองไดแก อปโลกนกรรม ญตตกรรม ญตตทตยกรรม และญตตจตตถกรรม ทสงฆท าโดยธรรม โดยวนย โดยสตถศาสน นชอวากรรมทท าถกตอง ภกษใหฉนทะไปแลวกลบตเตยน ตองอาบตปาจตตย๘

บทภาชนย แสดงไววา กรรมทท าถกตอง ภกษส าคญวาเปนกรรมทท าถกตอง ใหฉนทะไปแลวกลบตเตยน ตองอาบตปาจตตย๙

กรรมทท าถกตอง ภกษไมแนใจ ใหฉนทะไปแลวกลบตเตยน ตองอาบตทกกฎ กรรมทท าถกตอง ภกษส าคญวาเปนกรรมทท าไมถกตอง ใหฉนทะไปแลวกลบตเตยน ไม

ตองอาบต กรรมทท าไมถกตอง ภกษส าคญวาเปนกรรมทท าถกตอง ตองอาบตทกกฎ กรรมทท าไมถกตอง ภกษไมแนใจ ตองอาบตทกกฎ กรรมทท าไมถกตอง ภกษส าคญวาเปนกรรมทท าไมถกตอง ไมตองอาบต๑๐ อนาปตตวาร แสดงไววา ภกษตอไปนไมตองอาบต คอ

๑. ภกษรอยวา “สงฆท ากรรมไมชอบธรรม แยกกนท า หรอท าแกภกษผไมควรแกกรรม” จงตเตยน ๒. ภกษวกลจรต ๓. ภกษตนบญญต๑๑ สรป ค าวา ฉนทะ จากพระวนยขางตนน หมายถง การยนยอม มอบหมายใหท าดวยความเตมใจ ถาผรบมอบนนไมไดรบมอบฉนทะมา กอาจจะท าอยางไมเตมใจ กอยในฐานะผถกบงคบ ฝนใจท า จ าใจท า ตวอยาง พระบญญตแสดงไววา กภกษใดใหฉนทะเพอกรรมทท าถกตองแลว กลบตเตยนในภายหลงตองอาบตปาจตตย

๒.๓ ฉนทะในพระอภธรรมปฎก

ผวจยไดศกษาฉนทะทปรากฏในพระไตรปฎก ในสวนพระอภธรรมปฎกน ไดแสดงไวมากมายในประการทส าคญและงายตอการศกษาเรยนรและน าไปปฏบต มดงน

พระอภธรรมปฎก วภงค ไดอธบาย ค าวา อทธ มอธบายวา ความส าเรจ ความส าเรจดวยด กรยาทส าเรจ กรยาทส าเรจดวยด ความได ความไดเฉพาะ ความถง ความถงดวยด ความถกตอง การท าใหแจง ความเขาถงธรรมเหลานนค าวา อทธบาท มอธบายวา เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ และวญญาณขนธของบคคลผเปนอยางนนค าวา เจรญอทธบาท มอธบายวา ภกษเสพเจรญ ท าใหมากซงธรรมเหลานน เพราะฉะนนจงเรยกวา เจรญอทธบาท เรองน พระพทธองคทรงตรสไวในพระอภธรรมปฎก วภงควา อทธบาท ๔ คอ

๘ ว. มหา.(ไทย) ๒/๔๗๖ /๕๗๒. ๙ ว. มหา.(ไทย) ๒/๔๗๗ /๕๗๒. ๑๐ ว. มหา.(ไทย) ๒/๔๗๗ /๕๗๓. ๑๑ ว. มหา.(ไทย) ๒/๔๗๘ /๕๗๓.

๑๙

๑. ฉนททธบาท ธรรมทเปนเหตประสบความส าเรจ คอ ฉนทะ ๒. วรยทธบาท ธรรมทเปนเหตประสบความส าเรจ คอ วรยะ ๓. จตตทธบาท ธรรมทเปนเหตประสบความส าเรจ คอ จตตะ ๔. วมงสทธบาท ธรรมทเปนเหตประสบความส าเรจ คอ วมงสา๑๒

องคประกอบของอทธบาท ๔ ในความหมายของพทธศาสนานนมการกลาวเอาไวอยางมากมาย แตหลกๆ แลวจะมความหมายความหมายทเปนแกนแทในการปฏบตเพอใหเหนชอบเพยง ๔ อยาง ไดกลาวถง ดงน

๑. ภกษในธรรมวนยนเจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทะสมาธและปธานสงขาร ๒. ภกษในธรรมวนยนเจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธและปธานสงขาร ๓. ภกษในธรรมวนยนเจรญอทธบาททประกอบดวยจตตสมาธและปธานสงขาร ๔. ภกษในธรรมวนยนเจรญอทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธและปธานสงขาร

โดยหลกการปฏบต คอ ฉนทะ ความพอใจ การท าความพอใจ ความเปนผประสงคจะท า

ความฉลาดความพอใจในธรรม นเรยกวา ฉนทะ ภกษผเขาไปถงแลว เขาไปถงแลวดวยด เขามาถงแลว เขามาถงแลวดวยดเขาถงแลว เขาถงแลวดวยด ประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขารน ดวยประการฉะน เพราะฉะนนจงเรยกวา ประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร๑๓

ฉนททธบาท ภกษเจรญอทธบาททประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขาร ภกษท าฉนทะใหเปนอธบดแลวไดสมาธ ไดเอกคคตาจต นเรยกวา ฉนทสมาธ ภกษนน สรางฉนทะ พยายามปรารภความเพยร ประครองจต มงมน เพอปองกนบาปอกศลธรรมทยงไมเกด มใหเกดขน ภกษสรางฉนทะ พยายามปรารภความเพยร ประครองจต มงมน เพอละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว ภกษสรางฉนทะ พยายามปรารภความเพยร ประครองจตมงมน เพอยงกศลธรรมทยงไมเกดใหเกดขน ภกษสรางฉนทะ พยายามปรารภความเพยร ประครองจต มงมน เพอความด ารงอย ไมเลอนหาย ภยโยภาพ ไพบลย เจรญเตมทแหงกศลธรรมทเกดแลว ธรรมเหลานเรยกวา ปธานสงขาร ประมวลยอ ฉนทสมาธและปธานสงขารเขาเปนอยางเดยวกน จงนบไดวาฉนทสมาธและปธานสงขาร ดวยประการฉะน๑๔

ในอภธรรมภาชนย ไดอธบายฉนททธบาท วา ภกษเจรญอทธบาททประกอบดวยฉนท สมาธและปธานสงขาร เจรญฌานทเปนโลกตตระซงเปนเหตน าออกจากวฏฏทกขใหถงนพพาน เพอละทฏฐ เพอบรรลภมเบองตน สงดจากกาม บรรลปฐมฌานทเปนทกขาปฏปทาทนธาภญญา อยในสมยใด ในสมยนน ภกษชอวาเจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร

๑๒อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๕๗/๒๕๒. ๑๓ อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๓๑-๔๔๓/๓๔๒-๓๔๗ ๑๔ อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๓๑/๓๔๒.

๒๐

บรรดาสภาวธรรมเหลานน ฉนทะ ความพอใจ การท าความพอใจ ความเปนผประสงคจะท า ความฉลาด ความพอใจในธรรม นเรยกวา ฉนทะ๑๕ สรป ฉนทะ ในพระอภธรรมนน เปนลกษณะกระบวนการสรางความมงมนเปนปธานสงขาร เขาสภาพอนภญโญ ดงค าวา ภกษสรางฉนทะ พยายามปรารภความเพยร ประครองจต มงมน เพอความด ารงอย ไมเลอนหาย ภยโยภาพ ไพบลย เจรญเตมทแหงกศลธรรมทเกดแลว

๒.๔ ฉนทะจากนกปราชญทางพระพทธศาสนา ผ วจ ย ไดท าการคนควา ศกษาขอมลท เก ยวของกบ ฉนทะจากนกปราชญ ทาง

พระพทธศาสนา จากการศกษาเอกสารปรากฏวา มนกปราชญ ทไดรบการยกยองจากบคคลทวไปวาเปนผมความรความสามารถ และนกวชาการไดกลาวถง ฉนทะ ไวหลายทาน ดงน

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดกลาวไววา ฉนทะ แปลวา ความพอใจ ไดแก ความมใจรกใครสงทท าและพอใจใฝรกในจดหมายของสงทท านนอยากท าสงนน ๆ ใหส าเรจ อยากใหงานนนหรอสงนนบรรลพดงาย ๆ วารกงานและรกจดหมายของงาน พดใหลกลงไปในทางธรรมวาความรกความใฝใจปรารถนาตอภาวะดงามเตมเปยมสมบรณของสงนน ๆ ของงานนน อยากท าใหส าเรจผลตามจดหมายทดงามนน เมอเหนสงนนหรองานนนก าลงเดนหนาไปสจดหมายกเกดปกตเปนความเอบอมใจ ครนสงหรองานทท านนบรรลจดหมายกรบโสมนสเปนความฉ าชนใจทพรอมดวยความรสกโปรงโลง ผองใสเบกบาน แผออกไปเปนอสระไรขอบเขต ถาสามารถปลกเราฉนทะใหเกดอยางแรงกลาเกดความรกในคณคาความดงามความสมบรณของสงนนหรอจดหมายนนอยางเตมทแลว คนกจะทมเทชวตและจตใจอทศใหแกสงนนเมอรกแทกมอบใจใหอาจถงขนาดยอมสละชวตเพอสงนนได เมอมฉนทะน าแลวกตองการท าสงนนใหดทสดใหส าเรจผลอยางดทสดของสงนนของงานนนไมหวงพะวงกบสงลอเราหรอผลตอบแทนทงหลาย จตใจกมงแนวแนมนคงในการด าเนนสจดหมาย เดนเรยบสม าเสมอ ไมซานไมสาย ฉนทสมาธจงเกดขน โดยนยนและพรอมกบปธานสงขาร คอ ความเพยรสรางสรรคกยอมเกดควบคมาดวย๑๖

ทานกลาวอกวา ถาใคร ๆ สามารถปลกเราฉนทะใหเกดขนอยางแรงกลา เกดความรกในคณคาความดงามความสมบรณของสงนนหรอจดหมายนนอยางเตมทแลว คนกจะทมเทจตใจอทศใหแกสงนนเมอรกแทกมอบใจให อาจถงขนาดยอมสละชวตเพอสงนนได เจา ขนนาง เศรษฐ พราหมณ คนหนมสาวมากมายในพทธกาลยอมสละวง ทรพยสมบต และโลกามสมากมายออกบวชได กเพราะเกดฉนทะในธรรมเมอใดสดบซาบซงค าสอนของพระพทธเจา แมคนทงหลายทท างานดวยใจรกกเชนเดยวกน เมอมฉนทะน าแลวกตองการท าสงนนใหดทสด ใหผลส าเรจอยางดทสดของสงนน ของานนน ไมหวงพะวงกบสงลอเรา หรอผลตอบแทนทงหลาย จตใจกมงแนวแนคงเดนไปสจดหมาย เดนเรยบสม าเสมอ ไมซาน ไมสาย ฉนทะสมาธจงเกดขนโดยนยน และพรอมนนปธานสงขารคอความเพยรสรางสรรคกยอมเกดควบคมาดวย๑๗

๑๕ อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๔๕/๓๔๘. ๑๖ พระธรรมปฎก (ป .อ . ปยต โต ) , พทธธรรมพทธธรรมฉบบป รบปรงและขยายความ ,

(กรงเทพฯ: โรงพมพบรษทสหธรรมกจ ากด, ๒๕๔๙), หนา ๘๔๒ – ๘๔๔. ๑๗ อางแลว, พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรมพทธธรรมฉบบปรบปรงและขยายความ,

๒๑

ผลงานงานเขยนของทานพระธรรมปฎก เรอง ธรรม กบ การท างาน กลาวถง ฉนทะ วาความใฝหาความร ใฝสรางสรรค ความชอบใจ ความยนด มความพอใจในจดหมายของสงท ท านน อยากท าสงนนใหส าเรจ หรอใหบรรลเปาหมาย กลาววา รกงานและรกจดหมายของงานดวย เปนความอยากและความตองการอยางหนง ซงความอยากของฉนทะ จะท าใหเกดความสข ความชนชม เมอเหนสงหรองานนนบรรลความส าเรจ ดงนน หากการท างานมจดเรมตนของ การท างานเกดขนทใจ เมอใจรกงานกอยากจะท า เตมใจทจะท างานนน กจะมความตองการท าสงนนใหดทสด ใหส าเรจผลทดทสดในสงนน โดยจะไมพะวงกบสงลอใจหรอผลตอบแทนอนๆ จตใจจะแนวแนในการท างาน ฉนทะ จงไมเปนเพยงแครกในงานทท าเทานน แตยงคลอบคลมถงการอยากท าใหดด วย นนคอ เมอจะท าอะไรแลวจะตองท าใหดทสด ใหเรยบรอยสมบรณ ฉนทะจะเกดการท างานอยางสม าเสมองานกจะส าเรจไดดดวยและมความสมบรณในงาน๑๘

พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต) ไดกลาวถง ฉนทะ วาคอ ความพอใจรกใครในสงนน ความพอใจ ในฐานะเปนสงท ตนถอวา ดทสด ทมนษยเรา ควรจะไดขอนเปนก าลงใจ อนแรก ทท าใหเกด คณธรรม ขอตอไป ทกขอ๑๙

พระเทพดลก (ระแบบ ฐฃตญฃาโณ) ไดกลาวไววา ฉนทะ คอ ความพอใจ ในทนไดแก ความตองการ ความฝกใฝใจรก ทจะท าสงนนอยเสมอจากความมงมนทจะชวยกนแกไขปญหาความยากจน ปญหาหนสนของชาวบาน ใหมพออยพอกน จงไดรวมกลมเสยสละเงนเพอความตองการของชาวบานหนองลกชาง๒๐

ผ วจ ย ไดท าการคนควา ศกษาขอมลท เก ยวของกบ ฉนทะจากนกปราชญ ทางพระพทธศาสนา จากการศกษาเอกสารปรากฏวา มนกวชาการทไดรบการยกยองจากบคคลทวไปวาเปนผมความรความสามารถไดกลาวถง ฉนทะ ไวหลายทาน ดงน

สมพร เทพสทธา กลาวถง ฉนทะ ความพอใจ คอ ความตองการทจะท า ใฝใจรกทจะท าสงนนอยเสมอ และปรารถนาจะท าใหไดผลยงๆ ขนไป๒๑

หนา ๘๔๔. ๑๘ พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต), ธรรมะกบการท างาน , พมพครงท ๓, (กรงเทพฯ : สขภาพใจ,

๒๕๔๓), หนา ๑๘๓. ๑๙ พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต), ท าอยางไรจงจะเรยนเกง, (กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๓๙.

๒๐ พระเทพดลก (ระแบบ ฐฃตญาโณ), อธบายหลกธรรมตามหมวดจากนวโกวาท, (กรงเทพฯ: โรงพมพธรรมสภา, ๒๕๔๘), หนา ๑๖๖.

๒๑ สมพร เทพสทธา, คณธรรมและจรยธรรม, (กรงเทพฯ: สภาสงคมสงเคราะหแหงประเทศไทยในพระบรมราชนปถมภ, ๒๕๔๒), หนา ๒๙.

๒๒

ณชาภทร เงนจตรส กลาววา ฉนทะ คอ ความรกความพอใจในหนาทการเรยนและการงานของตนทไดรบมอบหมายไมท าเพอสกแตวาท ามความทมเทเพอหวงใหการเรยนนนออกมาไดเปนทชนชอบและพอใจทงตนเองและผอนดวย๒๒

อมพร หงสเจด กลาววา ฉนทะ คอความพอใจ รกใคร ชอบเตมใจในการท างานอยเสมอ (เปนกลาง,เปนกศลหรออกศลกได ) และทมเทความสามารถ ทมเทชวตเพอใหงานนนส าเรจและไดผลดยงๆ ขนไป มความปรารถนาทจะท างานนนใหดทสด นนคอ มกศลฉนทะหรอธรรมฉนทะ กตตกมยตาฉนทะ คอ ความตองการทจะท า หรอความอยากท าใหด ซงจะตรงขามกบกบตณหาฉนทะ คอความอยากเสพ อยากได อยากเอา เพอตวเปนฝายอกศลและทมเทความสามารถ ทมเทชวตเพอใหงานนนส าเรจและไดผลดยงๆ ขนไป มความปรารถนาทจะท างานนนใหดทสด โดยไมพะวงกบสงลอทคอยเราอารมณ ใหหลงไปตามอ านาจหรอผลตอบแทนทงหลาย เปนการท างานทมจดมงหมายชดเจนโดยมความกระตอรอรนทจะคนหาความจรงเปนสงดงาม๒๓

มยรฉตร ผวออนด กลาววา ฉนทะ คอ ความพอใจ ความมใจรกในสงเรยน สงทท า และพอใจใฝรกในจดหมายของสงนน อยากท าสงนนๆ ใหส าเรจ หรอสงนนบรรลถงจดหมาย และปรารถนาจะท าใหไดผลดยงๆ ขนไป ซงจะแสดงออกมาดวยการกระท าดวยความเตมใจ พอใจ และสนใจในสงทตนก าลงกระท าอย หรองานทไดรบมอบหมายใหกระท า เรยนและท างานดวยใจรก๒๔

ไพฑรย สนลารตน กลาวอธบายฉนทะวา คอ ความรก ผบรหารควรมความรก ความพอใจในงานบรหาร รกในวชาชพ รกศษย รกทจะเหนเพอนรวมงานมความเจรญกาวหนา และประสบความส าเรจในการด าเนนชวต การใหค าปรกษา บรหารท าไปดวยใจรกในวชาชพ ไมไดท าไปเพราะพอใหเสรจไป พอใหผานไป เพราะเปนหนาท๒๕

บญชา ทาทอง กลาววา ฉนทะ คอ การมใจรกในสงทท า ใจทรกอนเกดจากความศรทธาและเชอมนตอสงทท า จงจะเกดผลจรงตามควร เราคงเคยไดยนคาวา "ขอฉนทามตจากประชม" บอยๆ หรอ "มฉนทะ รวมกน" กอนเลกการประชมบางอนเปนเสมอนสญญาระหวางกนวาเราจะท าสงนนสงนรวมกนหรอละ เวนบางสงรวมกน ซงความเขาใจในขอนคดวาถกเพยงครงเดยว เพราะความหมายของ "ฉนทะ" นน ไมใชแปลวาเปนสญญาภาษากระดาษหรอสญญาทใหไวกบมวลหมสมาชกเทานน หากแตเปนสญญา ใจและเปนใจทผกพน เปนใจทศรทธาและเชอมนตอสงนนอยเตมเปยม จงจะเกดความเพยรตามมา เปรยบไดกบนกวจยทศรทธาและเชอมนในแนวคดแนวปฏบตของ

๒๒ ณชาภทร เงนจตรส, “การประยกตหลกอทธบาท ๔ ใชในการจดการเรยนรของนกเรยนชนประถมศกษาปท ๔-๖ โรงเรยนวรรณรตนศกษาอ าเภอเมองจงหวดขอนแกน”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๓๔.

๒๓ อมพร หงษเจด, “การประยกตหลกอทธบาท ๔ ใชในปฏบตงานของบคลากร โรงพยาบาลหนองมวงไข จงหวดแพร”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๗), หนา ๒๑-๒๒.

๒๔ มยรฉตร ผวออนด, “การประยกตใชอทธบาท ๔ ในการเสรมสรางเศรษฐกจของ บานดอนมล อ าเภอสงเมน จงหวดแพร”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘), หนา ๑๗.

๒๕ ไพฑรย สนลารนต, ความรคคณธรรม, (กรงเทพฯ : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย , ๒๕๔๒), หนา ๒๖๖.

๒๓

งานวจยเพอทองถนซงอาจมมาก นอยตางกน คงไมมใครบอกไดนอกจากตวนกวจยเองและผลของงานทเกดขนจรงเปนทประจกษตอ สาธารณะชน การมใจรก ถอวาส าคญมาก ไมใชท าใจใหรกเพออะไรสกอยาง หรอ หามใจไมใหรก มน กยากยงพอๆกน เพราะรกดงกลาวไมไดเกดจากความรกความศรทธาของเราจรงๆ ขนท าไปกมแตจะทกขทรมานแมจะไดบางสงทมงหวงแลวกตาม ประการส าคญเปนการแอบแฝงมาจากความคดอน ศรทธาอนหรอความเปนอนทเราพยายามหาเหตและผลมาอธบายวา มนคอสงเดยวกนเพอใหสามารถ ด าเนนไปไดหรอเพอใหตวเองสบายใจทสด แตถาเรามใจศรทธาอนแรงกลาแลว พลงสรางสรรคกจะบงเกดขนกบเราอยางมหศจรรยทเดยว๒๖

ปรชา ชางขวญยน และวจตร เกดวศษฐ ไดกลาวถงฉนทะ คอ ความพอใจในงานทกระท า หมายถง การรกงานของตนหรอชอบงานของตน ไมวาจะเปนงานในดานใด อปสรรคของฉนทะ คอ ความเบอหนายขาดความรกงาน หมดก าลงใจ ทอถอยแลวทอดทงงานกลายเปนคนจบจด ท าอะไร ไมส าเรจ การแกไขตองสรางฉนทะใหเกดขนในใจ งานใดทไมชอบมาแตตนกพยายามศกษาใหเขาใจและพจารณาผลไดผลเสยของงานนนๆ ฉนทะกจะเกดขน ถาเปนงานใหญกตองยงสรางฉนทะใหเกดขนมากเปนทวคณ๒๗

อมร โสภณวเชษฐวงศ และกว อศรวรรณ ไดกลาวถงฉนทะ คอ ความพอใจในงานทท า หมายถงงานทท านนเปนสงทตนชอบ เปนความชอบหรอความพอใจทมอยแลวเกยวกบงาน แตคนเราไมไดมโอกาสท างานทตนชอบเสมอไป งานในหนาทและงานทจ าเปนตองทากมอยมาก งานเชนน ถาไมมความชอบมาแตเดม กตองสรางความชอบ ความพอใจหรอแรงจงใจในการท างานขน ความพอใจหรอแรงจงใจน เปนสงทสรางขนได ถาไดศกษาใหรงานนนอยางละเอยด รวธท างาน และจดหมายของงานนน เปนอยางดแลว เมอสรางความพอใจในงานได และลงมอท างานกเทากบงานนนส าเรจไปแลวครงหนง๒๘

ปน มทกนต ไดกลาวไวในบนทกธรรม ฉบบสมบรณวาฉนทะ คอ ความพอใจในงานทท า หมายความวารกงานของตน ชอบงานของตน งานในทนหมายถงสงทเราท า ผใดมงานอะไรแลวมความรกใครพอใจในงานนน เรยกวา มฉนทะ คนทขาดฉนทะ ไมพอใจในงานของตนมกจะท างานดวยความเหนดเหนอยใจ และชอบทงงานใหจบจดและคงคาง”๒๙

ปน มทกณฑ ไดอธบายฉนทะ ไวมงคลชวตภาค ๒ ไวดงน ฉนทะจดเรมตนของการท างานอยทใจ ตามความเขาใจของคนทวไปเอาการลงมอ เปนการเรมตนนนความจรงยงไมถกแท ทถกตอง

๒๖ บญชา ทาทอง, “ศกษาการใชหลกอทธบาท ๔ พฒนาความรบผดชอบของนกเรยนชนมธยมศกษา

ปท ๖ โรงเรยนอยธยาวทยาลย”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๕๘.

๒๗ ปรชา ชางขวญยน และวจตร เกดวสษฐ, หนงสอเรยนสงคมศกษา ส ๐๑๙ พระพทธศาสนา ส าหรบมธยมศกษาตอนตน, ฉบบปรบปรง พ.ศ.๒๕๓๓, (กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๓), หนา ๒๙.

๒๘ อมร โสภณวเชษฐวงศ และกว อศรวรรณ, หนงสอเรยนสงคมศกษา รายวชา ส๐๑๘- ส๐๑๙ พระพทธศาสนา ชนมธยมศกษาปท ๑ ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๓๓, (กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๕), หนา ๑๐๒.

๒๙ ปน มทกนต, บนทกธรรม ฉบบสมบรณ, (กรงเทพฯ: คลงวทยา, ๒๕๔๒), หนา ๑๙๔.

๒๔

ลงใจ กอน ลงมอ พดงาย ๆ คอท าใจตวเองเสยกอนความมงหมายคอใหใจเกดฉนทะ คอมความรกงานหรอพอใจกบงานทท าเมอใจรกแลว จะไดท าดวยความเตมใจ คองานทคนเราท าทกอยาง ไมวาจะเปนงานสวน งานนา งานบวช งานเรยน งานแตงงาน หรองานยอยๆ ลงไปอก เชน งานอานงานเขยนกตาม มนมจดเรมตนอย สองจด ตองเอาใจเราวางไวใหมนถกจด จดหนงคอ ความเตมใจ อกจด คอ ความจ าใจ ไปขางหนา ไมเหมอนกนถาใครขนตนงานดวยความเตมใจ ไปขางหนากจะพบความส าเรจสมใจ นดหรอชว ยงไมไดวา วากนเฉพาะท าส าเรจหรอไมส าเรจเทานน ถาขนตนดวยความเตมใจไปขางหนากสมใจ๓๐

แสงอรณ โปรงธระ ไดกลาววา ฉนทะ มใจรก คอ พอใจจะท าสงนนและ ท าดวยใจรก ตองการท าใหเปนผลส าเรจอยางดแหงกจการหรองานทท า มใชสกวาท าพอใหเสรจๆ หรอเพยงเพราะอยากไดรางวล หรอผลก าไรการใชอทธบาท ๔ ทใชเปนพนฐานในสวนทเกยวกบฉนทะวา “ใหมความพอใจ เรยกวา ฉนทะ พอใจในการทจะกระท า พอใจในการทจะศกษาคนควาใหเกดความรความเขาใจ สงใดทเรารกเราพอใจ กมกจะท าสงนนใหด แตสงใดเราไมชอบไมคอยพอใจ ท าสงนนกไมไดด คนทเกงในเรองอะไรกตาม ถาเราศกษาดแลวกจะพบความจรงขอหนงวา คนนนเขาชอบมากในเรองนน ชอบมากในเรองนนจงเกงในเรองนน เพราะฉะนน เราจะตองเพาะความพอใจในการทจะปฏบตใหเกดขนในการทพจารณาตวเองตกเตอนตนเองใหเกดขน อยางนเรยกวา เปนฐานขนตนทเรามไว”๓๑

จากทกลาวมาทงหมดขางตนทงแนวจากพระไตรปฎกและนกปราชญมากมายอาจสรปไดวา ฉนทะ คอ ความพอใจ รกใครชอบเตมใจ ใฝใจ ความอยากในการท างานอยเสมอ และทมเทความสามารถ ชวตจตใจ เพอท างานนนใหลลวงส าเรจไดผลดยงๆ ขนไป มความปรารถนาทจะท างานนนใหดทสด โดยไมพะวงกบสงลอเราหรอผลตอบแทนทงหลาย ความพอใจ ความรกและความเตมใจเปนคณธรรมส าคญยง เพราะมฉนทะในกจการงานใด ถอวาเปนผเรมงานทด ผเรมงานทด ถอวาท างานส าเรจไปแลวครงหนง การมความรกการงานใดกท างานนน พอใจทจะท าการงานใด กท าการงานนน และเกบใจในการงานใด กท าการงานนน ผลงานยอมเกดขน หากไมรกไมเตมใจ ไมพอใจในการงาน ผลงานกจะไมบงเกดประสทธผลรวมถงบรรลถงมรรค ผล นพพานอนภญโญ ไพบลยยง สรปทายบท ฉนทะ ในพระสตร มอานภาพ อานสงส สามารถด ารงอยได ๑ กป หรอเกนกวา ๑ กป ฉนทะ เปนปจจยสรางสมาธใหส าเรจเพอใหช านาญในเรองความส าเรจ เพอพลกแพลงใหเกดความส าเรจ ฉนทะเปนปจจยใหไดสมาธ ไดเอกคคตาจต และปองกนบาปอกศลธรรมทยงไมเกดได อปมาลกไกใชปากเจาะเปลอกไขออกมาได ฉนทะ ในพระวนย เนนการยนยอม เชน ภกษฉพพคคยในการตดสนความ แตทานกลบค า พระพทธเจาปรบอาบตปาจตตย ฐานท าใหศรทธาไทยของผทเลอมใสแลวตกไป ฉนทะ ในพระอภธรรม มงไปสการท าใหไดเอกคคตาจต ละทฏฐ บรรลภมเบองตน สงดจากกาม บรรลปฐมฌานทเปนทกขาปฏปทาทนธาภญญา

๓๐ ปน มทกณฑ, มงคลชวต ภาค ๒, (กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕), หนา ๑๗๑. ๓๑ แสงอรณ โปรงธระ, พทธศาสน, (กรงเทพฯ : ฝายเอกสารต ารา ส านกสงเสรมวชาการ สถาบนราช

ภฏธนบร, ๒๕๓๙), หนา ๒๒๘.

๒๕

สวนนกปราชญทางพระพทธศานาใหหลกฉนทะวา ความพงพอใจทจะท าในสงทด จะละในสงทเปนบาปอกศล รวมถงงานใดทไมชอบมาแตตนกพยายามศกษาใหเขาใจและพจารณาผลไดผลเสยของงานนนๆ ฉนทะกจะเกดขน ถาเปนงานใหญกตองยงสรางฉนทะใหเกดขนมากเปนทวคณ

๒๖

บทท ๓

บคคลตวอยางทใชหลกฉนทะประสบผลส าเรจ

การวจยบทน เปนการศกษาหลกฉนทะทจากบคคลตวอยางทงสมยพทธกาล หลงพทธกาลรวมถงนกปราชญบณฑตในปจจบน ทด าเนนชวตปฏบตหนาทประสบผลส าเรจโดยอาศยหลกธรรมอทธบาทขอ ฉนทะ และตอบวตถประสงคขอ ๒ ดงน

๓.๑ พระอรยสงฆในฐานะบคคลตวอยางผมฉนทะสมยพทธกาล ไดแก ๓.๑.๑ พระอญญาโกณฑญญะ ๓.๑.๒ พระวปปะ ๓.๑.๓ พระภททยะ ๓.๑.๔ พระมหานามะ ๓.๑.๕ พระอสสช ๓.๑.๖ พระสารบตร ๓.๑.๗ พระโมคคลลานะ ๓.๑.๘ พระมหากสสปะ ๓.๑.๙ พระอานนท ๓.๑.๑๐ พระยสะ ๓.๑.๑๑ พระนนทกะ ๓.๑.๑๒ พระมหากจจายนะ ๓.๒ บคคลตวอยางผมฉนทะหลงพทธกาล ไดแก ๓.๒.๑ พระเจาอชาตศตร ๓.๒.๒ พระเจาอโศกมหาราช ๓.๓ พระสงฆและบคคลตวอยางผมฉนทะสมยปจจบน ไดแก ๓.๓.๑ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท ๙ ๓.๓.๒ พระพรหมคณาภรณ ๓.๓.๓ พระมหาวฒชย วชรเมธ ๓.๔ นกเรยนตวอยางผใชฉนทะ ไดแก

๓.๔.๑ เดกหญงชนากานต จอมถก ๓.๔.๒ เดกชายศวดล รมโพธช

๒๗

๓.๑ บคคลตวอยางสมยพทธกาล

ผวจยไดก าหนดพระอรยสงฆในฐานะบคคลตวอยางทใชฉนทะ ในการด าเนนชวตและปฏบตหนาทการงานประสบผลส าเรจในชวตและชวยสงคมในการเรยนรสามารถน าไปแกปญหาชวตและสงคมไดจากหลกฐานทางเอกสารอนพทธปรวต ๘๐ องค๑ ดงน

๓.๑.๑ พระอญญาโกณฑญญะ ผมเอตทคคะทางรตตญญ

พระอญญาโกณฑญญะ พระอรหนตตวอยางทใชหลกฉนทะในการปฏบตธรรมเพอการพนทกข ทาน เปนบตรพราหมณมหาศาลในบานพราหมณชอวา โทณวตถ ไมหางไกลจากกรงกบลพสด เดมชอวา “โกณฑญญะ” เมอเจรญวยขนไดศกษาเลาเรยนจบไตรเพทและรลกษณะมนตคอต าราทายลกษณะ คราวเมอสมเดจพระบรมศาสดาประสตใหมไดประมาณ ๕ วน พระเจาสทโธทนะตรสใหเชญพราหมณ ๑๐๘ คนมาเลยงโภชนาหาร ในการพธท านายพระลกษณะตามพระราชประเพณ แลวเลอกพราหมณ ๘ คน จากพราหมณพวกนน ใหเปนผตรวจและท านายลกษณะ ครงนนโกณฑญญพราหมณยงเปนหนม ไดรบเชญในการนดวย ทงนไดรบเลอกเขาในจ าพวกพราหมณ ๘ คน แตเปนผทมอายกวาเพอน พราหมณ ๗ คน ตรวจลกษณะแลวท านายคตแหงพระมหาบรษเปน ๒ ทางวา ถาอยครองฆราวาส จกไดเปนพระเจาจกรพรรด ถาเสดจออกทรงผนวชจกไดเปนพระสมมาสมพทธเจา เปนศาสดาเอกในโลก

ครนมหาบรษเสดจออกทรงผนวชแลวและก าลงบ าเพญทกกรกรยาอย โกณฑญญพราหมณไดทราบขาว จงชวนพราหมณอก ๔ คน คอ วปปะ ๑ ภททยะ ๑ มหานามะ ๑ อสสช ๑ รวมเปน ๕ ซงเรยกวาปญจวคคย ออกบวชตดตามพระมหาบรษคอยปฏบตอยทกเชาค าดวยหวงวา ถาพระองคไดบรรลธรรมใด จกเทศนาสงสอนใหบรรลธรรมนนบาง

เมอพระมหาบรษไดตรสรแลว ทรงด ารหาคนทจะรบพระธรรมเทศนานาทแรก ในชนตนทรงระลกถงอาฬารดาบสกาลามโคตร และอททกดาบสรามบตร ซงพระองคไดเคยไปพ าน กอาศยศกษาในลทธของทาน แตทานทง ๒ ไดสนชพไปกอนแลว ในล าดบนนทรงระลกถงพวกปญจวคคยภกษทง ๕ ทเคยอปฏฐากพระองคมา ครนทรงพระด ารอยางนแลว จงเสดจพทธด าเนนไปสปาอสปตนมฤคทายวน เพอแสดงปฐมเทศนา

ภกษปญจวคคย ตงใจฟงพระธรรมเทศนา ทพระองคจะตรสเทศนาสงสอนสบตอไปสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดตรสพระปฐมเทศนา ประกาศพระสมมาสมโพธญาณแกภกษปญจวคคย ซงมนามวา ธมมจกกปวตตนสตร ฯ ในทสดแหงพระธรรมเทศนา ธรรมจกษ ดวงตาคอปญญาอนเหนธรรมไดบงเกดขนแกโกณธญญะวา “สงใดสงหนง มความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงหมดมความดบเปนธรรมดา” ธรรมจกษในทนไดแกพระโสดาปตตมรรค เรยกทานผทไดบรรลวา พระโสดาบน ฯ

๑ คณาจารยโรงพมพเลยงเซยงจงเจรญ, อนพทธประวต ๘๐ องค, (พระนคร : โรงพมพเลยงเซยงจงเจรญ,๒๕๔๓), หนา ๙-๑๒.

๒๘

เมอสมเดจพระผมพระภาคเจาทรงทราบวา ทานโกณธญญะไดเหนธรรมแลว แตยงตดขนธ ๕ อย พระองคทรงเปลงพระอทานวายงตดขนธ ๕ อย กหลดพนจากขนธ ๕ ในเวลาตอมา พระองคตรสวา ภกษทงหลาย เธอควรเหนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงวา รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณทงสนไมใชของเรา ไมใชตวตนของเรา นแหละภกษทงหลาย อรยสาวกผไดสดบเมอเหนอยางน ยอมเบอหนายในรป เวทนา สญญา สงขารวญญาณ เมอเบอหนายกคลายความยนด เมอคลายความยนดกหลดพน เมอหลดพนกรวาหลดพน ครนตรสอยางนแลว ภกษเหลานนกชนชมยนด ขณะทตรสอยนนภกษ ๖๐ องค กไดส าเรจพระอรหต พระองคจงเปลงอทานวา“อญญาส วต โภ โกณฑญโญ อญญาส วต โภ โกณฑญโญ” แปลวา โกณฑญญะไดรแลวหนอ ๆ เพราะอาศยค าวา “อญญาส” จงไดค าน าหนานามของทานวา “อญญาโกณฑญญะ” ตงแตกาลนนมาอญญาโกณฑญญะไดดวงตาเหนธรรมแลว จงไดทลขออปสมบทในพระธรรมวนยของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา พระองคทรงอนญาตใหเปนพระภกษดวยพระวาจาวา “ทานจงเปนภกษมาเถด ธรรมเรากลาวดแลว จงประพฤตพรหมจรรยเพอท าทสดทกขโดยชอบเถด

ผลสมฤทธแหงฉนทะน ทานพระอญญาโกณฑญญะไดรบพระพทธานญาตเปนภกษในพระพทธศาสนา ดวยพระจาเชนนนเปนองคแรก ฯ ระองคจงตรสเทศนาเปนทางอบรมวปสนาเพอวมตต อนเปนทสดแหงพรหมจรรยอนมนามวา “อานตตลกขณสตร” ในทสดแหงพระธรรมเทศนา จตของทานท ง ๕ กหลดพนจากกเลสาสวะ ไมถอมนดวยอปทาน ทานได เปนพระอรหนตขณาสพ ประพฤตจบพรหมจรรยในพระธรรมวนยน

จากการศกษาประวตของพระอญญาโกณฑญญะและคณะของทาน พบวาทานเปนบคคลตวอยางสมยพทธกาล ทานมฉนทะ ความพอใจ เลอมใสในการบ าเพญทกกรกรยาของมหาบรษ จากนน ทานถอนตวออกมา แตเมอมหาบรษาไดตรสรพระสมมาสมพทธเจากยอมรบฟงพระธรรมเทศนาธมมจกกปปวตนสตร เพอการพนทกข ทานปฏบตตามค าสอนของพระพทธเจาทกขนตอนดวยฉนทะ จนไดดวงตาเหนธรรมแลวจงไดทลขออปสมบทในพระธรรมวนยของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา การอปสมบทอยางนเรยกวา เอหภกขอปสมปทา ฯทานไดรบยกยองจากพระบรมศาสดาวา เปนยอดเยยมกวาภกษทงหลายผรตตญญ และเปนก าลงเผยแผพระพทธศาสนาสบมา

๓.๑.๒ พระวปปะ

พระวปปะ พระอรหนตตวอยางทใชฉนทะในการปฏบตธรรม ทานเปนบตรพราหมณในกรงกบลพสด คราวเมอพระมหาบรษประสตใหม พราหมณผบดาของทานไดถกเชญเลยงโภชนาหารในพระราชพธท านายพระลกษณะ ไดเหนพระมหาบรษมลกษณะถกตองตามต าราลกษณะพยากรณศาสตร จงมความเคารพในพระองคเปนอนมาก แตไมมความหวงในการทจะเหนพระองค ในเมอจะถงคราวเปนเชนค าพยากรณ จงไดสงบตรของตนไววา เมอพระมหาบรษเสดจออกทรงผนวชเมอใด ใหออกบวชตดตามเมอนน ครนเมอพระมหาบรษเสดจออกทรงผนวชแลว และก าลงบ าเพญทกกรกรยาอย ทานพระวปปะพรอมดวยพราหมณ ๔ คน มโกณฑญญะพราหมณเปนหวหนา จงพากนออกบวชตามเสดจพระมหาบรษ คอยอยเฝาปฏบตทกเชาค า ดวยหวงวาพระองคไดบรรลธรรมใด จกทรงสงสอนใหตนไดบรรลธรรมนนบาง ฯ

๒๙

พระวปปะ เมอเหนพระองคทรงละทกกรกรยาททรงประพฤตมาแลวเปนเวลา ๖ ป จงมความเหนรวมกนวา พระองคคลายความเพยรเวยนมาเพอความเปนผมกมากในกามคณเสยแลว คงจะไมไดบรรลธรรมพเศษอนใดอนหนง จงมความเบอหนายคลายความเคารพนบถอพากนไปอยปาอสปตนมฤคทายวน แขวงเมองพาราณส เมอพระมหาบรษ ทรงบ าเพญเพยรทางใจไดตรสรแลว จงเสดจไปโปรดประทานพระธรรมเทศนาธมมจกกปปวตนสตรในวนเพญเดอนอาสารหมาส ในล าดบนนทรงตรสปกณณกเทศนา ในเมอจบเทศนานน พระวปปะ ไดดวงตาเหนธรรม คอไดบรรลโสดาปตตผล จงไดทลขอบรรพชาอปสมบทในพระธรรมวนย พระองคทรงอนญาตให เปนภกษ ดวยวธเอหภกขอปสมปทา

เมอพระวปปะ มอนทรยแกกลาแลว ไดฟงเทศนาอานตตลกขณสตรกไดส าเรจพระอรหตผลเปนพระอเสขบคคล ทานไดชวยเปนก าลงพระบรมศาสดาประกาศพระศาสนาคราวแรกองคหนง เมอทานด ารงอายอยพอสมควรแกกาล แลวกดบขนธปรนพพาน ในอรรถกถาตตยสามนตร แกวาการไดดวงตาเหนธรรมของทานทง ๔ ตอไปน ไมไดพรอมกน ไดคนละวน คอ วนปาฏบท วนค าหนง ทานพระวปปะไดดวงตาเหนธรรม วนท ๒ ทานภททยะ วนท ๓ ทานพระมหานามะ วนท ๔ ทานพระอสสช วนท ๕ เปนวนแสดงอานตตลกขณสตร๒

จากการศกษาประวตของพระวปปะ ทานมฉนทะทจะท าอนทรยใหแกกลา มความพอใจ เลอมใสในพระบรมศาสดา ไดฟงพระธรรมเทศนาธมมจกกปปวตนสตร ไดดวงตาเหนธรรม ไดบรรลโสดาปตตผล จงไดทลขอบรรพชาอปสมบทในพระธรรมวนยพระองคทรงอนญาตใหเปนภกษ ดวยวธเอหภกขอปสมปทา และเปนก าลงเผยแผพระพทธศาสนาสบมา

๓.๑.๓ พระภททยะ

ทานพระภททยะ พระอรหนตตวอยางทใชหลกฉนทะในการปฏบตธรรม ทานมชาตภมอยในเมองกรงกบลพสด เปนบตรพราหมณคนหนงในจ าพวกพราหมณ ๑๐๘ คนเมอถกเชญเลยงโภชนาหาร ในการพธท านายพระลกษณะพระมหาบรษ ทาน ด ารเหนรวมกนวา บรรพชาของพระมหาบรษจกไมเลวทรามเสอมเสยประโยชน คงจะอ านวยประโยชนใหแกผอนดวย ด ารอยางนแลวจงพากนออกบวชตดตามเสดจ คอยเฝาอปฏฐากทกค าเชา ดวยหวงวาถาพระองคไดบรรลธรรมวเศษแลว จกสงสอนตนใหบรรลธรรมบาง ฯ

พระภททยะ เมอพระพทธองคตรสรแลว ไดเสดจไปโปรดประทานพระธรรมเทศนาธมมจกกปปวตนสตรเปนปฐมเทศนา แตหาไดส าเรจมรรคผลอะไรเพราะเทศนานนไม ตอมาไดฟง ปกณณกเทศนาทพระองคตรสสอน ทานพรอมดวยพระวปปะไดบรรลโสดาปตตผล จงไดทลขอบรรพชาอปสมบทในพระธรรมวนย พระองคกทรงรบใหเปนภกษดวยวธเอหภกขอปสมปทา เมอมอนทรยแกกลาแลว ไดฟงพระธรรมเทศนา อานตตลกขณสตร กมจตพนจากอาสวะ ไมถ อมนดวยอปาทาน ไดเปนพระอรหนตขณาสพประพฤตจบพรหมจรรยในพระธรรมวนยน ทานไดชวยเปนก าลง

๒ อางแลว, คณาจารยโรงพมพเลยงเซยงจงเจรญ, อนพทธประวต ๘๐ องค, หนา ๑๓.

๓๐

พระบรมศาสดาประกาศพระศาสนาคราวแรกองคหนง เมอด ารงอายสงขารอยพอสมควรแกกาลแลวกดบขนธปรนพพาน๓

จากการศกษาประวตของพระวปปะ พบวาทานเปนบคคลตวอยางสมยพทธกาล ทานมฉนทะ ความพอใจ เลอมใสในพระบรมศาสดาทจะออกบวชรวมกบสหายอก ๔ คน ทานไดฟงพระธรรมเทศนาธมมจกกปปวตนสตรา ไดดวงตาเหนธรรม จงไดทลขอบรรพชาอปสมบทในพระธรรมวนยพระองคทรงอนญาตให เปนภกษ ด วยวธ เอหภ กข อ ปสมปทา และเปนก าล งหลก เผยแผพระพทธศาสนาสบมา

๓.๑.๔ พระมหานามเถระ

พระมหานามะ พระอรหนตตวอยางทใชหลกฉนทะในการปฏบตธรรม ทานเกดในสกลพราหมณ ในกบลพสดนคร ทานถกเชญเลยงโภชนาหารในการพธท านายพระลกษณะ จงไดมความเคารพนบถอและเชอในพระองคเปนอนมาก ทานออกบวชพรอมดวยพราหมณอก ๔ คน มโกณฑญญพราหมณเปนหวหนา

ทานมฉนทะอยางมาก พบไดวา เมอพทธองคไดตรสรแลว ไดเสดจไปตรสเทศนาธมมจกกปปวตนสตรและทรงตรสปกณณกเทศนา ในวาระท ๔ พระอสสชไดดวงตาเหนธรรม จงไดทลขอบรรพชาอปสมบทในพระธรรมวนย พระองคทรงอนญาตใหเปนภกษดวยว ธเอหภกขอปสมปทาภายหลงไดฟงเทศนาอานตตลกขณสตร กไดส าเรจพระอรหนตตผล เปนอเสขบคคล และเปนก าลงเผยแผพระพทธศาสนาสบมา

๓.๑.๕ พระอสสชเถระ

พระอสสช พระอรหนตตวอยางทใชหลกฉนทะในการปฏบตธรรม ทานเปนบตรพราหมณมหาศาล ในกบลพสดนคร ทานออกบวชตามพระมหาบรษ ตงแตนนมา ทานมความเคารพนบถอและเชอในพระองคมาก คอยใหถงสมยเชนนนอย ทานไดทราบขาวจงพรอมดวยพราหมณ ๔ คน มโกณฑญญะพราหมณเปนหวหนา พากนออกบวชตามเสดจ เฝาปฏบตอยทกเชาค า

พระพทธองคทรงบ าเพญเพยรทางใจ ไดตรสรแลวจงเสดจไปตรสเทศนาธมมจกกปปวตนสตรและล าดบนนทรงตรส ปกณณกเทศนา ทานไดสดบเทศนานนในวาระท ๒ ทานไดดวงตาเหนธรรม จงไดทลขอบรรพชาอปสมบทในพระธรรมวนย พระองคทรงรบให เปนภกษดวยวธ เอหภกขอปสมปทา ครนกาลตอมาไดฟงอานตตลกขณสตรทพระองคทรงแสดงในล าดบปกณณกเทศนานน ทานพรอมดวยพระภกษอก ๔ รป คอ โกณฑญญะ วปปะ ภททยะ มหานามะ ไดบรรลเปนพระอรหนตผลเปนพระอเสขบคคลกอนพระอรยสะวกทงหมด

ครนเมอพระพทธองคทรงสงสาวกออกไปประกาศพระศาสนาในตอนปฐมกาล ทานองคหนงซงอยในจ านวนนน ไดชวยเปนก าลงประกาศพระศาสนาในนานาชนบท ปรากฏวาทานเปนผเฉลยวฉลาด รจกประมาณตน ไมโออวดหรอเยอหยง กรยามารยาทเปนทนาเลอมใส ในเมอพระบรมศาสดาประทบอย ณ พระเวฬวนในกรงราชคฤห อปตสสปรพพาชกเดนมาแตส านกของปรพพาชกได

๓ อางแลว, คณาจารยโรงพมพเลยงเซยงจงเจรญ, อนพทธประวต ๘๐ องค, หนา ๑๔.

๓๑

เหนทานเขาเกดความเลอมใส จงขอใหทานแสดงธรรมใหฟง ทานกลาววาผมอาย เราเปนคนใหม บวชยงไมนาน เพงมายงพระธรรมวนย ไมอาจแสดงธรรมแกทานโดยกวางขวางเราจกกลาวแกทานโดยยอพอรความ แลวทานกแสดงธรรมแกอปตสสปรพพาชกพอเปนเลา ๆ ความวา “ธรรมเหลาใดเกดแตเหต พระศาสดาทรงแสดงเหตของธรรมนน และความดบแหงธรรมนน พระศาสดาทรงสงสอนอยางน” อปตสสปรพพาชกไดฟงกไดดวงตาเหนธรรม แลวทานไดชกน าใหไปเฝาสมเดจพระบรมศาสดา ภายหลงปรากฏวาอปตสสปรพพาชกอปสมบทในพระพทธศาสนา มนามวาพระสารบตรเปนพระอครสาวกฝายขวา จดวาทานอสสชไดศษยส าคญองคหนง ทานด ารงอายสงขารพอสมควรแกกาลเวลาแลวกดบขนธปรนพพาน๔

จากการศกษาประวตของพระอสสช พบวาทานเปนบคคลตวอยางสมยพทธกาล ทานมฉนทะปฏบตธรรมจนพนทกข มความพอใจ เลอมใสในพระบรมศาสดา ไดฟงพระธรรมเทศนาธมมจกกปปวตนสตร ไดดวงตาเหนธรรม จงไดทลขอบรรพชาอปสมบทในพระธรรมวนยพระองคทรงอนญาตใหเปนภกษ ดวยวธเอหภกขอปสมปทา ครนกาลตอมาไดฟงอานตตลกขณสตรทพระองคทรงแสดงในล าดบปกณณกเทศนานน ทานพรอมดวยสหายอก ๔ รป ไดบรรลเปนพระอรหนตผลเปนพระอเสขบคคลกอนพระอรยสะวกทงหมด ทานไดชวยเปนก าลงประกาศพระศาสนาในนานาชนบท

๓.๑.๖ พระสารบตร ผมเอตทคคะทางปญญา

พระสารบตร พระอรหนตตวอยางทใชหลกฉนทะในการปฏบตธรรม ทานเกดในตระกลอปตสสะเปนวรรณะพราหมณทหมบานอปตสสะ เมองนาลนทา บดาเปนนายบานชอวงคนตะ มารดาชอสาร พระสารบตร มชอเดมคอ อปตสสะ ดวยเหตทวาทานเปนบตรคนแรกของหวหนาบานอปตสสคาม ดงนน บรรดาญาตและชาวบานทงหลายจงเรยกทานตามชอบาน สวนชอสารบตร ไดรบมาจากการเรยกขานทหลงโดยเพอนรวมประพฤตพรหมจรรย โดยเรยกตามชอมารดา คอนางสาร และทานเองเปนบตรของนางสาร เมอน ามารวมกนจงไดนามวา สารบตร แปลวา บตรของนางสาร

พระสารบตรทานมฉนทะอยางหนงทนาศกษา คอ วนหนงพระอสสชออกบณฑบาตในเมองราชคฤห พระสารบตรเดนผานไปพบทานระหวางทาง เกดความเลอมใสในจรยวตรของพระอสสช จงถามถงอาจารยของทานพรอมกบรองขอใหทานแสดงธรรมใหฟง พระอสสช แสดงธรรมมใจความยอวา “ธรรมเหลาใดเกดแตเหต พระตถาคตตรสเหตและความดบแหงธรรมเหลานน พระตถาคตมปกตตรสธรรมอยางน”

เมอพระอสสชไดฟงธรรมบทนแลวกบรรลเปนพระอรยบคคลชนโสดาบน เมอทานไดดวงตาเหนธรรมแลวจงไปกลาวธรรมบทนนใหกบทาน โกลตะ ผเปนสหายฟง จากนนทานทงสองจงพากนไปเขาเฝาพระบรมศาสดา แลวไปลาอาจารยสญชยปรพาชก เพอขอบวชเปนพระภกษ ในธรรมวนยของพระสมณะโคดม พระพทธองคทรงอนญาตโดยใหเปนพระภกษดวยวธเอหภกขอปสมปทา จากนนทานไดชอใหมโดยเพอนสหพรหมจารในพระธรรมวนยเรยกชอทานวา สารบตร๕ นบแต

๔ อางแลว, คณาจารยโรงพมพเลยงเซยงจงเจรญ, อนพทธประวต ๘๐ องค, หนา ๑๖-๑๗. ๕ ข.อป. (ไทย) ๓๒/๑๔๑-๓๗๑/๒๖-๕๘.

๓๒

อปสมบทแลว ๑๕ วน จงไดส าเรจเปนพระอรหนต ดวยไดฟงเทศนาเวทนา ปรคคหสตร ครนไดบรรลอรหนต ปรากฏเปนผเฉลยวฉลาด ไดเปนก าลงใหญของพระศาสดาในการประกาศพระพทธศาสนา และเปนอครสาวกเบองขวาของพระองค พระองคทรงยกยองวาเปนผเลศกวาภกษทงหลายในปญญา๖ พระสารบตรทานยงมคณความดทพระองคยกยองอกเปนหลายสถานะจะยกมากลาวแตทส าคญ ๆ ดงตอไปน

๑. ทรงยกยองวา พระสารบตรเปนผมปญญาอนเคราะหเพอนบรรพชตดวยกน เรองนพงมซกตวอยาง เมอครงพระบรมศาสดาเสดจประทบอยเมองเทวหะ ภกษพากนเขาไปเฝาพระองค ทลลาจะไปปจฉาภมชนบท พระองคตรสใหไปลาพระสารบตรกอน เพอทานพระสารบตรจะไดแนะน าสงสอนในการไปของพวกเธอจะไดไมเกดความเสยหายฯ

๒. ทรงยกยองพระสารบตรเปนเปนคกบพระโมคคลลานะ เชน ตรสแกภกษทงหลายวา ภกษทงหลาย ทานทงหลายคบกบสารบตรและโมคคลลานะเถด สารบตร เปรยบเหมอนมารดาผใหเกด โมคคลลานะเปรยบเหมอนนางนมผเลยงทารกทเกดแลวนน สารบตรยอมแนะน าใหตงอยในโสดาปตตผล โมคคลลานะแนะน าใหตงอยในคณเบองบนทสงกวานน ดวยเหตนจงยกยองวาพระสารบตรเปนอครสาวกฝายขวาพระโมคคลลานะเปนฝายซาย

๓. มค ายกยองพระสารบตรอกอยางหนงเรยกวา“พระธรรมเสนาบด”ซงเปนคกบพระบรมศาสดาวา“พระธรรมราชา” ทานพระสารบตร ยงมคณความดทปรากฏตามต านานอกมากทส าคญกคอ

๑. ทานเปนผมปฏภาณในการแสดงพระธรรมเทศนา คอ ชแจงแสดงใหผฟงเขาใจไดชดเจนฯ พงสาธกเรองพระภกษรปหนงชอวายมกะมความเหนเปนทฏฐวาพระขณาสพตายแลวดบสญภกษทงหลายคานเธอวาเหนอยางนนผด เธอไมเชอ แตภกษเหลานนไมอาจเปลองเธอจากความเหนนนได จงอาราธนาพระสารบตรไปชวยชแจงแสดงใหเธอจงไดหายความเคลอบแคลงสงสย

๒. ทานเปนผมความกตญญกตเวทฯ ขอนฟงเหนตวอยาง ทานไดฟงธรรมเทศนาทพระอสสชแสดง ไดธรรมจกษแลว เขามาอปสมบทในพระพทธศาสนา ตงแตนนมาทานนบถอพระอสสชผเปนอาจารยท าการเคารพอยเสมอ แมไดยนขาววาพระอสสชอยในทศใด เมอทานจะนอนนมสการไปทางทศนนกอน แลวนอนหนศรษะไปทางทศนน

พระสารบตรนน นพพานกอนพระบรมศาสดา กอนแตจะนพพานทานพจารณาเหนวา สมควรทจะนพพานในหองทตนเองคลอดจากทองมารดา เมอคดเชนนนจงเขาไปกราบทลสมเดจพระบรมศาสดา แลวเดนทางไปกบพระจนทะผนองชายพรอมดวยบรวาร เมอไปถงบานเดมแลว กเกด ปกขนทกาพาธ คอ โรคทองรวง ขนในคนนน ในเวลาททานก าลงอาพาธอยนน กไดเทศนาโปรดมารดาจนไดบรรลโสดาปตตผล พอเวลาใกลรงของคนเพญเดอน ๑๒ ทานกดบขนธปรนพพาน พอรงขนพระจนทะผนองชายกไดรวมกบญาตท าฌาปนกจสรระของทาน แลวเกบอฐธาตน าไปถวายพระบรมศาสดา ซงพระองคประทบอย ณ พระเชตวนมหาวหาร ในเมองสาวตถ พระพทธองคโปรดให กอเจดยบรรจอฐธาตของพระเถระไว ณ พระเชตวนมหาวหารนน๗

๖ อง. เอกก. (ไทย) ๒๐/๑๒/๑๔๖. ๗ ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๒/๑/๔๐/๘/๑๑๖.

๓๓

พระสารบตร พบวาทานเปนบคคลตวอยางสมยพทธกาล ก าเนดในตระกลพราหมณมหาศาล มฐานะทางการเงนมนคงระดบมหาเศรษฐ เปนชวตทพร าพรอมไปดวยความสข แตกระนนกไมไดตดยดอยกบสงทมอยเหลานน พระสารบตรมฉนทะ ทจะหาทางพนจากทกขแกสรรพสตว มความเลอมใสศรทธาในพระพทธเจา เขามาสเสนทางแหงพระธรรมวนย ทานไดรบมอบต าแหนงเปนพระธรรมเสนาบด อครสาวกผเลศดานปญญาท และเปนอครสาวกเบองขวาของพระองค ไดสรางผลงานทเปนประโยชนตอชนหมมาก เปนก าลงใหญของพระศาสดาในการประกาศพระพทธศาสนา ใหมงคงสบมาจนถงปจจบน

๓.๑.๗ พระโมคคลลานะ ผมเอตทคคทางมฤทธ

พระโมคคลลานะ พระอรหนตตวอยางทใชหลกฉนทะในการปฏบตธรรม ทานเปนบตรพราหมณผเปนนายบานชอวาโกลตะตามโคตรแหงบดา ชาวกรงราชคฤห แควนมคธ ทานเขามาบวชในพระพทธศาสนาแลว พวกสพรหมจารกเรยกทานวา โมคคลลานะทงนน ทานเกดในต าบลไมหางไกลแตกรงราชคฤห ไดเปนสหายทรกใครกนกบอปตสสมาณพ (สารบตร) มอายรนราวคราวเดยวกน ครนเจรญวยขนแลว ไดเลาเรยนศลปดวยกน แมจะไปไหนหรอท าอะไรกไปกระท าดวยกน จนกระทงเขามาบวชในพระพทธศาสนากบวชพรอมกน ตางกนแตวาไดดวงตาเหนธรรมครงแรกคนละคราว จ าเดมแตทานไดมาอปสมบทในพระธรรมวนยนได ๗ วน ไปท าความเพยรอยทบานกลลวาลมตตคามแขวงมคธ ออนใจนงโงกงวงอย พระบรมศาสดาเสดจไปทนน ทรงสงสอนแสดงอบายส าหรบระงบความงวงมประการตาง ๆ ดงตอไปน

๑. โมคคลลานะ เมอทานมสญญาอยางไร ความงวงนนครอบง าได ทานควรท าในใจถงสญญานนใหมาก

๒. ทานควรตรตรองพจารณาถงธรรม ทตนไดฟงแลว และไดเรยนแลวอยางไร ดวยน าใจของตวเอง

๓. ทานควรสาธยายธรรมทตวไดฟงมาแลว และไดเรยนแลวอยางไรโดยพสดาร ๔. ทานควรยอนหทงสองขาง และลบดวยฝามอ ๕. ทานควรลกขนยนแลว ลบนยนตาดวยน า เหลยวดทศทงหลาย แหงนดดาวนกษตร

ฤกษ ๖.ทานควรท าในใจถงอาโลกสญญา คอ ความส าคญในแสงสวาง ตงความส าคญวา

กลางวนไวในจต ใหเหมอนกนทงกลางวนกลางคนมใจเปดเผยฉะน ไมมอะไรห อหมท าจตอนมแสงสวางใหเกด

๗.ทานควรอธษฐานจงกรม ก าหนดหมายเดนกลบไปกลบมา ส ารวมอนทรยมจตไมคดไปภายนอก

๘.ทานควรส าเรจสหไสยา คอ นอนตะแคงเบองขวา ซอนเทาเหลอมกน มสตสมปชญญะ ท าความหมายในอนจะลกขนไวในใจ พอทานตนแลวควรรบลกขน

ครนพระพทธองค ตรสสอนอบายส าหรบระงบความงวงอยางนแลว ทรงสงสอนใหส าเนยกในใจตอไปอกวา เราจกไมชงวง (คอการถอตว) เขาไปสตระกลฯ เราจกไมพดค าซงทเปนเหตให

๓๔

เถยงกน ถอผดตอกน ฯ และตรสสอนใหคลกคลยนดดวยทนอนทนง อนเงยบสงด ควรเปนทหลกออกเรนสมณะวสย เมอตรสสอนอยางนแลว พระโมคคลลานะกราบทลถามวาโดยยอขอปฏบตเพยงเทาไร ภกษชอวานอมไปแลวในธรรมทสนตณหามความส าเรจลวงสวนเกษมจากโยคธรรมลวงสวน มพรหมจารบคคลลวงสวน มทสดลวงสวน ประเสรฐสดกวาเทวดามนษยทงหลาย

พระพทธองคตรสกบโมคคลลานะวา ภกษในธรรมวนยนไดสดบแลววา บรรดาธรรมทงปวงไมควรถอมน เธอทราบชดธรรมทงปวงเธอไดเสวยเวทนาอยางใดอยางหนงเปนสขกดเปนทกขกด มใชสขมใชทกขกด เธอพจารณาเหนวาไมเทยง พจารณาเหนดวยปญญาเปนเครองหนายเปนเครองดบ เปนเครองสละคนในเวทนาทงหลายนน เมอพจารณาเหนดงนน ยอมไมถอมนสงอะไร ๆ ในโลก ยอมไมสะดงหวาดหวน ยอมดบกเลสใหสงบไดจ าเพาะตว และทราบชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยไดอยจบแลว กจทจะตองท าไดท าส าเรจแลว กจอนทจะตองท าอยางนอกมไดม วาโดยยอขอปฏบตเพยงเทานแลภกษไดชอวานอมไปแลวในธรรมเปนทสนตณหา ฯ ทานพระโมคคลลานะปฏบตตามโอวาท ทพระบรมศาสดาทรงสงสอน กไดส าเรจเปนพระอรหนตในวนนน

ครนพระโมคคลลานะ ไดส าเรจพระอรหตแลว ทานกมฉนทะในการเปนก าลงใหญของพระบรมศาสดา ในอนยงการพระพทธด ารใหส าเรจเพราะทานมฤทธานภาพมาก จงไดรบการยกยองจากสมเดจพระบรมศาสดาวา ทานเปนผเลศกวาภกษทงหลายในทางเปนผมฤทธ และยกยองวาเปนคกนกบพระสารบตรในอนอปการะภกษเขามาบวชในพระธรรมวนย ดงกลาวแลวในประวตทานพระสารบตรวา พระสารบตรเปรยบเหมอนมารดาผยงบตรใหเกด โมคคลลานะเปรยบเหมอนนางนมผเลยงทารกทเกดแลว สารบตรยอมแนะน าใหตงอยในโสดาปตตผล โมคคลลานะแนะน าใหตงอยในคณเบองบนทสงกวานน ดวยเหตนจงมค ายกยองวาพระสารบตรอครสาวกฝายขวา พระโมคคลลานะเปนพระอครสาวกฝายซาย พระธรรมเทศนาของพระโมคคลลานะไมคอยจะมทเปนโอวาทใหแกภกษสงฆกมอนมานสตร วาดวยธรรมอนท าใหคนเปนผวายากหรองาย ทพระธรรมสงคาหกาจารยรอยกรองไวในในมชฌมนกาย พระโมคคลลานะเขาใจในนวกรรมดวย เพราะฉะนนเมอ นางวสาขามหาอบาสกา สรางบพพารามทกรงสาวตถ พระบรมศาสดารบสงใหทานเปนนวกมมาธฏฐาย คอ ผดแลนวกรรม ทานกยนดดวยฉนทะ

พระโมคคลลานะ ปรนพพานกอนพระบรมศาสดา มเรองเลาวาครงเมอทานพ านกอาศยอย ณ ต าบลกาฬศลา แควนมคธ พวกเดยรถยปรกษากนวา บรรดาลาภสกการะทงหลายทเกดขนแกพระบรมศาสดาในครงน ดวยอาศยพระโมคคลลานะ เพราะทานสามารถไปน าขาวในสวรรคและนรกมาแจงแกมนษย ชกน าใหเกดความเลอมใส ถาพวกเราก าจดพระโมคคลลานะเสยไดแลว ลทธฝายของพวกเรากจกรงเรองขน เมอปรกษากนดงนนแลว จงจางโจรผรายใหท าการลอบฆาพระโมคคลลานะตามต านานทานกลาววา เมอโจรจะมาคดท ารายฆาทานพระโมคคลลานะแจงเหตนนจงหนไปเสยถง ๒ ครง ครงท ๓ ทานพจารณาเหนวากรรมตามทน จงไมหน พวกโจรผรายทบตจนแหลกส าคญวาตายแลว จงน าสรระของทานไปซอนไวในพมไมแหงหนงแลวพากนหนไป พระโมคคลลานะยงไมถงมรณะ เยยวยาอตภาพใหหายดวยก าลงฌานแลว เขาไปเฝาสมเดจพระบรมศาสดา ทลลากลบมาปรนพพาน ณ ทเดม ในวนดบแหงกตตกมาสภายหลงพระสารบตรปกษหนง พระศาสดาไดเสดจไปท าฌาปนกจแลวรบสงใหเกบอฐธาตมากอพระเจดยทซมประตแหงเวฬวนาราม

๓๕

จากการศกษาประวตของพระโมคคลลานะ พบวาทานเปนบคคลตวอยางสมยพทธกาล ทานมฉนทะ พงพอใจ เลอมใสจนเอาชนะความงวงเหงาได ทานเขามาบวชในพระพทธศาสนาและไดส าเรจเปนพระอรหนต ทานไดเปนก าลงใหญของพระบรมศาสดา ทานมฤทธานภาพมากจงไดรบการยกยองจากสมเดจพระบรมศาสดาวาเปนผเลศกวาภกษทงหลายในทางเปนผมฤทธ และยกยองวาเปนคกนกบพระสารบตรในอนอปการะภกษเขามาบวชในพระธรรมวนย พระสารบตรเปรยบเหมอนมารดาผยงบตรใหเกด โมคคลลานะเปรยบเหมอนนางนมผเลยงทารกทเกดแลว สารบตรยอมแนะน าใหตงอยในโสดาปตตผล โมคคลลานะแนะน าใหตงอยในคณเบองบนทสงกวานน ดวยเหตนจงมค ายกยองวาพระสารบตรอครสาวกฝายขวา พระโมคคลลานะเปนพระอครสาวกฝายซาย

๓.๑.๘ พระเจามหากสสปะ ผมเอตทคคะในทางผทรงธดงค

พระมหากสสปะ พระอรหนตตวอยางทใชหลกฉนทะในการปฏบตธรรม ทานเปนบตรกปลพราหมณ กสสปโคตร ในบานมหาตฏฐะ แควนมคธ มชอเดมวา ปปผล เรยกตามโคตรวากสสปะ พออายครบ ๒๐ ป ไดท าการอาวาหมงคล (แตงงาน) กบนางภททกาปลาน อาย ๑๖ ป เปนบตรพราหมณโกสยโคตร เมองสาคละ จงหวดมคธรฐ ครนตอมาบดามารดาเสยชวต ปปผลมาณพไดครองสมบต ดแลการงาน สบทอดจากบดามารดา จงปรกกบภรรยาวา ผอยครองเรอนตองคอยนงรบบาปเพราะการงานทผอนท าไมด จงมใจเบอหนาย พรอมใจกนจะออกบวช ไดแสวงหาผากาสายะ ถอเพศเปนบรรพชต ออกบวชมงหมายเปนพระอรหนตในโลก สะพายบาตรลงจากปราสาทหลกหนไป ปปผลเดนหนา นางภททกา ปลาน เดนตามหลง พอถงทางแยกแหงหนงจงแยกจากกน ปปผลเดนไปทางขวา สวนนางภททกาปลานเดนไปทางซาย จนบรรลถงส านกของนางภกษณ ภายหลงไดบวชเปนนางภกษณ และไดบรรลพระอรหตตผล สวนปปผลเดนทางไปพบสมเดจพระบรมศาสดา ซงประทบ อยทใตรมไทร ซงเรยกวา พหปตตนโครธ ในระหวางกรงราชคฤหและเมองนาลนทาตอกน มความเลอมใสเปลงวาจาประกาศวา พระศาสดาเปนครของตน ตนเปนสาวกของพระศาสดา๘

พระศาสดา ทรงอนญาตใหเปนภกษในพระธรรมวนยนดวยการประทานโอวาท ๓ ขอวา ๑. กสสปะ เธอพงศกษาวา เราจกเขาไปตงความละอายและความเกรงใจไวในภกษทเปน

ผเฒาและปานกลางอยางดทสด ๒. เราจกฟงธรรมซงประกอบดวยกศล เราจกตงใจฟงธรรมนนแลวพจารณาเนอความ ๓. เราจกไมละสต ทเปนไปในกาย คอพจารณาเอารางกายเปนอารมณ พระกสสปะได ฟ งพทธโอวาทแลว ก เรมบ าเพญ เพยรไดส าเ รจพระอรหตตผล

พระมหากสสปะนนถอธดงค ๓ ขอ คอ ถอทรงผาบงสกล จวรเปนวตร ถอเทยวบณฑบาตเปนวตร และถออยปาเปนวตร ดวยเหตนนพระบรมศาสดาจงทรงยกยองวา "เปนผเลศกวาภกษทงหลาย ผทรงธดงค" ทานพระมหากสสปะ นนดแตในการปฏบต หาพอใจในการส งสอนภกษสหธรรมกไมธรรมเทศนาอนเปนอนสาสนของทานจงไมม คงมแตธรรมภาษตเนองมาจากธมมสากจฉา (การสนทนากน

๘ มลนธเปรยญธรรมสมาคมแหงประเทศไทย, ประวตแหงอนพทธ ๔๐ องค, (พระนคร : เลยงเซยง

จงเจรญ, ๒๕๔๕), หนา ๖-๗.

๓๖

ในเรองธรรมะ) กบเพอนสาวกบาง กลาวทบทวนพระพทธด ารสบาง ในขณะพระบรมศาสดายงทรงพระชนมอย ดทานจะไมเดนนก เปนเพยงพระสาวกผใหญรปหนงเทานน มาปรากฏเปนพระสาวก ส าคญเมอพระบรมศาสดาทรงปรนพพานแลว คอ ในเวลานนทานเปนพระสงฆเถระ พอถวายพระเพลงพระพทธสรระแลวได ๗ วน ทานประชมสงฆเลาถงการทภกษชอวา สภททะ ผบวชเมอแก กลาวค ามดมชอบตอพระธรรมวนยในคราวเมอเดนทางจากปาวานคร ปรกษาหารอในทางทจะท าสงคายนา รวบรวมพระธรรมวนยตงไวเปนแบบฉบบ พระสงฆกยนยอมเหนพรอมดวยทานจงเลอกภกษผท าสงคายนาได ๕๐๐ องค

ดวยแรงฉนทะของพระมหากสสปะ ในการท าสงคายนาในครงนน ท าทถ าสตตบรรณคหา แหงเวภารบรรพต กรงราชคฤห พระมหากสสปะเปนประธาน ไดพระอบาล และพระอานนทเปนก าลงส าคญในการวสชนาพระวนย พระธรรม ตามล าดบ ไดพระเจาอชาตศตรเปนศาสนปถมภก ท าอย ๘ เดอน จงส าเรจท าใหปฏปทาอนนควรเปนเนตตของภกษผเกดในภายหลง เรยกวาปฐมสงคายนา เมอทานท าสงคายนาเสรจเรยบรอยแลวด ารงชนมายสงขารประมาณได ๑๒๐ ป ทานกปรนพพาน ณ ระหวางกลาง กกกฏสมปาตบรรพตทง ๓ ลก ในกรงราชคฤห๙

พระมหากสสปะ มฉนทะ เลอมใสในพระศาสดาและประกาศตนเปนสาวกของพระศาสดา ไดบ าเพญเพยรจนส าเรจพระอรหตตผล พระมหากสสปะนนถอธดงค ๓ ขอ จนไดรบเอตทคคะทางธดงค ดวยเหตนนพระบรมศาสดาจงทรงยกยองวา "เปนผเลศกวาภกษทงหลาย ผทรงธดงค" หลงพทธกาลเมอพระบรมศาสดาทรงปรนพพานแลว สาวกสภททะผจวงจาบพระธรรมวนย เปนเหตใหท าการสงคายนา ทานกรบเปนประธาน พระอบาลรบหนาทวสชนาพระวนย พระอานนทรบหน าทวสชนาพระธรรม พระเจาอชาตศตรเปนศาสนปถมภก ในการท าสงคายนาพระไตรปฎกครงท ๑

๓.๑.๙ พระอานนท ผมเอตทคคะทางพหสตร

พระอานนท พระอรหนตตวอยางทใชหลกฉนทะในการปฏบตธรรม ทานเปนเจาชายองคหนงแหงราชวงศศากยะในกรงกบลพสด แควนสกกะ พระบดาพระนามวา พระเจาสกโกทนะ ซงเปนพระอนชาของพระเจาสทโธทนะพทธบดา เมอนบความสมพนธทางพระญาตแลว พระอานนทจงมศกดเปนพระอนชาของพระพทธเจา พระอานนทเปนพระอรหนตสาวกของพระพทธเจาเปนผทมความใกลชดกบพระพทธเจามาตงแตยงทรงพระเยาวในฐานะเปนพระญาตทใกลชด เมอออกบวชทานกไดรบเลอกใหเปนพทธอปฏฐากอยรบใชใกลชดพระพทธเจา เปนระยะเวลาถง ๒๕ พรรษา ทานจงเปนพระมหาสาวกททราบความเปนไปของพระพทธเจาไดดกวาพระสาวกองคอนๆ ทานไดท าหนาในต าแหนงพทธอปฏฐากนนดวยดจนไดรบการยกยองจากพระพทธเจาวา “เปนผเลศกวาภกษทงหลายในการเปนพทธอปฏฐาก”๑๐

พระอานนท ทานตงใจท าหนาทอปฏฐากพระพทธเจาดวยฉนทะ ความพอใจ ความตงใจ ปฏบตงานดวยความเคารพและจงรกภกด ทงอดทนไมหวนไหวตอความเหนอยยากล าบากเพอใหงานในหนาทส าเรจเรยบรอย งานในหนาท อปฏฐากททานไดปฏบต เปนกจวตรประจ าวนถวายพระพทธเจา คอ

๙อางแลว, มลนธเปรยญธรรมสมาคมแหงประเทศไทย, ประวตแหงอนพทธ ๔๐ องค, หนา ๕๕. ๑๐ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๐๘/๑๕๕.

๓๗

๑) ถวายน าเยน น ารอน ๒) ถวายไมสฟน ๓) นวดพระหตถและพระบาท ๔) นวดพระปฤษฎางค ๕) ปดกวาดพระคนธกฎและบรเวณพระคนธกฎ๑๑

พระอานนท มฉนทะปรนนบตรบใชพระพทธเจา ดแลและตอนรบพทธบรษทตางๆ ทมาจากทกสารทศเพอเขาเฝาพระพทธเจา ทานท าหนาทผ อปฏฐากพระพทธเจา คอยประสานงานตอนรบไดอยางดเยยม เพราะทานไมเหนแกความเหนดเหนอย และระลกถงหนาทตองท าในฐานะเปนพทธอปฏฐากและศาสนกจซงเปนกศล เปนประโยชนตอสวนรวม เพอเพมบารมธรรมทยงไมสมบรณใหสมบรณจงตองท าตามวสยของพทธอปฏฐากทท าเพอพระพทธเจา ท าหนาทดวยความศรทธา๑๒

ชวตในบนปลายหลงจากพระอานนทไดชวยพระมหากสสปเถระท าปฐมสงคายนาเสรจแลว ทานไดใชเวลาสวนใหญในการอบรมสงสอนประชาชน อย ๔๐ ป เมออายได ๑๒๐ ปจงไดปรนพพาน หลงจากพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานลวงแลว ๔๐ ป๑๓

พระอานนท ทานเปนบคคลตวอยางสมยพทธกาล ทมฉนทะความพอใจมความเลอมใสศรทธาในพระพทธเจาในระหวางสมยพทธกาลแมหลงพทธกาลแลวทานกยงมฉนทะชวยงานพระพทธศาสนากบรวมมหาสาวกอน ๆ ท าปฐมสงคายนา ทานไดใชชวตสวนใหญเพอประโยชนตอสวนรวมอยางแทจรง เรมแตการไดรบมอบหมายจากสงฆใหอยปรนนบตรบใชใกลชดพระพทธเจา เปนเวลา ๒๕ ป เปนพระมหาสาวกททราบความเปนไปของพระพทธเจาไดดกวาพระสาวกองคอนๆ โดยเฉพาะอยางยงทรงจ าค าสงสอนของพระพทธเจาไวไดถง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ ชวยแบงเบาพทธกจตาง ๆ เพอใหพระพทธเจาทรงมเวลาในการโปรดพทธบรษทไดอยางเตมท ดวยฉนทะน ทานกส าเรจเปนพระอรหนต และเมอพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานแลว ทานไดท าหนาทในการเผยแผ พระสทธรรม เปนการสานตอพระปณธานของพระพทธเจาอก ๔๐ ป เพอความมนคงแหงพระศาสนา จนถงวาระสดทายของชวตของทาน ซงเปนไปตามกฎแหงธรรมดาของชวต คอ มเกดมแก มเจบ มตาย ไมมผใดกาวลวงพนไปได คงเหลอแตคณงามความดและผลงานททาน ท าไวเปนอนสรณใหอนชนรนหลงไดศกษาและถอเปนตนแบบทดตอไป

๓.๑.๑๐ พระยสะเถระ

พระยสะ พระอรหนตตวอยางทใชหลกฉนทะในการปฏบตธรรม ทานเปนบตรเศรษฐในพระนครพาราณส ซงมเรอน ๓ หลง เปนทอยใน ๓ ฤด สมยนนเปนฤดฝน ยสะกลบตรอยในปราสาทเปนทอยในฤดฝน มสตรลวนประโคมดนตรบ ารงบ าเรออย ไมมบรษเจอปน ในคนวนหนง ยสะกลบตรนอนหลบกอน หมชนทเปนบรวารหลบตอภายหลง มแสงไปสวางอย ยสะกลบตรเมอตนขน

๑๑ อง.เอกก.อ.(ไทย) ๑/๑/๔๕๔-๔๕๕. ๑๒ ส .สฬา. (ไทย) ๑๕/๒๒๕/๒๔๐-๒๔๑. ๑๓ บรรจบ บรรณรจ, อสตมหาสาวก, (กรงเทพฯ: โรงพมพธรรมสภา, ๒๕๓๒), หนา ๑๗๙.

๓๘

เหนหมชนทเปนบรวารหลบมอาการพกลตาง ๆ ไมเปนทนาเลอมใส ปรากฏแกยสะกลบตรดจซากศพททงอยในปาชา ครนยสะกลบตรไดเหนแลวเกดความสลด คดเบอหนายจงเปลงอทานออกมาวา “ทนวนวายหนอ ทนขดของหนอ” สวมรองเทาเดนออกจากประตเรอนไปแลวออกจากประตเมองเดนตามทางทจะไปสปาอสปตนมฤคทายวน

สบเนองจากกนน ในเวลานนจวนใกลรง พระบรมศาสดาเสดจจงกรมอยในทแจง ทรงไดยนเสยงยสะกลบตรเปลงอทานเดนมายงทใกล จงตรสเรยกวา “ทนไมวนวาย ทนไมขดของ เชญมาทนเถด เราจกแสดงธรรมแกทาน” ยสะกลบตรไดยนดงน จงถอดรองเทาเดนเขาไปถวายบงคมแลวนง ณ ทควรขางหนง พระบรมศาสดาตรสเทศนาอนปพพกถาฟอกจตยสะกลบตรใหหางไกลจากความยนดในกามแลว ในทสดแสดงอรยสจ ๔ ยสะกลบตรไดเหนธรรมพเศษ ณ ทนงนน ภายหลงพจารณาภมธรรมทตนไดเหนแลว จตกพนจากอาสวะไมถอมนดวยอปาทานฯ ฝายมารดาของยสะกลบตร พอรงเชากขนไปบนเรอนไมเหนลก จงบอกแกเศรษฐผเปนสามใหทราบ เศรษฐใชใหคนไปตามหาในทศทง ๔ สวนตนเองกเทยวออกหาดวย เผอญเดนไปทางปาอสปตนมฤคทายวน ไดเหนรองเทาของลกตงอย ณ ทนน จงตามเขาไป เมอเศรษฐเขาไปถงแลว พระบรมศาสดาตรสเทศนาอนปพพกถาและอรยสจ ๔ ในทสดเทศนา เศรษฐไดดวงตาเหนธรรม ทลสรรเสรญพระธรรมเทศนาแลวแสดงตนเปนอบาสก วา “ขาพระพทธเจาถงพระองคกบพระธรรม และภกษสงฆ เปนสรณะ ทพงทระลก ขอพระองคจงจ าขาพระพทธเจาวาเปนอบาสกผถงพระรตนตรยเปนทระลกตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป”เศรษฐนนไดเปนอบาสกอางเอาพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เปนสรณะกอนกวาชนทงปวงในโลกฯ เศรษฐผเปนบดายงไมทราบวายสะกลบตรมอาสวะสนแลว จงขอใหกลบไปเพอใหชวตแกมารดาเพราะมารดาโศกเศราพไรร าพนนก

ภายหลงทราบวา ยสะกลบตรมอาสวะสนแลว ไมควรกลบไปครอบครองเรอนบรโภคกามคณเหมอนแตกอน จงทลอาราธนาพระบรมศาสดากบพระยสะเปนปจฉาสมณะตามเสดจรบบณฑบาตในเวลาเชา พระองคทรงรบดวยพระอาการนงอย เศรษฐทราบวาทรงรบแลว จงลกจากทนงถวายอภวาทกระท าปทกษณแลวหลกไป เมอเศรษฐหลกไปแลว ยสะกลบตรทลขออปสมบทพระบรมศาสดาทรงอนญาตใหเปนภกษดวยพระวาจาวา “ทานจงเปนภกษมาเถด ธรรมเรากลาวดแลว ทานจงประพฤตพรหมจรรยเถด” ในทนไมไดตรสวา “เพอจะท าทสดทกขโดยชอบ” เพราะพระยสะไดถงทสดทกข คอไดบรรลเปนพระอรหนตแลวฯ ครนเวลารงเชาวนนน พระบรมศาสดามพระยสะเปนปจฉาสมณะตามเสดจไปรบบณฑบาตในเรอนเศรษฐ ไดทรงแสดงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ แกสตรทง ๒ คอมารดาและภรรยาเกาของพระยสะ ใหสตรทง ๒ นนไดเหนธรรมแลว แสดงตนเปนอบาสกาเกดขนในโลกกอนกวาหญงอน ครนเสรจภตตกจตรสเทศนาสงสอนชนทง ๓ แลว เสดจกลบไปปาอสปตนมฤคทายวนฯ การอปสมบทของพระยสะ

พระยสะ นบวาอ านวยประโยชนใหแกชนเปนอนมาก เพราะทานอปสมบทเพยงองคเดยว ยงเปนเหตชกจงผอนเขามาอปสมบทดวย เชนสหายของทานอก ๕๔ คน ทไดมาอปสมบทในพระพทธศาสนากเพราะอาศยทาน ทานไดชวยพระบรมศาสดาประกาศพระศาสนาตอน ปฐมโพธกาลองคหนง เมอด ารงอายสงขารพอสมควรแกกาลแลวกปรนพพาน

พระยสะ ทานเปนบคคลตวอยางสมยพทธกาล ทานมฉนทะทละความวนวายในครอบครวเขาสแดนแหงความสขดวยการออบวช ทานพอใจ เลอมใสในพระพทธศาสนาจงอปสมบท

๓๙

ในพระพทธศาสนาไดบรรลเปนพระอรหนตการอปสมบทของพระยสะ นบวาอ านวยประโยชนใหแกชนเปนอนมาก เพราะทานอปสมบทเพยงองคเดยว ยงเปนเหตชกจงสหายของทานอก ๕๔ คนพรอมมาราดาและภรรยาไดเหนธรรม

๓.๑.๑๑ พระนนทกเถระ ผมเอตทคคะในทางผใหโอวาทภกษณ

พระนนทกะ พระอรหนตตวอยางทใชหลกฉนทะในการปฏบตธรรม ทานเปนบตรของพราหมณในพระนครสาวตถ เมอเจรญวยพอจะศกษาเลาเรยนไดแลว กไปศกษาศลปวทยาตามลทธของพราหมณอยในส านกของพราหมณพาวร ผเปนปโรหตของ พระเจาปเสนทโกศล ตอมาพราหมณผเปนอาจารยออกไปบวชเปนชฎล ประพฤตพรตตามลทธของพราหมณ ตงอาศรมอยทฝงน าโคธาวาร ทพรมแดนเมองอสสกะ และเมองอาฬกะตดตอกน เปนอาจารยใหญบอกไตรเพทแกหมศษย นนทกมาณพพรอมดวยมาณพอนอก ออกบวชตดตามไปศกษาศลปวทยาอยดวย และอยในมาณพ ๑๖ คนทพราหมณพาวรไดผกปญหา ใหไปทลถามพระบรมศาสดาทปาสาณเจดย ทานไดทลถามปญหาเปนคนทเจด

นนทกะทลถามปญหากบพระบรมศาสดาวา ชนทงหลายกลาววา มนมอยในโลก ขอนเปนอยางไร เขาเรยกคนทถงพรอมดวยฌาน หรอถงพรอมดวยการเลยงชวต วา เปนมน ?

พระองคตอบบวา ผฉลาดในโลกน ไมกลาวคนวา เปนมน ดวยไดเหน ดวยไดสดบ หรอดวยไดรมา เรากลาววา คนใดท าตนใหปราศจากกองกเลส เปนคนหากเลสมได ไมมความกงวลทะยานอยาก คนผนนแล ชอวา มน

นนทกะ : สมณะพราหมณเหลาใด เหลาหนง กลาวความบรสทธดวยไดเหน ดวยไดฟง ดวยศลและพรต และดวยวธเปนอนมาก สมณะพราหมณเหลานนประพฤตในวธเหลานน ตามทตนเหนวา เปนเครองบรสทธ ขามพนชาตชราไดมอยบาง หรอไม ขาพระองคทลถาม ขอพระองคตรสบอกความขอนนแกขาพระองคเถด ?

พระบรมศาสดา : สมณพราหมณเหลานน แมถงประพฤตอยางนน เรากลาววา พนชาตชราไมไดแลว

นนทกะ : ถาพระองคตรสวา สมณะพราหมณเหลานน พนชาตชราไมไดแลว เมอเปนเชนนน ใครเลาในเทวโลก หรอในมนษยโลกจะขามพนชาตชราได ?

พระองค : เราไมกลาววา สมณะพราหมณอนชาตชราครอบง าแลวหมดทกคน แตเรากลาววา สมณะพราหมณเหลาใดในโลกน ละอารมณทตนไดเหน ไดฟง ไดรและศลพรตกบวธเปนอนมากเสยทงหมด ละอารมณทตนไดเหน ไดฟง ไดรและศลพรตกบวธเปนอนมากเสยทงหมด ก าหนดรตณหาวาเปนโทษควรละแลวเปนผหาอาสวะมได สมณะพราหมณเหลานนแล ขามพนชาตชราได

ในเมอจบเทศนาพยากรณ นนทกมาณพพรอมดวยมาณพอกสบหาคนทลขออปสมบทในพระธรรมวนย พระองคกทรงอนญาตใหเปนภกษดวยวธ เอหภกขอปสมปทา ทานเปนผมปญญารอบร ในบพนวาสขนธสนดานและฉลาดในการยกยายแสดงธรรมแกบรษท ใหพอใจ ชอบใจ และยนดไดโดยงาย ทานไดแสดงอายตนะ ๖ แกนางภกษณ ๕๐๐ รป ใหไดส าเรจพระอรหตตผลทงหมด ดวยเหต

๔๐

นนจงไดรบการยกยองจากพระบรมศาสดาวา เปนผเลศกวาภกษทงหลายทางใหโอวาทแกนางภกษณ พระนนทกะด ารงชนมายสงขารอยโดยกาลอนสมควรแลว กดบขนธปรนพพาน

พระนนทกะ ทานเปนบคคลตวอยางสมยพทธกาล มฉนทะไดบ าเพญสมณธรรมจนส าเรจ พยายามท าขอสงสยใหหมดสนไปดวยการทลถามพระพทธองคอยางแจมแจง ทานเปนพระอรหตตผล เปนผมปญญารอบร ในบพนวาสขนธสนดานและฉลาดในการยกยายแสดงธรรมแกบรษท ใหพอใจ ชอบใจ และยนดไดโดยงาย ทานไดแสดงอายตนะ ๖ แกนางภกษณ ๕๐๐ รป ใหไดส าเรจพระอรหตตผลทงหมด จงไดรบการยกยองจากพระบรมศาสดาวา เปนผเลศกวาภกษทงหลายทางใหโอวาทแกนางภกษณ

๓.๑.๑๒ พระมหากจจายนะ ผมเอตทคคะอธบายความยอโดยพสดาร

พระมหากจจายนะ พระอรหนตตวอยางทใชหลกฉนทะในการปฏบตธรรม ทานเปนบตรพราหมณปโรหต กจจานโคตรหรอกจจายนโคตร ของพระเจาจณฑปชโชต ในกรงอชเชน ชอวากญจนะ เมอเจรญวยขนแลวเรยนจบไตรเพท เมอบดาไดกระท ากาลกรยาแลว ไดรบต าแหนงปโรหตแทนบดา ครนกาลตอมาพระเจาจณฑปชโชตไดทรงทราบวา สมเดจพระบรมศาสดาไดตรสรแลว เสดจเทยวโปรดสงสอนประชาชน ธรรมทพระองคทรงสงสอนนน เปนธรรมทแทจรง ยงประโยชนใหส าเรจแกผประพฤตปฏบตตาม มพระประสงคจะใครเชญสมเดจพระบรมศาสดาไปประกาศพระศาสนาทกรงอชเชนจงสงกจจายนะปโรหต ซงเปนผมความรเรยนจบไตรเพทไปทลเชญเสดจ กจจายนะปโรหตทลลาจะบวชดวย ครนไดรบ พระบรมราชานญาตแลว จงออกจากกรง อชเชนพรอมดวยบรวาร ๗ คน

พระมหากจจายนะ มาถงทประทบพระบรมศาสดาแลว พากนเขาไปเฝา พระองคตรสเทศนาสงสอน ในทสดไดบรรลพระอรหนตพรอมกนทง ๘ คนแลว จงทลขออปสมบท พระศาสดากทรงอนญาตใหเปนภกษดวยวธเอหภกขอปสมปทา ครนไดอปสมบทแลวจงทลเชญอาราธนาพระองคเสดจไปกรงอชเชนตามพระราชประสงคของพระเจาจณฑปชโชต พระบรมศาสดาทรงรบสงวา ทานไปเองเถด เมอทานไปแลวพระเจาจณฑปชโชตจกทรงเลอมใส ทานพรอมดวยบรวาร ๘ องคกราบถวายบงคมลาสมเดจพระบรมศาสดากลบไปสกรงอชเชนประกาศพทธศาสนาใหพระเจาจณฑปชโชตและชาวพระนครเลอมใสแลวจง กลบมาสส านกของพระบรมศาสดาอก ทานเปนผฉลาดในการอธบายความแหงค าทยอใหพสดาร เชนในครงหนงสมเดจพระบรมศาสดาทรงแสดงภทเทกรตตสตรโดยยอแลว เสดจเขาวหารทประทบ ภกษทงหลายไมไดชองทจะทลถามเนอความ ทพระองคตรสโดยยอใหเขาใจกวางขวาง เหนความสามารถของทานพระมหากจจายนะ จงไดอาราธนาขอใหทานอธบายใหฟง ทานกอธบายใหฟงฯ

พระมหากจจายนะ อธบายใหฟงโดยพสดารแลวกลาววา ทานผมอาย เราเขาใจเนอความแหงธรรมททรงแสดงแลวโดยยอความพสดารอยางน ถาทานทงหลายประสงค กจงเขาไปเฝาพระบรมศาสดากราบทลถามเนอความเถด พระองคทรงแกอยางไร จงจ าไวอยางนน กราบทลเนอนนใหทรงทราบ พระองคตรสสรรเสรญพระมหากจจายนะวา ภกษทงหลาย กจจายนะเปนผมปญญา ถาพวกเธอถามเนอความนนกะเรา เรากคงแกเหมอนอยางทกจจายนะแกแลวอยางนน เนอความแหงธรรมทเราแสดงแลวโดยยออยางนนแหละเธอทงหลายจงจ าไวเถด ดวยเหตนทานจง

๔๑

ไดรบยกยองจากพระบรมศาสดาวา เปนผเลศกวาภกษทงหลายผอธบายความยอโดยพสดาร ทานพระมหากจจายนะนน ไดทลขอพระบรมพทธานญาตใหพระองคทรงแกไขพระพทธบญญตบางขอ ซงขดตอภมประเทศ เชน เมอครงทานพ านกอาศยอย ณ ภเขาชอวาปวตตะแขวงเมองกรรฆระในอวนตทกขณาปถชนบท อบาสกผเปนอปฏฐากของทานองคหนง ชอวา โสณกฏกณณะ มความประสงคจะบวชในพระธรรมวนยแตกไดเพยงบรรพชาเทานน โดยลวงไป ๓ ปแลวจงไดอปสมบท เพราะในอวนตทกขณาปถชนบทหาภกษสงฆเปนคณปรกะไมได

เมอโสณกฏกณณกะไดอปสมบทแลว มความปรารถนาจะไปเฝาพระบรมศาสดา จงไปลาทานพระมหากจจายนะผเปนอปชฌาย ทานกอนญาต และสงใหไปถวายบงคมพระบาทพระบรมศาสดาดวยเศยรเกลาตามค าขอของทาน แลวใหกราบทลขอพระบรมพทธานญาตใหพระองคทรงแกไขพระพทธบญญต ซงขดตออวนตทกขณาปถชนบท ๕ ขอ คอ

๑. ในอวนตทกขณาปถชนบท มภกษนอย ขอพระผมพระภาคเจาพงทรงอนญาตการอปสมบทดวยคณะภกษนอยกวา ๑๐ รปฯ ในขอนมพระพทธานญาตวา “ดกอนภกษ เราอนญาตการอปสมบทในปจจนตชนบท ดวยคณะมพระวนยธรเปนท ๕” (ดวยคณะสงฆ ๕ รป)

๒. มพนทขรขระไมสม าเสมอ ขอพระผมพระภาคเจาพงทรงอนญาตรองเทาเปนชน ๆ ในขอนมพระพทธานญาตวา “ดกรภกษทงหลาย เราอนญาตรองเทาเปนชน ๆ ในปจจนตชนบท”

๓. พวกมนษยตองอาบน าทกวน ขอพระผมพระภาคเจาพงทรงอนญาตการอาบน าเปนนตย ฯ ในขอนมพระพทธานญาตวา “ดกรภกษทงหลาย เราอนญาตการอาบน าไดเปนนตยในปจจนตชนบท”

๔. มเครองลาดทท าดวยหนงสตว มหนงแพะหนงแกะเปนตน บรบรณดเหมอนมชฌมชนบท ขอพระผมพระภาคเจาพงทรงอนญาตเครองลาดท าดวยหนงสตว มหนงแพะหนงแกะ เปนตนฯ ในขอนมพระพทธานญาตวา “ดกรภกษทงหลาย เราอนญาตเครองลาดทท าดวยหนงสตว มหนงแพะ หนงแกะเปนตน”

๕.พวกมนษยทงหลาย ยอมถวายจวรแกภกษไปแลวในภายนอกสมาดวยค าวา “พวกขาพเจาถวายจวรผนน แกภกษชอน” เมอพวกเธอเหลานนกลบมาแลว พวกภกษในวดแจงความใหพวกเธอทราบ พวกเธอรงเกยจ ไมยนดรบ ดวยเขาใจเสยวาผานนเปนนสสคคยะ (จ าตองสละ เพราะลวง ๑๐ ราตรแลว) ขอพระผมพระภาคเจาพงตรสบอกการปฏบตในจวรเชนนน ในขอนมพระพทธานญาตวา “ดกรภกษทงหลาย เราอนญาตเพอใหภกษยนดรบจวรททายกถวายลบหลงนนไดผายงไมถงมอภกษตราบใด จะนบวาเธอเปนผมสทธในผานนเตมทยงไมไดตราบนน”

พระมหากจจายนะนน เปนผมรปงาม มผวเหลองดจทอง มเรองเลาในอรรถกถาธรรมบทวา บตรเศรษฐมชอวาโสเรยยะ ในโสเรยยนครเหนทานแลวคะนองใจยงนก ดวยอ านาจอกศลจตเพยงเทานเพศชายแหงโสเรยยเศรษฐบตรนนกลบเปนเพศสตร เธอไดรบความอบอายเปนอยางยงจงหนไปอยนครอน จนกระทงไดสามมบตรดวยกน ๒ คน ภายหลงไดไปขอขมาใหทานอดโทษแลว จงกลบเปนบรษตามเดม

ตามความในมธรสตรวา ทานอยมาถงภายหลงแตพทธปรนพพานใจ ความยอในสตรนนวา เมอ ทานพระมหากจจายนะอยทคนธาวน แขวงมธรราชธาน พระเจามธรราชธานอวนตบตรเสดจไป

๔๒

หา แลวตรสวา ขาแตทานพระกจจายนะผเจรญ พวกพราหมณถอวา พวกเขาเปนผประเสรฐสด เกดจากพรหม ทานเขาใจวาอยางไร ทานพระมหากจจายนะทลตอบแลวแสดงวรรณะ ๔ เหลานไมตางกน ครนพระเจามธรราชสดบแลวเกดความเลอมใส แสดงพระองคเปนอบาสก ถงพระเถระกบพระธรรม พระสงฆเปนสรณะ

พระเถระทลหามวา อยาถงทานเปนสรณะเลยจงถงพระผมพระภาคเจาผเปนสรณะของทานเปนสรณะเถด พระเจามธรราชจงตรสถามวา พระผมพระภาคเจาเสดจประทบอย ณ ทไหนไดทราบความวาพระผมพระภาคเจาเสดจปรนพพานเสยแลว จงตรสวา ถาพระองคไดทรงสดบวาพระผทพระภาคเจาเสดจในทใด แมใกลไกลเทาใด พระองคกคงจะเสดจไปเฝาใหจงได พระผมพระภาคเจาปรนพพานเสยแลว ขาพระองคขอถอพระผมพระภาคเจาแมปรนพพานแลว กบพระธรรม พระสงฆเปนสรณะท พง ขอนยอมชใหเหนวาทานพระมหากจจายนะมชวตอยมาภายหลงแตพระพทธปรนพพาน ทานด ารงชนมายสงขารอยโดยสะมควรแกกาลแลวกปรนพพานฯ๑๔

พระมหากจจายนะ ทานเปนบคคลตวอยางสมยพทธกาล ทานมฉนทะ กราบทลพระพทธองคเสดจไปประกาศพระศาสนาทกรงอชเชน ทานความพอใจ เลอมใสในหลกธรรมของพระพทธเจา พระองคตรสเทศนาสงสอนขออปสมบท พระศาสดากทรงอนญาตใหเปนภกษดวยวธเอหภกขอปสมปทา พระผมพระภาคตรสสรรเสรญพระมหากจจายนะวา เปนผมปญญา ดวยเหตนทานจงไดรบยกยองจากพระบรมศาสดาวาเปนผเลศกวาภกษทงหลายผอธบายความยอโดยพสดาร

๓.๒ บคคลตวอยางผมฉนทะสมยหลงพทธกาล

ผวจยไดก าหนดบคคลตวอยางทงในสมยหลงพทธกาลทใชฉนทะในการด าเนนชวตและปฏบตหนาททประสบผลส าเรจ เปนคณปการแกสงคมนานปการ โดยศกษาจากผลงานเอกสารต ารา หนงสอ ดงน

๓.๒.๑ พระเจาอชาตศตร องคอปถมภกปฐมสงคายนา

พระเจาอชาตศตร บคคลตวอยางในการใชหลกฉนทะ พระองคเปนพระโอรสของพระเจาพมพสารและพระมเหสโกศลเทว พระเจาแผนดนแหงแควนมคธ ความวา พระเจาอชาตศตรเมอยงอยในพระครรภ พระเทวเกดอาการแพทองถงขนาดวามพระด ารอยากทจะดมพระโลหตจากพระพาหาขางเบองขวาของพระราชา เมอมพระด ารอยางนการแพทองกเกดขนอยางหนก จนมพระวรกายซบผอมผวพรรณซดลง.จนพระราชาตรสถามวาเปนเพราะเหตไรพระเทวจงมพระวรกายซบผอมและผวพรรณซดผดปกตไป ฝายพระมเหสไมประสงคจะบอกความด ารของพระองคใหพระราชาทรงทราบ แตในทสดกทรงถกรบเราจนตองบอกด ารพระองคแกพระราชา เมอพระราชาทรงทราบดวยความรกพระมเหสและพระโอรสในพระครรภ จงใหหมอเอามดทองกรดพระพาหาแลวรองพระโลหตดวยจอกทองค าเจอดวยน าแลวใหพระนางดม เหลาโหราจารยทงหลายไดทราบขาวดงนนจงพากนพยากรณวา “พระโอรสในครรภองคนจกเปนศตรแกพระราชา พระราชาจกถกพระโอรสนปรงพระชนม”

๑๔ พระครสมหโพธ จนทสโล (ศรพนธ), วชาพทธานพทธประวต, (กรงเทพฯ: โรงพมพสหธรรมก, ๒๕๖๐), หนา ๒๕๗-๒๖๑.

๔๓

พระเทวทรงทราบขาว จงมพระประสงคจะท าลายครรภใหตกไปดวยการเสดจไปส พระราชอทยานใหบบครรภบอย ๆ แตครรภกไมตกไป จนพระราชาทรงทราบความนนจงตรสหามพระเทวไมใหกระท าเชนนน ดวยเกรงตอโทษอนใหญจกมตอพระองคและมเหสและปรากฏไปทวชมพทวป จงสงใหอารกขาพระเทวและพระโอรสเปนอยางดจนถงกาลคลอด พระเทวทอดพระเนตรเหนพระโอรสกเกดความรกพระโอรส ฉะนนจงไมอาจฆาพระโอรสได เมอพระโอรสเจรญวยขนไดทรงรบการเลยงดเปนอยางด พระโอรสเปนผมพระปรชาสามารถ เปนอยางยงและพระราชากไดพระราชทานต าแหนงอปราชแกพระโอรส ดวยพระกมาร อชาตศตร ยงทรงพระเยาว จงถกพระเทวทตผหวงลาภสกการะและความเปนใหญหลอกใหหลงเลอมใสดวยอทธปาฏหารยของตน ดวยการออกอบายใหพระโอรสท าการปลงพระชนมพระบดาดวยวาจาวา“ดกอนกมาร เมอกอนพวกมนษยมอายยน แตเดยวนมอายนอย ดกอนกมารถาอยางนนพระกมารพระองคจงปลงพระชนมพระบดาเสยแลวเปนพระราชา อาตมาภาพจกปลงพระชนมพระผมพระภาคเจาแลวจกเปนพระพทธเจา” แลวสงพระกมารไปเพอปลงพระชนมพระบดา พระกมารหลงเชอวา พระผเปนเจาเทวทตมอานภาพมาก สงทพระเทวทตไมรแจงไมม จงเหนบกฤชทพระอระ มงจะฆาพระบดาในเวลากลางวนแสก ๆ แตเพราะมความหวาดกลวหวนสะดงตนเตน เขาไปในพระราชฐาน ท าอาการแปลก ๆ จงถกพวกอ ามาตยจบได และไดปรกษากนพจารณาโทษวา พระกมารและพระเทวทตพรอมภกษพวกพระเทวทตจะตองถกประหาร จงพากนเขาไปกราบทลพระราชาเพอขอพระราชทานลงพระราชอาชญา แตพระราชาไมทรงลงราชอาชญากลบท าการลดต าแหนงพวกอ ามาตยผประสงคจะใหลงพระราชอาชญาแลวแตงตงพวกไมประสงคใหลงพระราชอาชญาใหด ารงต าแหนงทสงขน แลวตรสถามถงความประสงคของพระกมาร จงไดทราบความวาพระโอรสตองการราชสมบต จงทรงพระราชทานพระราชสมบตใหพระโอรสเมอพระราชกมารไดราชสมบตแลวกไดไปแจงขาวแกพระเทวทต วาความปรารถนาของเราส าเรจแลว แตพระกมารกถกพระเทวทตลวงใหท าการฆาพระบดาใหตายแบบตดรากถอนโคนเปนรอบทสอง แตพระกมารกทวงวา “พระบดานนไมควรฆาดวยศาตรามใชหรอ” พระเทวทต จงแนะน าใหฆาดวยการตดพระกระยาหาร พระราชกมารจงสงใหเอาพระบดาใสเขาในเรอนอบโดยสงไมใหใครเยยมยกเวนพระมารดาพระองคเดยว

เมอเวลาผานไป พระเจาพมพสารราชา กยงคงด ารงพระชนมอยเพราะพระมารดาทรงซอนภตตาหารเขาไปถวายในเวลาเยยมดวยวธตาง ๆ เชน ซอนไวทชายพก ซอนไวทพระเมาล และซอนไวในฉลองพระบาท ในทสดพระกมารกทราบความโดยล าดบจงสงหามไมใหพระมารดาทรงฉลองพระบาทเขาเยยม แตกระนนพระเทวกทรงสนานพระวรกายดวยน าหอม แลวทาพระวรกายดวยอาหารมรสอรอย ๔ อยาง แลวทรงหมพระภษาเขาเยยมพระราชาทรงเลยพระวรกายของพระเทวประทงพระชนมอยได พระกมารกตรสถามและทราบความนนอกจงสงหามพระมารดาเขาเยยม แตนนมาพระราชากไมมภตตาหารเสวย ด ารงพระชนมอยดวยสขประกอบดวยมรรคผล (เพราะพระองคเปนพระโสดาบน) ดวยวธการเดนจงกรม พระวรกายของพระองคกกลบเปลงปลงขน พระกมารตรสถามถงความมพระชนมชพของพระราชากทรงทราบความนน จงด ารทจะตดการเดนจงกรมดวยทรงสงบงคบนายชางกลบกทงหลายใหท าการฝาพระบาทของพระบดาแลวเอาน ามนสนผสมเกลอทาแลวจงยางดวยถานไมตะเคยนซงตดไฟคไมมเปลว แลวกสงพวกนายชางกลบกเหลานนเขาไปหาพระราชา

๔๔

ฝายพระเจา พมพสารเมอถกชางกลบกท าการตามโองการของพระเจาอชาตศตร กทนตอทกขเวทนาไมไดจงสวรรคตไปไดเกดเปนยกษชอชนวสกะ เปนผรบใชทาวเวสสวรรณในเทวโลกชนจาตมหาราช

ในวนนนเอง พระโอรสของพระเจาอชาตศตรกประสต พระเจาอชาตศตรจงไดรบขาว ๒ อยางในวนเดยวกนนนคอ การประสตของพระโอรส และการสวรรคตของพระบดา ดวยความทพวกอ ามาตยทงหลายไดปรกษากนแลวจงไดกราบทลขาวการประสตของพระโอรสแกพระเจาอชาตศตรกอนจงท าใหพระองคมความรกลกเกดขนแผไปยงพระวรกายจดเยอในกระดก ในขณะนนพระองคไดรซงในคณของพระบดาวาแมเมอเราเกดพระบดาของเรากคงเกดความรกอยางนเหมอนกน จงรบมค าสงใหไปปลอยพระบดา พวกอ ามาตยจงทลขาวการสวรรคตของพระบดาใหทรงทราบ พระองคทรงกนแสงเขาไปเฝาพระมารดา ไดทรงทราบความรกทพระบดาทรงมตอพระองคอยางยากทจะหาสงใดเปรยบ จงทรงกนแสงคร าครวญเปนอยางยง แลวจดถวายพระเพลงพระศพพระบดาอยางยงใหญ

พระเจาอชาตศรตรทรงมฉนทะ จงท าการลบลางความผดใหเจอจางลงไปบาง และทรงปฏญาณตนเปนอบาสกบรษท ตงมนใน ค าสอนของพระพทธองค ทรงปกครองการเมองโดยตงอยในทศพธราชธรรมและราชสงควตถ ท าใหประชาราษฎรอยอยางเปนสข และยงมแสนยานภาพเปนทเกรงขามของแควนอน แตกไมสามารถอปสมบท หรอบรรลธรรมขนสง เพราะการกระท าหนกคอปตฆาต พระองคท านบ ารงศาสนาพทธดวยดโดยตลอด เอาพระทยใสดแลความเปนอยของพระสงฆดานปจจยสเปนอยางดเมอพระสงฆจ านวน ๕๐๐ รปประชมกนท าสงคายนาหลงปรนพพานได ๓ เดอน พระเจาอชาตศตรถวายความอปถมภใหการสงคายนาส าเรจลลวงไปดวยด๑๕

พระเจาอชาตศตร ผทเคยมความเหนผดหลงผด กมฉนทะดวยการปฏญาณตนเปนอบาสกบรษท ตงมนในค าสอนของพระพทธองค ทรงปกครองการเมองโดยตงอยในทศพธราชธรรมและราชสงควตถ มงมนในพระพทธศาสนา ท าใหประชาราษฎรอยอยางเปนสข พระองคทรงท านบ ารงศาสนาพทธดวยดโดยตลอด เอาพระทยใสดแลความเปนอยของพระสงฆ ดานปจจยสเปนอยางด และเมอพระสงฆจ านวน ๕๐๐ รปประชมกน เพอท าปฐมสงคายนาหลงพระพทธเจาปรนพพานได ๓ เดอน พระองค ไดถวายความอปถมภใหการสงคายนาจนส าเรจลลวงไปดวยด

๓.๒.๒ พระเจาอโศกมหาราช

พระเจาอโศกมหาราช บคคลตวอยางทใชฉนทะ ตามกตตศพทจากประวตโดยนวม สงวนทรพย กลาววา พระองคเปนพระราชโอรสพระเจาพนทสาร กบพระนางศรธรรมา ประสตในราชตระกลกษตรยแหงราชวงศโมรยะ (สนสกฤต เรยก เมารยะ) ทมนครปาฎลบตรเปนเมองหลวง พระราชมารดาของ พระเจาอโศกขณะทรงครรภพระนางปรารถนาจกเหยยบดวงอาทตยและดวงจนทร ปรารถนาจะเสวยดวงดาวและเมฆกบรากดนใตพนปฐพ เจาชายอโศกมอนชาชอ ตสสะ เนองจากเจาชายอโศกมความสามารถในการรบ พระราชบดาจงสงไปครองแควนอวนตอนเปนดนแดนทหางไกลเพอปองกนการแยงราชสมบต”๑๖

๑๕ ข.ธ.อ. (ไทย) ๘/๒๐๑-๒๐๔. ๑๖ นวม สงวนทรพย, พระเจาอโศกมหาราช, (กรงเทพ: โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย , ๒๕๔๓),

หนา ๑๓๙.

๔๕

ครงหนง พระองคมพระชนมายได ๑๗ พรรษา ทรงเปนอปราชของพระเจาพนทสาร เสดจไปครองแควนอวนต ณ นคร อชเชน ทรงเสกสมรสกบพระนางเวทสามหาเทว เมอพระชนมายได ๒๐ พรรษา ทรงมพระราชโอรสพระองคแรก คอ เจาชายมหนท และมพระราชธดาคอ พระนางสงฆมตตา กาลตอมาพระราชโอรส มหนทะกมาร และพระราชธดาสงฆมตตาทงสองทรงพอพระทยในการบรรพชาจงเสดจออกบรรพชาท าลายเครองผกในภพออกเสยเพราะทรงเลอมใสในพระรตนตรย

ส. ศวลกษณ กลาวววา “ในปท ๑๘ แตเสวยราชยมาพระเจาเทวานมปยะตสสะแหงลงกาทวป ทลขอกงพระศรมหาโพธจากพทธคยา และพระนางสงฆมตตาเถรไปสประเทศนนกโปรดใหไปดงค าทล กอนหนานนโปรดใหพระสมนะ ราชนดดาไปลงกาทวปพรอมดวยพระบรมสารรกธาตและบาตรของพระพทธองค เพอประดษฐานไวในพระสถปทางลงกาทวป”๑๗

พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต) กลาววา “พระเจาอโศกมหาราชเสวยราชสมบตรวมทงสน ๓๗ ป (พ.ศ.๒๑๘ ถง พ.ศ. ๒๖๐) ในบนปลายแหงพระชนมชพทรงไดรบสมญญาวา “ พระเจาธรรมาโศกราช” และคมภรทปวงศเรยกพระองควา “ปรยทรรศ” เสดจสวรรคตเมอ พ.ศ. ๒๕๕ เมอสนรชสมยของพระเจาอโศกแลวราชวงศโมรยะกคอย ๆ เสอมจนหายไปในทสด”๑๘

พระเจาอโศกมหาราชกบการเผยแผพระพทธศาสนา

พ.ศ. ๒๓๕ กาลแหงการท าสงคายนาครงท ๓ พระองคทรงปรารภถงการมเดยรถยมากมายปลอมบวชเขามา เนองจากเกดลาภสกการะในหมสงฆอดมสมบรณ พระอรหนต ๑,๐๐๐ รป มพระโมคคลลบตรตสสเถระเปนประธาน โดยไดรบพระราชปถมภใหจดทาตตยสงคายนาขน เพอขจดอลชชและพวกมจฉาทฐทปลอมแปลงมาบวชในพระพทธศาสนา จนกระทงกลาวกนวา พระภกษผทรงคณธรรมปฏเสธทจะรวมสงฆกรรมกบพวกอลชชกบเดยรถยนอกพระพทธศาสนา ตตยสงคายนาส าเรจในปท ๑๗ แหงรชกาล พระเจาอโศกรบสงวา “บดนคณะสงฆบรสทธแลว ขอพระคณเจาจงประกอบอโบสถสงฆกรรมเถด ” พระเจาอโศกมหาราชทรงเปนผอปถมภการสงคายนาครงท ๓ นซงกระทาทอโศการาม เมองปาฎลบตร กระทาอย ๙ เดอนจงแลวเสรจ นบเปนสงคายนาครงท ๓ ของฝายเถรวาท

เสถยร โพธนนทะ เขยนไวในหนงสอประวตศาสตรพระพทธศาสนาวา “อยางไรกตามคมภรมหาวงศไดกลาวไววา กอนท าสงคายนาพระเถระกบพระเจาอโศกไดสอบสวนพระทงหลาย โดยการซกถามหลกธรรมค าสอนในพระพทธศาสนา เพอจะไดรวาใครเปนพระจรงหรอพระปลอม จากการซกถามปรากฏวาบางพวกตอบเปนสสสตทฐ บางพวกตอบเปนอจเฉททฎฐ ซงขดกบพทธวจนะทเปนสมมาทฐและเปนวภชวาท เมอเปนเชนนนพระองคจงใชพระอาญาใหพระทเปนมจฉาทฐเหลานน ผซงปลอมบวชลาสกขาเสยจ านวนมากประมาณ ๖๐,๐๐๐ รป แลวพระเถระไดคดเลอกภกษผทรงคณทเปนสมมาทฐได ๑,๐๐๐ รป เพอท าสงคายนาตอไป สงคายนาครงน ถาถอตามฝายบาลเถรวาทกวาเพอก าจดเดยรถยทปลอมบวชในพระธรรมวนย เพอกาจดอธรรมและจะไดรอยกรองพระธรรมวนยให

๑๗ ส. ศวรกษ ,ความเขาใจในเรองพระเจาอโศก ฯ, (กรงเทพฯ : ศนยไทย-ธเบต, ๒๕๓๔), หนา ๒๗. ๑๘ พระธรรมปฏก (ประยทธ ปยตโต), จารกอโศก, (กรงเทพฯ : สหธรรมก, ๒๕๔๗), หนา ๑๑๐.

๔๖

เปนหลกฐานตอไปภายหนา แตตามทางสนนษฐานของนกปราชญรนหลงแลว เรองเดยรถยไมนาเปนไปได เพราะสมยนน พระเจาปรยทรรศ ไดเปนทรกของเทวดาและมนษย ทรงอปถมภบ ารงศาสนาทกนกาย โดยไมเบยดเบยนใคร แตเหตไฉนเดยรถยจงอบเฉาแลวหนมาปลอมบวช ฟงไมสมเหตสมผล หลกฐานทางอนทาใหมทศนะวา ผทลาสกขาไป ๖๐,๐๐๐ รปนน นาจะเปนพระในพทธศาสนานเอง มใชเดยรถย แตพระเหลานนไดนบถอคาสอนตามแบบนกายตาง ๆ”๑๙

กาลตอมาพระพทธศาสนาไดแตกแยกกนออกเปนนกายยอยๆ ถง ๑๘ นกาย และนกายทใหญมากกคอ เถรวาทกบมหาสงฆกะ อาจเปนไปไดวาใครทมทศนะไมตรงกบเถรวาทกบงคบใหลาสกขาหมด จงมมากมายถงเพยงนน ทมหาวงศกลาวเชนนนกเพราะตองการจะยกยองเถรวาทวาเปนนกายทถกตอง สวนนกายอนๆ นนไมยอมรบวาถกตอง จงซ าเตมใหเปนเดยรถยไปเสยจะไดหมดปญหา เรองนอาจเปนได เพราะพระเถระหลายรปทเดน ๆ ในสมยนนไมเขารวมสงคายนา และมหาวงศกไมไดพดถง แตปรากฏในคมภรอนๆ วา เปนพระเถระผทรงความรมบรวารจานวนมากกมอย เชน พระอปคตเถระเปนตน๒๐ หลงจากสงคายนาครงท ๓ เสรจสนลงแลว พระโมคคลลบตรตสสเถระกบพระเจาอโศก ไดจดสงภกษ เปนศาสนทตไปยงตางประเทศเพอประกาศคาสอนทไดรอยกรองไวในการสงคายนาครงนแกมวลมนษยในประเทศนน เพราะตอไปภายหนาเมอพระเถระผทรงความรหมดไป พระราชาผอปถมภสนไป พระศาสนาจกสญสนไปดวย เพอใหพระศาสนายงยนอย กควรจะสงพระไปเผยแผพระพทธศาสนายงประเทศตางๆ ใหประเทศเหลานนไดสนบสนน ดงทไดคดเลอกพระเถระเพอสงเปนสมณทตไปประกาศพระศาสนา ๙ สาย คอ

๑. พระมชฌนตกะ ไปกษมระและคนธาระ ๒. พระโยนธรรมรกขต (เชอสายกรก) ไปอปรนตกะ ๓. พระมชฌมะ ไปหมวนตประเทศ (แถบภเขาหมาลย) ๔. พระมหารกขตะ ไปแควนโยนะ ๕. พระมหาธรรมรกขตะไปแควนมหาราษฎร ๖. พระรกขตะ ไปแควนวนวาส (กรรณาฎเหนอ) ๗. พระมหานามะ ไปมหสมณฑล (ไมซอร) ๘. พระโสณะและพระอตตระไปสวรรณภม ๙. พระมหนท พรอมดวยศษยพระโมคคลลบตรตสสะอก ๔ รป คอ พระอฎฐยะ พระอตต

ยะ พระสมพละ และพระภทรสาละ ไปประกาศศาสนาในลงกา ตอมาไดทรงโปรดใหพระสงฆมตตาเถรนาหนอพระศรมหาโพธ จากพทธคยาไปปลก ณ เมองอนราธประ ทประเทศลงกา พรอมทงใหอปสมบทแกเหลากลสตรในลงกาทประสงคทจะเปนพระภกษณดวย๒๑

๑๙ เสถยร โพธนนทะ, ประวตศาสตรพระพทธศาสนา, ฉบบมขปาฐะ ภาค ๒, (พระนครศรอยธยา:

โรงพมพมหามกฏฯ, ๒๕๑๔), หนา ๕๗. ๒๐ สรวฒน ค าวนสา, พทธศาสนาในอนเดย, (กรงเทพฯ: กรงสยามการพมพ, ๒๕๒๓), หนา ๘๑. ๒๑ พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต), จารกอโศก, (กรงเทพฯ : สหธรรมก, ๒๕๔๗),

หนา ๑๐๘ - ๑๐๙.

๔๗

บทบาทของพระเจาอโศกมหาราชดงกลาวขางตนน แสดงใหเหนวาพระองคทรงเปนบคคลตวอยางสมยหลงพทธกาล ผทรงมฉนทะ ความพอใจในการนบถอและเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา ทรงมฉนทะในการสรางพระอารามใหครบ ๘๔,๐๐๐ อาราม (เจดยกเรยก) เทากบจ านวนพระธรรมขนธ เพอบชาพระธรรมขนธ ใหเปนแหลงทพระภกษสงฆศกษาเลาเรยนพระธรรมวนย บ าเพญสมณะธรรมและสงสอนประชาชน ทรงอปถมภการทาตตยสงคายนา และสงพระมหาเถระไปประกาศพระศาสนาในแวนแควนตาง ๆ ทวชมพทวปถง ๙ สาย เปนเหตใหพระพทธศาสนาเจรญรงเรองแพรหลายในนานาประเทศ ทรงสรางโรงพยาบาลคนและสตว ขดบอนา ทพกคนเดนทาง เปนตน เพอหมายมนใหปวงประชาราษฎรด ารงชวตตามหลกพระพทธธรรมอนสงสง ทรงมฉนทะทสงเสรมใหพระพทธศาสนามความเจรญกาวหนาและกอใหเกดการเปลยนแปลงในสถาบนสงฆอกหลายประการ โดยเฉพาะบทบาทคณะสงฆทพระองคทรงวางรากฐานส าคญในกจการตาง ๆ ใหเจรญรงเรองสบมาถงประเทศไทยทถอเปนสถาบนหลกอยางหนงในปจจบนน

๓.๓ บคคลตวอยางผใชฉนทะสมยปจจบน

ผวจยไดก าหนดบคคลตวอยางทใชฉนทะ ในการด าเนนชวตปฏบตหนาท จนประสบผลส าเรจ เปนคณปการแกสงคมนานปการ โดยศกษาจากผลงานเขยน หลกฐานทางเอกสาร ดงน

๓.๓.๑ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท ๙

ในหลวงรชกาลท ๙ บคคลตวอยางในการใชหลกฉนทะ ตามราชนพนธของเจาฟากลยาณวฒนา กลาววา “รชกาลท ๙ แหงกรงรตนโกสนทร เสดจพระราชสมภพในราชสกลมหดล อนเปนสายหนงในราชวงศจกร พระราชสมภพวนท ๕ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๗๐ เปนพระโอรสองคทสามในสมเดจเจาฟามหดลอดลเดช กรมหลวงสงขลานครนทร (สมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก ในกาลตอมา) และหมอมสงวาลย มหดล ณ อยธยา (สกลเดม ตะละภฎ , สมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน ในกาลตอมา)”๒๒

พระองค ทรงมพระราชศรทธาในพระพทธศาสนามาก ทรง ออกผนวชเปนเวลา ๑๕ วน ระหวางวนท ๒๒ ตลาคม–๕ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๙ ณ วดพระศรรตนศาสดาราม โดยมสมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ เปนพระอปชฌาย ทรงไดรบฉายาวา ภมพโลภกข หลงจากนน พระองคเสดจฯ ไปประทบจ าพรรษา ณ พระต าหนกปนหยา วดบวรนเวศวหาร ระหวางททรงด ารงสมณะเพศ พระภกษพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงปฏบตพระราชกจ เชนเดยวกบพระภกษทงหลายอยางเครงครด เชน เสดจลงพระอโบสถทรงท าวตรเชา–เยน ตลอดจนทรงสดบพระธรรมและพระวนยนอกจากนยงไดเสดจพระราชด าเนนไปทรงปฏบตพระราชกรณยกจพเศษอน ๆ เชนในวนท ๒๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๙๙ ไดเสดจพระราชด าเนนไปยงวดพระศรรตนศาสดาราม ทรงรวมสงฆกรรมในพธผนวชและอปสมบทนาคหลวงในพระบรมราชนปถมภ ในวนทวนท ๒๘ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๙๙ เสดจ

๒๒ สมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากลยาณวฒณา , เจานายเลก ๆ – ยวกษตรย, (กรงเทพฯ: ซลคเวอรมบคส, ๒๕๔๙), หนา ๙ .

๔๘

ฯ ไปทรงรบบณฑบาต จากพระบรมวงศานวงศและขาทลละอองธลพระบาท ณ พระทนงอมพรสถาน ในโอกาสนสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราชกมาร ครงยงเปนสมเดจพระเจาลกยาเธอ ไดเขาเฝาทลละอองธลพระบาทดวย๒๓

นอกจากพระองคจะทรงผนวชแลว พระองคย งทรงเปนอครศาสนปถมภกของพระพทธศาสนาเปนอยางยง ท าใหประชาชนไดหนมาใหความสนใจในพระพทธศาสนามากขนเรอยๆ ไดมการตงชมรมพทธศาสตรขน เพอใหนสต นกศกษา ไดศกษาและท ากจกรรทางพระพทธศาสนา ในดานการศกษาของสงฆในมหาวทยาลยสะงฆทง ๒ แหง คอมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และมหาวทยาลยมกฏราชวทยาลย ไดมการเปดการเรยนการสอนระดบอดมศกษาแกพระภกษสามเณร และ พ .ศ . ๒๕๐๑ ไดมการจดต งโรงเรยนพทธศาสนาวนอาทตยขนเปนแหงแรกทมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดมหาธาต๒๔

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชไดทรงจดตงโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารจ านวนมาก ตวอยางโครงการทส าคญ เชน๒๕

มลนธชยพฒนากอตงเมอ ๑๔ มถนายน พ.ศ. ๒๕๓๑ เพอสนบสนนการด าเนนงานตามโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร และโครงการพฒนาอนๆ เพอชวยเหลอประชาชนในดานเศรษฐกจ และสงคมใหมคณภาพชวตทดขนและสามารถพงพาตนเองได

มลนธโครงการหลวงกอตงเมอ พ.ศ. ๒๕๑๒ เพอสงเสรมการปลกพชเมองหนาวแกชาวเขา เพอเปนการหารายไดทดแทนการปลกฝน

โครงการสวนพระองคสวนจตรลดากอตงเมอ พ.ศ. ๒๕๐๔ มวตถประสงคในการด าเนนงาน เพอศกษา ทดลองและวจยหาวธแกไขปญหาเกยวกบงานทางดานการเกษตรตางๆ เชน การปลกขาว การเลยงโคนม การเพาะพนธปลานล และอนๆ อกมากมาย

โครงการแกมลงกอตงขนเมอ ๑๔ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๓๘ เพอแกปญหาอทกภย หลงเกดอทกภยในประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๓๘ โดยใหจดหาสถานท เกบกกน าตามจดตางๆ ในกรงเทพมหานคร เพอรองรบน าฝนไวชวคราว เมอถงเวลาทคลองพอจะระบายน าไดจงคอยระบายน าจากสวนทกกเกบไวออกไป

โครงการฝนหลวงกอตงเมอ พ.ศ. ๒๕๑๒ เพอแกปญหาเดอดรอนทกขยากของราษฎรและเกษตรกรทขาดแคลนน าอปโภคบรโภคและการเกษตร

โครงการสารานกรมไทยส าหรบเยาวชนมฉบบปกต ๓๗ เลม ฉบบเสรมการเรยนร ๑๙ เลม เรมพมพครงแรกใน พ.ศ. ๒๕๑๖ เปนสารานกรมไทยแบบเปนชด เนนความรทเกดขนและใชอยในประเทศไทยแตละเลมรวบรวมเนอเรองจากหลากหลายสะาขาวชา เนอหาของเรองตางๆ เรยบเรยงใหเหมาะสมกบเดกรนเลก เดกรนกลาง และเดกรนใหญ

๒๓ ราชกจจานเบกษา, หมายก าหนดการ ท ๑๕/๒๔๙๙ พระราชพธผนวช ณ พระอโบสถวดพระศร

รตนศาสดาราม ตลาคม พทธศกราช ๒๔๙๙. เลม ๗๓, ตอน ๘๔ ง, ๑๖ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๙๙, หนา ๓,๑๘๐. ๒๔ พระมหามนส กตตสาโร. หนงสอเรยนรายวชาพนฐานพระพทธศาสนา ม.๑ , (กรงเทพฯ:

ส านกพมพสถาบนพฒนาคณภาพวชาการ, ๒๕๕๙) , หนา ๑๘. ๒๕ วเชยร เกษประทม, ราชาศพทและพระราชประวต พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลย

เดชฯ พรอมพระราชวงศ โดยสงเขป, (กรงเทพฯ: ส านกพมพพฒนาศกษา, ๒๕๔๖), หนา ๑๔๗-๑๕๗.

๔๙

โครงการแกลงดน เพอแกปญหาดนเปรยว หรอดนเปนกรด โดยมการขงน าไวในพนทจนกระทงเกดปฏกรยาเคมท าใหดนเปรยวจด จนถงทสด แลวจงระบายน าออกและปรบสภาพฟนฟดนดวยปนขาว จนกระทงดนมสภาพดพอทจะใชในการเพาะปลกได

กงหนชยพฒนาสรางตนแบบไดครงแรกในปพ.ศ. ๒๕๓๒ เปนกงหนน าเพอบ าบดน าเสยดวยวธการเตมอากาศ

พระสมเดจจตรลดา หรอพระก าลงแผนดน เปนพระเครอง ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงสรางดวยพระองคเอง พระราชทานแกทหารต ารวจ ขาราชการและพลเรอนในชวงระหวาง พ.ศ. ๒๕๐๘ - ๒๕๑๓ มทงสนประมาณ ๒,๕๐๐ องค

โดยเฉพาะอยางยง “ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงทพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช มพระราชด ารสแกชาวไทยนบตงแต พ.ศ. ๒๕๑๗ เปนตนมา และถกพดถงอยางชดเจนในวนท ๔ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๔๐ เพอเปนแนวทางการแกไขวกฤตการณทางการเงนในเอเชย พ.ศ. ๒๕๔๐ ใหสามารถด ารงอยไดอยางมนคงและยงยนในกระแสโลกาภวตน”๒๖

สรปไดวา พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช รชกาลท ๙ ทรงมพระมหากรณาธคณอนหาทสดไมไดส าหรบปวงชนชาวไทย จากพระราชกรณยกจทพระองคทานไดท าไวมากมายนนมาจากทรงมฉนทะ(ความพอใจ) ความรก ความปรารถนาเพอพสกนกรชาวไทยใหมความเปนอยทสบายขน นบวาพระองคทรงเปนบคคลของความมฉนทะ (ความพอใจ) ในการท างานจนท าใหประเทศชาตพฒนาและเจรญรงเรองอยางแทจรง

๓.๓.๒ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต)

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) บคคลตวอยางทใชฉนทะ ปจจบนด ารงสมณะศกดท สมเดจพระพทธโฆษาจารย ทานเปนชาวอ าเภอศรประจนต จงหวดสพรรณบร เรมการศกษาเบองตนทโรงเรยนอนบาลครเฉลยว ตลาดศรประจนต จงหวดสพรรณบร ส านกของทานในปจจบน คอ วดญาณเวศกวน ตงอยในอ าเภอสามพราน จงหวดนครปฐม”๒๗ ทานมฉนทะในการปฏบตหนาทการงาน จนไดรบเกยรตบตร รางวลมากมาย ดงน

ปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกดทไดรบ จ านวน ๒๐ สาขาวชา๒๘ ในการนไดรบต าแหนงทางวชาการระดบศาสตราจารย (พเศษ) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยดวย

๒๖ พระราชกระแสรบสงในเรองเศรษฐกจพอเพยงแกผเขาเฝาถวายพระพรชยมงคล เนองในวนเฉลม

พระชนมพรรษาแตพระพทธศกราช ๒๕๑๗, อางใน ว.วชรเมธ, ความสบสนเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง, เนชน สดสปดาห ปท ๑๕ ฉบบท ๗๖๓ วนท ๑๒-๑๘ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๐.

๒๗ วดญาณเวศกวน , ประวตพระพรหมคณาภรณ (ป .อ . ปยตโต), [ออนไลน ], แหลงทมา : http://www.watnyanaves.net/th/web_page/biography (๔ ก.ย. ๕๙).

๒๘ วดญาณเวศกวน, ประกาศเกยรตคณ, ออนไลน, แหลงทมา: http://www.watnyanaves.net/ th/web_page/honourable_prestige ๔ ก.ย. ๕๙

๕๐

ประกาศเกยรตคณและรางวลทไดรบ จ านวน ๑๕ รางวล๒๙ รางวลสงสดระดบโลกไดแก ไดรบรางวลการศกษาเพอสนตภาพ จากองคการยเนสโก (UNESCO Prize for Peace Education) พ.ศ. ๒๕๓๗

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) เปนบคคลตวอยางสมยปจจบน ทมฉนทะ (ความพอใจ) ในพระพทธศาสนา มฉนทะ (ความพอใจ) ในการท างาน เปนปราชญทางพระพทธศาสนาแหงยคปจจบน ทไดรบความเคารพนบถอ และอยางยง ยอมรบอยางกวางขวางจากชาวไทยและชาวโลก มผลงานหนงสอทใชเปนหลกอางองหลายรอยเรอง เฉพาะอยางยงพทธธรรมทเกอบทกวทยานพนธ รายงานวจยน าไปอางอง รวมถงพจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม และพจนานกรม พทธศาสน ฉบบประมวลศพทดวยทน าไปอางองเสมอ แมปจจบนน อายของทานแมจะเกอบ ๘๐ ปแลวกตาม ทานยงคงมไดหยดนงตองานวรรณกรรมศาสนาแตอยางใด เพอจรรโลงไวซงพระพทธศาสนาโดยแทจรง สงคมปจจบนถอวาเปนตนแบบแหงฉนทะ

๓.๓.๓ พระมหาวฒชย วชรเมธ (ว.วชรเมธ)

พระมหาวฒชย วชรเมธ (บญถง) บคคลตวอยางผใชฉนทะ ตามประวตทานเปนชาวอ าเภอเชยงของ จงหวดเชยงราย ปฏปทาของทาน เปนนกคด นกเขยนดานพระพทธศาสนาประยกต สมยคนรนใหม เปนนกบรรยายธรรมทผลตผลงานออกมาในรปสอโทรทศน และหนงสอออกมาอยางสม าเสมอในยคปจจบน ผลงานทเปนทรจกกนดคอ การประพนธบทละครโทรทศน และหนงสอเรอง "ธรรมะตดปก" และเพลงประกอบละครธรรมะมากมาย จนไดรบพระราชทานรางวลเสาเสมาธรรมจกร จากสมเดจพระเทพรตนราชสดาสยามบรมราชกมารฯ ในงานสปดาหพระพทธศาสนา วสาขบชาประจ าป ๒๕๕๐๓๐

การศกษา แรงสะทอนถงฉนทะ ความพงพอใจใครศกษา จนส าเรจการศกษาระดบตาง ๆ ดงน ศกษาศาสตรบณฑต (ศษ.บ.) มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช พ.ศ. ๒๕๔๓ พทธศาสตรมาหบณฑต (พธ.ม.) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๔๖ และเปรยญธรรม ๙ ประโยค ส านกวดเบญจมบพตรดสตวนาราม พ.ศ. ๒๕๔๓

การท างาน แรงสะทอนถงฉนทะ เหนไดจากเอกสาร ดงน ทานเปนอาจารยพเศษ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชทยาลย อาจารยพเศษ สถาบนพระปกเกลา วทยาลยปองกนราชอาณาจกร โรงเรยนนายรอยต ารวจสามพราน อาจารยพเศษ และวทยากรบรรยายพทธศาสนากบศาสตรรวมสมยในมหาวทยาลย สถาบนการศกษาชนน าของรฐและเอกชนมากมาย เชน จฬาลงกรณมหาวทยาลยมหาวทยาลย ธรรมศาสตรมหาวทยาลยมหดล มหาวทยาลยศลปากร มหาวทยาลยเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหม มหาวทยาลยขอนแกน มหาวทยาลยศรปทม

๒๙ วดญาณเวศกวน, ประกาศเกยรตคณ, ออนไลน , แหลงทมา:

http://www.watnyanaves.net/ http/web_page/honourable_prestige ๔ ก.ย. ๕๙ ๓๐ กาญจนา ปราบปญจะ, “การศกษาลลาการใชภาษาและกลวธการเขยนของ ว.วชรเมธ”, ปรญญา

นพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๕๓) ,หนา ๒๓๘.

๕๑

มหาวทยาลยกรงเทพฯ มหาวทยาลยอสเทรนเอเชย มหาวทยาลยแมฟาหลวง มหาวทยาลยนเรศวร เปนตน เปนคอลมนสตเขยนบทความเชงวชาการ กงวชาการ และบทความทวไปใหกบหนงสอพมพ และนตยสะารมากมาย เชน เนชนสดสปดาห มตชนสดสปดาห ประชาชาตธรกจ กรงเทพธรกจ แพรว WE, HEALTH& CUISINE ชวจต ชวตตองส หญงไทย แกจน และบางกอก ฯลฯ เปนวทยากรบรรยายธรรม และน าภาวนาตามสถาบน และองคกรของรฐ รวมทงเอกชน ทงในกรงเทพฯ ตางจงหวด และตางประเทศ

ทส าคญคอ เปนผกอตงสถาบนวมตยาลย (Vimuttayalaya Institute) : อนเปนสถาบน เพอการศกษา วจยภาวนา และน าเสนอภมปญญาทางพทธศาสนาสประชาคมโลก โดยเนนปรชญาการท างานในลกษณะพทธศาสนา เพอสนตภาพโลก (Buddhism for World Peace) เปนวทยากรประจ ารายการโทรทศนหลายรายการ เชน เมองไทยวาไรต (ททบ.๕) รานช ายามเชา (TITV) กลาคดกลาท า (ททบ.๕) พทธประทป (ททบ.๕) รอยธรรมและธรรมาภวฒน (ASTV) และทนหมอชต (ชอง ๗)

ผลงานนพนธทไดรบการเผยแพรภาษาไทย แรงสะทอนถงฉนทะ จากทปรากฏทางสอและเอกสาร ดงน

ผลงานเรอง ดเอนเอ ทางวญญาณ, ปรชญาหนากฏ, คดอยางเซน, ตายแลวเกดใหมตามนยมลนทปญหา, ตายแลวเกดใหมตามนย พระพทธศาสนา, พระสงฆกบทางออกจากทกขสจของสงคม, ครกลยาณมตรของชวตดงาม, อารยมรรคา :มรรควธเพอชวตดงาม, พระพทธคณ ๑๐๐ บาท, กรรมกบการพฒนาคณภาพชวต , ในหลวงครองราชยพทธทาสครองธรรม, ก าลงใจแดชวต, ทกขกระทบ ธรรมกระเทอน, ธรรมะตดปก, ธรรมะหลบสบาย,ธรรมะดบรอน, ธรรมะบนดาล, ธรรมะรบอรณ, ธรรมะราตร, ธรรมะท าไม,ธรรมะเกรดแกว, ธรรมะสบายใจ,ธรรมะทอรก, ธรรมะงอกงาม, ธรรมะน าเอก, ธรรมะคลายใจ, ธรรมะพารวย, ธรรมะศกดสทธ, คนส าราญงานส าเรจ, สบตากบความตาย, ฝนตกไมตอง ฟารองไมถง, เรารกแม,หนงสอธรรมะชาลนถวย, ลายแทงแหงความสข, มองลก นกไกล ใจกวาง, รกอนตาย ไมเสยดายชาตเกด, เปลยนเคราะหใหเปนโชคเปลยนโรคใหเปนคร, งานสมฤทธชวตรนรมย, ความทกขมาโปรด, ความสขโปรยปราย, Love Analysis ๑ & ๒,เขนธรรมะขนภเขา, ตะเเกรงรอนทอง, วายทวนน า(เขยนรวมกบพระไพศาล วสาโล), ธรรมาคาขน,ธรรมาธปไตย, การเดนทางของความคด (รวมกบ สรรเสรญ ปญญาธวงศ,นรตต ศรจรรยา,อารยา ศรโสดา) และหนงสอเรยนพระพทธศาสนา ชวงชนท ๔ เลม ๑ – ๓

ผลงานทไดรบการแปลเปนภาษาองกฤษ Anger Management (ธรรมะหลบสบาย ), Looking Death in the Eye (สบตากบ

ความตาย), Love Management (ธรรมะทอรก) อนง หนงสอ “ธรรมะหลบสบาย ธรรมะทอรก และสบตากบความตาย” นอกจากไดรบ การแปลเปนภาษาองกฤษแลว ปจจบนยงไดรบการแปลเปนภาษาสเปน อนโดนเชย และศรลงกาอกดวย

๕๒

เกยรตคณ แรงสะทอนถงฉนทะ เหนไดจากรางวลเกยรตคณ ดงน

พ.ศ. ๒๕๔๗ ผลงาน “ธรรมะตดปก” ไดรบการน าไปดดแปลงเปนละครโทรทศนทางไทยทวสชอง ๓ ไดรบรางวลจากสถาบนตางๆ กวาสบรางวล

พ.ศ. ๒๕๔๘ มลนธศาสตราจารยพเศษ จ านงค ทองประเสรฐ ราชบณฑต ถวายรางวลสาขา“ผมผลงานดานการเผยแผพระพทธศาสนาดเดน” (จากผลงานนพนธ ๔ เรอง คอ ธรรมะตดปกธรรมะหลบสบาย ธรรมะดบรอน ธรรมะบนดาล)

พ.ศ. ๒๕๔๘ สภาศาสนาเพอสนตภาพโลก ยกยองเปน “ทตสนตภาพโลก” พ.ศ. ๒๕๔๙ นตยสะาร Positioning ยกยองใหเปนหนงใน “๕๐ ผทรงอทธพลของ

สงคมไทยป ๒๕๔๙” พ.ศ. ๒๕๔๙ รฐบาลและคณะสงฆแหงประเทศศรลงกา และองคกร WBSY (World

Buddhist Sangha Youth) ในฐานะเจาภาพจดงาน “สมโภช ๒๕๕๐ ปแหงพระพทธศาสนายกาล” (The Celebration of ๒๕๕๐ the Buddha Jayanti) มมตถวายรางวล “The Great Dharma Putta Award” (พระธรรมทตผมผลงานดเดนระดบโลก)

พ.ศ. ๒๕๕๐ คณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพ ถวายรางวล BUCA HONORARY AWARDS ในฐานะผมผลงานโดดเดนในการน าเสนอธรรมะแบบอนเทรนดและมคณปการตอวงการวชาชพนเทศศาสตร ณ มหาวทยาลยกรงเทพ

พ.ศ. ๒๕๕๐ คณะสงฆและประชาชนจงหวดเชยงราย ถวายรางวล “รตนปญญา” Gem of Wisdom Award) ซงเปนรางวลเกยรตยศส าหรบพระสงฆผทรงภมปญญาเปนเอก พ .ศ. ๒๕๕๐ รบพระราชทานรางวล “เสาเสมาธรรมจกรทองค า” ในฐานะผคณประโยชนตอพระพทธศาสนา สาขาการแตงหนงสอทางพระพทธศาสนา จากสมเดจพระเทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมารในงานสปดาหวสาขบชาโลก ณ มณฑลพธทองสนามหลวง

พระมหาวฒชย วชรเมธ เปนบคคลตวอยางสมยปจจบน ทมฉนทะ (ความพอใจ) ในพระพทธศาสนา มฉนทะในการท างาน รกในการอาน รกในงานเขยนหนงสอ ท าใหประสบผลส าเรจในงานเขยนหนงสอ หนงสอของทานสามารถเปนคมอในการด าเนนชวตไดดมากในสงคมปจจบน ทามกลางกระแสสงคมทมการเปลยนแปลง แกงแยง และแบงพรรคแบงพวกกนอยตลอดเวลาไดเปนอยางด ท าใหผอานสามารถรบมอกบความผดหวงจากการเปลยนแปลงดงกลาวไดทนทวงท และไมหลงระเรงไปกบความสมหวงจนเกนกวาเหต อกทงยงชวยใหผอานไดระลกอยตลอดเวลาวาทกเสยววนาทมคณคา และควรด าเนนชวตอยดวยความไมประมาท ประการส าคญนนทานไดนอมน าหลกธรรมค าสอนขององคพระสมมาสมพทธเจามาใหผอานไดน าไปปรบใชในชวตประจ าวน เพราะหลกธรรมของพระพทธเจา สามารถชวยใหผปฏบตทกคนเปนพทธศาสนกชนทสมบรณและธ ารงรกษาศาสนาใหอยคสงคมสบไป

๕๓

๓.๔ นกเรยนตวอยางผใชฉนทะ ๓.๔.๑ เดกหญงชนากานต จอมถก

เดกหญงชนากานต ตวอยางผใชหลกฉนทะ ไดประสบความส าเรจตามวตถประสงคขอท ๓ น เนนตวอยางทผบรหาร คร นกเรยน โรงเรยนวงแดง ๒ ขางตน โดยผวจยไดสมภาษณเดกหญงชนากานต จอมถก อาย ๑๓ ป เธอเปนบตรของนายทมฬ จอมถก และนางสมหมาย ภทอง เปนผทมความรก ความพอใจ และใฝเรยนร ในการศกษาเลาเรยน วชาทชอบเรยนมากทสด คอ วชาภาษาไทย เพราะชอบการอานท านองเสนาะ ชอบอานบทประพนธของสนทรภ นอกจากนยงมความสามารถพเศษคอ เลนแชรบอล เพราะเปนกฬาทชนชอบ ไดรบความสนกสนานเพลดเพลน สรางความสามคคในหมคณะ จากความชอบ ความพอใจในกฬาแชรบอล จงซอมกบเพอนเปนประจ าทกวน ท าใหไดรบรางวลชนะเลศ กฬาแชรบอลหญง ปการศกษา ๒๕๕๘ ระดบเครอขายโรงเรยนเมองตรอน จากการวดผลประเมนผลผลการเรยนทง ๘ กลมสาระ ภาคเรยนท ๒ ปการศกษา ๒๕๕๘ ปรากฏวาไดคะแนนเฉลย ระดบ ๔.๐๐ สอบไดนกธรรมชนตร ในป ๒๕๕๗ปจจบนเดกหญงชนากานต จอมถก ไดเรยนตอทโรงเรยนตรอนตรสนธ อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ๓๑

แรงสะทอนฉนทะของเดกหญงชนากานต จอมถก เปนนกเรยนตวอยางโรงเรยนวงแดง ๒ อ.ตรอน จ.อตรดตถ ทประสบความส าเรจในการเรยน กฬา อนเนองมาจาก ความรก ความพอใจ และใฝเรยนร ในการศกษาเลาเรยน จนมคะแนนเฉลย ระดบ ๔.๐๐ ทกรายวชา และจากความชอบ ความพอใจในกฬาแชรบอล ท าใหไดรบรางวลชนะเลศ กฬาแชรบอลหญง ดวยเหตนจงท าใหประสบความส าเรจทงในดานการเรยน และกฬา สรางชอเสยงใหตวเอง ครอบครว โรงเรยน และเปนนกเรยนตวอยางใหนกเรยนรนตอๆ ไปไดประพฤตปฏบตตามตอไป

๓.๔.๒ เดกชายศวดล รมโพธช

เดกชายศวดล อาย ๑๓ ป เขาเปนบตรของนายศราวธ รมโพธช และนางสาวเกศนย นลวงศ เปนผทมความพอใจ ความใฝร ใฝเรยน ในการศกษาเลาเรยน วชาทชอบเรยนมากทสด คอวชาคณตศาสตร เพราะชอบการค านวณ ชอบการคดวเคราะหแกโจทยปญหา และสามารถน าไปใชไดจรงในชวตประจ าวน นอกจากนยงมความสามารถพเศษคอ เลนฟตบอล เพราะชนชอบการเลนฟตบอล และมแรงบนดาลใจจากนกฟตบอลทมชาต จงขยนฝกซอมกบเพอนๆเปนประจ า ท าใหไดรบคดเลอกเปนตวแทนนกฟตบอล และไดรบรางวลรองรางวลชนะเลศ กฬาฟตบอล ปการศกษา ๒๕๕๘ ระดบเครอขายโรงเรยนเมองตรอน และจากการวดผลประเมนผลผลการเรยนทง ๘ กลมสาระ ภาคเรยนท ๒ ปการศกษา ๒๕๕๘ ปรากฏวาไดคะแนนเฉลย ระดบ ๓.๘๔ สอบไดนกธรรมชนตร ในป ๒๕๕๘ ปจจบนเดกชายศวดล รมโพธช ไดเรยนตอทโรงเรยนองคการบรหารสวนจงหวดอตรดตถ๓๒

๓๑ วารสารโรงเรยนวงแดง ๒ ปการศกษา ๒๕๕๘, โรงเรยนวงแดง ๒, หนา ๕. ๓๒ วารสารโรงเรยนวงแดง ๒ ปการศกษา ๒๕๕๘, โรงเรยนวงแดง ๒, หนา ๕

๕๔

แรงสะทอนฉนทะของเดกชายศวดล นกเรยนตวอยางโรงเรยนวงแดง ๒ อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ ทมความรก ความพอใจ และใฝเรยนร ในการศกษาเลาเรยน จนมคะแนนเฉลย ระดบ ๓.๘๔ และจากความชอบ ความพอใจในกฬาฟตบอล ไดฝกฝนและขยนซอมท าใหไดรบรางวลรองชนะเลศ กฬาฟตบอล ดวยเหตนจงท าใหประสบความส าเรจทงในดานการเรยน และกฬา ถอวาเปนนกเรยนตวอยางทประสบความส าเรจจาก ความรก ความพอใจ ในการเรยน กฬา จนสามารถสรางชอเสยงใหตวเอง ครอบครว โรงเรยน และใหนกเรยนรนตอๆไปไดประพฤตปฏบตตามตอไป

สรปทายบท

บคคลตวอยางผใชหลกฉนทะมทงสมยพทธกาลหลงพทธกาลประกอบดวยพระอรหนตสาวก พระราชา นกปราชญ แมนกปราชญสมยปจจบน รวมถงผบรหาร คร นกเรยน โรงเรยนวงแดง ๒ ตางกประสบผลส าเรจในชวตและในหนาทการงาน ในสงคมปจจบนเหนไดชดคอ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท ๙ พระองคมโครงการในพระราชด ารมากกวา ๓,๐๐๐ โครงการ ไดสรางทฤษฎเศรษฐกจพอเพยงเปนปรชญาใหพสกนกรชาวไทยปฏบตตามไดผลอยางดเลศ มคณานประโยชนแกสงคมไทยทกหมเหลาสดทจะคณานบได

๕๕

บทท ๔

แนวทางการประยกตใชหลกฉนทะในสงคมปจจบน

การวจยบทน เปนการศกษาการประยกตฉนทะใชฉนทะของโรงเรยนในฐานะประชากรกลมเปาหมายดวยวธเจาะจง (Purposive Sampling ) ประกอบดวยกลมผบรหาร ครผสอนผปกครองและนกเรยน จากการสมอยางงาย (Simple Random Sampling) จ านวน ๒๐ คน ไดแก ผบรหารโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) จ านวน ๑ คน ครผสอนกลมวชาสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม จ านวน ๔ คน ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ จ านวน ๗ คน และนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ จ านวน ๘ คน ตอบวตถประสงคขอ ๓ ดงน

๔.๑ การประยกตใชฉนทะสรางบทเรยน ๔.๒ การประยกตใชฉนทะจดกจกรรม ๔.๓ การประยกตใชฉนทะท าการบาน ๔.๔ การประยกตใชฉนทะเขาคายอบรม ๔.๕ การประยกตใชฉนทะปลกฝงคานยม ๔.๖ วการประยกตใชฉนทะธการสรางฉนทะใหแกตวเอง

๔.๑ การประยกตใชฉนทะสรางบทเรยน ผวจยไดลงพนท เกบขอมลจากการสมภาษณ นางสาวผกา สอนจรญ ต าแหนง

ผอ านวยการสถานศกษา พบวา โรงเรยนมนโยบายใหครในโรงเรยนน าหลกฉนทะมาประยกตใชในการสรางบทเรยนไวในหลกสตรสถานศกษาเพอน ามาจดกจกรรมการเรยนการสอน โดยหลกฉนทะนน คอ ความรก ความพอใจ ในวชาชพของตน การสรางบทเรยนในแตละรายวชานน ตองอาศยความรก ความพอใจ ในการสรางสรรคบทเรยน เพอใหนกเรยนไดเรยนร น าความรไปใชใหเกดประโยชนอยางแทจรงทท าใหเกดการความรและเขาใจในหลกฉนทะในการเรยนรของเยาวชน๑ นอกจากน นายบ ารง ทารตน ต าแหนงครช านาญการพเศษ กลาวเพมเตมวา โรงเรยนมนโยบายเนนใหครในโรงเรยนน าเอาหลกอทธบาท ๔ มาประยกตใชในการเรยนรของเยาวชน โดยเฉพาะอยางยงในหลกของฉนทะ คอความพอใจในการเรยนร ซงทางโรงเรยนจะตองปลกฝงใหนกเรยนไดตระหนกในเรอง การรกในการเรยนใหมาก เพอจะน าไปสความส าเรจในการเรยนรสงยงขนไป๒ นอกจากน นายอาคเนย บานบ

๑ สมภาษณนางสาวผกา สอนจรญ, ผอ านวยการโรงเรยนบานวงแดง ๒ (หมสองสามคค) อ าเภอ

ตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐). ๒ สมภาษณนายบ ารง ทารตน, ครช านาญการพเศษโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอ

ตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐).

๕๖

ต าแหนง ครช านาญการพเศษ กลาวเพมเตมวา ทางโรงเรยนยงไดเนนใหครสรางบทเรยนทหลากหลาย เชน มการใชสอ ICT ในการเรยนการสอน สอนวตกรรมทเสรมสรางการจดกจกรรมการเรยนรใหเหมาะสม และสอดคลองกบความตองการของผเรยน โดยเนนผเรยนเปนส าคญ๓ จากการสมภาษณนางรตนา มากพนธ ต าแหนง ครช านาญการพเศษ เกยวกบแนวทางการสรางบทเรยน พบวา ในการสรางบทเรยนทางครผสอนไดน าเอาหลกฉนทะ มาเปนกรอบแนวทางในการสรางบทเรยน เพอน าไปใชในการเรยนการสอน เชน รายวชาพระพทธศาสนา ไดน าเอาหลกฉนทะมาสรางบทเรยน เพอน าไปสกระบวนการเรยนการสอน โดยเนนสรางความพอใจใหกบผเรยน ใหมบรรยากาศในชนเรยน น าไปสความรกในการเรยนรในรายวชาพระพทธศาสนา๔

๔.๒ การประยกตใชฉนทะจดกจกรรม

ผวจย ไดลงพนทเกบขอมลจากการสมภาษณ นางศรลกษณ แซเลา ต าแหนง ครช านาญการพเศษ เกยวกบแนวทางการจดกจกรรม พบวา ในการจดกจกรรมการเรยนการสอน ทางครผสอนไดน าเอาหลกฉนทะมาเปนจดกจกรรมการเรยนการสอน โดยน ามาสการสรางแผนการจดการเรยนร ทเนนหลกธรรมฉนทะมาประยกตในการจดกจกรรมการเรยนการสอน เชน การจดกจกรรมในรายวชาพระพทธศาสนา โดยการจดกจกรรมปลกฝงการรกษาความสะอาด ในสถานศกษา นกเรยนไดรวมกจกรรมกลมในการรณรงคการรกษาความสะอาดในสถานศกษา ๕ นอกจากน เดกชายเจษบดนทร สสา นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา ในรายวชาพระพทธศาสนา ไดมกจกรรมใหนกเรยนไดเขารวมการรณรงคการรกษาความสะอาดในสถานศกษา เปนประจ าทกเดอน เพอเปนกระตนใหนกเรยนไดรจกรกษาความสะอาดอยางตอเนอง๖

๔.๓ การประยกตใชฉนทะท าการบาน ผวจย ไดลงพนทเกบขอมลจากการสมภาษณนายอาคเนย บานบ ต าแหนง ครช านาญ

การพเศษโรงเรยนวงแดง ๒ เกยวกบแนวทางการท าการบาน พบวา ครไดมอบหมายการบาน โดยใหนกเรยนคดสรางสรรคชนงานของตนเองคนละหนงชนตามทตนเองสนใจและถนด และสอดคลองกบเนอหาในบทเรยน เพอท ามาสงเปนการบาน สงเกตไดจากการทนกเรยนไดสงการบานครบ ตรงเวลาและท าไดถกตอง๗ นอกจากน เดกหญงอรสา เครอทราย นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตม

๓ สมภาษณนายอาคเนย บานบ, ครช านาญการพเศษโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอ

ตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐). ๔ สมภาษณนางรตนา มากพนธ, ครช านาญการพเศษโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอ

ตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐). ๕ สมภาษณนางศรลกษณ แซเลา, ครช านาญการพเศษโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอ

ตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐). ๖ สมภาษณเดกชายเจษบดนทร สสา, นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖โรงเรยนบานวงแดง (หมสอง

สามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐). ๗ สมภาษณนายอาคเนย บานบ, ครช านาญการพเศษโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอ

ตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๕ มนาคาม ๒๕๖๐).

๕๗

วา ทางครไดมอบหมายการบานใหนกเรยนไดท า โดยใหนกเรยนเปนผคดสรางสรรคชนงานดวยตนเอง ตามทตนเองสนใจ และรกในสงทตนเองสรางสรรค ตามเนอทครไดมอบหมายไว ซงเปนกจกรรมการท าการบานทสนก และท าใหเกดความรกในรายวชาทเรยนเปนอยางมาก๘เดกชายวรภทร พลศร นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา ไดท าการบานตามทครสงและสงงานใหครตามทไดรบมอบหมาย๙ และนางกลยา จนทรบว ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวาควรใหนกเรยนและผปกครองไดท าการบานหรอกจกรรมรวมกนบาง เพอท าใหเกดการดแลเอาใจใสอยางใกลชดระหวางผปกครองกบนกเรยน๑๐

๔.๔ การประยกตใชฉนทะเขาคายอบรม

จากการทผวจย ไดลงพนทเกบขอมลจากการสมภาษณ นายอาคเนย บานบ ต าแหนงครช านาญการพเศษ เกยวกบแนวทางการเขาคายอบรม พบวา ทางโรงเรยนไดมนโยบายในการจดกจกรรมเขาคายอบรมคณธรรม จรยธรรม เพอพฒนาคณภาพชวต ทงทางรางกายและจตใจ เปนประจ าทกปใหกบนกเรยนทกระดบชน อยางนอยปละ ๑ วน โดยเนนน าเอาหลกธรรมอทธบาท ๔ มาเปนแนวทางในการเขาคายอบรม๑๑ จากการสมภาษณนายบ ารง ทารตน ต าแหนงครช านาญการพเศษ เกยวกบแนวทางการเขาคายอบรม พบวา ครผสอนไดน าเอาหลกฉนทะมาใชในการจดกจกรรม เชน จดการอบรมใหนกเรยนรสกมความรก สนกสนาน ผอนคลาย ไมเบอหนาย และมสวนรวมในการอบรมทกกจกรรม๑๒ นอกจากน เดกหญงสกลยา บญนฉนท นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา ทางโรงเรยนไดจดกจกรรมเขาคายอบรมคณธรรม จรยธรรม ท าใหนกเรยนไดนอมน าหลกธรรมมาประยกตใชในชวตประจ าวน ท าใหมความรกความผกพน ระหวางครผสอนและนกเรยนเปนอยางด๑๓เดกหญงนภดล แกวกลศร นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา ทางโรงเรยนไดจดกจกรรมเขาคายลกเสอ และยวกาชาด อยางสนกสนาน ท าใหนกเรยนชอบและรวมท ากจกรรมอยางมความสข๑๔

๘ สมภาษณเดกหญงอรสา เครอทราย, นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอ ตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๘ มกราคม ๒๕๖๐).

๙ สมภาษณเดกชายวรภทร พลศร, นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอ ตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๗ มกราคม ๒๕๖๐).

๑๐ สมภาษณนางกลยา จนทรบว ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอ ตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๕ กมภาพนธ ๒๕๖๐).

๑๑ สมภาษณนายอาคเนย บานบ, ครช านาญการพเศษโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอ ตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๖ มกราคม ๒๕๖๐).

๑๒ สมภาษณนายบ ารง ทารตน, ครช านาญการพเศษโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอ ตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๙ มกราคม ๒๕๖๐).

๑๓ สมภาษณเดกหญงสกลยา บญนฉนท, นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐).

๑๔ สมภาษณเดกหญงนภดล แกวกลศร, นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๑ มกราคม ๒๕๖๐).

๕๘

๔.๕ การประยกตใชฉนทะปลกฝงคานยม

จากการทผวจย ไดลงพนทเกบขอมลจากการสมภาษณ นางสาวผกา สอนจรญ ต าแหนง ผอ านวยการ เกยวกบแนวทางการปลกฝงคานยม พบวา ทางโรงเรยนไดมนโยบายปลกฝงคานยมตามแนวนโยบายของกระทรวงศกษาธการ โดยเนนใหนกเรยนมคานยมตามหลกคานยม ๑๒ ประการ๑๕ จากการสมภาษณนางศรลกษณ แซเลา ต าแหนง ครช านาญการพเศษ เกยวกบแนวทางการปลกฝงคานยมพบวา ทางโรงเรยนไดน าเอาหลกคานยม ๑๒ ประการ มาปลกฝงเพอใหมจตส านกในการเปนพลเมองท ด โดยใหมความรกความปรารถนาดตอกน เชน ค านยมความรกชาต ศาสนา พระมหากษตรย โดยโรงเรยนไดจดกจกรรมสงเสรมใหมความรกชาต ศาสนา พระมหากษตรย โดยรวมใจกนสวดมนต เจรญสมาธภาวนา แผเมตตาบารม แดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชฯ รชการท ๙ เปนประจ าทกป๑๖ นอกจากน นายสมเจต สสา ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา ทางโรงเรยนไดจดกจกรรมเขาคายอบรมคณธรรม จรยธรรม ท าใหนกเรยนไดนอมน าหลกธรรมมาประยกตใชในชวตประจ าวน ท าใหมความรกความผกพนระหวางครผสอนและนกเรยนเปนอยางด๑๗นอกจากน นายอนนต เครอทราย ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา นอกจากทางโรงเรยนจะปลกฝงคานยมทดมาแลว สถาบนครอบครวกยงปลกฝงคานยมใหทบานดวย เดกๆไดแสดงความกตญญกตเวท โดยการท าความสะอาดบานเพอเปนการแบงเบาภาระบดามารดา๑๘ นอกจากน นายเสนห พมพจนทร ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา ครอบครวกปลกฝงเดกๆใหมคานยมทด ทถกตอง เชน มระเบยบวนย เคารพกฎหมาย ผนอยรจกการเคารพผใหญ๑๙ นอกจากน นายเดนชย คงนอย ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา การปลกฝงคานยมทดงามท าไดทกททกเวลา และผปกครองกตองปฏบตตนเปนตวอยางทดเพอใหนกเรยนไดประพฤตปฏบตตามไดอยางถกตอง๒๐ นอกจากน เดกหญงสทธดา จนทรบวนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา ทางโรงเรยนไดจดกจกรรมใหนกเรยนไดมความรก ความพอใจ ทไดรบการปลกฝงคานยมผานกจกรรมตางๆ ตงแตเดนเขาประตโรงเรยน จนเลกเรยน

๑๕ สมภาษณ นางสาวผกา สอนจรญ, ผอ านวยการโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๒ มกราคม ๒๕๖๐).

๑๖ สมภาษณนางศรลกษณ แซเลา, ครช านาญการพเศษโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอ ตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๖ มกราคม ๒๕๖๐).

๑๗ สมภาษณนายสมเจต สสา, ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๕ มนาคม ๒๕๖๐).

๑๘ สมภาษณนายอนนต เครอทราย, ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๙ มกราคม ๒๕๖๐).

๑๙ สมภาษณนายเสนห พมพจนทร, ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๑ มกราคม ๒๕๖๐).

๒๐ สมภาษณนายเดนชย คงนอย, ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐.

๕๙

และยงสอนใหน าไปใชในครอบครวไดอกดวย๒๑ นอกจากน เดกหญงเพชรรดา แกวสดศร นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา ทางโรงเรยนไดสอนใหทองคานยม ๑๒ ประการ เปนการปลกฝงท าใหนกเรยนไดรบความร ความเขาใจ และน าไปใชไดจรงในชวตประจ าวน๒๒ นอกจากน เดกหญง การะเกต อองราช นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา ครไดใหนกเรยนแสดงบทบาทสมมตในการปฏบตตนเปนพลเมองด ตามความชนชอบของนกเรยน ในการท ากจกรรมการเรยนการสอนในชนเรยนดวย๒๓นอกจากน นางละออ อองราช ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา ครไดปลกฝงคานยมทดงาม ท าใหนกเรยนเปนเดกด มวนยและรจกรบผดชอบมากขน๒๔ และนางยพน แกวสดศร ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ ไดเพมเตมวา อยากใหครไดปลกฝงคานยมใหเดกเขาวดปฏบตธรรม และบ าเพญประโยชน เพอใหเดกมนสยดและน าค าสอนของพระพทธศาสนาไปใชใหเกดประโยชนกบตนเองตอไป๒๕

๔.๖ การประยกตใชฉนทะวธการสรางฉนทะใหแกตวเอง

ผวจยใครขอเสนอวธการสรางฉนทะใหเกดแกตนเองเปนขนตอน เปนแนวทางใหมอกแนวหนงทตนมอย จะเปนแสงสวางปลายอโมงคส าหรบหลายทานกได ขนตอนทจะใหนมอยในตวทกทานแลว เพยงแตวาจงหวะยงไมเกดขนเทานน ดงนน วธการนจงถอวาเปนปจจยหนงแหงสรางฉนทะสความส าเรจในชวต ตามหมวดธรรมของฉนทะวา อทธบาท ทางแหงความส าเรจในชวต ดงน

วธท ๑ ส านกในวยสรางตว

วยของคนเรานน มหลายวย กลาวคอ วยเดกยงตองอาศยพอแม ญาตพนอง ยงศกษาเลาเรยน กยงไมตองคดอะไรมาก นอกจากวา เหนคนอนเขามอะไรกอยากมกบเขา ไดแตคดอยวา สกวนเราจะมวนนน ทง ๆ ทไมรวาจะมมนไดอยางไร จะหาเงนอยางไร หรอจะมใครใหบาง แตพอมโอกาสไดชองทางมรายไดเขามากทดลองท า กประสบผลส าเรจได ตวอยางหนนอยชายชาวอเมรกาคนหนง อายเพยง ๘ ป ทกวนนงดทวเหนโฆษณานาฬกาโทรศพทขอมอแลวนกอยากได วนหนงกไปบอกแมวา หนอยากไดขอใหแมซอให แมตอบวา ยงไมมเงน หนนอยนนกยงฝงใจอยากไดไมหาย กเกดมโอกาสชองทางท าธรกจสงไขออนไลน โดยบรรจใสกลองไขกลองละ ๘ ฟองลงเวปไซตของตนเอง กม

๒๑ สมภาษณเดกหญงสทธดา จนทรบว, นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสอง

สามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๒ มกราคม ๒๕๖๐). ๒๒ สมภาษณเดกหญงเพชรรดา แกวสดศร นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง

(หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๓ มกราคม ๒๕๖๐). ๒๓ สมภาษณเดกหญงการะเกต อองราช นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หม

สองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๔ มกราคม ๒๕๖๐). ๒๔ สมภาษณนางละออ อองราช ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง

(หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๗ มกราคม ๒๕๖๐). ๒๕ สมภาษณนางยพน แกวสดศร ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง

(หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, (เมอ ๑๙ มกราคม ๒๕๖๐).

๖๐

ลกคาบานใกลเคยงรบสงซอเพมมากขนเรอย ๆ ปรากฏวาประสบผลส าเรจมรายไดเขามาเดอนละหนงแสนกวาบาทมาถงวนนกน าเงนทไดนนไปซอนาฬกาทอยากไดนนเรยบรอยแลว นคอผลส าเรจจากการใชฉนทะน าทาง

วธท ๒ ส านกในวยกลางคน

วยกลางคน คอชวงอายประมาณ ๓๐-๕๕ ป ผวจยเรยกวยนวา วยสรางเนอสรางตว เพราะคนวยนทงหญงทงชายโดยธรรมชาตแลวตองการมทกอยางเปนของตนเอง กลาวคอ มครอบ มบาน มรถ มอาชพการงานเปนของตนเอง ไมตองการอยบานพอแม ไมตองการอยรวมกบพ ๆ นอง ๆ คดอยเสมอวา จะแยกตวออกมาเปนสดสวน อยากกนอยากนอนตามสบายของตวเอง ไมตองการใหใครมาบงคบใช เรยกใหท านนท านโดยไมจ าเปน พระสงฆกเชนเดยวกน เมออายพรรษามากขนกคดอยากออกไปปลกวเวกตามปา ตามถ า หรอคดออกไปตงส านกหรอวดวาอารามอยเอง โดยเปนเจาของส านก เปนเจาอาวาส เปนเจาคณะตาง ๆ อยในระดบผปกครอง ไมอยากอยใตอ านาจของใคร หรอไมอยากเปนหลวงตาเฝาสมบตใหใคร ๆ มาตอวาให ดงนน ถาใคร ๆ คดอยางน กคดหาชองทางสรางฐานะ/สถานะใหตนเองโดยมฉนทะเปนตวน าทางไปสความส าเรจนน ๆ

วธท ๓ สภาวะกดดน คตไทยโบราณวา ไมเหนโลงศพ ไมหลงน าตา หรอภาษาธรรมวา ไมเหนทกข ไมเหนพระพทธเจา ค านส าคญมาก เปนจรงตามทกลาวเสมอ ผวจยประสบมาแลว คอค าวา โลงศพ คอปญหาชวตชนดทไมมทางแกไข หมดปญญาทจะหาชองทางไหนอกแลว คดนอยใจไดแตรองไหอยางนกม ยงไปกวานน ญาตพนองกพงพาไมได แถมยงวาใหอก กมตวอยางครอบครวหนง ประสบปญหากบคดบกรกปาท ากน ถกจบด าเนนคดทงทางศาลแพรงและอาญา สวนศาลแพรงนนประกนตวได สวนศาลอาญานนถกปรบเปนเงนแสน หนไปปรกษากบพนองกมแตวาใหมา กจงฮดสสดทาย โดยการจายเงนคาปรบจากการเกบกอบจากคาขายนนนในบานของตน เลยท าใหส านกวา เราตองมอะไรพรอมสรรพ อยามทรพยสนรวมกนทพวพนธกบญาตพนองจนชนดทวาจะน ามาใชไมได

ค าทวา ไมเหนทกข ไมเหนพระพทธเจาหรอไมเหนธรรม ขอนผวจยใชมาตลอด คดงาย เมอเราถกเอารดเอาเปรยบ ถกบบ หรอไมไดอยางทเราตองการ เรามกจะโอดครวญวา ไมยตธรรม ไมเปนธรรมอยางนนอยางน ตวอยางบทความเรอง ไมประสบทกข ไมเหนพระพทธเจาโดยพระครสรรตนานวตรวา วา “ธรรมชาตสรางโลกใหพอด ไดสดสวน จงเกดความสมดล ธรรมชาตมอทธพลตอมนษยในดานสผว รปราง หนาตา จะสงเกตเหนไดงายวา คนทอยขวโลกเหนอ หรออยในทอากาศหนาวเยนผวจะขาว ไมตองนกไกลในประเทศไทย คนทอยภาคใตตดกบทะเลอากาศอบอน ผวจะด ากวาคนทอยภาคเหนอ ด านอยหนอยกจะออกสน าตาลหรอสฝกมะขาม หนาตาของมนษยเรากลกษณะเดยวกน ธรรมชาตสรางโครงรางมาอยางไรจะกตองรบตามนน จะเปลยนแปลงไมได อาจจะท าไดบาง กรณเสรมแตงในสวนทเปนผวหนง เชนท าใหแกมอม ตาสองชน สนจมกโดง เชนน

๖๑

ชวตมนษยกใชวาจะด าเนนไปตามปกต มความสมดลในตวเหมอนอยางธรรมชาตไปทงหมด กยอมตกอยกบความไมพอดระหวางกายกบจต สวนกายเปนมาอยางนวามรางคอม สวนจตไมเปนทพอใจตวารางคอม ปกตแลวธรรมชาตสรางมนษยใหมสองขา สองแขน สองตา แตบงเอญไดมาขาเดยว แขนเดยว ตาขางเดยว ความวกลวการเหลานท าใหเขาตองอยอยางล าบาก เนองจากท ามาหากนไมได ตองอาศยคนอนปอนขาวใหน า พงตนเองไมได คราวใดไมมใครปอนขาวให สจธรรมแหงธรรมชาตเกดแลว หวแยแลวโวย กตรงกบทพระพทธเจาตรสวา “ความหวเปนโรคอยางยง” ดวยความหวนท าใหเหนพระพทธเจา ธรรมะเปนตวแทนพระพทธเจา ใครกตามอยากจะพบพระพทธเจาทปรนพพานไปแลวสองพนกวาปกสามารถเหนไดดวยความเขาใจและปฏบตตามค าสอน พจารณาใหเหนความจรงตามทเปนแลวจะไดเหนพระพทธเจา ตามทพระพทธเจาตรสแกชายหนมชอวกกลทวา “โย วกกล ธมมง ปสสต โส มง ปสสต” ดกรวกกลผ ใดเหนธรรมะ ผนนเหนเรา (พระพทธเจา)

ธรรมชาตของคนนน เมออยปกตสขกไมไดคดเผอเหลอเผอขาดอะไร แถมยงคดหยงดวยวา เงนทองมท าไมมากมาย ไดมากใชไป บ ารงปรนเปรอตนใหมความสข ตายแลวเอาไปดวยไมได คดอยางนผดแลว ถาเรามาเหนผประสบเคราะหภยแผนดนใตกนทะเล ไหวจนเกดคลนน าชอสนามขนมา เปนมหนตภยเหนอความคาดหมาย คลนทวานแลนขนบกวงเรวเหมอนกระบวนรถไฟแลวเกบกวาดกลนเอาชวตคนไปรวมแสน ทรพยสนเสยหายประมาณคาไมได คนทรอดชวตกอดอยาก ทางการตองระดมความชวยเหลอเปนการใหญ ดวยเหตการณพนธน ท าใหเราเหนกฎธรรมชาตแหงไตรลกษณทวา “อนจจง ทกขง และอนตตา”

ยงมอกกรณหนงนาสนใจอานกคอ ผตาโขน มาจากค าวา ผตาขน ลกษณะของผนจะเอาผาคลมหนาคลมหว โดยท ารปหนาผ ตอมาประยกตใชหมอบาง หวดนงขาวเหนยวบาง กลองกระดาษบางคลมยาวมาถงขอเทา ผนไมขอใครกน รกอยางเดยวคอหลอกคน ท าใหตกใจกลวเทานน ผชนดนเปนผกลางคน ถงเวลากลางคนจะออกหาหลอกคนทก าลงสนกสนานจนลม เจบลมตายในเทศกาลสงกรานต

เรองผตาโขน มาถงตอนนตองรองออเลยวา เปนกศโลบายของคนโบราณ ไมใหเลนกนจนหลงสนกโดยไมไดระมดระวงถงภยอนตรายจะมาถงตว เมอคนรวาผพนธนจะมาหลอก จงตองมสต คอยระวงระแวงวาผนจะมาไมไหน จะไดหาทางหนทไลไดทนทวงท ตามหลกพระพทธศาสนาคนทระวง มสต (Carefulness) ถอวาไมประมาท แล”๒๖

๒๖ พระครสรรตนานวตร, รวมบทความ, (พษณโลก: โฟกสมาสเตอรปรนต), ๒๕๕๕, หนา ๔๕.

๖๒

วธท ๔ สรางฝนแกตนเอง

มบทเพลงลกทงเพลงหนงชอ เขยนฝนไวขางฝา กลาวคอ เขยนความฝนตดไวขางฝาเรอนเพอเตอนสตใหพลงสรางความมงมนเอาชนะความยากจน เอาชนะความทอแทต าใจ เอาชนะความดถกเหยยดหยามสารพด จนกวาจะส าเรจ ในลกษณะเดยวกนนกมรายการทวหลายรายการ เชน ไมคหมดหน ไมคสรางตว กลวนแตคนทมปญหาชวต มหนสนมากมาย มสขภาวะทย าแย ครอบครวแตกแยก กลวนแลวเขาเหลานนกอยากมชวตอยแตตองพยายามสใหรอดทงนน ตวอยางบทความสรางฝน ดงน หลายคนพดเปนค าทมลกษณะน บางกวา ตาดดาวทาวตดดน ฝนใหไกลไปใหถง ฝนทเปนจรง เมอแผนดนไมกลบหนาชวตขายงมหวง พยายามไปเรอย ๆ เดยวจะมพระเอกขมาขาวเขาชวย บางกรองวา “คงมสกวน คงมสกวน ไมไกลเกนฝน คงรอไมนาน ความส าเรจนนจะกลบมา” บางคนทมเทกบความรกมาก ออกปากสารภาพวา “ไมเคยรกใครเทาตม พรกตมแทบบา ตมเปรยบเสมอนดวงใจ ตมนนคลายดวงตา สวรรคสงมาประดบชว.... กอนหนาน พเคยรกปม ตอย ตม แตว ตาว กลมเขาไดเมอมารกตม” บางคนมฝนใหลมรกเกา เสาะหาโรงเรยนลมรกผานบทเพลงทวา “จะใหลมเขา จะเขาโรงเรยนทไหน ถงจะท าใจ ลมเขาไดสนท” แสดงวาลมรกนสลดยากถงกบตองเขาโรงเรยน อกหนอยคงจะมมหาวทยาลยลมรกขนมา ฝนนนเปนจรง กเพราะดวยแรงปรารถนา สวรรคเปดตอนรบคนด ความฝนนนกลายเปนจรง (dream is true) ไดทกอยางตามทกลาวไวขางตน เชน ไดเรยนในมหาวทยาลยทอยากเรยน ไดไปประเทศทอยากไป ไดพบกบคนทชอบ ไดกนสงทอยากกน อยากสรปไว ณ ทนวาใหทกคนอยอยางมความหวง เปนเดกเลกใหมความหวงจะไดของเลนทชอบ นกเรยนใหมความหวงสอบกไดคะแนนด ๆ เปนครอาจารยใหมความหวงเปนผสอนชนเลศ เปนพระสงฆอยดวยศรทธา หวงทจะพนทกขในวฏสงสาร ถาอยอยางไรความหวง จะหายใจทงไปวน ๆ

สรปทายบท

โรงเรยนวดวงแดงไดประยกตใชฉนทะกบผบรหาร คร นกเรยนโรงเรยนวงแดง ๒ อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ สามารถน าสผลส าเรจดมากในทกดานทตงไว มพฒนาการจากการทไดคะแนนประจ าภาคการศกษานอย จากการท าการบานคงคาง การสรางตน สรางงานตาง ๆ โดยมกระบวนการมาตงแตผบรหารโรงเรยนท าแผนการสอน ก าหนดนโยบายการเรยนการสอนของครสอน จงยนยนไดวา ฉนทะ นน เปนบาท เปนฐานแหงความส าเรจตามทพระพทธเจาตรสไววา อทธบาท ทางแหงความส าเรจ เชนเดยวกบสมมาทฏฐ ทเปนขอแรกในมรรค ม องค ๘ ประการ นนคอวา ถาใครท ากจการใดแลว มสมมาทฏฐเปนเบองตน เขายอมไปถกทางปฏบต เชนเดยวกบการทเราท าบญ ถาเรามความเชอมนในบญนนแลววาถกตอง เปนธรรม อานสงสของบญกยอมมมาก ฉนใดฉนนน

๖๓

บทท ๕

สรป อภปรรายผลและขอเสนอแนะ

การศกษาวจย เรองการศกษาฉนทะในพระพทธศาสนา ซงมวตถประสงคศกษาฉนทะในพระพทธศาสนาจากพระไตรปฎก ศกษาบคคลตวอยางทใชฉนทะจากเอกสาร และศกษาประยกตใชฉนทะของโรงเรยนวงแดง ๒ เปนวจยเชงคณภาพจากเอกสาร (Documentary Research) โดยมการศกษาภาคสนาม (Field Study) ดวยการสมภาษณบคคลทเกยวของของโรงเรยนวงแดง ๒ อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ จ านวน ๒๐ คน และน าขอมลทไดนนมาวเคราะหเชงพรรณนาโดยวธการเขยนความเรยง มขอสรป ดงน

๕.๑ สรปผลการศกษา

เมอด าเนนการศกษามาแลว ท าใหสรปไดวา ฉนทะ คอ ความพอใจ รกใครชอบเตมใจ ใฝใจ ความอยากในการท างานอยเสมอ และทมเทความสามารถ ชวตจตใจ เพอท างานนนใหลลวงส าเรจไดผลดยง โดยไมพะวงกบสงลอเราหรอผลตอบแทนทงหลาย ความพอใจ ความรกและความเตมใจเปนคณธรรมส าคญยง เพราะมฉนทะในกจการงานใด ถอวาเปนผเรมงานทด ผเรมงานทด ถอวาท างานส าเรจไปแลวครงหนง การมความรกการงานใดกท างานนน พอใจทจะท าการงานใด กท าการงานนน และเกบใจในการงานใด กท าการงานนน ผลงานยอมเกดขน สอดคลองกบชอหลกธรรมนวา อทธบาท ทางแหงความส าเรจตามทคาดหวง หากไมรกไมเตมใจ ไมพอใจในการงาน ผลงานกจะไมบงเกดประสทธผล

จากการศกษาพระอรยสงฆในฐานะบคคลตวอยางทมฉนนะในพระพทธศาสนาสมยพทธกาล จ านวน จ านวน ๑๒ ทาน ไดแกพระอญญาโกณฑญญะ พระวปปะ พระภททยะ พระมหานามะ พระอสสช พระสารบตร พระโมคคลลานะ พระมหากสสปะ พระอานนท พระยสะ พระนนทกะ พระมหากจจายนะ บคคลตวอยางผมฉนทะหลงพทธกาล พระเจาอชาตศตร พระเจาอโศกมหาราช พระสงฆและบคคลตวอยางผมฉนทะสมยปจจบน ประกอบดวยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ฯ รชกาลท ๙ พระพรหมคณาภรณ (ประยทธ ปยตโต) พระมหาวฒชย วชรเมธ และนกเรยนตวอยางผใชฉนทะ ไดแกเดกหญงชนากานต จอมถก เดกชายศวดล รมโพธช

จากการศกษาประวตของพระอานนท พบวาทานเปนบคคลตวอยางสมยพทธกาล ทม

ฉนทะ (ความพอใจ) มความเลอมใสศรทธาในพระพทธเจา จงออกบวชตามพระพทธเจา และไดใชชวตสวนใหญเพอประโยชนตอสวนรวมอยางแทจรง เรมแตการไดรบมอบหมายจากสงฆใหอยปรนนบตรบใชใกลชดพระพทธเจา เปนเวลา ๒๕ ป เปนพระมหาสาวกททราบความเปนไปของพระพทธเจาไดดกวาพระสาวกองคอน ๆ โดยเฉพาะอยางยงทรงจ าค าสงสอนของพระพทธเจาไวไดถง

๖๔

๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ ชวยแบงเบาพทธกจตางๆเพอใหพระพทธเจาทรงมเวลาในการโปรดพทธบรษทไดอยางเตมท เพราะวามฉนทะในพระพทธศาสนาและหลกอทธบาท ๔ ในทสดทานกส าเรจ เปนพระอรหนต และเมอพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานแลว ทานไดท าหนาทในการเผยแผ พระสทธรรม เปนการสานตอพระปณธานของพระพทธเจาอก ๔๐ ป เพอความมนคงแหงพระศาสนา จนถงวาระสดทายของชวตของทาน ซงเปนไปตามกฎแหงธรรมดาของชวต คอ มเกดมแก มเจบ มตาย ไมมผใดกาวลวงพนไปได คงเหลอแตคณงามความดและผลงานททาน ท าไวเปนอนสรณใหอนชนรนหลงไดศกษาและถอเปนตนแบบทดตอไป

จากการศกษาประวตของพระสารบตร พบวาทานเปนบคคลตวอยางสมยพทธกาล ก าเนดในตระกลพราหมณมหาศาลมฐานะทางการเงนมนคงระดบมหาเศรษฐ เปนชวตทพร าพรอมไปดวยความสข แตกระนนกไมไดตดยดอยกบสงทมอยเหลานน พระสารบตรมฉนทะ (ความพอใจ) ทจะหาทางพนจากทกข มความเลอมใสศรทธาในพระพทธเจา เขามาสเสนทางแหงพระธรรมวนยทานไดรบมอบต าแหนงเปนพระธรรมเสนาบด อครสาวกผเลศดานปญญาท และเปนอครสาวกเบองขวาของพระองค ไดสรางผลงานทเปนประโยชนตอชนหมมาก เปนก าลงใหญของพระศาสดาในการประกาศพระพทธศาสนา ใหมงคงสบมาจนถงปจจบน

จากการศกษาประวตของพระมหากสสปะ พบวา ทานมความพอใจ ความเลอมใสใน พระศาสดาและประกาศตนเปนสาวกของพระศาสดา ไดบ าเพญเพยรจนส าเรจพระอรหตตผล พระมหากสสปะนนถอธดงค ๓ ขอ คอ ถอทรงผาบงสกล จวรเปนวตร ถอเทยวบณฑบาตเปนวตร และถออยปาเปนวตร ดวยเหตนนพระบรมศาสดาจงทรงยกยองวา "เปนผเลศกวาภกษทงหลาย ผทรงธดงค" หลงพทธกาลเมอพระบรมศาสดาทรงปรนพพานแลว สาวกสภททะผจวงจาบพระธรรมวนย เปนเหตใหท าการสงคายนาโดยพระมหากสสปะเปนประธาน พระอบาลรบหนาทวสชนาพระวนย พระอานนทรบหนาทวสชนาพระธรรม พระเจาอชาตศตรเปนศาสนปถมภก ในการท าสงคายนาพระไตรปฎกครงท ๑ หรอเรยกวาปฐมสงคายนา

จากการศกษาประวตของพระนนทกะ พบวาทานเปนบคคลตวอยางสมยพทธกาล ทานมฉนทะ ความพอใจ เลอมใส จงอปสมบทในพระพทธศาสนา ตอมาไดบ าเพญสมณธรรมจนส าเรจ พระอรหตตผล เปนผมปญญารอบร ในบพนวาสขนธสนดานและฉลาดในการยกยายแสดงธรรมแกบรษท ใหพอใจ ชอบใจ และยนดไดโดยงาย ทานไดแสดงอายตนะ ๖ แกนางภกษณ ๕๐๐ รป ใหไดส าเรจพระอรหตตผลทงหมด จงไดรบการยกยองจากพระบรมศาสดาวา เปนผเลศกวาภกษทงหลายทางใหโอวาทแกนางภกษณ

จากการศกษาประวตของพระเจาอชาตศตร พบวาผทเคยมความเหนผดหลงผดทรงปฏญาณตนเปนอบาสกบรษท ตงมนในค าสอนของพระพทธองค ทรงปกครองการเมองโดยตงอยในทศพธราชธรรมและราชสงควตถ ดวยความมฉนทะยดมนในพระพทธศาสนา ท าใหประชาราษฎรอยอยางเปนสข พระองคทรงท านบ ารงศาสนาพทธดวยดโดยตลอด เอาพระทยใสดแลความเปนอยของพระสงฆ ดานปจจยสเปนอยางด และเมอพระสงฆจ านวน ๕๐๐ รปประชมกน เพอท าสงคายนาหลงพระพทธเจาปรนพพานได ๓ เดอน พระเจาอชาตศตร ไดถวายความอปถมภใหการสงคายนาจนส าเรจลลวงไปดวยด

๖๕

จากการศกษาประวตของพระเจาอโศกมหาราช พบวาทรงเปนบคคลตวอยางสมยหลงพทธกาล ผทรงมฉนทะ (ความพอใจ) ในการนบถอและเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา ทรงมฉนทะ (ความพอใจ) ในการสรางพระอารามใหครบ ๘๔,๐๐๐ อาราม เทากบจ านวนพระธรรมขนธ เพอบชาพระธรรมขนธ ใหเปนแหลงทพระภกษสงฆศกษาเลาเรยนพระธรรมวนย บ าเพญสมณะธรรมและสงสอนประชาชน ทรงอปถมภการทาตตยสงคายนา และสงพระมหาเถระไปประกาศพระศาสนาในแวนแควนตาง ๆ ทวชมพทวปถง ๙ สาย เปนเหตใหพระพทธศาสนาเจรญรงเรองแพรหลายในนานาประเทศ ทรงสรางโรงพยาบาลคนและสตว ขดบอนา ทพกคนเดนทาง เปนตน เพอหมายมนใหปวงประชาราษฎรด ารงชวตตามหลกพระพทธธรรมอนสงสง ทรงมฉนทะทสงเสรมใหพระพทธศาสนามความเจรญกาวหนาและกอใหเกดการเปลยนแปลงในสถาบนสงฆอกหลายประการ โดยเฉพาะบทบาทคณะสงฆทพระองคทรงวางรากฐานส าคญในกจการตาง ๆ ทางดานพทธจกรและอาณาจกรใหเจรญรงเรองสบมา

จากการศกษาประวตของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช รชกาลท ๙ พบวา ทรงมพระมหากรณาธคณอนหาทสดไมไดส าหรบปวงชนชาวไทย จากพระราชกรณยกจทพระองคทานไดท าไวมากมายนนมาจากทรงมฉนทะ (ความพอใจ) ความรก ความปรารถนาเพอพสกนกรชาวไทยใหมความเปนอยทสบายขน นบวาพระองคทรงเปนบคคลของความมฉนทะ (ความพอใจ) ในการท างานจนท าใหประเทศชาตพฒนาและเจรญรงเรองอยางแทจรง

จากการศกษาประวตของพระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) พบวาเปนบคคลตวอยางสมยปจจบน ทมฉนทะ (ความพอใจ) ในพระพทธศาสนา มฉนทะ (ความพอใจ) ในการท างาน เปนปราชญทางพระพทธศาสนาแหงยคปจจบน ทไดรบความเคารพนบถอ และอยางยง ยอมรบอยางกวางขวางจากชาวไทยและชาวโลก มผลงานหนงสอทใชเปนหลกอางองหลายรอยเรอง เฉพาะอยางยงพทธธรรม พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม และพจนานกรม พทธศาสน

ฉบบประมวลศพท พระพรหมคณาภรณ ทานยงคงมไดหยดนงตองานวรรณกรรมศาสนาแตอยางใด เพอจรรโลงไวซงพระพทธศาสนาโดยแทจรง

จากการศกษาประวตของพระมหาวฒชย วชรเมธ พบวา เปนบคคลตวอยางสมยปจจบน ทมฉนทะ (ความพอใจ) ในพระพทธศาสนา มฉนทะในการท างาน รกในการอาน รกในงานเขยนหนงสอ ท าใหประสบผลส าเรจในงานเขยนหนงสอ หนงสอของทานสามารถเปนคมอในการด าเนนชวตไดดมากในสงคมปจจบน ทามกลางกระแสสงคมทมการเปลยนแปลง แกงแยง และแบงพรรคแบงพวกกนอยตลอดเวลาไดเปนอยางด ท าใหผอานสามารถรบมอกบความผดหวงจากการเปลยนแปลงดงกลาวไดทนทวงท และไมหลงระเรงไปกบความสมหวงจนเกนกวาเหต อกทงยงชวยใหผอานไดระลกอยตลอดเวลาวาทกเสยววนาทมคณคา และควรด าเนนชวตอยดวยความไมประมาท ประการส าคญนนทานไดนอมน าหลกธรรมค าสอนขององคพระสมมาสมพทธเจามาใหผอานไดน าไปปรบใชในชวตประจ าวน เพราะหลกธรรมของพระพทธเจา สามารถชวยใหผปฏบตทกคนเปนพทธศาสนกชนทสมบรณและธ ารงรกษาศาสนาใหอยคสงคมสบไป

๖๖

แนวทางการประยกตใชฉนทะ

ตามทกลาวมาในการประยกตใชฉนทะนมโรงเรยนวงแดง ๒ เปนตวอยาง เชนดานแนวทางจากการสรางบทเรยน จดใหมนโยบายใหครในโรงเรยนน าไปใชกบนกเรยนโดยสอนใหม ความรก ความพอใจในหนาทเปนนกเรยนตามคตทวา เรยนใหร ดใหจ า ท าใหเกง

การจดประยกตใชฉนทะกบกจกรรม จดใหมกจกรรมการเรยนการสอน ทางครผสอนไดน าเอาหลกฉนทะมาเปนจดกจกรรมการเรยนการสอน โดยน ามาสการสรางแผนการจดการเรยนร ทเนนหลกธรรมฉนทะมาประยกตในการจดกจกรรมการเรยนการสอน เชน การจดกจกรรมในรายวชาพระพทธศาสนา โดยการจดกจกรรมปลกฝงการรกษาความสะอาด ในสถานศกษา นกเรยนไดรวมกจกรรมกลมในการรณรงคการรกษาความสะอาดในสถานศกษา ใชคตวา เรยนเพอท า

การประยกตใชฉนทะกบการท าการบาน โดยครไดมอบหมายการบาน โดยใหนกเรยนคดสรางสรรคชนงานของตนเองคนละหนงชนตามทตนเองสนใจและถนด และสอดคลองกบเนอหาในบทเรยน เพอท ามาสงเปนการบาน สงเกตไดจากการทนกเรยนไดสงการบานครบ ตรงเวลาและท าไดถกตอง โดยใชคตวา การบานคอการเรยนรนอกเวลา การประยกตใชฉนทะกบการเขาคายอบรมธรรม โดยผบรหารโรงเรยนไดมนโยบายในการจดกจกรรมเขาคายอบรมคณธรรม จรยธรรม เพอพฒนาคณภาพชวต ทงทางรางกายและจตใจ เปนประจ าทกปใหกบนกเรยนทกระดบชน อยางนอยปละ ๑ วน โดยเนนน าเอาหลกธรรมอทธบาท ๔ มาเปนแนวทางในการเขาคายอบรม โดยใชคตวา การเขาคายคอการยางกาวเขาแดนธรรม การประยกตใชฉนทะกบการปลกฝงคานยม โดยโรงเรยนไดมนโยบายปลกฝงคานยมตามแนวนโยบายของกระทรวงศกษาธการ โดยเนนใหนกเรยนมคานยมตามหลกคานยม ๑๒ ประการมาปลกฝง เพอใหมจตส านกในการเปนพลเมองทด โดยใหมความรกความปรารถนาดตอกน เชน คานยมความรกชาต ศาสนา พระมหากษตรย โดยโรงเรยนไดจดกจกรรมสงเสรมใหมความรกชาต ศาสนา พระมหากษตรย โดยรวมใจกนสวดมนต เจรญสมาธภาวนา แผ เมตตาบารม แดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชฯ รชการท ๙ เปนประจ าทกป โดยมคตวา คานยมสรางวฒนธรรมองคกร การประยกตใชฉนทะกบตนเอง ทผานมา ๕ ดานมแตผลกดนใหคนอนสรางฉนทะ แตตนเองไมม ดงนน ทดทสดคอ ตนเองตองมแรงดลใจสรางฉนทะใหเกดขนดวย คอเราตองมแรงดลใจทจะเปนโมเดลสกอยางหนง เปนตนแบบใหคนอน ๆ และปองกนการเหยยดหยาม ดแคลนในเวลาทเปลยนไป คนทเราอดหนนเขาใหไดด มความร มฐานะ เขาอาจจะมดถกเรา ขอหาวา เราไมมอะไรดกวาเขา เรองน กมใหเหนเปนตวอยางทวไปตามสอตาง ๆ แมแตลกศษยกบอาจารย ญาตพนอง บางคนถงกบบนกบน าตาวา “เปนชาตเปนเชอ แตไมเออเฟอ กเหมอนเนอในปา หากเปนไมเปนชาตเปนเชอ แตเออเฟอ กเหมอนเนออาตมา” โดยมแผนผงสรป ดงน

๖๗

แผนผง : แสดงการสรปประยกตใชฉนทะกบงาน ๕.๒ อภปรายผลการศกษา

ฉนทะ คอ ความพงใจใครทจะประกอบการงานใด ๆ ใหส าเรจดวยด คดเสย ชวตคองานบนดาลสข ชวตเปนสข สนกเมอท างาน จากการศกษาบคคลทมฉนนะในพระพทธศาสนา พบวา พระอานนท มความเลอมใสศรทธาในพระพทธเจา จงออกบวชตามพระพทธเจาจนไดบรรลพระอรหนตในทากงนงกงนอน แมหลงพระพทธเจาปรนพพานแลวกตามและเปนผเลศในทางพระสตร อกองคหนงคอพระสารบตรทหาทางพนจากทกข มความเลอมใสศรทธาในพระพทธเจา บ าเพยรจนไดบรรลพระอรหนต รบต าแหนงเปนพระธรรมเสนาบด อครสาวกผเลศดานปญญา ทส าคญอกองคคอ พระมหากสสปะ ทานมความพอใจ ความเลอมใสใน พระศาสดาและประกาศตนเปนสาวกของพระศาสดา ไดบ าเพญเพยรจนส าเรจพระอรหตตผล พระมหากสสปะเปนผเลศในทางธดงค

ผลของฉนทะ แมแตพระเจาอโศกมหาราชผทรงมฉนทะสรางพระอารามใหครบ ๘๔,๐๐๐ อาราม เทากบจ านวนพระธรรมขนธ เพอบชาพระธรรมขนธ ใหเปนแหลงทพระภกษสงฆศกษาเลาเรยนพระธรรมวนย บ าเพญสมณะธรรมและสงสอนประชาชน ทรงอปถมภการทาตตยสงคายนา และสงพระมหาเถระไปประกาศพระศาสนาในแวนแควนตาง ๆ ทวชมพทวปถง ๙ สาย เปนเหตใหพระพทธศาสนาเจรญรงเรองแพรหลายในนานาประเทศ ทรงสรางโรงพยาบาลคนและสตว ขดบอนา ทพกคนเดนทาง เปนตน

ดานนโยบาย >เรยนใหร ดใหจ า ท าใหเกง

ดานกจกรรม > ท าใหเปน learn to de

ดานการบาน > การเรยนรนอกเวลา

ดานคายอบรม > การยางทาวกาวสแดนธรรม

ดานคานยม > จตส านกสรางวฒนธรรมองคกร

ดานสรางฉนทะแกตนเอ > สรางคณคาใหแกตนเอง

๖๘

ผลของฉนทะ แมแตในหลวงรชกาลท ๙ จากพระราชกรณยกจทพระองคทานไดท าไวมากมายนนมาจากทรงมฉนทะ ท างานจนท าใหประเทศชาตพฒนาและเจรญรงเรองอยางแทจรง

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ทานมฉนทะ ในการท างาน เปนปราชญทางพระพทธศาสนาแหงยคปจจบน ทไดรบความเคารพนบถอ และอยางยง ยอมรบอยางกวางขวางจากชาวไทยและชาวโลก มผลงานหนงสอทใชเปนหลกอางองหลายรอยเรอง เฉพาะอยางยงพทธธรรม พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม และพจนานกรม พทธศาสน

ผลของฉนทะ พระมหาวฒชย วชรเมธ ทานเปนบคคลตวอยางสมยปจจบน ทมฉนทะ ในการอาน รกในงานเขยนหนงสอ ท าใหประสบผลส าเรจในงานเขยนหนงสอ นบไดวาทานมชอเสยงในดานการพด การบรรยาย การะเผยแผธรรมไดผลดยง ดงปรากฏชดในสงคมสอออนไลนในปจจบนน

๕.๓ ขอเสนอแนะ ๕.๒.๑ ขอเสนอแนะส าหรบการน าวจยไปใช งานวจยครงนควรมการประยกตใชฉนทะทางพระพทธศาสนา ในการเสรมสรางความ

ตระหนกในการด าเนนชวตประจ าวน โดยมกระบวนการ ดงน

แผนผง : กระบวนการสรางฉนทะ

๕.๒.๒ ขอเสนอแนะการน าไปใช

เนองฉนทะ คอความพงพอใจในการท าการงาน เหมาะหรอพรอมทจะท างานจากการมจตทพรอม มสมาธทดมนคง และมปญญาควบคม มงไปเพอความหลดพน จงใครขอแนะน าการไปใชวา ๑) น าพทธภาษตเรองฉนทะเขยนแผนปายตดตามฝาหนง ก าแพงวด ประตวด ทางเขาวด เชนวา วดกบวงเปนแหลงศลปวฒนธรรม หรอค าสอนของพระพทธเจาซมซบอยในฉนทะ

สรางบทเรยน

จดกจกรรม

การบาน

เขาคายอบรม

ปลกฝงคานยม

ปลกใจตนเอง

๖๙ ๒) แตงกณฑเทศน เรอง ฉนทะ บรรจเปนหนงสออานสงส ๑๐๘ เพอเทศนตามโอกาสท าบญหรองานอวมงคลตาง ๆ ๓) ก าหนดค าโอวาท เรอง ฉนทะ ในงานแตงงาน เพอยกพทธภาษตมาอบรมคบาวสาวในพธแตงงาน ๔) ก าหนดค าโอวาท เรอง ฉนทะ ในโครงการอบรมนกเรยน คายพทธธรรม ๕) ก าหนดเปนแผนงานบรหารองคกร เชนงานเผยแผพทธศาสนา ระดบประเทศ เชน ก าหนดใหเทศนวนอโบสถศล เรอง ฉนทะ ๖) ก าหนดวธการรกษาและปฏบตฉนทะแกตนเอง ครอบครว นกเรยน อบาสกอบาสกาในวด สรางองคความรกรรมฐาน คอการสรางองคความร ใหอาหารแกชวต เรยกวา วญญาณาหาร เปนอาหารชนดหนงในสชนด คอถาคนเรามอาหารด กจะเปนปจจยอบรมชวตของตนใหปกต ปลอดภยไรโรคได เชน ดมน าสะอาด จดเสนาสนะใหถกสขลกษณะ อยในทอากาศถายเทไดสะดวก ๗) ฉนทะ เปนบาทฐานเสรมสรางการพฒนาสงคมไทยไดอยางไร ๘) จดเสวนาการวจย เพออธปรายในรายประเดน ดงน หมวดหมฉนทะ

๑. หมวดหมฉนทะ : วรยะ จตตะ วมงสา ๒. หมวดหมตามคณคาพทธศกษา จรยศกษา หตถศกษา : พทธศลป ปนพทธศาสตร ๓. ฉนทะ : เครองมอสรางความเปนคน ขจดความขดสนยากจนในชวต

บรบทสรางฉนทะ ๑. ฉนทะ : วนคมครองโลก (Earth Day) ๒. ฉนทะ : มนคง มงคง ยงยน ๓. ฉนทะ : ธรรมคมครองโลก ๔. ฉนทะ : จตส านกในองคกร ๕. ฉนทะ : ความสามคคของคนในชาต “ขอเปนรองพระบาททกชาตไป” ๖. ฉนก าราบปราบนสย : ปรบทศนคต (Adjusted Idea)

๕.๒.๓ ขอเสนอแนะการวจยครงตอไป

ในการท าวจยครงตอไปนน ผวจยเสนอประเดนทนาศกษาไว โดยคดเลอกหวขอฉนทะทมบทบาทตอการแกปญหาของสงคมไทยทตองการทางออกปจจบนน ประเดนทไมควรมองขามคอ การประยกตใหเขาหลกกรรมฐาน ตามหวขอ ดงน ๑) ศกษาการปฏบตในฉนทะตามแนวพระวนยสงฆ ๒) ศกษาฉนทะตามหลกศล ๕ ในฐานะเครองมอปราบโกง

๗๐

๓) การสรางองคความรดานฉนทะตามแนวพทธศาสนาสมยพทธกาล ๔) ศกษาฉนทะเพอพฒนาศล สมาธ ปญญา ตามแนวหมอชวกโกมารภฎ ๕) ศกษาอทธพลของฉนทะกบการสรางชาตไทยตามอดมคต

๖) ศกษาวธปองกนโรคทางกายจากฉนทะ ๗) ศกษาวธปองกนโรคทางจตจากฉนทะ ๘) ศกษาการสรางฉนทะสการพฒนาสงคมไทย ๙) ศกษาบทบาทการเสรมสรางฉนทะของพระสงฆตอการพฒนาคณภาพชวต ๑๐) ศกษาผลสมฤทธการประยกตใชวรยะในการปฏบตหนาทเรอนจ า

๑๑) ศกษาผลสมฤทธการประยกตใชจตตะในการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน ๑๒) ศกษาผลสมฤทธการประยกตใชวมงสาในการปฏบตหนาทของผพพากษา ๑๓) การปฏบตธรรมตามหลกอทธบาท ๔ ทมผลตอการปฏรปประเทศไทย

๗๑

บรรณานกรม

ก. ขอมลปฐมภม (Primary Sources) มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพฯ:

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

ข. ขอมลขนทตยภม (Secondary Sources)

(๑) หนงสอ

คณะกรรมการการศกษาแหงชาต . พระราชบญญตการศกษาแหงชาต แกไขเพมเตม ฉบบท๒. กรงเทพฯ : พรกหวานกราฟฟค, ๒๕๔๕.

คณะกรรมการการศกษาแหงชาต . พระราชบญญตการศกษาแหงชาต แกไขเพมเตม ฉบบท๒. กรงเทพฯ : พรกหวานกราฟฟค, ๒๕๔๕.

คณาจารย อนพทธประวต 8๐ องค. โรงพมพเลยงเซยงจงเจรญ. พระนคร : เลยงเซยงจงเจรญ, 2543.

ด าร บญช. ภารกจของผบรหารยคใหม สงทาทายบทบาทผบรหารและคร. กรงเทพฯ : กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๔๕.

ทพวรรณ ยทธโยธน. พฤตกรรมความเปนผน าของอธการวทยาลยคร. ครศาสตรวทยาลย : วทยาลยครธนบร, ๒๕๓๗.

ทศนา แขมมณ และภาษต ประมวลศลปชย. ประสบการณและกลยทธของผบรหารในการปฏรปการเรยนรทงโรงเรยน. กรงเทพฯ : ปกรณศลปพรนตง, ๒๕๔๗.

ทศนา แขมมณ. ปฏรปการเรยนรทงโรงเรยน เรองยากทท าไดจรง . กรงเทพฯ : อลฟา มเลนเนยม, ๒๕๔๙.

บรรจบ บรรณรจ. อสตมหาสาวก. กรงเทพฯ: โรงพมพธรรมสภา ,๒๕๓๒. ประเวศ วะส. “ยทธศาสตรทางปญญาและการปฏรปการศกษา”. รายงานการประชมเรองวสยทศน

และยทธศาสตรทางการปฏรปการศกษา : วาระแหงชาต . กรงเทพฯ : วฒนาพานช, ๒๕๔๔.

ปรชา ชางขวญยน และวจตร เกดวสษฐ. หนงสอเรยนสงคมศกษา ส ๐๑๙ พระพทธศาสนาสาหรบมธยมศกษาตอนตน. ฉบบปรบปรง พ.ศ.๒๕๓๓, กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๓.

ปน มทกณฑ. มงคลชวต ภาค ๒. กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

ปน มทกนต. บนทกธรรม ฉบบสมบรณ. กรงเทพฯ: คลงวทยา, ๒๕๔๒.

พ.อ. (พเศษ) นวม สงวนทรพย. พระเจาอโศกมหาราช. กรงเทพ: โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕43.

๗๒

พระครสมหโพธ จนทสโล (ศรพนธ). วชาพทธานพทธประวต. กรงเทพฯ: โรงพมพ สหธรรมก, ๒๕๖๐.

พระเทพดลก (ระแบบ ฐตญาโณ). อธบายหลกธรรมตามหมวดจากนวโกวาท . กรงเทพฯ : โรงพมพธรรมสภา, ๒๕๔๕.

พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต). ท าอยางไรจงจะเรยนเกง. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑.

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). ธรรมะกบการท างาน. พมพครงท๓. กรงเทพฯ : ส านกพมพมลนธพทธรรม , ๒๕๔๓.

พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต). ธรรมะกบการท างาน. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานค : สขภาพใจ, ๒๕๔๓.

พระธรรมปฏก (ประยทธ ปยตโต). จารกอโศก. กรงเทพฯ : สหธรรมก, ๒๕๔๗. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). พทธธรรมฉบบปรบปรงและขยายความ . กรงเทพฯ: โรงพมพ

บรษทสหธรรมกจ ากด, ๒๕๔๙. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). พทธธรรมฉบบปรบปรงและขยายความ . พมพครงท๑๑. กรงเทพฯ: โรงพมพบรษทสหธรรมกจ ากด, ๒๕๔๙. พระมหาณรงคศกด ฐตญาโณ. พระอภธรรมปฎก ๑. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๔๖. พระมหามนส กตตสาโร.หนงสอเรยนรายวชาพนฐานพระพทธศาสนา ม .๑ , กรงเทพฯ: ส านกพมพ

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ, ๒๕๕๙. พระราชญาณวสฐ (เสรมชย ชยมงคโล), ความส าเรจ หลกธรรมสความส าเรจและสนตสข, กรงเทพฯ :

โรงพมพธรรมสภา, ๒๕๔๕. พระราชวรมน. พทธศาสนากบสงคมไทย. กรงเทพฯ : โรงพมพเจรญวทยการพมพ, ๒๕๒๖. พทธทาสภกข. การงานทเปนสข. กรงเทพฯ: ธรรมสภา, ๒๕๓๗. ไพฑรย สนลารนต. ความรคคณธรรม. กรงเทพฯ : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย, ๒๕๔๒.

มลนธเปรยญธรรมสมาคมแหงประเทศไทย . ประวตแหงอนพทธ ๔๐ องค. พระนคร : เลยงเซยง จงเจรญ, ๒๕๔๕.

วเชยร เกษประทม. ราชาศพทและพระราชประวต พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชฯ พรอมพระราชวงศ โดยสงเขป. กรงเทพฯ: ส านกพมพพฒนาศกษา, ๒๕๔๖.

ส.ศวรกษ. ความเขาใจในเรองพระเจาอโศก ฯ. กรงเทพฯ : ศนยไทย-ธเบต, 2534. สมเดจพระเจาพนางเธอเจาฟากลยาณวฒณา . เจานายเลก ๆ - ยวกษตรย. กรงเทพฯ: ซลค

เวอรมบคส, ๒๕๔๙. สมพร เทพสทธา. คณธรรมและจรยธรรม. กรงเทพฯ: สภาสงคมสงเคราะหแหงประเทศไทยในพระ

บรมราชนปถมภ, ๒๕๔๒.

สรวฒน คาวนสา. พทธศาสนาในอนเดย. กรงเทพฯ : กรงสยามการพมพ, 2523.

๗๓ สชพ ปญญานภาพ. พระไตรปฎกฉบบส าหรบประชาชน. พมพครงท ๑๖, กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหากฎราชวทยาลย, ๒๕๓๙. เสถยร โพธนนทะ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนา. ฉบบมขปาฐะ ภาค ๒. พระนครศรอยธยา:

โรงพมพมหามกฏฯ, ๒๕๑๔. แสงอรณ โปรงธระ. พทธศาสน. กรงเทพฯ : ฝายเอกสารต ารา ส านกสงเสรมวชาการ สถาบนราชภฏ

ธนบร, ๒๕๓๙.

อมร โสภณวเชษฐวงศ และกว อศรวรรณ. หนงสอเรยนสงคมศกษา รายวชา ส๐๑๘- ส๐๑๙ พระพทธศาสนา ชนมธยมศกษาปท ๑ ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๓๓. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๕.

(๒) วทยานพนธ

กาญจนา ปราบปญจะ. “การศกษาลลาการใชภาษาและกลวธการเขยนของ ว.วชรเมธ”. ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๕๓.

ณชาภทร เงนจตรส. “การประยกตหลกอทธบาท๔ใชในการจดการเรยนรของนกเรยนชนประถมศกษาปท ๔-๖ โรงเรยนวรรณรตนศกษาอ าเภอเมองจงหวดขอนแกน”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖.

บญชา ทาทอง. “ศกษาการใชหลกอทธบาท ๔ พฒนาความรบผดชอบของนกเรยนชนมธยมศกษา ปท ๖ โรงเรยนอยธยาวทยาลย”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖.

พระจรศกด บญฤทธ. “ผลการใชกจกรรมกลมดวยหลกอทธ ๔ ทมตอพฤตกรรมความรบผดชอบในการเรยนของนกเรยนชนประถมศกษาปท๓”. ปรญญานพนธครศาสตรมหาบณฑต , บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม, ๒๕๔๙.

พระดนย อนาวโล. “การประยกตใชหลกพทธธรรมในสถานศกษา : กรณศกษาผบรหารสถานศกษาจงหวดนครสวรรค”. ปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔.

พระวฒพงษ ถาวรจตโต (รกเรยน). “การน าหลกอทธบาท ๔ มาใชในการปฏบตงาน: ศกษาเฉพาะกรณองคการบรหารสวนต าบลในเขตอ าเภอเมองจงหวดแมฮองสอน”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2553.

มยรฉตร ผวออนด. “การประยกตใชอทธบาท ๔ ในการเสรมสรางเศรษฐกจของบานดอนมล อ าเภอสงเมน จงหวดแพร”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๘.

สขข ดสงคราม. “สภาพปจจบนปญหาและความตองการเทคโนโลยและนวตกรรมทางการศกษาในโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษาสงกดสานกงานคณะกรรมการการประถมศกษา

๗๔

แหงชาตเขตการศกษา๑๐”. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต . คณะศกษาศาสตร: มหาวทยาลยขอนแกน, ๒๕๔๑.

สภาวด บรกล. “ความสมพนธระหวางการปฏบตงานตามหลกอทธบาท๔กบประสทธภาพการท างาน: ศกษาเฉพาะกรณบรษทดเมกซจ ากด (ประเทศไทย). วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๕๓.

สรพล เครอมะโนรมย. “การใชหลกพทธธรรมในการบรหารงานของผบรหารสถานศกษา สงกดเทศบาลนครเชยงใหม”, วทยานพนธปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต. สาขาการบรหารการศกษา, บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๐.

เสกสนต บญยะ. “การใชอทธบาท ๔ ในการบรหารบคคลของผบรหาร โรงเรยนพระปรยตธรรม ขนาดเลก แผนกสามญศกษา สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาเชยงใหม เขต ๔”. ปรญญานพนธครศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม , ๒๕๔๙.

อมพร หงสเจด. “การประยกตหลกอทธบาท ๔ ใชในปฏบตงานของบคลากร โรงพยาบาลหนอง มวงไข จงหวดแพร”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖.

(๓) เอกสารอดส าเนา

ราชกจจานเบกษา, หมายก าหนดการ ท ๑๕/๒๔๙๙ พระราชพธผนวช ณ พระอโบสถวดพระศร รตนศาสดาราม ตลาคม พทธศกราช ๒๔๙๙. เลม ๗๓, ตอน ๘๔ ง, ๑๖ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๙๙. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท ๑๑ ป ๒๕๕๕ - ๒๕๕๙. ธระพล คงนาวง. การปฏรปการเรยนรในโรงเรยน , ๒๕๔๕. พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต). ธรรมในใจของนกบรหารไฮโซ. ไทยรฐ, (๒๐ มถนายน ๒๕๕๑). พระราชกระแสรบสงในเรองเศรษฐกจพอเพยงแกผเขาเฝาถวายพระพรชยมงคล เนองในวนเฉลมพระชนมพรรษาแตพระพทธศกราช ๒๕๑๗. อางใน ว.วชรเมธ. ความสบสนเกยวกบเศรษฐกจ พอเพยง, เนชนสดสปดาห ปท ๑๕ ฉบบท ๗๖๓ วนท ๑๒-๑๘ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๐. วารสารโรงเรยนวงแดง ๒ ปการศกษา ๒๕๕๘. โรงเรยนวงแดง ๒, ๒๕๕8.

(๔) สอออนไลน

วดญาณเวศกวน. ประกาศเกยรตคณ. (ออนไลน). แหลงทมา: http://www.watnyanaves.net/ th/web_page/honourable_prestige (๔ ก.ย. ๒๕๕๙).

วดญาณเวศกวน. ประวตพระพรหมคณาภรณ (ป .อ. ปยตโต). (ออนไลน). แหลงทมา : http://www.watnyanaves.net/th/web_page/biography (๔ ก.ย. ๒๕๕๙).

๗๕ (๕) สมภาษณ

สมภาษณ, นางสาวผกา สอนจรญ, ผอ านวยการโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, นายบ ารง ทารตน, ครช านาญการพเศษโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, นายอาคเนย บานบ, ครช านาญการพเศษโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค)

อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, นางรตนา มากพนธ, ครช านาญการพเศษโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, นางศรลกษณ แซเลา, ครช านาญการพเศษโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, เดกชายเจษบดนทร สสา, นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, เดกหญงอรสา เครอทราย, นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, เดกชายวรภทร พลศร, นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, เดกหญงสกลยา บญนฉนท, นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, เดกหญงนภดล แกวกลศร, นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, เดกหญงสทธดา จนทรบว, นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, เดกหญงเพชรรดา แกวสดศร นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, เดกหญงการะเกต อองราช นกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, นายสมเจต สสา, ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, นายอนนต เครอทราย, ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, นายเสนห พมพจนทร, ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, นายเดนชย คงนอย, ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง

๗๖

(หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, นางละออ อองราช ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, นางยพน แกวสดศร ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐. สมภาษณ, นางกลยา จนทรบว ผปกครองนกเรยนชนประถมศกษาปท ๖ โรงเรยนบานวงแดง

(หมสองสามคค) อ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ, ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐.

๗๗

ภาคผนวก ก

แบบสมภาษณ ค าชแจง :

แบบสมภาษณ เปนการสมภาษณแบบมโครงราง โดยผวจยไดเตรยมแบบฟอรมของค าถามไว และสมภาษณ ผบรหาร คร ผปกครอง และนกเรยน โรงเรยนวดวงแดง 2 เพอศกษาหลกฉนทะในพระพทธศาสนาเถรวาท เปนแบบสมภาษณ ปลายเปดแลวบนทกเสยง บนทกภาพตามรายการ

แบบสมภาษณ แบงออกเปน ๒ ตอนคอ ตอนท ๑ ขอมลทวไปผใหสมภาษณ ตอนท ๒ เปนแบบสมภาษณเกยวกบหลกฉนทะในพระพทธศาสนา

ตอนท ๑ ขอมลทวไปของผสมภาษณ

สถานภาพของผใหสมภาษณ ผบรหาร คร ผปกครอง นกเรยน ชอ –สกล............................................................................................................................................ อาย..................ป ....................................หนวยงาน...................................................................... ..... ต าแหนง...................................................................................................................... ........................ ทอย เลขท....................หมท...............ต าบล......................อ าเภอ..................จงหวด............ ......... สถานทใหสมภาษณ........................................................................................................... ................ ใหสมภาษณเมอวนท.......................เดอน.............................พ.ศ................................ ....................... เวลา................................น. ถง..............................น.

ลงชอ.......................................................ผใหสมภาษณ (....................................................)

ลงชอ...................................................ผสมภาษณ

(....................................................)

๗๘

ตอนท ๒ แบบสมภาษณเกยวกบแนวทางการประยกตใชหลกฉนทะในสงคมปจจบน

๑. แนวทางจากการสรางบทเรยน

๑.๑ ทานใชหลกฉนทะ (ความรก ความพอใจ) มาเปนแนวทางการสรางบทเรยนยางไร ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................. ............... ................................................................................................................... ......................... ............................................................................................................................. ............... ๑.๒ การสรางบทเรยนททานน าหลกฉนทะ (ความรก ความพอใจ) มาใช มอะไรบาง ............................................................................................................................. ............... ................................................................................................................... ......................... ............................................................................................................................. ...............

๒. แนวทางจากการจดกจกรรม ๒.๑ ทานน าหลกฉนทะ (ความรก ความพอใจ) มาเปนแนวทางการจดกจกรรม ยางไร............................................................................................................................. ............... ............................................................................................... ............................................. ............................................................................................................................. ............... ๒.๒ จดกจกรรมททานน าหลกฉนทะ (ความรก ความพอใจ) มาใช มอะไรบาง ............................................................................................................................. ............... .................................................................................................................. .......................... ............................................................................................................................. ...............

๓. แนวทางจากการท าการบาน ๓.๑ ทานใชหลกฉนทะ (ความรก ความพอใจ) มาเปนแนวทางใหนกเรยนท าการบานอยางไร ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................................

๗๙

๓.๒ สงทแสดงถงการน าหลกฉนทะ (ความรก ความพอใจ) มาใชในการท าการบานของ นกเรยน มอะไรบาง ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ...............

๔. แนวทางจากการเขาคายอบรม ๔.๑ ทานใชหลกฉนทะ (ความรก ความพอใจ) มาเปนแนวทางการเขาคายอบรมยางไร ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................. ............... ................................................................................................................... ......................... ๔.๒ การเขาคายอบรมททานน าหลกฉนทะ (ความรก ความพอใจ) มาใช มอะไรบาง ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................. ............... ................................................................................................................... .........................

๕. แนวทางจากการปลกฝงคานยม

๕.๑ ทานใชหลกฉนทะ (ความรก ความพอใจ) มาเปนแนวทางการปลกฝงคานยมยางไร ............................................................................................................................. ............... ................................................................................................................... ......................... ............................................................................................................................. ............... ๕.๒ การปลกฝงคานยม ททานน าหลกฉนทะ (ความรก ความพอใจ) มาใช มอะไรบาง ........................................................................................................................................ .... ............................................................................................................................. ............... ............................................................................................................................. ...............

๖. แนวทางการสรางฉนทะแกตนเอง ............................................................................................................................. ............... ................................................................................................................... .........................

๘๐

ภาคผนวก ข

รปภาพการเสวนา /การเกบขอมล

รปท 1 แสดงการสมภาษณนางสาวผกา สอนจรญ ผอ านวยการโรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

รปท 2 แสดงการสมภาษณนายบ ารง ทารตน ครช านาญการพเศษ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

๘๑

รปท 3 แสดงการสมภาษณนายอาคเนย บานบ ครช านาญการพเศษ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

รปท 4 แสดงการสมภาษณนางรตนา มากพนธ ครช านาญการพเศษ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

๘๒

รปท 5 แสดงการสมภาษณนางศรลกษณ แซเลา ครช านาญการพเศษ โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

รปท 6 แสดงการสมภาษณเดกชายเจษบดนทร สสา โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

๘๓

รปท 7 แสดงการสมภาษณเดกหญงอรสา เครอทราย โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

รปท 8 แสดงการสมภาษณเดกชายวรภทร พลศร โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

๘๔

รปท 9 แสดงการสมภาษณเดกหญงสกลยา บญนฉนท โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

รปท 10 แสดงการสมภาษณเดกหญงนภดล แกวกลศร โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

๘๕

รปท 11 แสดงการสมภาษณเดกหญงสทธดา จนทรบว โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

รปท 12 แสดงการสมภาษณเดกหญงเพชรรดา แกวสดศร โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

๘๖

รปท 13 แสดงการสมภาษณเดกหญงการะเกต อองราช โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

รปท 14 แสดงการสมภาษณนายสมเจต สสา ผปกครองนกเรยน โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

๘๗

รปท 15 แสดงการสมภาษณนายอนนต เครอทราย ผปกครองนกเรยน โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

รปท 16 แสดงการสมภาษณนายเสนห พมพจนทร ผปกครองนกเรยน โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

๘๘

รปท 17 แสดงการสมภาษณนายเดนชย คงนอย ผปกครองนกเรยน โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

รปท 18 แสดงการสมภาษณนางละออ อองราช ผปกครองนกเรยน โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

๘๙

รปท 19 แสดงการสมภาษณนางยพน แกวสดศร ผปกครองนกเรยน โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

รปท 20 แสดงการสมภาษณนางกลยา จนทรบว ผปกครองนกเรยน โรงเรยนบานวงแดง (หมสองสามคค) วนท ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐

๙๐

ประวตผวจย

ชอ พระอธการจ าเปน มหาวโร (อองราช)

รหสนสต ๕๗๒๔๔๐๕๐๑๔ ว/ด/ป เกด วนพฤหสบด ท ๒๗ กนยายน พ.ศ. ๒๕๐๕ ปขาล อาย ๕๖ ป สถานทเกด บานเลขท ๙๘ บานบอพระ หมท ๗ ต าบลคงตะเภา อ าเภอเมอง

จงหวดอตรดตถ ๕๓๐๐๐ อปสมบท ๒๔ เมษายน พ.ศ. ๒๕๔๕ ปทเขาศกษา มถนายน ๒๕๕๗ การศกษา พ.ศ. ๒๕๕๖ พทธศาสตรบณฑต สาขาบรหารการจดการเชงพทธ

หนวยวทยบรการ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดหมอนไม จงหวดอตรดตถ

ปทส าเรจการศกษา ๒๕๖๑ ทอยปจจบน วดแหลมคณ ต าบลหาดสองแคว อ าเภอตรอน

จงหวดอตรดตถ ๕๓๑๔๐ โทรศพท ๐๙๖-๘๗๒๖-๓๔๖ ***********************