| Date post: | 13-Mar-2023 |
| Category: |
Documents |
| Upload: | khangminh22 |
| View: | 0 times |
| Download: | 0 times |
!stanbul tlniversitesi
iktisat Fakilltesi
iSLElMELERDE STOK KONTROL MODELLERi VE DEGERLEME YONTEMLERi
(YUKSEK L!SANS TEZ!)
Ferruh YILDIZ
Prof L)Dr .Ahmet KIZIL
!STANBUL-1989 T. C.
'l'iiksekogretim Kurulu Do:t11mantaayon Mel'keli
1ClNDEK1LER
BOLOM
STOK TANIMI, POLiTIKASI, MALi YET i VE SIN I FLAND IR IL.MAS I
A - STOK VE STOKLAMANIN TANIMI, }30L1T!KASI
VE AMACI .......................... 1 ~ Stok Kavram1, Tanl.Ini ••••••••••
2 - Stoklarin 1§letme Uzerindeki onemi
3 - Stok Kontrolunun Organizasyondaki
Yeri
4 - Stok Politikasi ................ 5 - Stok Kontrolliniln onemi ve Ama~lari
6 - Stok Kontrol Problemleri •••••••
B - STOK VE STOKSUZLUK MAL!YET! VE SINIF~
LANDIRILMASI .•.••••••.••.•••••••.••
1 - <;ok ve Az Stok Bulundurmanin Mali-
yetleri ........................ 2 - Stoklarin S1n1fland1.r1lmas1 ....
BOLUM II BELiRLiLiK HALLERiNDE VE BELiRSiZLiK
HALLERiNDE STOK MODELLERi
A - BEL!RL:.tL!K HALLER1NDE STOK MODELLER!
1 - Klasik Stok Modeli ••••••••••••
2 - Q Degerinin Tam Sayi Olmasi Hali
SAYFA
2
2
5
7
8
9
11
12
12
18
~i 28
3 - All.Rllarda !skonto Yapilmasi Hali
4 - Alunin Zaman !~inde Kar§uanmasi.
IIali .............. .: ............. .
5 - Q Degerinin S1nirl1 Olmasi Hali
6 - Geriye SiJ;>arif} Hali ............. .
B - BELIRS!ZL!K HALLER!NDE STOK MODELLER!
l - Belirsizlik ve Silreksizlik Hal le-.
ri !~in Model ••••••••••••••••
2 - Belirsizlik ve Surekli Hal !~in
Model ••..•••••••••.•••••••••.•
C - D.!c1ER STOK S! STEM VE MODELLER!
1 - .Malzeme !htiya~ Planla.masi (MIP)
2 - Tam Zamaninda Uretim ve Kanban
Bilgi Aki§ Sistemi
3 .. Stok Kontrolunda Simulasyon
Yontemi ....................... 4 - Yava~ Devreden Stok Elemanlari
!~in Stok Modelleri ..........
B5LUM III
STOK Ml KTARlNIN iZLENMES1 VE MAL1YET
TEMELiNE GORE DEGERLEME
A - STOK M!KTARININ !ZLENMESi •••••••••
1 - ABC YOntemi .... , .••.•.••••••••...
2 - Stok Kartlari .................. 3 - Delikli Kartlar
4 - Fiziki Kontrol
••.•.••• 'r ........ .
......... ·• ...... . B - STOK DE!CrERLEME Y5N:TEMLER! .. till ••••• ~ •
l - Giri§ ................. 4' .......... It •
2 - Ortalama Yontemi. ..................
SAYFA
31
35
39
43
48
48
54
58
58
70
76
81
85
85
89
90
90
91
91
92
a) B.asit Aritmetik OJ:"talama yontemi
h) Basil. Aritme.tik Ortalama Yontemi
nin Enf lasyon Donemindeki Etkileri
c) Tartili Aritmetik Ortalama ¥ontemi
d) Tartili Aritmetik Ortalama Yontemi
nin Enflasyon Doneminde Etkileri
e) Hareketli Ortalama Yontemi
f) Hareke~li Ortalama Yonteminin
Enflasyon Donemindeki Etkileri
3 - F!FO (!lk Giren :tlk Gikar) Yontemi
a) F!FO Yonteminin Ag1klamas1
b) F!FO Yonteminin Enf lasyon Doneminde
SAYFA
92
92
93
94
95
97
97
97
Etkileri . . . . . . . . . . . .. . . . . . . ... .. . . 101
4 ... L!FO (Son Giren !lk G1kar) Yontemi • • • • • • • • 101
a) L!FO Yonteminin A~iklamasi ••••••••• 101
b) L!FO Yonteminin Enf la3yon Doneminde
Etkileri
c) L!FO Yonteminin Yarar ve Sakincalari
F!FO Yontemi !le Kar~ila9tir1lmas1
BGLUM IV BELiRLiLiK VE BELiRSiZLiK HALLERiNDEKi
STOK MODELLERi VE STOK DEGERLEME
YONTEMLER i ILE i LG iLt Bi LG i SAYAR PROGRAMLAR I
A - PROGRAMLA !LG!L! GENEL B!LG!LER
B - PROGRAM L!STESt ..................... C - 5RNEKLER
SONUC
........ ., ...... ~ ................ .
YARARLANILAN KAYNAKLAR
104
105
108
111
126
140
142
6 l R 1 S
Gal19mam1zda, i9letmelerde stok bulundurmanin onemi
lizerinde durulmur;itur. Tiim i§letmeler kendi gereksinmeleri
igin veya mli9teriler~ne surnnak ilzere mal stoklari bulundur
mayi gerekli gorilrler. Elde ne kadar stok builiundurmanin
gerektigi konusundaki modeller yeni dt=gildir. Kuramcilar
ve uygulamacilarin son ytllarda geli9tirdikleri ve bilgi
sayar programlarini da yaptiklari yeni te~nikler stok po
li tikas.:;_na bir($ok degi~ik.lik.le.c getirdi. Stok politikasi
nin temel amaci stoklari. kullananlara en. uygu.n hizmeti sag
lamak veya bir anlamda istenen hizmet dilzeyi igin en dli9lik
maliyeti gergekle;;tirmektir. Bu ifadeden de anla~ilacagJ
lizere, elde stoklarin bulundurulmasi fayda sagladigi gibi
maliyeti de arttirmaktadir. !~te ele alinacak stok model
leri, sipari9 edi1ecek stok mikt..ar1n1.1.n ne olmasi gerekti
gini ve a~ sipari9lerin ne zaman yap1lmas1n1 belirlemede
yardimci olmaktadir.
Birinci BOlfunde, stok ve stoklainanin tanim1 1 amaci,
maliyeti ve s1n1fland1r1lmas1 lizerine genel agiklamalar ya
pilacak. !kinci BoHimde ise belirlilik ve belirsizlik hal
leri ii;;:in stok modelleri incelenip, son yillarda gelis;meye
bet.§layan malzeme ihtiya~ planlamas1, kanban, tam zaman:J,.nda
liretim ve s.tok kontrolunde simulasyon teknikleri ile ilgi
li genel ~giklamalara yer verilecektir. u9Unc~ Bolfunde~
stok miktarlarJ.nin izlenmesi ve degerlenmesi incelene.cek
ve en:Flasyonun etkileri gosterilmeye ~al:i...siua.caktu-. Son
Bollimde ise belirlilik, ve belirsizlik halinde stok.model
leri ve degerleme yontemlerine ait bilgisayar prograi.ulari
yapilacaktir. \t. e.
"fiiksekogretim Kurulu Doklimantasyon Merkezi
BOLOM I
STOK TANIMI,POLiTiKASI, MALiYETt VE
SINIFLANDIRILMASI
A - STOK VE STOKLAMANIN TANIMI, POL!T!KASI VE
AMACI :
1 - Stok Kavrami, ~anl.Illl. :
Bir ilretim sisteminde ilretilen mamule dolaysiz veya
dolayli olarak katilan blitiln fiziksel varliklar ve mamlillin
kendisi stok k~vrami i¥inde dli§ilnillebilir. Stoklar sozko
nusu varll:.klarin miktarlari veya parasal degeri ile olgli
liirler (1) • Kavramin daha geni§Jletilmesi halinde, mal ve
ya hizmet lireten bir sisteme kabul edilen, bu sistem i~in
de i:;;lem gormek lizere bekleyen veya goren ve bu degii;dm
silrecinden ¥1ktiktan sonra sistemin ¥1.ktisi halini alan ve
ba!§ka sistemlere gonderilmek lizere bekletilen her §Jey stok
olarak ele alinabilir.
Sipari§ lizerine ~ali§an atolye bilyilklliglinde bir sis
temde stok bulundurmaya pek gerek yoktur. Zira ham madde
ler sipari~ alindl.ktan sonra tedarik edilir ve mamul bitti
ginde mil~teriye derhal teslim edilir. Uretim sistemi bli
yiidiik~e, hele mamul ge§idi arttik~a tedarik, talep ve ima
lata ili§kin faktorlerdeki belirsizlik ve aralarindaki i
li§kilerin karma§1kl1g1 stok bulundurmayi zorunlu kilar.
(l) Biilent KOW, Uretim Yonetimi, tstanl:W. : Fatih Matbaasi, 1977, Sa.yfa. 254.
- 3 -
Stok kavrami ic;inde ilgiyi <;eken ilk ozellik, stok
lanmaya konu olan maddesel veya maddesel olmayan kalemlerin
halihazirda yeni ic;inde bulunan zaman pargasinda kullanil
mak iizere tutulmayip, gelecekte gerc;ekle§ecek veya ger~ek
le9mesi beklenen tliketim veya kullanl.Ill igin saklanmalar1d1r.
Stoklanan maddelerin elde tutulmalari.nin arkasindaki gerek
c;e ne olursa olsun, stoklar.1.Il daha <;ok gelecekteki bir tale
bi veya gereksinimi kar91lamak ; ilerde ylizyilze gelinmesi
beklenen bir problem c;ozlimilndeki riski azaltmak ya da gele
cekte bugilnkilne oranla daha bilyilk faydalar saglamak amac1
ile sakland1klar1n1 soyleyebiliriz. Buradan c;1karacagim1z
sonu~lar :
a) Stok kalemlerinin stokta tutulduklari silrece
bir kullanim degerine sahip olamadiklar1,
b) Daha. gok gelecekteki kullanim veya tliketim
sonucun<la saglayacaklari fayda ve geliri i
g inde elde tutulduklari §eklinde ozetlenebilir (2 )
Bir anlamda gelecekte saglanacak daha bilyilk f ayda
ve geliri ugruna bugilnkil tiiketim ve kullanimdan vazgegmek
~eklinde yorumlanabilecek olan stoklarin gerek faaliyet
alanlari ve amaglari, gerek stok bulundurma amaglari fark-
11. olan hei-uen her tiirlil i9letme i<;in yadsinamayacak kadar
bliyilk onemleri vardir ve bu stoklara sahip olmanin yarar
ve sakincalar1 ozenle incelemeye degecek kadar onemlidir.
Baz1 kitaplarda stok yerine, asli !ngilizce'de
Inventory olan envanter kelimesinin kullanildigi gorillilr.
Fakat bu kelime muhasebede, genellikle yil sonlarinda ya
pilan fiziksel sayi.m yolu ile stok tespiti anlamina gelir.
(2) Leverit ALPAY, !9letmelerde stok Yanetimi ve Stok libntrolun:ia Kullamlan Modeller, fstanhil. : DOkfura Tezi, 1982, ss.47-48.
- 4 -
Ayni. ~ekilde Turk~e literatlirde de envanter sozcliglinlin her
iki anlami ile de kullanildgl. gorlilmektedir. ozellikle
muhasebe ile ilgili yazilmi§ eser ve uygulama ~ali§malarin
da "'envanter ~ikarmak", "envanter almak" §ek.linde kullani
lirken, sozclik donem sonundaki veya belirli donemlerde i9-
letmelerde yapilan mal sayimi anlaminda kullanilmaktadir.
Bir kari§ikligi onlemek amaci ile biz a~1klamalarl.1Il1zda
stok kelimesini kullanacagiz. Stok, stok bulundurma, stok
ta tutma gibi terimlerin, her zaman depolanan malzeme, mad
de, her tilrlli f iziksel nesne ve bunlarin elde bulundurulma
si anlaminda kullan1ld1ginin bilinmesine ragmen, bu ~al19-
mada stok sozcligliniln bu anlami ile kullan1lacag1n1 yinele
mekte yarar vardir. Envanter, envanter ¥1.karma gibi terim
ler ise, sadece, "mallarin fiziksel sayimi" anlaminda kulla
ntlacaktir.
"Stok, bir · mal igin gelecekte ula§abilecek bir ta
lebi kar91lamakta kullanilmak ilzere, o malin biriktirilmesi
dir .• "Johnson ve Montgomery' nin bu tanl.lTiina kar91lik Fred
Hanssman tarafindan onerilimi9 ve Martin Starr, David Miller
tarafindan da benimsenen tanl.IIl, stoklari 11 iktisadi degere
sahip olan bir ~e9it atil kaynak olarak" nitelemektedir.
Aykut ~ireli ise, "stoklarlll gelecekteki sat19lar1 kar91la
mak amaci ile elde bulunaurulan veya depolanan mallar ola
bilecegi gibi gelecekteki ilretim i~inde bir alternatif ola
rak kabul edilebileceklerini" soylemektedir. Osman Hala~
stok sorunun belli bir donemde talebi kar91lamak amaciyla
fiziki mallari veya ticari e§yalari stoklamak gerektigi za
man do<jdugunu ve malzeme stoklari.ni.n temel i§levinin "ilre
tim-dagitim-tilketim zincirinde birbirini izleyen kademele
rin uyu:;;um.i.halinde gal1§masin1 saglamak" oldugunu belirt
mektedir. Halis ERENO~LU ise stok, ekonomik degeri olan
at1l hir kaynak" diger bir tarifi "Stok, eksiksiz tahmine
dayanan bir ekonomide zaruri bir yatirim olup, degi9en bir
- 5 -
talep veya tam tersi, mevsimlik karekterdeki, dogal kaynak
lar vas1tas1yla kar9ilanan devamli bir talep kar§isinda
muntazam bir ilretimi, sliratli ve dilzgiln satin almayi sag
lar".
Verilen tanimlarin, stoklarin genellikle i§letme
nin elinde bulunan "potansiyel iktisadi degeri clan herhan
gi bir atil kaynak §eklinde agJ.kladiklari ve daha gok fizik
sel mallar olarak ele aldiklari goriilmektedir. Ancak kisa
tanl.Illlarda dahi dikkati geken ozellik stoklarin farkli ka
rekterde olan hanunadde, yari marnul ve mamul gibi ogelerden
meydana gelmesidir.
2 - Stoklarin !9letme Uzerindeki onemi
Modern ilretim sistemlerinde stoklar her kademeden
yoneticiyi yakllldan ilgilendiren bir sorun haline gelmi9tir.
Asirlarca once servetin gostergesi olan stoklar, bugiln ar
t19lar1 endi9e ile kar91lanan ve devaml1 kontrol edilmesi
gereken bir duruma gelmi9tir. Yanl19 stok politikalari se
<;ilme'si veya uygulama hatalari yi.iziinden pekgok i9letmenin
kritik duruma cili9tilgil bir gergektir. !9letmeci igin stok
lar, bilan~o ve kar-zarar hesaplarl.Ilda yer alan rakamlar
sadece finans yonetilerini ilgilendirir gorlinilr. Halbuki
etkin bir stok sisteminde her bOllimiln rolli vardir. Bazen
hilyil.k nakit sJ.kintisi iginde oldugu belirtilen bir i9let
mede, imalat boli.im.leri arasina dag11m19 halde, nakit ihti
yac1n1 rahat rahat kar91layacak miktarda ltizumsuz yari ma
mul stoklari bulundugu gorilltir. Sazi i§letmelerde de, ye
terli ham madde stoku oldugu bildirildigi halde, birkag o
nemsi.z par~a ytiziinden tilin imalatl.Il aksamasi gibi durumlara
rastlanir.
- 6 -
Rekabet ko§ullari gilgle§en ve kar marjlari daralan
i§letm.eler, faaliyetlerini silrdilrebilmek igin stoklari ilze
rinde daha titiz kontrol kurmu9lard1r. Yatirimlardaki ve
rimliligin artmas1 1 sermayeye clan ihtiyacin artmasi, kit
bir f aktor olan i§letme sermayesini daha dikkatli ve rasyo
nel kullanmaya yoneltirken, daha titiz bir stok politikasi
ni zorunlu hale getirmi9tir. !9letmeler ucuz sat19 gibi
tedbirlerle £azla stoklar1n1 nakde c;evirdiklerinde zarara
ugrad1klar1ndan, stoklarini daha onceden kontrol etmeye
ba9lamii;;lardir.
Boyle bir sistemin i9letme ekonomisi a<;isindan
saglayacagi yararlarin ba§licalari §5yle siralanabilir (J)
a) tiretim faaliyetlerinin duzglin bi<;imde yilriltill
mesine yardimci olur. Malzeme ve parga yoklu
gu ylizilnden bo9 beklemeler minimuma iner. !.~
!stasyonlari arasindaki yigilmalar azalir.
b) Stoklara baglanan para tam ihtiyaca gore sap
tandigindan saglikli bir finans yonetimine o
lanak saglanir.
c) Tedarik ve sat19 masraflari azalir.
d) Uretim progra.i.~larinin kolay ve gergege uygun
dilzenlenmesi milmkiln olur.
e) Etkili bir maliyet muhasebesi sistemini ihtiya
ci olan bilgilerin pekgogu kolay ve duyarli bi
gimde toplanabilir.
f) Dikkatsizlik yiizilnden ziyan olan malzeme ve ma
mullerin miktar 1 azaltil.i.r, dilzeltme igin vaki t
gegmeden mlidahale edilebilir.
(3) liil.ent mm,· :ur ....... -'·- .. ~. ·" ·-.1 • .. ,·.·_.:t...:i.-~'-·"' t:wm ~vi1Ct..Utu. ;;,:iol;.CU.iu.u.. : Fatih Matbaasi, 1977, ss. 258 - 259.
- 7 -
3 - Stok Kontrolunun Organizasyondaki Yeri :
Stok kontrolu kapsamina giren f aaliyetleri qe9i tli
organizasyon unitelerine dag1lm1~ olabilir. l§letmenin
finansal durumuna, yonetim politikalarina, liretim tipine
veya ba§ka faktorlere bagli olarak degi:;;ik organizasyonel
dilzenlemeler yapmak mfunklindlir. Stok kontrolunun muhasebe,
imalat departmanlarindan birinin i~inde yer alabilir. Ba
zen ayr1 bir mildlirlilk olarak organize edildigi de gorlillir.
Stok kontrolunda belli ba9l1 3 fonksiyon vardir :
a} Satinalma ve sat1§,
b) Depolama,
c) Stok kay1tlar1n1n tutulmasi.
Bunlardan agirlik ta§iyan hangisi ise, stok kont
rolunu onunla ilgili bollime baglamak yerinde olur. Aslin
da stok kontrolunun organizasyonda alacagi yerden ~ok diger
linitelerle olan ili§kileri btiylik onem ta§ire Bu ili§kile
rin verimli bir haberle9me dlizeni i~inde sagiikli yilrlitlil
mesi stok kontrolunun etkinligini artt1r1r.
t~letme a~isindan onemli faaliyetlerin diger bir
ifadeyle maliyet, kar ve i~letmenin gelecegi lizerinde bliylik
etkisi bulunan eylemlerin list yonetim basamaklarinda ele
al1nmas1 orgiltlemenin temel ilkelerindendir. Bu nedenle,
tedarik f aaliyetlerinin dar anlamiyla ele alirtip ikincil
derecede bir fonksiyon olarak gorillmesi ve Uretim bollimline
bagli bir alt birim olarak orgiltlenmesi dogru degildir.
Bunun aksine en iist yonetim basamagina dogrudan bagli ve
list yonetim yetki ve sorumluluklar1 ile donatilmi~ olarak ·· ··t1 · a ·it ·1·k i a· h d. <4
> orgu erunesi mo ern l.§ · e mec1 1. an ay1§1na a a uygun ur
(4) iS'llet Ba.rutcugil, . tiretim Sisteni ve YOn.etim Teknikleri, 2.b., fursa : Uludag tlniversitesi Yaymlari, ig;ss, s.173.
- 8 -
4 - Stok Politikas1
Stok politikas1 kavranu. genel olarak, bir malin
tilketim h1z1 ile eldeki veya sipari§e baglanmi§ bulunan
stok miktar1 arasindaki oran il~ ilgilenir. Bu oran, fi
ziki miktarlarla veya gilnlilk tilketim miktarlari. ile if ade
edilebilir. Stok politikasini. tilketim silresi veya fiziki
miktarlar cinsinden belirlemenin uygulanabilir olrnasina
kar;;1l1k, i~letmenin stoklara bagliyabilecegi para mikta
r ina, yani finansman glicilne cevap verebilecek bir stok
politikas1n1n daha uygun bir politika olacagi ag1kt1r.
<;;ok fazla, t;rok az veya kotil bir §ekilde dengelendirilmi:ii
stoklardan ka~inmak gerekir. Zira bu tip stoklar i9letme
ye ~ok pahaliya mal olurlar (S) •
Bir i~letme igin saglam olan stok politikas1 bir
ba§ka i9letme igin tamamen isabetsiz bir politika olabilir
ve hatta ayrica ayni i9letme igin dahi zamana gore degi;;ik
lik gosterebilir. Bu politika, herhangi bir stok kalernin
den bir diger stok kalemine gore de degi§ebilir.
!§letm.enin ana ham rnaddelerinden her biri ayri
bir gruba yerle§tirilebilir. ozellikle bliyiik gapta fiyat
dalgalanmasi. gosteren .bazi kalemler ilzerinde i§letme, lire
timinden dogacak karina ek karlar saglamak amac1 ile, fi
yatlarin degi§mesinden once speklilasyona gitmek isteyebi
lir. Diger taraftan, ba9ka bir i§letme, bu kalemler ilze
rinde tamamen ters bir politika izlemek isteyebilir. Bu
nun da ~e~itli nedenleri olabilir. Ya bu kalemler kendi
sinin iiretim slirecinde fazla onemi olan maddeler degildir,
ya da i9letme fiyat yilkselmelerine kar~i. gerekli tedbirle
ri almak veya ayn1 ~ekilde"son giren ilk r;;ikar" stok deger
leme yontemine qore ger~ekle9tirebildigi ol~Ude ham maddesi
(5) Halls ErenJ<}lu, !;i.1.et:mel.erde Stnklarm Y'dnet:im:i. ve p~·erlemesi, Ankara : Devlet YaarJm Bailkasi, 1973, s.30.
- 9 -
lizerindeki fiyat dalgalarunalarl.Ildan dogacak zararlari azalt
mak istemektedir. Btitlin bu a<;iklam.alardan <;ikan sonug, bir
anlamda, stokta bulundurulacak maddelerin ozelliklerine gore
i:;;letmenin tek bir stok politikas.i.na degil, birden fazla
politikaya sahip oldugudur. Ute yandan, . herhangi bir stok
kalemi igin, i9letme yontinden tutarli olan stok politikasi
bir diger stok kalemi igin tutarsiz olabilmektedir. Ayni
$ekilde herhangi bir zaman i~in ge<;erli stok politikasi bir
ba9ka zaman i<;in gec;ersiz olabilir.
Tutarli bir stok politikasi, onceden belirlenmi9
bir ilretim kapasitesinde <;ali.9an i~letmenin, kesintisiz bir
bigimde i~lemesini saglayan ve bunu yaparken, bu kapasitede
yapilan ~ali§Illada herhangi bir malzeme s1k1ntJJ.s1n1n veya
stok fazlasinin meydana gelmesini onleyen, fiyat dalgalanma
larmdan ve ayri kalemlerin stok miktarlari arasindaki uygun
dengenin devam ettirilme arzusundan dogabilecek zarar tehli
kesini de her an gozontinde tutan bir politikadir.
5 - Stok Kontrolunun tlnemi ve Ama9lar1
1~letin.elerde yoneticilerin a1nac1, firma ama~larina
uygun olarak hareket etmek olmall.dir. Buradan hayatta kal
mak ve kazan~ saglamak ama~larini ~ikarabiliriz.
tiretim teknigi, otomasyon, p:todilktiivite art191 ve
yiglll halinde iiretim gibi faktorler sonucu geli§erek, ilrtin
lerin miktar ve ~e9it olarak artmasina, mamul yap1lar1n1n
kar1§1k bir durum almasina sebep olmu9 ve sonugta i9letmele
ri bir stok probleme ile de kar§i kar§iya birak.m19tir.
:t11letme sayisinin artmasi sonucu rekabet ko9ullar1
agi.rla§m19 ve kar marjlari da daralm19t1r. Rekabet ko~mlla
ri gil~le9en ve kar marjlari daralan i§letmeler, faaliyetlerini
- 10 -
siirdlirebilmek i<;in stoklari tizerinde daha titiz kontrol
kurmu9lard1r.
Yatirl.Inlardaki verimliligin artmasi, sermayeye c
lan ihtiyacin artmasi, kit bir faktor olan <;al19ma sermaye
sini daha dikkatli ve ger~ekci kullanmaya yoneltirken, daha
titiz bir stok politikas1n1 zorunlu hale getirmi9tir.
!9letmeler ucuz satii;; gibi tedbirlerle f azla stok
lar1n1 nakde <;evirdiklerinde zarara ugradiklarmdan, stok
lar1n1 daha onceden kontrol etmeye ba9lam19lard1r.
Malzeme yonetiminin ama<;lari (G):
a. Dil9lik fiyattan satinalma,
b. Stok geri donil9unlin saglarunasi,
c. Ta9ima ve koruma masraflar1n1n azaltilmasi,
d. Kalitenin devaml1l1g1,
e. Firmalarla olan ticari ili9kilerin geli9tiril-
mesi,
f. Yeni ilrlin ve malzemelerle ilgili olarak mlihen
dislik boliimlerine bilgi vermek,
g. Yap-Satin al kararlarina katilmak,
~ Standizasyon konusunda muhendislik bollimline
bilgi aktp.rm.ak,
b Mamul geli9tirmede katkida bulunmak,
~ Satinalma ve malzeme yonetimi ile ilgili idari
masraflari azaltma,
~eklinde siralayabiliriz.
Stok kontrolunun uzun donemdeki amaci, i9letmenin
toplam yat1rimlar1n1n gelirini arttirmak olmakla beraber ki
sa devrede de §U oze1. ama~lari vard1r.
(6) GOnel YENERSOY, Ma.lz.eme Ydnetimi, !stanbul t.T.U. Yaymlari 1988, S.6.
- 11 -
Satin alma i9lem.lerini dilzenlerken sipari9 ve stok
ta bulundurma masraflarini en dli9ilk seviyeye indirerek, i§
letmenin ekonomik miktarlarda stok bulundurmasini saglamak.
Stok tilkerunelerini belli ve kabul edilebilecek bir
sayida tutarak tliketiciye ilstlin seviyede hizmet saglamak ve
i§letmenin rekabet olanaklarini arttirmak.
Sonu~ olarak stok kontrolunun amac i, i9letmenin
ko9ullarina uygun olarak, gerekli miktar ve kalitede stoku
gerekli slirede, en az bir ya.tirl.ffia sebep olacak §ekilde bu
lundurmaktir. Stok kontrolli bu ama~lara ula9abilmek i~in
satin almanin zaman ve miktarina ili9kin sistematik yontem
ler koyar ve bunlara uygulamas1n1 saglar.
6 - Stok Kontrol Problemleri :
Hemen hem.en blitiln i~letmeler faaliyetlerini etkin
sti+durmek i~in stok yaparlar. Stok problemlerinde, stok
i~in ne kadar ve ne zaman sipari9 verilmelidir sorusuna ce
vap aranir. Stok probleminin temel amaci minimum toplam
maliyeti verecek degi§kenleri bulmak olmakla beraber, Uze
rinde durulmasi gereken ba§ka noktalar da vardir. Bunlar
dan bir tanesi sistemin minimum maliyetini bulmaktir.
Fazla stok, birim ba91na daha fazla parayi stokla
ra yatirmakla daha az elde bulundurmama ile kar9ila9mayi ve
daha az sipari9 vermeyi saglar. Az stok ise birim zaman
ba~ina yat1r1lan sermayeyi azaltacaktir, ama stoksuz gali9-
ma riskini ve sipari~ verme frekans1n1 arttiracaktir. Ve
rilen iki a91r1 ornek de maliyetlidir. 0 halde sipari~
miktari ve sipari~ zam.an1 kararlari, fazla stok ve az stok
dan dogan toplam maliyetleri dengeleyen bir maliyet fonksi
yonunun minimize edilmesine bagli olmaktadir. Mamul
- 12 -
stoklar 1n1n yetersizligi :yalniz sati.:;;lar in degil, i 9letme
nin pazarinin ve pazardaki sayg1nl1g1nin kaybedilmesine ne
den olabilir. Hammadde yetersizligi de liretimin dlizenli ve
verimli c;;:al19ffias1n1 engelleyebilir. Gerektiqinden fazla
tutulan stoklar ise atil kaynaklar dolayisiyla yitirilen
kar demektir.
Problem, ¥Ok alc;;:ak veya c;;:ok yilksek stok dilzeyleri
ne yol ac;;:madan, stoklara baglanan para miktarini azaltirken
ayni zamanda da tuketiciye verilecek olan hizmeti yliksek
dlizeyde tutacak bir denge noktasina ula9maktir. Bu denge
noktasina ula9abilmek ic;;:in, bir stok politikasi belirlene
cektir. Politikay1 sec;;:mezden once etkenlik olc;;:ilklerinin
tanimlanmas1 gereklidir. En belirgin etkenlik olc;;:litleri
arasinda, satin alma maliyeti, elde bulundurma maliyeti,
elde bulundurmama maliyeti ve sistemin i91etim maliyeti
sayilabilir. Bunlarm tlimti ya da bazilari dik.kate alina
rak, stok politikas1 belirlenir <7 >
Stok politikasi, satin alma politikasi ile yakin
dan ilgilidir. Satin alma faaliyetleri, sati~ ve liretim
ic;;:in uygun olan miktar ve zamanda, uygun kaynaklardan en
elveri~li fiyatlarla kaliteli hammadde ve malzeme saglama
arnacina yoneliktir. Satin alma faaliyeti ba~ri ile yone
tilirse stoklama faaliyetide buna bagli olarak ba9arili o
lacaktir.
B - STOK VE STOKSUZLUK MAL!YET! VE
SINIFLANDIRILMASI :
1 - Qok ve Az Stok Bulundurmanin Maliyetleri
Stoklar i~letmeler ic;;:in onemli maddi varliklardir.
(7) GOnill Yener.ooy, Mal.zane Yfuetirni, !stanhtl :!.T.U.Yaymlari,1988,s.65.
- 13 -
Blitlin i9letmelerde bulundurulmasi gartt1r. Kamu ve Ozel
sektorde stoklara yapi.lan yatirimlar QOk biiyilk rakarnlara
ula9maktadi.r. Bu bakimdan stoklar yonetici ve yatirimci-(
yi yakindan ilgilendirmektedir. Yanli.§ stok politikalar1-
n1n i9letmeleri, zarara soktugu hatta iflasa surilkledigi
bilirm1ektedir. Etkin ve verimli olarak kullaru.lamayan kay
naklara sahip olmak, rekabet ortaminda ba:_;;ar.i.li olmaya yet
memektedir. Bliyi.ik miktarlarda sermayenin baglanrni§ oldugu
stoklarin iyi yonetilmesi gerekmektedir.
Bilgilerin toparlanip, degerlendirilm.esinde hiz ve
kolaylik saglayan bilgisayarlarin kullan1lmas1 stok ve stok
kontroluna kolaylik getirmi9tir.
!;;letmelerde talebin ortaya Q iktigi anda liretilme
si veya satin al1nmas1 £iziksel olarak imkansizdir, ayrica
ekonomik olarak da akilci degildir. Stoklarin olmamasi du
rumunda diger bir yolda taleb edilen malin ba§ka bir k<;l.ynak
tan saglanmasi veya liretilmesi igin mli§teriyi bekletmektir.
Ancak mali talebedenler uzun sure beklemeyecek ya
da bekleyemeyeceklerdir. Fiyatlarin dli9lik oldugu donemde,
fiyatlarin yiikselmesinin beklendigi donemlerde kullanilmak
tizere f azla miktarda alJ.m yapmak bu ii.;;letme igin karli ola
cakt1r •.
bilir :
Mal stoklarinin amag ve yararlari 90yle siralana-
a) Talepdeki dalgalanmalar tabinin edilemiyorsa o
zaman bitmi§ mallardan olu~an bir stok tutmak
bu dalgalanmalara tampon gorevi yapnakta ve
yava§la:tmakta kullanilabilir,
b) Stoklarin kullanl.ffil. mamullerin mli~teriye iste
digi anda ya da c;ok kisa stirede saglanmasini
olanakli hale getirir,
- 14 -
c) !;; anla;;mazliklari, makinalardaki arizalar
ve ba;;ka nedenlerden liretim azal1r ve hatta
kesilebilir. Yeterli miktardaki mamul mal
stoklari arzdaki kesintilerin sonu~larini or
tadan kaldirabilir veya geciktirebilir.
d) Talepte donemsel degi§iklikler meydana gelse
de, stoklama politikas1n1n ilretimin sabit bir
hizla devam etmesini saglar {B)
Piyasaya mamilllerin yeterli miktarda ve gerektigi
zamanda sunulmasini saglayacak mil~terilerin hizmet gormek
i~in beklemelerini onlemesidir. Stoklarin bu ;;ekilde kul
lanilmasi mamlililn pazarlama 9ans1n1 arttirarak sat19 gaba
lar ini destekler. Mil;;teriye hizli servis yapilmasi igin
stoklarm tutulmasi sat19lara olumlu katk1da bulunacaktir.
Bazen alD:n-sat:un sozle§Illeierinde zamaninda teslim edilme
yen sipari;;ler i~in tazminat odendigi unutulmamalidir.
Dil;;ilk fiyatlarla biriktirilmi;; stoklar fiyatlar in
yiikselmesi ile i;;letmeye spekillatif karlar saglarlar.
Bliyilk partiler halinde sipari;;ler vermek, sipari.§;
nakliye maliyetlerini dli;;ilriir. Yete,rli stok bulundurulma
si Uretim aksa.malarini. onler ve bu ylizden ~iki.cak clan ma
liyet art19lar1 onlenmi;; olur. Stok yetersizliginden giki
cak olan ilretim aksamalari olmayacagindan, sati;;lardan bek
lenen katki artar ve mil;;teri kaybi onlenmi§ olur.
Stoklarin saglad::i.klari £aydalarin yani sira i§let
meye yiikledikleri bazi killfetler, beraberlerinde getirdik
leri kolaylikla beraber bazi sakincalarida vardir. Bunla
rin bilylik ~ogunlugu stoklarin yapisal ozelliklerinden gok
(8) Levent ALPAY I !9letmelerde Stok Y5ntani ve Stok Kontrolunda :Emllanilan M'.Xleller, tstaiibui' i'.U' .. fktisat Fakfil:tesi, l982, ss.62-63 Doktora Tezi,
- 15 -
yonetim veya tahmin hatalarindan ya da kontrol edilemiyen
degi§kenlerde meydana gelen beklenmeyen degi~ikliklerden
ileri gelmektedir.
Sakincalarin vurguland1g1 noktalar
a} Stoklarin bazi endlistri kollarinda ve bazen
tfun lilke ekonomisi iginde toplam aktif lerin
onemli bir bolfunlinli olu~turmas1 1
b) Stoklarin likiditesinin diger doner degerle
re oranla daha dli:;;lik olmasi nedeni ile stok
yonetiminde yapilan hatalarl.Il kolaylikla dli
zel tilememesi,
c) Stok dilzeyindeki dalgalanmalarin ekonomik ilze
rindeki oltimsuz etkileri, §eklinde siralanabilir ( 9)
i§letme bilan~olarinda aktifler arasinda yer alan
stoklar bir tilr sermaye yat1rim1d1rlar. Sermayelerinin
kis1tl1 olmas1 nedeni ile i§letmeler en verimli yatirimla
ra yonelmek isterler. !§letme i~in gerekli olan malzeme
veya mamul .stoklarina baglanm19 olan fonlar gegici olarak )>
ba§ka ama~larla kullanilmak i~in uygun degildir. Geregin
den fazla olan stoklar igletmenin esneklrgini yitirmesine
neden olabilir. Ayrica, yeni ma~ill ve modeller geli:;;tiril
mekte, bu da "demode olma" riskini artt1rmaktad1r. Geli9-
mi9 lilkelerde son yillarda, stoklarlll sat19lara oraninda
bir du~e eqilimi gozlemlenmektedir. Stoktan kaginma iste
ginin yaninda stok kontrol yontemlerinin geli§:mesi, bilgi
sayarlarin stok kontrolunda kuilan1lmas1 ve ula9t1rma-ha
berle§:menin hizlanip kolayla§masinin da pay1 olmu9tur (lO) •
(9) Oztin ~' Finansal Yfuetim, 46, !stanb.tl. can Matbaasi,1985,s.205.
(10) Levent Alpay, 1§].ebnelerde Stok YOn.et:irni ve StDk Kontrolunda Kullarulan rbieller, Istanbul :0
I .U .fktiSa.t Fakfiltesi, bokfura Tezi 1982,s.67.
- 16 -
Yukarida genel olarak agiklanan durum di§inda,
stoklamanin sakincalarini siralayal.un :
a) !§letrneler bilyilk miktarlarda allllllar yapt1kla
r1 zaman ald1klar1 m.alin birim fiyatinda iskon
tolar elde edebilirler. Bilyilk all.IIllar sonucun
da stok dlizeyi yliksek olacak ve buda daha ylik
sek elde tutm.a maliyetine neden olacaktir. Ye
ni depo tutma, bakllU, koruma masraflarinda,
yonetim ve personel giderlerinde art19lar ola
bilir. Bliylik miktarlardaki alllUlarin saglayaca
gi iskontolar ile stoklamanin ek maliyeti kar
§1la9t1r ilmal1d1r.
b) Fiyatlarda dalgalanmalar kisa ya da uzun vade
li etkiler yapabilir. Bazi donemler satin ali
nan kalemler ucuz elde edilebilir. Fiyatlardan
yararlanabilmek igin firmalar ihtiyaglarindan
fazla miktarlarda satin alma egilimindedirler.
Yalniz bu dalgalanmalarin olumsuz etkilerinin
i§letrnenin alip satt1g1 ya da lirettigi mallar
igin de gegerli olabilec~i unutulmamalidir.
!9letmenin bilyilk miktarlar da stoklarini tut
tugu mallarin fiyatlarinda meydana gelebilecek
bir dil9li9 bliyilk zararlara neden olur.
c) Hazirlik maliyetinde, az sayida fakat bliylik
miktarlarda ilretim partileri olu§turarak tasar
ruf saglamak miimkiindiir. Bu politika daha dil9lik
hazirlJ..k. maliyeti saglamakla beraber, yari mamul
mal stoklar1n1n buyiimesine neden olacaktir.
Tasfiye, birle~me veya acil nakit ihtiyacinin
ortaya ~ikmasi yari mamul stoklarinin eritilme
sin de gil<;;lilkler ~ikaracaktir.
- 17 -
d) Stoklar1 bulundurulan mallar bozulabilir nite
likte ise, bu tip mamul veya hammaddelerin bil
yilk miktarlarda elde tutulmas1 dogru olmayacak
t.ir. Zamaninda kullan,ilmadi.klari veya tliketil
medikleri takdirde bozulan bu gib.i stok kalem
lerinin goklugunun hurda degeri dahi olmayabi
lir. Ha tali bir sat1:;; veya kullanim tahminine
dayanarak bozulabilir biiyilk miktarlarda stok
lanmas1 i§letmeyi bilylik zararlara sokabilir.
Bilytik par~a ve makinalarda oksitlenme, tozlan
ma gibi nedenlerle .depolarda durduklar1 yerde
eskiyen mallarin baklll\ ve onarlll\ masraflari
artmaktadir.
e) Tekstil lirilnlerinden araba, buzdolabi gibi da
yan1kl1 tiiketim mallarina kadar moda rnali nite
ligindeki teknoloji liriinleri demode olrna nite
ligi ile kar:;;i kar:;;1yad1r. Teknolojik hizi ve
yogunla§an rekab~t sonucu her ge¥en glin daha
geli9Illi§ ve daha ucuz mamullerin tuketicilere
sunuluyor olmasi, demode olma riskini art1rmak
tad1r. Tuketici davrani§ bi~imlerinde rneydana
gelen degi9iklikler de demode olma riskini ar
t1racakt1r. Stoklanan mal kalemlerini ikame
edebilecek tilrden ba:;;ka mamul veya harnmaddeler
· mevcutsa, demode olma ve stoklanan mallarin el
de kalma ihtimali artar.
f) Depo kirasi, havalandirma, bak.un ve koruma,
enerji giderleri, glivenlik gorevlerinin licret,,..
leri, stoklama i~lemlerinde kullanilan arag ve
gerec;lerin amortisman giderleri, .sigorta gider
leri, depolama maliyetleri,stoklanan mallarin
bilyilklilgil ve degeri ile orant1l1 olarak artar
ve genellik.le onemli bir tutar olu~tururlar.
g) t~letmeriin stoklara yapt1g1 yat1rl.ntlar bir an
lamda kagirilmi§ alternati£ yatirJ.m olanaklari
- 18 -
demektir. 1~letmenin stoklara bagladigi bu fon
larin f irma i~inde veya d1§1nda alternatif kulla
n1.Ill ve bu yatirl..ntlardan elde edilebilecek ek ge
tiriler veya f aiz gelirleri stok bulundurmanin
saglayacaiji. fayda ve gelirlerle kar~i.la9t1rmal1-
d1r.
Gereginden f azla miktarlarda stok tutmanin sakin
calar 1 oldugu gibi, stoklarin gerekli dlizeylerin altinda
bulundurulmas1n1nda yaratt1g1 sakincalarda vardir. Uretim
faaliyetlerinin aksamasi, iiretim verdepolama faaliyetlerin
de atil i§glicil, makina depo sahas1 kapasitelerinin ortaya
gikmas1, bu sakincalardan akla gelenlerdir. Kesin olarak
hesaplanmasi gok zor olmakla beraber, talebin ortaya ~ik
t1g1 anda veya gelecekteki mti9teri sipari9lerini yetersiz
stoklar nedeni ile kaybetm.enin maliyeti olduk~a onemlidir.
Stok diizeylerini dii§ilk tutma politikas1n1 benimseyen bir
i9letmede dalgalanmalar sonucu talepte meydana gelecek ar
t1§lar 1 kar§J..lamak i<;in alternatif bir yol fazla mesai yap
t1rmak ya da i9glicilnu artt1nnak olabilir. Bu politikada,
f azla mesai primlerine ~ yeni i;;~ilerin al1nm.as1 i<;in rek
lam ve gorli~e giderlerinin yap1lmas1na yeni i§gilclinlin egi
tilmesi konusunda yapilan harcamalara ve bu ek i9gilcliniln
tecrlibe kazanincaya kadar dil§lik verim ve yilksek hata pay1
ile <;al1§mas1n.i.n getirecegi ek maliyetlere neden olur.
2 - Stoklarin S1niflandir1lmas1 :
Bilan~oda tek kalem halinde gorillen stoklar, i§
letmelerin bilyiikliigilne gore, farkl1 sayida ve <;ok zaman ho
mojen olmaktan uzak tek tek kalemlerden olu9an bir toplulugu
belirtir. Stoklarin sinifland.ir1lmasi, i§letmeden i§letmeye
s1n1f land1rmadaki amaca ve stoklar1 meydana getiren tek tek
- 19 -
kalemlerin ozelliklerine gore degi§ebilir. Stoklar, en c;rok
rastlanan kriterlere gore 9\1 §ekilde s1n1fland1r1labilir :
a) Uretim projesi i<tindeki durumlara gore,
b) Stok kalemlerinin degerlerine gore,
c) Kalemlerin hacmine gore,
d) Sebep olduklari depo ve sigorta masraf larma
gore,
e) !ktisadi yipranma derecelerine gore,
f) Harcama temposuha gore,
g) Ama~ lar ina gore ,
h) A,B,C esasina gore,
s1n1fland1r1labilir. Bu s1n1fland1rma kriterlerinden iki
si ilzerinde duracagiz.
a) tiretim, s~atin alma sat1§ ve maliyet muhasebesi
departmanlari a¥1sindan da uygun gorillen ilretim projesi i
i;indeki durumlarma gore stok s1n1fland1r1lmas1 ;;oyledir :
(1) Hammaddeler : !i;;letmede ilretime giren ve ilze
rinde i~lem yapilarak deger kazandirilan tilm
varliklardir.
(2) Yar1 Mam.uller : tizerlerinde yapilmasi gereken
i;;lemler henilz tamamlanmamii;; bulunan ve i9 is
tasyonlari arasindaki ara depolarda biriktiri
len varl1klard1r.
(3) Mamuller : Fabrika ic;inde yapilmasi dili;;ilnillen
i9lemlerin tfimil tamamlandiktan sonra mili;;teriye
teslim edilmek ilzere ambara konulan varliklar
dir.
(4) Haz .. ir Par9alar : Mamuliln bir k1snu.n1 olui;;turan
ve genellikle d1i;;ar1dan tedarik edilen varlik
lard.ir.
- 20 -
{5) YardJ . .1m::-1 Malzemeler : M.amulde dogrudan kulla
nilmayan veya yer almayan, tamir parc;alari,
makina yagi vb. malzemelerdir.
g} Ba~ka bir s.iniflandirmada, stoklarin amac;lari
gozonune alinarak ;;u §lekilde yapilabilir :
{l} Talep dalgalanmalarini. k.aq~alarnak amaci ile
olu;;turulan stoklar.,
(2) Beklenmedik a91r1 talebi kar;;ilamak amacina
hizmet eden stoklar,
(3) Sipari;; ve elde bulundurma maliyetleri topla
mini minimum yapan ekonomik sipari;; miktari
stoklari,
(4} tiretim kaynagi ile tiiketici arasinda ta91nan
miktari kar;;ilamak amaci ile olu;;turulan dagi
tim stoklari.
Bunun gibi mamultin degerini, tedarik sliresini,
tilketim h1z1n1 vb. kriterleri temel alan ba;;ka s1n1fland1-
r1lmalar yapmak mfunklindilr (ll)
(11) Bfilent IDBU, -tiretim Yanet:i.mi, !stanbul : Fatih Matbaasi, S.257.
BOLOM II
BELiRLiLiK HALLERiNDE VE BELiRSiZLiK HALLERiNDE STOK MODELLERi
A - BELtRL!LtK HALLERINDE STOK MODELLER!
1 - Klasik_ Stok Modeli :
Stok modellerinin en basiti ve eskisi olarak be
lirlilik halinde (deterministic) ekonomik sipari§i rniktari
dibidir. Model, stokda bulunan mallarin satinalma arnaciy
_la kullanilabilir ve daha ~ok sat1c1lar igin gegerlidir.
Arna~, optimum sipari9 miktar1 ve optimum sipari§i noktas1n1
bu1maktir. Model, bir~ok basitlei;;tirici varsayirnlar yapil
digi taktirde ge'¥erli olabiler R.H.Wilson'in ekonornik parti
bilyiiklugli formlilune dayanilarak geli~tirilmi§itir.
Modelin Varsayirnlari :
a} Peryod bai;;ina talep kesin olarak bilinmekte
dir ve talep hizi sabittir.
b) Satinalma sliresinin sabit ve s1f1ra e§iit oldu
gu kabul edilmektedir.
c) Stoklama bir anda yapilmaktadir.
d) Elde bulundurmama ve stoksuz kalma ile ilgili
bir maliyet sozkonusu degildir.
e) Siparig miktar1 (Q) sabittir ve blitiln donemler
de e;;it olup, kesikli de<jerler almamaktadir.
f) Birim maliyet sabittir, fiyat kirma sozkonusu
degildir.
- 22 -
g) Model tek bir mal ic;in kurulmu~ olup, satinal
manin tek kademede yapildigi varsayilmaktadir.
h) Taleb, satinalma stiresi ve maliyetler (birim
maliyet, sipari9 maliyeti, elde bulundurma ma
liyetleri) sabittir.
SOzkonusu stok kalemi ister i~letme iginden, is
ter i~letme di9indaki bir kaynaktan saglaniyor olsun, bu
kalemin ismarlanmasi veya ilretilmesi ile ilgili bir mali
yet olu~acaktir. Olu§acak bu maliyet, stok kalemi firma
i~inde iiretiliyor ise hazirlik maliyeti ; eger firma di~in
dan sipari~ ediliyor ise sipari9 maliyeti adini alir. F~r
ma di91ndaki bir kaynaktan satinalma halinde piyasa ara§
t1rmasin.i.n yapilrnasi., sipari9 emrinin verilmesi, ta~l.ffia
maliyeti, kabul muayeneleri, teslim alma maliyeti, ve bu
gibi masraflarm odenmesi igin yapilacak muhasebe kayitla
ri, dosyalama, faturalama gibi faaliyetlere ili§kin gider
ler sipari9 maliyetinin kapsamina girer. Stok kalerni fir
ma i~inde iiretiliyor ise, yeni partinin ilretilrnesi i<;.:in
makina., ara~-gereg ve diger olanaklarin yeniden dilzenlenip
haZl.rlanmasi sirasinda kaybedilen makina-saat ve i9gilcil
saat maliyeti ve hatali mamullerden dogan maliyeti igerir.
Aksi belirtilmedikge her iki durum iqinde sipari§ maliyeti
terimi kullanilacaktir (l 2)
Stoklama maliyeti ise, stoklarin diizeyi ve degeri
ile (dogru) orantili. olup, depo bakJ.m ve yonetimi masrafla
r1n1 ; esk:ime, yipranma ve dem.ode olmanin maliyetini. ; si:
gorta vergi ve faiz giderlerini ; stoklara yatirilan serma
yenin saglayacagi. getiririin kaybi o.larak ifade edilebilecek
(12) Levent Alpay Alp:iy, !c: etmelerde Stok YOnetimi. ve Stok Kontrolunda Kullarulan Maddeler, st:anbul. : .. u. ktisa.t Fakilltesi, 1982.
S.152.
- 23 -
olan firsat maliyetini i~erir. Genellikle birim fiyatin
bir yilzdesi olarak i£ade edildigi gorlillir.
Boylece burada dengelenmesi gereken kar~;it iki
maliyet sipari9 maliyeti ile stoklama maliyeti olacaktir.
Top I am
y I II I k
Mali yet T.M
Birim Matiyet
1' Minimum , Topi am I Mal iyet I
I
Optimum Q
Maliyet
Sipari$ Mlktar1 Q
SEK!L l - Stok Madeline Giren Maliyetler.
KAYNAK : Nasuhi Bursal ve YU.eel Brean,
Maliyet Muhasebesi, S.103.
Toplam stok maliyetlerini olu§turan siparig mali
yetleri ile stok bulundurma maliyetleri birbirine zit yon
de geli~e gosterirler. Herbir sipari§ hacmi arttikc;a yil
lik sipari§ sayis1 azalacak, sipari§ maliyetleride daha dli
§Uk bir duzeyde kalacakti.r. Buna kaq~in, stok bulundurma
giderleri sipari~ hacmi buyudilk~e artacaktir. Diger taraf
tan, kilt;ilk sipari§ hacimleri di.igilk stok maliyetlerine yol
a<;;acak, ancak yil i<;inde ~ok sayida sipari 9 i~leminin
- 24 -
yap1lmasi.n1 gerektirecektir. Anla~.I..lacag1 gibi, stok bu
lundurma gider.leri ile sipari~ giderlerinin toplam1n1n en
dli~uk oldugu nokta, stok maliyetl.erini en dil§ilk dlizeyde
ger~ekle§tirecek en uygun sipari9 miktar1d1r Cl3 )
}
sl
Madelin Parametresi :
Q = Siparil.? miktar1,
c -· Satin al:r.nan malin .bi rim fiat1,
t = tki siparil.? arasindaki zaman,
T = Bir stok politikasinin uygulanabilecegi slire
(ay veya sene)
I. = T zamaninda toplam talep miktari,
s = Emniyet miktari,
r:: ·oanem ba~ina stoklama maliyeti yilzdesi,
A.= Siparil.? rniktar1 goze alimnadan siparil.? mali
yeti,
T = Bekleme Sliresi.
lL-~-L-~~~~~~~___. ~EK1L 2 - Stok Zaman Diyagrami.
KAYNAK : Blilent Kobu, Uretim Yon~timi, S.271.
(13) tenet Barutcugil~ ·uretin't ·sistani ve YOOet:im Teknikleri, 2.b., air.sa : Uludag Universitesi Yaymlari, 1:.988, s.182.
- 25 -
S = 0 ise Q - At=O
Q c:: >.t
Q t: A olacaktir.
Toplam Maliyet : Satinalma maliyeti+sipari~ mali
yeti+stoklama maliyeti.
TM = C), + ~A +IC ( ~ +S)
Maliyetin en az degeri olan (TM) i ve en uygun
stok seviyesini bulmak igin TM (q.) fonksiyonunun q ye
gore birinci dereceden tilrevini alalJ..m {S=O olacak)
Q
yesidir.
- - - Ort.Stok q/2
~EK!L 3 - Stok-Zaman Diyagrami.
KAYNAK : BY G. Hadley and T.M. Whitin, Analysis
of Inventory Systems,s.33 •
. · ·. d(TM}
d Q
M IC = - --::-+· - = 0 Q 2 2
Bu tilrevi sif i.r yapan q degeri optimmn stok sevi-
TM • CA+
AA =
Q2
Q2= 2AA
IC
t2AA Q -\j-
- 26 -
IC
2
IC Optimum stok seviyesidir.
TM (q) denklerninin ikinci derece tlirevi ise
a 2 (TM)
d Q2
2AA = >O oldugunda pozitiftir. Q3
Demekki (Q ,TM) ncktasi bir minimum noktasidir.
~ t Q c = r
"A
t =·Jx~
TM = CA.+ IC 2
~2M +A A.
IC ~ 2AA IC
2AA 2AA CA+ = -
.A A
i2XA CI ~ CI
. ,l2A.A
CI
- 27 -
TM ... .J2t.CAI + C;\ (l4 )
Talep, deterministik ve sat.1..nalma hizi sonsuz kabul
edildiginden bu model.de stoksuzluk durumuna ve bu gihi du
rumlara kar§i korunmak amaci ile tutulan emniyet stoklari
na yer verilmemi9tir. Uygulamada genellikle sipari9in ve
rildigi zaman ile sipari§ cdilen miktarin stoklara katildi
g.i. an arasinda gegen bir sure oldugu gortili.ir. Sipari§ ara
l1g1 ad1 verilen bu zaman aral1g1.T. sipari§ politikasinin
belirlenmesinde onemli bir rol oynar. Stoklarin ttikenme
sinden T zaman birimi kadar once yeni bir sipari9 emri ve
rilir. Yeni sipari9lerin verilecegi onceden kararla9t1r1l
m19 bu stok seviyesine yeniden sipari9 noktasi denir. Ye
niden sipari9 noktasina gelinceye kadar stoklarin slirekli
olarak gozden ge~irilmesini gerektirdigi igin Klasik stok
modeli bazen bir slirekli gozden ge~irme modeli olarak s1-
n1fland1r1lmaktad1r. Stoklar belirli bir di.izeye indiginde
toplu.m stok mal.j:.yetini minimum yapacak 9ekilde onceden be
lir leruni§ bir miktar i~in sipari9 verilir.
Bu sistemde daima ayn1 miktarda sipari§ verilmesine
kar§in, sipari9in verilme zamani talep hizina gore degi9mek
tedir. <;if t-kutu yontemide ayni ilkelere dayan,.'Ttaktadir.
Sboklanan mal iki tane e9it buyilkliikte bolmede e9it sayilar
da stoklanir ve bolmelerden birindeki stok kalerni tlikendi
gind.e sipari§ verilir. <;;ok pahali olmayan kalemlerde kulla
n1lan ve bazi uygun kalemlerde ay1r:u1un f iziksel bol timleme
olmadan kayitlarla da ger~ekle§>tirilebilQ.igi basit ve etkin
bir yontemdir.
Topi am
Mal iyet TM{Q)
- 28 -
2 - Q Degerinin Tam Say1 Olmas1 Hali :
x I " I
Sipari§ Miktar1 ( Q)
f,;>EKtL 4 - Maliyet-Sipari9 Miktar1 Dj_yagrami.
KAYNAK : ilhami Karayalgin, Harekat Ara9t1rmas1
s.503.
TM(Q)-TM{Q-1)~0 degerini saglayan en bilylik Q de
geri aranmaktad1r. Yada TM(Q)<K(Q-1) olmasi i~in modeli
mizi kurmam.:iz gerekir.
Bir saykl.lll igin stoklama maliyetini bulalim.
= I.C.t5
(0+1+2+ ••• +(Q-1))
= talepler arasindaki siiredir ve,
1 = I" di.r.
- 29 -
(0+1+2+ ••• +{Q-1))= Q(~-l)
oldugundan,
Buldugumuz bu e~itlik belli bir donem.i~indir.
Bir y1l ii;inde bulmak istersek ;
SM -IC Q(Q-1) ;\
den x- 2 Q
SM - IC (Q-1\
olacaktir. -2-
$imdi de toplam y1ll1k maliyetini yazalim
TM= ~A + IC(~-l) olacakt1r.
$art1miz ise ;
K(Q)~K(Q-1) durumuydu ;
A).. IC (Q-1) < A;\ IC (Q-2) ~+ - - -·-+ ; Q 2 Q-1 2
AA ( l Q
1
Q-1 )~IC ( Q-2-(Q-l)) ;
2
, ( Q-1-Q ) < IC (-l) AA Q(Q-1) - 2 ;
- 30 -
AA. < IC - ; Q(Q-l) 2
Q(Q-1) < 2 -- ; Al.. IC
2AI.. (15)
Q (Q-1)< IC
Yukaridaki son e§itlik ko~ulunu saglayan en bilyilk
Q degeri, optimum talep miktar1d1r.
ornek : A :: 121, IC .: 0, 1/hiri:ro/giin
t :: 6 glin (!..= 1/6), s
Yukarida parametreli verilen problemi, Q degeri
nin tam say1 olmasi haline gore optimum Q degerini bulu-
nuz.
<;;oziim :: 2AI.. _ 2.12. (1/6} = 40 IC 0 .10
Q_ Q-1 Q(Q-1)
1 0 0 2 1 2 3 2 6 4 3 12 5 4 20 6 5 30 7 6 42
Q(Q-1)<40 ko~ulunu saglayan Q degeri alti olacak-
(15) BY.G.Hadley and T.M.Whi.tin Analysis of Inventory §Ystems. Englewood : Prentice-Hall, 1963, ss.40-42.
- 31 -
Degerleri yerine koyalim ;
6 {6-1) 2_40 ;
30 <40 olur.
3 - Alllnlarda !skonto Yap1.lma1 Hali :
Buraya kadar agiklanan modellerde birim satinal
ma m.aliyeti sabit varsay1lm19t1r. Alicilar tarafindan ve
rilecek bliylik sipari9 miktarlari sat1c1lar1n al1c1 firmaya
indirim olanagi saglaII).asina neden olur. Alicilar bliylik
miktarlarda satinalmalar yaparlarsa~ sat1c1lar dagitlln ka
nallarina daha bliytik miktarlarda mal arzedeceklerinden
stoklama maliyetleri dli9ecektir. A11c1lar1n bu tip iskon
tolardan yararlanabilmeleri igin klasik stok moledinden
daha bliylik miktarlarda sipari9 vermeleri gerekebilir. Al1-
c1 i~letmeler.miktar iskontolari ile saglayacak.lari tasar
ruflarla, daha yliksek bir dlizeyde olu~acak olan stoklama
maliyetleri arasinda bir denge kurmaya gal1~acaklard1r.
Eger bir i9letme daha fazla miktarlarda sipari9
vermek suretiyle sadece l:>ir tek iskonta saglayabiliyor ise,
en iyi stok politikasi iskontodan onceki ve sonraki toplam
maliyetlerin hesaplanmasi ve kar~ila§t1r11mas1 ile karar
la;;;t1r1l1r. Eger miktar iskontosundan saglanan tasarruf,
ek miktarlarin dogurdugu stoklama maliyetini a§1yor veya
karl_?tl1yorsa iskontodan yararlamna yoluna gidilir. ·Satin
alma ve sipari9 maliyetlerindeki azalma, daha ~abuk hizrnet
ve iskontodan gelen satinalma maliyetindeki azalma ile sag
lanan tasarruf, stoklama maliyetlerini kar;alayamayacak
durumda ise iskontodan yararlani]maz.
Topi am
Mal iyet
. - 32 -
I,,,/
' I
/
TM ( q , C 3 3
$EK!L 5 - Maliyet-Sipari9 Miktari.
q, Miktar
KAYNAK : Osman Hala~, Kantitatif Karar Verme
Teknikleri, s.387.
Allffi iskontolarindan yararlanan bir stok sistemin
de TM egrisi ~ekilde kalin ~izgilerle gosterildigi gibi bir
hal alir. Boylesine kesikli bir egride sorun en dli9lik nok
tayi bulmaktir. Optimum noktaya fiyat/miktar aral1klar1n1n
daha a9ag:J.daki u.eunda veya egriler.:)..n devamli k1sm1n1n mini
mum noktasinda bulunabilir.
Bu model i~in optimum sipari;; miktarini belirleye
.bilmek i<;;:in ;
a) Her atlama noktasi i~in toplam maliyet hesap-
l :'..nl.r 1
TMJ. C., ICjQ AA. . - )A+ +--I
2 Q
lam 1 It k
iyet (11.}
- 33 -
Toplam Maliyet
Stoklama Maliyetl
:~ I - -....._- ~
! , _ Siparl!,l Mal !yeti
Sipari~ Miktarr ( Q)
~EK!L 6 - Stok Madeline Giren Maliyetler.
KAYNAK : BY G.Hadley and T.M.Whitin Analysis of
Inventory Systems, s.63.
b) Miktar arti.runinda verilen (iskonto olan) her
birim fiyat i~in ekonomik ismarlama miktari bulunur, bulu
nan deger, limitler arasinda ise toplam maliyeti hesaplan1r.
TM = CjA+ ~2AAICj ;
c) Yukarida bulunan TM degerlerinden en uf ag1na
sahip olan Q degeri, optimum sipari~ noktas1d1r {l 6)
(16} BY.G.Hadley arrl T.M. Whitin, Analysis of Inventotx §ystans B:Jlew::x:xi : l>rentice-Hall 1963, SS 62-64.
1
ornek :
Miktar
1 - 25 birim
26 - 100 birim
101-.+ birim
<;ozlim :
- 34 -
Fiyat
2.00 T.L.
1.75 T.L.
1.50 T.L.
IC 'Q AA a) TMj = CjA+ ~ +
2 Q
(1) Q = 26 ~ TM{26) - 257.61
(2) Q -101 * TM(lOl) = 188.76
A = 100 birim/yil
A • 20 T.L.
I = %25
b) {l) c = 2* Q - 89.44>i5 (Uygun degildir)
(2) c = 1,75~ Q - 95.62 26<96<100 (Uygundur)
TM (95.62) = 216.83
(3) C - 1,50 * Q = 103.28 103.28>101 (Uygundur).
TM {103.28) = 188.73
c) En kUQUk toplam maliyet 188.73 TL Q1kt1g1 i¥in,
Q - 103.28 Optimum sipari~ noktasi.dir.
r Q
l
- 35 -
4 - All.Inin Zaman !9inde Kar9ilarnnas1 Hali :
(Uretim Modeli)
Modelde satinalma haddi sonsuz olmayip, belli bir
sabite e§ittir ve sipari§lerin stoklara eklenmesi belirli
bir sure boyunca ger~ekle§mektedi.r. Sipari§ edilen mikta
rlll tfununiln bir anda teslim alinarak depoya al.l.Ilinasi basit
le§tirici bir varsayimdir. Ger~ekte, ozellikle imalat da
linda, sipari§ slirekli olarak peyderpey teslim alinir. Bu
modelde uretilen miktar her sipari§ devresinin ba§indan iti
.baren belirli bir t silresi is,:in ve '¥ sabit hiziyla stokla-1
ra eklenmektedir. Boylece klasik stoklama modelin yeralan
ted.arik h1z1n1n sonsuz oldugu varsayimi du§mekte ve onun
yerini sabit bir satinalma h1z1 almaktadir. Stol< Mlk-tar~
{Q)
B
--;r- . ---------- -~-~---
!
<
t2--~ .. ...il
t -------•9"11 A talep orant, 1f = Urei-im oran~
~EK!L 7 - Stok-Zaman Diyaqrami.
KAYNAK : Osman Halai;, Kantitatif Karar Verme
. Teknikleri, s.373.
Zaman t
- 36 -
Belli bir stok devresinde, stoklanan mal i~in
talep A hizi ile geli~ekte, ancak bu sirada t donemi i
ginde yeral~n bir t1
siiresi boyunca iiretimde f hizi ile
gerc-;ekle§tirilmektedir. Uretim hizi talep haddinden bilyilk
oldugu i~in sistemde bu slire boyunca bir stoksuzluk durumu
ile kar§1la91linamakta ve bir mal birikimi meydana gelmek
tedir.
Q -1¥. t * t Q = 'l' l. 1
Q - A t
B = ('l'-A). t1
(Y-A) Q (1- ~) Q = - = '¥ '¥
t~ = 9. (1 - l) A 'i1
Toplam Maliyet : Sipari9 Maliyeti+Stoklama Maliyeti
TM AA = -+ Q
( 1
.!£ Q (1 - ~) 2 '¥
Toplam maliyetler a~1s1ndan avantaj sag
layacakt1r.
En uygun stok seviyesini bulmak i~in TM(q) fonksi
yonunun q ye gore birinci dereceden tiirevini alalim.
aTM AA IC A =-- + - (1 - ) - 0
ao 0 2 2 v
- 37 -
Bu tilrevi sif ir yapan Q degeri optimum stok se
viyesidir.
Q
Q>Q ~ 1¥ > .A w
t = g Uretim zamani l. 'l
t ·- 2 >.
tz = t - t ].
TM A.A
= + Q
= ™w ~l
Azalma
ICQ
2
-A y
( 1
TM = 42AJ..IC. p lJ:I
zamani.
.A )
lJ:I
(17)
Ornek_:_ Televizyon saticisi ayda 85 tane renkli
televizyonu imalat~J. firmadan ister. Televizyon sat1cis1-
n1n imalat<;l.dan her sipari§iinde maliyeti sabit olup 4000TL
ve her renkli televizyon i~in odedigi fiyat 120.000 TL dir.
(17) BY.G Hadley am T.M.Whitin, AnalJl:siS 0£ Invento~ Syste:ns, Englewocd .: PI:entice-Ha.11, 1963, ss.so:-52. ·
- 38 -
Sipari§ edilen televizyonlardan glinde 5 tane ge
lir ve stok tilkenmesine izin verilmez. Elde bulundurma
m.aliyeti ayda ortalama stok birimi ba§ina 450 TL dir.
Ayda 30 gun oldugu kabul edilmektedir. Buna gore ;
a) Ekonomik sipari~ miktar1n1,
b) Aylik toplam maliyeti,
c) Sipari~ler aras1 stireyi,
d) En ytik stok dilzeyini bulunuz.
<;ozlim : Problemin parametreleri ;
A = 85 birim/ay, I.C = 450 TL, A = 4000 TL
C = 120.000 TL, V - 30x5 = 150 birim
a) Q =~ _2A_t. ___ A =~ 2.4000. 85 SS
. IC ( 1 - ll) 4 5 0 (1 - l SO
Q = 187,5 televizyon.
b) TM AA = -+ ICQ (l _ A )+ CA.
Q 2 v
= 4000.85 + 450.187,5 (1- ~~ )+120.000.85 187,5 2 150
TM/aylik = 10.236.271,5 TL
c) t:= Q A.
.,,... 187,~ = 84 =
d) B = Q (1 - ).) If
2,2 ay 66 giln
·as = 187 I 5 ( 1 - -) 150
= 80. 6 birim.
- 39 -
5 - Q Degerini·n S1n1rli Olmas1 Hali :
{Ekonomik Sipari:;; Miktar.lll+n Sinirll. Olmasi
Hali)
!ktisadi ilkelere dayanarak ~ali§an her birim gi
bi f aaliyetlerini stirdlirebilmek i~in stok bulundurmak zo
.runda olan i:;;letmeler kit kaynaklar1n1 en etkin bir bi~im
de kullanarak en yilksek ~ikt1lar1 elde etmeyi ama~larlar.
!:;;letmelerin ellerindeki kaynaklarin kitl1g1 stok sorunla
rina da ~e:;;itli §ekillerde yansimaktadir. Eger ii;;letrne
tek bir rnal i~in stok bulunduruyor iser sorun elindeki ser
maye, i9glicli, i9letme veya fabrika sahasi vb. gibi faktor
lerin ~e:;;itli i9letrne fonksiyonlar1 arasinda nasil dag1t1-
·lacag1na ve stoklarin bu faktorlerden ne kadar pay alacagi
na karar vermek §eklinde ortaya ~ikarken birden f azla stok
kalemi bulundurma durumunda olan i9letmelerde sorun bu s1-
n1r l 1 faktorlerin ~ok sayidaki stok kalemi arasinda nasil
dag1t1lacag1na karar vermektedir (lS)
Stok kontrol modellerinin ~ogunlugunda oldugu gi
bi buradada arnag iki kar§it maliyeti dengeleyerek maliyeti
minimize etmek olacaktir. Depo sahas1n1n sini.rlay1c1 de
gi~ken olarak ele al1nd1gi. model diger s1n1rlay1c1 tipleri
i~inde uyarlanabilir.
Bu model, si.nirli depo sahasi i~in rekabet halin
de olan n tane stok kaleminin yer ald1g1 bir stok sistemi
ni ele almaktadir : n tane farkl1 stak kalemi iqin ku·11a
n1labilir maksimum depo sahas1 f m2 ve i'nci malin bir bi
riminin depolanmas1 i\:in gerekli alan fi, m2 olarak kabul
edilmektedir. Eger i'nci maldan qi kadar bir sipari:;; ve
rilmi§ ise, depo sahasinin s1n1r ko§Ulu :
(18) Levent Alp:iy. t;;letmelerde Stok Yrnetimi. ve Stok Kontrolurrla ~ MOOeller, fstanbUi:f.U.fkflSat' Fakilltesi, l982, s.167.
n E
i=l
- 40 -
f .Q.< f olacaktir. l. 1.-
veya
Sinirlay1c1n1n olmas1 varsayinu. di;andaki tilm var
sayimlar en basit stok kontrol rnodelinde oldugu gibidir ve
gerek stoklama, gerekse sipari§ rnaliyetleri en basit stok
modelinde oldugu gibi hesaplanarunaktad1r. Ancak bu rnodel
de ~ok say1da stok kalemi yer aldigindan ttirn kalemler i~in
TM e9itligi a~agidaki gibi yazilir :
n TM = E
i=l
~\ (--A.+ I.C. Q. ]. ]. J.
l. 2
Arnag, optimum Q degerlerini, bularak TM'i minimi
ze etmektir.
.lim :
$imdilik modelin gozfun yolunu sirayla inceleye-
Adllll a (1) Her bir malzeme i~in Q degerini he
saplayallill ;
(2)
(3)
n E
i:l
=~ I.C.
l. l
f.Q.<f :;;art1 kontrol edilir. l. l.-
Q. degeri, s1nirlayi.c1 ile helirle-l.
nen depo sahasini. a;;miyorsa sin:irla-
yJ..cinin gegerli olmadigi kabul edili
lir ve sinir koljulu ihmal edilir.
{ 4)
- 41 -
Eger bulunan Q. degerleri sinir ko-1.
§Ulunu a1iil.yorsa sinl.rlayicinin ge-
~erli oldugu anla§ilir ve sinir ko
§Ullarina uyan Q. degerlerini bulmak l.
i¥in Ad.J.m b'ye ge¥ilir.
AdllR b : Bu da once Lagrange Fonksiyonunu yazarak
ve sinir ko9uluna uyan Q. degerini {A<O) ko9uluna uyan l.
lagrange ¥arpanlar1.nin degerlerini bulmak suretiyle gerc;ek-
le;;tirilir.
n TM = I: (
i•l
n A.. Q. n L = E (--2:.. A.+I.C . .2:.)+6( E f .Q.-f)
i=l Q. 1 1 1 2 i=l J. l. l.
A.. I.C. ef 0 --
1- A.+~+ i - '
Q~ l. 2 i = 1, • • • • • • • • • • I Il
]_
n = E
i=l f .Q. - f = 0
J. ).
~2A.A. l. J.
I.C.+20 J. l.
f. l.
i=l,:. .••• ,n
A. Qi n 1 A.+ Ii Ci +0 E fiQi ~
·Q. J. 2 i-1
J.
(19)
-Optimal lagrange ($arpani, 0 nin degeri deneme
yanilma metodu ile elde edilebilir.
{19) BY.G Hadley arrl T .M. ~llitin~ ·~ysis o~ Invento!:X_§Ystems, Ebglew:x:xl : Prentice-Hall, 1963, ss. 54-58.
- 42 -
ornek : n = 2
A.1 ':: 200 ad/ay A.2 i:; 300 ad/ay
A1 = 20 A2 ... 30
I1C1 = 0.20 ad/ay I2C2 = 20 ad/ay
Kisitlama : 4 Q1 + 2Q 2 < 1200
c;ozfun :
Adl.Ill a: {l) Her bir rnalzeme igin Q degeri hesap
lanir.
Qw1 = 200 , Qw 2 = 300
{2) 4Q 1 + 2Q2 ~ 1200 $arti kontrol edilir.
4(200)+2(300)= 1400>1200
ko~ml saglanamad~i.i
Adl.lll. b: Langrange ~arpan1n1 bulmak gerekiyor :
2 E
i=l
2 E
i:l
2A. A.. J. l.
.C.+20f. 1 1 l.
= f
~r.c. l. l. =f
- 43 -
Ql. = Qw J _r_i c_i ___ = Jo~20 - . 2 o o
1 1 r c +2Bf lLlo+ae l. l. l.
f0:20. .. ,Llo+49 .300
6 01 Q2 4Q1+2Q2 ? = 1200
0 200 300 1400
0.1 89.4 173.1 703.8
0.01 169 273.9 1223.8
0.012 164.4 269 .4 1196.4 '(). 0115 165.6 270.6 1203.6
0 .1175 165 270 1200 c;ozilm
6 - Geriye Sipari9 Hali :
(Elde Bulundurmama Halinde Satinalma Modeli}
Elde bulundurmama maliyetinin sonsuz oldugu kabul
edilmi§ti. Burada elde bulundurmamanin sonlu bir maliyeti
oldugunu kabul edecegiz. Stok yonetimini elinde bulundu
ran karar al1c1 sipari§lerin biriktirilip, stok yenileme
lerin daha az sik yap1lmas1n1 ka!arla§tirabilir. Bu gibi
stoksuzluktan kaynaklanan maliyetlerin fazla onemli olmadi
gi ve mil~terilerin hizmet gormek i~in beklemeye razi olduk
lar..1.. stok sistemlerinde talep ve s.atlllalma sliresi determi
nistik olsa dah.i, stoklama ve sipari!i> maliyetlerinde elde
edilecek tasarruflar ugruna bilin~li olarak stoksuzluk
durumuna izin verilebilir. Stoksuz k.al1nan slire boyunca
olu~an talebin biriktirilip bekletilm.esine izin verildigi
zaman, eldeki stoklari sif ir diizeyine indiren son talep.
sipari~ini kar§1lamak i~in eldeki stok bu talebi kismen
- 44 -
kar§lilarn.akta kullanilirken, talep sipari~inin geriye ka.lan
kisminin yeni stoklar gelir gelmez kar91lanacagina soz ve
rilir. Bu noktada stoklarin yenilenmesi henliz gergekle9-
meden f irmaya ula9an diger mli9teri sipari9leride kabul e
dilir ve stoklar gelir gelmez kar~ilanmak lizere biriktiri
lir. ~ekilde gorilldilgil gibi tesli.m alinan yeni sipari§l
miktari, q'nun, s kadar kismi stoksuz kalinan silre boyunca
biriktirileri mil;;teri sipari9lerini kar91lamak i~in kulla
n1ld1g 1ndan eldeki stoklar q miktarina ylikselecegi yerde,
{q-s) dlizeyinde kalmaktadir.
Sipari.9lerin kar§ilanamayacag1n1 ogrenen mli§lteri
lerin bazilar inin hc-;mutsuzlugu gelecekteki siparl, ;;ler ve
sati§larin kaybina neden olabilir. Mil9teri kar;;ilanamayan
talebini ba9ka i§letmelerde temin ettigi gibi, sonraki si
pari§llerinide bu kaynaklardan temin etmeye devam edebilir.
Mli9terilerin firmaya ya da markaya gilven ve baglil1klar1n1n
sarsilmasi ve gelirdeki potansiyel kayiplar, stoksuzluk ma
liyetini olu;;turan diger maddelerdir. Kar91lanamayan talep
bek.letilip daha sonraki tarihlerde kar91lansa dahi stoksuz
luk maliyetinin elde bulunmayan miktar ve sipari~in gecikme
silresi ile dogru orant1l1 olarak artt1g1 kabul edilmektedir.
Kar91lanam1yan sipari9lerin miktar ve gecikme sli
resi ile dogru orantili kabul edilen stoksuzluk maliyetleri
sanayi i9letmelerinde konveks bir fonksiyonu halini almakta
ve bOylece stok ac;igi bilyilkdlikc;e stoksuzluk maliyeti daha
hizli olarak artmaktadir. Sipari9lerin zaman1nda yerine
getirilemem6si anla§lffia geregi milgteriye bir tazminat Oden
mesi gerektirebilir veya hammadde ve malzeme yoklugu ilreti
min aksamasina, m.akina saati ve igglicli kaybina yol agarak
eksik kapasite ile c;ali§lffiaya neden olabilir <20)
(20) Levent Alpay, 191.etmelerde Stok Yonetimi ve Stok Kontrolunda Kullamlan M:Jdeller, tstantul : f .tLfillsat Fakiiltesi, 1982, s.177.
Q
l I
l l
l
- 45 .,.
$EK!L 8 - Stok-Zaman Diyagrami
KAYNAK · Ahmet Oztilrk, Yoneylem Ara~tirmasi,
S.209.
Sipari~ Maliyeti : A
= Q-S ~I
t = t 1 + t 2 olmaktadir.
Elde tutma maliyeti :
(Q-S} (Q-S) I.C A. 2
I.C (Q-S) 2
----- olur. 2A
Zaman
- 46 -
Geriye Sipari~ Maliyeti : . .
n - geriye sipari§ maliyeti,
Tr = birim zaman igin geriye sipari§ maliyeti,
h (t) = TI + ff t olmaktadir.
Geriye Sipari:;; Maliyeti {l saykil)
S - ( s ( s = 1T + ';T
2 >.
'i't 52. = ns + ~~ dir. 2,\
Toplam maliyet- (1 sayktl)
=A+ IC(Q-S~ +rrS+ rr S2
21- 2A.
Toplam ortalama maliyet (yillik)
TM(Q,S) =AA.+ IC(Q-S): rrA.S+ Q 2Q Q
ifs 2
2Q
TM {Q,S) bagintisinin Q ve s gore birinci derece
den tlirevleri ali.narak sifira e:;;itlenirse optimum degerler
bulunur :
3TM ---aQ
aTM • O
as
aTM - - L(AA.+ 1 re ca-sf+rrlS-+ 1'i~) + !£co-s> -o Cl) ao 0 2 2 2 o
- 47 -
IC (Q-S)+- !_TIA+!_ nS = 0 (2} Q Q Q
{l) ve (2) nolu bag1nt1lar yerlerine konup, ~ozfun
yap1l1p; sadele~tirildikten sonra ;.
TI :j 0 , ~ ~ 0 farkli ise,
1 · {-TIA ~ IC IC (TIX') 2 l s = + A.IC{l+ :-) { IC+·n TI 1T
I ,.. • ~2AA _ (TIA) 2
Q ~TI+ - IC = TI IC IC {n+IC)
ve 'IT = 0 I 'IT ~ ise
s 2A.AIC -=
1f (1f+ IC)
Q =i2XA . {1f :IC bulunur (21)
IC II
ornek : A;;;agidaki parametreleri verilen problemi
geriye sipari~ modeline gore ~ozlinuz :
A = 200 birim/yil c = 25 TL
I = 0.20 A = 5 TL
1T = 0.20 TL/birim if II? 10 TL/birim-yil
{21) BY .G Hadley and T .M. 'Wh:itin, Analysis of Inventory Systems, En:Jlev.ood : Prentice-Hall, 1963, ss.42-47.
- 48 -
s ::(10+5)-1
{-40+(2(200) {25) {l+ .?_,_ ~(1600 }) 112 }= 5.27 10 10
Q = (l+
T Q
= = A
1)1/2 ( (2 {200) (5» 1600 } 1/2 = 23.8
2 5 5(15)
24 0.12 yil -- =
200
B - BEL!RS!ZL!K HALLER1NDE STO~ MODELLER!
1 - Belirsizlik ve Sureksizlik Halleri !gin
Model.
Buraya kadar inceledigimiz stoklama modellerinde,
stoktan yaptig lllll.Z taleblerin sabit bir miktar oldugunu
kabul etmi~tik. Eger bu miktarlar sabit degilde degi9mek
te iseler diger bir ifade ile rasgele ozellik arz ediyor
larsa. modelimizi buna gore degi§tirm.emiz gerekecektir.
Modelde kullanacagl.miz parametreleri yazalllll. :
s . Depoda bul unan miktar 1 . r . De pod an kullan1lan miktar, . h . Stoklama halindeki maliyet, . u . El de bulundurmama maliyeti. .
Modelin Kurulmas1 : Depoda ka~langigta S mikta~
rinda par~a bulunsun ve belli bir sure sonra r adet kulla
nilmi~ olsun. Bu sure zarf inda bir par~ayi stokta bulun
durm.a maliyeti a~agidaki §ekillerde olacaktlI.
a) r<S ise (S-r) .h stoklama maliyetidir.
b) r>S ise (r-S).U gibi bir elde. hul.undunna
maliyeti soz konusu olur.
- 49 -
r nin degerini kesin olarak bilmiyoruz. Fakat
ihtiya~ hissetme olasilig1ni biliyoruz. Bu P(r) fonksiyo
nu bize verilmi9tir.
r<S olmasi halinde {S-r) kadar parganin depoda
bulunmasi olasiligi P(r) dir. Bu hal igin maliyet :
s (TM) 1 : E P(r). {S-r) h
r=O
r = S i~in TM = O dir.
(1)
r>S igin {r-S) kadar par~anin depoda bulunmas1n1n
getirdigi maliyet :
OCl
(TM) 2 = ~ r•S+l
P(r). {S-r) .u (2)
(1) ve (2) den stok seviyemizin (S) olmasi halin
de olasi toplam maliyeti ~oyle olacakti.r :
s 00
TM = E P(r}. {S-r)h + E P(r). (r-S)U (3) r-o r=S+l
Gorillilyor ki, degi~ken silreksizdir. S'e,S+l ve S-1
degerini verdigimiz takdirde TOM farkli yonlerde degi9iyor
sa, s i~in TOM yi en az veya en ~ok yapan bir deger vardir.
TOM yi S+l ve S-1 i~in hesapliyalim :
s+l TOM(S+l)= h L P(r).{S+l-r}+U
r=O
00
l: P (r) • (r-S-1) r•S+2
- 50 -
s : h E P{r). (S+l-r)+hP{S+l) .{S+l-(S+l)}
r:O
+ u. 'f P(r). {r-S-1)-U.P(S+l). (s+l-(S+l)) rmS+l
s TM(S+l) = h E P(r) .{S+l-r)+U
r=O 'f P (r) • (r-S-1)
r:S+l
Bunu agip a~ag1daki §ekle sokall.Ill
s s TM(S+l)= h I P(r) .{S-r)+h E P(r)+U
r=O r-0 ~ P(r) .(r-S)-U
r=S+l
00
l: P(r} r=S+l
( 4}
Bir olayin olurlu olan ~e9itli §lekillerde meydana
gelme olasill.k.larmin toplami bir oldugu bilindigine gore,
o:;
I 0P(r) = 1 ifadesi yazilabilir. r-
Ve.ya ayni ifade §oyle de yazilabilir,
()()
E r-0
s P(r) = l: P(r)+
r-o 00
I: P{r) = 1 r-S+l
(5)
(5) den r r:S+l
P(r) gekilip (4}de yerine konulup
dilzenlenirse,
s TM(S+l}:h E P(r) .(S-r)+U
r=O
s 00
E P{r) .(r-S)+(h+U) E P(r)-U S+l r•O
buluhur. Bu denklemin sag tarafinin ilk iki terimi bize
TM{S) i verir.
- 51 -
Sonug olarak ;
TM(S+l) = TM{S)+-{h+U) .P(r<S)-U (6)
Ayni ~eyi S-1 igin yaparsak yani S yerine S-1 ko
yup' ara i~lemleri yapip dlizenlersek,
TM(S-l)=TM(S)-(h+U).P(r~S-l)+U (7)
bu1unur. Toplam olasilik olan l.:P(r) ler yerine sira ile
P(r<S) ve P(r~S-1) kullandik. Buna gore a~agidaki durum
lari saglayan bir Sa mevcut oldugunu varsayalim,
I. {h+U}P(r~So ) - U>O
II, (h+U} P (r~S-1) - U<O (8)
Bu S 0 degeri optimum degerdir ve S 0 bUyildilkge
P(r<So ) da btiyilyecektir. Ornegin S' >S 0 olan bir S' say1-
si1 tanimlarsak :
P (r<S') >P (r~So)
olur. Bu takdirde I e~itsizligi saglanir. Eger S"<S 0 clan
bir sfl tanimlandiginda ;
P(r~S"-l)<P(r<S 0 ~1)
olur. Bu takdirde de II e;;itligi saglanir. O halde
S"<So igin TM (S") >TM (So)
S'>S 0 is;in : TM {S1 }>TM (S 0 ) olmalidir.
- 52 -
Gorillliyor ki, S 0dan bilyilk ve kli<;lik S degerleri igin
TM biiyliyor.
Simdi {8) e~itliklerini gozersek :
P (r<So)> u h+U
P(r<S 0 -l)<_!!_ h+U
veya her ikisi birle§tirilirse,
P{r<S 0 )>_!!__< P(r<S 0 -l) - h+U -
ifadesi elde edil i.r .. <22 >
Brnek : Bir elektrik i§letmesi, tesisleri igin ye
ni bir generator grubu sipari§ etmektedir. Bu generatoriln
esas pargalarindan birisi kar19ik §ekilli ve hayli pahal1-
d1r. Bu parga generatorle birlikte sipari§ edilirse 500
liradir. !htiya9 oldugu halde depoda mevut degilse 10.000
liraya mal olacagi tahmin edilmektedir. Bundan ba9ka ben
zer tipteki generatorlerin gegmi9te belli bir slire igin de
bu 9e§it par<;aya ihtiyac1 olan 100 generator Uzerinde in
celenmi~ ve a~agidaki sonug elde edilmi9tir :
Generat&lerde ihtiyag duyulan p:irc;ra sayisi
0 1 2 3 4 5 6
B.l kadar prrgaya ihtiyac; gOsteren generator sayl.Sl.
90 5 2 l 1 1 0
Bir generatOrlin bl kadar prrgaya ihtiYa<; gostennesi olastllij1 (P (r))
0.,-90 o,os 0,02 0,01 0,01 0,01 0,00
(22) llhami Karayalc;rm, Harekat Araxtl.!lna.Sl.., lstanbul : 1.T .U. Yayrn, 1979, ss.487-495.
- 53 -
<;ozi.im :
Bunun i~in verilen istatistiki bilgiyi diizenleye-
lim . . s r P (r} P(r<S 0 )
(Stok) (Kullanilan) (Toplam Olas1l1k)
0 0 0,900 0,900 l 1 0,050 0,950 2 2 0,020 0,970 3 3 0,010 0,980 4 4 0,010 0,990 5 5 0,000 1,000 6 0,000 1,000
veya daha fazla,
= _l_O_O_O_O ___ = Oi 952 u h +U 500+10000
P(r~S-l)<0,952<P{r~S)
e;dtsizligini saglayan S degerini tablodan bulall.IIl. Gorill
dilgil gibi, uygun S degeri 2 dir. Son e§litsizlik §lU hale
gelir :
P(r~l)<0,952<P(r~2)
0,950 <0,952<0,970
Yani S 0un optimum stoklama seviyesi 2 dir.
ornek : "X" ii;;letmesinin mevcut makinelerinde kul
lan1lan "y" par~asi ile ilgili yillik kullanma olas1l1klar1
a,;;agida ~1karJ,lm1§lt1r. . Eger bir 11 y 11 par~as1n1n elde tutul
ma maliyeti yilda 2000TL., elde bulundurmama maliyeti llOOTL.
ise, bu "y0 par~asinin optimal stok miktari nedir ?
- 54 -
r P(r$So}
25 o,os 50 0;1s 75 0,30
100 ·o,ss 125 ·o,1s 150 0,90 175 1,00
u 11-000 0,85 = -
h +U 11000+2000
P (r_:sS-25) = 0,75
P(r<S)= 0,90
0,75.:S u ~ = .Q,85< 0,90 h-~U
s - 25 = 125
s = 150
yani So un optimwn stoklama seviyesi 150 dir.
2 - :Belirsizlik Ve Silreklilik Hal !gin Model :
Problem bundan onceki halin ayn1d1r. Ancak bura
da stok seviyeleri slirekli miktarlar olarak kabul edilmek
tedir.
r 1 ve r 2 aral1g1ndaki silrekli miktarlardaki sipa
ri§ olasil1g1ni bir integral ifadesi ile gosterebiliriz. :
olur.
fr2 f {r) dr gibi r1
s den az veya s•e e~it bir sipari~ olas1l1g1 ise,
F(S) s = f {r) dr of
(1)
- 55 -
Maliyet denklem.inin gikari.lmas.i. :
Bu tip bir problem i~in maliyet denklemi bundan
o.ncekinin aynidir. Yalniz·olasilik yerine (f(r)dr) kon
mu~ ve toplam igareti olan E yerine I igareti konmugtur.
s & TM{S) =hf f(r) (S-r}.dr+U~f f{r) (r-S) dr
0 ~
(2}
Buradan hareketle bir analitik ~ozlim geli9tirebi
liriz. Eger,
k{x) g(x) :hf f(x,y).dy
(x)
~eklinde bir fonksiyon tanimlanirsa bu ifadenin x e gore
tUrevi alindiginda ;
_ .~( ( 'i )- fk (x) df (x, :0 d f ( IL-( ) ) dk {x} . dx g X1 - dx ·Y+ x,,,,..x • d h(x} · x
elde edilir.
(2) denkleminin S'e gore tiirevi ise gU ~ekilde-
dir.
~[TM (S)) = h0Jsf(r}dr - u
5J
00
f(r) dr d.{S)
Sipari~ ol~l.l'Wl hepsinin t:Dpl3IlU l_ alacagrna gore, veya,
00
J f (r) dr • 1 0
fsf (r) dr + f00
f(r) dr =l 0 s
(3)
- 56 -
ve (1) denkleminde verilen tanima qore ;
OJ
I f (r) dr • 1 - F (S) (4) s
dir. Bu ve (1) 'deki tanun (3) 'de yerine konursa,
d/ d s . {TM ( S) ) = hF ( S ) - U { l - F ( S) )
= (h+u) F(S} - U
elde edilir. Eger bu tilrev denk.lemini sifir yapan bir s 0
var ise, o zaman TM(S) yi en bil~rlik veya en kli~ilk yapan bir
noktasi vardir.
O halde ;
= (h+u)F(S 0 ) ~ U = 0
yazilabilir.
Buradan F(S 0 ) ~ekildiginde,
F (So) = u h.+ u
ifadesi bulunur. Bulunan bu noktanin en bilyiik veya en kli
~ilk oldugunu anlamak i~in ikinci tilrevi bulmak gerekir.
'IM (S) 'nin !Jdncj. . I,jireyi :
d 2 /ds 2 (TM(S)) - (h+u) .f{S}
-~eklindedir. S - s 0 i~in bu tlirev:in degeri a§ag.idaki ifa
dedir.
- 57 -
I~ (TM(S)) ds 2
= (h+u)f(So)
S = So
U ve h ayni anda Sl.·~ir olmayacaklarindan ve
f (S) ?_0 (her zaman pozitif\ oldugundan,
d2 1- (TMCs>)j dS 2
> 0
S = So
dir. Burada eger e§itsizlik varsa tilrev daima artan demek
tir. Yani So noktasi bir en kliglik noktasina kar§l. gelir.
Eger e9i tlik varsa gene S 0 noktasi bir en",klic;iik noktas1na
kar§1 gelecektir. TM(S} nin So igin bir en kligilk degeri
vard1r.
Sonug olarak da :
F (So) • u yi (23)
· h+u
Saglayan S 01 toplam olas1 maliyet ifadesini en kli
<;ilk yapacaktir.
ornek : "ABC" i9letmesinde kullan1lan bir yedek
pargaya y1ll1k ihtiya"i .rastgele olmaktad1r. Buna ait ihti
ya~ miktarinin dagilI.Bu. istatistiki olarak tespit edilmi;;
olup,
f (S) = 0.02 - 0,0025
olarak verilmi§tir.
(32) 1:lhami Karayalgm, Harekat Ara§ti:l:'.Itla.S1, !stanbul : !.T.U Yayl.Ill., 1979, ss. 496 - 498.
- 58 -
Bu yedek par~anin bedeli, toptan al1nd1g1nda
7500 TL.dir. Elde tutma maliyeti y1ll1k %20'dir. !hti
yac; halinde d1;;ar1dan alJ.ndiginda rnaliyeti 15000 TL. di"L.
Buna gore optimum stok miktarini bulunuz.
U = 15000 TL.
h = 7500+7500 (0.20) = 9000 TL.
F(S)J8
(0.02-o,002S)ds = o.02s-o.0001s2
0
F{S} = u ---= 15000
.h+u 15000+9000
Bu iki denklemden,
-0,026 - 0,00018 2 = 0,63
+ 39 S1,2 = 100 + 61 + lGl
15 - 0,63
24
OptiIDwn stok seviyesi olarak 39 bulunur.
c · - o!~ER STOK stSTEM VE MODELLER! :
l - Malzeme ihtiyax Planlamasi {M!P) :
Ge~tigimiz son on yil ir;inde endustriyel uygula
yicilar, geleneksel stok yontemlerini bir kenara birakarak
malzeme ihtiya~ planlamasi. stok sistemlerine agi.rlik vermi~
lerdir. ozellikle imalat¥1 firrnalar, malzeme ihtiyac; plan
lama yonetimini, stok yat1rimlar1n1 minimize etmesi ve
- 59 -
verimliligi art1rmas1 a~ilarindan gok yararli bulmaktadir
lar. Malzeme ihtiya~ planlamasi, yat1rimlar1n1 minimize
etmek, Uretimi ve etkenligi art1rmak ve al1c1ya yapilan hiz
meti qeli9tirmek amac1yla kullanilan bir yonetim ~izelgeleme
ve kontrol teknigidir. Di§ lilkelerde,. bilgisayar firmalari
bu sistemlerin kullanim1n1 desteklemek amaciyla paket prog
ramlar geli§tirmi§lerdir. Bu nedenle MIP sisteminden soz
edildigi zaman, bir bilgisayar sistemi akla gelmelidir.
Uretime bagli ihtiya~ planlarnasi oteden beri uygulanan bir
sipari§ verme sistcmidir. Yeni olan bilgisayarlarin listlin
gliclinden yararlanarak, tam aninda liretimi ve ~ok dil§ilk stok
dlizeylerini gergekle§tirilmi§ olmas1d1r. !htiya~larin be
lirli araliklarla ve prcgrama gore temin edildigi, her par
ganin gergekten kullanilacagi anda sisteme girmesinin sag
land1g1 bir uygulama olarak da tan1mlanabj 1 i r. Diger bir
tanim ;
Bir MtP sistemi, talep tahmini ve sipari9leri a
lip, ana liretim program1n1 hazirlayan, bu bilgi ile stok
bilgilerini ve lirlin ile ilgili bilgileri kullanarak sipari§
raporlari hazirlayan bir bilgisayar paketi olarak tanimla
nabilir ( 24 )
Malzeme ihtiya¥ planlama sisteminde kullanilan
ana kural ~oyledir ; Malzeme, parga ve yar1 mamullere olan
talep, son urune Olan talebe bagl1d1r. Bagimla talep kav
rami ilk kez 1965 yl...linda Orlicky tarafindan onerilmi§tir.
Son lirlin i~in alep bir kere belirlendigi zarnan Uretim sira
sinda gereken alt montaj ve bile§en pargalari ile bunlarin
miktarlari tam olarak hesaplanabilir. Hammaddeler, alt
montaj par<;alari ve bile~en, bagimli talep ogelerine ornek
olarak verilebilir. Son Urline olan talep ise imalata kul
lanilan par~a, malzeme ve yari mamullere olan talepten
(24) G6niil Yenerroy, Malzane Yonetimi, !stanbul : :t.T.U Yayinlari, 1988, s.165.
MU~teri
Sipari1ter I
Lis
- Ana -
-
- 60 -
Uretim PI an 1 ~ Tahminfer
'. M i p Env Ma,lzeme
tes i Ki.I "tUgU - E
anter i1lemi Veri leri ldeki Stok DUzeyleri :ipari1ler -- Urtin
i~Iem Aga<;lar1
s T emin Siireleri -
~emalar1 E mniyet Stoklar1 -
'
ipa P ! an I 1 $ ri~ (;{1k1~1
raporlar1
-~ ~ De j g 1iklik raporlar1
~EK1I, 9
KAYNAK
Malzeme !htiyac;; Planlama Sistemi.
Gonlil Yenersoy, Malzeme Yonetimi,
S.124.
tamamen bagllils1zd1r. Bagimli talep kavram1n1n yan1 sira,
malzeme ihtiyac;; planlamasi yaklag1minda sozkonusu olan bir
diger ozellikder,zamanlama olgusudur. Zamanlama, stok duru
mu verilerine zaman boyutunun eklenmesidir.
Standart malzeme ihtiyac;; planlama sisteminde kul
lanilan ana varsayimlar ve on ko§ullar §oyledir ;
a) Ana iiretim plan1n1n varl.j.gi ve bu planin malze
me listeleri cinsinO.en ifade edilmesi,
b} Tilm stok birimlerinin tek tek tanl.llllanm1g olma-
Sl.,
c) Planlama a~amasinda, malzeme listelerinin haz1r
lan.'Il1~ ol.masi,
- 61 -
d) Tfun stok birimlerinin durumlar1 ile ilgili ve
rileri igeren stok kayitlar~n1n haz1r olmasi,
e) Urlin agac;:lar1 bilgileri ile stok durumu bilgi
leri klitliklerindeki verilerin blitunllik iginde
olmalari,
f} Tfun stok birimleri igin temin slirelerinin tes
pi t edilmi§ olmasi,
g) Tlim stok birimlerinin stoka girip c;:1kmalar1
ihtiyac1,
h) Bir montaj par<;as1nin iiretimi, ic;:in emir veril
. digi zaman o montaji olu§turan tlim parc;:alar1n
i§letme iginde hazir olmalari ihtiyac1,
1) Kesikli dagitim ve bile§en pargalarin kullan1-
m1 kural1,
i) !mal edilen pargalar igin slireg bagims1zl1g1
kural1 <25 )
Malzeme ihtiyag planlama siste..~i a~agidu belirti
len nedenlerden dolay1 etken bir stok yonetimi yontemidir :
Stok yat1r1mlar1 minimum duzeyde tutulur.
- Malzeme ihtiyag planlama sistemi degi§melere
duyarl1d1r.
- Sistem, stok birimleri bazinda gelecege donlik
bir baki§ ag1s1 olu9turur.
- Sipari§ miktarlari, ihtiya~lara gore tespit
edilir.
- Sistem, ihtiyaglarin zamanlamasi ve tam olarak
kar§1lanmas1 konularina ozen gosterir.
Malzeme ihtiyag planlama sisteminin ana amaglari
i§e a~agida ozetlenmi§tir :
(25) Nesime Acar, Malzeme !htiya9 Planlama Sistemi, Ankara : Milli PI:odiiktivite Merkezi Yaymlari, 1985, S.16.
- 62 -
a) Planlanmi§ ve denetlenen stoklar-planlanan tire
timi ve sevkiyati gergekle§tirebilmek i~in mal
zeme] erin fabrikaya zamaninda gelrnesini sagla
mak.
b} Malzemelerin istenilen zamanda i9letmede olmas1-
n1 saglayarak sistemde milmkiln olan en az stoku
bulundurmak.
c) tiretim, sevkiyat ve satin alma faaliyetlerini
planlarnak-gerek ilretirn, gerekse satin alma ag1-
s1ndan temin planlarinin geli9tirilmesi ve sli
rekli gozden ge¥irilip, gerekli dilzeltmelerin
yap1lmas1, diger bir deyi9le, hangi par9alar1n
ne zaman satin al1nacag1n1n tek tek belirlenrne
si. Par¥alar1n bulunabilirligi ve teslim tarih
leri hakkindaki en glincel bilgilere dayanarak,
gizelgeleme ve kontrol fonksiyonlari igin once
liklerin tespiti.
d) Planlanan sipari9lerin projeksiyonu yoluyla ka
pasite planlamasinin yap1lrnas1. Boyle bir 9a
l1i;;ma ayni zamanda lireticiye hammadde ve yari
mamulleri temin eden diger firmalarada, gelecek
sipari9lerin yogunlugunu gostermesi ag1s1ndan
da yard1mc1 olacaktir <26 )
MIP Hesaelari :
a) Brilt ve Net thtiyaglar :
MIP hesaplari brilt ve net ihtiya~larin hesaplanrna
sina dayanir. Malzeme ihtiya~ planlama sisteminde onemli
bir a§ama, brut intiya~larin net ihtiya~lara 9evrilmesidir.
Bu ~evirme surecinde, belirlenen brilt ihtiya¥lardan eldeki
(26) Nes.ime Aca.r, Malzane :thtiya_s: Planlama Sistani, Ankara : Milli Pro:liik.tivite MerkeZi Yaymlari, 1985, S.21.
- 63 -
stok miktari ve sipari§ verilmi~ miktarlar dil~linlilerek net
deger ler hesaplanrr.
Bunu bir ornekle a~iklayabiliriz.
Brilt !htiyaglar
Eldeki Miktarlar
Sipari~ Edilmi9 Miktar
Net !htiya<;lar
25
50
120
75
45
Sozli edilen stok birimi i~in emniyet stoku tutulu
yorsa hesaplarna ~u §ekilde yapilir :
Brilt !htiyaglar 120
Eldeki Miktarlar 25
Sipari9 Edilrni§ Miktar 50
Emniyet Stoku
Net !htiyaglar
b) Uriin Agaci :
75
-20 55
65
Uriln agaci yapilacak lirilnlin, montaj alt montaj,
par<;a ve malzeme §eklindeki bile~enleri gosteren bir 9ema
olarak tanirnlanabilir. Bagiml1 talep kavrami bu bollimde
sisteme katilir. Bu eleman, son ilrilnli uretebilmek igin
kullanilan tfun parga, yari mamul ve malzemeleri ve bunla
rin miktarlarini belirler. Genel olarak, herhangi bir mon
taj veya ana par~a i~in tanimlanan urlin~~~aci, sozkonusu
birimin yakin bile§enlerini ve birim ba~ina ka~ adet kulla
nild1gin1 belirler.
I Di~ Ii
s 441
- 64 -
Kurutma Tarnburu
Montajr D 705
' l
Mi I Se km an
s 542 R 174 --
SEK!L 10 ~ Urlin Agac1.
..,.___ Ana pa
I Yatak
B 19.7 4-- Bile§enler
2 4- B i r i m. an a
parga ba§rna
kullanrlan
bile§en adedi
KAYNAK : Nesime Acar 1 Malzeme !htiyag Planlama
Sistemi. S.27.
Urlin agacinda O kademe yapilacak lirlinti gosterir.
l.kademe ise tirlinli yaprnak i~in gerekli ana rnontaj elernan
lar1d1r. Bu ~ekilde kademe kademe a§agi inilerek tlim ge
rekli par~a ve malzemenin dokilmlinil gostermek mtimklindtir.
c) Malzeme Fi~
Malzeme fi~i, bir iirilnil veya alt montaji olu9turan
til..~ par~a ve malzemelerin listesidir. Her par~a ve malzeme
i~in bir stok numarasi ve tanimi verildikten sonra bir adet
liriln v.aya alt montaj ic;in ka~ birim bu, parc;a veya malzeme
den gerektigi gosterilmeli ve normal olarak hangi kaynaktan
sagland1g1 belirtilmelidir.
1<ademe 1
"ademe 2
'<ademe 3
'<ademe 4
I
Ku tu
- 65 -
Kademe 0 Film Makinast
Muhafaza
l I i..___ __ .
Kurutl(la Mon"taJr
Kurutucu Tamburu
SEK1L 11 - Urlin Agacinin Kademeli Olarak Gosteril
mesi.
KAYNAK : Nesime Acar, Malzeme !htiya9 Planlama
Sistemi, S.7.
Uriin Tan 11111: Kurutma Tamburu Montag1 Stok No: D 7:05 24
·-Par<;;a
Stok N-0
T 198
s 443
s l 18
R 211
,.
Tan rm Gerek Ii Miktar Kaynak
Boru ve mil monta-91 1 Uretim
Di~ Ii 2 Satin alma
Mi I 1 Satin alma
Sekman 3 llret l m
~EK!L 12 Malzeme Fi~i
KAYNAK : Nesime Acar, Malzeme !htiya9 Planlama
Sistemi, S.26.
-
- 66 -
tiriln tasarimi yap1ld1g1nda, malzeme f i9lerininde
haz1rlanmas1 gerekir. Bu fi§ler sayesinde Uretim gergek
le~tirilebilir. Urlinde olacak tasar.un degi9iklikleri anin
da malzeme fi~lerine aktar1lmal1di.r.
d) On . Zamanlar ve Sipari~lerin Zamanlamasi
6n zarnan kavrarni, sipari9 verilmesi ile sipari9in
temin edilmesi arasinda kalan slireyi gosterir. Temin silre
si olarak da ifade edilebilir. Temin slirelerinin sagl1kl1
olarak tahmin edilmesi veya hesaplanmasi gerekir. Temin:;slirelerindeki dogruluk derecesi, MIP planinin ger~ekle§mesine etki yapan en onemli uns~rdur. On zamanlar, kademe kademe geriye dogru programlanarak sipari§lerin verilmesi ·gereken zamanlar tespit edilir $
e) !htiya9lar1n Her Kademede Belirlenmesi
Malzeme ihtiyag planlamasi s~eci, diger bir deyi9-
le ihtiyaglarin ana liretim plan1ndan detayli birimler bazin
da belirlenmesi, stok kay1tlar1 arasindaki mant1ksal ili9ki
tarafindan slirdlirillilr. !htiyaglarin kademeler bazinda belir
lenmesi ve belirlenen her ihtiyacin bir sonraki kademeyi hare
kete gegirmesi, zincirleme bir tepki olarak dil§linlilebilir.
Bu tepki, malzerne ihtiyag planlarna sisteminde patlama olarak
tan1.llllan1r. list kademelerdeki par¥alar i~in belirlenen net
ihtiya~lar, planlanan sipari§ler taraf indan kar§ilanir. Buna
bagli olarak a~ilan sipari;;lerin zaman ve miktari alt kademe
deki pargalar igin brlit ihtiya~larin zaman ve miktarini belir
ler. Bu slirece, satin alinan par~alara ula§ilincaya kadar
devarn edilir ve bu noktada patlama olarak bilinen tepki son
bulur.
- 67 -
A ·---- x \,-----t y
l i-----iGJ-0 I]~ ~I
i
J: ~ • I
-LJ-L:J-C~--{~]-1-l
~EK!L 13 - Kademe-Kademe !;;leme Silreci.
KAYNAK : Nesime Acar, Malzeme !htiyax Planlarna
Sistemi s.51.
Patlama silrecinde kullanilan standart yontem, bir
kadernedeki tilm par~alar i~in ihtiyaglar ve at;;ilan sipari9-
leri belirledikten sonra bir sonraki kademeye ge~mek 9eklin
dedir.
f) Malzeme !htiyag Planlama Sisteminde Sipari9
Miktarlar1n1n Bulunmas1 :
fi:lha onceki kisirnlarda ag1klandigi gibi, malzeme
ihtiya~ planlama sistemi, ana uretim planlamasi sonucu be
lirlenen son ilriine olan talebi ana girdilerden biri, 'Olarak
alir ve planlamayi bu veriye gore yurlitilr. Son uriln lireti
minde kullanilan par~alarin talebi, son liriln talebine bagirn
lidir. Par~a taleplerinin bagimli olu§u ve kitle halinde
iiretilmeleri kesikli talep olu9turmakta ve klasik.ekonornik
miktar1n1 bulan stok kontrol modellerinin kullan1lrnas1n1
onlemektedir.
- 68 -
'
Don em ' i
A pare<as1 ! f l --···- ! I
! I 1 2 3 l 4 ; 5 6 ' 7 ' 8 I 9 ' I ;
1
BrUt ihtiyaqlar 1 0 1 5 I 1 0 20 5 I I l
1 0 I 1 5 I I ---··. -·1---t-- -!
Beklenen sipari§ler 14 I I
' I ;
Eldeki miktar 1 2 2 2 1 -9 i -29 -34 -44 1-59 I -34
-- -----t----Aq 1 I an sioari§ler 9 20
1 5 -~- __ 1 _5 --~ _ _J ____ I
1 Ir ~~ 11r' 1lr ... - - ·-
BrU1- ihtiya9lar 9 20 5 1 0 1 5
-
ffekl en en: sipari§ler ~-··--- ···~--- · 1----····~~~ --· --Eldeld miktar ·28 28 1 9 -1 -6 -6 -16 -31 - 3 1 -31
Aq It an sipari§ler 1 5 10 15
n· , .. ~r ~Ir
BrUt ih-tiya<;lar 1 5 1 0 1 '5
----- -~-.-.·-·-~· •O·v-·-
Bektenen sipari§ler
----Eldeki miktar 8 7 2 2 -8 -23 -23 -23 -23 -23
A91lan sipari§ler 8 1 5
$EK!L 14 - !htiya~lar1n Her Kademede Belirlenmesi.
I<AYNAK : Nesime Acar, Mal·zeme !htiyac; Planlama Sistemi, S.50.
- 69 -
En <;ok kullan.1lan sipari§l miktar1 bulma yontem
leri a9ag1da verilmi9tir <27 >
{l) Sabit sipari~ miktari,
(2) Klasik stok modeli,
(3) Kesikli sipari9 algoritmasi,
(4) Sabit donem sipari9 miktari,
(s) Donem sipari§ miktari,
(6) En dti~ilkbirim maliyet,
(7) En dti9tik toplam maliyet,
(8) Par~a-donem algoritmas1,
(9) Wagner-Mlitin aigoritmas1.
Sipari9 bulma yontemlerini statik ve dinamik o
larak iki ayri grupta toplamak mtimklindlir. Statik sipari9
miktari, bir kere hesaplandiktan son.ca planlama boyunca
degi9mey~n bir bliytiklilktilr. Dinamik sipari9 miktari ise,
net ihtiya~ verilerindeki degi9melere paralel olarak ayar
lanabilir. Yukarida verilen dokuz teknikten sadece ilki
statik bir yapiya sahiptir. Diger yontemler ise dinamik
olarak tanimlanir. Bu yontemlerden il~ tanesini inceleye
lim :
(l)Sabit Sipari~ Miktari : Bu politikanin uygu
lanabilmesi i~in soz konusu birimlerin sipari§l verme mali
yetlerinin olduk~a yuksek olmas1 gerekmektedir. Belirlenen
sabit sipari§l miktari, net ihtiya~lari kar91layacak 9ekilde
donemlere dag1t1l1r.
(27) Nesi.me Acar, Malzene .thtiyag · Planlama Sistani,Ankara· : Milli P.rodiiktivite Merkezi Yaymlar1, 1985, ss. 64-68.
- 70 -
TABLO 1 - Sabit Sipari9 Miktari
DO nan 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Toplam
Net !htiy~lar 35 10 40 20 5 10 30 150
Verilen Sipari9ler 60 60 60 180
(4)Sabit Donem Algoritmasi : Bu yakla§imda, si
pari;;ler "X" kadar donemin ihtiya~lari toplanarak hesapla
n1r. Sipari9lerin kag donemi i~erecegi kullan1c1 tarafin
dan belirlenir. :tki donemlik sipari;; verme aral1g1 tespit
edildigini varsayalim.
TABLO 2 - Sabit Donem Algoritmasi
Donem 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Top lam
Net !htiya~lar 35 10 40 20 5 10 30 150
Verilen Sipari9ler 45 40 25 40 150
(s)Donem Siparii;; Miktari : Klasik stak modeli
sipari§ miktari yakla9111uni.n, kesikli donemsel talep orta
m.i.nda kullanilmak ilzere geli;;tirilmesiyle bu yontem elde
edilm.i9tir.
Ekonomik sipari9 miktari 58
Bir senedeki donem sayisi : 12
Yillik talep : 200
200/58 = 3,4 {Y1ll1k sipari9 sayisi)
12/3.4 = 3,5 (Sipari;; verme aralig.i.).
- 71 -
Burada sipari§ verme ar~l1g1n1n U~ ve dart donem
aras1nda degi;;tigi varsay1lmi§t1r.
TABLO 3 - Donem Sipari§ Miktar1
I
DO nan l 2 3 4 5 6 7 8 9 To pl am
Net thtiya~lar 35 10 40 20 5 10 30 150
Verilen Sipari§ler 85 35 30 150
M!P II kavrami bfiylik ol~tide i§letme i~indeki tUm
faaliyetlerin entegrasyonuyla ilgilidir. Bu entegrasyonla,
i§letme i<;inde ceryan eden blitlin malzeme hareketleri an be
an dlizenli bir §ekilde ve yerinde bilgisayar kaydina alina
rak hemmuhasebe hem de planlama ve kontrol faaliyetlerini
ylirlitenlerin ortakla9a kulland1klar1 tek bir veri tabanin
da ya9at1lmakta ve boylece, i9letme yonetimine gelecegi da~
ha etkin bir §ekilde planlayabilme ; ayr1nt1 dlizeyinde dahi
olsa, al1nan kararlarin mali sonuglar1n1 stiratle irdeleye
bilme glicil kazand1r1lm1§ olmaktadir. Tabi M!P II kavram1-
n1n ortaya ~ikabilmesinde en onemli rolil bilgisayar tekno~
lojisindeki geli§meler oynam19t1r (2S}
2 - Tam Zamani.nda Uretim (Just In Time) Ve Kanban
Bilgi Aki§. Sistemi :
Malzeme ihtiyac.i:nin plananamamasindan, liretimin
standartla§tir1lmam19 olmasindan, Uretimin yava§ ve denge
siz olarak ilerlemesinden kaynaklanan stok maliyetleri ve
rimliligin dli~esine neden olm~ktadir. ozellikle slirekli
(28) G5niil Yenerroy, Malzeme Yonetimi., tstanhll : t. T .U Yayrnlar 1,
1988, s.165.
- 72 -
ve tekrarli liretim yapan i9letmelerde etkin olarak uygula
nabilen kanban bilgi ak1§ sistemi bu maliyetleri minimum
seviyeye indirmektedir. Kanban, II.Dlinya sava§indan sonra
teknolojik at1limlar1yla dikkatleri i.izerine 9eken Japonya'
daki Toyota Fabrikalarinda geli§tirilen bir sistemdir. Bu
kavrama gore uretim sistemini durmaktan koruyan stoklar en
onemli israf maddeleridir. Sistemin c;;al19mas1nin temelini
kanban denilen kartlar olu9turdugundan literaturu kanban
sistemi olarak gec;;mi§tir.
Tam zamaninda iiretimin ger<;;ekle9tirilmesi ic;;in
yapilacak ilk i9 liretimi standartla~1rmakt1r. tiretimin
standartla9t1r1lmas1 i§lemler ic;;in standart zamanlar1, sil
re<;;ler (i9lemler dizisi) ic;;in devir slirelerini ve i9lem
aras1 stok seviyelerini belirleyerek saglanir.
!kinoi otl.arak, ilretimi dengelemek gerekir. Bunun
ic;;in ilretimdeki stoklari ak1~1 aksatmayacak 9ekilde en az
seviyeye indirmektir. Boylece i9lem goren partilerin ktigilk
olmasi saglanir. Amac;; ku~tik partiler ve iyi bir zamanlama
ile stok seviyelerini dil§ilrerek ilretimi dengelemektir. Fab
rika iqinde akan parc;;alarin az olmasi sonucunda da liretimin
kontrolu kolayla9acaktir c29 >
Tam-zamaninda liretim sisteminde her ilretim mer
kezi kendi onunde ara stoga sahiptir ve bu ara stokla bera
ber bir a§amayi olu~tururlar. Her ilretim merkezi her donem
sonu ilrettiklerini kendi ara stoguna gonderir. Ayni zaman
da her Uretim merkezi yalniz kendisinden once gelen a9ama
n1n ara stogundan malzeme ~ekebilir. Fakat kendi ilretimi
igin bir a~amaninda kendisinden bir onceki a9amadan par~a
gekmesi gereklidir. Bu i9lem hammadde a9amas1na kadar ken-
d . . t kr d k .. .(3.0) 1n1 e ar e·ere surer
(29) Nejat Saygtli, "KanOO.n Bi.lgi Aki~ Sistemi, "Seinal! ·MQbendisligi N:>.19,s.12.
(30) Ceyda oguz ve Cemal Di.nc;er, "Tam Zamanm:la Uretim Sistemlerinde Talep Degi9ik1-erine GOre Bazi Tasarim Pararnetlereninin Belirlernnesi :E>robleni." ,Errliistri Mihen:lisligi 88 Bild.irisi, !stanlnl, 2-4Kasim 1988 s. 498.
- 73 -
Tam-zaman1nda ilretim sisteminin bir ozelligide
parc;a baz1nda degil sadece dolu veya bo~ ta~:i-y.:icilar ba
zinda ~ali~as1d1r. Uretilen parc;alar ilretim merkezinden
ara stoga ancak ve ancak bir ta§iyici dolunca gonderilebil
digi gibi, bir ilretim merkezi kendisinden onceki a§aman1n
ara stogunda dolu ta§1y1c1 varsa gereken miktari c;ekebilir.
Bir kab1n bilyliklligli birim yiik btiylikltigli olarak tan1mlanmak
ta ve birim ylik bliylikltigti a§amadan a§amaya degi§ebilmekte
dir.
Pargalar liretim slirecinden gergek olaylar sonucu
c;ekilirler. Eger herhangi bir af}amada hatali ilretim, kali"'.:'
te bozuklugu, parga yoklugu gibi durumlar sonucu liretim du
rursa, bu a9amadan sonra gelen blitiln a§amalarda ilretim du- .
rur ve ne bir parc;a liretilir ve ne de tliketilir. Bu ylizden
atolye kontrolu tam-zamaninda liretim sistemlerinde en onem
li noktay1 olu§turur.
Tam zaman1nda liretim, 11 Kanban11 denen kartlara da
yali bir bilgi aki§ sistemi ile gerc;ekle9tirilir. Birbiri
ni takip eden if}lemlerden liretimin koordinasyonu bu kartlar
la saglanir. Mevcut sistemi tamamen degi9tirmemek ve bir
gec;i~ donemi saglamak amac1yla kanban kartlar1n1n iki i9lem
arasinda kullan1lmas1 yerine iki atolye aras1nda kullan1lma
s1 tercih edilmi9tir. Kanban sisteminde esas olarak iki c;e
~it kart kullanilmaktadir. Bunlar, malzeme c;ekim ile parga
<;ekim. karti ve ilretim talep kartid.i.r.
<;ekim kartlar1 sistemin biltilnltigijJ.ag1sindan baz1
durumlarda ik.i fark.11 9ekilde kullanilabilir. Malzeme gekim
karti, .bir i~ler.ide girdi olarak k.ullanilacak ve malzeme de
posundan ~ekilecek olan malzemenin cinsini ve miktar1n1 be
lirtir. Part;a <;ekim kart1, parganin geldigi ve gidecegi a
tolyelerle birlikte ad1n1 ve miktarini gosterir. Uretim
- 74 -
talep karti ise, atolyeden istenen par9anin ~e§it ve mik
tarl.nJ. belirtir. Uretim talep kartlar+f tam zaman.l.nda
i.iretim sistemine tamamen adapte olunduktan sonra atolye
lerdek.i i~lemler arasinda da kullanilabilir. Bu kartlara
ait hirer ornek a§agidaki §ekillerde verilmi§tir.
Geldigi s1-ok Stok No: bolgesi, depo
v.s.
Malzeme
:Hakk1n-
da Bi I- Gidecegi Yer g j
Miktar Ku tu ~utu Ka-Tip i oasitesi.
Tezg.ah No -
§EK1L 15 - Malzeme <;ekim Karti
Geldigi Tezgah
Sto'< No: No,\Yer
Parr; a No
G1,decegi Yer Parr; a Adt
Mo<le 1
Ku tu Kutv Ka- Gorecegi i ~ l·em Tioi 1basitesl
SEK!L .16 - Par~a <;ekim Karti
- 75 -
Stok No i!ilemler Tezgah No
Pari;a No
Part; a Adi
Model
Ku tu TipF:··-. I Ku tu Kapasitesi
~EK!L 17 - tiretim Talep Karti
KAYNAK : Nejat 8aygili.,uKanban Bilgi Aki;;
Sistemi", Sanayi Milhendisligi, No:l9,
1987, s. 13.
Genel olarak, fabrika iginde malzame ve ilretim
aki~i a;;agidaki sirakiy takip eder.
.- - - _.. .. - Bilgi tletimi - -- , .. .- - ~ --l
-,-----. I
Malzeme ..,,
Deposu -+ Atolyelerde ... Alt Monta, ' . ~ Ana . ._a, Par~a Uretim -t i~lemleri ...... !,~ Mon ta --,
~ ~
- 76 -
Eger tczgahlar arasinda ilerlemekte olan i§ bir
minimuma indirilirse ve haz1rliklar ayn:i anda yapilacak s;e
kilde ayarlanirs.a, o zaman tezgahlar arasindaki malzeme ih
tiya~ duyulan toplam stok_ olur. Hem merkezi stoklar hem de
tezagah yani zemin stoklar1 elimine edilir. Kayit tutma ve
fazla malzeme elde t.utma elimine edilir. Boylece sermaye
yat1ri.mi:nda bir azalma meydana gelir. Kanban programlama
s1n1n hedefi, liretim slirecini, malzemeyi ara stoklara duyu
lan ihtiya~ ol_maksiz in bir operasyondan digerine direkt o
larak tai;;1mak is:in yeteri kadar dogru ve glivenilir yapmaktir.
Bu ayni zamanda, program yap1ld1g1 zaman tamamen teslim e
dilmesi gereken birimlerin nihai miktarinin ne daha f azla
ne de daha erken ne de daha ge9 olmas1n1 gerekt.irir.
Kanban, tam zamaninda imalatin pratik bir aleti
dir ve yapilmakta olan i§in hareketi ve Uretimini kontrol --
etmek ii;in bir 9ekme sistemini temsil eder. Tam zamaninda
liretim1 gerekli yerde ve gerekli zamanda gerekli malzemenin
vari~indan otilril, minimum stokun olmasiyla sonu~lanacak ;;e
kilde dizayn edilen lojistik bir yakla~imd1r (Jl)
3 - Stok Kontrolunda Simulasyon Yontemi
Simillasyon, ger~ek bir sistemin modelini tasarla
ma stireci ve sistemin ii;;lemesi i~in sistemin davran19larin1
anlamak veya degi9ik stratejileri deqerlemek amaci ile bu
model -uzerinde denemeler yapmaktir. 0 halde model kurma
ve modelin analitik olarak kullan.i.mi simulasyon silrecini
olu;;turur. (32) •
{31) Nejat Sargili, "Kanhm Bilgi AkJ.9 Si.stani.11, eaziayi Milherxlisligi,
!stanbil. : N:>. 19, 1987. ss.11-15. -(32) Osnan Hala<;,!;;letmelerde Simfilasyon Teknikleri, tstanbul :
1stanbtl. Matbaasi, 1982, s.l.
- 77 -
Simillasyon· ile modelleme f.
(1) Sisternin slavrani~ini tanimlama,
(2) Teori veya hipotez kurma,
(3) Kurulan teoriyi sistemin gelecekteki davra
n19lar1n1 tahmin etmek i~in kullanmak, 9ek
linde bir deneme ve uygulama metodolojisidir.
"Sirnulasyon, bir teori degildir ama problem <;oz
mek i<;in bir metodolojidir 9•
11 Simlilasyon bir sistemin matematik fonnilllerle
temsil edilememesi halinde ba9vurulan bir ara9t.i.rma yonte
midir. Bir sistemin belirli.;;artlar altinda, zamana gore
degi9en davran19lar1n1 incelemek amaci ile model kurmaya
sistem simillasyonu denir~ Simtilasyon kelimesinin anlamina
dayanarak daha basit bir tanim g1kar1labilir. Gergekten
simlilasyonu ; Matematik formlillerle kesin go~limil bulunamayan
sistem veya faaliyetlerin kagit lizerinde canland1r1lmas1
~eklinde tanimlamak milmkundilr <33 >"
"Simillasyon endilstriyel, ekonomik ve diger sistem
leri matematiksel veya mant1ksal modellerini olu:;;turarak,
bir zaman periyodu is;in dijital bugisayaz-laJ:da ~i&yler .dtizen"":: ··
lemek suretiyle ~ozmeye yonelik n~erik bir tekniktir <34
)
Analitik modellerde birbirleri ile ilgili matema
tik ifadeler toplulugunun ~ozlimil soz konusudur. Bulunan
~ozfun verilere ve varsayunlara gore kesindir ve optimaldir.
Halbuki bir simillasyon modelinin verdigi <;ozU;miln optimal
(33) Blilent Kol::u, Uretim YOnetimi, !stanh.tl. : Fatih. Matl:aasi, 1977, s.289.
{34) GOnill. Yener5oy, Mal.zeme Y-Onetirni SistatJleri,!stanWl : !.T.U. Yaymlari 1988, s.108. '
- 78 -
olup olmad1g1 bilinemez. Zaten ama~, bir optimal <;oztim
bulmak olmayip sistemin davranii;;inw c;e~i tli veriler ve
varsayi.mlar altinda nasil degi~ecegini gormektir. Fizik
sel sistemlerde oldugu gibi ekonom.ik sistemelerin simulas
yonund.a aa deneysel bir nitelik vardi.r. <;ok sayida degi~;ik
~artlar altinda sistemin davran1§larin1 ve bunlar arasinda
ki ili~kileri simulasyon yontemi ile incelemek mUmktindtir <35
>
Simillasyon teknigini kullanma nedenlerimizi dart
ana nokta halinde toplamak miimkilndtir. ~imdi bunlari ozet
leyelim :
a) Kimi zaman ger~ek dtinyada, bazi silre~leri
gozlemek imkansiz veya a~1r1 pahali olabilir.
b) Bazen incelenen .sistem matematiksel olarak
tarif edilemeyecek i;;ekilde 'kompleks olabilir.
c) Bazen sistemin analitik bir modelini kurmak
milmkiln olsa bile bunun matematiksel yontemler
le ¥OZillmesi mUmktin olmayabilir.
d) Bazi hallerde de matematiksel modellerin ge
¥erliliginin saptanmasi imkansiz veya <;Ok pa
hali olabilir.
Ba§arili simtilasyon modellerinin geli~tirilmesi
pahali, zaman al1c1 ve hliner gerektirir. Kurulan mod.el
dogru ~oztilmez ise yanlii;; sonu¥lar dogurabilir. Bir simli
lasyon modelinin kurulmasi ~oiju yazarlarca bir sanat oldu
gu belirtilmektedir. Zaten genel olarak model kurma bir
bilimden ziyade bir sanattir.
Bir simlilasyon modelinin kurulu~unda izlenecek
yol ana hatlarl- ile §o:yle ozetlenebilir :
( (35) Iill.ent Kohl, Uretim Yonetimi., 1stanbul : Fatih Matbaasi, 1977, s.289.
- 79 -
a) Sistemi veya olayi temsil edehilen bir aki~
diyagrami gizilir_
b} Modelde kullanilan veriler toplan:i.r.
c) Model bilgisayar kullan1lmas1n1 gerektirecek
olglide karma§ik ve gok say1d1 denemeyi ilgilen
diriyorsa bilgisayar programi hazirlanir veya
d1~ar1dan satin al1n1r.
d) Model uygulanir ve sonu~larin analizi yapilir.
e) Modelin duyarlik testi yap1l1r.
Simlilasyonda ilgi geken iki aragtan biri ak19
diyagrami digeri ise tesadilfi say1lard1r. Aki§ diyagram1-
n1n ~izilmesi bilgi, tecrlibe ve problemi tanimi~ olmayi
gerektirir. Tesadiifi sayilar, basit problemlerde tombala y
yontemi ile, karma§ik problemlerde tablolardan veya bilgi
sayar programlarindan yararlanarak elde :~dillrler. Bu 9e
kilde tesadlifi sayilarin kullan1ldtg1 simlilasyon bazi lite
ratlirde"Monte Carlo Simiilasyonu"ad1 ile taninir.
Bizim verdigimiz modellerde talebin ortalama dege
r i sabittir veya ba§ka bir deyi9le zamana bagli degildir.
Eger talebin zamana bagli oldugunu varsayacak olursak prob
lem ~ok daha karma~ik bir hale gelmektedir. Simlilasyonun
kullanilma nedenleri incelenecek olursa sozlinu ettigimiz
sorunlara bu yontem ile ~ozlim bulabilecegimiz ortaya g1kar.
Simlilasyon modelleri ile olduk~a karrna~ik stok problemleri
ni analiz edebiliriz ve ~e§itli deneyler dilzenleyerek ve bu
deneylerde ~e§itli senaryolar uzerinde gali§arak optimal 90-zlirnleri bulabiliriz.
Stok kontrolunun ana amacini ; istenilen malin
istenilen zamanda, stoklara baglanan para minimum olmak 9ar
ti ile hazir bulundurulmasi §eklinde tanimlami§tir. Anali
tik modellerde, talep, but~e durumu ve tedarik siireleri
- 80 -
biliniyor varsayilarak gereken matematik bag1nt1lar yaz1-
l1r. Halbuki gerc;ek durumda bu faktorler cte~itli olas1l1k
dagilimlar1na gore degi.;;irler. BunlarJ. formille etmek gilt;
veya imkans1z oldugundan hir sinrlilasyon modeli ile c;:ozilm
aranabilir. Basit bir ornek olarak ; tirettigi M1 ve M2
cinsi mamiilleri A ve B gliibi iki mli~erisine satan bir fir
manin stok kontrol modelini kurmaya 9al1!}alim. l;)ekildeki
aki~ 4iyagramindan gorillecegi lizere, Ave B'nin zaman ic;:in
deki tesadtifi talepleri iki ayri Uretec; taraf indan simille
edilir. Taleplerin olas1l1k dag1l.I.mlar1 bilindigi taktir
de~ Uretec; program1n1 hazirlamak kolaydir. Eldeki stok
miktarlari (ESM} , talep ve biitc;e olanaklari gozontine alina
rak hesaplandiktan sonra her mamul i~in ;
(ESM) .+ {SEM) .>P. e~itsizligi kontrol edilir. J J J
A i~i~ --'3re= Uret ; c!si
1 .Ir
Ttike~ici A
( T'<) 1
j ; c; i" rz•J
I I . I ( ESM) 1. l q /' I l,_ ---',,
11 "
1 ma I 1 .--~) '.ES~ l
11,_I., _ ___,,~ · •
_ , / ( SE:.'4) ,) ", .______..x "' !
I 81it~e I I IJla,,ald~rlj / I
~~~~~~~/ ~'~~~~
Tll'l<er.ici 3
9 i i;i r. '" f ep Ur-e+ i c 1 s i
M2
ma l 1
i i (E3M)~ +
;.. _CESM)2!1-' -~)I CSEM)l?2
t
(Tl':) z
ii;i n n:U
w I
~EK1L 18 - Stok Kontrol Simulasyon Ak19 Diyagrami
KAYNAK Blilent Kobu, Uretim Yonetimi, s.291.
- 81 -
Stok kontrol simUlasyonu ak1§ diyagrami :
{ESM) . = j mall- igin eldeki stok miktari, . J
{SEM) . = j mal.i i9in sipari~ edilen miktar, J
P. = j mali i9in yeniden sipari~ miktari, J
(TK). = j malinin tedarik kaynagi, . ] TZU = Tedarik zamani iireteci.
Yeniden sipari§l noktas1n1n {P.) altJ.na dti§lillilyor-J
sa tedarik kaynagi.na sipari§l verilir. Sipari§lin ne zaman
teslim ed.ileceCji ba§lka bir tiretegle bildirilir. Boylece
(ESM) nin durumu belirlenmi§ olur. !ki mli9terinin hem M1
ve M2 yi talep etmesi halinde problem biraz daha karma§ik
bir hal alir. Fakat bu durumu talep ilretei;lerine yans·ita
rak modeli yeniden kurmak milmkilndtir. Model el ile veya
programlayarak bilgisayar yardJ.ID1 ile ~ozlililrse stok poli
tikasina yon verecek sonuglar elde edilir. ornegin, yeni
den sipari§ noktalar.i.nin veya biltge k1s1tlamalar.in1n degi9-
tirilmesi, tedari.k zamaninin kisalt.ilmasi gibi sonuglar bu
lunabilir <36)
4 - Yava§ Devreden Stok Elemanlar.i. 19in Stok
Modelleri :
Stok modellerinin pek gok ba§arili uygulamasi
olmasina kar91n, stok yonteminde teori ve uygulama arasin
da hala bilyiik fark vardir.. Bu f arkm onemli bir bolilmiln
yava§l devreden malzemelerden kaynaklandl.gi ve uygulamada
bu tip stok elema.ni. yonetiminin f ixmalar i~in onemli bir
stok probleimL_olu~turdugu soylenebilir.
)
(36) Billent Kobu1 ·ttretim Yanetimi, !stanbul :. Fatih .Matbaasi, 1977, SS.290-292.
- 82 -
Risk altinda dinamik s.tok pJ::Grb.lemleriyle ugrai_;;an
firmalar ozellikle klasik stoklama modelini {S,q} kullan
maktadirlar.
Q ; Ekonomik sipari$ miktari,
T : Tekrar donemi (periyot},
A : Y1ll1k talep,
A Sipari§ maliyeti,
I : Donem ba~ina stoklama maliyeti yilzdesi,
C Satin alinan malin birim fiyati,
S : Sipari§ verme seviyesi,
R Hedef stok.
Q = ~ICA ve Q = AT
Bu modellerdeki temel varsayim, stoklar in testere r]
dii_;;i fonksiyonuna benzer i_;;ekilde bir degi§im gosterdtyidir.
Ayrica bu modellerde satin alma silresinin ve planlama peri
¥Odunun bilinen bir dagilima uydugu kabul edilir. Bu dag1-
l:L"n klasik kikare (X 2) anallziyle belirlenebilir.
Uygulamada ekonomik sipari9 miktari formillilnde
Q<l haline s1kl1kla rastlanir. Bu durumlarda yukarida bah
·sedilen modeller ge~erliligini yitirir ve soru §U hale do
nil§ilr : Ayrica talebin ¥Ok dil§lik oldugu hallerde
(),<adet/y.i.l) , talep ve tedarik silrelerinin dagil.l.Inlar1n1
belirlemek gli~tilr ; yine ayni zamanda bu alanda zayif bir
stok politikas1 kotli sonuglar dogurabilir. Talebin gerge
gin ilzerinde tahmini olil stoklara, ger9egin altinda tahmi
ni ise pahali stok kesikliklerine yol a<;acaktir.
Bu a~amada yava~ devreden elemanlarin sin1f lan
d1rrnasin1 yaparsak ;
- 83 -
a) Ozel Elemanlar : Belirli bir anda kullanilntasi
gereken elemanlardir. Stokta bulundurulrnalari
gerekmez. Kullanilacagi tarihten kisa slire on
ce stoga girecek ~ekilde sipari~i verilir.
b) Yeterli Uyariyi Gosteren Elemanlar : Renk, kali
te dil9liklugli, a~inma v, b. uyarilarla, degi9tiril
meleri geregini onceden haber veren par<;alardir.
Uyarinin gorlilmesi aninda arizaya kadar gec;en sure ile tedarik silresi kar~ila~tirilarak stok kont
rol politikas1 belirlenir. Stokta bulundurulrnaya
bilir.
c) Yeterli Uyariyi Gostermeyen Elemanlar : Arizadan
once hie; ya da yeterli uyariyi gostermezler.
Stokta bulundurulmalari ile olugan maliyet bulun
mamalari durumunda olu~acak maliyetten dli9ilktur.
Bu ytizden stokta bulundurulurlar.
Belirsizlik altinda stok kontrol yonetiminde, tale
bin olasilik dag1lim1 onemli bir karakteristiktir. Yliksek
devir hizli malzemelerde normal dagilim <;ogunlukla en uygun
dag ill.Illd1r. Peterson ve Silver, Satinalma sliresindeki orta
lama talebi. 10 birimden fazla olan malzemeler i~in normal
dagilLm tavsiye etmektedirler. Daha dti~lik talep miktarlar1
i~in Laplace ve Poisson dagill.I!!.inin anlaml1 bir uygunluk
sagladigi bulur.JRu;:;tur. Bu durum, talebin rassal kabul edil
digi hallerde yedek par<;alar gibi dii~iik devir hizi (A.!::!parc;a/
yi.l) malzemeler i~in ozellikle gec;erlidir. Poisson dag1lim1
kabulunde ayni anda iki veya daha c;ok sayida parga talebi
olmaz. Bir t zaman araliginda d adet parc;anin talep olas1-
l1g1 :
<a t> d -at Pd(t) = e
d!
dir.
- 84 -
Burada f3 birim zamandaki talebi gostermektedir.
Peterson ve Silver satinalma s~resindeki ortala
ma talebin 10 birimden dil§lik oldugu durumlar i¥in Poisson
dagiliminin uygunlugunu kontrol etmek ifaere basit bir test
onermii;;lerdir.
-XL = Tedarik siiresindeki ortalama talep,
X = Tahmin hatalarinin gozlenen standart sapma
si olmak ilzere,
o, 9 ·fx.L~ -lx~1,1~
durumunda Poisson dagilimi kullanilabilir. Bu test Poisson
dag1lim1nda X2 = ~ ozelligine dayanmaktadir. Eger yukari
daki ili9ki ger~eklenmiyorsa, Laplace dagi.limi tavsiye edilrnektedi r ( 3 7 )
Yava9 devreden stok elernanlari. ic;:in stok modelle
rini a9agiya s1ralay1lim :
a) Stokta bulunmama modeli .r
b) Servis dilzeyi modeli,
c} Minimum maliyet modeli,
d} Mitchell modeli,
e) Sipari$ seviyesi modelidir.
(37) GOnill. Yenersoy ve Alpaslan Tiglali, "Yava§ Devreden Stok Eleman..:.. lar1 !c;:in Erwanter Modelleri", EndUstri Mtihendisligi' 88 Ulusal Kongre 1!stanbul : 2 - 4 Ka.slIIl 1988, ss. 143-147.
BOLOM II I
STOK Mi KTAR IN IN i ZLENMES"i VE MALi YET
TEMELiNE GORE DEGERLEME
A - STOK M!KTARININ !ZLENMES! :
1 - ABC Yontemi :
Bu yontemin temelini olu:;;turan prensip ilk kez
General Electric Firmasi ara:;;t1r1c1lar1ndan H.Ford Dickie
taraf indan ortaya at1lm1:;;t1r. ABC prensibi stok kontrolu
nun yanisira ; sat19 veya dagitim., kalite kontrolu, mamul
~e:;;idi, .malzeme satinalma, ve liretim planlama sorunlarinda
da ba~ari ile uygulanma olanagi bulmu9tur. Stok kontrolun
da ABC yontemi, stok kalemlerinin toplam i¥indeki klimlilatif
ytizdelerine gore s1n1fland1r1lmas.I..ndan ibarettir. S1n1flan
d1rma stoklar genellikle liq gruba ayrilir :
A Grubu Stok Kalemleri : Toplam miktarin %15-20
sini, toplam degerin %75-80 ini olu:;;tururlar.
B Grubu Stok Kalemleri : Miktar olarak %30-40,
deger olarak %10-15 lik bir paylari vardir.
C Grubu Stok Kalemleri : M.iktar olarak %40-50,
deger olarak sadece %5-10 luk paya sahiptirler.
Bazi. firmalarin stoklari 3 ten daha fazla sayida
grupta toplad1g1 veya A:SC' nin herbiri ic;inde alt gruplar
tanimlad1g1 goriillir. Her i9letmenin stoklarinin ozelliklerine
..
- 86 -
uyan bir s1n1fland1rma yapilmasi, miktar ve deger yilzdele
rinin de yine bu kri tere gore saptanmas1 dogald1r <38 )
Sanayi i~letmelerinde az veya ~ok kullanilan,
du~k veya yilksek degerli gok miktarda malzeme kullanila
bilecegine gore hepsini ayni dikkatle izlemek ekonomik o
larak mantikli sayilmayabilir. Kullanilan malzemeden de
gerli olanlari ortaya gikarip, iz.lemek igin uygulanan tah
lil ara<;larindan biri de ADC yontemidir. Yontemi agikla
mak igin a~agidaki rakamli ornege bir gozatalim.
Cins
1
2
3
4
5
6
7
8
TABLO 4 - ABC Yonteminin Rakamlarla Agiklanmasi
Miktar
800
400
1600
1400
1200
2000
1600
1000
KAYNAK
Miktar Birim Tu tar % fiyati Tu tar %
8 }%12 20.00 TL 16000 32.00 }%56 4 30.0G TL 12000 24.00
16 4.50 7200 14 .40
14 }%42 5.00 7000 14.00 }%36
12 4.00 4800 9.60
20 LOO 2000 4.00
16 l%46 0.50 naoo 1.60 }%6
10 0.20 200 0.40
: Nasuhi Bursal ve Ylicel Ercan, Maliyet
Muhasebesi, s.111.
Tabloyu olu9turmak igin, once i9letmenin bir yil
i"&inde kullandigi malzemenin cins, miktar ve fiyatlari yan
yana yazilir ve miktarlarla fiyatlar c;arpilip kullanim
(38) Wlent Kol::u, Uretim Yonetimi,!stanbul :-: Fatih Matbaasi, 1977, ss.271-272.
- 87 -
tutarlar1 hesaplanir. Her malzemenin kullanl.IIl rniktarlariy
la tutarlar1n1n ytizdeleri hesaplanip, bu yUzdeler kendi i
<;inde, anlamlJ.. olacak bigirnde grupland1ril1r.
i~
38
6
0
Deg er (%)
...._ ,
1 2 42 46 Miktar (%)
,SEK!L 19 - AB.C Yontemi
KAYNAK : Nasuhi Bursal ve Yticel Ercan, Maliyet
Muhasebesi, S.112.
Miktarlarin yalnizca %12'si olan rnalzeme, deger
olarak kullanlltl.1n %56 1 s1n1 olugturmaktadir. A gruba say1-
lacak bu malzeme ~ok s1k1 kontrol edilir. Miktarin %42'si
olan B grubu ise %38 degerindeki ikinci derecede rnalzernele
ri igine alir. C gruba ise %46's1n1 olu:;;turmakla birlikte
deger olarak yalnizca%6 oldugundan, gok s1k1 kontrol edil
mez sede olur.
ABC prensibinin uygulanmasi.nda oncelikle iki kural
gozonune a11rnnal1d1r :
.a) Dii~ilk degerli kalernlerden bol miktarda bulun
durrnak.
b} Yuksek degerli kalemlerin miktar1n1 dligtik tu
tup kontrolunu sik.i.la~tirmak.
- 88 -
ABC yontemi ile stok kontrolunda A grubundaki
kalemlerin kontrolunun daha s1k1 yapilabilmesi i9in 9u yol
lara ba9vurulur.
j.j •lJ
Jl:J'I (!)
'O
<J.O
:s ~
100 -· ·- - - - - - - - - -._.::...::::::.~-:::.-:-=-==-------~~~
90
80
70
60
50
40
. 30 I
I I
20 A I B I c
'"4------ I ~ .:__..rt -
10 r I Kfun % miktar
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
SEK!L 20 - ABC Diyagrami
KAYNAK : Billent Kobu, Uretim Yonetimi,
S.274.
a) Ayrintili kay1t sistemleri diizenlenir.
b) Gozden ge~irme periyotlari s1kla§t1r1l1r.
c) Kontrol sorumlulugu daha ust diizeydeki
personele verilir.
d) Tedarik suresi, sipari§ noktasi, :emniyet stoku
ve sipari§ miktari degerleri titizlikle hesap
lanir.
e) Tedarik i;;lemleri yakindan takip edilir.
- 89 -
C grubundaki kalemler i~in yukaridaki hususlara
en alt duzeylerde uyulur. Kontrol, sipari~ ve kayit i§lem
leri basit tutulur, baz1lar1 elimine edilir. Stok miktar+
yilksek tutuldugundan s1k gozden ge\!irme ve sipari§ i9lemle
rine lilzum kalmaz. !§lemler basit oldugundan daha az kali
£iye personel tarafindan yilruttilebilir. B grubundaki kalem
ler ic;;in A ve C ortasi bir yol izlenir.
2 - Stok Kartlari :
Depoya giren maddeler, depodaki malzemenin yerle9-
tirme planina gore yerlerine konur. Depoya giren her cins
madde i~in, depoya giri§ ve g1k19lar1n1 gostermek uzere, ay
r1 ayri kartlar vardir. Bu kartlara, malzemenin depoya gi
ri§ tarihi, miktari, gii:'i§ fi!Jindeki numaralar kaydedilir.
Bu kartlarlll tutulu§ tarz1 basittir. Giren malzeme, miktara
ilave edilir, c;;ikan da dli§lillir. Kalan, mevcut stoku goste
rir. Kartlarin ba91nda yaz1l1 maksi.mum ve minimum stok mik
tarlariyla mevcut stok durumu kontrol edilir. Stok maksimum
altina du§erse, duruma gore temin i~in gereken i9lemler yap1-
l1r.
Maizenenin hh : &:> ••••••••• Malzenenin Yeri . . Maksimam StDk Miktari . . Minllm.lm Stok Miktari . .
G!REN <;IKAN KALAN
Fatura !stek F4;i 'l'arih N:> Miktar Tarih l!t> Miktar Miktar
~EK!L 21 - Stok Karti KAYNAK : Osman Altug, Maliyet Muhasebesi,S.37.
- 90 -
Stok kartlar1n1n tutulmasi elle, makinayla ve
elektronik t-eyinde kullan1lacak del.ikli kartlarla olabilir.
Pratikte stok kontrol ozellikle depoda ve muhase
be servisinde tutulan malzeme stok kartlar1 arac1l1g1yla
yap1l1r.. Depodaki kartlarin yalnizca miktar hareketlerini
ve kalanlar1n1 gostermesine kar~1llic, muhasebedeki kartlar
da deger hareketlerini izler. Stok kartlarina, en az stok
miktarlari yan1nda en 9ok stok miktarlar1n1n da yaz1lmas1
yoluyla, eldeki stoklarin en ~ok miktari a§ap a9mad1g1 ya
kindan kontrol edilir.
!9letrne i9in gereksiz bir serrnaya baglanrnas1n1
ifade eden bu gibi stoklarin hizla saptanmasi ve ortadan
kald1rilmas1 kontrol bakirnindan biiyiik onem ta~nr.
3 - Delikli Kartlar
t9letmede delikli kart makinasi veya bilgisayar
lar kullan1lmas1 durumunda, stok kontrolli ~ok daha hizli ve
guvenli bir bi9imde yapilabilir. Makinalarda, malzeme ~i
k19lar1na ait delikli kartlar i.;;lenirken, an az stok dilze
yinin alt1na dli9en malzemenin kartlari otomatik olarak ay
ri.li.r. Bunlara dayanilarak, eksik miktarlar tespit edilip
bir list.e hazirlanip, gerekli sipari§ler yapilir.
4 - Fiziki Kontrol :
Bazi malzemenin eksikligini hizla saptayabilmenin
diger bir yoluda, bu malzemenin depoda gozle kontrolu kolay
olacak ~ekilde yerle9tirilmesidir$ Normal olarak raflarda
bir ka~ sira yer tutan bir malzemeden elde yalnizca bir tek
- 91 -
sira kalmi§ olmasi, en az stogun altina dti9UldtigunU hemen
gosterebilir. S1v1 durumundaki malzeme de eldek.i dolu kap
say isiyla kolaylikla kontrol edilebilir.
B - STOK DE~ERLEME YONTEMLERt
1 - Giri;; :
Bu grupta yer alan ve enflasyonun firma fonlari
tizerindeki olumsuz etkileri~i giderme araci olarak ene sli
rlilen onlemlerin tiimli konuya kal1c1 ve temellere inen bir
gozilm getirmedikleri i~in gegici onlemler olarak kalirlar.
Bu onlemlerin ttimli gergekte sorunun temeline inmemekte,
yalnizca belirli kalemlerde ve eldeki verileri kullanarak
gelecek igin bir kisJ.m ek fonlari dolayli ya da dolaysiz
yollarla yaratmayi amaglamaktadir. Konuya bu yakla9im bi
gimleri nedeniyle hem uzun stireli ciddi onlem a1inamamakta,
hem de bir taraftan yararlar saglarken, diger taraftan mu
hasebenin deger maliyet, gider gibi bir kisim kavramlarin
da kari;akliklar yaratabilmektedir <39)
Malzeme degeri ile ilgili sorunlar maliyet muha
sebesi i~in ~ iki yonden onemlidir :
.. * Eldeki malzeme stoklar1n1n degerlenmesi,
* .tmalata verilen malzemenin degerlenmesi.
Stok degerleme yontemleri Ug degi9ik ~ekilde uy
gulanabilir :
* Ortalama maliyet yontemi,
* FiFO yontemi,
* L!FO yontemi.
(39) .T:Alparslan Peker, Modern Yonetim Muhasebesi, 4b., !stanbul !stanbul Universitesi Yaymlar1, 1988, s.81.
- 92 -
2 - Ortalama Yontemi :
a) Basit Ari.t:metik Ortalama Yo·ntemi·
Her partinin, birim ba§ina maliyetini belirten ra
kamlar toplanir, toplam parti adedine bollinerek ortalama
birim maliyet bulunur.
Basit aritmetik ortalamayi bir ornekle a~iklayall..IIl :
TABLO 5 - Ortalama Y·ontemi
Fiyat Miktar Tu tar Partiler TL Kq TL
1 100
2 110
3 115
4 130 --'.i:•JPLAM
l 455 --~- -
Basit Aritmetik Ortalama
Ortalama maliyet
1.000
1.200
1.000
400
3.600
=
=
100.000
132.000
115.000
52.000
399.000
Birim Fiyat Toplanu Parti Adeti
455 113.75 TL. -= 4
113.75 TL. olarak bulunur.
b) Basit Aritmetik Ortalama yon:tem:inin Enflasyon
Donemindeki Etkileri :
Partilerin sikligina ve her partideki mal miktarina
bagl.l. olarak degi§ir. Ucuz fiyattan ger~ekle§tirilen yilksek
- 93 -
miktarlarda mal al11Ular1 yapilmii;> olsa bile, 9ok az miktari
te:msil eden yilksek maliyetli bir parti mal ortalamayi bilyUk
oranda etkiier. Basit aritmetik ortalamanin kullan1ld1g1
durumlarda, enflasyonun maliyetler uzerindeki etkilerini he
saplara sokabilmek igin, ytikselen fiyatlardan az miktarlarda
da olsa ali§lar yapmak yararl1 olur. Bu yol kullan1ld1g1
takdirde bu yontem, ozellikle maliyet enflasyonlar1n1, sati
lan mal maliyetine aksetirme ac;isindan, diger ortalama yon
temlerine gore daha ba§ar1l1 olabilir. Ancak, basit ortala
ma.nin kullan1lmas1 durumunda mallarin stoka giri§ degerleri
ile ~iki§ degerleri arasinda bir fark olacagindan, f iilen
stok bitmeden stok hesab1n1n s1f 1ra inmesi ya da aksi olabi
lir. Bu takdirde ayarlama kay1tlar1 gerekir. Bu tilrden
kar1§ikl1klara neden oldugu ve.ussal a91dan da gergek orta
lamalar1 yansitma zay1fl1g1 nedenleri ile pek kullanilan
b . .. t d ~ . ld . ( 4 0 ) ir yon em egi ir
c) Tartili Aritmetik Ortalama Yontemi :
Tart1l1 ortalama, belirli bir donem ornegin bir ay,
i~in hesaplanir. Ayin ortalama fiyatin1 hesaplayabilmek
i~in, ayin sonunu beklemek gerekir. Bulunacak fiyat o ayin
ku.llanimi.ni sonradan degerlemek igin kullanilabilecegi gi
bi bir ay ic;in hesaplanan ortalama f iyat sonraki ayin g1k19-
larl.D.1 degerlemek iginde kullanilabilir. Bir ay igerisinde
ki tfun giri~lerin toplam tutar1n1n, ti:im giri9lerin toplam
.miktarina bOlilnmesiyle bulunan fiyat tartili ortalama f iyat
tir. Boylece daha duyarli ve d9gru bir ortalama birim .. mali
yet ~1kar1lm19 olur.
Basit Aritmetik ortalamada kullandigimiz ornegi bu
kez "Tart1l1 Aritmetik Ortalama Yontemine" ·gore ~63.ersek · ;
(40) Alprrslan Peker, Enflasyon Ortarnurla StOk P§'erle;rme Yootanleri ve IJ:Fo, :tstanbul FakUiteler .Matbaasi, l975, s.64.
Tart1l1 Aritmetik Ortalama
Ortalama Maliyet
bulunmu9 olur.
- 94 -:-
=
=
Tutarlar Toplami
Miktarlar Toplami
3·99. 000 TL
3600 Kg 110.83 TL./Kg
110.83 TL/Kg olarak
Gerek basit aritmetik, gerekse tartili aritmetik or
talama yontemi para degerinde degi9melerin silreklilik nite
ligi kazandigi ekonomik ortamlarda, ortaya gikan maliyet
degi~melerini satilan malin maliyetine yansitmada yeterli
duyarl1l1g1 gosteremez. Her ikisi de birim maliyetlerin
hesaplandigi araliklar arasindaki ttim giri9leri para dege
rindeki degi~elerin yaratt1g1 sorunlarin tamamen d191nda,
ortalama maliyeti bulma ilkesine uygun bigimde saptamaya
ga1191r.
d) Tart1l1 Aritmetik Ortalama Yonteminin Enf lasyon
Doneminde Etkileri :
Enf lasyonun etkilerini gelir tablolarina aksettirme
ac;isindan bu yontem, az a§agida a~iklanacak hareketli orta
lamaya gore listilnluk ta9imakla beraber, zayif kalir. Zira
diger bilttin maliyetleme yontemlerinin aksine, tart1l1 orta
lama yonteminde satilan mal1n birim maliyeti ile, stokta
kalan malin birim maliyeti ayni degerde gozlikilr. Maliyet
lemede herhangi bir esneklik gosteremedigi igin enflas.yon
giddetine bagli kalarak cari maliyetleri gosterme olanagi
zayiflar. Tabiatiyla, maliyet enflasyonu gergekle9mi~se
ve stoka giren mallarin onemli bir ki.smi yilkselmi~ maliyet
lerle olmu§lsa, cari maliyetlere yakla~a,yq. kismen sagliya-
b .1. (41) 1 ir •
{41) Alparslan Peker, Enflasyon Ortam~ ~k Merlene Ydntanleri ve L!FO, !stanhll : 1975, s.65.
T
~ ..:::: P-i
1
2
3
4
- 95 -
e) Hareketli Ortalama Yontemi :.
Temel felsefe ; satilan her malin sati9 aninda mali
yetini bulmaktir. Boylece faaliyet denetlemesi daha duyar-
11 ve zamaninda yap1lm1§ olur. Ancak bu uygulamada hesap
donemi boyunca, mal giri§ ve 91k1§lar1n1da bagli olarak
birden fazla ortalama maliyet 91kar. Btiytik partiler halin
de 9ik1§lar1n yap1ld1g1 i9 kollarinda uygulama olanagi vardir <42 >
Hareketli ortalamada, her yeni giri9ten sonra yeni
bir ortalama fiyat hesaplanmasi gerekir. Ortalama fiyati
hesaplamak i9in, son kalan deger son kalan miktara bollinlir.
Belirli bir ortalama maliyet f iyati varken her yeni malzeme
giri9inde miktar miktara, tutari tutara ekleyip tutar topla
m1n1 miktar toplamina bolerek bir dahaki malzeme giri§ine
kadar bu ortalama fiyat kullanilacaktir. Bu durumu bir or
nekle a~iklayacak olursak;
TABLO 6 - Hareketli Ortalama Yontemi
G!R:t~ ER CIKISIAR KALAN
Mile. Bir 'futar1 Mik. Birim Tu tar Miktar Birim Tu tar Kg Mal TL Kg Mal TL Kg Mal TL
1000 100 100&000 1000 100.00 100.000
1200 110 132.000 2200 105.45 232.000
1000 115 115.000 3200 108.43 347.000
1400 108.43 151.802 1800 108.43 195.198
400 130 52.000 2200 112.36 247 .198
1000 112.36 112.360 1200 112.36 134.838
{42) Alpa.rslan Peker, Modern Y'onetim Muha.Sebesi, 4b., !stanb.11 : Universitesi Yayllllari, 1988, s.83.
- 96 -
Hareketli ortalama kullanildiginda donem sonu stokla
r inin ortalama maliyeti 112.36 TL. olmaktadJ..r. Bu ayni za
manda ha~ka giri§ olmadigindan son ~ikan partinin ortalama
birim maliyetine de e§ittir.
Giri9 gik19lar1 izleme agisindan hareketli ortalama
yonteminin f iyat hareketlerini yans1tma konusunda daha da
duyarli oldugu gorillecektir. Enflasyonist donemlerde sa
tilan mal maliyetinin daha ~ok eski satin alinanlardan, do
nem sonu stoklar1n1n ise son alinanlardan etkilenmesine ne
den olur. F!FO yontemine yakin sonuglar vermeye ba9lar.
Enf lasyonun f irma sonuglari lizerindeki etkilerini giderme
a~isindan tart1l1 aritmetik ortalama yontemi kadar dahi uy
gun bir yontem degildir. Satilan mal maliyeti donem sonu
stoklari maliyetine gore daha dli§ilk degerde gosterilmekte
dir.
Ulkemizde en gok uygulanan degerleme yontemi olan
ortalama yonteminin en onemli f aydalari 9unlard1r ;
l - Yontemin uygulanmasi nisbeten kolaydir. Yeni bir
ortalama fiyat ancak yeni bir giri9ten sonra he
sapland1g1ndan ve pratikde giri9ler g1k19lara go
re sayici gok daha az oldugundan bir kez hesapla
nan bir ortalama f iyatin old~kga uzun zaman uygu
lanma olanagi vardir. ozellikle dli9ilk degerli ve
fiyatlar1 sik degi9iklik qosteren malzeme i~in bu
yontem bliylik kolayl1k saglar.
2 - Ortalama yontemi ~ok dil9lik ve ~ok yliksek f iyatla
r1n etkisini azaltmak suretiyle degerlemede denge
ve istikrar saglar.
Boylelikle maliyet tahminleri ve analizleride kolay
la~ir <43>
(43) Nasuhl. P.ursal ve Yil~ Ercan, Maliyet Ml.lhasebesi, !stanbul !stanhll U.niversitesi Yaymlari, 1986, s.116.
- 97 -
f) Har~ketli Ortalama YonteE1inin J:<:nf;lasyon Donemin
deki Etkileri :
Bu yontemin tart1l1 ortalama yontemine gore, enflas
yon donemlerinde, donem sonu stok degerini daha yliksek g1ka
racag1 bellidir. Bu nedenle, yil i~inde satilan mallar ma
liyetini, yine ayni yonteminkine oranla daha dli9lik gostere
cek demektir.
~u halde kisaca, degerlemesi yapilan mal maliyetleri
enf lasyona paralel 9ekilde ylikseldigi takdirte Hareketli
Ortalama Yontemi enflasyon donemlerinde en azindan, Tart1l1
Ortalama Yontemine gore gorlinen karlarin daha §i§kin rakam
lar biqiminde ortaya c; ikmasina sebep olacak demektir.
Bununla beraber yontemin bu aksamasi, maliyet enflas
yonlar inda, ozellikle hafif enflasyonlarda daha az olacaktir.
Buna mukabil 9iddetli talep enflasyonu durumunda bu yontem
gorunen ka.r ile gerc;ek kar arasindaki farklarin bilyilrnesine
onemli bir neden olabilecektir. Bu nedenle,.enflasyonist
yapi i~inde uygulanmasi, gerek Uretilen ve satilan mal ma
liyetlerinin gergekgi rakamlar ~eklinde saptanmasi, gerekse
gerc;ek kar rakamlarina ula9ma ac;1lar1ndan zararli olbalimek
tedir <44>
3 - FiFO (ilk Giren !;!k 91karJ. Yontemi :
a} F!FO (!k giren tlk 91kar) Yonteminin Ag1klf1nmas1:
.Bu yontem, malzemenin a11n19 tarihi s1ras1na gore
harcand1ij1 varsa:yim:ina da:yanir. F!FO :yontemi, bUylik par
tiler halinde satin alinan ve harcam.anin hangi partiye ait
(44) Alpll'Slan Peker, Enflasyon Ortann.rda 'stok D~erlane Ydnte:nleri ve L!Fo, tstanb.tl. !stanbul Universitesi Yaymlari, 1975, s. 67.
- 98 -
oldugu kolaylikla izlenebilen kiymetli malzeme i9in kulla-.
nilabilecek bir yontemdir. Sipari;; say.:i.si fazla ve al19
fiyatlari degi9ik oldugu durumda, uygulama bakimindan bli
yi.ik zorluklar gosterir.
Her parti malzeme i9in ayr1 bir stok karti a91lmas1
dli§ilnillebilirse de izleme ve kontrol kolay olmayacaktir. '
Hammadde fiyatlar1n1n yiikselmesi durumunda liretim maliyet-
leri eski ve di.i§ilk fiyatli ha'11I:laddelere gore hesaplanaca
gindan, zahiri karlar elde edilmi9 olur. Bu durumda a91r1
vergi Odenmesine ve kar dag1tim1na neden olacagindan, i§
letmenin reel varl1g1ni korumasi gil9le9ir. A§1r1 karlarin
dag1tim1 ve vergi olarak Odenmesi sermeya dag1tim1n1 ifade
eder ve .i9letmenin mali ya~1s1n1 sarsar. Hammadde fiyatla
rinin diliimesi durumunda eski ye yuksek f iyatlarla maliyet
hesaplanmasi. donern karlar1n1 dil§lirlir ve giri9imcinin yati
rl.Ill egilihlLwe olanag in1 azaltir.
F!PO Yonteminin Yarar ve Sak1ncalar1 :
* Fifo yontemi basit bir yontemdir ; kolayca anla91-
l1r ve ogrenilir, hesap i9lemleri pek az zaman
alir.
* Depoculuk ilkelerine uygundur. Malzemenin kulla
nim s1ras1 mantiki ve sisternatiktir. ozellikle
~abuk bozulan malzemenin bir an once sarf 1n1 sag
lamak bakimindan, sagl1kl1 bir stok kontrolline o
lanak verir.
* Malzeme envanterinin s1hhatli degerlendirilmesi
olanagini verir. Al1nan ve kullanilan malzemele
rin'.jgerek birim say1s1 ve gerek fiyatlari bakllilin
dan tam bir e9itlik saglanir. F!;FO yonteminde,
donem sonu s.to.klari, son fatura degerlerine yakin
fiyatlara gore degerlendirilir.
i Qi
1
2
3
EMM
-4
--St-M
-TOP.LAM
- 99 -
F!FO Yonteminin en bilylik sakincasi, satilan mal ma
liyetlerini kil~ilk, donem sonu stoklarini yilksek maliyetle
gosterme ozelligine sahip olu9udur. Ger~ek kara ilave ola
rak, fiyatlarin yilkseldigi doneml~de,, enflasyonun etkisiy
le zahiri karlar meydana ¥ikar ve donem kar1n1 §i9irir.
FiFO yontemini bir ornekle a~iklayacak olursak ;
TABLO 7 - F1FO Yontemi
Sl\TilAN MALIN SA.TIN AI&IAR MALtYEr! KALAN Sl'OK
Birim Bi rim Bir.ire Mihtar Mal 'l\ltar Mik.tar Mal Tu tar Miktar Mal 'futar
1000 100.-' 100.000 1000 100.- 100.000
1200 110.- 132.000 1200 110.- 132.000 ,
1000 115.- 115.000 1000 115.- 115.000 - --1000 100 100.000 800 110 88.000
400 110 44.000 1000 l.15 115.000 - - --400 130 800 110.- 88.000
1000 115.- '115.000
400 130.-~- --
800 110.- 88.000 800 115.-
200 115.- 23.000 400 130 ~
3600 399.000 2400 255.000 1200
Depoya giren ilk partinin 1000 adet oldugu, ikinci
partinin ise 1200 adet oldugu gorlilmektedir.
52.000
92.000
52.000
144.000
!lk satilan 1400 adet malin 1000 adedi, birinci parti
giri~in tamami. olac~kti.r. Bu parti biltilniiyle stoktan qiktJtk
tan sonra da sat191 istenen miktari kar§ilamadi.gindan, ikinci
parti olarak gelmi~ malin 400 birimi de buna eklenecektir.
- 100 -
Boylece 1400 birimlik ilk parti giki.~.in 1000 birimin birin
ci parti olarak a11nani11mallardan, 4-00 birimide ikinci parti
olarak alinan mallardan kar§ilanmi~ sayilacakt::t.r.
!kinci parti olarak satilan 1000 birime gelince;
bu sati§ yapildigi tarihte stoga girmi§ olan mallardan bi
rinci partinin tilmtiyle bittigi, ikinci partiden ise 800 bi
rim mal kald1g1 varsayilmaktadir. Bu nedenle bu ikinci sa
t191n ancak 800 birimi ikinci parti giri§lerinden, 200 biri
mi ise u~Uncli parti giri~ten kar91lanm1~ sayilacaktir.
Dolay1s1yla stokta kalan mallarin 800 birimi tiglincli
parti o1arak gelmi9 mallardan kalan mal olacaktir. Buna
400 birimlik dorduncil parti mal giri§i de eklenerek donem
sonu stok toplami 1200 birim ve (800 birimi 115TL'dan, 400
birimi 130TL'dan degerlenerek) 144.000 TL maliyetle saptan
mii,;; olacaktir.
FiFO'ya Gore Satij Kari :
T.L
1400xl50= 2ro.ouo 1000xl80- 180.000
SM.M. 1000xl00= 100.000
400xll0- 44.000
aoox110= 88.000
200xll5= 23. 000
FiFO'ya gore :
- Satilan malllarin tovlam
maliyeti 255.ooo · T.L
- Donem sonu stok maliyeti 144. 000 T .L
T.L
390.000
255.000
135.000
- Sat1;; kari 135.000 T.L olmaktadir.
- 101 -
b} F!FO. Yonteminin En.tlasyon Doneminde Etkileri : ·
F!FO stoka ilk girenden bagliyarak satilan mal mali
yetine giri9 kaydettigi, buna mukabil donem sonu stoklar1n1
ise daha sonra gelen mal1arin maliyetleri ile maliyetledigi
igin enflasyon donemlerinde, satilan mal maliyetlerini kli
glik, donem sonu stoklar1n1 ise yliksek maliyetli gosterme
temayillli vardir. Ancak bu temaylillin gergekle~esi, fiili
stok hareketlerine, degerlemeye konu olan mallarin fiyat
lardaki geli9meye ve en£lasyonun tilr ve ~iddetine, degerle
me yapilan mal fiyatlarllldaki geli~e ile, enflasyon aras1n
daki uyuma bagli kalarak olu~ur <45 >
4 - LtFO (Son Giren tlk gikar) Yontemi :
a) L!FO (Son Giren tlk 91kar Yonteminin Axiklanmas1 :.
L!FO yontemi sira itibariyle F!FO'nun tam tersi olup
liretime verilen hammaddelerin en son alinan partilerden ol
dugu varsay1m1na dayanir.
Hammadde fiyatlar1n1n yilkselmesi durumunda, imalat
maliyetleri de ylikseleceginden, zahiri karlar ve bunlar1n
dogruacag1 a!iari vergiler ve kar dag1tJ.Inlar1 onlenmi9 olur.
Hanunadde fiyatlar1n1n dli§mesi durumunda uretim maliyetleri
de dil§eceginden, karlar artar ve yat1rl.Inc1lar yatirlma ozen
dirilmi~ olur. Hammadde fiyatlarinin ~ok a~gi~esi durumun
da, ger~ekle§memi9 envanter kar ve zararlarini onlemek sure
tiyle i~letmelerin faaliyet karlarl.Ilda istikrar saglar.
LtFO yonteminin temel amaci, imalat maliyetini ola
bildigi kadar cari fiyatlar uzeriii.den hesaplamaktir. Fiyat
larin devaml1 olarak yilkselmesi durumunda, stokda 9ok eski
(45) Alparslan Peker, Enflasyon Ortammda Stok Degerlane Ydntanleri ve Ltro, :tstanl:ul : fstanbul Universitesi Yaymlari, 1975t... ss. 70-71.
r. C. Yiiksekogretim Kurulu
DokUmanlaBJOD Ue,~oll
- 102 -
ve dolayisiyla <;,:Ok dil§ilk fiyatlarla degerlenmi§ stoklar
bulunmasina yol a<;,:abilir. Bilan~olarda dU9Uk degerlerle
yer alan bu stoklar bir tilr 0 gizli "yedek ifad.e eder.
L!FO'envanter degerleri, her yeni hareketten sonra
yeniden hesaplanabilecegi gibi, hesap donemi sonunda bir
seferde de hesaplanabilir. Bu durumda, donem sonunda elde
kalan stoklar kismen donem ba91ndaki stok degerleri lizerin
den ve kismen de ondan sonraki en eski al19 partisinin fi:t
yatlar1 uzerinden degerlenir. Maliyet ak19lar1n1 yakindan
izlemeyi gerektirdiginden, kiic;Uk tutarlarda ve pek <rok par
ti bi<;,:iminde <r1k19lar1n oldugu sanayi ya da ticaret dalla
rinda uygulanmasi zor hatta olanaksiz duruma gelebilir.
Fiyatlarin yilkseldigi bir ekonomide L!FO, son giren
mallarm maliyetlerini satilan malmaliyetlerine dogru kay
dirarak bunu yUkseltip, donem sonu stok degerlerini dli§ilrlir.
Boylece karlarin daha dli$iik rakamlar bi<;,:iminde olui;;mas1n1
saglar. !9te L!FO, sat1lan maliyetini yilkseltmek olanag1n1
saglad1g1ndan sat19 karlarindan en£lasyonun etkilerini gi
derici bir degerleme yontemi olarak goriillir. ozellikle pa
ra degeri dil§melerinin ~ok fazla olmad1g1 ekonomilerde one
rilen bir degerleme yontemidir <4G).
L1FO yonetimine gore, enflasyon donemlerinde satilan
malin maliyetini ylikselterek zahiri karlarin olu~masini on
ler. Bu ozelligini bir sakinca olarakda gorebiliriz. $5yle
ki ; f iyat degi~melerinden dogan parasal kazang ya da kayip
lar £aaliyet kazanci ya da zarar1ndan ayri olarak rapor edil
melidir.
Eski stokun daha once kullanilmasl.Ilin dogal say1lma
s1 egilimi, yonetimin bu yontemi ~amimiyetle uygulamas1n1
onler.
(46) Alparslan Pekerl Modern Ydnetin'l M.lhasebesi, 4b., !stanbul : Fatih Yaymevi Matbaas1, l9BS, s.88'.
+-i
~ l
· 2
3 -~
-4
-~
.....__
DPIAM
- 103 -
<;ogunlukla, envanter degerlendirmesi sonu<;:lariyla
"yerine koyma" maliyeti birbirini tutmaz ve satinalma fi
yatlarinin yliksek olmas1 halinde, envanter degeri, yerine
koyma degerinin alt1nda, aksi halde ilsttinde kal1r <47 )
L!FO Yontemini bir ornekle ac;iklayacak olursak,
TABLO 8 - L!FO Yonetimi
SA.'l.' Ii.\ AU-.iALAR SATILAN i•JALIJ.\ i·.tAl..::i:lL.i.':i.: KALAN SIDK
Birirr Bi.rim Bi rim Miktar Mal Tu tar Miktar Mal Tutar Miktar Mal Tu tar
1000 100.- 100.(}00 1000 100 100.000
1200 110.- 132.000 1200 110 132.000
1000 115.- 115.00-0 1000 115 115.000 --'--""' ~
1000 115.- 115.000 1000 100 100.000
400 110.- 44 .000 800 110 88.000 ~- - ~ ~
400 130.- 52.000 1000 100.- 100.000 '
800 110.- 88.000
400 130.- 52.000 ~ ~
400 130 52.000 1000 100 100.000
600 110 66.000 200 110 220.000 --3600 399. 00-0 2400 277.000 1200 122.000 .
Ornekte ilk sat1~1n 1400 birim oldugu belirtildigine
gore ve bu satii;n.n yap1ldi.g1 tarihe kadar sirasiyla 1000,
1200 ve 1000 birimlik ug parti mal stoga girm.i~ olduguna gore, bu sat191n 1000 birimi son olarak stoka gir.mi9 1000 adet
lik gruptan, 400 birimi ise, ondan bir once stoka girmi9
gruptan kar9ilanacag1 kabul edilmektedir.
!kinci parti malin sat1~1ndan once firmaya 400 birim
mal daha gelrni§ bulunmaktaydi. Bu nedenle L!FO degerlerne
anlay191 iginde 1000 birimlik bu ikinci parti sat191n 400
- 104 -
birimlik kasminm son defa gelmi9 olan 400 birimlik bu par
tiden kar§ilanacagi, kalan 600 birim mal.in ise firmaya ikin
ci parti olarak gelmi~ ol.an mal stokundan kan}ilanacagi ka
bul edilmektedir.
Bu durumda, stokta kalan 1200 birimlik malin, 200 bi
rimin ikinci parti giri9ten, 1000 birim ise kendisine hig
dokunulmadigi varsayilan 1000 birimlik birinci parti maldan
kaldigi varsayilacaktir. Dolay1s1yla stoktan kalan malin
maliyeti {200xll0+1000xl00) - 122.000 TL olacaktir.
L!FO'ya ~ore Sat19 Kari :
SMM
Satik Kari
L!FO'ya gore :
Satilan mallarin maliyeti
Donem sonu stok maliyeti
sat19 kari
(1400xl50)
(1000xl80T.L)
(1000xll5T.L)
( 400xll0T.L)
400xl30T.L)
600xll0T.L)
277.000 T .. L
122.000 T.L
113.000 T.L
T.L
210.000
180.000
115.000
44.000
52.000
66.000
T.L
390.000
277.000
113.000
b} L!FO Yontemin!_n Enflasyon· Donemind·e Etkileri : . . .
En azindan, enflasyonun yarattigi sorunlara stok de
gerlemeleri ~er9evesinde gare bulmak i~in onerilen bir yon
tem ola.rak bilinir. <;ef?itli varyanslari olan bu yontemde
- 105 -
temel nitelik, ilretilen ve satilan mal maliyetine daima en
son giren mallardan pay venne :;;eklindedir. Amas; liretilen
ve satilan mal maliyetini ger~ek dtizeye c;ikannak ve boylece
"gorlinen karlari gerc;ek karlara yakla~tirmakt:ir. Bunda ne
dereceye kadar ve hangi ko:;;ullar altinda ba:;;arJ-11 olurC 47 ) ...
Genel inani~l.IIl tersine, L!FO'nun firma kar1 tizerindeki enf
lasyonist bask1lar1 giderme gilclinun ancak belirli ko:;;ullar
da varoldugu diger, bazi koi;;ullarda ise, hatta beklenenin
tersi sonuglara neden te:;;kil edecegi kan1slllday1z.
c) L!FO Yonetiminin Yarar ve Sak1ncaJ__ar1, F!FO
Yontemi tle Kar:;;1la~t1rilmas1 :
Yararl1l1klar1 : Enflasyon donemlerinde SMM yliksel
terek nominal karlarl.Il reel karlara yakla:;;irn.1 saglar .- Kar
adi ile, senna ya paylarinin f irma d1i;n.na gitmesini onler.
Yoneticiye kar dagill.IIli, vergi, licret politikas1 ve yat1r1m
politikalari gibi alanlarda gerc;ekci kararlar almas1n1 sag
lar. Yenileme degeri gibi oznel (silbjektif) degerlemelere
yer vermedigi, dogrudan dogruya fiili parti maliyetlerini
kulland1g1 i~in, nesnelik (objektiflik} ilkesine uygun bir
muhasebe uygulamas1d1r. Nesnel olabildigi i9in, koklli uy
gularnalar1n, muhasebe verilerinde neden olacag1 karga~alik
lar bu yontemin kullan1lmas1 ile onlenmi~ olur.
Sakincalari : L!FO'nun kullan1lmas1 durumunda para
degeri degi§melerinin stoklar d1~1nd.a, i~letme varl1klar1-
ni olu9turan diger kalemler tizerindeki etkilerini giderd.ci
higbir ~ey yapilmamJ.§ olur. Dolayisi.yla bilangoda stok d1-
~1ndaki diger kalemler yine birbirinden farkl:J. degerli para
larla ifadelendirilmi~ olur. Bilam;oda yer alan "stok" kale
mi bu kal,eme en esk.iden giren mallarin m.aliyetle.ri ile be
lirlenmektedir. Daha onceki· ornekte, 1200 birim malin,1000
(47) Alprrslan Peker, Enflaeyon o~ ·5t0k ~erlaneYOiiternleri ve r.1EO, tstanrol, tstanbul Universitesi. Yaymlari, 1975,s. 75.
- 106 -
birimi ilk alinan 100 TL maliyetli partiden, 200 birimi
ise ondan sonra al+nan 110 TL maliyetli partiden kalandir.
Yani bilanqoda stok kalemide "daha eski para birimleri"
ile belirtilmi§ olur. Bu durumda muhasebe belgeside anlam
sizla§ir. Dolayisiyla bilan9olar1n, ger~ekleri yansitamaz
duruma gelmesi, kapsad1g1 rakamlarin "anlamsiz bir yigin"
duruma dil;;mesi, sozkonusu tahlililerin tamami i<;in zararli
olur. Bilan~olara dayali blitiln tahlillerin de anlams1z
la;;mas1 sonucunu dogurur.
L!FO, nominal karlari reel karlara yakla§tirma yoniln
den olumlu sonu~lar vermektedir. Fakat bununda san1ld1g1
kadar fazla olmad1g1 gorillmektedir. _L!FO'nun donem sonu¥
lar1 ilzerindeki etkisinin, ozellikle birka9 hesap donemlik
bir zaman i9inde f iyat hareketlerindeki geli~elerin §iddet
tine ve stok politikas1na bagli kalarak olu;;tugu ortaya 91-
kar. Sinai kurulu9larda SMM iginde hammadde maliyeti payi
diger ilretim ogeleri maliyetlerine oranla kilgilldlikqe L!FO'
nun etkiside azalir. Fiyat yilkselmelerinin §iddetli oldugu
donemlerde, L!FO yontemi kullanilsa bile sonu~, istenen dil
zeyde olmaz. Satilan malin maliyetlerine sokulan maliyet
fiyatlari, pazarda olu9an maliyet fiyatlarini, fiyat ytiksel
meleri §iddeti oraninda ve satin alma araliklarina bagli
kalarak geriden izler. Dolayisiyla LiFO yontemi de· nominal
kari, reel kara yakla~tirmakta yetersiz kalir.
Birbirini izleyen donemlerde stok art~lari gortildil
gil silrece L!FO'nun donemler boyunca FtFO'ya oranla gortinen
karlari, ger~ek karalara yakla9t1rma yoniindeki i:;;levi silrer.
Ancak, donemler boyunca donem sonu stok ak19lar1nda dli§me
olursa, L!FO'nun gorilnen karlari ger<;ek k.arlara yakla9t1r
ma olanagi zayiflar. Donem sonu stok aki~lari.zid~ki azalma
oraninda LiFO sonu~lari~ ilk once f!FO sonu~larina dogru
yakla9J.r. Donem sonu stok rakamlar1n1.n sif ira yakla9mas1
- 107 -
durumunda ise L!FO, gok esk.i birim .f;iyatlariyla maliyetlen
mi§ stoklari da satilan malin maliyetine katmayl. gerektirir.
Halbuki, F!FO uygulanirsa donern sonlarinda deft.erlerde gorli
len stoklar yeni tarihli stoklar olacakt1. Dolayisi ile
herhangi bir donemde stok eritilmesine gidildiginde, L!FO
uygulanirsa, sat1lan malin maliyeti ic;ine girecek rakamlar
dan bir k1sm1, ayni donemler boyunca F!FO'nun kullan1lmas1
durumunda satilan malin maliyeti rakamlari igine girecek
rakamlardan daha eski rakamlar olacaktir. Stoklarin eritil
digi donernlerde L!FO'ya gore bulunacak kar, hem F!FO'ya go
re bulunacak kardan yilksek olacak, hem de nominal kar, ger
<;ek kardan yliksek olacaktir. Dolayisiyla L!FO' nun bu ko~ml
larda, F!FO'ya gore ta~1d1g1 listilnlilk biter. Tersine done
rek FtFO'ya oranla nominal karin ger~ek kardan gok yukari
larda olu~asina neden olur.
BOLUM IV
BELiRLiLiK VE BELiRSiZLiK HALLERiNDEKi STOK MODELLER i VE STOK DEGERLEME YONTEMLERfoi LE
iLGili BiLGiSAYAR PROGRAMLARI
A - PROGRAMLA 1LG!L! GENEL B!LG!LER :
- Programin bir ana menlisli ve iki alt meriiisli vardir.
Giri~ 7 Stok kontrol
menlisii
MENU ) Giki§
~de~er1endirme meniisil
Programin ~ali§tirilmasi ile birlikte ekrana gelen
ana menilden, stok kontrol menlisline, stok degerlendirme me
nilsune ge~ilebilir veya programdan ~ikalabilir.
- Stok kontrol meniisliniin yedi i~lem yapan se~enegi
vardir :
1 - Klasik stok modeli,
2 - Allllllarda iskonto yapilmas1 hali,
3 - Q degerinin tam sayi olmas1 hali,
4 - Alimin zaman i~inde kar§ilanmasi hali,
5 - Q degerinin s1nirl1 olmasi hali,
6 - Geriye sipari$ hali,
7 - Belirsizlik halinde stok kontrol ·hali.
- 109 -
- Stok degerlendirme menlislintin altl. i~lem yapan
se~enegi vardir :
1 - Bilgi giri~ bOllimli,
2 - · Bilgileri dosyaya kayit,
3 - Bilgileri dosyadan okumu,
4 - Bilgilerin tamamini silme I.
5 - Basit aritmetik ortalama yontemi,
6 - Tart1l1 aritmetik ortalama yontemi.
- Klasik stok kontrol bollimli, talep miktari ve yil
l1k maliyetlere bagl1 olarak, optimal sipari§S mik
tar1 ve optimal tedarik silrelerini verir.
- Al1Illlarda iskonto yap1lmas1 halinde, 10 basamaga
kadar iskonto basamagi list s1n1ri ve birim fiyati
uygulanabilir. Sonugta optimal sipari~ ve tedarik
sureleri ile toplam maliyet elde edilir.
- Q degerinin tam say1 olmasi hali, sipari9 miktar
larin1n tam say1 olmas1 zorunlu oldugu hallerde
kullan1l1r ve ozellikle birim maliyeti ~ok yliksek
oldugu durumlarda bu model kullan1lmal1d1r.
- Alnnlar1n zaman iginde kar~1larµnas1 hali, talebin
tek parti halinde kar9ilanmamas1 durumunda kulla
ni.lir. Bu bolilmli kullanabilmek i~in, yillik lire
tim miktarirun, y1ll1k talep miktarina e9it veya
biiyiik olmasi gerekir.
- Q degerinin s1n1rli olmasi hali, birden fazla (eri
c;ok 10 ~e9it) malzemenin ayni sinur.a bagiml1 olmas1
halinde kullanilir.
Geriye sipari9 hali, elde mevcut malzeme bitse da
hi, taleplerin beklemesi halinde kullanilir. Kar
.§l.lanamayan taleplerin beklememesi durumunda kulla
IU.lamaz.
- 110 -
- Belirsizlik halinde stok kontrol hali, taleplerin
helli bir olas1l1ga bagli olarak bilinmesi halinde
kullan1l1r.
Stok degerlendirII1e menilsilne her giris;te once ill$
numarali segenek kullanilarak dosyadaki bilgiler
okunmalidir. !lave bilgi giri9i yap1lmas1 halinde,
stok degerlend.irme menlisilne ~ikmadan, mutlaka iki
numarali se¥enek kullanilarak bilgiler dosyaya
kaydedilmelidir. Bilgiler FERRUH bilgi dosyasin
da sirasal eri9imle (sequential Access Files) sak
lanmaktadir. Program 50 kalem malzeme kapasiteli
olmakla beraber, 320 numarali satirdaki Dimension
lar (Ml$,M2$,M3,M4) degi9tirilerek, malzeme kapa
sitesi arttirilabilir.
- PERRUH dosyas1ndaki malzeme bilgileri iki ayri yol
la tamamen silinebilir.
1 - Dort numarali bilgilerin tamam1n1 silme se¥e
negi kullanilarak,
2 - Eski bilgileri dosyadan okumadan, bilgi gir1~1
yapip, bilgileri dosyaya kayit ederek (Dikkat!).
- Stok degerlendirme menilsti 5 ve 6 numarali segenek
leri, basit ve tartili aritmetik yonteme gore, mev
cut malzeme bilgilerini degerlendirerek, basit ve
agirlik.11 ortalama maliyetleri hesaplanmaktadir.
- 111 -
B - PROGRAM L!STES!
10 REH ffHHHH·HOHHOHHt~HfHiHIHttH:HHHt*tiHt&HHH 20 REM 30 REM Hazirla:;ar. : Ferruh Y!UiIZ 4(1 REM 50 REH 60REM 70 REM 80 REM 110 RE~l 100 REM 110 REM 120 REM 130 REM 140 REM
Dani!i.Jllan : Prof.Dr. Ahmet KlZIL
!STANBUL UNIVERSITEBI
IKTlSAT fAl<ULTESl
ULUSLARARASI 1SLE1MEClLlK
150 REK fHHHiHHHHU.HHHHtHHHHHfHHHHHHHiHHhlt
160 REM 170 REM Bu proqra~ paketi, lao 1m1 190 REM FERRUH.BAS B~SICA PRuSRAMI ve 200 REl1 FERRUH Bilqi !)osvasi11da11 mevrlana qelsiistir. 21D REM 220 RElt 23() REM 240 REM 250 REM
'f'roqrami :::aU stirmai; icin ,
260 REM tflltt1~111tl1111t1t11t11tt1ttt111t11111111111111111&11t111t 270 CLS : KEY OFF 280 REM 290 REM ---------------- ----··-----------------··------------- ----- ---300 REM 310 REM ACILA!~ Dll'lrnsrn1nAR 320 DIM KU\5(1) ,112$(50) ,!1J!50l ,l'l4{5(1) ,F3!50l ,F4{5(1) 330 REI'!
340 REM -----------------------------------------------------------350 REM 360 REii 370 REM 3f!(I REM A$ 390 REl1 a 4-00 REl'I T 410 REM K 420 REM C 430 REl'I H 440 REM H1 450 REP! A 4b0 REM B 470 REH DEM 480 REl'I SIM 490 REl1 TOM 500 REM BTOH
DEGlSWUR LlSTESI --------~-~~------~
MAUEliENIN ADI OPTI~HL SIPARlS MIKTARl OPTIMAL TEDARI¥. SURESl SIPARIS MALIYET1 BIRIM ALIS MALIYETl SHWLA!'lf.;. MAUYETI · STOKTA BULUNDURMA MALlYET1 YUZDESI TALEP HIKfflRl TALEP BEKLEME SURESl DEPOLAMA MALIYETl SIPARIS MAllYETI Tt\PLAM 11ALIYET BIRlM ZAMANDAKl TDPLAM l'hllllVET
C ADE'! l ! YIL I ! Tl - SABIT l I TL l l Tl ! t YUIDE i { YiL ) t BUN I
510 REM H 520 REit U 53Ct REI'! f!RAN 540 REM R!Jl 550 REM ?IJJ 5b0 REN TM 570 REI'! TT 581) REl'I BAD 590 REM ST oOO REI'/ CT blO REM KT b20 REH
sm.LMA riALIYEn ELDE. B!JLUNOURMAttA MAL 1 't'E11 U 1 ( U + H l DEBERl B1R1M ZAMAMDAKI TALEP M1!\1AlH BlRH1 ZAMANDAKI P<R<=Q) DEBERI TOPLAM MALZEME MIKTARI BELEN ffALZEHE PARTI ADED1 A~liMETlK DRiAL~XA DESERI GlREN MALZEME TOPLAMl CH!.AN 11ALW1E TDPLii!'!l KALAN MAL2EME MIKTARI
030 REM -----------------'---------------------------:_*'. _______ _ 640 t:LS 650 SDSUB 73b(l bbO PR1N1 : PRlNT : PRINT : PRINT 670 PRINT n A N A M Ul U oBO PRINT ' b90 PRINT 700 PRINT • 710 PRINT 720 PRINT " 730 PRINT 740 PRINT " 750 PRINT 1b0 INf'UT u
________ ..., ........... -----... -----·------~~
£NVANTER KOWTRDL MENUSU
SIOK DESERLENDIRME MENUSU - 2"
770 IF 1=1 !HEN GDTD 820 780 IF 1=2 THEN SOTO 5140
PROSRAli SDNU
l 1 - 2 - 0 l-->> ",I
790 IF I=(! THEN CLS : SQS!JB 7360 : END BOO 60TD b4(1
- 0"
BlO REM -------.:.-------------------------------:..-------------·-BW CLS S3l> SOSUB 73b(l 84(1 PRINT : PRINT : PRINT : PlUlfl' 850 PRINT • ENVANTER KD*TRGLU *ENUSU 860 PRINT v ---------------------------------------• 870 PRINT SBO PRINT • 890 PRINT • 900 PRINT " 910 PRJNT • 920 PRINT •, '130 PRINT • 940'PRINT • 950 PRINT 91.10 PRINT u
970 PRINT
Ji:U1S1!~ ENV?IN1ER KDNilWLU AL!MLflFIDA ISKON10 't'APIUIASI HAU Q DE6ElHN1N TANSAYI OUif.\Sl HALI ALIMIN ZkHAN JCJNDE KAHSILANHASJ · G DEBERINE KISIT OLXA HAL! SERIYE lSKARLAMA KGDELl DLASILIKLI ENVANTER MODELl
A~A MENUi'E tIKIS
980 INPUT • ! 1 - 2 - 3 - 4 - 0 l--)) •.I 990 ON I BOTO 1030,1510,2050,25b0,3v20,3B00,4~BO 1000 IF l=O THEN GOTO b40
- 111 - 2"
- 4" - s· - b" - 7"
- 112 -
1010 REH -------------------------·-----------------------~---~ 1020 REM KLASIK ENVANTEN KONTRDLU 1030 CLS 1040 PRINT : PRINT 1050 PRINT ·•KLASlK EtNAl<iiER l<ONTROLB • 1060 PRINT 1070 INPUT "MALZEMET>l!N ADI!U VE.rmm = ., .flt 1080 INPUT "VILLIY. TALEP MlKTARlNl YERINIZ = ".A 1090 INPUT ~sIF'ARIS SABB t!ALIYETlNI \JERlNH = ".K 1100 INPUT 8 MALZEMEtHN SIRl11 ALIS MALI vET!Ml VER!NIZ = ",C 1110 INPUT 'STO~TA BVLUNDURMA MALIYETl YUZDESINI VE~!NlZ = ",Hl 1120 INPUT "TALEP BEKLEHE SURESI ( VlL OLARAK i = ",B 1130 CLS l l4l) GOSUB 73bD jl50 PRINT : PRINT 1160 PRINT "!<LASIK ENVliN1ER KONTROLU " 1170 PRINT 1180 PRINT "liALWiENJN flDl 1190 PRINT '\'!LUK TALEP MIKTM\1 1200 PRINT "S!PARlS S~BIT MALIYET! 121C1 PRINT USING "iHiH.fti":K
( ADE1 l ( TL i
1220 PRINT 'MALZEMENJM flHWI AUS MAU YETI ( TL ! 123(1 PRINT USING "HHH.H":C 1240 PRINT 'STOKTA fiUUiNDUli'l'!A MU'IET! YlllDESl 1250 PRINT USING •t.~#":H!
1260 PRINT 1270 H=H11C i280 Q=SGRli21AiKi/Hi 1290 T=SQR!f2tKJ/lA*H>l 1300 DEl'i=!H-«·G"2l J !2t:Al 1310 Sil'l=K+C1Cl l 320 TDH~llHl+SHl 1330 BTOM=l!A1KJJG)+{fl*C}tfiH1QJJ2l 1340 IF B=O THEN SOTO 13BO 1350 REM TALEBIN BELLI BIR SUREDE KARS1LANHAS1 HALI 1360 M1=1NTIB/Tl 137!1 l'i= IAtB} -fMl tQ}
. . . . .
. "· . . • G, . .
138(1 PRINT "OPTIMAL Slf'ARIS MIKTARl : ":Q 1390 PRINT 'OPTIMAL TEDAR!K SURES I ! Hl ) : D: T
- 113 -
1400 PRINT "OPTIMAL T£Dll!Uf: SURESI ! BUN l . : ': HH !T*365i 1410 PRINT uDE?DLAHA MALIYETl : ":DEN 1420 PRINT "S!PAIHS MALI'YETI : ";SIM i43Ct PRINT urnf'L/\11 MALHET : ":TOM 1440 PRINT "BlRH'I ZAMflNDAKl 1DPLAl4 l'lAUYET ; "<BH!M !450 IF B=O THEN GOTO 15()(; 1460 PRINT "ISMARLAMA AN1NDA ENVANTfRilEY.1 MALZEME : "<M 1470 PRINT 1480 INPUT "RETURN TUSUNA ElliSHHZ ',2$ 1490 SOTO 620 1500 REH ---------------------------------------------~---
1510 REI! AllMLARM l5W'ITO 't'A?ILHASJ Hil.Ll i520 CLS l5l0 GOSUB 7360 1540 PRINT : PRINT JS50 ?RUH "ALll1LllRDA 1SJ{0N10 YAP!LHAS1 HAU" 1560 PRINT 1570 INPUT 'l'IAL2EMENIN ADINI VER!NlZ = ".A$ 1580 INPUT 1 YILLIK TALEP NIKTARINI VERlNIZ = •,A l51f0 INPUT ijSIPARIS SAB11 l'IAUYETlNI VERINlI = ".K 1600 INPUT "STOKTA BULUWDURl'!A l'lALIYETI YUZDESINI mmm = • ,Hl J 611) INPUT u ISKDNTD BABAXASI SAY lS1NI VERlNIZ = '.I 1 1620 FOR I=! TO 11 1b30 PRINT I;". ISKDNTO BASAMABl UST SlMIR! = "; 1640 INPUT '",U1!I) 1650 PRINT I;". lSKDNTil BASAMABI BlRIM flATl = "; 1660 INPUT "",Q2ll) ib7Q NEXT I lbBO Q=Cl
1690 R2=0 1700 TK=lOOOOOOOO!I 1710 FDR 1=2 TD Il 1720 !MU <I-1l+1 1730 H=H1fQ2!Il 1740 BTOM=l !AtKI /Ql+!A•02(]) l+l !Ht'!H /2} 1750 IF ~TD!1<Tt\ THEN JM;:;f!T!)N : fl2=ul ill 1760 NEXT l 177Ct FOR I=1 TB !1 1780 H=H1*li2m 1790 R=SQR!l2tAtKl/Hl 1900 IF Q((QHJ-1H/ THEN GOTO 1840 181(1 IF QHQH W iH£N GfJHi Hl40 1820 BTOM=ltA*Kl/Qi+!A•B2(Ili+i{HtQl/2l 19?.0 IF BTGM<H! THEN Tl1=BTOR : ll2=tl 1840 NEXT I 1850 T=SQRl!2tKl/!AfHll lBbO Q=Q2 1870 CLS 1880 BDSUB 7360 1890 PRINT : PRINT 1900 PRINT uALHlLARDA lSKONHl YAPILl'lASI HALI" 1910 PRINT . 1920 PRINT "MALZEttENlN AD! : ~:A$ 1930 PRINT : PRINT 1940 PRINT "VILLIK TALE? HIKTARI ! ADET > : "~A
1950 PRINT 'Sif'ARIS SllBI1 HALHET1 { TL ) : 0 :1: 1960 PRINT "STOKTA BULUNDURMA MALIYETI YUZ~ESI : n;Hi 1970 PRINT 1980 PRINT "DP7IMAl SIPARIS MIKTAR1 : ·~g 1990 PRINT "OPTIML TEDARlK SURESI I Yll I : ":T
- 114 -
2000 PRINT "Of'Til'!AL TH•?!RIK SURESI ! SUN ) : ". rnr 1Tt3b5)
:20rn PRINT vB11rn1 211MAMDHKl rnf'i.liH H~uvn : 0 :11m11 2020 PRINT 2(130 INPUT "RETURN TUSUNA BASINIZ '', H;
2040 GOTO 820 205(1 REM --------------~~--------------------------------------2060 REM g DE6ERININ TAMSAYI OLMASI HALI 2070 CLS 2(180 SDSUB 73/J(l 2090 PRINT : PRlNT 2100 PRINT 11 /;I DEBE!HNIN H!MSAYl DU1ASI HAU" 21 W PRINT 2120 INPUT "MALZEMENrn Au If.II VElmm = ••. A$
2130 INPUT 1 VILLH: TALEP MIKTARINI VERINlZ = •,A 2140 INPUT "SIF't1RIS SABIT MALIVETHH VERlNlZ = • ,Y.. 2150 INPUT 'HALWlENrn EIRIM AUS MALIYETHJ! VERHIH = • ,C 2160 INPUT asrn1m1 BULUNDIJRHA MAUYEil YUZDESINI VEFrnm = ',Hl 2170 CLS 2180 fiOSUB 73b0 2190 PRINT : PRINT 2200 PRINT "R DESERINHi TAMSAYl DUiASl tlAU" 2210 PRrnT 2220 PRINT "MALZEMENlN ADI : ';Af 2230 PRINT •VILLI¥. TALEP MrnTARI l ADET ) : ":A 2240 PRINT 0SIPARIS SA&!T MALlYETl ! TL 1 : ";K 2250 PRINT uMALZEMENHi B!R!M AUS MALIYET! t TL ) : uit: 2260 PRINT asro~Tfl BULUNDURMA MAUVETI l'DZliESI : ·~H1 227(1 PRINT 2280 H=Hl•C 2290 Q=INTll2tAfKl/Hi 2300 FO~ 1=1 TD 500 2310 11=1 2320 12=1-1 233(1 13=l1il2 2340 IF Q=l3 THEN SOTO 2390 235(! IF Q{13 AND flH4 rnrn fi[JTO 23B(i 23b-O 14=13 2370 NEXT l 2380 Q=I-1 2390 T=SQRll2iK)/(AiH)) 2400 DEM=IHfQA2)/(2fA) 2410 SIM=K+Ctf/ 2420 TOl'l=DEH+SIM 2430 STOM=llAfKlJGJ+!AtC)+!IH•Ql/2) 1440 PRINT "OPTIMAL SIF'ARIS MIK1Ml 2450 PRINT 1 DPTIMAL TEDARIK SURESI 2460 PRlHT aDPTIMAL TEDARIK SURES1 2470 PRINT uDEPOLAHA MALIYETI 2480 PRINT US!NB "HltHlt.U'';DHl 2490 PRINT »tOPLAM MALIYET 2500 PRINT USINB "IHHl.H".;TDM
i VIL l I SUN I
.• li•T ...
' )~ rr ..
- 115 -
2510 PRINT "BIR!~ ZAMANDAKl TOPLAH MALIYET 2520 PRINT USINB "H#iH.H·;~TOM 2530 PRINT 2540 INPUT ''REHIRN TUSUNA SAS!NI2 •,u 2s5c1 aoto s20
... . .
2560 REH ---·----~-~----------~..,~--,,~--*··--~---~---·-------w ... ZS70 RE:H AU/HM ZAMAN IWIDE KARSILANMAS! HALI 2580 CLB 259(t 6USUB 7lb0 2600 PRINT : PRINT 2610 PRINT uALIHHI ZAM~IN lCINDE KARSILANMASI HALF 2b20 PRINT 2630 INPUT "MALZEMEN1N ADINl VEfllNlZ = ".A$ 2640 INPUT "VlLLIK TALEP MlKTARIN! VERIN1Z = ',A 2650 INPUT uYILLIK URETlM MIK1AR1NI VERI~IZ = ',U 2660 INPUT "SIPARIS SABIT KALIYETIN! VERINI2 = ',K 2b70 INPUT "MALZEl'lENIN BlRUi ALIS l'!ALIYETHII VERINlZ .: ",C 2680 INPUT "STDKTA B!JlllNDURMA t'!ALiYETl YlilDESHH vrnnm :: • ,Hl 2690 CLS 2100 SOSLIB 73bfJ 2710 PRINT 1 PRINT 2720 PRINT "ALH!lN ZAMAN l WIDE KARSilANl'lllSI HALP 2730 PRINT 2740 PRINT nl'fALZEi'lEN!N AlH 2750 PRINT "YILLIK TALEP MIKTARI l ADET J 2760 PRINT "YILLlK URETIM MIKTAR1 l ADE1 I 2770 PRINT "S!PARIS Si1BIT KALI YETI I. TL ) 2780 PRINT ~11ALZEl'!Ermi arnrn AUS MAL!V£71 I TL ) 279(! PRINT isrnr:rA flULUNDURl1A MAUYE1 l YUZDESI 2BOC> PRINT 281(1 H=H1*C 2a20 Q=SllRii2tAtK)/H)fSQHl.uJ!U-A)i 2830 T=SQRf (2tKl l H\tHl l 2B40 DEl1=tHt!'.l"2> J \21i/\l 2S50 Sll'l=K+CtG 2860 TDK=DEM+SIM 2870 BTOM=l(AtK)/Dl+liH~QJ/2ltl1-lAJUJi 2880 PRINT 8 0PTIMAL SlPARIS MIKTARI 289(1 PRINT voPTIHAL TEDARIK SURESI 2900 PRINT noPTlMAL !EllARIK SURES! 2910 PRINT "DEPDLAMA MALlYETl 2920 PRINT ·USINS "141111.ii';DEM 2930 PRINT "SIPARIS MALIYETI 2940 PRINT USING "111111.il"~SIM 2950 PRINT urnPLAH MALIYET 2960 PRINT USING "111111.#l"~TDM 2970 PRINT "BIRil1 ZllMAtlDAV.I TOPLAM l'tliUYET 2990 PRINT USING "iilfiii.lluiBTOH 2990 PRINT 3000 INPUT aRETURN TUSUNA &ASINIZ ",2$
( ADE1 ) £ YIL ! BUN l TL
TL
TL
TL
: ";A$
. . . . .
. . . . '
... . '
. . . . .
~· - 116 -
3010 GOTO 820 3020 REM "'--~-----·-~------·---------·--·~---·--------- ·. 30~0 REM g DESERlNE KISi1 OLMA HALl l040 t:LS 3050 SOSUB 73b{l 3060 PRINT : PRINT 3070 PRINT "Q DEBERINE KIS!T OLMA HALl" 30Blt PRINT J.(tifO INPUT "DESISIK MALZEME S1WISlNI VERINH \MAX.Hu . = ''.11 3100 IF DlO THEN GOTO 309(1 3110 FOR !=1 70 11 3120 CLS 3130 EiDSUB 7360 3140 PRINT 1 PRINT 3150 PRINT I;". l'lALZEHENIN BlLGILERP 3160 PRINT 3170 INPUT "11f1LZEHEN1N ADINI VER!NlZ = ",A$(ll 31SO INPUT ·vrLLlK TALEP XIKTARINI VERlN12 = ·.Alli 3190 INPUT "SIPARIS SABIT MALlYETlNI VER!NlZ = ''.Km 3200 INPUT "MALZEl'lENlN BIRIM ALIS l'!ALlYETINl VERIN1Z = ".C!Il 3210 INPUT asTDl<TA BlJLUNDURMA KAUVETl 'i'UZDESHH VER1N11 = ",H1 m 3220 INPUT 'EIRIN HALZEMENIN KIS1TA EBAS ~1KTARI = ',F(li 3230 NEXT I 324(1 f'RllH : Pli'fNi 3250 INPUT "iOPLAM !GSIT l'!lKHl!H :: "· ,F 3260 CLS 3270 60SUB 73b0 3290 PRINT : PRINT 3290 PRINT "Q DEGERINE KlSIT DLMA HALI" 3300 PRINT 3310 FOR l=i TO 11 3320 PRINT I;". MAL2E~ENIN BlLGILERI" 333(1 PRINT 3340 PRINT "HALZEMENH! ATH : ";A${1) . 3350 PRINT "YILUK TALE? i'llKTARI ( ADET I : "=Am 3360 PRINT "SlF'ARlS SABIT 11ALIYETI t il i : "1Mm 337(1 PRINT "t!ALZEHENIN BIRIM AUS MALIYETI ( TL i : •:cm 3390 PRINT "STDKTll BULUNDURMA MALI YETI YUIDES I . : "; HH IJ 3390 PRINT ·Brnrn l'iALZEl1DlIN KISHA EBAS t!IKTAF:l ::: 0 ,Fm 3400 NEXT I :mo FT=o 3420 FOR 1=1 TO Il 3430 H!I>=H11I)iC!Il 344(1 G!I>=SQR(l2tAiI1*K{IJliH(1)J 3450 FT=FT+F!I)1QC!i 3460 NEXT I 3470 IF F<FT THrn sorn 3550 . 3480 SDSUB 73M 3490 PRlNT ui;i DESERINE ~:ISIT OLMA HALI" 3500 PRINT : PRINT
- 117 -
3510 FOR l=i 10 ii ~52-0 PRIN1 I;•. HCl MALm1E!Wi Ei~Dtmtm: l5l1Af.1 .. 1:,;:!A MliCiAiil "·: Q t1 J
3530 NEXT I 3540 GOTO 3770 3550 REJil -----------------------··-------------------------------35M REM KISITIN YET15MEMEBI BAU 3570 TETA1=1 3580 TETA0=(1 3590 TETA=!TETA1-TETA0)/2 3600 FT=O 3610 FOR I=l TD 11 3b20 H!l)=H1liliC!ll 3b3(1 E!!l)=SGRI 12*fllIHKm )JHlll) tS\lRIHlll I OH!)+2*TETAtF m)) 3640 FT=fT+Fll)fQ!ll 3650 NEXT I 3660 IF ABSIFT-F}<.1 THEN BDTO 3710 3670 IF FT<F THEN TETA1=1ETA 3680 IF FT>F THEN TETAO=TETA 3690 TETA=TETAO+ ITETAl-TETliOU2 37 00 SOTO 3600 ;m 0 GOSUB 7360 3720 PRINT : PRINT 3730 PRINT 10 DESERINE KISIT OLMA HALI 0
3740 FOR 1=1 TD li 3750 PRINT I; u. NC:I HALZEl1ENIN EKiJNOMIK lSl'!ARlANA MIKTAP.I •:rim 3700 NEXT I 3770 PRINT 3780 INPUT uRETURN TUSUNA BASINlZ ",2$ 3790 SOTO S20 3800 REM ----------------------------------------------~-------3910 REH GERIYE ISMARLAMA KDDELI ~020 CLS 3830 SDSUB 7360 3840 PRINT : PRINT 3850 PRINT usERIVE ISMARLAM~ MDDELI 3800 PRINT 3870 INPUT 1 1iALZEMENIN AliHH vrnrn1 z ;:: ".M 388(! INPUT "YILLH: TALE? rm:rnrmn VERINIL ;,, • ,A 3890 INPUT usIPARIS SABIT MAUYETINI VEfiHi1Z = ",K 3900 INPUT 1 HALZEMENIN BIRIM ALIS MALIVETINI VERINIZ = •,c ;mo INPUT DSHJKTA BULUNDURMA 11ALIVEiI 'fUZDESINI VERJNH = ",H1 3920 INPUT "SERIYE ISl'IARLAHA SABlT MALI YETI = •,Pi 3930 INPUT "BIRIM ZAMAN ICIN GERlYE lSHfiRLAHA MALlYETI = ",P2 3940 CLS 3950 BOSUB 7360 396(1 PRINT : PRINT 3970 PRINT 8 6ERIVE ISMARLAMA HDDELl 3980 PRINT 3990 PRINT 1 MALZEMENIN ADI 1 ·~Af
4000 PRINT •VILLIK TALEP MlY.TARI I ADET ) : ";A
- 118 -
401(1 PRINT "S!F'llli'IS SA~11 HAU YETI i 1L l : '' ~~: 402(1 PRINT "MA!.lEl'IEl'ilN lnRHi ALIS MLm.n i TL ) : ":C 4(130 PRINT "STOKTA BULUNDURl'IA l'!ALI"IETI YIJ2DESl . : • ;t\1 4040 PRINT 'BERIYE ISMARLM'IA £!\BIT liAUYET1 : '.f'l 4{150 PRINT 8 filf<HI HIMAH IC1N SEIUYE !S!1ARL~f!A 1'1AL!1EH ·: • ,?2 4060 PRINT 4070 M1=2tKfAtHliC 4(180 1'12= f PttAl"2 4090 IF IU>M2 THEN SOTO 4120 4100 IF M1=1'12 THEN sorn 4300 4110 IF t!Hl'l2 THEN Born 447(1
4120 REM -------------------4130 REM < HAU 4140 lF Pt=o OR f'2=<1 mm som 42(10
- 119 -
4160 Q=Sl2Ri IH1tC+P2l /P2l •S9Ri ( l2*K*Al I HHtCl H (P1fM '·21 i <H!*CI t !HHC+P2J l 1 J 4170 PRINT AG£F:IYE 1s11ARLAMA f'lll\1ARI· : •:s 4180 PRINT 6 0PTlMAL JALEP M!XTARl : ';w 4190 SOTO 4290 42bO lF P2=0 THEN SOTO 42b0 4210 S=SQR t !2t}(filfH1iCH !P2i IHI •C+P2)) l 4220 Q=SGR I t2tAtiO JH) iSQR (!Hi 1-C+P21 iF'Li 42'30 PRINT •se1HYE IStlARLA!'lA l'!IY.TARI : "Is 4240 PRINT «Q?THfl!L TALEP MiKHllll : "~ii 4250.Sf/TO 4290 4260 REM S SDN5UZ 4270 PRINT "GER!VE ISHARLAMA KlKTARI SONSUZ" 4280 PRINT ·ncARETLE UiJRASliAHAtiH i1W£.1YE OLllNuR• 429(1 SOTO 4640 4300 REM -------------------4310 REM = HALI 4320 IF Pl=O OR P2=0 THEN BOTO 4380 4330 S=O 4340 G=SQRll2!AtK}/HJ . 4350 PRINT "BERIYE ISMARLAWA MIKTARI : •is 43b0 PRINT 'OPTIMAL TALEP HIKHUU : •: !J 4370 SOTO, 4460 4380 IF P2=0 THEN GOTO 4420 431/0 PRINT "VE!HLEN SARTLAR n:rn. BERlYE ISllARLAMA l'!ODELINI TESPIT ETMEF." 4400 PRINT "IKKANSlZDIR." 4410 60TO 4460 4420 REM S TESAOUFI 4430 PRINT "BERIYE ISi"JilRLf!l'IA · HlKllllH TEBADlJFl DLARAK TESf'l7 EflJ!..Efl1LlR." 4440 PRINT "D?TIKAl TALEP KIKT~RI, KA&UL fDILEN GERIYE ISMARLAX MIKTARINA BA6Llu lR" 4450 REM Q 4460 GOTO 464(1 .
4470 REM -------------------4480 REH < HALI 4490 IF P1=0 OR P2=0 THEN SOTO 4550 45(l(l S::O
120 -
4510 Q=SQRil2tA•KIJH) 4520 PRINT "BERIYE ISHARLAi'iA ~lH:TAlH : ":S 453{1 PRINT noPTH!AL TALEP MlKT~Rl : ";D 4540 SOTO 4040 4550 IF P2=0 THEN BOTO 4590 45b0 PRINT "VERILEN SAIHLAR ICIN. SERIYE ISMARLMifl MOflELlt.U TESPH ETiiEK'" 4570 PRINT 1 IMKANSIZDIR.a 45BO GOTO 464(l 4590 S=O 4b00 Q=SQR 1<2fA+!O JH> 4610 PRINT "SERIYE ISl1ARLAl'!A Mii<TAlU : • ;S 4620 PRINT "OPTIMAL TALEP IHKTARl : "<ii 4b30 REM -------------------4b40 REI'! 4650 PRINT 4660 INPUT nRETURM TUSUNA BASiNIZ ",Z$ 467(1 GOTO 820 4600 REM --------~---------------------------4690 REii DLASIUKU ENVANTER 110DELI 4700 Cl.S 4710 GO~Ull 7360 4720 PRINT : PRINT 4730 PRINT v OLASILIKU ENVANTER MDDELP 4740 PRINT 4750 INPUT ~MALlEME~lN ADINI VERINIZ = ".A$ 470(1 INPUT "SiOKLAlifl MALIVETINI \iERHHZ = ",Ii 4770 INPUT 'ELl/E BULUMDURMAMA MALIYEHNI V£R1tff( = ",i.l 478(1 INPUT "l'IAUEMEYI KULLANtlA OLASILISI BASAMAK SIWISl = u, ! 4790 FOR J=l TO l 4800 PRINT J~~.NCI BASAMA¥. TALEP MlKTANl = ·~ 4810 INPUT "",R(Jl 4820 IF R!J><RIJ-1) THEN SOTO 4800 483(1 PRINT J:D.NC! BASAl'iAK rem F!R<=Qi DEGERI ((i-1) :: ":
4840 INPUT 6 ",PiJl 4850 IF P!Jl<O THEN SOTO 4530 4E160 IF PW H T'HEN GIHO 4830 4870 NEXT J 4880 CLS 4990 SOSU.B 73b0 4900 PRINT : PRINT 4910 PRINT a OLASILIKLI ENVANTER HODEL1" 4920 PRHH 4930 PRINT nMALZEHENlM liDHU VER!N1Z : ';A$ 4940 PRINT •srm:LAMA MLIYETINI vrnnm I ";H 4950 PRINT 6 ELDE BULUNDURMAMA MAL1YETIN1 VERINIZ : ·~u 4960 PRINT "MALZEMEY I KULLANMA OLASf UGI BASAt'IAK SAY I SI : ";I 4970 FOR J=1 TO l 498(1 PRINT J: ".NCI BASAMAl~ TflLt:P 11lKTARI : ";ll!Jl 499(1 PRINT J;".NCI BASAMHK ICIN f'(r:<=Qi Df.SEF:I ({l-1) ~ •:r'(JJ 5001) NEXT J
5010 PRINT 5020 ORAN=U/!U+Hi 5030 PRINT «LJ I r u + H ) DEGER! : ·~uflAU 5040 PRINT 5050 FDR J=1 TO 1 50b0 IF ORAN=PiJ} THEN g:R!J! : GOTO 5100 5{170 IF DRAlt>P(J) AND ORAN<PlJ+l) THEN SOTO 5090 5080 NEXT J 5090 Q=IR!Jl+RIJ+lll/2 5100 PRINT 6 0PTIMAL SiPARIS MIKIARI •:Q 5110 PRINT 5120 INPUT "RETURN TUSUNA BASINIZ ",2$ 5130 GOTO 820 5140 REl'I -------------------------------------5150 REM STOK DEBERLENDIRhE BOLUhU 51b0 CL.S 5170 GOSUB noo 5160 PRINT : PRINT 5191) PRINT " STOK DE&EliWlDIRME i'lrnusu
- 121 -
5200 PRINT u
5210 PRINT 5220 PRINT • 5230 PRINT • 5240 PRINT " 5250 PRINT L
52b(l PRINT • 5270 PRINT ' 52BO PRINT '' 5290 PRINT • 530(1 PRINT 5310 PRINT " 5.320 PRINT
--------~-----------~------·---~----------~--A
fJl LUI BlRISI BflLUi1U BlLulLEf\1 flQSrA'1'A t~AY n
- l" - 2"
!iILBILERl DiiSW.\DAN Dl@!il - 3" BiLBILElUW TAflAi!l!iii SlU1£ - 4' ORTALAHA VDNTEl'!I I BASH AiHT!iHIK l - 5\1 Df!!{!LAl'lA ~fJfiTEhi i. TP.RHU ARlH\ETlK l - c,• F!FD IDNlEHI .,.,1
- J
LIFO l'fJNJEMI - s·
A~A HENUYE ClMlS
533(1 INPUT " i i - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - B - 0 l - ->) • , I 5340 ON I GfJ'fD 5380,55~·(1,5730,5870,59%,6i5/j,b310.6Q9(1 5350 IF l=u THEN GOTO b40 S3b(l 19=1 5370 SOTO 5150 5380 f!EM·-------------------------5390 REM BILBI 6!RIS1 BDLUMU 540-0 !=1 5410 IF Miflll<>"" THE~ SOTO 5550 5420 CLS 5430 SDSUB nbo 5440 PRINT : PRINT 5450 PRINT 1~\NCI rma1 G1RlS1" 5460 PRINT 5470 INPUT "TARlHI trnmm iCIKIS lWl REHiRN ) : ".Mum 5400 IF M1$!ll="" THEN GOTO 5570 5490 INPUT •MAL BIR!S! lSE S , MAL ClKlSl lSE C : • .l12fm 5500 IF K2$1Il0"6n AND l'!Umo··c· TH89 GBTD 54%
5510 INPUT '·NflL l'!IKTAti!Nl aumm 5520 IF li3 H H =O THEN BIJ70 55Hl 5530 INPUT UMAL!N flATIMl B1RlNlZ 554(1 IF 1'14!Il<=(l THEt4 BOHi 5!'i3v 555(1 1=1+1 556-0 SOTO 541(1 5570 BDSUB 71(10 5580 GOTO 5150 5590 REK -------------------------5600 REl1 BIUiILERl DOSYAYA KAYIT 561(1 CLS 562lJ GDSUB 73bD 5630 PRINT : PRlNT
I '',113(1)
5040 PRINT a SlLSlLER L\DS'1AYA KAYlT EDlUVDR " 5650 PRINT : P~lNT 561>0 ?RINT • L U T t E N B E K L E T l IJ I ZU 5670 OPEN "FERRUH" FDR DUT?UT AS 11 5680 FOR 1=1 TD 50 569(1 WRITE tl,Mlfm ,H2$1U ,1'!3!1) ,M4m 5700 NEXT I 5710 CLOSE it 5720 SOTO 5150 5730 REM -------------------------5740 REK BlLBILEIH DOSYADAN m:Ul'IA 5750 CLS 5760 SOSUB 73o0 5770 PRlNT : PR!NT 57&0 PRINT " !\ILSILER DOSYAfiAN llK!JNUYUR " 5790 PRINT : PRINT 5800 PRINT " L U T F £ N B E K L E V i ll l 1' 5810 OPEN uFERRUH" FOR lNPLiT AS #1 5820 FDR I=i TD 50 5830 INPUT ll,J11$(l),112$W,113W,!14!Il 5840 NEXT I 5850 CLOSE t1 5860 GOTO 5150 5870 RElt ------------------------·· 58130 REH BILGILERHI Ti!!'!AilWi SIUiE 5890 CLS .. 590-0 60SUB 7360 5910 PRINT : PRINT 592(1 PRINT • P.ILGJLERHi TA~l~t1I SIL!NnliR " 5930 PRINT : PRINT 5940 PRINT • L U T F E H B E K L E Y l N J z• 5950 FOR !=1 TO 50 5960 KU<Il="" : M2$(I)="" : M3W=O : H4lll=O 5970 NEXT I 5990 GOTO 5150 5990 REtl ---------------------------6000 REH ORTALAHA YONTE~I I BAS!T l
- 122 -
601(1 GDSUB 7 ll)•J 6(120 fM::Q
bfJ3(1 11=£1 b040 FOR 1=1 TD 50 b(J5(1 IF M2Hll0°ti" THEN sorn 60B(l 60b0 TM=1H+M4<1l 6-070 TT=TT+l bOBO NEXT l 609-Ci BAO=TtlJH 6100 PRINT:PRINT :PRINT 6110 PRINT "&ilSil flTtlTHETIK OlfTALAttA : ": BPrl:l:" Tl" 6120 PRINT 61'30 INPUT "RETURN TUSUNA EASHm ",Z$ 6140 GOTO 516(1 6Hi0 REM ----~---·~··---------------6100 REN tlRTllLAl'iA YO!iTEHl ! Hl!Hlll i
6170 sosus 71{1() 61BO TH=O 6190 TT=() 6200 FOR I=l TO S(l
6210 IF M2$(l!l.}"u" THEN SOTO 6240 6220 TN=1MtM31IJ 6230 H=THl'l3!1Hl'l4!1i t:.240 NEXT I 6250 BA!l=TTtnl b2M PRINT:PRINT :Pfi'HIT 6270 PRiNi "ASlRLIKLl DRiALAHA : ":BAO;" TL" 62B(l PRINi 6290 INPUT "RETURN TUSUNA BASlNlZ ',Z$ b3oo sorn s1 b(1
6310 REM ---------------------------6320 REM FIFO 'l'i'.ilHENl t TAF:HU i
6330 sosua 7ioo 6340 GT=O 6350 CT=O 6360 FOR I=1 TO SO 6370 IF M2$lll="G" THEM 6T=S7tM3(Il b3BO If M2tll)=•r.• THEN CT=CT+H31I> 6390 NEXT I 6400 IF GT>CT iHEN SOTO 6490 641() PRINT 6420 PRHJT 11 !HREN J'lAl.Lflfi TO?l.f!HI : n, 3i 6430 PRINT "ClKAN MALLAR TOPLAMI : '':C"! 61140 PRINT 6450 PRINT "BIJ DURUM Hlll'IKUN IJLAMZ " 6460 PRINT 6470 INPUT 1 RETURN Tl.ISi.ll>lA MSINIZ"il$ 6480 SOTO 516(i 6490 REH 6500 It=O
- 123 -
6510 FOR !=1 TD 50 6520 IF M2ill)=•c• THEN GOTO 6Sb0 6530 IF CT=)Ji3m THEN CT=CT*M31ll:sarn li5HI 6540 I1=l1+1 6550 IF CT\H3tll THEN F31I1l=M3lli-CT:F4(11l=H4ill:C1=0 · b5b0 NEXT I li570 TM=O 6580 TT::O 6590 FDR I=1 TD 11 6600 TK=Tl'l+F3 (J)
6610 TT=TT+F3(Il*F4!Il 662<1 NEXT I '1630 BAQ=TT/TM 6640 PRINT:PRINT :PRINT 6650 PRINT ~FIFO YONTEMI ILE STDK DEBERLENDIRME: ~:BADz" TL" bbbO PRINT bb70 INPUT 9 RETURN TUSUNA BASINI2 '.Z$ 6680 GOTO 51 bO 6b90 REM ---------------------------6700 REM LIFO YONTEKl 6710 BDSUB 7100 b720 GT=O 6730 CT=O 6740 FOR 1=1 TO 50 6750 IF M2$!!>="B' THEN GT=ST+Hl!li 6760 IF M2$!Il=aca THEN CT=CTtM31Il 677(> NEXT l 6780 IF BT>CT THEN SOTO 6870 6790 PRINT 6800 PRINT 'SIREM MALLAR TnPUlM! : ":BT 6810 PRINT "CIKAtJ MALLAR TOPLP.MI : ":CT 682(1 PRINT 6B30 PRINT unu DURUM MUMKUN DlAMAZ n
6040 PRINT 6850 INPUT "RETURN TUSUNA BASINIZ';Zt 686(1 GOTO 5140 6870 REI'! 6880 IJ=O 6890 KT=ST-t::T 6900 FDR 1=1 TO 5(1 6910 IF M2$1l)=•c• THEN SDTD b970 6920 IF KT=O THEN GOTO 6970 b930 11=11 +1 6940 IF KT<l'f3(1l THEN F31ll}=V.T :F4!11i=M41ll:Ki=O 695(1 IF KDl'l3!Il THEN F3!lll=K~.m:F4P1.i-=li4lH:KT=¥.Hl3m 6960 IF KT=H3<ll THEN f3!I!l=KT :F4<11>=H41l):Ki=v 6970 NEXT I 6980 Tl'l=O 6990 TT=O 7000 FDR I=t TO 11
- 124 -
7Cll (1 Hl=Hl+F3 tIJ 7020 TT=TTtf3{ll*F4{1) 7030 MEXT I 7040 BAO= TT /Tl'! 7050 PRINT:PRINi :PR1N1 70/iO PRINT "UFO 1'0NTEH1 ILE STDK DESERLEWDI!i:t1E ~ n: BM:" 1L" 7070 PRINT 7090 INPUT "RETURti TUSUNA BASiNIZ • ,li 1090 aoro s1M 7100 REK ----------~------------- -------7110 REK BILSILERI GORHE ALT PROGRA~l 7120 CLS 7130 PRINT • i1fll HflllEKEiL£iH 11iBLOSU~
- 125 -
7140 PRINT uiARlH SIREN MIKT4R FJP! TAR1H CIKAN HJKTAR FIAT
7150 PRBU •----------- ----------------------··---------- --------·· ·· ---- ---- ---- · ·
7160 SA=4 7170 12=0 7190 12=12+1 7190 IF 12=51 THEN SOTO 7330 7200 IF Kl$C12l ="" THEN GOTO 7160 7210 IF M2t! 12l="Gu THEN SA1=1 ELSE SAi=4l 7220 lDCATE SA. SAl : PRlN1 M1$1l2} 72~.o LOCATE SA,SA1 t rn ; PRINT M2W2J 7240 LOCATE Sll,Sl! l+Hl : PRHH usrns "HtiH1":tt3U2l 725{1 LOCATE Sf1,SA!+2b : PlWH usrn& "lli'-li~l!.4~'·:Ji4d'il
7260 SA=SA+1 727(1 IF 511020 Tl1EJ4 &DTD 73W 7280 PRINT : IN?U1 "ftEiURN TiJBLiNA BP.SHi ll "I u 7290 FOR 11:4 TO 20 7300 LOCATE Il,1 : PRINT "
73JO S/!=4 7320 SOTO 7180 73~0 IF 19>4 THEN GOTO 7350 734-0 PRINT : INPUT uRETURN TUSilr~A BASINIZ ",2$ 7350 RETURN 7360 REH -------~-----------------------7370 REI'! BASLIK 7380 PRINT "Ferruh 'YILDI Z Danisman Doc. Dr. A hmet KlZIL • 7390 PRINT "ISTANBUL UNIVERS!TESI IKTISAT FAK. • ULUSLARARASI ISLETMEClLIK VUK. LlSANS.PR. n
7400 PRINT a--------------------------------------------------------------------• 7410 RETURN
- 126 -
C - C5RNEKLER
Ferruh YILDIZ Daru.~ Prof.Dr.Ahmet K!Zn.. ISTANBUL Ul'i.llltRSITESI !¥.TlSllT FAK. , Ui..L'SLARARASI l5L£Tl'ltClLIK YUK.USM~S.PL
A N A M E N U
STOK /.:DrfiRGL NE@SU - ' . STDK OE.GERL END iR~\E MHIUSU - 2
F'RtlBRHtl SONU - (1
{ i - 2 ~ 0 )--))
ll
- · 127 -
Ferruh YILDIZ Daru.il'Cleln . :!'rof ~Dr .Ahmet KIZIL ISTANBUL lit.m't:RSHESl 1KTIS?!T FAK. , LlLU5LARAR!ISI lSLEHlECILn: VUK.USAii5.PR.
KLASIK s TOK KONTROLU - 1 · ALHILARO~ ISKIJNTO YAFILMASI HAU - 2 ~ DEGERININ TAMSAYl OLMASI HALI - 3 ALHIHI ZMIAN IWlDE KARSJLANM/ISI - 4 9 DESERINE KJSlT OLMA HALI - 5 BH:l VE ! S~ARLAHA MO!lELI - b DLAS!LlKU ENVAiHER t!DDEU - 7
AN.A MENU.YE i::IKIS - 0
l 1 - 2 - 3 - 4. - ·O )-->>
!{L/.ISIK STOK Ku~TROi.U
KALZEMEIHN AD I YILLIX TALEP MIKTARI \ ADEi l SIPARIS SABIT MALIYE1I ! TL 1 HALZEKENIN BIRIH allS MALI~ETI i TL ; STOKTA BlllllNDUflt'lli l'lAU·ff.Tl YUzt.ESI
OPTIMAL SIPARlS MlKIARl OPTit1AL TEDARIK SURES! ! HL i OPTIMAL TEDARIK SURES! I mm ) DEPOLAKA MALlYETl SIPARIS HAL1VETI TOf'LAK l'IAUVET BIRltl ZAl'lANDAKI TOf'll\fl MALIVE1 lSl'lARLAKA ANIMDA ENVANTERDEK1 MALZEME
RETURN TUSUNA B.AS1NI1
: A lifiLZEl'lESl : 20
25.(l(i
5.0(; : (l, 3(1
25.&1989 1.290'/94 471 25 1:34.0994 179. 0994 13B.729fJ 5
- 128 -
ALIMLARDA lSKmrrn YAF'l Li?A51 iif!Ll
MAUEMENIN ADINI VERHm = B MALlfr.ESl YILLIK TALEP MIKTARINI VERiNIZ = 100 SIPARIS SABIT MLI'fEHNl VEWm :.: /:0 SHiKTA BLtLUNDURMA !'iALIYETl 'fUZDESHH VERlNIZ = IJ.25 ISKONTO BASAMASJ SAY1SlNI VERINil = 3 1 • ISXDNTO BASAMASl UST SIJHRI = 25 1 • ISKDNTO &ASAl'IA61 0llW4 FlATJ = 2.v~i 2 • ISIWNTO BASAHABJ UST SINIRI = 100 2 • ISKotHO BASAl'IASl B!RIM FIAT1 = 1. ]j 3 • !SY.ONTO BASAi'lA6I UST SINIR1 = 50(1 3 • ISKONTO BASAI1A6I E@Hi FIA I1 = 1. 50
ALlHLARDA 1SKONiO Y~?i LMASI HhLl
ttALZEMENlN ADJ : B MAL2EhES1
YILLIK TALEP. !HY.TARI I ADEi ) 100 SlF'ARIS SAB!l MLIYEiI ( TL l 21)
STOKTA BLILUNDURMA MALI YETI '\'l.IIDE.Sl .25
OPTIMAL SIPARIS HIKTARl OPTIMAL TEDARIK SURE!ll I 'iIL l llPTIKAL TEDARIK SURES! I GUN l BIRIK ZAMANDAKI TOPLAH MALlYET
RETURN TUSUNA BASIN!2
Ht3. 2796 1.032790 376. lf!B. 7.2!JB
- · 129
IJ DEGERININ TMSJ.iYl ull'lASi HAU
Mf!LZEllENIN fl'fJ1 : C NAL2EHES1 Y'ILLIK TALEP 1m:TARl i MET i .1bb6 SIPARIS Sl!flIT l'l.4LIYEI! I TL ) 12 l'IALZEl'IENIN BIRHi AUS MAL1VET1 i TL ) 1 STOY.TA BULUMl.lURi!A liAU VETl YLilDfSI .l
OPTIMAL SIPARIS f'lIKTMU OPTIMAL TEDARIV. SUREBl I YlL l 37.9549~
OPTIMAL TEDARIK SURES1 I GUN l DEPDLAKA MALIYETI TOPLAl1 ltALIYET B!RIM ZAl'tANDAl<l TDPLA!i MALIYET
RETURN TUSUNA &ASIUIZ
13953 lfi.BO 1e.so
O.Sli
- 130 -
ALil'IIN ZAHAN ICINOE l\ARSILAN!'IASI liAi..1
ltllLZErtENJN ADI : D l'lf.IUEl!ES! YILLlK TALEP MIKTARI ( AD£T I Wi(l
flLLIK URETil1 lilKTHRI ( 8DET ) 3000 SIPARIS SABIT tlALIYETI < TL ) 3b KALZE"ENIN BlRlK ALlS M~LIVETl ! JL l .~7 STOKTA BULUNDURnA HAlIYETI YUZDESZ .3
D?TIKAL SlPARIS KIKTARI t ADET i OPTIHAL TEDAR!K SURES! i YlL OPTI"AL TEDARIK SURES1 ! BUN i DEPOLAKA MAL1Y£Tl C TL SIPARIS l'IALIY£Tl I TL TOPLAK HALI YET IL 8IRiff 2AMANDAK1 TO?LAM HALIYET Tl
RETURN TUSUNA MSINH
73'3.0!bb .S985(15b aa
54.00 527.12 ~Bl.12
98.22
- 131 -
- 132 -
Q DE~ER!NE K.ISIT OLMA HAL! 1 • "AlZEMENlN BIL&ILE?.i
liAUEHENHI ADHU vumm = Ei MAUEHESl YILLIK TALEf' 1Hv.TAJWH vtklNH = 20(1 SIPARIS SABI1 l"IAUYETINI VERJNIZ = 21> MALZEl'IENlN lllRIM AUS Y1ALIYEHNI VERINIZ = i STOit.TA .f/UlUND!.lJ?MA XALIVETI YUZDES1Nl vrnnm = (1.1
SIIUM l'IAUEHEIHM KISHA ESAS MlKT/:IRl .:: 4
2 • tlAL2ENENlN BlLGiLERl
MALZEMENIN ADlNl ~rnrnn . = E2 111\UEMESl YILLlK TAlEP. MIKTf!R!Nl vrnnm = 30(1 Slf'ARIS SABIT ttALHETlNI \IERlNlZ = 30 MALZEtlENnl BJRIM ALIS l\fllrYETHH VERINll = 1 SiOKTA BUlUNDURl'lA MAUrETI Yl.llliE.SHH VERHIH = 0.2 BIRIH HAlZEMENlN KISJTA £SAS HIKTARl = 2
TOF'LAH KISH 1'11K1Aii'l
1 • l'lAlZEl'lElllN El!LGll.HJ
ttALZE11Etml AD I YILLIK TALEP HlKTA~l i AD£T l SIPARIS SABIT MALIYETI i il i MALZEl'IENIN B1RIM ALIS MALIVETl ( TL ) STOKTA BULUNDURMA HALIYET! YUZDESI ~IRIM MALZEMENlN KlSlTA ESAS M1KTAR1 2 • MALZEMENIN BILG1lER1
MllLZEl'IENJN llD.I HLLIK TALEf' im:rnF:l { AD£\ } SIPARIS SABIT l'lflLIYHI i TL. ~ MALZEHENIN BlRlM ALIS l1AL1YET! ( il 1 STOKTA BULUNDURMA MALIYET! YUZDESI BIRil'I MALZEHENIN l<JSlTA ESAS ~!lK1AlH
Q DESERINE KlSlT OL~A HA~l
= !2(1\)
: E1 MALZEMESI 200
.2
· : £2 MALZEH£Sl
;).(I
l l '1 ••
" 2
1 • NCI MALZEHENIN EKONDK1¥. ISMARLAMA MIKT~Rl lb4.9931 2 • NCI l1ALZEMEN1N ElWNOi'lll< lSMAHL!lMA i>HKTA!H 2b.9. 9877
RETURN iUSUNA BAS!NIZ
SERIYE !SMARLAMA ttDDELl
MALZEMENJN ADINI VER1NIZ z F MALZtMESl YlLLIK TALEf' 1m:TAR1NI \lERHm = 1.00 SIPARIS SABI! MAlIYETlNI VERiNlZ = 5 MALZEMENIN B!RIM ALLS MALIYETfN! VER1NIZ = 2 STOKTA DULUNDURMA H~LlYEJI YUZDfBIN1 VERlNlZ ; 0.1 GEIHVE I SMARLA~!il SAB IT l11\Ll 'f£T! = t). O:' BIRil't ZAl'IAN IClftl BtR1Y£ !Slif~RLAi'iA 11ALI'fEH = Ct
GERIYE 1SHARLAHA MDDEL1
MALZEl'IENIN ADI · : F MALZENESI YILLIK TALEP MIKHiRl ! ADET l HlO SIP/IRIS SAEtI1 HllLIYET! i TL I 5 MALZEtlENlN BIIUM ALIS !11\lIYET J { TL i 2 STOl<TA BULUNDURMA MAUYEH YUZDESl .1 BrnIYE ISl'!AttLl'iKA SAR!i MAUYETI .02 ~!RIM ZAMAN IClN BERIYE iSMARLAHA ~ALIYETI o
GERIVE ISMARLAMA 1m:rn1u SONSU2 TICARETlE UGRASMAHANIZ TAVSIYE DLUNUR
RETURN TUSUNA BASINlZ
- 133 -
BELIRSIZLIK HALINDE STOK KONTROL HAil
HALZ£M£NIN AD!Nl VER1NIZ STOKLA~A MALlYETl*l VERINIZ ELD£. BULUNDURMAHA MALIVET!NI VERINIZ MALZEMEYI KULLANNA OUiSILlSI SASA!'llif: s.1ms1 1 .HCJ &ASAHAK TALEP MlKTARl 1 .NCI :SASAMAK !CIN P!R<=Ol DEtiERl l0-1i 2 .NCl BASA~AK TALEP MIKTARI 2 .NC! BASMIAK 1C1N ?lR<=Ql OEGE~l !JJ-ll 3 .NCI BASAMAK TALEP ~lKTARl 3 .NCI BAS.AMAK ltrn P!ft<=QJ DESERI rn-11 4 .NCI BASAHAK TALEP H!KTARl' 4 .NC! BASAMAK JCHtl PH!•>Ql DESERl HHl 5 .NCI BASAMAK TALEP r1IKTARl
.. a l'ILAmtESi = 20M :: 1lMt1 = 7 : 25 ;. o.os " 50 :: (;, i5 ; 75 ::: 0.3 = 100
= 125 5 .NCI BASAliAK IEIN PiP.{=!H DEGER! rn-u = 0.75 b .NCI BASAMAK TALEP ~IKTARI = 150 b .NCI BASAMAK 1C1~ P!R{=Ql DEBER1 (Q-1l = 0.9 7 .NCI BASA~AK TAL£P ~IKTARl ~ 175 7 • N~I BA5H!1AK IC!N ?U\1.=QJ DEGHd !(H l = l
U, I l U + H ) DE&ERl
OPTIMAL SIPARIS IHKTA!U ) QI\ :
RETURN TUSUNA BASIN!Z
-· 134 -
- 135 -
Ferruh YILDH Dani:jiman l?rof .Dr.Ahrnet KIZIL l STANBUL UNI\/rnSHES1 lKTlSflT FAK. • ULUSLA~ARASl lSLETMECILI~ YUK. L!SANB.PR.
----------------------------------------.-------------------·------------------ ..
STOK DESERLEN~IRME MENUSU
Bllul GlRISI BOLUMU - 1 BILBILERI DOSYAYA KAYIT - 2 BILSlLERl DOSYADAN DKUMA ·· 3 BllGlLERHI TAl'l~l'liNI SlLl'lE - 4 DRTALAMA YtllnEl1l < BASH tlJUiitE1'1K J - 5 ORTALAMA Yt\~lTEHI { TARTIU ARITl'!ETrn l - 6
ANA MENUVE cm 15 - ()
! ! - 2 - ~ - 4 - 5 - b -
- 136-
1 .NCI BlLaI &IRIBI
HllUH! BIRINIZ !Clii.IS jCHi RETUR~l) : 1LLl%8 MAL 6IR1Sl ISE S , MAL CJKISl 1SE C : 8 HAL l'1!KTAR1N1 SIRINIZ : iO(; MALIN FIATINI 6IRINIZ : 1500
- 137-
HAL HAREKETLERJ iABLOSU TARIH GlREN l'lIV.TAR FlA1 TARIH Cl¥.A~ Flf:l1
11.1.1988 6 100 15(1(~. 00 15.1.1988 & 50 17(1!.l, 00
20.1.r;>ee c 2() 1900.0(1 2.2.l9BB B 4{l !BOv.{1(1
u.2.1 s·aa r \(ii} 21\l(l,(lO 3.3.l9SB s 60 11300.0(!
l5.5~i9BB L io 21)(10. f.t{j i7.S.l9BS C 3(1 25.(l(i.(i(i
19.6.19SB fl 3{1 2~,(i(i, 00
RETURN TUSUNA ~ASINIZ
.... 138 -
HAL HAR£¥.ETLERI TABLDSU TARIH SIREN ~IV.TAR FIAi T~RIH C1KAN F1Ai
11. l .19BS 6 HiO l5{l\1, 01.i 15.L19BS S 50 170().()1}
20.1.198& E 2[1 1$(!0. 00 2.2.19sa G 4(i 1800.{)(1
11.2.i9BB C mo 211)0,l)(l
3.:S.1988 G b{! lfi(l(l, (J(i
15.5.19E8 C 10 200(1, l}(i 17. 5. l 9B!l C 30 2%0. 0(•
19.6.1988 G 31) 2SM. Olt
RETURN TUSUNA BASHHZ
BASIT ARITME1IK ORTALAMA : 1&60 TL
RETURN TUSUNA ~ASINI2
_: 139 ...
HAL HAm:nmn TA9lOS!.i 7ARIH Glli:£N l1IkiAR FlliT HlfilH Ul'!AN Fl/41 .... .,.. __ _. ...................... <0¥ ... -- ...................... _ ... _ ..,..,. ____ ....... ,.._..,. _..,.;. ... _.,. ........ ---- ... _____ , __ .... ___ ..._ ............. - ... -- _ .... ,.., ....... ...
11.1.1989 G· ll.)(l lSM.0<1 15.1.1988 G 5(1 t 7(l0. ()l)
?Cl. L 19\38 C 20 18(1(1,0!)
2.2.19BS G 40 l ll(l(l,(l(l 11.2.1988 c 100 21(1(i, ~1(i
3.3.1988 s hi) 180{}.(l(f
l5."5.!1l'B8 C 1() 2000.0(l 17.5.lHJB [ 30 Z50(i, bti
19.b.19SB G 3\i 25(>(1, (l:J
RETURN TUSUNA BASINI1
ASlRLIKLl ORTALJl!'IA : 175{1 1l.
RE1URN TUSUNR ~AS1N12
S 0 N U C
Stok, ekonon~ degeri bulunan atil bir kaynak olup,
d.algalanmalari tahmin edilebilen veya edilerniyen bir talep
kar91sinda muntazam bir Uretirni, silratli ve duzgtin satin
alrnayi sa<.Jlar.
Stoklar i;;letrneye ~e9itli faydalar sa~larken 9e9it
li rnasraflara da sebep olurlar.Satinal.ma masraflari, stok
bulundurma masraflari ve stok tilkenme masraflari, stoklar
sebebiyle i9letrnenin yliklenmek zorunda oldugu masraf kalem
leridir. Satina.J..ma rnasraflari ve stok tlikenme masraflarini
azaltmak i~in stok seviyelerini ylikseltmek, stok bulundur
ma masraflar1n1 azaltmak i9in stok seviyelerini ylikseltmek,
sbok bulundurma masraflarin1 azaltmak i9in stok seviyeleri
ni dil9Urmek gerekir. Bu agidan rasyonel davranan bir i9let
me, stoklarin saglad1g1 tasarruflarla sebep oldugu masraf
lar ar.asinda _ekonomik bir denge kurarak kendisine minumum
masrafa sebep clan stok seviyesini saptarnak du:t.umundadir.
!9letmeler stoklar ilzerinde ekonornik bir denge kura
bilrnek ir;in ayrica tutarli bir stok politikasi da saptama
lidir. Stok politikasi, onceden belirlenmi;; bir ilretirn
kapasitesinde (#al19an i9letmenin, kesintisi.z bir 9ekilde
i~lemesini saglayan ve bunu yaparken, bu kapasitede yapilan
Uretimde her hangi bir malzeme sikint~sinin veya planlanan
dan fazla bir stok f azlasinin me:ydana gelmesini onleyen,
fiyat dalgalanmalarindan ve ayri kalemlerin stok miktarlari
arasindaki uygun dengenin devam ettirilme arzusundan dogabi
lecek zarar tehlikesini de her an gozonUnde tutan bir poli
tikadir.
- 141 -
tiretim teknigindeki geli~eler, ii;>letmelerin bilyil
mesi ve say1lar1n1n artmasi, rekabetin gU9letlmesi ve i~let
me sermayesinin rasyonel kullanma geregi gibi f aktorler
i9letmelerde stok kontrolilniin onemini artt1rm1~t1r. Stok
kontrolUnUn bilimsel c;ozUm yollari aradig1 stok problemle
rinin c;e§idi gok fazlad1r. Stok problemlerinin bilnyesini
meydana getiren unsurlarin 9ok farkli olueu, problemlerin
sayisini art-tirmakta, bu problemlere c;ozUm yollari. getiren
~e~itli modellerin kurulmasin1 gerektirmektedir. !~letme
lerin kar~1, kar~iya kald1klar1 bUtUn stok problemlerini
kapsayan tek bir model genel bir c;ozUm kapsayan tek bir mo
del genel bir c;ozilm olanaks1zd1r. Bu nedenle, stoklara i
li§kin problemleri s1n1fland1rmak ve bu problemlerin ozel
liklerine uyacak c;ozilm modelleri hazirlayarak bu modeller
Uzerinde stok kontrolli ile ilgili kararlar vermck gerekir.
Stoklarin degerlendirilmesi konusu ise, i§letmenin
gerek donem kar1nin hesaplantnasi, gerek mali durumun gerc;ek
ci bir 9ekilde belirlenmesi yonlerinden bUyUk onem ta91mak
tad1r. Bu konuda yapilacak hatalar, bilangolarin, 19letme
nin mali durumunun gergekc;i bir 9ekilde yans1t1lmas1na engel
olur. Stok 'u yapilan rnaddelerin C>zelliklerine ve de~ei:leme
nin ama9lar1na g8re kullanilabilecek 9e1iitli stok de~erleme
yontemlerinden yararlan1lmaktad1r.
- Acar, Nesime.
- Akg\19, {'jztin.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Mal·zem·e !htiyalJ Plan1·ama Sistemi. Ankara i MPM Yay1niari, 1985. ·
Finansal Y8netim. 4.b. !stanbul ·" Matbaa, 1985.
Can
- Alpay, Levent. !~letmclerde Stok Yonetimi ve Stok Kontrolunda· Kullan11·a·n Modeller. f stanbul : ~Iktisat Fakiltlesi Doktora Tezi,1982.
- Altug,Osman. Maliyet Muha·sebesi. !stanbul : Marmara Universitesi Yayinlari, 1965.
- Barkana, Atalay ve Akgiln, {)mer Riza. Basic Programlama v·e Nllinerik Hesap. 2.b Eski§ehir: Bilim Teknik Yayinevi, 1983.
- Barut~ugil, :tsmet. Uretim Sistemi ve Yonetim Teknikleri. 2 .b. Bursa : Uluda~ Univers.itesi Yayinlari 1988.
- Buffa, ElwoodS.and Taubert, William H. ProductionTnventory Systems Planning and Control. Ontario : Irwin-Dorsey Limited, 1972.
- Bursal, Nasuhi ve Ercan, Yilcel. Maliyet Muhasebesi. !stanbul : !stanbul Universitesi Yayinlari, 1986.
- Danty-Lafrance •. Satinalma ve !kmal Stratej i.si. <;ev. Silhely Glirba9kan. fstanbul·: fstanbul Reklam Yayinlari, 1972.
- Ereno~lu, Hali.s. Ijletmelerde Stoklar in Yonetimi ve De erlemesi. An ara : Dev et Yat1rim Bankasi Yayini 1973.
- Esen, aner. Pro~ramlam!l:L'a Girij ve Basic !stanbul Yay1nlar1, 1985.' ff
Bas.kan
- Gok, Raf et. Mali:(e~, Muh~s.ebesi. Mug la : Mug la !i;;letme.cilik .. Yilksek Okulu Yayin1, 1981.
- 143 -
- G.Hadley and T.M.Whitin. Analysis· of Inventory S}:"stems. Englewood : Prentice-Hall, 1963.
Hala9, Osman. !fl!',_trne·1erfi~S·inrlilasx_on. Tekn!_kleri. !stanbul tanbul Universites.i Yay1nlar1, 1982.
·· 'Kantit'atif Karar Verrne Teknikieri. !stanbul ~----~~--~- Arpaz Matbaac1I1k, 1978.
- Kanik, !smail. Basic. !stanbul :. !nkilap Yayinevi, 1984 •
... Karayal91n, :tlhami.· Harek'at Arait:i.rma:si. !stanbul : :t.T.U. Yay1n1, 1979.
Karayal91n,llhami ve Ulusoy, Gilndilz. YBne:tlem Ara§lt1rmas1 Bildiriler 78. !stanbul :. Eko Matbaasi,1981.
- Kobu,nBUlent. Uretim YC:>neti:Lmi. :tstanbul : Fatih Matbaasi,1977. - .
- Monden, Yasuhiro. "Adaptable Kanban System Helps Toyota Maintain". Industrial ·Engineerinsr. May 1981.
- Oguz, Ceyda ve Din<;er, Cema1·. "Tam Zamaninda Uretim. 11
Endilstri Milhe'ndisligi" 88 Ulusal Kongre. fstanbul : 2-.4 Kasim 1988.
~ Bztilrk, Ahmet. Yoneylen Ara§lt1rmas1. Bursa : Uludag Universitesi Basimevi 1984.
- Peker, Alparslan. Enflasyon Ortaminda Stok Degerl·eme Yontemleri ve LtFO. fstanbul : Fakillteler Matbaasi, 1975.
Modern YBnetim Muhasebesi 4.b. !stanbul: Muhasebe Enstitilsil Yay1n1, 1988.
Yonetim Muhasebesi, 2.b. !stanbul Fakillteler Matbaasi, 1978.
- Sayg1l1, Nejat. "Kanban Bilgi Aki§! Distemi". Sanayi Milhendisligi. !stanbuJ No.19,1987.
- Sezgin, Atilla. :t§letmelarde Malzeme Ak1:f Sistemi. Ankara: · Ankara lktisadi ve Ticari Ilimler Akadem!si
¥ay1n1, 1976.
- Taykut, Res;at. Malzeme Yonetimi· ve Stok Kontrolil. Ankara DPT Yay1n1, 1980.
- Teda±.:ik Sistemi. Ankara :. MPM Yayinlar:i., 1967.
- 144 -
- Wiley, John. !nventory S:t:s:tems.. New York : Copyright, 1966.
- Yaz J.CJ.., Mehmet • . ! letmelerde Ma1·01u Yontemle-ri. stanbul : s.tan u ktisadi ve .Ticari !limler Akademisi yay1n1, 1977.
Yenersoy, GonUl. Malzeme YC:>netimi !stanbul : !.T.U.Yay1n1, 19aa:-
- Yenersoy,
Malzeme· Yonet'imi si·stemleri !stan.bul ! . T."U:-Yayin1, l 988. ·
.Gonill ve J?1glal1, Alpaslan 11 Yava9 Devreden Stok Elemanlari !gin Envanter Modelleri." Endlistri Mtihendis'li2i" 88 Ulusal Kongre !stanbul : 2 - 4 Kasl.In 1988.
