1
Παπαπαύιοσ, Μ. 2005. Γηεπηζηεκοληθές σλαληήζεης: Η Δκπιοθή ηες Αλζρωποιογίας
ζηης Δπηζηήκες ηες Αγωγής, ζηο Επηζηήκεο ηεο Αγωγήο 1:19-37
ΓΙΔΠΙΣΗΜΟΝΙΚΔ ΤΝΑΝΣΗΔΙ:
Η ΔΜΠΛΟΚΗ ΣΗ ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ
ΣΙ ΔΠΙΣΗΜΔ ΣΗ ΑΓΩΓΗ
Μαξία Παπαπαχινπ
Ο. Δηζαγωγή
Οη λεφηεξνη πξνβιεκαηηζκνί ζην ρψξν ησλ αλζξσπηζηηθψλ, θνηλσληθψλ θαη
παηδαγσγηθψλ επηζηεκψλ εθθξάδνληαο κηα αλάγθε πνπ πξνέθπςε απφ ηνλ έληνλν
επηζηεκνληθφ θαηακεξηζκφ ηεο γλψζεο θαη ηε ζπλερή εμεηδίθεπζε ησλ εθάζηνηε
θιάδσλ, εγείξνπλ έλα λέν αίηεκα: απηφ ηεο δηεπηζηεκνληθφηεηαο, δει. ηεο
ελεξγνπνίεζεο ελφο δηαιφγνπ κεηαμχ ησλ επηζηεκφλσλ θαη ησλ δηαθνξεηηθψλ
επηζηεκνληθψλ ρψξσλ. Σν παξφλ άξζξν ζηφρν έρεη λα ζπδεηήζεη ην αίηεκα απηφ φπσο
πξνέθπςε αλάκεζα ζηηο Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο θαη ηελ Πνιηηηζκηθή Αλζξσπνινγία
θαη‟αξράο ζηνλ αγγινζαμνληθφ ρψξν αιιά λα ην επεθηείλεη θαη ζηελ ειιεληθή
πεξίπησζε. Πξνθεηκέλνπ σζηφζν λα πξνζδηνξηζζεί ην πεδίν ζπδήηεζεο, ζα έπξεπε
αξρηθά λα γίλεη κηα δηαιεχθαλζε ησλ ππφ ρξήζε φξσλ. πγθεθξηκέλα, ν φξνο
Αλζξσπνινγία ζην παξφλ θείκελν δηαθνξνπνηείηαη απφ ηελ ηξέρνπζα ζεκαζία πνπ ηνπ
απνδίδεηαη ζπρλά ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία1 (Γθφβαξεο 2001:82-86,92, Γακαλάθεο
2001:19) αιιά θαη ζηε γεξκαληθή βηβιηνγξαθία (Streck 1996). Οη αλαθνξέο πνπ
ζπλήζσο γίλνληαη παξαπέκπνπλ ζηελ Αλζξσπνινγία σο θηινζνθηθφ θαη γλσζηηθφ
πεδίν ηεο εληαίαο αλζξψπηλεο θχζεο κε νηθνπκεληθφ ραξαθηήξα. ε άιιεο πεξηπηψζεηο
ν φξνο Αλζξσπνινγία λνείηαη ζηα ειιεληθά απφ ηελ πιεπξά ηνπ θιάδνπ ηεο Φπζηθήο
Αλζξσπνινγίαο, ε νπνία αζρνιείηαη κε ην αλζξψπηλν νλ ζηελ βηνινγηθή ηνπ δηάζηαζε
θαη εμέιημε2. Αληίζεηα ηφζν ε Κνηλσληθή φζν θαη ε Πνιηηηζκηθή Αλζξσπνινγία (Social
and Cultural Anthropology)3 ζπληζηνχλ θιάδν ησλ Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ πνπ
εζηηάδεηαη ζηε κειέηε ησλ αλζξψπηλσλ θνηλσληψλ σο θνηλσληθά θαη πνιηηηζκηθά
ζπζηήκαηα ζηε κεηαμχ ηνπο αιιειεπίδξαζε.
2
Μεζνδνινγηθά δηαθνξνπνηείηαη απφ ηηο θνηλσληνινγηθέο πξνζεγγίζεηο πηνζεηψληαο σο
βαζηθή εξεπλεηηθή πξαθηηθή ηελ επηηφπηα έξεπλα κέζσ ζπκκεηνρηθήο παξαηήξεζεο
(Ellen 1984, Okely and Callaway 1992). Βαζηθή ζεσξεηηθή θαη κεζνδνινγηθή
πξνηεξαηφηεηα ζπληζηά ε εκπινθή ηνπ εξεπλεηή (ρσξνρξνληθή, βησκαηηθή) ζηελ
θνηλφηεηα πνπ κειεηά πξνθεηκέλνπ λα θέξεη ζην θσο ηελ εζσηεξηθή πιεπξά ζέαζεο
ησλ ππνθεηκέλσλ ηεο ππφ έξεπλα θνηλφηεηαο (βιέπε θαη §1.3). Απφ ηηο απαξρέο ηεο ε
Αλζξσπνινγία αζρνιήζεθε κε άιιεο θνπιηνχξεο θαη γιψζζεο απφ απηήλ πνπ αλήθεη ν
εξεπλεηήο. Καηά κηα έλλνηα ε επηηφπηα αλζξσπνινγηθή έξεπλα ζπληζηά έλα ηαμίδη ζηελ
εηεξφηεηα (Rosman and Rubel 1992:1-15) θαη θαζηζηά ηνλ εξεπλεηή έλαλ
“Grenzgänger”, (Steck 1997:11-22), έλαλ δηαβάηε ησλ ζπλφξσλ, ησλ πνιηηηζκηθψλ
ζπλφξσλ. Ζ έλλνηα ηεο εηεξφηεηαο επξχηεξα λννχκελε εζηηάδεηαη γηα ηελ επηζηήκε ηεο
Αλζξσπνινγίαο ζηνπο ηξφπνπο πνπ «Δκείο» αληηιακβαλφκαζηε θαη νξίδνπκε ηνπο
εθάζηνηε «Άιινπο» κε βάζε πνιιά θαη δηαθνξεηηθά θξηηήξηα (εζληθά, εζλνηηθά,
πνιηηηζκηθά, ηζηνξηθά, αθφκα θαη κεηαθπζηθά-δσληαλνί/λεθξνί-). Ζ δηεξεχλεζε ησλ
ηξφπσλ εθείλσλ αλαπαξάζηαζεο ησλ «Άιισλ» ζηνλ νηθείν θφζκν έρεη λα πξνζθέξεη
πάξα πνιιά θαη ζηε γλψζε ηνπ θνηλσληθνχ θαη πνιηηηζκηθνχ εαπηνχ – φπσο
ηνπιάρηζηνλ ηζρπξίδεηαη ην λεφηεξν ξεχκα ηεο αλαζηνραζηηθήο Αλζξσπνινγίαο
(reflexive Anthropology) (Callaway 1992, Seremetakis 1997, Κάβνπξαο 1996). Ζ
έλλνηα ηεο εηεξφηεηαο ζηελ Αλζξσπνινγία δηαθιαδίδεηαη ζε δχν βαζηθνχο θαη
αιιειεμαξηψκελνπο άμνλεο: Απφ ηε κηα πιεπξά ζηνπο ηξφπνπο πνπ ην «Δκείο»
θαηαζθεπάδεη ηελ εηθφλα ησλ «Άιισλ» θαη απφ ηελ άιιε ζην πψο κέζσ δηαδηθαζηψλ
εηεξνθαζνξηζκνχ νξίδεη θαη ην πεξηερφκελν ηεο δηθήο ηνπ ηαπηφηεηαο, δει.
απηνθαζνξίδεηαη4 .
ηνλ ειιαδηθφ ρψξν ε Αλζξσπνινγία αξρίδεη λα γίλεηαη γλσζηφο σο θιάδνο ησλ
θνηλσληθψλ επηζηεκψλ κε κηα ζρεηηθή θαζπζηέξεζε θαζψο ην πξψην ηκήκα Ηζηνξίαο
θαη Κνηλσληθήο Αλζξσπνινγίαο αξρίδεη λα ιεηηνπξγεί ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Αηγαίνπ
κφιηο ην 1984 (ΠΓ 83/84). Δλψ ν επηζηεκνληθφο απηφο ρψξνο απνθηά αλαγλσξηζκέλε
ζεζκηθή θαη αθαδεκατθή παξνπζία, ζηελ Ακεξηθή θαη ζηελ Δπξψπε ήδε απφ ηηο
πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νχ αηψλα (Kuper 1994) κε αληηπξνζσπεπηηθά νλφκαηα ηνπο
Malinowski, Boas, Brown, Prichard, Mauss, Levi-Strauss θαη επηθνηλσλεί θαη κε
άιινπο επηζηεκνληθνχο ρψξνπο φπσο κε ηελ θνηλσληνινγία, ηε ιανγξαθία, ηε
γισζζνινγία, ηε ςπρνινγία αιιά θαη ηε θηινζνθία, ζηελ Διιάδα ν δηάινγνο κεηαμχ
3
Αλζξσπνινγίαο θαη άιισλ επηζηεκψλ αξρίδεη κφιηο ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟90.
Πξνζδηνξίδεηαη κάιηζηα έληνλα απφ ηελ παιαηφηεξε θαη αλαγλσξηζκέλε παξνπζία
θπξίσο ηεο Λανγξαθίαο (απφ ην 1884 επηζήκσο κε ηνλ Νηθφιαν Πνιίηε) αιιά θαη ελ
κέξεη ηεο Κνηλσληνινγίαο (Σζανχζεο 1985). Σν δεηνχκελν ζην παξφλ άξζξν δελ είλαη
ε παξνπζίαζε ησλ ζπγθιίζεσλ, απνθιίζεσλ αιιά ζπρλά θαη ζπγθξνχζεσλ ησλ
παξαπάλσ επηζηεκνληθψλ ρψξσλ ζηελ Διιάδα (Παπαηαμηάξρεο 1999: 227-246)
(Παλφπνπινο 2003), αιιά κηα πξφηαζε δηακφξθσζεο ελφο λένπ πεδίνπ δηαιφγνπ,
απηνχ κεηαμχ Αλζξσπνινγίαο θαη Δπηζηεκψλ ηεο Αγσγήο. Με κηα πξψηε καηηά ε
ζπλάληεζε απηή κνηάδεη επηζηεκνινγηθά αλ φρη αζχκβαηε ηνπιάρηζηνλ δχζβαηε κηα
θαη νη Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο είλαη πεξηζζφηεξν θαλνληζηηθνχ ραξαθηήξα (Γθφηνβνο
2002:81-101) εθφζνλ ζρεδηάδνληαη θαη πινπνηνχληαη κε ζηφρν ηελ εθπαίδεπζε ησλ
κειινληηθψλ πνιηηψλ. Αληίζεηα ε Αλζξσπνινγία σο θνηλσληθή επηζηήκε
ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ αλάιπζε θαη ζπρλά θξηηηθή αλάγλσζε ησλ ηξφπσλ θνηλσληθήο
θαη πνιηηηζκηθήο ζπλχπαξμεο ησλ θνηλσληθψλ δξψλησλ κέζα ζε ζπγθεθξηκέλα
ηζηνξηθά ζπγθείκελα. Σίζεηαη ινηπφλ ν εμήο πξνβιεκαηηζκφο: i) πψο ζα κπνξνχζαλ
απηνί νη δχν ρψξνη λα βξνπλ δηαχινπο επηθνηλσλίαο ζε επηζηεκνληθφ επίπεδν θαη ii) ζε
ηη ζα ρξεζίκεπε θάηη ηέηνην ηφζν ζηελ Αλζξσπνινγία φζν θαη ζηηο Δπηζηήκεο ηεο
Αγσγήο. ηε ζπλέρεηα ηνπ παξφληνο άξζξνπ ζα επηρεηξήζνπκε λα απαληήζνπκε
θιηκαθσηά ζηα παξαπάλσ εξσηήκαηα.
1. Απαρτές ηοσ δηεπηζηεκοληθού δηαιόγοσ Ποιηηηζκηθής Αλζρωπο-
ιογίας θαη Δπηζηεκώλ Αγωγής ζηο βορεηοακερηθαληθό τώρο
Ζ ζπδήηεζε θαη ν πξνβιεκαηηζκφο γηα ηε ζπλάληεζε Αλζξσπνινγίαο θαη ηδηαίηεξα ηεο
Πνιηηηζκηθήο Αλζξσπνινγίαο5 θαη ησλ Δπηζηεκψλ ηεο Αγσγήο έρεη μεθηλήζεη ζηηο
Ζ.Π.Α απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ „60 (History of Council of Anthropology and
Education 2003), κηα εκπεηξία πνπ ζα κπνξνχζε λα δψζεη ηελ αθνξκή γηα κηα επέθηαζε
θαη δηεχξπλζε ησλ λέσλ δεηνπκέλσλ πνπ πξνθχπηνπλ θαη γηα ηελ πεξίπησζε ηεο
λενειιεληθήο θνηλσλίαο. πγθεθξηκέλα, ε Πνιηηηζκηθή Αλζξσπνινγία ζηελ Ακεξηθή
είρε καθξά παξάδνζε πάλσ ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ζηηο θνπιηνχξεο ηφζν ησλ
απηνρζφλσλ Ηλδηάλσλ ηεο Ακεξηθήο (Erickson & Murphy 2002) φζν θαη ησλ
εζλνπνιηηηζκηθψλ θνηλνηήησλ ησλ κεηαλαζηψλ. πλαθφινπζα ε αλάγθε επηζηεκνληθήο
ζηήξημεο ησλ πξνβιεκάησλ πνπ πξνέθπςαλ ζηνπο θχθινπο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ιφγσ
4
ηεο απμαλφκελεο παξνπζίαο αιιφρζνλσλ θαη αιιφθσλσλ καζεηψλ ζηελ ακεξηθαληθή
ζρνιηθή ηάμε, ζηξάθεθε πξνο ηελ πιεπξά ηεο Πνιηηηζκηθήο Αλζξσπνινγίαο.
Δζηηάζζεθε θπξίσο ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχζαλ ηελ έλλνηα ηεο θνπιηνχξαο (culture) θαη
ηεο εζλνηηθήο νκάδαο (ethic group)(Banks 1994:82-84).
1.1 Θεωξεηηθή πξνέιεπζε
Με πξσηνπφξνπο ηνπο Αλζξσπνιφγνπο Spindler, Henry, Wolcott πξαγκαηνπνηείηαη απφ
ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟50 (Wilcox 1982, Wolcott 1994: 320-330), κηα ζηξνθή
πξνο ηελ κειέηε ηνπ ζρνιείνπ σο θνηλσληθνχ θαη πνιηηηζκηθνχ ρψξνπ. χκθσλα κε ηνλ
Yates (1997:118) ζηηο ΖΠΑ έρεη αλαπηπρζεί κηα Αλζξσπνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο θαηά
θάπνην ηξφπν αλεμάξηεηε απφ ηεο Κνηλσληνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο. Σν ελδηαθέξνλ ησλ
Ακεξηθάλσλ Αλζξσπνιφγσλ επηθεληξψζεθε ζηελ ηδέα ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο
κεηαβίβαζεο ζηελ εθπαίδεπζε (Bruner 1972, Cohen 1971). Έηζη αλαπηχζζνληαη δχν
βαζηθνί αλαιπηηθνί άμνλεο πνπ πξνσζνχλ ηηο πξψηεο εζλνγξαθίεο ηνπ ζρνιείνπ
(ethnography of schooling): i) ε δηεξεχλεζε ηνπ ζρνιείνπ σο κέζν πνιηηηζκηθήο
κεηάβαζεο/κεηαβίβαζεο (cultural transmission) θαη ii) ε κειέηε ησλ πνιηηηζκηθψλ
ζπγθξνχζεσλ κέζα ζηε ζρνιηθή ηάμε.
Ο πξψηνο εξεπλεηηθφο άμνλαο επηθεληξψλεηαη ζην εξψηεκα ηνπ πεξηερνκέλνπ
ηνπ πνιηηηζκηθνχ λνήκαηνο πνπ κεηαθέξεηαη ζην ζρνιείν ην νπνίν δελ είλαη πάληα
νξαηφ κέζα απφ ηα ηζρχνληα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα (βι. „θξπθφ‟ αλαιπηηθφ). Οη
παηδαγσγνί δελ αληηκεησπίδνληαη σο πνιηηηζκηθά νπδέηεξνη θαη αθφξηηζηνη παξάγνληεο
αιιά σο κεηέρνληεο θαη θνξείο ηνπ ηδίνπ ηνπ πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ δνπλ θαη
βηψλνπλ απφ ηελ παηδηθή ηνπο ειηθία. Απφ απηήλ ηελ άπνςε ην ζρνιείν απνηειεί
αληηθείκελν αλζξσπνινγηθήο κειέηεο φρη κφλν ησλ νξαηψλ δνκψλ αιιά θαη ησλ
ζησπεξψλ δξάζεσλ θαη ηεο θξπθήο δπλακηθήο (Πεγηάθε 1988: 24). Μέζα απφ απηήλ ηε
ζπιινγηζηηθή νη εζλνγξαθίεο ηνπ ζρνιείνπ (Wilcox 1982: 460-470) αληηκεησπίδνπλ ην
ζρνιείν σο ρψξν κεηάδνζεο θαη εγθαζίδξπζεο ησλ δνκψλ θαη ησλ πνιηηηζκηθψλ
επηινγψλ ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο (πρ. αλαπαξαγσγή ησλ ηζρπφλησλ ηαμηθψλ θαη
εζληθψλ/εζλνηηθψλ δηαθνξνπνηήζεσλ, αλαπαξαγσγή ζηεξενηχπσλ, θνηλσληθψλ
πξνθαηαιήςεσλ θιπ). Ο Wolcott αλαθεξφκελνο ζηνπο ηξφπνπο πνπ ε Πνιηηηζκηθή
Αλζξσπνινγία αληηκεησπίδεη ην ζρνιείν ζε ζρέζε κε ηελ θνπιηνχξα, επηζεκαίλεη ηξεηο
δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο.
5
Μέζσ ηνπ ζρνιείνπ: i) κεηαδίδεηαη/κεηαβηβάδεηαη ε θνπιηνχξα (transmission of
culture), ii) απνθηηέηαη ε θνπιηνχξα (acquisition of culture) iii)„πνιηηηζκνπνηνχληαη‟ ηα
λέα κέιε ηεο θνηλσλίαο (enculturation)6. Ωζηφζν, ζχκθσλα κε ηνλ Wolcott, νη ηξφπνη
απηνί ζεψξεζεο ηεο ζρέζεο θνπιηνχξαο θαη ζρνιείνπ πξνυπνζέηνπλ κηα ζηαηηθή θαη
φρη δπλακηθή αληηκεηψπηζε ηεο ίδηαο ηεο έλλνηαο ηεο θνπιηνχξαο. Ζ δηαθνξεηηθή απηή
πξνζέγγηζε (βι. § 2) πεγάδεη απφ λεφηεξα ξεχκαηα ζηνπο θφιπνπο ησλ θνηλσληθψλ
επηζηεκψλ ηδηαίηεξα κεηά ηελ επίδξαζε ηεο ζεσξίαο ηεο θαηαζθεπήο (Berger &
Luckmann 1966) θαη ηνπ κεηακνληεξληζκνχ7.
Ο δεχηεξνο αλαιπηηθφο άμνλαο πνπ πηνζεηνχλ νη εζλνγξαθίεο ηνπ ζρνιείνπ
αληηκεησπίδεη ην ζρνιείν σο πεδίν πνιηηηζκηθψλ ζπγθξνχζεσλ. Πξφθεηηαη γηα
ζπγθξνχζεηο πνπ ζηελ νπζία πξνέξρνληαη απφ ακνηβαίεο παξαλνήζεηο πνιηηηζκηθνχ
πεξηερνκέλνπ κε απνηέιεζκα παηδηά δηαθνξεηηθήο πνιηηηζκηθήο πξνέιεπζεο απφ ηελ
θπξίαξρε νκάδα λα αληηκεησπίδνπλ καζεζηαθέο δπζθνιίεο (Wilcox 1982: 467-469). Οη
εζλνγξαθίεο ηεο επηθνηλσλίαο (Hymes 1974, Saville-Troike 1982, Robertson and
Bloome 2001) δηεπξχλνπλ ηελ έξεπλα ηεο επηθνηλσληαθήο δηαδηθαζίαο πέξα απφ ηελ
θαζαξά γισζζηθή θαη ζηε κεηαγισζζηθή δηάζηαζε αιιά επηπξφζζεηα θαη ζηηο
ζεκαζίεο πνπ κπνξεί λα πάξεη ε γιψζζα ηνπ ζψκαηνο ζηα εθάζηνηε πνιηηηζκηθά
πιαίζηα (Bateson 1972). Οη εζλνγξαθίεο απηέο έδεημαλ φηη ε απνθαηάζηαζε ελφο θνηλνχ
γισζζηθνχ θψδηθα κέζα ζε κηα πνιππνιηηηζκηθή θαη πνιπγισζζηθή ηάμε δελ ζεκαίλεη
απαξαίηεηα θαη ηελ άξζε ησλ εκπνδίσλ επηθνηλσλίαο ή ηε ιχζε ησλ πνιηηηζκηθψλ
ζπγθξνχζεσλ (Yeager 2001: 167-200). Ηδηαίηεξε έκθαζε έρεη δνζεί ζηε κειέηε ηεο
ιεγφκελεο „θνπιηνχξαο αλαθνξάο‟ (culture of reference) ησλ καζεηψλ (Wilcox 1982),
ε νπνία επεξεάδεη απνθαζηζηηθά ηε ζηάζε ησλ παηδηψλ σο πξνο ηνπο ηξφπνπο
κεηάδνζεο ηεο γλψζεο (πξνθνξηθφο, βησκαηηθφο εκπεηξηθφο8 ζε αληίζεζε κε ηνλ
γξαπηφ, δηαλνεηηθφ, ζεσξεηηθφ) θαη ηα πξφζσπα/θνξείο θαηνρήο ηεο γλψζεο (γνλείο,
κέιε ηεο κεηνλνηηθήο θνηλφηεηαο, ηξίηε ειηθία ζε αληίζεζε κε λένπο δαζθάινπο,
αλζξψπνπο εθηφο θνηλφηεηαο). Απηή ε θαηεχζπλζε ησλ εξεπλψλ θηάλεη ζπρλά ζηε
δηαπίζησζε κηαο δηαθνξνπνίεζεο κεηαμχ ηεο θνπιηνχξαο ηνπ νηθνγε-
λεηαθνχ/θνηλνηηθνχ πεξηβάιινληνο (home culture) θαη ηεο θνπιηνχξαο ηνπ ζρνιείνπ
(school culture). Ζ δηάζηαζε απηή πξνθαιεί πξνβιήκαηα επηθνηλσλίαο θαη πνιηηηζκηθήο
αζπλελλνεζίαο (Παπαπαχινπ 2003).
6
Μέζα απφ απηήλ ηελ παξαδνρή πξνθχπηεη θαη ε ζπδήηεζε ηνπ ξφινπ πνπ ζα
κπνξνχζαλ λα αλαιάβνπλ νη δάζθαινη σο „πνιηηηζκηθνί δηακεζνιαβεηέο‟ εθφζνλ
βεβαίσο ην επηζπκνχλ.
1.2 Θεζκηθά όξγαλα θαη εξεπλεηηθά θέληξα
Ζ πξνψζεζε ηνπ αλζξσπνινγηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ ζε ζέκαηα παηδαγσγηθήο ζεσξίαο
θαη έξεπλαο πινπνηείηαη κε ηελ ίδξπζε επηηξνπψλ θαη θέληξσλ εξεπλψλ αξρηθά ζηηο
Ζ.Π.Α. πγθεθξηκέλα, ην 1968 ηδξχεηαη ην Council for Anthropology and Education
ππφ ηελ αηγίδα ηεο American Anthropological Association (AAA), ην νπνίν αλάκεζα
ζηνπο ζηφρνπο ηνπ ζέηεη:
i) ηελ πξνψζεζε αλζξσπνινγηθψλ εξεπλψλ ζηα ζρνιεία θαη ζε άιιεο κνξθέο
εθπαίδεπζεο, νη νπνίεο αληηκεησπίδνληαη σο θνηλσληθά θαη πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα,
ii) ηελ ελίζρπζε ηεο δηδαζθαιίαο ηεο Aλζξσπνινγίαο ζηε πξσηνβάζκηα θαη ζηε
δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε
iii) ηελ πξνζθνξά ελφο δηεπηζηεκνληθνχ ρψξνπ ζπλεξγαζίαο θαη ελίζρπζεο ησλ δεζκψλ
κεηαμχ επαγγεικαηηψλ αλζξσπνιφγσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ.
Αθνινπζεί ε ίδξπζε ηεο Teaching Anthropology Committee ην 1988 πνπ αζρνιείηαη
θπξίσο κε ηελ εηζαγσγή ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο Αλζξσπνινγίαο ζηα ζρνιεία κέζσ κηαο
ζεηξάο πξνγξακκάησλ φπσο i) Research on Anthropology in Schools, ii) Development
of Guidelines for Teaching Anthropology, iii) Review and Development of Curriculum
Materials and Outreach. Σν 1996 ηδξχεηαη ην Center for Research on Education,
Diversity & Excellence ζηε Santa Cruz, ην νπνίν αθηεξψλεηαη ζηελ έξεπλα ησλ παηδηψλ
πνπ ιφγσ πνιηηηζκηθψλ, θπιεηηθψλ, γεσγξαθηθψλ ή νηθνλνκηθψλ δηαθνξνπνηήζεσλ
έρνπλ πεξηνξηζκέλεο πξνζβάζεηο ζηελ εθπαίδεπζε. Σν 1999 ζπζηήλεηαη ε Anthropo-
logy Education Commission ε νπνία αθηεξψλεηαη ζηελ θαιιηέξγεηα ησλ ζρέζεσλ
κεηαμχ Αλζξσπνινγίαο θαη δεκφζηαο εθπαίδεπζεο κε κηα ζεηξά εξεπλεηηθψλ
πξνγξακκάησλ θαη επηκνξθσηηθψλ ζεκηλαξίσλ γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο.
Όιεο νη παξαπάλσ πξνζπάζεηεο ζπλνδεχηεθαλ θαη ζπλερίδνπλ λα ζπλνδεχνληαη
απφ δεκνζηεχζεηο κνλνγξαθηψλ, επηκειεκέλσλ εθδφζεσλ αιιά θαη ηελ θπθινθνξία
λέσλ πεξηνδηθψλ9 πάλσ ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ζηελ πξνψζεζε ηεο Αλζξσπνινγίαο
ζηελ εθπαίδεπζε. Δπίζεο ζα έπξεπε λα επηζεκαλζεί θαη ε ζεκαληηθή αχμεζε ζηελ
πξνζθνξά πξνγξακκάησλ πξνπηπρηαθνχ θαη κεηαπηπρηαθνχ επηπέδνπ δηαθφξσλ
7
ακεξηθάληθσλ παλεπηζηεκηαθψλ ηκεκάησλ πάλσ ζην αληηθείκελν (π.ρ. University of
California, Santa Barbara, Graduate School of Education, University of Colorado,
Boulder School of Education θιπ).
1.3 Εζλνγξαθηθέο έξεπλεο θαη ε ζρέζε ηνπο κε ηελ πνιππνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε
Ηδηαίηεξε αλαθνξά ζα έπξεπε λα γίλεη ζηελ αλάπηπμε ηεο βηβιηνγξαθηθήο θαη
εξεπλεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θπξίσο θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία πάλσ ζηα
εθπαηδεπηηθά ζέκαηα απφ ηελ πιεπξά ηεο Δζλνγξαθίαο.
Ζ Δζλογραθία ζπληζηά ηελ εξεπλεηηθή πξαθηηθή ηεο Αλζξσπνινγίαο (θνηλσληθήο θαη
πνιηηηζκηθήο) θαη απνθξπζηαιιψλεηαη κε ηε ζπγγξαθή πιηθνχ, ην νπνίν ζπιιέγεηαη
απφ καθξφρξνλε επηηφπηα έξεπλα κέζσ ζπκκεηνρηθήο παξαηήξεζεο (Ellen 1984,
Wolcott 1995, Denzin 1997). Αληηθείκελν ησλ εζλνγξαθηθψλ εξεπλψλ είλαη ε
ιεπηνκεξήο πεξηγξαθή ζπγθεθξηκέλσλ πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ (case studies) θαη
πνιηηηζκηθψλ πξαθηηθψλ θαη ε παξνπζίαζε απηψλ απφ δπν βαζηθέο νπηηθέο γσλίεο ηελ
εζσηεξηθή (emic view) απηή δει. ησλ ππνθεηκέλσλ ηεο έξεπλαο, θαη ηελ εμσηεξηθή
(etic view) απηή άιισλ νκάδσλ ή/θαη ηνπ εξεπλεηή (Robinson 1988:73-84). Σέινο
αθνινπζεί κηα εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε ηνπ πιηθνχ θαη ηνπνζέηεζε ηεο έξεπλαο ζηα
ηζηνξηθά θαη άιια ζπκθξαδφκελά ηεο.
πγθεθξηκέλα γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Eζλογραθίας ηοσ ζτοιείοσ ζχκθσλα κε
ηνλ Spindler (1982: 480-491) νη κέζνδνη ζπιινγήο εζλνγξαθηθνχ πιηθνχ πεξηιακ-
βάλνπλ:
i) επηηφπηα παξαηήξεζε ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ζην ζρνιείν θαη θαηαγξαθέο είηε ζε
κνξθή εζλνγξαθηθνχ εκεξνινγίνπ είηε/θαη κε βηληενθάκεξα ή καγλεηφθσλν,
ii)επηθνηλσλία κε ηα κέιε ηεο θνηλφηεηαο κέζσ πξνθνξηθψλ ζπλεληεχμεσλ
(δνκεκέλεο/εκηδνκεκέλεο/αλνηρηέο) θαη κέζσ εξσηεκαηνινγίσλ,
iii) ρξεζηκνπνίεζε επηπιένλ πιηθνχ απφ άιιεο πεγέο, φπσο εκεξνιφγηα παηδηψλ,
αξρεηαθφ πιηθφ ηνπ ζρνιείνπ, ηνπηθφο ηχπνο θιπ. Σέινο ηδηαίηεξε ζεκαζία δίλεηαη ζηελ
εθπφλεζε επηηφπηαο έξεπλαο θαη ζε ρψξνπο εθηφο ζρνιείνπ (δεκφζηνη ρψξνη, γεηηνληέο,
ζπίηηα)(βιέπε θαη § 2.2). Σα νθέιε ηεο εζλνγξαθηθήο κειέηεο ηνπ ζρνιείνπ ζα
κπνξνχζαλ λα ζπλνςηζζνχλ ζηα εμήο βαζηθά ζεκεία:
8
i) ζηε ζεκαζία ηεο αλάδεημεο ηεο „ηζαγελνχο‟ νπηηθήο γσλίαο, (native point of view)
δει. ηεο νπηηθήο γσλίαο ησλ ππφ έξεπλα ππνθεηκέλσλ (είηε είλαη π.ρ. νη αιινδαπνί ή νη
γεγελείο καζεηέο, νη δάζθαινη, θιπ),
ii) ζηε δηαπίζησζε φηη φιεο νη ζπκπεξηθνξέο ιακβάλνπλ ρψξα ζε ζπγθεθξηκέλα
πιαίζηα, ηα νπνία νθείιεη ν εξεπλεηήο λα ηα ιακβάλεη πάληα ππ‟φςηλ ηνπ πξνθεηκέλνπ
λα απνθηήζεη κηα ζπλνιηθή εηθφλα ηεο θαηάζηαζεο θαη ησλ κεηαζρεκαηηζκψλ ηεο,
iii) ζηελ επηδίσμε ηεο ζρεηηθνπνίεζεο πξνθαηαζθεπαζκέλσλ θαηεγνξηψλ ζθέςεο θαη
ζπκπεξηθνξάο ή φπσο εχζηνρα ην δηαηππψλεη ν Spindler ζηελ «νηθεηνπνίεζε ηνπ
„μέλνπ‟ θαη εμσηηθνπνίεζε ηνπ „νηθείνπ‟» (Spindler 1982).
Μέζσ ηεο Δζλογραθίας αλνίγεη έλαο δηάινγνο επηζηεκνληθφο θαη εξεπλεηηθφο ν
νπνίνο πξνσζεί λένπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ηεο πνιππνιηηηζκηθήο ηάμεο, ρσξίο
σζηφζν λα εμαληιείηαη κέζα ζε απηφλ. Ζ αλάπηπμε ηνπ θιάδνπ ηεο
πνιππνιηηηζκηθήο/δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο (Multicultural Education/Intercultural
Education) ζπληζηά έλα κέξνο ηνπ πεδίνπ ζπλάληεζεο Αλζξσπνινγίαο θαη Δπηζηεκψλ
ηεο Αγσγήο. Όπσο ζα πξνζπαζήζεη ην παξφλ άξζξν λα δείμεη ζηε ζπλέρεηα, νη έξεπλεο
θαη νη πξνηάζεηο παξέκβαζεο πνπ γίλνληαη ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα θαη ζηελ
θαζεκεξηλή ζρνιηθή πξάμε πξνζαλαηνιίδνληαη γεληθφηεξα ζην καζεηηθφ πιεζπζκφ
αθφκα θαη αλ απηφο είλαη θνξέαο κηαο θαη κνλαδηθήο θπξίαξρεο θνπιηνχξαο θαη
γιψζζαο, δει. αθφκα θαη αλ πξφθεηηαη γηα κνλνγισζζηθέο θαη κνλνπνιηηηζκηθέο ηάμεηο.
Ζ παλ-καζεηηθή απηή πξννπηηθή ζπλάδεη θαη κε ην γεληθφηεξν δεηνχκελν ζηα ζέκαηα
εθπαίδεπζεο κεηαλαζηεπηηθψλ θαη κεηνλνηηθψλ νκάδσλ, φπνπ νη ζηφρνη ηεο
δηαπνιηηηζκηθήο παηδαγσγηθήο δχλαληαη λα πξαγκαηνπνηεζνχλ κέζα ζε θνηλά ζρνιεία
γηα φινπο (Γακαλάθεο 1997:88,99) θαη φρη ζε κνξθέο εθπαίδεπζεο δηαρσξηζηηθνχ
ραξαθηήξα (βι. π.ρ. κεηνλνηηθά ζρνιεία) κηα θαη κφλνλ έηζη κπνξεί θαιιηεξγεζεί ε
πνιηηηζκηθή εηεξνγέλεηα κε απψηεξν ζηφρν ηνλ πνιηηηζκηθφ εκπινπηηζκφ.
2. Δκπιοσηηζκός ηοσ αλαισηηθού προγράκκαηος κε αλζρωποιογηθή
προοπηηθή: αθορκές γηα ζσδήηεζε κε ειιεληθά παραδείγκαηα
Θεσξεηηθά ζα κπνξνχζε θαλείο λα εληνπίζεη ηε ζπκβνιή ηεο αλζξσπνινγηθήο
πξνζέγγηζεο ζην πεξηερφκελν ηεο εθπαηδεπηηθήο/κνξθσηηθήο δηαδηθαζίαο ζε δχν
βαζηθά ζεκεία: i) ζηελ πνιππξηζκαηηθφηεηα ηεο παξερφκελεο γλψζεο θαη ii) ζηε
ζρεηηθνπνίεζε απφιπησλ θαηεγνξηψλ νηθνδφκεζεο ηεο γλψζεο.
9
Σν έλα ζεκείν ζηελ νπζία ζπληζηά πξνυπφζεζε ηνπ δεχηεξνπ ζηνρεχνληαο θαη ηα δχν
λα ζπκβάιινπλ ζηε δηεχξπλζε ησλ γλσζηηθψλ νξηδφλησλ θαη ζηνλ εκπινπηηζκφ ησλ
νπηηθψλ γσληψλ πξνζέγγηζεο ηεο γλψζεο. Μεξηθνί απφ ηνπο ηξφπνπο εκπινπηηζκνχ ηνπ
αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο κε γλψζεηο θαη πξαθηηθέο απφ ην ρψξν ηεο Αλζξσπνινγίαο
ζα κπνξνχζαλ λα ζπλνςηζζνχλ ζε κεξηθέο βαζηθέο παξαδνρέο:
- Η θνπιηνύξα10
ωο δηαδηθαζία θαη όρη ωο ζηαηηθό πεξηερόκελν
Αθφκα θαη ζηα πιαίζηα ηεο θιαζηθήο Αλζξσπνινγίαο ε θνπιηνχξα αληηκεησπηδφηαλ σο
ην ζχλνιν ησλ παξαδφζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ (π.ρ. γακήιηεο πξαθηηθέο, ζξεζθεπηηθά
ζπζηήκαηα, επηθήδεηεο ηειεηνπξγίεο, ξφινη ησλ δχν θχισλ, εμνπζηαζηηθέο δνκέο, ε
γιψζζα σο ζπκβνιηθφ ζχζηεκα, θαζεκεξηλέο πξαθηηθέο –θαγεηφ, έλδπζε,
θαζαξηφηεηα- θιπ.). Με άιια ιφγηα ε θνπιηνχξα αληηκεησπηδφηαλ σο έλα πνιηηηζκηθφ
ζχζηεκα ην νπνίν βξίζθεηαη έμσ απφ ην άηνκν θαη θαζνξίδεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ
(deterministic role of culture). Αληίζεηα, λεψηεξα ξεχκαηα ζην ρψξν ηεο
Αλζξσπνινγίαο (Layton 1997) θαη θπξίσο κε ηελ επίδξαζε ηνπ κεηακνληεξληζκνχ, ε
θνπιηνχξα αληηκεησπίδεηαη σο έλα δπλακηθφ θαηλφκελν ην νπνίν δηακνξθψλεηαη
θαζεκεξηλά απφ ηνπο κεηέρνληεο ζε απηήλ, απφ ηνπο θνξείο ηεο. Πξφθεηηαη δειαδή
πνιχ πεξηζζφηεξν γηα κηα δηαδηθαζία (process) παξά γηα έλα δηακνξθσκέλν
πεξηερφκελν πνπ απιψο καζαίλνπλ νη απνδέθηεο ηνπ ζηελ πνξεία ηεο θνηλσληθνπνίεζήο
ηνπο. Καηά ζπλέπεηα κηα ηέηνηα παξαδνρή, επαλαπξνζαλαηνιίδεη ην πεξηερφκελν ηεο
παξερφκελεο ζρνιηθήο γλψζεο ηδηαίηεξα ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ παξνπζίαζε π.ρ.
ηνπ παξαδνζηαθνχ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ (ζε καζήκαηα φπσο π.ρ. Γιψζζα, Δκείο θαη ν
Κφζκνο, Ηζηνξία, Κνηλσληθέο Δπηζηήκεο) φπνπ θπξηαξρεί κηα θαηεμνρήλ ιανγξαθηθή
δηάζηαζε πνπ ζπρλά αγγίδεη ηα φξηα ηνπ θνιθινξηζκνχ. Απηφ ηζρχεη θπζηθά θαη ζε
αλαθνξέο πνπ γίλνληαη -φηαλ γίλνληαη- ζε άιιεο θνπιηνχξεο (βιέπε Δπίκεηξν)
- Οη θνπιηνύξεο ωο δηαξθώο κεηαβαιιόκελεο κνξθέο θνηλωληθήο ύπαξμεο
Ζ πξναλαθεξζείζα δπλακηθή αληηκεηψπηζε ηεο έλλνηαο ηεο θνπιηνχξαο σο δηαδηθαζία
θαη φρη σο ζηαηηθφ πεξηερφκελν νδεγεί ζηελ ζπλαθφινπζε παξαδνρή φηη νη θνπιηνχξεο
βξίζθνληαη δηαξθψο ππφ δηακφξθσζε απφ ηα ππνθείκελά ηνπο. Δπνκέλσο
αλαδεηθλχεηαη ε ηζηνξηθή δηάζηαζε σο ην ρσξνρξνληθφ πιαίζην δξάζεο ησλ θνξέσλ
ηνπο. Ζ ηζηνξηθή πιαηζίσζε είηε ζε ζπγρξνληθφ είηε ζε δηαρξνληθφ επίπεδν κηαο
θνπιηνχξαο ζπκβάιιεη ζηε ζρεηηθνπνίεζε ελφο απφιπηνπ θαη ζηαηηθνχ πεξηερνκέλνπ
θαη αλαδεηθλχεη ηηο δηαδηθαζίεο ζρεκαηηζκνχ ηεο αιιά θαη ηε δπλακηθή ησλ αιιαγψλ
10
ηεο, δει. ησλ κεηαζρεκαηηζκψλ ηεο. Όπσο εχζηνρα ην ζέηεη ν Bullivant “ε θνπιηνχξα
είλαη ε γεληθεπκέλε ζχλζεζε αιιειεμαξηψκελσλ θαη εθηηκψκελσλ παξαδνζηαθψλ θαη
ζχγρξνλσλ θνηλσληθψλ γλψζεσλ θαη αληηιήςεσλ πνπ ελζαξθψλνληαη ζε ζπκπεξηθνξέο
θαη ηερλήκαηα πνπ κεηαβηβάδνληαη ζηα ππάξρνληα λέα κέιε κε ζπκβνιηθφ ή κε ηξφπν
(…)Δίλαη απηφ πνπ πξέπεη λα θαηαθηήζνπλ ηα παηδηά απφ εζλνπνιηηηζκηθέο νκάδεο
κάιινλ παξά έλα εμηδαληθεπκέλν απνιίζσκα πνιηηηζκνύ βαζηζκέλν ζε νπηνπηθέο
ζεσξήζεηο ηνπ πνιππνιηηηζκηθνχ πινπξαιηζκνχ» (ππνγξάκκηζε δηθή καο) (Bullivant
1997:81). Πνιιέο θνξέο, ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα πεξηθφπηνπλ ηε ζπγρξνληθή ηζηνξηθή
δηάζηαζε ζηελ παξνπζίαζε δηαθφξσλ ζεκαηηθψλ ηνπο θαη ηελ πεξηνξίδνπλ κφλν ζηε
δηδαζθαιία ηνπ θάζ‟ απηνχ καζήκαηνο ηεο Ηζηνξίαο. Αθφκα θαη ηφηε φκσο δηέπνληαη
ζπρλά απφ κηα ζηαηηθή αληηκεηψπηζε ηεο δηάζηαζεο ηνπ ρξφλνπ ε νπνία παγηψλεη θαη
παγψλεη ηα ππφ παξνπζίαζε ζέκαηα ζε κηα θαζαξά γεγνληνινγηθή πξννπηηθή. O
Xνπξδάθεο (2001:158-176) επηρεηξεκαηνινγψληαο πάλσ ζε έλα λέν επηζηεκνληθφ
„παξάδεηγκα‟ δηδαθηηθήο ηεο ηζηνξίαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ππνζηεξίδεη φηη ζα πξέπεη λα
δηαπλέεηαη απφ ηελ πξφζεζε κηαο νιηζηηθήο εξκελείαο βαζηζκέλεο ζε δηεπξπκέλα θαη
πνιπθσληθά ζεσξεηηθά πιαίζηα. Δπηζεκαίλεη κεηαμχ άιισλ ηε ζεκαζία ηεο αλάδεημεο
ηεο ηζηνξηθήο εμέιημεο θαη αιιεινζπζρέηεζεο ησλ γεγνλφησλ θαη ηνλίδεη ηε ζεκαζία
ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο φηη «ε ηζηνξία θαη ν πνιηηηζκφο γξάθνληαη θαη δηδάζθνληαη απφ
αλζξψπνπο πνπ δνπλ κέζα ζηελ „ηζηνξία‟» (Υνπξδάθεο 2001: 173-4).
- Οη εζωηεξηθέο δηαθνξνπνηήζεηο ζηα πιαίζηα κηαο θπξίαξρεο θνπιηνύξαο
Όρη κφλν ζηα πιαίζηα ηεο πνιπζπδεηεκέλεο πνιππνιηηηζκηθήο ζχγρξνλεο θνηλσληθήο
πξαγκαηηθφηεηαο, αιιά θαη ζηνπο θφιπνπο κηαο εμσηεξηθά ηδσκέλεο πνιηηηζκηθά
νκνηνγελνχο θαη νκνγελνχο θνπιηνχξαο κπνξνχλ εχθνια λα αλαδεηρζνχλ εζσηεξηθέο
δηαθνξνπνηήζεηο πνπ αθνξνχλ φρη κφλν θνηλσληνινγηθνχο δείθηεο φπσο π.ρ. ηελ
θνηλσληθή ηάμε, ην νηθνλνκηθφ status, ηηο πνιηηηθέο πεπνηζήζεηο θιπ., αιιά θαη
πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο11
. Απηέο άπηνληαη ζεκάησλ πνπ αθνξνχλ ζε ζέκαηα φπσο
ηνπηθέο ζπλήζεηεο θαη δηαιέθηνπο/ηδηψκαηα πνπ δηαθέξνπλ απφ πεξηνρή ζε πεξηνρή κηαο
εζληθά νκνηνγελνχο επηθξάηεηαο, ηελ εηεξνγέλεηα ηεο πνιηηηζκηθήο ζχλζεζεο12
κεγάισλ αζηηθψλ θέληξσλ, σο ζεκεία ζπγθέληξσζεο αλζξψπσλ δηαθνξεηηθήο
πξνέιεπζεο. Γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο ζα κπνξνχζε λα αλαθεξζεί ην παξάδεηγκα
ηνπ εζσηεξηθνχ κεηαλαζηεπηηθνχ ξεχκαηνο, φηαλ ζπγθεληξψλνληαη ζηελ Αζήλα
λεζηψηεο ηφληαο ή αηγαηαθήο πξνέιεπζεο, επεηξψηεο, βνεηνειιαδίηεο θιπ13
.
11
Δπίζεο άιινη παξάκεηξνη πνπ κπνξνχλ λα αλαδείμνπλ δηαθνξνπνηήζεηο ηνπ ζπκπαγνχο
πιεζπζκνχ, είλαη ην θχιν, ε ειηθία ή κνξθέο νηθνγελεηαθήο ζχλζεζεο (κνλνγνλετθέο
νηθνγέλεηεο, δηεπξπκέλεο, ππξεληθέο θιπ). Ζ επηδίσμε ηεο αλάδεημεο ησλ
δηαθνξνπνηήζεσλ ζηα πιαίζηα κηαο θπξίαξρεο θνπιηνχξαο ζηφρν έρεη λα
ζρεηηθνπνηήζεη απφιπηεο θαηεγνξίεο εζληθνχ ηχπνπ πνπ ζπρλά κεηαβάιινληαη ζε
εζλνθεληξηθέο απνηηκήζεηο ή θαηαιήγνπλ ζε ζπκπεξηθνξέο πνιηηηζκηθνχ ζλνκπηζκνχ.
Ζ πξνψζεζε ηεο πνιηηηζκηθήο εηεξνγέλεηαο ζην εζσηεξηθφ κηαο θνπιηνχξαο
ζπλαληάηαη κε ηνλ εμαηξεηηθά εχζηνρν ραξαθηεξηζκφ ηνπ Γακαλάθε γηα ηελ ειιεληθή
δηαζπνξά πεξί «αλνκνηνγελνχο νκνγέλεηαο» (Γακαλάθεο 2001:26). ηα πιαίζηα κηαο
ηέηνηαο αληηκεηψπηζεο κπνξνχλ λα αλαδεηρζνχλ δηαθνξνπνηήζεηο πνιηηηζκηθψλ
επηινγψλ πνπ νη εθάζηνηε θνξείο ηνπο πξαγκαηψλνπλ ζηα ηζηνξηθνγεσγξαθηθά ηνπο
ζπγθείκελα.
- Σν απηνλόεην ηεο θνπιηνύξαο καο: Η αλαδήηεζε ηνπ πνιηηηζκηθνύ λνήκαηνο κέζα
από αληηπαξαζέζεηο ή/ θαη ζπγθξνύζεηο κε άιια πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα
Οη πνιηηηζκηθέο ζεκαζίεο/ζχκβνια, ζην εζσηεξηθφ κηαο θνπιηνχξαο είλαη πνιχ
δχζθνιν λα γίλνπλ αληηιεπηέο γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο θνξείο ηεο. Όπσο πνιχ εχζηνρα ην
έζεζε ν Αλζξσπνιφγνο Clyde Kluchholn „ην ςάξη είλαη ην ηειεπηαίν είδνο πνπ κπνξεί
λα αλαθαιχςεη ην λεξφ‟, ελλνψληαο πσο ε θνπιηνχξα, φπσο θαη ην λεξφ, είλαη
απηνλφεηε γηα ηνπο κεηέρνληεο ζε απηήλ. Ο κφλνο ηξφπνο πξνθεηκέλνπ λα γίλεη νξαηφ
ην πεξηερφκελν κηαο θνπιηνχξαο είλαη ε ζχγθξηζε κε άιιεο θνπιηνχξεο, κέζσ δει. ηεο
αλαδήηεζεο θαη δηαπίζησζεο ησλ δηαθνξψλ. Οη δηαθνξέο ζπληζηνχλ θαηά κηα έλλνηα ην
«θιεηδί» γηα ηελ δφκεζε ηεο ζπλείδεζεο ηεο ηαπηφηεηαο (εζληθήο, εζλνηηθήο,
θνηλσληθήο, πνιηηηζκηθήο). Σν απηνλφεην πνιιψλ θαζεκεξηλψλ πξαθηηθψλ θαη
ζπλεζεηψλ δελ γίλεηαη αληηιεπηφ παξά κφλν φηαλ έξζεη ζε αληηπαξάζεζε κε ην
δηαθνξεηηθφ.
Τπάξρνπλ πνιιά παξαδείγκαηα ηέηνηνπ ηχπνπ: δε ζπλεηδεηνπνηνχκε π.ρ. βαζηθέο
πνιηηηζκηθέο πξαθηηθέο ησλ ηειεηνπξγηψλ ηνπ ζαλάηνπ ηεο θνπιηνχξαο καο, αλ δελ
έξζνπκε ζε επαθή κε πξαθηηθέο άιισλ πνιηηηζκηθψλ/ζξεζθεπηηθψλ ζπζηεκάησλ, φπσο
ε απνηέθξσζε ησλ λεθξψλ ζηνλ πξνηεζηαληηθφ π.ρ. ρψξν. Γηα ηνλ Έιιελα πρ. ν
ζάλαηνο ελφο ζπγγεληθνχ πξνζψπνπ ζπλδέεηαη κε ηνλ μαθληθφ θαη αλαπάληερν
ραξαθηήξα ηνπ θάηη πνπ γίλεηαη ηδηαίηεξα εκθαλέο φηαλ νξίδεηαη ε εκέξα θαη ε ψξα ηεο
θεδείαο, ζηε νπνία νθείινπλ ακεηάθιεηα λα πξνζέξζνπλ φινη.
12
Αληίζεηα ν εληαθηαζκφο ηεο ηέθξαο ηνπ απνζαλφληνο πξνζψπνπ ζηνλ πξνηεζηαληηθφ
θφζκν δελ πξνθαιεί απηφ ην ρσξνρξνληθφ αλαπάληερν ζηελ θνηλφηεηα ησλ ζπγγελψλ
κηαο θαη κπνξεί ε εκέξα θαη ε ψξα ηεο επηθήδεηαο ηειεηνπξγίαο λα νξηζζεί κε
ειαζηηθφηεηα θαη άλεζε ρξφλνπ. Δδψ δελ πξφθεηηαη κφλν γηα κηα πξαθηηθή
δηαδηθαζηηθή δηαθνξά αιιά θαη γηα κηα δηαθνξά πνιηηηζκηθήο πνηφηεηαο. Ζ ςπρνινγία
θαη ε λννηξνπία απέληαληη ζην ζάλαην θαηά ζπλέπεηα δηαθνξνπνηείηαη ξηδηθά απφ ηε
κηα θνπιηνχξα ζηελ άιιε.
ε επίπεδν θαζεκεξηλήο ζπκπεξηθνξάο, δελ ζπλεηδεηνπνηνχκε πρ. ηε ζπλήζεηα ηνπ
θηιηνχ ζηα δχν κάγνπια φηαλ ραηξεηάκε έλαλ θίιν, παξά κφλνλ φηαλ ζειήζνπκε λα ην
θάλνπκε απηφ κε έλα θίιν άιιεο θνπιηνχξαο (π.ρ. Γεξκαλφ ή Άγγιν), ν νπνίνο απιψο
ζα καο αγθαιηάζεη ρσξίο λα πξνηάμεη ην πξφζσπφ ηνπ (ή αληηζέησο κε έλαλ Οιιαλδφ ή
Βέιγν ν νπνίνο ζα ζειήζεη λα καο δψζεη φρη δχν αιιά ηξία θηιηά). ε επίπεδν
θιηκαηνινγηθήο πξνζαξκνγήο, δελ ζπλεηδεηνπνηνχκε ην απηνλφεην ηεο κεγάιεο
ειηνθάλεηαο ζηε ρψξα καο παξά κφλν φηαλ δήζνπκε έζησ θαη δπν κήλεο ζε κηα
θεληξνεπξσπατθή ρψξα. Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ζρνιίαζε θαζεγεηήο Αλζξσπνινγίαο
Οιιαλδηθνχ Παλ/κηνπ φηαλ ήξζε ζηελ Κξήηε ην 1993 ζηα πιαίζηα αληαιιαγψλ
θνηηεηψλ ηνπ κε ην πξφγξακκα Erasmus: “Οη Έιιελεο φηαλ βιέπνπλ ήιην ςάρλνπλ γηα
ζθηά, νη Οιιαλδνί αληίζεηα ηξέρνπλ λα ιηαζηνχλ”. Ζ έληαζε θαη ε ζπρλφηεηα ηεο
ειηαθήο αθηηλνβνιίαο δηαθέξνπλ εληππσζηαθά απφ ηε κηα ρψξα ζηελ άιιε, κε
απνηέιεζκα ε επαθή κε ηνλ ήιην λα εγγξάθεηαη πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθά θαη λα
ζπκβνινπνηείηαη αιιηψο απφ ηε κηα θνπιηνχξα ζηελ άιιε. Ο Έιιελαο π.ρ. θνηηεηήο
ζηελ Οιιαλδία χζηεξα απφ παξαηεηακέλε παξακνλή ηνπ ζπλεηδεηνπνηεί φηη ν ήιηνο
εθεί έρεη κφλν ρξψκα θαη φρη ζεξκνθξαζία. Μέρξη φκσο λα ζπάζεη ζην κπαιφ ηνπ ην
απηνλφεην ήιηνο=δέζηε αθφκα θαη ζηελ Οιιαλδία ζα ζπλερίζεη λα „ςάρλεη ζθηά‟ θάζε
θνξά πνπ ζα έρεη ειηνθάλεηα. Αληίζηνηρα ν Οιιαλδφο ζηελ Κξήηε, ζα θαεί κεξηθέο
θνξέο θαζψο ζα αλαδεηά λα βγεη ζηνλ ήιην θάζε θνξά πνπ ηνλ βιέπεη.
Άιιν παξάδεηγκα. Γελ θαηαιαβαίλνπκε ηε ζεκαζία ησλ ζπλεζεηψλ θαγεηνχ ζην
ηξαπέδη παξά κφλν φηαλ θαζίζνπκε λα θάκε καδί κε θίινπο άιισλ ρσξψλ γηα ηνπο
νπνίνπο π.ρ. ε „θαηεγνξία‟ ησλ κεδέδσλ –θνηλψλ πηάησλ γηα φινπο- δελ ππάξρεη. Αλ
ζειήζνπκε λα „ηζηκπήζνπκε‟ θάηη απφ ην πηάην πνπ ν ζπλδαηηπκφλαο καο ζεσξεί δηθφ
ηνπ ζα αληηθξίζνπκε ηελ έθπιεθηε πξνζβεβιεκέλε καηηά ηνπ.
13
Αθφκα θη αλ ηέηνηνπ είδνπο παξαδείγκαηα κνηάδνπλ αζήκαληεο ιεπηνκέξεηεο κπνξνχλ
πνιχ εχθνια λα απνηειέζνπλ επηηπρείο αθνξκέο γηα ζπδήηεζε θαη αλαδήηεζε ησλ
πνιηηηζκηθψλ δηαθνξψλ. ηελ νπζία νπνηαζδήπνηε κνξθήο δηαπνιηηηζκηθή εκπεηξία
εζηηάδεηαη θαηαξράο ζηε ζχγθξηζε θαη θάπνηεο θνξέο ζηε ζχγθξνπζε ηνπ δηθνχ καο
πνιηηηζκηθνύ απηνλόεηνπ κε απηφ ησλ άιισλ. Ζ παηδαγσγηθή αμία ηεο επηζήκαλζεο ησλ
πνιηηηζκηθψλ δηαθνξψλ ζπλίζηαηαη ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ πνιηηηζκηθψλ νξίσλ ηεο
εθάζηνηε θνπιηνχξαο. πλέπεηα απηνχ, απνηειεί ε εμάζθεζε θαη εμνηθείσζε ηνπ
παηδηνχ κε ην «απηνλφεην» θαη άξα κε ηε ζρεηηθνπνίεζή ηνπ. Ζ κεηάβαζε ζηε
ζπλέρεηα ζηε ζρεηηθνπνίεζε απφιπησλ θαηεγνξηψλ, φπσο ζηεξεφηππα θαη
πξνθαηαιήςεηο γίλεηαη επθνιφηεξα, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζηελ δηαπαηδαγψγεζε αηφκσλ
πνιηηηζκηθά „αλεθηηθψλ‟, επέιηθησλ θαη κε αλνηθηνχο νξίδνληεο. Δμάιινπ έλα απφ ηα
βαζηθά δεηνχκελα θαη ηεο δηαπνιηηηζκηθήο παηδαγσγηθήο είλαη ε θαιιηέξγεηα ηνπ
ελδηαθέξνληνο γηα ηελ εηεξφηεηα (Γακαλάθεο 1997: 99, Γθφηνβνο 2002:14-15).
ηελ Διιάδα ζεκεηψλνληαη απηή ηελ επνρή θάπνηεο ελδηαθέξνπζεο εμειίμεηο
ζην επίπεδν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξακκαηηζκνχ. πγθεθξηκέλα, ζηα πιαίζηα ηνπ
ζρεδηαζκνχ ηνπ Γηαζεκαηηθνχ Δληαίνπ Πιαηζίνπ Πξνγξακκάησλ πνπδψλ (Γ.Δ.Π.Π.)
ην νπνίν επεμεξγάδεηαη θαη πξνηείλεη ην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην ε δηαζεκαηηθφηεηα
απνηειεί ην νξγαλσηηθφ θξηηήξην ζχληαμεο ηεο χιεο. ηφρνο απηνχ ηνπ ηξφπνπ
πξνζέγγηζεο ηεο παξερφκελεο γλψζεο απνηειεί ε επεμεξγαζία ζεκάησλ απφ πνιιέο
νπηηθέο γσλίεο (Μαηζαγγνχξαο 2002, Αγγειάθνο 2003). Πξφθεηηαη δει. γηα ηελ
αλάδεημε ηεο πνιππξηζκαηηθφηεηαο ηεο γλψζεο, ζηνηρείν πνπ πξνσζεί ζηελ νπζία ηε
ζρεηηθνπνίεζε ζηεγαλψλ θαηεγνξηψλ δφκεζήο ηεο. Καηά ζπλέπεηα ε Αλζξσπνινγία
απφ ηελ πιεπξά ηεο ζέηνληαο ζην ζηφραζηξν ηεο πξνζέγγηζήο ηεο ηε ζρεηηθνπνίεζε
απφιπησλ θαηεγνξηψλ παξέρνληαο έλαλ πινχην ζπκπιεξσκαηηθψλ πιεξνθνξηψλ
κπνξεί λα ζπκβάιιεη νπζηαζηηθά ζηελ νξγάλσζε θαη πινπνίεζε ηεο δηαζεκαηηθφηεηαο
ζηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ. ε απηφ αθξηβψο ην ζεκείν αλαδεηθλχεηαη ε ζεκαζία ηεο
αλάπηπμεο θαη θαιιηέξγεηαο ηνπ δηαιφγνπ ησλ δχν απηψλ επηζηεκνληθψλ ρψξσλ, ηεο
Αλζξσπνινγίαο θαη ησλ Δπηζηεκψλ ηεο Αγσγήο, πξνθεηκέλνπ λα πξνρσξήζεη ν
ζεσξεηηθφο πξνβιεκαηηζκφο ζε εθαξκνγή θαη πινπνίεζε πξνο φθεινο ησλ καζεηψλ.
Δπηηπρεκέλα παξαδείγκαηα εθαξκνγήο ησλ παξαπάλσ πξνζεγγίζεσλ ζηελ έλλνηα ηεο
θνπιηνχξαο θαη ηεο εηεξφηεηαο έρνπκε ζηελ Διιάδα, ηφζν ζην δηδαθηηθφ πιηθφ πνπ
παξάγεηαη γηα ηα ειιελφπνπια ηνπ εμσηεξηθνχ (Δ.ΓΗΑ.Μ.ΜΔ), αιιά θαη ζην
14
εζσηεξηθφ, απφ ην δηδαθηηθφ πιηθφ ηνπ Παλ/κίνπ Αζελψλ ζηα πιαίζηα ηνπ
πξνγξάκκαηνο «Δθπαίδεπζε Παιηλλνζηνχλησλ θαη Αιινδαπψλ Μαζεηψλ» θαη απφ ην
πξφγξακκα «Δθπαίδεπζε Μνπζνπικαλφπαηδσλ».
2.1. Σξόπνη αλζξωπνινγηθήο παξέκβαζεο ζηηο πξαθηηθέο παξνρήο ζρνιηθήο γλώζεο
Ζ βαζηθή απνδνρή φηη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα κπνξεί λα εηδσζεί φρη κφλνλ σο
θνξέαο θνηλσληθνπνίεζεο αιιά θαη επξχηεξα σο θαζεαπηφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα (πξβ.
Ππξγησηάθεο 1984: 23-24,53-55), νδεγεί ζε κηα ζεηξά λέσλ πξνζεγγίζεσλ πάλσ ζε
εθπαηδεπηηθά δεηήκαηα. Σν ζρνιείν δελ εθιακβάλεηαη σο κνλαδηθφο εθπαηδεπηηθφο/
παηδεπηηθφο ρψξνο νχηε θαη ε παξερφκελε γλψζε εμηζψλεηαη κε ηε ζρνιηθή γλψζε
(Sprindler & Spindler 1987). Καηά ζπλέπεηα ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ιακβάλεη ρψξα
κέζα θαη έμσ απφ ην ζρνιείν, ζηελ θνηλφηεηα, ζηελ νηθνγέλεηα, ζηηο νκάδεο
ζπλνκειίθσλ, ηηο αζιεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ζηηο ζξεζθεπηηθέο νξγαλψζεηο, ηα
θαηαζηήκαηα, ηελ ζρνιηθή θαληίλα, ην γξαθείν ηνπ δηεπζπληή, ηελ ηάμε, ην πξναχιην,
ην δξφκν θιπ (Robertson and Bloome 2001:4-6). Οη εζλνγξαθηθέο εξεπλεηηθέο
πξαθηηθέο (επηηφπηα έξεπλα) πξνσζνχλ ζηελ νπζία καζεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ
„βγάδνπλ‟ ηνπο καζεηέο απφ ηνλ πεξηνξηζκέλν ρψξν ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνπο παξσζνχλ
λα αλαδεηήζνπλ ηε γλψζε εθηφο ησλ ηεηρψλ (Gordon 2002). Πξαθηηθά απηφ
πινπνηείηαη θαιψληαο ηνπο καζεηέο λα δξάζνπλ – λα αλαδεηήζνπλ, λα θαηαγξάςνπλ
θαη λα εξκελεχζνπλ ην πιηθφ- σο “κηθξνί εζλνγξάθνη”. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο:
i) δηεπξχλνπλ ηελ θπξίαξρε άπνςε φηη νη γλψζεηο βξίζθνληαη θπξίσο κέζα ζηα βηβιία
θαη κάιηζηα ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα, θαη άξα κφλν κέζα ζην ζρνιείν,
ii) καζαίλνπλ λα ζπγθεληξψλνπλ πιεξνθνξίεο θαη γλψζεηο απφ πξνθνξηθέο πεγέο
(εμνηθείσζε κε ηε κέζνδν ηεο εζλνγξαθηθήο ζπλέληεπμεο),
iii) εμαζθνχληαη ζηελ παξαηήξεζε θνηλσληθψλ ζπκπεξηθνξψλ (θξαηψληαο εκεξνιφγηα
επηηφπηαο έξεπλαο),(φπσο π.ρ. νη εκπνξηθέο ζπλαιιαγέο θαζψο απηέο δηαθνξνπνηνχληαη
αλάινγα κε ην πιαίζην αλαθνξάο ηνπο – π.ρ. ιατθή αγνξά vs κεγάια πνιπθαηαζηήκαηα
ή ε παξνρή ηεο ηαηξηθήο θξνληίδαο ζε κηα ηδησηηθή θιηληθή θαη ζε έλα δεκφζην
λνζνθνκείν-).
iv) εθηηκνχλ ηε ζεκαζία ησλ αληηθεηκέλσλ ηνπ πιηθνχ θφζκνπ καζαίλνληαο λα ηα
αληηκεησπίδνπλ σο αληηθείκελα δηαπνηηζκέλα κε πνιηηηζκηθή (cultural artifacts) θαη φρη
κφλν ρξεζηηθή ζεκαζία Γηα παξάδεηγκα ηα έπηπια θαη ηα θνπδηληθά είλαη δεισηηθά
15
ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ηξφπνπ δσήο (εξεκεηάθε 1997), ηα ξνχρα κπνξνχλ λα
αληηκεησπηζηνχλ φρη κφλνλ σο είδε έλδπζεο αιιά θαη σο δείθηεο δηαθνξνπνίεζεο θαηά
θχιν, ειηθία, θνηλσληθή ζέζε, επάγγεικα, δεισηηθά γηα ηηο παξαζηαζηαθέο δηαζηάζεηο
(performative dimension) ηεο θνηλσληθήο δσήο (Goffman 1959, Turner 1987).
v) εμνηθεηψλνληαη κε άιινπο θνηλσληθνχο ρψξνπο, πνπ θάπνηνπο απφ απηνχο πηζαλφλ
δελ έρνπλ επηζθεθηεί πνηέ π.ρ. έλα αιηεπηηθφ θαξάβη, έλα γξαθείν θεδεηψλ, κηα
νηθνδνκή, κηα θπιαθή, έλα παλεγχξη θιπ. Ζ εηζαγσγή ζε ηέηνηνπο ρψξνπο
δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά απφ ηηο ζπκβαηηθέο ζρνιηθέο επηζθέςεηο καδηθνχ θαη
απξφζσπνπ ραξαθηήξα φπσο ζε κνπζεία, πηλαθνζήθεο, βηβιηνζήθεο θαη άιια
πνιηηηζηηθά θέληξα, ρψξνη ζηνπο νπνίνπο ε θνπιηνχξα ζπλήζσο ηζνδπλακεί κε
απνιηζσκέλν κλεκείν. Ζ εκπινθή ησλ καζεηψλ κε ηα εξγαιεία ηεο εζλνγξαθηθήο
έξεπλαο θαη ε είζνδφο ηνπο ζε άιινπο ρψξνπο ρακειφηεξνπ ή θαη πςειφηεξνπ
θνηλσληθνχ γνήηξνπ εκπινπηίδεη ηνπο καζεηέο κε κηα δηεπξπκέλε αληίιεςε γηα ηελ
πνιηηηζκηθή δηαδηθαζία.
Όιεο νη παξαπάλσ επηζεκάλζεηο πνπ εγείξεη απφ ηελ πιεπξά ηεο ε
Αλζξσπνινγία ζπλαληψληαη κε πξνβιεκαηηζκνχο θαη αλεζπρίεο ησλ λεφηεξσλ
παηδαγσγηθψλ πξνζεγγίζεσλ θαη πξνηάζεσλ φπσο γηα π.ρ. ε βησκαηηθή-επηθνηλσληαθή
δηδαζθαιία σο καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία. ηηο ζπδεηήζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη απηφλ
ηνλ θαηξφ ζηελ Διιάδα κε αθνξκή ηε ζπγγξαθή θαη νξγάλσζε λένπ εθπαηδεπηηθνχ
πιηθνχ γηα ηα ζρνιεία ηίζεηαη ζπρλά ζην επίθεληξν ην ζέκα εθαξκνγήο λέσλ κεζφδσλ
δηδαζθαιίαο. πγθεθξηκέλα ν Υξπζαθίδεο (1994) επηζεκαίλεη φηη πξνθεηκέλνπ λα
πινπνηεζνχλ λέεο παηδαγσγηθέο πξνζεγγίζεηο (π.ρ. βησκαηηθή-επηθνηλσληαθή
δηδαζθαιία) ζα πξέπεη θαηαξράο λα εμαζθαιηζζνχλ θάπνηεο ζεκαληηθέο πξνυπνζέζεηο
φπσο: i)αλνηρηά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ii)απνθέληξσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ
ζπζηήκαηνο, iii)εκπινθή ηνπ ζρνιείνπ ζηελ θνηλσληθή δσή, iv)εθηίκεζε ηεο
κνξθσηηθήο αμίαο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο v)δεκηνπξγηθφηεηα, ζπλεξγαηηθφηεηα,
δηεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε (Υξπζαθίδεο 2003). Ζ εκπινθή ηεο Αλζξσπνινγίαο θαη
εηδηθφηεξα ηεο εζλνγξαθηθήο πξαθηηθήο ζηηο παξαπάλσ ζπδεηήζεηο ζα κπνξνχζε λα
εκπινπηίζεη ηφζν ην ζεσξεηηθφ δηάινγν φζν θαη ηνπο ηξφπνπο πινπνίεζεο θαη
εθπαηδεπηηθήο εθαξκνγήο ηνπ.
16
2.2. Αλαθνξά ζε ζπγθεθξηκέλεο ζεωξεηηθέο θαη πξαθηηθέο πξνηάζεηο εθαξκνγήο ηεο
αλζξωπνινγηθήο πξνζέγγηζεο ζηα πιαίζηα ηνπ ζύγρξνλνπ ειιεληθνύ ζρνιείνπ
Ζ πξνζπάζεηα λα πξνζαξκνζηεί ε παξαπάλσ ζηνρνζεζία ζηελ πεξίπησζε ηνπ
λενειιεληθνχ ζρνιείνπ ζα νδεγνχζε αλαπφθεπθηα ζε κηα ιεπηνκεξή θξηηηθή αλάιπζε
ησλ ππαξρφλησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ αιιά θαη ησλ επξχηεξσλ εθαξκνγψλ ζηε
ζρνιηθή δσή ησλ καζεηψλ. Μηα ηέηνηα ζπδήηεζε ζα έπξεπε λα γίλεη ζηα παξφληα
πιαίζηα ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ γηα ηελ ζπγγξαθή θαη έθδνζε λέσλ δηδαθηηθψλ βηβιίσλ
φπσο απηά ζρεδηάδνληαη απφ ην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην. Υσξίο λα είλαη δπλαηφλ λα
εμαληιεζεί ε ζπδήηεζε απηή ζηα πιαίζηα ηνπ παξφληνο άξζξνπ, ζα επηρεηξεζεί ζηε
ζπλέρεηα λα γίλνπλ θάπνηεο πξνηάζεηο πινπνίεζεο πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε. Ζ
αλζξσπνινγηθή πξνζέγγηζε βαζηδφκελε ζηε ζεσξεηηθή ηεο ζεκειίσζε σο ε
επηζηεκνληθή ελαζρφιεζε θαη εκπινθή κε ην „δηαθνξεηηθφ‟ (Streck 1997) κπνξεί λα
ζπκβάιιεη ζηελ αμηνπνίεζε θαη ζηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ δπλακηθνχ θαη
ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο ηάμεο. Σξφπνη πινπνίεζεο ελφο ηέηνηνπ ζηφρνπ κπνξνχλ λα
πξνσζεζνχλ:
i) κε ηνλ εκπινπηηζκφ ηνπ δηδαθηηθνχ πιηθνχ ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ κε γλψζεηο
απφ άιιεο πεγέο πνπ ζπγθεληξψλνπλ νη καζεηέο κε ηε βνήζεηα ηνπ δαζθάινπ ηνπο,
ii) κε ηελ αλάδεημε ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο,
iii) κε ηελ ελεξγνπνίεζε θαη αμηνπνίεζε ησλ λέσλ δνκψλ πνπ εηζάγνληαη ζηα ζρνιεία,
φπσο ε επέιηθηε δψλε θαη ην νινήκεξν ζρνιείν.
ηα πιαίζηα ηεο δπλαηφηεηαο εθπφλεζεο projects (ζρεδίσλ εξγαζίαο) γηα π.ρ.
ζην κάζεκα ηεο Γεσγξαθίαο ζα κπνξνχζε λα θαηαζθεπαζηεί έλαο παγθφζκηνο, έλαο
επξσπατθφο θαη έλαο ειιεληθφο ράξηεο πξνθεηκέλνπ λα ιεηηνπξγήζνπλ ζηελ πνξεία
ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο σο ζεκείν αλαθνξάο γηα πεξηζζφηεξα απφ έλα καζήκαηα. Γηα λα
ζπλδεζνχλ νη ράξηεο απηνί κε ζηνηρεία απφ ηηο πξνζσπηθέο θαη νηθνγελεηαθέο εκπεηξίεο
ησλ ηδίσλ ησλ καζεηψλ, ζα κπνξνχζε ην θάζε παηδί λα ζεκαηνδνηήζεη ζην ράξηε
επάλσ ηηο ρψξεο ηνπ εμσηεξηθνχ ή ηηο ειιεληθέο πφιεηο πνπ έρεη επηζθεθηεί ή
επηζθέπηεηαη ην ίδην ζηελ πνξεία ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο. πλνδεπηηθφ θσηνγξαθηθφ
πιηθφ απφ ηα ηαμίδηα ησλ παηδηψλ ζα κπνξνχζε λα αλαξηεζεί ζε έλαλ πίλαθα κε ηνλ
ηίηιν «Σα ηαμίδηα καο», θαηαλεκεκέλν ζε γεσγξαθηθέο δηαζηάζεηο. ηα πιαίζηα ηνπ
κνηξάζκαηνο ησλ δηαπνιηηηζκηθψλ εκπεηξηψλ ηνπο ηα παηδηά ζα κπνξνχζαλ λα
ζπληάμνπλ έλα ιεχθσκα ηαμηδησηηθψλ εληππψζεσλ ίζσο κε ηνλ ηίηιν: «πλαληψληαο
17
ηνπο „Άιινπο‟» φπνπ ζα ηνπο δεηνχληαλ λα πεξηγξάςνπλ κηα εκπεηξία ζπλάληεζεο θαη
επαθήο ηνπο κε ην „δηαθνξεηηθφ‟, ηηο πξνζσπηθέο ηνπο αληηδξάζεηο θαη ζπλαηζζήκαηα.
Με απηφλ ηνλ ηξφπν ζα απνθεπγφηαλ κηα ζηαηηθή θαη ηνπξηζηηθή-θνιθινξηθή
παξνπζίαζε ηνπ «Άιινπ» θαη ζα κπνξνχζε λα πξνσζεζεί ε επαηζζεηνπνίεζε κε ην
απηνλφεην ηεο θνπιηνχξαο.
Δπίζεο ζηα πιαίζηα θαη ησλ ελνηήησλ πνπ αθνξνχλ ζέκαηα κεηαλάζηεπζεο θαη
ειιεληθήο δηαζπνξάο (πρ. Γεσγξαθία Δ‟), ζα κπνξνχζαλ νη καζεηέο λα ζεκαην-
δνηήζνπλ πάλσ ζηνπο ράξηεο ρψξεο φπνπ πήγαλ σο κεηαλάζηεο κέιε ηεο νηθνγέλεηαο
ηνπο ή δνπλ αθφκα σο απφδεκνη. Σα ζηνηρεία απηά ζα κπνξνχζαλ λα ηα
ζπγθεληξψζνπλ δηεμάγνληαο εζλνγξαθηθέο ζπλεληεχμεηο κέζα ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο ή
αιιεινγξαθψληαο κε απφδεκα κέιε. Θα κπνξνχζαλ λα ζπγθεληξψζνπλ ζπλνδεπηηθφ
πιηθφ απφ ην ζπίηη ηνπο εθφζνλ έρνπλ ζπγγελείο ζηε δηαζπνξά, φπσο θσηνγξαθίεο,
γξακκαηφζεκα απφ ηηο ρψξεο πνπ δνπλ νη Έιιελεο ζπγγελείο ηνπο αθφκα θαη souvenir
πνπ θαηά θαηξνχο εθείλνη ηνπο απνζηέιινπλ θαη λα ηα παξνπζηάζνπλ ζηνπο
ζπκκαζεηέο ηνπο. Δπίζεο ζα κπνξνχζαλ λα αλαξηήζνπλ ζε έλα πίλαθα κε ηίηιν:
«Έιιελεο: Δδψ θαη Αιινχ, Σφηε θαη Σψξα» ζηνηρεία απφ ηηο ζρέζεηο ησλ απφδεκσλ
κειψλ ηεο νηθνγελείαο ηνπο κε ηηο ρψξεο ζηηο νπνίεο δνπλ ζε επίπεδν γισζζηθφ θαη
πνιηηηζκηθφ. Γηα παξάδεηγκα ζα κπνξνχζαλ λα ζπγθεληξσζνχλ νη δηάθνξεο γιψζζεο
πνπ κηινχλ νη απφδεκνη ζπγγελείο, ζηνηρεία απφ ηελ ενξηαζηηθή δσή ηεο εθάζηνηε
ρψξαο πνπ δνπλ ζε κηα παξάιιειε παξνπζίαζε ψζηε λα δηαθσηίδεηαη ε πνηθηινκνξθία
ησλ ηνπηθψλ ζπλεζεηψλ θαη ηεο ηζηνξίαο ηεο θάζε ρψξαο14
. Αθνινπζψληαο κηα ηέηνηα
πξνζέγγηζε ε Γεσγξαθία δελ πεξηνξίδεηαη ζηα πιαίζηα ελφο ζεσξεηηθνχ γλσζηηθνχ
αληηθεηκέλνπ αιιά αλαδεηθλχεηαη σο θηλεηήξηνο κνριφο γηα ηε γλσξηκία άιισλ ρσξψλ
θαη άξα άιισλ πνιηηηζκψλ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν πξηκνδνηείηαη ε δηαθνξά σο
δεηνχκελν θαη αλαδεηθλχεηαη σο ζέιγεηξν θαη φρη σο ζηφρνο εμάιεηςεο γηα ράξε ηεο
νκνηνγέλεηαο θαη ηεο νκνηνκνξθίαο. Ζ πνιππνιηηηζκηθφηεηα θαη ε πνιπγισζζία
ηνπνζεηνχληαη ζην ζηφραζηξν ηεο αλαδήηεζεο ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία.
Οη ηδέεο απηέο εκπινπηηζκνχ ηνπ καζήκαηνο ηεο Γεσγξαθίαο ζε έλα επίπεδν
ζρεδίνπ εξγαζίαο ησλ καζεηψλ ζηα πιαίζηα ηεο επέιηθηεο δψλεο είηε ηεο δηαζεκαηηθήο
πξνζέγγηζεο είηε αθφκα θαη ηεο κεζεκεξηαλήο δψλεο ηνπ νινήκεξνπ ζρνιείνπ
απνηεινχλ απιψο έλα παξάδεηγκα αλζξσπνινγηθήο παξέκβαζεο. Οη ρξήζεηο ησλ
θαηαζθεπαδφκελσλ ραξηψλ κπνξνχλ λα επεθηαζνχλ θαη ζε άιια καζήκαηα θαη
18
κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ κε βάζε ηε δπλακηθή ηεο ηάμεο θαη ηε ζπλεξγαζία
καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθνχ. Κάπνηα ρξήζηκα παξαδείγκαηα είλαη π.ρ. ε αλαδήηεζε ηεο
γεσγξαθηθήο θαη πνιηηηζκηθήο δηαδξνκήο δηαθφξσλ θαηαζθεπψλ θαη κεραλψλ, φπσο
ην άξνηξν, ην αεξφζηαην, ην αεξνπιάλν ή ην ξαδηφθσλν. Μηα ηέηνηα πξνζέγγηζε ζα
ππεξέβαηλε θαηά πνιχ ηε ζπκβαηηθή παξνπζίαζε απηψλ σο εθεπξέζεηο π.ρ.
ζπγθεθξηκέλσλ αηφκσλ ρσξνρξνληθά παγησκέλσλ θαη ζα ηα έζεηε ζε έλα επξχηεξν
ηζηνξηθνγεσγξαθηθφ πιαίζην πιηθψλ θαη πλεπκαηηθψλ πνιηηηζκηθψλ αληαιιαγψλ.
Παξφκνηεο ηξνρηέο δηαπνιηηηζκηθψλ εκπεηξηψλ θαη δεκηνπξγηψλ ζα κπνξνχζαλ λα
αλαδπζνχλ θαη απφ ηελ παξνπζίαζε βηνγξαθηψλ επηθαλψλ ζπγγξαθέσλ θαη πνηεηψλ.
Οη βηνγξαθίεο π.ρ. ηνπ εθέξε, ηνπ Καβάθε ή ηνπ Καδαληδάθε πξνζθέξνληαη
ηδηαίηεξα σο παξαδείγκαηα δηαπνιηηηζκηθήο πνξείαο ηνπ βίνπ ηνπο, ησλ εκπεηξηψλ ηνπο
ή αθφκα θαη ηεο πνίεζεο ηνπο15
ε νπνία κεηαθξάζηεθε θαη ζπλερίδεη λα κεηαθξάδεηαη
ζε πνιιέο γιψζζεο ηνπ θφζκνπ.
Όζνλ αθνξά ζην κάζεκα ηεο Γιψζζαο, ζα κπνξνχζαλ λα εκπινπηηζηνχλ νη
αλαθνξέο ζηελ ηζηνξηθή δηαδξνκή ηεο ειιεληθήο κέζσ ησλ ηαμηδηψλ ηεο ζε
δηαθνξεηηθνχο ηφπνπο θαη ρξφλνπο, ηεο εκπινθήο ηεο κε άιιεο γιψζζεο (π.ρ.
ζχγρξνλεο) θαη θπζηθά ζηνλ εκπινπηηζκφ ηεο απφ άιιεο γιψζζεο γεηηνληθψλ ιαψλ
(ηηαιηθά, βνπιγαξηθά, ηνπξθηθά, ζιαβηθά θιπ). Μηα ηέηνηα αληηκεηψπηζε ζα
απνδέζκεπε ηε ζεψξεζε ηεο γιψζζαο απφ ηελ πξννπηηθή ελφο κνλνιηζηθνχ
θαηαζθεπάζκαηνο ελφο κνλαδηθνχ -θαη πάληα ηνπ ίδηνπ- ιανχ, θαη ζα ηελ αλαδείθλπε
ζε έλα εξγαιείν επηθνηλσλίαο πνπ αλάινγα κε ηα ηζηνξηθά ηνπ πιαίζηα κεηαιιάζζεηαη,
δηακνξθψλεηαη γηα λα εμππεξεηήζεη ηηο εθάζηνηε αλάγθεο ζπλελλφεζεο θαη αληαιιαγήο
ησλ πνιιέο θνξέο δηαθνξεηηθψλ εζληθψλ θαη εζλνηηθψλ πφισλ επηθνηλσλίαο
Μηα δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ ηεο Φπζηθήο,
Γεσγξαθίαο, Λνγνηερλίαο ζα κπνξνχζε ζηα πιαίζηα κηα πξνζπάζεηαο ζρεηηθνπνίεζεο
ηφζν ηνπ επξσπνθεληξηζκνχ αιιά ελ γέλεη ηνπ γεσθεληξηζκνχ πνπ ηα ραξαθηεξίδεη, λα
ζεκαηνπνηήζεη ην Γηάζηεκα. Σν Γηάζηεκα κπνξεί λα ζπδεηεζεί ζπλδπαζηηθά ηφζν απφ
ηελ πιεπξά ηεο Φπζηθήο φζν θαη ηεο Γεσγξαθίαο κε εθηεηακέλεο αλαθνξέο ζε άιινπο
πιαλήηεο, ηελ επηζηεκνληθή ζρέζε ηεο γήηλεο θνηλφηεηαο κε απηνχο ζε ηζηνξηθή
πξννπηηθή αιιά θαη ζε ζχγρξνλε (ηαμίδηα, έξεπλεο θαη αλαθαιχςεηο ζην δηάζηεκα), ηελ
κπζνινγηθή ζρέζε (νλνκαηνζεζίεο ησλ πιαλεηψλ), ηελ θαιιηηερληθή, φπσο έξγα
19
επηζηεκνληθήο θαληαζίαο γηα εμσγήηλα πιάζκαηα αιιά θαη ηεο ινγνηερλίαο
(κπζηζηνξήκαηα π.ρ. Ηνχιηνο Βεξλ).
Μηα ηέηνηα πνιππξηζκαηηθή αληηκεηψπηζε, εθηφο ηεο δπλακηθήο λα εγείξεη θαη
λα εμάςεη ην ελδηαθέξνλ γηα ην „δηαθνξεηηθφ‟, ζα θαηάθεξλε κέζσ ηεο εκπινθήο ησλ
ίδησλ ησλ καζεηψλ ζηελ αλαδήηεζε απηψλ ησλ δηαθνξεηηθψλ παξακέηξσλ
πξνζέγγηζεο λα ηα εηζάγεη ζε κηα ζπιινγηζηηθή πινπξαιηζηηθή πνπ δελ εμαληιείηαη
ζηελ αλίρλεπζε κηαο κφλν δηάζηαζεο αιιά αθήλεη ηα πεξηζψξηα αλνηρηά γηα πνιιέο θαη
δηαθνξεηηθέο καηηέο πάλσ ζην ίδην θαη ην απηφ ζέκα.
πλδηαζηηθά ζρέδηα εξγαζίαο (projects) ζα κπνξνχζαλ λα ζπκπεξηιάβνπλ ην
δηαπνιηηηζκηθφ παξειζφλ γαζηξνλνκηθψλ ζπλεζεηψλ. Έλα πξφζθνξν παξάδεηγκα είλαη
ε ηζηνξηθή, πνιηηηζκηθή θαη δηαπνιηηηζκηθή δηαδξνκή ηεο πίηζαο. Ζ ηηαιηθή πίηζα
αξρίδεη ηε δηαδξνκή ηεο απφ ην ηξαπέδη ηνπ θησρνχ Ηηαινχ ρσξηθνχ γηα λα θηάζεη
ζήκεξα ζηα αθξηβά restaurant ηνπ ηνπξηζηηθνχ θέληξνπ π.ρ. ηεο Ρψκεο. πγρξφλσο
εηζάγεηαη ζηελ θαζεκεξηλφηεηα άιισλ ιαψλ, φπσο γηα π.ρ. ζηα παηδηθά πάξηπ ζε
δηάθνξεο άιιεο επξσπατθέο ρψξεο (π.ρ. Διιάδα, Γεξκαλία, Αγγιία, Οιιαλδία) ή ηεο
Ακεξηθήο θαη ηεο Απζηξαιίαο. Απφ ηε κηα ινηπφλ πιεπξά αλαδεηθλχεηαη ε δηάδνζε ηνπ
θαγεηνχ απηνχ ζε δηάθνξα κήθε θαη πιάηε ηνπ θφζκνπ ρσξίο σζηφζν λα
απνζησπνχληαη νη δηαθνξέο ηεο εθηέιεζεο ηεο ζπληαγήο αλά ρψξα (αιιηψηηθε γεχζε
έρεη π.ρ. ε πίηζα ζηελ Νάπνιε, ζηνλ Πεηξαηά ή ζην Pizza Hut ηνπ Λνλδίλνπ).
Παξφκνηεο δηαπνιηηηζκηθέο δηαδξνκέο κπνξεί λα αληρλεχζεη θαη ζηελ ηέρλε (ζηα
πιαίζηα ίζσο ηνπ καζήκαηνο ηεο Αηζζεηηθήο Αγσγήο). Οη κνπζηθέο θαη ρνξεπηηθέο
παξαδφζεηο ή θαη ηνπ ζεάηξνπ πξνζθέξνληαη θάιιηζηα λα αλαδείμνπλ ηνλ
δηαπνιηηηζκηθφ ραξαθηήξα απηνχ ηνπ είδνπο θαιιηηερληθήο αληαιιαγήο θαη
αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ ιαψλ. Σα παξαδείγκαηα ηνπ ξεκπέηηθνπ ή ηνπ ζεάηξνπ
ζθηψλ (Καξαγθηφδεο) πξνζθέξνληαη ηδηαίηεξα αλ αλαηξέμεη θαλείο ζηελ ηζηνξία ηνπο
γηα λα αλαδεηρζνχλ νη πνηθίιεο εζληθέο θαη εζλνηηθέο πηπρέο ηεο πξνέιεπζεο θαη ηεο
πνξείαο ηνπο (Μηθξαζηάηεο Έιιελεο θαη Σνχξθνη, Παιιαηνειιαδίηεο γηα ην ξεκπέηηθν,
Κηλα, Μηθξά Αζία θαη Διιάδα γηα ηνλ Καξαγθηφδε). Αθφκα θαη ζην επίπεδν ηεο
ζχγρξνλεο θηλεκαηνγξαθηθήο παξαγσγήο παηδηθψλ έξγσλ κπνξεί λα αλαδεηήζεη θαλείο
ηνλ πνιπεζληθφ ραξαθηήξα ησλ εξψσλ θαη ηα δηαπνιηηηζκηθά πιαίζηα ζπλάληεζεο
ηνπο, φπσο γηα π.ρ. ζηα δεκνθηιή έξγα ηνπ Disney, Mulan, Pocahontas, Tarzan θα.
20
3. Δπίιογος
Δπηζηξέθνληαο ζηνλ αξρηθφ πξνβιεκαηηζκφ πνπ ην παξφλ άξζξν έζεζε, πψο δει. ζα
κπνξνχζαλ θαη γηαηί ζα ήηαλ ρξήζηκν λα αλνίμνπλ έλαλ δηάινγν νη Δπηζηήκεο ηεο
Αγσγήο κε ηελ Πνιηηηζκηθή Αλζξσπνινγία απαληάηαη πξψηνλ κε φρεκα ην αίηεκα ηεο
δηεπηζηεκνληθφηεηαο θαη δεχηεξνλ κε ηηο λέεο πξνθιήζεηο πνπ έρεη εγείξεη ε
πνιππνιηηηζκηθφηεηα ησλ κνληέξλσλ θνηλσληψλ. Οη εμειίμεηο ζηελ επνρή ηεο
παγθνζκηνπνίεζεο απφ ηε κηα πιεπξά, θαη νη πνιηηηθέο πνπ επηιέγνληαη θαη
πινπνηνχληαη απφ ηα ζχγρξνλα θξάηε είηε ζε επξσπατθφ είηε ζε δηεζλέο επίπεδν απφ
ηελ άιιε, επεξεάδνπλ αλαπφθεπθηα θαη ηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν. Οη Δπηζηήκεο ηεο
Αγσγήο επνκέλσο δελ κπνξνχλ λα κείλνπλ ακέηνρεο ζε ηέηνηνπ είδνπο εμειίμεηο νχηε
κπνξνχλ λα παξακείλνπλ έγθιεηζηεο ζε έλα ζηελφ εζλνθεληξηθφ πξνζαλαηνιηζκφ. Ζ
Αλζξσπνινγία δε, ρξεηάδεηαη επίζεο σο θνηλσληθή επηζηήκε ηελ αλαλέσζε θαη ηελ
αλαηξνθνδφηεζε απφ θαζεκεξηλά πεδία πνιηηηζκηθψλ ζπλαληήζεσλ ή θαη ζπγθξνχ-
ζεσλ. Ο παξαδνζηαθφο ηεο ξφινο σο επηζηήκε ησλ „πξσηφγνλσλ‟ εμσ-επξσπατθψλ
θνηλσληψλ έρεη ήδε απφ θαηξφ ππνρσξήζεη θαη ζηε ζέζε ηνπ πξνβάιιεη νινέλα θαη
πεξηζζφηεξν ε αλαγθαηφηεηα γηα επηηφπηεο έξεπλεο εληφο ηνπ δπηηθνχ θφζκνπ. Ο ρψξνο
ηνπ ζρνιείνπ σο πεξηνρή δηαπνιηηηζκηθψλ επαθψλ θαη ηξηβψλ έρεη πνιιά λα ηεο
πξνζθέξεη ηφζν ζε έλα ζεσξεηηθφ επηζηεκνληθφ επίπεδν φζν θαη ζηελ πξάμε σο
εθαξκνζκέλε πηα επηζηήκε (Applied Anthropology).
Ζ πινπνίεζε ηεο ζπλάληεζεο ησλ δχν επηζηεκνληθψλ ρψξσλ ζεκαίλεη γηα ηνπο
κελ αλζξσπνιφγνπο ηε δηεμαγσγή επηηφπησλ εξεπλψλ ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ θαη ελ
γέλεη ζηνπο ηφπνπο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ γίγλεζζαη, γηα ηνπο δε παηδαγσγνχο ηελ
αλαδήηεζε πιηθνχ θαη κεζφδσλ απφ ηελ Αλζξσπνινγία πξνθεηκέλνπ λα παξέκβνπλ
ελαιιαθηηθά ζην corpus ησλ παξερφκελσλ γλψζεσλ θαη ζηνπο ηξφπνπο κεηάδνζήο
ηνπο. Σν βαζηθφ δεηνχκελν ζε απηήλ ηελ πξννπηηθή είλαη ε πνιπεπίπεδε, πνιππξηζκα-
ηηθή θαη δηαζεκαηηθή αλάδεημε ησλ πνιηηηζκηθψλ δηαθνξψλ θαη ηεο πνηθηινκνξθίαο.
Όπσο πξνζπάζεζε ην παξφλ άξζξν λα δείμεη ε ζπλάληεζε ησλ δχν απηψλ
ρψξσλ έρεη ήδε επηρεηξεζεί ζην εμσηεξηθφ θαη πξαγκαηνπνηείηαη εδψ θαη ηνπιάρηζηνλ
ηξεηο δεθαεηίεο. πγρξφλσο φκσο θαίλεηαη λα πξνβάιιεη ζηαδηαθά ην ίδην δεηνχκελν
θαη ζηνλ ειιεληθφ ρψξν16
. πγθεθξηκέλα γηα ηελ πεξίπησζε ηνπ ζχγρξνλνπ ειιεληθνχ
ζρνιείνπ, ηφζν ιφγσ ηνπ πνιππνιηηηζκηθνχ πξνθίι ησλ ηάμεσλ φζν θαη ιφγσ ησλ
εθπαηδεπηηθψλ θαηλνηνκηψλ πνπ επηρεηξνχληαη απηφλ ηνλ θαηξφ ζηε ρψξα, πηζηεχνπκε
21
φηη ζα ήηαλ πξαγκαηηθά ρξήζηκν θαη επίθαηξν λα πξνσζεζεί ν δηάινγνο κεηαμχ
Αλζξσπνινγίαο θαη Δπηζηεκψλ ηεο Αγσγήο. Ζ ελεξγφο εκπινθή ηεο Αλζξσπνινγίαο
ζηηο Δπηζηήκεο ηηο Αγσγήο έρεη λα πξνζθέξεη επηζηεκνληθά, εξεπλεηηθά θαη πξαθηηθά
νθέιε θαη ζηνπο δχν ρψξνπο.
ΕΠΙΜΕΣΡΟ
Αθνινπζνχλ θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα απφ ηα δηδαθηηθά εγρεηξίδηα ηνπ δεκνηηθνχ, απφ ηα
νπνία απνπζηάδεη νπνηαδήπνηε αλζξσπνινγηθή δηάζηαζε. πλνδεχνληαη απφ πξνηάζεηο αλζξσπνινγηθήο
παξέκβαζεο
Η) Γεσγξαθία Σ‟ Γεκνηηθνχ : Ζ γε καο
ηηο ελφηεηεο πνπ γίλνληαη ζπλνπηηθέο αλαθνξέο ζε θπιέο ηεο Αθξηθήο (Σνπαξεγθ ζει. 28-31, Ππγκαίνη
θαη Μπαληνχ (ζει. 41-42) θαη ησλ πνιηθψλ πεξηνρψλ (Δζθηκψνη, ζει. 34) θπξηαξρεί έληνλα ε ζεσξία ηνπ
cultural materialism (Marvin Harris) θαη ηεο ζεσξίαο ηεο γνληδηαθήο πξνζαξκνγήο ζην πεξηβάιινλ
(Darwin). Καηά ζπλέπεηα φινη απηνί νη άλζξσπνη παξνπζηάδνληαη απνγπκλσκέλνη (θπξηνιεθηηθά θαη
κεηαθνξηθά γηα ηνπο θαηνίθνπο ηδηαίηεξα ηεο καχξεο επείξνπ) απφ πνιηηηζκηθέο, δηαλνεηηθέο,
πνιηηηζηηθέο ελαζρνιήζεηο θαη δξαζηεξηφηεηεο θαη ε παξνπζίαζε ηνπο πεξηνξίδεηαη ζηε δηάζηαζε ηεο
επηβίσζεο ηνπο ζε επίπεδν θαζαξά πιηθνηερληθφ επίπεδν. Αθφκα θαη φηαλ γίλνληαη αλαθνξέο ζε ζέκαηα
πνιηηηζκνχ ραξαθηεξίδνληαη απφ έληνλν θνιθινξηθφ ραξαθηήξα, φπσο θαίλεηαη ζην παξαθάησ
απφζπαζκα: «Ζ δσή ησλ Ππγκαίσλ είλαη έληνλε κε γηνξηέο, ζπδεηήζεηο, ρνξνχο. Οη Ππγκαίνη έρνπλ
δεκηνπξγήζεη έλαλ δηθφ ηνπο πνιηηηζκφ γεκάην παξαδφζεηο θαη ζξχινπο»(ζει. 41-42).
Τξόπνη αλζξσπνινγηθήο παξέκβαζεο
Ζ αλζξσπνινγηθή βηβιηνγξαθία είλαη ηδηαίηεξα πινχζηα πάλσ ζε ζέκαηα κε-επξσπατθψλ πνιηηηζκψλ
ιφγσ ηεο καθξάο παξάδνζεο ηεο. Οη καζεηέο κπνξνχλ λα ελζαξξπλζνχλ απφ ην δάζθαιφ ηνπο λα
αλαδεηήζνπλ επηπιένλ πιηθφ γηα ηηο ζπγθεθξηκέλεο θπιέο απφ ην δπαδίθηπν (βι. π.ρ. ππνζεκείσζε 9).
Δπίζεο γεληθφηεξεο πιεξνθνξίεο απφ ηελ ηζηνξία γηα ηα κεγάια θαη πινχζηα βαζίιεηα ηεο Αθξηθαληθήο
επείξνπ ζα άκβιπλε ηε κνλνκεξψο παξνπζηαδφκελε εηθφλα κηαο επείξνπ άρξνλεο θαη θησρήο.
πκπιεξσκαηηθά ε ζπιινγή θσηνγξαθηθνχ πιηθνχ απφ ηνπο καζεηέο π.ρ. απφ ηνπξηζηηθνχο νδεγνχο
κεγάισλ ζχγρξνλσλ αθξηθαληθψλ πφιεσλ ζα ζρεηηθνπνηνχζε ηελ ζηαηηθή θαη ζηεξενηππηθή παξνπζίαζε
ηνπ εκίγπκλνπ Αθξηθάλνπ πνπ πεξηδηαβαίλεη ρέξζεο πεξηνρέο. Δπηπιένλ αλαθνξέο ζε ζπλήζεηεο θαη
παξαδφζεηο αθξηθαληθψλ θνηλσληψλ αγξνηηθψλ ή αζηηθψλ ζα κπνξνχζε λα επηθεληξσζεί ζε ζεκαηηθέο
φπσο γακήιηεο ηειεηέο, δηαβαηήξηεο ηειεηoπξγίεο ελειηθίσζεο (πρ. Μαδαγαζθάξε Bloch Maurice),
δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο, κνπζηθέο θαη ρνξεπηηθέο παξαδφζεηο. Δζλνγξαθηθά θηικ θαη ληνθηκαληέξ ζα
κπνξνχζε θαλείο λα πξνκεζεπηεί θαη απφ ην δπαδίθηπν αιιά θαη απφ ηελ αγνξά πξνθεηκέλνπ λα
πξνβιεζνχλ θαη λα ζρνιηαζζνχλ ζηελ ηάμε.
Παξφκνηεο κνξθέο αλζξσπνινγηθήο παξέκβαζεο ζα κπνξνχζαλ λα εθαξκνζζνχλ θαη γηα άιιεο
ελφηεηεο ηνπ βηβιίνπ ηεο Γεσγξαθίαο ηεο Σ‟ Γεκνηηθνχ, φπσο γηα π.ρ. νη θάηνηθνη ηεο Λαηηληθήο
Ακεξηθήο (ζει. 71-74) φπνπ επηθξαηεί κηα ζηεξενηππηθή παξνπζίαζε ηεο επείξνπ σο θησρήο θαη
„θαεκέλεο‟. Αμίδεη π.ρ. λα ζρνιηαζζεί ην θσηνγξαθηθφ πιηθφ πνπ παξνπζηάδεηαη ζηε ζπγθεθξηκέλε
22
ελφηεηα πνπ απνηειείηαη απφ κηα εληππσζηαθή θσηνγξαθία ηεο Νέαο Τφξθεο ε νπνία αληηπαξαηίζεηαη
κε κηα θσηνγξαθία ηελεθεδνχπνιεο ζηε Γνπαηεκάια. Σφζν νη αλαθνξέο ζηε Βφξεηα Ακεξηθή φζν θαη
ζηελ Ηαπσλία („Ζ κεγάιε δχλακε ηεο Ηαπσλίαο είλαη νη άλζξσπνί ηεο, πνπ είλαη απφ ηνπο πην
κνξθσκέλνπο θαη εξγαηηθνχο ζηνλ θφζκν‟ ζει.64), εληζρχνπλ ηηο δηαθξίζεηο κεηαμχ „πξψηνπ‟ θαη
„ηξίηνπ‟ θφζκνπ, ηελ θαηάηαμε ησλ πνιηηηζκψλ ηεο γεο ζε αλεπηπγκέλνπο θαη ππαλάπηπθηνπο κε έληνλε
ηεο αμηνινγηθή ζχγθξηζε κεηαμχ „πνιηηηζκέλσλ‟ ιαψλ θαη „απνιίηηζησλ‟ (βι. π.ρ. „Ο επξσπατθφο
πνιηηηζκφο πνπ έρεη ηηο ξίδεο ηνπ ζηνλ αξραίν ειιεληθφ έθηαζε ζε κεγάιε αθκή, επεξέαζε θαη επεξεάδεη
ηελ αλζξσπφηεηα φζν θαλέλαο άιινο πνιηηηζκφο ηεο γεο‟ ζει. 47). θνπφο ηεο αλζξσπνινγηθήο
παξέκβαζεο είλαη θαηαξράο λα ακβιχλεη ηηο ζηεξενηππηθέο απηέο απνηηκήζεηο ζπκπιεξψλνληαο κε
πξφζζεην πιεξνθνξηαθφ πιηθφ ηελ ειιεηκκαηηθή εηθφλα. Αληίζηνηρα κε ην παξάδεηγκα ηεο Αθξηθήο,
κπνξεί θαη γηα ηελ πεξίπησζε ησλ ιαψλ ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο ή ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο λα
αλαδεηήζνπλ νη καζεηέο λέα ζηνηρεία απφ ειιελφγισζζε βηβιηνγξαθία (π.ρ. Βεξλίθνο, Γαζθαινπνχινπ
2002), πεξηνδηθά (National Georgraphic ειιεληθή έθδνζε) θαη θπζηθά απφ ην δπαδίθηπν. Απψηεξνο
ζηφρνο είλαη ε πξνζέιθπζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ γηα ην „άιιν‟ θαη ην „δηαθνξεηηθφ‟, ε
αλάδεημε δει. ησλ δηαθνξψλ θαη ηεο πνιπκνξθίαο ζε δεηνχκελν.
Βηβιηογραθία
Αβδειά, Δ. (1993) Ζ ζπγθξφηεζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο ζην ειιεληθφ ζρνιείν:
«εκείο» θαη νη «άιινη». ην Φξαγθνπδάθε, Α., Γξαγψλα, Θ. (επηκ.) Τη’λαη ε
παηξίδα καο; Δζλνθεληξηζκόο ζηελ Δθπαίδεπζε. Αζήλα, Αιεμάλδξεηα, 26-45.
Αγγειάθνο, Κ.(επηκ.)(2003) Γηαζεκαηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο γλώζεο ζην ειιεληθό
ζρνιείν, Αζήλα, Μεηαίρκην
Banks, J.A. (1994)Multiethnic education. Theory and practice. Allyn & Bacon,Boston
Barth, F. (2000) Boundaries and Connections. ην Cohen, A. (ed.), Signifying
Identities, Anthropological perspectives on boundaries and contested values, ed.
Routledge, Taylor and Francis Books Ltd, London, 17-37
Bateson, G.(1972) A Theory on Play and Fantasy. ην In Steps to an Ecology of Mind,
N.Y.: Ballantine Books, 177-193.
Beaumont, E. Pimont, M.R. (1999) (κηθ. Η. Παπαγεσξγίνπ) Δηθόλεο από ηα παηδηά ηεο
γεο, Αζήλα, Μνληέξλνη Καηξνί
Berger, P. Luckmann, T. (1966) The Social Construction of Reality. Routledge, London
Βεξλίθνο, Ν., Γαζθαινπνχινπ, . (2002) Πνιππνιηηηζκηθόηεηα: Οη δηαζηάζεηο ηεο
πνιηηηζκηθήο ηαπηόηεηαο, Αζήλα, Κξηηηθή
Bruner, J. (1972) Cultural Relevance of Education, London: Harmondsworth, Penguin
23
Buvillant, Β. (1997) Πξνο κηα ξηδνζπαζηηθή πνιππνιηηηζκηθφηεηα: αλάιπζε ησλ
ηάζεσλ ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα θαη ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ζρεδηαζκφ. ην
ηδεξή, Α.Ε., Υαξάκεο, Π.(επηκ.) Πνιππνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε, Αζήλα,
Διιεληθά Γξάκκαηα
Chiarelli, B. Bebi, A. (1997) (κηθ. Β. Γηαλλαθνπνχινπ) Άλζξσπνη θαη Πνιηηηζκνί,
Αζήλα, Παπαδφπνπινο
Cohen, Y. A. (1971) The shaping of men‟s minds: Adaptations to the imperatives of
Culture. ην Wax, K.L., Diamond, S., Geaving, F.(eds) Anthropological
Perspectives on Education, New York, Basic Books, 19-50
Γακαλάθεο, Μ.(1997) Ζ Δθπαίδεπζε ησλ παιηλλνζηνύλησλ θαη αιινδαπώλ καζεηώλ,
Αζήλα,Gutenberg
____________. (2001) Θεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηεο θνηλσληθνπνίεζεο ησλ
ειιελoπαίδσλ ηεο δηαζπνξάο. ην Πξνιεγόκελα Αλαιπηηθνύ
Πξνγξάκκαηνο γηα ηελ Διιελόγισζζε Δθπαίδεπζε ζηε Γηαζπνξά,
Βάκβνπθαο, Μ., Γακαλάθεο, Μ. Καηζηκαιή, Γ (επηκ.) Ρέζπκλν, Δ.ΓΗΑ.Μ.ΜΔ,
15-48
Denzin, N. (1997) Interpretive ethnography: ethnographic practices for the 21st
century. California, Sage Publications
Egan-Robertson, Α., Bloome, Δ. (2001) (κηθ. Καξάιε, Μ). Γιώζζα θαη Πνιηηηζκόο. Οη
καζεηέο/ηξηεο σο εξεπλεηέο/-ηξηεο, Αζήλα, Μεηαίρκην
Ellen, R. (ed.) (1984) Ethnographic Research. A Guide to General Conduct. London
Academic Press.
Γθφβαξεο, Υ. (2001) Δηζαγσγή ζηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε, Αζήλα, Αηξαπφο
Erickson, P., Murphy, L. (2002) (κηθ. Φ. Μπνπκπνχιε) Ηζηνξία ηεο Αλζξσπνινγηθήο
Σθέςεο, Αζήλα, Κξηηηθή
Goffman, E. (1959) The Presentation of self in everyday life. New York,
Doubleday Anchor Books- Doubleday & Company, Inc.
Gordon, J. (2002) Beyond the Classroom Walls: Ethnographic Inquiry as Pedagogy,
London, Routledge Falmer
Γθφηνβνο, Α. (2002) Δθπαίδεπζε θαη Δηεξόηεηα. Εεηήκαηα Γηαπνιηηηζκηθήο Παηδαγσ-
γηθήο, Αζήλα, Μεηαίρκην
24
Goward, N. (1984) The fieldwork experience. ην Ellen, R.F. (ed.) Ethnographic
Research. A Guide to General Conduct, London, Academic Press
Hymes, D. (1974) Foundations of Sociolinguistics: The Ethnography of
Communication, Philadelphia, University of Pennsylvania Press
Κάβνπξαο, Π. (1996) Μνληεξληζκφο θαη Πνιηηηζκηθή Αλζξσπνινγία, ζην
Μνληεξληζκόο: ε ώξα ηεο απνηίκεζεο; Αζήλα, Δηαηξεία Νενειιεληθνχ
Πνιηηηζκνχ θαη Γεληθήο Παηδείαο
Kuper, A.(1994) (κηθ. Μηραινπνχινπ-Βέηθνπ, Υ.) Αλζξσπνινγία θαη Αλζξσπνιόγνη,.
Αζήλα, Καζηαληψηε
Layton, R, (1997) An introduction to theory in anthropology, U.K., Cambridge
University Press
Μαηζαγγνχξαο, Ζ. (2002). Ζ δηαζεκαηηθόηεηα ζηε ζρνιηθή γλώζε: ελλνηνθεληξηθή
αλαπιαηζίσζε θαη ζρέδην εξγαζίαο, Αζήλα, Γξεγφξεο
Okely, J., Callaway, H. (eds). (1992) Anthropology and Autobiography. London and
New York, Routledge
Παλφπνπινο, Π. (2003) Between Self and Others: The Academic establishment of
Greek Anthropology. ην Dorle, D.,Egar, I.R., Schippers, T. (επηκ.) Educational
Histories of European Social Anthropology, Oxford: Berghan Books, 193-205
Παπαπαχινπ, Μ. (2003) πκβνιηθέο φςεηο ηεο „πγείαο‟ θαη ηεο „αζζέλεηαο‟ ζε
δηαπνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ: κηα αλζξσπνινγηθή πξνζέγγηζε, Αλαθνίλσζε ζην
15ν Παλειιήλην πλέδξην Διιεληθήο Δηαηξείαο Κνηλσληθήο Παηδηαηξηθήο, ππφ
ηε αηγίδα ηνπ Σκήκαηνο Ηαηξηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Θεζζαιίαο, Λάξηζα
10-13 Απξηιίνπ
Παπαηαμηάξρεο, Δ. (1999) H παλεπηζηεκηαθή απνθαηάζηαζε ηεο θνηλσληθήο
αλζξσπνινγίαο ζηελ Διιάδα: κηα πξψηε πξνζέγγηζε. ην Πξννπηηθέο θαη
κέιινλ ησλ Κνηλσληθώλ Σπνπδώλ ζηελ Διιάδα, Δπηζηεκνληθφ δηήκεξν, Σκήκα
Κνηλσληνινγίαο Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο, Ρέζπκλν, 227-246
Πεγηάθε, Π. (1988) Δζλνγξαθία: Ζ κειέηε ηεο αλζξώπηλεο δηάζηαζεο ζηελ θνηλσληθή
θαη παηδαγσγηθή έξεπλα, Αζήλα, Γξεγφξεο
Robinson, G. (1988) Crosscultural Understanding, London Prentice Hall International
Rosman, A., Rubel, P. (1992) The Tapestry of culture: An introduction to Cultural
Anthropology, McGraw-Hill, New York
25
Saville-Troike, P. (1982) The Ethnography of Communication: An Introduction.
Oxford, Basil Blackwell
Schechner, R. (1988) Performance Theory. New York, Routledge
εξεκεηάθε, Κ.Ν. (επηκ.) (1997) Παιηλλόζηεζε Αηζζήζεσλ. Αζήλα, Ληβάλε.
Streck, B. (1996) Ethnologie als differentielle Soziologie. ην in Zeitschrift fuer
Ethnologie 122: 111-120
________.(1997) Fröhliche Wissenschaft Ethnologie. Wuppertal, Trickster Verlag
Spindler, G. (1982) Doing the Ethnography of Schooling. Educational Anthropology in
Action, N.Y.: Rinehart and Winston
_________., Spindler, L. (eds) (1987) Interpretive Ethnography of Education: At Home
and Abroad. USA: Lawrence Erlbaum Assoc.
_________. (2000) Fifty Years of Anthropology and Education, 1950-2000: A Sprindler
Anthology, Lawrence Erlbaum Assoc.
σηεξφπνπινο, Λ. (2003) Ζ Αλζξσπνινγία ζηελ Δθπαίδεπζε, Αζήλα, Διιεληθά
Γξάκκαηα
Σζανχζεο Γ. (1985) Ζ Κνηλσληθή Αλζξσπνινγία ζηελ Διιάδα, πξνινγηθφ ζεκείσκα.
ην Γ. Ληέλραξη, Κνηλσληθή Αλζξσπνινγία, Αζήλα, Δθδφζεηο Gutenberg
Turner, V. (1987) The Anthropology of Performance. New York, PAJ Publications
UNICEF, (2003) κηθ. Ρ. Σνπξθνιηά-Κπδσλέσο. Μηα δσή ζαλ ηε δηθή κνπ. Πώο δνπλ ηα
παηδηά ζ’όιν ηνλ θόζκν, Αζήλα: Δθδφζεηο Παηάθε
Urry, J. (1984) A history of field methods, Ethnographic Research. A Guide to General
Conduct, Ellen, R.F (ed.). London, Academic Press.
Wilcox, Κ. (1982) Ethnography as a Methodology and its application to the study of
Schooling: A Review. ην Spindler, G.(ed.) Doing the Ethnography of
Schooling. Educational Anthropology in Action, N.Y.: Rinehart and Winston
Wolcott, H. (1994) Transforming Qualitative Data: Description, Analysis, and
Interpretation. Thousand Oaks, CA, Sage Publications
_________. (1995) The Art of Fieldwork. AltaMira Press. Sage Publications, Inc.
Υνπξδάθεο, Α. (2001) Θεσξεηηθέο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο ζηελ Ηζηνξία θαη ηνλ
Πνιηηηζκφ: Πξνιεγφκελα ζηε ζχληαμε ελφο Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο γηα ηα
ειιελφπνπια ηνπ εμσηεξηθνχ. ην Βάκβνπθαο, Μ., Γακαλάθεο, Μ. Καηζηκαιή
26
Γ. (επηκ.) Πξνιεγόκελα Αλαιπηηθνύ Πξνγξάκκαηνο γηα ηελ Διιελόγισζζε
Δθπαίδεπζε ζηε Γηαζπνξά,. Ρέζπκλν: Δ.ΓΗΑ.Μ.ΜΔ, 155-210
Υξπζαθίδεο, Κ. (1994) Βησκαηηθή-Δπηθνηλσληαθή Γηδαζθαιία. Ζ Δηζαγσγή ηεο
Μεζόδνπ Project ζην Σρνιείν. Αζήλα, Δθδφζεηο Gutenberg
_____________.(2003). Γηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε θαη κέζνδνο project. Δηζήγεζε ζηελ
Ζκεξίδα πνπ νξγάλσζε ην Γηδαζθαιείν Γ.Δ «Μαξία Ακαξηψηνπ» ηνπ Π.Σ.Γ.Δ
Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο κε ζέκα Ζ Γηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε θαη ε Δπέιηθηε
δψλε.
Yeager, Β. et al.(2001) Μαζαίλνληαο λα βιέπνπκε ηε κάζεζε ζηελ ηάμε: Αλαπηχζ-
ζνληαο κηα εζλνγξαθηθή πξννπηηθή. ην Egan-Robertson, Α., Bloome, Δ. (επηκ.)
(κηθ. Καξάιε, Μ) Γιώζζα θαη Πνιηηηζκόο. Οη καζεηέο/ηξηεο σο εξεπλεηέο/-
ηξηεο,Αζήλα, Μεηαίρκην, 167-200
Yates, P.D. (1997) Μνξθή θαη δηαίξεζε: Δζλνγξαθία θαη Δθπαίδεπζε ζην πνιππνιη-
ηηζκηθφ θξάηνο. ην ηδεξήο, Α.Ε., Υαξάκεο, Π.(επηκ.) Πνιππνιηηηζκηθή
Δθπαίδεπζε, Αζήλα, Διιεληθά Γξάκκαηα, 107-120
εκεηώζεηο
1 Ο Γακαλάθεο γηα π.ρ. ζε πξφζθαην θείκελφ ηνπ δηαθνξνπνηεί ηηο θνηλσληθνπνιηηηζκηθέο πξνυπνζέζεηο
ελφο αηφκνπ απφ ηηο αλζξσπνινγηθέο, ηηο νπνίεο νξίδεη σο «γλσζηηθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο δνκέο,
γλσζηηθέο δπλαηφηεηεο θαη πξνυπνζέζεηο» (Γακαλάθεο 2001:19). Ο Γθφβαξεο ελλνεί ηε θηινζνθηθή
αλζξσπνινγία σο «θνηλή ξίδα φισλ ησλ πνιηηηζκψλ, σο εληαίν ραξαθηήξα ηνπ θφζκνπ» (Γθφβαξεο
2001: 82).
2 Βιέπε γηα παξάδεηγκα ζηελ ηζηνζειίδα ηεο Αλζξσπνινγηθήο Δηαηξείαο Διιάδνο
http://www.aee.gr/hellenic/1contents/contents.html. ηνλ εμήο ζρνιηαζκφ: «Καηά ηηο ηειεπηαίεο 3-4
δεθαεηίεο νξηζκέλα αγγινζαμνληθά παλεπηζηήκηα κεηνλνκάδνπλ ηελ θνηλσληνινγία ζε θνηλσληθή
αλζξσπνινγία θαη ελ ζπλερεία απιψο «αλζξσπνινγία». ε αληηδηαζηνιή κε ηνλ φξν θνηλσληθή
απαληάηαη ν φξνο θπζηθή αλζξσπνινγία, φζνλ αθνξά ην βηνινγηθφ κέξνο. Όκσο απηή ε επαιιειία ησλ
φξσλ πξνθαιεί κία γεληθή ζύγρπζε, θαζόζνλ έηζη ζπλήζσο παξαγλσξίδεηαη ε βηνινγηθή εμέιημε ηνπ
αλζξώπνπ (ππνγξάκκηζε δηθή κνπ) θαη δεκηνπξγεί ηελ ηάζε λα εμεηάδνληαη μεθνκκέλεο νη δηάθνξεο
εθθάλζεηο ηνπ.(…) Ζ αλζξσπνινγία ιχλεη απνξίεο ζρεηηθά κε ηνλ δηαρσξηζκφ ηνπ αλζξσπίλνπ είδνπο
πξηλ απφ εθαηνκκχξηα ρξφληα απφ ηα ππφινηπα πξσηεχνληα (πξνπίζεθνη, αλζξσπφκνξθνη πίζεθνη, θιπ)
θαη ηελ θαηαγσγή ησλ θνηλσληψλ ηνπ. Πφζν παιηνί είκαζηε, γηαηί έγηλαλ εθείλεο ή νη άιιεο επηινγέο,
πφηε αξρίζακε λα ζθεθηφκαζηε κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν, απηά εμεηάδεη ν θιάδνο ησλ αλζξσπνινγηθψλ
επηζηεκψλ ε παιαηναλζξσπνινγία. 3 ην γεξκαλφθσλν ρψξν εμαθνινπζεί αθφκα θαη ζήκεξα λα ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο Ethnologie (Streck
1996) ή ελαιιαθηηθά θαη ζπαληφηεξα Sozialanthropologie (Ina-Maria Grevenus) θαη αθνξά αθξηβψο
ζηνλ ίδην ρψξν έξεπλαο ηνπ αγγινζαμσληθνχ φξνπ Social and Cultural Anthropology.
4 Βιέπε γηα π.ρ. ηα θείκελα ηεο Αβδειά γηα ηεο δηαδηθαζίεο δφκεζεο ηνπ εζληθνχ εαπηνχ κέζσ ηεο
αξλεηηθήο ή αληεζηξακκέλεο εηθφλαο ηνπ εζληθνχ άιινπ (Αβδειά 1993) ή ηνπ Γθφηνβνπ ζηε αλάπηπμε
ηεο ίδηαο πξνβιεκαηηθήο γηα ηε ζπγθξφηεζε ηεο ηαπηφηεηαο ησλ ηζηγγάλσλ (Γθφηνβνο 2002: 145-177).
27
Γηα κηα ζεσξεηηθφηεξε αληηκεηψπηζε ηνπ φινπ δεηήκαηνο βιέπε πξφζθαην θείκελν ηνπ Fredrik Barth
(2000: 17-37). 5 Ζ ακεξηθαληθή παξάδνζε αλαπηχζζεηαη θπξίσο ζηελ θαηεχζπλζε ηεο πνιηηηζκηθήο Αλζξσπνινγίαο
ελψ ε επξσπαηθή ηεο Κνηλσληθήο (Γηα κηα εθηελέζηεξε παξνπζίαζε βιέπε Kuper 1984: 21-23). 6 Ζ πξφηαζε ηνπ φξνπ „πνιηηηζκνπνίεζε‟ (enculturation) γίλεηαη απφ ηνλ Herkovits αληί ηνπ ζηελφηεξνπ
φξνπ θνηλσληθνπνίεζε (Wolcott 1994: 320-325), βαζηδφκελνπ ζηε ζεσξεηηθή παξαδνρή φηη ε έλλνηα ηεο
θνπιηνχξαο (culture) είλαη επξχηεξε απφ απηήλ ηεο θνηλσλίαο. 7 Γηα κηα θξηηηθή απνηίκεζε ησλ λεφηεξσλ ξεπκάησλ βι. Layton 1997: 121-126, 184-214
8 Πξβι. π.ρ. ηε ζρέζε ηεο ηζηγγάληθεο θνηλφηεηαο κε ην ζεζκφ ηνπ ζρνιείνπ (γηα ηελ ειιεληθή πεξίπησζε
Βαζηιεηάδνπ/Παπιή-Κνξξέ (1996), γηα ηελ αγγιηθή Okely (1983:161-165), γηα ηνπο Sinti ζηε
ΓεξκαλίαVogel (1978: 37). 9 Μεξηθά απφ ηα ηξέρνληα Aλζξσπνινγηθά Πεξηνδηθά πνπ θηινμελνχλ θαη άξζξα Παηδαγσγηθήο
Αλζξσπνινγίαο είλαη ηα εμήο: Current Anthropology, Journal of World Anthropology, Social
Anthropology θαη εηδηθφηεξα Anthropology and Education Quarterly.
Βαζηθέο ζέζεηο ζην δπαδίθηπν πνπ παξέρνπλ πινχζην πιηθφ εκπινπηηζκνχ ησλ παηδαγσγηθψλ
εθαξκνγψλ κε αλζξσπνινγηθή πξννπηηθή είλαη:
Anthropological Resources for Teaching Social Studies, Geography, History
Teaching Anthropology Newsletter
Anthropology on the Internet for K-12 Smithsonian Institution Libraries
History and Social Studies for K-12 Teachers
BBC Education Guide to Internet (Students can learn on their own- Methods and Materials)
Society for Applied Anthropology (SFAA)
Non-Western History (Asia/Pacific, Central/South America, China/Japan, Africa, Middle East, India,
general and cross-cultural)
Smithsonian Center for Education and Museum Studies (ie. Teaching from objects and Stories:
Learning about bearing Sea Eskimo People, What is Currency ? Lessons form Historic Africa) 10
ην παξφλ θείκελν κεηαθξάδεηαη ν αγγιηθφο φξνο culture/cultures σο θνπιηνχξα/θνπιηνχξεο θαη φρη
σο πνιηηηζκφο. Απηφ γίλεηαη πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί ε ζεκαζηνινγηθή θφξηηζε πνπ ελέρεη ν φξνο
ζηα ειιεληθά θαη λα απνθεπρζνχλ ζπγθξηηηθέο αμηνινγήζεηο ηνπ ηχπνπ αλψηεξνο ή θαηψηεξνο
πνιηηηζκφο, αλεπηπγκέλνο ή πξσηφγνλνο. Αληηζέησο ην παξαγφκελν επίζεην cultural (ie cultural systems)
κεηαθξάδεηαη σο πνιηηηζκηθφο θαη φρη σο πνιηηηζηηθφο κηα θαη ην ηειεπηαίν παξαπέκπεη ζηα ειιεληθά
ζην θνξηηζκέλν αμηνινγηθά φξν πνιηηηζκφο ( βιέπε θαη Κάβνπξαο 1996:20-21) 11
Δδψ δελ αλαθεξφκαζηε ζηηο εζλνπνιηηηζκηθέο κεηνλφηεηεο αιιά ζηηο (ελδν-)πνιηηηζκηθέο
δηαθνξνπνηήζεηο πνπ ππάξρνπλ ζηα πιαίζηα κηαο εζληθά νκνηνγελνχο επηθξάηεηαο 12
Δμαηξψληαο ηνπο κε αλήθνληεο ζηνλ εζληθφ θνξκφ γηα ιφγνπο αλάδεημεο ηεο πξνβιεκαηηθήο θαη ζε
ζρεκαηηθά κνλνπνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο ή θνηλφηεηεο 13
Καιφ παξάδεηγκα ηεο πνιππνιηηηζκηθήο ζχλζεζεο ησλ Αζελψλ απφ ην ρψξν ηεο αλαπαξάζηαζεο κέζσ
ηεο ηέρλεο απνηειεί ην ζέαηξν ζθηψλ Καξαγθηφδεο θπξίσο θαηά ηελ επνρή ηεο άλζεζεο ηνπ
(Υαηδεπαληαδήο 1984). 14
Σνλ Ηνχιην ηνπ 2003, πξαγκαηνπνηήζεθε ζην Παλεπηζηήκην ηεο Κξήηεο ζην Ρέζπκλν Γηεζλέο πλέδξην
κε ζέκα ηελ Ηζηνξία ηεο Νενειιεληθήο Γηαζπνξάο. Έξεπλα θαη Γηδαζθαιία. 15
Σνλ Γεθέκβξην ηνπ 2003 πξαγκαηνπνηήζεθε εκεξίδα ππφ ηεο αηγίδα ηεο ρνιήο Δπηζηεκψλ Αγσγήο
ηνπ Παλ/κηνπ Κξήηεο κε ζέκα “Γηδαθηηζκφο θαη Γηαπνιηηηζκηθφηεηα” ζηελ πνίεζε ηνπ Κσλζηαληίλνπ
Καβάθε. 16 ην Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ ήδε δηδάζθεηαη
Αλζξσπνινγία ζην πξνπηπρηαθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ. Δπίζεο ε εκπινθή ησλ Αλζξσπνιφγσλ ζε
παηδαγσγηθά ζέκαηα έρεη θάλεη ηελ εκθάληζή ηεο θαη ζην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην (κε ζχκβνπιν ηελ Υ.
Βέηθνπ) θαη ζηε βηβιηνγξαθία φπσο π.ρ. σηεξφπνπινο, Λ. 2003. Ζ Αλζξσπνινγία ζηελ Δθπαίδεπζε,
Αζήλα: Δθδφζεηο Διιεληθά Γξάκκαηα
