+ All Categories
Home > Documents > ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . ....

ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . ....

Date post: 25-Jul-2020
Category:
Upload: others
View: 4 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
373
Transcript
Page 1: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas
Page 2: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

iiRi utzilaj tzij re ri kanimajawal JesucristoNew Testament in Achi Rabinal; acr (GT:acrT:Achi)

copyright © 2009 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: AchiDialect: RabinalTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

Copyright Information© 2009, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License:Attribution-Noncommercial-No Derivative Works. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the text to different file formats, as long as you do notchange any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, providedthat you include the above copyright information:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the

Scriptures.Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.The New Testamentin Achi

© 2009, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-NoDerivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the

Scriptures.Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-04-21PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 27 Jul 2020 from source files dated 3 Jun 2020a2970064-f021-521c-ab99-6401141f84e7

Page 3: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Contents

Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48Lucas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Juan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127Hechos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Romanos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2111 Corintios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2322 Corintios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252Gálatas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264Efesios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Filipenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Colosenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2831 Tesalonicenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2882 Tesalonicenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2921 Timoteo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2952 Timoteo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301Tito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305Filemón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308Hebreos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309Santiago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3251 Pedro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3302 Pedro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3361 Juan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3402 Juan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3453 Juan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346Judas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347Apocalipsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349

iii

Page 4: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 1:1 1 Mateo 1:24

Ri Utzilaj Tzij re Jesucristotzꞌibital can ruma ri Mateo

Ri e ratiꞌ-umam ri Jesús ojertan(Lc. 3:23-38)

1 Ri Kanimajawal Jesucristo e ralcꞌoꞌalcan ri David y ralcꞌoꞌal can ri Abraham. Eri quipetebem lo che ri Abraham e tak waꞌ:2Ri ralcꞌoꞌal ri Abraham, Isaac rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Isaac, Jacob rubiꞌ;tak ri ralcꞌoꞌal ri Jacob, e ri Judá cucꞌ ri ratz-

uchakꞌ.3 Tak ri ralcꞌoꞌal ri Judá, e ri Fares y ri Zara

yey rubiꞌ ri quichu e Tamar;ri ralcꞌoꞌal ri Fares, Esrom rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Esrom, Aram rubiꞌ.4Ri ralcꞌoꞌal ri Aram, Aminadab rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Aminadab, Naasón rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Naasón, Salmón rubiꞌ.5 Ri ralcꞌoꞌal ri Salmón, Booz rubiꞌ yey

ruchu ri Booz e Rahab.Ri ralcꞌoꞌal ri Booz, Obed rubiꞌ yey rubiꞌ

ruchu ri Obed e Rut.Ri ralcꞌoꞌal ri Obed, Isaí rubiꞌ.6Ri ralcꞌoꞌal ri Isaí, e ri rey Davidy ri ralcꞌoꞌal ri David, Salomón rubiꞌ yey

ruchu ri Salomón e ri rixokil riUrías.

7Ri ralcꞌoꞌal ri Salomón, Roboam rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Roboam, Abías rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Abías, Asa rubiꞌ.8Ri ralcꞌoꞌal ri Asa, Josafat rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Josafat, Joram rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Joram, Uzías rubiꞌ.9Ri ralcꞌoꞌal ri Uzías, Jotam rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Jotam, Acaz rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Acaz, Ezequías rubiꞌ.10Ri ralcꞌoꞌal ri Ezequías, Manasés rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Manasés, Amón rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Amón, Josías rubiꞌ.11Tak ri ralcꞌoꞌal ri Josías, e ri Jeconías cucꞌ

ri ratz-uchakꞌ; rique xebalax chupatak ri kꞌij echiriꞌ raj Israel xecꞌam biBabilonia.

12 Echiriꞌ ecꞌamom chubi Babilonia, xalaxjun ralcꞌoꞌal ri Jeconías, Salatiel ru-biꞌ;

ri ralcꞌoꞌal ri Salatiel, Zorobabel rubiꞌ.

13Ri ralcꞌoꞌal ri Zorobabel, Abiud rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Abiud, Eliaquim rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Eliaquim, Azor rubiꞌ.14Ri ralcꞌoꞌal ri Azor, Sadoc rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Sadoc, Aquim rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Aquim, Eliud rubiꞌ.15Ri ralcꞌoꞌal ri Eliud, Eleazar rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Eleazar, Matán rubiꞌ;ri ralcꞌoꞌal ri Matán, Jacob rubiꞌ.16Y ri ralcꞌoꞌal ri Jacob e ri José, ri rachijil ri

María, ruchu ri Jesús. Yey ri Jesús eri cabiꞌx “Cristo” che.

17 Jecꞌulaꞌ chi conoje ri ticawex ujekebemlo chwi ri Abraham cꞌa chwach ri David,xebicꞌow cajlajuj lemaꞌj; chwi lo ri Davidcꞌa chwach echiriꞌ xecꞌam bi raj Israel pa ritinamit Babilonia, xebicꞌow cajlajuj lemaꞌj;yey chwi lo echiriꞌ xecꞌam bi raj Israel pa ritinamit Babilonia cꞌa chwach ri ralaxibal riCristo, xebicꞌow cajlajuj lemaꞌj.

Ri ralaxibal ri Jesús(Lc. 2:1-7)

18 Jewaꞌ xuꞌan ri ralaxibal ri Kani-majawal Jesucristo: Ri María, ruchu riJesús, unimam chic cacꞌuliꞌ rucꞌ ri José.Ecꞌuchiriꞌ cꞌamajaꞌ caquijunimaj quib, riMaría xcanaj yewaꞌ ixok ruma ruchukꞌabri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios. 19 Ri José,ri rachijil ri María, ruma lic jusucꞌ rubinicy ruma na caraj taj cuya uqꞌuix ri Maríachiquiwach ri winak, xraj cꞌut cuya canoke laꞌ na jinta cꞌo quenaꞌben re. 20 Ecꞌuchiriꞌcuchꞌob rakan puwi waꞌ, xakicꞌateꞌt junángel re ri Dios xucꞌut rib pa uwachicꞌy xubiꞌij che: «José, at ralcꞌoꞌal can riDavid, maxiꞌij awib che cacꞌam ri María recuꞌan awixokil,* ma rumatzem rire, ucꞌu-lum ruma ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios.21 Calax cꞌu jun ralab y Jesús rubiꞌ cacojo,ma Rire quebucolobej† rutinamit che riquimac» xchaꞌ.

22Ronojewaꞌ xuꞌano chaꞌ e cuꞌana janipari cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios echiriꞌ ri kꞌala-jisanel re ri Dios xubiꞌij:23 Chitanapeꞌ: Jun chomilaj kꞌapoj ali ca-

canaj yewaꞌ ixok y calax jun ralab.Ecꞌu rubiꞌ cabiꞌxic: Emanuel Is.7:14

xchaꞌ. Waꞌ queꞌelawi “Dios xoꞌljekel kucꞌ”.24 Ecꞌuchiriꞌ xcꞌun sak chwach ri José, e

* 1:20 Ri caquiꞌan rojertan raj Israel, e nabe caquiyijbaꞌ ruwujil ri cꞌulaniquil jun junab chwach pan echiriꞌ quecꞌojiꞌjunam pa cocho. Ecꞌuchiriꞌ xcanaj can ri María yewaꞌ ixok, cꞌo chi ruwujil rucꞌulaniquil rucꞌ ri José, tob rire cꞌa cꞌopa cocho ruchu-ukaw. Ecꞌu riꞌ ri José ruma ri tzij quiꞌanom chic, xuchꞌob rakan cuya can ruwujil re jachbal ib che riMaría. Dt. 24:1 † 1:21 “Jesús” pa ri chꞌaꞌtem hebreo queꞌelawi “Colobenel”.

Page 5: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 1:25 2 Mateo 2:23

xuꞌan ri xtak che ruma ri ángel re ri Dios;xucꞌam cꞌu ri María re rixokil. 25 Peroxuchajij na ruchomal riMaríamana xcꞌojiꞌta rucꞌ cꞌa echiriꞌ xalax na ri ralco ralab. YJesús rubiꞌ xucojo.

2Achijab cꞌo quinaꞌoj quebeꞌbina rucꞌ ri

Jesús1 Ri Jesús xalax chilaꞌ Belén re Judea

echiriꞌ e rey ri Herodes. Xebopon cꞌuJerusalem jujun achijab e petinak pa rele-bal lo ri kꞌij. Rique lic cꞌo quinaꞌoj puwi takri chꞌumil. 2 Jecꞌuwaꞌ caquibiꞌij:

—¿Pa cꞌo wi ri rey que raj judiꞌab alaxi-nak? Ma riꞌoj xkil ruchꞌumil cꞌa pa releballo ri kꞌij; yey e waꞌ oj petinak chaꞌ coꞌlka-lokꞌnimaj ukꞌij —quechaꞌ.

3 Echiriꞌ xuta waꞌ ri rey Herodes, licxsach unaꞌoj che y jelaꞌ xquicꞌulumajconoje ri winak e aj Jerusalem. 4 Xumolcꞌu quichiꞌ conoje ri nimak e aj chacunel paRocho Dios cucꞌ raj cꞌutunel re ri tzijpixaby xutzꞌonoj cꞌu chique pa calaxwi ri Cristo,Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios. 5Rique xquibiꞌij che:

—Ri Cristo calax pa raldea Belén reJudea,ma jewaꞌ utzꞌibamcan ri kꞌalajisanelchupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:6Riꞌat Belén at cꞌo pa ri luwar re Judea,tob lic at chꞌutiꞌn, riꞌat lic cꞌo awach

chiquiwach raj wach e cꞌo Judea,ma awucꞌ riꞌat cape wi ri Jun Takanel;ecꞌu Rire cuꞌana chajinel que ri nutinamit

Israel Mi. 5:2—xechaꞌ.

7 Ri Herodes ruma ri xuto, xa xeꞌlakꞌayxebusiqꞌuij rachijab e aj naꞌoj puwi takri chꞌumil y xutzꞌonoj cꞌu chique jampaxwinakir waꞌ wa chꞌumil. 8 Tecꞌuchiriꞌ,xebutak bi Belén, jewaꞌ xubiꞌij chique:

—Oj alak y lic tzucuj alak chi utz riralco acꞌa. We xrik cꞌu alak, coꞌlbiꞌij alakchwe pa cꞌo wi chaꞌ jelaꞌ quinꞌec riꞌin yquiꞌnlokꞌnimaj ukꞌij —xchaꞌ.

9 Tecꞌuchiriꞌ rachijab e aj naꞌoj xquitari xubiꞌij ri rey, xquimaj chubi ri quibe.Ecꞌu ri chꞌumil quilom lo cꞌa pa releballo ri kꞌij, nabe bi chiquiwach y xtaqꞌuiꞌcꞌu chwi ri luwar pa cꞌo wi ri ralco acꞌa.10 Rique echiriꞌ xquil ri chꞌumil, lic xequiꞌ-cot che. 11 Ecꞌuchiriꞌ xeboc pa ri ja, xquilri ralco acꞌa rucꞌ ruchu María. Xexuquiꞌicy xquilokꞌnimaj ukꞌij. Xquijak cꞌu uchiꞌ riquicaxa y xquiya tak sipanic che, waꞌ reoro, re incienso y re mirra lic quiꞌ ruxlab.

12 Chakꞌab cꞌu riꞌ, xkꞌalajisax chique pawachicꞌ na quetzelej ta chi pa cꞌo wi riHerodes. Ruma cꞌu riꞌ, xetzelej pa quitina-mit pa jun chic be.

Cacꞌam bi ri Jesús Egipto cuma ruchu-ukaw

13 Echiriꞌ rachijab e aj naꞌoj ebelinakchubi rucꞌ ri Jesús, xucꞌut rib jun ángelre ri Dios pa uwachicꞌ ri José y xubiꞌijche: «Chatyactajok, chebacꞌama bi racꞌa yruchu. Chixanimaj bi cꞌa Egipto y chix-canaja chilaꞌ cꞌate cambiꞌij chiwe jampaquixpetic, ma ri Herodes cutak utzucuxicracꞌa chaꞌ cacamisaxic» xchaꞌ.

14 Xyactaj cꞌu bi ri José chakꞌab, xe-bucꞌam bi racꞌa y ruchu, y xebec Egipto.15 Chilaꞌ cꞌut xecꞌojiꞌ wi cꞌa che rucamic riHerodes. Xuꞌan cꞌu waꞌ chaꞌ e cuꞌana ru-biꞌim lo ri Dios ruma ri kꞌalajisanel echiriꞌjewaꞌ xubiꞌij: «Cꞌa chilaꞌ Egipto xinsiqꞌuijwi lo ri Nucꞌajol»✡ xchaꞌ.

16 Ri Herodes, echiriꞌ xretaꞌmaj xso-cosoꞌx can cuma rachijab e aj naꞌoj, lic xperoyowal. Ruma cꞌu riꞌ, xutak quicamisaxicconoje ri raltak co chꞌutiꞌk alabo cꞌama-jaꞌ caquiqꞌuis queb junab, chique ri e cꞌoBelén y pa tak ri luwar e cꞌo lo chunakaj.Ecꞌu xucꞌam re riꞌ ri xquibiꞌij ri e aj naꞌojpuwi rukꞌijol echiriꞌ xwinakir ri chꞌumil.17 Jecꞌulaꞌ e xuꞌana ri tzꞌibital can ruma rikꞌalajisanel Jeremías echiriꞌ xubiꞌij:18Xtataj jun kulaj pa Ramá,

okꞌej y sicꞌ rucꞌ bis.E ri Raquel querokꞌej ri ralcꞌoꞌal

y na caraj tane cabochiꞌix ucꞌuꞌxruma ri quicamic ri ralcꞌoꞌal Jer. 31:15

xchaꞌ.Ri Jesús cucꞌ ruchu-ukaw quetzelej tanchi

Nazaret19 Tecꞌuchiriꞌ caminak chi ri Herodes,

jun ángel re ri Dios xucꞌut rib pauwachicꞌ ri José chilaꞌ Egipto y xubiꞌijche: 20 «Chatyactajok, chebacꞌama bi racꞌajunamrucꞌ ruchuy chixtzelej tanchi Israel,ma ya xecam conoje ri cacaj caquicamisajracꞌa» xchaꞌ.

21 Xyactaj cꞌu ri José, xebucꞌam bi racꞌay ruchu, y xtzelej lo Israel. 22 Pero xuxiꞌijrib queꞌec Judea, ma xretaꞌmaj e ri Ar-quelao rucꞌajol ri Herodes ri xcanaj canrey re Judea pucꞌaxel rukaw. Ruma cꞌuri xkꞌalajisax che pa jun chic uwachicꞌ,xumaj bi ube Galilea. 23 Echiriꞌ xeboponchilaꞌ, xeꞌjekela pa ri tinamit Nazaret, chaꞌ

✡ 2:15 Os. 11:1

Page 6: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 3:1 3 Mateo 4:4e xuꞌana ri xquibiꞌij ri kꞌalajisanelab chwiri Jesús: “Rire cabiꞌx che aj Nazaret.”

3Catzijon ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo(Mr. 1:1-8; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28)

1 Xopon rukꞌijol echiriꞌ ri Juan AjYaꞌl Bautismo catzijon pa tak ri luwarcatzꞌintzꞌotic re Judea. 2 Jecꞌuwaꞌ cubiꞌij:«Tzelej tzij alak chwach ri Dios, marutakanic ri Dios petinak chilaꞌ chicaj licxa nakaj chi cꞌo wulok» cachaꞌ.

3Ri kꞌalajisanel Isaías xutzꞌibaj can puwiwaꞌ wa Juan echiriꞌ xubiꞌij:Catataj ukul jun tzijonel casiqꞌuin chupa ri

luwar catzꞌintzꞌotic, jewaꞌ cubiꞌij:“Yijbaꞌ pana alak ri be re ri Kanima-

jawal;sucꞌupij alak rube Rire” Is. 40:3

xchaꞌ.4 Rukꞌuꞌ ri Juan ucojom ꞌanom rucꞌ ris-

mal camello y rupas ximil che rupa e juntzꞌuꞌum; ri cutijo e tak ri sacꞌ y uwaꞌal cabre upa tak juyub.

5 Ri ejekel pa ri tinamit Jerusalem cucꞌconoje ri e cꞌo pa ri luwar re Judea y riejekel chuchiꞌ ri nimayaꞌ Jordán, xebel loche utayic ri Juan. 6 Caquitzꞌonoj cꞌu cuy-bal quimac chwach ri Dios, y ri Juan cuyari bautismo chique pa ri nimayaꞌ Jordán.

7 Ecꞌu ri Juan echiriꞌ xrilo lic e qꞌuichique ri fariseos y ri saduceos xecꞌunruma ri bautismo cuyaꞌo, xubiꞌij chique:

«¡Ralak pachaꞌ alak jupuk chi cumatz!¿China xbiꞌn re we utz quesaj ib alakchwach ri unimal cꞌaxcꞌobic cutak lo riDios pawiꞌ alak? 8 Bina alak jusucꞌ chaꞌjelaꞌ cakꞌalajinic jalcꞌatim chi ri binic sil-abic alak, jelaꞌ pachaꞌ ri takal chique riquitzelem chi quitzij.

9 »Y machꞌob ne alak chi ibil ib alak waꞌ:“Riꞌoj utz kaꞌanom, ma oj ralcꞌoꞌal can riAbraham.” Ma riꞌin cambiꞌij che alak: Wexraj ri Dios, utz cuꞌan ralcꞌoꞌal ri Abrahamtob ne che tak waꞌbaj. 10 Yey jiquil chi neuwach rukꞌatbal tzij ri Dios pawiꞌ alak, epachaꞌ juna achi uyacom chi ri icaj chwi riratzꞌayak ri cheꞌ; ecꞌu tak ri cheꞌ na cuyata chomilaj jikꞌobal, capokꞌix bi y cacꞌak paakꞌ.

11 »Riꞌin pakatzij wi canya ri bautismoche alak rucꞌ yaꞌ, cꞌutubal re tzelem chi tzijalak chwach ri Dios. Noꞌj cꞌu ri Jun catajinlo chwij riꞌin, cꞌo pukꞌab cuya ri bautismoche alak rucꞌ ri Santowilaj Ruxlabixel riDios y rucꞌ akꞌ. Rire más cꞌo uchukꞌab

chinuwach riꞌin; na takal tane chwe tob xacanmolej ruxajab. 12 Ecꞌu Rire coluꞌkꞌatatzij paquiwi ri ticawex chaꞌ jelaꞌ cuya ritojbal takal chique chiquijujunal. E pachaꞌjuna achi rucꞌaꞌam chi ri puꞌbal uwachri trigo pukꞌab chaꞌ naꞌl cujoskꞌij waꞌ ycaresaj rupucꞌ chupa. Tecꞌuchiriꞌ, cujoc ritrigo y cucꞌol chupa rucꞌolibal. Ecꞌu rupucꞌcuporoj pa ri jun akꞌ na jinta utakexiccatenowic» xcha ri Juan.

Ri bautismo re ri Jesús(Mr. 1:9-11; Lc. 3:21-22)

13 Ecꞌuchiriꞌ ri Jesús petinak Galilea, xo-pon chuchiꞌ ri nimayaꞌ Jordán chaꞌ ri Juancuya ri bautismo che. 14 Pero ri Juanna xraj taj cuya ri bautismo che ri Jesús,jecꞌuwaꞌ xubiꞌij che:

—Ri lic usucꞌ e rilal ri cayaꞌw la ribautismo chwe riꞌin. ¿Yey e cami caꞌaj lariꞌ canya riꞌin ri bautismo cheꞌla? —xchaꞌ.

15 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—E chaꞌana woꞌora saꞌ ri cambiꞌij riꞌin

chawe, ma lic chirajawaxic e cakaꞌan ja-nipa ri lic usucꞌ chwach ri Dios —xchaꞌ.Jecꞌulaꞌ ri Juan xuya ri bautismo che.

16Tecꞌuchiriꞌ ri Jesús xucꞌul ri bautismo,xel lo pa ri yaꞌ. Y na jampatana cꞌuriꞌ xjakataj ruwa caj y xrilo echiriꞌ riRuxlabixel ri Dios xkaj lo puwiꞌ pachaꞌ junapalomax. 17 Ecꞌuchiriꞌ, xchꞌaw lo Jun chilaꞌchicaj, jewaꞌ xubiꞌij:«E Nucꞌajol waꞌ ri lic cꞌax cannaꞌoy lic quinquiꞌcot che»xcha ri Dios.

4Ri cꞌambal upa ri Jesús(Mr. 1:12-13; Lc. 4:1-13)

1 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xcꞌam bi rumari Ruxlabixel ri Dios pa jun luwarcatzꞌintzꞌotic chaꞌ cacꞌam upa ruma ritzelwinak. 2Ri Jesús xcꞌojiꞌ chilaꞌ yey cuarentakꞌij y cuarenta akꞌab cꞌu riꞌ na jinta cꞌoxutijo. Qꞌuisbal re waꞌ xpe numic che.

3 Xkib cꞌu ritzel winak rucꞌ ri Jesús recucꞌam upa chaꞌ catzak pa mac, jewaꞌ xu-biꞌij che:

—We katzij at Ucꞌajol ri Dios, chat-takanche chaꞌ tak waꞌbaj cuꞌan wa —xchaꞌ.

4Ri Jesús xucꞌul uwach:—Jewaꞌ tzꞌibital can chupaRutzij Upixab

ri Dios:Na xew ta ruma ri wa e cꞌas ri ticawex,ma e cꞌaslic ruma ronoje tak chꞌaꞌtem quel

lo puchiꞌ ri Dios Dt. 8:3

Page 7: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 4:5 4 Mateo 4:25—xchaꞌ.

5 Ecꞌuchiriꞌ, ritzel winak xucꞌam bi pa risantowilaj tinamit Jerusalem cꞌa chicaj cheruwi ri Rocho Dios. 6Xubiꞌij cꞌu che:

—We katzij at Ucꞌajol ri Dios, chacꞌaka biawib cꞌa chuꞌlew y na jinta cꞌo cacꞌulumaj,ma jewaꞌ tzꞌibital can chupa Rutzij Upixabri Dios:Ri Dios quebutak lo ru ángeles awucꞌ

chaꞌ catquichajij.Catquichap cꞌu rucꞌ ri quikꞌab

chaꞌ na caꞌchika ta rawakan che junaabaj Sal. 91:11-12

—xchaꞌ.7Ri Jesús xucꞌul uwach:—Jewaꞌ tzꞌibital can chupaRutzij Upixab

ri Dios:Macꞌam upa ri Dios Kajawxel* Dt. 6:16—xchaꞌ.

8 Ecꞌuchiriꞌ, ritzel winak xucꞌam tanchiubi ri Jesús chutzaꞌm jun nimalaj juyub yxucꞌut cꞌu chwach, ronoje ri takanic caꞌanpuwi tak ri tinamit che ruwachulew rucꞌronoje ruchomalil takwaꞌ. 9Xubiꞌij cꞌu che:

—Ronoje tak waꞌ canya pakꞌab we caxu-cubaꞌ awib chinuwach y calokꞌnimaj nukꞌij—xchaꞌ.

10 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:—Chatela chinuwach Satanás, ma jewaꞌ

tzꞌibital can chupa Rutzij Upixab ri Dios:Lic chalokꞌnimaj ukꞌij ri Dios Kajawxely xew Rire chanimaj ukꞌij Dt. 6:13—xchaꞌ.

11 Ecꞌu ritzel winak xuya can ri Jesús yxel bi chiriꞌ. Xecꞌun cꞌu lo jujun ángeles yxquijeko caquinimaj ri Jesús.

Ri Jesús cujek cacꞌutun chwi rutakanic riDios

(Mr. 1:14-15; Lc. 4:14-15)12 Ri Jesús, echiriꞌ xuto cꞌo ri Juan pa

cárcel, xeꞌec tanchi Galilea. 13 Xel bi pa ritinamit Nazaret y xeꞌjekela pa ri tinamitCapernaúm. Waꞌ jun tinamit cꞌo chuchiꞌri mar pa ri luwar re Zabulón y re Nef-talí. 14 Xuꞌan cꞌu waꞌ chaꞌ e cuꞌana janiparutzꞌibam can ri kꞌalajisanel Isaías echiriꞌxubiꞌij:15 Pa ri luwar re Zabulón y re Neftalí,ri cꞌo pa rubeyal ri mar,chꞌaka yaꞌ che ri nimayaꞌ Jordán,pa tak ri luwar re Galilea pa ejekel wi

uqꞌuiyal winak na e ta aj judiꞌab;

16 ri ticawex ejekel pa kꞌekuꞌm xquil riKꞌijsak

yey ri ejekel pa ri kꞌekuꞌm re camic,xwon ri Kꞌijsak paquiwiꞌ Is. 9:1-2

xchaꞌ.17 Chwi cꞌu lo riꞌ xujek ri Jesús catzijonic,jewaꞌ cubiꞌij: «Tzelej tzij alak chwach riDios, ma rutakanic ri Dios petinak chilaꞌchicaj lic xa nakaj chi cꞌo wulok» cachaꞌ.

Ri Jesús quebusiqꞌuij cajib e aj chapal car(Mr. 1:16-20; Lc. 5:10-11)

18 Echiriꞌ cabin ri Jesús chuchiꞌ ri marre Galilea, xril pan quiwach queb achi-jab quichakꞌ quib, jun Simón rubiꞌ (Pedroquecha che) y ri jun chic Andrés rubiꞌ.Rique e aj chapal car, yey e riꞌ quetajin cheucꞌakic ri qui atarraya pa ri mar.

19 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—Chixpetok, chixterej lo chwij, y riꞌin

canꞌan chiwe ix aj molol ticawex,† je-laꞌ pachaꞌ iꞌanom lo chique ri car —xchachique. 20Yna jampatana xquiya can ri quiatarraya y xeterej bi chirij ri Jesús.

21 Xbin cꞌu pan jubikꞌ chic y xeril chipan queb achijab quichakꞌ quib, jun Jacoborubiꞌ y ri jun chic Juan rubiꞌ. Wa caꞌibe ucꞌajol ri Zebedeo. Rique e cꞌo chupajun barco junam rucꞌ ri quikaw y queta-jin che ucꞌojoxic ri qui atarraya. Ecꞌu riJesús xebusiqꞌuij bi. 22 Y na jampatanarique xquiya can ri quibarco y ri quikaw,y xeterej cꞌu bi chirij ri Jesús.

Ri Jesús cacꞌutun chiquiwach uqꞌuiyalwinak y lic e qꞌui ri quebucunaj

23 Ri Jesús xicꞌow che ronoje tinamit reGalilea. Cacꞌutun pa tak sinagogas chu-jujunal tinamit, cutzijoj ri Utzilaj Tzij rerutakanic ri Dios y cucunaj ronoje uwachyabil cꞌo chique ri winak.

24Conoje ri e cꞌo pa tak ri tinamit re Siriaxquetaꞌmaj tak ri cuꞌan ri Jesús. Xequicꞌamcꞌu lo chwach Rire conoje ri ticawex rucꞌtak uqꞌuiyal cꞌaxcꞌolil. Waꞌ e ri e cꞌo pa ya-bil, ri cꞌax quicꞌulumam, ri e cꞌo paquikꞌabitzel uxlabixel, ri quebumaj tew y ri e sic.Ecꞌu ri Jesús xebucunaj conoje.

25 Lic e qꞌui cꞌu ri xeterej bi chirij. Waꞌe petinak Jerusalem y che jujun chic luwarre Judea, cucꞌ ri e petinak pa tak ri tinamitre Galilea, re Decápolis y che jujun chictinamit e cꞌo chꞌaka yaꞌ che ri nimayaꞌJordán.

* 4:7 Na utz taj camin uwach ri Dios chaꞌ cucꞌut ruchukꞌab. † 4:19 “Ix aj molol ticawex”: Ri chac xyaꞌ chique equequitzucuj ticawex re quebuꞌan utijoꞌn ri Jesús.

Page 8: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 5:1 5 Mateo 5:225

Ri Jesús cacꞌutun lo chwa jun juyub(Lc. 6:20-26)

1 Ri Jesús, echiriꞌ xeril ruqꞌuiyal winak,xakꞌan chwa ri juyub y xtzꞌuyiꞌic. Ecꞌurutijoꞌn xquimol quib rucꞌ. 2 Jecꞌuwaꞌ rixujek ucꞌutic chiquiwach:3 «Nim quikꞌij calaxic ri caquetaꞌmaj lic

chirajawaxic ri Ruxlabixel ri Dioschique,

ma rutakanic ri Dios petinak chilaꞌchicaj cuꞌana que.

4Nim quikꞌij calaxic ri quebokꞌic,ma ri Dios e cabochiꞌin quicꞌuꞌx.

5 Nim quikꞌij calaxic ri quiꞌanom chꞌutiꞌnche quib chwach ri Dios,

ma cayaꞌ na chique, ri luwar ubiꞌtisimchi ri Dios.

6 Nim quikꞌij calaxic ri lic cacha quicꞌuꞌxche utzukuxic ri jusucꞌ binic silabicchwach ri Dios,

ma ri Dios e cayaꞌw waꞌ chique.7 Nim quikꞌij calaxic ri caquicꞌut ri cꞌax-

naꞌbal quicꞌuꞌx chique jujun chic,ma ri Dios cucꞌut ri cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx

chique rique.8 Nim quikꞌij calaxic ri uꞌanom chom ri

canimaꞌchwach ri Dios,*ma rique caquil na uwach ri Dios.

9 Nim quikꞌij calaxic ri caquitzucuj utzilchomal chiquiwach,

ma cabiꞌx chique rique e ralcꞌoꞌal riDios.

10 Nim quikꞌij calaxic ri queternabex rucꞌcꞌaxcꞌobic ruma ri caquiꞌan rijusucꞌ chwach ri Dios,

ma rutakanic ri Dios petinak chilaꞌchicaj cuꞌana que.

11 »Nim ikꞌij iwalaxic riꞌix echiriꞌ wumariꞌin quixternabex rucꞌ cꞌax, cacꞌak bi ikꞌij ycabiꞌx ronoje ri na utz taj chiwij yey waꞌ xarakꞌubal. 12 Chixquiꞌcotok y chixbixonok,ma lic nim ri rajil ucꞌaxel quicꞌul chilaꞌchicaj. Macam cꞌu iwanimaꞌ che echiriꞌquixyaꞌ pa cꞌax, ma jelaꞌ xꞌan chique rikꞌalajisanelab ojertan, ri xenabej lo chi-wach riꞌix.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ratzꞌam y ri kꞌijsak13 »Wara che ruwachulew riꞌix lic quix-

ajawax chique ri ticawex jelaꞌ pachaꞌratzꞌam lic cajawaxic. Yey we xsach rutza-yul ratzꞌam, ¿suꞌanic tanchi caꞌan tza che?

Riꞌ na jinta chi cꞌana uchac; queꞌcꞌak cꞌu biy caxajaxoꞌx can uwiꞌ cuma ri ticawex.✡

14 »Riꞌix ix kꞌijsak che ruwachulew. Ejuna tinamit cꞌo lo chwi juna juyub na utztaj quewaxic. 15 Yey na utz tane catzijjuna akꞌ y cachꞌuk uwiꞌ rucꞌ juna mulul repajbal, ma ri caꞌan che e cayaꞌiꞌ lo chuparucꞌolibal chicaj chaꞌ jelaꞌ cutzij quiwiꞌconoje ri e cꞌo pa ri ja. 16 Jecꞌulaꞌ riꞌix, ixkꞌijsak chiquiwach ri ticawex chaꞌ caquilri chomilaj chac quiꞌano y jelaꞌ e caquiyacukꞌij ri Kakaw Dios cꞌo chilaꞌ chicaj.

Ri Jesús y Rutzij Upixab ri Dios17 »Michꞌob cꞌu riꞌix we riꞌin in cꞌuni-

nak re coꞌlnusacha uwach Rutzij Upixabri Dios tzꞌibital can cuma ri Moisés y rikꞌalajisanelab. Ma na in cꞌuninak ta cheusachic uwach waꞌ; e in cꞌuninak re coꞌl-nukꞌalajisaj rusucꞌ. 18 Pakatzij wi cambiꞌijchiwe: Xalokꞌ cꞌa tiquil rukꞌijol ruwa caj yruwachulew, na quesax ta cꞌana juna letrayey na quesax tane tob xa juna ralco juchꞌche Rutzij Upixab ri Dios, ma e cuꞌana naronoje ri tzꞌibitalic.

19 »Ruma cꞌu waꞌ, china ri cupalajijjuna takanic tob ne lic chꞌutiꞌn chwachrire yey e tanchi ucꞌutic cuꞌan chiqui-wach ri ticawex, riꞌ na jinta uwach chuparutakanic ri Dios petinak chilaꞌ chicaj.China cꞌu ri cucoj Rutzij Upixab ri Diosyey jelaꞌ cucꞌut chiquiwach jujun chic chaꞌe caquiꞌano, riꞌ lic cꞌo uwach chupa ru-takanic ri Dios.

20 »Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Xewquixoc riꞌix chupa wa takanic petinak chi-laꞌ chicaj, we ribinic isilabic e más jusucꞌchwa ri quibinic raj cꞌutunel re ri tzijpixaby ri fariseos. Noꞌj we na je ta laꞌ, riꞌ na takalta chiwe.

Ri Jesús cacꞌutun chwi ri oyowal(Lc. 12:57-59)

21 »Riꞌix itom ri xbiꞌx lo chique riticawex ojertan chupa Rutzij Upixab riDios: “Matcamisanic”;✡ yey china cꞌu ricacamisanic, riꞌ cakꞌat tzij puwiꞌ.

22 »Noꞌj riꞌin cambiꞌij chiwe: China ricape royowal chirij juna ratz-uchakꞌ, riꞌcakꞌat tzij puwiꞌ. China cꞌu ri cucꞌak biukꞌij ri ratz-uchakꞌ, riꞌ cacꞌam bi chwachri kꞌatbal tzij re ri tinamit. Yey chinari cubiꞌij che juna ratz-uchakꞌ: “¡Na jinta

* 5:8 Waꞌ e ri lic xa jumul quiyaꞌom quib pukꞌab ri Dios rucꞌ ronoje quicꞌuꞌx. ✡ 5:13 Mr. 9:50; Lc. 14:34-35✡ 5:21 Éx. 20:13

Page 9: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 5:23 6 Mateo 5:45cꞌana achac!”, riꞌ catewun puwiꞌ queꞌec paakꞌ chi xibalbaꞌ re tijbal cꞌax.

23 »Ruma cꞌu laꞌ, echiriꞌ cacꞌam birakasaꞌn chwa raltar yey chiriꞌ cacꞌunchacꞌuꞌx cꞌo juna awatz-achakꞌ cꞌo royowalchawij, 24 chayaꞌa na can rakasaꞌn chwaraltar y jat nabe rucꞌ rawatz-achakꞌ, jaꞌanautzil chomal rucꞌ. Ecꞌuchiriꞌ, utz catpetanchi chwa raltar y caya cꞌu riꞌ rakasaꞌnchwach ri Dios.

25 »We cꞌo junok cucoj amac y catucꞌambi pa kꞌatbal tzij, nabe chaꞌana pan utzilchomal rucꞌ pa be chaꞌ jelaꞌ na catuꞌyaꞌa tachi pukꞌab raj kꞌatal tzij. Ma we na xaꞌan tariꞌ, raj kꞌatal tzij catuya bi pukꞌab ri ausil-iar† chaꞌ catuꞌyaꞌa pa cárcel. 26 Pakatzijwi cambiꞌij chawe: Na catel tana lo pa ricárcel we na xatoj ta can ronoje ramac.

Ri Jesús cacꞌutun chwi ri macunic chirij ricꞌulaniquil

27 »Riꞌix itom ri xbiꞌx lo ojertan chupaRutzij Upixab ri Dios: “Matmacun chirij ricꞌulaniquil.”✡

28 »Noꞌj riꞌin cambiꞌij chiwe: We cꞌojunok caril juna ixok y curayij uwach re ca-macun rucꞌ, riꞌ ya xmacun rucꞌ pa ranimaꞌ.

29»E uwariꞌche, we e rawach uwiquikꞌabri catzakisan awe pa ri mac, chawesaj ychacꞌaka bi; ma xa ne cuya riꞌ e cajam junche rawach, chwa ri catcꞌak bi rucꞌ ronojeracuerpo chi xibalbaꞌ re tijbal cꞌax. 30 Wee rakꞌab uwiquikꞌab ri catzakisan awe pari mac, chakꞌataꞌ y chacꞌaka bi; ma xa necuya riꞌ e cajam jun che rakꞌab, chwa ricatcꞌak bi rucꞌ ronoje racuerpo chi xibalbaꞌre tijbal cꞌax.

Ri Jesús cacꞌutun chwi ri jachbal ib(Mt. 19:3-12; Mr. 10:2-12; Lc. 16:18)

31 »Jenewaꞌ xbiꞌx lo ojertan: “We junaachi caraj cujach bi ri rixokil, xew chuyaꞌabi ruwujil re jachbal ib che.”✡

32 »Noꞌj riꞌin cambiꞌij: We rachi cuya biruwujil re jachbal ib che ri rixokil tob rixokna macuninak ta chirij ri cꞌulaniquil, riꞌ ecumin ri rixokil pa ri mac. Ma we rixokjachom bi cucꞌam jun chic achi, camacuncꞌu riꞌ chirij ri cꞌulaniquil. Yey e rachicacꞌuliꞌ rucꞌ rixok jachom bi, riꞌ jenelaꞌcamacun chirij ri cꞌulaniquil.✡

Ri Jesús cacꞌutun chwi ri chꞌaꞌtem cuꞌanjunok echiriꞌ cꞌo cujiquibaꞌ uwach

33 »Riꞌix itom ri xbiꞌx lo chique riticawex ojertan: “Matsocon rucꞌ ri ca-jiquibaꞌ uwach; e lic chaꞌana janipa ra-jiquibam uwach chwach ri Dios”✡ cachaꞌ.

34 »Noꞌj riꞌin cambiꞌij chiwe: Lic macꞌomijiquibaꞌ uwach pubiꞌ junok. Macꞌo nemijiquibaꞌ uwach pa rubiꞌ ri caj, ma richilaꞌ chicaj e tzꞌulibal pa catakan wi riDios. 35Macꞌomijiquibaꞌ uwachpubiꞌ ruwaulew, ma ruwa ulew e utacꞌalibal ri rakanri Dios. Macꞌo ne mijiquibaꞌ uwach pubiꞌri tinamit Jerusalem, ma waꞌ e utinamitri Nimalaj Takanel Dios. 36 Macꞌo mi-jiquibaꞌ uwach pubiꞌ ruwiꞌ ijolom, ma riꞌixna quirik tane uꞌanic sak o kꞌek che riwiꞌ,tob tane xa jun chi wiꞌaj. 37 E chibiꞌij rijusucꞌ. We lic katzij, xew chibiꞌij: “Katzij.”We na katzij taj, xew chibiꞌij: “Na katzijtaj.” Ma ri cacojiꞌ uwiꞌ ri cabiꞌxic, waꞌ rucꞌritzel winak petinak wi.

Ri Jesús cacꞌutun chwi ri rutzil cꞌuꞌxaj(Lc. 6:27-36)

38 »Riꞌix itom ri xbiꞌx lo ojertan:We cꞌo junok cupuchꞌ rawach,

riꞌ takal che capuchꞌ ri riꞌre.We cꞌo junok cutor bi juna aweꞌ,

riꞌ takal che cator bi ri riꞌre. Éx. 21:2439 »Noꞌj riꞌin cambiꞌij chiwe: Miꞌan

ucꞌaxel che ri cuꞌan ri na utz taj chiwe.We cꞌo cꞌu junok cupachꞌ kꞌab xeꞌ aweꞌpawiquikꞌab, chayaꞌa luwar che cupachꞌri pa mox. 40 We cꞌo junok catuchappa chꞌaꞌoj pa kꞌatbal tzij re cumaj raco-ton, asu chayaꞌa ne can rakꞌuꞌ re pisbalawij che. 41 We cꞌo junok catumin bichuxeꞌ ekaꞌn chaꞌ cawekaj bi jun kilómetroche, asu queb kilómetro chawekaj bi che.42 Chatsipan che ri nibaꞌ we cutzꞌonojtoꞌbal chawe. We cꞌo junok cachikꞌimanchawe, maꞌan xuꞌyal che.

43 »Itom cꞌu ri xbiꞌx lo ojertan:Cꞌax chanaꞌa rawatz-achakꞌ Lv. 19:18yey tzel chawila ri tzel quilow awe.

44 »Noꞌj riꞌin cambiꞌij chiwe: Cꞌaxchebinaꞌa ri e aj retzelal cꞌuꞌx chiwij.Chitzꞌonoj ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios paquiwi ricaquitzꞌonoj ri na utz taj piwi riꞌix. Chiꞌanari utz chique ri tzel quebilow iwe. Chiꞌanacꞌu orar paquiwi janipa ri caquicꞌak bi ikꞌijy ri quixquiternabej rucꞌ cꞌaxcꞌobic 45 chaꞌjelaꞌ cakꞌalajinic ix ralcꞌoꞌal ri Kakaw Dioscꞌo chilaꞌ chicaj. Ma Rire cuꞌan che ri kꞌijquel lo paquiwi ri ticawex caquiꞌan ri utz

† 5:25 “Ausiliar”: E pachaꞌ juna policía wakꞌij ora. ✡ 5:27 Éx. 20:14 ✡ 5:31 Dt. 24:1 ✡ 5:32 1 Co. 7:10-11✡ 5:33 Lv. 19:12

Page 10: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 5:46 7 Mateo 6:20y paquiwi ri caquiꞌan ri na utz taj, yeycutak lo ri jab paquiwi ri jusucꞌ quibinicquisilabic y paquiwi ri na jusucꞌ ta quibinicquisilabic.

46 »Ma we xew cꞌax quebinaꞌ ri cꞌaxquenaꞌw iwe, ¿saꞌ cꞌu riꞌ ri rajil ucꞌaxelquicꞌulu? Ma jenelaꞌ caquiꞌan raj tzꞌonolpuak re tojonic. 47 We xew quiya rutzilquiwach ri iwatz-ichakꞌ riꞌix, ¿saꞌ cꞌu riꞌri utz quixtajin che uꞌanic? Ma jenelaꞌcaquiꞌan ri na quetaꞌam ta uwach ri Dios.48 Chiꞌana cꞌu jusucꞌ che ri ibinic isilabicjelaꞌ pachaꞌ ri usucꞌliquil ri Kakaw Dios cꞌochilaꞌ chicaj.

6Ri Jesús cacꞌutun chwi ri limoxna

1 »Miꞌan ri quicꞌut ri jusucꞌ ibinic isi-labic chiwachil xa re quixilitaj cuma riticawex;✡mawe jelaꞌ quiꞌano, na jinta rajilucꞌaxel quicꞌul che Rikaw Dios cꞌo chilaꞌchicaj. 2E uwariꞌche, echiriꞌ quiya limoxnache juna nibaꞌ, mitzijoj chique ri ticawex,pachaꞌ ri caquiꞌan ri xa queb quipalaj patak sinagogas y pa tak be. Ma rique jelaꞌcaquiꞌano xew chaꞌ cayac quikꞌij. Noꞌjriꞌin pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Rucꞌ cꞌuwa yacbal quikꞌij, ya e laꞌ xquicꞌul ri rajilucꞌaxel ri xquiꞌano. 3 E uwariꞌche, echiriꞌquiya limoxna chique ri nibaꞌib, miꞌan chi-wachil. 4 Jecꞌulaꞌ na jinta cꞌo canaꞌben re,xew Rikaw Dios quetaꞌman waꞌ. Ecꞌu Rirecuya na ri rajil ucꞌaxel chiwe.

Ri Jesús cacꞌutun chwi ri oración(Lc. 11:1-13)

5 »Echiriꞌ quixchꞌaꞌt rucꞌ ri Dios, miꞌaniweꞌix pachaꞌ ri caquiꞌan ri xa quebquipalaj. Ma rique lic cucꞌul quicꞌuꞌxri caquibololej oración e laꞌ e tacꞌal patak sinagogas y pa tak jachbal be chaꞌjelaꞌ quebilitaj cuma ri ticawex. Noꞌjriꞌin pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Rucꞌcꞌu wa yacbal quikꞌij, ya e laꞌ xquicꞌulri rajil ucꞌaxel ri xquiꞌano. 6 Noꞌj riꞌixechiriꞌ quixchꞌaꞌt rucꞌ ri Dios, chixoc paja, chitzꞌapij lo ri puerta y chixchꞌaꞌt rucꞌRikaw Dios xa ituquel; jecꞌulaꞌ Rikaw Dioscaril ri quiꞌan xa ituquel y cuya na cꞌu rirajil ucꞌaxel chiwe chiwachil.

7 »Ecꞌuchiriꞌ quixchꞌaꞌt rucꞌ ri Dios,miwererej chꞌaꞌtem uqꞌuiyal laj pachaꞌcaquiꞌan ri na quetaꞌam ta uwach ri Dios;ma e caquichꞌob rique ruma ri caquiw-ererej chꞌaꞌtem, quetataj ruma ri Dios.

8Miꞌan cꞌu iweꞌix pachaꞌ ri caquiꞌan rique,ma Rikaw Dios lic retaꞌam chic saꞌ ri ca-jawax chiwe echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne quitzꞌonojche.

9»Ecꞌu riꞌix echiriꞌ quixchꞌaꞌt rucꞌ ri Diosutz jewaꞌ tak ri quibiꞌij:Kakaw Dios, Lal cꞌo la chilaꞌ chicaj,¡lic chetaꞌmaxok nim ukꞌij ri biꞌ la!10 Peta la, takana la pakawiꞌ;chuꞌana cꞌu ri rajawal cꞌuꞌx la wara che

ruwachulew,jelaꞌ pachaꞌ ri caꞌan chilaꞌ chicaj.

11Yaꞌa co la wakꞌij ri kawa,ri cajawax chike ronoje kꞌij.

12 Cuyu co la kamac,jelaꞌ pachaꞌ riꞌoj cakacuy quimac ri

emacuninak chikij.13Ymaya co la luwar chike cojtzak pamac;

e lic chojcolobej la chwach ritzelwinak.

Ma pakꞌab Rilal cꞌo wi ronoje takanic ychukꞌab;

y xew che Rilal takal wi ri yacbal kꞌijna jinta utakexic. Amén.

14 »Ma we riꞌix quicuy quimac tak riticawex, jecꞌulaꞌ riꞌ cuꞌan ri Kakaw Dios cꞌochilaꞌ chicaj, cucuy imac riꞌix. 15 Noꞌj weriꞌix na quicuy ta quimac tak ri ticawex,jecꞌulaꞌ riꞌ cuꞌan ri Kakaw Dios, na cucuyta imac riꞌix.✡

Ri Jesús cacꞌutun chwi ri ayuno16 »Echiriꞌ riꞌix quiꞌan ayuno, micꞌut bis

che ripalaj pachaꞌ ri caquiꞌan ri xa quebquipalaj. Ma rique caquiꞌan waꞌ xa pachaꞌquebilitaj cuma ri winak. Pakatzij wi cam-biꞌij chiwe: Rucꞌ cꞌu wa yacbal quikꞌij, yae laꞌ xquicꞌul ri rajil ucꞌaxel ri xquiꞌano.17Noꞌj riꞌix echiriꞌ quiꞌan ayuno, chichꞌajaripalaj y chixiya riwiꞌ chi utz. 18 Jecꞌulaꞌri ticawex na caquil taj we riꞌix ix cꞌo paayuno. Xew cꞌu RikawDios, ri na quilitaj tauwach, caril ri na caquil ta ri ticawex. Ecꞌuriꞌ Rire cayaꞌw na ri rajil ucꞌaxel chiwe.

Ri beyomalil re chilaꞌ chicaj(Lc. 12:32-34)

19 »Mixchacun xa re quimol ucꞌuꞌxibalbeyomalil re ruwachulew, ma ri wara e takri icꞌolom xa capoqꞌuiric y cuꞌan mojos,yey queboc ne elekꞌomab che relekꞌaxicbi. 20 We quiwaj quirik ri sakil beyomalil,e chiꞌana wara che ruwachulew janipa rilic cꞌo uchac chwach ri Dios chaꞌ jelaꞌ cꞌocutikoj chiwe riꞌix chilaꞌ chicaj. Ma ri

✡ 6:1 Mt. 23:5 ✡ 6:15 Mr. 11:25-26

Page 11: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 6:21 8 Mateo 7:6icꞌolom chilaꞌ na capoqꞌuir taj y na cuꞌantamojos, yey na jinta ne elekꞌomab quebocche relekꞌaxic bi. 21Mapa cꞌowi ribeyoma-lil riꞌix, puwi waꞌ queꞌec wi icꞌuꞌx.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri kawach(Lc. 11:33-36)

22 »Ri kawach e pachaꞌ candil re rikacuerpo, ma ruma waꞌ cojtzuꞌnic chaꞌutz cojbinic. Jecꞌulaꞌ, we ri kawach utzuꞌanom, ronoje ri kacuerpo nojinak chekꞌijsak y cakil cꞌu ronoje chi utz. 23Noꞌj weri kawach na utz taj, ronoje ri kacuerpo cꞌopa kꞌekuꞌm. Jecꞌulaꞌ, we ri kꞌijsak cꞌo kucꞌuꞌanom junam rucꞌ ri kꞌekuꞌm, ¡coꞌl chi lokꞌekuꞌmalil riꞌ oj cꞌo wi!*

Ri Jesús cacꞌutun chwi ri puak(Lc. 16:13)

24 »Lic cꞌayew we juna aj chac e caꞌib rirajaw. Ma laj tzel caril ri jun yey cꞌax cunaꞌri jun chic; o laj cuyac ukꞌij ri jun yey cucꞌakbi ukꞌij ri jun chic. Ruma cꞌu laꞌ, na utztaj we junok cuya rib che unimaxic ri Diosyey cuya rib che utzucuxic ri beyomalil reruwachulew.

Ri Dios quebuchajij ri ralcꞌoꞌal(Lc. 12:22-31)

25»E uwariꞌche cambiꞌij chiwe riꞌix: Mu-bisoj icꞌuꞌx ricꞌaslem; mubisoj ne icꞌuꞌx saꞌriwa y rimikꞌinaꞌ quitijo o saꞌ rikꞌuꞌ quicojo.¿Na e ta nebamás cꞌo uwach ricꞌaslem riꞌixchwach ri quitijo? ¿Yey na e ta neba máscꞌo uwach ri cuerpo chwach rikꞌuꞌ quicojo?

26 »Chebiwilape ri tzꞌiquin quexiqꞌuicꞌche ruwa caj. Rique na queticoꞌnaj taj,na caquiꞌan tane quimolonic y na jinta nepa caquicꞌol wi ri quimolonic. Na rucꞌ tacꞌu riꞌ, Rikaw Dios cꞌo chilaꞌ chicaj que-butzuku. ¡Macꞌuwariꞌ riꞌix, ri Dios quix-uchajij, ma e más cꞌo iwach riꞌix chiquiwari tzꞌiquin!

27 »¿Cꞌo neba junok chiwe riꞌix curik cu-najtirisaj jun chic kꞌij che rucꞌaslem warache ruwachulew? Na jinta junok, tob nelic cutij ukꞌij che. 28 ¿Suꞌbe cꞌu riꞌ liccubisoj icꞌuꞌx rikꞌuꞌ quicojo? Chiwilapeꞌsuꞌanic queqꞌuiy ri cotzꞌiꞌj pa tak juyub;waꞌ na quechacun taj y na quequeman tanenareꞌ chaꞌ caquiꞌan ri quikꞌuꞌ. 29Yey riꞌincambiꞌij chiwe: Ri rey Salomón, tob lic cꞌouchomal rukꞌuꞌ xucojo, waꞌ na xumaj ta

cꞌana ruchomalil tak ri cotzꞌiꞌj. 30 Jecꞌulaꞌwe ri Dios uꞌanom chom che ri akꞌes cꞌowakꞌij pa juyub yey chweꞌk xa caporoxpa akꞌ, ¿na cuya ta cami riꞌ ri Dios rikꞌuꞌcajawax chiwe? ¡Riꞌix lic xa jubikꞌ ri cubu-libal icꞌuꞌx rucꞌ ri Dios!

31 »Cambiꞌij cꞌu chiwe: Mubisoj icꞌuꞌxy mibiꞌij: “¿Saꞌ ri kawa, saꞌ ri kamikꞌinaꞌcakatijo? ¿Saꞌ ri kakꞌuꞌ cakacojo?” 32 Majenelaꞌ caquiꞌan ri winak na quetaꞌam tauwach ri Dios, e cubisoj quicꞌuꞌx tak waꞌ.Noꞌj riꞌix cꞌo jun Ikaw chilaꞌ chicaj lic re-taꞌam cajawax ronoje tak waꞌ chiwe.

33 »Ri lic chirajawaxic chiwe nabe e licchixoc il che rutakanic ri Dios y che rijusucꞌ binic silabic caraj Rire chiwe. Yeyronoje tak cꞌu ri cajawaxic, xa uwiꞌ chiccayaꞌtaj chiwe. 34 Mubisoj pan icꞌuꞌx riquiwil chweꞌk,ma chujujunal kꞌij ucꞌamomchi lo rucꞌayewal.

7Mikꞌat tzij paquiwi jujun chic(Lc. 6:37-38, 41-42)

1 »Miꞌan ri xa piwe riꞌix quixuꞌan ajkꞌatal tzij paquiwi jujun chic, chaꞌ jelaꞌ nacakꞌat ta tzij piwi riꞌix. 2 Ma e ruꞌanicquikꞌat tzij riꞌix paquiwi jujun chic, jelaꞌcuꞌan ri Dios piwi riꞌix; ma rucꞌ ri pajbalquixpajan wi, rucꞌ laꞌ quixpaj wi riꞌix.✡

3 »¿Suꞌchac e lic catzutzaꞌ rucꞌaj cheꞌcꞌo chupa ruwach rawatz-achakꞌ yey e nacatoc ta cꞌu il che resaxic ri cheꞌ kꞌebelchupa rawach riꞌat? 4 Y we kꞌebel lajun cheꞌ chupa rawach riꞌat, ¿utz nawicabiꞌij che rawatz-achakꞌ: “Chayaꞌa luwarchwe canwesaj la jun ucꞌaj cheꞌ cꞌo chuparawach”? ¡Na utz taj! 5 ¡Xa queb apalaj!Nabe na chawesaj lo la cheꞌ kꞌebel chuparawach riꞌat, y jelaꞌ cat-tzuꞌn chi utz chaꞌcatoꞌ rawatz-achakꞌ che resaxic lo rucꞌajcheꞌ cꞌo chupa ruwach rire.

6 »Miya chiquiwa ri tzꞌiꞌ janipa ri licchom chwach ri Dios, ma cꞌaxtaj quepechiwij y caquirakachꞌij ipa; jecꞌulaꞌ micꞌakchiquiwach ri ak ri perlas cꞌo iwucꞌ, macꞌaxtaj xa caquixikꞌixaꞌ uwiꞌ.*

Chitzꞌonoj che ri Dios janipa ri cajawaxchiwe

(Lc. 11:9-13; 6:31)* 6:23 Pa ri chꞌaꞌtem hebreo, we cabiꞌx che junok “utz ruwach”, waꞌ queꞌelawi lic utz ucꞌuꞌx, na caxuꞌyan taj. Yey wecabiꞌx che junok “na utz ta ruwach”, waꞌ queꞌelawi lic co rucꞌuꞌx y lic xuꞌy. ✡ 7:2 Mr. 4:24; Lc. 6:38 * 7:6Wa versículo na e ta cachꞌaꞌt paquiwi rawaj. Ri queꞌelawi e na utz taj cakaya ri chomilaj cꞌutunic re ri Dios chiquiwachwinak itzel quicꞌuꞌx we na cacaj taj caquicꞌulu.

Page 12: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 7:7 9 Mateo 8:37 »Janipa ri cajawax chiwe, chitzꞌonoj

che ri Dios y cayaꞌiꞌ chiwe; chitzucuj rucꞌRire janipa ri cajawax chiwe y quiriko;chichꞌaꞌbej Rire y lic quixucajmaj lok. 8Machina ri cutzꞌonoj ri cajawax che, cucꞌul na;china ri cꞌo cutzucuj, curik na; y china ricachꞌaw pan che ruchiꞌ ja, cajakiꞌ na lo che.

9 »¿Cꞌo neba juna achi chixoꞌl, we rucꞌa-jol cutzꞌonoj pam, cuya juna abaj che; 10 owe cutzꞌonoj car, cumatz ri cuya che? ¡Najintaj junok! 11 Ecꞌu riꞌ riꞌix tob xa ixticawex na lic ta utz icꞌuꞌx, na rucꞌ tacꞌu riꞌ, quirik uyaꞌic chomilaj tak sipanicchique riwalcꞌoꞌal. ¡Macꞌuwariꞌ ri KakawDios cꞌo chilaꞌ chicaj cuya chomilaj taksipanic chique ri quetzꞌonow re che!

12 »Ecꞌu riꞌix chiꞌana chique ri ticawexjelaꞌ pachaꞌ ri quiwaj caquiꞌan rique chiwe.Ma e utakanic waꞌ Rutzij Upixab ri Diostzꞌibital can cuma ri Moisés y ri kꞌala-jisanelab.

Ri oquibal chꞌutiꞌn uwach(Lc. 13:24)

13 »Chixoc bi che ri oquibal chꞌutiꞌnuwach. Ma ri oquibal y ri be queꞌec chixibalbaꞌ lic nim uwach, yey lic e qꞌui riqueboc bi chiriꞌ. 14 Noꞌj ri oquibal y ri bequeꞌec chi cꞌaslemal na jinta utakexic, licchꞌutiꞌn uwach, yey na e ta qꞌui ri quebocbi chiriꞌ.

Ruchꞌaꞌtem ri ticawex cucꞌutu saꞌ ri cꞌo paranimaꞌ

(Lc. 6:43-45)15 »Lic chichajij iwib chiquiwach ri

caquibiꞌij e kꞌalajisanelab re ri Dios yey xae socosoꞌnel. Ma waꞌ quecꞌun iwucꞌ riꞌix licchacojoꞌ utz quicꞌuꞌx, noꞌj chupa ri canimaꞌxa pachaꞌ e utiw lic e bikꞌonel. 16 Ecꞌu riꞌixquiwetaꞌmaj saꞌ ri cꞌo pa canimaꞌ ri ticawexruma ri caquiꞌano, we utz o na utz taj.

»E pachaꞌ tak ri cheꞌ: ri qꞌuix, na uvata rujikꞌobalil cuyaꞌo; yey ri xuluquej, nahigos ta rujikꞌobalil cuyaꞌo. 17 Jecꞌulaꞌ junachomilaj cheꞌ, lic chom rujikꞌobalil cuyaꞌo;noꞌj ri cheꞌ na chom taj, na jinta uchacrujikꞌobalil cuyaꞌo. 18 Ri chomilaj cheꞌ naube taj we na chom ta rujikꞌobalil cuyaꞌo;jecꞌulaꞌ ri cheꞌ na chom taj na cuya taujikꞌobalil chom. 19 Yey ronoje cheꞌ wena chom taj rujikꞌobalil cuyaꞌo, cachet biy caporox pa akꞌ. 20 Riꞌix quiwetaꞌmaj cꞌuuwach juna cheꞌ ruma rujikꞌobalil cuyaꞌo;jecꞌulaꞌ cakꞌalajinic saꞌ tak ri cꞌo pa canimaꞌri ticawex ruma ri quibinic quisilabic.

Na conoje taj queboc chilaꞌ chicaj(Lc. 13:25-27)

21 »Na conoje ta ri caquibiꞌij chwe “Ka-jawal, Kajawal” queboc chilaꞌ chicaj pa ru-takanic ri Dios, ma xew queboc ri caquiꞌanri rajawal ucꞌuꞌx ri Nukaw cꞌo chilaꞌ chicaj.22 Copon cꞌu rukꞌijol echiriꞌ ri Dios cukꞌattzij paquiwi ri ticawex, yey chupa laꞌ lakꞌij lic e qꞌui ri caquibiꞌij chwe: “Wajawal,Wajawal, riꞌoj xkaꞌan kꞌalajisanic chupa ribiꞌ la chique ri ticawex. Yey chupa ribiꞌ la xekesaj bi ri itzel uxlabixel y pa ribiꞌ la xkaꞌan uqꞌuiyal milagros” quechaꞌ.23 Ecꞌuchiriꞌ, riꞌin jewaꞌ cambiꞌij chique:“Na xinwetaꞌmaj ta cꞌana iwach, chixelawucꞌ; ma riꞌix xew ix ꞌanal re ri lic itzeluwach.”

Ri ja tzꞌakom lo paꞌbaj y ri ja xꞌaniꞌ pasanyeb

(Lc. 6:46-49)24 »China cꞌu ri cataw re ri nutzij yey

cuꞌan janipa ri cambiꞌij, canjunimaj rucꞌjun achi lic cꞌo unaꞌoj ma xutzꞌak lo rirocho paꞌbaj. 25Xpe cꞌu lo ri jab, lic xnimartak ri nimayaꞌ y xpe lo unimal cakjikꞌ yxumachꞌ rib che ri ja; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, rija na xtzak ta ubi, ma paꞌbaj tzꞌakom lowi. 26Noꞌj cꞌu ri cuta ri nutzij yey na cuꞌanta janipa ri cambiꞌij, canjunimaj rucꞌ junachi na jinta unaꞌoj, ma xuꞌan ri rocho pasanyeb. 27Xpe cꞌu lo ri jab, xenimar tak rinimayaꞌ, xpe lo unimal cakjikꞌ y xumachꞌrib che ri ja. Ecꞌu riꞌ ri ja xwuluwub bi yxsach uwach» xchaꞌ.

28 Echiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxic waꞌ ri Jesús, riwinak lic caminak canimaꞌ che rucꞌutunic,29 ma ruma rucꞌutunic cakꞌalajinic lic cꞌouwach, na xa ta pachaꞌ ri caquiꞌan rajcꞌutunel re ri tzijpixab.

8Ri Jesús cucunaj jun achi cꞌo yabil lepra

che(Mr. 1:40-45; Lc. 5:12-16)

1 Ecꞌuchiriꞌ xkaj lo ri Jesús chwa rijuyub, lic uqꞌuiyal winak xeterej lo chirij.2 Tecꞌuchiriꞌ, xopon jun achi cꞌo ri yabillepra che, xuxuc rib chwach ri Jesús yxubiꞌij che:

—Wajawal, we caꞌaj co la, joskꞌij la rinucuerpo che wa yabil —xchaꞌ.

3 Ecꞌu ri Jesús xuchap pana rucꞌ rukꞌab yjecꞌuwaꞌ xubiꞌij che:

—Cuaj, chuꞌana ba chom riꞌ racuerpo—xchaꞌ. Xew cꞌu xuqꞌuis ubiꞌxiquil waꞌ,

Page 13: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 8:4 10 Mateo 8:25na jampatana xsach ri yabil cꞌo che rachi.4 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:

—Chatapeꞌ, lic matzijoj che junok riꞌinxatincunaj. Jat chwach raj chacunel pa Ro-cho Dios chaꞌ rire carilo na jinta chi leprachawe, y chayaꞌa chwach ri Dios ri kasaꞌnxtakan can ri Moisés che✡ chaꞌ cakꞌalajinchiquiwach ri ticawex at cunutajinak chic—xchaꞌ.

Ri Jesús cucunaj ri raj chac jun capitán ajRoma

(Lc. 7:1-10)5 Echiriꞌ xopon ri Jesús pa ri tinamit

Capernaúm, xopon jun capitán* que risoldados aj Roma rucꞌ y xujek lic quelajche, 6 jewaꞌ cubiꞌij:

—Wajawal, ri waj chac lic yewaꞌ cꞌo chwauwarabal chiwocho. Rire xuꞌan sic y lic cꞌopa cꞌax —cachaꞌ.

7Ri Jesús xubiꞌij che:—Riꞌin quinꞌec y cancunaj —xchaꞌ.8 Ecꞌu ri capitán xubiꞌij che:—Wajawal, riꞌin lic na takal ta chwe coc

la chiwocho. Xew biꞌij la: “Chatcunuta-jok”, y rucꞌ ri chꞌaꞌtem la, cacunutaj ri wajchac. 9Ma e pachaꞌ riꞌin, in cꞌo pukꞌab juntakanel y rire ebuyaꞌom uqꞌuiyal soldadospanukꞌab. We cambiꞌij cꞌu che junok “Jat”,queꞌec; o cambiꞌij che junok chic “Chat-petok”, capetic. Yey we cambiꞌij che junawaj chac “Chaꞌana waꞌ”, cuꞌano —xchaꞌ.

10 Ri Jesús echiriꞌ xuta waꞌ, lic xcamranimaꞌ che y jewaꞌ xubiꞌij chique ri eteranchirij:

—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Nanurikom tane chiquixoꞌl raj Israel junoklic cꞌo unimal cubulibal ucꞌuꞌx pachaꞌ wajun achi. 11 Cambiꞌij cꞌu chiwe: Lic e qꞌui riquepe pa relebal lo ri kꞌij y e qꞌui ri quepeputzakibal ri kꞌij y queboc chwa ri mexa pawaꞌim rucꞌ ri Abraham, rucꞌ ri Isaac y rucꞌri Jacob chupa rutakanic ri Dios cꞌo chilaꞌchicaj. 12 Noꞌj tak cꞌu ri caquichꞌobo takalchique caquicꞌul rutakanic ri Dios ruma eratz-uchakꞌ can ri Abraham, riꞌ quebesaxbi y quecꞌak bi pa ri kꞌekuꞌm; chiriꞌ cꞌu riꞌquebokꞌ wi y cakichꞌichꞌ ruwi queꞌ —xchaꞌ.

13 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús che ricapitán:

—Oj chi ocho la, ma jelaꞌ cuꞌanaꞌ pachaꞌri xcubiꞌ cꞌuꞌx la che —xchaꞌ. Chupa cꞌu laꞌla jokꞌotaj xcunutaj ri raj chac.

Ri Jesús cucunaj ruchu-ujiꞌ ri Pedro(Mr. 1:29-34; Lc. 4:38-41)

14 Ri Jesús xopon chirocho ri Pedro.Chiriꞌ cꞌu riꞌ xril ruchu-ujiꞌ ri Pedro cꞌochwa uwarabal y lic cꞌo akꞌ chirij. 15 Ecꞌu riJesús xuchap rukꞌab y jecꞌulaꞌ xicꞌow ri akꞌchirij. Ecꞌuchiriꞌ, rixok xyactajic y xujekquebunimaj.

Ri Jesús quebucunaj uqꞌuiyal yewaꞌib16 Echiriꞌ xoc rakꞌab, xequicꞌam lo

chwach ri Jesús uqꞌuiyal ticawex e cꞌopaquikꞌab itzel uxlabixel. Ecꞌu ri Jesúsrucꞌ ruchꞌaꞌtem xeberesaj bi tak ri itzeluxlabixel chique y xebucunaj conoje riyewaꞌib. 17 Xuꞌan waꞌ chaꞌ e cuꞌana riutzijom can ri kꞌalajisanel Isaías echiriꞌxubiꞌij:Rire xucꞌam bi ri kayabil,y xucꞌam bi ri kacꞌaxcꞌolil Is. 53:4xchaꞌ.

Ri cacaj queterej chirij ri Jesús(Lc. 9:57-62)

18 Ri Jesús echiriꞌ xrilo uqꞌuiyal winakquisutumrij, xebutak rutijoꞌn chaꞌ quekꞌaxchꞌaka yaꞌ.

19 Ecꞌu laꞌ la jokꞌotaj xopon rucꞌ ri Jesúsjun achi aj cꞌutunel re ri tzijpixab y xubiꞌijche:

—Lal tijonel, riꞌin quinterej bi chiꞌij latob pachawi queꞌec wi la —xchaꞌ.

20Ri Jesús xucꞌul uwach:—Ri yac cꞌo quijul y ri tzꞌiquin quex-

iqꞌuicꞌ che ruwa caj cꞌo quisoc; noꞌj RalaxelChiquixoꞌl Ticawex na jinta ne uluwar tobxa pa cuxlan wi —xchaꞌ.

21 Cꞌo chi jun chique rutijoꞌn xubiꞌij cheri Jesús:

—Wajawal, yaꞌa la luwar chwe canwoyꞌejcacam na ri nukaw y canmuk canok;tecꞌuchiriꞌ, quinterej chiꞌij la —xchaꞌ.

22 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—Riꞌat chat-terej lo chwij; chayaꞌa can

chique ri ecaminak chwach ri Dios chaꞌe rique quemukuw ri catz-quichakꞌ que-camic —xchaꞌ.

Ri Jesús cukꞌatej ri cakjikꞌ chwi ri mar(Mr. 4:35-41; Lc. 8:22-25)

23 Ecꞌuchiriꞌ, xoc ri Jesús pa jun barco yrutijoꞌn xebec rucꞌ. 24 Tecꞌuchiriꞌ, xpe junnimalaj cakjikꞌ chwi ri mar y xujeko canojri barco che yaꞌ. Yey ri Jesús cawaric.

25 Ecꞌu rutijoꞌn xeꞌquicꞌosoj y xquibiꞌijche:

✡ 8:4 Lv. 14:1-32 * 8:5 “Capitán”: Waꞌ e aj wach que cien soldados.

Page 14: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 8:26 11 Mateo 9:13—¡Kajawal! ¡Chojcolobej la, ma coj-

camic! —xechaꞌ.26Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Suꞌchac lic quixiꞌij iwib? Riꞌix lic xa

jubikꞌ ri cubulibal icꞌuꞌx wucꞌ —xchaꞌ.Ecꞌuchiriꞌ xyactajic, xukꞌatej ri cakjikꞌ

y ri yaꞌ. Xtaniꞌ cꞌu riꞌ ri cakjikꞌ y ri yaꞌxyeniꞌic.

27 Rutijoꞌn lic xcam canimaꞌ che yxquibiꞌij: «¿Saꞌ ruwach waꞌ waꞌchi? ¡Matob ne e ri cakjikꞌ y ri yaꞌ caquicoj utzij!»xechaꞌ.

Ri queb achijab aj Gadara e cꞌo paquikꞌabitzel uxlabixel

(Mr. 5:1-20; Lc. 8:26-39)28 Echiriꞌ xopon ri Jesús chꞌaka mar pa

ri luwar re Gadara, xoꞌlcꞌul cuma quebachijab ebelinak lo chuxoꞌl tak mukubalque animaꞌ. Quicabichal e cꞌo paquikꞌabitzel uxlabixel y lic itzel quiwachlibal, macuma rique na jinta junok quicꞌow chiriꞌ.

29 E tak cꞌu riꞌ waꞌ xquijeko lic co que-siqꞌuinic, jewaꞌ xquibiꞌij:

—¿Suꞌchac coꞌlmina ib la kucꞌ, Jesús, LalUcꞌajol ri Dios? ¿Petinak cami la re cojya lapa cꞌax echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne copon ri kakꞌij?—xechaꞌ.

30 E cꞌo cꞌu uqꞌuiyal ak quewaꞌ lo chini-manaj. 31 Ecꞌu ri itzel uxlabixel lic xebelajche ri Jesús:

—We cojesaj bi la, yaꞌa la luwar chikecojoc bi cucꞌ ri ak —xechaꞌ.

32 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús chique:—Jix riꞌ —xchaꞌ. Tak ri itzel uxlabixel

xebel bi chique rachijab y xeboc cucꞌ riak. Tecꞌuchiriꞌ, conoje ri ak xeꞌquicꞌaka biquib chwi jun siwan, xebeꞌtzaka cꞌa chupari mar y chiriꞌ xejikꞌ wi.

33 Ecꞌu ri e chajinel que ri ak xebani-majic. Y echiriꞌ xebopon pa ri tinamit,xquijek utzijoxic ronoje ri xquicꞌulumajri ak y ri xuꞌan ri Jesús chique ri quebachijab echiriꞌ xeberesaj paquikꞌab ri itzeluxlabixel. 34 Conoje cꞌu ri winak re ritinamit xepe pa cꞌo wi ri Jesús. Echiriꞌxquil uwach, lic xquitzꞌonoj che chaꞌ quelbi chiriꞌ pa tak ri quiluwar.

9Ri Jesús cucunaj jun sic(Mr. 2:1-12; Lc. 5:17-26)

1 Ecꞌuchiriꞌ, xoc ri Jesús pa jun barco,xkꞌax chꞌaka yaꞌ y xopon pa ri tinamit pajekel wi. 2 E cꞌo cꞌu jujun achijab xquicꞌam

lo jun achi sic chwach ri Jesús, quitelemlo chwa jun chꞌat. Echiriꞌ ri Jesús xril ricubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ, xubiꞌij che rachisic:

—Wal, chanimarisaj acꞌuꞌx, ma ronojeramac cuytajinak chic —xchaꞌ.

3 E cꞌo cꞌu jujun chique raj cꞌutunel re ritzijpixab jewaꞌ xquichꞌobo: «Wa jun achilic camacun chirij ri Dios, ma na yaꞌtal tapukꞌab junok cubiꞌij waꞌ.»

4 Noꞌj ri Jesús xunaꞌbej saꞌ ricaquichꞌobo; ruma cꞌu riꞌ, xubiꞌij chique:

—¿Suꞌchac cachꞌob alak ri na utz taj?5 ¿Saꞌ cꞌu ri na cꞌayew taj cambiꞌij: “Ronojeramac cuytajinak chic” o “Chatyactajoky chatbinok”? 6 E cuaj cꞌut quetaꞌmajalak waꞌ: Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex yaꞌtalpukꞌab cucuy tak ri mac que ri winak cheruwachulew —xchaꞌ.

Xubiꞌij cꞌu riꞌ che ri sic:—Chatyactajok, chacꞌama bi rachꞌat y

jat chaꞌwocho —xchaꞌ.7 Xyactaj cꞌu ri sic y xeꞌec chirocho.

8 Echiriꞌ xquil waꞌ ri winak, lic xcam can-imaꞌ che y xquiyac ukꞌij ri Dios rumauyaꞌom chique ri ticawex caquiꞌan tak waꞌ.

Ri Jesús cusiqꞌuij ri Mateo(Mr. 2:13-17; Lc. 5:27-32)

9Xel cꞌu bi ri Jesús chiriꞌ y xril jun achi ajtzꞌonol puak re tojonic, Mateo rubiꞌ, tzꞌulpa ri luwar pa caꞌan wi ri tojonic che rigobierno, y xubiꞌij che:

—Chat-terej lo chwij —xchaꞌ. Y ri Mateoxyactajic y xterej bi chirij.

10 Ecꞌu ri Jesús xumaj bi chirocho waꞌchiy xeboc chwa ri mexa cucꞌ rutijoꞌn. Xebo-pon cꞌu uqꞌuiyal aj tzꞌonol puak re tojonic yuqꞌuiyal aj maquib y xetzꞌuyiꞌ junam cucꞌ.

11 Echiriꞌ xquil waꞌ ri fariseos, xquibiꞌijchique rutijoꞌn ri Jesús:

—¿Suꞌchac ri tijonel iwe riꞌix cawaꞌ ju-nam cucꞌ raj tzꞌonol puak re tojonic* y cucꞌraj maquib? —xechaꞌ.

12 Echiriꞌ xuta waꞌ ri Jesús, xubiꞌijchique:

—E janipa ri utz quiwach, na cajawax taaj cunanel chique; ma waꞌ xew chique ri eyewaꞌib cajawax wi. 13 Oj cꞌu alak y majana alak saꞌ queꞌelawi ri cubiꞌij ri Dios chupaRuchꞌaꞌtem:Ri lic cuaj riꞌin chiwe e ri cꞌutubal re ri

cꞌaxnaꞌbal cꞌuꞌxaj,* 9:11 “Raj tzꞌonol puak re tojonic”: Quil “cobrador de impuestos” pa vocabulario.

Page 15: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 9:14 12 Mateo 9:34na e ta ri cacamisax awaj re kasaꞌn chin-

uwach Os.6:6

cachaꞌ.»Riꞌin na in petinak ta che quisiqꞌuixic

ri jusucꞌ quibinic quisilabic, ma in petinakche quisiqꞌuixic raj maquib chaꞌ caquijal-cꞌatij ri quibinic quisilabic —xchaꞌ.

Ri tzꞌonobal puwi ri ayuno(Mr. 2:18-22; Lc. 5:33-39)

14 Ecꞌuchiriꞌ, rutijoꞌn ri Juan Aj YaꞌlBautismo xekib rucꞌ ri Jesús y xquitzꞌonojche:

—¿Suꞌchac riꞌoj y ri fariseos lic cakaꞌanayuno yey ri tijoꞌn rilal na caquiꞌan taj? —xechaꞌ.

15Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Utz neba quecꞌojiꞌ pa bis ri esiqꞌuim

pa cꞌulaniquil we cꞌa cꞌo rala cacꞌuliꞌicchiquixoꞌl? Na utz taj. Noꞌj copon na rikꞌij echiriꞌ quesax bi rala chiquixoꞌl; cꞌaecꞌuchiriꞌ caquiꞌan ayuno. 16Na jinta junokcucꞌojoj rukꞌuꞌ kꞌeꞌl rucꞌ cꞌojobal cꞌasak, mari cꞌojobal cꞌasak, we xcꞌolotaj upa, e cujecꞌri cꞌul kꞌeꞌl y más ne curichꞌij bi.

17 »Jecꞌulaꞌ ri vino cꞌacꞌ ꞌanom na cakꞌejta chupa juna surun† kꞌeꞌl. Ma we caꞌaniꞌwaꞌ, ri vino cꞌacꞌ echiriꞌ canajtir ukꞌij, cu-rakij ri surun, catix cꞌu riꞌ ri vino y ri surunna jinta chi uchac. Ruma cꞌu laꞌ, ri vinocꞌacꞌ ꞌanom chirajawaxic wi cakꞌej chupa risurun cꞌasak chaꞌ ucabichal waꞌ cacowinic—xchaꞌ.

Rumiꞌal ri Jairo y rixok xuchap rukꞌuꞌ riJesús

(Mr. 5:21-43; Lc. 8:40-56)18 Echiriꞌ catajin ri Jesús che ubiꞌxiquil

tak waꞌ, xcꞌun lo jun achi aj wach re ritinamit, xuxuc rib chwach y xubiꞌij che:

—Ri numiꞌal lic cꞌa e laꞌ xcamic. We tarilal queꞌec la wucꞌ y queꞌyaꞌa ri kꞌab lapuwiꞌ, rire cacꞌastaj tanchic —xchaꞌ.

19 Ri Jesús xyactajic y xeꞌec rucꞌ rachi,junam cucꞌ rutijoꞌn. 20 Ecꞌu laꞌ, cꞌo jun ixoklic yewaꞌ, e cablajuj lo junab riꞌ na cataniꞌta ri yabil re upa icꞌ che. Xkib cꞌu panachirij ri Jesús y xuchap ruchiꞌ rukꞌuꞌ. 21Maxuchꞌob pa ranimaꞌ: «Tob tane xew luꞌkꞌuꞌcanchapo, rucꞌ riꞌ quincunutajic.»

22 Pero ri Jesús xtzuꞌn lo chirij, xutzuꞌuwach rixok y jewaꞌ xubiꞌij che:

—Ixok, nimarisaj cꞌuꞌx la,ma xcunutaj laruma xcubiꞌ cꞌuꞌx la wucꞌ —xchaꞌ. Chupacꞌu riꞌ la jokꞌotaj rixok asu xcunutajic.

23 Ecꞌuchiriꞌ xoc bi ri Jesús chirochorachi aj wach, quebutzutzaꞌ ri caquichꞌaw-isaj suꞌ y ri winak quewokokic. 24 Xubiꞌijcꞌu ri Jesús chique:

—Chixelubi, ma wa ralco ali na caminaktaj, xa cawaric —xchaꞌ. Yey xa xquitzeꞌejcꞌu ri xubiꞌij. 25 Ecꞌuchiriꞌ xebesax lo riwinak, ri Jesús xoc bi pa cꞌo wi ri ralcoali; xuchap cꞌu rukꞌab y waꞌli xyactajic.26Xeꞌec cꞌu utzijoxic riꞌ waꞌ che ronoje takla luwar.

Ri Jesús quebucunaj caꞌib potzꞌ27 Echiriꞌ xel bi ri Jesús chiriꞌ, xeterej

bi caꞌib potzꞌ chirij, lic co quesiqꞌuin che,jewaꞌ caquibiꞌij:

—¡Choj-juchꞌ caꞌn co cheꞌla, lal Ralcꞌoꞌalcan ri rey David! —xechaꞌ.

28 Echiriꞌ xoc ri Jesús chuchiꞌ jun ja,xekib ri caꞌib potzꞌ rucꞌ y Rire xubiꞌijchique:

—¿Quicoj riꞌix we riꞌin cꞌo panukꞌabcanya ri itzuꞌnibal? —xchaꞌ.

Rique xquibiꞌij:—Cakacojo, Kajawal —xechaꞌ.29 Ecꞌu ri Jesús xuya rukꞌab puwi ri qui-

wach y xubiꞌij chique:—Chuꞌana waꞌ iwucꞌ e chirij ri cubulibal

icꞌuꞌx —xchaꞌ.30 Jecꞌulaꞌ xcunutaj ri quiwach. Ewi ri

Jesús lic xebupixabaj, jewaꞌ xubiꞌij chique:—Lic mitzijoj waꞌ che junok —xchaꞌ.31 Noꞌj rique xew xebel bi, xquijek

caquitzijoj pa ronoje tak laꞌ la luwar rixuꞌan ri Jesús.

Ri Jesús cucunaj jun meꞌt32Echiriꞌ catajin bi quelic ri queb achijab

xcunutaj ri quiwach, ri winak xquicꞌam lochwach ri Jesús jun achi meꞌt cꞌo pukꞌabjun itzel uxlabixel. 33 Ecꞌuchiriꞌ ri Jesúsxresaj bi ri itzel uxlabixel che, ri meꞌtxcunutajic y xujek cachꞌaꞌtic. E tak cꞌu riwinak lic xcam canimaꞌ che waꞌ y xquibiꞌijchiquiwach: «Na kilom ta cꞌana waꞌ waraIsrael pachaꞌ wa xkil woꞌora» xechaꞌ.

34 Noꞌj ri fariseos xquibiꞌij: «Laꞌ laJesús queberesaj bi itzel uxlabixel rumaruchukꞌab ri cajawal ri itzel uxlabixel»xechaꞌ.

Ri Jesús cubiꞌij lic quebajawax aj chac paruchac ri Dios

† 9:17 “Surun”: Quil “odre” pa vocabulario.

Page 16: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 9:35 13 Mateo 10:2135 Echiriꞌ ri Jesús xicꞌow pa tak ronoje

tinamit y aldeas, cacꞌutun chupa tak ri sin-agogas chujujunal luwar, cutzijoj ri Utzi-laj Tzij re rutakanic ri Dios y cucunajronoje yabil y cꞌaxcꞌobic. 36 Ecꞌuchiriꞌxeril ruqꞌuiyal winak, lic xejuchꞌ caꞌn paranimaꞌ, ma rique pachaꞌ e bexex e sachi-nak, quiquichom quib y na jinta chi cha-jinel que. 37 Xubiꞌij cꞌu chique rutijoꞌn:«Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Ri moloniccajawax uꞌanic, lic nim; noꞌj raj chac na eqꞌui taj. 38 E uwariꞌche, chitzꞌonoj che riDios, ri Rajaw ri molonic, chaꞌ quebutak loaj chac chupa ruchac»✡ xchaꞌ.

10Ri Jesús quebuchaꞌ cablajuj utakoꞌn(Mr. 3:13-19; Lc. 6:12-16)

1 Ecꞌu ri Jesús xebusiqꞌuij ri cablajujutijoꞌn y xuya paquikꞌab quebequesaj biitzelilaj uxlabixel y caquicunaj ronoje ya-bil y ronoje cꞌaxcꞌobic. 2 E quibiꞌ tak waꞌwa cablajuj e takoꞌn:*Nabe e Simón ri cabiꞌx Pedro chey ruchakꞌ Andrés,Jacoboy ruchakꞌ Juan (wa caꞌib e ucꞌajol ri Zebe-

deo),3 Felipe,Bartolomé,Tomás,Mateo ri aj tzꞌonol puak re tojonic,Jacobo rucꞌajol ri Alfeo,Lebeo ri cabiꞌx Tadeo che,†4 Simón ri cabiꞌx che “ri Cananista”,‡qꞌuisbal re, e Judas aj Iscariot,§ ri xcꞌayin

re ri Jesús.Ri Jesús cuya bi quichac ri cablajuj

utakoꞌn(Mr. 6:7-13; Lc. 9:1-6)

5 Ri Jesús xebutak bi ri cablajuj y epixabanic waꞌ xuya bi chique:

«Mixꞌec pa tak ri luwar que ri na e taaj judiꞌab, mixoc ne pa tak ri tinamit reSamaria. 6 Jix cꞌu nabe cucꞌ ri bexex esachinak, waꞌ e ri e aj judiꞌab re ri tinamitIsrael. 7 Jix y jewaꞌ chitzijoj: “Rutakanic riDios petinak chilaꞌ chicaj xa nakaj chi cꞌowulok.”

8 »Chebicunaj conoje ri yewaꞌib cucꞌ takri cꞌo ri yabil lepra chique, chebicꞌastajisaj

ri ecaminak y chebiwesaj bi itzel uxlabixel.Wa chukꞌab quicꞌul riꞌix e rutzil nucꞌuꞌxchiwe; jecꞌulaꞌmitzꞌonoj rajil ri chac quiꞌanrucꞌ.

9 »Micꞌam bi imeyo re oro, re plata ore cobre. 10 Micꞌam ne bi teb re ubitakiwe, micꞌam bi jun chic icoton, jun chicmolaꞌj ixajab o jun chic ichꞌamiꞌy. Ma ejunok cachacunic, lic takalic cayaꞌiꞌ janipari cajawax che.

11»Echiriꞌ quixoponpa juna tinamit o pajuna aldea, chitzucuj junok jusucꞌ ubinicusilabic y chixcanaj cꞌu can chirocho cꞌatequixel bi chiriꞌ echiriꞌ quixꞌec pa jun chictinamit.

12»Echiriꞌ quixoc chuchiꞌ juna ja, chiyaꞌarutzil quiwach ri e cꞌo chiriꞌ, quitzꞌonoj cꞌuri utzil chomal re ri Dios paquiwiꞌ. 13 Wequixquicꞌul cꞌu ri e cꞌo pa ri ja, cacanaj riutzil chomal itzꞌonom can paquiwiꞌ. Noꞌjwe rique na quixquicꞌul taj, ri utzil chomalcatzelej tanchi lo iwucꞌ.

14 »We na quixquicꞌul taj y na cacaj tanecaquita ri quitzijoj, chixelubi chupa ri ja opa ri tinamit yey chipupaꞌ can rulew cꞌoche ri iwakan. 15 Ma pakatzij wi cambiꞌijchiwe: Chupa rukꞌijol ri kꞌatbal tzij, más liccꞌax ri cape paquiwi ri tinamit na xquicꞌulta ri Utzilaj Tzij, chwa ri cape paquiwi ri eaj Sodoma y ri e aj Gomorra.✡

Tak ri cꞌaxcꞌobic capetic16 »Chitapeꞌ: Riꞌin quixintak bi pachaꞌ

ix bexex chiquixoꞌl utiw. Lic chichajij cꞌuiwib chi utz jelaꞌ pachaꞌ ruꞌanic cuchajij ribri cumatz, yey chiꞌana pachaꞌ ri palomaxna jinta cꞌo cuꞌan che junok.

17 »Lic chichajij cꞌu iwib chiquiwach riwinak, ma quixquicꞌam bi pa tak kꞌat-bal tzij y caquijichꞌ ipa pa tak sinagogas.18 Wuma riꞌin, quixquicꞌam ne bi chiqui-wach tak raj kꞌatal tzij y ri takanelab. Rucꞌcꞌu riꞌ waꞌ, utz quikꞌalajisaj nuwach riꞌinchiquiwach rique y chiquiwach conoje takri tinamit che ruwachulew. 19 Ecꞌuchiriꞌquixquiya chiquiwach, mubisoj icꞌuꞌx saꞌri quibiꞌij; ma echiriꞌ copon ruꞌorayil requixchꞌaꞌtic, e ri Dios cayaꞌw lo ichꞌaꞌtem.20Mana ix ta ri quixchꞌaꞌtic, e ri RuxlabixelRikaw; e Rire cuya ichꞌaꞌtem.

21 »E tak cꞌu ri ticawex quequiya ri catz-quichakꞌ pa camic; ri cꞌo calcꞌoꞌal quequiya

✡ 9:38 Lc. 10:2 * 10:2 “Takoꞌn”: Quil “apóstol” pa vocabulario. † 10:3 También cabiꞌx “Judas” che. Lc. 6:16‡ 10:4 “Cananista”: Quil “Zelote” pa vocabulario. § 10:4 “Iscariot”: Waꞌ e utinamit ri Judas. ✡ 10:15 Gn.19:24-25

Page 17: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 10:22 14 Mateo 11:1tak ri calcꞌoꞌal pa camic; ri calcꞌoꞌal quey-actaj chiquij quichu-quikaw y quequiya pacamic. 22 Tak ri winak lic tzel quixquilriꞌix xa ruma icojom ri nubiꞌ; noꞌj chinacꞌu ri cuchukꞌubej rib cꞌa chupa ri qꞌuis-bal re, e riꞌ ri cacolobetajic. 23 Echiriꞌlic quixternabex rucꞌ cꞌaxcꞌobic pa junatinamit, jix che jun chic. Ma pakatzij wicambiꞌij chiwe, cꞌamajaꞌ ne quiqꞌuiso quix-icꞌow chupa ronoje tak ri tinamit re Israel,echiriꞌ cacꞌun tanchi Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex.

24 »Na jinta juna tijoꞌn más cꞌo uwachchwa rutijonel y na jinta ne juna aj chacmás cꞌo uwach chwa ri rajaw. 25 Juna tijoꞌncubulok we xuꞌana jelaꞌ pachaꞌ rutijonel yjuna aj chac cubulok we xuꞌana pachaꞌ rirajaw. We cabiꞌx “Beelzebú” che ri quikawracꞌalab, ¿macꞌuwariꞌ ri cabiꞌx chique riralcꞌoꞌal?

Mixiꞌij iwib chiquiwach ri winak(Lc. 12:4-9)

26»Mixiꞌij iwib chiquiwach ri winak. Macopon ri kꞌij echiriꞌ janipa ri na kꞌalajisamtaj, cakꞌalajisax na; yey janipa ri ewatalic,quetaꞌmaxic. 27 E janipa ri cambiꞌij riꞌinxew chiwe riꞌix, chibiꞌij riꞌix chiwachil; yeyri canweswaꞌ riꞌin chiwe, chixsiqꞌuin cheubiꞌxiquil pa tak be.

28 »Mixiꞌij iwib chiquiwach ri cꞌopaquikꞌab quixquicamisaj, ma waꞌ xewche ri cuerpo caquiꞌan wi, noꞌj na jintapaquikꞌab caquisach uwach rucꞌaslemjunok chwach ri Dios. E chixiꞌij iwibchwach ri Jun cꞌo pukꞌab quebucꞌak biri ticawex junam rucꞌ ri quicuerpos y ricanimaꞌ, chi xibalbaꞌ re tijbal cꞌax.

29 »Iwetaꞌam, caꞌib raltak co tzꞌiquinquecꞌayix xa chwa jun ralco meyo. Narucꞌ ta cꞌu riꞌ, na catzak tane junok chiquepulew we ri Kakaw na cuya ta luwar.30 Macꞌuwariꞌ riꞌix lic pukꞌab ix cꞌo wi, maxa ne chujujunal riwiꞌ ajilam ruma Rire.31E uwariꞌche,mixiꞌij iwib; ma riꞌixmás cꞌoiwach chiquiwach ri raltak co tzꞌiquin.

32 »E junok cukꞌalajisaj chiquiwach riwinak, cubiꞌij: “In tijoꞌn re ri Jesús”;jecꞌuriꞌlaꞌ canꞌan riꞌin che rire, cambiꞌijchwach ri Nukaw cꞌo chilaꞌ chicaj: “Katzij,wa jun e nutijoꞌn” quinchaꞌ.

33 »Noꞌj cꞌu ri cubiꞌij chiquiwach riwinak: “Riꞌin na in ta tijoꞌn re ri Jesús.”

Jecꞌuriꞌlaꞌ canꞌan riꞌin che rire, cambiꞌijchwach ri Nukaw cꞌo chilaꞌ chicaj: “Katzij,wa jun na nutijoꞌn taj” quinchaꞌ.

Ri jachbal quipa ri ticawex ruma ri Jesús(Lc. 12:49-53; 14:26-27)

34 »Michꞌobo we ri nucꞌunic cheruwachulew cucꞌam lo utzil chomal. Nae ta riꞌ, ma e cucꞌam lo chꞌaꞌoj chiquixoꞌltak ri ticawex.** 35Ruma cꞌu ri nucꞌunic,ri ticawex caquijek quechꞌoꞌjin chiquiwach

rala rucꞌ rukaw,rali rucꞌ ruchuy ralibatz rucꞌ ruchu-ralib.

36 Ecꞌu riꞌ ri tzel quebilow re juna ticawex,e mismo ri e cꞌo pa rocho. Mi. 7:6

37 »China ri más lic e cꞌax quebunaꞌruchu-ukaw chinuwach riꞌin, na takal tache caterej chwij; jecꞌulaꞌ china ri más lic ecꞌax quebunaꞌ ri ralcꞌoꞌal chinuwach riꞌin,riꞌ na takal ta che caterej chwij.

38 »China ri na caraj taj cutij cꞌax rumae nutijoꞌn,†† riꞌ na takal ta che caterejchwij. 39 China ri cutij ukꞌij lic quel chiutz rucꞌaslem wara che ruwachulew, riꞌ ecujam ri cꞌaslemal chilaꞌ chicaj; noꞌj ri cuyaranimaꞌ rucꞌaslemwuma riꞌin, riꞌ e curik richomilaj ucꞌaslemal chwach ri Dios.

Ri rajil ucꞌaxel tak ri chac(Mr. 9:41)

40 »China ri cacꞌuluw iwe riꞌix, in riquinucꞌulu; yey china ri cacꞌuluw we riꞌin,e cucꞌul ri Jun takayom lo we. 41 Chinari cacꞌuluw re juna kꞌalajisanel ruma ekꞌalajisay re rutzij ri Dios, ri rajil ucꞌaxelcucꞌulu e jelaꞌ pachaꞌ ri cucꞌul juna kꞌala-jisanel. China ri cacꞌuluw re juna ticawexruma jusucꞌ rubinic chwach ri Dios, rirajil ucꞌaxel cucꞌulu e jelaꞌ pachaꞌ ri cucꞌulri jusucꞌ ubinic usilabic chwach ri Dios.42 China cꞌu ri cusipaj tob xa juna tzimayaꞌ joron che junok chique waꞌ wa chꞌu-tiꞌk ruma e nutijoꞌn, pakatzij wi cambiꞌijchiwe, riꞌ na cujam ta cꞌana ri rajil ucꞌaxel»xcha ri Jesús.

11Ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo quebutak lo ru-

tijoꞌn rucꞌ ri Jesús(Lc. 7:18-23)

1 Echiriꞌ ri Jesús xuqꞌuis quipixabaxic ricablajuj utijoꞌn, xel bi chiriꞌ re cacꞌutunic y

** 10:34 Tak ri ticawex quechꞌoꞌjin chiquiwach, ma ri na quecꞌuluw ta re ri Cristo queyactaj chiquij ri caquicoj rubiꞌ,caquiꞌan cꞌax chique y laj ne quequicamisaj. †† 10:38 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ri na rucꞌaꞌam ta rucruz”.

Page 18: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 11:2 15 Mateo 11:21re cutzijoj Ruchꞌaꞌtem ri Dios chupa tak riquitinamit rutijoꞌn.

2 Ri Juan cꞌo pa cárcel echiriꞌ xuta ricuꞌan ri Cristo. Xebutak cꞌu lo caꞌib chiquerutijoꞌn rucꞌ Rire, 3chaꞌ queꞌquitzꞌonoj che:

—¿E rilal Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, ri Junbiꞌtal chic cacꞌunic, o cakoyꞌej chi junokchic? —xechaꞌ.

4Ri Jesús xucꞌul uwach:—Jix y chitzijoj che ri Juan ronoje wa

quixtajin che utayic y che rilic. 5 Ma rie potzꞌ quetzuꞌnic, ri e sic quebinic, ricꞌo yabil lepra chique quecunutajic, ri etꞌoꞌc quetanic, ri ecaminak quecꞌastajic ychique ri nibaꞌib catzijox ri Utzilaj Tzij.*6Nim ukꞌij ralaxic cꞌu riꞌ ri na casach ta ricubulibal ucꞌuꞌx wucꞌ —xchaꞌ.

Ri Jesús cachꞌaꞌt puwi ri Juan Aj YaꞌlBautismo

(Mr. 7:24-35)7 Ecꞌuchiriꞌ xebec rique, ri Jesús xujek

cachꞌaꞌt puwi ri Juan chique ri winak, jewaꞌxubiꞌij:

«¿Saꞌ ri xeꞌila alak pa ri luwarcatzꞌintzꞌotic? ¿Xeꞌila neba alak jun achina jinta ucowil xa pachaꞌ tani cajabajoꞌxruma ri tew? 8 ¿Saꞌ ri xeꞌila alak? ¿Xeꞌilaneba alak jun achi uwikom rib rucꞌchomilaj cꞌul? Na e ta riꞌ, ma etaꞌamalak ri lic quewikikic, riꞌ pa cocho e ajwach ejekel wi. 9 Cantzꞌonoj cꞌu riꞌ: ¿Saꞌ rixeꞌila alak? ¿Xeꞌila alak jun kꞌalajisanel?Areꞌ, yey pakatzij wi cambiꞌij che alak:Rire e más cꞌo uwach chiquiwa ri jujunchic kꞌalajisanelab. 10 Ma jewaꞌ cubiꞌijRuchꞌaꞌtem ri Dios puwi ri Juan:Riꞌin cannabesaj bi ri waj chac chawach

Riꞌatchaꞌ cuyijbaꞌ ri be chwach pan rawoponi-

bal Mal.3:1

cachaꞌ.11 »Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Na

jinta junok chique ri ticawex ebalaxinakwara che ruwachulewmás cꞌo uwach chwari Juan Aj Yaꞌl Bautismo. Pero chwi cꞌuriꞌ waꞌ wa queꞌec, china ri coc chupa ru-takanic ri Dios petinak chilaꞌ chicaj, tob na

jinta uwach, más nim ukꞌij ralaxic chwa riJuan.†

12 »Rucꞌ ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo xjek loutzijoxic ri Utzilaj Tzij puwi rutakanic riDios petinak chilaꞌ chicaj, y waꞌ cꞌa catajinutzijoxic wakꞌij ora, tob e cꞌo ri caquitijukꞌij caquikꞌatej waꞌ. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, eri lic caquitij ukꞌij caquitzucuj wa takanic,cayaꞌtaj chique queboc chupa. 13 Ma licchwach pana echiriꞌ xujek catzijon ri Juan,ri kꞌalajisanelab y ri Moisés quitzꞌibamchi lo chupa ri Tzij Pixab chwi rucꞌunibalrutakanic ri Dios. 14 We quiwaj cꞌu riꞌixquicojo, ri Juan e ri Elías, ri jun biꞌtal chiccacꞌunic. 15 China cꞌu ri cꞌo utanibal cheutayic, ¡chuta cꞌu riꞌ!

16 »¿China cꞌu rucꞌ canjunimaj wi qui-wachwawinak rewakꞌij ora? E canjunimajcucꞌ ri cꞌoꞌmab quebeꞌtzꞌula pa cꞌayibal ylic quesiqꞌuin chiquiwach, 17 caquibiꞌij:Echiriꞌ riꞌoj xkachꞌawisaj suꞌ chiwe,

riꞌix na xiwaj taj quix-xajawic;yey echiriꞌ xkatunaj bix bisobal uwach

chiwe,na xiwaj taj quixjuyuyic

quechaꞌ.18 »Jecꞌulaꞌ caquiꞌan tak ri winak, ma

echiriꞌ xcꞌun ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo, rirelic cuꞌan ayuno y na cutij tane vino. Yeyri winak caquibiꞌij: “Waꞌ waꞌchi cꞌo pukꞌabjun itzel uxlabixel” quechaꞌ.

19 »Xcꞌun cꞌu lo Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex. Rire cutij ronoje ri cayaꞌ chwach,yey tak ri winak caquibiꞌij: “Waꞌ wa junachi lic japjatel y kꞌabaꞌrel, cachbiꞌil rajtzꞌonol puak re tojonic‡ y raj maquib”quechaꞌ. Noꞌj cakꞌalajin na cꞌut chinatak ri lic cꞌo runaꞌoj ri Dios cucꞌ ruma riquiꞌanom» xcha ri Jesús.

Ri cꞌaxcꞌobic cape paquiwi ri tinamit nacaquitzelej ta quitzij

(Lc. 10:13-15)20Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús lic xebuyaj ri winak

re tak ri tinamit pa uꞌanom wi uqꞌuiyalmilagros, ma rique na xquitzelej ta quitzijchwach ri Dios. Jecꞌuwaꞌ xubiꞌij:

21 «¡Lic tokꞌoꞌ iwach ri ix aj Corazín! ¡Lictokꞌoꞌ iwach ri ix aj Betsaida! Ma we ta

* 11:5 Pa Is. 61:1 cubiꞌij: Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios e cutzijoj ri Utzilaj Tzij chique ri nibaꞌib. † 11:11 Ri Juan Aj YaꞌlBautismo na xril ta chubi rucamic y rucꞌastajibal ri Jesús, yey na xril tane rukajibal lo ri Ruxlabixel ri Dios, ma xcamicechiriꞌ cꞌamajaꞌ quicꞌow tak waꞌ. E uwariꞌche ri xquicoj rubiꞌ ri Cristo chwi lo rucamic ri Juan más cꞌo xkꞌalajisaxchiquiwach rique chwa ri Juan. Lc. 10:23-24; Heb. 11:39-40 ‡ 11:19 “Raj tzꞌonol puak re tojonic”: Quil “cobradorde impuestos” pa vocabulario. § 11:21 Lic etaꞌmatalic ri ejekel pa wa queb tinamit Tiro y Sidón, lic e aj tioxab ylic e aj maquib. Is. 23:1-18

Page 19: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 11:22 16 Mateo 12:11chupa ri tinamit Tiro y ri tinamit Sidón§xilitaj wi wa cꞌutubal re ruchukꞌab ri Diosxinꞌan chiwach riꞌix, cꞌo tan kꞌij ta lo riꞌxquitzelej quitzij chwach ri Dios, quicojomchi cꞌu quikꞌuꞌ cꞌax rij y quitzꞌuyubam quibpa chaaj ruma ri quibis. 22 E uwariꞌchecambiꞌij chiwe: Echiriꞌ copon ri kꞌij re rikꞌatbal tzij, más nim ri cꞌaxcꞌobic capepiwi riꞌix chwa ri cꞌaxcꞌobic cape paquiwiri winak re ri tinamit Tiro y ri tinamitSidón.**

23 »Yey ri ix aj Capernaúm, e chiwachriꞌix lic yacom chi ikꞌij cꞌa chicaj; yey na eta riꞌ, ma lic cacꞌak ne bi ikꞌij y quixcꞌak nebi cꞌa chi xibalbaꞌ re tijbal cꞌax. Ma we tapa ri tinamit Sodomaxilitajwiwamilagrosxinꞌan chiwach riꞌix ix aj Capernaúm, riꞌlaꞌ la tinamit cꞌa cꞌo tane woꞌora.✡ 24 Ecꞌucambiꞌij waꞌ chiwe: Pa ri kꞌij re ri kꞌatbaltzij, lic nim ri cꞌaxcꞌobic cape piwi riꞌixchwa ri xpe paquiwi ri winak re ri tinamitSodoma» xchaꞌ.

Ri Jesús cuyac ukꞌij Rukaw(Lc. 10:21-22)

25 Ecꞌu laꞌ la jokꞌotaj ri Jesús xuꞌan orarchwach Rukaw, jewaꞌ xubiꞌij:

«Nukaw, canyac kꞌij la, Lal Rajaw ruwacaj y ruwachulew, ma ri kꞌalajisam lachique ri lic caquiꞌan chꞌutiꞌn che quib, waꞌewam la chiquiwach ri lic cꞌo quinaꞌoj y liccꞌo quimajom. 26 Jelaꞌ xꞌan la, Nukaw, ma exꞌaj la riꞌ» xchaꞌ.

27 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique ri ticawex:«Ronoje tak ri cꞌolic yaꞌtal lo panukꞌab

ruma ri Nukaw. Na jinta cꞌu junok licumajom usucꞌ chi utz saꞌ ruwach Rucꞌajolri Dios, xew ri KakawDios etaꞌmayom re. Yna jinta ne junok umajom usucꞌ chi utz saꞌruwach ri Kakaw Dios, xew Rucꞌajol ri Diosetaꞌmayom re; yey pukꞌab cꞌu riꞌ Rucꞌajolcꞌo wi china chique caraj cukꞌalajisaj wiwaꞌ.

Ri uxlanem cuya ri Jesús28 »Chixpeta wucꞌ, iwonoje ri ix cosinak

y cꞌo iwekaꞌn, ma riꞌin canya uxlanemchiwe. 29 Chiyaꞌa iwib chuxeꞌ ri nuyucucancoj riꞌin chiwe. Chimaja cꞌu iweꞌixchwij, ma riꞌin utz nucꞌuꞌx y na canꞌan tanim chewib chiwach. Wequiꞌan cꞌu riꞌ waꞌ,quirik na ri utzil chomal piwanimaꞌ. 30Mari nuyucu riꞌin, na cꞌayew ta rucꞌaxic bi yri ekaꞌn canya bi chiwe na al taj» xchaꞌ.

12Ri Jesús e rajaw ri kꞌij re uxlanibal(Mr. 2:23-28; Lc. 6:1-5)

1 Chupa tak cꞌu riꞌ laꞌ la kꞌij pa jun kꞌijre uxlanibal, ri Jesús cucꞌ rutijoꞌn e riꞌ que-bicꞌow pa tak ticoꞌn re trigo. Ecꞌu rutijoꞌn,ruma lic quenumic, xquijek caquichꞌupi-laꞌ bi ri trigo; tecꞌuchiriꞌ, caquikil rucꞌ riquikꞌab y caquitijo.

2 Echiriꞌ ri fariseos xquil waꞌ, xquibiꞌijche ri Jesús:

—Chilape la, ri e tijoꞌn la caquiꞌan ri natakal taj caꞌaniꞌ chupa ri kꞌij re uxlanibal —xechaꞌ.

3 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Na ajilam ta neba alak ri xuꞌan ri

David julaj echiriꞌ rire cucꞌ ri rachbiꞌil xen-umic? 4 Xoc cꞌu chupa ri Rocho Dios yjunam cucꞌ ri rachbiꞌil xquitij ri pam yaꞌtalchi pukꞌab ri Dios;✡ tob na takal ta chiquerique caquitijo, ma waꞌ xew takal chiqueraj chacunel pa Rocho Dios.

5 »¿Na iwajilam ta neba ri tzꞌibital canruma ri Moisés chupa ri Tzij Pixab? Macubiꞌij e raj chacunel pa Rocho Dios naquebuxlan ta chupa ri kꞌij re uxlanibal; narucꞌ ta cꞌu riꞌ, waꞌ na mac ta chique.✡

6 »Cambiꞌij cꞌu riꞌin chiwe: Cꞌo jun waramás nim ukꞌij chwa ri Rocho Dios. 7We tariꞌix imajom usucꞌ saꞌ queꞌelawi ri cubiꞌij riDios chupa Ruchꞌaꞌtem:Ri lic cuaj Riꞌin chiwe e ri cꞌutubal re ri

cꞌaxnaꞌbal cꞌuꞌxaj,na e ta ri cacamisax awaj re kasaꞌn chin-

uwach Os.6:6

cachaꞌ; we ta cꞌu lic quimaj usucꞌ waꞌ, riꞌna quikꞌat ta tzij paquiwi ri na jinta macquiꞌanom. 8MaRalaxel Chiquixoꞌl Ticawexe rajaw ri kꞌij re uxlanibal —xchaꞌ.

Ri Jesús cucunaj jun achi chakijinak ukꞌab(Mr. 3:1-6; Lc. 6:6-11)

9 Echiriꞌ xel ri Jesús chiriꞌ, xoc chupa risinagoga re ri tinamit. 10 Cꞌo cꞌu jun achichiriꞌ chakijinak jun ukꞌab. Yey e tak rilic caquitzucuj suꞌanic caquitzꞌak uchiꞌ riJesús, xquitzꞌonoj che:

—¿Ube nawi cacunax juna yewaꞌ chupari kꞌij re uxlanibal? —xechaꞌ.

11Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Cꞌo nawi junok che alak we pa ri

kꞌij re uxlanibal tzakinak juna ubexex pa** 11:22 Ri ticawex quitom ri Utzilaj Tzij y na caquicoj taj, más cꞌax ri cape paquiwiꞌ chiquiwa ri ticawex na jinta cꞌoquitom puwiꞌ. ✡ 11:23 Gn. 19:24-28 ✡ 12:4 1 S. 21:1-6 ✡ 12:5 Nm. 28:9-10

Page 20: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 12:12 17 Mateo 12:32siwan, na queꞌresaj tulok? 12 ¿China cꞌu rimás cꞌo uwach, e rachi o e ri bexex? Rumacꞌu riꞌ, takalic caꞌan ri utz chupa ri kꞌij reuxlanibal —xchaꞌ.

13 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús che rachichakijinak ukꞌab:

—Chasucꞌupij rakꞌab —xchaꞌ.Ecꞌu rachi xuyuk rukꞌab y waꞌ xutziric,

rukꞌab xuꞌan tanchi jelaꞌ pachaꞌ ri jun chic.14Xebel cꞌu bi ri fariseos y xquichꞌaꞌtibej

chiquiwach suꞌanic caquisach uwach riJesús.

Ri Jesús e Uchaꞌoꞌn lo ri Dios15 Ri Jesús retaꞌam saꞌ ri cacaj caquiꞌan

che; ruma cꞌu laꞌ, xel bi chiriꞌ y lic eqꞌui ri winak xeterej bi chirij. Ecꞌu Rirexebucunaj conoje ri yewaꞌib 16 yey lic xe-bupixabaj chaꞌ na caquikꞌalajisaj taj chinaRire. 17Xuꞌan tak waꞌ chaꞌ e xuꞌana rubiꞌimri Dios ruma ri kꞌalajisanel Isaías:18 E waj chac waꞌ, ri Jun nuchaꞌom lok.Riꞌin lic cꞌax cannaꞌo y lic quinquiꞌcot rucꞌ.Canya cꞌu ri Wuxlabixel puwi Rirechaꞌ cutzijoj ri lic usucꞌ canꞌan Riꞌin*chiquiwach conoje tak ri tinamit che

ruwachulew.19Na rucꞌ ta yaj, na rucꞌ ta sicꞌ cuꞌan waꞌ;Na jinta cꞌu junok riꞌ cataw re cayajanic o

casiqꞌuin pa tak be.20 Yey Rire na cusach tane uwach ri xa

chꞌitil chic.E pachaꞌ junok na queꞌec ta che ukꞌepic

juna suꞌ cotoquic y na cuyubij tanejuna mecha xa cabutzutz chic;

ma cucꞌut ri rutzil ucꞌuꞌxchique tak ri paxinak quicꞌuꞌxy ri na jinta chi quichukꞌab.

Jecꞌuriꞌlaꞌ cuꞌano copon na ri kꞌijechiriꞌ na jinta chi junok cachꞌijow

uchukꞌab ri lic usucꞌ canꞌan Riꞌin.21 Conoje tak cꞌu riꞌ ri tinamit che

ruwachulewlic caquicubaꞌ pan quicꞌuꞌx rucꞌ Rire

Is. 42:1-4xchaꞌ.

Cabiꞌx che ri Jesús e uchukꞌab ritzel ri cꞌorucꞌ

(Mr. 3:20-30; Lc. 11:14-23)22Ecꞌuchiriꞌ, xquicꞌambi chwach ri Jesús

jun achi potzꞌ y meꞌt yey cꞌo pukꞌab junitzel uxlabixel. Ecꞌu ri Jesús xucunaj yjecꞌulaꞌ waꞌchi xtzuꞌnic y xujek cachꞌaꞌtic.23Conoje cꞌu ri winak lic xcam canimaꞌ che

y xquibiꞌij: «¿Cꞌaxtaj e rire ri Ralcꞌoꞌal canri rey David?» xechaꞌ.

24 Ecꞌu ri fariseos echiriꞌ xquita waꞌ,xquibiꞌij: «Waꞌ wa jun achi queberesajbi ri itzel uxlabixel ruma ruchukꞌab riBeelzebú, ri cajawal ri itzel uxlabixel»xechaꞌ.

25 Ri Jesús retaꞌam saꞌ ri caquichꞌobo;ruma cꞌu riꞌ, xubiꞌij chique:

«We ri takanelab re juna tinamit quija-chom quipa ruma quechꞌoꞌjin chiquiwach,riꞌ na canajtir ta ri quitakanic. Yey we riejekelel pa juna tinamit o pa juna ja quija-chom quipa ruma quechꞌoꞌjin chiquiwach,riꞌ na quetiquiꞌ ta chi utz. 26 Jecꞌulaꞌ, weta ri Satanás caresaj bi ri Satanás chiqueri winak, riꞌ e pachaꞌ cachꞌoꞌjin chiribil riby utuquel cujach upa rutakanic. ¿Saꞌ cꞌuuꞌanic riꞌ canajtir rutakanic?

27 »Ralak cabiꞌij alak riꞌin quebenuwesajbi tak ri itzel uxlabixel rucꞌ ruchukꞌab riBeelzebú. We ta e riꞌ, ¿china cꞌu cayaꞌwquichukꞌab riꞌ ri e tijoꞌn alak chaꞌ queque-saj bi tak ri itzel uxlabixel? ¿Rucꞌ nawiruchukꞌab ritzel winak caquiꞌano? Tzꞌonojcꞌu alak riꞌ chique ri e tijoꞌn alak we euꞌanom riꞌ. 28 Pero we riꞌin quebenuwesajbi tak ri itzel uxlabixel rucꞌ ruchukꞌab riRuxlabixel ri Dios, waꞌ e cꞌutubal re cꞌun-inak chi rutakanic ri Dios chixoꞌlibal alak.

29 »Tape alak: ¿Suꞌanic coc juna elekꞌompa rocho junok lic cꞌo uchukꞌab yeycarelekꞌaj cꞌu lo rubitak re pa ja, we nacuyut ta nabe ri rajaw ja? Ma we relekꞌomuyutum chi ri rajaw ja, cꞌa ecꞌuchiriꞌ utzcarelekꞌaj bi ronoje la cꞌo pa ri ja.

30 »China cꞌu ri na uꞌanom ta re wucꞌriꞌin, riꞌ aj chꞌaꞌoj chwij. Yey china ri nacatoꞌb ta wucꞌ riꞌin che quicꞌamic lo jujunchic, riꞌ e cuwulij wa chac canꞌano.

31 »E uwariꞌche cambiꞌij che alak: Cꞌopukꞌab ri Dios cucuy ronoje tak ri macque ri ticawex rucꞌ ronoje tak ri na utz tajcaquibiꞌij, noꞌj na cucuy ta umac ri cachꞌaꞌtchirij ri Ruxlabixel ri Dios. 32 China ri tzelcachꞌaꞌt chirij Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex,riꞌ cacuytaj umac we cutzelej utzij. Noꞌj ritzel cachꞌaꞌt chirij ri Santowilaj Ruxlabixelri Dios, riꞌ na cacuytaj ta cꞌana umac chewaꞌ wa kꞌij oj cꞌo wi y na cacuytaj tanecꞌana umac tob ne che rukꞌijol ri cꞌaslemalcatajin lok.

Ri cheꞌ etaꞌmatal uwach ruma ri jikꞌobalcuyaꞌo

* 12:18 Ri usucꞌ cuꞌan ri Dios e ri quebuꞌan jusucꞌ chique tak ri ticawex.

Page 21: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 12:33 18 Mateo 13:333 »E juna chomilaj cheꞌ, lic chom ru-

jikꞌobalil cuyaꞌo; yey ri cheꞌ na chom taj,na chom ta rujikꞌobalil cuyaꞌo. Ma richeꞌ quetaꞌmax uwach ruma rujikꞌobalil.34 ¡Ralak pachaꞌ alak jupuk chi cumatz!¿Suꞌanic cꞌu riꞌ cachꞌaꞌtibej alak ri utz weitzel cꞌuꞌx alak? Ma rucꞌ ruchꞌaꞌtem riticawex cakꞌalajin ronoje ri ucꞌolom chupari ranimaꞌ. 35 Jecꞌulaꞌ e junok utz ucꞌuꞌx,echiriꞌ cachꞌaꞌtic, e caresaj lo ri chomucꞌolomchupa ri ranimaꞌ. Yey e junok itzelucꞌuꞌx, echiriꞌ cachꞌaꞌtic, e caresaj lo ri nachom taj ucꞌolom chupa ri ranimaꞌ.

36 »Riꞌin cambiꞌij cꞌu che alak: Chupari kꞌij re ri kꞌatbal tzij, chiquijujunalri ticawex cataꞌ quichiꞌ ruma ronoje richꞌulilaj chꞌaꞌtem quel lo chwa queꞌ. 37Machijujunal alak, we utz ri chꞌaꞌtem alak, riꞌcakꞌalajinic alak jusucꞌ; noꞌj we na chom tari chꞌaꞌtem alak, riꞌ cakꞌat tzij pawiꞌ alak»xchaꞌ.

Riwinak caquitzꞌonoj che ri Jesús cꞌutubalre ruchukꞌab

(Lc. 11:29-32)38 Ecꞌuchiriꞌ, jujun chique ri fariseos y

raj cꞌutunel re ri tzijpixab, xquibiꞌij che riJesús:

—Lal tijonel, riꞌoj cakaj cakilo caꞌan lajuna cꞌutubal re ri chukꞌab la chikawach —xechaꞌ.

39Ri Jesús xucꞌul uwach:—Ri caquitzꞌonoj cꞌutubal re ruchukꞌab

ri Dios e ri winak re wakꞌij ora, ri itzelquicꞌuꞌx y na jusucꞌ ta ri canimaꞌ chwachri Dios. Noꞌj na cayaꞌtaj ta cꞌu waꞌ chique,ma xew cayaꞌtaj ri cꞌutubal xꞌaniꞌ ojertanrucꞌ ri kꞌalajisanel Jonás. 40Ma jelaꞌ pachaꞌri Jonás xcꞌojiꞌ oxib kꞌij y oxib akꞌab chupari nimalaj car,✡ jecꞌulaꞌ Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex oxib kꞌij y oxib akꞌab camukiꞌpulew.

41 »Ri winak aj Nínive re ojertan quey-actaj chupa ri kꞌij re kꞌatbal tzij y caquicojquimac ri ticawex re wakꞌij ora. Ma riquexquitzelej quitzij chwach ri Dios ruma ritzijonic xuꞌan ri Jonás chiquiwach.✡ Noꞌjri ticawex re wakꞌij ora, cꞌo jun chiquixoꞌlmás cꞌo uwach chwa ri Jonás, yey na que-boc tane il che.

42 »Jecꞌulaꞌ echiriꞌ copon ri kꞌij re rikꞌatbal tzij,✡ cayactaj lo ri reina re pa sur†y cucoj quimac ri ticawex re wakꞌij ora.

Ma rojertan lic naj petinak wi rire chaꞌcoluꞌxiquinaj runaꞌoj ri rey Salomón. Noꞌjri ticawex re wakꞌij ora, cꞌo jun chiquixoꞌlmás cꞌo uwach chwa ri Salomón, yey naqueboc tane il che.

Ri cucꞌulumaj junok echiriꞌ juna itzelilajuxlabixel catzelej tanchi rucꞌ

(Lc. 11:24-26)43»Echiriꞌ juna itzelilaj uxlabixel quel bi

che juna ticawex, ri cuꞌano e casutin pa takluwar catzꞌintzꞌotic, cutzucuj pa cajekiꞌ wi.Yey we na curik taj, 44 cubiꞌij cꞌu chiribilrib: “Quintzelej pe chupa riwocho pa xinello wi” cachaꞌ. Ecꞌuchiriꞌ coponic, cuꞌrikarachi pachaꞌ juna ja cꞌa jinta rajaw, me-som upa y yijbital chi utz. 45 Queꞌec cꞌut,quebuꞌcꞌama chi lo wukub rach itzelilajuxlabixelmás itzel quiwachlibal chwa rire;y conoje cꞌu riꞌ queboquic y quejekiꞌ chiriꞌ.Jecꞌuriꞌlaꞌ, rubinic rachi más cayojtaj chwari petinak lok. Ecꞌu caquicꞌulumaj waꞌ riwinak itzel quicꞌuꞌx wakꞌij ora —xcha riJesús.

Ruchu y tak ruchakꞌ ri Jesús(Mr. 3:31-35; Lc. 8:19-21)

46 Ecꞌu ruchu y tak ruchakꞌ ri Jesúsxecꞌun lok echiriꞌ Rire cꞌa cachꞌaꞌt ne cucꞌri winak. Xecꞌojiꞌ cꞌu lo pa be yey lic cacajquechꞌaꞌt rucꞌ.

47 Cꞌo cꞌu jun xubiꞌij pan che ri Jesús:—Ri chu la y tak ri chakꞌ la e cꞌo pa be

yey lic cacaj quechꞌaꞌt ucꞌ la —xchaꞌ.48 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che ri xbiꞌn pan

che:—Chawach riꞌat, ¿china cꞌu ri nuchu y

china tak ri nuchakꞌ? —xchaꞌ.49 Ecꞌuchiriꞌ, rucꞌ rukꞌab xebucꞌut ruti-

joꞌn y xubiꞌij:—Wa e cꞌo wara e nuchu y e tak nuchakꞌ

riꞌ. 50 Ma china ri cuꞌan janipa ri caraj riNukaw cꞌo chilaꞌ chicaj, waꞌ e nuchakꞌ, ewanab y e nuchu riꞌ —xchaꞌ.

13Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri awanel(Mr. 4:1-9; Lc. 8:4-8)

1 Chupa laꞌ la kꞌij, ri Jesús xel bi pa rija y xeꞌtzꞌula chuchiꞌ ri mar. 2 Y uqꞌuiyalwinak cꞌut xemolotaj chiriꞌ pa cꞌo wi Rire.Ruma laꞌ, ri Jesús xoc chupa jun barco,xtzꞌuyiꞌ chupa y conoje ri winak xecanajcan chuchiꞌ ri mar. 3 Yey Rire xujek

✡ 12:40 Jon. 1:17 ✡ 12:41 Jon. 3:1-10 ✡ 12:42 Ap. 20:11-15 † 12:42 Wa jun ixok e reina re ri naciónSabá, ri cꞌo pa sur che Israel. 1 R. 10:1-3

Page 22: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 13:4 19 Mateo 13:26uyaꞌic uqꞌuiyal cꞌutunic chiquiwach rucꞌtak cꞌambal naꞌoj, jewaꞌ xubiꞌij chique:

«Jun awanel xel bi chaꞌ queꞌawanok.4 Ecꞌuchiriꞌ catajin che ujopopexic rijaꞌ,*cꞌo xtzak can chuchiꞌ ri be. Xecꞌun cꞌu lotzꞌiquin y xoꞌlquitija bi.

5 »Cꞌo ijaꞌ xtzak can pa tak abaj; yeyruma na jinta uqꞌuiyal ulew chuxeꞌ, xel tanlo rijaꞌ. 6Ecꞌuchiriꞌ xel lo ri kꞌij, xcꞌatic; yeyruma na jinta ratzꞌayak, xchakijic.

7 »Cꞌo ijaꞌ xtzak can pa tak qꞌuix. Ecꞌu riqꞌuix xqꞌuiyic yey rijaꞌ xjikꞌ can chuxeꞌ.

8 »Noꞌj cꞌo ijaꞌ xtzak can pa chomilajulew. Ecꞌu riꞌ waꞌ lic xuꞌan rekaꞌn. Cꞌo nejujun rakan xuya jun ciento, cꞌo jujun chicxuya sesenta y cꞌo xuya treinta. 9China cꞌuri cꞌo utanibal che utayic, ¡chuta cꞌu riꞌ!»xchaꞌ.

Saꞌ ruchac tak ri cꞌambal naꞌoj(Mr. 4:10-12; Lc. 8:9-10)

10 Ecꞌu rutijoꞌn xekib rucꞌ ri Jesús yxquitzꞌonoj che:

—¿Suꞌbe cacꞌutun la chiquiwach riwinak rucꞌ tak cꞌambal naꞌoj? —xechaꞌ.

11Ri Jesús xucꞌul uwach:—Chiwe riꞌix yaꞌtalic cakꞌalajisax

runaꞌoj ri Dios chwi rutakanic petinakchilaꞌ chicaj; noꞌj chique tak ri winak, nayaꞌtal taj. 12 Ma china ri cꞌo umajom chic,riꞌ cayaꞌtaj ne che chaꞌ más cꞌo cumajo.Noꞌj china ri na jinta cꞌo umajom, camaj neche ri cuchꞌobo umajom chic. 13 Ruma laꞌquinchꞌaꞌt cucꞌ rique xa rucꞌ tak cꞌambalnaꞌoj. Ma tob rique quetzuꞌnic, e junamrucꞌ na quetzuꞌn taj; tob quetanic, e junamrucꞌ na quetan taj y e riꞌ na jinta cꞌocaquimaj usucꞌ. 14 Ma ri quicꞌulumamrique e cuꞌana pachaꞌ rubiꞌim can ri Diosruma ri kꞌalajisanel Isaías:Riꞌix tob quixtanic, na jinta cꞌo quimaj

usucꞌ che ri quito;y tob ne quixtzuꞌnic, na jinta cꞌo quimaj

usucꞌ che ri quiwilo.15Ma wa tinamit lic uꞌanom co ri canimaꞌ;e pachaꞌ lic cꞌayew chique quetanic,y ri quiwach e pachaꞌ yupulic.Jecꞌulaꞌ na jinta cꞌo caquilo,na jinta cꞌo caquitoy na jinta cꞌo caquimaj usucꞌ;yey na caquitzelej tane quitzij chinuwachchaꞌ jelaꞌ quebenucunaj Is. 6:9-10xchaꞌ.

16 »Noꞌj riꞌix lic nim ikꞌij iwalaxic, ma riDios cuya chiwe quiwilo y quita janipa ricuꞌan Rire wuma riꞌin. 17 Pakatzij wi cam-biꞌij chiwe: Ojertan uqꞌuiyal kꞌalajisanelaby ticawex jusucꞌ quibinic quisilabic lic xcajcaquil bi janipa ri quiwil riꞌix woꞌora; perona xquimaj ta chi rilic bi. Lic xcaj caquitabi janipa ri quita riꞌix woꞌora, pero naxquimaj ta chi utayic bi.

Ri Jesús cukꞌalajisaj ri cꞌambal naꞌoj puwiri awanel

(Mr. 4:13-20; Lc. 8:11-15)18 »Chita cꞌut saꞌ queꞌelawi ri cꞌambal

naꞌoj puwi ri awanel. 19 Rijaꞌ xtzak canchuchiꞌ ri be, e pachaꞌ ri ticawex quetawre ri chꞌaꞌtem chwi rutakanic ri Dios yeyna caquimaj ta usucꞌ. Cacꞌun cꞌu lo ritzelwinak y caresaj bi ri chꞌaꞌtem xtiquiꞌ pacanimaꞌ.

20 »Rijaꞌ xtzak can pa tak abaj, e pachaꞌri ticawex caquita Ruchꞌaꞌtem ri Dios ycaquicoj rucꞌ quiꞌcotemal. 21Pero ruma nae tiquil ta chi utz, na quecowin taj. Maechiriꞌ cacꞌun lo cꞌambal quipa o quetern-abex rucꞌ cꞌax ruma quicꞌulum Ruchꞌaꞌtemri Dios, quepajtaj cꞌu riꞌ.

22 »Rijaꞌ xtzak can pa tak qꞌuix e pachaꞌri ticawex caquita Ruchꞌaꞌtem ri Dios. Perorubis quicꞌuꞌx chwi tak ri cajawax chique,rucꞌ ri socosoꞌnic re tak ri beyomalil,cusachisaj uwach Ruchꞌaꞌtem ri Dios cꞌopa canimaꞌ. Ruma cꞌu riꞌ, na jinta cꞌanaquijikꞌobalil quilitaj che ri quibinic.

23 »Noꞌj rijaꞌ xtzak can pa chomilaj ulewe pachaꞌ ri ticawex caquita Ruchꞌaꞌtem riDios, lic caquimaj usucꞌ y lic cꞌo cꞌu qui-jikꞌobalil quilitaj che ri quibinic. E jelaꞌpachaꞌ rijaꞌ lic xuꞌan rekaꞌn; cꞌo ne jujunrakan xuya jun ciento, cꞌo jujun chic xuyasesenta y cꞌo xuya treinta —xcha ri Jesús.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi rakꞌes cizaña xel lochuxoꞌl ri trigo

24 Ri Jesús xutzijoj tanchi jun cꞌambalnaꞌoj chique:

«Ri cuꞌana pa rutakanic ri Dios petinakchilaꞌ chicaj e jelaꞌ pachaꞌ ri xuꞌano echiriꞌjun achi xutic chomilaj ijaꞌ trigo chwari rulew. 25 Ecꞌuchiriꞌ quewar conoje riticawex, xopon jun achi tzel caril ri rajawrulew; xeꞌlakꞌay cꞌu riꞌ xutic can rakꞌescizaña chuxoꞌl ri trigo† y xeꞌec cꞌut. 26Xel

* 13:4 E rojertan chilaꞌ Israel echiriꞌ caquiꞌan rawanic re ri trigo xa caquijopopej rijaꞌ pulew, tecꞌuchiriꞌ caquichꞌukuwiꞌ rucꞌ ulew. † 13:25 Rakꞌes cizaña jelaꞌ catzuꞌnic pachaꞌ ri trigo yey lic na utz taj echiriꞌ quel lo xoꞌlibal ri trigo,ma e cuya rib waꞌ.

Page 23: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 13:27 20 Mateo 13:46cꞌu lo ri trigo y echiriꞌ xpokꞌic, xkꞌalajinrakꞌes cꞌo chupa.

27 Ecꞌu ri aj chaquib xeꞌquibiꞌij che rirajaw ri ticoꞌn: “Kajawal, we chomilaj ijaꞌxeꞌtica la chwa rulew la, ¿pachawi cꞌu riꞌxpe wi rakꞌes xel lo chupa?”

28 »Yey ri rajaw ri ticoꞌn xubiꞌij chique:“Cꞌo junok laꞌ tzel quinrilo xoluꞌticachupa.”

Xquibiꞌij cꞌu ri raj chaquib che: “We caꞌajla, queꞌkamichꞌa ronoje rakꞌes chupa.”

29 »Ecꞌu ri rajaw ri ticoꞌn xubiꞌij chique:“Na quiꞌmichꞌa taj; ma we ximichꞌ rakꞌes,cꞌaxtaj quimichꞌ ri trigo rucꞌ. 30 Chiyaꞌaluwar cheqꞌuiy na junam, coponna rukꞌijolri molonic. Ma cꞌa e chiriꞌ quebenutakri waj chac chaꞌ caquimol na rakꞌes nabe,caquiꞌan chiyataꞌj y caquixim upa re ca-poroxic. Tecꞌuchiriꞌ, caquimol ri trigo yqueꞌquiyaꞌa pa cacꞌoliꞌ wi ri trigo weꞌin”»xchaꞌ.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi rijaꞌ re moxtasa(Mr. 4:30-32; Lc. 13:18-19)

31 Ri Jesús xutzijoj tanchi jun cꞌambalnaꞌoj chique:

«Rutakanic ri Dios petinak chilaꞌ chicaje pachaꞌ juna ijaꞌ re moxtasa xutic jun achichwa ri rulew. 32Pakatzij wi, laꞌ liꞌjaꞌ e máschꞌutiꞌn chwa tak rijaꞌ; noꞌj we xqꞌuiyic,más canimar chwa tak rakꞌes y cuꞌanapachaꞌ jun cheꞌ. Quecꞌun ne ri tzꞌiquinquexiqꞌuicꞌ che ruwa caj y caquiꞌan quisocpuwi tak rukꞌab» xchaꞌ.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri levadura(Lc. 13:20-21)

33 Ri Jesús xutzijoj wa jun chic cꞌambalnaꞌoj chique:

«Rutakanic ri Dios petinak chilaꞌ chicaje pachaꞌ ri levadura. Ma echiriꞌ junaixok cuꞌan pam, cucꞌam jubikꞌ levadura ycutuc chuxoꞌlibal oxib pajbal harina; yeyri levadura cusipowirisaj upa ronoje rikꞌor»‡ xchaꞌ.

Suꞌbe ri Jesús cacꞌutun rucꞌ tak cꞌambalnaꞌoj

(Mr. 4:33-34)34 Ri Jesús xucꞌut ronoje waꞌ chique ri

winak rucꞌ tak cꞌambal naꞌoj y na jinta cꞌoxucꞌutuwe na rucꞌ ta cꞌambal naꞌoj xuꞌano.35 E xuꞌan waꞌ chaꞌ e cuꞌana rubiꞌim can rijun kꞌalajisanel echiriꞌ xutzꞌibaj:Rucꞌ tak cꞌambal naꞌoj quincꞌutunic;

e cankꞌalajisaj ri na etaꞌmatal tachwi lo ri jekebal re ruwachulew Sal.

78:2xchaꞌ.

Ri Jesús cukꞌalajisaj ri cꞌambal naꞌoj puwirakꞌes cizaña xel lo chuxoꞌl ri trigo

36 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xebuchꞌaꞌbej can riwinak y xoc bi pa ja. Xekib cꞌu rutijoꞌn rucꞌy xquitzꞌonoj che:

—Kajawal, kꞌalajisaj la chike saꞌqueꞌelawi ri cꞌambal naꞌoj puwi rakꞌescizaña —xechaꞌ.

37 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—Rachi caticow re ri chomilaj ijaꞌ e

Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex. 38 Rulew pacatic wi ri ticoꞌn e ruwachulew. Ri chomi-laj ijaꞌ e tak ri ticawex e cꞌo chupa ru-takanic ri Dios. Rijaꞌ re rakꞌes cizaña e takri ticawex eteran chirij ritzel winak. 39 Rijun itzel ucꞌuꞌx xutic rakꞌes e ritzel winak.Rimolonic e ri qꞌuisbal re ruwachulew, yeyri queꞌanaw re ri molonic e ri ángeles.

40 »Jecꞌulaꞌ pachaꞌ ri caꞌan che rakꞌescizaña, camolic y caporox pa akꞌ, jelaꞌri cuꞌana che ri qꞌuisbal re ruwachulew.41 Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex quebutak biru ángeles chaꞌ quequimolo y quequesajchupa rutakanic conoje ri equiminom ju-jun chic pa mac y ri caquiꞌan ri na utztaj. 42Quebequicꞌak bi pa ri orna cajomowakꞌ chupa; chiriꞌ cꞌu riꞌ quebokꞌ wi y ca-kichꞌichꞌ ruwi queꞌ. 43 Noꞌj ri jusucꞌ quib-inic quisilabic e jelaꞌ pachaꞌ ri kꞌij quewonchilaꞌ pa catakan wi ri quikaw Dios. Chinacꞌu ri cꞌo utanibal che utayic, ¡chuta cꞌu riꞌ!—xchaꞌ.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri beyomalil muku-talic

44 «Rutakanic ri Dios petinak chilaꞌ chi-caj e pachaꞌ jun beyomalil ewatal canchupa juna ulew. Cꞌo cꞌu jun achi queꞌtzaklo puwiꞌ y carewaj tanchi canok. Queꞌeccꞌu chirocho y cuꞌcꞌayij ronoje rubitak re;tecꞌuchiriꞌ, culokꞌ ri ulew pa cꞌo wi ri bey-omalil.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri chomilaj perla licqꞌui rajil

45 »Rutakanic ri Dios petinak chilaꞌ chi-caj e pachaꞌ ri cuꞌan juna aj cꞌay cutzucujtak chomilaj abaj perla. 46 Ecꞌuchiriꞌ curikjuna chomilaj perla lic qꞌui rajil, queꞌec

‡ 13:33 Wa cꞌambal naꞌoj puwi ri levadura queꞌelawi tob rutakanic ri Dios xujek xa rucꞌ queb oxib pero waꞌ cumajronoje ruwachulew.

Page 24: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 13:47 21 Mateo 14:13y cuꞌcꞌayij ronoje rubitak re; tecꞌuchiriꞌ,culokꞌ ri chomilaj abaj perla.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri atarraya47»Ri cuꞌan chupa rutakanic ri Dios peti-

nak chilaꞌ chicaj e pachaꞌ ri cuꞌano echiriꞌcacꞌak bi juna atarraya pa ri mar chaꞌquebuꞌchapa lo uqꞌuiyal quiwach tak car.48 »Echiriꞌ nojinak chi ri atarraya che car,raj chapal car caquesaj lo chuchiꞌ ri mar,quetzꞌuyiꞌ cꞌut y quequichaꞌ quipa ri car. Etak cꞌu ri utzilaj car, quequiya pa chacach;noꞌj tak cꞌu ri na e ta utz, quequicꞌak bi.

49 »Jecꞌulaꞌ cuꞌana che ri qꞌuisbal reruwachulew. Quebel bi ri ángeles yquequesaj cꞌu ri ticawex itzel quicꞌuꞌxchiquixoꞌl ri e jusucꞌ chwach ri Dios.50 Quebequicꞌak cꞌu bi pa ri orna cajomowakꞌ chupa; chiriꞌ cꞌu riꞌ quebokꞌ wi y ca-kichꞌichꞌ ruwi queꞌ» xchaꞌ.

Ri beyomalil cꞌacꞌ y ri beyomalil xex chi cꞌowi

51 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xutzꞌonoj chique:—¿Quimaj usucꞌ riꞌix ronoje tak waꞌ? —

xchaꞌ.Rique xquicꞌul uwach che ri Jesús:—Cakamaj usucꞌ, Kajawal —xechaꞌ.52 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—E juna aj cꞌutunel re ri tzijpixab, we lic

cꞌo cumaj chwi rutakanic ri Dios petinakchilaꞌ chicaj, e pachaꞌ juna achi rajaw jacaresaj lo che rubeyomalil ucꞌolom, tak ricꞌacꞌ y ri xex chi cꞌo wi; yey ucabichal waꞌcuchapabej. Ma ri aj cꞌutunel cacꞌutunchwi tak ri cꞌacꞌ umajom, junam rucꞌ takri xex chi umajom lok —xchaꞌ.

Ri Jesús copon pa ri tinamit Nazaret(Mr. 6:1-6; Lc. 4:16-30)

53 Ri Jesús echiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxic tak wacꞌambal naꞌoj chique, xel bi chiriꞌ. 54Echiriꞌxopon pa rutinamit, xujek cacꞌutun chiriꞌpa ri sinagoga. Ecꞌu ri winak lic xcamcanimaꞌ che y xquibiꞌij:

—¿Pa xuꞌmaja wi waꞌchi luꞌnaꞌoj?¿Suꞌanic cuꞌan tak wa milagros? 55 ¿Nae ta neba ucꞌajol waꞌ ri jun carpintero yeyralab ri María? ¿Na e ta neba catzixel riJacobo, ri José, ri Simón y ri Judas? 56 ¿Naejekel ta neba ri ranabwara chikaxoꞌl? ¿Pacꞌu xuꞌmaja wi ronoje tak riꞌ wa cuꞌano?—xechaꞌ. 57 Ewi lic e qꞌui tzel xquita rixubiꞌij.

Noꞌj ri Jesús xubiꞌij chique:

—Chupa ronoje luwar cayac ukꞌij junakꞌalajisanel; noꞌj chupa rutinamit o chiqui-wach ri ratz-uchakꞌ, na cayac ta ukꞌij —xchaꞌ.

58 Y ri Jesús na xuꞌan ta uqꞌuiyal mila-gros chiriꞌ ruma na xquicoj taj china Rire.

14Rucamic ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo(Mr. 6:14-29; Lc. 9:7-9)

1 Chupa cꞌu laꞌ la kꞌij, ri Herodes ri reyre Galilea xuta puwi ri chom uchꞌaꞌtibexicri Jesús. 2 Ri Herodes xubiꞌij cꞌu chique riraj chaquib: «Laꞌ e Juan Aj Yaꞌl Bautismoxcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak; e uwar-iꞌche cꞌo uchukꞌab che uꞌanic wamilagros»xchaꞌ.

3 Xubiꞌij waꞌ ma e rire ri xutak uchapicri Juan chaꞌ cayaꞌiꞌ pa carena y queyoꞌk pacárcel. Xuꞌan waꞌ ri Herodes ma ri Juanxuchꞌaꞌbej upa ruma uꞌanom rixokil che riHerodías, yey waꞌ wiꞌxok e rixokil ri Feliperuchakꞌ ri Herodes. 4 Jewaꞌ ri xubiꞌij ri Juanche: «Lic na ube taj ꞌanom ixokil la che ririxokil ri chakꞌ la» xchaꞌ. 5Ruma cꞌu waꞌ riHerodes lic xraj cucamisaj ri Juan, noꞌj liccuxiꞌij rib chique ri tinamitma chiquiwachrique ri Juan e jun kꞌalajisanel re ri Dios.

6 Ecꞌuchiriꞌ xuqꞌuis ujunab ri Herodes,xꞌaniꞌ jun nimakꞌij. Ecꞌu ri ralit rixokHerodías xajaw chiquiwach ri esiqꞌuimpa ri nimakꞌij, y waꞌ lic xucꞌul ucꞌuꞌx riHerodes. 7 Ruma cꞌu riꞌ, xubiꞌtisij cuyache rali tob saꞌ ri caraj cutzꞌonoj, y licxujiquibaꞌ uwach cuꞌan waꞌ. 8 Ecꞌu ralinabe na xuꞌtzꞌonoj che ruchu y waꞌ xuyalo itzel naꞌoj che. Xubiꞌij cꞌu rali che riHerodes: «Yaꞌa la rujolom ri Juan Aj YaꞌlBautismo chwe pa juna plato» xchaꞌ.

9 Ri rey lic xbisonic ruma ri xtzꞌonoxche. Noꞌj ruma cꞌu ri xujiquibaꞌ uwach cherali chiquiwach conoje ri e cꞌo rucꞌ pa riwaꞌim, xtakan cꞌu che chaꞌ cayaꞌiꞌ na cherali ri cutzꞌonoj. 10Xtakan cꞌu che cacꞌatzixrujolom ri Juan pa ri cárcel. 11 Jelaꞌ xcꞌamlo rujolom ri Juan pa jun plato, xyaꞌ cꞌu cherali y rali xuꞌyaꞌa che ruchu.

12 Tecꞌuchiriꞌ, rutijoꞌn ri Juanxoꞌlquicꞌama rucuerpo y xeꞌquimukuꞌ.Xebec cꞌut, xeꞌquibiꞌij che ri Jesús saꞌ rixucꞌulumaj ri Juan.

Ri Jesús quebutzuk woꞌob mil achijab(Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14)

13 Echiriꞌ ri Jesús xretaꞌmaj puwi ru-camic ri Juan, xoc bi pa jun barco re queꞌec

Page 25: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 14:14 22 Mateo 15:4

pa jun luwar catzꞌintzꞌotic pa na e jintawi winak. Yey ri winak echiriꞌ xquetaꞌ-maj, xebel lo pa tak ri tinamit y chakanxebec chaꞌ coꞌlquirika ri Jesús. 14 Echiriꞌri Jesús xel lo pa ri barco, xrilo e cꞌo chiuqꞌuiyal winak chiriꞌ. Lic cꞌut xejuchꞌ caꞌnpa ranimaꞌ y xebucunaj conoje ri e yewaꞌibchique.

15 Ecꞌuchiriꞌ ya coc rakꞌab, rutijoꞌn riJesús xekib rucꞌ y xquibiꞌij che:

—Kajawal, wa luwar oj cꞌo wi liccatzꞌintzꞌotic y benak kꞌij chic. Utz wequetak bi la ri winak chaꞌ quebec pa takraldeas re queꞌquilokꞌo quiwa —xechaꞌ.

16Noꞌj ri Jesús xubiꞌij chique:—Na cajawax taj quebec; chebitzuku

riꞌix —xchaꞌ.17Rique xquibiꞌij che ri Jesús:—Na qꞌui ta ri waꞌim kucꞌaꞌam, xew

woꞌob pam y caꞌib car cꞌo kucꞌ —xechaꞌ.18Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—Chicꞌama lo laꞌ chwe —xchaꞌ.19 Ecꞌuchiriꞌ, xtakan che quetzꞌuyiꞌ ri

winak pa tak ri qꞌuim. Xucꞌam cꞌu riwoꞌob pam rucꞌ ri caꞌib car, xtzuꞌn chi-caj y xtioxin chwach ri Dios. Tecꞌuchiriꞌ,xuwechꞌ upa ri pam, xuya chique ruti-joꞌn y rique xquijach chique ri winak.20 Conoje cꞌu ri winak xewaꞌic y xenoj chiutz. Tecꞌuchiriꞌ, xquimol ri chꞌakaꞌtaꞌkquikax y rucꞌ waꞌ xnoj lo cablajuj chacach.21 Ri xewaꞌic laj e lo woꞌob mil chi achijabyey na xebajilax tane rixokib y racꞌalab.

Ri Jesús cabin chwi ri yaꞌ(Mr. 6:45-52; Jn. 6:16-21)

22 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xebutak rutijoꞌnchaꞌ queboc bi chupa ri barco, quenabej bichwach y quekꞌax cꞌa chꞌaka yaꞌ xalokꞌ Rirequebuchꞌaꞌbej tak can ruqꞌuiyal winak.23 Echiriꞌ ebuchꞌaꞌbem chi canok, xpakiꞌchwa ri juyub chaꞌ cuꞌana orar. Xoc cꞌurakꞌab, y ri Jesús utuquel cꞌo chiriꞌ.

24 Ecꞌu ri barco pa ebenak wi rutijoꞌn cꞌochi pan chunicꞌajal ri mar, yey cꞌo cꞌu juncakjikꞌ lic curoj rib che ri barco, ma waꞌpube ri cakjikꞌ benak wi.

25 Lic anim tan cꞌut, ri Jesús xeꞌec cucꞌrutijoꞌn, e riꞌ cabin chwi ri mar.

26 Rutijoꞌn echiriꞌ xquilo cabin ri Jesúschwi ri mar, lic xsach quinaꞌoj che, xe-siqꞌuin cꞌu rucꞌ xiꞌin ib:

—¡Leꞌ jun espíritu! —xechaꞌ.27 Ecꞌu ri Jesús xchꞌaw chique, jewaꞌ

xubiꞌij:

—Chinimarisaj icꞌuꞌx, ma riꞌin in Jesús;mixiꞌij cꞌu iwib —xchaꞌ.

28 Ecꞌuchiriꞌ, xchꞌaw pan ri Pedro che,jewaꞌ xubiꞌij:

—Wajawal, we katzij e rilal, biꞌij la chwequinꞌec ucꞌ la, e laꞌ quimbin chwi ri mar cꞌapa cꞌo wi la —xchaꞌ.

29Ri Jesús xubiꞌij che:—Chatpeta riꞌ —xchaꞌ.Ecꞌuchiriꞌ ri Pedro xel bi pa ri barco,

xujeko cabin chwi rimar chaꞌ queꞌec pa cꞌowi ri Jesús. 30 Pero echiriꞌ xril ruchukꞌabri cakjikꞌ, xoc xiꞌin ib rucꞌ y xujek e riꞌcamukutajic. Xsiqꞌuin cꞌu pan riꞌ che riJesús, jewaꞌ xubiꞌij:

—¡Chincolobej la, Wajawal! —xchaꞌ.31Na jampatana ri Jesús xuchapalaꞌ pan

che rukꞌab y xubiꞌij che:—Pedro, ¡na nim ta cꞌana ri cubulibal

acꞌuꞌx wucꞌ! ¿Suꞌbe xuxiꞌij rib acꞌuꞌx? —xchaꞌ.

32 Echiriꞌ ri Jesús y ri Pedro xeboc chupari barco, xtaniꞌ ri cakjikꞌ chwi ri mar.33Ecꞌuchiriꞌ, ri e cꞌo pa ri barco xekib rucꞌ riJesús y xquilokꞌnimaj ukꞌij, jewaꞌ xquibiꞌij:

—Pakatzij wi lal Ucꞌajol ri Dios —xechaꞌ.Ri Jesús quebucunaj ri yewaꞌib e cꞌo Gene-

saret(Mr. 6:53-56)

34 Echiriꞌ xekꞌax chꞌaka yaꞌ, xebopon pari luwar re Genesaret. 35 Ri winak, echiriꞌxquito cꞌo ri Jesús chiriꞌ, xquitak ubiꞌxiquilpa tak ronoje laꞌ la luwar. Xequicꞌam cꞌu loconoje ri yewaꞌib pa cꞌo wi ri Jesús. 36 Licxebelaj cꞌu che ri Jesús chaꞌ cuya luwarchique tob xew caquichap ruchiꞌ rukꞌuꞌ.Conoje cꞌu ri xebanaw waꞌ, xecunutajic.

15Ri cachꞌulan re ri ticawex(Mr. 7:1-23)

1 Ecꞌuchiriꞌ, jujun chique ri fariseosy raj cꞌutunel re ri tzijpixab e petinakJerusalem, xekib rucꞌ ri Jesús y xquitzꞌonojche:

2 —¿Suꞌchac ri tijoꞌn la caquipalajij riquicꞌutuꞌn can ri katiꞌ-kamam? Ma riquena caquichꞌaj ta ri quikꞌab nabe na echiriꞌquewaꞌic —xechaꞌ.

3 Ecꞌu ri Jesús xutzꞌonoj chique:—¿Suꞌchac ralak capalajij alak Rutzij

Upixab ri Dios ruma e caꞌan alak tak riquicꞌutuꞌn can ri mam alak? 4 Ma ri Diosjewaꞌ xtakan che:Chalokꞌoj quikꞌij rachu-akaw Éx. 20:12

Page 26: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 15:5 23 Mateo 15:31yeyWe cꞌo junok quebuyaj ruchu-ukaw rucꞌ

itzel chꞌaꞌtem,riꞌ lic takal che cacamisaxic Éx. 21:17xcha ri Dios.

5 »Noꞌj ralak cabiꞌij alak: “Utz we junokcubiꞌij chique ruchu-ukaw: Na utz taj can-toꞌ alak, ma ri toꞌbal cajawax che alak, nu-biꞌtisim chic re nukasaꞌn chwach ri Dios.”6 Yey chiwach ralak, china ri cabiꞌn rewaꞌ, na chirajawaxic ta chi che quebutoꞌruchu-ukaw. Jecꞌulaꞌ ꞌanom alak che RutzijUpixab ri Dios pachaꞌ na jinta uchac, ma etakem alak ri xa noꞌjibal alak.

7 »¡Xa queb palaj alak! Lic cꞌu katzijri ubiꞌim lo ri Dios pawiꞌ alak ruma rikꞌalajisanel Isaías, echiriꞌ xubiꞌij:8Waꞌwa tinamit xa rucꞌ ruwaqueꞌ caquiyac

nukꞌij,noꞌj ri canimaꞌ lic naj cꞌo wi chwe.9Na jinta cꞌana cutikoj caquilokꞌoj nukꞌij,ma ri cꞌutunic caquiꞌano xa takanic que

achijab Is. 29:13—xchaꞌ.

10Ecꞌuchiriꞌ, xebusiqꞌuij ruqꞌuiyal winaky xubiꞌij chique:

—Lic tape alak y lic maja alak usucꞌwaꞌ: 11 Ri coc bi puchiꞌ ri ticawex na eta ri cachꞌulan re; noꞌj ri chꞌaꞌtem quel lopuchiꞌ, e waꞌ ri cachꞌulan re —xchaꞌ.

12 E tak cꞌu rutijoꞌn xekib rucꞌ y xquibiꞌijche:

—Kajawal, ¿xetaꞌmaj la lic xpe coyowalri fariseos echiriꞌ xquita ri xbiꞌij la? —xechaꞌ.

13Ri Jesús xucꞌul uwach:—Waꞌ waꞌchijab na jinta runaꞌoj ri Dios

cucꞌ, pachaꞌ e ticoꞌn na e ta ticom rumari Nukaw cꞌo chilaꞌ chicaj; ruma cꞌu riꞌ,camichꞌ bi cꞌa pa ratzꞌayak. 14 Mixoc ilchique, ma rique pachaꞌ e potzꞌ e cꞌamalquiwach cach e potzꞌ. Yey we juna potzꞌcucꞌam uwach juna chic potzꞌ, quicabichalcꞌu riꞌ quebeꞌtzak bi pa siwan —xchaꞌ.

15Ecꞌuchiriꞌ, ri Pedro xubiꞌij che ri Jesús:—Kꞌalajisaj la chike saꞌ queꞌelawi wa jun

cꞌambal naꞌoj —xchaꞌ.16Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—¿Ix neba cuqꞌuil ri na jinta quinaꞌoj

puwi waꞌ? 17¿Na quimaj ta neba usucꞌ? Mae janipa ri coc bi puchiꞌ ri ticawex queꞌecpa rupa y tecꞌuchiriꞌ, cuꞌpamaj bi. 18 Noꞌjri chꞌaꞌtem quel lo puchiꞌ, pa ranimaꞌ caw-inakir wulok y ecꞌu waꞌ ri cachꞌulan re riticawex. 19 Ma pa ranimaꞌ ri ticawex quelwi lo tak waꞌ: ritzel naꞌoj, ri camisanic, ri

macunic chirij ri cꞌulaniquil, ri caretzꞌabejuwa ukꞌij rucꞌ jun chic na ucꞌulel taj, rielekꞌ, ri rakꞌubal y ri itzel chꞌaꞌtem chirijjunok. 20 E tak waꞌ ri cachꞌulan que riticawex. Noꞌj ri cawaꞌ junok yey na cuchꞌajta rukꞌab nabe, waꞌ na cuchꞌulaj ta rubinicjunok —xchaꞌ.

Ri cubulibal ucꞌuꞌx jun ixok na cuqꞌuil tari aj judiꞌab

(Mr. 7:24-30)21 Ri Jesús xel bi chiriꞌ y xopon pa tak ri

luwar re Tiro y re Sidón. 22Cꞌo cꞌu jun ixokaj Canaán jekel chiriꞌ, rire casiqꞌuinic xcꞌunchwach ri Jesús, jewaꞌ cubiꞌij:

—¡Wajawal, lal ri Ralcꞌoꞌal can ri reyDavid, chinjuchꞌ caꞌn co cheꞌla! Ma cꞌo junwalit lic cꞌax ucꞌulumam ruma cꞌo pukꞌabjun itzel uxlabixel —xchaꞌ.

23Noꞌj ri Jesús na xucꞌul ta cꞌana uwach.Ecꞌu rutijoꞌn xekib rucꞌ y lic xebelaj che riJesús:

—Chꞌaꞌbej can la liꞌxokma lic casiqꞌuinicteran lo chikij —xechaꞌ.

24 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús:—Riꞌin intakom lo xew cuma rutinamit

ri Dios e aj Israel, ri pachaꞌ e bexex esachinak —xchaꞌ.

25Noꞌj rixok xkib rucꞌ ri Jesús, xuxuc ribchwach y xubiꞌij che:

—¡Wajawal, chintoꞌo co la! —xchaꞌ.26Ri Jesús xubiꞌij che:—Na usucꞌ taj we cꞌo junok cumaj ri

quiwa ri ralcꞌoꞌal y cucꞌak chiquiwa ri tzꞌiꞌ—xchaꞌ.

27Xubiꞌij cꞌu rixok:—Katzij, Wajawal, pero ri tzꞌiꞌ caquitij ne

rucꞌaj ri wa catzak chuxeꞌ rumexa ri cajaw—xchaꞌ.

28 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús che:—¡Ixok, lic nim ri cubulibal cꞌuꞌx la! E

chuꞌana ucꞌ la saꞌ ri caꞌaj la —xchaꞌ. Chupacꞌu riꞌ la jokꞌotaj ri ralit xcunutajic.

Ri Jesús quebucunaj uqꞌuiyal yewaꞌib29 Ri Jesús xel bi chiriꞌ y xicꞌow chuchiꞌ

ri mar re Galilea; tecꞌuchiriꞌ, xakꞌan chwari juyub y xtzꞌuyiꞌic. 30Uqꞌuiyal cꞌu winakxebopon chilaꞌ pa cꞌo wi Rire. Yey xe-quicꞌam lo ri e sic, ri e potzꞌ, ri e meꞌt,ri e tꞌum cakan quikꞌab y uqꞌuiyal yewaꞌibchic. Xequiya cꞌu chwach ri Jesús, y Rirexebucunaj conoje. 31Ecꞌu ri winak lic xcamcanimaꞌ che echiriꞌ xquilo xechꞌaw ri emeꞌt, ri e tꞌum cakan quikꞌab quecunutajic,ri e sic quebinic, ri e potzꞌ quetzuꞌnic. Yxquijek cꞌu caquiyac ukꞌij ri Dios re Israel.

Page 27: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 15:32 24 Mateo 16:15

Ri Jesús quebutzuk cajib mil achijab(Mr. 8:1-10)

32 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xebusiqꞌuij rutijoꞌny xubiꞌij chique:

—Lic cajuchꞌ caꞌn nucꞌuꞌx chique waticawex, ma e urox kꞌij waꞌ e cꞌo wucꞌ yeyna jinta chi quiwa. Na cuaj taj quebenutakbi chicocho e laꞌ na jinta cꞌo quitijom, macꞌaxtaj quebeꞌkꞌochkꞌob pa be —xchaꞌ.

33Xquibiꞌij cꞌu rutijoꞌn che:—¿Pa queꞌkarika wi wa re quebekatzuk

wa uqꞌuiyal ticawex? Ma chupa wa luwarna jinta ne cꞌo e jekelic —xechaꞌ.

34Ri Jesús xutzꞌonoj chique:—¿Janipa chi pam cꞌo iwucꞌ? —xchaꞌ.Rique xquibiꞌij:—Wukub pam cꞌo kucꞌ y jujun raltak co

car —xechaꞌ.35 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xtakan che quet-

zꞌuyiꞌ ri ticawex chuꞌlew. 36 Xucꞌam cꞌu riwukub pampukꞌab rucꞌ tak ri car, y xtioxinchwach ri Dios puwi waꞌ. Tecꞌuchiriꞌxuwechꞌ upa y xuya bi chique rutijoꞌn yeyrique xquijach chique ri winak. 37 Conojexewaꞌic y lic xenoj chi utz. Tecꞌuchiriꞌ, rucꞌtak rukax ri waꞌim xquimolo, xquinojisajwukub chacach. 38 Ri xewaꞌic e cajib milchi achijab yey na xebajilax tane rixokib yracꞌalab.

39 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xebuchꞌaꞌbej can riwinak; xoc bi pa jun barco y xeꞌec pa tak riluwar re Magdala.

16Ri fariseos y ri saduceos caquitzꞌonoj mi-

lagros(Mr. 8:11-13; Lc. 12:54-56)

1 Ri fariseos y ri saduceos xebopon rucꞌri Jesús re caquicꞌam upa. Xquitzꞌonojcꞌu che cuꞌan juna cꞌutubal re chilaꞌ chicajchiquiwach chaꞌ jelaꞌ cakꞌalajinic we Riretakom lo ruma ri Dios.

2 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:«Echiriꞌ queꞌec la kꞌij, ralak cabiꞌij alak:

“Lic utz ri katiempo ma cak ruwa caj.”3 Echiriꞌ anim tan, cabiꞌij alak: “Wakꞌij licna utz ta ri katiempo. ma cak ruwa cajy kꞌekmuj.” ¡Ralak xa queb palaj alak!Ma carik alak uchꞌobic chi utz saꞌ ruꞌanomruwa caj, yey na camaj tane alak usucꞌ saꞌtak ri catajin ri Dios che ucꞌutic chiwachalak wakꞌij ora. 4 Ri caquitzꞌonoj cꞌutubal

re ruchukꞌab ri Dios e ri winak re wakꞌijora, ri itzel quicꞌuꞌx y na jusucꞌ ta ri cani-maꞌ chwach ri Dios. Pero na cayaꞌtaj ta cꞌuwaꞌ chique, ma xew cayaꞌiꞌ chiquiwach ricꞌutubal xꞌaniꞌ ojertan rucꞌ ri kꞌalajisanelJonás»✡ xchaꞌ. Ecꞌuchiriꞌ, xebuya canok yxeꞌec.

Ri quicꞌutunic ri fariseos(Mr. 8:14-21)

5 Echiriꞌ xebopon rutijoꞌn chꞌaka mar,xcꞌun chiquicꞌuꞌx na xquicꞌam tubi pam.6Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:

—Chitapeꞌ: Lic chichajij iwib chwa rilevadura que ri fariseos y ri saduceos* —xchaꞌ.

7Rutijoꞌn xa chiquiwach xquibiꞌij: «Rirecubiꞌij waꞌ, ma na xkacꞌam ta lo pam»xechaꞌ.

8Ri Jesús xretaꞌmaj saꞌ ri caquichꞌaꞌtibejchiquiwach, xubiꞌij cꞌu chique:

—¡E riꞌix na nim ta cꞌana ri cubulibalicꞌuꞌx wucꞌ! ¿Suꞌchac e cubisoj icꞌuꞌx rina jinta pam iwucꞌaꞌam lok? 9 ¿Cꞌamajaꞌneba quimaj usucꞌ? ¿Na cacꞌun ta nebachicꞌuꞌx echiriꞌ xebenutzuk ri woꞌob milchi achijab rucꞌ woꞌob pam y janipa lochacach xinojisaj rucꞌ ri quikax? 10¿Yey nacacꞌun ta neba chicꞌuꞌx echiriꞌ xebenutzukcajib mil chi achijab rucꞌ wukub pam yjanipa lo chacach xinojisaj rucꞌ ri quikax?11 ¿Chaꞌtaj na ximaj ta usucꞌ na e ta chwi ripam xinchꞌaꞌt wi echiriꞌ ximbiꞌij: “Chicha-jij iwib che ri levadura que ri fariseos yri saduceos”? —xchaꞌ. 12 Cꞌa ecꞌuchiriꞌxquimaj usucꞌ na chwi ta ri levadura reri pam xchꞌaꞌt wi ri Jesús, ma e chwi riquicꞌutunic ri fariseos y ri saduceos.

Ri Pedro cukꞌalajisaj ri Jesús e ri Cristo(Mr. 8:27-30; Lc. 9:18-20)

13 Cꞌo jun kꞌij xebopon ri Jesús che takri luwar re ri tinamit Cesarea re Filipo,† yxutzꞌonoj cꞌu chique rutijoꞌn:

—Chiquiwa ri winak, ¿china nawiRalaxel Chiquixoꞌl Ticawex? —xchaꞌ.

14Rutijoꞌn xquibiꞌij che:—Cꞌo quebiꞌn re e Juan Aj Yaꞌl Bautismo;

jujun chic caquibiꞌij e Elías; y jujun chic,e Jeremías o junok chic chique ri kꞌala-jisanelab re ojertan —xechaꞌ.

15 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique rutijoꞌn:✡ 16:4 Mt. 12:39-40 * 16:6 Jelaꞌ pachaꞌ ri levadura cusipowirisaj upa ri pam, jecꞌulaꞌ ri quicꞌutunic ri fariseos yri saduceos na jampatana cuyoj ri quinaꞌoj ri winak. † 16:13 Cꞌo queb tinamit Cesarea quibiꞌ. Waꞌ wa jun e ri cꞌochwa ri juyub Hermón, pa xtakan wi ri Felipe rucꞌajol ri Herodes.

Page 28: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 16:16 25 Mateo 17:7—Yey chiwach riꞌix, ¿in china riꞌin? —

xchaꞌ.16 Ecꞌu ri Simón Pedro xubiꞌij che:—Rilal lal ri Cristo, lal Rucꞌajol ri Dios

cꞌaslic —xchaꞌ.17Ri Jesús xucꞌul uwach:—Lic nim akꞌij awalaxic riꞌat Simón at

ucꞌajol ri Jonás; ma na e ta juna ticawexxkꞌalajisanwaꞌ chawe, e ri Nukaw cꞌo chilaꞌchicaj. 18 Riꞌin cambiꞌij cꞌu chawe: Riꞌatat Pedro.‡ Y chwi cꞌu waꞌ waꞌbaj canticwubi ri nu iglesia, yey ruchukꞌab ri camicna cuchꞌij tane cꞌana usachic uwach ri nuiglesia. 19Y riꞌin canya pakꞌab riꞌat ri lawere rutakanic ri Dios petinak chilaꞌ chicaj.Ecꞌu janipa ri caximwara che ruwachulew,caximitaj chilaꞌ chicaj; yey janipa ri caquirwara che ruwachulew, caquiritaj chilaꞌchicaj✡—xchaꞌ.

20 Ecꞌu ri Jesús xebutak rutijoꞌn che chaꞌna caquitzijoj ta cꞌana che junok we Rire eri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios.

Ri Jesús cachꞌaꞌt puwi rucamic y rucꞌasta-jibal

(Mr. 8:31–9:1; Lc. 9:22-27)21 Chwi cꞌu riꞌ, ri Jesús xujek ukꞌala-

jisaxic chique rutijoꞌn janipa ri cucꞌu-lumaj: E lic chirajawaxic che queꞌecJerusalem, cayaꞌiꞌ na cꞌu pa cꞌax cuma takri nimak winak re Israel, ri nimak e ajchacunel pa Rocho Dios y raj cꞌutunel re ritzijpixab, yey cacamisaxic; noꞌj churox kꞌijcacꞌastaj lok.

22 Ecꞌu ri Pedro xresaj bi ri Jesúschiquixoꞌl y xuchꞌaꞌbej upa, jewaꞌ xubiꞌijche:

—¡Wajawal, lic ne muya luwar riꞌ ri Diose cacꞌulumaj la waꞌ! —xchaꞌ.

23 Ecꞌu ri Jesús xutzuꞌ lo uwach ri Pedroy xubiꞌij che:

—¡Chatel chinuwach, Satanás! Riꞌat atlatzꞌanel chwe, ma na e ta cachꞌob puwiri uchꞌobom lo ri Dios, xew e cachꞌob jelaꞌpachaꞌ ri caquichꞌob ri winak —xchaꞌ.

Ri chirajawaxic chique ri cacaj queterejchirij ri Jesús

(Mr. 8:34-35; Lc. 9:23-27)24 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús chique ruti-

joꞌn:—We cꞌo junok caraj caterej lo chwij, lic

chirajawaxic che muꞌan xew ri caraj rire,e chucuyu ri cꞌax cape puwiꞌ ruma ucojom

ri nubiꞌ, y tereja lo chwij. 25 Ma china rina cuya ta ranimaꞌ rucꞌaslem, riꞌ e cujamri chomilaj cꞌaslemal chwach ri Dios; noꞌjri cuya ranimaꞌ rucꞌaslem wuma riꞌin, riꞌe curik ri chomilaj ucꞌaslemal chwach riDios. 26Ma¿saꞌ cꞌu cutikoj riꞌ che ri ticawexwe cuꞌan rajaw ronoje ruwachulew yeycusach cꞌu uwach rucꞌaslemal? ¿O cꞌo nawirajil cutoj rachi chwa rucꞌaslemal chaꞌ jelaꞌna cujam taj? ¡Na jintaj!

27 »Ma Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawexcacꞌun rucꞌ runimal yacbal ukꞌij Rukawy cucꞌ tak ru ángeles. Ecꞌuchiriꞌ cuyachique chiquijujunal ri ticawex, ri rajilucꞌaxel e chirij tak ri quiꞌanom. 28 Pakatzijwi cambiꞌij chiwe: E cꞌo jujun chique wae cꞌo wara na quecam tana we na xquiltubi Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cacꞌunche rutakanic —xchaꞌ.

17Ri jalcꞌatajibal uwach ri Jesús(Mr. 9:2-13; Lc. 9:28-36)

1 Wakib kꞌij cꞌu ubiꞌxiquil riꞌ waꞌ echiriꞌri Jesús xebuchaꞌ ri Pedro, ri Jacobo yri Juan ruchakꞌ ri Jacobo; y xebucꞌam bichwa jun nimalaj juyub. 2 Chilaꞌ cꞌut xjal-cꞌatitaj uwach ri Jesús chiquiwach. Ru-palaj lic xwonic jelaꞌ pachaꞌ ruwonibalri kꞌij; yey rukꞌuꞌ xujek cawolkꞌinic jelaꞌpachaꞌ ri kꞌijsak. 3 Xakicꞌateꞌt cꞌut chiqui-wach xewinakir ri Moisés y ri Elías, kꞌala-jisanelab re ojertan; e riꞌ quechꞌaꞌt rucꞌ riJesús.

4 Ecꞌu ri Pedro xubiꞌij che ri Jesús:—Kajawal, lic utz xyaꞌtaj chike riꞌoj oj cꞌo

wara. We caꞌaj la, cakaꞌan oxib rancho:*jun e la, jun re ri Moisés y jun re ri Elías—xchaꞌ.

5Cꞌa cachꞌaꞌt ne ri Pedro echiriꞌ jun sutzꞌlic cawonic xuchꞌuk quiwiꞌ. Y chupa cꞌu risutzꞌ xquita rukul ri Dios, jewaꞌ xubiꞌij:«E Nucꞌajol waꞌ ri lic cꞌax cannaꞌoy lic quinquiꞌcot che.E chita utzij Rire»xchaꞌ.

6 Echiriꞌ rutijoꞌn xquita waꞌ, xexuquiꞌic,xquikasaj quimejelem cꞌa chuꞌlew y xocjun nimalaj xiꞌin ib cucꞌ.

7 Ecꞌuchiriꞌ, xkib ri Jesús cucꞌ, xe-buchapo y xubiꞌij chique:

‡ 16:18 “Pedro”: Wa biꞌaj queꞌelawi “abaj”. ✡ 16:19 Mt. 18:18; Jn. 20:23 * 17:4 Ruchac waꞌ wa rancho xrajcuꞌan ri Pedro e re caquilokꞌnimaj quikꞌij ri queb kꞌalajisanelab y ri Jesús.

Page 29: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 17:8 26 Mateo 18:1—Chixyactajok, mixiꞌij iwib —xchaꞌ.

8 Echiriꞌ xetzuꞌn apanok, na jinta junokchic xquilo, xew ri Jesús.

9 Ecꞌuchiriꞌ xekaj lo chwa ri juyub, riJesús xebutak che:

—Mitzijoj cꞌana che junok janipa ri xcꞌutchiwach, cꞌate quitzijoj echiriꞌ RalaxelChiquixoꞌl Ticawex cꞌastajinak chi lochiquixoꞌl ri ecaminak —xchaꞌ.

10 Ecꞌuchiriꞌ, rutijoꞌn xquitzꞌonoj che:—¿Suꞌbe cꞌut caquibiꞌij raj cꞌutunel re ri

tzijpixab: “Lic chirajawaxic wi cacꞌun na riElías nabe”? —xechaꞌ.

11Ri Jesús xucꞌul uwach:—Katzij, ri Elías nabe cacꞌunic y cuyi-

jbaꞌ pan ronoje chwach rucꞌunibal RalaxelChiquixoꞌl Ticawex. 12 Noꞌj cankꞌalajisajcꞌu waꞌ chiwe: Ri Elías ya xcꞌunic, yey riwinak na xquetaꞌmaj ta uwach. Xquiꞌancꞌu riꞌ che janipa ri xcaj rique; jecꞌulaꞌRalaxel Chiquixoꞌl Ticawex cutij na ri cꞌaxpaquikꞌab rique —xchaꞌ.

13 Ecꞌu rutijoꞌn xquetaꞌmaj e cachꞌaꞌtpuwi ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo.

Ri Jesús cucunaj jun ala cꞌo pukꞌab junitzel uxlabixel

(Mr. 9:14-29; Lc. 9:37-43)14 Echiriꞌ xebopon pa e cꞌo wi tak ri

winak, cꞌo jun achi xkib rucꞌ ri Jesús, xuxucrib chwach y xubiꞌij che:

15—Wajawal, cꞌutu co ri cꞌaxnaꞌbal cꞌuꞌxla che ri nucꞌajol, ma rire xa cumaj tewy liccutij cꞌax ruma waꞌ; uqꞌuiyal laj tzakinakpa akꞌ y pa yaꞌ. 16Xincꞌam lo cucꞌ wa tijoꞌnla, pero rique na quichꞌijom ta ucunaxic —xchaꞌ.

17 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—¡E ri ix ticawex re wakꞌij ora na cubul

ta icꞌuꞌx wucꞌ yey ix sachinak! ¿Janipachi lo kꞌij cajawaxic quincꞌojiꞌ iwucꞌ chaꞌcacubiꞌ icꞌuꞌx wucꞌ? ¿Janipa chi lo kꞌijquixincuyu e laꞌ jelaꞌ iꞌanom? Chicꞌama lorala wara —xchaꞌ.

18 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xutak ri itzeluxlabixel chaꞌ quel bi che rala. Y chwi cꞌuriꞌ asu xcunutaj rala.

19Tecꞌuchiriꞌ, rutijoꞌn ri Jesús xekib rucꞌre quechꞌaꞌt rucꞌ quituquel y xquitzꞌonojcꞌu che:

—¿Suꞌbe riꞌoj na xkachꞌij ta resaxic biwaꞌ wa itzel uxlabixel? —xechaꞌ.

20Ri Jesús xubiꞌij chique:

—E ruma na nim ta ri cubulibal icꞌuꞌxrucꞌ ri Dios. We ta ri cubulibal icꞌuꞌxcaqꞌuiyic jelaꞌ pachaꞌ ri caqꞌuiy rijaꞌ remoxtasa, utz ne riꞌ quibiꞌij che wa juyub:“Chatela bi wara y chatkꞌax pan jelaꞌ”, y ecuꞌanaꞌ. Riꞌ na jinta cꞌayew chiwach riꞌixwe ta lic cꞌo cubulibal icꞌuꞌx. 21Noꞌj waꞌ wajuchꞌob itzel uxlabixel xewutz quebesax birucꞌ oración y ayuno —xchaꞌ.

Ri Jesús cachꞌaꞌt tanchi puwi rucamic(Mr. 9:30-32; Lc. 9:43-45)

22 Ecꞌuchiriꞌ e cꞌo pa tak ri luwarre Galilea, ri Jesús xubiꞌij chique ruti-joꞌn: «Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cayaꞌiꞌpaquikꞌab rachijab 23 y cacamisax cuma;noꞌj churox kꞌij cacꞌastaj lok» xchaꞌ. Echiriꞌxquita waꞌ rutijoꞌn, lic xquibisoj.

Ri tojonic caꞌanic re ri Rocho Dios24 Echiriꞌ ri Jesús cucꞌ rutijoꞌn xebopon

pa ri tinamit Capernaúm, raj tzꞌonol puakre ri tojonic xeꞌquila ri Pedro y xquitzꞌonojche:

—¿Ri tijonel iweꞌix na cutoj ta cami riꞌri tojonic caꞌanic re ri Rocho Dios?✡ —xechaꞌ.

25 Ecꞌu ri Pedro xubiꞌij:—Rire cutojo —xchaꞌ.Ecꞌuchiriꞌ xoc ri Pedro pa ri ja, ri Jesús

nabe na xchꞌaw che, jewaꞌ xubiꞌij:—Chawach riꞌat, ¿e juna rey che

ruwachulew, china chique cutzꞌonoj witak ri tojonic caꞌanic? ¿Chique ri e ralcꞌoꞌalo chique ri na e ta ralcꞌoꞌal? —xchaꞌ.

26Xubiꞌij cꞌu ri Pedro:—Chique ri na e ta ralcꞌoꞌal —xchaꞌ.Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús che:—Ecꞌu ri e ralcꞌoꞌal na jinta cꞌo catzꞌonox

chique.† 27 Noꞌj chaꞌ na cakapetisaj tacꞌu royowal junok, jat chuchiꞌ ri mar ychacꞌaka ri anzuelo chupa. Ecꞌu ri nabecar cachapo, chajaka rupuchiꞌ y carik junmeyo chupa. Rucꞌ cꞌu riꞌ, chayaꞌa ri tojoniccanꞌan riꞌin y ri tojonic caꞌan riꞌat —xchaꞌ.

18China ri lic cꞌo uwach(Mr. 9:33-37; Lc. 9:46-48)

1 Chupa cꞌu laꞌ la kꞌij, rutijoꞌn ri Jesúsxekib rucꞌ y xquitzꞌonoj che:

✡ 17:24 Éx. 30:13-16 † 17:26 Ruma ri Jesús e Ucꞌajol ri Dios, na chirajawaxic taj cuꞌan ri tojonic re ri RochoRukaw. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, xutojo.

Page 30: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 18:2 27 Mateo 18:24—¿China ri más cꞌo uwach chupa ru-

takanic ri Dios petinak chilaꞌ chicaj? —xechaꞌ. 2 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xusiqꞌuij junralco cꞌoꞌm y xuya chiquinicꞌajal rique.

3Xubiꞌij cꞌu chique:—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: We na

quijalcꞌatij ta ribinic isilabic chaꞌ quixuꞌanpachaꞌ raltak co acꞌalab, na quixoc ta riꞌchupa rutakanic ri Dios petinak chilaꞌ chi-caj. 4 Jecꞌulaꞌ, china ri cuꞌan chꞌutiꞌn cherib pachaꞌ wa ralco cꞌoꞌm, e lic cꞌo uwachriꞌ pa rutakanic ri Dios. 5 Yey china ricucꞌul chupa ri nubiꞌ junok na jinta uwachpachaꞌ wa ralco cꞌoꞌm, e junam rucꞌ e in riquinucꞌulu.

Ri kꞌatbal tzij re ri Dios cꞌo paquiwi ricaquimin jun chic pa mac

(Mr. 9:42-48; Lc. 17:1-2)6 »China ri caminow pa mac junok

chique wa chꞌutiꞌk* cubul quicꞌuꞌx wucꞌ,e ne más utz catzayabax bi pukul junanimalaj caꞌ re queꞌem y cacꞌak cꞌu bi pa rimar chaꞌ camukutaj cꞌa chuxeꞌ. 7 ¡Tokꞌoꞌquiwach ri ticawex ma lic cꞌo ri catzak-isan que chupa ri na utz taj! Ma cheruwachulew lic cꞌo tak waꞌ. Pero ¡lic tokꞌoꞌcꞌu uwach ri jun cumin junok chic pa mac,ma e cape ri kꞌatbal tzij re ri Dios puwiꞌ!

8 »E uwariꞌche, we rakꞌab o rawakane catzakisan awe pa mac, chakꞌata bi ychawesaj bi chawe. Ma xa ne cuya tobat tꞌum o at jetzꞌ catopon pa ri cꞌaslemalchilaꞌ chicaj, chwa ri cꞌo ucabichal rakꞌab yucabichal rawakan yey catcꞌak bi chi xibal-baꞌ pa cꞌo wi ri akꞌ na jinta chi uchupic.9 Yey we rawach e catzakisan awe pa mac,chawesaj bi y chacꞌaka bi. Ma xa ne cuyatob xa jun rawach catopon pa ri cꞌaslemalchilaꞌ chicaj, chwa ri cꞌo ucabichal rawachyey catcꞌak bi pa akꞌ chi xibalbaꞌ re tijbalcꞌax.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri bexex sachinak(Lc. 15:3-7)

10 »Micꞌak bi ukꞌij junok chique wa echꞌutiꞌk cubul quicꞌuꞌx wucꞌ. Ma cambiꞌijcꞌu chiwe, ri ángeles e chajal que riquexaki e cꞌo chwach ri Nukaw Dios chilaꞌchicaj. 11 Ma Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawexxcꞌunic re quebucolobej ri e sachinak.12 ¿Saꞌ quichꞌob riꞌix cuꞌan juna achi we

cꞌo jun ciento ubexex yey casach cꞌu junokchique? ¿Na quebucꞌol ta neba can riꞌ rinoventa y nueve y queꞌec chwa ri juyubche utzucuxic ri jun xsach canok? 13 Wexurik cꞌut, pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Emás caquiꞌcot ruma ri jun bexex chiquiwari noventa y nueve na e ta sachinak.14 Jecꞌuriꞌlaꞌ, ri Nukaw cꞌo chilaꞌ chicaj nacaraj taj casach junok chique ri chꞌutiꞌkcubul quicꞌuꞌx wucꞌ.

Suꞌanic cacuy umac jun chic15 »E uwariꞌche, we rawatz-achakꞌ cuꞌan

ri na utz taj chawe, chatchꞌaꞌt rucꞌ e laꞌituquel; chabiꞌij che saꞌ ri na utz taj uꞌanomchawe. We xatuta cꞌut, riꞌ xacoj chi utzilchomal rawatz-achakꞌ. 16Noꞌjwena xatutataj, jat tanchi rucꞌ; chacꞌama cꞌu bi jun ocaꞌib awachbiꞌil awucꞌ chaꞌ jelaꞌ e queb oxibche utayic saꞌ ri cabiꞌxic.✡ 17We na xebutata cꞌu wa queb oxib, ecꞌuchiriꞌ chatzijojchiquiwach rutinamit ri Dios. Yey we naxoc ta cꞌu il chique waꞌ, chiꞌana cꞌu riꞌ chepachaꞌ e cuqꞌuil ri na quetaꞌam ta uwach riDios y e cuqꞌuil raj tzꞌonol puak re tojonic.†18 Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Janipa riquixim riꞌixwara che ruwachulew, caximi-taj chilaꞌ chicaj. Janipa ri quiquir riꞌixwarache ruwachulew, caquiritaj chilaꞌ chicaj.✡19 Cambiꞌij cꞌu chiwe: We e cꞌo caꞌibokchiwe wara che ruwachulew cuꞌan junamquicꞌuꞌx chwi ri caquitzꞌonoj pa oración,ri Nukaw cꞌo chilaꞌ chicaj cuya na chique.20 Ma pa quimolom wi quib queb oxib pari nubiꞌ, chiriꞌ in cꞌo wi riꞌin chiquinicꞌajalrique —xchaꞌ.

21 Ecꞌuchiriꞌ, ri Pedro xkib rucꞌ ri Jesús yxutzꞌonoj che:

—Wajawal, ¿janipa laj cancuy umac junawatz-nuchakꞌ we xuꞌan ri na utz taj chwe?¿Cꞌa pa wukub laj nawi? —xchaꞌ.

22Ri Jesús xucꞌul uwach:—Na cambiꞌij ta chawe xa pa wukub laj,

ma cꞌa wukub laj chi setenta.Ri cꞌambal naꞌoj puwi rachi na cucuy ta

umac jun chic23 »Ma ri cuꞌan chupa rutakanic ri Dios

petinak chilaꞌ chicaj e jelaꞌ pachaꞌ ri xuꞌanoechiriꞌ juna takanel xraj carilo we na jintaquicꞌas ri raj chaquib rucꞌ. 24 Ecꞌu riꞌ xujek

* 18:6 “Chꞌutiꞌk”: Cuqꞌuil tak waꞌ ecꞌo ri na jinta quichukꞌab, ri na jinta quiwach o ri cꞌacꞌ xquicubaꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ riJesús. ✡ 18:16 Dt. 19:15 † 18:17 “Raj tzꞌonol puak re tojonic”: Quil “cobrador de impuestos” pa vocabulario.✡ 18:18 Mt. 16:19; Jn. 20:23 ‡ 18:24 “Lic uqꞌuiyal rucꞌas”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij rucꞌas wa aj chac e lajujmil “talentos”, yey jun talento e rajil woꞌlajuj junab re chac. E uwariꞌche wa aj chac na cuchꞌij ta chi cꞌana cutoj rucꞌas.

Page 31: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 18:25 28 Mateo 19:12

rajilaxic, xrikitaj lo jun aj chac lic uqꞌuiyalrucꞌas‡ rucꞌ y xcꞌam lo chwach. 25 Ecꞌuwa aj chac ruma na cuchꞌij ta chi utojicrucꞌas, xtakan rupatrón che chaꞌ cacꞌayixbi rire, junam rucꞌ ri rixokil, ri ralcꞌoꞌaly rucꞌ ronoje rubitak re chaꞌ jelaꞌ catoj-taj rucꞌas. 26 Pero wa aj chac xuxucubaꞌrib chwach rupatrón y lic cꞌu xutzꞌonojche: “Lal wajaw, lic chinoyꞌej co cꞌana lama cantoj ronoje ri nucꞌas cheꞌla” xchaꞌ.27Ecꞌu rupatrón lic xjuchꞌ caꞌn ucꞌuꞌx che riraj chac. Xucuy cꞌu umac che ronoje rucꞌasy xuya bi luwar che xeꞌec.

28 »Noꞌj cꞌu wa aj chac xew xel bi,xuꞌcꞌulu lo jun rach aj chac yey waꞌ cꞌojubikꞌ ucꞌas§ rucꞌ. Xuchapij cꞌu pukul e riꞌpachaꞌ cujitzꞌaj, jewaꞌ xubiꞌij che: “¡Chato-jolaꞌ racꞌas wucꞌ!” xcha che.

29 »Ecꞌu ri rach aj chac xuxucubaꞌ ribchwach y lic xutzꞌonoj che: “Chacuyu conumac, chinawoyꞌej na qꞌuenok ma cantojronoje ri nucꞌas chawe” xchaꞌ.

30 »Noꞌj rire na xraj taj xroyeꞌej waꞌ. Rixuꞌano e xuꞌyaꞌa ri jun chic rach aj chac pacárcel; yey cꞌa ecꞌu quesax lok we xutoj narucꞌas.

31 »Echiriꞌ xquil tak waꞌ ri cach ajchaquib, lic xoc chiquicꞌuꞌx. Xebec cꞌut,xeꞌquibiꞌij che ri quipatrón ronoje ri xuꞌanri jun aj chac. 32 Ecꞌuchiriꞌ, rupatrón xutakucꞌamic y xubiꞌij che: “¡At jun aj chac itzelacꞌuꞌx! Riꞌin xincuy amac riꞌat che ronojeracꞌas, ma lic e xatzꞌonoj riꞌ chwe. 33 Tane e xaꞌan riꞌat jelaꞌ pachaꞌ ri xinꞌan riꞌinchawe, ta e xacꞌut ri cꞌaxnaꞌbal acꞌuꞌx cherawach aj chac; noꞌj na e ta cꞌu ri xaꞌano”xchaꞌ.

34 »Ecꞌu rupatrón lic xpe royowal yxtakan che cayaꞌiꞌ pa cꞌax y cꞌa e quesax lochupa waꞌ we xutoj na ronoje rucꞌas.

35 »Jecꞌulaꞌ cuꞌan ri Nukaw cꞌo chilaꞌchicaj iwucꞌ riꞌix we cꞌo junok chiwe nacucuy ta umac ri ratz-uchakꞌ rucꞌ ronojeranimaꞌ —xchaꞌ.

19Ri Jesús cacꞌutun chwi ri jachbal ib(Mt. 5:31; Mr. 10:1-12; Lc. 16:18)

1 Echiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxic waꞌ ri Jesús, xelbi Galilea y xeꞌec pa tak ri luwar re Judea yxopon pa tak ri luwar cꞌo chꞌaka yaꞌ che rinimayaꞌ Jordán. 2 Lic cꞌut e qꞌui ri winak

xeterej bi chirij y xebucunaj ri yewaꞌibchiriꞌ.

3 E cꞌo cꞌu jujun chique ri fariseosxekib rucꞌ ri Jesús xa re caquicꞌam upa yxquitzꞌonoj che:

—¿Ube nawi che juna achi, xa tob saꞌ ricujal wi uchiꞌ ri rixokil, cuya bi ruwujil rejachbal ib che? —xechaꞌ.

4Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Na ajilam ta neba alak saꞌ ri tzꞌibital

can pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios? Ma jewaꞌ cu-biꞌij:Che ri jekebal lo ruwachulewechiriꞌ ri Dios xebuꞌan ri ticawex,chi achi chi ixok xebuꞌano. Gn. 1:275Y cubiꞌij:Ruma cꞌu riꞌ, rachi echiriꞌ cacꞌuliꞌic,caresaj rib chiquij ruchu-ukawchaꞌ cajekiꞌ rucꞌ ri rixokily quicabichal cꞌu riꞌ quebuꞌana xa e jun

chwach ri Dios. Gn. 2:246 Jecꞌuriꞌlaꞌ na e ta chi caꞌib, ma xebuꞌanaxa e jun. E uwariꞌche, ri xebujunimaj riDios, na yaꞌtal ta che ri ticawex cujach upa—xchaꞌ.

7 Ecꞌuchiriꞌ, xquitzꞌonoj che:—¿Suꞌchac cꞌu riꞌ ri Moisés xubiꞌij we

juna achi caraj cujach bi ri rixokil, xewchuyaꞌa bi ruwujil re jachbal ib che y jecꞌu-laꞌ na rixokil ta chic?✡ —xechaꞌ.

8Ri Jesús xubiꞌij chique:—Waꞌ e ruma lic co ri animaꞌ alak. Ruma

laꞌ ri Moisés xuya luwar cayaꞌiꞌ ruwu-jil re jachbal ib; noꞌj che lo ri jekebalruwachulew na je ta laꞌ ri xraj ri Dios.9 Cambiꞌij cꞌu riꞌin che alak: China junokcuya ruwujil re jachbal ib che ri rixokiltob ri rixokil na macuninak ta chirij ricꞌulaniquil, yey cacꞌuliꞌ tanchi rucꞌ junachic ixok, riꞌ camacun chirij ri cꞌulaniquil.Y china ri cacꞌuliꞌ rucꞌ rixok jachom canok,riꞌ jenelaꞌ camacun chirij ri cꞌulaniquil —xchaꞌ.

10 Ecꞌu rutijoꞌn xquibiꞌij che:—We jelaꞌ cucꞌulumaj rachi rucꞌ ri cꞌu-

laniquil, más ne utz riꞌ we junok na cacꞌuliꞌtaj —xechaꞌ.

11Ri Jesús xubiꞌij chique:—Na conoje ta cꞌu ri ticawex caquichꞌij

waꞌ; ma xew ri yaꞌtal lo chique ruma riDios, caquichꞌij uꞌanic. 12 E cꞌo achijabna quecꞌuliꞌ taj ma calaxibem pachaꞌ eeunucos. E cꞌo jujun chic na quecꞌuliꞌ taj

§ 18:28 “Jubikꞌ rucꞌas”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij rucꞌas e jun ciento denarios, yey jun denario e rajil jun kꞌij chac.✡ 19:7 Dt. 24:1

Page 32: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 19:13 29 Mateo 20:2ma ꞌanom eunucos chique. Yey e cꞌo ri naquecꞌuliꞌ taj ma quiyaꞌom quib che ri chacre rutakanic ri Dios petinak chilaꞌ chicaj.China ri cachꞌijow uꞌanic waꞌ, chuchꞌija cꞌuriꞌ —xchaꞌ.

Ri Jesús cuyac quikꞌij racꞌalab(Mr. 10:13-16; Lc. 18:15-17)

13 E cꞌo jujun raltak co acꞌalab xecꞌam lochwach ri Jesús chaꞌ cuya rukꞌabpaquiwiꞌ yjelaꞌ cutzꞌonoj che ri Dios quebuchajij. Yeyrutijoꞌn xequiyaj ri ecꞌamayom lo que.

14 Noꞌj ri Jesús xubiꞌij chique: «Chiyaꞌaluwar chique ri raltak co acꞌalab chepetana wucꞌ. Mebikꞌatej; ma ri caquiꞌan e jelaꞌpachaꞌ rique, riꞌ cuꞌan que rutakanic riDios petinak chilaꞌ chicaj» xchaꞌ. 15 Xuyacꞌu rukꞌab paquiwi ri raltak co acꞌalab.Tecꞌuchiriꞌ, xel bi pa ri luwar.

Jun beyom cachꞌaꞌt rucꞌ ri Jesús(Mr. 10:17-31; Lc. 18:18-30)

16 Cꞌo cꞌu jun cꞌacꞌal achi xcꞌun rucꞌ riJesús y xutzꞌonoj che:

—Lal utzilaj tijonel, ¿saꞌ ri utz canꞌanochaꞌ cꞌo nucꞌaslemal na jinta utakexic? —xchaꞌ.

17Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Suꞌbe cabiꞌij la “utz” chwe? Maxa jun

ri lic utz cꞌolic, waꞌ e ri Dios. Yeywe caꞌaj lacoc la pa ri cꞌaslemal na jinta utakexic rucꞌRire, e takej la Rutzij Upixab —xchaꞌ.

18Rachi xubiꞌij che ri Jesús:—¿Pachique cꞌu riꞌ ri tzijpixab? —xchaꞌ.Ri Jesús xubiꞌij che:—“Matcamisanic. Matmacun chirij ri

cꞌulaniquil. Matelekꞌic. Maꞌan rakꞌubalchirij junok. 19 Chalokꞌoj quikꞌij rachu-akaw”✡ y “Cꞌax chanaꞌa rawatz-achakꞌ je-laꞌ pachaꞌ cꞌax canaꞌ awib riꞌat”✡—xchaꞌ.

20Rachi xubiꞌij che ri Jesús:—Ronoje waꞌ nuꞌanom lo chwi nuchꞌu-

tiꞌnal. ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri cꞌa chirajawaxic chwecanꞌano? —xchaꞌ.

21Ri Jesús xubiꞌij che:—We caꞌaj la e caꞌan la janipa ri caraj ri

Dios che ri binic silabic la, cꞌayij la ronojetak ri beyomalil la y jacha cꞌu la chiqueri nibaꞌib; jecꞌuriꞌlaꞌ cꞌo beyomalil la chilaꞌchicaj. Tecꞌuchiriꞌ, peta la, terej lo la chwijy cuyu la ri cꞌax cape pawiꞌ la ruma lalnutijoꞌn —xcha che.

22 Rachi echiriꞌ xuta waꞌ, lic cabisonicxeꞌec ma rire lic rajawal beyom.

23 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús chique ruti-joꞌn:

—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Juna be-yom lic cꞌayew che coc chupa rutakanicri Dios petinak chilaꞌ chicaj. 24 Cambiꞌijtanchi cꞌu chiwe: E ne más cꞌayew ri cocjuna beyom chupa rutakanic ri Dios chwari quicꞌow juna camello chupa rutel junaacuxaꞌ —xchaꞌ.

25 Echiriꞌ xquita waꞌ rutijoꞌn, lic xcamcanimaꞌ che y xquitzꞌonoj chiquiwach:

—We e riꞌ, ¿china cꞌu riꞌ ri cacolobeta-jic?* —xechaꞌ.

26 Ri Jesús xutzuꞌ quiwach y xubiꞌijchique:

—Ri ticawex na caquicolobej ta quibquituquel ma waꞌ lic cꞌayew chiquiwach;noꞌj ri Dios ronoje cuꞌano ma na jintacꞌayew chwach Rire —xchaꞌ.

27 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Pedro che:—Kajawal, riꞌoj kayaꞌom can ronoje y oj

teran chiꞌij la. ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri cakacꞌul riꞌoj?—xchaꞌ.

28Ri Jesús xucꞌul uwach:—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Copon

cꞌu riꞌ ri kꞌij echiriꞌ ronoje cuꞌan cꞌacꞌ,waꞌ echiriꞌ Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawexqueꞌtzꞌula chupa ri chomilaj tzꞌulibal rerutakanic. Jecꞌulaꞌ riꞌix quixeꞌtzꞌula chupacablajuj tzꞌulibal re quixtakan paquiwi ricablajuj tinamit re Israel.† 29Yey china cꞌuri uyaꞌom can rocho, ebuyaꞌom can ri ratz-uchakꞌ, ruchu-ukaw, ri rixokil, ri ralcꞌoꞌal ori rulew ruma ucojom ri nubiꞌ, riꞌ cucꞌul najun ciento chic chwa ronoje laꞌ yey cucꞌulcꞌu ri cꞌaslemal na jinta utakexic.

30»Lic cꞌu e qꞌui chique ri lic cꞌo quiwachwoꞌora, chwach apanok na jinta chi qui-wach; yey lic e qꞌui chique ri na jinta qui-wach woꞌora, e lic cacꞌojiꞌ quiwach chwachapanok.

20Jun cꞌambal naꞌoj puwi rutakanic ri Dios

1 »Ri cuꞌan chupa rutakanic ri Dios peti-nak chilaꞌ chicaj e jelaꞌ pachaꞌ ri xuꞌanoechiriꞌ juna rajaw chac anim tan xel bi chequitzucuxic aj chaquib quebajawax chuparuticoꞌn re uva. 2 Xchꞌaꞌt cucꞌ raj chaquib

✡ 19:19 Éx. 20:12-16 ✡ 19:19 Lv. 19:18 * 19:25 Chiquiwach raj judiꞌab, we junok cꞌo ubeyomal e rumautz uꞌanom chwach ri Dios. Caquichꞌob cꞌu riꞌ, we cꞌayew chique ri beyomab queboc chupa rutakanic ri Dios, más necꞌayew riꞌ chique ri nibaꞌib. † 19:28 “Ri cablajuj tinamit re Israel”: Waꞌ e calcꞌoꞌal can ri cablajuj ucꞌajol ri Jacob,ri cabiꞌx Israel che. Gn. 35:22-26

Page 33: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 20:3 30 Mateo 20:23puwi ri cajil y xcanajic cuya jun denariore jun kꞌij chac chique. Tecꞌuchiriꞌ, xebu-tak bi chupa ruticoꞌn. 3 Laj che ri ubelejora* anim, xel tanchi ubi y xeburik jujunchic quimolom quib pa cꞌayibal na jintacaquiꞌano.

4 »Xubiꞌij cꞌu chique: “Jix riꞌix, jix-eꞌchacuna wucꞌ chupa ri nuticoꞌn re uvay tzꞌakat quixintojo” xchaꞌ. Ecꞌu riquexebec.

5 »Pa tiqꞌuil kꞌij† cꞌu riꞌ, ri rajaw ri chacxel tanchi ubi che quitzukuxicmás aj chac.Yey je tanchi laꞌ xuꞌan che ri urox orabenak kꞌij.

6 »Laj che cꞌu ri uroꞌ ora benak kꞌij, xeltanchi ubi y xebuꞌrika lo jujun chic na jintacaquiꞌano. Xubiꞌij cꞌu chique: “¿Suꞌchacriꞌix ix cꞌo wara y na jinta cꞌo xiꞌan wa junkꞌij?”

7 »Xquicꞌul cꞌu uwach rique: “E ruma najinta junok xojchocowic.”

»Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri rajaw ri chacchique: “Jix, jixeꞌchacuna chupa ri nuti-coꞌn re uva y tzꞌakat quixintojo.”

8 »Echiriꞌ xoc rakꞌab, ri rajaw ri chacxubiꞌij che ri caporal: “Chebasiqꞌuij conojeraj chaquib y chebatojo bi. E quebatoj naberi xeboc cꞌunaj, y qꞌuisbal cꞌu re, quebatojri xeboc nabe pa chac.”

9 »Ecꞌuchiriꞌ, xecꞌun raj chac ri xebocbenak kꞌij che ri uroꞌ ora. Y chiquijujunalcꞌu riꞌ xquicꞌul jun denario. 10 Tecꞌuchiriꞌ,xecꞌun lo ri eboquinak nabe pa chac. Echiquiwa rique más qꞌui ri cajil caquicꞌulu.Noꞌj na je ta laꞌ xuꞌano, ma xquicꞌul chiqui-jujunal jun denario, pachaꞌ ri xquicꞌul rijujun chic.

11 »Echiriꞌ xquicꞌul ri cajil re jun kꞌij,xquijeko quechꞌaꞌt chirij ri rajaw ri ticoꞌn,12 jewaꞌ xquibiꞌij che: “Waꞌ wa xeboc benakkꞌij chic, xa jun ora xechacunic yey xetoj lajunam kucꞌ riꞌoj, tob cꞌu riꞌ riꞌoj xkacuy lorucꞌatanil ri kꞌij” xechaꞌ.

13 »Noꞌj ri rajaw chac xucꞌul uwach,jewaꞌ xubiꞌij che jun chique: “Wamigo,mabiꞌij we na usucꞌ ta ri xinꞌan chawe. ¿Naxojcanaj ta neba laꞌ catintoj jun denario?14 Chacꞌama cꞌu rawajil riꞌat y jat. Yeywe riꞌin cuaj canya che ri xoc cꞌunaj pachac, junamrucꞌ ri xinya chawe riꞌat, 15¿najinta neba panukꞌab riꞌin canꞌan saꞌ ri cuajrucꞌ ri nupuak? ¿O cꞌax acꞌuꞌx chwij xa

ruma xincꞌut ri rutzil nucꞌuꞌx chique jujunchic?” xcha ri rajaw ri chac.

16 »Jelaꞌ cꞌu riꞌ, lic e qꞌui chique ri najinta quiwachwoꞌora, e lic cacꞌojiꞌ quiwachchwach apanok; yey lic cꞌu e qꞌui chique rilic cꞌo quiwach woꞌora, chwach apanok najinta chi quiwach. Ma lic e qꞌui ri esiqꞌuim,tob cꞌu xa e jujun ri echaꞌtalic —xcha riJesús.

Ri Jesús cachꞌaꞌt tanchi puwi rucamic(Mr. 10:32-34; Lc. 18:31-34)

17 Echiriꞌ cꞌo chi ri Jesús chi be re queꞌecJerusalem, xebucꞌam bi ri cablajuj utijoꞌnquituquel pa jun luwar y xubiꞌij chique:

18 «Chitapeꞌ: E waꞌ cojpakiꞌ Jerusalem,yey ecꞌu Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cayaꞌpaquikꞌab ri nimak e aj chacunel pa RochoDios y raj cꞌutunel re ri tzijpixab chaꞌcaquikꞌat tzij puwiꞌ re camic. 19Tecꞌuchiriꞌ,caquiya paquikꞌab ri na e ta aj judiꞌabchaꞌ rique caquichꞌamij, caquijichꞌ upa ycaquicamisaj chwa cruz. Noꞌj churox kꞌijcꞌut cacꞌastaj bi chiquixoꞌl ri ecaminak»xchaꞌ.

Ri xutzꞌonoj ri quichu ri Jacobo y ri Juanche ri Jesús

(Mr. 10:35-45)20 Ecꞌuchiriꞌ, xkib rucꞌ ri Jesús ri quichu

ri queb ucꞌajol ri Zebedeo,‡ y ecꞌu laꞌ erachbiꞌil ri ralab; xuxucubaꞌ rib chwach riJesús ma cꞌo caraj cutzꞌonoj che.

21Ri Jesús xutzꞌonoj che:—¿Saꞌ ri caꞌaj la? —xchaꞌ.Rixok xucꞌul uwach:—Wajawal, yaꞌa la chiquewa quebwalab

quetzꞌuyiꞌ ucꞌ la pa ri takanic la, jun paw-iquikꞌab la y ri jun chic, pa mox la —xchaꞌ.

22 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach, y jewaꞌxubiꞌij chique ri queb utijoꞌn:

—Riꞌix na iwetaꞌam taj saꞌ ri quitzꞌonoj.¿Quichꞌij neba riꞌix ri quinicꞌow wi riꞌin yri cꞌax cape panuwiꞌ? —xchaꞌ.

Rique xquibiꞌij:—Cakachꞌijo —xechaꞌ.23Ri Jesús xubiꞌij chique:—Katzij, riꞌix quichꞌij na ri cꞌax

quinicꞌow wi riꞌin y ri cꞌaxcꞌobiccape panuwiꞌ. Pero ri quixtzꞌuyiꞌ panuwiquikꞌab y pa numox, riꞌ na in taquinyaꞌw re. Ma xew cayaꞌtaj chique riechaꞌtal chi ruma ri Nukaw chaꞌ cuꞌana naque —xchaꞌ.

* 20:3 “Ri ubelej ora”: Quil “hora” pa vocabulario. † 20:5 “Tiqꞌuil kꞌij”: Quil “hora” pa vocabulario. ‡ 20:20“Ri queb ucꞌajol ri Zebedeo”: Waꞌ e ri Jacobo y ri Juan.

Page 34: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 20:24 31 Mateo 21:13

24 Echiriꞌ xquita waꞌ ri lajuj chic utijoꞌn,lic xpe coyowal chiquij ri queb quichakꞌquib. 25 Ecꞌu ri Jesús xebusiqꞌuij y xubiꞌijchique:

—Iwetaꞌam riꞌix, ri quetakan paquiwi rinimak tinamit quebuꞌana pachaꞌ e rajawronoje; yey ri lic cꞌo quiwach quicꞌowuwiꞌ ri takanic caquiꞌan paquiwi ri eyaꞌtalpaquikꞌab. 26 Noꞌj chixoꞌl riꞌix na ubetaj jelaꞌ cuꞌano. Ma we cꞌo junok chiweriꞌix caraj cuꞌana aj wach, e chuyaꞌa ribcuꞌan nimanel iweꞌix. 27Yey e junok chiwecaraj cuꞌana nabe chixoꞌlibal, e chuyaꞌa ribcuꞌan nimanel que conoje 28 jelaꞌ pachaꞌri cuꞌan Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex. MaRire na xcꞌun taj re canimaxic; xcꞌunic recoꞌlnimanoky re coluꞌyaꞌa rib pa camic chequicolobexic uqꞌuiyal ticawex —xchaꞌ.

Ri Jesús quebucunaj caꞌib potzꞌ(Mr. 10:46-52; Lc. 18:35-43)

29 Echiriꞌ ri Jesús cucꞌ rutijoꞌn catajinbi quelic pa ri tinamit Jericó, lic uqꞌuiyalwinak xeterej bi chirij Rire. 30 E cꞌo cꞌucaꞌib potzꞌ etzꞌul chuchiꞌ ri be. Echiriꞌxquito catajin ricꞌowic ri Jesús, lic xe-siqꞌuin pan che:

—¡Kajawal, lal ri Ralcꞌoꞌal can ri reyDavid, choj-juchꞌ caꞌn co cheꞌla! —xechaꞌ.

31 Ecꞌu ri winak xequichꞌaꞌbej quipa chaꞌna quesiqꞌuin ta chic, noꞌj ri caꞌib potzꞌmásne co xesiqꞌuinic, xquibiꞌij:

—¡Kajawal, lal ri Ralcꞌoꞌal can ri reyDavid, choj-juchꞌ caꞌn co cheꞌla! —xechaꞌ.

32Ecꞌuchiriꞌ, xtaqꞌuiꞌ ri Jesús, xebusiqꞌuijy xutzꞌonoj chique:

—¿Saꞌ ri quiwaj canꞌan chiwe? —xchaꞌ.33Ri caꞌib potzꞌ xquicꞌul uwach:—Kajawal, chojcunaj co la chaꞌ co-

jtzuꞌnic —xechaꞌ.34 Ecꞌu ri Jesús xejuchꞌ caꞌn pa ranimaꞌ

y xuya rukꞌab puwi ri quiwach. Na jam-patana cꞌu riꞌ xetzuꞌnic y xeterej bi chirijri Jesús.

21Ri winak caquiyac ukꞌij ri Jesús echiriꞌ coc

Jerusalem(Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12:12-19)

1 Ri Jesús cucꞌ rutijoꞌn xa nakaj chice cꞌo che ri tinamit Jerusalem, ya e riꞌqueboc pa raldea Betfagé, ri cꞌo chwach

ri juyub Olivos. Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xebu-tak bi caꞌib chique rutijoꞌn chaꞌ quenabejapanok, 2 jewaꞌ xubiꞌij chique:

«Jix pa raldea cꞌo pan chikawach. Chiriꞌquiꞌrika jun axna yukulic yey cꞌo ri ral rucꞌ.Chiquira lok y chebicꞌama lo chwe. 3 Wecꞌo cꞌu junok cutzꞌonoj chiwe saꞌ ri quiꞌano,jewaꞌ chibiꞌij che: “Rawaj quebajawax cheri Kajawal, yey cꞌate cutak tanchi ulok”quixchaꞌ.»

4E xuꞌan waꞌ chaꞌ e cuꞌana rubiꞌim can rikꞌalajisanel echiriꞌ xubiꞌij:5 Chibiꞌij chique ri e aj Sion:“Chiwilapeꞌ, ri Rey iweꞌix cacꞌun iwucꞌ,uꞌanom lo chꞌutiꞌn che rib;ucojom lo jun buru,waꞌ jun kꞌapoj buru, ral jun awaj aj ekaꞌn”

Zac. 9:9xchaꞌ.

6Ecꞌuchiriꞌ, xebec rutijoꞌn y xquiꞌano ja-nipa ri xubiꞌij bi ri Jesús chique. 7Xquicꞌamcꞌu lo ri axna junam rucꞌ ri ral y xquiripri quimanta* chiquij. Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesúsxucoj bi. 8 Uqꞌuiyal winak xquiwik ribe pa quicꞌow wi ri Jesús, xquilicꞌ tak riquimanta pa ri be; yey e cꞌo jujun chicxquikꞌat raltak co ukꞌab cheꞌ y xquilem pala be re yacbal ukꞌij.

9 Ecꞌu ri winak e nabe chwach cucꞌ rieteran lo chirij xquijeko lic quesiqꞌuinic,caquibiꞌij:«¡Kayaca ukꞌij ri Ralcꞌoꞌal can ri rey David!¡Nim ukꞌij ralaxic ri jun petinakchupa rubiꞌ ri Dios Kajawxel!✡¡Kayaca ukꞌij ri Dios cꞌo chilaꞌ chicaj!»

quechaꞌ.10Echiriꞌ xoc ri Jesús Jerusalem, xetucuc

conoje ri winak re ri tinamit y lic e qꞌui ricaquitzꞌonobej chiquiwach:

—¿China nawi wa jun achi? —quechaꞌ.11 Ecꞌu ri winak caquibiꞌij:—E ri kꞌalajisanel Jesús, ri aj Nazaret re

Galilea —quechaꞌ.Ri Jesús queberesaj bi raj cꞌay chupa ri

Rocho Dios(Mr. 11:15-19; Lc. 19:45-48; Jn. 2:13-22)

12 Ecꞌuchiriꞌ, xoc ri Jesús pa ri RochoDios y xeberesaj bi conoje ri quecꞌayinicy ri quelokꞌow chupa. Xucꞌakalaꞌ tak biri quimexa raj jachal uwach puak y takri quixila raj cꞌay palomax. 13 Xubiꞌij cꞌuchique:

«Ri Dios jewaꞌ cubiꞌij chupa Ruchꞌaꞌtem:* 21:7 Ri “manta” e jun cꞌul caquicoj ri aj Israel re ojertan, tob achijab o ixokib, pachaꞌ poꞌt wocaꞌj re carabexic.✡ 21:9 Sal. 118:26

Page 35: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 21:14 32 Mateo 21:31Che ri Wocho cabiꞌxic:“E luwar re oración” Is. 56:7cachaꞌ.Noꞌj ralak ꞌanom alak che ri Wocho e junluwar que elekꞌomab»✡ xchaꞌ.

14 Chiriꞌ cꞌu riꞌ chupa ri Rocho Dios,xekib rucꞌ ri Jesús jujun potzꞌ cucꞌ jujunsic, y ri Jesús xebucunaj. 15 Ri nimak e ajchacunel pa Rocho Dios cucꞌ raj cꞌutunel reri tzijpixab lic xpe coyowal echiriꞌ xquil wamilagros y xquito lic quesiqꞌuin racꞌalab pari Rocho Dios, caquibiꞌij: «¡Kayaca ukꞌij riRalcꞌoꞌal can ri rey David!» quechaꞌ.

16Xquibiꞌij cꞌu riꞌ che ri Jesús:—¿Cata la saꞌ ri caquibiꞌij racꞌalab

cheꞌla? —xechaꞌ.Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—Katzij wi canto. ¿Na ajilam ta neba

alak ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios paquiwiracꞌalab? Ma jewaꞌ cubiꞌij:Chiquichiꞌ racꞌalab y ri quetzꞌumanicyijbam la ri chomilaj bix re yacbal kꞌij la

Sal. 8:2—xcha ri Jesús.

17 Ecꞌuchiriꞌ, xebuya canok y xel bi pa ritinamit; xeꞌec cꞌu Betania y chiriꞌ xcanajcan wi la jun akꞌab.

Ri Jesús cuchakisaj jun cheꞌ re higo(Mr. 11:12-14, 20-26)

18 Anim tan, echiriꞌ ri Jesús catzelejtanchi pa ri tinamit, xpe numic che. 19Xrilcꞌu jun cheꞌ re higo cꞌo chuchiꞌ ri be. Xeꞌri-laꞌ cꞌut yey na xurik ta tob xa juna uwachri cheꞌ, xew ruxak cꞌolic.

Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús che ri cheꞌ:—¡Na jinta chi cꞌana ajikꞌobalil cayaꞌo! —

xchaꞌ. Y na jampatana xchakij ri cheꞌ.20 Echiriꞌ xquil waꞌ rutijoꞌn, lic xcam

canimaꞌ che y xquitzꞌonoj cꞌu che:—¿Chaꞌtaj xchakij tan wa cheꞌ? —

xechaꞌ.21Ri Jesús xucꞌul uwach:—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: We ta lic

cꞌo cubulibal icꞌuꞌx rucꞌ ri Dios y na quebta cꞌana ipa rucꞌ, riꞌ na xew ta jewaꞌ quiꞌanriꞌix pachaꞌ wa xinꞌan riꞌin che ri higo. Mautz ne riꞌ quibiꞌij che wa juyub: “Chatelawara y jateꞌcꞌola chupa rimar” quixchaꞌ y ecuꞌano. 22 Jecꞌulaꞌ riꞌ, e janipa ri quitzꞌonojche ri Dios rucꞌ cubulibal icꞌuꞌx, quicꞌul na—xchaꞌ.

China xyaꞌw pukꞌab ri Jesús catakanic(Mr. 11:27-33; Lc. 20:1-8)

23 Echiriꞌ xopon ri Jesús pa ri RochoDios, xujek cacꞌutunic. Ecꞌu ri nimak e ajchacunel re ri Rocho Dios cucꞌ ri nimakwinak re ri tinamit xekib rucꞌ y xquitzꞌonojche:

—¿China xyaꞌw pakꞌab la caꞌan tak lawaꞌ? ¿China xtakaw la che caꞌan tak lawaꞌ?—xechaꞌ.

24Ri Jesús xucꞌul uwach:—Riꞌin canꞌan jun tzꞌonobal che alak.

We xcꞌul alak uwach chwe, cambiꞌij cꞌuriꞌ che alak china yaꞌyom panukꞌab canꞌanwaꞌ. 25 ¿China cꞌu xtakaw re ri Juan cuya ribautismo? ¿E ri Dios o e rachijab? —xchaꞌ.

Ecꞌu rique xquijek quechꞌaꞌt chiquiwachpuwi waꞌ: «We xkacꞌul uwach che: “Eri Dios xtakaw re”, riꞌ cubiꞌij rire chike:“¿Suꞌchac cꞌu riꞌ na xcoj ta alak ri xubiꞌij?”cacha chike. 26 Yey cakaxiꞌij kib cakabiꞌij:“Xa achijab xetakaw re” ma conoje ri tina-mit caquichꞌobo ri Juan e jun kꞌalajisanelre ri Dios» xecha chiquiwach.

27Xquibiꞌij cꞌu che ri Jesús:—Na ketaꞌam taj —xechaꞌ.Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:«Jecꞌuriꞌlaꞌ, riꞌin na cambiꞌij ta che alak

china yaꞌyom panukꞌab canꞌan tak waꞌ.Ri cꞌambal naꞌoj paquiwi queb alabo

quichakꞌ quib28 »Yey chiwach ralak ¿saꞌ queꞌelawi

waꞌ? Cꞌo jun achi e cꞌo caꞌib ucꞌajol y xubiꞌijche jun chique: “Nucꞌajol, jat wakꞌij pachac, ma canꞌan numolonic re uva.”

29 »Rucꞌajol xucꞌul uwach: “Na cuaj taj”xchaꞌ. Pero cꞌate na xujalcꞌatij runaꞌoj yxeꞌec pa ruchac rukaw. 30Tecꞌuchiriꞌ, rachixkib rucꞌ ri jun chic ucꞌajol y xubiꞌij chepachaꞌ ri xubiꞌij che ri ratzixel.

»Ecꞌu rala xucꞌul uwach: “Utz riꞌ, tat,quinꞌec pa ri chac” xchaꞌ. Yey na xeꞌec tacꞌu riꞌ.»

31 Xutzꞌonoj cꞌu ri Jesús chique ri e ajwach:

—Chiwach ralak, ¿china nawi chique wacaꞌib alabo e xuꞌan ri caraj ri quikaw? —xchaꞌ.

Xquibiꞌij cꞌu rique:—E ri nabe —xechaꞌ.Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:«Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: E raj tzꞌonol

puak re tojonic† y rixokib na chom ta riquibinic quisilabic, e rique ri nabe nenareꞌqueboc chupa rutakanic ri Dios chiwach

✡ 21:13 Jer. 7:11 † 21:31 “Raj tzꞌonol puak re tojonic”: Quil “cobrador de impuestos” pa vocabulario.

Page 36: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 21:32 33 Mateo 22:7ralak. 32Ma ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo xcꞌunchiwach ralak, xoluꞌcꞌutuꞌ suꞌanic cajekiꞌalak chi jusucꞌ che ruwachulew, yey ralakna xcoj ta alak. Noꞌj cꞌu raj tzꞌonol puakre tojonic y rixokib na chom ta ri quibinicquisilabic, rique xquicojo. Ecꞌu ralak, tobxil alakwaꞌ, na xjalcꞌatij ta ri naꞌoj alak chaꞌcacoj alak rutzij.

Ri cꞌambal naꞌoj paquiwi raj chac itzelquiwachlibal

(Mr. 12:1-12; Lc. 20:9-19)33 »Tape alak wa jun chic cꞌambal naꞌoj:

Cꞌo jun achi rajaw jun ulew. Ecꞌu rire xuꞌanticoꞌn re uva chwach. Xusut rij rucꞌ coral,xucꞌot jun luwar pa cayitzꞌ wi ruwaꞌal riuva y xuyac jun ja naj uwiꞌ re chajibal re.Xuya cꞌu can pa tunulic chique jujun ajchaquib. Tecꞌuchiriꞌ, xeꞌec naj.

34 »Echiriꞌ xopon rukꞌijol ri molonic,xebutak lo jujun raj chaquib chaꞌcaquitzꞌonoj chique raj tunulel ri takaliccucꞌul rire che ri molonic. 35 Noꞌj rajtunulel xequichap raj chaquib ebutakomlok. Lic xquiꞌan cꞌax che jun chique,xquicamisaj jun chic y cꞌo jun chic xquiꞌanpaꞌbaj.

36 »Ecꞌu ri rajaw xebutak tanchi lo másaj chaquib, yey waꞌ más e qꞌui chwa rixebutak lo nabe. Ewi raj tunulel je tanchilaꞌ xquiꞌano pachaꞌ ri xquiꞌan chique ri enabe.

37 »Qꞌuisbal cꞌu re, ri rajaw ri ticoꞌne xutak lo rucꞌajol cucꞌ raj tunulel, maxuchꞌobo: Caquicꞌul na chi utz wa nucꞌajol.

38 »Noꞌj raj tunulel echiriꞌ xquil uwachrucꞌajol, jewaꞌ xquibiꞌij chiquiwach: “Waꞌe ucꞌajol ri rajaw rulew, ri cuꞌana na rajawwe xcam rukaw. Joꞌ jeꞌkacamisaj chaꞌrulew cuꞌan can keꞌoj” xechaꞌ.

39 »Ewi xquichapo, xquesaj bi chupa waꞌwuꞌlew y xquicamisaj» xcha ri Jesús.

40 Tecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj chique ri e ajwach:

—Chiwach ralak, echiriꞌ cacꞌun ri rajawrulew, ¿saꞌ nawi cuꞌan chique raj tunulel?—xchaꞌ.

41Rique xquicꞌul uwach:—Na cucuy ta cꞌana quimac. Cusach na

cꞌu quiwach ri itzel quiwachlibal y cuyatanchi ri rulew pa tunulic chique jujunchic aj chaquib, yey rique caquiya na rimolonic che chupa rukꞌijol —xchaꞌ.

42 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús chique:

—¿Na ajilam ta neba ralak ri tzꞌibitalcan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios? Ma jewaꞌcubiꞌij:E rabaj cꞌakital can cuma raj yacal ja,e abaj waꞌ lic xajawaxic chaꞌ catiquiꞌ lo ri

ja.✡Waꞌ e ri Dios Kajawxel xꞌanaw rey riꞌoj lic cacam kanimaꞌ che Sal. 118:22-23cachaꞌ.43 Ecꞌu uwariꞌche cambiꞌij che alak: Ca-majataj na cꞌu che alak rutakanic ri Diosy cayaꞌtaj chique jujun chic tinamit chaꞌcuya ri jikꞌobalil caraj ri Dios che ru-takanic. 44 China cꞌu ri catzak puwi laꞌlaꞌbaj, lic cꞌax ri cucꞌulumaj; yey we rabajcatzak puwi junok, riꞌ xa jumul cusachuwach —xchaꞌ.

45 Echiriꞌ ri nimak e aj chacunel paRocho Dios cucꞌ ri fariseos xquita tak ricꞌambal naꞌoj xutzijoj ri Jesús, xquimajusucꞌ chiquij rique xbiꞌx wi waꞌ. 46 Rumacꞌu riꞌ waꞌ, lic xcaj caquichap ri Jesús; noꞌje xquixiꞌij quib chique ri tinamit ma riquecaquichꞌobo ri Jesús e jun kꞌalajisanel re riDios.

22Ri cꞌambal naꞌoj puwi jun nimakꞌij re cꞌu-

laniquil1Ri Jesús xujek tanchic cacꞌutun rucꞌ tak

cꞌambal naꞌoj chiquiwach, jewaꞌ xubiꞌij:2 «Ri cuꞌana chupa rutakanic ri Dios

petinak chilaꞌ chicaj e pachaꞌ ri xucꞌulumajjun rey echiriꞌ xuꞌan jun nimalaj nimakꞌijre rucꞌulaniquil rucꞌajol.

3 »Echiriꞌ xopon ri kꞌij re ri cꞌulaniquil,ri rey xebutak bi ri raj chaquib cucꞌ riesiqꞌuim pa ri cꞌulaniquil chaꞌ queꞌquibiꞌijchique quepetic, pero rique na xcaj tajxepetic.

4 »Ewi xebutak tanchi ubi jujun chicraj chaquib, xubiꞌij bi chique: “Chibiꞌijchique ri esiqꞌuim chic: Ri kajaw uyijbamchi ronoje ri waꞌim; tak ri nawiloꞌib y takri mekꞌ etiꞌoꞌjirisam chic, ya xecamisaxic.Ronoje cꞌu riꞌ yijbital chic. Peta cꞌu alak riꞌpa ri nimakꞌij re cꞌulaniquil” quixchaꞌ.

5 »Noꞌj ri esiqꞌuim chic, na xeboc ta ilche. Jun chique xeꞌrila ri rulew, jun chicxeꞌec pa cꞌayij. 6 Yey jujun chic xequichapri raj chaquib ri rey, lic xquiꞌan cꞌax chiquey jelaꞌ xequicamisaj.

7 »Ecꞌuchiriꞌ xuta waꞌ ri rey, lic xperoyowal che. Xebutak cꞌu bi rusoldados

✡ 21:42 Is. 28:16

Page 37: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 22:8 34 Mateo 22:32

re queꞌquisacha quiwach ri e camisanel yqueꞌquiporoj ri quitinamit.

8 »Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique ri rajchaquib: “Ronoje yijbital chi che ricꞌulaniquil; noꞌj cꞌu ri esiqꞌuim nabe, natakal ta chi chique queboc pa ri nimakꞌij.9 Jix cꞌu riꞌ woꞌora pa tak nimabe ychebisiqꞌuij lo pa ri cꞌulaniquil janipa takri winak quebiriko” xchaꞌ.

10 »Xebel cꞌu bi ri raj chaquib pa tak bey xequimol lo quichiꞌ conoje tak ri winakxequiriko xa tob e chinok; jecꞌuriꞌlaꞌ riluwar pa caꞌan wi ri cꞌulaniquil xnoj chewinak cꞌacꞌ esiqꞌuim. 11 Ecꞌuchiriꞌ, xoc biri rey y xeril ri esiqꞌuim chic. Xril cꞌujun achi cꞌo chiriꞌ y na ucojom ta rukꞌuꞌ recꞌulaniquil.

12 »Xubiꞌij cꞌu che: “Wamigo, ¿chaꞌtajxatoc lo wara we na acojom ta rakꞌuꞌ recꞌulaniquil?” xchaꞌ. Noꞌj rachi na xchꞌawta qꞌuenok.

13 »Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri rey chique riqueniman chwa ri mexa: “Wa jun achina uwikom ta rib, chiyutu tak ri rakan yrukꞌab y chicꞌaka bi pa ri kꞌekuꞌm. Chiriꞌcꞌu riꞌ cokꞌ wi y cakichꞌichꞌ wi ruwi reꞌ”xchaꞌ.

14 »Ma tob lic e qꞌui ri esiqꞌuim, xa ejujun ri echaꞌtal chique» xcha ri Jesús.

Ri tzꞌonobal puwi ri tojonic caꞌanic(Mr. 12:13-17; Lc. 20:20-26)

15 Xebel cꞌu bi ri fariseos chiriꞌy xquichꞌaꞌtibej chiquiwach suꞌaniccaquicꞌam upa ri Jesús rucꞌ tak ri cubiꞌijchaꞌ caquicoj umac. 16 Xequitak cꞌu bi riquitijoꞌn rique junam cucꞌ jujun chiqueri quitakem ri rey Herodes. Ecꞌu riquexquibiꞌij che ri Jesús:

—Lal tijonel, riꞌoj ketaꞌam lic katzij ricabiꞌij la y lic jusucꞌ cacꞌutun la chwi ri bere ri Dios. Yey na caxiꞌij tane ib la chetak ri caquibiꞌij ri ticawex; ma rilal junamquiwach quebil la conoje, tob cꞌo quiwacho na jinta quiwach. 17 Biꞌij cꞌu la chike:¿Usucꞌ nawi cakaꞌan tojonic che ri nimalajtakanel re Roma* o na usucꞌ taj? —xechaꞌ.

18 Ri Jesús, ruma retaꞌam ri retzelalquicꞌuꞌx, jewaꞌ xubiꞌij chique:

—¡Xa queb palaj alak! ¿Suꞌchac cacꞌamalak nupa? 19 Cꞌutu pe alak chwe junameyo re caꞌan tojonic rucꞌ —xchaꞌ.

Ecꞌuchiriꞌ, xquicꞌut jun denario che.

20 Ecꞌu ri Jesús xutzꞌonoj chique:—¿China re wa cꞌaxwach y china re wa

biꞌaj cꞌo chwach wa meyo? —xchaꞌ.21Rique xquicꞌul uwach:—Re ri nimalaj takanel re Roma —

xechaꞌ.Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—Yaꞌa alak che ri nimalaj takanel re

Roma janipa ri takal che rire, yey yaꞌa cꞌualak che ri Dios janipa ri takal che ri Dios—xchaꞌ.

22 Echiriꞌ xquita waꞌ, lic xcam canimaꞌche. Xquiya cꞌu can ri Jesús y xebec.

Ri tzꞌonobal puwi ri cꞌastajibal(Mr. 12:18-27; Lc. 20:27-40)

23 Chupa cꞌu laꞌ la jun kꞌij, xecꞌunrucꞌ ri Jesús jujun chique ri saduceos,ri caquibiꞌij na jinta cꞌastajibal chique riecaminak. Xquitzꞌonoj cꞌu che ri Jesús,24 jewaꞌ xquibiꞌij:

—Lal tijonel, ri Moisés xubiꞌij canok:“We cꞌo juna achi xcamic yey na e jinta canralcꞌoꞌal, ecꞌu riꞌ ruchakꞌ cacꞌuliꞌ rucꞌ rixokmalcaꞌn canok y jecꞌulaꞌ quecꞌojiꞌ ralcꞌoꞌalrucꞌ pubiꞌ ri ratz xcamic”✡ xchaꞌ.

25 »Julaj e cꞌo wukub achijab quichakꞌquib xejekiꞌ chikaxoꞌl. Ri nabe chiquexcꞌuliꞌic yey ecꞌu riꞌ waꞌ xcamic y na e jintacan ralcꞌoꞌal rucꞌ ri rixokil. Ewi rucaꞌmxcꞌuliꞌ rucꞌ rixokmalcaꞌn canok. 26 Jelaꞌ cꞌuriꞌ rucaꞌm xcamic y na e jinta can ralcꞌoꞌalrucꞌ rixok. Yey je tanchi laꞌ xucꞌulumajrurox, rucaj y chiquijujunal ri wukub achi-jab. 27Qꞌuisbal cꞌu re, e xcam rixok.

28»Chupa cꞌu rukꞌijol ri cꞌastajibal, ¿chi-nok chique ri wukub achijab cuꞌana rachi-jil rixok? Ma conoje xecꞌuliꞌ rucꞌ —xechaꞌ.

29Ri Jesús xucꞌul uwach:—Ralak lic sachinak alak, ma na ma-

jom ta alak usucꞌ Ruchꞌaꞌtem ri Dios yruchukꞌab ri Dios. 30 Ma echiriꞌ quecꞌastajlo ri ecaminak, na quecꞌuliꞌ ta chic yeyna quequiya ta chi ne ri calcꞌoꞌal pa cꞌu-laniquil; quebuꞌana cꞌu pachaꞌ ri ángelesre ri Dios chilaꞌ chicaj, ma ri ángeles naquecꞌuliꞌ taj. 31 Yey puwi ri cꞌastajibalque ri ecaminak, ¿na ajilam ta neba alakrubiꞌim ri Dios echiriꞌ xubiꞌij: 32 “In ri Diosre ri Abraham, re ri Isaac y re ri Jacob”?✡Yey ri Dios na e ta Dios que ri ecaminak,ma e Dios que ri e cꞌaslic† —xchaꞌ.

* 22:17 “Ri nimalaj takanel re Roma”: Quil “César, emperador” pa vocabulario. ✡ 22:24 Dt. 25:5-6 ✡ 22:32Éx. 3:6, 15 † 22:32 Echiriꞌ ri Dios xubiꞌij waꞌ, waꞌ waꞌchijab ecaminak chic; pero echiriꞌ xecamic, xebec rucꞌ ri Diosy woꞌora e cꞌo rucꞌ Rire.

Page 38: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 22:33 35 Mateo 23:1333 Echiriꞌ xquita waꞌ, ri winak lic xcam

canimaꞌ che tak rucꞌutunic.Ri tzꞌonobal puwi ri tzijpixab más chira-

jawaxic(Mr. 12:28-34)

34Ri fariseos xquimol quib echiriꞌ xque-taꞌmaj ri saduceos na xquirik ta chi ucꞌulicuwach ri Jesús.

35 Cꞌo cꞌu jun chique raj cꞌutunel re ritzijpixab xraj xucꞌam upa ri Jesús, jewaꞌxutzꞌonoj che:

36 —Lal tijonel, chupa Rutzij Upixabri Dios, ¿pachique ri takanic más chira-jawaxic? —xchaꞌ.

37Ri Jesús xubiꞌij che:—“Cꞌax chanaꞌa ra Dios Kajawxel rucꞌ

ronoje awanimaꞌ, rucꞌ ronoje acꞌuꞌx y rucꞌronoje anaꞌoj.”✡ 38Waꞌ e nabe tzijpixab licchirajawaxic y e ucꞌuꞌxibal Rutzij Upixabri Dios. 39 Yey rucaꞌm jewaꞌ cubiꞌij: “Cꞌaxchanaꞌa rawatz-achakꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri cꞌaxcanaꞌ awib riꞌat.”✡ 40 Ucabichal waꞌ eucꞌuꞌxibal Rutzij Upixab ri Dios tzꞌibitalcan ruma riMoisés y cuma ri kꞌalajisanelab—xchaꞌ.

Saꞌ ruwach Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios(Mr. 12:35-37; Lc. 20:41-44)

41 Ecꞌuchiriꞌ cꞌa quimolom quib rifariseos, ri Jesús xutzꞌonoj chique:

42 —¿Saꞌ ri cachꞌob alak chwi ri Cristo,Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios? ¿China che upetebemwi lo rire? —xchaꞌ.

Xquicꞌul cꞌu uwach:—E ralcꞌoꞌal can ri rey David —xechaꞌ.43 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xutzꞌonoj chique:—¿Chaꞌtaj cabiꞌx che ri Cristo e ralcꞌoꞌal

can ri David? Ma ruma ri Ruxlabixel riDios, ri David xubiꞌij “Wajawal” che riCristo echiriꞌ rire xubiꞌij:44Ri Dios Kajawxel xubiꞌij che ri Wajawal:

“Chat-tzꞌula pa nuwiquikꞌab,y chawoyeꞌej na ri kꞌijechiriꞌ quebenuya ri tzel quebilow

awechuxeꞌ rawakan” Sal. 110:1

xchaꞌ.45 Ecꞌu ri David cubiꞌij “Wajawal” cheRuchaꞌoꞌn lo ri Dios. ¿Suꞌbe cꞌu riꞌ cabiꞌxice Ralcꞌoꞌal can ri rey David?‡ —xchaꞌ.

46Yna jinta junok xrikow ucꞌulic uwach.Chwi cꞌu riꞌ laꞌ la jun kꞌij, conoje caquixiꞌijquib caquiꞌan tzꞌonobal che.

23Ri Jesús cukꞌalajisaj tak ri quimac ri

fariseos y raj cꞌutunel re ri tzijpixab(Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54; 20:45-47)

1 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubiꞌij chique riwinak y chique rutijoꞌn:

2«Raj cꞌutunel re ri tzijpixab y ri fariseosyaꞌtal paquikꞌab caquikꞌalajisaj tak rutz-ijpixab can ri Moisés. 3 Ruma cꞌu riꞌ,riꞌix chiꞌana janipa ri caquibiꞌij puwi watzijpixab; noꞌj miꞌan cꞌu iweꞌix ri na utz tajcaquiꞌan rique, ma junwi ri caquiꞌan riquechwa ri caquicꞌutu.

4 »Ri quitakanic rique e pachaꞌ nimaktak ekaꞌn lic al y lic cꞌayew rucꞌaxic; que-quitak cꞌu ri winak chaꞌ caquekaj bi yeyrique na cacaj tane cꞌana quetoꞌb rucꞌ waꞌ.

5 »Ronoje tak ri caquiꞌano xew e chaꞌquebilitaj cuma ri winak. Caquiꞌan chequib pachaꞌ lic e jusucꞌ chwach ri Dios;ruma cꞌu laꞌ, e ri quifilacterias* ximitalchucurusil ri quipalaj y che ri quikꞌab,lic caquiꞌan nim che; yey tak ri cordóncarabab che ri quikꞌuꞌ, caquiꞌan lic najrakan che. 6 Pa tak ri sinagogas y patak waꞌim, lic e cucꞌul quicꞌuꞌx quetzꞌuyiꞌchupa ri tzꞌulibal que ri lic cꞌo quiwach.7 Yey lic cucꞌul quicꞌuꞌx cayaꞌ rutzil qui-wach pa quebilitaj wi y cabiꞌx chique: “¡Laltijonel!”

8 »Ecꞌu riꞌix miwoyꞌej cabiꞌx “¡Lal ti-jonel!” chiwe, ma xa jun ri tijonel iwe,waꞌ e ri Cristo. Yey ruma Rire xixuꞌaniwatz-ichakꞌ iwib. 9 Mibiꞌij “Nukaw” chejunok wara che ruwachulew, ma xa junRikaw cꞌolic, y waꞌ e Rikaw cꞌo chilaꞌ chi-caj. 10 Miya luwar cabiꞌx “¡Lal Aj CꞌamalKawach!” chiwe, ma xa jun ri Aj CꞌamalIwach, waꞌ e ri Cristo.

11 »Ecꞌu ri cꞌo uwach chixoꞌlibal riꞌix echuyaꞌa rib cuꞌan nimanel iweꞌix. 12 Machina ri lic cuꞌan nim che rib, ri Dioscukasaj uwa ukꞌij; noꞌj china ri cuꞌan chꞌu-tiꞌn che rib, ri Dios cuyac ukꞌij.

13 »¡Lic cꞌu tokꞌoꞌ wach ralak alak ajcꞌutunel re ri tzijpixab y alak fariseos! ¡Xaqueb palaj alak! E tzꞌapim alak ri oquibalre rutakanic ri Dios petinak chilaꞌ chicaj

✡ 22:37 Dt. 6:5 ✡ 22:39 Lv. 19:18 ‡ 22:45 Wara cakꞌalajin wi, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios na xew ta e jun achiralcꞌoꞌal can ri rey Davidma e Ucꞌajol ri Dios. E uwariꞌche lic takalic cabiꞌx “Wajawal” che, pachaꞌ ri xubiꞌij ri rey David.* 23:5 Quil “filacteria” pa vocabulario.

Page 39: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 23:14 36 Mateo 23:34chaꞌ na jinta cꞌo queboc bi; ma na coc taneubi ralak y na caya tane alak luwar chiquejujun chic queboc bi.

14»¡Lic tokꞌoꞌ wach ralak alak aj cꞌutunelre ri tzijpixab y alak fariseos! ¡Xa quebpalaj alak! Ma camaj alak ri cocho rixokibe malcaꞌnib. Yey chaꞌ na cakꞌalajin ta ri nautz taj caꞌan alak, e cawererej alak unimalchꞌabal echiriꞌ caꞌan alak orar. Ruma cꞌuwa caꞌan alak, lic unimal cꞌaxcꞌolil cacꞌulna alak echiriꞌ cakꞌat tzij pawiꞌ alak rumari Dios.

15 »¡Lic tokꞌoꞌ wach ralak alak aj cꞌu-tunel re ri tzijpixab y alak fariseos! ¡Xaqueb palaj alak! Ralak cakꞌaxuj alak uwitak mar y cabinibej alak tak ri luwar cheruwachulew chaꞌ juna ticawex cuꞌan tijoꞌnalak. Yey echiriꞌ uꞌanom chi tijoꞌn alak,caꞌan alak che ri ticawex calaj más itzeluwachlibal chiwach ralak.

16 »Lic tokꞌoꞌ wach ralak alak pachaꞌpotzꞌ cꞌamal quiwach jujun chic, ma cabiꞌijalak: “We cꞌo junok cujiquibaꞌ uwach junatzij pa rubiꞌ ri Rocho Dios, riꞌ na chira-jawaxic ta che cuꞌan ri ubiꞌim; noꞌj wecujiquibaꞌ uwach juna tzij pa rubiꞌ ri orore ri Rocho Dios, riꞌ chirajawaxic che cuꞌanjanipa ri ubiꞌim” cacha alak.

17 »¡Na jinta naꞌoj alak y alak potzꞌ!¿Pachique ri más cꞌo uwach? ¿E ri oro oe ri Rocho Dios, ri cuꞌan santo che ri oro?18 Jenewaꞌ ri cabiꞌij ralak: “We cꞌo junokcujiquibaꞌ uwach juna tzij pa rubiꞌ raltar,na chirajawaxic ta che cuꞌan ri ubiꞌim; noꞌjwe cujiquibaꞌ uwach juna tzij pa rubiꞌ rikasaꞌn cꞌo chwi raltar, riꞌ chirajawaxic checuꞌan janipa ri ubiꞌim” cacha alak.

19 »¡Sachinak ri naꞌoj alak y alak potzꞌ!¿Pachique ri más cꞌo uwach? ¿E ri kasaꞌno e raltar ri cuꞌan santo che ri kasaꞌn?20 Ma china ri cujiquibaꞌ uwach juna tzijpa rubiꞌ raltar, riꞌ na xew ta cuꞌan pa rubiꞌraltar, ma cuꞌan pa rubiꞌ ronoje ri cꞌo chwiraltar. 21 Jecꞌulaꞌ, china ri cujiquibaꞌ uwachjuna tzij pa rubiꞌ ri Rocho Dios, na xewta cuꞌan pa rubiꞌ ri Rocho Dios, ma riꞌ ecuꞌan tzij pa rubiꞌ ri Dios, ri Jun jekel chiriꞌ.22 Jecꞌulaꞌ, china ri cujiquibaꞌ uwach junatzij pa rubiꞌ ri caj, riꞌ cuꞌan pa rubiꞌ ritzꞌulibal pa catakan wi ri Dios y cuꞌan parubiꞌ ri Jun tzꞌul chupa.

23»¡Lic tokꞌoꞌ wach ralak alak aj cꞌutunelre ri tzijpixab y alak fariseos! ¡Xa quebpalaj alak! Ma caya alak che ri Dios ri

diezmo alak re ri arweno, re ri anix y re ricominox. Noꞌj na coc ta alak il che rucꞌuꞌx-ibal ri Tzij Pixab re ri Dios: Waꞌ e ri caꞌanalak ri usucꞌ, ri cacꞌut alak ri cꞌaxnaꞌbalcꞌuꞌx alak chique jujun chic y ri cacubiꞌcꞌuꞌx alak rucꞌ ri Dios. Lic chirajawaxic cꞌuriꞌ caꞌan alak tak waꞌ, junam rucꞌ ri caya ridiezmo alak.

24 »¡Alak pachaꞌ potzꞌ cꞌamal quiwachjujun chic! Ma ri caꞌan alak e pachaꞌ junoklic cuchajij rib chaꞌ na cubikꞌ tubi tob xajuna ralco us, pero cubikꞌ bi ri nimak takawaj pachaꞌ ri camello.

25»¡Lic tokꞌoꞌ wach ralak alak aj cꞌutunelre ri tzijpixab y alak fariseos! ¡Xa quebpalaj alak! Ma xew cachꞌaj alak chi utz ririj ri vaso y ri lak, pero na coc ta alak il cheuchꞌajic rupa. Jecꞌuriꞌlaꞌ ralak lic coc alakil che ri joskꞌinic re ri cuerpo, pero lic cꞌochꞌulil pa animaꞌ alak ruma relekꞌ y ri nausucꞌ taj ꞌanom alak. 26 ¡Rilal fariseo, lalpotzꞌ! Nabe na chꞌaja la rupa ri vaso y rilak; jecꞌuriꞌlaꞌ cuꞌan chom rupa y ri rij.

27 »¡Lic tokꞌoꞌ wach ralak alak aj cꞌu-tunel re ri tzijpixab y alak fariseos! ¡Xaqueb palaj alak! Ma ralak alak pachaꞌmukubal que animaꞌ xew ꞌanom sak che ririj; chom catzuꞌnic, noꞌj cꞌu rupa nojinakche quibakil animaꞌ y che uqꞌuiyal chꞌul.28 Jecꞌulaꞌ ri ꞌanom ralak, ma ri binic silabicalak e quilitajic pachaꞌ lic jusucꞌ chiqui-wach ri winak; noꞌj xa queb palaj alak, mari cꞌuꞌx alak nojinak che uqꞌuiyal chꞌulil.

29 »¡Lic tokꞌoꞌ wach alak aj cꞌutunel reri tzijpixab y alak fariseos! ¡Xa queb palajalak! Ma cayac alak chomilaj mukubalchique ri kꞌalajisanelab re ojertan y cawikalak ri mukubal que ri ticawex lic jusucꞌxebinic. 30 Yey cabiꞌij cꞌu alak: “We ta ojcꞌo chi riꞌoj echiriꞌ xecꞌasiꞌ ri katiꞌ-kamamojertan, na cakaꞌan ta keꞌoj riꞌ cucꞌ ri xe-camisan ri kꞌalajisanelab” cacha alak. Pero¡na e ta cꞌana uꞌanom! 31Rucꞌ cꞌu ri catajinalak che uꞌanic, cakꞌalajinic alak calcꞌoꞌalcan ri xecamisan que ri kꞌalajisanelab.32 ¡Qꞌuisa cꞌu alak uꞌanic riꞌ ri na utz tajxquijek lo uꞌanic ri chuꞌkaw alak ojertan!†

33 »¡Ralak pachaꞌ alak jupuk chi cumatz!¿Suꞌanic quesaj ib alak chuxeꞌ ri kꞌatbaltzij re ri Dios echiriꞌ cutak bi alak chixibalbaꞌ? 34 E uwariꞌche riꞌin quebenutaklo ucꞌ alak kꞌalajisanelab, waj chac lic cꞌoquinaꞌoj y aj cꞌutunel re Rutzij Upixab ri

† 23:32 Ri quichu-quikaw ojertan xequicamisaj tak ri kꞌalajisanelab re ri Dios; jecꞌulaꞌ ri fariseos xquitzucuj rucamicri Jesús.

Page 40: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 23:35 37 Mateo 24:17Dios. Pero ralak quecamisaj alak jujunchique rique. E cꞌo ne ri quecamisaj alakchwa cruz, jujun chic cajichꞌ alak quipapa tak sinagogas y jujun chic queternabejalak rucꞌ cꞌaxcꞌobic pa tak tinamit. 35Rumacꞌu riꞌ cape pawiꞌ alak ronoje ri cꞌaxcꞌobictakal chique ri xecamisan que rachijabjusucꞌ xebinic, ujekebem lo chwi rucamicri Abel✡ ri jun ala lic jusucꞌ, cꞌa chwarucamic ri Zacarías,✡ rucꞌajol ri Berequías,ri xcamisaj alak chuxoꞌl raltar y ri RochoDios. 36 Pakatzij wi cambiꞌij che alak:Ronoje waꞌ cape paquiwi ri winak e cꞌowakꞌij ora» xchaꞌ.

Ri Jesús cokꞌ puwi ri tinamit Jerusalem(Lc. 13:34-35)

37 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij:«¡Jerusalem, Jerusalem, riꞌix quebi-

camisaj ri kꞌalajisanelab y quebiꞌan paꞌbajjanipa ri ebutakom lo ri Dios iwucꞌ! Eriꞌin, uqꞌuiyal laj lic xuaj xinmol quichiꞌriwalcꞌoꞌal riꞌix, jelaꞌ pachaꞌ cuꞌan junaatiꞌ acꞌ chique tak ruwiꞌch echiriꞌ cumolquichiꞌ chuxeꞌ tak ruxicꞌ; pero riꞌix naxiwaj ta qꞌuenok.

38 »Chitape cꞌut: Cꞌo jun kꞌij ri iwochoriꞌix cawulix canok. 39 Cambiꞌij cꞌu chiweriꞌix: Chwi cꞌuwoꞌora na quiwil ta chi cꞌananuwach riꞌin cꞌa echiriꞌ copon na rukꞌijolquibiꞌij riꞌix:Lic nim ukꞌij ri jun petinakchupa rubiꞌ ri Dios Kajawxel Sal. 118:26quixchaꞌ.»

24Ri Jesús cachꞌaꞌt chwi ruwulixic ri Rocho

Dios(Mr. 13:1-2; Lc. 21:5-6)

1 Echiriꞌ xel bi ri Jesús pa ri Rocho Diosyey e riꞌ queꞌec, xekib rutijoꞌn rucꞌ recaquicꞌut che, ruchomalil ri nimak tak jare ri Rocho Dios.*

2 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Quiwil riꞌix ronoje waꞌ? Pakatzij wi

cambiꞌij chiwe, wara na cacanaj ta chican juna abaj puwi juna chic, ma ronojecawulixic —xchaꞌ.

Tak ri cꞌutubal re ri qꞌuisbal reruwachulew

(Mr. 13:3-23; Lc. 21:7-24)

3 Tecꞌuchiriꞌ, xebopon chwa ri juyubOlivos. Yey echiriꞌ xtzꞌuyiꞌ ri Jesús, xekibrutijoꞌn rucꞌ, y ecꞌu laꞌ xa quituquel xquijekcaquitzꞌonoj che:

—Biꞌij co la chike, ¿jampa nawi cuꞌanatak riꞌ waꞌ? ¿Yey saꞌ ri cꞌutubal re ricꞌunibal la y re ri qꞌuisbal re ruwachulew?—xechaꞌ.

4 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:«Lic chichajij iwib chaꞌ na jinta junok

casocow iweꞌix. 5 Ma lic e qꞌui ri ticawexquecꞌunic y xa caquichikꞌimaj uwach ri nu-biꞌ, jewaꞌ caquibiꞌij: “In ri Cristo, Ruchaꞌoꞌnlo ri Dios” quechaꞌ. Y lic e qꞌui ri quesoco-taj cuma rique.

6 »Quita cꞌu riꞌ cꞌo chꞌaꞌoj jewaꞌ y cꞌochꞌaꞌoj jelaꞌ. Mixiꞌij cꞌu iwib che, ma licchirajawaxic wi cuꞌana tak waꞌ; noꞌj na eta waꞌ ri qꞌuisbal re ruwachulew. 7 Mae cꞌo tinamit queyactaj chiquij jujun chictinamit y e cꞌo takanelab queyactaj chiquijjujun chic takanelab. Cape cꞌu numic yyabil yey cuꞌan tak cabrakan che uqꞌuiyalluwar. 8 Ronoje waꞌ e jekebal re tak ricꞌaxcꞌobic cacꞌunic.

9 »Ecꞌuchiriꞌ, quixyaꞌ riꞌix pa tak cꞌax-cꞌobic y quixcamisaxic; yey conoje tak ritinamit che ruwachulew lic tzel quixquiloruma icojom ri nubiꞌ. 10 Chupa tak laꞌ laꞌkꞌij, lic e qꞌui ri caquesaj quib chirij ri Dios,caquijek lic tzel caquil quib chiquiwach ycaquicꞌayij quib chiquiwach.

11 »Lic e qꞌui ri kꞌalajisanelab xa e so-cosoꞌnel queyactajic y lic e qꞌui ri winakquesocotaj cuma rique. 12Rumacꞌu ruqꞌui-yaric tak uwach ri mac, lic e qꞌui ri cakꞌobri rutzil cꞌuꞌxaj pa canimaꞌ. 13 China cꞌuri lic cuchukꞌubej rib chwach tak waꞌ wacꞌaxcꞌobic cꞌa chupa ri qꞌuisbal re, e riꞌ ricacolobetajic.

14 »Yey wa Utzilaj Tzij re rutakanic riDios catzijox na chique ruqꞌuiyal quiwachtak ri ticawex e cꞌo che ruwachulew chaꞌconoje caquetaꞌmaj cꞌu riꞌ waꞌ; tecꞌuchiriꞌ,cacꞌun lo ri qꞌuisbal re ruwachulew.

15 »E uwariꞌche echiriꞌ quiwil riꞌix ri licchꞌul y lic qꞌuixbal uwach cayaꞌ chupa riLuwar Santo, jelaꞌ pachaꞌ ri xutzꞌibaj can rikꞌalajisanel Daniel;✡ (china cꞌu ri cajilan rewaꞌ, chumaja usucꞌ), 16ecꞌu ri e cꞌo pa tak riluwar re Judea chebanimaj ubi chwa tak rijuyub. 17 China cꞌu ri cꞌo lo chwi ri rocho,†

✡ 23:35 Gn. 4:8 ✡ 23:35 2 Cr. 24:20-21 * 24:1 “Ri nimak tak ja re ri Rocho Dios”: Quil “templo” pavocabulario. ✡ 24:15 Dn. 9:27; 11:31; 12:11 † 24:17 Ruwi ri cocho raj Israel ojertan takꞌaj uwiꞌ, yey waꞌ curikuchac re anabal oración, re quiwaꞌbal y re quiwarabal chakꞌab echiriꞌ lic cabucbutic.

Page 41: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 24:18 38 Mateo 24:44

makaj ne lo che ucꞌamic bi ubitak re pa ja.18Yey china ri cꞌo lo pa juyub, matzelej nelo che ucꞌamic bi rukꞌuꞌ re pisbal rij.

19 »Chupa tak cꞌu laꞌ la kꞌij, lic tokꞌoꞌquiwach ri e yewaꞌ ixokib y ri quetzꞌumti-sanic. 20 Lic cꞌu chitzꞌonoj che ri Dios chaꞌechiriꞌ quixanimaj bi, na e ta ukꞌijol echiriꞌcꞌax tew y cꞌo jab‡ yey na chupa tane junakꞌij re uxlanibal. 21 Ma cacꞌun cꞌu jununimal cꞌaxcꞌobic, waꞌ na uꞌanom ta cꞌanajulajok chwi lo ri jekebal ruwachulew y nacuꞌana ta chi ne cꞌana julajok. 22 We tari Kakaw Dios na cukꞌatij ta tak laꞌ la kꞌijre runimal cꞌaxcꞌobic, riꞌ na jinta junokcacꞌasiꞌ canok; pero ruma cꞌu cꞌax que-bunaꞌ ri ebuchaꞌom, cukꞌatij rukꞌijol waꞌ.

23 »We cꞌo cꞌu junok riꞌ cabiꞌn chiwe:“¡Chiwilapeꞌ, wara cꞌo wi ri Cristo!” o“¡Chiwilapeꞌ, leꞌ cꞌolic!”, mixoc il che.24Maquecꞌun ri caquiꞌan “Cristo” che quiby ri caquiꞌan “e kꞌalajisanelab re ri Dios”che quib, pero xa e socosoꞌnel. Ecꞌu riquecaquiꞌan nimak tak cꞌutubal y milagrosre quesocosoꞌn rucꞌ, yey cꞌo ne pa sakquesocotaj jujun chique ri ebuchaꞌom riDios.

25 »Chita cꞌu riꞌ ma ximbiꞌij waꞌ chiweriꞌix echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne cuꞌanaꞌ. 26 E uwar-iꞌche tob cabiꞌx chiwe: “Chiwilapeꞌ, leꞌri Cristo cꞌo pa ri luwar catzꞌintzꞌotic”,mixꞌec che rilic. Tob ne cabiꞌx chiwe:“Chiwilapeꞌ, leꞌ ri Cristo cꞌo lo pa ja”,mixocil che. 27 Ma jelaꞌ pachaꞌ echiriꞌ cayocꞌcaꞌn ruxeꞌ caj pa relebal lo ri kꞌij y quilitajcꞌa putzakibal ri kꞌij, jelaꞌ cuꞌan rucꞌuni-bal Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex. 28 Ma liccakꞌalajin rucꞌunibal chiquiwach conoje riwinak; e jelaꞌ pachaꞌ lic cakꞌalajin pa cꞌo wijuna caminak, ma puwi waꞌ caquimol wiquib tak ri cꞌuch.

Rucꞌunibal Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex(Mr. 13:24-37; Lc. 21:25-36; 17:25-36; 12:41-

48)29 »Xew cꞌu quicꞌow ri cꞌaxcꞌobic chupa

tak laꞌ la kꞌij, cuꞌan kꞌekuꞌm uwach ri kꞌij,ri icꞌ na cuya ta chi ruwonibal, ri chꞌu-mil quetzak lo che ruwa caj yey conojeri cꞌo quichukꞌab che ruwa caj queyiquiy-oꞌxic. 30 Ecꞌuchiriꞌ, quilitaj che ruwa cajri cꞌutubal re rucꞌunibal Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex. Conoje cꞌu ruqꞌuiyal quiwachtak ri ticawex e cꞌo che ruwachulew

quebokꞌic y caquil cꞌu Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex cacꞌun lo pa sutzꞌ chwa ri cajrucꞌ ruchukꞌab y rucꞌ runimal uchomalil.✡31 Quebutak cꞌu ru ángeles rucꞌ unimaluchꞌawibal trompeta re caquimol quichiꞌconoje ri ebuchaꞌom ri Dios pa tak ronojeluwar che rucajchal rajlibal ruwachulew.§

32 »E chimaja ri jun cꞌambal naꞌoj puwiri cheꞌ re higo: Echiriꞌ cujek catux locꞌacꞌ ukꞌab y cujek cꞌut catux ruxak, rumacꞌu laꞌ quiwetaꞌmaj xa nakaj chi cꞌo wi lorukꞌijol echiriꞌ cabucbutic y na jinta jab.**33 Jecꞌuriꞌlaꞌ riꞌix, echiriꞌ quiwilo cuꞌanaronoje tak waꞌ, chiwetaꞌmaj cꞌu riꞌ xa nakajchi cꞌo wi lo rukꞌijol rucꞌunibal RalaxelChiquixoꞌl Ticawex. 34 Pakatzij wi cambiꞌijchiwe: E cꞌo ticawex che tak laꞌ la kꞌijna quecam tana we na caquil tubi ronojewaꞌ. 35 Ruwa caj y ruwachulew xa casachuwach, noꞌj tak ri nuchꞌaꞌtem na casach tauwach.

36 »Ecꞌu chwi rukꞌijol y ruꞌorayil waꞌ,na jinta junok etaꞌmayom re; na que-taꞌam tane ri ángeles e cꞌo chilaꞌ chicaj,ma xew ri Nukaw etaꞌmayom re. 37 Majelaꞌ pachaꞌ ri xuꞌan chupa tak ri kꞌij reri Noé, jelaꞌ cuꞌana pa rucꞌunibal RalaxelChiquixoꞌl Ticawex. 38 Ma chupa tak laꞌla kꞌij echiriꞌ cꞌamajaꞌ cape ri unimal jab,tak ri winak xew caquitij quiwa, caquitijquiyaꞌ, quecꞌuliꞌic y quequiya ri calcꞌoꞌal pacꞌulaniquil. Ecꞌu quetajin riꞌ che uꞌaniquilechiriꞌ xopon rukꞌijol xoc bi ri Noé chupari nimalaj barco. 39 Na xquinaꞌbej tane rixpe paquiwiꞌ, cꞌate cꞌu xquinaꞌo xcꞌun lori unimal jab; ri yaꞌ xebucꞌam bi ri winaky xecam cꞌu conoje. Jecꞌulaꞌ cuꞌano echiriꞌcacꞌun tanchi Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex,ma xakicꞌateꞌt cacꞌunic.

40 »Chupa cꞌu laꞌ la kꞌij, cꞌo cuꞌana wi ecꞌo queb achijab chwa juyub; jun cacꞌam biy ri jun chic cayaꞌiꞌ canok. 41 O e cꞌo quebixokib junamquequeꞌnic, jun cꞌu cacꞌam biy ri jun chic cayaꞌiꞌ canok. 42Lic cꞌutmawariwach riꞌix, ma na iwetaꞌam ta ruꞌorayilrucꞌunibal ri Iwajawal.

43 »Ecꞌu chiwetaꞌmaj waꞌ: Juna achi ra-jaw ja we ta caretaꞌmaj ri ora echiriꞌ coponrelekꞌom, riꞌ na cawar ta qꞌuenok y na cuyata luwar coc relekꞌom pa ri rocho. 44 E

‡ 24:20 “Ukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab”: Quil “invierno” pa vocabulario. ✡ 24:30 Dn. 7:13; Ap. 1:7 § 24:31“Rucajchal rajlibal ruwachulew”: Waꞌ queꞌelawi pa norte, pa sur, pa relebal kꞌij y putzakibal kꞌij. ** 24:32 “Rukꞌijolechiriꞌ cabucbutic y na jinta jab”: Quil “verano” pa vocabulario.

Page 42: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 24:45 39 Mateo 25:22uwariꞌche riꞌix chiyijbaꞌ iwib che rucꞌuni-bal Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex, ma cꞌaxtajcacꞌunic echiriꞌ na jinta inaꞌbem.

Ri aj chac cachacun chi utz y ri aj chac nacachacun ta chi utz

45 »¿Chinok chiwe e pachaꞌ juna aj chaclic jusucꞌ y cꞌo unaꞌoj, ri yaꞌom pukꞌabquebutzuk chupa ruꞌorayil conoje ri e cꞌopa rocho rupatrón? 46 Lic cꞌu nim ukꞌijralaxic riꞌ ri aj chac we xcꞌun lo rupa-trón, coluꞌrikaꞌ catajin che uꞌanic ruchac.47 Ma pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Rupa-trón cuꞌana takanel che rire puwi ronojerubitak re.

48 »Noꞌj we waꞌ wa jun aj chac cuꞌan rina utz taj y cubiꞌij cꞌu pa ranimaꞌ: “Ri nu-patrón cꞌamajaꞌ catzelej lok” 49 y cujek cꞌuquebuchꞌay ri rach aj chaquib; yey ecꞌu rirexew cawaꞌic y cakꞌabar cucꞌ kꞌabaꞌrelab,¿saꞌ cꞌu riꞌ ri cucꞌulumaj? 50 Cacꞌun lo riꞌrupatrón chupa ri kꞌij y ri ora echiriꞌ waꞌwa aj chac na royeꞌem taj. 51Cukꞌat cꞌu tzijriꞌ puwi ri raj chac y lic cuya pa cꞌax junamcucꞌ ri xa queb quipalaj, chiriꞌ cꞌu riꞌ cokꞌwi y cakichꞌichꞌ wi ruwi reꞌ.

25Ri cꞌambal naꞌoj paquiwi lajuj kꞌapoj alito

1»Ri cuꞌana pa rutakanic ri Dios petinakchilaꞌ chicaj, e jelaꞌ pachaꞌ ri xquicꞌulumajlajuj kꞌapoj alito echiriꞌ xquicꞌam bi riquicandil y xebec pa jun cꞌulaniquil requeꞌquicꞌulu rala cacꞌuliꞌic. 2 E cꞌo cꞌuwoꞌob chique lic cꞌo quinaꞌoj y ri woꞌobchic na jinta quinaꞌoj.

3 »Ri woꞌob na jinta quinaꞌoj xquicꞌambi ri quicandil, pero na xquicꞌam tubiaceite re caquinojisaj tanchic.* 4 Ecꞌu ricꞌo quinaꞌoj quinojisam bi ri quicandil cheaceite, yey pa rewi cucꞌaꞌam aceite pa junchic cꞌolibal.

5 Ecꞌu rala cacꞌuliꞌic xmayin che ri ro-ponic. Ruma cꞌu riꞌ, ralito xquijekoqueyuxcꞌaꞌtic y xoc lo quiwaram.

6 »Pa tiqꞌuil akꞌab cꞌut, xtataj juncasiqꞌuinic, jewaꞌ cubiꞌij: “¡Rala xcꞌunic!¡Chixela lo che ucꞌulic!” 7 Conoje cꞌu rikꞌapoj alito xeyactajic y xquijek uyijbaxicri quicandil.

8 »Ecꞌu ri woꞌob alito na jinta quinaꞌojjewaꞌ xquibiꞌij chique ri lic cꞌo quinaꞌoj:“Chiyaꞌa jubikꞌ kaceite che ri cꞌo iwucꞌ riꞌix,ma ri kacandil riꞌoj catajin uchupic.”

9 »Noꞌj ri woꞌob chic jewaꞌ xquicꞌuluwach: “We cakaya iwe riꞌix, na cuꞌan ta riꞌke konoje. Jiꞌtzucuj cꞌu iweꞌix pa cacꞌayixwi y chilokꞌoꞌ.”

10 »Ecꞌuchiriꞌ ebelinak bi ri woꞌob cheulokꞌic aceite, xcꞌun lo rala. Ralito cꞌoquinaꞌoj, ri quiyijbam chi pan ri quicandil,xeboc junam rucꞌ rala pa cꞌulaniquil yxtzꞌapix cꞌu lo ri puerta.

11 »Tecꞌuchiriꞌ, xetzelej lo ri woꞌob alitoy xechꞌaw apanok: “Kajawal, kajawal, jakalo la ri puerta chike.”

12 »Ecꞌu rala cacꞌuliꞌic xucꞌul lo uwach:“Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Na wetaꞌam tacꞌana iwach.”

13 »Mawar cꞌu iwach riꞌ riꞌix, ma naiwetaꞌam tane rukꞌijol y ruꞌorayil echiriꞌcacꞌun lo Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi tak ri uyaꞌom ri Diospakakꞌab

14 »Ri cuꞌana pa rutakanic ri Dios peti-nak chilaꞌ chicaj, e pachaꞌ ri xuꞌan junachi echiriꞌ xeꞌec pa jun luwar lic naj;xebusiqꞌuij cꞌu ri raj chaquib y xuya canrupuak paquikꞌab. 15 Che jun xuya canwoꞌob mil, che jun chic xuya can caꞌib mily che jun chic xuya can mil. Wa xyaꞌcan chique e chirij ri caquichꞌij uchacuxic.Ecꞌuchiriꞌ, xeꞌec naj.

16 »Ecꞌu raj chac xcꞌamaw can ri woꞌobmil, xuꞌan ucꞌay rucꞌ y jelaꞌ xuchꞌac chiwoꞌob mil puwiꞌ. 17 Jecꞌulaꞌ xuꞌan ri xcꞌa-maw can queb mil, xuchꞌac chi queb milpuwiꞌ. 18 Noꞌj ri xcꞌamaw can jun mil,xucꞌot jun jul y chupa waꞌ xrewaj ri puakyaꞌtal pukꞌab ruma ri rajaw.

19»Icꞌowinak chi cꞌu uqꞌuiyal kꞌij, xtzelejtanchi lo ri cajaw raj chaquib y xutzꞌonojcꞌu chique saꞌ ri xquiꞌan rucꞌ rupuak.20 Nabe xopon ri raj chac ri ucꞌamom canwoꞌob mil. Xuya cꞌu che ri rajaw ri woꞌobmil chic xuchꞌac puwi ri yaꞌom can chey jewaꞌ xubiꞌij: “Wajaw, riꞌ ri woꞌob milxya can la chwe y riꞌ chi woꞌob mil, waꞌ exinchꞌac puwi ri xya can la chwe” xchaꞌ.

21 »Ri rajaw xubiꞌij cꞌu che: “Utz riꞌ, riꞌatat utzilaj waj chac y lic at jusucꞌ; ma jusucꞌxachacuj ri xa jubikꞌ yaꞌtal can pakꞌab. Euwariꞌche woꞌora lic qꞌui ri canya pakꞌab.Chatocok y chatquiꞌcota wucꞌ” xchaꞌ.

22 »Tecꞌuchiriꞌ, xopon raj chac riucꞌamom can caꞌib mil y xubiꞌij che:“Wajawal, riꞌ ri caꞌib mil xya can la chwe y

* 25:3 E rojertan e aceite ꞌanom rucꞌ ruwach ri cheꞌ re olivo ri cacoj chupa ri candil chaꞌ cawon ri mecha.

Page 43: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 25:23 40 Mateo 26:3riꞌ chi caꞌibmil canya cheꞌla, waꞌ e xinchꞌacpuwi ri xya can la chwe” xchaꞌ.

23 »Ri rajaw xubiꞌij cꞌu che: “Utz riꞌ, atutzilaj waj chac y lic at jusucꞌ; ma jusucꞌxachacuj ri xa jubikꞌ yaꞌtal can pakꞌab. Euwariꞌche woꞌora lic qꞌui ri canya pakꞌab.Chatocok y lic chatquiꞌcota wucꞌ” xchaꞌ.

24 »Ecꞌuchiriꞌ, xopon ri jun chic aj chacri yaꞌom can xa jun mil che, y jewaꞌ xubiꞌijche ri rajaw: “Wajaw, riꞌin wetaꞌam lal junachi lic titzꞌitic, ma caꞌan la molonic pa naawaninak ta wi la yey camolon ne la pa najinta jopopem wi la. 25 E uwariꞌche riꞌin licxinxiꞌij wib. Xinꞌec cꞌut y xinmuk ri puakla pulew. Riꞌ ri mil yaꞌom can la chwe, mae la” xchaꞌ.

26 »Ri rajaw xubiꞌij che: “At jun waj chaclic na utz taj y at xepu. We xachꞌobo canꞌanmolonic pa na in awaninak ta wi yey can-mol pa na jinta nujopopemwi, 27xaꞌyaꞌa tacꞌu riꞌ ri nupuak pa juna banco chaꞌ echiriꞌquintzelej lok, cancꞌul ri nupuak junamrucꞌ ruchꞌacom chic” xchaꞌ.

28 »Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique jujun chicraj chac e cꞌo chiriꞌ: “Chimaja che wa junaj chac ri mil cꞌo rucꞌ y chiyaꞌa che ri cꞌolajuj mil rucꞌ. 29 Ma china ri lic qꞌui cꞌorucꞌ, cayaꞌiꞌ más che y jelaꞌ cacꞌojiꞌ ne uwiꞌri cꞌo rucꞌ. Noꞌj ri na jinta cꞌo rucꞌ, camajne che ri xa jubikꞌ cꞌo rucꞌ. 30 Ecꞌu waꞌ wajun aj chac na jinta uchac, jiꞌcꞌaka bi pa rikꞌekuꞌm; chiriꞌ cꞌu riꞌ cokꞌ wi y cakichꞌichꞌwi ruwiꞌ reꞌ” xchaꞌ.

Ri kꞌatbal tzij paquiwi tak ri tinamit31 »Echiriꞌ Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex

cacꞌun rucꞌ runimal uchukꞌab cucꞌ conojeri santowilaj ángeles, catzꞌuyiꞌ na cꞌuriꞌ chupa ri chomilaj tzꞌulibal re ru-takanic. 32 Conoje tak cꞌu ri tinamit cheruwachulew caquimol quib chwach y Rirecujach quipa chiquijujunal, jelaꞌ pachaꞌcuꞌan juna chajinel queberesaj ri bexexchiquixoꞌl ri caprux. 33 Quebuya cꞌu ribexex puwiquikꞌab Rire yey ri caprux que-buya pumox.

34 »Ecꞌuchiriꞌ, ri rey cubiꞌij chique ri ecꞌo puwiquikꞌab Rire: “¡Chixpetok! ¡Licnim ikꞌij iwalaxic riꞌix! Chixoc cꞌu chuparutakanic ri Dios y chicꞌulu janipa ri uyi-jbam chi pan chiwe chwi lo ri jekebal reruwachulew. 35 Ma xincꞌojiꞌ pa numic yriꞌix xiya nuwa; xincꞌojiꞌ pa tzajin chiꞌ yriꞌix xiya numikꞌinaꞌ; xintzucuj pa quin-canaj can wi y riꞌix xinicꞌul pa iwocho.36 Na jinta co nukꞌuꞌ y riꞌix xiya nukꞌuꞌ;

xincꞌojiꞌ pa yabil y xixeꞌbina wucꞌ; xincꞌojiꞌpa cárcel y xiniꞌwilaꞌ” cachaꞌ.

37 »Ecꞌu ri e jusucꞌ echiriꞌ caquita waꞌ,jewaꞌ caquibiꞌij: “Kajawal, ¿jampalaꞌ xkil lalal cꞌo la pa numic y xkaya wa la? ¿Jam-palaꞌ xkil la lal cꞌo la pa tzajin chiꞌ y xkayamikꞌinaꞌ la? 38 ¿Jampalaꞌ xkil la catzucuj lapa cacanaj can wi la y xkacꞌul la pa kocho?¿Jampalaꞌ xkil la na jinta kꞌuꞌ la y xkaya kꞌuꞌla? 39 ¿Jampalaꞌ xkil la lal yewaꞌ o cꞌo la pacárcel yey xeꞌkila la?” quechaꞌ.

40 »Y ri rey cucꞌul uwach chique:“Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Ronoje cꞌuri xiꞌan chique wa watz-nuchakꞌ na jintaco quiwach, chwe riꞌin xiꞌan wi” cachaꞌ.

41 »Ecꞌuchiriꞌ, cubiꞌij ri rey chique ri ecꞌo pumox: “Riꞌix itzel iwachlibal, chixelawucꞌ; quixꞌec cꞌu chupa ri akꞌ na cachupta chic, ri yijbital chi pan che ritzel winakcucꞌ conoje ru ángeles eteran chirij. 42Mariꞌin xincꞌojiꞌ pa numic yey riꞌix na xiyata nuwa; xincꞌojiꞌ pa tzajin chiꞌ, yey riꞌixna xiya ta numikꞌinaꞌ. 43 Xintzucuj paquincanaj can wi, yey riꞌix na xinicꞌul tapa iwocho. Na jinta co nukꞌuꞌ, yey riꞌix naxiya ta nukꞌuꞌ. Xincꞌojiꞌ pa yabil y xincꞌojiꞌpa cárcel, yey riꞌix na xiniꞌwila taj” cachaꞌ.

44 »Ecꞌuchiriꞌ, caquibiꞌij rique che: “Ka-jawal, ¿jampalaꞌ xkil la canum la yey catza-jin chiꞌ la? ¿Jampalaꞌ xkil la catzucuj la pacacanaj canwi la? ¿Jampalaꞌ xkil la na jintakꞌuꞌ la? ¿Jampalaꞌ xkil la lal yewaꞌ o cꞌola pa cárcel, yey riꞌoj na xkanimaj ta la?”quechaꞌ.

45 »Ri rey cucꞌul cꞌu uwach chique:“Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Ronoje ri naxiꞌan ta chique wa watz-nuchakꞌ na jintaco quiwach, chwe riꞌin na xiꞌan ta wi”cachaꞌ.

46 »Conoje cꞌu riꞌ waꞌ quebec pa ri cꞌax-cꞌobic na jinta utakexic, noꞌj ri e jusucꞌquebec pa ri cꞌaslemal na jinta utakexic»xcha ri Jesús.

26Ri e aj wach re ri tinamit caquichꞌaꞌtibej

suꞌanic caquichap ri Jesús(Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2; Jn. 11:45-53)

1 Echiriꞌ ri Jesús xuqꞌuis ubiꞌxiquilronoje waꞌ, jewaꞌ xubiꞌij chique rutijoꞌn:2 «Riꞌix iwetaꞌam pa queb kꞌij cacꞌun lo rinimakꞌij Pascua; chupa cꞌu riꞌ wa nimakꞌij,Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cayaꞌ pa camicchwa cruz» xchaꞌ.

3 Ecꞌu ri nimak e aj chacunel pa RochoDios cucꞌ raj cꞌutunel re ri tzijpixab y

Page 44: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 26:4 41 Mateo 26:28ri nimak winak e aj wach re ri tinamit,xquimol quib che ruwa ja re ri palacio reri Caifás, ri cajawal raj chacunel pa RochoDios. 4 Chiriꞌ xquichꞌaꞌtibej chiquiwachsuꞌanic caquichap ri Jesús rucꞌ socosoꞌnicre caquicamisaj. 5 Xquibiꞌij cꞌu chiqui-wach: «Na cakaꞌan ta pa ri nimakꞌij chaꞌ ritinamit na quetucuc ta ruma waꞌ» xechaꞌ.

Jun ixok cukꞌej cunabal quiꞌ ruxlabchuꞌjolom ri Jesús

(Mr. 14:3-9; Jn. 12:1-8)6 Ri Jesús cꞌo pa ri tinamit Betania chi-

rocho ri Simón, ri jun xcꞌojiꞌ ri yabil leprache. 7 Xcꞌun cꞌu jun ixok rucꞌaꞌam juncꞌolibal nojinak che cunabal lic quiꞌ ruxlaby lic qꞌui rajil. Xkib cꞌu rucꞌ ri Jesús y xukꞌejri cunabal chuꞌjolomechiriꞌ Rire tzꞌul chwari mexa.

8 Echiriꞌ xquil waꞌ rutijoꞌn, lic xpe coy-owal che y jewaꞌ xquibiꞌij chiquiwach:

—¿Suꞌchac wa cunabal xtzꞌiloꞌxic? 9Mari lic usucꞌ e ta xcꞌayix waꞌ chi uqꞌuiyalpuak, y rucꞌ cꞌu riꞌ quetoꞌ ri nibaꞌib —xechaꞌ.

10 Ecꞌu ri Jesús retaꞌam saꞌ ri caquibiꞌijchiquiwach; ruma cꞌu riꞌ, jewaꞌ xubiꞌijchique:

—¿Suꞌchac quixchꞌaꞌt chirij ri xuꞌanwiꞌxok? Ma ri xuꞌan chwe e jun utzilajchac. 11 Ri nibaꞌib e laꞌ xaki e cꞌo iwucꞌ;noꞌj riꞌin na xaki ta in cꞌo iwucꞌ. 12 Yeywa xuꞌan wiꞌxok echiriꞌ xukꞌej wa cunabalpanuwiꞌ, waꞌ re uyijbaxic pan ri nucuerpore ri mukubal we.* 13 Pakatzij wi cam-biꞌij chiwe: Pa tak catzijox wi wa UtzilajTzij che ronoje ruwachulew, cacuxtax cꞌuwiꞌxok ruma ri xuꞌano —xchaꞌ.

Ri Judas cucꞌayij ri Jesús(Mr. 14:10-11; Lc. 22:3-6)

14 Jun cꞌu chique ri cablajuj utijoꞌn riJesús, Judas aj Iscariot rubiꞌ, xeꞌec cucꞌ rinimak e aj chacunel pa Rocho Dios 15 yjewaꞌ xubiꞌij chique:

—¿Saꞌ ri caya alak chwe we canya riJesús pakꞌab alak? —xchaꞌ. Ecꞌu riquexquibiꞌij caquitoj treinta sakil puak replata che.

16 Chwi cꞌu riꞌ, ri Judas xujek utzucuxicsuꞌanic cuya ri Jesús paquikꞌab.

Ri Jesús cutij ri cena re Pascua cucꞌ ricablajuj utijoꞌn

(Mr. 14:12-25; Lc. 22:7-23; Jn. 13:21-30; 1Co. 11:23-26)

17 Chupa cꞌu ri nabe kꞌij re ri nimakꞌijechiriꞌ catij ri pam na jinta levadura che,rutijoꞌn ri Jesús xekib rucꞌ y xquitzꞌonojche:

—¿Pa caꞌaj wi la queꞌkayijbaꞌ wi ri cenare ri nimakꞌij Pascua? —xechaꞌ.

18Ri Jesús xubiꞌij cꞌu chique:—Jix pa ri tinamit y chilaꞌ quiꞌrika jun

achi; chibiꞌij cꞌu che: “Ri tijonel keꞌoj jewaꞌcubiꞌij: Ri nukꞌijol riꞌin xa nakaj chi cꞌowulok, y chupa ri ocho la canꞌan wi rinimakꞌij Pascua junam cucꞌ ri nutijoꞌn” —xchaꞌ.

19 Rutijoꞌn ri Jesús e xquiꞌano jelaꞌpachaꞌ ri xebutak Rire che, xeꞌquiyijbaꞌ cꞌuri cena re ri nimakꞌij Pascua.

20 Echiriꞌ xoc rakꞌab, ri Jesús xoc chwari mexa junam cucꞌ ri cablajuj utijoꞌn.21 Ecꞌuchiriꞌ quewaꞌic, ri Jesús xubiꞌijchique:

—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Cꞌo junchiwe riꞌix cacꞌayin we —xchaꞌ.

22 Ecꞌuchiriꞌ, rutijoꞌn lic xebuchap bis yxquijek chiquijujunal caquitzꞌonoj che:

—Kajawal, ¿cꞌaxtaj in riꞌ? —quechaꞌ.23Ri Jesús xucꞌul uwach:—E ri cumuꞌ lo rupam junamwucꞌ chupa

ri lak, e riꞌ ri cacꞌayin we riꞌin. 24 Pakatzijwi Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex e catajin chericꞌowibexic janipa ri tzꞌibital can puwiRire chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios. Pero ¡lictokꞌoꞌ uwach rachi cacꞌayin re! E ne másutz che waꞌchi tamaji xalaxic —xchaꞌ.

25 Ecꞌuchiriꞌ, xchꞌaw ri Judas, ri juncucꞌayij ri Jesús, jewaꞌ xubiꞌij:

—Wajawal, ¿cꞌaxtaj in riꞌ? —xchaꞌ.Ri Jesús xucꞌul uwach:—Areꞌ; at xatbiꞌn re —xchaꞌ.26 Xalokꞌ cꞌu riꞌ quewaꞌic, ri Jesús

xucꞌam ri pam y xutioxij che ri Dios.Tecꞌuchiriꞌ xuwechꞌo, xujach chique ruti-joꞌn y jecꞌuwaꞌ xubiꞌij:

—Chicꞌamaꞌ y chitijaꞌ, ma e nucuerpowaꞌ —xchaꞌ.

27 Tecꞌuchiriꞌ xucꞌam ri cꞌolibal cꞌo vinochupa, xutioxij che ri Dios, xuya chique yjecꞌuwaꞌ xubiꞌij:

—Chitija iwonoje chuchiꞌ waꞌ wa cꞌolibalcꞌo vino chupa, 28 ma e nuquiqꞌuel waꞌ,ri caturuw na cuma uqꞌuiyal ticawex re

* 26:12 Echiriꞌ cacam junok, raj judiꞌab cacatinisaj ri cuerpo y caquicoj cunabal quiꞌ ruxlab che. ✡ 26:28 Jer.31:31-34

Page 45: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 26:29 42 Mateo 26:50cuybal quimac, yey e cujiquibaꞌ uwach ricꞌacꞌ tzij.✡ 29 Y cambiꞌij cꞌu chiwe: Chwiwoꞌora na cantij ta chi ruwaꞌal uva cꞌatequiꞌntija tanchi junam iwucꞌ chupa rukꞌijolrutakanic ri Nukaw —xchaꞌ.

Ri Jesús cukꞌalajisaj ri cuꞌan ri Pedroechiriꞌ carewaj we retaꞌam uwach

(Mr. 14:26-31; Lc. 22:31-34; Jn. 13:36-38)30 Echiriꞌ xquiqꞌuis ubixoxic ri bix,† xe-

bec chwa ri juyub Olivos. 31 Ecꞌuchiriꞌ, riJesús xubiꞌij chique:

—Wakꞌab iwonoje riꞌix quiwesaj na iwibchwij, ma e pachaꞌ cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem riDios:Cancamisaj raj chajinely tak rubexex caquiquich bi quib Zac. 13:7cachaꞌ.32 Noꞌj echiriꞌ quincꞌastaj lo chiquixoꞌl riecaminak, quinnabej bi chiwach cꞌa Galilea—xchaꞌ.

33 Ecꞌu ri Pedro xucꞌul uwach:—Tob ne conoje caquesaj quib chiꞌij la,

riꞌin na canꞌan ta cꞌana waꞌ —xchaꞌ.34Yey ri Jesús xucꞌul uwach:—Pakatzij wi cambiꞌij chawe: Wa jun

akꞌab echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne cabixon ri teren,riꞌat oxlaj chic abiꞌim na awetaꞌam tanuwach —xchaꞌ.

35Xubiꞌij cꞌu ri Pedro che:—Tob ne chirajawaxic quincam junam

ucꞌ la, riꞌin na canwewaj taj wetaꞌam wachla —xchaꞌ. Jecꞌulaꞌ riꞌ xquibiꞌij conojerutijoꞌn.

Ri Jesús cuꞌan orar pa ri werta Getsemaní(Mr. 14:32-42; Lc. 22:39-46)

36 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xebucꞌam bi ruti-joꞌn pa jun luwar Getsemaní rubiꞌ, y xubiꞌijcꞌu chique:

—Chixtzꞌula can wara, noꞌj riꞌinquiꞌnꞌana orar chileꞌ apanok —xchaꞌ.

37Yey xebucꞌam cꞌu bi ri Pedro y ri quebucꞌajol ri Zebedeo rucꞌ. Y xujek cꞌu riꞌlic cabisonic y lic cacꞌaxcꞌob ri ranimaꞌ.38 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique:

—Cꞌo jununimal bis re camic chinucꞌuꞌx.Chixcꞌola can wara; mixwaric, e lic chiꞌanaorar wucꞌ —xchaꞌ.

39 Tecꞌuchiriꞌ, Rire xkib chi pan jubikꞌchwach, xuxucubaꞌ rib y xukasaj ume-jelem cꞌa chuꞌlew, y xuꞌan cꞌu orar, jewaꞌxubiꞌij:

«Lal Nukaw, ꞌana co la riꞌ chincolobejco la chaꞌ na quinicꞌow ta chupa waꞌ wa

cꞌaxcꞌobic. Noꞌj na e ta cꞌu chuꞌana ricuaj riꞌin, ma e chuꞌana janipa ri caꞌajRilal» xchaꞌ.40 Tecꞌuchiriꞌ, xtzelej lo pa e cꞌo wi can

rutijoꞌn y xeboꞌluꞌrikaꞌ quewaric. Xubiꞌijcꞌu che ri Pedro:

—¿Lic cami na xichꞌij ta cꞌana ri waramchaꞌ quiꞌan orar wucꞌ, tob tane xa junaora? 41Mixwar cꞌut y lic chiꞌana orar chaꞌquichꞌij uchukꞌab ri cꞌambal ipa capetic.Pakatzij wi, lic cacha icꞌuꞌx che uꞌanic riutz, pero waꞌ lic cꞌayew chiwe ma e ri itiꞌjilna jinta ucowil —xchaꞌ.

42 Xeꞌec tanchi chucalaj, xuꞌana orar,jewaꞌ xubiꞌij:

«Lal Nukaw, we lic chirajawaxicquinicꞌow na che wa cꞌaxcꞌobic, echuꞌana cꞌu riꞌ janipa ri caꞌaj Rilal»xchaꞌ.43 Tecꞌuchiriꞌ, xtzelej tanchi lo cucꞌ ru-

tijoꞌn y xeboꞌluꞌrikaꞌ quewaric, ma ri qui-wach lic na cucuy ta chi ri waram.

44 Xebuya tanchi canok y xuꞌana orarchurox laj, yey e mismo ri xutzꞌonoj che riDios.

45 Ecꞌuchiriꞌ, xeꞌec tanchi pa e cꞌo wi canrutijoꞌn y xubiꞌij chique:

—¿Cꞌa quixwar cami riꞌ riꞌix? ¿Cꞌaquixuxlanic? Ma e waꞌ xopon ruꞌo-rayil chaꞌ Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cayaꞌpaquikꞌab raj maquib. 46 ¡Chixwaꞌlijok!¡Joꞌ! Ma ri cacꞌayin we riꞌin e laꞌ xcꞌunic—xchaꞌ.

Cachap bi ri Jesús(Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53; Jn. 18:1-11)

47Cꞌa cachꞌaꞌt ne ri Jesús echiriꞌ xcꞌun lori Judas, jun chique ri cablajuj utijoꞌn. Ecꞌurire erachbilam lo uqꞌuiyal winak cucꞌaꞌamlo espada y cheꞌ. Tak waꞌ etakom lo cumari nimak e aj chacunel pa Rocho Dios ycuma ri nimak winak re ri tinamit. 48 Ecꞌuri Judas, ri cayaꞌw bi re paquikꞌab, ubiꞌimchi lo chique suꞌanic caquetaꞌmaj chinari caquichapo, jewaꞌ ubiꞌim: «E ri juncantzꞌubuchiꞌ, e riꞌ rire. Chapa cꞌu bi alak.»

49 Xkib cꞌu ri Judas rucꞌ ri Jesús y xuyarutzil uwach, xubiꞌij che:

—Wajawal —xchaꞌ. Y xutzꞌub uchiꞌ.50 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:—Wamigo, ¿saꞌ ri colaꞌanaꞌ? —xchaꞌ.Tecꞌuchiriꞌ, xekib ri winak rucꞌ y

xquichapo chaꞌ caquicꞌam bi pa kꞌatbaltzij.

† 26:30 Qꞌuisbal re ri cena re Pascua, ri e aj judiꞌab caquibixoj ri Salmos 115–118.

Page 46: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 26:51 43 Mateo 26:7251 Cꞌo cꞌu jun chique ri e cꞌo rucꞌ ri

Jesús, xresaj lo ru espada y xujochij bi junuxiquin ri raj chac ri cajawal raj chacunelpa Rocho Dios.

52 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:—Chacꞌolo ra espada chupa rucꞌolibal;

ma conoje ri quechꞌoꞌjin rucꞌ espada, rucꞌespada quecamic. 53¿Na awetaꞌam ta cami,we ta cuaj riꞌin cantzꞌonoj che ri Nukawwoꞌora, Rire quebutak lo juna cablajuj le-giones‡ re ángeles wucꞌ? 54 Noꞌj we tae xinꞌan riꞌ, ¿suꞌanic cꞌu riꞌ cuꞌana janipari cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios panuwi riꞌin?—xchaꞌ. 55 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique risoldados:

—¿Suꞌchac petinak alak rucꞌ espada ycheꞌ? ¿Petinak cami alak che ucꞌamic bijuna elekꞌom? Wa petinak lok ronoje kꞌijwaꞌ cꞌut in tzꞌuyiꞌnak chiwach alak, e laꞌquincꞌutun pa ri Rocho Dios. ¿Suꞌchaccꞌu riꞌ cꞌa e laꞌ quinoꞌlchapa alak? 56 Noꞌjjecꞌuwaꞌ cuꞌano chaꞌ e cuꞌana ri quikꞌala-jisam can ri kꞌalajisanelab pa Ruchꞌaꞌtemri Dios —xchaꞌ.

Tecꞌuchiriꞌ, conoje rutijoꞌn xebanimajicy jelaꞌ xquiya can ri Jesús.

Ri Jesús cꞌo chiquiwach raj kꞌatal tzij e ajjudiꞌab

(Mr. 14:53-65; Lc. 22:54, 66-71; Jn. 18:12-14,19-24)

57 Ri xechapaw bi ri Jesús xquicꞌam bichwach ri Caifás, ri cajawal raj chacunelpa Rocho Dios, pa quimolom wi quib rajcꞌutunel re ri tzijpixab y ri nimak winak reri tinamit.

58 Ecꞌu ri Pedro xa naj teran pan chirij riJesús, jelaꞌ xeꞌela che ruwa ja re ri rocho ricajawal raj chacunel pa Rocho Dios. Xoccꞌu bi y xeꞌtzꞌula cucꞌ ri e chajinel chaꞌcarilo saꞌ ri cuqꞌuisbej ronoje waꞌ.

59 Ri nimak e aj chacunel pa RochoDios cucꞌ tak ri nimak winak y conoje riuchapom wi rib ri kꞌatbal tzij, caquitzucujsuꞌanic caquitzꞌak uchiꞌ ri Jesús chaꞌ jelaꞌutz cakꞌat tzij re camic puwiꞌ. 60 Noꞌjna jinta cꞌo xquirik chirij, tob uqꞌuiyalwinak xquinucꞌ rakꞌubal chirij. Tecꞌuchiriꞌ,xebopon na caꞌib xeꞌquitzꞌaka uchiꞌ rucꞌrakꞌubal, 61 jewaꞌ xquibiꞌij:

—Waꞌ waꞌchi jewaꞌ xubiꞌij: “Riꞌin cꞌopanukꞌab canwulij ri Rocho Dios y xa paoxib kꞌij canyac tanchic” —xechaꞌ.

62 Ewi ri cajawal raj chacunel pa RochoDios xyactajic y xubiꞌij che ri Jesús:

—¿E cami laꞌ na jinta cꞌana cabiꞌij riꞌat?¿Saꞌ cꞌu ri cacꞌulubej uwach puwi wa que-tajin che ucojic chawij? —xchaꞌ.

63 Noꞌj ri Jesús na jinta cꞌo xubiꞌij.Ecꞌuchiriꞌ, jewaꞌ xubiꞌij ri cajawal raj cha-cunel pa Rocho Dios:

—Chabiꞌij chupa rubiꞌ ri Dios cꞌaslic, weriꞌat at ri Cristo, Rucꞌajol ri Dios —xchaꞌ.

64Ri Jesús xubiꞌij che:—Areꞌ, e ri xbiꞌij la. Y cambiꞌij cꞌu

che onoje alak: Quil na cꞌu alak RalaxelChiquixoꞌl Ticawex tzꞌul puwiquikꞌab riDios, ri lic cꞌo unimal uchukꞌab yey quil cꞌualak riꞌ echiriꞌ cacꞌun lo pa sutzꞌ chwa ricaj✡—xchaꞌ.

65 Ecꞌu ri cajawal raj chacunel pa RochoDios xurichꞌij rukꞌuꞌ y xubiꞌij:

—Waꞌ waꞌchi lic xmacun chirij ri Diosrucꞌ wa xubiꞌij. ¡Na jinta chi uchac más eaj cojol umac! Ma lic e laꞌ xta alak xubiꞌijri na takal ta che. 66 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ cabiꞌij ralakche? —xchaꞌ.

Rique xquibiꞌij:—Lic chirij umac y takal cꞌu che ca-

camisaxic —xechaꞌ.67 Ewi e cꞌo jujun xquijek caquichubaj

rupalaj y lic caquiꞌan pa tꞌoꞌy. E cꞌo jujunchic xquipachꞌ kꞌab chupalaj 68 y caquibiꞌijche:

—At ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios,¡chanaꞌij pe cꞌu riꞌ china xchꞌayaw awe! —quecha che.

Ri Pedro cubiꞌij na retaꞌam ta uwach riJesús

(Mr. 14:66-72; Lc. 22:55-62; Jn. 18:15-18,25-27)

69 Ecꞌu ri Pedro tzꞌul che ruwa ja echiriꞌjun ali aj chac xkib rucꞌ y xubiꞌij che:

—Rilal lal jun chique ri eteran chirij riJesús, ri jun aj Galilea —xchaꞌ.

70 Noꞌj ri Pedro xrewaj chiquiwachconoje, jewaꞌ xubiꞌij:

—Riꞌin na wetaꞌam tane saꞌ puwiꞌcatchꞌaꞌt wi —xchaꞌ.

71 Ecꞌu riꞌ quel bi ri Pedro chuchiꞌ ripuerta yey xilitaj ruma jun chic ali aj chac,y waꞌli jewaꞌ xubiꞌij chique ri e cꞌo chiriꞌ:

—Waꞌ wa jun achi e jun chique ri eteranchirij ri Jesús ri aj Nazaret —xchaꞌ.

72 Ri Pedro xrewaj tanchic y lic xu-jiquibaꞌ uwach ubiꞌxiquil:

—Riꞌin na wetaꞌam ta cꞌana uwach laꞌlaꞌchi —xchaꞌ.

‡ 26:53 Jun legión e cꞌo wakib mil soldados che. ✡ 26:64 Dn. 7:13; Ap. 1:7

Page 47: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 26:73 44 Mateo 27:2073 Jokꞌotaj cꞌu riꞌ, ri e cꞌo chiriꞌ xekib rucꞌ

ri Pedro y xquibiꞌij che:—Pakatzij wi rilal lal jun chique rutijoꞌn;

ma lic kꞌalaj, ri cachꞌaꞌt la e junam rucꞌ riquechꞌaꞌt rique —xechaꞌ.

74 Ecꞌu ri Pedro xujek ubiꞌxiquil itzel taktzij y lic xujiquibaꞌ uwach, xubiꞌij:

—Riꞌin na wetaꞌam ta cꞌana uwach laꞌlaꞌchi —xchaꞌ.

Xew xuqꞌuis ubiꞌxiquil waꞌ, xbixon lo riteren. 75 Ecꞌuchiriꞌ, xcꞌun lo chucꞌuꞌx riPedro ri xbiꞌx lo che ruma ri Jesús: «Cꞌa-majaꞌ ne cabixon ri teren, riꞌat oxlaj chicabiꞌim na awetaꞌam ta nuwach.» Ewi xel biri Pedro chiriꞌ y lic xokꞌic ruma rucꞌaxcꞌolilucꞌuꞌx.

27Ri Jesús cayaꞌiꞌ chwach ri takanel Pilato(Mr. 15:1; Lc. 23:1-5; Jn. 18:28-40)

1 Echiriꞌ xsakiric, conoje ri nimak e ajchacunel pa Rocho Dios cucꞌ ri nimakwinak re ri tinamit, xquiꞌan tzij chiqui-wach puwi ri caquiꞌano chaꞌ cakꞌat tzij recamic puwi ri Jesús. 2 Yutum cꞌu ri Jesús,xquicꞌam bi y xeꞌquiyaꞌa chwach ri takanelPoncio Pilato.

Ri Judas cucamisaj rib3 Ri Judas ri xcꞌayin re ri Jesús, echiriꞌ

xrilo xkꞌat tzij re camic puwi ri Jesús,lic xoc chucꞌuꞌx ri xuꞌano. Xeꞌec cꞌut yxutzelej ri treinta sakil puak chique ri ni-mak e aj chacunel pa Rocho Dios y chiqueri nimak winak. 4Xubiꞌij cꞌu chique:

—Riꞌin lic inmacuninak, ma xincꞌayij pacamic jun achi na jinta umac —xchaꞌ.

Pero rique xquibiꞌij che:—Na jinta ke riꞌoj che laꞌ; laꞌ amac riꞌat

—xechaꞌ.5Ecꞌuchiriꞌ, ri Judas xuꞌcꞌaka can ri puak

pa ri Rocho Dios y xeꞌec cꞌut xuꞌjitzꞌaj rib.6Ri nimak e aj chacunel pa ri Rocho Dios

xeꞌquimolo ri puak y xquibiꞌij: «Waꞌ wapuak na ube ta qꞌuenok cakaya pa ri caxare kasaꞌn, ma waꞌ rajil uquiqꞌuel jun achi»xechaꞌ.

7 Tecꞌuchiriꞌ, xquiꞌan tzij chiquiwachchaꞌ rucꞌ waꞌ wa puak caquilokꞌ juchꞌakapulew rubiꞌ “Luwar re ri aj tzꞌakal xokꞌoꞌl”,chaꞌ cuꞌana jun luwar re mukubal que rina e ta aj Israel. 8 Ruma cꞌu laꞌ, la junulew cꞌa e ubiꞌ wakꞌij ora “Luwar re quicꞌ”.9 Ecꞌu xuꞌan pachaꞌ ri tzꞌibital can rumari kꞌalajisanel Jeremías pa Ruchꞌaꞌtem riDios, pa cubiꞌij wi:

Xquicꞌam cꞌu ri treinta sakil puak,ma e rajil riꞌ cojotal cuma raj Israel.

10Y rucꞌ cꞌu wa puak,xquilokꞌ ri jun luwar rubiꞌ “Luwar re

ri aj tzꞌakal xokꞌoꞌl”,jelaꞌ pachaꞌ ri ubiꞌim lo ri Dios chwe. Zac.

11:12-13; Jer. 19:1-2; 32:6-9Catzꞌak uchiꞌ ri Jesús chwach ri takanel

Pilato(Mr. 15:2-5; Jn. 18:33-40)

11 Ecꞌuchiriꞌ xcꞌam bi ri Jesús chwach ritakanel Pilato, rire xutzꞌonoj che ri Jesús:

—¿Lal cami riꞌ ri rey que raj judiꞌab? —xchaꞌ.

Ri Jesús xubiꞌij che:—Lal cabiꞌn la re —xchaꞌ.12 Yey echiriꞌ ri nimak e aj chacunel pa

Rocho Dios cucꞌ ri nimak winak re Israelxquitzꞌak uchiꞌ ri Jesús, Rire na xucꞌul tacꞌana uwach ri caquibiꞌij rique.

13Ruma cꞌu riꞌ, ri Pilato xutzꞌonoj che riJesús:

—¿Na cata ta cami la janipa ri caquibiꞌijchiꞌij la? —xchaꞌ.

14Pero ri Jesús na xucꞌul ta cꞌana uwach;ruma cꞌu riꞌ, ri takanel lic xcam ranimaꞌche.

Cakꞌat tzij re camic puwi ri Jesús(Mr. 15:6-20; Lc. 23:13-25; Jn. 19:1-16)

15 Chupa cꞌu ri nimakꞌij Pascua, ritakanel romano xex cuꞌan wi cuyolopijbi jun chique ri e cꞌo pa cárcel, yey e riwinak quechaꞌwic china ri cacaj cayolopixbi. 16Cꞌo cꞌu jun achi pa cárcel lic etaꞌmataluwach, Barrabás rubiꞌ.

17Ecꞌuchiriꞌ ri winak quimolomchi quib,ri Pilato xutzꞌonoj chique:

—¿China ri quiwaj riꞌix canyolopij bi, eri Barrabás o e ri Jesús, ri cabiꞌx che “eri Cristo”, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios? —xchaꞌ.18Xutzꞌonoj cꞌu waꞌ ma retaꞌam e cꞌo jujuncꞌax quicꞌuꞌx chirij ri Jesús, y xa ruma cꞌuriꞌ quiyaꞌom ri Jesús chwach.

19 Ecꞌuchiriꞌ tzꞌul ri Pilato pa ri kꞌatbaltzij, ri rixokil xutak ubiꞌxiquil che: «Macꞌomaꞌan la che wa jun achi jusucꞌ ubinic usi-labic, ma wakꞌij lic cabison nucꞌuꞌx rumaxinꞌan jun wachicꞌ puwi rire yey lic xibibaluwach ri xinwachicꞌaj» xchaꞌ.

20 Noꞌj ri nimak e aj chacunel pa RochoDios cucꞌ tak ri nimak winak re Israelxquicoj pa quijolom ri uqꞌuiyal winak chaꞌe caquitzꞌonoj cayolopix bi ri Barrabás yeye cacamisax ri Jesús.

Page 48: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 27:21 45 Mateo 27:4721Ri takanel xchꞌaꞌt tanchi cucꞌ ri winak,

jewaꞌ xutzꞌonoj chique:—¿China chique wa caꞌib quiwaj

canyolopij bi? —xchaꞌ.Rique xquibiꞌij:—E yolopij bi la ri Barrabás —xechaꞌ.22Tecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj ri Pilato chique:—¿Yey saꞌ cꞌu riꞌ canꞌan che ri Jesús, ri

cabiꞌx che “e ri Cristo”, Ruchaꞌoꞌn lo riDios? —xchaꞌ.

Conoje xquicꞌul uwach:—¡Camisax chwa cruz! —xechaꞌ.23 Ecꞌu riꞌ ri Pilato xubiꞌij chique:—¿Saꞌ cꞌu rumac uꞌanom? —xchaꞌ.Pero ri winak más co xesiqꞌuinic:—¡Camisax chwa cruz! —xechaꞌ.24 Ri Pilato xrilo na jinta cutikoj cuꞌan

más tzꞌonobal chique ma más ne quetu-cuc ri winak; ruma cꞌu riꞌ, xutak ucꞌamicyaꞌ y ecꞌu laꞌ chiquiwach ri winak xuchꞌajrukꞌab, y jewaꞌ xubiꞌij:

—Na jinta cꞌu numac riꞌin che rucamicwaꞌchi jusucꞌ rubinic, ma waꞌ imac riꞌix —xchaꞌ.

25 Conoje cꞌu ri winak xquicꞌul uwach,jewaꞌ xquibiꞌij:

—Riꞌoj cucꞌ ri kalcꞌoꞌal cakaya kib chuxeꞌrucamic rire —xechaꞌ.

26 Ewi ri Pilato xuyolopij bi ri Barrabás.Tecꞌuchiriꞌ, xtakan che cajichꞌ upa riJesús y xuya paquikꞌab ri soldados chaꞌcaquicamisaj chwa cruz.

27 Ecꞌuchiriꞌ, ri soldados re ri takanelxquicꞌam bi ri Jesús pa ri palacio y xquimolcꞌu quichiꞌ conoje ri soldados chaꞌ caquisutrij. 28 Xquesaj cꞌu bi rukꞌuꞌ y xquiripjun manta chirij yey waꞌ cakcoj catzuꞌnic.29Che rujolomxquicoj jun coronapachꞌumrucꞌ qꞌuix y xquiya jucutaj tani pa rukꞌabuwiquikꞌab. Tecꞌuchiriꞌ, xexuquiꞌ chwachy xquijek uchꞌamixic, jewaꞌ caquibiꞌij che:

—¡Nim ukꞌij ri rey que raj judiꞌab! —quechaꞌ.

30 Yey xquichubaj rupalaj, xquimaj cꞌuri jucutaj tani pukꞌab y rucꞌ laꞌ xquichꞌayrujolom. 31Echiriꞌ xquitanabaꞌ uchꞌamixic,xquesaj ri manta quiripom chirij y xquicojtanchi rukꞌuꞌ. Tecꞌuchiriꞌ, xquicꞌam bi requeꞌquicamisaj chwa cruz.

Rucamic ri Jesús chwa ri cruz(Mr. 15:21-41; Lc. 23:26-49; Jn. 19:17-30)

32 Echiriꞌ catajin quelic bi, xquicꞌul junachi aj Cirene, Simón rubiꞌ, y xquitak checutelej bi ri cruz re ri Jesús. 33 Ecꞌuchiriꞌ,

xebopon pa ri luwar Gólgota rubiꞌ, waꞌqueꞌelawi “luwar re ubakil ujolom ani-maꞌ”. 34 Xquiya cꞌu che ri Jesús vinagreyijbam rucꞌ akꞌes lic cꞌa; pero Rire echiriꞌxunaꞌ waꞌ, na xraj taj xutijo.

35 Echiriꞌ quiyaꞌom chi ri Jesús chwa ricruz, ri soldados rucꞌ jun sorteo xquijachquib puwi rukꞌuꞌ. Jecꞌulaꞌ e xuꞌana pachaꞌrubiꞌim lo ri kꞌalajisanel chupa Ruchꞌaꞌtemri Dios:Xquijach quib puwi ri nukꞌuꞌ,

ma xquiꞌan sorteo rucꞌ. Sal. 22:1836 Tecꞌuchiriꞌ, xetzꞌuyiꞌ chiriꞌ chaꞌcaquichajij ri Jesús.

37 Chwi cꞌu lo rucruz ri Jesús tzꞌibitalicsuꞌbe xkꞌat tzij puwiꞌ, jewaꞌ cubiꞌij: «EJESÚS WA , RI REY QUE RAJ JUDI AB.»

38 Xequiya cꞌu caꞌib elekꞌomab chwacruz, jun puwiquikꞌab y jun pumox riJesús.

39 Ecꞌu ri winak quebicꞌow chiriꞌcaquiyokꞌ canok, caquiyiriyaꞌ ri quijolomche, 40 y jewaꞌ caquibiꞌij:

—At peꞌ ri abiꞌim cawulij ri Rocho Diosy xa pa oxib kꞌij cayac tanchic; chacolobejcꞌu awib riꞌ. We pakatzij wi at Ucꞌajol riDios, chatkaj lo chwa ri cruz —quechaꞌ.

41 Jenelaꞌ riꞌ xquiꞌan ri nimak e aj cha-cunel pa Rocho Dios junam cucꞌ raj cꞌu-tunel re ri tzijpixab, ri fariseos y ri nimakwinak re ri tinamit; lic xquichꞌamij, jewaꞌxquibiꞌij:

42 —Lic waꞌ cꞌut e qꞌui ri xebucolobejche tak yabil y che camic, yey na curik tawaꞌ cꞌu ucolobexic rib rire. We ta pakatzijwi e Rey re ri katinamit Israel, kaja lo riꞌutuquel chwa ri cruz chaꞌ jelaꞌ cakacojo erire ri Uchaꞌoꞌn lo ri Dios. 43Ma lic waꞌ cꞌutxcubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios. Yey we ta ri Dioslic cꞌax cunaꞌo, chucolobej riꞌ woꞌora, marire ubiꞌim e Ucꞌajol ri Dios —xechaꞌ.

44 Jenelaꞌ riꞌ xquibiꞌij relekꞌomab eyaꞌomchwa cruz pa tak utzal, lic xquichꞌamij.

45 Echiriꞌ xticꞌoj ri kꞌij, xoc kꞌekuꞌm cheruwachulew y waꞌ xuꞌqꞌuisa cꞌa che ri uroxora* benak kꞌij.

46 Chupa cꞌu laꞌ laꞌ ora, ri Jesús licco xsiqꞌuinic, jewaꞌ xubiꞌij pa ri chꞌaꞌtemcachꞌaꞌt wi Rire:

—Elí, Elí, ¿lama sabactani? —xchaꞌ. Waꞌqueꞌelawi: “Lal nu Dios, Lal nu Dios, ¿suꞌbexinokꞌotaj can la?”✡

47 Jujun cꞌu chique ri e cꞌo chiriꞌ, echiriꞌxquita waꞌ, xquibiꞌij:

* 27:45 “Ri urox ora”: Quil “hora” pa vocabulario. ✡ 27:46 Sal. 22:1

Page 49: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 27:48 46 Mateo 28:7—Waꞌ waꞌchi e cusiqꞌuij ri kꞌalajisanel

Elías —xechaꞌ.48 Y na jampatana, cꞌo jun chique rique

lic canic xeꞌec, xuꞌcꞌama lo jun esponja yxumuꞌ pa vinagre. Xuxim cꞌu chutzaꞌm juntani y xuya pan che ri Jesús re cutzꞌubu.

49 Ecꞌu ri jujun chic xquibiꞌij che:—Maya che, kila peꞌ we cacꞌun ri Elías re

coluꞌcolobej —xechaꞌ.50 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús lic co xsiqꞌuin

tanchic y xukꞌatisaj cꞌu ri ranimaꞌ pukꞌabri Dios, asu xcamic. 51 Ecꞌu laꞌ la jokꞌotajri telón† cꞌo chupa ri Rocho Dios xrichꞌrobchunicꞌajal; xujek lo puwiꞌ y xoꞌlqꞌuis cꞌachuxeꞌ. Rulew lic xbarbatic y ri nimak takabaj xejakajob upa. 52 Y xejakataj tak rimukubal yey uqꞌuiyal ticawex re rutinamitri Dios ecaminak chic, xecꞌastaj lok 53 yxebel lo chupa tak ri mukubal. Ecꞌuchiriꞌcꞌastajinak chubi ri Jesús, rique xeboc pari santowilaj tinamit yey chilaꞌ xebilitajcuma uqꞌuiyal winak.

54Ecꞌu ri capitán y ri soldados echajiyomre ri Jesús, echiriꞌ xquil ri cabrakan yronoje tak ri xuꞌano, lic xquixiꞌij quib yjewaꞌ xquibiꞌij:

—¡Pakatzij wi, waꞌ waꞌchi e Ucꞌajol riDios! —xechaꞌ.

55 E cꞌo cꞌu uqꞌuiyal ixokib chiriꞌcaquitzutzaꞌ pana chinimanaj; waꞌ e takri e petinak rucꞌ ri Jesús chwi xel lo Galileay lic quinimam lok. 56 Chiquixoꞌl waꞌwiꞌxokib cꞌo ri María ri aj Magdala, cꞌori María ri quichu ri Jacobo y ri José, yeycꞌo ri quichu ri queb ucꞌajol ri Zebedeo.

Ri Jesús camukic(Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42)

57 Cꞌo jun achi aj Arimatea, José rubiꞌ;rire beyom y e jun chique rutijoꞌn ri Jesús.Benak kꞌij rire 58 xeꞌec cꞌu rucꞌ ri Pilato recuꞌtzꞌonoj rucuerpo ri Jesús. Ecꞌu ri Pilatoxtakan che cayaꞌiꞌ lo rucuerpo ri Jesús cherire. 59 Ri José xucꞌam cꞌu bi rucuerpo riJesús, xupis bi pa jun manta lic sak 60 yxuꞌyaꞌa pa jun mukubal re rire, waꞌ cꞌacꞌcꞌotom paꞌbaj. Xutak cꞌu uquetebaxic canjun nimalaj abaj chuchiꞌ re tzꞌapibal re;tecꞌuchiriꞌ, xeꞌec. 61E cꞌo cꞌu chiriꞌ ri Maríari aj Magdala y ri jun chic María, etzꞌulchwach ri mukubal.

Quecoj e chajinel chwa ri mukubal

62 Icꞌowinak chi cꞌu ri kꞌij echiriꞌ rajjudiꞌab caquiyijbaꞌ pan janipa ri cajawaxchique pa ri kꞌij re uxlanibal. Ecꞌuchiriꞌ,ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios cucꞌri fariseos xquimol quib rucꞌ ri Pilato 63 yxquibiꞌij che:

—Kajawal, xcꞌun chikacꞌuꞌx, laꞌ la junachi socosoꞌnel echiriꞌ cꞌa cꞌaslic jewaꞌ xu-biꞌij: “Purox kꞌij quincꞌastaj lo chiquixoꞌlri ecaminak.” 64 E uwariꞌche, taka lauchajixic chi utz ri mukubal cꞌa che ruroxkꞌij, chaꞌ na quecꞌun ta rutijoꞌn chakꞌab,coꞌlquelakꞌaj bi rucuerpo y tecꞌuchiriꞌ,caquibiꞌij chique ri winak: “Xcꞌastaj lochiquixoꞌl ri ecaminak.” We ecꞌu xuꞌan riꞌ,cuꞌana ne más unimal rakꞌubal riꞌ chwa rinabe uꞌanom lok echiriꞌ xubiꞌij e Ruchaꞌoꞌnlo ri Dios —xechaꞌ.

65Ri Pilato xubiꞌij chique:—Checꞌama bi alak waꞌ wa e chajinel y

jeꞌtzꞌapij alak chi utz ri mukubal —xchaꞌ.66 Xebec cꞌut, xeꞌquitzꞌapij uchiꞌ ri

mukubal chi utz, xquicoj jun sello puwi rinimalaj abaj tzꞌapibal uchiꞌ y xequiya cꞌucan ri e chajinel chiriꞌ.

28Rucꞌastajibal ri Jesús(Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12; Jn. 20:1-10)

1 Icꞌowinak chi ri kꞌij re uxlanibal, e riꞌcatajin usakiric ri nabe kꞌij che ri semana,ri María ri aj Magdala y ri jun chic Maríaxeꞌquila ri mukubal. 2 Xakicꞌateꞌt xpe junnimalaj cabrakan, yey waꞌ e xꞌanaw junángel re ri Dios xkaj lo chicaj. Echiriꞌxopon chwach ri mukubal, xresaj rabajutzꞌapim uchiꞌ ri mukubal y xtzꞌuyiꞌ cꞌupuwiꞌ. 3 Ri ángel lic cawolkꞌinic, catzuꞌnjelaꞌ pachaꞌ ruxeꞌ caj echiriꞌ cayocꞌ caꞌnic;yey rukꞌuꞌ lic sak pachaꞌ ri nieve.* 4 Risoldados echiriꞌ xquil ri ángel, lic xquixiꞌijquib che; xquijek quebirbotic y xecanajcanok pachaꞌ chi ecaminak.

5 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri ángel chiquerixokib:

—Mixiꞌij iwib. Ma riꞌin wetaꞌam equitzucuj ri Jesús, ri xcamisax chwa cruz.6 Rire na jinta chi wara, ma cꞌastajinakchubi jelaꞌ pachaꞌ rubiꞌim chi ulok. Choꞌli-wilape wa luwar pa xyaꞌiꞌ wi ri Kanima-jawal. 7 Jix cꞌu riꞌix, lic chiwilij bi yjiꞌbiꞌij chique rutijoꞌn: “Ri Jesús xcꞌastaj bichiquixoꞌl ri ecaminak. Chiwilapeꞌ, Rire

† 27:51 “Telón”: E jun cꞌul cujach upa ri Luwar Santo rucꞌ ri Luwar lic Santo. Éx. 26:31-33; Heb. 6:19; 9:3-12 * 28:3Ri nieve jelaꞌ rusakil pachaꞌ catzuꞌn ri sakbach.

Page 50: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Mateo 28:8 47 Mateo 28:20queꞌec Galilea, canabej bi chiwach; chilaꞌcꞌu riꞌ quiꞌwila wi uwach.” Ecꞌu xoꞌlnubiꞌijwaꞌ chiwe —xchaꞌ.

8 Echiriꞌ rixokib xebel bi chuchiꞌ rimukubal, lic quixiꞌim quib pero cꞌo unimalquiꞌcotemal cucꞌ. Queban cꞌu riꞌ xebecchaꞌ queꞌquibiꞌij chique rutijoꞌn janipa rixquilo y ri xbiꞌx bi chique. E cꞌo cꞌuchi be 9 echiriꞌ ri Jesús xebucꞌulu y xuyarutzil quiwach. Ecꞌu rique xekib rucꞌy xquixuc quib chwach; xquilakꞌapuj rirakan y xquilokꞌnimaj ukꞌij.

10Ri Jesús xubiꞌij cꞌu chique:—Mixiꞌij iwib. Jix, jiꞌbiꞌij chique ri

nu hermanos chaꞌ quebec chilaꞌ Galilea ychiriꞌ caquil wi nuwach —xchaꞌ.

Ri rakꞌubal xquiꞌan ri e chajinel re rimukubal

11 Ecꞌuchiriꞌ e cꞌo pan rixokib pa be,jujun chique ri e chajinel xebec pa ri tina-mit y xeꞌquitzijoj chique ri nimak e ajchacunel pa Rocho Dios ronoje ri xquicꞌu-lumaj. 12 Ecꞌu ri nimak e aj chacunelpa Rocho Dios cucꞌ ri nimak winak re ritinamit, xquichꞌaꞌbej quib chaꞌ caquiꞌantzij chiquiwach. Xquiya cꞌu uqꞌuiyal puakchique ri soldados 13 y xequitak che jewaꞌcaquibiꞌij: «Echiriꞌ oquinak lo kawaramchakꞌab, xecꞌun rutijoꞌn ri Jesús y xque-lakꞌaj bi rucuerpo. 14Yey we xretaꞌmaj waꞌri takanel, riꞌoj cakacoj pujolom chaꞌ najinta cꞌo cuꞌan chiwe» quechaꞌ.

15 Ri soldados xquicꞌam cꞌu ri puak y exquiꞌano janipa ri xbiꞌx chique. Ecꞌu rajjudiꞌab cꞌa e ubiꞌxiquil waꞌ caquiꞌan wakꞌijora.

Ri takanic xyaꞌ can ruma ri Jesús(Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49; Jn. 20:19-23)

16 E tak cꞌu ri junlajuj utijoꞌn xebecGalilea chwa ri jun juyub pa ubiꞌim wiri Jesús chique. 17 Echiriꞌ xquil uwachri Jesús, lic xquilokꞌnimaj ukꞌij, tob cꞌue cꞌo jujun chique cꞌamajaꞌ caquicojo wepakatzij wi ri Jesús xcꞌastaj lo chiquixoꞌl riecaminak.

18 Ecꞌuchiriꞌ, xkib ri Jesús cucꞌ y xubiꞌijchique:

—Riꞌin yaꞌtal lo panukꞌab ronoje ritakanic chilaꞌ chicaj y che ruwachulew.19 Ruma cꞌu waꞌ, jix cucꞌ conoje ruqꞌuiyalquiwach tak ri tinamit che ruwachulew,chiꞌana cꞌu e nutijoꞌn chique y chiyaꞌari bautismo chique pa rubiꞌ ri KakawDios, Rucꞌajol y ri Santowilaj Ruxlabixel.20 Chicꞌutu chiquiwach rique chaꞌ e

caquiꞌan ronoje janipa ri ixnutakom riꞌinche. Lic chiwetaꞌmaj cꞌut: Riꞌin quincꞌojiꞌiwucꞌ ronoje kꞌij cꞌa che ri qꞌuisbal reruwachulew —xchaꞌ. Amén.

Page 51: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 1:1 48 Marcos 1:22

Ri Utzilaj Tzij re Jesucristotzꞌibital can ruma ri Marcos

Catzijon ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo(Mt. 3:1-12; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28)

1 Waꞌ e jekebal re ri Utzilaj Tzij re riKanimajawal Jesucristo, Rucꞌajol ri Dios.2 E xuꞌana pachaꞌ ri tzꞌibital can ruma rikꞌalajisanel Isaías puwi ri ubiꞌim lo ri Dios:Riꞌin cannabesaj bi chawach riꞌat, ri waj

chac aj tzijol weꞌin,chaꞌ cuyijbaꞌ ri be chwach pan rawoponi-

bal. Mal.3:1

3 Catataj ukul jun tzijonel casiqꞌuin chupari luwar catzꞌintzꞌotic, jewaꞌ cubiꞌij:

“Yijbaꞌ pana alak ri be re ri Kanimajawal;sucꞌupij alak rube Rire” Is. 40:3xchaꞌ.

4 Ri Juan catajin che uyaꞌic ri bautismopa jun luwar catzꞌintzꞌotic. E cubiꞌij chiqueri winak caquitzelej quitzij chwach ri Dios,caquicꞌul ri bautismo, y jecꞌulaꞌ cacuytajri quimac. 5 Ewi conoje ri ticawex e cꞌopa tak ri luwar re Judea y conoje ri ecꞌo Jerusalem, xebel lo che utayic ri Juan.Caquitzꞌonoj cꞌu cuybal quimac chwach riDios, yey ri Juan cuya ri bautismo chiquechupa ri nimayaꞌ Jordán.

6 Ecꞌu rukꞌuꞌ ri Juan ꞌanom rucꞌ rismalcamello, y rupas ximil che rupa e juntzꞌuꞌum. Yey ri cutijo e ri sacꞌ y uwaꞌal cabre upa tak juyub.

7 Jecꞌuwaꞌ ri tzijonic cuꞌano:«Cꞌo Jun catajin lo chwij más nim

ruchukꞌab chinuwa riꞌin, ma na takal tanechwe quinyuxiꞌic re canquir ruwach rux-ajab. 8 Pakatzij wi, riꞌin xinya ri bautismoche alak rucꞌ yaꞌ; noꞌj ri bautismo cuya Rireche alak, e rucꞌ ri Santowilaj Ruxlabixel riDios» cachaꞌ.

Ri bautismo re ri Jesús(Mt. 3:13-17; Lc. 3:21-22)

9 Chupa tak cꞌu laꞌ la kꞌij, ri Jesús xello Nazaret, (waꞌ e jun tinamit re Galilea),y xꞌan cꞌu bautizar ruma ri Juan chupari nimayaꞌ Jordán. 10 Na jampatana xello ri Jesús pa ri yaꞌ, xrilo echiriꞌ xjakatajruwa caj y ri Ruxlabixel ri Dios pachaꞌ junapalomax xkaj lo puwiꞌ. 11 Y xchꞌaw lo Junchilaꞌ chicaj, jewaꞌ cubiꞌij:

«At riꞌat Nucꞌajol y lic cꞌax catinnaꞌo.Lic quinquiꞌcot chawe»xcha che.

Ri cꞌambal upa ri Jesús(Mt. 4:1-11; Lc. 4:1-13)

12 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xcꞌam bi rumari Ruxlabixel ri Dios pa jun luwarcatzꞌintzꞌotic. 13 Ri Jesús xcꞌojiꞌ chilaꞌcuarenta kꞌij chiquixoꞌl itzel tak awaj. Yeychupa tak laꞌ la kꞌij, lic xcꞌam upa ruma riSatanás. Icꞌowinak chi cꞌu waꞌ, ri ángelesxquijek caquinimaj ri Jesús.

Ri Jesús cujek cacꞌutun chwi rutakanic riDios

(Mt. 4:12-17; Lc. 4:14-15)14 Echiriꞌ yaꞌom chi ri Juan pa cárcel, ri

Jesús xeꞌec Galilea che utzijoxic ri UtzilajTzij re rutakanic ri Dios, 15 jewaꞌ cubiꞌij:

«Xopon cꞌu rukꞌijol echiriꞌ rutakanic riDios xa nakaj chi cꞌo lo wi; tzelej cꞌu tzijalak chwach ri Dios y cojo alak ri UtzilajTzij» cachaꞌ.

Ri Jesús quebusiqꞌuij cajib e aj chapal car(Mt. 4:18-22)

16 Echiriꞌ cabin ri Jesús chuchiꞌ ri mar reGalilea, xeril pan ri Simón rucꞌ ruchakꞌ An-drés, e riꞌ caquicꞌak ri qui atarraya chupa riyaꞌ, ma rique e aj chapal car.

17 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—Chixpetok, chixterej lo chwij y riꞌin

canꞌan chiwe ix aj molol ticawex* jelaꞌpachaꞌ iꞌanom lo chique ri car —xchaꞌ.

18 Rique xquiya can ri qui atarraya yxeterej bi chirij.

19 Xbin cꞌu pan jubikꞌ chic y xeril riJacobo rucꞌ ruchakꞌ Juan, ri queb ucꞌajolri Zebedeo. Rique e cꞌo chupa jun barcoy quetajin che ucꞌojoxic ri qui atarraya.20 Ecꞌu ri Jesús xebusiqꞌuij; ruma cꞌu riꞌ,rique xquiya can ri quikaw Zebedeo cucꞌri quimocom chupa ri barco y xeterej bichirij.

Ri Jesús cucunaj jun achi cꞌo pukꞌab junitzelilaj uxlabixel

(Lc. 4:31-37)21 Xeboc cꞌu pa ri tinamit Capernaúm.

Y chupa ri kꞌij re uxlanibal ri Jesús xocpa ri sinagoga y xujek cacꞌutunic. 22 Y rixetaw re lic xcam canimaꞌ che, ma rumarucꞌutunic cakꞌalajinic lic cꞌo uwach, napachaꞌ ta ri caquiꞌan raj cꞌutunel re ritzijpixab.

* 1:17 “Ix aj molol ticawex”: Ri chac xyaꞌ chique e quequitzucuj ticawex re quebuꞌan utijoꞌn ri Jesús. Lc. 5:10

Page 52: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 1:23 49 Marcos 2:223 Chupa cꞌu ri sinagoga cꞌo jun achi cꞌo

pukꞌab jun itzelilaj uxlabixel. Waꞌ xujekcasiqꞌuinic, jewaꞌ xubiꞌij:

24 —Lal Jesús, aj Nazaret, ¿suꞌchaccoꞌlmina ib la kucꞌ? ¿E laꞌ lal petinak recoꞌlsacha la kawach? Riꞌin wetaꞌam lalchinok, lal ri Santo Cꞌajolaxel re ri Dios —xchaꞌ.

25Ecꞌu ri Jesús xukꞌatej ri itzel uxlabixel,jewaꞌ xubiꞌij che:

—¡Matchꞌaꞌt chic! Chatelubi che laꞌchi—xchaꞌ.

26 Ri itzelilaj uxlabixel xucꞌak laꞌchipulew y lic co xujabajaꞌ; yey casiqꞌuinic xelbi che laꞌchi.

27Conoje cꞌu ri ticawex lic xcam canimaꞌche y caquitzꞌonobej tak chiquiwach:

«¿Saꞌ waꞌ? ¿Saꞌ chi cꞌacꞌ cꞌutunic waꞌ?Ma cꞌo ne pukꞌab catakan paquiwi itzelilajuxlabixel y waꞌ caquicoj utzij» quechaꞌ.28Yna jampatana, pa tak ronoje ri luwar reGalilea xeꞌec utzijoxic janipa tak ri cuꞌan riJesús.

Ri Jesús cucunaj ruchu-ujiꞌ ri Pedro(Mt. 8:14-15; Lc. 4:38-39)

29 Echiriꞌ ri Jesús cucꞌ ri Jacobo y ri Juanxebel bi chupa ri sinagoga, xebec chirochori Simón y ri Andrés. 30 Ecꞌu ruchu-ujiꞌ riSimón cꞌo chwa uwarabal, cꞌo akꞌ chirij.Xquitzijoj cꞌu riꞌ waꞌ che ri Jesús. 31 Ewiri Jesús xkib rucꞌ la yewaꞌ, xuchap rukꞌaby xutoꞌo chaꞌ cayactajic. Na jampatanacꞌu riꞌ xicꞌow ri akꞌ chirij rixok y xujekoquebunimaj.

Ri Jesús quebucunaj uqꞌuiyal yewaꞌib(Mt. 8:16-17; Lc. 4:40-41)

32 Echiriꞌ benak chi ri kꞌij e riꞌ cayububchic, xecꞌam lo chwach ri Jesús conoje riyewaꞌib y ri e cꞌo paquikꞌab itzel uxlabixel.33 Y conoje ri ticawex re ri tinamit xetꞌikiꞌchuchiꞌ ri puerta re ri ja. 34 Ecꞌu ri Jesúsxebucunaj uqꞌuiyal yewaꞌib che uqꞌuiyaluwach tak yabil y xeberesaj bi uqꞌuiyalitzel uxlabixel; pero na xuya ta luwarchique quechꞌawic ma rique quetaꞌamchina Rire.

Ri Jesús cacꞌutun pa tak ri luwar re Galilea(Lc. 4:42-44)

35 Lic anim tan echiriꞌ lic cꞌa kꞌekuꞌm,xwaꞌlij bi ri Jesús, xel cꞌu bi chupa ritinamit y xeꞌec pa jun luwar catzꞌintzꞌoticchaꞌ cuꞌana orar. 36 Ecꞌu ri Simón cucꞌ rirachbiꞌil xebec che utzucuxic.

37 Echiriꞌ xquiriko, xquibiꞌij che:—Conoje ri winak caquitzucuj la —

xechaꞌ.38 Ecꞌu Rire xubiꞌij chique:—Joꞌ che utzijoxic ri Utzilaj Tzij pa tak ri

luwar e cꞌo lo xa nakaj, ma e nuwach riꞌ inpetinak Riꞌin —xcha chique.

39 Xebec cꞌu riꞌ, y ri Jesús catzijonchupa tak ri sinagogas che tak ronoje riluwar re Galilea yey queberesaj cꞌu bi itzeluxlabixel.

Ri Jesús cucunaj jun achi cꞌo ri yabil leprache

(Mt. 8:1-4; Lc. 5:12-16)40 Xopon cꞌu rucꞌ ri Jesús jun achi cꞌo

ri yabil lepra che y xuxucubaꞌ rib chwach.Lic xelaj cꞌu che, jewaꞌ xubiꞌij:

—We caꞌaj co la, joskꞌij la ri nucuerpoche wa yabil —xchaꞌ.

41 Ecꞌu ri Jesús xjuchꞌ caꞌn ucꞌuꞌx cherachi yewaꞌ. Xuchap pana rucꞌ rukꞌab yjecꞌuwaꞌ xubiꞌij che:

—Cuaj, chuꞌana ba chom riꞌ racuerpo —xchaꞌ. 42Xew cꞌu xuqꞌuis ubiꞌxiquil waꞌ, xapa jokꞌotaj ri yabil xsachic y rachi xcunuta-jic.

43 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xuqꞌuisbejruchꞌaꞌtem rucꞌ y lic xupixabaj, 44 jewaꞌxubiꞌij che:

—Chatapeꞌ, macꞌo matzijoj che junok.Jat chwach raj chacunel pa RochoDios chaꞌrire carilo na jinta chi lepra chawe. Yruma rajoskꞌiquil, chayaꞌa cꞌu chwach riDios ri kasaꞌn xtakan can ri Moisés che,✡chaꞌ cakꞌalajin chiquiwach ri ticawex atcunutajinak chic —xchaꞌ.

45Noꞌj laꞌchi echiriꞌ xeꞌec, lic xujek utz-ijoxic ri xuꞌan ri Jesús che y jecꞌulaꞌ licxtataj waꞌ cuma ri winak. Ruma cꞌu riꞌ,na utz ta chic coc ri Jesús chiwachil pa ritinamit; xujek cꞌu cacanaj can chinimanajche ri tinamit pa tak luwar catzꞌintzꞌotic.Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, uqꞌuiyal ticawex re ronojeluwar xebopon rucꞌ.

2Ri Jesús cucunaj jun sic(Mt. 9:1-8; Lc. 5:17-26)

1Echiriꞌ icꞌowinak chi queb oxib kꞌij, xoctanchi ubi ri Jesús pa ri tinamit Caper-naúm. Tak ri winak xquito Rire cꞌo chuchiꞌjun ja. 2Yna jampatana xemolotaj uqꞌuiyalwinak y ruma ri quiqꞌuiyal na queboc ta

✡ 1:44 Lv. 14:1-32

Page 53: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 2:3 50 Marcos 2:24chi ne chuchiꞌ ri puerta. Ecꞌu ri Jesúscutzijoj Ruchꞌaꞌtem ri Dios chique.

3 Ecꞌuchiriꞌ, xecꞌun cajib achijabquitelem lo jun achi sic. 4 Yey na xquiriktaj suꞌanic caquiya pan chwach ri Jesúscuma ruqꞌuiyal winak. Ewi xquitekꞌebaꞌruwi ri ja pa cꞌo wi ri Jesús, xquesaj julepajche. Chiriꞌ cꞌu riꞌ xquikasaj wubi la chꞌatpa cotzꞌol wi ri sic.

5 Ecꞌu ri Jesús echiriꞌ xril ri cubulibalquicꞌuꞌx rucꞌ, jewaꞌ xubiꞌij che ri sic:

—Wal, ronoje ramac cuytajinak chic —xchaꞌ.

6 Chiriꞌ cꞌut etzꞌul jujun aj cꞌutunel reri tzijpixab y jewaꞌ catajin chiquicꞌuꞌx:7 «¿Suꞌchac jewaꞌ cachꞌaꞌt waꞌchi? Rucꞌ wacubiꞌij camacun chirij ri Dios. Ma ¿na xewta neba ri Dios aj cuyul mac?»

8 Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj, ri Jesús xu-naꞌbej saꞌ la caquichꞌobo; ruma cꞌu riꞌ,xubiꞌij chique:

—¿Suꞌchac jelaꞌ catajin chicꞌuꞌx alak?9 ¿Saꞌ cꞌu ri na cꞌayew taj cambiꞌij cherachi sic: “Ronoje ramac cuytajinak chic”o “Chatyactajok, chacꞌama bi rachꞌat ychatbinok”? 10 E cuaj cꞌut quetaꞌmaj alakwaꞌ: Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex yaꞌtalpukꞌab cucuy tak ri mac que ri winak cheruwachulew —xchaꞌ.

11Xubiꞌij cꞌu riꞌ che ri sic:—Chatyactajok, chacꞌama bi rachꞌat y

jat chaꞌwocho —xchaꞌ.12Na jampatana xyactaj rachi, xutelej bi

ruchꞌat y chiquiwach conoje xel bi. Conojecꞌu riꞌ xcamcanimaꞌ che la xquilo y xquijekcaquiyac ukꞌij ri Dios, jewaꞌ caquibiꞌij: «¡Najinta cꞌana kilom wi waꞌ!» quechaꞌ.

Ri Jesús cusiqꞌuij ri Leví(Mt. 9:9-13; Lc. 5:27-32)

13 Tecꞌuchiriꞌ, xeꞌec tanchi ri Jesúschuchiꞌ ri mar. Conoje ri winak xekib rucꞌ,y Rire xujek cacꞌutun chiquiwach. 14 Ecꞌuriꞌ catajin ricꞌowic pa ri luwar pa caꞌan wiri tojonic che ri gobierno, xril pana junaj tzꞌonol puak re tojonic tzꞌul chiriꞌ. WaꞌLeví rubiꞌ* yey ucꞌajol ri Alfeo. Xubiꞌij cꞌuri Jesús che:

—Chat-terej lo chwij —xchaꞌ.Xyactajic cꞌu ri Leví y xterej bi chirij.15 Ecꞌu ri Jesús xumaj bi chirocho ri

Leví. Xeboc cꞌu chwa ri mexa cucꞌ rutijoꞌn,

junam cucꞌ uqꞌuiyal aj tzꞌonol puak re to-jonic y uqꞌuiyal aj maquib; ma lic e qꞌui riquiternabem bi.

16 Ecꞌu raj cꞌutunel re ri tzijpixab cucꞌ rifariseos, echiriꞌ xquilo cawaꞌ ri Jesús cucꞌraj maquib y raj tzꞌonol puak re tojonic,†xquibiꞌij chique rutijoꞌn ri Jesús:

—¿Suꞌchac ri tijonel iwe riꞌix cawaꞌ ju-nam cucꞌ raj tzꞌonol puak re tojonic yeycucꞌ raj maquib? —xechaꞌ.

17 Echiriꞌ xuta waꞌ ri Jesús, xubiꞌijchique:

—E janipa ri utz quiwach, na cajawaxta aj cunanel chique; ma waꞌ xew chiqueri e yewaꞌib cajawax wi. Jelaꞌ cꞌu riꞌ, riꞌinna in petinak ta che quisiqꞌuixic ri jusucꞌquibinic quisilabic, ma e in petinak chequisiqꞌuixic raj maquib —xchaꞌ.

Ri tzꞌonobal puwi ri ayuno(Mt. 9:14-17; Lc. 5:33-39)

18 Rutijoꞌn ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo y riquitijoꞌn ri fariseos echiriꞌ e cꞌo pa ayuno,xebopon rucꞌ ri Jesús y xquitzꞌonoj che:

—¿Suꞌbe rutijoꞌn ri Juan y ri quitijoꞌn rifariseos lic caquiꞌan ayuno, yey ri tijoꞌnrilal na caquiꞌan ta waꞌ? —xechaꞌ.

19Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Ube nawi caquiꞌan ayuno ri esiqꞌuim

pa juna cꞌulaniquil we rala cacꞌuliꞌic cꞌa cꞌocucꞌ? Na ube taj, ma cꞌa cꞌo rala chiquixoꞌl.20Noꞌj copon na ri kꞌij echiriꞌ quesax bi ralachiquixoꞌl; cꞌa ecꞌuchiriꞌ, caquiꞌan ayuno.

21 »Na jinta junok cucꞌojoj rukꞌuꞌ kꞌeꞌlrucꞌ cꞌojobal cꞌasak; ma ri cꞌojobal cꞌasak,we xcꞌolotaj upa, e cujecꞌ ri cꞌul kꞌeꞌl ymás ne curichꞌij bi. 22 Jecꞌulaꞌ ri vino cꞌacꞌna cakꞌej ta chupa juna surun‡ kꞌeꞌl. Mawe caꞌaniꞌ waꞌ, ri vino cꞌacꞌ echiriꞌ canajtirukꞌij, curakij ri surun, catix cꞌu riꞌ ri vinoy ri surun na jinta chi uchac. Ruma cꞌu laꞌ,ri vino cꞌacꞌ ꞌanom chirajawaxic wi cakꞌejchupa juna surun cꞌasak —xchaꞌ.

Ri Jesús e rajaw ri kꞌij re uxlanibal(Mt. 12:1-8; Lc. 6:1-5)

23Chupa cꞌu jun kꞌij re uxlanibal, ri Jesúscucꞌ rutijoꞌn e riꞌ quebicꞌow pa tak ticoꞌn retrigo. Ecꞌu rutijoꞌn xquijek caquichꞌupilaꞌbi ri trigo.

24 Ruma waꞌ ri fariseos xquitzꞌonoj cheri Jesús:

* 2:14 Wa jun achi cꞌo queb ubiꞌ: Leví y Mateo. Mt. 9:9; Lc. 5:27 † 2:16 “Raj tzꞌonol puak re tojonic”: Quil“cobrador de impuestos” pa vocabulario. ‡ 2:22 “Surun”: Quil “odre” pa vocabulario.

Page 54: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 2:25 51 Marcos 3:18—Chilape la, ¿suꞌbe ri tijoꞌn la caquiꞌan

ri na takal taj caꞌaniꞌ chupa ri kꞌij re uxlani-bal? —xechaꞌ.

25 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Na ajilam ta neba alak ri xuꞌan ri

David cucꞌ ri rachbiꞌil echiriꞌ cꞌo xajawaxchique y xenumic? 26 Echiriꞌ ri Abiatare cajawal raj chacunel pa Rocho Dios, riDavid xoc pa ri Rocho Dios y xutij ri pamyaꞌtal chi pukꞌab ri Dios,✡ yey waꞌ na takalta chique rique caquitijo. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,xuya ne que ri e rachbiꞌil. Yey waꞌ wa pam,xew takal chique raj chacunel pa RochoDios —xchaꞌ.

27Y jewaꞌ xubiꞌij tanchi chique:—Ri kꞌij re uxlanibal xuya can ri Dios

re toꞌbal que ri ticawex; na e ta xeꞌaniꞌ riticawex ruma ri kꞌij re uxlanibal.§ 28 YeyRalaxel Chiquixoꞌl Ticawex e ne rajaw rikꞌij re uxlanibal —xchaꞌ.

3Ri Jesús cucunaj jun achi chakijinak ukꞌab(Mt. 12:9-14; Lc. 6:6-11)

1 Jumul chic ri Jesús xoc chupa ri sin-agoga y chiriꞌ cꞌo jun achi chakijinak junukꞌab. 2 E cꞌo cꞌu jujun lic quicꞌacꞌalem weri Jesús cucunaj waꞌchi chupa wa kꞌij reuxlanibal, chaꞌ jelaꞌ utz caquitzꞌak uchiꞌ.

3Xubiꞌij cꞌu ri Jesús che rachi chakijinakrukꞌab:

—Chatyactajok y chatcꞌola chikawachkonoje —xchaꞌ.

4 Ecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj chique ricaquitzutzaꞌ:

—¿Saꞌ ri lic usucꞌ caꞌaniꞌ pa ri kꞌij reuxlanibal: E caꞌaniꞌ ri utz o e ri na utz taj?¿Utz cacolobex rucꞌaslem junok o cayaꞌluwar che cacamic? —xchaꞌ. Yey na jintacꞌu junok chique xcꞌuluw uwach.

5Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xebutzuꞌ rucꞌ oyowaltak ri quisutum rij y lic xoc bis chucꞌuꞌxruma lic uꞌanom co ri canimaꞌ. Xubiꞌij cꞌuche rachi:

—Chasucꞌupij rakꞌab —xcha che.Rachi xuyuk rukꞌab y waꞌ xutziric.6 Xebel cꞌu bi ri fariseos, xquimol

quib cucꞌ jujun chique ri quitakem ri reyHerodes, y junam xquichꞌaꞌtibej suꞌaniccaquisach uwach ri Jesús.

Uqꞌuiyal ticawex caquitzucuj ri Jesús7 Ri Jesús xel bi y xeꞌec chuchiꞌ ri mar

junam cucꞌ rutijoꞌn. Y uqꞌuiyal ticawexxeterej bi chirij. Waꞌ e petinak pa takri tinamit re Galilea y re Judea 8 y pari tinamit Jerusalem; e petinak pa tak ritinamit re Idumea, pa tak ri tinamit e cꞌochꞌaka yaꞌ che ri nimayaꞌ Jordán, yey pa takri tinamit e cꞌo chunakaj ri tinamit Tiro y ritinamit Sidón. Conoje waꞌ e petinak rumaxquito janipa ri catajin ri Jesús che uꞌanic.

9 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique rutijoꞌn,xaki quiyijbaꞌ na ri barco re cakꞌax chupawe xajawax che, chaꞌ jelaꞌ na capitzꞌipoꞌxta cuma ruqꞌuiyal winak; 10 ma lic eqꞌui ri xebucunaj. Jecꞌulaꞌ conoje riyewaꞌib caquiminimaꞌ quib rucꞌ, ruma ca-caj caquichapo chaꞌ quecunutajic.

11 Ecꞌu ri winak e cꞌo paquikꞌabitzelilaj uxlabixel, echiriꞌ caquil uwach riJesús, quexuquiꞌ chwach y quesiqꞌuiniccaquibiꞌij: «¡Rilal lal Rucꞌajol ri Dios!»quechaꞌ. 12 Noꞌj ri Jesús lic quebukꞌatejchaꞌ na caquikꞌalajisaj taj china Rire.

Ri Jesús quebuchaꞌ cablajuj utakoꞌn(Mt. 10:1-4; Lc. 6:12-16)

13 Tecꞌuchiriꞌ, xakꞌan ri Jesús chwajun juyub y xebusiqꞌuij china tak ri xrajquebuchaꞌo, y rique xquimol quib rucꞌ.14 Xebuchaꞌ cꞌu cablajuj chique waꞌ chaꞌquecꞌojiꞌ rucꞌ y quebutak bi che utzijoxicri Utzilaj Tzij. 15 Y xuya bi quichukꞌab requequicunaj yewaꞌib y re quebequesaj biitzel uxlabixel.

16 Ecꞌu quibiꞌ waꞌ wa cablajuj* xe-buchaꞌo:Simón ri xcoj Pedro che,17 Jacoboy ruchakꞌ Juan (rique e ucꞌajol ri Zebedeo

y xcoj ne quibiꞌ “Boanerges”, waꞌqueꞌelawi “E ralcꞌoꞌal ruchꞌawibaljab”),

18Andrés,Felipe,Bartolomé,Mateo,Tomás,Jacobo rucꞌajol ri Alfeo,Tadeo,†Simón, ri cabiꞌx che “ri Cananista”,‡

✡ 2:26 1 S. 21:1-6 § 2:27 Ri Jesús xubiꞌij waꞌ ma ri fariseos e xquiꞌan más il uwach che ri quitakanic puwi rikꞌij re uxlanibal, chwa ri catoꞌ ri ticawex chupa waꞌ wa kꞌij. * 3:16 Cabiꞌx “takoꞌn” chique wa cablajuj utijoꞌn riJesús, ri xechaꞌ ruma Rire chaꞌ caquitzijoj ri Utzilaj Tzij. Pa ri chꞌaꞌtem griego y pa caxtila waꞌ e “apóstol”. † 3:18“Tadeo”: Ri Tadeo también cabiꞌx “Lebeo” y “Judas” che. Mt. 10:3; Lc. 6:16 ‡ 3:18 “Cananista”: Quil “Zelote” pavocabulario. § 3:19 “Iscariot”: Waꞌ e utinamit ri Judas.

Page 55: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 3:19 52 Marcos 4:1119 y Judas aj Iscariot,§ ri xcꞌayin re ri Jesús.

Cabiꞌx che ri Jesús e uchukꞌab ritzel ri cꞌorucꞌ

(Mt. 12:22-32; Lc. 11:14-23)20 Tecꞌuchiriꞌ, xoc ri Jesús chuchiꞌ jun

ja y xemolotaj tanchi uqꞌuiyal winak. Yruma cꞌu riꞌ, ri Jesús cucꞌ rutijoꞌn na utz tachi ne quewaꞌic. 21 Echiriꞌ xquita ri ratz-uchakꞌ ri Jesús, xecꞌunic y xcaj caquicꞌambi cucꞌ, ma rique caquibiꞌij xsach runaꞌojri Jesús. 22Noꞌj raj cꞌutunel re ri tzijpixab,ri e petinak Jerusalem, xquibiꞌij: «RiJesús cꞌo pukꞌab ri Beelzebú» y «Ruma cꞌuruchukꞌabwaꞌwa cajawal ri itzel uxlabixel,queberesaj bi itzel uxlabixel» xechaꞌ.

23Ecꞌu ri Jesús xebusiqꞌuij y rucꞌ cꞌambalnaꞌoj xubiꞌij chique:

«¿Saꞌ nawi we ta ri Satanás caresaj biri Satanás chique ri winak? 24 We ritakanelab re juna tinamit quijachomquiparuma quechꞌoꞌjin chiquiwach, riꞌ na que-tiquiꞌ ta chi utz. 25 Yey we ri ejekelel pajuna ja quijachom quib ruma quechꞌoꞌjinchiquiwach, riꞌ na quetiquiꞌ ta chi utz.26 Jecꞌulaꞌ, we ta ri Satanás cayactaj chiribilrib y utuquel cujach upa rutakanic, riꞌ nacanajtir ta rutakanic, xa casach uwach.

27 »Na jinta cꞌu juna elekꞌom coc parocho junok lic cꞌo uchukꞌab yey carelekꞌajcꞌu lo rubitak re pa ja, we na cuyut ta naberi rajaw ja. Ma we relekꞌom uyutum chiri rajaw ja, cꞌa ecꞌuchiriꞌ utz carelekꞌaj bironoje la cꞌo pa ri ja.

28Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Cꞌo pukꞌabri Dios cucuy ronoje tak ri mac que riticawex, rucꞌ ronoje tak ri na utz tajcaquibiꞌij, tob china chirij; 29 noꞌj china ritzel cachꞌaꞌt chirij ri Santowilaj Ruxlabixelri Dios, riꞌ na cacuytaj ta cꞌana umac. Ma ricaꞌanaw waꞌ, cꞌo chi ri kꞌatbal tzij puwiꞌ najinta utakexic» xchaꞌ.

30 Xubiꞌij waꞌ ma rique quibiꞌim: «Rirecꞌo pukꞌab jun itzelilaj uxlabixel.»**

Ruchu y tak ruchakꞌ ri Jesús(Mt. 12:46-50; Lc. 8:19-21)

31 Tecꞌuchiriꞌ, ruchu y tak ruchakꞌ riJesús xecꞌunic y xecꞌojiꞌ lo pa be, yeyxquitak usiqꞌuixic ri Jesús.

32Ecꞌu ri ticawex etzꞌulic, ri quisutum rijri Jesús, jewaꞌ xquibiꞌij che:

—Ri chu la y tak ri chakꞌ la e cꞌo pa be, elaꞌ caquitzucuj la —xecha che.

33 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—¿China ri nuchu y china tak ri

nuchakꞌ? —xchaꞌ.34 Tecꞌuchiriꞌ, xebutzuꞌ ri etzꞌulic quisu-

tum rij y jewaꞌ xubiꞌij chique:—Wa e cꞌo wara e nuchu y e tak nuchakꞌ

riꞌ. 35 Ma china ri cuꞌan janipa ri caraj riDios, waꞌ e nuchakꞌ, e wanab y e nuchu riꞌ—xchaꞌ.

4Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri awanel(Mt. 13:1-9; Lc. 8:4-8)

1 Ri Jesús xujek tanchi cacꞌutun chuchiꞌri mar y lic e qꞌui ri ticawex xemolotajchiriꞌ pa cꞌowi Rire. Ruma cꞌu riꞌ xoc chupajun barco cꞌo chwi ri mar, xtzꞌuyiꞌ chupay conoje ri ticawex e cꞌo pana chuchiꞌ lamar. 2 Xujek cꞌu cacꞌutun chiquiwach rucꞌuqꞌuiyal tak cꞌambal naꞌoj, yey jun che takrucꞌutunic e waꞌ:

3 «¡Chitapeꞌ! Cꞌo jun awanel xel bichaꞌ queꞌawanok. 4 Ecꞌuchiriꞌ catajin cheujopopexic rijaꞌ,* cꞌo xtzak can chuchiꞌ ribe. Xecꞌun cꞌu lo tzꞌiquin, y xoꞌlquitija bi.

5 »Cꞌo ijaꞌ xtzak can pa tak abaj; yeyruma na jinta uqꞌuiyal ulew chuxeꞌ, xel tanlo rijaꞌ. 6Ecꞌuchiriꞌ xel lo ri kꞌij, xcꞌatic; yeyruma na jinta ratzꞌayak, xchakijic.

7 »Cꞌo ijaꞌ xtzak can pa tak qꞌuix. Echiriꞌri qꞌuix xqꞌuiyic, rijaꞌ xjikꞌ can chuxeꞌ;ruma cꞌu riꞌ, na jinta rekaꞌn xuyaꞌo.

8 »Noꞌj cꞌo ijaꞌ xtzak can pa chomilajulew. Ecꞌu riꞌ waꞌ xel lok, xqꞌuiyic y licxuꞌan rekaꞌn. Cꞌo jujun rakan xuya treinta,jujun chic xuya sesenta y cꞌo ne xuya junciento» xchaꞌ.

9 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubiꞌij tanchichique: «China cꞌu ri cꞌo utanibal cheutayic, ¡chuta cꞌu riꞌ!» xchaꞌ.

Saꞌ ruchac tak ri cꞌambal naꞌoj(Mt. 13:10-17; Lc. 8:9-10)

10 Echiriꞌ ri Jesús xcanaj can utuquel, rie cꞌo chunakaj y ri cablajuj utijoꞌn xekibrucꞌ, xquitzꞌonoj cꞌu che saꞌ queꞌelawi wacꞌambal naꞌoj xuya chique. 11 Ecꞌu ri Jesúsxubiꞌij chique:

«Chiwe riꞌix yaꞌtalic cakꞌalajisax runaꞌojri Dios chwi rutakanic. Noꞌj chique tak

** 3:30 Ri mac chirij ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios e ruma xquibiꞌij: “Ruchukꞌab ri Jesús petinak rucꞌ ritzel winak”,pero na e ta uꞌanom ma e uchukꞌab ri Ruxlabixel ri Dios ri cꞌo rucꞌ. * 4:4 E rojertan chilaꞌ Israel echiriꞌ caquiꞌanrawanic re ri trigo xa caquijopopej rijaꞌ pulew, tecꞌuchiriꞌ caquichꞌuk uwiꞌ rucꞌ ulew.

Page 56: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 4:12 53 Marcos 4:35

ri winak na e jinta chupa rutakanic, xarucꞌ tak cꞌambal naꞌoj cabiꞌx ronoje chique.12 Ma tob rique quetzuꞌnic, e junam rucꞌna quetzuꞌn taj; tob quetanic, e junam rucꞌna quetan taj y e riꞌ na jinta cꞌo caquimajusucꞌ. Na cacaj ta cꞌu riꞌ caquitzelej quitzijchaꞌ jelaꞌ cacuytaj quimac»✡ xchaꞌ.

Ri Jesús cukꞌalajisaj ri cꞌambal naꞌoj puwiri awanel

(Mt. 13:18-23; Lc. 8:11-15)13 Ecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj chique:«¿Na quimaj ta cami usucꞌ riꞌ wa cꞌambal

naꞌoj? ¿Saꞌ cꞌu uꞌanic riꞌ quimaj usucꞌronoje tak ri cꞌambal naꞌoj cancꞌut chi-wach?

14 »Ri awanel e pachaꞌ ri caticowRuchꞌaꞌtem ri Dios.

15 »E cꞌo cꞌu jujun ticawex e pachaꞌrijaꞌ xtzak can chuchiꞌ ri be; waꞌ xticRuchꞌaꞌtem ri Dios pa canimaꞌ y caquita neriꞌ. Pero cacꞌun cꞌu lo ri Satanás y cumaj biri Chꞌaꞌtem xtiquiꞌ pa canimaꞌ.

16 »E cꞌo jujun chic e pachaꞌ rijaꞌxtzak can pa tak abaj. Waꞌ e ri caquitaRuchꞌaꞌtem ri Dios y na jampatanacaquicꞌul rucꞌ quiꞌcotemal. 17 Pero rumana e tiquil ta chi utz, na quecowin taj.Ma echiriꞌ cacꞌun lo ri cꞌambal quipa oqueternabex rucꞌ cꞌax ruma quicꞌulumRuchꞌaꞌtem ri Dios, quepajtaj cꞌu riꞌ.

18 »E cꞌo jujun chic e pachaꞌ rijaꞌ xtzakcan pa tak qꞌuix. Waꞌ e ri quetawRuchꞌaꞌtem ri Dios. 19 Pero rubis quicꞌuꞌxchwi tak ri cajawax chique, rucꞌ ri so-cosoꞌnic re ri beyomalil y ri quirayibalche tak ronoje ri cꞌolic; ronoje cꞌu waꞌ ecusach uwach Ruchꞌaꞌtem ri Dios cꞌo pacanimaꞌ. Ruma tak cꞌu riꞌ waꞌ na jinta cꞌanaquijikꞌobalil quilitaj che ri quibinic.

20 »E cꞌo cꞌu jujun e jelaꞌ pachaꞌ rijaꞌxtzak pa chomilaj ulew. Waꞌ e ri caquitaRuchꞌaꞌtem ri Dios, caquicꞌul chi utz y liccꞌo quijikꞌobalil quilitaj che ri quibinic. Ejelaꞌ pachaꞌ rijaꞌ lic xuꞌan rekaꞌn; cꞌo jujunrakanxuya treinta, jujun chic xuya sesentay cꞌo ne xuya jun ciento» xchaꞌ.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri candil(Lc. 8:16-18)

21Ri Jesús xubiꞌij tanchi chique:«¿Cꞌo neba junok cutzij juna akꞌ y

cuchꞌuk uwiꞌ rucꞌ juna mulul re pajbal ocujuꞌ chuxeꞌ ruwarabal? ¿Na re ta nebacuya lo chupa rucꞌolibal chicaj? 22 Macopon ri kꞌij echiriꞌ janipa ri na kꞌalajisam

taj, cakꞌalajisax na; yey janipa ri ewatalic,quetaꞌmaxic. 23 China cꞌu ri cꞌo utanibalche utayic, ¡chuta cꞌu riꞌ!» xchaꞌ.

24 Jewaꞌ xubiꞌij tanchi chique:«Lic chita chi utz janipa ri cambiꞌij

chiwe,ma “rucꞌ ri pajbal quixpajanwi riꞌix,rucꞌ tanchi wa pajbal caꞌan pajanic chiwe.”Ecꞌu ri Dios cuya na chiwe lic quimaj usucꞌri cambiꞌij, we lic e quita ri nutzij. 25 Machina ri cucꞌul chi utz janipa ri cacꞌutchwach, riꞌ cacꞌut nemás chwach y jecꞌulaꞌcumaj más. Yey china ri na cucꞌul ta ricacꞌut chwach, riꞌ camaj ne che janipa ricuchꞌobo umajom chi usucꞌ» xcha ri Jesús.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ruqꞌuiyibal rijaꞌ26Xubiꞌij tanchi ri Jesús chique:«Rutakanic ri Dios e jelaꞌ pachaꞌ juna

achi cutic rijaꞌ pulew. 27 Rachi chakꞌabqueꞌwarok y pakꞌij cawaꞌlij tanchic; yeyna cumaj ta usucꞌ suꞌanic quel lo rijaꞌ ycaqꞌuiyic. 28 Ma rulew utuquel cuꞌan ribche uqꞌuiyisaxic ri ticoꞌn. Nabe na e quello ri rakan ri ticoꞌn, teran cꞌu lo rutzicꞌ;tecꞌuchiriꞌ, cawachinic. 29 Ecꞌuchiriꞌ yaxriꞌjobic, catzak bi ri jos chema e riꞌ xoponrukꞌijol molonic» xchaꞌ.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi rijaꞌ re moxtasa(Mt. 13:31-32; Lc. 13:18-19)

30Xubiꞌij tanchi ri Jesús:«¿Saꞌ rucꞌ cakajunimaj wi rutakanic ri

Dios, o saꞌ juna cꞌambal naꞌoj cukꞌalajisajwaꞌ? 31 E pachaꞌ rijaꞌ re moxtasa echiriꞌcatic pulew. Ma e ijaꞌ waꞌ más chꞌutiꞌnchwa tak rijaꞌ cꞌo che ruwachulew, 32 peroechiriꞌ tiquital chic, we xqꞌuiyic más can-imar chwa tak ri ticoꞌn cꞌo pa ri werta.Quel cꞌu lo nimak tak ukꞌab y quecꞌun lo ritzꞌiquin quexiqꞌuicꞌ che ruwa caj y quejekiꞌchuxeꞌ rumuꞌj» xchaꞌ.

Suꞌbe ri Jesús cacꞌutun rucꞌ tak cꞌambalnaꞌoj

(Mt. 13:34-35)33Rucꞌ uqꞌuiyal tak cꞌambal naꞌoj pachaꞌ

tak waꞌ, xcꞌutun ri Jesús puwi Ruchꞌaꞌtemri Dios, e chirij ri caquimaj usucꞌ ri winak.34 Y na jinta cꞌo xucꞌutu we na rucꞌ tacꞌambal naꞌoj xuꞌano; noꞌj chique rutijoꞌnxukꞌalajisaj ronoje echiriꞌ e cꞌo quituquel.

Ri Jesús cukꞌatej ri cakjikꞌ chwi ri mar(Mt. 8:23-27; Lc. 8:22-25)

35 Chupa cꞌu laꞌ la jun kꞌij echiriꞌ xocrakꞌab, ri Jesús xubiꞌij chique rutijoꞌn:

—Joꞌ, chojkꞌax chꞌaka yaꞌ —xcha chique.✡ 4:12 Is. 6:9-10

Page 57: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 4:36 54 Marcos 5:2036 Echiriꞌ ebuchꞌaꞌbem chi can ruqꞌuiyal

winak, rutijoꞌn xquicꞌam bi ri Jesús e laꞌchupa ri barco pa tzꞌul wi Rire, yey e cꞌochi jujun barcos ecachbilam bi.

37 Xpe cꞌu jun nimalaj cakjikꞌ chwi rimar. Ecꞌu ri yaꞌ curoj rib che ri barco; ywaꞌ xujek canoj che yaꞌ, ya laj camukutajic.38 Ecꞌu ri Jesús cꞌo pa ri barco puqꞌuisbal rechirij, cawar chwi jun chꞌacat.

Rutijoꞌn xeꞌquicꞌosoj y jewaꞌ xquibiꞌijche:

—¡Kajawal! ¿Na coc ta cami la il chike?¡Ma ya cojcamic! —xechaꞌ.

39 Ecꞌu ri Jesús xyactajic, xukꞌatej ricakjikꞌ y jewaꞌ xubiꞌij che ri yaꞌ:

—¡Chat-tanalok! ¡Chatcubulok! —xchache. Ri cakjikꞌ xtaniꞌic y ri yaꞌ xyeniꞌic.

40 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique rutijoꞌn:—¿Suꞌchac lic quixiꞌij iwib? ¿Suꞌbe na

cubul ta icꞌuꞌx wucꞌ? —xcha chique.41 Ewi xoc lo jun xiꞌin ib cucꞌ y xquibiꞌij

chiquiwach:—¿Saꞌ ruwach waꞌ waꞌchi? ¡Ma tob ne e

ri cakjikꞌ y ri yaꞌ caquicoj utzij! —xechaꞌ.

5Jun achi aj Gadara cꞌo pukꞌab jun itzel

uxlabixel(Mt. 8:28-34; Lc. 8:26-39)

1 Xebopon cꞌu chꞌaka yaꞌ pa ri luwar reGadara. 2 Echiriꞌ xel lo ri Jesús chupa ribarco, na jampatana xoꞌlcꞌul ruma jun achielinak lo chuxoꞌl tak mukubal que animaꞌ,yey waꞌ cꞌo pukꞌab jun itzelilaj uxlabixel.

3 Waꞌ waꞌchi jekel pa quemuk wi ri ani-maꞌ y na jinta chi cꞌana junok cachꞌijowux-imic, tob ne rucꞌ carena. 4 Ma lic uqꞌuiyallaj xyut ri rakan y rukꞌab rucꞌ tak chꞌichꞌy carena; pero rire curakaraꞌ upa, cuꞌanucꞌaj che y na jinta cꞌo cachꞌijow uchukꞌab.5 Chipakꞌij chichakꞌab xaki casutin chwitak ri juyub y chuxoꞌl tak mukubal queanimaꞌ, casiqꞌuinic y cuꞌan cꞌax che rib rucꞌabaj.

6 Ecꞌuchiriꞌ chinimanaj xril pana riJesús, cacꞌalalic xkib rucꞌ y xuxucubaꞌ ribchwach. 7Y lic co xchꞌawic, jewaꞌ xubiꞌij:

—¿Suꞌchac coꞌlmina ib la wucꞌ, Jesús lalUcꞌajol ri Dios cꞌo chilaꞌ chicaj? Cantzꞌonojcꞌu cheꞌla pa rubiꞌ ri Dios, minya la pa cꞌax—xchaꞌ.

8Xubiꞌij waꞌ ma ri Jesús xubiꞌij che: «Atitzelilaj uxlabixel, chatelubi che waꞌchi»xchaꞌ.

9 Ecꞌu ri Jesús xutzꞌonoj che:—¿Saꞌ rabiꞌ? —xcha che.Rire xucꞌul uwach:—Legión* ri nubiꞌ, ma lic oj qꞌui —

xchaꞌ. 10 Yey ritzelilaj uxlabixel lic xucojrib chwach ri Jesús chaꞌ na quetak tubi cꞌanaj che tak laꞌ la luwar.

11 Xa chiriꞌ cꞌu riꞌ e cꞌo lo uqꞌuiyal akquewaꞌ chwa ri juyub. 12E tak cꞌu ri itzelilajuxlabixel xquicoj quib chwach ri Jesús yjewaꞌ xquibiꞌij che:

—Chojtaka bi la cucꞌ la ak chaꞌ cojoc bicucꞌ —xechaꞌ.

13 Y ri Jesús xuya luwar chique. Xebelcꞌu bi che rachi y xeboc bi cucꞌ ri ak.Waꞌ wa ak laj e juna queb mil. Ecꞌu laꞌconoje xeꞌquicꞌaka bi quib chwi jun siwan,xebeꞌtzak cꞌa chupa rimar y chiriꞌ xejikꞌwi.

14 Ecꞌu ri e chajinel que ri ak, xebanima-jic. Y janipa ri xquilo xebec che utzijoxicchupa ri tinamit y pa tak juyub.

Xepe cꞌu ri winak che rilic saꞌ ri xꞌaniꞌchiriꞌ. 15 Echiriꞌ xecꞌun pa cꞌo wi riJesús, xquil rachi ri lic xꞌan cꞌax che cumaritzelilaj uxlabixel; e riꞌ tzꞌulic, ucojom chiukꞌuꞌ y jusucꞌ chi runaꞌoj. Ruma waꞌ, licxquixiꞌij quib.

16 Y ri xebilow waꞌ xquitzijoj chiqueri cꞌacꞌ xecꞌunic; xquitzijoj suꞌanic xebelbi ritzelilaj uxlabixel che rachi y saꞌ rixquicꞌulumaj tak ri ak. 17 Ewi ri winakxquijeko quebelaj che ri Jesús chaꞌ quel bichiriꞌ pa tak ri quiluwar.

18 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xoc bi chupa ribarco. Ecꞌu rachi ebelinak bi ritzelilajuxlabixel che, xelaj che ri Jesús chaꞌ cuyaluwar che caterej bi chirij. 19 Noꞌj ri Jesúsna xuya ta luwar che, jenewaꞌ xubiꞌij che:

—Jat chaꞌwocho cucꞌ rawatz-achakꞌ ychatzijoj chique ronoje ri utz uꞌanom riDios awucꞌ, ma e xucꞌut ri cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌxchawe —xcha che.

20 Rachi xeꞌec y xujek utzijoxic pa ritinamit re Decápolis† ronoje ri utz xꞌanche ruma ri Jesús, y conoje ri ticawex liccacam canimaꞌ che waꞌ.

Rumiꞌal ri Jairo yey rixok xuchap rukꞌuꞌ riJesús

(Mt. 9:18-26; Lc. 8:40-56)* 5:9 “Legión”: Wa chꞌaꞌtem queꞌelok “uqꞌuiyal soldados”. Jun legión e cꞌo wakib mil soldados che. Wara queꞌelawiuqꞌuiyal itzel uxlabixel. † 5:20 “Decápolis” e queꞌelawi “lajuj tinamit”.

Page 58: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 5:21 55 Marcos 6:6

21 Echiriꞌ xtzelej tanchi ri Jesús chꞌakayaꞌ chupa ri barco, uqꞌuiyal ticawexxquimoc rij y Rire xcꞌojiꞌ chuchiꞌ ri mar.

22Xcꞌun cꞌu lo jun achi Jairo rubiꞌ, rire ejun chique ri e aj wach re ri sinagoga. Xewcꞌu xril uwach ri Jesús, xucꞌak rib xeꞌrakanukꞌab. 23 Y lic xucoj rib chwach, jewaꞌxubiꞌij che:

—Ri numiꞌal cajecꞌowic. Joꞌ co la wucꞌ,queꞌyaꞌa ri kꞌab la puwiꞌ chaꞌ cacunutajic yjelaꞌ na cacam taj —xchaꞌ.

24 Xeꞌec cꞌu ri Jesús rucꞌ rachi, yeyuqꞌuiyal winak xeterej bi chirij y liccaquipitzꞌipaꞌ.

25 Chiquixoꞌlibal cꞌu riꞌ cꞌo jun ixok licyewaꞌ, e cablajuj lo junab riꞌ na cataniꞌ taruyabil re upa icꞌ che. 26 Y lic utijom cꞌaxpaquikꞌab uqꞌuiyal e aj cun, y uqꞌuisom chine ronoje ri cꞌo rucꞌ; yey na jinta cꞌanaxutikoj che, ma catajin ne unimitajic rijujun kꞌij.

27 Echiriꞌ xuta ri caquibiꞌij puwi ri Jesús,xumin bi rib chiquixoꞌlibal tak ri winak.Xkib cꞌu pana chirij ri Jesús y xuchaprukꞌuꞌ, 28 ma xuchꞌob pa ranimaꞌ: «Tobtane xew luꞌkꞌuꞌ canchapo, rucꞌ riꞌ quin-cunutajic.» 29Y na jampatana xtaniꞌ ruya-bil y lic xunaꞌ chiribil rib xcunutaj che ricꞌaxlaj yabil cꞌo wi.

30 Ecꞌu ri Jesús echiriꞌ xunaꞌ chiribilrib cꞌo uchukꞌab xelic, xebutzuꞌ conoje riwinak y xutzꞌonoj:

—¿China xchapaw ri nukꞌuꞌ? —xchaꞌ.31Rutijoꞌn xquibiꞌij che:—Rilal quil la ri winak caquipitzꞌipaꞌ

la. ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ catzꞌonoj la: “Chinaxchapaw weꞌin”? —xecha che.

32 Pero ri Jesús xtzuꞌn pa tak utzal cherilic china xchapaw re. 33 Ecꞌu rixok cabir-bot ruma xiꞌin ib, ma rire e etaꞌmayomsaꞌ ri xucꞌulu. Xeꞌec cꞌut y xuxucubaꞌ ribxeꞌrakan ukꞌab ri Jesús. Yey xutzijoj cheRire ronoje rucꞌulumam y saꞌ ri xuꞌan lajokꞌotaj.

34 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:—Ixok, ruma ri cubulibal cꞌuꞌx la wucꞌ,

xcunutaj la. Oj cꞌu la riꞌ chi utzil chomal,ma lal chi cunutajinak che ri cꞌaxcꞌolil la—xchaꞌ.

35 Cꞌa cachꞌaꞌt ne ri Jesús echiriꞌ xecꞌunlo jujun achijab e petinak chirocho ri ajwach re ri sinagoga y xoꞌlquibiꞌij che:

—Ri miꞌal la ya xcamic; na jinta chicutikoj cabayabaꞌ la ri tijonel —xecha che.

36 Ecꞌu ri Jesús, echiriꞌ xuta wa xoꞌl-biꞌxok, xubiꞌij che raj wach re ri sinagoga:

—Muxiꞌij rib cꞌuꞌx la, xew lic cubulacꞌuꞌx la wucꞌ —xcha che.

37Ri Jesús na xuya ta chi luwar che junokcaterej bi chirij; xew xebucꞌam bi ri Pedro,ri Jacobo y ri Juan ruchakꞌ ri Jacobo rucꞌ.38 Ecꞌuchiriꞌ xopon chirocho raj wach reri sinagoga, xeril ri winak quetucuquic,quebokꞌic y rucꞌ sicꞌ quetunanic. 39 Ecꞌu riJesús xoc bi y xubiꞌij chique:

—¿Suꞌbe lic quixtucuquic y quixokꞌic?Ri ralco ali na caminak taj, xa cawaric —xcha chique.

40 Yey xa xquitzeꞌej cꞌu ri xubiꞌij. PeroRire xeberesaj lo conoje ri e cꞌo pa ja, xewxebucoj bi ruchu-ukaw ri ralco ali cucꞌrutijoꞌn eteran bi chirij. Xoc cꞌu bi pa telanwi ri ralco ali. 41Xuchap cꞌu rukꞌab y jewaꞌxubiꞌij pa ri chꞌaꞌtem arameo:

—¡Talita cumi! —xcha che. (Waꞌ equeꞌelawi: “Ali chuuy, ¡Chatwaꞌlijok!”)

42 Y na jampatana ri ralco ali xwaꞌlijic yxbinic. (Rali cablajuj rujunab.) Y ri winaklic xquixiꞌij quib che wa xquilo. 43 Ecꞌuri Jesús lic xpixaban che chaꞌ na jinta cꞌocaquitzijoj wi y xtakan cꞌu che chaꞌ cayaꞌuwa ri ralco ali.

6Ri Jesús copon pa ri tinamit Nazaret(Mt. 13:53-58; Lc. 4:16-30)

1Ri Jesús xel bi chiriꞌ y xopon pa rutina-mit. Ecꞌu rutijoꞌn xeterej bi chirij. 2 Echiriꞌxopon ri kꞌij re uxlanibal, xujek cacꞌutunchupa ri sinagoga. Yey uqꞌuiyal winakxquito y lic xcam canimaꞌ che, jecꞌuwaꞌcaquibiꞌij:

—¿Pa xuꞌmaja wi waꞌchi ronoje tak waꞌ?¿Saꞌ chi naꞌoj wa yaꞌtal che, yey suꞌaniccuꞌan tak wa milagros? 3 ¿Na e ta neba junachi carpintero; ralab ri María y catzixelri Jacobo, ri José, ri Judas y ri Simón? ¿Naejekel ta neba ri ranab wara chikaxoꞌl? —quechaꞌ. Ewi lic e qꞌui tzel xquita ri xubiꞌijy xquijek caquicꞌak bi ukꞌij.

4 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—Chupa ronoje luwar cayac ukꞌij

juna kꞌalajisanel. Noꞌj chupa rutinamit,chiquixoꞌl ri ratz-uchakꞌ y pa rocho, nacayac ta ukꞌij —xcha chique. 5 Chupacꞌu riꞌ rutinamit xa e queb oxib ri xuyarukꞌab paquiwiꞌ y xebucunaj, noꞌj na utztaj xuꞌan juna chic milagro 6ma ri ticawexna caquicoj taj china Rire. Ecꞌu ri Jesúslic xcam ranimaꞌ che waꞌ. Xicꞌow cꞌu patak ri aldeas cꞌo chunakaj ri tinamit e riꞌcacꞌutunic.

Page 59: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 6:7 56 Marcos 6:31Ri Jesús cuya bi quichac ri cablajuj

utakoꞌn(Mt. 10:5-15; Lc. 9:1-6)

7 Tecꞌuchiriꞌ, xebusiqꞌuij ri cablajuj uti-joꞌn, xebutak bi pa cacab y xuya paquikꞌabquebequesaj bi itzelilaj uxlabixel. 8 Yeyxebutak che na jinta cꞌo caquicꞌam bi repa be; xew caquicꞌam bi ri quichꞌamiꞌy. Nacaquicꞌam tane bi quiteb, quiwa o quimeyochwi ri quipas. 9 Yey utz caquicoj bi quix-ajab; noꞌj na utz taj caquicꞌam bi jumolajchic quikꞌuꞌ, xew ri quicojom. 10 Y xubiꞌijbi chique:

«We quixcꞌul pa juna ja, chixcꞌola chiriꞌ;cꞌate quixel bi echiriꞌ quixꞌec pa jun chictinamit. 11 Noꞌj we chupa juna tinamit naquixcꞌul taj y na cacꞌul tane ri Utzilaj Tzijquitzijoj, chixelubi chiriꞌ yey chipupaꞌ canrulew cꞌo che ri iwakan; waꞌ e cꞌutubal rena utz ta quiꞌanom ri ejekel chiriꞌ. Pakatzijwi cambiꞌij chiwe: Chupa rukꞌijol ri kꞌatbaltzij, más cꞌax ri cape paquiwi rique chwa ricape paquiwi ri e aj Sodoma y Gomorra»✡xchaꞌ.

12 Xebel cꞌu bi rutijoꞌn che utzijoxicchique ri ticawex puwi ri lic chirajawaxiccaquitzelej quitzij chwach ri Dios.13 Xebequesaj bi uqꞌuiyal itzel uxlabixelyey xquicoj aceite paquiwi uqꞌuiyalyewaꞌib y xequicunaj.

Rucamic ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo(Mt. 14:1-12; Lc. 9:7-9)

14 Ri rey Herodes xuta puwi ri chomuchꞌaꞌtibexic ri Jesús,ma lic xetaꞌmax rubiꞌpa tak ronoje luwar. Ecꞌu ri Herodes xu-biꞌij: «Laꞌ e ri JuanAj Yaꞌl Bautismo xcꞌastajlo chiquixoꞌl ri ecaminak; e uwariꞌche cꞌouchukꞌab che uꞌanic wa milagros» xchaꞌ.

15 Yey e cꞌo jujun chic quebiꞌn re: «Riree Elías» y jujun chic quebiꞌn re: «E junakꞌalajisanel o laj junok chique ri kꞌala-jisanelab re ojertan.»

16 Echiriꞌ xuta waꞌ ri Herodes, xubiꞌij:«Laꞌ e ri Juan ri jun xintak ukꞌatic rujolom,xcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak» xchaꞌ.

17Xubiꞌij waꞌ ma e rire ri xutak uchapicri Juan chaꞌ cayaꞌiꞌ pa carena y queꞌyoꞌk pacárcel. Xuꞌan waꞌ ri Herodes ma ri Juanxuchꞌaꞌbej upa ruma uꞌanom rixokil che riHerodías, yey waꞌ wiꞌxok e rixokil ri Feliperuchakꞌ ri Herodes. 18 Jewaꞌ ri xubiꞌij riJuan che: «Lic na ube taj ꞌanom ixokil lache ri rixokil ri chakꞌ la» xchaꞌ.

19Ruma cꞌu laꞌ, rixok Herodías lic xutzu-cuj saꞌ cuꞌan che ri Juan. Lic xraj cucamisaj;pero na curik taj saꞌ uꞌanic cuꞌano, 20 mari Herodes cuxiꞌij ne rib chwach ri Juan.Yey utakom ne uchajixic chaꞌ na jintacucꞌulumaj, ma retaꞌam ri Juan e jun achilic jusucꞌ y lic uyaꞌom rib pukꞌab ri Dios.Echiriꞌ ri Herodes cuta rucꞌutunic ri Juan,tob na cumaj ta usucꞌ, lic cacha ucꞌuꞌx cheutayic.

21 Ewi xopon jun kꞌij echiriꞌ ri Herodesxuqꞌuis ujunab y xuya jun nimalaj waꞌimchique tak raj wach e cꞌo rucꞌ, cucꞌ ri etakanelab que rusoldados y ri e aj Galilealic cꞌo quiwach. 22 Xoc cꞌu bi ri ralit rixokHerodías pa cꞌo wi ri Herodes cucꞌ conojetak ri e cꞌo chwa ri mexa, y xujek caxajawchiquiwach. Waꞌ lic xucꞌul quicꞌuꞌx conojeri e cꞌo chiriꞌ. Ewi ri Herodes jewaꞌ xubiꞌijche laꞌli:

«Chatzꞌonoj saꞌ ri cawaj, ma riꞌin canyachawe» xchaꞌ. 23 Y xujiquibaꞌ cꞌu uwachche:

«Ronoje ri catzꞌonoj, canya chawe, tobne pa nicꞌaj che tak ri cꞌo panukꞌab» xchaꞌ.

24 Ewi rali xel bi chaꞌ cuꞌtzꞌonoj cheluꞌchu:

«¿Saꞌ nawi ri cantzꞌonoj?» xchaꞌ.«E chatzꞌonoj rujolom ri Juan Aj Yaꞌl

Bautismo» xcha ruchu che.25Na jampatana cꞌu riꞌ, rali lic canic xoc

bi chwa ri rey Herodes y jewaꞌ xubiꞌij che:«Cuaj caya la chwe woꞌora pa juna plato

rujolom ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo» xchache.

26 Ri rey lic xbisonic ruma ri xtzꞌonoxche. Pero ruma cꞌu ri xujiquibaꞌ uwachche rali chiquiwach conoje ri e cꞌo rucꞌ pawaꞌim, na xraj ta chic xujecꞌ ruchꞌaꞌtem.27 Ewi xutakalaꞌ bi jun soldado chaꞌ queꞌecy cucꞌam lo rujolom ri Juan. 28 Ri soldadoxeꞌec pa ri cárcel y xucꞌatzij rujolom riJuan. Xucꞌam lo pa jun plato y xuya cꞌu cherali, y rali xuꞌyaꞌa che ruchu.

29 Echiriꞌ xquita waꞌ rutijoꞌn ri Juan,xoꞌlquicꞌama rucuerpo y xeꞌquimukuꞌ.

Ri Jesús quebutzuk woꞌob mil achijab(Mt. 14:13-21; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14)

30Echiriꞌ rutakoꞌn ri Jesús xetzelej lo cheutzijoxic ri Utzilaj Tzij, xquimol quib rucꞌRire y xquitzijoj che janipa ri xquiꞌano yxquicꞌutu. 31 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:

—Chixpeta wucꞌ ituquel, joꞌ chaꞌ co-jeꞌuxlan qꞌuenok pa juna luwar pa na e

✡ 6:11 Gn. 19:24-29

Page 60: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 6:32 57 Marcos 7:2jinta wi winak —xchaꞌ. Jelaꞌ xubiꞌij chiquema lic e qꞌui ri winak, e cꞌo ri quebec ye cꞌo ri quecꞌunic yey rique na utz ta chine quewaꞌic. 32 Xeboc cꞌu bi ri Jesús cucꞌrutijoꞌn quituquel chupa jun barco y xebecpa jun luwar catzꞌintzꞌotic. 33 Pero lic eqꞌui ri xebilowic echiriꞌ xebec y xquetaꞌmajuwach ri Jesús. Ewi uqꞌuiyal winak xebecchakan, waꞌ ebelinak lo pa tak ri tinamit.Nabe cꞌu riꞌ xebopon chwa ri Jesús yeyechiriꞌ Rire xoponic, xquimol quib rucꞌ.

34 Echiriꞌ xel lo ri Jesús pa ri barco, xriloe cꞌo chi uqꞌuiyal winak chiriꞌ. Lic cꞌut xe-juchꞌ caꞌn pa ranimaꞌ,mapachaꞌ e bexexnajinta chajinel que. Ecꞌu ri Jesús xujek cuyauqꞌuiyal cꞌutunic chiquiwach. 35 Echiriꞌlic benak kꞌij chic, xekib lo rutijoꞌn rucꞌ yjewaꞌ xquibiꞌij che:

—Kajawal, wa luwar oj cꞌo wi liccatzꞌintzꞌotic y benak kꞌij chic. 36 Utz wequetak bi la ri winak chaꞌ quebec pa takraldeas y pa tak ri luwar cꞌo lo xa nakaj requeꞌquilokꞌo quiwa, ma ri wara na jinta cꞌocatijic —xechaꞌ.

37Noꞌj ri Jesús xucꞌul uwach:—Chebitzuku riꞌix —xcha chique.Rique xquibiꞌij che:—¿E cami caꞌaj la riꞌ queꞌkalokꞌo quiwa

conoje wa ticawex chaꞌ quekatzuku? ¡Rirajil waꞌ e junam rucꞌ queb ciento kꞌij rechac! —xechaꞌ.

38Ri Jesús xubiꞌij chique:—¿Janipa chi pam cꞌo iwucꞌ? Jix

jiꞌwilapeꞌ —xcha chique.Echiriꞌ xquetaꞌmaj, xquibiꞌij che:—Xa woꞌob chi pam y caꞌib chi car —

xechaꞌ.39 Ecꞌu ri Jesús xtakan che quetzꞌuyiꞌ

conoje ri ticawex chimutzaꞌj pa tak ri raxqꞌuim. 40 Xetzꞌuyiꞌ cꞌu chimutzaꞌj re jujunciento y re nicꞌaj ciento.

41Ecꞌu ri Jesús xucꞌam ri woꞌob pam rucꞌri caꞌib car, xtzuꞌn chicaj y xtioxin chwachri Dios. Tecꞌuchiriꞌ, xuwechꞌ upa ri pam yxuya chique rutijoꞌn chaꞌ caquijach chiqueri winak. Y jelaꞌ xuꞌan rucꞌ ri queb car,xjachiꞌ cꞌu riꞌ waꞌ chique conoje.

42Conoje cꞌu riwinak xewaꞌic y xenoj chiutz. 43 Tecꞌuchiriꞌ, xquimol ri chꞌakaꞌtaꞌkpam y car, y rucꞌ waꞌ xnoj lo cablajujchacach. 44 Yey ri xewaꞌic e lo woꞌob milchi achijab.

Ri Jesús cabin chwi ri yaꞌ(Mt. 14:22-27; Jn. 6:15-21)

45 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xebutak rutijoꞌnchaꞌ queboc bi chupa ri barco, quen-abej bi chwach y quekꞌax cꞌa chꞌakayaꞌ che ri tinamit Betsaida, xalokꞌ Rirequebuchꞌaꞌbej tak can ruqꞌuiyal winak.46 Echiriꞌ ebuchꞌaꞌbem chi canok, xel bichwa ri juyub chaꞌ cuꞌana orar.

47 Echiriꞌ xoc rakꞌab, ri barco cꞌo chipunicꞌajal ri mar, yey ri Jesús utuquelcanajinak can chuꞌlew. 48 Anim tan cꞌu riꞌ,ri Jesús xeril pan rutijoꞌn lic rucꞌ cꞌax que-tajin che ubinisaxic ri barco ruma runimaltewpetinak chiquiwach. Ecꞌu ri Jesús xeꞌeccucꞌ; e riꞌ cabin chwi rimar, ya e riꞌ quicꞌowchiquiwach.

49Pero rutijoꞌn echiriꞌ xquilo cabin chwiri yaꞌ, xquichꞌobo e juna espíritu. Xquijekcꞌu riꞌ quesiqꞌuinic, 50 ma conoje xquilo ylic xquixiꞌij quib che. Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesúsxebuchꞌaꞌbej, jewaꞌ xubiꞌij chique:

—Chinimarisaj icꞌuꞌx, ma riꞌin in Jesús;mixiꞌij cꞌu iwib —xcha chique.

51 Xoc cꞌu bi ri Jesús cucꞌ chupa ribarco; ecꞌu runimal tew xtaniꞌic. Rutijoꞌnlic xcam canimaꞌ che, 52 ma cꞌamajaꞌ necaquimaj usucꞌ ri xuꞌan ri Jesús echiriꞌxuꞌan qꞌui che ri pam, ma e pachaꞌ chꞌuku-tal ri quinaꞌoj.

Ri Jesús quebucunaj ri yewaꞌib e cꞌo Gene-saret

(Mt. 14:34-36)53 Ecꞌuchiriꞌ xquikꞌaxuj ri yaꞌ, xebopon

che ri luwar re Genesaret y xquixim ribarco chuchiꞌ ri yaꞌ. 54 Echiriꞌ xebel lochupa ri barco, na jampatana ri winakxquetaꞌmaj uwach ri Jesús.

55 Xebec cꞌu riꞌ re caquitzijoj puwi riJesús pa tak ronoje ri luwar re Genesaret.Yey ri winak re ronoje tak luwar xquijekquequicꞌam tak lo yewaꞌib e telem lo chwachꞌat cꞌa pa ri luwar pa quitom cꞌo wi riJesús. 56Y tob pa tak chawi xoc wi ri Jesús,pa tak tinamit, pa tak aldeas o pa tak juyub,e cꞌo ri quequiya ri yewaꞌib chuchiꞌ tak ribe y caquicoj cꞌu quib chwach ri Jesús chaꞌcuya luwar chique tob ne xew ruchiꞌ rukꞌuꞌcaquichapo. Conoje cꞌu ri quebanaw waꞌ,quecunutajic.

7Ri cachꞌulan re ri ticawex(Mt. 15:1-20)

1 Ecꞌu ri fariseos cucꞌ jujun chiqueraj cꞌutunel re ri tzijpixab e petinakJerusalem, xquimol quib rucꞌ ri Jesús. 2Waꞌ

Page 61: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 7:3 58 Marcos 7:27

waꞌchijab xquijek quequichꞌaꞌtibej jujunchique rutijoꞌn ri Jesús ma xequilo que-waꞌic yey na quichꞌajom ta ri quikꞌab. Ywaꞌ na e ta quicꞌutuꞌn can ri catiꞌ-quimam.3 Ma ri fariseos y ri nicꞌaj chic aj judiꞌabe lic quitakem ri quicꞌutuꞌn can ri catiꞌ-quimam. Rique na quewaꞌ taj we nacaquichꞌaj ta nabe ri quikꞌab chi utz. 4 Yechiriꞌ quetzelej lo pa cꞌaybal, na jintacꞌo caquitijo we na caquichꞌaj ta nabe riquikꞌab, jelaꞌ pachaꞌ ri cꞌutum can chique.Yey quitakem uqꞌuiyal cꞌutunic xa quima-jom can chiquij catiꞌ-quimam, jelaꞌ pachaꞌruꞌanic cachꞌaj tak upa ri tijbal yaꞌ, ri xaro,rubitak saꞌch re chꞌichꞌ y rujoskꞌixic richꞌat rewarabal. 5Ruma cꞌu laꞌ ri fariseos yraj cꞌutunel re ri tzijpixab xquitzꞌonoj cheri Jesús:

—¿Suꞌbe ri tijoꞌn la na quitakem ta riquicꞌutuꞌn can ri katiꞌ-kamam? Ma riquequewaꞌic tob e laꞌ na quichꞌajom ta riquikꞌab —xechaꞌ.

6 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—¡Xa queb palaj alak! Lic katzij ri

tzꞌibital can ruma ri kꞌalajisanel Isaíaspawiꞌ alak. Ma jewaꞌ xutzꞌibaj canok:Waꞌ wa tinamit xa rucꞌ ruwaqueꞌ caquiyac

nukꞌij,noꞌj ri canimaꞌ lic naj cꞌo wi chwe.7Na jinta cꞌana cutikoj caquilokꞌoj nukꞌij,ma ri cꞌutunic caquiꞌano xa takanic que

achijab. Is. 29:138 Ecꞌu ralak e yaꞌom can alak Rutzij Upixabri Dios y e lic coc alak il che uꞌanic riquicꞌutuꞌn can ri ticawex, pachaꞌ caꞌan alakrucꞌ rujoskꞌixic ri tijbal yaꞌ y ruchꞌajic upari xaro; yey cꞌo ne jujun chic pachaꞌ takwaꞌcaꞌan alak xa majom can alak —xchaꞌ. 9 Jetanchi cꞌu waꞌ xubiꞌij chique:

—Ralak ꞌanom alak che Rutzij Upixabri Dios pachaꞌ na jinta uchac, ruma e liccatajin alak che uꞌanic ri quicꞌutuꞌn can riticawex. 10MariMoisés jewaꞌ utzꞌibamcanojertan:Chalokꞌoj quikꞌij rachu-akaw Éx. 20:12yeyWe cꞌo junok quebuyaj ruchu-ukaw rucꞌ

itzel chꞌaꞌtem, riꞌ lic takal che ca-camisaxic Éx.21:17

xcha ri Moisés.11 »Noꞌj ralak cabiꞌij alak: “Utz we juna

achi xew cubiꞌij chique ruchu-ukaw: Nautz taj cantoꞌ alak, ma ri toꞌbal cajawax chealak, nubiꞌtisim chic re nukasaꞌn chwachri Dios.” 12 Yey chiwach ralak, china ri

cabiꞌn re waꞌ, na chirajawaxic ta chi chequebutoꞌ ruchu-ukaw. 13 Jecꞌuriꞌlaꞌ ꞌanomalak che Rutzij Upixab ri Dios pachaꞌ najinta uchac, ruma tak ri noꞌjibal petinaklo chique ri chuꞌkaw alak. Yey takem alakuqꞌuiyal cꞌutunic pachaꞌ tak waꞌ —xchaꞌ.

14Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xebusiqꞌuij conojeruqꞌuiyal ticawex y jewaꞌ xubiꞌij chique:

—Lic tanape onoje alak y lic maja alakusucꞌ waꞌ: 15 Ri cachꞌulan ri ranimaꞌ riticawex na e ta ri cutij bi, ma e ri quel lopa ranimaꞌ, e waꞌ ri cachꞌulan re. 16 Chinacꞌu ri cꞌo utanibal che utayic, ¡chuta cꞌu riꞌ!—xcha chique.

17 Ecꞌu ri Jesús xebuya can ruqꞌuiyalticawex y xoc bi che jun ja. Tecꞌuchiriꞌrutijoꞌn xquiꞌan tzꞌonobal che puwi wacꞌambal naꞌoj. 18 Ewi rire xubiꞌij chique:

—¿Ix neba jun riꞌix chique ri na jintaquinaꞌoj puwi waꞌ? ¿Na quimaj ta nebausucꞌ e ri cachꞌulan ri ranimaꞌ ri ticawexnae ta ri cutij bi? 19Ma e janipa ri cutij bi, riꞌna coc ta chupa ri ranimaꞌ; xa chupa rupaqueꞌec wi. Tecꞌuchiriꞌ, cuꞌpamaj bi —xchaꞌ.Rucꞌ waꞌ ri Jesús xraj xubiꞌij e ronoje takri re catijic, lic utz. 20 Je tanchi waꞌ xubiꞌijchique:

—E ri quel lo pa ranimaꞌ ri ticawex, e waꞌri cachꞌulan re. 21Ma pa ranimaꞌ ri ticawexquel wi lo tak ritzel naꞌoj, ri macunic chirijri cꞌulaniquil, ri caretzꞌabej uwa ukꞌij rucꞌjun chic na ucꞌulel taj, ri camisanic, 22 rielekꞌ, ri rayinic re puak, ri retzelal cꞌuꞌxaj,ri socosoꞌnic; ri rayibal re ri tiꞌjil, ri cꞌaxcꞌuꞌxaj chirij jun chic, ri itzel chꞌaꞌtemchirij junok, ri cuꞌan nim chiribil rib, rina cuchꞌob tana saꞌ ri cuꞌano. 23 Ronojetak waꞌ wa itzel uwach, chupa ri ranimaꞌri ticawex quel wulok y e cachꞌulan rerubinic —xchaꞌ.

Ri cubulibal ucꞌuꞌx jun ixok na cuqꞌuil tari aj judiꞌab

(Mt. 15:21-28)24Xel bi ri Jesús chiriꞌ y xopon pa tak ri

luwar re Tiro y re Sidón. Xoc cꞌu chuchiꞌjun ja. Na xraj taj cꞌo quetaꞌman re weRire cꞌo chiriꞌ; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, xquetaꞌmajri winak. 25 Cꞌo cꞌu jun ixok, e ri ralit cꞌopukꞌab jun itzel uxlabixel. Xew xuto cꞌo riJesús chiriꞌ, xcꞌunic y xucꞌak rib xeꞌrakanukꞌab ri Jesús. 26 Ecꞌu rixok na cuqꞌuilta ri aj judiꞌab yey alaxel pa ri luwar reSirofenicia. Xelaj cꞌu che chaꞌ caresaj bi riitzel uxlabixel che ri ralit.

27 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:

Page 62: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 7:28 59 Marcos 8:15—Chirajawaxic na nabe quewaꞌic y

quenoj ri e ralcꞌoꞌal ri rajaw ja, ma na usucꞌtaj we junok cumaj ri quiwa ri ralcꞌoꞌal ycucꞌak bi chiquiwa ri tzꞌiꞌ —xcha che.

28Rixok xucꞌul uwach:—Katzij, Kajawal, pero ¿na quewaꞌ ta

neba ri tzꞌiꞌ rucꞌ rucꞌaj quiwa racꞌalabcatzak chuxeꞌ ri mexa? —xchaꞌ.

29Ri Jesús xubiꞌij che:—Ruma wa xabiꞌij, canya chawe ri

xatzꞌonoj. Jat cꞌu woꞌora ma ri itzeluxlabixel elinak chubi che rawalit —xchaꞌ.

30 Ecꞌuchiriꞌ xopon rixok chirocho,xuꞌrika ri ralit cotzꞌol chwa uwarabal yeyelinak chubi ri itzel uxlabixel che.

Ri Jesús cucunaj jun achi tꞌoꞌc ycachꞌikchꞌotic

31 Ecꞌuchiriꞌ, xel tanchi ubi ri Jesús chetak ri luwar re Tiro y xicꞌow pa ri tina-mit Sidón. Xopon cꞌu chuchiꞌ ri mar reGalilea y xeꞌela pa tak ri luwar re Decápo-lis. 32 Chiriꞌ xquicꞌam lo chwach ri Jesúsjun achi tꞌoꞌc y cachꞌikchꞌotic, yey ri ecꞌa-mayom lok xebelaj che chaꞌ cuya rukꞌabpuwiꞌ.

33 Ecꞌu ri Jesús xresaj bi rachi chiquixoꞌlri winak. Tecꞌuchiriꞌ xujuꞌ ruwi tak ukꞌabpuxiquin rachi y xucoj jubikꞌ ucꞌaxaj tzaꞌmri rakꞌ. 34 Xtzuꞌn chicaj, xuqꞌuis ucꞌuꞌx yjecꞌuwaꞌ xubiꞌij che rachi: «¡Efata!» (Waꞌpa ri chꞌaꞌtem arameo queꞌelawi “chat-jakatajok”.) 35 Na jampatana cꞌu riꞌ, rachixjakataj ruxiquin, xquiritaj ri rakꞌ y xujekocachꞌaꞌt chi utz.

36 Ecꞌu ri Jesús lic xebupixabaj ri winakchaꞌ na jinta cꞌana cꞌo caquitzijoj wi, noꞌjri winak tob ne quepixabaxic, más nexebec che utzijoxic. 37 Lic cꞌu cacamcanimaꞌ ri winak che y jewaꞌ caquibiꞌij:«Ronoje ri cuꞌano lic utz, ma ri e tꞌoꞌc cuꞌanchique quetanic yey ri e meꞌt cuꞌan chiquequechꞌawic.»

8Ri Jesús quebutzuk cajib mil ticawex(Mt. 15:32-39)

1 Chupa tak laꞌ la kꞌij xquimol quibuqꞌuiyal ticawex. Y ruma na jinta quiware caquitijo, ri Jesús xebusiqꞌuij rutijoꞌn yxubiꞌij chique:

2 —Lic cajuchꞌ caꞌn nucꞌuꞌx chique waticawex ma e urox kꞌij waꞌ e cꞌo wucꞌ y najinta chi quiwa. 3 Yey we e laꞌ quebenutak

bi chicocho y na jinta cꞌo quitijom, riꞌ que-beꞌkꞌochkꞌob pa be, ma e cꞌo jujun chiquelic naj e petinak wi —xchaꞌ.

4Rutijoꞌn xquibiꞌij che:—Pero, ¿pa carikitaj wi wa re quetzuk

wa uqꞌuiyal ticawex? Ma chupa wa luwarna jinta ne cꞌo e jekelic —xechaꞌ.

5Ri Jesús xutzꞌonoj cꞌu chique:—¿Janipa chi pam cꞌo iwucꞌ? —xcha

chique.—Wukub —xecha rique.6 Ewi ri Jesús xtakan che quetzꞌuyiꞌ ri

ticawex chuꞌlew. Xucꞌam cꞌu ri wukubpam y xtioxin chwach ri Dios. Tecꞌuchiriꞌ,xuwechꞌ upa y xuya chique rutijoꞌn chaꞌcaquijach chique ruqꞌuiyal ticawex; yrique e xquiꞌano. 7 Yey cucꞌaꞌam ne jujunraltak co car. Ecꞌu ri Jesús xtioxin chwachri Dios puwi waꞌ y xtakan cꞌu che cajachiꞌchique ri winak.

8 Xewaꞌ cꞌut y lic xenoj chi utz.Tecꞌuchiriꞌ, xmol ri chꞌakaꞌtaꞌk quikax yrucꞌ waꞌ xnoj wukub chacach. 9Ri xewaꞌic,laj e juna cajib mil ticawex.

Ecꞌu ri Jesús xebuchꞌaꞌbej canok, 10 xoccꞌu bi chupa ri barco cucꞌ rutijoꞌn y xebecpa tak ri luwar re Dalmanuta.

Ri fariseos caquitzꞌonoj juna cꞌutubal reruchukꞌab ri Jesús

(Mt. 16:1-4; Lc. 12:54-56)11 Cꞌo jun kꞌij ri fariseos xebopon rucꞌ

ri Jesús y xquijeko e laꞌ xa pa chꞌaꞌtemcaquichap pa chꞌaꞌoj. Xquitzꞌonoj cꞌu checuꞌan juna cꞌutubal re chilaꞌ chicaj chiqui-wach chaꞌ cakꞌalajinic we Rire takom loruma ri Dios; waꞌ xquiꞌano xa re cꞌambalupa.

12Ecꞌu ri Jesús lic xuqꞌuis ucꞌuꞌx y xubiꞌijchique:

«¿Suꞌbe ri ticawex re wakꞌij ora ecaquitzꞌonoj canꞌan juna cꞌutubal chaꞌcakꞌalajinic we intakom lo ruma ri Dios?Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Na jinta junacꞌutubal cayaꞌtaj chique» xchaꞌ. 13 Ewixebuya canok, xoc tanchi ubi chupa ribarco y xkꞌax chꞌaka yaꞌ.

Ri quicꞌutunic ri fariseos(Mt. 16:5-12)

14 Ecꞌu rutijoꞌn ri Jesús xicꞌowchiquicꞌuꞌx caquicꞌam bi pam y xa junchi pam cꞌo cucꞌ chupa la barco. 15 Ewiri Jesús xebupixabaj, jewaꞌ xubiꞌij chique:

* 8:15 “Levadura”: Jelaꞌ pachaꞌ ri levadura cusipowirisaj upa ri pam; jecꞌulaꞌ ri quinaꞌoj ri fariseos y ri Herodes, najampatana cuyoj ri quinaꞌoj ri winak.

Page 63: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 8:16 60 Marcos 8:36

«Lic chichajij iwib chwa ri “levadura”*que ri fariseos y chwa ri “levadura” re riHerodes» xchaꞌ.

16 Rutijoꞌn xquibiꞌij cꞌu chiquiwach:«Cubiꞌij waꞌ ma retaꞌam na jinta pamxkacꞌam lok» xechaꞌ.

17 Ri Jesús xretaꞌmaj saꞌ lacaquichꞌaꞌtibej chiquiwach y xubiꞌij cꞌuchique:

—¿Suꞌbe quichꞌaꞌtibej chiwach puwi rina xicꞌam ta lo pam? ¿Cꞌamajaꞌ nebaquimaj usucꞌ? ¿Lic cami cꞌa chꞌukutalrinaꞌoj? 18 Cꞌo waꞌ cꞌu iwach yey e pachaꞌna quixtzuꞌn taj. Cꞌo waꞌ cꞌu ixiquin yey epachaꞌ na quixtan taj. ¿Lic neba na cacꞌunta chicꞌuꞌx 19 echiriꞌ xinjach ri woꞌob pamchique ri woꞌob mil ticawex? ¿Janipa cꞌuchacach xinojisaj rucꞌ ri quikax? —xchaꞌ.

Rutijoꞌn xquicꞌul uwach:—Cablajuj chacach —xechaꞌ.20Xutzꞌonoj tanchi chique:—Yey echiriꞌ xinjach ri wukub pam

chique ri cajib mil ticawex, ¿janipa lo cha-cach xinojisaj rucꞌ ri quikax? —xchaꞌ.

Rique xquicꞌul uwach:—Wukub chacach —xechaꞌ.21 Jecꞌuwaꞌ xuqꞌuisbej cucꞌ:—¿Suꞌbe cꞌu riꞌ cꞌamajaꞌ cꞌana quimaj

usucꞌ? —xcha chique.Ri Jesús cucunaj jun potzꞌ pa ri tinamit

Betsaida22 Tecꞌuchiriꞌ, xebopon pa ri tinamit

Betsaida. Tak ri winak xquicꞌam lo junpotzꞌ chwa ri Jesús y xebelaj cꞌu che chaꞌcucunaj. 23 Ecꞌu ri Jesús xuchap rukꞌab ripotzꞌ, xresaj bi chupa ri tinamit y xchubanche tak ruwach. Tecꞌuchiriꞌ, xuya rukꞌabpuwiꞌ y xutzꞌonoj che we caril qꞌuenok.

24Ri potzꞌ xtzuꞌn pana chwach y xubiꞌij:—Quebenuwil rachijab pachaꞌ chi e cheꞌ

quebinic —xchaꞌ.25 Ri Jesús xuya tanchi rukꞌab puwi

ruwach ri potzꞌ. Jecꞌulaꞌ ri potzꞌ xcunutajicy utz xtzuꞌnic. Xtzuꞌn cꞌu pana naj y xrilronoje chi utz.

26 Tecꞌuchiriꞌ ri Jesús xutak bi chirochoy jewaꞌ xubiꞌij che:

—Matoc bi pa ri tinamit y matzijoj necꞌana che junok e riꞌin xatincunaj —xchache.

Ri Pedro cukꞌalajisaj ri Jesús e ri Cristo(Mt. 16:13-20; Lc. 9:18-21)

27 Ri Jesús cucꞌ rutijoꞌn xebec pa tak rialdeas re ri tinamit Cesarea re Filipo.† Yeychupa cꞌu ri be, ri Jesús xutzꞌonoj chiquerutijoꞌn:

—Chiquiwa ri winak, ¿in china nawiriꞌin? —xchaꞌ.

28Rique xquicꞌul uwach che:—Cꞌo quebiꞌn re, lal ri Juan Aj Yaꞌl

Bautismo; jujun chic caquibiꞌij lal ri Elías;y jujun chic, lal junok chique tak ri kꞌala-jisanelab re ojertan —xechaꞌ.

29 Tecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj chique:—Yey chiwach riꞌix, ¿in china riꞌin? —

xchaꞌ.Ri Pedro xucꞌul uwach:—Rilal lal ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios

—xchaꞌ.30Ewi ri Jesús xebutak che na caquitzijoj

ta che junok china Rire.Ri Jesús cachꞌaꞌt puwi rucamic y rucꞌasta-

jibal(Mt. 16:21-28; Lc. 9:22-27)

31Xujek cꞌu ubiꞌxiquil chique:«Lic chirajawaxic che Ralaxel Chiquixoꞌl

Ticawex cutij na ri cꞌax y cacꞌak bi ukꞌijcuma ri nimak winak re ri tinamit, rinimak e aj chacunel pa Rocho Dios y rajcꞌutunel re ri tzijpixab. Tecꞌuchiriꞌ, ca-camisaxic; noꞌj churox kꞌij cacꞌastaj lok»xchaꞌ. 32Waꞌ xukꞌalajisaj chi utz chique.

Ecꞌu ri Pedro xresaj bi ri Jesús chiquixoꞌly xuchꞌaꞌbej upa ruma ri xubiꞌij. 33 Noꞌjri Jesús xutzuꞌ lo quiwach rutijoꞌn yxuchꞌaꞌbej cꞌu upa ri Pedro, jewaꞌ xubiꞌijche:

—¡Chatel chinuwach, Satanás! Ma riꞌatna e ta cachꞌob puwi ri uchꞌobom lo ri Dios,xew e cachꞌob jelaꞌ pachaꞌ ri caquichꞌob riwinak —xcha che.

Ri chirajawaxic chique ri cacaj queterejchirij ri Jesús

(Mt. 16:24-28; Lc. 9:23-27)34 Ecꞌuchiriꞌ, xebusiqꞌuij ri winak y ruti-

joꞌn, y jecꞌuwaꞌ xubiꞌij chique:«We cꞌo junok caraj caterej lo chwij, lic

chirajawaxic che muꞌan xew ri caraj rire,e chucuyu ri cꞌax cape puwiꞌ ruma ucojomri nubiꞌ yey tereja lo chwij. 35 Ma china rina cuya ta ranimaꞌ rucꞌaslem, riꞌ e cujamri chomilaj cꞌaslemal chwach ri Dios; noꞌjri cuya ranimaꞌ rucꞌaslem wuma riꞌin yruma ri Utzilaj Tzij, riꞌ e curik ri chomilajucꞌaslemal chwach ri Dios. 36 Ma ¿saꞌ cꞌu

† 8:27 Cꞌo queb tinamit Cesarea quibiꞌ. Wa jun e ri cꞌo chwa ri juyub Hermón pa xtakan wi ri Felipe, rucꞌajol riHerodes.

Page 64: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 8:37 61 Marcos 9:19cutikoj riꞌ che ri ticawex we cuꞌan rajawronoje ruwachulew yey cusach cꞌu uwachrucꞌaslemal? 37¿O cꞌo nawi rajil cutoj rachichwa rucꞌaslemal chaꞌ na cujam taj? ¡Najintaj!

38 »Mixqꞌuix cꞌu chwe riꞌin y che rinuchꞌaꞌtem chiquiwach raj maquib rewakꞌij ora, ri na jusucꞌ ta ri canimaꞌchwach ri Dios. Ma ri caꞌanaw waꞌ, riin Alaxel Chiquixoꞌl Ticawex quinqꞌuixche rire echiriꞌ quincꞌun lo rucꞌ runimaluchomalil ri Nukaw y cucꞌ tak ri santowilajángeles» xchaꞌ.

91 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique:

—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: E cꞌo jujunchique wa e cꞌo wara, na quecam tana wena xquil tubi rucꞌunibal rutakanic ri Diosrucꞌ unimal chukꞌab —xchaꞌ.

Ri jalcꞌatajibal uwach ri Jesús(Mt. 17:1-13; Lc. 9:28-36)

2Wakib kꞌij cꞌu ubiꞌxiquil riꞌ waꞌ, echiriꞌri Jesús xebuchaꞌ ri Pedro, ri Jacobo yri Juan y xebucꞌam bi quituquel chwajun nimalaj juyub. Chilaꞌ cꞌut xjalcꞌatitajuwach ri Jesús chiquiwach. 3 Rukꞌuꞌ liccawolkꞌinic, xuꞌan lic sak pachaꞌ ri nieve;*rusakil xilitajic na jinta cꞌo caꞌanaw reche ruwachulew. 4 Xakicꞌateꞌt cꞌut chiqui-wach xewinakir ri Elías y ri Moisés, kꞌala-jisanelab re ojertan; e riꞌ quechꞌaꞌt rucꞌ riJesús.

5 Ecꞌu ri Pedro xubiꞌij che ri Jesús:—Kajawal, lic utz xyaꞌtaj chike riꞌoj oj cꞌo

wara. Kaꞌana oxib rancho:† jun e la, junre ri Moisés y jun re ri Elías —xchaꞌ. 6 RiPedro xubiꞌij waꞌ ruma na cunaꞌ taj saꞌ ricubiꞌij, ma rire cucꞌ ri queb chic rachbiꞌillic quixiꞌim quib.

7Ecꞌuchiriꞌ, xkaj lo jun sutzꞌ y xuꞌanmuꞌjpaquiwiꞌ. Chupa cꞌu riꞌ ri sutzꞌ xquita rukulri Dios, jewaꞌ xubiꞌij:«E Nucꞌajol waꞌ ri lic cꞌax cannaꞌo;e chita utzij Rire»xchaꞌ.

8 Cꞌate cꞌu xquilo, xew chi ri Jesús cꞌocucꞌ.

9 Echiriꞌ xekaj lo chwa ri juyub, ri Jesúsxebutak che na caquitzijoj ta cꞌana chejunok janipa ri xquilo; cꞌate caquitzijojechiriꞌ Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cꞌastaji-nak chi lo chiquixoꞌl ri ecaminak. 10 Ecꞌu

rique lic xquicꞌol pa canimaꞌ ri xbiꞌxchique y xquijek caquitzꞌonobej chiqui-wach puwi saꞌ queꞌelawi ri cꞌastajibal lo reRalaxel Chiquixoꞌl Ticawex.

11 Ecꞌuchiriꞌ, xquitzꞌonoj che ri Jesús:—¿Suꞌbe raj cꞌutunel re ri tzijpixab

caquibiꞌij lic chirajawaxic nabe na cacꞌunri Elías chwach pan rucꞌunibal RalaxelChiquixoꞌl Ticawex? —xechaꞌ.

12 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—Katzij, lic chirajawaxic nabe na cacꞌun

ri Elías y cuyijbaꞌ pan ronoje chwach rucꞌu-nibal Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex. Pero ¿saꞌquichꞌob riꞌix puwi ri tzꞌibital can chupaRutzij Upixab ri Dios? Ma cubiꞌij lic chi-rajawaxic na, Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawexcutij cꞌax y na jinta ukꞌij caꞌanic. 13 Noꞌjcꞌu riꞌin cankꞌalajisaj waꞌ chiwe: Ri Elías yaxcꞌunic yey ri winak xquiꞌan che janipa rixcaj rique, jelaꞌ pachaꞌ ri tzꞌibital can puwirire —xchaꞌ.

Ri Jesús cucunaj jun ala cꞌo pukꞌab junitzel uxlabixel

(Mt. 17:14-21; Lc. 9:37-43)14 Echiriꞌ xebopon pa e cꞌo wi can ri

jujun chic utijoꞌn, xquilo e cꞌo uqꞌuiyalwinak quisutum quij yey raj cꞌutunel reri tzijpixab quequichapalaꞌ che chꞌaꞌoj.15Conoje cꞌu ri winak lic xequiꞌcotic echiriꞌxquil ri Jesús. Quebanic xeꞌquicꞌuluꞌapanok y xquiya rutzil uwach. 16Xutzꞌonojcꞌu Rire chique:

—¿Saꞌ puwi cachapalaꞌ wi ib alak cucꞌrique? —xchaꞌ.

17 Cꞌo cꞌu jun chiquixoꞌl ruqꞌuiyal winakjewaꞌ xucꞌul uwach:

—Lal tijonel, nucꞌamom lo ri nucꞌajolchiwach la, ma rire cꞌo pukꞌab jun itzeluxlabixel uꞌanom meꞌt che. 18 Xa tob pacuchap wi, cucꞌak pulew. Ecꞌuchiriꞌ, ralacujek capuluwan rucꞌaxaj, cakichꞌichꞌ ruwitak reꞌ y cacanaj can junchi chucꞌuchic.Xintzꞌonoj cꞌu chique ri tijoꞌn la chaꞌcaquesaj bi ri itzel uxlabixel, pero rique naxquichꞌij ta resaxic bi —xchaꞌ.

19 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach, jewaꞌ xu-biꞌij chique:

—¡E ri ix ticawex re wakꞌij ora, na cubulta cꞌana icꞌuꞌx wucꞌ! ¿Janipa chi lo kꞌij ca-jawaxic quincꞌojiꞌ iwucꞌ chaꞌ cacubiꞌ icꞌuꞌxwucꞌ? ¿Janipa chi lo kꞌij quixincuyu e laꞌjelaꞌ iꞌanom? Chicꞌama lo rala wara —xchaꞌ.

* 9:3 Ri nieve jelaꞌ rusakil pachaꞌ catzuꞌn ri sakbach. † 9:5 Ruchac waꞌ wa rancho xraj cuꞌan ri Pedro e recaquilokꞌnimaj quikꞌij ri queb kꞌalajisanelab y ri Jesús.

Page 65: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 9:20 62 Marcos 9:4220 Xquicꞌam cꞌu lo rala chwach. Ecꞌu ri

itzel uxlabixel echiriꞌ xril uwach ri Jesús,lic co xujabajaꞌ rala. Ecꞌu rala xtzakpulew y xujeko cubalcatilaꞌ rib, capuluwanrucꞌaxaj.

21Ri Jesús xutzꞌonoj cꞌu che rukaw rala:—¿Jampa ujekom lo waꞌ che? —xchaꞌ.Rachi xucꞌul uwach:—Chuchꞌutiꞌnal upetebem lok.

22 Uqꞌuiyal laj ucꞌakom pa akꞌ y pa yaꞌ recamisaxic uwach. We cꞌo co pakꞌab la catoꞌla, cꞌutu co ri cꞌaxnaꞌbal cꞌuꞌx la chike ychojtoꞌo la —xchaꞌ.

23Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Suꞌbe cabiꞌij la chwe we cꞌo panukꞌab

canꞌan waꞌ? Ma we cꞌo junok lic cubulucꞌuꞌx wucꞌ, ronoje quel pana rucꞌ —xchaꞌ.

24 Ecꞌu rukaw rala na jampatana coxchꞌawic, jewaꞌ xubiꞌij:

—Cubul nucꞌuꞌx ucꞌ la, xew chintoꞌo cola chaꞌ canimar ri cubulibal nucꞌuꞌx —xchaꞌ.

25 Ecꞌu ri Jesús echiriꞌ xrilo catajinquimolotajic ruqꞌuiyal winak, xtakan puwiri itzelilaj uxlabixel, jewaꞌ xubiꞌij che:

—Itzelilaj uxlabixel, ri aꞌanom meꞌty tꞌoꞌc che waꞌla, riꞌin catintako: Jat,chatelubi y mat-tzelej chi lo cꞌana rucꞌ —xcha che.

26Ewi ri itzel uxlabixel xsiqꞌuinic y lic coxujabajaꞌ rala; tecꞌuchiriꞌ, xel bi. Ecꞌu ralaxcanaj canok pachaꞌ caminak chic. Rumariꞌ, lic e qꞌui ri xebiꞌn re: «Ya xcamic»xechaꞌ.

27Pero ri Jesús xuchap rukꞌab, xuyaco; yrala xtaqꞌuiꞌic.

28 Ecꞌuchiriꞌ, xoc bi ri Jesús chuchiꞌ junja. Ecꞌu rutijoꞌn xechꞌaꞌt rucꞌ xa quituquelchic, jewaꞌ xquitzꞌonoj che:

—¿Suꞌbe riꞌoj na xkachꞌij tubi resaxicwaꞌ wa itzel uxlabixel? —xechaꞌ.

29Ri Jesús xucꞌul uwach:—E tak waꞌ wa juchꞌob itzel uxlabixel,

xew utz quebesax bi rucꞌ oración y ayuno—xchaꞌ.

Ri Jesús cachꞌaꞌt tanchi puwi rucamic(Mt. 17:22-23; Lc. 9:43-45)

30 Echiriꞌ xebel bi chiriꞌ, xebicꞌow pa takri luwar re Galilea. Pero ri Jesús na xrajtaj cꞌo quetaꞌman re, 31macacꞌutun chiqui-wach rutijoꞌn. Jecꞌuwaꞌ cubiꞌij chique:

«Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cayaꞌiꞌpaquikꞌab rachijab y cacamisax cuma, noꞌj

echiriꞌ caminak chic, cacꞌastaj lo churoxkꞌij» xchaꞌ.

32 Ecꞌu rutijoꞌn na xquimaj ta usucꞌla cubiꞌij chique, yey caquixiꞌij quibcaquitzꞌonoj che ri Jesús saꞌ queꞌelawi waꞌ.

China ri lic cꞌo uwach(Mt. 18:1-5; Lc. 9:46-48)

33 Xebopon cꞌu chupa ri tinamit Caper-naúm y echiriꞌ e cꞌo chi chuchiꞌ jun ja,xutzꞌonoj chique rutijoꞌn:

—¿Saꞌ puwi quichapalaꞌ wi iwib chiwachechiriꞌ quixtajin lo chi be? —xcha chique.

34 Yey na jinta cꞌu junok chiquexchꞌawic; ma echiriꞌ cꞌa quetajin lo chibe, e caquichapalaꞌ quib chiquiwach puwiꞌchinok chique cayaꞌiꞌ más uwach.

35 Ewi ri Jesús xtzꞌuyiꞌic, xebusiqꞌuij ricablajuj utijoꞌn y xubiꞌij chique:

—We cꞌo junok caraj e rire ri cacꞌojiꞌnabe chiquiwach conoje, riꞌ chirajawaxicche e cacanaj canpaqꞌuisbal chique conojey cuya rib quebunimaj —xcha chique.

36 Xucꞌam cꞌu jun ralco cꞌoꞌm y xuyachiquinicꞌajal rique. Xukꞌaluj cꞌut y jewaꞌxubiꞌij chique:

37—China ri cucꞌul chupa ri nubiꞌ junokna jinta uwach pachaꞌ wa ralco cꞌoꞌm, ejunam rucꞌ in ri quinucꞌulu; yey china ricacꞌuluwwe riꞌin, na xew ta quinucꞌul riꞌin,ma e cucꞌul ri Jun takayom lo we riꞌin —xchaꞌ.

China ri na cachꞌoꞌjin ta chikij, riꞌ e kuqꞌuil(Lc. 9:49-50)

38 Ecꞌu ri Juan xubiꞌij che ri Jesús:—Kajawal, xkil jun achi queberesaj bi

itzel uxlabixel chupa ri biꞌ la yey rire nakuqꞌuil taj. Ecꞌu riꞌoj xkabiꞌij chemuꞌan chiwaꞌ —xechaꞌ.

39Ri Jesús xucꞌul uwach:—We cꞌo caꞌanaw waꞌ, mikꞌatej, ma na

jinta junok cuꞌan juna milagro chupa rinubiꞌ yey pa jokꞌotaj cꞌu riꞌ cachꞌaꞌt lochwij. 40Ma china ri na cachꞌoꞌjin ta chikij,riꞌ e kuqꞌuil. 41 China ri cusipaj juna tzimaiyaꞌ chupa ri nubiꞌ ruma ix re ri Cristo,pakatzij wi cambiꞌij chiwe, riꞌ na cujam tacꞌana ri rajil ucꞌaxel.

Ri kꞌatbal tzij re ri Dios cꞌo paquiwi ricaquimin jun chic pa mac

(Mt. 18:6-9; Lc. 17:1-2)42 »Noꞌj china ri cumin pa mac junok

chique wa chꞌutiꞌk‡ cubul quicꞌuꞌx wucꞌ,‡ 9:42 “Chꞌutiꞌk”: Waꞌ e tak ri na jinta quichukꞌab, ri na jinta quiwach o ri cꞌacꞌ xquicubaꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús.

Page 66: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 9:43 63 Marcos 10:16

e ne más utz catzayabax bi pukul junanimalaj caꞌ re queꞌem y cacꞌak cꞌu bi chupari mar.

43 »We rakꞌab e catzakisan awe pa mac,chakꞌata bi. Ma xa ne cuya tob at tꞌumcatopon pa ri cꞌaslemal chilaꞌ chicaj, chwari cꞌo ucabichal rakꞌab yey catcꞌak bi chixibalbaꞌ re tijbal cꞌax, chupa ri akꞌ na jintachi uchupic44 pa na quecam ta wi ramoloyquetijow que waꞌ wa winak ecaminak,yey ri akꞌ na jinta chi uchupic. Is. 66:24

45 »Yey we rawakan e catzakisan awe pamac, chakꞌata bi. Ma xa ne cuya tob at jetzꞌcatopon pa ri cꞌaslemal chilaꞌ chicaj, chwari cꞌo ucabichal rawakan yey catcꞌak bi chixibalbaꞌ re tijbal cꞌax, chupa ri akꞌ na jintachi uchupic46 pa na quecam ta wi ramoloyquetijow que waꞌ wa winak ecaminak,yey ri akꞌ na jinta chi uchupic. Is. 66:24

47 »Yey we rawach e catzakisan awe pamac, chawesaj bi. Ma xa ne cuya ri xa junrawach catoc pa rutakanic ri Dios, chwari cꞌo ucabichal rawach yey catcꞌak bi chixibalbaꞌ re tijbal cꞌax48 pa na quecam ta wi ramoloyquetijow que waꞌ wa winak ecaminak,yey ri akꞌ na jinta chi uchupic. Is. 66:24

49 »Chirajawaxic cꞌut conoje cacꞌam naquipa, pachaꞌ quebicꞌowisax pa akꞌ. Epachaꞌ ri caꞌan rucꞌ ronoje kasaꞌn cayaꞌiꞌchwach ri Dios: cacowisax ruma ratzꞌam.✡50 E ratzꞌam lic cajawaxic, noꞌj we xsachrutzayul, ¿suꞌanic tanchi caꞌan tza che?Chirajawaxic cꞌut lic cꞌo cutikoj ribinicisilabic riꞌix jelaꞌ pachaꞌ ratzꞌam lic curikuchac.✡ Cꞌola cꞌu rutzil chomal chiwachchijujunal —xcha chique.

10Ri Jesús cacꞌutun chwi ri jachbal ib(Mt. 5:31; 19:1-12; Lc. 16:18)

1 Ri Jesús xel bi che ri tinamit Caper-naúm y xeꞌec pa tak ri luwar re Judea y chetak ri luwar cꞌo chꞌaka yaꞌ che ri nimayaꞌJordán. E tak cꞌu ri winak xquimol quibrucꞌ, y Rire xujek cacꞌutun chiquiwachpachaꞌ ri xex cuꞌan wi. 2 Xekib cꞌu rifariseos rucꞌ y xquiꞌan jun tzꞌonobal che xare cꞌambal upa:

—¿Yaꞌtal nawi pukꞌab juna achi cuya biruwujil re jachbal ib che ri rixokil? —xechaꞌ.

3 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Saꞌ cubiꞌij ri takanic xuꞌan can ri

Moisés che alak? —xchaꞌ.4Rique xquibiꞌij:—RiMoisés xuya luwar che rachi cuya bi

ruwujil re jachbal ib che ri rixokil y jecꞌulaꞌna rixokil ta chic✡—xechaꞌ.

5Ri Jesús xubiꞌij chique:—Xutzꞌibaj ne can riꞌ waꞌ wa jun takanic

ma e ruma lic co ri animaꞌ alak. 6 NoꞌjRuchꞌaꞌtem ri Dios cubiꞌij:Che ri jekebal lo ruwachulewechiriꞌ ri Dios xebuꞌan ri ticawex,chi achi chi ixok xebuꞌano. Gn. 1:277Y cubiꞌij:Ruma cꞌu riꞌ, rachi echiriꞌ cacꞌuliꞌic,caresaj rib chiquij ruchu-ukawchaꞌ cajekiꞌ rucꞌ ri rixokil;8 y quicabichal cꞌu riꞌ quebuꞌanaxa e jun chwach ri Dios Gn. 2:24cachaꞌ. Jecꞌuriꞌlaꞌ, na e ta chi caꞌib maxebuꞌana xa e jun. 9 E uwariꞌche, ri xebu-junimaj ri Dios, na yaꞌtal ta che ri ticawexcujach quipa —xchaꞌ.

10 Ecꞌuchiriꞌ e cꞌo chi chiꞌja, rutijoꞌnxquitzꞌonoj tanchi che puwi wa xutzijoj.11Ri Jesús xubiꞌij chique:

—E junok cuya ruwujil re jachbal ibche ri rixokil yey cacꞌuliꞌ tanchi rucꞌ junachic ixok, riꞌ camacun chwach ri Dioschirij ri nabe rixokil. 12 Jecꞌulaꞌ rixok, wecuya ruwujil re jachbal ib che ri rachijil*yey cacꞌuliꞌ tanchi rucꞌ juna chic achi,riꞌ jenelaꞌ camacun chirij ri cꞌulaniquil —xchaꞌ.

Ri Jesús cuyac quikꞌij racꞌalab(Mt. 19:13-15; Lc. 18:15-17)

13 E cꞌo jujun raltak co acꞌalab xecꞌam lochwach ri Jesús chaꞌ cuya rukꞌab paquiwiꞌ.Noꞌj rutijoꞌn xequiyaj ri ecꞌamayom lo que.

14 Ri Jesús, echiriꞌ xril waꞌ, xpe roy-owal y jewaꞌ xubiꞌij chique: «Chiyaꞌa luwarchique ri raltak co acꞌalab chepeta nawucꞌ. Mebikꞌatej; ma ri caquiꞌan e jelaꞌpachaꞌ rique, riꞌ cuꞌan que rutakanic riDios. 15 Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Chinari na cucꞌul ta rutakanic ri Dios jelaꞌ pachaꞌcuꞌan juna ralco cꞌoꞌm, riꞌ na coc ta chupa»xchaꞌ. 16 Tecꞌuchiriꞌ, xebukꞌaluj ri raltak

✡ 9:49 Lv. 2:13 ✡ 9:50 Mt. 5:13; Lc. 14:34-35 ✡ 10:4 Dt. 24:1 * 10:12 Chupa ri takanic re ri Moisés, nayaꞌtal ta che juna ixok cuya bi ruwujil re jachbal ib che ri rachijil, pero chupa ri takanic que ri na e ta aj Israel, cayaꞌluwar chique rixokib caquiꞌan waꞌ.

Page 67: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 10:17 64 Marcos 10:37

co acꞌalab, xuya rukꞌab paquiwiꞌ y xebuꞌanbendecir.

Jun beyom cachꞌaꞌt rucꞌ ri Jesús(Mt. 19:16-30; Lc. 18:18-30)

17Echiriꞌ catajin bi relic ri Jesús re cumajtanchi ubi rube, cacꞌalalic xopon jun rucꞌ,xuxucubaꞌ rib chwach y xutzꞌonoj cꞌu che:

—Lal utzilaj tijonel, ¿saꞌ ri canꞌano chaꞌcꞌo nucꞌaslemal na jinta utakexic? —xchaꞌ.

18Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Suꞌbe cabiꞌij la “utz” chwe? Maxa jun

ri lic utz cꞌolic, waꞌ e ri Dios. 19Rilal etaꞌamchi la saꞌ tak Rutzij Upixab ri Dios: “Mat-macun chirij ri cꞌulaniquil. Matcamisanic.Matelekꞌic. Maꞌan rakꞌubal chirij junok.Macꞌo maꞌan xa rucꞌ socosoꞌnic. Chalokꞌojquikꞌij rachu-akaw”✡—xcha che.

20Rachi xucꞌul uwach:—Lal tijonel, ronoje waꞌ nuꞌanom lo

chwi nuchꞌutiꞌnal —xchaꞌ.21 Ewi ri Jesús xutzuꞌ uwach y lic xjuchꞌ

can ucꞌuꞌx che. Xubiꞌij cꞌu che:—Xa jun chi ri lic chirajawaxic wi caꞌan

la: Oj la, cꞌayij la ronoje tak ri beyomalil lay jacha cꞌu la chique ri nibaꞌib; jecꞌuriꞌlaꞌcꞌo beyomalil la chilaꞌ chicaj. Tecꞌuchiriꞌ,peta la, terej lo la chwij y cuyu la ri cꞌaxcape pawiꞌ la ruma lal nutijoꞌn —xcha che.

22 Ecꞌu rachi lic xuchap ranimaꞌ che rixubiꞌij ri Jesús; lic cabisonic xeꞌec, ma rirelic rajawal beyom.

23 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xebutzuꞌ conoje yxubiꞌij chique rutijoꞌn:

—Ri e beyomab lic cꞌayew chique que-boc chupa rutakanic ri Dios —xchaꞌ.

24 Rutijoꞌn ri Jesús lic xcam canimaꞌ chewa xubiꞌij. Rire xubiꞌij cꞌu chique:

—Ix walcꞌoꞌal, e janipa ri lic quicubamquicꞌuꞌx rucꞌ ri quibeyomalil, lic cꞌayewchique queboc chupa rutakanic ri Dios.25 E ne más cꞌayew coc juna beyom chuparutakanic ri Dios chwa ri quicꞌow junacamello chupa rutel juna acuxaꞌ —xchaꞌ.

26 Rique lic xcam canimaꞌ che waꞌ yxquibiꞌij cꞌu chiquiwach: «We e riꞌ, ¿chinacꞌu riꞌ ri cacolobetajic?»† xechaꞌ.

27 Ecꞌu ri Jesús xutzuꞌ quiwach, xubiꞌijchique:

—Ri ticawex na caquicolobej ta quibquituquel ma waꞌ lic cꞌayew chiquiwach,noꞌj ri Dios ronoje cuꞌano ma na jintacꞌayew chwach Rire —xchaꞌ.

28 Ecꞌu ri Pedro xujek ubiꞌxiquil che riJesús:

—Kajawal, e riꞌoj kayaꞌom can ronoje yoj teran chiꞌij la —xchaꞌ.

29Ri Jesús xubiꞌij:—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: China ri

uyaꞌom can rocho, ebuyaꞌom can ri ratz-uchakꞌ, ruchu-ukaw, ri rixokil, ri ralcꞌoꞌalo rulew, ruma ucojom ri nubiꞌ riꞌin y rumarutzijoxic ri Utzilaj Tzij, 30 riꞌ cucꞌul warache ruwachulew chupa tak wa kꞌij oj cꞌowi, jun ciento ri rajil ucꞌaxel ruma takri uyaꞌom canok, tob lic cutij cꞌax rumawaꞌ. Yey chwach cꞌu apanok cucꞌul na ricꞌaslemal na jinta utakexic. 31 Lic cꞌu e qꞌuichique ri lic cꞌo quiwach woꞌora, chwachapanok na jinta chi quiwach; yey lic e qꞌuichique ri na jinta quiwach woꞌora, e liccacꞌojiꞌ quiwach chwach apanok —xchaꞌ.

Ri Jesús cachꞌaꞌt tanchi puwi rucamic(Mt. 20:17-19; Lc. 18:31-34)

32 Ecꞌu riꞌ quimajom bi ri be re quepakiꞌJerusalem, yey ri Jesús nabe bi chiquiwach.Ecꞌu rutijoꞌn lic sachinak quinaꞌoj y rucꞌxiꞌin ib eteran chirij. Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesúsxebucꞌam tanchi ubi quituquel ri cablajujutijoꞌn y xujek ubiꞌxiquil chique saꞌ tak ricaricꞌowibej. 33 Jewaꞌ xubiꞌij:

—Chitapeꞌ: E waꞌ cojpakiꞌ Jerusalem,yey Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cayaꞌna paquikꞌab ri nimak e aj chacunel paRocho Dios y raj cꞌutunel re ri tzijpixab,chaꞌ caquikꞌat tzij puwiꞌ re camic ycaquiya paquikꞌab ri winak na e ta ajjudiꞌab. 34 Cachꞌamix cꞌu riꞌ, cajichꞌ upa,cachubaxic y cacamisaxic. Noꞌj churox kꞌijcacꞌastaj bi chiquixoꞌl ri ecaminak —xchaꞌ.

Ri xquitzꞌonoj ri Jacobo y ri Juan che riJesús

(Mt. 20:20-28)35Ecꞌu ri Jacobo y ri Juan, ri queb ucꞌajol

ri Zebedeo, xekib rucꞌ ri Jesús y xquibiꞌijche:

—Kajawal, cakaj caꞌan co la chike janipawa cakatzꞌonoj cheꞌla —xechaꞌ.

36—¿Saꞌ ri quiwaj canꞌan chiwe? —xchari Jesús chique.

37Rique xquibiꞌij che:—E cakaj riꞌoj caya la chike chupa ri

chomilaj takanic la, jun chike catzꞌuyiꞌpawiquikꞌab la yey ri jun chic pa mox la —xechaꞌ.

✡ 10:19 Éx. 20:12-16 † 10:26 Chiquiwach raj judiꞌab, we junok cꞌo ubeyomal e ruma utz uꞌanom chwach ri Dios.Caquichꞌob cꞌu rique, we cꞌayew chique ri beyomab queboc chupa rutakanic ri Dios, más ne cꞌayew riꞌ chique ri nibaꞌib.

Page 68: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 10:38 65 Marcos 11:1038Ri Jesús xubiꞌij cꞌu chique:—Riꞌix na iwetaꞌam taj saꞌ la quitzꞌonoj.

¿Quichꞌij neba riꞌix ri quinicꞌow wi riꞌin yri cꞌax cape panuwiꞌ? —xchaꞌ.

39Rique xquibiꞌij:—Cakachꞌijo —xechaꞌ.Ri Jesús xubiꞌij chique:—Katzij, riꞌix quichꞌij na ri cꞌax

quinicꞌow wi riꞌin y ri cꞌaxcꞌobic capepanuwiꞌ. 40 Noꞌj cꞌu ri quixtzꞌuyiꞌ panuwiquikꞌab ypanumox, na in ta quinyaꞌwre, ma xew cayaꞌtaj chique ri echaꞌtal chicchaꞌ cuꞌana na que —xchaꞌ.

41 Ri lajuj chic tijoꞌn, echiriꞌ xquita waꞌ,lic xpe coyowal chiquij ri Jacobo y ri Juan.42 Ecꞌu ri Jesús xebusiqꞌuij y xubiꞌij chique:

—Iwetaꞌam riꞌix, ri ecojtalic e takanelabpaquiwi ri nimak tinamit quebuꞌanapachaꞌ e rajaw ronoje, yey ri lic cꞌoquiwach quicꞌow uwiꞌ ri takanic caquiꞌanpaquiwi ri eyaꞌtal paquikꞌab. 43Noꞌj chixoꞌlriꞌix na ube taj jelaꞌ cuꞌano. Ma we cꞌojunok chiwe riꞌix caraj cuꞌana aj wach, echuyaꞌa rib cuꞌan nimanel iweꞌix. 44 Yey ejunok chiwe caraj cuꞌana nabe chixoꞌlibal,e chuyaꞌa rib cuꞌan nimanel que conoje.45 Ma Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex naxcꞌun taj re canimaxic. Rire xcꞌunic recoꞌlnimanok y re coluꞌyaꞌa rib pa camicche quicolobexic uqꞌuiyal ticawex —xchaꞌ.

Ri Jesús cucunaj jun potzꞌ Bartimeo rubiꞌ(Mt. 20:29-34; Lc. 18:35-43)

46 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús cucꞌ rutijoꞌn xe-bicꞌow chupa ri tinamit Jericó, y uqꞌuiyalwinak xeterej bi chirij. Echiriꞌ catajin biquelic chupa ri tinamit, xebicꞌow pa tzꞌulwi ri Bartimeo, waꞌ e jun potzꞌ ucꞌajolri Timeo. Rire e riꞌ cutzꞌonoj limoxna.47 Ecꞌuchiriꞌ xuto e Jesús ri aj Nazaret ricatajin ricꞌowic, xujeko casiqꞌuinic:

—¡Jesús, lal ri Ralcꞌoꞌal can ri reyDavid, chinjuchꞌ caꞌn co cheꞌla! —xchaꞌ.48 Uqꞌuiyal winak xquichꞌaꞌbej upa chaꞌna casiqꞌuin ta chic, noꞌj rire más ne cocasiqꞌuinic:

—¡Lal ri Ralcꞌoꞌal can ri rey David, chin-juchꞌ caꞌn co cheꞌla! —cachaꞌ.

49 Ecꞌu ri Jesús xtaqꞌuiꞌic y xutakusiqꞌuixic ri potzꞌ. Ri xebeꞌsiqꞌuin rexquibiꞌij che:

—¡Chanimarisaj acꞌuꞌx! ¡Chatyactajok!Ri Jesús catusiqꞌuij —xechaꞌ.

50 Ri potzꞌ xucꞌak can rukꞌuꞌ uripomchirij, xyactajic y xopon pa cꞌo wi ri Jesús.

51Ri Jesús xubiꞌij cꞌu che:—¿Saꞌ ri cawaj canꞌan chawe? —xchaꞌ.Ri potzꞌ xucꞌul uwach:—Lal tijonel, cuaj quintzuꞌn tanchic —

xchaꞌ.52 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:—Jat chi utzil chomal, ma ruma ri cubu-

libal acꞌuꞌx wucꞌ, at cunutajinak chic —xchaꞌ. Chupa cꞌu riꞌ la jokꞌotaj, ri potzꞌxtzuꞌnic y xterej bi chirij ri Jesús.

11Ri winak caquiyac ukꞌij ri Jesús echiriꞌ coc

Jerusalem(Mt. 21:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12:12-19)

1 Ri Jesús cucꞌ rutijoꞌn xa nakaj chi ecꞌo lo che ri tinamit Jerusalem, ya e riꞌquebopon chwach ri juyub Olivos pa takraldeas Betfagé y Betania. Ecꞌuchiriꞌ, riJesús xebutak bi caꞌib chique rutijoꞌn chaꞌquenabej apanok, 2 jewaꞌ xubiꞌij chique:

—Jix pa raldea cꞌo pan chikawach. Xewcꞌu quixoponic, quiꞌrika jun kꞌapoj buruyukulic. Waꞌ na jinta junok cojoyom re.Chiquiraꞌ y chicꞌama lok. 3Wecꞌo cꞌu junokcutzꞌonoj chiwe: “¿Suꞌchac quiꞌan waꞌ?”,chibiꞌij che: “Rawaj cajawax che ri Kajawal,yey cꞌate cutak tanchi ulok” —quixchaꞌ.

4 Xebec cꞌut y xquirik ri kꞌapoj buruyukubam pa be chunakaj jun puerta. Ewixquiquir lok. 5 Jujun cꞌu chique ri e cꞌochiriꞌ xquitzꞌonoj:

—¿Saꞌ ri quiꞌano? ¿Suꞌbe quiquir rikꞌapoj buru? —xechaꞌ.

6 Rique e xquibiꞌij janipa ri biꞌim bichique ruma ri Jesús; ewi xyaꞌ lo chiquexquiquir lok. 7 Xquicꞌam cꞌu lo ri kꞌapojburu y xquirip ri quimanta* chirij. Ecꞌu riJesús xucoj bi.

8 Uqꞌuiyal winak xquiwik ri be paquicꞌow wi ri Jesús, xquilicꞌ tak riquimanta pa ri be; yey e cꞌo jujun chicxquikꞌat raltak co ukꞌab cheꞌ y xquilem pala be re yacbal ukꞌij. 9Ri winak e nabejinakchwach cucꞌ ri eteran lo chirij xquijeko licquesiqꞌuinic, caquibiꞌij:«¡Kayaca ukꞌij!¡Nim ukꞌij ralaxic ri jun petinak chupa

rubiꞌ ri Dios Kajawxel!✡10 ¡Nim uwach ukꞌij ri takanic re ri kamam

David cacꞌun lok!* 11:7 “Manta” e jun cꞌul caquicoj ri aj Israel re ojertan, tob achijab o ixokib, pachaꞌ poꞌt wocaꞌj re carabexic.✡ 11:9 Sal. 118:26

Page 69: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 11:11 66 Marcos 11:33¡Kayaca ukꞌij ri Dios cꞌo chilaꞌ chicaj!»quechaꞌ.

11 Xopon cꞌu ri Jesús Jerusalem y xocchupa ri Rocho Dios. Xa xril cꞌu ronojesaꞌ tak ri cꞌo chupa; pero ruma ya e riꞌcoc rakꞌab, xeꞌec Betania cucꞌ ri cablajujutijoꞌn.

Ri Jesús cuchakisaj jun cheꞌ re higo(Mt. 21:18-19)

12 Chucaꞌm kꞌij cꞌut echiriꞌ xebel bi Be-tania, ri Jesús xpe numic che. 13 Y chin-imanaj xril pana jun cheꞌ re higo lic cꞌouxak. Ewi xeꞌec xeꞌrilaꞌ we cꞌo ujikꞌobalilcuriko. Yey echiriꞌ xopon rucꞌ, na jinta cꞌoxurik che, xew ruxak cꞌolic, ma na ukꞌijoltaj cꞌo uwach ri higos. 14Ewi ri Jesús xubiꞌijche ri cheꞌ re higo:

—Na jinta chi cꞌana junok cutij jikꞌobalchawe —xchaꞌ. Yey wa xubiꞌij, xquitarutijoꞌn.

Ri Jesús queberesaj bi raj cꞌay chupa riRocho Dios

(Mt. 21:12-17; Lc. 19:45-48; Jn. 2:13-22)15Xebopon cꞌu Jerusalem y echiriꞌ xoc bi

ri Jesús chupa ri Rocho Dios, xujek lo que-saxic conoje ri quecꞌayinic y ri quelokꞌowchupa. Yey xuxulcꞌatilaꞌ tak bi ri mexa queri e aj jachal uwach puak y tak ri xila queri e aj cꞌay palomax. 16 Y na xuya ta luwarche junok cꞌo rucꞌaꞌam quicꞌow pa ri RochoDios xa re cukꞌat ube. 17Xujek cꞌu cacꞌutunchiquiwach, jewaꞌ cubiꞌij:

«¿Na etaꞌam ta neba alak ri tzꞌibital canchupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios? Ma ri Dioscubiꞌij:Che ri Wocho cabiꞌxic:“E luwar re oraciónque conoje tak ri tinamit che ruwachulew”

Is. 56:7cachaꞌ. Noꞌj ralak, ꞌanomalak che riWochoe jun luwar que elekꞌomab»✡ xchaꞌ.

18 Waꞌ xquita raj cꞌutunel re ri tzi-jpixab y ri nimak e aj chacunel pa RochoDios. Ruma cꞌu riꞌ, caquitzucuj saꞌ uꞌaniccaquicamisaj ma caquixiꞌij quib che rumaconoje ri winak lic cacam canimaꞌ che takrucꞌutunic.

19 Ecꞌuchiriꞌ xoc rakꞌab, ri Jesús xel bichupa ri tinamit.

Ri cheꞌ re higo chakijinak chic(Mt. 21:19-22)

20 Chucaꞌm kꞌij anim echiriꞌ xebicꞌow riJesús cucꞌ rutijoꞌn pa cꞌo wi ri cheꞌ re higo,

xquilo chakijinak lo cꞌa pa ratzꞌayak. 21Ewiri Pedro xcꞌun lo chucꞌuꞌx tak ri chꞌaꞌtemxubiꞌij can ri Jesús che ri cheꞌ. Xubiꞌij cꞌuriꞌ che ri Jesús:

—Wajawal, chilape la, ri cheꞌ re higo rixbiꞌij la che na cuya ta chi ujikꞌobalil,✡waꞌchakijinak chic —xchaꞌ.

22Ri Jesús xucꞌul uwach:—Lic cubula icꞌuꞌx rucꞌ ri Dios; 23 ma

pakatzij wi cambiꞌij chiwe: China junokcabiꞌn che wa jun juyub: “Chatela wara yjateꞌcꞌola chupa ri mar” yey lic cujiquibaꞌcꞌu ucꞌuꞌx che la xubiꞌij, riꞌ lic e cuꞌanaꞌ.24 Uwariꞌche cambiꞌij chiwe: E janipa riquitzꞌonoj che ri Dios yey cubul cꞌu icꞌuꞌxche cayaꞌtaj na chiwe, quicꞌul na cꞌu riꞌ.

25 Jecꞌulaꞌ, echiriꞌ quiꞌan orar, we cꞌochicꞌuꞌx ri macunic re junok chiwij,chicuyu umac chaꞌ jelaꞌ ri Kakaw cꞌo chilaꞌchicaj cucuy imac riꞌix. 26 Ma we riꞌix naquicuy ta umac junok, jecꞌulaꞌ cuꞌan riKakaw Dios cꞌo chilaꞌ chicaj, na cucuy taimac riꞌix —xchaꞌ.

China xyaꞌw pukꞌab ri Jesús catakanic(Mt. 21:23-27; Lc. 20:1-8)

27 Xebopon tanchi Jerusalem ri Jesúscucꞌ rutijoꞌn. Y echiriꞌ cabin chupa riRocho Dios, ri nimak e aj chacunel cucꞌ rajcꞌutunel re ri tzijpixab y ri nimak winakre ri tinamit, xekib rucꞌ. 28Xquitzꞌonoj cꞌuche:

—¿China xyaꞌw pakꞌab la caꞌan tak lawaꞌ?✡ ¿China xtakaw la che caꞌan tak lawaꞌ? —xechaꞌ.

29Ri Jesús xucꞌul uwach:—Riꞌin canꞌan jun tzꞌonobal che alak.

We xcꞌul alak uwach, cambiꞌij cꞌu riꞌ chealak china yaꞌyom panukꞌab canꞌan waꞌ.30 ¿China cꞌu xtakaw re ri Juan cuya ribautismo? ¿E ri Dios o e rachijab? Cꞌulualak uwach —xchaꞌ.

31 Ecꞌu rique xquijek quechꞌaꞌt chiqui-wach puwi waꞌ: «We xkacꞌul uwach che:“E ri Dios xtakaw re,” riꞌ cubiꞌij rire chike:“¿Suꞌchac cꞌu riꞌ na xcoj ta alak ri xubiꞌij?”cacha chike. 32 ¿Yey we xkabiꞌij xa achijabxetakaw re...?» xecha chiquiwach. Yey liccaquixiꞌij quib chique ri winak, ma conojecaquichꞌobo ri Juan e jun sakil kꞌalajisanelre ri Dios. 33Xquibiꞌij cꞌu che ri Jesús:

—Na ketaꞌam taj —xechaꞌ.Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:

✡ 11:17 Jer. 7:11 ✡ 11:21 Mr. 11:14 ✡ 11:28 Mr. 11:15-16

Page 70: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 12:1 67 Marcos 12:17—Jecꞌuriꞌlaꞌ, riꞌin na cambiꞌij ta che alak

china yaꞌyom panukꞌab canꞌan tak waꞌ —xchaꞌ.

12Ri cꞌambal naꞌoj paquiwi raj chac itzel

quiwachlibal(Mt. 21:33-46; Lc. 20:9-19)

1 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xujek cacꞌutunchiquiwach ri e aj wach rucꞌ tak cꞌambalnaꞌoj, xubiꞌij chique:

«Cꞌo jun achi xuꞌan ticoꞌn re uva chwachri rulew. Xusut cꞌu rij rucꞌ coral, xucꞌotjun luwar pa cayitzꞌ wi ruwaꞌal ri uva yxuyac jun ja naj uwiꞌ re chajibal re. Xuyacꞌu can pa tunulic chique jujun aj chaquib.Tecꞌuchiriꞌ, xeꞌec naj.

2 »Echiriꞌ xopon rukꞌijol ri molonic, xu-tak lo jun raj chac chaꞌ cuꞌtzꞌonoj chiquetak raj tunulel ri takalic cucꞌul rire che rimolonic. 3 Noꞌj raj tunulel xquichap rajchac takom lo cucꞌ, xquichꞌayo y xquitakbi; e riꞌ na jinta xquiya bi che.

4 »Ri rajaw ri ticoꞌn xutak chi lo jun rajchac cucꞌ, yey raj tunulel xquirakij rujolomrucꞌ abaj y lic xquiqꞌuixbesaj bi. 5 Ri rajawri ticoꞌn xutak chi lo jun chic raj chac cucꞌ;ecꞌu riꞌ waꞌ asu xquicamisaj. Y xebutak chilo jujun chic; yey chique conoje waꞌ, e cꞌori xequichꞌayo y e cꞌo ri xequicamisaj.

6 »Ecꞌu ri rajaw ri ticoꞌn xa jun chi ri cꞌorucꞌ re cutak bi, e rucꞌajol lic cꞌax cunaꞌo.Qꞌuisbal cꞌu re, e xutak lo rucꞌajol cucꞌ rajtunulel ma xuchꞌobo: “Ruma e nucꞌajol,caquicꞌul na chi utz.”

7 »Noꞌj raj tununel xquibiꞌij chiquiwach:“Waꞌ e ucꞌajol ri rajaw rulew, ri cuꞌana narajaw we xcam rukaw. Joꞌ, jeꞌkacamisajchaꞌ rulew cuꞌan can keꞌoj” xechaꞌ. 8 Ewixquichapo y xquicamisaj. Tecꞌuchiriꞌ,xquesaj bi rucuerpo chupa waꞌ wuꞌlew yxeꞌquicꞌaka bi» xcha ri Jesús.

9 Tecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj chique ri e ajwach:

—Chiwach ralak, ¿saꞌ nawi cuꞌan ri rajawri ticoꞌn chique raj tunulel? Riꞌin cambiꞌij:Cacꞌunic, cusach quiwach raj tunulel ycuya ruticoꞌn paquikꞌab jujun chic.

10 »¿Na ajilam ta neba ralak ri tzꞌibitalcan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios? Ma jewaꞌcubiꞌij:E rabaj cꞌakital can cuma raj yacal ja,

e abaj waꞌ lic xajawaxic chaꞌ catiquiꞌ lo rija.✡

11 E ri Dios Kajawxel xꞌanaw re waꞌ,yey chikawach riꞌoj, waꞌ lic na jinta cꞌana

ilitajinak wi Sal. 118:22-23—xchaꞌ.

12 Ecꞌu ri e aj wach lic xquitzucujsuꞌanic caquichap ri Jesús ma xquimajusucꞌ chiquij rique xubiꞌij wi wa jun cꞌam-bal naꞌoj. Pero ruma cꞌu caquixiꞌij quibchiquiwach ruqꞌuiyal winak, xquiya canoky xebec.

Ri tzꞌonobal puwi ri tojonic caꞌanic(Mt. 22:15-22; Lc. 20:20-26)

13Xetak cꞌu lo rucꞌ ri Jesús jujun chiqueri fariseos y jujun chique ri quitakem rirey Herodes, re caquicꞌam upa rucꞌ tak ricubiꞌij chaꞌ caquicoj umac. 14 Ecꞌuchiriꞌ,xebopon rucꞌ ri Jesús y xquibiꞌij che:

—Lal tijonel, riꞌoj ketaꞌam lic katzij ricabiꞌij la. Na caxiꞌij ta ib la che tak ricaquibiꞌij ri ticawex, ma rilal junam qui-wach quebil la conoje, tob cꞌo quiwach ona jinta quiwach; yey lic jusucꞌ cacꞌutun lachwi ri be re ri Dios. Cakatzꞌonoj cꞌu cheꞌla:¿Usucꞌ nawi cakaꞌan tojonic che ri nimalajtakanel re Roma* o na usucꞌ taj? ¿Cakayanawi o na cakaya taj? —xechaꞌ.

15 Ecꞌu ri Jesús, ruma retaꞌam rique xaqueb quipalaj, jewaꞌ xubiꞌij chique:

—¿Suꞌchac cacꞌam alak nupa? Cꞌama pelo alak junameyo re caꞌan tojonic rucꞌ chaꞌcanwilo —xchaꞌ.

16Rique xquicꞌam lo jun meyo che.Ewi ri Jesús xubiꞌij chique:—¿China re wa cꞌaxwach y china re wa

biꞌaj cꞌo chwach wa meyo? —xchaꞌ.Rique xquicꞌul uwach:—Re ri nimalaj takanel re Roma —

xechaꞌ.17 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach, xubiꞌij

chique:—Yaꞌa alak che ri nimalaj takanel re

Roma janipa ri takal che rire, yey yaꞌa cꞌualak che ri Dios janipa ri takal che ri Dios—xchaꞌ.

Lic cꞌu xcam canimaꞌ che ri Jesús maRire lic xurik ucꞌulic uwach ri tzꞌonobalxquiꞌan che.

Ri tzꞌonobal puwi ri cꞌastajibal(Mt. 22:23-33; Lc. 20:27-40)

✡ 12:10 Is. 28:16; Hch. 4:11; Ro. 9:31-33; 1 P. 2:6-8 * 12:14 “Ri nimalaj takanel re Roma”: Quil “César, emperador”pa vocabulario.

Page 71: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 12:18 68 Marcos 12:3618 Ecꞌuchiriꞌ, jujun chique ri saduceos,

ri caquibiꞌij na jinta cꞌastajibal chiqueri ecaminak, xecꞌun rucꞌ ri Jesús yxquitzꞌonoj cꞌu che:

19 —Lal tijonel, ri Moisés xutzꞌibaj canchike: “We ri ratz junok cacamic y nae jinta can ralcꞌoꞌal rucꞌ ri rixokil, ecꞌuriꞌ ruchakꞌ utz cacꞌuliꞌ rucꞌ rixok malcaꞌncanok y jecꞌulaꞌ quecꞌojiꞌ ralcꞌoꞌal rucꞌ pu-biꞌ ri ratz xcamic”✡ xchaꞌ.

20 »Julaj e cꞌo wukub achijab quichakꞌquib. Ri nabe chique xcꞌuliꞌic, yey ecꞌu riꞌwaꞌ xcamic y na e jinta can ralcꞌoꞌal rucꞌri rixokil. 21 Jelaꞌ cꞌu riꞌ rucaꞌm xcꞌuliꞌ rucꞌrixok malcaꞌn canok. Ecꞌu riꞌ waꞌ xcamicy na e jinta can ralcꞌoꞌal rucꞌ rixok. Yeyje tanchi laꞌ xucꞌulumaj rurox. 22 Jecꞌulaꞌxquicꞌulumaj ri wukub achijab; xecamic, eriꞌ na jinta calcꞌoꞌal xquiya canok. Qꞌuisbalcꞌu re, e xcam rixok.

23 »Chupa cꞌu rukꞌijol ri cꞌastajibal,echiriꞌ quecꞌastaj lo ri wukub achijab, ¿chi-nok chique cuꞌana rachijil rixok? Maconoje xecꞌuliꞌ rucꞌ —xechaꞌ.

24Ri Jesús xucꞌul uwach:—Ralak lic sachinak alak, ma na ma-

jom ta alak usucꞌ Ruchꞌaꞌtem ri Dios yruchukꞌab ri Dios. 25 Ma echiriꞌ quecꞌastajlo ri ecaminak, na quecꞌuliꞌ ta chic yeyna quequiya ta chi ne ri calcꞌoꞌal pa cꞌu-laniquil; quebuꞌana cꞌu pachaꞌ ri ángeles ecꞌo chilaꞌ chicaj, ma ri ángeles na quecꞌuliꞌtaj.

26 »Noꞌj puwi cꞌu ri cꞌastajibal que riecaminak, ¿na ajilam ta neba alak rixutzꞌibaj can ri Moisés puwi ri xubiꞌij riDios che echiriꞌ xchꞌaꞌt rucꞌ chupa ri ju-mocaj xuluquej? Ma jewaꞌ xubiꞌij che: “Inri Dios re ri Abraham, re ri Isaac y re riJacob”✡ xchaꞌ. 27 Yey ri Dios na e ta Diosque ri ecaminak,ma eDios que ri e cꞌaslic.†E uwariꞌche ralak lic na usucꞌ ta ri naꞌojalak puwi ri cꞌastajibal —xchaꞌ.

Ri tzꞌonobal puwi ri tzijpixab más chira-jawaxic

(Mt. 22:34-40)28Ecꞌuchiriꞌ, xkib rucꞌ ri Jesús jun chique

raj cꞌutunel re ri tzijpixab. Waꞌ waꞌchi xutoechiriꞌ ri Jesús lic xurik ucꞌulic uwach ritzꞌonobal que ri saduceos. Xutzꞌonoj cꞌuche:

—Chupa Rutzij Upixab ri Dios,¿pachique ri takanic más chirajawaxic?—xchaꞌ.

29Ri Jesús xucꞌul uwach:—Rucꞌuꞌxibal ronoje ri Tzij Pixab re ri

Dios e waꞌ:Chitaꞌ, ix aj Israel;ri Dios Kajawxel, xa jun Rire.30 Cꞌax cꞌu chanaꞌa ra Dios Kajawxelrucꞌ ronoje awanimaꞌ, rucꞌ ronoje acꞌuꞌx,

rucꞌ ronoje anaꞌoj y rucꞌ ronojeachukꞌab. Dt. 6:4-5

E ucꞌuꞌxibal waꞌ Rutzij Upixab ri Dios.31Yey rucaꞌm jewaꞌ cubiꞌij:Cꞌax chanaꞌa rawatz-achakꞌjelaꞌ pachaꞌ ri cꞌax canaꞌ awib riꞌat. Lv.

19:18Na jinta chi cꞌu juna tzij más cꞌo uwachchwa tak waꞌ —xchaꞌ.

32 Jecꞌuwaꞌ xubiꞌij raj cꞌutunel re ri tzi-jpixab che ri Jesús:

—Lic utz, lal tijonel; lic katzij ri cabiꞌijla: “Xa jun ri Dios cꞌolic y na jinta junokchic.”✡ 33 Yey ri lic chirajawaxic wi ecꞌax cakanaꞌ ri Dios rucꞌ ronoje kanimaꞌ,rucꞌ ronoje kanaꞌoj, rucꞌ ronoje kacꞌuꞌxy rucꞌ ronoje ri kachukꞌab;✡ yey ri cꞌaxquekanaꞌ ri katz-kachakꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri cꞌaxcakanaꞌ kib riꞌoj.✡ Waꞌ e más chirajawaxicchiquiwa rawaj eporom chwi raltar rucꞌtak ri cayaꞌiꞌ chwach ri Dios✡—xchaꞌ.

34 Echiriꞌ ri Jesús xrilo lic cꞌo unaꞌoj rajcꞌutunel re ri tzijpixab, xubiꞌij che:

—Lic xa nakaj lal cꞌo wi che rutakanic riDios —xchaꞌ.

Y na jinta chi cꞌu junok xraj xuꞌan junatzꞌonobal che.

Saꞌ ruwach Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios(Mt. 22:41-46; Lc. 20:41-44)

35 Echiriꞌ cacꞌutun ri Jesús chupa ri Ro-cho Dios, jewaꞌ xubiꞌij:

—¿Suꞌbe raj cꞌutunel re ri tzijpixabcaquibiꞌij: “Ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios,e Ralcꞌoꞌal can ri rey David”? 36 Ma riDavid, ruma ri Santowilaj Ruxlabixel riDios, jewaꞌ xubiꞌij:Ri Dios Kajawxel xubiꞌij che ri Wajawal:

“Chat-tzꞌula pa nuwiquikꞌab,y chawoyeꞌej na ri kꞌijechiriꞌ quebenuya ri tzel quebilow

awe✡ 12:19 Dt. 25:5-6 ✡ 12:26 Éx. 3:6, 15 † 12:27 Waꞌ waꞌchijab ecaminak chic echiriꞌ ri Dios xubiꞌij waꞌ. Narucꞌ ta cꞌu riꞌ, e cꞌas chwach ri Dios. Yey we ta rique sachinak chi quiwach, ri Dios na cubiꞌij ta riꞌ: “In ri Dios quiꞌque.”✡ 12:32 Dt. 6:4; Is. 45:21 ✡ 12:33 Dt. 6:5 ✡ 12:33 Lv. 19:18 ✡ 12:33 Os. 6:6

Page 72: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 12:37 69 Marcos 13:11chuxeꞌ rawakan” Sal. 110:1

xchaꞌ.37 Ecꞌu ri David cubiꞌij “Wajawal” cheRuchaꞌoꞌn lo ri Dios. ¿Suꞌbe cꞌu riꞌ cabiꞌxice Ralcꞌoꞌal can ri rey David? —xchaꞌ.

Y uqꞌuiyal winak re ri tinamit lic rucꞌronoje quicꞌuꞌx caquita ri cubiꞌij.

Ri Jesús cukꞌalajisaj ri quimac raj cꞌutunelre ri tzijpixab

(Mt. 23:1-36; Lc. 11:37-54; 20:45-47)38 Ecꞌu ri Jesús jewaꞌ cubiꞌij chupa rucꞌu-

tunic:«Lic chichajij iwib; miꞌan cꞌu iweꞌix

pachaꞌ ri caquiꞌan raj cꞌutunel re ri tzi-jpixab. Ma rique e lic cucꞌul quicꞌuꞌx riquejurur chupa ri quikꞌuꞌ chaꞌ quilitajic liccꞌo quiwach y ri cayaꞌ rutzil quiwach paquebilitaj wi. 39 Yey pa tak sinagogas y patak waꞌim lic cucꞌul quicꞌuꞌx ri quetzꞌuyiꞌchupa ri tzꞌulibal que ri lic cꞌo quiwach.40 Rique caquimaj rubitak que rixokib emalcaꞌnib. Y chaꞌ cayac quikꞌij, caquiꞌannimak chꞌabal echiriꞌ caquiꞌan orar. Rumacꞌu ri caquiꞌano, rique lic unimal cꞌaxcꞌolilri caquicꞌulu echiriꞌ cakꞌat tzij paquiwiꞌ»cachaꞌ.

Ri kasaꞌn xuya jun ixok malcaꞌn(Lc. 21:1-4)

41 Ri Jesús tzꞌul pana chwach ri caxa pacayaꞌ wi ri kasaꞌn yey lic cutzutzaꞌ echiriꞌri winak caquiya can ri quikasaꞌn chupari caxa. Y lic e qꞌui ri beyomab caquiyauqꞌuiyal kasaꞌn.

42 Xopon cꞌu jun ixok nibaꞌ yey malcaꞌny xuya chupa ri caxa caꞌib raltak co meyolic na qꞌui ta rajil.

43 Ecꞌu ri Jesús xebusiqꞌuij rutijoꞌn yxubiꞌij chique:

—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Chwach riDios, waꞌ wiꞌxok nibaꞌ y malcaꞌn, e ne xuyamás pa ri caxa chwa ri xquiya conoje. 44Maconoje xa e xquiya ruwiꞌ ri quipuak; noꞌjwiꞌxok tob lic nibaꞌ e xuya ronoje ri puakcꞌo rucꞌ, waꞌ e re culokꞌ ri lic cajawax che—xchaꞌ.

13Ri Jesús cachꞌaꞌt chwi ruwulixic ri Rocho

Dios(Mt. 24:1-2; Lc. 21:5-6)

1 Echiriꞌ xel bi ri Jesús pa ri Rocho Dios,jun chique rutijoꞌn jewaꞌ xubiꞌij che:

—Kajawal, ¡chilape la wa chomilaj takabaj y wa nimak tak ja re ri Rocho Dios!*—xchaꞌ.

2Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Cawil waꞌ wa nimak tak ja? Wara na

cacanaj ta can juna abaj chwi juna chic, maronoje cawulixic —xchaꞌ.

Tak ri cꞌutubal re ri qꞌuisbal reruwachulew

(Mt. 24:3-28; Lc. 17:22-24; 21:7-24)3 Ri Jesús xtzꞌuyiꞌ chwa ri juyub Olivos,

ri cꞌo chwach pana ri Rocho Dios. Ecꞌu riPedro, ri Jacobo, ri Juan y ri Andrés, xaquituquel xquitzꞌonoj che:

4—Biꞌij co la chike, ¿jampa nawi cuꞌanatak riꞌ waꞌ? ¿Yey saꞌ ri cꞌutubal quilitajicechiriꞌ cuꞌanaꞌ? —xechaꞌ.

5 Ecꞌu ri Jesús xujek ubiꞌxiquil chique:«Lic chichajij iwib chaꞌ na jinta junok

casocow iweꞌix. 6 Ma lic e qꞌui ri ticawexquecꞌunic y xa caquichikꞌimaj uwach ri nu-biꞌ, jewaꞌ caquibiꞌij: “In ri Cristo, Ruchaꞌoꞌnlo ri Dios”✡ quechaꞌ. Y lic e qꞌui ri queso-cotaj cuma rique.

7 »Ecꞌuchiriꞌ quito cꞌo chꞌaꞌoj jewaꞌ ycꞌo chꞌaꞌoj jelaꞌ, mixiꞌij iwib che; ma licchirajawaxic wi cuꞌana tak waꞌ. Noꞌj nae ta waꞌ ri qꞌuisbal re ruwachulew. 8 Mae cꞌo tinamit queyactaj chiquij jujun chictinamit y e cꞌo takanelab queyactaj chiquijjujun chic takanelab. Cuꞌan tak cabrakanche uqꞌuiyal luwar, cape tak numic y riwinak caquijeko lic quetucuquic. Ronojewaꞌ xa e jekebal re ri cꞌaxcꞌobic cacꞌunic.

9 »Lic chichajij cꞌu iwib, ma quixcꞌambi pa tak kꞌatbal tzij y cajichꞌ ne ipachupa tak ri sinagogas. Y ruma cꞌu ico-jom ri nubiꞌ, quixcꞌam bi chiquiwach ritakanelab y chiquiwach ri reyes, chaꞌ je-laꞌ quikꞌalajisaj ri Utzilaj Tzij chiquiwach.10 Lic cꞌut chirajawaxic nabe na catzijoxri Utzilaj Tzij chique conoje ruqꞌuiyal qui-wach tak ri ticawex e cꞌo che ruwachulew.11 Yey echiriꞌ quixcꞌam bi re quixeꞌyoꞌk patak kꞌatbal tzij, mubisoj icꞌuꞌx y michꞌobnenareꞌ saꞌ ri quibiꞌij. Riꞌix xew chibiꞌijjanipa ri cuya ri Dios chiwe chupa ri ora,ma na ix ta ri quixchꞌawic, e ri SantowilajRuxlabixel ri Dios.

* 13:1 “Ri nimak tak ja re ri Rocho Dios”: Ri sitio pa cꞌo wi ri Rocho Dios sutum rij rucꞌ tapia re nimaꞌk tak abaj yeycꞌo corredor che rukꞌab ri tapia y chunicꞌajal ri sitio cꞌo jun chomilaj ja queb upa. ✡ 13:6 Mt. 24:2-3

Page 73: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 13:12 70 Marcos 13:3712 »E tak cꞌu ri ticawex quequiya ri catz-

quichakꞌ pa camic; ri cꞌo calcꞌoꞌal que-quiya tak ri calcꞌoꞌal pa camic; ri e al-cꞌoꞌal queyactaj chiquij quichu-quikaw yquequicamisaj. 13 Lic cꞌut tzel quixil cumatak ri winak ruma icojom ri nubiꞌ. Perochina cꞌu ri cuchukꞌubej rib chwach takwaꞌwa cꞌaxcꞌobic cꞌa chupa ri qꞌuisbal re, e riꞌri cacolobetajic.

14 »Echiriꞌ riꞌix quiwil ri lic chꞌul y licqꞌuixbal uwach cayaꞌ pa ri luwar pa lic natakal ta wi, jelaꞌ pachaꞌ ri xutzꞌibaj can rikꞌalajisanel Daniel✡ (china cꞌu ri cajilan rewaꞌ, chumaja usucꞌ); ecꞌuchiriꞌ, ri e cꞌo patak ri luwar re Judea, chebanimaj ubi chwatak ri juyub. 15 China cꞌu ri cꞌo lo chwi rirocho,† makaj ne lo che ucꞌamic bi ubitakre pa ja. 16 Yey china ri cꞌo lo pa juyub,matzelej lo che ucꞌamic bi rukꞌuꞌ re pisbalrij.

17 »Chupa tak cꞌu laꞌ la kꞌij, lic tokꞌoꞌquiwach ri e yewaꞌ ixokib y ri quetzꞌumti-sanic. 18 Lic cꞌu chitzꞌonoj che ri Dioschaꞌ echiriꞌ quixanimaj bi na e ta ukꞌijolechiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab. 19 Ma tak laꞌla kꞌij re unimal cꞌaxcꞌolil, na uꞌanom tacꞌana julajok chwi lo echiriꞌ ri Dios xuꞌanruwachulew y na cuꞌana ta chi ne cꞌanajulajok. 20 We ta ri Kakaw Dios na cukꞌatijta tak laꞌ la kꞌij re runimal cꞌaxcꞌobic, riꞌna jinta junok cacꞌasiꞌ canok; noꞌj rumacꞌu cꞌax quebunaꞌ ri ebuchaꞌom, cukꞌatijrukꞌijol waꞌ.

21 »We cꞌo cꞌu junok cabiꞌn chiwe: “¡Chi-wilapeꞌ, wara cꞌo wi ri Cristo!” o “¡Chi-wilapeꞌ, leꞌ cꞌolic!”, mixoc il che. 22 Maquecꞌun ri caquiꞌan “Cristo” che quib yri caquiꞌan e kꞌalajisanelab re ri Dios chequib, pero xa e socosoꞌnel. Ecꞌu riquecaquiꞌan nimak tak cꞌutubal y milagrosre quesocosoꞌn rucꞌ, yey cꞌo ne pa sakquesocotaj jujun chique ri ebuchaꞌom riDios. 23 Lic cꞌu chichajij iwib, ma ximbiꞌijronoje waꞌ chiwe riꞌix echiriꞌ cꞌamajaꞌ necuꞌanaꞌ.

Rucꞌunibal Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex(Mt. 24:29-35, 42-44; Lc. 21:25-36)

24 »Ecꞌuchiriꞌ icꞌowinak chi ri cꞌaxcꞌobicche tak laꞌ laꞌ kꞌij, cuꞌan kꞌekuꞌm uwach

riꞌ ri kꞌij, y ri icꞌ na cuya ta chi ruwoni-bal. 25 Ri chꞌumil quetzak lo che ruwacaj, y conoje ri cꞌo quichukꞌab che ruwacaj queyiquiyoꞌxic. 26 Ecꞌuchiriꞌ, quilitajRalaxel Chiquixoꞌl Ticawex cacꞌun lo pasutzꞌ rucꞌ runimal uchukꞌab y rucꞌ runimaluchomalil.✡ 27 Quebutak cꞌu ru ángelesche umolic quichiꞌ conoje ri ebuchaꞌomri Dios pa tak ronoje luwar che rucajchalrajlibal ruwachulew.‡ Cujek cꞌu riꞌ che junluwar, yey cuqꞌuisbej che jun chic.

28 »E chimaja ri jun cꞌambal naꞌoj puwiri cheꞌ re higo: Echiriꞌ cujek catux locꞌacꞌ ukꞌab y cujek cꞌut catux ruxak, rumacꞌu laꞌ quiwetaꞌmaj xa nakaj chi cꞌo wilo rukꞌijol echiriꞌ cabucbutic y na jintajab.§ 29 Jecꞌuriꞌlaꞌ riꞌix, echiriꞌ quiwilocuꞌana ronoje tak waꞌ, chiwetaꞌmaj cꞌu riꞌxa nakaj chi cꞌo wi lo rukꞌijol rucꞌunibalRalaxel Chiquixoꞌl Ticawex. 30 Pakatzij wicambiꞌij chiwe: E cꞌo ticawex re waꞌ wa kꞌijna quecam tana we na xquil tubi ronojewaꞌ. 31 Ruwa caj y ruwachulew xa casachuwach, noꞌj tak ri nuchꞌaꞌtem na casach tauwach.

32 »Ecꞌu chwi rukꞌijol y ruꞌorayil waꞌ,na jinta junok etaꞌmayom re; na quetaꞌamtane ri ángeles e cꞌo chilaꞌ chicaj, na re-taꞌam tane ri Cꞌajolaxel, ma xew ri KakawDios etaꞌmayom re.

33 »Chiwila cꞌu riꞌ, mawar iwach y licchiꞌana orar, ma na iwetaꞌam taj jampalaꞌcopon rukꞌijol waꞌ. 34 Ri cuꞌanaꞌ e pachaꞌechiriꞌ juna achi queꞌec naj. Ecꞌuchiriꞌqueꞌec, cuya can ri rocho paquikꞌab riraj chaquib y chiquijujunal waꞌ cuya canquichac. Cubiꞌij cꞌu can che ri chajinel reri puerta: “Lic matcos che uchajixic ri ja”cachaꞌ. 35 Jecꞌuriꞌlaꞌ riꞌix, lic mawar iwach,ma na iwetaꞌam taj jampalaꞌ cacꞌun lo rirajaw ja; laj echiriꞌ coc rakꞌab, laj pa tiqꞌuilakꞌab, laj pa nabe uchꞌawibal ri teren oechiriꞌ quel lo ri kꞌij. 36Mawar cꞌu iwach riꞌ,chaꞌ we xakicꞌateꞌt xcꞌun lo ri Iwajaw, naquixurik taj quixwaric. 37 Ecꞌu wa cambiꞌijriꞌin chiwe riꞌix, cambiꞌij chique conoje:Lic mawar iwach» xcha ri Jesús.

14Ri e aj cꞌamal wach re ri tinamit

✡ 13:14 Dn. 9:27; 11:31; 12:11 † 13:15 Ruwi ri cocho raj Israel ojertan takꞌaj uwiꞌ yey waꞌ curik uchac re anabaloración, re quiwaꞌbal y re quiwarabal chakꞌab echiriꞌ lic cabucbutic. ✡ 13:26 Dn. 7:13; Ap. 1:7 ‡ 13:27“Rucajchal rajlibal ruwachulew”: Waꞌ queꞌelawi pa norte, pa sur, pa relebal kꞌij y putzakibal kꞌij. § 13:28 “Rukꞌijolechiriꞌ cabucbutic y na jinta jab”: Quil “verano” pa vocabulario.

Page 74: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 14:1 71 Marcos 14:22caquichꞌaꞌtibej suꞌanic caquichap ri Jesús

(Mt. 26:1-5; Lc. 22:1-2; Jn. 11:45-53)1 Echiriꞌ queb kꞌij chi copon wi ri ni-

makꞌij Pascua y ri nimakꞌij re tijoj pamna jinta levadura che,* tak ri nimake aj chacunel pa Rocho Dios cucꞌ rajcꞌutunel re ri tzijpixab, lic caquitzucujsuꞌanic caquichap ri Jesús rucꞌ socosoꞌnicre caquicamisaj. 2 Xquibiꞌij cꞌut: «Nacakaꞌan ta pawa nimakꞌij chaꞌ ri tinamit naquetucuc ta ruma waꞌ» xechaꞌ.

Jun ixok cukꞌej cunabal quiꞌ ruxlabchuꞌjolom ri Jesús

(Mt. 26:6-13; Jn. 12:1-8)3 Cꞌo cꞌu ri Jesús pa ri tinamit Betania

chirocho ri Simón, ri jun xcꞌojiꞌ ri yabillepra che. Ecꞌuchiriꞌ tzꞌul ri Jesús chwa rimexa, xopon jun ixok rucꞌaꞌam jun cꞌolibalnojinak che cunabal lic quiꞌ ruxlab y licqꞌui rajil, waꞌ ꞌanatal rucꞌ sakil nardo.Rixok xutekꞌij uchiꞌ ri cꞌolibal; tecꞌuchiriꞌ,xukꞌej ri cunabal chuꞌjolom ri Jesús.

4 E cꞌo cꞌu jujun chique ri e cꞌo chiriꞌ xpecoyowal echiriꞌ xquil waꞌ, y jewaꞌ xquibiꞌijchiquiwach:

—¿Suꞌchac wa cunabal xtzꞌiloꞌxic? 5Mari lic usucꞌ e ta xcꞌayix waꞌ chi oxib cientodenarios, y rucꞌ waꞌ quetoꞌ ri nibaꞌib —xechaꞌ. Y lic cꞌu riꞌ quechꞌaꞌt chirij rixok.

6 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—Micꞌak bi ukꞌij wiꞌxok. ¿Suꞌbe quix-

chꞌaꞌt chirij ri xuꞌano? Ma ri xuꞌan chwee jun utzilaj chac. 7 Ri nibaꞌib e laꞌ xakie cꞌo iwucꞌ yey utz quebitoꞌo jampalaꞌquiwaj riꞌix, noꞌj riꞌin na xaki ta in cꞌoiwucꞌ. 8 Wiꞌxok e xuꞌano janipa ri xuchꞌijuꞌaniquil; rucꞌ cꞌu waꞌ e xnabej pan cheuyijbaxic ri nucuerpo che ri mukubal we.†9Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Pa tak catzijoxwi wa Utzilaj Tzij che ronoje ruwachulew,cacuxtax cꞌu wiꞌxok ruma ri xuꞌano —xchaꞌ.

Ri Judas cucꞌayij ri Jesús(Mt. 26:14-16; Lc. 22:3-6)

10 Ewi ri Judas aj Iscariot, jun chique ricablajuj utijoꞌn ri Jesús, xeꞌec cucꞌ ri nimake aj chacunel pa RochoDios re cuya ri Jesúspaquikꞌab. 11 Rique, echiriꞌ xquita waꞌ, licxequiꞌcot che yxquibiꞌtisij nenareꞌ caquiyapuak che. Ecꞌu riꞌ ri Judas xujek utzucuxicsuꞌanic cuya ri Jesús paquikꞌab.

Ri Jesús cutij ri cena re Pascua cucꞌ ricablajuj utijoꞌn

(Mt. 26:17-29; Lc. 22:7-23; Jn. 13:21-30; 1Co. 11:23-26)

12 Chupa cꞌu ri nabe kꞌij re ri nimakꞌijechiriꞌ catij ri pam na jinta levadura che yquecamisax chwi raltar tak ri kꞌapoj bexexre ri Pascua,✡ rutijoꞌn ri Jesús xquitzꞌonojche:

—¿Pa caꞌaj wi la queꞌkayijbaꞌ wi ri cenare Pascua? —xechaꞌ.

13 Ewi xebutak bi caꞌib chique rutijoꞌn yxubiꞌij bi chique:

—Jix pa ri tinamit y echiriꞌ quicꞌul junachi rucꞌaꞌam jun curaꞌ yaꞌ, chixterej bichirij. 14Pa cꞌu cocwubiwaꞌwaꞌchi, chibiꞌijche ri rajaw ja: “Jewaꞌ cubiꞌij ri tijonelkeꞌoj: ¿Pachawi cꞌo wi ri luwar pa cantij wiri cena re Pascua cucꞌ ri nutijoꞌn?” quixchache. 15 Ecꞌu ri cuꞌan ri rajaw ja e cucꞌutchiwe jun nimalaj luwar chicaj pa ri caleꞌja, waꞌ yijbital chic. Chiriꞌ cꞌu riꞌ chiyijbaꞌwi ri cena re Pascua —xchaꞌ.

16Xebec cꞌu rutijoꞌn, xeboc pa ri tinamity xeꞌquirikaꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri xubiꞌij bi riJesús chique. Y xquiyijbaꞌ cꞌu ri cena rePascua.

17 Ecꞌuchiriꞌ xoc rakꞌab, xopon ri Jesúsjunam cucꞌ ri cablajuj utijoꞌn. 18 Ecꞌuchiriꞌe cꞌo chwa ri mexa, e riꞌ quewaꞌic, ri Jesúsxubiꞌij:

—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Jun chiwewa ix cꞌowarawucꞌ pawaꞌim, e cacꞌayinwe—xchaꞌ.

19 Ewi rique xquijek lic quebisonic ychiquijujunal caquitzꞌonoj che:

—¿Cꞌaxtaj in riꞌ? —cacha jun.—¿Cꞌaxtaj in riꞌ? —cacha jun chic.20Ri Jesús xucꞌul uwach; jewaꞌ xubiꞌij:—Waꞌ e jun chiwe wa ix cablajuj, e ri

cumuꞌ lo ruwa junam wucꞌ chupa ri lak.21 Pakatzij wi Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex ecatajin che ricꞌowibexic janipa ri tzꞌibitalcan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios puwi Rire.Pero ¡lic cꞌu tokꞌoꞌ uwach rachi cacꞌayin re!E ne más utz che waꞌchi tamaji xalaxic —xchaꞌ.

22Xalokꞌ cꞌu riꞌ quewaꞌic, ri Jesús xucꞌamri pam y xutioxij che ri Dios. Ewixuwechꞌo, xujach chique y jecꞌuwaꞌ xubiꞌij:

—Chitijaꞌ, ma e nucuerpo waꞌ —xchaꞌ.* 14:1 Xew caqꞌuis ri nimakꞌij Pascua, cajeker ri wukub kꞌij re ri nimakꞌij echiriꞌ raj Israel na caquitij ta pam cꞌolevadura che. Éx. 12; Dt. 16:1-17; Lv. 23:5-6 † 14:8 Echiriꞌ cacam junok, raj judiꞌab cacatinisaj ri cuerpo y caquicojcunabal quiꞌ ruxlab che. ✡ 14:12 Éx. 12:1-13; Lv. 23:5-6

Page 75: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 14:23 72 Marcos 14:46

23 Xucꞌam cꞌu ri cꞌolibal cꞌo vino chupa,yey echiriꞌ utioxim chi che ri Dios, xuyachique y conoje xquitij chuchiꞌ waꞌ wacꞌolibal. 24Xubiꞌij cꞌu chique:

—E nuquiqꞌuel waꞌ, ri caturuw na cumauqꞌuiyal ticawex re cuybal quimac, yeywaꞌe cujiquibaꞌ uwach ri cꞌacꞌ tzij.✡ 25Pakatzijwi cambiꞌij chiwe: Na cantij ta chi ruwaꞌaluva, cꞌate quiꞌntija tanchi chupa rukꞌijolrutakanic ri Dios —xchaꞌ.

Ri Jesús cukꞌalajisaj ri cuꞌan ri Pedroechiriꞌ carewaj we retaꞌam uwach

(Mt. 26:30-35; Lc. 22:31-34; Jn. 13:36-38)26 Echiriꞌ xquiqꞌuis ubixoxic ri bix,‡ xe-

bec chwa ri juyub Olivos. 27 Ecꞌuchiriꞌ riJesús xubiꞌij chique:

—Wakꞌab iwonoje riꞌix quiwesaj na iwibchwij, ma e pachaꞌ cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem riDios:Cancamisaj raj chajinelyey tak cꞌu riꞌ rubexex caquiquich bi quib

Zac. 13:7cachaꞌ.28Noꞌj ecꞌuchiriꞌ quincꞌastaj lo chiquixoꞌl riecaminak, quinnabej bi chiwach cꞌa Galilea—xchaꞌ.

29 Ecꞌu ri Pedro xubiꞌij:—Tob ne conoje caquesaj quib chiꞌij la,

riꞌin na canꞌan ta waꞌ —xchaꞌ.30Yey ri Jesús xucꞌul uwach:—Pakatzij wi cambiꞌij chawe: Wa jun

akꞌab, echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne cabixon calaj riteren, riꞌat oxlaj chic abiꞌim na awetaꞌamta nuwach —xchaꞌ.

31Noꞌj ri Pedro lic xujiquibaꞌ ubiꞌxiquil:—Tob ne chirajawaxic quincam junam

ucꞌ la, riꞌin na canwewaj taj we wetaꞌamwach la —xchaꞌ. Jecꞌulaꞌ riꞌ xquibiꞌijconoje.

Ri Jesús cuꞌan orar pa ri werta Getsemaní(Mt. 26:36-46; Lc. 22:39-46)

32 Xebopon cꞌu pa jun luwar Getsemanírubiꞌ. Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique rutijoꞌn:

—Chixtzꞌula can wara, noꞌj riꞌinquiꞌnꞌana orar —xchaꞌ.

33Yey xebucꞌam cꞌu bi ri Pedro, ri Jacoboy ri Juan rucꞌ. Xujek cꞌu riꞌ lic cabisonic ycacꞌaxcꞌob ri ranimaꞌ. 34Xubiꞌij cꞌu chique:

—Cꞌo jununimal bis re camic chinucꞌuꞌx.Chixcꞌola can wara; mixwaric y lic chiꞌanaorar —xchaꞌ.

35 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xkib chi panajubikꞌ chwach, xukasaj umejelem cꞌa

chuꞌlew, y xutzꞌonoj che ri Dios we ta cuyana che na quicꞌow ta chupa ruꞌorayil ricꞌaxcꞌobic, 36 jewaꞌ xubiꞌij:

«Tat, Lal Nukaw, chiwach Rilal na jintacꞌana cꞌayew; chincolobej co la chaꞌ naquinicꞌow ta chupa waꞌ wa cꞌaxcꞌobic.Noꞌj na e ta cꞌu chuꞌana ri cuaj riꞌin, mae chuꞌanaꞌ janipa ri caꞌaj Rilal» xchaꞌ.37 Tecꞌuchiriꞌ, xtzelej lo pa e cꞌo wi can

rutijoꞌn y xeboꞌluꞌrikaꞌ quewaric. Xubiꞌijcꞌu che ri Pedro:

—¿Catwar cami riꞌ? ¿Na xacuy ta cꞌanari waram chaꞌ caꞌan orar wucꞌ, tob tanexa juna ora? 38 Mixwar cꞌut, y lic chiꞌanaorar chaꞌ quichꞌij uchukꞌab ri cꞌambal ipacapetic. Pakatzij wi, lic cacha icꞌuꞌx cheuꞌanic ri utz, noꞌj waꞌ lic cꞌayew chiwe mae ri itiꞌjil na jinta ucowil —xchaꞌ.

39 Ecꞌu ri Jesús xeꞌec tanchic, xuꞌanaorar, yey e xutzꞌonoj che ri Diosri ujekom chi lo utzꞌonoxic nabe.40Tecꞌuchiriꞌ, xtzelej tanchi lo cucꞌ rutijoꞌny xeboꞌluꞌrikaꞌ quewaric; ma ri quiwach licna cucuy ta chi ri waram y na caquirik tachic saꞌ ri caquibiꞌij che. 41 Xtzelej cꞌu lochurox laj y xubiꞌij chique:

—¿Cꞌa quixwar cami riꞌ riꞌix? ¿Cꞌaquixuxlanic? ¡Cuꞌan na cꞌu laꞌ! Ma e waꞌxopon ruꞌorayil chaꞌ Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex cayaꞌ paquikꞌab raj maquib.42 ¡Chixwaꞌlijok! ¡Joꞌ! Chiwilaꞌ, ma ricacꞌayin we riꞌin e laꞌ xcꞌunic —xchaꞌ.

Cachap bi ri Jesús(Mt. 26:47-56; Lc. 22:47-53; Jn. 18:2-11)

43Cꞌa cachꞌaꞌt ne ri Jesús echiriꞌ xcꞌun lori Judas, jun chique ri cablajuj utijoꞌn. Ecꞌurire erachbilam lo uqꞌuiyal winak cucꞌaꞌamlo espada y cheꞌ. Tak waꞌ etakom lo cumari nimak e aj chacunel pa Rocho Dios, takraj cꞌutunel re ri tzijpixab y ri nimakwinakre ri tinamit.

44Ecꞌu ri Judas, ri cayaꞌw bi re paquikꞌab,ubiꞌim chi lo chique suꞌanic caquetaꞌmajchina ri caquichapo, jewaꞌ ubiꞌim: «E ri juncantzꞌub uchiꞌ, e riꞌ rire. Chapa cꞌu alak ycꞌama bi alak, yey checojo bi alak e chajinelre chaꞌ na canimaj tubi» xchaꞌ. 45Ecꞌuchiriꞌxcꞌunic,maji chic xkib rucꞌ ri Jesús y xubiꞌijche:

—¡Wajawal, Wajawal! —xcha che. Yxutzꞌub uchiꞌ.

46 Ecꞌuchiriꞌ, ri winak xquichap ri Jesúschaꞌ caquicꞌam bi pa kꞌatbal tzij.

✡ 14:24 Jer. 31:31-34 ‡ 14:26 Qꞌuisbal re ri cena re Pascua, ri caquiꞌan raj judiꞌab e caquibixoj ri Salmos 115–118.

Page 76: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 14:47 73 Marcos 14:7047 Cꞌo cꞌu jun chique rutijoꞌn e cꞌo chiriꞌ,

xresaj lo ru espada y xujochij bi jun ux-iquin ri raj chac ri cajawal raj chacunel paRocho Dios.

48Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—¿Suꞌchac petinak alak rucꞌ espada y

cheꞌ? ¿Petinak cami alak che ucꞌamic bijuna elekꞌom? 49 Wa petinak lok ronojekꞌij waꞌ cꞌut quincꞌutun chiwach alak pari Rocho Dios. ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ cꞌa e laꞌquinoꞌlchapa alak? Noꞌj jecꞌuwaꞌ cuꞌanochaꞌ e cuꞌana janipa ri kꞌalajisamcan chupaRuchꞌaꞌtem ri Dios —xcha chique.

50Tecꞌuchiriꞌ, conoje rutijoꞌn xebanima-jic y jelaꞌ xquiya can ri Jesús.

Jun ala canimajic51 Cꞌo cꞌu jun ala teran bi chirij ri Jesús,

upisomrib xa chupa jun sábana; rire xchapcuma ri soldados. 52 Pero rala xusolij canrusábana y e laꞌ chꞌanalic xanimajic.

Ri Jesús cꞌo chiquiwach raj kꞌatal tzij e ajjudiꞌab

(Mt. 26:57-68; Lc. 22:54-55, 63-71; Jn.18:12-14, 19-24)

53 Xquicꞌam cꞌu bi ri Jesús chwachri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios.Tecꞌuchiriꞌ, xquimol quib ri nimak e ajchacunel cucꞌ ri nimak winak re ri tinamity raj cꞌutunel re ri tzijpixab.

54 Ecꞌu ri Pedro xa naj teran pan chirijri Jesús y xoc bi cꞌa che ruwa ja re rirocho ri cajawal raj chacunel pa RochoDios. Xeꞌtzꞌula cꞌu cucꞌ ri e chajinel, e riꞌcumikꞌisaj rib chuchiꞌ ri akꞌ.

55 Ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dioscucꞌ conoje ri uchapom wi rib ri kꞌatbaltzij, caquitzucuj suꞌanic caquicoj umac riJesús chaꞌ jelaꞌ utz cakꞌat tzij re camicpuwiꞌ, noꞌj na jinta cꞌo xquirik chirij. 56Malic e qꞌui ri winak xquitzꞌak uchiꞌ, pero licjunwi tak ri xquibiꞌij. 57 Ewi xeyactaj jujuny xquitzꞌak uchiꞌ, jewaꞌ xquibiꞌij chirij:

58—Riꞌoj xkato echiriꞌ xubiꞌij: “Canwulijwa Rocho Dios ꞌanatal xa cuma rachijab,yey xa pa oxib kꞌij canyac jun chic naꞌanatal ta cuma rachijab” —xechaꞌ. 59 Narucꞌ ta cꞌu riꞌ, lic junwi tak ri xquibiꞌij.

60 Ewi ri cajawal raj chacunel pa RochoDios xyactaj chiquixoꞌl y xutzꞌonoj che riJesús:

—¿E cami laꞌ na jinta cꞌana cabiꞌij riꞌat?¿Saꞌ cꞌu ri cacꞌulubej uwach puwi wa que-tajin che ucojic chawij? —xchaꞌ.

61Pero ri Jesús xa xuto y na jinta cꞌo xu-biꞌij. Tecꞌuchiriꞌ, xuꞌan jun chic tzꞌonobalche ri Jesús:

—¿At ba riꞌ ri Cristo, Rucꞌajol ri Dios, riJun lic nim ukꞌij? —xcha che.

62Ri Jesús xucꞌul uwach:—Katzij, “In Riꞌin.” Quil na cꞌu

alak Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex tzꞌulpuwiquikꞌab ri Dios, ri lic cꞌo unimaluchukꞌab yey quil cꞌu alak riꞌ echiriꞌ cacꞌunlo pa sutzꞌ chwa ri caj✡—xchaꞌ.

63 Ecꞌu ri cajawal raj chacunel pa RochoDios xurichꞌij rukꞌuꞌ y xubiꞌij:

—¡Na jinta chi uchac más e aj cojolumac! 64Ma lic e laꞌ xta alak xmacun chirijri Dios echiriꞌ xubiꞌij ri lic na takal ta che.¿Saꞌ cꞌu riꞌ cabiꞌij ralak che? —xchaꞌ.

Ewi conoje xquikꞌat tzij puwi ri Jesús yxquibiꞌij lic takal che cacamisaxic.

65 Y e cꞌo jujun xquijek caquichubaj;caquichꞌuk rupalaj, caquiꞌan pa tꞌoꞌy yeycaquibiꞌij cꞌu che:

—Chanaꞌij peꞌ china xchꞌayaw awe —quecha che. Yey ri e chajinel caquipachꞌkꞌab chupalaj.

Ri Pedro cubiꞌij na retaꞌam ta uwach riJesús

(Mt. 26:69-75; Lc. 22:55-62; Jn. 18:15-18,25-27)

66 Ecꞌu ri Pedro cꞌo iquem che ruwa jaechiriꞌ xcꞌun lo jun ali raj chac ri cajawalraj chacunel pa Rocho Dios. 67 Ecꞌuchiriꞌrali xril ri Pedro cumikꞌisaj rib chuchiꞌ riakꞌ, lic xutzutzaꞌ uwach y xubiꞌij che:

—Rilal lal jun chique ri eteran chirij riJesús ri aj Nazaret —xcha che.

68 Ewi ri Pedro xrewaj, jewaꞌ xucꞌuluwach:

—Riꞌin na wetaꞌam ta uwach y na we-taꞌam tane saꞌ puwiꞌ catchꞌaꞌt wi —xchaꞌ.Xel cꞌu bi chuchiꞌ ri puerta. Tecꞌuchiriꞌ,xchꞌaw ri teren.

69 Ecꞌu rali aj chac echiriꞌ xril tanchi riPedro, xujek ubiꞌxiquil chique tak ri e cꞌochiriꞌ:

—Waꞌ waꞌchi e jun chique rutijoꞌn riJesús —xchaꞌ.

70Noꞌj ri Pedro xrewaj tanchic. Jokꞌotajcꞌu riꞌ, e tak ri e cꞌo chiriꞌ xquibiꞌij tanchiche ri Pedro:

—Pakatzij wi rilal lal jun chique rutijoꞌn;lic kꞌalaj lal aj Galilea, ma ri cachꞌaꞌt la ejunam rucꞌ ri quechꞌaꞌt rique —xechaꞌ.

✡ 14:62 Dn. 7:13; Ap. 1:7

Page 77: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 14:71 74 Marcos 15:2471 Ewi ri Pedro xujek ubiꞌxiquil itzel tak

tzij y lic xujiquibaꞌ uwach, xubiꞌij:—Riꞌin na wetaꞌam ta cꞌana uwach waꞌ

waꞌchi cabiꞌij alak —xchaꞌ.72 Ecꞌu ri teren xchꞌaw chucalaj. Ewi

xcꞌun lo chucꞌuꞌx ri Pedro ri xbiꞌx lo cheruma ri Jesús: «Cꞌamajaꞌ ne cabixon riteren chucalaj, riꞌat oxlaj chic abiꞌim naawetaꞌam ta nuwach.» Ecꞌu catajin waꞌpujolom, xumaj rokꞌej.

15Catzꞌak uchiꞌ ri Jesús chwach ri takanel

Pilato(Mt. 27:11-14; Jn. 18:33-40)

1 Echiriꞌ xsakiric, ri nimak e aj chacunelpa Rocho Dios cucꞌ tak ri nimak winak reri tinamit, raj cꞌutunel re ri tzijpixab yconoje ri uchapom wi rib ri kꞌatbal tzij,quiꞌanom chi tzij chiquiwach puwi saꞌ ricaquiꞌan rucꞌ ri Jesús. Xquicꞌam cꞌu biri Jesús yututalic y xeꞌquiyaꞌa chwach ritakanel Pilato. 2Ri Pilato xutzꞌonoj cꞌu cheri Jesús:

—¿Lal cami riꞌ ri rey que raj judiꞌab? —xcha che.

Ri Jesús xucꞌul uwach:—Lal cabiꞌn la re —xcha che.3 Yey ri nimak e aj chacunel pa Rocho

Dios lic caquitzꞌak uchiꞌ.4 Xutzꞌonoj tanchi cꞌu ri takanel Pilato

che:—¿E cami laꞌ na cacꞌul ta la uwach? ¿Na

cata ta cami la janipa chi mac caquicojchiꞌij la? —xcha che.

5 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri Jesús na xucꞌul tauwach. Ruma cꞌu waꞌ, ri Pilato lic xcamranimaꞌ che.

Cakꞌat tzij re camic puwi ri Jesús(Mt. 27:15-31; Lc. 23:13-25; Jn. 19:1-16)

6Chupa cꞌu ri nimakꞌij Pascua, ri takanelromano xex cuꞌan wi cuyolopij bi junchique ri e cꞌo pa cárcel, yey e ri winakquechaꞌwic china ri cacaj cayolopix bi.7 Cꞌo cꞌu jun achi Barrabás rubiꞌ, rirecꞌo pa cárcel cucꞌ jujun rachbiꞌil rumaxquiꞌan camic echiriꞌ xeyactaj chirij ritakanel aj Roma. 8 Xebopon cꞌu uqꞌuiyalwinak chwach ri takanel Pilato y xqui-jek utzꞌonoxic che e cuꞌan pachaꞌ tak riuꞌanom lo ronoje junab.

9 Ewi ri takanel Pilato xutzꞌonoj chique:—¿Caꞌaj alak canyolopij bi ri rey que

raj judiꞌab? —xchaꞌ. 10 Xubiꞌij waꞌ ma

retaꞌam ri nimak e aj chacunel pa RochoDios xeꞌquiyaꞌa ri Jesús chwach, xa rumacꞌax quicꞌuꞌx chirij.

11 Ecꞌu ri nimak e aj chacunel pa RochoDios xquicoj pa quijolom ri uqꞌuiyal winake caquitzꞌonoj cayolopix bi ri Barrabás.Yey rique jelaꞌ xquiꞌano.

12Ri Pilato xutzꞌonoj tanchi chique:—¿Saꞌ cꞌu riꞌ caꞌaj alak canꞌan rucꞌ ri

cabiꞌij alak e rey que raj judiꞌab? —xchaꞌ.13 Yey ri winak lic xesiqꞌuin tanchi che

ucꞌulic uwach:—¡Camisax chwa cruz! —xechaꞌ.14 Ecꞌu ri takanel Pilato xutzꞌonoj

chique:—¿Saꞌ cꞌu rumac uꞌanom? —xchaꞌ.Noꞌj ri winak más co xesiqꞌuinic:—¡Camisax chwa cruz! —xechaꞌ.15 Ewi ri Pilato xa ruma xraj cacanaj can

chi utz cucꞌ ruqꞌuiyal winak, e xuyolopij biri Barrabás. Yey xebutak ri soldados cheujichꞌic upa ri Jesús. Tecꞌuchiriꞌ, xuya bipaquikꞌab re caquicamisaj chwa cruz.

16 Ri soldados xquicꞌam cꞌu bi ri Jesúsche ruwa ja re rupalacio ri takanel. Chiriꞌxmoliꞌ quichiꞌ conoje tak ri soldados.17Ecꞌu ri soldados xquicoj jun cꞌul morato*che ri Jesús. Che cꞌu rujolom xquicoj juncorona pachꞌum rucꞌ qꞌuix. 18 Xquijek cꞌuquesiqꞌuin che, jewaꞌ caquibiꞌij:

—¡Nim ukꞌij ri rey que raj judiꞌab! —quechaꞌ.

19 Caquichꞌay rujolom rucꞌ jucutaj taniy caquichubaj rupalaj. Caquixucubaꞌ cꞌuquib chwach, lic xa uꞌaniquil caquiyacukꞌij. 20 Echiriꞌ ya lic xquichꞌamij,xquesaj ri cꞌul morato quicojom che yxquicoj tanchi rukꞌuꞌ. Xquesaj cꞌu bi chaꞌqueꞌquicamisaj chwa cruz.

Rucamic ri Jesús chwa ri cruz(Mt. 27:32-56; Lc. 23:26-49; Jn. 19:17-30)

21 Cꞌo cꞌu jun achi aj Cirene petinak pajuyub e riꞌ quicꞌow chiriꞌ. Ecꞌu ri soldadosxquitak che cutelej bi ri cruz re ri Jesús.Rachi, Simón rubiꞌ, rire e quikaw ri Alejan-dro y Rufo.

22 Y xquicꞌam bi ri Jesús pa jun luwarGólgota cabiꞌx che, waꞌ queꞌelawi “luwar reubakil ujolom animaꞌ”. 23 Yey xquiyaꞌ cheri Jesús vino cojotalmirra rucꞌ; noꞌj Rire naxutij taj.

24 Echiriꞌ quiyaꞌom chi ri Jesús chwa ricruz, ri soldados rucꞌ jun sorteo xquijach

* 15:17 “Morato”: Quil “púrpura” pa vocabulario.

Page 78: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 15:25 75 Marcos 15:47quib puwi rukꞌuꞌ chaꞌ caquilo saꞌ tak ricaquicꞌam bi chiquijujunal.

25 Anim che ri ubelej ora,† xquiya riJesús chwa ri cruz. 26 Chwi cꞌu lo rucruz riJesús tzꞌibitalic suꞌbe xkꞌat tzij puwiꞌ, jewaꞌcubiꞌij: «RI REY QUE RAJ JUDI AB.»

27 Xequiya cꞌu caꞌib elekꞌomab chwacruz, jun puwiquikꞌab y jun pumox riJesús.

28 Ecꞌu xuꞌana riꞌ ri tzꞌibital can chupaRutzij Upixab ri Dios:E jun Rire xajilax bi cucꞌ ri winak itzel

quicꞌuꞌx. Is. 53:1229 Ri winak quebicꞌow chiriꞌ caquiyokꞌ

canok, caquiyiriyaꞌ ri quijolom che yjecꞌuwaꞌ caquibiꞌij che:

—¡Ah! At peꞌ ri abiꞌim cawulij ri Ro-cho Dios y xa pa oxib kꞌij cayac tanchic.30Chacolobej cꞌu awib riꞌ y chatkaj lo chwari cruz —quechaꞌ.

31 Jenelaꞌ riꞌ xquiꞌan ri nimak e aj cha-cunel pa Rocho Dios junam cucꞌ raj cꞌu-tunel re ri tzijpixab; rique lic caquichꞌamij,jewaꞌ caquibiꞌij chiquiwach:

—Lic waꞌ cꞌut e qꞌui ri xebucolobej chetak yabil y che camic, yey na curik ta waꞌucolobexic rib rire. 32 Laꞌ laꞌchi cabiꞌx“Cristo, Rey que Raj Israel” che, kaja loriꞌ utuquel chwa ri cruz chaꞌ cakilo y jelaꞌcakacojo e rire ri Uchaꞌoꞌn lo ri Dios —quechaꞌ.

Y jenelaꞌ ri caꞌib eyaꞌom chwa cruz ju-nam rucꞌ, lic xquichꞌamij Rire.

33 Ecꞌuchiriꞌ xticꞌoj ri kꞌij, xoc kꞌekuꞌmche ruwachulew y waꞌ xuꞌqꞌuisa cꞌa che riurox ora benak kꞌij. 34 Chupa cꞌu laꞌ la ora,ri Jesús lic co xsiqꞌuinic, jewaꞌ xubiꞌij pa richꞌaꞌtem cachꞌaꞌt wi Rire:

—Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? —xchaꞌ. Waꞌqueꞌelawi: “Lal nu Dios, Lal nu Dios, ¿suꞌbexinokꞌotaj can la?”✡

35 Jujun cꞌu chique ri e cꞌo chiriꞌ, echiriꞌxquita waꞌ, xquibiꞌij:

—Chitapeꞌ, waꞌchi e cusiqꞌuij ri kꞌala-jisanel Elías —xechaꞌ.

36 Cꞌo cꞌu jun xeꞌec lic canic, xumuꞌ junesponja pa vinagre, xuxim cꞌu chutzaꞌmjun tani y xuyapan che ri Jesús re cutzꞌubu,y jecꞌuwaꞌ xubiꞌij:

—Kila peꞌ we cacꞌun ri Elías re coluꞌkasajlo chwa ri cruz —xchaꞌ.

37 Noꞌj ri Jesús lic co xsiqꞌuinic y jelaꞌxcamic. 38 Ecꞌuchiriꞌ, ri telón cꞌo chupa riRocho Dios‡ xrichꞌrob chunicꞌajal; xujek lopuwiꞌ y xoꞌlqꞌuis cꞌa chuxeꞌ.

39Ecꞌu ri capitán§ tacꞌal chwach ri Jesús,echiriꞌ xuto xsiqꞌuinic yey xrilo saꞌ ru-camic, jewaꞌ xubiꞌij:

—¡Pakatzij wi, waꞌ waꞌchi e Ucꞌajol riDios! —xchaꞌ.

40 E cꞌo cꞌu jujun ixokib caquitzutzaꞌpana chinimanaj. Chiquixoꞌl waꞌ e cꞌori María ri aj Magdala, ri Salomé y riMaría quichu ri Jacobo (ri más cꞌacꞌal)y ri José. 41 Waꞌ wa ixokib lic xeterejchirij ri Jesús y lic quinimam lok echiriꞌRire cꞌo Galilea. Rique cucꞌ jujun chicuqꞌuiyal ixokib, xepakiꞌ lo rucꞌ pa ri tina-mit Jerusalem.

Ri Jesús camukic(Mt. 27:57-61; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42)

42 Benak kꞌij, echiriꞌ raj judiꞌab caquiy-ijbaꞌ pan janipa ri cajawax chique pa rikꞌij re uxlanibal, 43 ri José aj Arimateaxoc chwach ri takanel Pilato y na xuxiꞌijta cꞌana rib xutzꞌonoj rucuerpo ri Jesús**chaꞌ cucꞌam bi. (Ri José lic cꞌo uwachchique ri uchapomwi rib ri kꞌatbal tzij yeylic royeꞌem rucꞌunibal rutakanic ri Dios.)

44 Ri Pilato lic xcam ranimaꞌ che echiriꞌxuto caminak chi ri Jesús. Ewi xusiqꞌuijri capitán chaꞌ cutzꞌonoj che we katzij.45 Echiriꞌ xuta chi uchiꞌ ri capitán caminakchi ri Jesús, xuya luwar che ri José cucꞌambi rucuerpo.

46 Ecꞌu ri José xulokꞌ jun manta, xukasajlo rucuerpo ri Jesús chwa ri cruz y xupis bichupa ri manta. Xuꞌyaꞌa cꞌu riꞌ chupa junmukubal cꞌotom paꞌbaj y xutak uquete-baxic can jun nimalaj abaj chuchiꞌ retzꞌapibal re. 47Yey ri María ri aj Magdala yri María ruchu ri José, xquilo pa xmuk canwi.

16Rucꞌastajibal ri Jesús(Mt. 28:1-10; Lc. 24:1-12; Jn. 20:1-10)

† 15:25 “Ri ubelej ora”: Quil “hora” pa vocabulario. ✡ 15:34 Sal. 22:1 ‡ 15:38 “Telón”: E jun cꞌul cujach upari Luwar Santo rucꞌ ri Luwar lic Santo. Éx. 26:31-33; Heb. 6:19; 9:3-12 § 15:39 “Capitán”: Waꞌ e aj wach que ciensoldados. ** 15:43 Chupa tak rutakanic ri Dios cubiꞌij we cꞌo junok cacamisax chwa cheꞌ, chirajawaxic camukicechiriꞌ cꞌamajaꞌ coc rakꞌab. Ruma cꞌu waꞌ, ri José xraj cumuk can rucuerpo ri Jesús echiriꞌ cꞌamajaꞌ cajeker ri kꞌij reuxlanibal yey waꞌ cajeker pa roquibal akꞌab. Dt. 21:22-23

Page 79: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Marcos 16:1 76 Marcos 16:201 Echiriꞌ xicꞌow ri kꞌij re uxlanibal, ri

María ri aj Magdala, ri Salomé y ri Maríaruchu ri Jacobo, xquilokꞌ cunabal lic quiꞌruxlab re caquibal rucuerpo ri Jesús chupa.2 Ecꞌu ri nabe kꞌij re ri semana lic animcꞌa e riꞌ quel lo ri kꞌij, xebec pa mukutalwi ri Jesús. 3 Caquibiꞌij cꞌu chiquiwach:«¿China quesan rabaj chike cꞌo chuchiꞌ rimukubal?» quechaꞌ.

4 Pero cꞌate xquilo, rabaj esam chic, yeywaꞌ lic nim. 5 Ecꞌuchiriꞌ xeboc bi chupa rimukubal, xquil jun ala tzꞌul pa uwiquikꞌabchique, ucojom jun cꞌul sak lic naj rakan.Yey rique lic xquixiꞌij quib che. 6 Ecꞌu rirexubiꞌij chique:

—Mixiꞌij iwib. Riꞌix e quitzucuj ri Jesúsri aj Nazaret, ri xcamisax chwa cruz; Rirena jinta chi wara, ma cꞌastajinak chubi.Chiwila wa luwar pa xyaꞌiꞌ wi rucuerpo.7 Ecꞌu riꞌix jix, jiꞌbiꞌij chique rutijoꞌn y cheri Pedro: “Rire queꞌec Galilea, canabej bichiwach; chilaꞌ cꞌu riꞌ quiꞌwila wi uwach,jelaꞌ pachaꞌ ri ubiꞌim chi lo chiwe” —xchaꞌ.

8 Ecꞌu rixokib xebel bi chuchiꞌ rimukubal lic quebirbotic ruma benakquinaꞌoj puwi ri xquilo; yey na jinta necꞌana cꞌo xquitzijoj wi ruma quixiꞌim quib.

Ri Jesús cucꞌut uwach chwach ri María riaj Magdala

(Jn. 20:11-18)9 Ecꞌuchiriꞌ cꞌastajinak chi lo ri Jesús,

anim tan che ri nabe kꞌij re ri semana, nabexucꞌut uwach chwach ri María ri aj Mag-dala, ri e resam bi wukub itzel uxlabixelche. 10 Rire xeꞌec cꞌut chaꞌ cuꞌtzijoj rucꞌas-tajibal ri Jesús chique ri xeterej chirij yeyxebuꞌrika cꞌu riꞌ lic quebisonic y quebokꞌic.11Yey rique echiriꞌ xquito cꞌastajinak chi lori Jesús y xilitaj uwach ruma ri María, naxquicoj taj.

Ri Jesús cucꞌut uwach chiquiwach caꞌibutijoꞌn

(Lc. 24:13-35)12 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xucꞌut uwach

chiquiwach caꞌib chique rutijoꞌn, noꞌjjunwi uꞌaniquil xuꞌan waꞌ echiriꞌ rique e riꞌquebinic quebec pa juyub. 13 Ecꞌu wa caꞌibxetzelejic, xeꞌquitzijoj chique ri jujun chictijoꞌn; yey waꞌ na xcoj tane chwiquikꞌab.

Ri takanic xuya can ri Jesús(Mt. 28:16-20; Lc. 24:36-49; Jn. 20:19-23)

14 Qꞌuisbal chi cꞌu re, ri Jesús xucꞌutuwach chiquiwach ri junlajuj utijoꞌnechiriꞌ rique etzꞌul chwa mexa, yeyxuchꞌaꞌbej quipa ruma na cubul ta quicꞌuꞌx

rucꞌ y ruma uꞌanom lic co ri canimaꞌ, mana xquicoj ta que ri xebilow re ri Jesúscꞌastajinak chic. 15Xubiꞌij cꞌu chique:

—Jix che ronoje ruwachulew y chitzijojri Utzilaj Tzij chique conoje ri ticawex.16 Ecꞌu ri quecojow re y caquicꞌul ribautismo, quecolobetajic. Noꞌj cꞌu ri naquecojow ta re, cakꞌat na tzij paquiwiꞌ.17 Yey chique ri quecojow re, quilitaj cꞌu-tubal re ruchukꞌab ri Dios. Pa ri nubiꞌquebequesaj bi itzel uxlabixel, quechꞌaꞌtpa jujun chic cꞌacꞌ chꞌaꞌtem, 18 caquichaptak ne cumatz paquikꞌab. Yey we cꞌori xquitijo y na quinaꞌbem taj camisabalque, na jinta cꞌo cuꞌan chique. Caquiyari quikꞌab paquiwi tak ri yewaꞌib, y waꞌquecunutajic —xchaꞌ.

Ri Jesús catzelej chilaꞌ chicaj(Lc. 24:50-53)

19 Ecꞌu ri Kanimajawal echiriꞌ chꞌaꞌtinakchi cucꞌ, xcꞌul pana chilaꞌ chicaj y xtzꞌuyiꞌpuwiquikꞌab ri Dios. 20 E tak cꞌu rutijoꞌnxebel bi che utzijoxic ri Utzilaj Tzij patak ronoje luwar. Yey ri Kanimajawalxebutoꞌo, xuya chique caquicꞌut ruchukꞌabri Dios chaꞌ rucꞌ waꞌ cujiquibaꞌ uwach riUtzilaj Tzij. Amén.

Page 80: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 1:1 77 Lucas 1:25

Ri Utzilaj Tzij re Jesucristotzꞌibital can ruma ri Lucas

Ri Lucas catzꞌiban pan che ri Teófilo, junachi lic cꞌo uwach

1 Uqꞌuiyal ticawex quitzꞌibam chipuwi saꞌ tak ri uꞌanom ri Dios chikaxoꞌlriꞌoj, ri nabe kacojom rubiꞌ ri Jesucristo.2Quitzꞌibam cꞌu ri cꞌutum lo chike cuma riraj chac ri Dios, ri xebilow chi utz ri xuꞌanri Kanimajawal Jesucristo chwi xujek loruchac. Yey e rique ri xquitzijoj ri UtzilajTzij puwi Rire.

3Riꞌin mismo lic xinwetaꞌmaj na chi utzy nuchꞌobom lo rakan puwi ronoje saꞌ takri xuꞌano chwi lo rucꞌunic ri Kanimajawalche ruwachulew. Yey chinuwach riꞌin,lic utz quintzꞌiban pan cheꞌla Teófilo ycantzijoj rusucꞌ waꞌ cheꞌla chucholaꞌj 4 chaꞌquetaꞌmaj la chi utz puwi ri Kꞌijsak cꞌutumchiwach la.

Jun ángel cukꞌalajisaj ri ralaxibal ri JuanAj Yaꞌl Bautismo

5 Echiriꞌ ri Herodes catakan puwi riluwar re Judea, cꞌo jun aj chacunel paRocho Dios, Zacarías rubiꞌ. Rire e cuqꞌuilraj Abías.* Ri rixokil Elizabet e cuqꞌuil riralcꞌoꞌal can ri Aarón. 6 Ri Zacarías y riElizabet junam lic e jusucꞌ chwach ri Dios,yey lic queboc il che ronoje Rutzij Upixabri Dios Kajawxel y na jinta junok catzꞌakawmac chiquij. 7 Pero rique na jinta junacalcꞌoꞌal, ma ri Elizabet na utz taj calanicyey quicabichal e nimak winak chic.

8 Xopon cꞌu rukꞌijol echiriꞌ ri Zacaríascucꞌ ri rachbiꞌil e aj Abías queꞌquilokꞌojukꞌij ri Dios. 9 Ecꞌu raj chacunel pa RochoDios caquiꞌan jun sorteo chaꞌ caquichaꞌochina chique coc chupa ri Luwar Santo pari Rocho Dios re cuꞌporoj incienso. Jecꞌulaꞌxquiꞌan wa sorteo, y waꞌ xtzak puwi riZacarías.

10 Echiriꞌ xopon ruꞌorayil re caporox riincienso, conoje ri ecꞌo chwach ri LuwarSanto quetajin che uꞌanic orar.

11 Ecꞌuchiriꞌ, jun ángel re ri DiosKajawxel xwinakir chwach ri Zacaríaspuwiquikꞌab ri altar pa caporox wi riincienso. 12 Echiriꞌ ri Zacarías xril ri ángel,xcam ranimaꞌ che y lic xuxiꞌij rib.

13Noꞌj ri ángel xubiꞌij che:

—Zacarías, maxiꞌij awib, ma ri Diosutom chi ri atzꞌonom che. Rucꞌ cꞌu raw-ixokil cacꞌojiꞌ jun acꞌajol yey Juan rubiꞌcacojo. 14 Cacꞌojiꞌ cꞌu quiꞌcotemal awucꞌy lic e qꞌui ri quequiꞌcot che ri ralaxibalracꞌajol, 15 ma rire cuꞌana lic nim ukꞌijchwach ri Dios. Na cuchinaꞌaj ta vino y nacuchinaꞌaj ta yaꞌ re kꞌabaric; y e ne chiriꞌcꞌa matzem, rucꞌaꞌam chi lo ruchukꞌab riSantowilaj Ruxlabixel ri Dios. 16 Y rumacꞌu Rire, lic e qꞌui chique ri e aj Israelquetzelej jumul chic rucꞌ ri Dios Kajawxely caquiya tanchi quib pukꞌab. 17 Ecꞌu waJuan canabej lo chwach ri Kanimajawalrucꞌ ruchukꞌab ri Ruxlabixel ri Dios je-laꞌ pachaꞌ ri kꞌalajisanel Elías re ojertan.Yey ri chac coluꞌanaꞌ e cucoj utzil chomalchiquixoꞌl ri ticawex cucꞌ ri calcꞌoꞌal y cu-jalcꞌatij ri quinaꞌoj ri na e ta cojol tzij chaꞌcuꞌana pachaꞌ ri quinaꞌoj ri quebin jusucꞌ.Jecꞌuriꞌlaꞌ rire quebuyijbaꞌ ri tinamit chaꞌcaquicꞌul chi utz ri Kanimajawal —xcha riángel.

18Ri Zacarías xutzꞌonoj cꞌu che:—¿Suꞌanic cacubiꞌ nucꞌuꞌx che waꞌ? Ma

riꞌin lic in nimalaj winak chic yey jenelaꞌ riwixokil —xchaꞌ.

19 Ri ángel xucꞌul uwach, jewaꞌ xubiꞌijche:

—Riꞌin in Gabriel, intakom lo ruma riDios Kajawxel chaꞌ quinoꞌlchꞌaꞌt awucꞌ ycoꞌlnuyaꞌa wa utzilaj tzij chawe. 20 Noꞌjwoꞌora catcanaj canok at meꞌt, y na utzta cꞌu riꞌ catchꞌawic, ma na xacoj ta riximbiꞌij chawe. Copon na cꞌu ri kꞌij echiriꞌcalax racꞌajol; cꞌa ecꞌuchiriꞌ, utz catchꞌawtanchic —xcha che.

21 Ecꞌu ri e cꞌo pan chwach ri LuwarSanto coyeꞌem jampalaꞌ quel lo ri Zacarías,yey lic xubisoj quicꞌuꞌx ma lic xmayinchupa ri Luwar Santo pa ri Rocho Dios.22 Echiriꞌ xel lo ri Zacarías, na utz tacachꞌaw chique; xa cuꞌan chi cꞌutubal rucꞌrukꞌab chique ma xcanaj can meꞌt. Y jelaꞌxquimaj usucꞌ cꞌo xcꞌut chwach ri Zacaríaschupa ri Luwar Santo.

23 Echiriꞌ ri Zacarías xuqꞌuis tak rukꞌijolcachacun chupa ri Rocho Dios, xeꞌec chi-rocho. 24 Cꞌa tecꞌuchiriꞌ, ri rixokil Elizabetxcanajic yewaꞌ ixok. Woꞌob icꞌ cꞌu riꞌxuchajij rib chirocho, e riꞌ na xel tubi. Yeyxaki jewaꞌ ri cuchꞌobo: 25 «E ri Nukaw Diosꞌanayom waꞌ chwe ma xinjuchꞌ caꞌn che yxresaj ri chꞌamibal we.»

* 1:5 “Raj Abías”: Rojertan e cꞌo 24 grupos aj chacunel pa Rocho Dios. Chujujunal grupo cꞌo quibiꞌ, y “Abías” e junchique wa grupos.

Page 81: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 1:26 78 Lucas 1:56Jun ángel cukꞌalajisaj ri ralaxibal ri Jesús

26 Icꞌowinak chi cꞌu wakib icꞌ riꞌ echiriꞌ riángel Gabriel xtak lo ruma ri Dios chupajun tinamit Nazaret rubiꞌ, pa ri luwar reGalilea. 27Xtak lo rucꞌ jun kꞌapoj ali Maríarubiꞌ, yey rire lic jusucꞌ rubinic chwach riDios. Ri María unimam chic cacꞌuliꞌ rucꞌjun ala José rubiꞌ, yey rire e jun chique riralcꞌoꞌal can ri rey David. 28 Ecꞌuchiriꞌ, xocbi ri ángel pa cꞌo wi ri María, y jewaꞌ rirutzil uwach xuyaꞌo:

—¡Chatquiꞌcotok! E riꞌat lic nim akꞌijawalaxic chiquixoꞌl conoje rixokib. Mari Dios Kajawxel cꞌo awucꞌ yey acꞌulum riunimal rutzil ucꞌuꞌx Rire —xcha che.

29Ri María echiriꞌ xuta waꞌ wa chꞌaꞌtem,xsach unaꞌoj puwiꞌ y jewaꞌ xutzꞌonoj chiri-bil rib: “¿Saꞌ queꞌelawi wa cabiꞌx chwe?”

30 Ecꞌuchiriꞌ, ri ángel jewaꞌ xubiꞌij che:—María, maxiꞌij awib, ma arikom ri uni-

mal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios. 31 Ecꞌu woꞌoracatcanajic at yewaꞌ ixok, calax jun awalaby Jesús rubiꞌ cacojo. 32 Rire lic nim ukꞌijy cabiꞌx che e Ucꞌajol ri Jun catakan chwironoje. Ecꞌu ri Dios Kajawxel cuya pukꞌabcuꞌan rey jelaꞌ pachaꞌ ri rey David, rumamre ojertan. 33 Y cayaꞌtaj che catakan puwiri tinamit Israel yey rutakanic na jintautakexic —xcha che.

34 Ecꞌu ri María xutzꞌonoj che ri ángel:—¿Suꞌanic cuꞌana riꞌ waꞌ, we riꞌin cꞌa

jinta ne wachijil? —xchaꞌ.35Ri ángel xucꞌul uwach:—E ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios cakaj

lo pawiꞌ y ruchukꞌab ri Jun catakan chwironoje, cuchꞌuk awiꞌ pachaꞌ sutzꞌ. E uwar-iꞌche racꞌa calaxic cabiꞌx che e SantowilajUcꞌajol ri Dios. 36 Y chatape waꞌ, jenelaꞌrawatz-achakꞌ Elizabet umatzem chi junacꞌa tob lic nimalaj winak chic. E ri cabiꞌxche na utz taj calanic, woꞌora yewaꞌ ixok ye uwakib icꞌ waꞌ. 37 Ma chwach ri Dios najinta cꞌana cꞌayew —xcha che.

38 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri María:—Riꞌin pukꞌab ri Nukaw Dios in cꞌo wi.

Ecꞌu Rire chuꞌana wucꞌ janipa ri xbiꞌij lachwe —xchaꞌ. Ecꞌuchiriꞌ, ri ángel xel bichwach.

Ri María queꞌbina rucꞌ ri Elizabet39 Cꞌo cꞌu jun kꞌij ri María xuyac bi rib y

lic canic xumaj bi ube chujuyub chupa juntinamit re Judea. 40 Echiriꞌ xoponic, xocchirocho ri Zacarías y xuya rutzil uwach riElizabet. 41Xewcꞌu xuta ri Elizabet ri rutzil

uwach xyaꞌ ruma ri María, racꞌa umatzemlic xuyiquij rib y ri Santowilaj Ruxlabixel riDios xkaj puwi ri Elizabet. 42 Ruma cꞌu riꞌ,lic co xchꞌawic, jewaꞌ xubiꞌij:

—Nim akꞌij awalaxic riꞌat chiquixoꞌlibalconoje rixokib y nim ukꞌij rawalab am-atzem. 43 ¿Chaꞌtaj yaꞌtajinak can waꞌ chweriꞌin coꞌlbina ruchu ri Kanimajawal wucꞌ?44Ma xew xinta ri rutzil nuwach xayaꞌo, najampatana racꞌa numatzem lic xuyiquij ribruma ruquiꞌcotemal. 45Nim akꞌij awalaxicriꞌat ma xacoj ronoje janipa ri xbiꞌx chaweruma ri Dios Kajawxel yey waꞌ lic e cuꞌanaꞌ—xchaꞌ.

46 Ecꞌuchiriꞌ, ri María xubiꞌij:«Riꞌin lic canyac ukꞌij ri Dios Kajawxel,47 y ri wanimaꞌ lic caquiꞌcot rucꞌ ri Dios

Nucolobenel;48ma xinjuchꞌ caꞌn che, tob in jun raj chac

na jinta co nuwach.Chwi cꞌu riꞌ woꞌora conoje ri ticawex

caquibiꞌij na chwe:“Lic nim akꞌij awalaxic riꞌat”49ma e ruchukꞌab ri Dios Kajawxellic saꞌch tak ri utz uꞌanom wucꞌ.Ecꞌu rubiꞌ Rire lic nim ukꞌij Santo.50Y cucꞌut na ri rutzil ucꞌuꞌx chique janipa

ri cꞌo xiꞌin ib pa canimaꞌ chwachRire.

51 Rire e ꞌanayom uqꞌuiyal chac rucꞌruchukꞌab.

Usachisam ri quinaꞌoj ri caquiꞌan nim chequib,

52 y resam ri takanic paquikꞌab ri e nimaktakanelab;

yey uyacom quikꞌij ri lic na jinta co qui-wach.

53 Chique ri quenumic, uyaꞌom quibey-omalil;

noꞌj ri beyomab xebutak bi y na jinta cꞌoxuya bi chique.

54 Ebutoꞌom cꞌu rutinamit Israel, tak riraj chac Rire;yey na umescꞌutam ta ucꞌutic ri rutzil

ucꞌuꞌx55 na jinta utakexic che ri Abraham y

chique conoje ri ralcꞌoꞌal canok,jelaꞌ pachaꞌ rubiꞌtisim chique ri katiꞌ-

kamam† ojertan» xchaꞌ.56 Y ri María laj oxib icꞌ xcanaj can

chirocho ri Elizabet. Cꞌa tecꞌuchiriꞌ, xtzelejlo chirocho.

Ri ralaxibal ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo† 1:55 “Rubiꞌtisim chique ri katiꞌ-kamam”: Ri biꞌtisinic xuꞌan ri Dios chique e cutak lo jun Colobenel.

Page 82: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 1:57 79 Lucas 2:757 Ecꞌuchiriꞌ xopon rukꞌij ri Elizabet re

cutzir uwach, xalax ri ralab. 58 Y echiriꞌ riejekel lo chunakaj rire y tak ri cꞌo chux chexquito xutzir uwach ruma runimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios cꞌutum lo che, lic xequiꞌcotjunam rucꞌ.

59 Echiriꞌ racꞌa xuqꞌuis wajxakib kꞌijralaxic, xecꞌun lo ri quecojow ri retalil recircuncisión chaꞌ caquiꞌan waꞌ che. Yeyrubiꞌ xcaj caquicojo e Zacarías, jelaꞌ pachaꞌrubiꞌ rukaw.

60Noꞌj ruchu xubiꞌij chique:—Na cacoj ta Zacarías che, ma Juan rubiꞌ

cacojic —xchaꞌ.61Xquibiꞌij cꞌu che:—¿Suꞌbe riꞌ? Ma na jinta junok

chiquixoꞌl ri atz-chakꞌ la jelaꞌ rubiꞌ —xechaꞌ.

62 Ecꞌuchiriꞌ, rucꞌ ri quikꞌab xquitzꞌonojpan che rukaw racꞌa saꞌ ri biꞌaj caraj rirecacoj che. 63Ecꞌu rukaw racꞌa xutzꞌonoj ju-peraj tzꞌalam re tzꞌibanic y jewaꞌ xutzꞌibajchwach: «Juan rubiꞌ cacojic.» Y conoje licxcam canimaꞌ che.

64 Cꞌa ecꞌuchiriꞌ, ri Zacarías xjakatajruchꞌawibal y jelaꞌ utz xchꞌaw tanchic. Yxujek cꞌu riꞌ cuyac ukꞌij ri Dios.

65 Y conoje ri ticawex catajin waꞌ paquijolom rucꞌ xiꞌin ib, y xeꞌec cꞌu utzijoxicwaꞌ chique conoje ri e cꞌo pa tak ri juyubre Judea. 66Yey janipa cꞌu ri xetaw re rutzi-joxic, xquicꞌol waꞌ pa canimaꞌ y caquichꞌobcꞌu rakan: «¿Saꞌ nawi ruwach wa ralcoala echiriꞌ canimaric?» quechaꞌ. Jewaꞌxquibiꞌij ma lic kꞌalaj ri Dios ukꞌalajisamruchukꞌab puwiꞌ.

67 Ecꞌuchiriꞌ, ri Zacarías rukaw ri ralcoala xujek cakꞌalajisanic ma ri SantowilajRuxlabixel ri Dios xkaj lo puwiꞌ; jecꞌuwaꞌxubiꞌij:68 «Lic nim ukꞌij ri Dios Kajawxel re Israelma xcꞌun kucꞌ re cojoꞌlucolobej ri oj utina-

mit.69 Xutak lo jun Kacolobenel lic cꞌo

uchukꞌabyey Rire elinak lo chiquixoꞌl ri ralcꞌoꞌal can

ri David, ri raj chac ri Dios.70 Ma ojertan e ubiꞌim lo waꞌ cuma ri

kꞌalajisanelab e jusucꞌ chwach.71 Ubiꞌim cojoꞌlucolobej paquikꞌab ri tzel

quebilow key paquikꞌab ri quechꞌamin keꞌoj72chaꞌ cucꞌut ri rutzil ucꞌuꞌx chique ri katiꞌ-

kamamy na cumescꞌutaj ta ri santowilaj utzij

uꞌanom lo ojertan

73 puwi ri biꞌtisinic xuꞌan che ri kakawAbraham.

74 Ubiꞌtisim cojoꞌlresaj paquikꞌab ri tzelquebilow ke

chaꞌ jelaꞌ na rucꞌ ta xiꞌin ib cakalokꞌnimaj75 ronoje kꞌij che ri kacꞌaslemrucꞌ jun santowilaj kabinic kasilabic y

jusucꞌ kacꞌojiꞌic chwach Rire.76 Ecꞌu riꞌat nucꞌajol, cabiꞌx chaweat kꞌalajisanel re ri Jun catakan chwi

ronoje;ma catnabej bi chwach ri Kanimajawalre cabiꞌij chique ri winak caquiyijbaꞌri quibinic quisilabic chwa rucꞌunibal Rire.77Y catnabej bi chwach chaꞌ ri katinamitcaquetaꞌmaj ri Dios quebucolobej ma cu-

cuy ri quimac.78 Ecꞌu ri ka Dios, ruma ri unimal rutzil

ucꞌuꞌx,cutak lo ri Jun kucꞌ re chilaꞌ chicaj, waꞌ e

pachaꞌ ri Kꞌijsak re rusakribal79 chaꞌ quebuya pa kꞌijsak ri e cꞌo pa

kꞌekuꞌm y e cꞌo chuxeꞌ ri camic,yey cucꞌam kawach chupa ri be re ri utzil

chomal» xchaꞌ.80Y rucꞌajol ri Zacarías catajin unimaric

y catajin ucꞌojiꞌic uchukꞌab chwach riDios. Xjekiꞌ cꞌu pa tak luwar catzꞌintzꞌotic,xopon na rukꞌijol echiriꞌ xucꞌut uwachchiquiwach ri tinamit Israel.

2Ri ralaxibal ri Jesús(Mt. 1:18-25)

1 Chupa tak laꞌ la kꞌij, ri Augusto rinimalaj takanel re Roma, xtakan che caꞌanjun ajilanic chique conoje ri ticawex re takri tinamit pa catakan wi rire. 2 E nabeajilanic xtakan che uꞌanic, yey xꞌaniꞌ waꞌechiriꞌ ri Cirenio e aj wach re ri naciónSiria. 3Ruma wa ajilanic, conoje ri ticawexquebec chiquijujunal pa ri quitinamit chaꞌquebajilaxic.

4 E uwariꞌche ri José xel bi chiriꞌ Galileachupa raldea Nazaret pa jekel wi, y xeꞌecJudea chupa raldea Belén pa xalax wi rirey David, ma ri José ralcꞌoꞌal can ri David.5 Ruma cꞌu wa ajilanic, xeꞌec junam rucꞌ riMaría, ri yaꞌtal chi che re rixokil. Yey riMaría yewaꞌ ixok chic.

6 Ecꞌuchiriꞌ e cꞌo chi Belén, xopon rukꞌi-jol cutzir uwach ri María. 7 Ruma cꞌu naxquirik ta luwar pa mesón, xecꞌojiꞌ pa junluwar re quiwarabal chicop. Xalax cꞌu riꞌri nabe ralab ri María. Rire xupis racꞌa chi

Page 83: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 2:8 80 Lucas 2:35utz pa cꞌul y xucotzꞌobaꞌ pa jun canawa requiwaꞌbal chicop.

Raj chajal que bexex queꞌquila ri Jesús8 Chunakaj Belén e cꞌo aj chajal bexex

caquicꞌowibej rakꞌab pa juyub re que-quichajij ri quibexex.

9 Yey xakicꞌateꞌt xwinakir jun ángel reri Dios Kajawxel chiquiwach. Ewi runimaluchomalil ri Dios xutzij quiwiꞌ y rique licxquixiꞌij quib che. 10 Pero ri ángel xubiꞌijchique:

«Mixiꞌij iwib, ma nucꞌamom lo utzilajtzij chiwe re unimal quiꞌcotemal chiqueconoje rutinamit ri Dios. 11Ma wakꞌij pa ritinamit re ri reyDavid, xalax junColobeneliwe; e ri Kanimajawal, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios.12 Ri cꞌutubal re waꞌ e quirik ri ralco acꞌapistal pa cꞌul, cotzꞌol chupa jun canawa requiwaꞌbal chicop» xcha chique.

13 Ecꞌu laꞌ la jokꞌotaj uqꞌuiyal ángeles rechilaꞌ chicaj xakicꞌateꞌt xewinakir rucꞌ rijun ángel, e riꞌ caquibixoj rubiꞌ ri Dios,jewaꞌ caquibiꞌij:14 «¡Nim ukꞌij ri Dios cꞌo chilaꞌ chicaj!

Yey che ruwachulew, cꞌola ri utzilchomal re ri Dios cucꞌ ri caquicꞌul ri rutzilucꞌuꞌx Rire» xechaꞌ.

15 Ecꞌuchiriꞌ xetzelej ri ángeles chilaꞌchicaj, raj chajal bexex jewaꞌ xquibiꞌijchiquiwach: «Joꞌ riꞌ cꞌa chilaꞌ Belén. Jeꞌk-ila wa xoluꞌbiꞌij ri Dios Kajawxel chike»xechaꞌ.

16 Lic cꞌu quebanic xebec y xeꞌquirikari María, ri José yey ri ralco acꞌa cotzꞌolchupa ri canawa re quiwaꞌbal chicop.17 Yey echiriꞌ xquil uwach ri ralco acꞌa,xquitzijoj ri xubiꞌij ri ángel chique chwiRire. 18 Y conoje ri xetaw re waꞌ, lic xcamcanimaꞌ che ri caquitzijoj raj chajal bexex.19 Noꞌj ri María lic ucꞌolom ronoje waꞌ paranimaꞌ y lic cuchꞌob rakan puwiꞌ.

20Tecꞌuchiriꞌ, raj chajal bexex xetzelejic,quebixonic y caquiyac ukꞌij ri Dios rumaronoje ri xquilo y xquito, ma e xuꞌanopachaꞌ ri biꞌim bi chique ruma ri ángel.

Ri Jesús cayaꞌ pukꞌab ri Kakaw21 Echiriꞌ xuqꞌuis wajxakib kꞌij ralaxic ri

ralco acꞌa, xcoj ri retalil re circuncisiónche. Y Jesús rubiꞌ xcojic, ma echiriꞌ cꞌama-jaꞌ ne camatzexic, ri ángel xubiꞌij e biꞌajwaꞌcacoj che.

22 Xopon cꞌu ri kꞌij echiriꞌ chirajawaxicri José y ri María quebec Jerusalem ruma

ri quijoskꞌiquil chwach ri Dios, jelaꞌ pachaꞌri cꞌo chupa ri takanic re ri Moisés.✡Xquicꞌam cꞌu bi ri ralco acꞌa Jerusalem chaꞌcaquiya pukꞌab ri Dios Kajawxel. 23Xquiꞌanwaꞌ ma jewaꞌ tzꞌibital chupa Rutzij Up-ixab ri Dios Kajawxel: «Conoje ri raltakco alabo quebalax nabe, queyaꞌ pukꞌab riDios Kajawxel»✡ cachaꞌ. 24 Xebec cꞌu riꞌchaꞌ queꞌquiyaꞌa ri quikasaꞌn pachaꞌ ri cu-biꞌij chupa Rutzij Upixab ri Dios Kajawxel:«Jucꞌulaj xmucur o jucꞌulaj raltak co palo-max»✡ cachaꞌ.

25 Chiriꞌ Jerusalem cꞌo jun achi Simeónrubiꞌ. Rire lic jusucꞌ rubinic usilabic, liccucuxtaj ri Dios y royeꞌem ri colobetajic reri tinamit Israel. Ri Santowilaj Ruxlabixelri Dios cꞌo rucꞌ 26 y ukꞌalajisam chi che,na cacam tana we na caril tubi uwachRuchaꞌoꞌn lo ri Dios. 27Ecꞌuwaꞌchi xunaꞌ paranimaꞌ ruma ri Ruxlabixel ri Dios queꞌecpa ri Rocho Dios, y xeꞌec cꞌut. Ecꞌuchiriꞌ,ruchu-ukaw ri ralco acꞌa Jesús xquicꞌam lopa ri Rocho Dios chaꞌ caquiꞌan rucꞌ pachaꞌri cubiꞌij ri takanic re ri Tzij Pixab. 28Ewi riSimeón xukꞌaluj ri ralco acꞌa y xuyac ukꞌijri Dios, jewaꞌ xubiꞌij:29«Lal Dios Kajawxel, riꞌin xa in jun aj chac

la.Ecꞌu woꞌora utz quincam chi utzil chomal,ma xꞌan la janipa ri biꞌtisim la chwe;30 ya xinwil uwach ri Colobenel,31 ri yaꞌom la chiquiwach conoje tak ri

tinamit che ruwachulew.32YRire e Kꞌijsak cukꞌalajisaj ri be re ri Dios

chique conoje tak ruqꞌuiyal qui-wach ri ticawex che ruwachulew,✡

yey ruma Rire cayac ukꞌij ri tinamit laIsrael» xchaꞌ.

33 Ruchu-ukaw ri Jesús lic cacam can-imaꞌ che tak ri cabiꞌx chwi ri ralco acꞌa.34 Ecꞌuchiriꞌ, ri Simeón xebuꞌan bendecir.Yey jewaꞌ xubiꞌij che ri María ruchu riJesús:

—¡Chatapeꞌ! Ruma wa ralco acꞌa lic eqꞌui chique ri tinamit Israel queyactajicyey lic e qꞌui ri quetzakic.✡ Ma Rireyaꞌtal lo ruma ri Dios re jun cꞌutubal; noꞌjuqꞌuiyal ticawex na caquicꞌul taj y lic tzelcaquilo. 35 Y jecꞌulaꞌ cakꞌalajinic saꞌ ri cꞌopa canimaꞌ uqꞌuiyal ticawex, we utz o nautz taj. Yey cambiꞌij cꞌu chawe riꞌat: Coponna jun kꞌij echiriꞌ lic cꞌax cunaꞌ acꞌuꞌx, ma e

✡ 2:22 Lv. 12 ✡ 2:23 Éx. 13:2 ✡ 2:24 Lv. 12:8 ✡ 2:32 Is. 42:6 ✡ 2:34 Lc. 20:17-18

Page 84: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 2:36 81 Lucas 3:7cuꞌana pachaꞌ quicꞌowisax juna cuchilo parawanimaꞌ —xchaꞌ.

36 Chiriꞌ cꞌu riꞌ cꞌo jun ixok kꞌalajisanelAna rubiꞌ, umiꞌal ri Fanuel, ri ralcꞌoꞌalcan ri Aser.* Rire lic nimalaj winak chic.Wukub junab cꞌuliꞌnak echiriꞌ xcam rirachijil, 37 yey ya e ochenta y cuatro junabriꞌ malcaꞌn canok. Rire xaki cꞌo pa ri RochoDios y culokꞌnimaj ri Dios rucꞌ ayuno y rucꞌoración chipakꞌij chichakꞌab. 38Xopon cꞌupan riꞌ ri Ana pa cꞌo wi ri Jesús y xtioxinchwach ri Dios. Ecꞌuchiriꞌ, xujeko cachꞌaꞌtpuwi ri ralco acꞌa chique conoje ri coyeꞌemri colobetajic re Jerusalem.

39 Echiriꞌ ruchu-ukaw ri Jesús xquiqꞌuisuꞌanic ronoje ri tzꞌibital chupa Rutzij Up-ixab ri Dios, xetzelej tanchi Galilea chupari tinamit Nazaret. 40Y ri ralco acꞌa catajinuqꞌuiyic, catajin ucꞌojiꞌic uchukꞌab y cata-jin ucꞌojiꞌic unaꞌoj. Yey ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios cꞌo rucꞌ.

Ri Jesús y ruchu-ukaw queꞌquiꞌana ri ni-makꞌij Pascua

41 Ronoje junab ruchu-ukaw ri Jesúsquebec Jerusalem re queꞌquiꞌana ri ni-makꞌij Pascua. 42Echiriꞌ ri Jesús xuqꞌuis ca-blajuj junab, ruchu-ukaw xebec Jerusalemjelaꞌ pachaꞌ xex caquiꞌan wi, yey xquicꞌambi ri Jesús cucꞌ.

43 Ecꞌuchiriꞌ xqꞌuis ri nimakꞌij, ruchu-ukawxquimaj lo quibe. Noꞌj ri Jesús xcanajcan Jerusalem, yey waꞌ na xquinaꞌbej taruchu-ukaw. 44E pa quinaꞌoj rique petinakri Jesús chiquixoꞌl ri e cachbiꞌil. Xebin cꞌujun kꞌij; cꞌa tecꞌuchiriꞌ, xquijek caquitzucujri Jesús chiquixoꞌl ri catz-quichakꞌ y takri quetaꞌam quiwach, 45 pero na xquiriktaj. Ruma cꞌu riꞌ, xetzelej pa ri tinamitJerusalem chaꞌ quequitzucuj chilaꞌ.

46 Ecꞌuchiriꞌ icꞌowinak chi oxib kꞌijcaquitzucuj, xeꞌquirika ri Jesús chupari Rocho Dios tzꞌul chiquixoꞌl doctorabre ri tzijpixab. Rire quebutataꞌ y cuꞌantzꞌonobal chique. 47 Y conoje ri quetawre lic cacam canimaꞌ che runaꞌoj y che ricꞌulubal uwach cuꞌan chique. 48 Echiriꞌxquil waꞌ ruchu-ukaw, lic xcam canimaꞌche y jewaꞌ xubiꞌij ruchu che:

—Walab, ¿suꞌchac jewaꞌ caꞌan chike?Rakaw y riꞌin lic paxinak chi kacꞌuꞌx cheatzucuxic —xcha che.

49 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:

—¿Suꞌchac quintzucuj alak? ¿Na etaꞌamta neba alak pa quinrikitaj wi? Ma licchirajawaxic quincꞌojiꞌ che ri chac re riNukaw —xcha chique. 50 Noꞌj rique naxquimaj tane usucꞌ ri xubiꞌij chique.

51 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xtzelej Nazaretjunam cucꞌ ruchu-ukaw y e riꞌ lic uyaꞌomrib chitakic cuma rique. Ecꞌu ruchu catajinchucꞌuꞌx tak waꞌ y lic ucꞌolom ronoje paranimaꞌ.

52 Y ri Jesús catajin unimaric y catajinucꞌojiꞌic más runaꞌoj ri Dios rucꞌ. Ronoje ricuꞌano lic utz chwach ri Dios y chiquiwachconoje ri ticawex.

3Catzijon ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo(Mt. 3:1-12; Mr. 1:1-8; Jn. 1:19-28)

1 Chupa ri woꞌlajuj junab re rutakanic rinimalaj takanel Tiberio, ri aj wach re Judeae ri Poncio Pilato, ri aj wach re Galilea e riHerodes, ri aj wach re Iturea y re Traconitee ri Felipe ruchakꞌ ri Herodes, y ri aj wachre Abilinia e ri Lisanias. 2 Ecꞌu ri Anás yri Caifás e cajawal raj chacunel pa RochoDios. Chupa tak cꞌu riꞌ laꞌ la kꞌij, ri Diosxuya rutzij che ri Juan rucꞌajol ri Zacarías,chupa ri luwar catzꞌintzꞌotic. 3 Rire xelbi y xeꞌec che ronoje tak ri luwar e cꞌochuchiꞌ ri nimayaꞌ Jordán re cubiꞌij chiqueri winak caquitzelej quitzij chwach ri Dios,caquicꞌul ri bautismo, y jecꞌulaꞌ cacuytaj riquimac. 4Wa xuꞌan ri Juan e ri tzꞌibital canchupa ruchꞌaꞌtem ri kꞌalajisanel Isaías, pacubiꞌij wi:Catataj ukul jun tzijonel casiqꞌuin chupa ri

luwar catzꞌintzꞌotic, jewaꞌ cubiꞌij:“Yijbaꞌ pana alak ri be re ri Kanimajawal;sucꞌupij alak rube Rire.5 Chirajawaxic cꞌut capakꞌ ronoje juyuby cabalix upa ronoje siwan;casucꞌupix ri nimabe na jusucꞌ tajy casucꞌupix cꞌu uwiꞌ chi utz.*6Y conoje cꞌu ri winak caquil na ri colobe-

tajic cuya ri Dios” Is.40:3-5

cachaꞌ.7 Uqꞌuiyal cꞌu winak xecꞌun rucꞌ ri Juan

chaꞌ caquicꞌul ri bautismo cuya rire. Ecꞌurire jewaꞌ xubiꞌij chique:

—¡Ralak pachaꞌ alak jupuk chi cumatz!¿China xbiꞌn re we utz quesaj ib alakchwach ri unimal cꞌaxcꞌobic cutak lo ri

* 2:36 Ri Aser e jun chique ri cablajuj ucꞌajol ri Jacob. * 3:5 Wa cꞌambal naꞌoj queꞌelawi lic chirajawaxic chiquetak ri ticawex caquiyijbaꞌ ri quibinic quisilabic che rucꞌunic ri Kanimajawal.

Page 85: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 3:8 82 Lucas 3:28Dios pawiꞌ alak? 8 Bina alak jusucꞌ chaꞌjelaꞌ cakꞌalajinic jalcꞌatim chi ri binic sil-abic alak, jelaꞌ pachaꞌ ri takal chique riquitzelem chi quitzij. Y machꞌob ne alakchi ibil ib alak waꞌ: “Riꞌoj utz kaꞌanomma oj ralcꞌoꞌal can ri Abraham.” Ma riꞌincambiꞌij che alak, we xraj ri Dios, utz cuꞌanralcꞌoꞌal ri Abraham tob ne che tak waꞌbaj.9 Yey jiquil chi ne uwach rukꞌatbal tzij riDios pawiꞌ alak, e pachaꞌ juna achi uyacomchi ri icaj chwi ri ratzꞌayak ri cheꞌ; ecꞌutak ri cheꞌ na cuya ta chomilaj jikꞌobal,capokꞌix bi y cacꞌak pa akꞌ —xcha chique.

10 Ecꞌu ri winak jewaꞌ xquitzꞌonoj che:—¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri cakaꞌano chaꞌ cuꞌan chom

ri kabinic kasilabic? —xechaꞌ.11Y rire xucꞌul uwach chique:—China ri cꞌo caꞌib ukꞌuꞌ, chusipaj jun

che ri na jinta ukꞌuꞌ; y china ri lic cꞌo catijrucꞌ, chuyaꞌa que ri na jinta cꞌo caquitijo—xcha chique.

12 Ecꞌu raj tzꞌonol puak re tojonic xebo-pon rucꞌ ri Juan chaꞌ caquicꞌul ri bautismoy jewaꞌ xquitzꞌonoj che:

—Lal tijonel, ¿saꞌ ri chirajawaxic cakaꞌanriꞌoj? —xechaꞌ.

13Y rire jewaꞌ xubiꞌij chique:—Xew chitzꞌonoj ri puak re tojonic biꞌtal

ruma ri takanel romano; mitzꞌonoj uwiꞌ —xchaꞌ.

14Ecꞌu ri soldados xquitzꞌonoj che, jewaꞌxquibiꞌij:

—Yey riꞌoj, ¿saꞌ ri chirajawaxiccakaꞌano? —xechaꞌ.

Ewi jewaꞌ xubiꞌij chique:—Mimaj ubitak re junok ymiꞌan ri quix-

ibij upa junok rucꞌ camic. Micoj umac rina jinta umac y chixquiꞌcota rucꞌ riwajil —xchaꞌ.

15 Tak ri winak lic coyeꞌem rucꞌunibalri Cristo y conoje caquitzꞌonobej chiquibilquib we ri Juan e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo riDios. 16 Ruma cꞌu waꞌ, ri Juan jewaꞌ xubiꞌijchique:

—Riꞌin pakatzij wi canya ri bautismo chealak rucꞌ yaꞌ; noꞌj cꞌo Jun catajin lok máscꞌo uwach y más cꞌo uchukꞌab chinuwariꞌin. Na takal tane chwe riꞌin canquirruwach ruxajab. Ri bautismo cuya Rireche alak, e rucꞌ ri Santowilaj Ruxlabixelri Dios y rucꞌ akꞌ. 17 Ri cuꞌano e pachaꞌjuna achi rucꞌaꞌam chi ri puꞌbal uwachri trigo pukꞌab chaꞌ naꞌl cujoskꞌij waꞌ ycaresaj rupucꞌ chupa. Tecꞌuchiriꞌ, cujoc ri

trigo y cucꞌol chupa rucꞌolibal. Ecꞌu rupucꞌcuporoj pa ri jun akꞌ na jinta utakexiccatenowic† —xchaꞌ.

18 Jecꞌulaꞌ, rucꞌ uqꞌuiyal pixabanic riJuan cutzijoj ri Utzilaj Tzij chique ri winak.19 Y xuchꞌaꞌbej ne upa ri rey Herodesruma uꞌanom rixokil che ri Herodías yeywaꞌ wiꞌxok e rixokil ri Felipe ruchakꞌ riHerodes. Xuchꞌaꞌbej cꞌu upa ruma takronoje ri na utz taj uꞌanom. 20 Yey riHerodes xuya ne más uwiꞌ ri na utz tajuꞌanom, ma xtakan che cayaꞌ ri Juan pacárcel.

Ri bautismo re ri Jesús(Mt. 3:13-17; Mr. 1:9-11)

21 Cꞌo cꞌu jun kꞌij echiriꞌ lic uqꞌuiyalticawex caquicꞌul ri bautismo, xopon riJesús y xucꞌul ri bautismo. Echiriꞌ catajinche uꞌanic orar, xjakataj ruwa caj 22 y riSantowilaj Ruxlabixel ri Dios xkaj lo puwiꞌpachaꞌ juna palomax. Y xchꞌaw lo Junchilaꞌ chicaj, jewaꞌ cubiꞌij:«At riꞌat Nucꞌajol, y lic cꞌax catinnaꞌo.Lic quinquiꞌcot chawe»xcha che.

Ri e ratiꞌ-umam ri Jesús ojertan(Mt. 1:1-17)

23 Ri Jesús laj treinta rujunab echiriꞌxujek ri chac takom lo che uꞌanic ruma riDios. Cabiꞌx che ri Jesús, e ucꞌajol ri José.‡Yey ri José, e ralcꞌoꞌal ri Elí.24Ri Elí e ralcꞌoꞌal ri Matat;ri Matat e ralcꞌoꞌal ri Leví;ri Leví e ralcꞌoꞌal ri Melqui;ri Melqui e ralcꞌoꞌal ri Jana;ri Jana e ralcꞌoꞌal ri José;25 ri José e ralcꞌoꞌal ri Matatías;ri Matatías e ralcꞌoꞌal ri Amós;ri Amós e ralcꞌoꞌal ri Nahum;ri Nahum e ralcꞌoꞌal ri Esli;ri Esli e ralcꞌoꞌal ri Nagai;26 ri Nagai e ralcꞌoꞌal ri Maat;ri Maat e ralcꞌoꞌal ri Matatías;ri Matatías e ralcꞌoꞌal ri Semei;ri Semei e ralcꞌoꞌal ri José;ri José e ralcꞌoꞌal ri Judá;27 ri Judá e ralcꞌoꞌal ri Joana;ri Joana e ralcꞌoꞌal ri Resa;ri Resa e ralcꞌoꞌal ri Zorobabel;ri Zorobabel e ralcꞌoꞌal ri Salatiel;ri Salatiel e ralcꞌoꞌal ri Neri;28 ri Neri e ralcꞌoꞌal ri Melqui;

† 3:17 Waꞌ e jun cꞌambal naꞌoj puwi ri kꞌatbal tzij cuꞌan ri Jesús chikawach apanok paquiwi ri ticawex. ‡ 3:23 RiJosé xuꞌan ucꞌajol che ri Jesús.

Page 86: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 3:29 83 Lucas 4:12ri Melqui e ralcꞌoꞌal ri Adi;ri Adi e ralcꞌoꞌal ri Cosam;ri Cosam e ralcꞌoꞌal ri Elmodam;ri Elmodam e ralcꞌoꞌal ri Er;29 ri Er e ralcꞌoꞌal ri Josué;ri Josué e ralcꞌoꞌal ri Eliezer;ri Eliezer e ralcꞌoꞌal ri Jorim;ri Jorim e ralcꞌoꞌal ri Matat;30 ri Matat e ralcꞌoꞌal ri Leví;ri Leví e ralcꞌoꞌal ri Simeón;ri Simeón e ralcꞌoꞌal ri Judá;ri Judá e ralcꞌoꞌal ri José;ri José e ralcꞌoꞌal ri Jonán;ri Jonán e ralcꞌoꞌal ri Eliaquim;31 ri Eliaquim e ralcꞌoꞌal ri Melea;ri Melea e ralcꞌoꞌal ri Mainán;ri Mainán e ralcꞌoꞌal ri Matata;ri Matata e ralcꞌoꞌal ri Natán;32 ri Natán e ralcꞌoꞌal ri David;ri David e ralcꞌoꞌal ri Isaí;ri Isaí e ralcꞌoꞌal ri Obed;ri Obed e ralcꞌoꞌal ri Booz;ri Booz e ralcꞌoꞌal ri Salmón;ri Salmón e ralcꞌoꞌal ri Naasón;33 ri Naasón e ralcꞌoꞌal ri Aminadab;ri Aminadab e ralcꞌoꞌal ri Aram;ri Aram e ralcꞌoꞌal ri Esrom;ri Esrom e ralcꞌoꞌal ri Fares;ri Fares e ralcꞌoꞌal ri Judá;34 ri Judá e ralcꞌoꞌal ri Jacob;ri Jacob e ralcꞌoꞌal ri Isaac;ri Isaac e ralcꞌoꞌal ri Abraham;ri Abraham e ralcꞌoꞌal ri Taré;ri Taré e ralcꞌoꞌal ri Nacor;35 ri Nacor e ralcꞌoꞌal ri Serug;ri Serug e ralcꞌoꞌal ri Ragau;ri Ragau e ralcꞌoꞌal ri Peleg;ri Peleg e ralcꞌoꞌal ri Heber;ri Heber e ralcꞌoꞌal ri Sala;36 ri Sala e ralcꞌoꞌal ri Cainán;ri Cainán e ralcꞌoꞌal ri Arfaxad;ri Arfaxad e ralcꞌoꞌal ri Sem;ri Sem e ralcꞌoꞌal ri Noé;ri Noé e ralcꞌoꞌal ri Lamec;37 ri Lamec e ralcꞌoꞌal ri Matusalén;ri Matusalén e ralcꞌoꞌal ri Enoc;ri Enoc e ralcꞌoꞌal ri Jared;ri Jared e ralcꞌoꞌal ri Mahalaleel;ri Mahalaleel e ralcꞌoꞌal ri Cainán;38 ri Cainán e ralcꞌoꞌal ri Enós;ri Enós e ralcꞌoꞌal ri Set;ri Set e ralcꞌoꞌal ri Adán;yey ri Adán e ralcꞌoꞌal ri Dios.

4Ri cꞌambal upa ri Jesús(Mt. 4:1-11; Mr. 1:12-13)

1 Ecꞌu ri Jesús xel bi che ri luwar re rinimayaꞌ Jordán yey lic cꞌo ri Ruxlabixel riDios rucꞌ. Xcꞌam cꞌu bi ruma ri Ruxlabixelri Dios pa jun luwar catzꞌintzꞌotic. 2Xcꞌojiꞌchilaꞌ cuarenta kꞌij y xcꞌamupa ruma ritzelwinak. Yey chupa tak waꞌ wa kꞌij na jintacꞌo xutijo. Chuqꞌuisbal cꞌu re ri cuarentakꞌij, lic xnumic.

3 Ecꞌuchiriꞌ, ritzel winak jewaꞌ xubiꞌijche:

—We katzij at Ucꞌajol ri Dios, chat-takanche chaꞌ waꞌbaj cuꞌan wa —xcha che.

4Ri Jesús xucꞌul uwach:—Jewaꞌ tzꞌibital can chupaRutzij Upixab

ri Dios:Na xew ta ruma ri wa e cꞌas ri ticawex;ma e cꞌaslic ruma tak ronoje rubiꞌim ri Dios

Dt. 8:3—xchaꞌ.

5 Ecꞌuchiriꞌ, ritzel winak xucꞌam bi riJesús chutzaꞌm jun nimalaj juyub y xapa jokꞌotaj xucꞌut cꞌu chwach, ronoje ritakanic caꞌan puwi tak ri tinamit cheruwachulew 6 y jewaꞌ xubiꞌij che:

—Ronoje wa cawilo rucꞌ ronoje ru-chomalil tak waꞌ, canya pakꞌab, ma yaꞌtalcan panukꞌab riꞌin yey panukꞌab cꞌo wichina che cuaj canyawi. 7Canya cꞌu ronojewaꞌ pakꞌab riꞌat we caxucubaꞌ awib chin-uwach y calokꞌnimaj nukꞌij —xcha che.

8Ri Jesús xucꞌul uwach:—Chatela chinuwach Satanás, ma jewaꞌ

tzꞌibital can chupa Rutzij Upixab ri Dios:Lic chalokꞌnimaj ukꞌij ri Dios Kajawxely xew Rire chanimaj ukꞌij Dt. 6:13—xchaꞌ.

9 Tecꞌuchiriꞌ, ritzel xucꞌam bi ri Jesúschupa ri tinamit Jerusalem cꞌa chicaj cheruwi ri Rocho Dios y jewaꞌ xubiꞌij che:

—We katzij at Ucꞌajol ri Dios, chacꞌakabi awib cꞌa chuꞌlew 10 yey na jinta cꞌocacꞌulumaj, ma jewaꞌ tzꞌibital can chupaRutzij Upixab ri Dios:Ri Dios quebutak lo ru ángeles awucꞌ chaꞌ

catquichajij.11 Catquichap cꞌu rucꞌ ri quikꞌab

chaꞌ na caꞌchika ta rawakan che junaabaj Sal. 91:11, 12

—xchaꞌ.12Ri Jesús xucꞌul uwach:—Jewaꞌ tzꞌibital can chupaRutzij Upixab

ri Dios:

Page 87: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 4:13 84 Lucas 4:36

Macꞌam upa ri Dios Kajawxel Dt. 6:16—xchaꞌ.

13 Echiriꞌ ritzel winak na xurik ta chicsuꞌanic cucꞌam upa ri Jesús, xel chiriꞌ yxroyeꞌej na cꞌu riꞌ jampalaꞌ cucꞌam tanchiupa.

Ri Jesús cujek cacꞌutun chwi rutakanic riDios

(Mt. 4:12-17; Mr. 1:14-15)14Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xeꞌec tanchi Galilea

y lic cꞌo ruchukꞌab ri Ruxlabixel ri Diosrucꞌ. Y xeꞌec utzijoxic puwi Rire patak tinamit y pa tak raldeas re Galilea.15 Cacꞌutun cꞌu pa tak sinagogas y conojeri quetaw re lic caquiyac ukꞌij.

Ri Jesús copon pa ri tinamit Nazaret(Mt. 13:53-58; Mr. 6:1-6)

16 Xopon cꞌu ri Jesús chupa ri tinamitNazaret pa xqꞌuiy wi. Y chupa ri kꞌijre uxlanibal xoc chupa ri sinagoga jelaꞌpachaꞌ xex cuꞌan wi. Xtaqꞌuiꞌ cꞌu riꞌ chaꞌcarajilaj Rutzij Upixab ri Dios. 17Y xyaꞌ cheRire ri jubotaj wuj* re ri kꞌalajisanel Isaías.Y echiriꞌ xujak upa, xurik pa cubiꞌij wi:18 Ri Ruxlabixel ri Dios Kajawxel cꞌo

panuwiꞌ,ma inuchaꞌom lok chaꞌ coꞌlnuyaꞌa ri Utzilaj

Tzij chique ri nibaꞌib.Inutakom lok chaꞌ cambochiꞌij quicꞌuꞌx ri

lic e cꞌo pa bis,coꞌlnutzijoj quelebal lo que ri e cꞌo chi

presoyil,quebenutzuꞌnisaj ri e potzꞌ,quebenuwesaj lo pa cꞌax ri lic quitijom

cꞌaxcꞌolil,19 y coꞌlnutzijoj rukꞌijol ri cꞌutubal re ri

rutzil ucꞌuꞌx ri Dios Kajawxel. Is.61:1-2

20 Ecꞌuchiriꞌ xuqꞌuis rajilaxic Rutzij Up-ixab ri Dios, xuboto y xuya tanchi che ri ajchac re ri sinagoga, y xtzꞌuyiꞌ chiquiwachri e cꞌo chiriꞌ. Y conoje lic caquitzutzaꞌ panuwach. 21 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique:

«Waꞌ wa xinwajilaj che Ruchꞌaꞌtem riDios, wakꞌij xujek bi rilic chiwach alak»xchaꞌ.

22 Conoje ri xetaw re, caquiyac ukꞌijy lic caminak canimaꞌ che ri chomilajuchꞌaꞌtem, jewaꞌ caquibiꞌij: «¿Na e ta nebaucꞌajol ri José waꞌ?» quechaꞌ.

23Y ri Jesús xubiꞌij chique:«Laj ne cabiꞌij alak chwe: “Cunanel,

chacunaj awib chawibil awib. Chaꞌana

cꞌu riꞌ chupa wa tinamit tak ri cꞌu-tubal re ruchukꞌab ri Dios jelaꞌ pachaꞌ rikatom xaꞌan chilaꞌ Capernaúm” cacha alakchwe.»

24Y xubiꞌij tanchi waꞌ:«Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Na jinta

juna kꞌalajisanel cacꞌul chi utz chupa ruti-namit. 25 Pakatzij wi cambiꞌij che alak:Rojertan lic e qꞌui rixokib e malcaꞌnib ecꞌo chupa ri tinamit Israel chwach ri kꞌala-jisanel Elías echiriꞌ na xuꞌan ta jab oxibjunab rucꞌ nicꞌaj y xpe cꞌu ri jun unimalnumic chupa ronoje wa tinamit.✡ 26 Narucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri Dios na xutak tubi riElías rucꞌ junok chique wa malcaꞌnib ajIsrael; ma e xutak bi rucꞌ jun ixok malcaꞌnaj Sarepta,† jun tinamit cꞌo chunakaj ritinamit Sidón. 27Yey ojertan lic e qꞌui ri cꞌori yabil lepra chique echiriꞌ ri kꞌalajisanelEliseo cꞌo chupa ri tinamit Israel. Na rucꞌta cꞌu riꞌ, na jinta junok chique xcunutajic,ma xew xcunutaj ri Naamán, ri jun ajSiria»✡ xchaꞌ.

28 Echiriꞌ xquita waꞌ, conoje ri ecꞌo chupa ri sinagoga lic xpe coyowal.29 Xeyactaj cꞌut y xquesaj lo ri Jesús pari tinamit y xquicꞌam bi cꞌa chutzaꞌm junnimalaj juyub chaꞌ caquicꞌak bi pa siwan.30Noꞌj ri Jesús xa xicꞌow chiquixoꞌl y xeꞌec.

Ri Jesús cucunaj jun achi cꞌo pukꞌab junitzelilaj uxlabixel

(Mr. 1:21-28)31Ri Jesús xopon chupa ri tinamit Caper-

naúm re Galilea y xujek cacꞌutun chiqui-wach riwinak chupa tak ri kꞌij re uxlanibal.32Yconoje lic cacamcanimaꞌ che,ma rumarucꞌutunic cakꞌalajinic lic cꞌo uwach.

33 Cꞌo cꞌu chiriꞌ chupa ri sinagoga junachi cꞌo pukꞌab jun itzelilaj uxlabixel, yeywaꞌ lic co xchꞌawic, jewaꞌ xubiꞌij:

34 —Jesús, lal aj Nazaret, ¿suꞌchaccoꞌlmina ib la kucꞌ? ¿Lal cami petinakriꞌ re coꞌlsacha la kawach? Riꞌin wetaꞌamlal chinok, rilal lal ri Santo Cꞌajolaxel re riDios —xchaꞌ.

35Ecꞌu ri Jesús xukꞌatej, jewaꞌ xubiꞌij che:—¡Matchꞌaꞌt chic! Chatelubi che laꞌchi—

xchaꞌ.Ewi ri itzel uxlabixel xucꞌak rachi pulew

chiquixoꞌl ri winak y xel bi rucꞌ. Yey najinta cꞌax xuꞌan can che.

36 Y conoje ri winak lic cacam canimaꞌche y jewaꞌ caquibiꞌij chiquiwach: «¿Saꞌ

* 4:17 “Jubotaj wuj”: Quil “rollo” pa vocabulario. ✡ 4:25 1 R. 17:1 † 4:26 Ri tinamit Sarepta na re ta Israel.✡ 4:27 2 R. 5:1-14

Page 88: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 4:37 85 Lucas 5:12chi chꞌaꞌtemal waꞌ? Ma lic cꞌo pukꞌabquebutak bi ri itzelilaj uxlabixel. Quebutakbi rucꞌ ruchukꞌab y quebel bi» quechaꞌ.

37Che ronoje tak ri luwar cꞌo lo xa nakaj,xeꞌec utzijoxic janipa tak ri cuꞌan ri Jesús.

Ri Jesús cucunaj ruchu-ujiꞌ ri Pedro(Mt. 8:14-15; Mr. 1:29-31)

38 Ecꞌuchiriꞌ xel bi ri Jesús chupa risinagoga, xopon chirocho ri Simón.‡ Yruchu-ujiꞌ ri Simón lic cakopow pa akꞌ.Xquitzꞌonoj cꞌu che ri Jesús chaꞌ cucu-naj canok. 39 Ecꞌu ri Jesús xyuxiꞌ puwiꞌ,xukꞌatej ri akꞌ chirij y jelaꞌ xicꞌow ri akꞌchirij. Na jampatana xyactaj rixok y xu-jeko quebunimaj.

Ri Jesús quebucunaj uqꞌuiyal yewaꞌib(Mt. 8:16-17; Mr. 1:32-34)

40Chutzakibal kꞌij conoje ri cꞌo quiyewaꞌruma uqꞌuiyal uwach yabil xequicꞌam lorucꞌ ri Jesús. Rire xuya rukꞌab paqui-wiꞌ chiquijujunal y xebucunaj. 41 Jenelaꞌxebel bi itzelilaj uxlabixel chique uqꞌuiyalwinak. Echiriꞌ quebel bi, quesiqꞌuinic, je-waꞌ caquibiꞌij: «¡Rilal lal Rucꞌajol ri Dios!»quechaꞌ. Noꞌj ri Jesús xebukꞌatej y naxuya ta luwar chique quechꞌawic, ma riquequetaꞌam chic Rire e Uchaꞌoꞌn lo ri Dios.

Ri Jesús catzijon pa tak ri luwar re Galilea(Mr. 1:35-39)

42 Echiriꞌ xsakiric, ri Jesús xel bi chupari tinamit y xeꞌec chupa jun luwarcatzꞌintzꞌotic. Y ri winak xeꞌquitzucuj.Ecꞌuchiriꞌ xebopon cꞌa pa la cꞌo wi, xcajcaquikꞌatej chaꞌ na quebuya ta canok.

43 Noꞌj Rire jewaꞌ xubiꞌij chique: «Licchirajawaxic quinꞌec pa tak tinamit recantzijoj ri Utzilaj Tzij re rutakanic ri Dioschique ri ticawex cꞌamajaꞌ caquita waꞌ, maruma waꞌ intakom lok» xchaꞌ.

44 Xeꞌec cꞌu che utzijoxic ri Utzilaj Tzijpa tak ri sinagogas re Galilea.

5Ri Jesús cuya jun cꞌacꞌ chac che ri Pedro

1 Cꞌo jun kꞌij ri Jesús cꞌo chuchiꞌ rimar re Genesaret,* yey uqꞌuiyal winakxeboponic lic caquiminimaꞌ quib rucꞌ cheutayic Rutzij Upixab ri Dios. 2 Ri Jesús xrilpan caꞌib barco cꞌo chuchiꞌ ri yaꞌ; ecꞌu rajchapal car ebelinak lo chupa che uchꞌajic

tak ri qui atarraya. 3 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesúsxoc chupa jun chique ri caꞌib barco. Yri rajaw waꞌ e ri Simón. Xubiꞌij cꞌu riJesús che ri Simón cumin bi cꞌana ri barcochupa ri yaꞌ. Ecꞌu ri Jesús xtzꞌuyiꞌ chupay xujek cacꞌutun chique ruqꞌuiyal ticawex.4 Echiriꞌ xuqꞌuis rucꞌutunic, jewaꞌ xubiꞌijche ri Simón:

—Woꞌora chacꞌama bi ri barco chupa rimar pa lic cho wi y chiliqꞌuij tak cꞌu riatarraya chiriꞌ chaꞌ jelaꞌ quebichap car —xcha che.

5Ri Simón xucꞌul uwach:—Lal tijonel, ronoje rakꞌab xojchacunic

y na jinta car xkachapo. Noꞌj we rilalquintak la, canꞌan riꞌ —xcha che.

6 Echiriꞌ xquiliqꞌuij bi ri atarraya, xe-quichap uqꞌuiyal car y ri atarraya xu-jeko carakarobic. 7 Ecꞌuchiriꞌ, xquiꞌan panquikꞌab chique ri cachbiꞌil e cꞌo chupari jun chic barco chaꞌ quepetic y que-boꞌlquitoꞌoꞌ. Echiriꞌ xebopon ri cachbiꞌil,junam xquibalij lo ri queb barco che car yruma laꞌ ya laj quemukutajic. 8 Ri SimónPedro echiriꞌ xril waꞌ, xuxuc rib chwach riJesús y jewaꞌ xubiꞌij che:

—Chel co la wucꞌ, Wajawal. Na takal tachwe cꞌo la wucꞌ ma in jun achi aj mac —xcha che. 9 Xubiꞌij waꞌ ri Pedro ma rumaruqꞌuiyal car xequichapo, lic xoc xiꞌin ibrucꞌ junam cucꞌ conoje ri e cꞌo rucꞌ pa ribarco; 10 jecꞌulaꞌ xoc xiꞌin ib cucꞌ ri Jacoboy ri Juan; rique e ucꞌajol ri Zebedeo y erachbiꞌil ri Simón.

Pero ri Jesús xubiꞌij che ri Simón:—Maxiꞌij awib; chwi woꞌora catuꞌan at aj

molol ticawex† pachaꞌ aꞌanom lo chique ricar —xchaꞌ.

11 Ecꞌuchiriꞌ xquesaj lo ri barcos chupari mar, xquiya can ronoje waꞌ y xeterej bichirij ri Jesús.

Ri Jesús cucunaj jun achi cꞌo yabil leprache

(Mt. 8:1-4; Mr. 1:40-45)12 Ri Jesús cꞌo chupa jun tinamit re

Galilea echiriꞌ xopon jun achi rucꞌ, yeywaꞌchi lic catajin ukꞌayic rucuerpo ruma riyabil lepra. Rire echiriꞌ xril uwach ri Jesús,xuxuc rib chwach, xukasaj rupalaj chuꞌlewy xutzꞌonoj che:

—Wajawal, we caꞌaj co la, joskꞌij la rinucuerpo che wa yabil —xchaꞌ.

‡ 4:38 Wa jun achi Simón, e Pedro rutijoꞌn ri Jesús. Mr. 3:16; Mt. 10:2 * 5:1 Wa jun mar cꞌo oxib ubiꞌ: marre Genesaret, mar re Galilea y mar re Tiberias. † 5:10 “Aj molol ticawex”: Ri chac xyaꞌ che ri Simón Pedro equebutzucuj ticawex re quebuꞌan utijoꞌn ri Jesús. Mt. 4:19; Mr. 1:17

Page 89: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 5:13 86 Lucas 5:3413 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xuchap pana rucꞌ

rukꞌab y jecꞌuwaꞌ xubiꞌij che:—Cuaj, chuꞌana ba chom riꞌ racuerpo —

xchaꞌ.Xew cꞌu xuqꞌuis ubiꞌxiquil waꞌ, na jam-

patana xsach ri yabil cꞌo che rachi. 14 Ecꞌuri Jesús xutak che na cutzijoj ta waꞌ chejunok. Xubiꞌij cꞌu che:

—Jat chwach raj chacunel pa Rocho Dioschaꞌ rire carilo na jinta chi lepra chawe.Y ruma rajoskꞌiquil, chayaꞌa cꞌu chwach riDios ri kasaꞌn xtakan can ri Moisés che,✡chaꞌ cakꞌalajin chiquiwach ri ticawex atcunutajinak chic —xchaꞌ.

15 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, e ruma tak ri cuꞌanri Jesús, rutzijoxic Rire catajin más re-taꞌmaxic cuma ri winak y lic cꞌu e qꞌuicaquimol quib chaꞌ caquita ri cubiꞌij y que-cunutaj bi che ri quiyabil. 16 Noꞌj ri Jesúsquel bi, queꞌec pa tak luwar catzꞌintzꞌoticre cuꞌana orar.

Ri Jesús cucunaj jun sic(Mt. 9:1-8; Mr. 2:1-12)

17 E xuꞌan waꞌ jun kꞌij echiriꞌ ri Jesúscacꞌutun chiquiwach ri winak. Etzꞌul cꞌuchiriꞌ ri fariseos y raj cꞌutunel re ri tzi-jpixab; rique e petinak Jerusalem y pa takri tinamit y raldeas re Galilea y re Judea.Yey ruchukꞌab ri Dios Kajawxel cꞌo rucꞌ riJesús chaꞌ cacunanic.

18Y xecꞌun cꞌu lo jujun achijab quitelemlo jun achi sic chwa chꞌat. Xcaj cꞌucaquicoj bi pa ja chaꞌ caquiya chwach riJesús, 19 pero na xquirik taj saꞌ rucojicbi cuma ruqꞌuiyal winak. E uwariꞌchexebakꞌan chwi ri ja, xquesaj julepaj cheruwiꞌ, xquikasaj cꞌu lo ri sic e laꞌ cotzꞌolchwa ruchꞌat y xquiya chwach ri Jesúschiquinicꞌajal ri winak.

20 Echiriꞌ ri Jesús xril ri cubulibalquicꞌuꞌx rucꞌ, jewaꞌ xubiꞌij che ri sic:

—Achi, ronoje ramac cuytajinak chic —xchaꞌ.

21Ecꞌuchiriꞌ, raj cꞌutunel re ri tzijpixab yri fariseos xquijek caquichꞌob rakan: «¿Saꞌruwachwaꞌchi? Rire camacun chirij ri Diosechiriꞌ cubiꞌij cucuy mac. Ma ¿na xew taneba ri Dios aj cuyul mac?»

22 Ecꞌu ri Jesús xunaꞌbej saꞌ ricaquichꞌobo; ruma cꞌu riꞌ, xubiꞌij chique:

—¿Suꞌchac jelaꞌ catajin chicꞌuꞌx alak?23¿Saꞌ cꞌu ri na cꞌayew taj cambiꞌij: “Ronojeramac cuytajinak chic” o “Chatyactajok

y chatbinok”? 24 E cuaj cꞌut quetaꞌmajalak waꞌ: Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex yaꞌtalpukꞌab cucuy tak ri mac que ri winak cheruwachulew —xchaꞌ.

Xubiꞌij cꞌu riꞌ che ri sic:—Chatyactajok, chacꞌama bi rachꞌat y

jat chaꞌwocho —xchaꞌ.25 Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj xyactaj ri sic

chiquiwach. Xucꞌam cꞌu bi ruchꞌat pa ricotzꞌol wi y xeꞌec chirocho, e riꞌ lic cuyacukꞌij ri Dios. 26 Conoje cꞌu riꞌ lic xcamcanimaꞌ che y xquijek caquiyac ukꞌij riDios. Y ruma ri xiꞌin ib cꞌo pa canimaꞌchwach ri Dios, xquibiꞌij: «Wakꞌij kilomruchukꞌab ri Dios» xechaꞌ.

Ri Jesús cusiqꞌuij ri Leví(Mt. 9:9-13; Mr. 2:13-17)

27 Chuqꞌuisbal re waꞌ, xeꞌec ri Jesús yxril jun achi aj tzꞌonol puak re tojonic,Leví rubiꞌ,‡ tzꞌul pa ri luwar pa caꞌan wi ritojonic che ri gobierno. Y ri Jesús xubiꞌijche:

—Chat-terej lo chwij —xchaꞌ.28 Ri Leví xyactajic, xuya can ronoje y

xterej bi chirij.29Ewi chirocho xuꞌan jun nimakꞌij che ri

Jesús. Y lic e qꞌui ri rach e aj tzꞌonol puakre tojonic y uqꞌuiyal winak etzꞌul chwa rimexa cucꞌ ri Jesús y rutijoꞌn.

30 Ecꞌuchiriꞌ, raj cꞌutunel re ri tzijpixabcucꞌ ri fariseos xequichꞌaꞌtibej rutijoꞌn riJesús, y jewaꞌ xquibiꞌij chique:

—¿Suꞌchac quixwaꞌ cucꞌ raj tzꞌonol puakre tojonic§ y cucꞌ raj maquib? —xechaꞌ.

31 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—E janipa ri utz quiwach, na cajawax ta

aj cunanel chique; ma waꞌ xew chique rie yewaꞌib cajawax wi. 32 Jelaꞌ cꞌu riꞌ, riꞌinna in petinak ta che quisiqꞌuixic ri jusucꞌquibinic quisilabic, ma e in petinak chequisiqꞌuixic raj maquib chaꞌ caquijalcꞌatijri quibinic quisilabic —xchaꞌ.

Ri tzꞌonobal puwi ri ayuno(Mt. 9:14-17; Mr. 2:18-22)

33 Ecꞌuchiriꞌ, xquitzꞌonoj che ri Jesús:—¿Suꞌbe rutijoꞌn ri Juan Aj Yaꞌl

Bautismo caquiꞌan ayuno uqꞌuiyal laj ylic caquiꞌan orar jelaꞌ pachaꞌ cakaꞌan ri ojfariseos, noꞌj ri tijoꞌn rilal xew quewaꞌic yna caquiꞌan tane ayuno? —xechaꞌ.

34Y Rire xucꞌul uwach:✡ 5:14 Lv. 14:1-32 ‡ 5:27 Wa jun achi cꞌo queb ubiꞌ: Leví y Mateo. Mt. 9:9; Mr. 2:13 § 5:30 “Raj tzꞌonol puakre tojonic”: Quil “cobrador de impuestos” pa vocabulario.

Page 90: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 5:35 87 Lucas 6:14

—¿Utz neba caquiꞌan ayuno ri esiqꞌuimpa cꞌulaniquil we cꞌa cꞌo rala cacꞌuliꞌicchiquixoꞌl?** Na utz taj. 35Noꞌj coponna rikꞌij echiriꞌ quesax bi rala chiquixoꞌl;†† cꞌaecꞌuchiriꞌ, caquiꞌan ayuno —xchaꞌ.

36 Tecꞌuchiriꞌ, xutzijoj jun cꞌambal naꞌojchique, jewaꞌ xubiꞌij:

«Na jinta junok cukꞌat chꞌakap cherukꞌuꞌ cꞌasak chaꞌ cucꞌojoj rukꞌuꞌ kꞌeꞌl rucꞌ.Mawe ta jelaꞌ cuꞌano, riꞌ na utz ta chi rukꞌuꞌcꞌasak yey ne ri cꞌasak na cucꞌulaj ta ribrucꞌ rukꞌuꞌ kꞌeꞌl.

37 »Jecꞌulaꞌ ri vino cꞌacꞌ ꞌanom na cakꞌejta chupa juna surun‡‡ kꞌeꞌl. Ma we caꞌaniꞌwaꞌ, ri vino cꞌacꞌ echiriꞌ canajtir ukꞌij, cu-rakij ri surun, catix cꞌu riꞌ ri vino y risurun na jinta chi uchac. 38 Ruma cꞌu laꞌ,ri vino cꞌacꞌ ꞌanom chirajawaxic wi cakꞌejchupa juna surun cꞌasak chaꞌ ucabichalwaꞌcacowinic. 39 Yey junok ucꞌamom rib checutij ri vino naj chi ukꞌij, na caraj taj cutij ricꞌacꞌ vino, ma cubiꞌij: “Ri vino naj chi ukꞌije más utz chwa ri cꞌacꞌ vino”»§§ xchaꞌ.

6Ri Jesús e rajaw ri kꞌij re uxlanibal(Mt. 12:1-8; Mr. 2:23-28)

1 E xuꞌan waꞌ chupa jun kꞌij re uxlanibal:Ri Jesús cucꞌ rutijoꞌn catajin quicꞌowicpa tak ticoꞌn re trigo, yey rutijoꞌncaquichꞌupilaꞌ bi ri trigo, caquikil rucꞌ riquikꞌab y caquitijo.

2 Ecꞌuchiriꞌ, jujun chique ri fariseosxquitzꞌonoj chique:

—¿Suꞌbe quiꞌan riꞌix ri na takal tajcaꞌaniꞌ chupa ri kꞌij re uxlanibal? —xechaꞌ.

3 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Na ajilam ta neba alak ri xuꞌan ri

David echiriꞌ rire cucꞌ ri rachbiꞌil xenumic?4 Xoc cꞌu chupa ri Rocho Dios y xucꞌam ripam yaꞌtal chi pukꞌab ri Dios. Xutijo y xu-jach chique ri rachbiꞌil;✡ yey waꞌ na takalta chique caquitijo, ma xew takal chique

raj chacunel pa ri Rocho Dios caquitijo —xchaꞌ. 5 Y xuqꞌuisbej cucꞌ, jewaꞌ xubiꞌij: —Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex e ne rajaw rikꞌij re uxlanibal —xchaꞌ.

Ri Jesús cucunaj jun achi chakijinak ukꞌab(Mt. 12:9-14; Mr. 3:1-6)

6 E xuꞌan waꞌ chupa jun chic kꞌij reuxlanibal: Ri Jesús xoc chupa jun sina-goga y xujeko cacꞌutunic. Chiriꞌ cꞌu riꞌcꞌo jun achi chakijinak rukꞌab uwiquikꞌab.7 Yey raj cꞌutunel re ri tzijpixab y rifariseos lic quicꞌacꞌalem we ri Jesús cucu-naj waꞌchi chupa wa kꞌij re uxlanibal, chaꞌjelaꞌ caquicoj umac.

8Noꞌj ri Jesús retaꞌam saꞌ ri caquichꞌoboy xubiꞌij cꞌu che rachi chakijinak rukꞌab:

—Chatyactajok y chatcꞌola chikawachkonoje —xchaꞌ. Ewi rachi xyactajic yxtaqꞌuiꞌ chiquiwach.

9 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubiꞌij chique:—Canꞌan jun tzꞌonobal che alak. ¿Saꞌ ri

lic usucꞌ caꞌaniꞌ chupa ri kꞌij re uxlanibal:E caꞌaniꞌ ri utz, o e ri na utz taj? ¿Utzcacolobex rucꞌaslem junok o cayaꞌ luwarche cacamic? —xchaꞌ.

10 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xutzuꞌ quiwachconoje ri e cꞌo chiriꞌ, y xubiꞌij che rachi:

—Chasucꞌupij rakꞌab —xchaꞌ.Rachi e xuꞌano, y rukꞌab xutziric.11 Ecꞌu ri fariseos y ri aj cꞌutunel re

ri tzijpixab lic xpe coyowal y xquijekcaquichꞌaꞌtibej chiquiwach saꞌ ri caquiꞌanche ri Jesús.

Ri Jesús quebuchaꞌ cablajuj utakoꞌn(Mt. 10:1-4; Mr. 3:13-19)

12 Cꞌo jun kꞌij ri Jesús xeꞌec chwa juyubchaꞌ cuꞌana orar. Xicꞌow cꞌu jun akꞌabcachꞌaꞌt rucꞌ ri Dios. 13 Echiriꞌ xsakiric,xebusiqꞌuij rutijoꞌn y chique waꞌ xebuchaꞌcablajuj, y xubiꞌij rique e “takoꞌn”.* 14 Equibiꞌ waꞌ:Simón ri xcoj Pedro chey ruchakꞌ Andrés,Jacoboy Juan,Felipe,

** 5:34 Chupa wa cꞌambal naꞌoj ri Jesús e pachaꞌ rala cacꞌuliꞌic yey tak rutijoꞌn e pachaꞌ ri quequiꞌcot rucꞌ pa nimakꞌij.†† 5:35 “Echiriꞌ quesax bi rala chiquixoꞌl”: Waꞌ e cachꞌaꞌt puwi rucamic ri Jesús. ‡‡ 5:37 “Surun”: Quil “odre”pa vocabulario. §§ 5:39 Ri cꞌambal naꞌoj pa ri versículos 36-39 e queꞌelawi lic chirajawaxic cacꞌul ronoje ri UtzilajTzij y na utz taj cucꞌulaj rib ri cꞌacꞌ tzij rucꞌ ri quicꞌutuꞌn can ri katiꞌ-kamam. ✡ 6:4 1 S. 21:1-6 * 6:13 “Takoꞌn”:Pa ri chꞌaꞌtem griego y pa caxtila waꞌ e “apóstol”. Cabiꞌx “takoꞌn” chique ri cablajuj utijoꞌn ri Jesús, ri xechaꞌ ruma Rirechaꞌ caquitzijoj ri Utzilaj Tzij y caquitic iglesias. † 6:16 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “Judas re Jacobo”. Ri Judascabiꞌx también “Tadeo” y “Lebeo” che. Mt. 10:3; Mr. 3:18 ‡ 6:16 “Iscariot”: Waꞌ e utinamit ri Judas.

Page 91: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 6:15 88 Lucas 6:36

Bartolomé,15Mateo,Tomás,Jacobo rucꞌajol ri Alfeo,Simón ri cabiꞌx che “ri Zelote”,16 Judas rucꞌajol ri Jacobo,†y Judas aj Iscariot,‡ ri xcꞌayin re ri Jesús.

Ri Jesús quebucajmaj uqꞌuiyal winak(Mt. 4:23-25)

17Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús cucꞌ rutijoꞌn xekajlo chwa ri juyub y xecꞌojiꞌ pa jun takꞌaj cucꞌuqꞌuiyal winak re ronoje tak ri luwar reJudea, re Jerusalem yey re Tiro y re Sidón,queb tinamit e cꞌo chuchiꞌ ri mar. Rique epetinak chaꞌ caquita ri cꞌutunic re ri Jesúsy chaꞌ quecunutaj bi che ri quiyabil. 18Yeyjanipa ri quitijom cꞌax cuma ri itzelilajuxlabixel, quecunutajic. 19 Ruma cꞌu riquiyabil, conoje ri winak cacaj caquichapri Jesús, ma Rire rucꞌ ruchukꞌab quebucu-naj conoje.

Ri Jesús cacꞌutun chiquiwach rutijoꞌn(Mt. 5:1-12)

20 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xutzuꞌ quiwach ru-tijoꞌn y xubiꞌij chique:«Nim ikꞌij iwalaxic tob ix nibaꞌ, ma ix

cuqꞌuil ri e cꞌo pukꞌab ri Dios.21 Nim ikꞌij iwalaxic tob woꞌora quitij nu-

mic, ma copon na ri kꞌij echiriꞌquixcubiꞌ chi utz ma ri Dios cuyaronoje ri cajawax chiwe.

Nim ikꞌij iwalaxic tob woꞌora quixokꞌic,ma copon na ri kꞌij echiriꞌ canoj riiwanimaꞌ che quiꞌcotemal.

22 Nim ikꞌij iwalaxic echiriꞌ lic tzel quixilcuma ri winak, quixquesaj bichiquixoꞌl, caquicꞌak bi ukꞌij ribiꞌ,caquibiꞌij chiwe lic itzel iwachlibalruma ix utijoꞌn Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex.

23 »Echiriꞌ caꞌan waꞌ chiwe, lic chixquiꞌ-cotok y chixbixonok, ma lic nim ri rajilucꞌaxel quicꞌul chilaꞌ chicaj. Macam cꞌuiwanimaꞌ che echiriꞌ quixyaꞌ pa cꞌax; mae tak ri queꞌanaw waꞌ chiwe, e caquiꞌanopachaꞌ ri quiꞌanom lo ri catiꞌ-quimamojer-tan chique ri e kꞌalajisanelab re ri Dios.24Tokꞌoꞌ cꞌuwach ralak alak beyomab,§ma

cꞌulum chi alak ri cuya quiꞌcotemalche alak, noꞌj moyeꞌej chi cꞌu alakwe cꞌa cacꞌul alak waꞌ chikawachapanok.

25 Tokꞌoꞌ wach alak ri lic cꞌo catij alakwoꞌora, ma chikawach apanok catijalak numic.

Tokꞌoꞌ wach alak ri lic caquiꞌcot alakwoꞌora, ma chikawach apanokcacꞌojiꞌ alak pa bis.

26 Tokꞌoꞌ wach alak echiriꞌ lic cayac kꞌijalak, ma ojertan jelaꞌ xquiꞌan richuꞌkaw alak, e xquiyac quikꞌij rikꞌalajisanelab xa e socosoꞌnel.

Ri Jesús cacꞌutun chwi ri rutzil cꞌuꞌxaj(Mt. 5:38-48; 7:12)

27 »Woꞌora cambiꞌij chiwe riꞌix riquixtaw we: Cꞌax chebinaꞌa ri e aj retzelalcꞌuꞌx chiwij. Chiꞌana ri utz chique ri tzelquebilow iwe. 28 Chitzꞌonoj ri rutzil ucꞌuꞌxri Dios paquiwi ri caquitzꞌonoj ri na utztaj piwi riꞌix. Chiꞌana cꞌu orar paquiwi ritzel quechꞌaꞌt chiwij.** 29 Y we cꞌo junokcupachꞌ kꞌab xeꞌ aweꞌ, chayaꞌa luwar checupachꞌ ri jun chic xe aweꞌ. Y we cꞌo junokcumaj rakꞌuꞌ re pisbal awij, chayaꞌa neluwar che cucꞌam bi racoton. 30 Chatsipanche ri nibaꞌ we cutzꞌonoj toꞌbal chawe. Ywe cꞌo junok cumaj rubitak awe, matzꞌonojtanchi che. 31 Ecꞌu riꞌix chiꞌana chiqueri ticawex jelaꞌ pachaꞌ ri quiwaj caquiꞌanrique chiwe.

32 »Ma we xew cꞌax quebinaꞌ ri cꞌaxquenaꞌw iwe, michꞌob rakan takal chiwecayac ikꞌij ruma waꞌ; ma jenelaꞌ caquiꞌantak ri winak aj maquib; rique xew cꞌaxquequinaꞌ ri cꞌax quenaꞌw que. 33 Y wexew quiꞌan ri utz chique ri caquiꞌan ri utzchiwe,michꞌob rakanwe takal chiwe cayacikꞌij ruma waꞌ; ma jenelaꞌ caquiꞌan tak riwinak aj maquib. 34 Yey we xew quiyachakꞌiꞌm chique ri iwetaꞌam chic quicꞌul nari chikꞌimbal re chique, michꞌob rakan wetakal chiwe cayac ikꞌij rumawaꞌ; ma jenelaꞌcaquiꞌan tak ri winak aj maquib; xewquechikꞌiman chique ri caquiya chikꞌimbalre chique.

35 »Noꞌj riꞌix, cꞌax chebinaꞌa ri tzel que-bilow iwe y chiꞌana ri utz chique. Chiyaꞌachakꞌiꞌm na jinta cꞌo quiwoyꞌej chwach.We quiꞌan waꞌ, lic nim ri sipanic quicꞌulchilaꞌ chicaj; yey ecꞌuchiriꞌ, pakatzij wiquixuꞌan ix ralcꞌoꞌal ri Jun catakan chwironoje, ma jelaꞌ cuꞌan Rire, cucꞌut ri rutzilucꞌuꞌx chique ri itzel quicꞌuꞌx, ri na que-tioxin ta chwach ri Dios. 36 Cꞌola cꞌu riꞌ

§ 6:24 “Beyomab”: Waꞌ e ri xew cubul quicꞌuꞌx rucꞌ ri quibeyomalil yey na cubul ta quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios. ** 6:28We cꞌo caquiꞌan ri na utz taj chike, na ube taj cakaꞌan keꞌoj cucꞌ; e katzꞌonoj che ri Dios chaꞌ coc ri utz pa canimaꞌ rique.

Page 92: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 6:37 89 Lucas 7:8ri cꞌaxnaꞌbal cꞌuꞌxaj iwucꞌ jelaꞌ pachaꞌ riKakaw Dios lic cꞌo cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx.

Mikꞌat tzij paquiwi jujun chic(Mt. 7:1-5)

37 »Miꞌan ri xa piwe riꞌix quixuꞌan ajkꞌatal tzij paquiwi jujun chic, y jelaꞌ nacakꞌat ta cꞌu tzij piwi riꞌix. Miꞌan ri cꞌaxquixchꞌaw chiquij jujun chic, y jelaꞌ nacaꞌan ta waꞌ chiwe riꞌix. We cꞌo junok ca-macun chiwij, chicuyu umac y jelaꞌ cacuy-taj imac riꞌix.

38 Chixsipanok y jelaꞌ ri Dios casipanchiwe rucꞌ jun pajbal lic nim, lic tzanal upay capulputic; ma rucꞌ ri pajbal quixpajanwi riꞌix, rucꞌ tanchi wa pajbal caꞌan pajanicchiwe» xcha ri Jesús.

39Y xubiꞌij jun cꞌambal naꞌoj chique:«¿Utz neba juna potzꞌ cucꞌam uwach

jun chic potzꞌ? ¿Na quebeꞌtzak ta nawiquicabichal pa siwan? 40 Juna tijoꞌn naretaꞌam ta más chwa ri retaꞌam rutijonel.Yey we lic qꞌui ri cumajo, riꞌ e cuꞌanapachaꞌ rutijonel.

41 »¿Suꞌchac e lic catzutzaꞌ rucꞌaj cheꞌcꞌo chupa ruwach rawatz-achakꞌ yey e nacatoc ta il che resaxic ri cheꞌ kꞌebel chuparawach riꞌat? 42Y we na catoc ta cꞌu il cheri cheꞌ kꞌebel chupa rawach riꞌat, ¿utz nawicabiꞌij che rawatz-achakꞌ: “Watz-nuchakꞌ,chayaꞌa luwar chwe canwesaj la jun ucꞌajcheꞌ cꞌo chupa rawach”? ¡Na utz taj! ¡Xaqueb apalaj! Nabe na chawesaj lo la cheꞌkꞌebel chupa rawach riꞌat, y jelaꞌ cat-tzuꞌnchi utz chaꞌ catoꞌ rawatz-achakꞌ che re-saxic lo rucꞌaj cheꞌ cꞌo chupa ruwach rire.

Ruchꞌaꞌtem ri ticawex cucꞌutu saꞌ ri cꞌo paranimaꞌ

(Mt. 7:15-20)43 »Jinta juna chomilaj cheꞌ cuya

ujikꞌobalil na chom taj, yey juna cheꞌ nachom taj, na cuya ta ujikꞌobalil chom.44 Ma ronoje cheꞌ etaꞌmatal uwach rumarujikꞌobalil. Na camol ta higos che takri xuluquej y na camol ta uvas che tak rixucuyeꞌ.

45 »Jecꞌulaꞌ e junok utz ucꞌuꞌx, echiriꞌcachꞌaꞌtic, e quel lo ri utz ucꞌolom chupari ranimaꞌ. Yey e junok itzel ucꞌuꞌx, echiriꞌcachꞌaꞌtic, e quel lo ri na utz taj ucꞌolomchupa ri ranimaꞌ. Ma rucꞌ ruchꞌaꞌtem riticawex, cakꞌalajinic saꞌ ri cꞌo chupa riranimaꞌ.

Ri ja tzꞌakom lo paꞌbaj y ri ja xꞌaniꞌ pasanyeb

(Mt. 7:24-27)46 »¿Suꞌchac quibiꞌij chwe “Kajawal, Ka-

jawal”, yey na quiꞌan ta ri cambiꞌij chiwe?47 Cambiꞌij cꞌu chiwe china rucꞌ cajunimaxwi ri jun cape wucꞌ, cuta ri nutzij y cuꞌanjanipa ri cambiꞌij:

48»Waꞌ e canjunimaj rucꞌ jun achi xuyacjun rocho. Xucꞌot ri jul y lic naj xukasaj yxutzꞌak cꞌu lo ruparakan ri ja chwi abaj. Yechiriꞌ xpe lo jab, lic xnimar ri nimayaꞌ yrutzaꞌm ri yaꞌ lic xuroj rib che ri ja; yey rija xuchꞌij uchukꞌab, ma chwi abaj tzꞌakomlo wi. 49Noꞌj ri jun xuta ri nutzij y na xuꞌanta janipa ri cambiꞌij, e canjunimaj rucꞌ junachi xuꞌan ri rocho pa sanyeb y na xucojta lo ucowil ruparakan ri ja. Y echiriꞌ licxnimar ri nimayaꞌ, rutzaꞌm yaꞌ lic xuroj ribche ri ja. Ecꞌu riꞌ ri ja xwuluwub bi y xsachuwach» xcha ri Jesús.

7Ri Jesús cucunaj ri raj chac jun capitán aj

Roma(Mt. 8:5-13)

1 Ri Jesús echiriꞌ xuqꞌuis cacꞌutunchiquiwach ri ticawex, xeꞌec Capernaúm.2Chiriꞌ jekel jun capitán* aj Roma y cꞌo junraj chac lic yewaꞌ yey cajecꞌowic. Ecꞌu ricapitán lic cꞌax cunaꞌo. 3Ecꞌuchiriꞌ xuto saꞌtak ri cabiꞌx puwi ri Jesús, xebutak bi jujunnimak winak e aj wach que raj judiꞌab chaꞌquebeꞌelaj che capetic y coluꞌcunaj ri rajchac. 4 Ecꞌuchiriꞌ ri nimak winak xeboponrucꞌ ri Jesús, lic xebelaj che, jewaꞌ xquibiꞌij:

—Kajawal, wa jun capitán lic takal checatoꞌ la, 5 ma lic cꞌax cunaꞌ ri katinamity xojutoꞌ ne che uyaquic ri kasinagoga —xechaꞌ.

6 Ecꞌu ri Jesús xeꞌec cucꞌ. Ecꞌuchiriꞌxebopon chunakaj ri ja, ri capitán xebutaklo jujun ramigos rucꞌ ri Jesús chaꞌ jewaꞌcaquibiꞌij che: «Wajawal, macosisaj ib lache cape la, ma na takal ta chwe coc lachiwocho; 7 ruma laꞌ xinchꞌobo na takaltane chwe quinopon chiwach la. Xew biꞌijla: “Chatcunutajok”, y rucꞌ ri chꞌaꞌtem la,cacunutaj ri waj chac. 8 Ma e pachaꞌ riꞌin,in cꞌo pukꞌab jun takanel y rire ebuyaꞌomuqꞌuiyal soldados panukꞌab. We cambiꞌijcꞌu che junok: “Jat”, queꞌec; o cambiꞌijche junok chic: “Chatpetok”, capetic. Yey

* 7:2 “Capitán”: Waꞌ e aj wach que cien soldados.

Page 93: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 7:9 90 Lucas 7:29we cambiꞌij che juna waj chac: “E chaꞌanawaꞌ”, cuꞌano.»

9 Echiriꞌ ri Jesús xuta ri xubiꞌij lo ricapitán, lic xcam ranimaꞌ che. Xutzuꞌ cꞌupan quiwach ri winak eteran chirij y jewaꞌxubiꞌij chique:

—Cambiꞌij chiwe, na nurikom tanechiquixoꞌl raj Israel junok lic cꞌo unimalcubulibal ucꞌuꞌx pachaꞌ wa jun achi —xchaꞌ.

10 Ecꞌuchiriꞌ ri etakom bi xetzelej chi-rocho ri capitán, xeꞌquirika ri raj chaccunutajinak chic.

Ri Jesús cucꞌastajisaj ri ralab jun ixokmalcaꞌn

11 Icꞌowinak chi waꞌ, ri Jesús xeꞌec pa juntinamit Naín rubiꞌ. E qꞌui chique rutijoꞌny uqꞌuiyal winak e rachbiꞌil bi. 12 Echiriꞌxebopon chunakaj ri tinamit, xril jun an-imaꞌ telem, e riꞌ queꞌmukok. Yey waꞌ e junala ralcꞌoꞌal jun ixok malcaꞌn y xew ne coralab riꞌ. Uqꞌuiyal cꞌu winak re ri tinamitcachbilam rixok. 13 Echiriꞌ ri Kanimajawalxril rixok, lic xjuchꞌ caꞌn pa ranimaꞌ yxubiꞌij che:

—Mokꞌ chi la —xchaꞌ.14 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xkib cucꞌ y xuchap

ri chꞌat pa telem wi ri animaꞌ. Ecꞌu ri eteleyom re xetaqꞌuiꞌic. Y ri Jesús xubiꞌijche ri caminak:

—Ala, cambiꞌij chawe: ¡Chatyactajok! —xchaꞌ.

15 Ecꞌuchiriꞌ, rala caminak chic xyacta-jic y xujeko cachꞌaꞌtic. Y ri Jesús xuyabi pukꞌab ruchu. 16 Echiriꞌ xquil waꞌ riwinak, conoje xcam canimaꞌ che y xqui-jeko caquiyac ukꞌij ri Dios, caquibiꞌij:

—Jun nimalaj kꞌalajisanel xwinakirchikaxoꞌl. Ri Dios cꞌuninak chaꞌ cojutoꞌri oj utinamit —xechaꞌ.

17 Conoje cꞌu ri e cꞌo Judea y ri e cꞌo lochunakaj xquetaꞌmaj ri xuꞌan ri Jesús.

Ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo quebutak lo ru-tijoꞌn rucꞌ ri Jesús

(Mt. 11:2-6)18 Ecꞌu ri Juan xretaꞌmaj ronoje waꞌ,

ma rutijoꞌn xquitzijoj che. Ecꞌuchiriꞌ, xe-busiqꞌuij caꞌib chique 19 y jewaꞌ xubiꞌij:

—Jix rucꞌ ri Jesús y chitzꞌonoj che weRire e Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, ri Jun biꞌtaliccacꞌunic, o cakoyꞌej chi junok chic —xchaꞌ.

20 Ecꞌuchiriꞌ, rutijoꞌn ri Juan xebec rucꞌri Jesús y jewaꞌ xquibiꞌij che:

—Ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo ojutakom lokchaꞌ cakatzꞌonoj cheꞌla we lal Ruchaꞌoꞌn lori Dios, ri Jun biꞌtalic cacꞌunic o cakoyꞌejchi junok chic —xecha che.

21 Chupa cꞌu laꞌ la ora ri Jesús xujekquebucunaj uqꞌuiyal winak che tak yabily che tak cꞌaxcꞌolil, quebucolobej ri e cꞌopaquikꞌab itzel uxlabixel y quebutzuꞌnisajuqꞌuiyal potzꞌ. 22Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xucꞌuluwach ri tzꞌonobal que rutijoꞌn ri Juan:

—Jix y chitzijoj che ri Juan ronoje rixiwilo y ri xito. Ma ri e potzꞌ quetzuꞌnic,ri e sic quebinic, ri cꞌo yabil lepra chiquequecunutajic, ri e tꞌoꞌc quetanic, ri ecami-nakquecꞌastajic y chique ri nibaꞌib catzijoxri Utzilaj Tzij.† 23Nim ukꞌij ralaxic cꞌu riꞌ rina casach ta ucꞌuꞌx wucꞌ —xchaꞌ.

Ri Jesús cachꞌaꞌt puwi ri Juan Aj YaꞌlBautismo

(Mt. 11:7-19)24 Echiriꞌ xebec ri etakom lo ruma ri

Juan, ri Jesús xujek cachꞌaꞌt puwi ri Juanchique ri winak, jewaꞌ xubiꞌij:

«¿Saꞌ ri xeꞌila alak pa ri luwarcatzꞌintzꞌotic? ¿Xeꞌila neba alak jun achina jinta ucowil xa pachaꞌ tani cajabajoꞌxruma ri tew? 25 ¿Saꞌ ri xeꞌila alak?¿Xeꞌila neba alak jun achi uwikom ribrucꞌ chomilaj cꞌul? Na e ta riꞌ, ma etaꞌamalak ri lic quewikikic y cꞌo cucꞌ janipari caquirayij, riꞌ pa cocho e aj wachejekel wi. 26 Cantzꞌonoj cꞌu riꞌ: ¿Saꞌ rixeꞌila alak? ¿Xeꞌila alak jun kꞌalajisanel?Areꞌ, yey pakatzij wi cambiꞌij che alak:E jun más cꞌo uwach chiquiwa ri jujunchic kꞌalajisanelab. 27 Ma jewaꞌ cubiꞌijRuchꞌaꞌtem ri Dios puwi ri Juan:Riꞌin cannabesaj bi ri waj chac chawach

Riꞌatchaꞌ cuyijbaꞌ ri be chwach pan rawoponi-

bal Mal.3:1

cachaꞌ.28 Cambiꞌij cꞌu che alak: Chique ri

ticawex ebalaxinak wara che ruwachulew,na jinta juna kꞌalajisanel más cꞌo uwachchwa ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo. Pero chwicꞌu riꞌ waꞌ wa queꞌec, china ri coc chuparutakanic ri Dios, tob na jinta uwach, másnim ukꞌij ralaxic chwa ri Juan»‡ xcha riJesús.

29 Echiriꞌ ri winak y ri aj tzꞌonol puak retojonic✡ xquita waꞌ, xquetaꞌmaj pakatzij

† 7:22 Janipa ri xuꞌan ri Jesús e biꞌtal chi can ruma ri kꞌalajisanel Isaías. Is. 35:5-6; 61:1-2 ‡ 7:28 Quil nota Mateo11:11. ✡ 7:29 Lc. 3:12

Page 94: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 7:30 91 Lucas 7:50wi ri Dios lic jusucꞌ. E uwariꞌche xquitzelejquitzij y xquicꞌul ri bautismo cuya ri Juan.30 Noꞌj ri fariseos y raj cꞌutunel re ri tz-ijpixab xquicꞌak bi ukꞌij ri rajawal ucꞌuꞌxri Dios xcꞌut chique, ma na xquitzelej taquitzij y na xquicꞌul ta ri bautismo cuya riJuan.

31 Je tanchi waꞌ xubiꞌij ri Jesús:«¿China cꞌu rucꞌ canjunimaj wi quiwach

ri winak re wakꞌij ora? ¿Saꞌ rucꞌ e ju-nam wi? 32 E canjunimaj quiwach cucꞌri cꞌoꞌmab etzꞌul pa cꞌayibal quesiqꞌuinchiquiwach, caquibiꞌij:“Echiriꞌ riꞌoj xkachꞌawisaj suꞌ chiwe,riꞌix na xiwaj taj quix-xajawic;yey echiriꞌ xkatunaj bix bisobal uwach

chiwe,na xiwaj taj quixjuyuyic” —quechaꞌ.33 Jecꞌulaꞌ ralak, ma echiriꞌ xcꞌun ri JuanAj Yaꞌl Bautismo, rire lic cuꞌan ayunoy na cutij tane vino. Yey ralak cabiꞌijalak: “Waꞌ waꞌchi cꞌo pukꞌab jun itzeluxlabixel” cacha alak. 34 Xcꞌun cꞌu loRalaxel Chiquixoꞌl Ticawex. Rire cutijronoje ri cayaꞌ chwach, yey ralak cabiꞌijalak: “Waꞌ wa jun achi lic japjatel§ ykꞌabaꞌrel, cachbiꞌil raj tzꞌonol puak re to-jonic** y raj maquib” cacha alak. 35 Perocakꞌalajin na cꞌut china tak ri lic cꞌo runaꞌojri Dios cucꞌ ruma ri quiꞌanom» xcha riJesús.

Ri Jesús cucuy umac jun ixok aj mac36 Tecꞌuchiriꞌ, xsiqꞌuix ri Jesús ruma jun

fariseo Simón rubiꞌ chaꞌ queꞌwoꞌk rucꞌ.Ecꞌu ri Jesús xeꞌec chirocho ri fariseo yxtzꞌuyiꞌ chwa ri mexa. 37 Cꞌo cꞌu jun ixokaj pa la tinamit na utz ta rubinic usilabic.Echiriꞌ rire xretaꞌmaj cawaꞌ ri Jesús chiro-cho ri fariseo, xucꞌambi jun cꞌolibal ꞌanatalrucꞌ alabastro†† nojinak che cunabal licquiꞌ ruxlab. 38 Cokꞌ cꞌu riꞌ xopon xeꞌrakanri Jesús. Yey rucꞌ ruwaꞌal uwach xujekcuchꞌakabaꞌ ri rakan ri Jesús, y rucꞌ cꞌuruwiꞌ cuchakisaj; cutzꞌub ri rakan y cusokꞌri cunabal lic quiꞌ ruxlab che.

39 Echiriꞌ xril waꞌ ri fariseo, ri siqꞌuiyomre ri Jesús, xuchꞌobo: «We ta waꞌchipakatzij wi kꞌalajisanel, cunaꞌbej riꞌ saꞌrubinic usilabic wiꞌxok cachapaw re, mawaꞌ wiꞌxok lic aj mac.»

40 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús jewaꞌ xubiꞌij che:—Simón, cꞌo cuaj cambiꞌij cheꞌla—xchaꞌ.Ri fariseo xubiꞌij che:—Biꞌij la, Wajawal —xchaꞌ.41Xubiꞌij cꞌu ri Jesús:—Ecꞌo caꞌib achijab cꞌo quicꞌas rucꞌ jun

achi cuya puak pa chakꞌiꞌm. Jun chique,ucꞌas woꞌob ciento denarios y ri jun chic,ucꞌas cincuenta denarios. 42 Quicabichalna caquirik ta chic saꞌ rutojic. Ecꞌu rachiaj yaꞌl chakꞌiꞌm xucuy quimac quicabichalche ri quicꞌas. Woꞌora, Simón, biꞌij lachwe ¿china chique wa caꞌib achijab máscatioxin‡‡ chwach rachi aj yaꞌl chakꞌiꞌm?—xchaꞌ.

43Ri Simón xucꞌul uwach:—Chinuwach riꞌin, e ri jun achi ri xcuy-

taj umac che ri cꞌas más qꞌui —xchaꞌ.Y ri Jesús xubiꞌij che:—Ri xbiꞌij la, lic areꞌ —xchaꞌ.44 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xutzuꞌ uwach rixok

y xubiꞌij che ri Simón:—¿Quil la wa jun ixok? Echiriꞌ xinoc

lo riꞌin chi ocho la, rilal na xya ta lanuyaꞌ re chꞌajbal ri wakan. Noꞌj wa junixok xuchꞌakabaꞌ ri wakan rucꞌ ruwaꞌaluwach y xuchakisaj rucꞌ ruwiꞌ. 45 Yey rilalna xtzꞌub tane la nuchiꞌ; noꞌj rire chwiechiriꞌ xinoc lok, na rokꞌotam ta cutzꞌubri wakan. 46 Rilal na xsokꞌ tane la aceitechwi nujolom; noꞌj rire xusokꞌ cunabal licquiꞌ ruxlab che ri wakan.§§ 47 Cambiꞌij cꞌucheꞌla: Rire xuꞌan waꞌ ma nucuyum chiruqꞌuiyal umac; e uwariꞌche lic cucꞌut rirutzil ucꞌuꞌx chwe. Noꞌj e junok na lic taqꞌui rumac cuytajinak, riꞌ xa jubikꞌ ri rutzilucꞌuꞌx cucꞌutu —xcha che ri Simón.

48 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij che rixok:—Ixok, ronoje ramac cuytajinak chic —

xchaꞌ.49Ecꞌu ri etzꞌul rucꞌ ri Jesús chwa rimexa

xquijeko caquichꞌaꞌtibej chiquiwach, jewaꞌcaquibiꞌij: «¿Saꞌ nawi ruwach wa jun achicucuy mac?» quechaꞌ.

50 Pero ri Jesús xubiꞌij che rixok:—Ruma ri cubulibal acꞌuꞌx, xatcolobeta-

jic; jat cꞌu chi utzil chomal —xcha che.8

Rixokib e toꞌbel re ri Jesús§ 7:34 “Japjatel” e cabiꞌx che juna ticawex lic jikꞌ. ** 7:34 “Raj tzꞌonol puak re tojonic”: Quil “cobrador deimpuestos” pa vocabulario. †† 7:37 “Alabastro”: Jun chomilaj abaj lic qꞌui rajil. ‡‡ 7:42 Pa ri chꞌaꞌtem griegocubiꞌij “cꞌax cunaꞌo”. §§ 7:46 Ri caquiꞌan raj Israel ojertan chaꞌ caquiyac ukꞌij juna binel chicocho, e caquiya uyaꞌre chꞌajbal ri rakan, caquitzꞌub uchiꞌ y caquisokꞌ aceite quiꞌ ruxlab chwi rujolom.

Page 95: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 8:1 92 Lucas 8:21

1 Icꞌowinak chi cꞌu waꞌ, ri Jesús cabinpa tak ronoje tinamit y aldeas cutzijoj riUtzilaj Tzij re rutakanic ri Dios. E rachbiꞌilcꞌu ri cablajuj utijoꞌn, 2 cucꞌ jujun ixokib rieberesam paquikꞌab itzel uxlabixel y ebu-cunam che uqꞌuiyal yabil. Chiquixoꞌl e cꞌori María ri ebelinak wukub itzel uxlabixelche, 3ri Juana rixokil rachi Chuza ri ajwachre rubitak re ri Rey Herodes, ri Susana cucꞌjujun chic ixokib caquinimaj ri Jesús rucꞌtak rubitak que.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri awanel(Mt. 13:1-9; Mr. 4:1-9)

4 Cꞌo jun kꞌij lic e qꞌui ri winak xebello pa tak tinamit y xquimol quib rucꞌ riJesús. Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xujek cacꞌutunchiquiwach rucꞌ tak cꞌambal naꞌoj, jewaꞌxubiꞌij:

5 «Julaj jun awanel xel bi che rawaxicri rijaꞌ. Ecꞌuchiriꞌ catajin che ujopopexicrijaꞌ,* cꞌo xtzak can chuchiꞌ ri be. Y waꞌxyikꞌ uwiꞌ cuma ri quebicꞌowic y xtij bicuma tak ri tzꞌiquin.

6 »Cꞌo ijaꞌ xtzak can pa tak abaj; yeyechiriꞌ xel lok, xchakijic ma na camuꞌmutta ruxeꞌ.

7 »Cꞌo ijaꞌ xtzak can pa tak qꞌuix. Ecꞌu riꞌwaꞌ xqꞌuiy junam rucꞌ ri qꞌuix, pero xjikꞌcan chuxeꞌ ri qꞌuix.

8 »Noꞌj cꞌo xtzak can pa chomilaj ulew.Ecꞌu riꞌ waꞌ, echiriꞌ xqꞌuiyic, lic xuꞌanrekaꞌn; chujujunal rakan xel jun cientoche» xchaꞌ.

Tecꞌuchiriꞌ, lic co xchꞌaw ri Jesús, je-waꞌ xubiꞌij: «China cꞌu ri cꞌo utanibal cheutayic, ¡chuta cꞌu riꞌ!» xchaꞌ.

Saꞌ ruchac tak ri cꞌambal naꞌoj(Mt. 13:10-17; Mr. 4:10-12)

9 Tecꞌuchiriꞌ, rutijoꞌn xquitzꞌonoj che:—¿Saꞌ queꞌelawi wa cꞌambal naꞌoj? —

xechaꞌ.10Ri Jesús xubiꞌij chique:«Chiwe riꞌix yaꞌtalic cakꞌalajisax runaꞌoj

ri Dios chwi rutakanic. Noꞌj chique riwinak, cancꞌut xew rucꞌ cꞌambal naꞌoj.Ma tob rique quetzuꞌnic, e junam rucꞌ naquetzuꞌn taj; tob quetanic, e junam rucꞌna quetan taj y e riꞌ na jinta cꞌo caquimajusucꞌ.✡

Ri Jesús cukꞌalajisaj ri cꞌambal naꞌoj puwiri awanel

(Mt. 13:18-23; Mr. 4:13-20)

11 »Woꞌora cankꞌalajisaj chiwe saꞌqueꞌelawi wa cꞌambal naꞌoj. Rijaꞌ eRuchꞌaꞌtem ri Dios.

12 »Ri xtzak can chuchiꞌ ri be, e pachaꞌri ticawex caquita Ruchꞌaꞌtem ri Dios, perocacꞌun lo ritzel winak y caresaj waꞌ pa can-imaꞌ chaꞌ na caquicoj taj y na quecolobetajta cꞌu riꞌ.

13 »Ri xtzak can pa tak abaj, e pachaꞌri ticawex caquita Ruchꞌaꞌtem ri Dios ycaquicꞌul rucꞌ quiꞌcotemal; noꞌj na e tiquilta chi utz. Caquicoj cꞌu Ruchꞌaꞌtem xaqueb oxib kꞌij; yey echiriꞌ cacꞌun lo cꞌambalquipa, caquesaj bi quib chirij ri Dios.

14 »Ri xtzak can pa tak qꞌuix, e pachaꞌri ticawex caquita Ruchꞌaꞌtem ri Dios, yeyna caquiꞌan taj saꞌ ri cubiꞌij. Coqꞌuil cꞌuriꞌ casach uwach Ruchꞌaꞌtem ri Dios cꞌopa canimaꞌ ruma rubis quicꞌuꞌx, ri quibe-yomalil y rukusil ruwachulew; y na chomta cꞌu riꞌ ri quilitaj che ri quibinic.

15 »Noꞌj ri xtzak can pa chomilaj ulew,e pachaꞌ ri ticawex caquicꞌul pa sakil wiRuchꞌaꞌtem ri Dios y rucꞌ ronoje quicꞌuꞌxcaquicꞌol pa canimaꞌ. Lic chom cꞌu riꞌ riquilitaj che ri quibinic.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi jun akꞌ tzijtalic(Mr. 4:21-25)

16 »Na jinta junok cutzij juna akꞌ ycuchꞌuk uwiꞌ rucꞌ juna mulul re pajbal ocujuꞌ chuxeꞌ ruwarabal. Ma ri cuꞌan che,e cuya lo chupa rucꞌolibal chicaj chaꞌ jelaꞌcutzij quiwiꞌ ri queboc bi. 17 Ma coponri kꞌij echiriꞌ janipa ri na kꞌalajisam taj,cakꞌalajisax na; yey janipa ri ewatalic, que-taꞌmaxic.

18 E uwariꞌche chita chi utz janipa ricambiꞌij chiwe; ma china ri cucꞌul chi utzjanipa ri cacꞌut chwach, riꞌ cacꞌut ne máschwach y jecꞌulaꞌ cumaj más. Yey china rina cucꞌul ta ri cacꞌut chwach, riꞌ camaj neche janipa ri cuchꞌobo umajom chi usucꞌ»xcha ri Jesús.

Ruchu y tak ruchakꞌ ri Jesús(Mt. 12:46-50; Mr. 3:31-35)

19 Julaj echiriꞌ lic e cꞌo uqꞌuiyal winakrucꞌ ri Jesús, ruchu y tak ruchakꞌ xoꞌlquilaꞌ,yey na utz ta cꞌu xekib rucꞌ cuma ruqꞌuiyalwinak. 20 Ecꞌuchiriꞌ, xbiꞌx che ri Jesús:

—Ri chu la y tak ri chakꞌ la e cꞌo pa be ycacaj caquil wach la.

21Rire xucꞌul uwach:* 8:5 E rojertan chilaꞌ Israel echiriꞌ caquiꞌan rawanic re ri trigo xa caquijopopej rijaꞌ pulew, tecꞌuchiriꞌ caquichꞌukuwiꞌ rucꞌ ulew. ✡ 8:10 Is. 6:9

Page 96: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 8:22 93 Lucas 8:43—E ri quetaw re Rutzij Upixab ri Dios y

caquiꞌan ronoje ri cubiꞌij, waꞌ e nuchu y etak nuchakꞌ riꞌ —xchaꞌ.

Ri Jesús cukꞌatej ri cakjikꞌ chwi ri mar(Mt. 8:23-27; Mr. 4:35-41)

22 Cꞌo jun kꞌij ri Jesús xoc chupa junbarco junam cucꞌ rutijoꞌn y xubiꞌij chique:

—Joꞌ, chojkꞌax chꞌaka yaꞌ —xcha chique.Y xebec cꞌu riꞌ.

23 Echiriꞌ quebin chwi ri mar, ri Jesúsxwaric. Ewi xpe jun nimalaj cakjikꞌ chwiri mar y xujek canoj ri barco che yaꞌ y eriꞌ ya laj camukutajic. 24Na jampatana cꞌutxeꞌquicꞌosoj ri Jesús, jewaꞌ xquibiꞌij che:

—¡Kajawal, Kajawal! ¡Cojcamic! —xechache.

Echiriꞌ xyactaj ri Jesús, xukꞌatej ricakjikꞌ. Ecꞌu ri yaꞌ quel chicaj, xyeniꞌic y ritew xtaniꞌic. 25 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chiquerutijoꞌn:

—¿Saꞌ xuꞌan ri cubulibal icꞌuꞌx wucꞌ? —xcha chique.

Pero rutijoꞌn lic quixiꞌim quib y caminakcanimaꞌ che. Xquibiꞌij cꞌu chiquiwach:«¿Saꞌ ruwach waꞌ waꞌchi? ¡Ma tob ne ricakjikꞌ y ri yaꞌ caquicoj utzij!» xechaꞌ.

Jun achi aj Gadara cꞌo pukꞌab jun itzeluxlabixel

(Mt. 8:28-34; Mr. 5:1-20)26 Ecꞌuchiriꞌ, xebopon pa ri luwar re

Gadara cꞌo chꞌaka yaꞌ che Galilea. 27 Echiriꞌxkaj ri Jesús chuꞌlew, xoꞌlcꞌul ruma junachi aj pa la tinamit. Cꞌo tan kꞌij waꞌchicꞌo pukꞌab jun itzel uxlabixel. Na cucoj taukꞌuꞌ y na jekel ta chirocho, ma jekel pa takmukubal que animaꞌ. 28Waꞌchi, echiriꞌ xriluwach ri Jesús, lic xsiqꞌuinic y xuxuc ribchwach. Y lic co xchꞌawic, jewaꞌ xubiꞌij:

—¿Suꞌchac coꞌlmina ib la wucꞌ, Jesús, lalUcꞌajol ri Dios cꞌo chilaꞌ chicaj? Cantzꞌonojco cheꞌla na quinya ta la pa cꞌax —xchaꞌ.29 (Xubiꞌij waꞌ ma ri Jesús cutak ri itzelilajuxlabixel chaꞌ quel bi che rachi. Yey lic cꞌotan kꞌij rachi cꞌo pukꞌab waꞌ. Y tob cayutpa carena y pa griyetas, ronoje curakij ycacꞌam bi ruma ri itzel uxlabixel pa takluwar catzꞌintzꞌotic.)

30 Ecꞌu ri Jesús xutzꞌonoj che rachi:—¿Saꞌ rabiꞌ? —xchaꞌ.Rire xubiꞌij:—Legión† —xchaꞌ. Xubiꞌij waꞌ ma lic

e qꞌui ri itzel uxlabixel eboquinak rucꞌ.

31Ecꞌu tak ri itzel uxlabixel lic xquicoj quibchwach ri Jesús chaꞌ na quebutak tubi pa risiwan na jinta utakexic uchoyil upa.✡

32 E cꞌo cꞌu uqꞌuiyal ak quewaꞌ chwa rijuyub y tak ri itzel uxlabixel xquitzꞌonojchaꞌ queboc bi cucꞌ ri ak. Ecꞌu ri Jesúsxuya luwar chique. 33 Ecꞌuchiriꞌ, xebel biche rachi y xeboc bi cucꞌ ri ak. Y conojewaꞌ xeꞌquicꞌaka bi quib chwi jun siwan,xebeꞌtzak chupa ri mar y xejikꞌic.

34 Ecꞌu ri quechajin que ri ak, echiriꞌxquil tak waꞌ, xebanimajic y janipa rixquilo xebec che utzijoxic chupa ri tinamity pa tak juyub.

35 Xepe cꞌu ri winak che rilic saꞌ rixꞌaniꞌ chiriꞌ. Echiriꞌ xecꞌun pa cꞌo wi riJesús, xquirik rachi ri ebelinak chubi riitzel uxlabixel che, tzꞌul xeꞌrakan ukꞌab riJesús, ucojom chi ukꞌuꞌ y jusucꞌ chi runaꞌoj.Ruma waꞌ, lic xquixiꞌij quib. 36 Y ri xe-bilow waꞌ xquitzijoj chique ri cꞌacꞌ xecꞌu-nic, suꞌanic xcolobetaj rachi ri xebel bi riitzel uxlabixel che. 37 Ecꞌuchiriꞌ, conoje riwinak pa tak ri luwar re Gadara xebelajche ri Jesús quel bi chiriꞌ ma lic quixiꞌimquib che. Y ri Jesús xoc chupa ri barco chaꞌcatzelejic.

38 Ecꞌuchiriꞌ, rachi ri ebelinak bi ri itzeluxlabixel che, xelaj che ri Jesús chaꞌ cuyaluwar che caterej bi chirij; pero ri Jesúsxutak che cacanaj canok, jewaꞌ xubiꞌij che:

39 —Chat-tzelej chaꞌwocho y chatzijojchique ri ticawex ronoje ri utz uꞌanom riDios awucꞌ —xchaꞌ.

Y rachi e xuꞌano; xeꞌec che utzijoxicchupa ronoje ri tinamit ri utz xꞌan cheruma ri Jesús.

Rumiꞌal ri Jairo yey rixok xuchap rukꞌuꞌ riJesús

(Mt. 9:18-26; Mr. 5:21-43)40 Echiriꞌ xtzelej ri Jesús chꞌaka yaꞌ, ri

winak xquicꞌul rucꞌ quiꞌcotemalma conojelic coyeꞌem. 41 Ecꞌuchiriꞌ, xopon jun achiJairo rubiꞌ, rire aj wach re ri sinagoga.Waꞌ waꞌchi xuxuc rib xeꞌrakan ukꞌab riJesús y lic xelaj che queꞌec chirocho, 42maxa jun co rumiꞌal y laj cablajuj rujunab,yey cajecꞌowic. Ecꞌuchiriꞌ xeꞌec ri Jesúsrucꞌ, uqꞌuiyal winak xeterej bi chirij y liccaquipitzꞌipaꞌ.

43Chiquixoꞌlibal cꞌu ri winak cꞌo jun ixoklic yewaꞌ, e cablajuj lo junab riꞌ na cataniꞌta ri yabil re upa icꞌ che. Ronoje ri cꞌo

† 8:30 “Legión”: Wa chꞌaꞌtem queꞌelok “uqꞌuiyal soldados”. Jun legión e cꞌo wakib mil soldados che. Wara queꞌelawiuqꞌuiyal itzel uxlabixel. ✡ 8:31 Ap. 20:1-3

Page 97: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 8:44 94 Lucas 9:12rucꞌ uqꞌuisom chi ne cucꞌ ri aj cun, yeyna jinta junok xrikow ucunaxic ri yabil cꞌoche. 44 Rire xkib cꞌu pana chirij ri Jesúsy xuchap ruchiꞌ rukꞌuꞌ. Y chupa cꞌu laꞌ lajokꞌotaj xtaniꞌ ruyabil.

45 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xutzꞌonoj:—¿China ri xchapaw weꞌin? —xchaꞌ.Yey na jinta junok cuya rib chupa.

Ecꞌuchiriꞌ ri Pedro y ri rachbiꞌil xquibiꞌij:—Kajawal, ri winak caquipitzꞌipaꞌ la y

caquiminimaꞌ la. ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ catzꞌonojla: “¿China ri xchapaw weꞌin?” —xechaꞌ.

46Noꞌj ri Jesús xubiꞌij:—Cꞌo jun xinchapawic ma xinnaꞌo cꞌo

jun xcunutaj rucꞌ ri nuchukꞌab —xchaꞌ.47 Echiriꞌ rixok xrilo xnaꞌbetaj ruma ri

Jesús, xpetic cabirbotic. Xuxucubaꞌ cꞌu ribxeꞌrakan ukꞌab ri Jesús y xutzijoj chiqui-wach conoje ri winak suꞌbe xuchap rukꞌuꞌri Jesús y chaꞌtaj xa pa jokꞌotaj xcunutajic.

48 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:—Ixok, ruma ri cubulibal cꞌuꞌx la wucꞌ,

xcunutaj la. Oj cꞌu la riꞌ chi utzil chomal—xchaꞌ.

49 Cꞌa cachꞌaꞌt ne ri Jesús, echiriꞌ xcꞌunlo jun petinak chirocho ri aj wach re risinagoga y xoluꞌbiꞌij che ri Jairo:

—Ri miꞌal la ya xcamic; na jinta chicutikoj cabayabaꞌ la ri tijonel —xchaꞌ.

50 Echiriꞌ xuta waꞌ ri Jesús, xubiꞌij che riJairo:

—Muxiꞌij rib cꞌuꞌx la, xew lic cubulacꞌuꞌx la wucꞌ y jelaꞌ cacolobetaj ri miꞌal lache ri camic —xchaꞌ.

51 Ecꞌuchiriꞌ xopon chirocho ri Jairo, riJesús xew xebucoj bi ri Pedro, ri Jacobo, riJuan y ruchu-ukaw ri ralco ali; y na xuyata luwar che junok chic coc bi. 52Conoje riwinak quebokꞌic y lic quetunanic. Noꞌj riJesús xubiꞌij chique:

—Mixokꞌic, ma ri ralco ali na caminaktaj, xa cawaric —xchaꞌ. 53 Ecꞌu rique xaxquitzeꞌej ri xubiꞌij, ma quetaꞌam caminakchic.

54Noꞌj ri Jesús xuchap rukꞌab ri ralco aliy lic co xubiꞌij:

—Ali chuuy, ¡chatyactajok! —xchaꞌ.55Ecꞌuchiriꞌ xtzelej lo ri ranimaꞌ y chupa

cꞌu laꞌ la jokꞌotaj xyactajic. Y ri Jesúsxebutak che uyaꞌic uwa. 56 Ecꞌu ruchu-ukaw lic xcam canimaꞌ che, pero ri Jesúsxebutak che na caquibiꞌij ta che junok waxuꞌano.

9Ri Jesús cuya bi quichac ri cablajuj

utakoꞌn(Mt. 10:5-15; Mr. 6:7-13)

1 Ri Jesús xumol quichiꞌ ri cablajujutijoꞌn y xuya paquikꞌab quebequesaj biitzelilaj uxlabixel y quequicunaj ri yewaꞌib.2Xebutak cꞌu bi riꞌ che utzijoxic rutakanicri Dios y che quicunaxic ri yewaꞌib. 3 Jewaꞌxubiꞌij chique:

«Macꞌo micꞌam bi re pa be; micꞌambi ichꞌamiꞌy, iteb, iwa, imeyo o jun chicicoton. 4 We xixcꞌul pa juna ja, chixcꞌolachiriꞌ cꞌate quixel bi echiriꞌ quixꞌec pa junchic tinamit. 5 We chupa juna tinamit naquixcꞌul taj, chixelubi chiriꞌ y chipupaꞌ canrulew cꞌo che ri iwakan, waꞌ e cꞌutubal rena utz ta quiꞌanom ri ejekel chiriꞌ» xchachique.

6 Xebel cꞌu bi rutijoꞌn y xebec pa takaldeas re caquitzijoj ri Utzilaj Tzij y requequicunaj yewaꞌib che ronoje luwar.

Ri Herodes cuta puwi ri cuꞌan ri Jesús(Mt. 14:1-12; Mr. 6:14-29)

7Ri Herodes, ri rey re Galilea, xuta puwironoje ri cuꞌan ri Jesús. Ruma cꞌu waꞌ, licsachinak runaꞌoj, ma e cꞌo jujun quebiꞌn re:«Laꞌ e ri Juan xcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecam-inak» quechaꞌ. 8 Yey e cꞌo jujun caquibiꞌij:«Rire e Elías xwinakir lok.» Y e cꞌo jujunchic caquibiꞌij: «E junok chique ri kꞌala-jisanelab re ojertan xcꞌastaj lok» quechaꞌ.9 Noꞌj ri rey Herodes xubiꞌij: «Riꞌin xintakucꞌatzixic rujolom ri Juan. ¿China cꞌu riꞌwaꞌ waꞌchi lic saꞌchi ri quintajin che utayicpuwiꞌ?» xchaꞌ. Y cutzucuj cꞌut suꞌanic cariluwach ri Jesús.

Ri Jesús quebutzuk woꞌob mil achijab(Mt. 14:13-21; Mr. 6:30-44; Jn. 6:1-14)

10 Echiriꞌ xetzelej lo ri cablajuj utakoꞌnri Jesús, xquitzijoj che Rire janipa takri xquiꞌano. Ecꞌuchiriꞌ, xecꞌam bi rumari Jesús y xebec quituquel pa jun luwarcatzꞌintzꞌotic chunakaj jun tinamit Bet-saida rubiꞌ.

11 Noꞌj ri winak echiriꞌ xquetaꞌmaj,xebel lo pa tak ri tinamit y xebec chaꞌqueꞌquirika ri Jesús. Yey Rire xebucꞌulchi utz, xujek catzijon chiquiwach puwirutakanic ri Dios y xebucunaj ri e yewaꞌibchique.

12 Echiriꞌ catajin ubenam ri kꞌij, xekib lori cablajuj utijoꞌn y xquibiꞌij che:

—Kajawal, utz we quetak bi la ri winakpa tak raldeas y pa tak ri luwar cꞌo lo xa

Page 98: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 9:13 95 Lucas 9:34nakaj chaꞌ queꞌquitzucuj pa quewar wi ysaꞌ ri caquitijo, ma ri wara pa oj cꞌo wi liccatzꞌintzꞌotic —xecha che.

13Noꞌj ri Jesús xubiꞌij chique:—Chebitzuku riꞌix —xchaꞌ.Ecꞌu rutijoꞌn xquibiꞌij che:—Xawoꞌob pamy caꞌib car cꞌo kucꞌ. Xew

we e laꞌ cojꞌec y queꞌkalokꞌo waꞌim queconoje wa uqꞌuiyal winak, quekatzuk cꞌuriꞌ —xechaꞌ.

14 Laj e lo woꞌob mil chi achijab e cꞌochiriꞌ. Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique rutijoꞌn:

—Chibiꞌij chique ri winak quetzꞌuyiꞌchimutzaꞌj re nicꞌaj ciento chujujunal —xchaꞌ.

15 Jelaꞌ xquiꞌano, xequitzꞌuyubaꞌ conoje.16Ecꞌuchiriꞌ ri Jesús xucꞌam ri woꞌob pam yri caꞌib car, xtzuꞌn chicaj y xtioxin chwachri Dios. Xuya cꞌu bi chique rutijoꞌn chaꞌcaquijach chique ri winak. 17 Conoje cꞌu riwinak xewaꞌic y xenoj chi utz. Tecꞌuchiriꞌ,xquimol ri chꞌakaꞌtaꞌk quikax y rucꞌ waꞌxnoj lo cablajuj chacach.

Ri Pedro cukꞌalajisaj ri Jesús e ri Cristo(Mt. 16:13-20; Mr. 8:27-30)

18 Cꞌo jun kꞌij ri Jesús utuquel cachꞌaꞌtrucꞌ ri Dios, yey xew rutijoꞌn e cꞌo rucꞌ. Ewixutzꞌonoj chique:

—Chiquiwach ri winak, ¿in china nawiriꞌin? —xchaꞌ.

19Rutijoꞌn xquicꞌul uwach che:—Cꞌo quebiꞌn re lal ri Juan Aj Yaꞌl

Bautismo; jujun chic caquibiꞌij lal ri Elías;y jujun chic, lal junok chic chique rikꞌalajisanelab re ojertan cꞌastajinak lok —xechaꞌ.

20 Ecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj tanchi chique:—Yey chiwach riꞌix, ¿in china riꞌin? —

xchaꞌ.Ecꞌu ri Pedro xucꞌul uwach:—Rilal lal ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios

—xchaꞌ. 21 Pero ri Jesús lic xebutak che nacaquitzijoj ta cꞌana che junok china Rire.

Ri Jesús cachꞌaꞌt puwi rucamic y rucꞌasta-jibal

(Mt. 16:21-23; Mr. 8:31–9:1)22 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique:—Lic chirajawaxic che Ralaxel

Chiquixoꞌl Ticawex cutij na ri cꞌax y cacꞌakbi ukꞌij cuma ri nimak winak re ri tinamit,ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios yraj cꞌutunel re ri tzijpixab. Tecꞌuchiriꞌ,

cacamisaxic; noꞌj churox kꞌij cacꞌastaj lok—xchaꞌ.

Ri chirajawaxic chique ri cacaj queterejchirij ri Jesús

(Mt. 16:24-28; Mr. 8:34-38)23Xubiꞌij tanchi cꞌu chique conoje:—We cꞌo junok caraj caterej lo chwij,

lic chirajawaxic che muꞌan xew ri carajrire, e ronoje kꞌij chucuyu ri cꞌax capepuwiꞌ ruma ucojom ri nubiꞌ; yey utz cꞌuriꞌ caterej lo chwij. 24 Ma china ri nacuya ta ranimaꞌ rucꞌaslem, riꞌ e cujam richomilaj cꞌaslemal chwach ri Dios; noꞌjri cuya ranimaꞌ rucꞌaslem wuma riꞌin, riꞌe curik ri chomilaj ucꞌaslemal chwach riDios.

25 »¿Saꞌ cꞌu cutikoj riꞌ che juna ticawexwe cuꞌan rajaw ronoje ruwachulew, yeye cujam rucꞌaslemal y jelaꞌ cusach uwachchiribil rib? 26 Ma china ri caqꞌuix chweriꞌin y che ri nuchꞌaꞌtem, jelaꞌ cꞌu riꞌ ri inAlaxel Chiquixoꞌl Ticawex quinqꞌuix cherire echiriꞌ quincꞌun tanchi rucꞌ runimalnuchomalil, junam rucꞌ runimal uchomalilri Nukaw y cucꞌ tak ri santowilaj ángeles.27 Riꞌin pakatzij wi cambiꞌij chiwe: E cꞌojujun chiquewa e cꞌo wara na quecam tanawe na xquil tubi rutakanic ri Dios —xchaꞌ.

Ri jalcꞌatajibal uwach ri Jesús(Mt. 17:1-8; Mr. 9:2-8)

28 Laj wajxakib kꞌij riꞌ ubiꞌim waꞌ riJesús echiriꞌ xebuchaꞌ ri Pedro, ri Juan yri Jacobo y xel bi cucꞌ chwa jun juyubchaꞌ queꞌchꞌaꞌt rucꞌ ri Dios. 29 Yey echiriꞌcachꞌaꞌt rucꞌ ri Dios, xjalcꞌatitaj rupalaj yrukꞌuꞌ xuꞌan lic sak y cawolkꞌinic.

30 Y xewinakir cꞌu queb achijab e riꞌquechꞌaꞌt rucꞌ. Waꞌ e ri Moisés y ri Elías,kꞌalajisanelab re ojertan. 31 Ecꞌu riquesututal quij rucꞌ jun chomilaj kꞌijsak. Yquechꞌaꞌt puwi rucamic ri Jesús, ri cucꞌu-lumaj na chilaꞌ Jerusalem.

32Ri Pedro cucꞌ ri rachbiꞌil lic cꞌo waramchique, pero xtzor caꞌn quiwach y xquil cꞌurunimal uwonibal ri Jesús y ri caꞌib achijabe cꞌo rucꞌ. 33 Ecꞌuchiriꞌ catajin bi quelic ricaꞌib achijab rucꞌ ri Jesús, ri Pedro xubiꞌijche ri Jesús:

—Kajawal, lic utz xyaꞌtaj chike oj cꞌowara. Kaꞌana cꞌu oxib rancho:* jun e la,jun re ri Moisés y jun re ri Elías —xchaꞌ. RiPedro xubiꞌij waꞌ ruma na cunaꞌ taj saꞌ ricubiꞌij. 34 Cꞌa cachꞌaꞌt ne ri Pedro, echiriꞌ

* 9:33 Ruchac waꞌ wa rancho xraj cuꞌan ri Pedro, e re caquilokꞌnimaj quikꞌij ri queb kꞌalajisanelab y ri Jesús.

Page 99: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 9:35 96 Lucas 9:56

xpe jun sutzꞌ y xuchꞌuk quiwiꞌ. Lic cꞌuxquixiꞌij quib riꞌ echiriꞌ xechꞌukutaj rumari sutzꞌ.

35 Ecꞌuchiriꞌ, xquita rukul ri Dios chupari sutzꞌ, jewaꞌ cubiꞌij:«E Nucꞌajol waꞌ ri lic cꞌax cannaꞌo;e chita utzij Rire»cachaꞌ.

36 Ecꞌuchiriꞌ xqꞌuis ubiꞌxiquil waꞌ, nae jinta chi ri caꞌib achijab rucꞌ ri Jesús.Chupa tak cꞌu riꞌ laꞌ la kꞌij, ri Pedro, ri Juany ri Jacobo na xquitzijoj ta cꞌana che junokwaꞌ wa xquilo.

Ri Jesús cucunaj jun ala cꞌo pukꞌab junitzel uxlabixel

(Mt. 17:14-21; Mr. 9:14-29)37 Chucaꞌm kꞌij echiriꞌ xekaj lo chwa ri

juyub, uqꞌuiyal winak xebel lo che ucꞌulicri Jesús. 38 Cꞌo cꞌu jun achi chiquixoꞌl riwinak lic co xchꞌawic, jewaꞌ xubiꞌij:

—Lal tijonel, ꞌana co la riꞌ, cunaj lawa nucꞌajol, ma xew ne co walcꞌoꞌal waꞌ.39 Rire cachaptaj ruma jun itzel uxlabixel.Yey echiriꞌ ritzel uxlabixel cuchapo, ralaxakicꞌateꞌt cujek casiqꞌuinic, catzak pulew,lic co cujabajaꞌ rib y capuluwan rucꞌaxaj.Ecꞌu ri itzel uxlabixel lic cuꞌan can cꞌax chey lic na caraj taj quel bi rucꞌ. 40 Ya xinelajco chique ri tijoꞌn la chaꞌ caquesaj bi riitzel uxlabixel, pero rique na xquichꞌij taresaxic bi —xchaꞌ.

41 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—¡E ri ix ticawex re wakꞌij ora, na cubul

ta icꞌuꞌx wucꞌ yey ix sachinak! ¿Janipachi lo kꞌij cajawaxic quincꞌojiꞌ iwucꞌ chaꞌcacubiꞌ icꞌuꞌx wucꞌ? ¿Janipa chi lo kꞌijquixincuyu e laꞌ jelaꞌ iꞌanom? —xchaꞌ.Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij che rachi: —Cꞌama lo ricꞌajol la wara —xchaꞌ.

42 Echiriꞌ rala xkib rucꞌ ri Jesús, xcꞌakpulew y lic co xjabajoꞌx ruma ri itzelilajuxlabixel. Pero ri Jesús xutak ri itzelilajuxlabixel chaꞌ quel bi che rala y jecꞌulaꞌxucunaj can rala. Tecꞌuchiriꞌ, xuya bipukꞌab rukaw. 43 Y conoje xcam canimaꞌche runimal uchukꞌab ri Dios.

Ri Jesús cachꞌaꞌt tanchi puwi rucamic(Mt. 17:22-23; Mr. 9:30-32)

Ruma cꞌu conoje caminak canimaꞌ cheri cuꞌan ri Jesús, Rire jewaꞌ xubiꞌij chiquerutijoꞌn:

44 —Lic chita chi utz waꞌ y micꞌowchicꞌuꞌx: Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex

cayaꞌiꞌ paquikꞌab rachijab chaꞌ riquecaquikꞌat tzij puwiꞌ —xchaꞌ.

45Noꞌj rutijoꞌn na xquimaj ta usucꞌ la cu-biꞌij, ma cꞌamajaꞌ cayaꞌtaj chique caquimajusucꞌ waꞌ. Yey caquixiꞌij quib caquitzꞌonojche ri Jesús saꞌ queꞌelawi waꞌ.

China ri lic cꞌo uwach(Mt. 18:1-5; Mr. 9:33-37)

46 Ecꞌuchiriꞌ, rutijoꞌn ri Jesús xquijekocaquichapalaꞌ quib chiquiwach puwiꞌ chi-nok chique cayaꞌiꞌ más uwach. 47 Ewi riJesús xunaꞌbej ri cꞌo pa canimaꞌ. Xucꞌamcꞌu jun ralco cꞌoꞌm y xuya putzal. 48Xubiꞌijcꞌu chique:

—China ri cucꞌul chupa ri nubiꞌ junokna jinta uwach pachaꞌ wa ralco cꞌoꞌm, ejunam rucꞌ e in ri quinucꞌulu. Yey chinari cacꞌuluw we riꞌin, e cucꞌul cꞌu ri Juntakayom lo we. Ma e ri cuꞌan chꞌutiꞌn cherib, e lic cꞌo uwach riꞌ chwach ri Dios —xchaꞌ.

China ri na cachꞌoꞌjin ta chikij, riꞌ e kuqꞌuil(Mr. 9:38-40)

49 Ecꞌuchiriꞌ, ri Juan xubiꞌij che ri Jesús:—Kajawal, xkil jun achi queberesaj bi

itzel uxlabixel chupa ri biꞌ la; yey riꞌojxkabiꞌij che muꞌan chi waꞌ, ma rire nakuqꞌuil taj —xchaꞌ.

50 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che ri Juan:—We cꞌo caꞌanaw waꞌ, mikꞌatej; ma

china ri na cachꞌoꞌjin ta chikij, riꞌ e kuqꞌuil—xchaꞌ.

Ri Jacobo y ri Juan queyaj ruma ri Jesús51 E xuꞌan waꞌ echiriꞌ ya copon rukꞌijol

cacꞌam pan ri Jesús chilaꞌ chicaj: Rirexa jumul xujiquibaꞌ uwach queꞌec chupari tinamit Jerusalem. 52 Xebunabesaj birutijoꞌn chwach Rire. Rique xebec y xebocchupa jun aldea que ri aj Samaria chaꞌcaquitzucuj pa cacanaj wi ri Jesús chiriꞌ.53 Pero ri aj Samaria na xcaj taj caquicꞌuluma xquinaꞌbej Jerusalem queꞌec wi.

54 Echiriꞌ ri Jacobo y ri Juan, ri quebutijoꞌn ri Jesús xquil waꞌ, xquibiꞌij che:

—Kajawal, ¿caꞌaj la cojtakan che chaꞌcakaj lo akꞌ chilaꞌ chicaj y jecꞌulaꞌ casachquiwach conoje, jelaꞌ pachaꞌ xuꞌan ri kꞌala-jisanel Elías ojertan?✡ —xechaꞌ.

55 Pero ri Jesús xutzuꞌ quiwach y xe-buyajo, jewaꞌ xubiꞌij chique:

—Riꞌix na iwetaꞌam taj saꞌ chi uxlabixelxcojow waꞌ pijolom. 56 Ma ri in AlaxelChiquixoꞌl Ticawex na in ta cꞌuninak che

✡ 9:54 2 R. 1:9-12

Page 100: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 9:57 97 Lucas 10:14

usachic quiwach ri ticawex; ma in petinakche quicolobexic —xchaꞌ. Ecꞌuchiriꞌ, xebectanchi chupa jun chic aldea.

Ri cacaj queterej chirij ri Jesús(Mt. 8:18-22)

57Xalokꞌ cꞌu riꞌ e cꞌo chi be, cꞌo jun xubiꞌijche ri Jesús:

—Wajawal, riꞌin quinterej bi chiꞌij la tobpachawi queꞌec wi la —xchaꞌ.

58 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:—Ri yac cꞌo quijul y ri tzꞌiquin quex-

iqꞌuicꞌ che ruwa caj cꞌo quisoc; noꞌj RalaxelChiquixoꞌl Ticawex na jinta ne uluwar tobxa pa cuxlan wi —xchaꞌ.

59 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij che jun chic achi:—Chat-terej lo chwij —xchaꞌ.Ecꞌu rachi xubiꞌij che ri Jesús:—Wajawal, yaꞌa la luwar chwe canwoyꞌej

cacam na ri nukaw y canmuk canok;tecꞌuchiriꞌ, quinterej chiꞌij la —xchaꞌ.

60Ri Jesús xubiꞌij che:—Chayaꞌa can chique ri ecaminak

chwach ri Dios chaꞌ e rique quemukuwri catz-quichakꞌ quecamic; noꞌj riꞌat jat ychat-tzijon puwi rutakanic ri Dios —xchaꞌ.

61Tecꞌuchiriꞌ, cꞌo tanchi jun jewaꞌ xubiꞌijche ri Jesús:

—Wajawal, riꞌin cuaj quinterej bi chiꞌijla. Pero nabe na yaꞌa la luwar chwe quebe-nuchꞌaꞌbej can ri watz-nuchakꞌ e cꞌo pawocho —xchaꞌ.

62Ri Jesús xubiꞌij che:—Na jinta junok echiriꞌ uchapom ra-

bixobal catzuꞌn can chirij, ma riꞌ na jusucꞌta ri chac cuꞌano. Jecꞌuriꞌlaꞌ, we junok nauyaꞌom ta can ronoje, na takal ta che cꞌochupa rutakanic ri Dios —xchaꞌ.

10Ri Jesús quebunabesaj bi setenta utijoꞌn

chwach1 Tecꞌuchiriꞌ, ri Kanimajawal xebuchaꞌ

chi setenta utijoꞌn y xebutak bi pa cacabchaꞌ quenabej bi chwach Rire pa ronojetak tinamit y luwar pa queꞌec wi. 2 Echiriꞌcꞌamajaꞌ quebel bi, ri Jesús xubiꞌij chique:

«Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Ri moloniccajawaxic caꞌanic, lic nim; noꞌj raj chac nae qꞌui taj. E uwariꞌche chitzꞌonoj che riDios, ri Rajaw ri molonic, chaꞌ quebutak lo

aj chac re caquiꞌan ri molonic. 3 ¡Jix! Perochitapeꞌ: Riꞌin quixintak bi pachaꞌ ix bexexchiquixoꞌl utiw.*

4 »Echiriꞌ quixꞌec, micꞌam bi ucꞌolibalimeyo, micꞌam bi iteb, micꞌam bi jun chicmolaꞌj ixajab. Yey mixtaqꞌuiꞌ pa be requiya can rutzil uwach junok.

5 »We xixoc chuchiꞌ juna ja, ri nabeichꞌaꞌtem quibiꞌij e waꞌ: “Cꞌola ri utzilchomal re ri Dios pawiꞌ alak.” 6 We cꞌojunok chiriꞌ lic caraj cucꞌul ri utzil chomalre ri Dios, cucꞌul cꞌu riꞌ. Noꞌj we na jintacacꞌuluw re ri utzil chomal re ri Dios, waꞌcatzelej tanchi lo iwucꞌ. 7 Pa quixcꞌul wi,chixcanaj chiriꞌ chupa ri ja; mixkꞌax chejujun chic ja. Utz quitij ri cayaꞌ chiwe; mae junok cachacunic, lic takal che catojic.8We xixoc chupa juna tinamit y xixcꞌul pajuna ja, chitijaꞌ saꞌ ri cayaꞌ lo chiwach ymitzꞌonoj ri quiwaj riꞌix.

9 »Chebicunaj cꞌu ri e yewaꞌib e cꞌochupa ri tinamit y chibiꞌij chique conoje:“Rutakanic ri Dios xanakaj chi cꞌowi lo chealak.”†

10 »We xixoc cꞌu chupa juna tinamityey na quixcꞌul taj, chixelubi pa tak be ychibiꞌij: 11 “Tob ne rulew re wa tinamitalak cꞌo che ri kakan, cakapuꞌ canok chaꞌquetaꞌmaj alak na utz ta ri xꞌan alak. Perochetaꞌmaj alak chi utz waꞌ: Rutakanic riDios xa nakaj chi cꞌo wi lo che alak” quix-chaꞌ. 12 Cambiꞌij cꞌu chiwe: Más lic cꞌax ricape na paquiwi ri tinamit na caquicꞌul tari Utzilaj Tzij, chwa ri cape paquiwi ri e ajSodoma y ri e aj Gomorra.✡

Ri cꞌaxcꞌobic cape paquiwi ri tinamit nacaquitzelej ta quitzij

(Mt. 11:20-24)13 »¡Lic tokꞌoꞌ iwach ri ix aj Corazín! ¡Lic

tokꞌoꞌ iwach ri ix aj Betsaida! Ma we tachupa ri tinamit Tiro y ri tinamit Sidón‡xilitaj wi wa cꞌutubal re ruchukꞌab ri Diosxinꞌan chiwach riꞌix, cꞌo tan kꞌij ta lo riꞌxquitzelej quitzij chwach ri Dios, quicojomcꞌu quikꞌuꞌ cꞌax rij y quitzꞌuyubam quib pachaaj ruma ri quibis. 14 E uwariꞌche echiriꞌcopon ri kꞌij re ri kꞌatbal tzij, más nimri cꞌaxcꞌobic cape piwiꞌ chwa ri cꞌaxcꞌobiccape paquiwi riwinak re ri tinamit Tiro y ri

* 10:3 Ri Jesús xubiꞌij waꞌ ma e cꞌo winak tzel quequil ri caquitzijoj ri Utzilaj Tzij y caquiꞌan cꞌax chique. † 10:9Xubiꞌij “Rutakanic ri Dios xa nakaj chi cꞌo wi” ma ya xcꞌun ri Kanimajawal yey rutakanic ya e riꞌ cujek cucꞌ conoje ricaquicoj rubiꞌ. ✡ 10:12 Gn. 19:24-28 ‡ 10:13 Lic etaꞌmatalic ri ejekel pa wa queb tinamit Tiro y Sidón e ajtioxab y lic e aj maquib. Is. 23:1-18 § 10:14 Ri ticawex quitom ri Utzilaj Tzij y na caquicoj taj, más cꞌax ri capepaquiwiꞌ chiquiwa ri ticawex na jinta quitom.

Page 101: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 10:15 98 Lucas 10:34tinamit Sidón.§ 15 Ecꞌu ri ix aj Capernaúm,e chiwach riꞌix lic yacom chi ikꞌij cꞌa chicaj;yey na e ta riꞌ, ma lic cacꞌak ne bi ikꞌij yquixcꞌak ne bi cꞌa chi xibalbaꞌ re tijbal cꞌax.

16 »China ri cataw iweꞌix, in ri quinuto;china ri tzel quilow iwe, in ri tzel quinrilo;china ri tzel quilow we riꞌin, e tzel caril riJun takayom lo we riꞌin» xcha ri Jesús.

17 Xebec cꞌu riꞌ ri setenta. Y ecꞌuchiriꞌxetzelej lok, lic quequiꞌcotic. Xquitzijoj cꞌuche ri Jesús:

—Kajawal, ¡tak ri itzel uxlabixel xquicojkatzij echiriꞌ chupa ri biꞌ la xojtakan chequebel bi chique ri winak! —xechaꞌ.

18Ri Jesús xubiꞌij chique:—Riꞌin xinwil ri Satanás xcꞌak lo chicaj

pachaꞌ jun rayo.✡ 19 ¡Chiwilapeꞌ! Riꞌinnuyaꞌom ichukꞌab chaꞌ quichꞌij uchukꞌabritzel winak y na jinta cꞌo quicꞌulumaj tobne quiyikꞌiyaꞌ quiwiꞌ cumatz y sinaꞌj.

20 Pero riꞌix mixquiꞌcot ruma caquicojitzij ri itzel uxlabixel; e chixquiꞌcota rumatzꞌibital ribiꞌ✡ chilaꞌ chicaj —xchaꞌ.

Ruquiꞌcotemal ri Jesús(Mt. 11:25-27; 13:16-17)

21 Ecꞌu laꞌ la jokꞌotaj, ri Jesús lic xquiꞌcotruma ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios yxubiꞌij:

«Nukaw, canyac kꞌij la, Lal Rajaw ruwacaj y ruwachulew, ma tak ri kꞌalajisam lachique ri lic caquiꞌan chꞌutiꞌn che quib, waꞌewam la chiquiwach ri lic cꞌo quinaꞌoj y liccꞌo quimajom. Jelaꞌ xꞌan la, Nukaw, ma exꞌaj la riꞌ» xchaꞌ.

22 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique ri ticawex:«Ronoje tak ri cꞌolic yaꞌtal lo panukꞌab

ruma ri Nukaw. Na jinta cꞌu junok umajomusucꞌ chi utz saꞌ ruwach Rucꞌajol ri Dios;xew ri Kakaw Dios etaꞌmayom re. Y najinta ne junok umajom usucꞌ chi utz saꞌruwach ri Kakaw Dios, xew Rucꞌajol ri Diosetaꞌmayom re; yey pukꞌab cꞌu riꞌ Rucꞌajolcꞌo wi china chique caraj cukꞌalajisaj wiwaꞌ» xchaꞌ.

23Tecꞌuchiriꞌ xkib cucꞌ rutijoꞌn y e laꞌ xaquituquel xubiꞌij chique:

«Nim quikꞌij calaxic ri caquilo janipa riiwilom riꞌix. 24 Ma cambiꞌij cꞌu chiwe lice qꞌui ri kꞌalajisanelab y ri takanelab reojertan lic xcaj caquil bi janipa ri quiwilriꞌix woꞌora, pero na xquimaj ta chi rilicbi. Lic xcaj caquita bi janipa ri quita riꞌix

woꞌora, pero na xquimaj ta chi utayic bi»✡xchaꞌ.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi rachi aj Samaria licutz ucꞌuꞌx

25 Cꞌo jun aj cꞌutunel re ri tzijpixab xy-actajic y jewaꞌ xubiꞌij chaꞌ cucꞌam upa riJesús:

—Wajawal, ¿saꞌ ri canꞌano chaꞌ cꞌonucꞌaslemal na jinta utakexic? —xchaꞌ.

26Ri Jesús xubiꞌij che:—¿Saꞌ ri tzꞌibital chupa Rutzij Upixab ri

Dios? ¿Saꞌ ri camaj la usucꞌ che? —xchaꞌ.27Y raj wach xucꞌul uwach:—Jewaꞌ tzꞌibitalic:

Cꞌax chanaꞌa ra Dios Kajawxel rucꞌ ronojeawanimaꞌ,

rucꞌ ronoje acꞌuꞌx, rucꞌ ronoje achukꞌab yrucꞌ ronoje anaꞌoj; Dt. 6:5

yeyCꞌax chanaꞌa rawatz-achakꞌjelaꞌ pachaꞌ ri cꞌax canaꞌ awib riꞌat Lv.

19:18—xchaꞌ.

28Y ri Jesús xubiꞌij che:—Lic utz ri xcꞌulubej wi la uwach. ꞌAna

cꞌu la waꞌ y cacꞌojiꞌ cꞌaslemal la na jintautakexic✡—xchaꞌ.

29 Pero raj wach na caraj taj cutzak rib yxubiꞌij cꞌu che ri Jesús:

—¿Yey china ri watz-nuchakꞌ? —xchaꞌ.30Ri Jesús jewaꞌ xubiꞌij che:«Cꞌo jun achi xel chupa ri tinamit

Jerusalem y xeꞌec pa ri tinamit Jericó. Pabe cꞌut xtzak paquikꞌab jujun elekꞌomab.Relekꞌomab xquimaj bi ronoje rubitak re ylic xquiꞌan can cꞌax che. Cajecꞌowic xquiyacanok y xebec.

31 »Ecꞌuchiriꞌ, chupa ri be xcꞌun lo junaj chacunel pa Rocho Dios. Y echiriꞌ xrilrachi ꞌanom can cꞌax che, xa xutzuꞌ canoky xicꞌowic.

32 »Tecꞌuchiriꞌ xcꞌun lo jun chic achi ajlevita, toꞌbel que raj chacunel pa RochoDios. Echiriꞌ xopon chunakaj rachi ꞌanomcan cꞌax che, xa xutzuꞌ canok y xicꞌowic.

33 »Xcꞌun cꞌu lo jun achi aj Samaria.Echiriꞌ xcꞌun chunakaj rachi ꞌanom cancꞌax che y xrilo saꞌ ruꞌanom, lic xjuchꞌ caꞌnpa ranimaꞌ.** 34 Xkib cꞌu rucꞌ, xucunajuwach rucꞌax rucꞌ aceite y rucꞌ vino, yxuchꞌuk uwach rucꞌax rucꞌ cꞌul. Xuyacbi chwi rucawayuꞌ, xucꞌam bi chupa jun

✡ 10:18 Ap. 12:7-9 ✡ 10:20 Flp. 4:3; Ap. 13:8 ✡ 10:24 Heb. 11:13, 39-40 ✡ 10:28 Lv. 18:5 ** 10:33Waꞌchi aj Samaria xutoꞌ rachi e cuqꞌuil raj judiꞌab, tob ri e aj Samaria y ri e aj judiꞌab lic tzel caquil quib.

Page 102: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 10:35 99 Lucas 11:14mesón y xuchajij chi utz. 35 Echiriꞌ xelchiriꞌ chucaꞌm kꞌij, xresaj lo caꞌib denariospubolxa y xuya can che ri rajaw ri mesón,y jewaꞌ xubiꞌij che: “Chajij co la waꞌchichwe. We na xuꞌan ta cꞌu wa puak canyacan cheꞌla, echiriꞌ quintzelej lok, canyijbaꞌcheꞌla” xchaꞌ.»

36 Tecꞌuchiriꞌ ri Jesús xubiꞌij che raj cꞌu-tunel:

—Chiwach rilal, ¿china chique wa oxibachijab xuꞌan ratz-uchakꞌ rachi xchapatajcuma relekꞌomab pa be? —xchaꞌ.

37Raj cꞌutunel xubiꞌij:—Chinuwach riꞌin, e ri jun xucꞌut ri

cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx che —xchaꞌ.Ecꞌuchiriꞌ xubiꞌij ri Jesús che:—Lic areꞌ. Jelaꞌ cꞌu riꞌ ꞌana la rilal —

xchaꞌ.Ri Jesús queꞌbina cucꞌ ri Marta y ri María

38 Echiriꞌ ri Jesús cꞌo chi be, xoc chupajun aldea. Chiriꞌ cꞌo jun ixok Marta rubiꞌy rire xucꞌul ri Jesús chirocho. 39 WiꞌxokMarta cꞌo jun uchakꞌ María rubiꞌ. Ecꞌu riMaría xtzꞌuyiꞌ chwach ri Jesús chaꞌ cuta ricubiꞌij. 40Noꞌj ri Marta lic e ubis ucꞌuꞌx takri caꞌan pa ja. Ecꞌuchiriꞌ, xkib rucꞌ ri Jesúsy jewaꞌ xubiꞌij che:

—Wajawal, ¿lic cami e laꞌ na coc ta la ilche ri cuꞌan ri nuchakꞌ? Ma inuyaꞌom cannutuquel chwach ri nimanic. Biꞌij co la chequinutoꞌo —xchaꞌ.

41Noꞌj ri Jesús xubiꞌij che:—Marta, Marta, riꞌat lic e ubis acꞌuꞌx y

e sachinak anaꞌoj puwi ri caꞌano. 42Xa juncꞌu ri lic chirajawaxic wi caꞌanic, waꞌ e rimás utz, y ri María e uchaꞌom waꞌ;†† yeyna jinta junok camajaw waꞌ che —xchaꞌ.

11Ri Jesús cacꞌutun chwi ri oración(Mt. 6:5-15; 7:7-11)

1Cꞌo jun kꞌij ri Jesús cachꞌaꞌt rucꞌ ri Dios.Y echiriꞌ xuqꞌuis uꞌanic orar, jun chiquerutijoꞌn xubiꞌij che:

—Kajawal, cꞌutu la chike suꞌanic cakaꞌanorar, jelaꞌ pachaꞌ xuꞌan ri Juan cucꞌ rutijoꞌn—xchaꞌ.

2Y ri Jesús xubiꞌij chique:—Echiriꞌ quixchꞌaꞌt rucꞌ ri Dios, utz jewaꞌ

quibiꞌij:Kakaw Dios, Lal cꞌo la chilaꞌ chicaj,¡lic chetaꞌmaxok nim ukꞌij ri biꞌ la!Peta la, takana la pakawiꞌ;

chuꞌana cꞌu ri rajawal cꞌuꞌx la wara cheruwachulew,

jelaꞌ pachaꞌ ri caꞌan chilaꞌ chicaj.3Yaꞌa co la wakꞌij ri kawa, ri cajawax chike

ronoje kꞌij.4 Cuyu co la kamac,jelaꞌ pachaꞌ riꞌoj cakacuy quimac conoje ri

emacuninak chikij.Y maya co la luwar chike cojtzak pa mac;e lic chojcolobej la chwach ritzel winak—xchaꞌ.

5 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij tanchi chique:«We ta e laꞌ cꞌo junok chiwe, pa tiqꞌuil

akꞌab queꞌec chirocho juna ramigo y je-waꞌ cubiꞌij che: “Wamigo, maꞌan co riꞌcanjal oxib nuwa chawe, 6 ma xcꞌun junwamigo petinak naj y na jinta chi nuwa recantzuku” cacha che.

7 »Ecꞌu rire cucꞌul lo uwach cꞌa pa ja,jewaꞌ cubiꞌij lo che: “Minachꞌichꞌaꞌ, ma ripuerta tzꞌapil chic y oj cotzꞌol chi cucꞌ riwalcꞌoꞌal. Na utz ta cꞌu riꞌ quinyactajic chaꞌquiꞌnyaꞌa bi chawe” cachaꞌ.

8 »Cambiꞌij cꞌu riꞌin chiwe: Rachi tobna cayactaj ta lo che utoꞌic ri ramigoruma camigos quib, pero cutoꞌo xa rumari ramigo lic na xrokꞌotaj ta utzꞌonoxic.

9E uwariꞌche cambiꞌij riꞌin chiwe: Janipari cajawax chiwe, chitzꞌonoj che ri Dios ycayaꞌiꞌ chiwe; chitzucuj rucꞌ Rire janipa ricajawax chiwe y quiriko; chichꞌaꞌbej Rirey quixucajmaj lok. 10 Ma china ri queluchiꞌ che utzꞌonoxic, cucꞌul na; china ri cꞌocutzucuj, curik na; y china ri cachꞌaw panche ruchiꞌ ja, cajakiꞌ na lo che.

11»¿Cꞌo neba juna achi chixoꞌl, we rucꞌa-jol cutzꞌonoj pam, cuya juna abaj che; o wecutzꞌonoj car, cuya juna cumatz che? 12 ¿Ocꞌo neba juna achi we rucꞌajol cutzꞌonojsakmolob che, cuya juna sinaꞌj che? ¡Najinta junok! 13 Ecꞌu riꞌix tob xa ix ticawexna lic ta utz icꞌuꞌx, na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, quirikuyaꞌic chomilaj tak sipanic chique riwal-cꞌoꞌal. ¡Macꞌuwariꞌ ri Kakaw Dios cꞌo chilaꞌchicaj cuya ne lo ri Santowilaj Ruxlabixelchique ri quetzꞌonow re!» xcha ri Jesús.

Cabiꞌx che ri Jesús e uchukꞌab ritzel ri cꞌorucꞌ

(Mt. 12:22-30; Mr. 3:20-27)14 E xuꞌan waꞌ echiriꞌ ri Jesús caresaj bi

jun itzel uxlabixel che jun achi meꞌtur-isam ruma ri itzel uxlabixel. Ecꞌuchiriꞌelinak chubi ri itzel uxlabixel, rachi xujek

†† 10:42 Ri xuꞌan ri María e xuya rib che utayic ri cubiꞌij ri Jesús; ecꞌu ri nimanic xuꞌan ri Marta che ri Jesús, utz perowaꞌ xa re jokꞌotaj ma xa re ruwachulew y na jinta ucowil.

Page 103: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 11:15 100 Lucas 11:32cachꞌaꞌtic. Yey tak ri winak lic xcam can-imaꞌ che waꞌ. 15 Pero e cꞌo jujun chiquexquibiꞌij: «Rire queberesaj bi ri itzeluxlabixel ruma ruchukꞌab ri Beelzebú, ricajawal ri itzel uxlabixel» xechaꞌ.

16Y e cꞌo chi jujun xa re caquicꞌamupa riJesús, caquitzꞌonoj che cuꞌan juna cꞌutubalre chilaꞌ chicaj chaꞌ cakꞌalajinic we Riretakom lo ruma ri Dios. 17 Pero ri Jesúsretaꞌam saꞌ ri caquichꞌobo; ruma cꞌu riꞌ,xubiꞌij chique:

«We ri takanelab re juna tinamit quija-chom quipa ruma quechꞌoꞌjin chiquiwach,riꞌ na canajtir ta ri quitakanic. Yey we riejekelel pa juna ja quijachom quipa rumaquechꞌoꞌjin chiquiwach, riꞌ na quetiquiꞌ tachi utz.

18 Jecꞌuriꞌlaꞌ, we ta ri Satanás cucꞌ ri itzeluxlabixel caquijek quechꞌoꞌjin chiquiwach,¿suꞌanic cꞌu riꞌ catiquiꞌ rutakanic? Cambiꞌijwaꞌ ma ralak cabiꞌij alak riꞌin quebenuwe-saj bi ri itzel uxlabixel ruma ruchukꞌab riBeelzebú.

19»We ta e riꞌ, ¿china cayaꞌw quichukꞌabriꞌ ri e tijoꞌn ralak chaꞌ quequesaj bi itzelilajuxlabixel? ¿Rucꞌ nawi ruchukꞌab ritzelcaquiꞌano? Tzꞌonoj cꞌu alak riꞌ chique rie tijoꞌn alak we e uꞌanom riꞌ. 20 Perowe riꞌin quebenuwesaj bi ri itzel uxlabixelrucꞌ ruchukꞌab ri Dios, waꞌ e cꞌutubal recꞌuninak chi rutakanic ri Dios chixoꞌlibalalak.

21 »We cꞌo juna achi lic cꞌo uchukꞌaby lic cꞌo uchapabal pukꞌab re cuchajij rirocho, na jinta cꞌu cucꞌulumaj riꞌ rubitakre. 22 Noꞌj we xcꞌun lo junok chic máscꞌo uchukꞌab chwa ri rajaw ja, riꞌ cuchꞌijuchukꞌab, cumaj cꞌu che ri rajaw ja richapabal ri lic ucubam ucꞌuꞌx rucꞌ, cucꞌambi ronoje rubitak re y cujach chique jujunchic.* 23 Cambiꞌij cꞌu che alak: China rina uꞌanom ta re wucꞌ riꞌin, riꞌ aj chꞌaꞌojchwij. Yey china ri na catoꞌb ta wucꞌ riꞌinche quicꞌamic lo jujun chic, riꞌ e cuwulij wachac canꞌano.

Ri cucꞌulumaj junok echiriꞌ juna itzelilajuxlabixel catzelej tanchi rucꞌ

(Mt. 12:43-45)24»Echiriꞌ juna itzelilaj uxlabixel quel bi

rucꞌ juna ticawex, ri cuꞌano e casutin pa tak

luwar catzꞌintzꞌotic re cutzucuj pa cajekiꞌwi. Yey we na curik taj, cubiꞌij cꞌu chiribilrib: “Quintzelej pe chupa ri wocho, paxinel lo wi” cachaꞌ. 25 Ecꞌuchiriꞌ coponic,cuꞌrika rachi pachaꞌ juna ja mesom upa yyijbital chi utz. 26Queꞌec cꞌut, quebuꞌcꞌamachi lo wukub rach itzel uxlabixel más itzelquiwachlibal chwa rire; y conoje cꞌu riꞌqueboquic y quejekiꞌ chiriꞌ. Jecꞌuriꞌlaꞌ,rubinic rachi más cayojtaj chwa ri petinaklok»† xcha ri Jesús.

Nim quikꞌij calaxic ri quecojow re RutzijUpixab ri Dios

27 Echiriꞌ cꞌa catajin ri Jesús che ubiꞌx-iquil waꞌ, cꞌo jun ixok chiquixoꞌl ruqꞌuiyalwinak lic co xchꞌawic, jewaꞌ xubiꞌij che:

—Nim ukꞌij ralaxic rixok xyaꞌw e lachwachulew y xtzꞌumtisan e la —xchaꞌ.

28Noꞌj ri Jesús xubiꞌij che:—Más nim quikꞌij calaxic ri quetaw re y

quecojow re Rutzij Upixab ri Dios —xchaꞌ.Riwinak caquitzꞌonoj che ri Jesús cꞌutubal

re ruchukꞌab(Mt. 12:38-42)

29 Echiriꞌ uqꞌuiyal winak catajinquimolotajic rucꞌ ri Jesús, rire xujekubiꞌxiquil chique:

«Ri ticawex re wakꞌij ora lic itzelquicꞌuꞌx, ma e caquitzꞌonoj canꞌan junacꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios chiquiwach.Noꞌj na cayaꞌtaj ta cꞌu waꞌ chique, maxew cayaꞌtaj ri cꞌutubal xꞌaniꞌ ojertanrucꞌ ri Jonás.✡ 30 Ma jelaꞌ pachaꞌ riJonás xoluꞌana jun cꞌutubal chiquiwachri aj Nínive, jecꞌuriꞌlaꞌ Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex coluꞌana jun cꞌutubal chiquiwachri ticawex re wakꞌij ora.

31 »Echiriꞌ copon ri kꞌij re kꞌatbal tzij,✡cayactaj lo ri reina re pa sur‡ y cucojquimac ri ticawex re wakꞌij ora. Ma ro-jertan lic naj petinak wi rire chaꞌ coluꞌx-iquinaj runaꞌoj ri rey Salomón. Noꞌj riticawex re wakꞌij ora, cꞌo jun chiquixoꞌlmás cꞌo uwach chwa ri Salomón, yey naqueboc tane il che.

32 »Jecꞌulaꞌ ri winak aj Nínive re ojer-tan queyactaj chupa ri kꞌij re kꞌatbal tzijy caquicoj quimac ri ticawex re wakꞌijora. Ma rique xquitzelej quitzij chwach

* 11:22 Wa jun cꞌambal naꞌoj e queꞌelawi ritzel lic cꞌo uchukꞌab, pero ri Jesúsmás cꞌo uchukꞌab chwa ritzel. E uwariꞌchecꞌo pukꞌab Rire queberesaj lo ri winak pukꞌab ritzel. † 11:26 Wa jun cꞌambal naꞌoj e queꞌelawi we juna ticawex nacuya ta rib pukꞌab ri Dios, e ritzel cuꞌan riꞌre che. Ma konoje ri oj ticawex cꞌo kajaw, tob e ritzel o e ri Dios. ✡ 11:29Mt. 12:39-40 ✡ 11:31 Ap. 20:11-15 ‡ 11:31 Wa jun ixok e reina re ri nación Sabá ri cꞌo pa sur che Israel. 1 R.10:1-4 ✡ 11:32 Jon. 3:1-10

Page 104: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 11:33 101 Lucas 11:50ri Dios ruma ri tzijonic xuꞌan ri Jonáschiquiwach.✡ Noꞌj ri ticawex re wakꞌij ora,cꞌo jun chiquixoꞌl más cꞌo uwach chwa riJonás, yey na queboc tane il che.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri candil(Mt. 6:22-23)

33 »Na jinta junok echiriꞌ cutzij juna akꞌ,queꞌrewaj lo chupa juna luwar pa na kꞌalajtawi. Na cuchꞌuk tane uwiꞌ rucꞌ junamululre pajbal; ri cuꞌan che, e cuya lo chuparucꞌolibal chicaj chaꞌ jelaꞌ cutzij quiwiꞌ riqueboc bi.

34 »Ri kawach e pachaꞌ candil re rikacuerpo, ma ruma waꞌ cojtzuꞌnic chaꞌ utzcojbinic. Jecꞌulaꞌ, we ri kawach lic utzuꞌanom, ronoje ri kacuerpo nojinak chekꞌijsak y cakil cꞌu ronoje chi utz. Noꞌj we rikawach na utz taj, ronoje ri kacuerpo cꞌopa kꞌekuꞌm.§

35 »Lic cꞌu chajij ib alak; e mabiꞌij alak:“Oj cꞌo pa kꞌijsak”, yey na canaꞌbej ta alakpa kꞌekuꞌm cꞌo wi alak. 36Noꞌj we pakatzijwi cꞌo chi alak pa kꞌijsak y na jinta chi reri kꞌekuꞌm che alak, riꞌ ronoje cakꞌalajinchiwach alak jelaꞌ pachaꞌ juna candil cutzijri be alak rucꞌ ruwonibal» xchaꞌ.

Ri Jesús cukꞌalajisaj ri quimac ri fariseos yraj cꞌutunel re ri tzijpixab

(Mt. 23:1-36; Mr. 12:38-40; Lc. 20:45-47)37 Ecꞌuchiriꞌ ri Jesús xuqꞌuis cacꞌutunic,

xsiqꞌuix ruma jun fariseo chaꞌ queꞌwoꞌkachirocho. Ri Jesús xeꞌec, xoc cꞌu chupa rija y xtzꞌuyiꞌ chwa ri mexa. 38 Echiriꞌ xrilwaꞌ ri fariseo, lic xcam ranimaꞌ che ma naxuchꞌaj ta nabe rukꞌab jelaꞌ pachaꞌ caquiꞌanche ri quijoskꞌiquil ri fariseos.

39 Ecꞌu ri Kanimajawal jewaꞌ xubiꞌij che:—Ralak alak fariseos lic coc alak il che

ri cachꞌaj alak chi utz ri rij ri vaso y rilak pero na coc ta alak il che uchꞌajicrupa. Jecꞌuriꞌlaꞌ ralak lic coc alak il che rijoskꞌinic re ri cuerpo, pero lic nojinak rianimaꞌ alak che rayinic y che ri na utz taj.

40 »¡Lic na jinta cꞌana naꞌoj alak! Ri Junxꞌanaw re ri quilitaj che ri cuerpo alak, ¿nae ta neba ri xꞌanaw re ri animaꞌ alak? 41Wepakatzij wi caꞌaj alak cuꞌan chom ri binicsilabic alak chwach ri Kakaw, sipan alakchique ri nibaꞌib rucꞌ ri cꞌo ucꞌ alak.

42 »¡Lic tokꞌoꞌ wach ralak alak fariseos!Lic coc alak il che jujun tzijpixab, ma cayaalak che ri Dios ri diezmo re ri arweno, reri ruda y re ronoje ichaj; noꞌj na caꞌan taalak ri lic usucꞌ y na cꞌax ta canaꞌ alak riDios. Yey ri lic chirajawaxic wi e caꞌan alakri usucꞌ y cꞌax canaꞌ alak ri Dios, junam rucꞌri caya alak ri diezmo alak.

43 »¡Lic tokꞌoꞌ wach ralak alak fariseos,ri lic caꞌan nim che ib alak! Ma lic cucꞌulcꞌuꞌx alak ri catzꞌuyiꞌ alak pa tak sinagogaschupa ri tzꞌulibal que ri lic cꞌo quiwach y liccucꞌul cꞌuꞌx alak ri cayaꞌ rutzil wach alak paquilitaj wi alak.

44»¡Lic tokꞌoꞌ wach ralak alak aj cꞌutunelre ri tzijpixab y alak fariseos! Xa quebpalaj alak, ma e quechꞌulaj alak ri winakrucꞌ ri cacꞌut alak. Pachaꞌ alak mukubalque animaꞌ na quilitaj taj; ecꞌu ri winakquebicꞌow puwiꞌ y na caquinaꞌbej taj rucꞌwaꞌ caquichꞌulaj quib»** xchaꞌ.

45 Ecꞌuchiriꞌ, jun chique ri e aj cꞌutunelre ri tzijpixab jewaꞌ xubiꞌij che ri Jesús:

—Lal tijonel, echiriꞌ cabiꞌij la waꞌ, oj junriꞌoj cojyaj la —xchaꞌ.

46Ri Jesús xubiꞌij:«¡Lic tokꞌoꞌ wach ralak alak aj cꞌutunel

re ri tzijpixab! Lic caꞌan alak cꞌax chique riwinak rucꞌ ri takanic alak. Ma wa takanicalak e pachaꞌ nimak tak ekaꞌn lic al y liccꞌayew rucꞌaxic; quetak cꞌu alak ri winakchaꞌ caquekaj bi yey ralakna caꞌaj tane alakcatoꞌb cꞌana alak rucꞌ waꞌ.

47 »¡Lic tokꞌoꞌ wach alak! Ma cayacalak chomilaj mukubal chique ri kꞌala-jisanelab xecamisax cuma ri mam alakojertan. 48 Rucꞌ ri caꞌan alak cakꞌalajisajalak junam tzij alak cucꞌ ri mam alak. Marique na xquicꞌul ta ri e kꞌalajisanelab yxequicamisaj; jenelaꞌ ralak na cata ta alakri quitzij tzꞌibital canok, tob cayijbaꞌ alakriꞌ ri quimukubal.

49 »E uwariꞌche ri Dios, ri lic cꞌo sakilnaꞌoj rucꞌ, jewaꞌ cubiꞌij: “Quebenutak bie kꞌalajisanelab y e takoꞌn chiquiwach waticawex. Y chique cꞌu waꞌ wa aj chacweꞌin, cꞌo ri quequicamisaj y cꞌo ri que-quiternabej rucꞌ cꞌax” cacha ri Dios. 50Ecꞌuuwariꞌche, ri alak ticawex re wakꞌij ora,pawiꞌ alak cꞌo wi ri quiquiqꞌuel ri kꞌala-jisanelab ecamisam chwi lo ri jekebal re

§ 11:34 Pa ri chꞌaꞌtem hebreo we junok “utz ruwach”, waꞌ queꞌelawi lic utz ucꞌuꞌx y na caxuꞌyan taj. Yey we “na utzta ruwach”, waꞌ queꞌelawi lic co rucꞌuꞌx y lic xuꞌy. ** 11:44 Pa ri tzijpixab re ojertan cubiꞌij juna ticawex cuchꞌulajrib we cuchap juna animaꞌ o cataqꞌuiꞌ puwi juna mukubal. Nm. 19:16 ✡ 11:51 Gn. 4:8 ✡ 11:51 2 Cr. 24:19-21

Page 105: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 11:51 102 Lucas 12:18ruwachulew, 51 chwi lo rucamic ri Abel✡cꞌa chwa rucamic ri Zacarías, ri xcamisaxchuxoꞌl raltar y ri RochoDios.✡ Pakatzij wicambiꞌij che alak, ri Dios cukꞌat tzij pawiꞌalak ruma ri quicamic rique.

52 »¡Tokꞌoꞌ wach ralak alak aj cꞌutunelre ri tzijpixab! Ma alak latzꞌanel chiqueri cacaj caquetaꞌmaj ri Kꞌijsak. Ewam alakrusucꞌ Rutzij Upixab ri Dios, jecꞌulaꞌ na cocta alak pa ri Kꞌijsak yey na caya tane alakluwar chique ri winak queboquic» xchaꞌ.

53 Echiriꞌ ri Jesús catajin che ubiꞌxiquilwaꞌ chique, raj cꞌutunel re ri tzijpixab yri fariseos lic xpe coyowal chirij y xqui-jeko caquichapalaꞌ rucꞌ uqꞌuiyal tzꞌonobal.54 Lic xquitij riꞌ che chaꞌ rire cubiꞌij ri nausucꞌ taj y rucꞌ waꞌ caquicoj umac.

12Ri macunic caquiꞌan ri xa queb quipalaj

1 Catajin quimolotajic uqꞌuiyal winakna jinta chi quitakexic, y ruma waꞌ liccaquiminimaꞌ quib chiquiwach. Ecꞌuchiriꞌ,ri Jesús xujeko cacꞌutunic; nabe xujekcachꞌaꞌt cucꞌ rutijoꞌn, jewaꞌ xubiꞌij chique:

«Lic miꞌan iwe pachaꞌ ri caquiꞌan rifariseos, ma rique xa queb quipalaj. Jelaꞌpachaꞌ ri levadura cojotal chupa ri kꞌorre pam yey waꞌ na quilitaj taj, jecꞌulaꞌ rifariseos quewam ri na utz taj pa cani-maꞌ. 2 Noꞌj copon ri kꞌij echiriꞌ ronoje richꞌukutal uwiꞌ woꞌora, quel lo chi sak; yeyronoje ri caꞌan xa xeꞌlakꞌay, quetaꞌmaxic.3 E uwariꞌche copon ri kꞌij echiriꞌ janipa riibiꞌim riꞌix pa kꞌekuꞌm, quel lo chi kꞌij sak;yey e ri xa iwesewoꞌm pa juna ja, quesaxutzijolal pa tak be.

Mixiꞌij iwib chiquiwach ri winak(Mt. 10:26-33)

4 »Cambiꞌij cꞌu chiwe riꞌix ix wamigos:Mixiꞌij iwib chiquiwach ri cꞌo paquikꞌabquixquicamisaj, ma waꞌ xew che ri cuerpocaquiꞌan wi; yey echiriꞌ ix caminak chic,na jinta chi caquiꞌan chiwe. 5 Cambiꞌijcꞌu chiwe china chwach chirajawaxic wiquixiꞌij iwib: E chixiꞌij iwib chwach riJun cꞌo pukꞌab caresaj ricꞌaslemal riꞌix ytecꞌuchiriꞌ quixucꞌak bi chi xibalbaꞌ re ti-jbal cꞌax. Pakatzij wi e chixiꞌij iwib riꞌchwach Rire.

6 »Iwetaꞌam woꞌob raltak co tzꞌiquinquecꞌayix xa chwa queb oxib raltakco meyo. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri Diosna cumescꞌutaj ta cꞌana junok chique.7 Macꞌuwariꞌ riꞌix na quixumescꞌutaj ta

qꞌuenok, ma chujujunal ne riwiꞌ ajilamruma Rire. E uwariꞌche, mixiꞌij iwib; mariꞌix más cꞌo iwach chiquiwa ri raltak cotzꞌiquin.

8 »Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: E junokcukꞌalajisaj chiquiwach ri winak, cubiꞌij:“In tijoꞌn re ri Jesús”, jecꞌuriꞌlaꞌ canꞌan riꞌinche rire; ri in Alaxel Chiquixoꞌl Ticawexcambiꞌij chiquiwach ri ángeles re ri Dios:“Katzij, wa jun e nutijoꞌn” quinchaꞌ. 9Noꞌjcꞌu ri cubiꞌij chiquiwach ri winak: “Riꞌinna in ta tijoꞌn re ri Jesús”, jecꞌuriꞌlaꞌ canꞌanriꞌin che rire; cambiꞌij chiquiwach ri ánge-les re ri Dios: “Katzij, wa jun na nutijoꞌntaj” quinchaꞌ.

10 »We cꞌo junok cachꞌaꞌt chwij riꞌin, riin Alaxel Chiquixoꞌl Ticawex, ri Dios cucuyumac we cutzelej utzij. Noꞌj china ri tzelcachꞌaꞌt chirij ri Santowilaj Ruxlabixel riDios, riꞌ na cacuytaj ta umac.

11 »Mixiꞌij iwib echiriꞌ wuma riꞌin quix-cꞌam bi chiquiwach raj wach re ri sina-gogas o chiquiwach raj kꞌatal tzij y rajwach re ri tinamit; mubisoj ne icꞌuꞌx saꞌri cꞌulubal uwach quiꞌan chique, 12 ma riSantowilaj Ruxlabixel ri Dios cukꞌalajisajchiwe saꞌ ri chirajawaxic quibiꞌij» xcha riJesús.

Ri rayinic re ri beyomalil13 Ecꞌuchiriꞌ, jun chique ruqꞌuiyal winak

xubiꞌij che ri Jesús:—Lal tijonel, biꞌij la che ri watz cuya

ri takal chwe riꞌin che tak ri cuxtabalquiyaꞌom can ri kachu-kakaw —xchaꞌ.

14 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—Achi, ¿china incojoyom re in aj kꞌatal

tzij pawiꞌ alak chaꞌ canꞌan wa jachanic? —xchaꞌ.

15 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique ri winak:—Tape alak, lic chajij ib alak chi utz

chwach ronoje rayinic, ma na e ta rubey-omalil rachi ri cuya chomilaj cꞌaslemal che—xchaꞌ.

16 Ecꞌuchiriꞌ xutzijoj wa jun cꞌambalnaꞌoj chique:

«Cꞌo jun achi lic beyom yey ri rulew licuqꞌuiyal molonic xuyaꞌo. 17 Ecꞌu ri beyomxuchꞌob rakan chiribil rib: “¿Saꞌ canꞌano?Ma na jinta chi pa cancꞌol wi wuꞌqꞌuiyalmolonic xinꞌano.”

18 »Tecꞌuchiriꞌ xubiꞌij chiribil rib: “Ecanꞌan waꞌ: Canwulij tak wa cꞌolibalnuꞌanom re molonic y canyac jujun chic

Page 106: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 12:19 103 Lucas 12:42más nimaꞌk, chaꞌ chupa cancꞌol wi ri nu-molonic y tak ri nubeyomalil. 19 Y cam-biꞌij cꞌu riꞌ chiwibil wib: Riꞌin lic qꞌuichi ri nubeyomalil cꞌoltalic, waꞌ cucuy reuqꞌuiyal junab. Ecꞌu woꞌora utz quin-uxlanic, quinwaꞌic, cantij nuyaꞌ y canꞌanronoje ri cuaj riꞌin.”

20 »Noꞌj ri Dios xubiꞌij che: “Achi, licna jinta cꞌana anaꞌoj. ¡Tokꞌoꞌ awach!Ma e wakꞌab catcamic; yey ronoje cꞌurabeyomalil acꞌolom, ¿china re canok?”xuchixic.

21 »Jecꞌuriꞌlaꞌ cucꞌulumaj juna achi wecucꞌol uqꞌuiyal beyomalil xa riꞌre, perochwach ri Dios lic nibaꞌ» xcha ri Jesúschique ri winak.

Ri Dios quebuchajij ri ralcꞌoꞌal(Mt. 6:25-34)

22Tecꞌuchiriꞌ xubiꞌij ri Jesús chique ruti-joꞌn:

«E uwariꞌche cambiꞌij waꞌ chiwe: Mu-bisoj icꞌuꞌx ricꞌaslem; mubisoj ne icꞌuꞌx saꞌri quitijo y saꞌ rikꞌuꞌ quicojo. 23 Ma rikacꞌaslemal e más cꞌo uwach chwa ri kawa,yey ri kacuerpo e más cꞌo uwach chwa rikakꞌuꞌ.*

24 »Chebiwilape ri joj. Rique na queti-coꞌnaj taj, na caquiꞌan tane quimolonic,na jinta ne pa caquicꞌol wi ri quimolonic;na rucꞌ ta cꞌu riꞌ ri Dios quebutzuku.¡Macꞌuwariꞌ riꞌix, ri Dios quixuchajij! ¡Mae más cꞌo iwach riꞌix chiquiwa ri tzꞌiquin!

25 »¿Cꞌo neba junok chiwe riꞌix curik cu-najtirisaj jun chic kꞌij che rucꞌaslem warache ruwachulew? Na jinta junok tob nelic cutij ukꞌij che. 26 Ruma cꞌu riꞌ, najinta cutikoj we lic cubisoj icꞌuꞌx ri cajawaxchiwe.

27 »Chiwilapeꞌ suꞌanic caqꞌuiy ri cotzꞌiꞌjpa tak juyub. Waꞌ na cachacun taj y nacaqueman ta nenareꞌ chaꞌ cuꞌan rukꞌuꞌ.Yey riꞌin cambiꞌij chiwe: Ri rey Salomón,tob lic cꞌo uchomal rukꞌuꞌ xucojo, waꞌ naxumaj ta cꞌana ruchomalil tak ri cotzꞌiꞌj.28 Jecꞌulaꞌ we ri Dios uꞌanom chom che riakꞌes cꞌo wakꞌij pa juyub yey chweꞌk xacaporox pa akꞌ, ¿na cuya ta cami riꞌ ri Diosrikꞌuꞌ cajawax chiwe? ¡Riꞌix lic xa jubikꞌ ricubulibal icꞌuꞌx rucꞌ ri Dios!

29 »Cambiꞌij cꞌu chiwe riꞌix: Mubisojicꞌuꞌx saꞌ riwa y saꞌ rimikꞌinaꞌ quitijo. Ma-pax ne icꞌuꞌx che, 30 ma jenelaꞌ caquiꞌanri winak na quetaꞌam ta uwach ri Dios, e

cubisoj quicꞌuꞌx tak waꞌ. Noꞌj riꞌix cꞌo junIkaw lic retaꞌam cajawax tak waꞌ chiwe.31 Ri lic chirajawaxic chiwe e lic chixoc ilche rutakanic ri Dios; yey ronoje tak cꞌu ricajawaxic, xa uwiꞌ chic cayaꞌtaj chiwe.

Ri beyomalil re chilaꞌ chicaj(Mt. 6:19-21)

32 »Riꞌix ix nutijoꞌn, muxiꞌij rib icꞌuꞌxche ricꞌaslem, ma riꞌix tob na ix ta qꞌui,ri Kakaw lic caquiꞌcot che cuya chiwe riꞌixquixoc chupa rutakanic y quixtakan rucꞌRire. 33Chicꞌayij ri beyomalil cꞌo iwucꞌ chaꞌutz quebitoꞌ ri nibaꞌib. Ma we quiꞌan waꞌ,e pachaꞌ quicꞌol ribeyomalil pa na jintacꞌo cucꞌulumaj wi y jelaꞌ cꞌo cutikoj chiwechilaꞌ chicaj. Ma e tak ri cꞌo chilaꞌ chicajna cajar taj, na capoqꞌuir taj, yey na jintane elekꞌomab queboc che. 34 Ma pa cꞌo wiribeyomalil riꞌix, puwiwaꞌ queꞌecwi icꞌuꞌx.

Chiyijbaꞌ iwib che rucꞌunibal ri Kanima-jawal

35 »Lic chiyijbaꞌ iwib, pachaꞌ raj chaquibquiyijbamquib chi utz y tzijtal ri quicandil,36 ma coyeꞌem ri cajaw catzelej lo pa rinimakꞌij re cꞌulaniquil. Y jelaꞌ echiriꞌ rirecacꞌunic y cachꞌaw pan chwa ri puerta,caquijakalaꞌ tan lo che. 37 Nim quikꞌijcalaxic raj chaquib we xcꞌun lo ri cajaw,queboluꞌrikaꞌ na quewar taj. Pakatzij wicambiꞌij chiwe, ri cajaw quebucoj chwamexa y quebunimaj chiquijujunal. 38 Licnimquikꞌij calaxic raj chaquib, tob ri cajawxmayinic, we xcꞌun lo pa tiqꞌuil akꞌab o pasakribal, queboluꞌrikaꞌ na quewar taj.

39 Ecꞌu chiwetaꞌmaj waꞌ: Juna achi rajawja, we ta caretaꞌmaj ri ora echiriꞌ coponrelekꞌom, riꞌ na cawar ta qꞌuenok y na cuyata luwar carakix ri rocho re caꞌan elekꞌchupa. 40 Jecꞌulaꞌ riꞌix chiyijbaꞌ iwib cherucꞌunibal Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex, macꞌaxtaj cacꞌunic echiriꞌ na jinta inaꞌbem»xchaꞌ.

Ri aj chac cachacun chi utz y ri aj chac nacachacun ta chi utz

(Mt. 24:45-51)41 Ecꞌuchiriꞌ, ri Pedro xutzꞌonoj che ri

Jesús:—Kajawal, ¿xew chike riꞌoj cabiꞌij la wa

cꞌambal naꞌoj o chique conoje ri winak? —xchaꞌ.

42 Ecꞌu ri Kanimajawal xucꞌul uwach:«¿Chinok chiwe riꞌix e pachaꞌ juna aj

chac lic jusucꞌ y cꞌo unaꞌoj, yaꞌtal pukꞌab* 12:23 Ri Dios e cayaꞌw ri kacꞌaslem y ri kacuerpo; macꞌuwariꞌ cuya ri kawa y ri kakꞌuꞌ.

Page 107: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 12:43 104 Lucas 13:5quebutzuk chupa ruꞌorayil conoje ri e cꞌopa rocho rupatrón? 43 Lic cꞌu nim ukꞌijralaxic riꞌ ri aj chac, we xcꞌun lo rupa-trón, coluꞌrikaꞌ catajin che uꞌanic ruchac.44 Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Rupatróncuꞌana takanel che rire puwi ronoje ru-bitak re.

45 »Noꞌj we waꞌ wa jun aj chac jewaꞌcubiꞌij pa ranimaꞌ: “Ri nupatrón cꞌamajaꞌcatzelej lok” y cujek cꞌu lic quebuchꞌay rajchaquib chi achijab chi ixokib; yey ecꞌu rirexew cawaꞌic y cakꞌabaric, ¿saꞌ nawi riꞌ ricaꞌan che? 46 Cacꞌun lo riꞌ rupatrón chupari kꞌij y ri ora echiriꞌ waꞌ wa aj chac naroyeꞌem taj. Cukꞌat cꞌu tzij puwi ri raj chacy lic cuya pa cꞌax junam cucꞌ conoje ri na eta jusucꞌ.

47 »Ecꞌu juna aj chac, we retaꞌam saꞌ ricaraj rupatrón pero na cucoj ta utzij y nacuꞌan ta ri biꞌim che, riꞌ lic caꞌan cꞌax che.48 Noꞌj juna aj chac cuꞌan ri na utz taj yeyna retaꞌam ta cꞌut we na utz ta ri cuꞌano,riꞌ na lic ta cꞌax caꞌan che. Ma china ri liccꞌo yaꞌtal chukul, chikawach apanok lic cꞌoroyeꞌem ri Dios che; yey china ri lic qꞌuiyaꞌtal pukꞌab, más ne royeꞌem ri Dios chechwa ri royeꞌem che ri jun na lic ta qꞌui riyaꞌtal pukꞌab.

Ri jachbal quipa ri ticawex ruma ri Jesús(Mt. 10:34-36)

49 »Pachaꞌ akꞌ ri coꞌlnuquikꞌa cheruwachulew. ¡Ecꞌu ri canrayij riꞌin taasu cumaj akꞌ! 50 Lic cꞌu chirajawaxicquinicꞌow na chupa jun unimal cꞌaxcꞌobic.¡Na quicꞌow ta ri bis chinucꞌuꞌx, cꞌa echiriꞌquinicꞌow chupa waꞌ! 51 E chiwach riꞌix,¿ri nucꞌunic che ruwachulew cucꞌam loutzil chomal? Na e ta riꞌ. Ma pakatzijwi cambiꞌij e cucꞌam lo jachbal quipa takri ticawex.† 52 Chwi woꞌora y chikawachapanok we e cꞌo woꞌobok pa juna ja, wumariꞌin cꞌo pa sak caquijach quipa; ma oxibquechꞌoꞌjin cucꞌ caꞌib y caꞌib quechꞌoꞌjincucꞌ oxib. 53 Quechꞌoꞌjin chiquiwach rachirucꞌ rucꞌajol, rixok rucꞌ ri ralit y ruchu-ralib rucꞌ ralibatz» xcha ri Jesús.

Ri winak na xquinaꞌbej taj echiriꞌ xcꞌunRuchaꞌoꞌn lo ri Dios

(Mt. 16:1-4; Mr. 8:11-13)

54 Yey xubiꞌij ri Jesús chique ruqꞌuiyalwinak:

«Echiriꞌ quil alak ri sutzꞌ quel lo puka-jibal ri kꞌij, xew quil alak y cabiꞌij alak:“Cape jab” y e cuꞌano. 55 Y echiriꞌ cajumcaꞌn ri tew cape lo pa sur, cabiꞌij alak:“Lic cuꞌan buc” y e cuꞌano. 56 ¡Xa quebpalaj alak! Carik alak uchꞌobic chi utz saꞌruꞌanom ruwa caj y ruwachulew; ¿suꞌchaccꞌu riꞌ na camaj tane alak usucꞌ ri catajin riDios che ucꞌutic chiwach alak wakꞌij ora?

Kayijbaꞌ kib chwach ri Dios(Mt. 5:25-26)

57 »¿Suꞌchac na cachꞌob ta alak chi utzsaꞌ ri lic usucꞌ chirajawaxic caꞌan alak?58 We cacꞌam bi la pa kꞌatbal tzij rumajunok ucojommac chiꞌij la, e lic utz ri caꞌanla utzil chomal rucꞌ pa be xalokꞌ cꞌamajaꞌcopon la chwa ri aj kꞌatal tzij. Ma we naxꞌan ta la waꞌ, copon na la chwach ri ajkꞌatal tzij. Y we xopon cꞌu la chwach rire,cayaꞌ bi la pukꞌab ri ausiliar‡ y rire cuꞌyaꞌala pa cárcel. 59Cambiꞌij cꞌut, na quel ta lo lachiriꞌ we na xtoj ta can la ronoje ri tzꞌonomchiꞌij la»§ xcha ri Jesús.

13Lic chirajawaxic wi cakatzelej katzij

chwach ri Dios1 Chupa waꞌ wa kꞌij e cꞌo jujun chiriꞌ

xquitzijoj che ri Jesús saꞌ ri xquicꞌulumajjujun aj Galilea, ri xecamisax ruma utzij ritakanel Pilato echiriꞌ quetajin che uyaꞌicri quikasaꞌn re chicop chwa ri altar pa riRocho Dios. Yey ri quiquiqꞌuel waꞌ wa ajGalilea xquich caꞌn puwi ri quiquiqꞌuel richicop.

2 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—¿E cachꞌob nawi alak, waꞌ wa aj

Galilea xecamisaxic ma e más e aj maquibchiquiwa ri cach aj Galilea? 3 Pakatzij wicambiꞌij che alak, na e ta riꞌ. Yey ralak, wena catzelej ta tzij alak chwach ri Dios, e nejun ralak casach wach alak.

4 »¿O saꞌ nawi cachꞌob alak puwi rixquicꞌulumaj ri e dieciocho, ri xecamicechiriꞌ xtzak lo ri Torre re Siloé paquiwiꞌ?¿E cachꞌob nawi alak, wa winak xecamicma cꞌo más quimac chiquiwa ri cach ajJerusalem? 5 Pakatzij wi cambiꞌij che alak,na e ta riꞌ. Yey ne ralak, we na catzelej

† 12:51 Tak ri ticawex quechꞌoꞌjin chiquiwach, ma ri na quecꞌuluw ta re ri Cristo cꞌo retzelal quicꞌuꞌx chiquij riquicojom rubiꞌ. ‡ 12:58 “Ausiliar”: E pachaꞌ juna policía wakꞌij ora. § 12:59 Wa jun cꞌambal naꞌoj e queꞌelawilic chirajawaxic kayijbaꞌ ri kabinic kasilabic y kaꞌana utzil chomal rucꞌ ri Dios xalokꞌ cꞌa oj cꞌaslic y xalokꞌ cꞌamajaꞌcopon ri kꞌij re ri kꞌatbal tzij.

Page 108: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 13:6 105 Lucas 13:26

ta tzij alak chwach ri Dios, e ne jun ralakcasach wach alak —xchaꞌ.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri cheꞌ re higo najinta ujikꞌobalil

6 Xutzijoj cꞌu wa jun cꞌambal naꞌojchique:

«Cꞌo jun achi uticom jun cheꞌ re higochupa ruticoꞌn. Xcꞌun cꞌu lok re coluꞌtzu-cuj ujikꞌobalil ri higo yey na jinta xurikche. 7 Xubiꞌij cꞌu che ri chajinel re ru-ticoꞌn: “Chawilapeꞌ, e urox junab waꞌquincꞌunic coꞌlnutzucuj ujikꞌobalil wa cheꞌre higo, yey na jinta cꞌana ujikꞌobalil can-riko. Woꞌora chacheta bi ma ¿saꞌ cutikojcꞌo chupa waꞌ wuꞌlew?” xchaꞌ.

8 Ecꞌu ri chajinel xubiꞌij che: “Wajaw,yaꞌa chi la wa junab che, ma cantij china ukꞌij cancꞌot rij y cancoj abono chuxeꞌ.9 Cꞌaxtaj cuya ujikꞌobalil; noꞌj we na xuyataj, cꞌa ecꞌuchiriꞌ utz cachet bi” xchaꞌ.»

Ri Jesús cucunaj jun ixok pa jun kꞌij reuxlanibal

10 Pa jun kꞌij re uxlanibal ri Jesús cacꞌu-tun chupa jun sinagoga. 11Cꞌo cꞌu jun ixokchiriꞌ e dieciocho lo junab riꞌ lic cꞌuyuqꞌuicuꞌanom ri rij ruma jun itzel uxlabixel, yeyna utz ta ne cusucꞌupij rib. 12 Y ri Jesúsechiriꞌ xril rixok, xusiqꞌuij apanok y jewaꞌxubiꞌij che:

—Ixok, lal cunutajinak chi che ri yabilcꞌo wi la —xchaꞌ. 13 Y xuya rukꞌab puwirixok; y chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj rixokxsucꞌupitajic y xujeko cuyac ukꞌij ri Dios.

14 Ecꞌu ri takanel re ri sinagoga lic xperoyowal chirij ri Jesús ma xcunan chupari kꞌij re uxlanibal, y xubiꞌij cꞌu chique riwinak:

—Cꞌo wakib kꞌij re chac; chupa waꞌ utzcape alak re cacunax bi alak, pero lic naube taj cacunax alak chupa ri kꞌij re uxlani-bal —xchaꞌ.

15 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij:—¡Xa queb palaj alak! Onoje ralak ¿na

caquir ta neba alak ri boyex y ri buruchupa ri kꞌij re uxlanibal chaꞌ cacꞌam bialak chi tijoj yaꞌ? Caꞌan ne alak waꞌ chiqueyey xa e awaj. 16 Macꞌuwariꞌ takal chewiꞌxok catoꞌic, ma rire ralcꞌoꞌal can riAbraham,* yey e dieciocho lo junab waꞌ“yututal” ruma ri Satanás. ¿Na utz tacami riꞌ quesax chupa ri yabil pa ri kꞌij reuxlanibal? —xchaꞌ.

17 Echiriꞌ xubiꞌij waꞌ ri Jesús, lic xeqꞌuixconoje ri tzel quebilow re; noꞌj conoje riwinak lic quequiꞌcot ruma ri cꞌutubal rerunimal uchukꞌab ri Dios cuꞌan ri Jesús.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi rijaꞌ re moxtasa(Mt. 13:31-32; Mr. 4:30-32)

18 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij tanchi ri Jesús:«¿Saꞌ rucꞌ cajunimax wi rutakanic ri

Dios? 19 Riꞌin canjunimaj rucꞌ juna ijaꞌre moxtasa, ri xcꞌam bi ruma jun achi yxtiquiꞌ chupa ri werta. Ecꞌu riꞌ waꞌ xqꞌuiyicy lic xuꞌan bojobic; yey ri tzꞌiquin quex-iqꞌuicꞌ che ruwa caj xquiꞌan quisoc puwitak rukꞌab» xchaꞌ.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri levadura(Mt. 13:33)

20Y xubiꞌij tanchi ri Jesús:«¿Saꞌ rucꞌ canjunimaj wi rutakanic ri

Dios? 21 E jelaꞌ pachaꞌ ri levadura, maechiriꞌ juna ixok cuꞌan pam, cutuc ju-bikꞌ levadura xoꞌlibal oxib pajbal harinay ri levadura cusipowirisaj upa ronoje rikꞌor»† xchaꞌ.

China tak ri quecolobetajic(Mt. 7:13-14, 21-23)

22 Echiriꞌ ri Jesús cꞌo chi be re queꞌecJerusalem, xicꞌow pa tak tinamit y pa takaldeas, e riꞌ cacꞌutunic. 23 Y cꞌo cꞌu junxbiꞌn che:

—Wajawal, ¿xa nawi jujun ri quecolobe-tajic? —xcha che.

Y ri Jesús xucꞌul uwach:24 «Lic chichꞌiquiquej iwib chaꞌ quixoc

chupa ri nutakanic che ri oquibal xa chꞌu-tiꞌn uwach, ma cambiꞌij chiwe: Copon na rikꞌij echiriꞌ lic e qꞌui ri cacaj queboc bi, noꞌjna cayaꞌtaj ta chique queboc bi.

25 »Ma e cuꞌana pachaꞌ ri rajaw juna jaechiriꞌ cuꞌan juna nimakꞌij. Echiriꞌ ebo-quinak chi conoje ri ebusiqꞌuim, cutzꞌapijlo ri puerta, y na jinta chi cꞌu junok coquic.Jecꞌulaꞌ riꞌ ri quicꞌulumaj riꞌix, na quixocta chubi. Quijek cꞌu riꞌ quixchꞌaw apanok:“Kajaw, Kajaw, yaꞌa co la chike cojoc bi”quixchaꞌ.

»Yey Rire jecꞌuwaꞌ cucꞌul lo uwachchiwe: “Riꞌin na wetaꞌam taj pa ix petinakwi riꞌix” cacha chiwe.

26 »Ecꞌuchiriꞌ, quijek ubiꞌxic: “Oj waꞌ cꞌuwoꞌkinak ucꞌ la yey xcꞌutun ne la pa tak ribe re ri katinamit” quixcha che.

* 13:16 Ri aj Israel lic caquiyac ukꞌij ri Abraham y caquibiꞌij quikaw che, ma e nabe catiꞌ-quimam. † 13:21Wa cꞌambal naꞌoj puwi ri levadura e queꞌelawi tob rutakanic ri Dios xujek xa rucꞌ queb oxib pero waꞌ cumaj ronojeruwachulew.

Page 109: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 13:27 106 Lucas 14:1127 »Noꞌj Rire cubiꞌij lo chiwe: “Pakatzij

wi, riꞌin na wetaꞌam taj pa ix petinak wiriꞌix. Chixela chinuwach, iwonoje ri ixꞌanal re ri lic itzel uwach” cacha chiwe.

28 »Ecꞌuchiriꞌ, lic quixokꞌic y cakichꞌichꞌruwi iweꞌ echiriꞌ quebiwil ri Abraham, riIsaac y ri Jacob cucꞌ conoje ri kꞌalajisanelabe cꞌo rucꞌ ri Kakaw pa rutakanic chilaꞌ chi-caj; yey ecꞌu riꞌ riꞌix na jinta pikꞌab quixocbi cucꞌ. 29 Noꞌj e cꞌo ri na e ta aj judiꞌab epetinak pa relebal lo ri kꞌij, putzakibal rikꞌij y pa ronoje luwar che ruwachulew, riꞌqueboc chwa ri mexa pa rutakanic ri Dios.

30 »Chiwilape cꞌu riꞌ, ma e cꞌo ju-jun chique ri na jinta quiwach wara cheruwachulew, e lic cacꞌojiꞌ quiwach chwachri Dios chilaꞌ chicaj; yey e cꞌo ri lic cꞌoquiwach wara che ruwachulew, e cuꞌanana jinta quiwach chwach ri Dios chilaꞌchicaj» xchaꞌ.

Ri Jesús cokꞌ puwi ri tinamit Jerusalem(Mt. 23:37-39)

31 Chupa cꞌu waꞌ wa kꞌij xekib jujunfariseos rucꞌ ri Jesús y jewaꞌ xquibiꞌij che:

—Chelubi la y oj la ma ri rey Herodescaraj cucamisaj la —xechaꞌ.

32Y ri Jesús xubiꞌij chique:—Oj alak y jeꞌbiꞌij alak che laꞌ laꞌchi,

ri e pachaꞌ juna yac: “Wakꞌij y chweꞌkcꞌa quebenuwesaj bi ri itzel uxlabixel ycanꞌan cunanic yey cabij cꞌut canqꞌuis rinuchac” cacha alak che. 33 Pero che cꞌuwoꞌxib kꞌij chirajawaxic wi cambinibej pannube quinꞌec, ma na takal ta che junakꞌalajisanel cacam cꞌa naj che Jerusalem—xchaꞌ.

34 Tecꞌuchiriꞌ xubiꞌij:«¡Jerusalem, Jerusalem, riꞌix quebi-

camisaj ri kꞌalajisanelab y quebiꞌan paꞌbajjanipa ri ebutakom lo ri Dios iwucꞌ! Eriꞌin uqꞌuiyal laj lic xuaj xinmol quichiꞌriwalcꞌoꞌal riꞌix jelaꞌ pachaꞌ cuꞌan junaatiꞌ acꞌ chique tak ruwiꞌch echiriꞌ cumolquichiꞌ chuxeꞌ tak ruxicꞌ, noꞌj riꞌix na xiwajta qꞌuenok.

35 »Chitape cꞌut, cꞌo jun kꞌij echiriꞌ riiwocho riꞌix cawulix canok. Cambiꞌij cꞌuchiwe na quiwil ta chi nuwach cꞌa echiriꞌcopon na rukꞌijol quibiꞌij:Lic nim ukꞌij ri jun petinakchupa rubiꞌ ri Dios Kajawxel Sal. 118:26quixchaꞌ.»

14Ri Jesús cucunaj jun achi chupa jun kꞌij re

uxlanibal1 E xuꞌan waꞌ chupa jun kꞌij re uxlanibal:

Ri Jesús xsiqꞌuix ruma jun fariseo lic cꞌouwach chaꞌ queꞌwoꞌk chirocho. Y chilaꞌ ecꞌo jujun chique ri fariseos lic quicꞌacꞌalemwe ri Jesús cacunan pa ri kꞌij re uxlanibal.2 Ma chiriꞌ chwach Rire cꞌo jun achi licyewaꞌ, waꞌlijinak rucuerpo.

3 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xutzꞌonoj chique rifariseos y raj cꞌutunel re ri tzijpixab, jewaꞌxubiꞌij:

—¿Ube nawi ri caꞌan cunanic chupa rikꞌij re uxlanibal o na ube taj? —xchaꞌ.

4Pero riquena jinta xquicꞌulubej uwach.Ecꞌu ri Jesús xuya rukꞌab puwi ri

yewaꞌ, xucunaj y xubiꞌij che utz queꞌec.5 Tecꞌuchiriꞌ xubiꞌij chique:

—¿Cꞌo neba junok che alak, we ruc-awayuꞌ o ruboyex catzak pa siwan, naqueꞌresalaꞌ tulok tob chupa jun kꞌij reuxlanibal? ¿China na caꞌanaw ta waꞌ? —xchaꞌ.

6 Ecꞌu rique na xquirik ta ucꞌulic uwachche.

Pixabanic chique ri quesiqꞌuix pa junanimakꞌij

7 Ecꞌu ri Jesús xrilo saꞌ ri caquiꞌan riesiqꞌuim pa ri waꞌim, conoje caquimajalaꞌquib puwi tak ri tzꞌulibal que ri lic cꞌoquiwach. E uwariꞌche, xubiꞌij wa cꞌambalnaꞌoj chique ri echocom:

8 «Echiriꞌ casiqꞌuix la ruma junok pajuna nimakꞌij re cꞌulaniquil, na ube taj wequeꞌtzꞌula la chupa ri tzꞌulibal que ri liccꞌo quiwach; ma cꞌaxtaj cacꞌun lo junokchocommás cꞌo uwach chiwach rilal. 9Yeycakib cꞌu riꞌ ri rajaw ri nimakꞌij ucꞌ la ycubiꞌij cheꞌla: “Yaꞌa can la wa tzꞌulibal chewa jun chic” cachaꞌ. Ruma cꞌu laꞌ, cape riqꞌuix la y queꞌtzꞌula lo la cꞌa chirij.

10 »E uwariꞌche, ri chirajawaxic caꞌan laechiriꞌ casiqꞌuix la pa juna waꞌim e waꞌ:We xopon la, meꞌtzꞌula la chupa ri tzꞌulibalque ri lic cꞌo quiwach. Jelaꞌ echiriꞌ cacꞌunlo ri siqꞌuiyom e la, jewaꞌ cubiꞌij cheꞌla:“Wamigo, jeꞌtzꞌula la más chwach” cachaꞌ.Jecꞌulaꞌ catacꞌabax kꞌij la chiquiwach ri ecꞌo chwach ri mexa ucꞌ la. 11 Ma china ricuꞌan lic nim che rib, ri Dios cukasaj uwaukꞌij; noꞌj china ri cuꞌan chꞌutiꞌn che rib, riDios cuyac ukꞌij» xcha ri Jesús.

Ri na quebelaj ta che ri siqꞌuibal cuꞌan riKakaw

Page 110: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 14:12 107 Lucas 14:3312 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij che ri fariseo, ri

siqꞌuiyom re pa ri waꞌim:—Echiriꞌ caꞌan la juna waꞌim, na xew ta

quesiqꞌuij la ri amigos la, ri e atz-chakꞌla, ri e cꞌo chux cheꞌla y ri beyomab ecꞌo lo chi nakaj la. Ma we caꞌan la waꞌ,rique caquiꞌan ucꞌaxel cheꞌla, caquisiqꞌuijla pa juna waꞌim y jecꞌuriꞌlaꞌ asu cacꞌul lari tzelebal uwach che ri xꞌan la.

13 »E uwariꞌche, ri chirajawaxic caꞌanla echiriꞌ caꞌan la juna nimakꞌij, e chebe-siqꞌuij la ri nibaꞌib, ri tꞌum cakan quikꞌab,ri e sic y ri e potzꞌ. 14 Jecꞌuriꞌlaꞌ nimkꞌij alaxic la, ma rique na caquichꞌij tauyaꞌic ucꞌaxel cheꞌla; pero e cacꞌul la ri rajilucꞌaxel echiriꞌ quecꞌastaj lo ri lic e jusucꞌchwach ri Dios —xcha ri Jesús.

15 Echiriꞌ xuta waꞌ jun chique ri etzꞌulchwa rimexa, jewaꞌ xubiꞌij che: «¡Nimukꞌijralaxic china ri cawaꞌ pa ri nimalaj nimabalcuya ri Dios pa rutakanic!» xchaꞌ.

16 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:«Julaj cꞌo jun achi xuchꞌobo cuya jun

nimalaj nimabal y lic e qꞌui ri xebusiqꞌuij.17 Ecꞌuchiriꞌ xopon ru orayil ri nimabal,xutak bi jun raj chac chaꞌ cubiꞌij chique riechocom chic: “Peta cꞌu alak ma yijbitalchi ronoje” cachaꞌ.

18 »Noꞌj chiquijujunal xquijekcaquitzꞌonoj cuybal quimac ruma naquebec taj. Ri nabe xubiꞌij: “Xinlokꞌco juchꞌakap wulew y lic chirajawaxicquiꞌnwilaꞌ. Chabiꞌij co che rapatrónchucuyu numac ma na quinꞌec taj” xchaꞌ.

19 »Ri jun chic xubiꞌij: “Xinlokꞌ co woꞌobyunta boyexab y ecꞌu waꞌ quiꞌntija quikꞌijpa chac. Chabiꞌij co che rapatrón chucuyunumac ma na quinꞌec taj” xchaꞌ.

20 »Yey jun chic xubiꞌij: “Riꞌin lic cꞌacꞌxincꞌuliꞌic; y ruma laꞌ na quinꞌec taj” xchaꞌ.

21 »Echiriꞌ xtzelej lo raj chac, xubiꞌijronoje waꞌ che rupatrón. Ecꞌu rupatrónlic xpe royowal y xubiꞌij che ri raj chac:“Chokꞌotan riꞌ, jat pa tak cꞌaybal y pa takbe re ri tinamit y chebacꞌama lo ri e nibaꞌib,ri tꞌum cakan quikꞌab, ri e potzꞌ y ri e sic”xchaꞌ.

22 »Xeꞌec cꞌu raj chac. Y echiriꞌ xtzelejlok, xubiꞌij che rupatrón: “Wajaw, yaxinꞌan ronoje ri xintak la che; na rucꞌ tacꞌu riꞌ, lic cꞌa cꞌo luwar chwa tak ri mexa”xchaꞌ.

23 »Xubiꞌij tanchi cꞌu rachi che ri rajchac: “Chatelubi tzaꞌm tinamit y jat patak nimabe y pa tak cuxcul be. Chaminauwach chique ri winak chaꞌ quepetic y jelaꞌcanoj uwa tak ri mexa nuyijbam chic re wanimabal. 24Yey pakatzij wi cambiꞌij chawe:Na jinta junok chique ri xenusiqꞌuij nabe,cutij re ri nimabal nuyijbam” xchaꞌ.»

Ri cꞌax caricꞌowibej ri caterej chirij ri Jesús25 Echiriꞌ ri Jesús cꞌo chi be, uqꞌuiyal

winak eteran chirij. Ecꞌu Rire xtzuꞌn chirijy jewaꞌ xubiꞌij chique:

26 «We cꞌo junok caraj caterej lo chwij,lic chirajawaxic che más cꞌax quinunaꞌriꞌin chiquiwa conoje, ma we e más cꞌaxquebunaꞌ ruchu-ukaw, ri rixokil, ri ral-cꞌoꞌal, ri ratz-uchakꞌ ymásne cꞌax cunaꞌ ribrire chinuwa riꞌin, riꞌ na takal ta che cuꞌannutijoꞌn. 27E uwariꞌche, china ri na cuya taranimaꞌ cutij cꞌax ruma ri caterej lo chwij,*riꞌ na takal ta che cuꞌan nutijoꞌn.

28»Mawe cꞌo junok caraj cuꞌan nutijoꞌn,lic chuchꞌobo na rakanwe cucuy ri cꞌaxcꞌo-bic cape puwiꞌ ruma ri caterej lo chwij.

»E jelaꞌ pachaꞌ ri caꞌanic echiriꞌ cayacjuna nimalaj ja. Ma ¿cꞌo neba junok chealak na cuchꞌob ta rakan chi utz nabe napuwi ri cajawax che chaꞌ cuyac ri ja ycarajilaj na cꞌu riꞌ janipa ri cumaj bi chaꞌcaretaꞌmajwexakareꞌ cuchꞌij uyaquic ri ja?29Mawe na cuꞌan ta waꞌ, echiriꞌ uticom chicꞌu ruparakan ri ja, cuchakabaꞌ uꞌaniquilruma na jinta chi puak re cuqꞌuiso; yeyconoje cꞌu riꞌ ri quebilow re, caquijekcaquichꞌamij, 30 caquibiꞌij: “Waꞌchi xujekuyaquic wa ja, yey na xuqꞌuis ta chic”quechaꞌ.

31 »Jecꞌulaꞌ ¿saꞌ nawi cuꞌan juna rey xae lajuj mil rusoldados chwa juna chic reypetinak pa chꞌaꞌoj chirij rucꞌ veinte milsoldados? Ri cuꞌano e nabe na cuchꞌob narakan chi utz we xakareꞌ cuchꞌij uchukꞌabri jun chic rey e cꞌo más usoldados. 32 Ywe cuchꞌobo na cuchꞌij taj, ri cuꞌano exalokꞌ cꞌa naj cꞌo wi lo ri jun chic rey,quebutak cꞌu bi achijab chaꞌ queꞌquiꞌanari utzil chomal rucꞌ.† 33 Jecꞌuriꞌlaꞌ, we cꞌojunok che alak caraj caterej lo chwij, licchirajawaxic che cuya can ronoje ri cꞌorucꞌ;‡ ma we na cuꞌan ta waꞌ, na takal tache cuꞌan nutijoꞌn.

* 14:27 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ri na rucꞌaꞌam ta rucruz”. † 14:32 Riꞌoj na cakachꞌij ta cꞌana ruchukꞌab riDios, e uwariꞌche kaꞌana utzil chomal rucꞌ Rire woꞌora, xalokꞌ cꞌamajaꞌ cojeꞌela chwach. ‡ 14:33 Waꞌ e queꞌelawironoje ri cꞌo kucꞌ cakaya pukꞌab ri Kanimajawal.

Page 111: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 14:34 108 Lucas 15:24Ri cꞌambal naꞌoj puwi ratzꞌam(Mt. 5:13; Mr. 9:50)

34»E ratzꞌam lic cajawaxic; noꞌj we xsachrutzayul, ¿suꞌanic tanchi caꞌan tza che?35Ma na curik ta uchac che rulew y na utzta ne caꞌan abono rucꞌ. Ecꞌu ri caꞌan che,e catix bi.§ China cꞌu ri cꞌo utanibal cheutayic, ¡chuta cꞌu riꞌ!» xcha ri Jesús.

15Ri cꞌambal naꞌoj puwi rachi cutzucuj

rubexex sachinak(Mt. 18:10-14)

1 Conoje raj tzꞌonol puak re tojonic* ytak raj maquib quekib rucꞌ ri Jesús chaꞌcaquita ruchꞌaꞌtem. 2 Pero ri fariseos y rajcꞌutunel re ri tzijpixab lic caquichꞌaꞌtibej,jewaꞌ caquibiꞌij: «Waꞌchi quebucꞌul rajmaquib y cawaꞌ cucꞌ» quechaꞌ.

3 E uwariꞌche ri Jesús xutzijoj wa juncꞌambal naꞌoj chique, jewaꞌ xubiꞌij:

4 «¿Saꞌ nawi cuꞌan junok che alak wee cꞌo jun ciento ubexex yey casach cꞌujunok chique? ¿Na quebucꞌol ta nebacan riꞌ ri noventa y nueve pa ri quiluwary queꞌec cꞌu che utzucuxic ri jun xsachcanok? Yey na cuxlan ta che utzucuxic cꞌaechiriꞌ cuꞌrika lok. 5 Ecꞌuchiriꞌ curiko, liccaquiꞌcotic cuya lo chirij ukul. 6 Y echiriꞌcopon chirocho, cumol quichiꞌ ri ramigosy ri ratz-uchakꞌ, y jewaꞌ cubiꞌij chique:“Chixquiꞌcota wucꞌ ma xinrik ri nubexexsachinak” cachaꞌ.

7 »Cambiꞌij cꞌu riꞌin che alak: Más necꞌo quiꞌcotemal chilaꞌ chicaj ruma juna ajmac cutzelej utzij chwach ri Dios, chiquiwanoventa y nueve jusucꞌ e cꞌolic y na ca-jawax taj cacuytaj quimac.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi rixok cutzucujrusakil puak

8 »We e laꞌ juna ixok cꞌo lajuj sakil puakrucꞌ yey cutzak cꞌu junok, ¿saꞌ ri cuꞌano?Cutzij akꞌ y naꞌl cumes rupa ja, cutzucujcꞌu coqꞌuil yey na cuxlan ta che utzucuxiccꞌa echiriꞌ cuꞌrika lok. 9Y ecꞌuchiriꞌ urikomchic, cumol quichiꞌ ri ramigos y ri ratz-uchakꞌ y cubiꞌij cꞌu chique: “Chixquiꞌcotawucꞌ ma xinrik wa sakil puak nutzakom”cachaꞌ. 10Cambiꞌij cꞌu riꞌin che alak: Jelaꞌ riquiꞌcotemal que ri ángeles chwach ri Diosechiriꞌ juna aj mac cutzelej utzij» xcha riJesús.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi jun ala sachinak11 Xutzijoj cꞌu wa jun cꞌambal naꞌoj

chique, jewaꞌ xubiꞌij:«Cꞌo jun achi e cꞌo caꞌib ucꞌajol. 12 Jun kꞌij

ri chakꞌixel xubiꞌij che rukaw: “Tat, jachala upa ri beyomalil la y asu yaꞌa la janipa ritakal chwe riꞌin” xcha che rukaw. Y rukawe xuꞌano. Xujach cꞌu rubeyomalil, xuya ritakal che rucꞌajol atzixel y ri takal che richakꞌixel.

13 »Cꞌamajaꞌ cꞌu naj ujachic upa, ralachakꞌixel xucꞌayij ronoje ri xyaꞌ che, xumolbi uchiꞌ ri puak y xeꞌec naj chupa junchic tinamit. Chilaꞌ cꞌu riꞌ xutzꞌilaꞌ ronojerubeyomalil, ma xuꞌan rucꞌ ri puak ronojeri xraj rire. 14 Ecꞌuchiriꞌ xuqꞌuis ronojerurajil, xpe jun nimalaj numic chupa laꞌ latinamit pa cꞌo wi. Y xujek lic cutij cꞌax.

15 »Xeꞌec cꞌut che utzucuxic uchac rucꞌjun achi aj chilaꞌ. Yey rachi xutak bi pajuyub che quichajixic uqꞌuiyal ak. 16 Ecꞌurala xujek lic canumic, curayij uwach tobne e ri quechaꞌ ri ak, pero na jinta junokcayaꞌw re che.

17 »Tecꞌuchiriꞌ, xcꞌun runaꞌoj y chiribilrib xuchꞌob rakan: “Chilaꞌ chirocho rinukaw lic cꞌo caquitij ruqꞌuiyal mocom;yey riꞌin wara quincam che numic. 18 Ecꞌuwoꞌora quintzelej chirocho ri nukaw yjewaꞌ cambiꞌij che: Tat, in macuninakchwach ri Dios y chiwach rilal. 19Na takalta chic cabiꞌx chwe in cꞌajol la. ꞌAna lachwe pachaꞌ xa in chi jun mocom la” xchachiribil rib. 20Y ecꞌu xuꞌano. Xumaj bi ubechirocho rukaw.

»Ecꞌu rukaw, echiriꞌ xril pana rucꞌajolchinimanaj, lic xjuchꞌ caꞌn pa ranimaꞌ. Liccꞌu riꞌ canic xeꞌec y xuꞌcꞌulu apanok. Xu-lakꞌapuj y xutzꞌub uchiꞌ.

21 »Y rala xubiꞌij che rukaw: “Nukaw, inmacuninak chwach ri Dios y chiwach rilal.Na takal ta chic cabiꞌx chwe in cꞌajol la”xchaꞌ.

22 »Pero rukaw xubiꞌij chique ri rajchaquib: “Jiꞌwesalaꞌ lo ri cꞌul más chomy chiwikaꞌ. Chicojo juna mapakꞌab cheruwi ukꞌab y uxajab che ri rakan. 23 Yeyjiꞌcꞌama lo ri mekꞌ lic tiꞌoꞌjirisam y chi-camisaj. Katija cꞌu riꞌ, chojquiꞌcotok ykaꞌana nimakꞌij, 24ma wa nucꞌajol e junamrucꞌ caminak chic yey woꞌora xcꞌastaj lok.Rire sachinak chic pero xrikitajic” xchachique. Y xquijeko lic quequiꞌcotic.

§ 14:35 We ratzꞌam xsach rutzayul, na jinta chi uchac. Jecꞌulaꞌ, na jinta cutikoj we junok cubiꞌij e utijoꞌn ri Jesús yeyna cuya ta ranimaꞌ caricꞌowibej cꞌax ruma Rire. * 15:1 “Raj tzꞌonol puak re tojonic”: Quil “cobrador de impuestos”pa vocabulario.

Page 112: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 15:25 109 Lucas 16:15

25 »Ecꞌu rucꞌajol atzixel benak pa juyub;yey echiriꞌ xcꞌun lo chunakaj ri ja, xuta rimúsica lic catꞌikowic y ri quexajaw pa rinimakꞌij. 26Xusiqꞌuij cꞌu pan jun chique rajchaquib y xutzꞌonoj che saꞌ ri catajinic.

27 »Raj chac xubiꞌij che: “Xcꞌun ri chakꞌla. Ruma cꞌu laꞌ, ri kaw la lic xquiꞌcot chema utz uwach xcꞌunic, na jinta cꞌo xucꞌu-lumaj. E uwariꞌche, xutak ucamisaxic rimekꞌ tiꞌoꞌjirisam chaꞌ cakaꞌan nimakꞌij”xcha che.

28 »Ecꞌu ri atzixel lic xpe royowal y naxraj taj coc bi. Xel na cꞌu lo rukaw y licxelaj che chaꞌ coc bi. 29 Noꞌj rire xucꞌuluwach, jewaꞌ xubiꞌij che rukaw: “Rilaletaꞌam la janipa lo junabwaꞌ in chacuninakucꞌ la y na nupalajim ta tzij la julajok. Narucꞌ ta cꞌu riꞌ, na yaꞌom tane la chwe tob xajuna ralco nucaprux chaꞌ canꞌan nimakꞌijy quinquiꞌcot cucꞌ ri wamigos. 30 Yey ecꞌuwoꞌora xcꞌunwa jun cꞌajol la, ri xa xuꞌtzꞌilaꞌlo ri puak la cucꞌ ixokib na chom ta quib-inic; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ruma rire, xtak laucamisaxic ri mekꞌ tiꞌoꞌjirisam” xcha che.

31 »Ecꞌu rukaw xubiꞌij che: “Nucꞌajol,riꞌat ronoje kꞌij at cꞌo wucꞌ, yey rubitakwe, ronoje aweꞌat chic. 32 Noꞌj woꞌora licchirajawaxic wi cakaꞌan nimakꞌij y cojquiꞌ-cotic, ma waꞌchakꞌ e junam rucꞌ caminakchic yey woꞌora xcꞌastaj lok. Rire sachinakchic pero xrikitajic” xchaꞌ.»

16Ruchapabexic ri kabeyomalil

1 Ecꞌu ri Jesús xutzijoj waꞌ chique ruti-joꞌn:«Cꞌo jun achi beyom y rire cꞌo jun rajchac chajinel re ronoje rubitak re. Xoponcꞌu ubiꞌxiquil che ri beyom, ri raj chaccatajin bi che uqꞌuisic rubeyomalil. 2 Ecꞌuri beyomxusiqꞌuij ri raj chac y jewaꞌ xubiꞌijche: “¿Saꞌ waꞌ wa canta chawe? Ma xbiꞌxchwe, riꞌat e catzꞌilaꞌ rubitak we. Ruma cꞌuriꞌ, woꞌora na at ta chi chajinel chwi ru-bitakwe, pero chayaꞌa can chwe chucholaꞌjtzꞌibital chwa wuj saꞌ ri xaꞌan rucꞌ tak rinuyaꞌom pakꞌab” xchaꞌ.

3 »Ewi ri raj chac xuchꞌob rakan: “¿Saꞌri canꞌan woꞌora? Ma ri wajaw caresajri nuchac chwe. Yey riꞌin na cancuytaj quinchacun pa juyub y quinqꞌuix checantzꞌonoj limoxna. 4 ¡Ah! Wetaꞌam chicsaꞌ ri canꞌano chaꞌ e cꞌo wamigos quecꞌu-luw weꞌin chicocho echiriꞌ na jinta chinuchac” xcha pa ranimaꞌ.

5 »Xebusiqꞌuij cꞌu chiquijujunal ri cꞌoquicꞌas rucꞌ ri rajaw. Xutzꞌonoj che ri nabe:“¿Janipa racꞌas rucꞌ ri wajaw?” xcha che.

6 »Y raj cꞌas xucꞌul uwach: “Nucꞌas junciento tenaꞌx aceite” xcha che.

»Y raj chac xubiꞌij che: “Riꞌ ruwujilracꞌas. Chokꞌotan chat-tzꞌulok, chayojo rijun ciento y chacojo xa nicꞌaj ciento chic”xchaꞌ.

7»Tecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj che jun chic: “Yriꞌat, ¿janipa racꞌas?” xchaꞌ.

»Y raj cꞌas xubiꞌij: “Nucꞌas jun cientoquintal trigo” xchaꞌ.

»Y raj chac xubiꞌij che: “Riꞌ ruwujilracꞌas. Chayojo ri jun ciento y chacojo xaochenta quintal chic” xchaꞌ.

8 »Ecꞌu ri rajaw, echiriꞌ xretaꞌmaj saꞌ rixuꞌan ri raj chac, jewaꞌ xubiꞌij: “¡Jaꞌ! ¡Liccꞌo unaꞌoj wa jun achi, tob na jusucꞌ ta riuꞌanom!” xchaꞌ.»

Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique rutijoꞌn:«Pakatzij wi ri winak na e ta jusucꞌ, más

cꞌo quinaꞌoj che uchapabexic rubitak que,chiquiwa ri e cꞌo pa ri Kꞌijsak. 9E uwariꞌchecambiꞌij chiwe: Chichapabej chi utz ri puaky rubitak iwe y rucꞌ waꞌ chebitoꞌo ri nibaꞌiby jecꞌulaꞌ rique quebuꞌana iwamigos. Maechiriꞌ copon ri kꞌij na jinta chi puak iwucꞌ,quixcꞌul na chilaꞌ chicaj pa cayaꞌiꞌ wi chiweri cꞌaslemal na jinta utakexic.

10 »E junok jusucꞌ uchapabexic cuꞌan rixa jubikꞌ yaꞌtal pukꞌab, jecꞌuriꞌlaꞌ cuꞌanowe xyaꞌiꞌ qꞌui pukꞌab. Noꞌj we na jusucꞌta uchapabexic cuꞌan ri xa jubikꞌ yaꞌtalpukꞌab, jecꞌuriꞌlaꞌ we xyaꞌiꞌ qꞌui pukꞌab, najusucꞌ ta ri cuꞌan rucꞌ. 11Ecꞌu riꞌ riꞌix, we najusucꞌ ta uchapabexic iꞌanom ri beyomalilxa re ruwachulew, ¿china cꞌu cayaꞌw riꞌpikꞌab ri sakil beyomalil re chilaꞌ chicaj?Na jinta junok. 12 Yey we e laꞌ na jusucꞌ tauchapabexic iꞌanom ri yaꞌom pikꞌab xa pachakꞌiꞌm, ¿china cꞌu riꞌ caraj cuya beyoma-lil chiwe? Na jinta junok.

13 »Lic cꞌayew we juna aj chac e caꞌib rirajaw. Ma laj tzel caril ri jun yey cꞌax cunaꞌri jun chic; o laj cuyac ukꞌij ri jun yey cucꞌakbi ukꞌij ri jun chic. Ruma cꞌu laꞌ, na utztaj we junok cuya rib che cunimaj ri Diosyey cuya rib che utzucuxic ri beyomalil reruwachulew» xcha ri Jesús.

14 Echiriꞌ xquita waꞌ ri fariseos, ri licqueꞌec quicꞌuꞌx rucꞌ ri puak, xa xquitzeꞌejri cubiꞌij ri Jesús.

15 Ecꞌu Rire xubiꞌij chique:«Ralak fariseos, lic caꞌan chi ibil ib alak

pachaꞌ lic alak jusucꞌ chiquiwach ri winak,

Page 113: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 16:16 110 Lucas 17:4pero ri Dios retaꞌam saꞌ ri cꞌo pa animaꞌalak. Ma ronoje tak ri lic yacom ukꞌij cumari winak, waꞌ lic tzel quilitaj ruma ri Dios.

Ri Tzij Pixab y rutakanic ri Dios16 »Ri kꞌalajisanelab y ri Moisés

quitzꞌibam chi lo chupa ri Tzij Pixab chwirutakanic ri Dios cacꞌun na; yey rucꞌcꞌu ri Juan xjekiꞌ wi utzijoxic rucꞌunibalrutakanic ri Dios, y conoje cꞌu ri winaklic caquitij ukꞌij queboc chupa waꞌ. 17 Narucꞌ ta cꞌu riꞌ, lic cꞌo uwach wa TzijPixab tzꞌibital canok, ma e ne más cꞌayewcajalcꞌatix jubikꞌok che waꞌ chwa ri casachuwach ruwa caj y ruwachulew.

Ri Jesús cacꞌutun chwi ri jachbal ib(Mt. 5:31-32; 19:1-12; Mr. 10:1-12)

18 »China junok cuya ruwujil re jachbalib che ri rixokil yey cacꞌuliꞌ tanchi rucꞌjuna chic ixok, riꞌ camacun chirij ri cꞌu-laniquil. Yey china ri cacꞌuliꞌ rucꞌ rixokjachom canok, riꞌ jenelaꞌ camacun chirij ricꞌulaniquil.

Ri beyom y ri Lázaro19 »Cꞌo jun achi lic beyom, e tak rukꞌuꞌ

cucojo ꞌanatal rucꞌ cꞌul morato* y rucꞌcꞌul lino rubiꞌ, yey waꞌ lic qꞌui rajil. Rireronoje kꞌij cuꞌan nimak nimanic pa rocho.20 Y chunakaj cꞌu ri puerta catzꞌuyiꞌ junnibaꞌ Lázaro rubiꞌ yey waꞌ lic cakꞌolol rijche chꞌaꞌc. 21 Ecꞌu wa nibaꞌ lic curayijpan uwach ri kax catzak chuxeꞌ rumexari beyom; yey quecꞌun tak ne lo ri tzꞌiꞌ ycaquirikꞌiraꞌ uwach rucꞌax cakꞌololic.

22 »Xopon cꞌu jun kꞌij xcam ri nibaꞌ yxcꞌam bi cuma ri ángeles y xyaꞌ cꞌu putzalri Abraham. Tecꞌuchiriꞌ, xcam ri beyom yxmukic.

23 »Ecꞌuchiriꞌ cꞌo chi pa cꞌax ri beyomchupa ri luwar que ri ecaminak, chini-manaj xril pan ri Abraham rucꞌ ri Lázaroputzal. 24 Ecꞌu ri beyom xsiqꞌuin apanok,jewaꞌ xubiꞌij: “Nukaw Abraham,† chin-juchꞌ caꞌn co cheꞌla, taka lo la ri Lázarochaꞌ cumuꞌ ruwi ukꞌab pa yaꞌ re coluꞌjorij riwakꞌ, ma lic cꞌax in cꞌo chupa wa akꞌ” xchache.

25 »Noꞌj ri Abraham xubiꞌij pan che:“At wal, cꞌuna chacꞌuꞌx echiriꞌ at cꞌas cheruwachulew, lic xacꞌul janipa ri xarayij;

noꞌj ri Lázaro lic cꞌax ri xucꞌul rire cherucꞌaslem che ruwachulew. Ecꞌu woꞌorarire lic utz uꞌanom wara, noꞌj riꞌat at cꞌopa ri cꞌax.‡ 26Yey chikaxoꞌl riꞌoj y riꞌat cꞌojun nimalaj siwan. Ruma cꞌu waꞌ, ri e cꞌowara na utz taj quekꞌax pan iwucꞌ; y ri ecꞌo iwucꞌ, na utz taj quekꞌax lo wara” xchari Abraham.

27»Xubiꞌij cꞌu ri beyom che: “Cantzꞌonojco cheꞌla, nukaw Abraham, taka bi la riLázaro chirocho ri nukaw chwachulew,28ma chilaꞌ e cꞌo can woꞌob nuchakꞌ. Takacꞌu bi la ri Lázaro chaꞌ quebuꞌpixabaj y jelaꞌna quepe ta rique chupa wa luwar re cꞌaxpa wa in cꞌo wi riꞌin” xchaꞌ.

29 »Y ri Abraham xubiꞌij che: “Cꞌo chipaquikꞌab rique ri Tzij Pixab tzꞌibital cancuma ri Moisés y ri kꞌalajisanelab. ¡Ecꞌuquita que riꞌ!” xchaꞌ.

30 »Ecꞌu ri beyom xubiꞌij che: “NukawAbraham, rique na queboc ta il chewaꞌ. Pero we ta e laꞌ cꞌo junok cꞌasta-jinak bi chiquixoꞌl ri ecaminak yey caw-inakir chiquiwach, riꞌ caquitzelej na quitzijchwach ri Dios” xchaꞌ.

31 »Ecꞌuchiriꞌ xubiꞌij ri Abraham che:“We rique na queboc ta il che ri quitzꞌibamcan ri Moisés y ri kꞌalajisanelab, na caqui-jalcꞌatij ta ri quibinic quisilabic tob necawinakir chiquiwach junok cꞌastajinak bichiquixoꞌl ri ecaminak” xcha ri Abraham.»

17Ri kꞌatbal tzij re ri Dios cꞌo paquiwi ri

caquimin jun chic pa mac(Mt. 18:6-7, 21-22; Mr. 9:42)

1Ri Jesús xubiꞌij chique rutijoꞌn:«Che ruwachulew lic cꞌo tzakibal pa mac,pero ¡lic tokꞌoꞌ cꞌu uwach ri cumin junokchic chupa ri na utz taj, ma e cape ri kꞌatbaltzij re ri Dios puwiꞌ! 2Ma e nemás utz cuyari catzayabax bi pukul juna nimalaj caꞌ requeꞌem y cacꞌak cꞌu bi chupa ri mar, chwari cumin junok pachaꞌ wa chꞌutiꞌk* chupari na utz taj.

Pixabanic puwi ri cuybal mac3 »Lic chiwila cꞌu iwib riꞌix. Ma we juna

awatz-achakꞌ cuꞌan ri na utz taj chawe,chachꞌaꞌbej upa. Y we xutzelej utzijchawach, chacuyu umac. 4 Tob ne cuꞌan

* 16:19 “Morato”: Quil “púrpura” pa vocabulario. † 16:24 Ri aj Israel lic caquiyac ukꞌij ri Abraham y caquibiꞌijquikaw che, ma e nabe quimam. ‡ 16:25 Wa jun versículo na e ta queꞌelawi conoje ri beyomab quebec pa cꞌax yconoje ri nibaꞌib quecolobetajic. Ma ri Abrahammismo e jun achi lic beyom y rire xcolobetajic. * 17:2 “Chꞌutiꞌk”:Waꞌ e cachꞌaꞌt paquiwi ri na jinta quichukꞌab, na jinta quiwach o ri cꞌacꞌ xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús.

Page 114: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 17:5 111 Lucas 17:27ri na utz taj chawe wukub laj chupa ri junkꞌij y wukub laj coluꞌtzelej utzij chawach,chacuyu umac» xcha ri Jesús.

5Ecꞌuchiriꞌ xquibiꞌij ri cablajuj e utakoꞌnche:

—Nimarisaj la ri cubulibal kacꞌuꞌx —xechaꞌ.

6 Y ri Kanimajawal Jesucristo jewaꞌ xu-biꞌij chique:

—We ta ri cubulibal icꞌuꞌx caqꞌuiyic jelaꞌpachaꞌ caqꞌuiy rijaꞌ re moxtasa, utz ne riꞌquibiꞌij che wa jun cheꞌ: “Chumichꞌa birib wara y chutica rib chupa ri mar,” y ecuꞌanaꞌ —xchaꞌ.

Miꞌan nim che iwib ruma quixchacun paruchac ri Dios

7 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij:«We e laꞌ junok chiwe cꞌo juna raj chac

cachacun pa abixbal o quebuchajij chicop,yey echiriꞌ catzelej lo pa juyub, ¿quibiꞌijnawi che: “Chatocok, chat-tzꞌula chwa rimexa”? 8 ¡Na e ta quiꞌano! Ri quibiꞌijche e waꞌ: “Chajeka uyijbaxic ri waꞌimy chayijbaꞌ awib chaꞌ caya lo ri nuwachwa ri mexa. Ecꞌuchiriꞌ in woꞌkinak chiriꞌin, cꞌa tecꞌuchiriꞌ catwaꞌ riꞌat” quixchaꞌ.9 ¿Cutioxij nawi ri patrón che ri raj chacruma xuꞌan ri xutak che? Na cutioxij taj.

10 Jecꞌulaꞌ riꞌix, echiriꞌ iꞌanom chi ronojeri ixtakom che uꞌanic ruma ri Dios, jewaꞌchibiꞌij: “Riꞌoj xa oj mocom, na takal taco chike cayac kakꞌij ma xew kaꞌanom riubiꞌim ri Dios chike” quixchaꞌ.»

Na e ta qꞌui ri quetioxin che ri Kakaw11 Echiriꞌ ri Jesús cꞌo chi be re queꞌec

Jerusalem, catajin ricꞌowic pa ri be, ri cu-jach upa ri luwar re Samaria rucꞌ ri luwarre Galilea. 12 Echiriꞌ catajin roquic chupajun aldea, lajuj achijab cꞌo ri yabil leprachique xebel lo che ucꞌulic yey chinimanajxetaqꞌuiꞌ wi lo che ri Jesús.† 13Xquijek cꞌuquesiqꞌuin che, jewaꞌ caquibiꞌij:

—¡Jesús, lal tijonel, choj-juchꞌ caꞌn cocheꞌla! —quechaꞌ.

14 Ecꞌuchiriꞌ xeril pan ri Jesús, jewaꞌxubiꞌij chique:

—Oj alak, jeꞌcꞌutu ib alak chiquiwach rajchacunel pa Rocho Dios‡ —xcha chique.

Xebec cꞌut, y echiriꞌ quetajin chi be,xecunutaj che ri quiyabil.

15 Cꞌo cꞌu jun chique, echiriꞌ xrilocunutajinak chic, xtzelej lok y xujekocasiqꞌuinic, lic cuyac ukꞌij ri Dios.16 Xuxucubaꞌ cꞌu rib xeꞌrakan ukꞌab riJesús, xukasaj rupalaj cꞌa chuꞌlew ylic catioxin chwach, yey waꞌ waꞌchi ajSamaria.

17 Ecꞌu ri Jesús jewaꞌ xubiꞌij:—¿Na e ta neba lajuj ri xecunutajic? Yey

ri belejeb chic, ¿pa e cꞌo wi? 18 ¿Suꞌchacna xetzelej ta lo rique chaꞌ caquiyac ukꞌijri Dios? Ma xew xtzelej lo wa jun achi yeyrire na aj tane Israel —xchaꞌ.

19Xubiꞌij cꞌu che rachi:—Chatyactajok y chamaja bi abe. Ma

ruma ri cubulibal acꞌuꞌxwucꞌ, xatcolobetajche ri yabil —xchaꞌ.

Rucꞌunibal Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex(Mt. 24:23-28, 36-41)

20Ri fariseos xquitzꞌonoj che ri Jesús:—¿Jampalaꞌ cacꞌun rutakanic ri Dios che

ruwachulew? —xechaꞌ.Y ri Jesús xucꞌul uwach:—Ri jekebal rutakanic ri Dios na jinta

cꞌutubal re quilitajic. 21 Na jinta ne junokcubiꞌij: “¡Riꞌ cꞌo wara!” o “¡Leꞌ cꞌolic!” Matape alak: Rutakanic ri Dios cꞌo chi chixoꞌlalak —xcha chique.

22Ecꞌuchiriꞌ ri Jesús xubiꞌij tanchi chiquerutijoꞌn:

«Copon cꞌu ri kꞌij echiriꞌ lic quiwajquiwil tob ne xa juna kꞌij che rukꞌijolRalaxel Chiquixoꞌl Ticawex echiriꞌ catakanche ruwachulew; pero na quiwil taj.23 Cuꞌana cꞌu riꞌ e cꞌo caquibiꞌij chiwe:“¡Riꞌ cꞌo wara!” o “¡Leꞌ cꞌolic!” Peroriꞌix mixꞌec, na quebiternabej ta nenareꞌ.24 Ma echiriꞌ cacꞌun Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex, conoje caquil rucꞌunibal jelaꞌpachaꞌ cuꞌano echiriꞌ cayocꞌ caꞌn ruxeꞌ cajy ruwonibal waꞌ cuwonisaj ronoje.

25Pero lic cꞌu chirajawaxic nabe na cutijri cꞌax y lic cacꞌak bi ukꞌij cuma ri winak rewakꞌij ora.

26 »Ma jelaꞌ pachaꞌ ri xuꞌan chupa takri kꞌij re ri Noé, jelaꞌ cuꞌana pa rucꞌunibalRalaxel Chiquixoꞌl Ticawex. 27 Ma conojeri winak caquitij quiwa, caquitij quiyaꞌ,quecꞌuliꞌic y quequiya ri calcꞌoꞌal pa cꞌu-laniquil. Ecꞌu quetajin riꞌ che uꞌaniquil,echiriꞌ xopon rukꞌijol xoc bi ri Noé chupa ri

† 17:12 Jewaꞌ xquiꞌano ma chupa ri Tzij Pixab cubiꞌij na utz taj cakib junok cꞌo lepra che rucꞌ junok na jinta wa yabilche. ‡ 17:14 Ri Tzij Pixab re ri Moisés cubiꞌij we junok na jinta chi lepra che, chirajawaxic cucꞌutu rib chwach junaj chacunel pa Rocho Dios chaꞌ rire cubiꞌij we utz chic queꞌcꞌola chiquixoꞌl ri ratz-uchakꞌ. Lv. 14:1-32

Page 115: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 17:28 112 Lucas 18:12nimalaj barco; cꞌa tecꞌuchiriꞌ xpe ri unimaljab y jelaꞌ xusach quiwach conoje.

28 Jecꞌuriꞌlaꞌ xuꞌan ojertan chupa tak rikꞌij re ri Lot: tak ri winak caquitij quiwa,caquitij quiyaꞌ, quelokꞌowic, quecꞌayinic,queticoꞌnajic y caquiyac cocho. 29 Yeychupa cꞌu ri kꞌij echiriꞌ xel bi ri Lot chupa ritinamit Sodoma, xpe lo akꞌ chicaj cajinowrucꞌ azufre✡ y xecam conoje ri e cꞌo chupari tinamit. 30 Jecꞌuriꞌlaꞌ cuꞌana pa rukꞌijolechiriꞌ cakꞌalajin uwach Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex, ma tak ri winak na cacoyꞌej tarucꞌunibal.

31 »Chupa cꞌu riꞌ la kꞌij, china ri cꞌolo chwi ri rocho, makaj lo che ucꞌamicubitak re pa ja; y china ri cꞌo pa juyub,matzelej lo pa ri tinamit. 32 Cꞌuna chicꞌuꞌxriꞌix saꞌ ri xucꞌulumaj ri rixokil ri Lot.✡33 China ri lic cutij riꞌ che na cuya taranimaꞌ rucꞌaslem, riꞌ e cujam ri chomilajucꞌaslemal chwach ri Dios; noꞌj china ricuya ranimaꞌ rucꞌaslem wuma riꞌin, riꞌe curik ri chomilaj ucꞌaslemal chwach riDios.

34 »Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Chupa laꞌlaꞌkꞌab cꞌo cuꞌana wi e cꞌo caꞌibok quewarjunam; jun cacꞌam bi y ri jun chic cayaꞌiꞌcanok. 35 O laj e cꞌo caꞌib ixokib junamquequeꞌnic; jun cacꞌam bi y ri jun chiccayaꞌiꞌ canok. 36 Pa e cꞌo wi caꞌibok chwajuyub; jun cacꞌam bi y ri jun chic cayaꞌiꞌcanok» xcha ri Jesús.

37 Ecꞌuchiriꞌ rutijoꞌn xquicꞌul uwach, je-waꞌ xquibiꞌij che:

—Kajawal, ¿pachawi cuꞌana wi waꞌ? —xechaꞌ.

Y ri Jesús xubiꞌij chique:—Lic cakꞌalajinic pa cuꞌana wi, jelaꞌ

pachaꞌ cakꞌalajinic pa cꞌo wi juna caminak,mapuwiwaꞌ caquimolwi quib tak ri cꞌuch§—xchaꞌ.

18Ri cꞌambal naꞌoj puwi jun ixok malcaꞌn y

jun aj kꞌatal tzij1 Ecꞌu ri Jesús xutzijoj wa jun cꞌambal

naꞌoj chaꞌ cucꞌut chique rutijoꞌn ri lic chi-rajawaxic wi na cacokꞌotaj taj caquiꞌanorar chwach ri Dios y na capax tanequicꞌuꞌx che royꞌexic ri cꞌulubal uwach.2 Jewaꞌ xubiꞌij chique:

«Chupa jun tinamit cꞌo jun aj kꞌatal tzijna cuxiꞌij ta rib chwach ri Dios y na cuxiꞌijta rib chwach juna achi. 3 Cꞌo cꞌu junixok malcaꞌn chupa wa tinamit, ronoje kꞌijcacꞌun chwach raj kꞌatal tzij y cubiꞌij che:“Kꞌata la tzij puwi jun ticawex cachꞌoꞌjinchwij” cacha che.

4 »Ecꞌu raj kꞌatal tzij lic naj e riꞌ na xrajtaj cuꞌan ri cutzꞌonoj wiꞌxok. Tecꞌuchiriꞌ,xubiꞌij pa ranimaꞌ: “Tob na canxiꞌij ta wibchwach ri Dios y na canxiꞌij ta wib chwachjuna achi, 5 canꞌan na cꞌu wa kꞌatbal tzijcutzꞌonoj wiꞌxokmalcaꞌn. Mawe na cantoꞌtaj, xaki quinoꞌluchꞌichꞌaꞌ yey waꞌ na can-cuy ta chic” xcha raj kꞌatal tzij.»

6 Ecꞌuchiriꞌ, ri Kanimajawal xubiꞌijchique rutijoꞌn:

«Xita cꞌu riꞌ saꞌ ri xubiꞌij wa aj kꞌataltzij na utz ta ucꞌuꞌx. Xuꞌan cꞌu rixutzꞌonoj rixok che ma rire na xrokꞌotaj tautzꞌonoxic.

7 »We juna achi na utz ta ucꞌuꞌx cuꞌanwaꞌ, ¡macꞌuwariꞌ ri Dios cuꞌan ri usucꞌy quebutoꞌ cꞌu ri ebuchaꞌom Rire werique caquichꞌaꞌbej chipakꞌij chichakꞌab!¿Camayin neba Rire che ucꞌulic uwach?8 Cambiꞌij chiwe: Na jampatana ri Dioscucꞌulubej lo uwach y cuꞌan cꞌu ri usucꞌchique. Pero echiriꞌ cacꞌun tanchi RalaxelChiquixoꞌl Ticawex, ¿cꞌa queburik nawiticawex che ruwachulew cꞌa cꞌo cubulibalquicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios?» xcha ri Jesús.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi jun fariseo y jun ajtzꞌonol puak re tojonic

9 E cꞌo jujun caquichꞌobo lic e jusucꞌ;ruma cꞌu riꞌ, lic cꞌu caquicꞌak bi quikꞌij rijujun chic. Ecꞌu ri Jesús xutzijoj wa juncꞌambal naꞌoj chique:

10 «E cꞌo caꞌib achijab xebec pa ri RochoDios chaꞌ queꞌquiꞌana orar; jun e cuqꞌuilri fariseos y ri jun chic, aj tzꞌonol puakre tojonic. 11 Ecꞌu ri fariseo e riꞌ tacꞌalicxujek cuꞌan orar; lic cuyac ukꞌij chiribilrib, jewaꞌ cubiꞌij: “Lal Dios, cantioxij cheꞌlama riꞌin na in ta jelaꞌ pachaꞌ ri juchꞌobachijab: ri elekꞌomab, ri na e ta jusucꞌ, riquemacun chirij ri cꞌulaniquil. Riꞌin na intane jelaꞌ pachaꞌ la jun aj tzꞌonol puak retojonic.* 12Riꞌin calaj canꞌan ayuno ronojesemana, y canya ri nudiezmo che ronoje ricanchꞌaco” cacha ri fariseo.

✡ 17:29 Gn. 19:24-25; Ap. 14:10 ✡ 17:32 Gn. 19:26 § 17:37 Wa cꞌambal naꞌoj e queꞌelawi rucꞌunibal riKanimajawal lic cakꞌalajinic, ma conoje ri winak caquil waꞌ. Lc. 17:24 * 18:11 “Raj tzꞌonol puak re tojonic”: Quil“cobrador de impuestos” pa vocabulario.

Page 116: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 18:13 113 Lucas 18:36

13»Noꞌj raj tzꞌonol puak re tojonic xa najxcꞌojiꞌ wi apanok. Na caraj tane catzuꞌnchicaj; cutꞌikitꞌaꞌ ruwa ucꞌuꞌx, jewaꞌ cubiꞌij:“Lal Dios Kajawxel, ¡cuyu co la numac, mariꞌin lic in aj mac!” cachaꞌ.

14 »Cambiꞌij cꞌu chiwe: Wa aj tzꞌonolpuak re tojonic xtzelej chirocho ꞌanom chijusucꞌ che ruma ri Dios; noꞌj ri fariseo, naxcuy ta rumac. Ma china ri cuꞌan nim cherib, ri Dios cukasaj uwa ukꞌij; noꞌj china ricuꞌan chꞌutiꞌn che rib, ri Dios cuyac ukꞌij»xchaꞌ.

Ri Jesús cuyac quikꞌij racꞌalab(Mt. 19:13-15; Mr. 10:13-16)

15 E cꞌo jujun raltak co acꞌalab xecꞌamlo chwach ri Jesús chaꞌ Rire cuya rukꞌabpaquiwiꞌ. Yey rutijoꞌn echiriꞌ xquil waꞌ,xequiyaj ri ecꞌamayom lo que.

16 Noꞌj ri Jesús xebusiqꞌuij pan racꞌalaby jewaꞌ xubiꞌij chique rutijoꞌn: «Chiyaꞌaluwar chique ri raltak co acꞌalab chepetana wucꞌ. Mebikꞌatej; ma ri caquiꞌan e jelaꞌpachaꞌ rique, riꞌ cuꞌan que rutakanic riDios. 17 Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Chinari na cucꞌul ta rutakanic ri Dios jelaꞌ pachaꞌcuꞌan juna ralco cꞌoꞌm, riꞌ na coc ta chuparutakanic ri Dios» xchaꞌ.

Jun beyom cachꞌaꞌt rucꞌ ri Jesús(Mt. 19:16-30; Mr. 10:17-31)

18 Cꞌo jun aj wach xcꞌun rucꞌ ri Jesús yxutzꞌonoj che:

—Lal utzilaj tijonel, ¿saꞌ ri canꞌano chaꞌcꞌo nucꞌaslemal na jinta utakexic? —xchaꞌ.

19Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Suꞌbe cabiꞌij la “utz” chwe? Ma

xa Jun ri lic utz cꞌolic, waꞌ e ri Dios.20 Rilal etaꞌam chi la saꞌ tak Rutzij Up-ixab ri Dios: “Matmacun chirij ri cꞌu-laniquil. Matcamisanic. Matelekꞌic. Maꞌanrakꞌubal chirij junok. Chalokꞌoj quikꞌijrachu-akaw”✡—xcha che.

21Rachi xubiꞌij:—Ronoje waꞌ nuꞌanom lo chwi nuchꞌu-

tiꞌnal —xchaꞌ.22 Echiriꞌ ri Jesús xuta waꞌ, jewaꞌ xubiꞌij

che:—Cꞌa cꞌo ri lic chirajawaxic caꞌan la: E

cꞌayij la ronoje tak ri beyomalil la y jachacꞌu la chique ri nibaꞌib; jecꞌuriꞌlaꞌ cꞌo bey-omalil la chilaꞌ chicaj. Tecꞌuchiriꞌ peta la ytereja lo la chwij —xchaꞌ.

23 Ecꞌuchiriꞌ xuta waꞌ rachi, lic xuchapbis, ma rire lic beyom.

24 Echiriꞌ ri Jesús xrilo lic xuchap bisrachi, jewaꞌ xubiꞌij:

—Ri e beyomab, lic cꞌayew chique que-boc chupa rutakanic ri Dios. 25Maenemáscꞌayew ri coc juna beyom chupa rutakanicri Dios chwa ri quicꞌow juna camello chuparutel juna acuxaꞌ —xchaꞌ.

26 Ewi ri xetaw re waꞌ, xquibiꞌij:—We e riꞌ, ¿china cꞌu riꞌ ri cacolobeta-

jic?† —xechaꞌ.27Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—Ri ticawex na caquicolobej ta quib

quituquel, ma waꞌ lic cꞌayew chiquiwach;noꞌj ri Dios cuꞌano ma na jinta cꞌayewchwach Rire —xchaꞌ.

28 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Pedro:—Kajawal, e riꞌoj kayaꞌom can ronoje y

oj teran chiꞌij la —xchaꞌ.29 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: China ri

uyaꞌom can rocho, ebuyaꞌom can ruchu-ukaw, ri ratz-uchakꞌ, ri rixokil o ri ral-cꞌoꞌal ruma rutakanic ri Dios; 30 ruma takcꞌu waꞌ wa uyaꞌom canok, lic qꞌui ri rajilucꞌaxel cucꞌul wara che ruwachulew. Yeychikawach apanok cucꞌul na ri cꞌaslemalna jinta utakexic —xchaꞌ.

Ri Jesús cachꞌaꞌt tanchi puwi rucamic(Mt. 20:17-19; Mr. 10:32-34)

31 Ri Jesús xumol quichiꞌ ri cablajuj uti-joꞌn y jewaꞌ xubiꞌij chique: «Chitapeꞌ. Ewaꞌcojpakiꞌ Jerusalem y chilaꞌ cuꞌana ronojeri tzꞌibital can cuma ri kꞌalajisanelab chwiRalaxel Chiquixoꞌl Ticawex: 32 cayaꞌ cꞌupaquikꞌab ri na e ta aj judiꞌab, cachꞌamixic,cayokꞌic y cachubaxic. 33Echiriꞌ lic jichꞌomchi upa, cacamisaxic. Noꞌj churox kꞌijcacꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak» xcha riJesús.

34 Pero rutijoꞌn na jinta xquimaj usucꞌche waꞌ, ma cꞌamajaꞌ cayaꞌtaj chiquecaquimaj usucꞌ.

Ri Jesús cucunaj jun potzꞌ chunakaj ritinamit Jericó

(Mt. 20:29-34; Mr. 10:46-52)35 E xuꞌan waꞌ echiriꞌ ri Jesús xa nakaj

chi cꞌo wi che ri tinamit Jericó. Cꞌojun potzꞌ tzꞌul chuchiꞌ ri be, cutzꞌonojlimoxna. 36 Ecꞌuchiriꞌ xuto catajinquicꞌowic uqꞌuiyal winak, xutzꞌonobej:

✡ 18:20 Éx. 20:12-16 † 18:26 Chiquiwach raj judiꞌab, we junok cꞌo ubeyomal e ruma utz uꞌanom chwach ri Dios.Caquichꞌob cꞌu rique, we cꞌayew chique ri beyomab queboc chupa rutakanic ri Dios, más ne cꞌayew riꞌ chique ri nibaꞌib.

Page 117: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 18:37 114 Lucas 19:16

—¿Saꞌ laꞌ la catajin ricꞌowic? —xchaꞌ.37Y cꞌo xebiꞌn che:—E Jesús ri aj Nazaret catajin ricꞌowic —

xechaꞌ.38 Ecꞌuchiriꞌ, rire lic co xsiqꞌuinic, jewaꞌ

xubiꞌij:—¡Jesús, lal ri Ralcꞌoꞌal can ri rey David,

chinjuchꞌ caꞌn co cheꞌla! —xchaꞌ.39Yey ri winak e nabejinak xquichꞌaꞌbej

upa chaꞌ na casiqꞌuin ta chic. Noꞌj ri potzꞌmás ne co casiqꞌuinic, jewaꞌ cubiꞌij:

—¡Lal ri Ralcꞌoꞌal can ri rey David, chin-juchꞌ caꞌn co cheꞌla! —xchaꞌ.

40 Ecꞌuchiriꞌ ri Jesús xtaqꞌuiꞌic y xutakucꞌamic ri potzꞌ. Y echiriꞌ xcꞌam lo chwach,ri Jesús xutzꞌonoj che:

41—¿Saꞌ ri cawaj canꞌan chawe? —xchaꞌ.Y ri potzꞌ xubiꞌij che:—Wajawal, ꞌana la chwe quintzuꞌnic —

xchaꞌ.42 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:—¡Chat-tzuꞌn ba riꞌ! Ma ruma ri cubu-

libal acꞌuꞌx wucꞌ, at cunutajinak chic —xchaꞌ.

43 Xakicꞌateꞌt cꞌu riꞌ xtzuꞌnic y xterej bichirij ri Jesús, e riꞌ cuyac ukꞌij ri Dios.Y conoje ri winak xebilow re xquijekocaquibixoj rubiꞌ ri Dios.

19Ri Zaqueo cucꞌul ri Jesús chirocho

1 Ri Jesús xopon Jericó, e riꞌ catajinricꞌowic chupa ri tinamit. 2 Cꞌo cꞌu junachi chiriꞌ Zaqueo rubiꞌ, aj wach que rajtzꞌonol puak re tojonic yey rire lic beyom.3Rire lic cutij riꞌ che suꞌanic caril uwach riJesús, pero na utz taj carilo cuma ruqꞌuiyalwinak, ma xa chꞌutiꞌn rakan. 4 Lic cꞌutcanic xeꞌec xnabej bi chiquiwach ri winaky xakꞌan chwi jun cheꞌ chaꞌ caril uwach riJesús, ma chiriꞌ quicꞌow wi Rire.

5 Echiriꞌ xopon ri Jesús chuxeꞌ ri cheꞌ,xtzuꞌn chicaj y xril pan ri Zaqueo; yjecꞌuwaꞌ xubiꞌij pan che:

—Zaqueo, chokꞌotan kaja lo la, mawakꞌijlic chirajawaxic quineꞌcanaj can chi ochola —xchaꞌ.

6Y ri Zaqueo maji chic xkaj lok y xucꞌulri Jesús chirocho rucꞌ quiꞌcotemal.

7 Ecꞌuchiriꞌ xquil waꞌ ri winak, conojexquijek quechꞌaꞌt chirij ri Jesús ma xcanajcan chirocho jun achi lic aj mac.*

8 Ecꞌuchiriꞌ, ri Zaqueo xtaqꞌuiꞌic y jewaꞌxubiꞌij che ri Kanimajawal:

—Tape la, wajawal: Pa nicꞌaj che ri nube-yomalil cansipaj chique ri nibaꞌib; yey wenuꞌanom elekꞌ che junok rucꞌ socosoꞌnic,cajlaj rucꞌaxel cantzelej che —xchaꞌ.

9 Ewi ri Jesús xubiꞌij:—Wakꞌij xcꞌun ri colobetajic chupa wa

rocho ri Zaqueo, ma rire e cuqꞌuil riralcꞌoꞌal can ri Abraham.† 10 Yey ri inAlaxel Chiquixoꞌl Ticawex, in cꞌuninak chequitzucuxic y che quicolobexic ri e sachi-nak pa mac —xchaꞌ.

Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri xquiꞌan lajuj ajchaquib rucꞌ ri puak xyaꞌ can paquikꞌab

11 Echiriꞌ caquitataꞌ waꞌ ri winak, riJesús xujek utzijoxic jun cꞌambal naꞌojchique. Ma xa nakaj chi cꞌo wi che ritinamit Jerusalem yey e chiquiwach riwinak, echiriꞌ ri Jesús coc chiriꞌ, cukꞌala-jisaj uwach y jelaꞌ cajeker rutakanic ri Dios.12Xubiꞌij cꞌu ri Jesús:

«Cꞌo jun achi lic cꞌo uwach e riꞌ queꞌecchupa jun tinamit lic naj chaꞌ chilaꞌ caꞌanrey che; y jelaꞌ echiriꞌ catzelej lok, cujek ru-takanic puwi rutinamit. 13 Yey echiriꞌ cꞌa-majaꞌ queꞌec, xebusiqꞌuij lajuj raj chaquiby xuya can chique chiquijujunal jun sakilpuak “mina”‡ quecha che y xubiꞌij canchique: “Chixchꞌacan chirij wa puak xalokꞌriꞌin na in jintaj, y quiya tanchi chweechiriꞌ quintzelej lok” xchaꞌ.

14 »Pero ri winak re ri tinamit lic tzelcaquilo y xequitak cꞌu bi jujun achijab chaꞌqueꞌquibiꞌij che ri jun cayaꞌw re ri takanicche: “Na cakaj ta cuꞌan reywaꞌchi pakawiꞌ”quechaꞌ.

15 »Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, xyaꞌtaj che rachicuꞌan rey. Ecꞌuchiriꞌ xtzelej lok, xutakquisiqꞌuixic ri raj chaquib uyaꞌom canpuakpaquikꞌab,ma caraj caretaꞌmaj janipari xquichꞌac chiquijujunal.

16 »Xcꞌun ri nabe y jewaꞌ xubiꞌij che:“Wajaw, rucꞌ ri jun mina yaꞌom can lapanukꞌab, xinchꞌac chi lajuj chirij” xchaꞌ.

* 19:7 Ri winak lic tzel caquil ri Zaqueo ma rire e jun aj tzꞌonol puak re tojonic. Quil “cobrador de impuestos” pavocabulario. † 19:9 Tob ri Zaqueomacuninak, takal che xcolobetajic ma xujalcꞌatij rubinic usilabic y xcubiꞌ ucꞌuꞌxrucꞌ ri Dios jelaꞌ pachaꞌ xuꞌan ri Abraham ojertan. ‡ 19:13 “Mina”: Jun puak lic qꞌui rajil. E ri cuchꞌac jun mocompa cien kꞌij re chac.

Page 118: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 19:17 115 Lucas 19:4417 »Ri rey xubiꞌij che: “Utz riꞌ. At jun

utzilaj aj chac. Ruma cꞌu xarik ucha-pabexic chi utz ri na qꞌui taj, woꞌora canyapakꞌab at takanel paquiwi lajuj tinamit”xchaꞌ.

18 »Xcꞌun cꞌu lo jun chic raj chac y jewaꞌxubiꞌij che: “Wajaw, rucꞌ ri junmina yaꞌomcan la panukꞌab, xinchꞌac chi woꞌob chirij”xchaꞌ.

19 »Y ri rey jewaꞌ xubiꞌij che: “Riꞌatcanya pakꞌab at takanel paquiwi woꞌobtinamit” xchaꞌ.

20»Xcꞌun cꞌu jun chic y jewaꞌ xubiꞌij che:“Wajaw, riꞌ ri jun mina la yaꞌom can lapanukꞌab. Waꞌ lic nucꞌolom chi utz chupajun suꞌt 21 ma lic xinxiꞌij wib cheꞌla rumalic lal titzꞌitic. Rilal caꞌan e la che ri na lalta cꞌoloyom re, yey camol ne la ri na xtic tala” xchaꞌ.

22 »Ecꞌuchiriꞌ, ri rey xubiꞌij che: “Riꞌatat jun aj chac na jinta cꞌana achac. Rucꞌne la chꞌaꞌtem xabiꞌij, cankꞌat tzij pawiꞌ.We xachꞌob rakan lic in titzꞌitic ma canꞌanweꞌin che ri na in ta incꞌoloyom re, yeycanmol ne ri na xintic taj, 23 ¿suꞌbe cꞌuriꞌ na xaya ta ri nupuak pa banco chaꞌ wexintzelej lok coꞌlnucꞌamaꞌ rucꞌ ri uchꞌacomchic?” xchaꞌ.

24»Xubiꞌij cꞌu chique ri e cꞌo chiriꞌ: “Chi-maja ri mina che wa jun aj chac y chiyaꞌache ri cꞌo lajuj mina rucꞌ” xchaꞌ.

25 »Ecꞌu rique xquibiꞌij che: “Kajaw,¡pero rire cꞌo chi lajuj mina rucꞌ!” xechache.

26 »Y ri takanel xucꞌul uwach: “Pakatzijwi cambiꞌij chiwe: China ri lic qꞌui cꞌo rucꞌ,cayaꞌiꞌ ne más che;§ noꞌj ri na jinta cꞌorucꞌ, camajiꞌ ne che ri xa jubikꞌ cꞌo rucꞌ.27Ecꞌuwoꞌora, chebicꞌama lowara ri winaklic tzel quinquilo, ri na xcaj taj quinuꞌanrey paquiwiꞌ, y chebicamisaj chinuwach”xchaꞌ.»

Ri winak caquiyac ukꞌij ri Jesús echiriꞌ cocJerusalem

(Mt. 21:1-11; Mr. 11:1-11; Jn. 12:12-19)28 Echiriꞌ xubiꞌij waꞌ, ri Jesús xumaj

tanchi ubi ube y xpakiꞌ Jerusalem junamcucꞌ rutijoꞌn. 29Ecꞌuchiriꞌ xebopon chwachri juyub Olivos, chunakaj raldeas Betfagéy Betania, ri Jesús xebutak bi caꞌib chiquerutijoꞌn chaꞌ quenabej apanok, 30 jewaꞌxubiꞌij chique:

«Jix pa raldea cꞌo pan chikawach. Yechiriꞌ quixoc chupa, quiꞌrika jun kꞌapojburu yukulic. Waꞌ na jinta junok cojoyomre. Chiquiraꞌ y chicꞌamaꞌ lok. 31 Wecꞌo cꞌu junok catzꞌonow chiwe: “¿Suꞌchacquiquiro?”, jewaꞌ quicꞌul uwach: “Ma ca-jawax che ri Kajawal” quixchaꞌ.»

32Xebec cꞌu ri caꞌib etakom bi y xquirikri buru jelaꞌ pachaꞌ ri biꞌtal bi chique.33 Ecꞌuchiriꞌ quetajin che uquiric ri kꞌapojburu, tak ri rajaw xquibiꞌij chique:

—¿Suꞌchac quiquir la buru? —xechaꞌ.34Y rique xquibiꞌij:—Ma cajawax che ri Kajawal —xechaꞌ.35 Ewi xquicꞌam lo ri buru rucꞌ ri Jesús.

Ecꞌuchiriꞌ quiripom chi ri quimanta**chwi ri kꞌapoj buru, xcakꞌanisaj ri Jesúspuwiꞌ.

36 Echiriꞌ catajin ricꞌowic ri Jesús, riwinak caquilicꞌ tak ri quimanta pa labe re yacbal ukꞌij. 37 Y echiriꞌ catajinroponic chunakaj ri xulanic re ri juyubOlivos, conoje ruqꞌuiyal utijoꞌn xquijekolic caquiyac ukꞌij ri Dios rucꞌ quiꞌcotemalma quilom tak ri cꞌutubal re ruchukꞌabuꞌanom ri Jesús, 38 jewaꞌ caquibiꞌij:«¡Lic nim ukꞌij ri Rey petinak chupa rubiꞌ

ri Dios Kajawxel!✡¡Utzil chomalil cꞌo chilaꞌ chicajy lic nim uwach ukꞌij ri Dios chilaꞌ chicaj!»

quechaꞌ.39 E cꞌo cꞌu jujun fariseos chiquixoꞌl

ruqꞌuiyal winak xquibiꞌij che ri Jesús:—Lal tijonel, chebekꞌatej la ri tijoꞌn la

chaꞌ na caquibiꞌij ta chi waꞌ —xechaꞌ.40Noꞌj ri Jesús xucꞌul uwach:—Pakatzij wi cambiꞌij che alak, we ta

rique caquitanabaꞌ ubiꞌxiquil waꞌ, e takrabaj caquijek caquiyac nukꞌij —xchaꞌ.

41 Y echiriꞌ ri Jesús xopon chunakajJerusalem y xril pan ri tinamit, xujek liccokꞌ puwiꞌ, 42 jewaꞌ xubiꞌij:

«¡Tokꞌoꞌ iwach riꞌix aj Jerusalem! ¡We tacꞌu quiwetaꞌmaj wakꞌij ora saꞌ ri cacꞌamawlo utzil chomal chiwe! Noꞌj waꞌ pachaꞌewatal chiwach woꞌora. 43Cacꞌun cꞌu ri kꞌijechiriꞌ ri tzel quebilow iwe caquisut rij ritinamit Jerusalem y caquiwoc iwij chaꞌ naquixanimaj tubi. Tecꞌuchiriꞌ, quepe chiwij.44 Quixquicamisaj iwonoje y caquiwulijri tinamit chaꞌ na jinta juna ja cataqꞌuiꞌ

§ 19:26 Jun naꞌoj puwi wa jun versículo: China ri cuꞌan chi utz ri chac re ri Dios yaꞌom pukꞌab, cayaꞌ uwach parutakanic ri Dios. ** 19:35 “Manta” e jun cꞌul caquicoj ri aj Israel re ojertan, tob achijab o ixokib, pachaꞌ poꞌtwocaꞌj re carabexic. ✡ 19:38 Sal. 118:26

Page 119: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 19:45 116 Lucas 20:17canok. Quicꞌulumaj cꞌu waꞌ ma na xiwe-taꞌmaj taj jampa xcꞌun ri Colobenel iwucꞌ»xchaꞌ.

Ri Jesús queberesaj bi raj cꞌay chupa riRocho Dios

(Mt. 21:12-17; Mr. 11:15-19; Jn. 2:13-22)45 Echiriꞌ xoc ri Jesús pa ri Rocho Dios,

xujek lo quesaxic conoje ri quecꞌayinic y riquelokꞌow chupa. 46Y jewaꞌ xubiꞌij chique:

«Ri Dios jewaꞌ cubiꞌij chupa Ruchꞌaꞌtem:Ri Wocho e luwar re oración Is. 56:7cachaꞌ.Noꞌj ralak ꞌanom alak che ri Wocho e junluwar que elekꞌomab»✡ xchaꞌ.

47 Y ronoje kꞌij cacꞌutun ri Jesús pa riRocho Dios; noꞌj ri nimak e aj chacunel, rajcꞌutunel re ri tzijpixab y raj wach re ri tina-mit lic caquitzucuj suꞌanic caquicamisaj riJesús. 48 Pero na caquirik taj suꞌanic, maconoje ri winak lic cacaj caquita ri cubiꞌijRire.

20China xyaꞌw pukꞌab ri Jesús catakanic(Mt. 21:23-27; Mr. 11:27-33)

1Cꞌo jun kꞌij ri Jesús cacꞌutun pa ri RochoDios, cutzijoj ri Utzilaj Tzij chique riwinak.Xebopon cꞌu ri nimak e aj chacunel re riRocho Dios junam cucꞌ raj cꞌutunel re ritzijpixab y ri nimak winak re ri tinamit, 2yxquitzꞌonoj che:

—Biꞌij la chike: ¿China xyaꞌw pakꞌab lacaꞌan tak la waꞌ?✡ ¿China xtakaw la checaꞌan tak la waꞌ? —xechaꞌ.

3Y ri Jesús xucꞌul uwach:—Riꞌin canꞌan jun tzꞌonobal che alak;

cꞌulu cꞌu alak uwach. 4 ¿China xtakaw reri Juan cuya ri bautismo? ¿E ri Dios o erachijab? —xchaꞌ.

5 Ecꞌu rique xquijek quechꞌaꞌt chiqui-wach puwiwaꞌ: «We xkacꞌul uwach che: “Eri Dios”, riꞌ cubiꞌij rire chike: “¿Suꞌchac cꞌuriꞌ na xcoj ta alak ri xubiꞌij?” cacha chike.6 Yey we xkabiꞌij “e rachijab”, conoje riꞌri tinamit cojquicamisaj paꞌbaj; ma riquelic quijiquibam uwach ri Juan e jun kꞌala-jisanel re ri Dios» xecha chiquiwach.

7Xquibiꞌij cꞌu che ri Jesús:—Na ketaꞌam taj —xechaꞌ.8 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:

—Jecꞌuriꞌlaꞌ, riꞌin na cambiꞌij ta che alakchina yaꞌyom panukꞌab canꞌan tak waꞌ —xchaꞌ.

Ri cꞌambal naꞌoj paquiwi raj chac itzelquiwachlibal

(Mt. 21:33-44; Mr. 12:1-11)9 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xujek utzijoxic wa

cꞌambal naꞌoj chique ri winak:«Cꞌo jun achi xuꞌan ticoꞌn re uva chwach

ri rulew. Tecꞌuchiriꞌ, xuya can pa tunulicchique jujun aj chaquib. Xeꞌec cꞌu riꞌ yuqꞌuiyal kꞌij xsachiꞌic.

10»Echiriꞌ xopon rukꞌijol ri molonic, xu-tak lo jun raj chac chaꞌ cuꞌtzꞌonoj chiqueraj tunulel ri takalic cucꞌul rire che rimolonic. Noꞌj raj tunulel xquichꞌayo yxquitak bi; e riꞌ na jinta xquiya bi che.

11 »Ecꞌu ri rajaw xutak lo jun chic rajchac. Noꞌj raj tunulel xquiꞌan cꞌax che jelaꞌpachaꞌ xquiꞌan che ri nabe; xquichꞌayo, licxquiqꞌuixbesaj y xquitak bi. Yey na jintaxquiya bi che.

12 »Y ri rajaw xutak lo rurox aj chac.Pero raj tunulel lic xquiꞌan cꞌax che yxquesaj bi chupa waꞌ wuꞌlew.

13 »Ecꞌuchiriꞌ, ri rajaw xubiꞌij chiribilrib: “¿Saꞌ ri canꞌan woꞌora? Cantak bi rinucꞌajol lic cꞌax cannaꞌo;* ma cꞌaxtaj wexquil uwach rire, caquicꞌul na chi utz.”

14 »Noꞌj raj tunulel echiriꞌ xquil uwachrucꞌajol rachi, xechꞌaꞌt chiquiwach, jewaꞌxquibiꞌij: “Waꞌ e ucꞌajol ri rajaw rulew,ri cuꞌana na rajaw we xcam rukaw. Joꞌjeꞌkacamisaj chaꞌ rulew cuꞌan can keꞌoj”xechaꞌ.

15 »Xquesaj cꞌu bi rucꞌajol rachi chupawaꞌ wuꞌlew y xquicamisaj» xcha ri Jesús.

Tecꞌuchiriꞌ xutzꞌonoj chique ri winak:—Chiwach ralak, ¿saꞌ nawi cuꞌan ri ra-

jaw ri ticoꞌn chique raj tunulel? 16 Riꞌincambiꞌij: Cacꞌunic, cusach quiwach wa ajtunulel y cuya ri rulew pa tunulic chiquejujun chic† —xchaꞌ.

Ecꞌuchiriꞌ xquita waꞌ ri winak, xquibiꞌij:—¡Muꞌan ne co riꞌ waꞌ ri Dios chike! —

xechaꞌ.17 Pero ri Jesús lic xutzutzaꞌ quiwach y

jewaꞌ xubiꞌij chique:—¿Saꞌ cꞌu ri cabiꞌij alak che wa tzꞌibital

can chupa Rutzij Upixab ri Dios? Ma jewaꞌcubiꞌij:

✡ 19:46 Jer. 7:11 ✡ 20:2 Lc. 19:45 * 20:13 Rucꞌ wa cꞌambal naꞌoj ri Jesús cukꞌalajisaj china ri xtakawlok, e Rukaw Dios. Quil ri tzꞌonobal pa versículo 2. † 20:16 Rucꞌ wa jun cꞌambal naꞌoj ri Jesús xukꞌalajisaj saꞌ ricaquicꞌulumaj raj wach re ri tinamit Israel we na caquicꞌul ta Rire, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios. ✡ 20:17 Is. 28:16

Page 120: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 20:18 117 Lucas 20:38E rabaj cꞌakital can cuma raj yacal ja,e abaj waꞌ lic xajawaxic chaꞌ catiquiꞌ lo ri

ja✡ Sal. 118:22cachaꞌ. 18China cꞌu ri catzak puwi laꞌ laꞌbaj,lic cꞌax ri cucꞌulumaj; yey we rabaj catzakpuwi junok, riꞌ xa jumul cusach uwach‡ —xchaꞌ.

19 Ecꞌuchiriꞌ, ri nimak e aj chacunel paRocho Dios cucꞌ raj cꞌutunel re ri tzijpixablic xquitzucuj suꞌanic asu caquichap biri Jesús, ma xquimaj usucꞌ chiquij riquexubiꞌij wi wa cꞌambal naꞌoj; noꞌj na xquiꞌantaj ruma ri quixiꞌin ib chiquiwach ri winak.

Ri tzꞌonobal puwi ri tojonic caꞌanic(Mt. 22:15-22; Mr. 12:12-17)

20 Ecꞌu raj wach lic quicꞌacꞌalem ri Jesúsy xequitak bi achijab quiꞌanom che quibpachaꞌ lic e jusucꞌ, chaꞌ caquicꞌam upa riJesús rucꞌ tak ri cubiꞌij y jelaꞌ caquicojumac y caquiya cꞌu pukꞌab ri takanel re rigobierno romano.§ 21 Xquitzꞌonoj cꞌu cheri Jesús:

—Lal tijonel, riꞌoj ketaꞌam lic usucꞌronoje ri cabiꞌij la y ri cacꞌut la, yey rilal liclal jusucꞌ cucꞌ conoje ri ticawex. Pakatzijwi e cacꞌut la ri be re ri Dios. 22 ¿Usucꞌ nawiri cakaꞌan tojonic che ri nimalaj takanel reRoma** o na usucꞌ taj? —xechaꞌ.

23Noꞌj ri Jesús, ruma retaꞌam ri retzelalquicꞌuꞌx, jewaꞌ xubiꞌij chique:

—¿Suꞌchac cacꞌam alak nupa? 24 Cꞌutupe alak chwe juna meyo re caꞌan tojonicrucꞌ. ¿China re wa cꞌaxwach y china re wabiꞌaj cꞌo chwach wa meyo? —xchaꞌ.

Rique xquicꞌul uwach:—Re ri nimalaj takanel re Roma —

xechaꞌ.25Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—Yaꞌa alak che ri nimalaj takanel re

Roma janipa ri takal che rire; yey yaꞌa cꞌualak che ri Dios janipa ri takal che ri Dios—xchaꞌ.

26Ecꞌu ri quicꞌacꞌalem ri Jesús na xquirikta juna chꞌaꞌtem xubiꞌij chique ri winakchirij ri gobierno. E ne lic xcam canimaꞌche ri cꞌulubal uwach xuyaꞌo y na jinta chicꞌu xquibiꞌij che.

Ri tzꞌonobal puwi ri cꞌastajibal(Mt. 22:23-33; Mr. 12:18-27)

27 Xecꞌun cꞌu rucꞌ ri Jesús jujun chiqueri saduceos, ri caquibiꞌij na jinta cꞌastajibalchique ri ecaminak. Xquitzꞌonoj cꞌu che:

28 —Lal tijonel, ri Moisés xutzꞌibaj canchike: “We ri ratz junok cacamic y na ejinta can ralcꞌoꞌal rucꞌ ri rixokil, ecꞌu riꞌruchakꞌ cacꞌuliꞌ rucꞌ rixok malcaꞌn canok yjecꞌulaꞌ quecꞌojiꞌ ralcꞌoꞌal rucꞌ, pubiꞌ ri ratzxcamic”.✡

29 »Julaj e cꞌo wukub achijab quichakꞌquib. Ri nabe chique xcꞌuliꞌic, yey ecꞌuriꞌ waꞌ xcamic y na e jinta can ralcꞌoꞌalrucꞌ ri rixokil. 30 Jelaꞌ cꞌu riꞌ rucaꞌmxcꞌuliꞌ rucꞌ rixok malcaꞌn canok. Ecꞌu riꞌwaꞌ xcamic y na e jinta can ralcꞌoꞌal rucꞌrixok. 31Yey je tanchi laꞌ xucꞌulumaj rurox.Jecꞌulaꞌ xquicꞌulumaj ri wukub achijab; xe-camic, e riꞌ na jinta calcꞌoꞌal xquiya canok.32 Qꞌuisbal cꞌu re, e xcam rixok. 33 Chupacꞌu rukꞌijol ri cꞌastajibal, ¿chinok chique riwukub achijab cuꞌana rachijil rixok? Maconoje xecꞌuliꞌ rucꞌ —xechaꞌ.

34Y ri Jesús xucꞌul uwach:—Wara che ruwachulew ri ticawex cꞌo

quixokilal y cꞌo cachijilal yey caquiya ricalcꞌoꞌal pa cꞌulaniquil. 35 Noꞌj ri cayaꞌ-taj chique quecꞌastajic y cꞌo quicꞌaslemalna jinta utakexic chilaꞌ chicaj, rique najinta chi quixokilal, na jinta chi cachijilaly na jinta chi ne cꞌo cuya ralcꞌoꞌal pacꞌulaniquil. 36 Ma chilaꞌ chicaj na jintachi camic chique, quebuꞌana cꞌu pachaꞌ riángeles. Yey e ralcꞌoꞌal ri Dios; e uwar-iꞌche yaꞌtal chique quecꞌastaj chiquixoꞌl riecaminak. 37 Yey puwi cꞌu ri cꞌastajibalque ri ecaminak, cꞌuna pe chicꞌuꞌx alakri xutzꞌibaj can ri Moisés puwi ri xubiꞌijri Dios che echiriꞌ xchꞌaꞌt rucꞌ chupa rijumocaj xuluquej, jewaꞌ xubiꞌij ri Dios che:“In ri Dios re ri Abraham, re ri Isaac y reri Jacob”✡ xchaꞌ. Chiriꞌ cꞌu riꞌ xukꞌalajisajri Moisés cꞌo cꞌastajibal, 38ma ri Dios na eta Dios que ri ecaminak ma e Dios que ri ecꞌaslic.†† Ma conoje ri e ralcꞌoꞌal ri Dios,tob ecaminak chic, e cꞌas chwach ri Dios —xchaꞌ.

‡ 20:18 Echiriꞌ cubiꞌij “rabaj”, waꞌ queꞌelawi e ri Jesús. China ri na cacubiꞌ ta ucꞌuꞌx rucꞌ Rire, cape ri kꞌatbal tzij re riDios puwiꞌ. Dn. 2:34-35 § 20:20 Ri tzel quebilow ri Jesús xcaj xquicoj umac chwach ri takanel romano, ma xew cꞌopukꞌab ri gobierno romano cukꞌat tzij re camic puwi junok. ** 20:22 “Ri nimalaj takanel re Roma”: Quil “César,emperador” pa vocabulario. ✡ 20:28 Dt. 25:5-6 ✡ 20:37 Éx. 3:6 †† 20:38 Waꞌ waꞌchijab ecaminak chicechiriꞌ ri Dios xubiꞌij waꞌ. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, e cꞌas chwach ri Dios. Yey we ta rique sachinak chi quiwach, ri Dios nacubiꞌij ta riꞌ: “In ri Dios quiꞌque.”

Page 121: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 20:39 118 Lucas 21:1639 Ecꞌuchiriꞌ jujun chique raj cꞌutunel re

ri tzijpixab, jewaꞌ xquibiꞌij che ri Jesús:—Lal tijonel, lic utz ri xbiꞌij la —xechaꞌ.

40Y ri Saduceos na jinta chi cꞌo xquitzꞌonojche ruma xquinaꞌ quib chwach.

Saꞌ ruwach Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios(Mt. 22:41-46; Mr. 12:35-37)

41 Ecꞌuchiriꞌ ri Jesús xubiꞌij:«¿Suꞌbe cabiꞌx che ri Cristo e “Ralcꞌoꞌal

can ri rey David”? 42 Ma ri David jewaꞌxutzꞌibaj can chupa ri libro re Salmos:43Ri Dios Kajawxel xubiꞌij che ri Wajawal:

“Chat-tzꞌula pa nuwiquikꞌab,y chawoyeꞌej na ri kꞌijechiriꞌ quebenuya ri tzel quebilow

awechuxeꞌ rawakan” Sal. 110:1

xchaꞌ.44 Ecꞌu ri David cubiꞌij “Wajawal” cheRuchaꞌoꞌn lo ri Dios. ¿Suꞌbe cꞌu riꞌ cabiꞌxice Ralcꞌoꞌal can ri rey David?» xchaꞌ.

Ri Jesús cukꞌalajisaj ri quimac raj cꞌutunelre ri tzijpixab

(Mt. 23:1-36; Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54)45 Chiquiwach cꞌu ri winak quetaw re, ri

Jesús xubiꞌij chique rutijoꞌn:46 «Lic chichajij iwib; miꞌan cꞌu iweꞌix

pachaꞌ ri caquiꞌan raj cꞌutunel re ri tzi-jpixab. Ma rique lic cucꞌul quicꞌuꞌx ri que-jurur chupa ri quikꞌuꞌ chaꞌ quilitajic lic cꞌoquiwach. Lic cucꞌul quicꞌuꞌx ri cayaꞌ rutzilquiwach pa quebilitaj wi. Yey pa tak sina-gogas y pa tak waꞌim e lic cucꞌul quicꞌuꞌxri quetzꞌuyiꞌ chupa ri tzꞌulibal que ri liccꞌo quiwach. 47 Rique caquimaj ri cochoquicꞌolibal rixokib emalcaꞌnib; yey chaꞌ nacakꞌalajin ta ri na utz taj caquiꞌano, caqui-wererej unimal chꞌabal echiriꞌ caquiꞌanorar. Ruma cꞌu wa caquiꞌano, lic unimalcꞌaxcꞌolil caquicꞌul na echiriꞌ cakꞌat tzijpaquiwiꞌ» xchaꞌ.

21Ri kasaꞌn xuya jun ixok malcaꞌn(Mr. 12:41-44)

1 Ri Jesús xebutzuꞌ pan ri beyomabechiriꞌ caquiya ri quikasaꞌn chupa ri caxare kasaꞌn pa ri Rocho Dios. 2 Y xril cꞌu junixok malcaꞌn lic nibaꞌ echiriꞌ xuya chupa ricaxa caꞌib raltak comeyo lic na qꞌui ta rajil.3 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij:

—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe, chwach riDios wa jun ixok nibaꞌ y malcaꞌn e ne xuyamás chwa ri xquiya conoje. 4 Ma conojexa e xquiya ruwiꞌ ri quipuak; noꞌj wiꞌxok

tob lic nibaꞌ e xuya ronoje ri puak cꞌo rucꞌ,waꞌ e re culokꞌ ri lic cajawax che —xcha riJesús.

Tak ri cꞌutubal re ri qꞌuisbal reruwachulew

(Mt. 24:1-28; Mr. 13:1-23)5 Chiriꞌ cꞌu riꞌ e cꞌo jujun quechꞌaꞌt chwi

ri Rocho Dios, caquibiꞌij lic chom uꞌanomrucꞌ tak ri chomilaj abaj y rucꞌ tak ri chomi-laj wikibal yaꞌtal cuma ri ticawex.

Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:6 —Cacꞌun cꞌu ri kꞌij echiriꞌ ronoje wa

quitzutzaꞌ, cawulixic; jecꞌulaꞌ, na cacanajta chi juna abaj puwiꞌ jun chic —xchaꞌ.

7 Tecꞌuchiriꞌ xquitzꞌonoj che ri Jesús,jewaꞌ xquibiꞌij:

—Kajawal, ¿jampa nawi cuꞌana tak riꞌwaꞌ? ¿Yey saꞌ ri cꞌutubal quilitajic echiriꞌcuꞌanaꞌ? —xechaꞌ.

8Ri Jesús xubiꞌij cꞌu chique:—Lic chichajij iwib chaꞌ na quixsocotaj

taj; ma e qꞌui ri quecꞌunic y xa caquichikꞌi-maj uwach ri nubiꞌ, jewaꞌ caquibiꞌij: “In riCristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, yey lic xa nakajchi cꞌowi lo rukꞌijol ri nutakanic,” quechaꞌ.Noꞌj riꞌix mixterej bi chiquij. 9 Y echiriꞌquito cꞌo chꞌaꞌoj y quetucuc ri winak cheruwachulew, mixiꞌij iwib che. Ma lic chira-jawaxic nabe na cuꞌana na ronoje waꞌ, noꞌjcꞌamajaꞌ ne riꞌ ri qꞌuisbal re ruwachulew—xchaꞌ.

10Xubiꞌij cꞌu chique:«Ecꞌo tinamit queyactaj chiquij jujun

chic tinamit y e cꞌo takanelab queyactajchiquij jujun chic takanelab. 11 Cuꞌan ni-mak tak cabrakan. Che uqꞌuiyal luwar cheruwachulew cape numic y yabil paquiwi riticawex. Yey che ruwa caj quilitaj nimaktak cꞌutubal xibibal uwach.

12 »Pero chwach tak cꞌu riꞌ waꞌ, riꞌixquitij na cꞌax ruma icojom ri nubiꞌ, quix-chapic y quixternabex rucꞌ cꞌax, quixyaꞌpaquikꞌab raj wach re ri sinagogas chaꞌrique caquikꞌat tzij piwiꞌ y quixcꞌam bi pacárcel, quixcꞌam bi chiquiwach ri reyesy chiquiwach ri takanelab. 13 Jecꞌuriꞌlaꞌ,utz quikꞌalajisaj ri Utzilaj Tzij chiquiwach.14 Mixoc il che saꞌ rucꞌulic uwach quiꞌanoechiriꞌ quitoꞌ iwib chiquiwach rique; 15mae riꞌin quinyaꞌw ichꞌaꞌtem yey inaꞌoj chaꞌconoje ri tzel quebilow iwe na caquirik tachi ucꞌulic uwach chiwe.

16 »Yey quixyaꞌ ne pa kꞌatbal tzij cumarichu-ikaw, cuma tak riwatz-ichakꞌ, cumatak ri cꞌo chux chiwe y cuma ri iwamigos.

Page 122: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 21:17 119 Lucas 22:2Y jujun chiwe queyaꞌ pa camic. 17 Lic cꞌutzel quixil cuma tak ri winak ruma icojomri nubiꞌ. 18Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, mubisoj icꞌuꞌxma ix cꞌo pukꞌab ri Dios y na jinta ne tobxa juna iwiꞌ casachic.* 19 Ma we quichꞌijuchukꞌab ronoje, quicꞌul na ri colobetajicy ri cꞌaslemal na jinta utakexic.

Ri tinamit Jerusalem cawulixic20 »Echiriꞌ quiwil ri soldados caquijek

caquisut rij ri tinamit Jerusalem, chiwe-taꞌmaj cꞌut e riꞌ copon ri kꞌij cawulix ritinamit. 21 Ecꞌu ri winak e cꞌo pa riluwar re Judea, chebanimaj ubi chwa takjuyub; y ri e cꞌo chupa ri tinamit Jerusalemchebelubi; yey ri e cꞌo pa juyub, mebocchi lo Jerusalem, 22 ma waꞌ e ukꞌijol kꞌat-bal tzij, echiriꞌ cuꞌanaꞌ janipa ri tzꞌibitalchupa Rutzij Upixab ri Dios puwi waꞌ.23 Chupa tak cꞌu laꞌ la kꞌij, lic tokꞌoꞌ qui-wach ri e yewaꞌ ixokib y ri quetzꞌumti-sanic, ma lic saꞌch ri nimak cꞌaxcꞌobic capeche ruwachulew ruma ri royowal ri Dioschiquij waꞌ wa tinamit.

24 »Lic e qꞌui ri quecamisax rucꞌ espaday e qꞌui quecꞌam bi chi presoyil pa jujunchic tinamit che ronoje ruwachulew.† Yeyri tinamit Jerusalem cacꞌojiꞌ cꞌu paquikꞌabri na e ta aj Israel chaꞌ quetakan puwiꞌ, cꞌapa copon wi rukꞌijol ubiꞌim chi ri Dios.

Rucꞌunibal Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex(Mt. 24:29-35, 42-44; Mr. 13:24-37)

25 »Chwa cꞌu riꞌ ri caj quilitaj cꞌutubalche ri kꞌij, che ri icꞌ y che tak ri chꞌumil;yey tak ri winak che ruwachulew casachquinaꞌoj y caquijek caquixiꞌij quib che rinimalaj uchꞌawibal ri mar y che ri yaꞌ licquel chicaj chwi ri mar. 26 Quekꞌocholajtak ri winak, queꞌec ri quinaꞌoj y quet-zak pulew ruma xiꞌin ib che ri cꞌaxcꞌobiccape che ruwachulew; ma e tak ri cꞌoquichukꞌab che ruwa caj queyiquiyoꞌxic.27Cꞌa tecꞌuchiriꞌ quilitaj Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex cacꞌun lo pa sutzꞌ rucꞌ ruchukꞌaby rucꞌ runimal uchomalil.✡ 28 Ecꞌuchiriꞌcujek quilitaj wa cꞌutubal, lic chichukꞌubejiwib che royꞌexic ri icolobetajic chwa ricꞌaxcꞌobic» xcha ri Jesús.

29 Ri Jesús xutzijoj cꞌu wa jun cꞌambalnaꞌoj chique:

«Chiwilape ri cheꞌ re higo y conoje takri cheꞌ. 30 Echiriꞌ quiwilo quetuxic, iwe-taꞌam xa nakaj chi cꞌo wi lo rukꞌijol echiriꞌcabucbutic y na jinta jab.‡ 31 Jecꞌulaꞌechiriꞌ quiwilo cuꞌana ronoje tak waꞌ, chi-wetaꞌmaj xa nakaj chi cꞌo wi lo rukꞌi-jol echiriꞌ ri Dios catakan puwi ronoje.32 Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: E cꞌo ticawexre waꞌ wa kꞌij na quecam tana we na xquiltubi ronoje waꞌ. 33Ruwa caj y ruwachulewxa casach uwach, noꞌj ri nuchꞌaꞌtem nacasach ta uwach.

Chixcꞌola jusucꞌ, e chiwoyꞌej rucꞌunibal riCristo

34 »Lic chichajij iwib chaꞌ na quiyata iwib che tak ri rayinic re ri mac,che ri kꞌabaric y che rubis icꞌuꞌx reruwachulew, ma cꞌaxtaj cacꞌun lo rukꞌi-jol Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex echiriꞌ naiwoyeꞌem taj. 35Ma rucꞌunibal Rire chiqui-wach ri e cꞌo che ruwachulew, xakicꞌateꞌtcuꞌanaꞌ, jelaꞌ pachaꞌ echiriꞌ juna awaj xa-kicꞌateꞌt catzak pa laso re cachapic.

36 »Mawar cꞌu iwach, xaki e chixchꞌaꞌtrucꞌ ri Dios chaꞌ cꞌo ichukꞌab chwa wacatajin lok y jelaꞌ takal chiwequixcolobetajchwach ronoje waꞌ, y na quixqꞌuix ta cꞌuriꞌ quixtaqꞌuiꞌ chwach Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex echiriꞌ cacꞌun lok» xchaꞌ.

37 Ecꞌu riꞌ ri Jesús e tak ri pakꞌij cacꞌutunpa ri Rocho Dios yey e tak ri chakꞌab quelbi queꞌcꞌola chwa ri juyub Olivos. 38 Yconoje ri winak anim tan quebopon chupari Rocho Dios chaꞌ queꞌquita ruchꞌaꞌtem riJesús.

22Ri Judas cucꞌayij ri Jesús(Mt. 26:1-5, 14-16; Mr. 14:1-2, 10-11; Jn.

11:45-53)1Xa nakaj chi cꞌo wi lo ri nimakꞌij echiriꞌ

catij ri pam na jinta levadura che. 2 Y rinimak e aj chacunel pa Rocho Dios cucꞌtak raj cꞌutunel re ri tzijpixab lic quetajinche utzucuxic suꞌanic caquiya ri Jesús pa

* 21:18 Tob ri kacuerpo wara che ruwachulew caꞌan cꞌax che, waꞌ xa re jokꞌotaj; ma ri Dios ubiꞌtisim jun cꞌacꞌ cuerpochike y waꞌ na jinta junok caꞌanaw cꞌax che. 1 Co. 15:42-44,52-54; 2 Co. 4:14-18; 5:1-30 † 21:24 Waꞌ xuꞌana chupari junab 70 D.C. cuarenta junab chwi rucamic ri Jesús, echiriꞌ ri soldados romanos xeꞌquiwulij ri tinamit Jerusalem.Conoje ri e aj judiꞌab e cꞌo Jerusalem, pa nicꞌaj chique xecamisaxic y pa nicꞌaj xecꞌam bi chi presoyil. Xew xecolobetajri xquicoj saꞌ ri xubiꞌij can ri Jesús, ma xebel bi chupa ri tinamit echiriꞌ cꞌamajaꞌ sutum rij waꞌ cuma ri soldados.✡ 21:27 Dn. 7:13; Ap. 1:7 ‡ 21:30 “Rukꞌijol echiriꞌ cabucbutic y na jinta jab”: Quil “verano” pa vocabulario.

Page 123: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 22:3 120 Lucas 22:29camic, pero caquixiꞌij quib caquiꞌan chi-wachil cuma ruqꞌuiyal winak eteran chirij.

3 Ecꞌu ri Judas aj Iscariot,* jun chique ricablajuj utijoꞌn ri Jesús, xuya luwar che riSatanás xoc pa ranimaꞌ. 4 Xeꞌec cꞌu cucꞌ rinimak e aj chacunel pa Rocho Dios y cucꞌri e aj wach que ri e chajinel re ri RochoDios chaꞌ cachꞌaꞌt cucꞌ puwiꞌ suꞌanic cuyari Jesús paquikꞌab. 5 Rique lic xequiꞌcotche y xquibiꞌtisij meyo che ri Judas wecuꞌan waꞌ. 6 Ecꞌu rire xuya uchiꞌ che yxujek cꞌu utzucuxic suꞌanic cuya ri Jesúspaquikꞌab xa xeꞌlakꞌay chaꞌ na caquinaꞌbejta ri winak.

Ri Jesús cutij ri cena re Pascua cucꞌ ricablajuj utijoꞌn

(Mt. 26:17-29; Mr. 14:12-25; Jn. 13:21-30; 1Co. 11:23-26)

7 Xopon cꞌu ri nimakꞌij echiriꞌ catij ripam na jinta levadura che. Chupa cꞌuwaꞌ wa kꞌij chirajawaxic quecamisax tak rikꞌapoj bexex re Pascua.✡ 8 Ecꞌu ri Jesúsxebutak bi ri Pedro y ri Juan, jewaꞌ xubiꞌijbi chique:

—Jix, jiꞌyijbaꞌ ri cena re Pascua chaꞌ jelaꞌcakatijo —xchaꞌ.

9Y rique xquitzꞌonoj che:—¿Pa caꞌaj wi la queꞌkayijbaꞌ wi? —

xechaꞌ.10Y ri Jesús xubiꞌij chique:—Chitapeꞌ: Echiriꞌ quixoc chupa ri tina-

mit, quicꞌul jun achi rucꞌaꞌam jun curaꞌ yaꞌ.Chixterej bi chirij cꞌa chuchiꞌ ri ja pa cocwubi 11 y chibiꞌij cꞌu che rachi rajaw ja:“Jewaꞌ cubiꞌij ri tijonel keꞌoj: ¿Pachawi cꞌowi ri luwar pa cantij wi ri cena re Pascuacucꞌ ri nutijoꞌn?” quixcha che. 12 Ecꞌu ricuꞌan ri rajaw ja e cucꞌut chiwe jun nimalajluwar chicaj pa ri caleꞌ ja, waꞌ yijbital chic.Chiriꞌ cꞌu riꞌ chiyijbaꞌ ri cena re Pascua —xcha ri Jesús chique.

13 Xebec cꞌu rutijoꞌn y xeꞌquirikaꞌ jelaꞌpachaꞌ ri xubiꞌij bi ri Jesús chique. Yxquiyijbaꞌ cꞌu ri cena re Pascua.

14 Ecꞌuchiriꞌ xopon ruꞌorayil ri cena, riJesús junam cucꞌ rutakoꞌn xeboc chwa rimexa. 15Y ri Jesús xubiꞌij chique:

—¡Lic nurayim lo utijic junam iwucꞌ wacena re Pascua chwach pan ri cꞌaxcꞌobiccanwicꞌowibej! 16Ma cambiꞌij cꞌu chiwe nacantij ta chi cꞌu juna chic cena re Pascuaiwucꞌ, cꞌate na echiriꞌ copon ri kꞌij cuꞌana

na janipa ri biꞌtisim lok puwi rutakanic riDios —xchaꞌ.

17Tecꞌuchiriꞌ, xucꞌam ri cꞌolibal cꞌo vinochupa y xutioxij che ri Dios. Xubiꞌij cꞌuchique rutijoꞌn:

—Chicꞌama waꞌ y chitija iwe chuchiꞌ waꞌwa cꞌolibal. 18Ma cambiꞌij chiwe: Na cantijta chi ruwaꞌal uva cꞌate na echiriꞌ catiquiꞌrutakanic ri Dios —xchaꞌ.

19 Tecꞌuchiriꞌ, xucꞌam ri pam y xutioxijche ri Dios. Xuwechꞌo y xujach chique,jecꞌuwaꞌ xubiꞌij:

—E nucuerpo waꞌ, ri cayaꞌiꞌ pa camiciwuma riꞌix. Ecꞌuchiriꞌ quiꞌan tak waꞌchikawach apanok, chiꞌanaꞌ cuxtabal weriꞌin —xchaꞌ.

20 Qꞌuisbal cꞌu re ri cena, xucꞌam tanchiri cꞌolibal cꞌo vino chupa y jewaꞌ xubiꞌij:

—Waꞌ ri riꞌ e ri cꞌacꞌ tzij✡ cajiquibaxuwach rucꞌ ri nuquiqꞌuel caturuw iwumariꞌix re cuybal imac. 21Yey ecꞌu ri cacꞌayinweꞌin, cꞌo wucꞌ junam chwa wa mexa.22 Ecꞌu Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex e car-icꞌowibej janipa ri ubiꞌim lo ri Dios puwiRire. Pero ¡lic cꞌu tokꞌoꞌ uwach rachicacꞌayin re! —xchaꞌ.

23 Ecꞌuchiriꞌ xquijek rutijoꞌncaquitzꞌonobej chiquiwach china nawichique caꞌanaw waꞌ.

China ri más cꞌo uwach chwach ri Dios24 Rutijoꞌn ri Jesús caquichapalaꞌ quib

chiquiwach puwiꞌ chinok chique más cꞌouwach. 25Noꞌj ri Jesús xubiꞌij chique:

«Ri reyes que ri nimak tinamit licquicꞌow uwiꞌ ri quitakanic caquiꞌanpaquiwi ri winak. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,caquibiꞌij che quib: “E toꞌbel que ritinamit.”

26»Noꞌj riꞌixmiꞌan iwepachaꞌ ri caquiꞌanrique. China ri lic cꞌo uwach chixoꞌl, echuꞌana pachaꞌ na jinta uwach; yey ri cꞌopukꞌab catakanic, e chuyaꞌa rib cuꞌan ni-manel.

27 »Chiquiwach ri winak, ¿china cꞌu rimás cꞌo uwach, e ri catzꞌuyiꞌ chwa ri mexao e raj chac caniman chwa ri mexa? ¿Nae ta neba ri catzꞌuyiꞌ chwa ri mexa? Noꞌjriꞌin in cꞌo chiwach riꞌix pachaꞌ raj chaccanimanic.

28 Yey riꞌix ix cꞌojiꞌnak wucꞌ che ricꞌaxcꞌobic in icꞌowinak wi. 29 »Cambiꞌij cꞌuchiwe: Pachaꞌ ri Nukaw uyaꞌom panukꞌabriꞌin quintakanic, jecꞌulaꞌ canꞌan riꞌin

* 22:3 “Iscariot”: Waꞌ e utinamit ri Judas. ✡ 22:7 Éx. 12:1-13; Lv. 23:5-6 ✡ 22:20 Jer. 31:31-34

Page 124: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 22:30 121 Lucas 22:52chiwe riꞌix, canya pikꞌab quixtakanic30 chaꞌ jelaꞌ quixwaꞌ chwa ri numexa chupari nutakanic y quixtzꞌuyiꞌ cꞌut re quixtakanpaquiwi ri cablajuj tinamit re Israel»†xchaꞌ.

Ri Jesús cukꞌalajisaj ri cuꞌan ri Pedroechiriꞌ carewaj we retaꞌam uwach

(Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Lc. 9:1-6; 10:1-4; Jn. 13:36-38)

31 Ecꞌu ri Kanimajawal xubiꞌij:—¡Simón, Simón, chatapeꞌ! E ri Sa-

tanás utzꞌonom che ri Dios chaꞌ cayaꞌtajche cucꞌam ipa riꞌix. Quixuyiquiyaꞌ cꞌuriꞌ jelaꞌ pachaꞌ caꞌan che ri trigo echiriꞌcapuꞌ uwach. 32 Noꞌj riꞌin lic nutzꞌonomche ri Dios pawiꞌ riꞌat, chaꞌ na casach ta ricubulibal acꞌuꞌx wucꞌ. Ecꞌu riꞌ riꞌat, echiriꞌcacubiꞌ tanchi acꞌuꞌx wucꞌ, e chanimarisajquicꞌuꞌx tak rawachbiꞌil —xchaꞌ.

33Y ri Simón xubiꞌij che:—Wajawal, riꞌin nuyaꞌomwanimaꞌ quin-

terej chiꞌij la, tob queꞌec la pa cárcel; yeywe xyaꞌ ne la pa camic, riꞌin quincamjunam ucꞌ la —xchaꞌ.

34 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—Pedro, pakatzij wi cambiꞌij chawe:

Wakꞌab echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne cabixon riteren, riꞌat oxlaj chic abiꞌim na awetaꞌamta nuwach —xchaꞌ.

Ri Jesús quebupixabaj rutijoꞌn35Y chique rutijoꞌn xubiꞌij:—Echiriꞌ xixintak bi che utzijoxic ri

Utzilaj Tzij, ximbiꞌij chiwe na quicꞌam tubiucꞌolibal imeyo, na quicꞌam tubi iteb, naquicꞌam tubi jun chic molaꞌj ixajab,✡ ¿cꞌoneba xajawax chiwe? —xcha chique.

Y rique xquicꞌul uwach:—Na jintaj —xechaꞌ.36 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique:—Noꞌj woꞌora, china ri cꞌo ucꞌolibal

umeyo, chucꞌama bi; china ri cꞌo uteb,chucꞌamabi; y china ri na jinta espada rucꞌ,chucꞌayij rukꞌuꞌ re pisbal rij y chulokꞌojuna espada. 37 Ma cambiꞌij cꞌu chiwe licchirajawaxicwi e cuꞌananawa tzꞌibital canpanuwi riꞌin chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Xꞌan che pachaꞌ juna aj palajiy tzij Is. 53:12cachaꞌ. Ecꞌu janipa ri tzꞌibital can panuwiriꞌin, e lic cuꞌana na —xchaꞌ.

38 Ecꞌuchiriꞌ, xquibiꞌij rique che ri Jesús:—Kajawal, riꞌ queb espada cꞌo kucꞌ —

xechaꞌ.

Noꞌj rire xubiꞌij chique:—¡Cuꞌan na laꞌ! Mixchꞌaꞌt chi puwi waꞌ

—xchaꞌ.Ri Jesús cuꞌan orar pa ri werta Getsemaní(Mt. 26:36-46; Mr. 14:32-42)

39 Tecꞌuchiriꞌ, xel bi ri Jesús. Xeꞌecchwa ri juyub Olivos, y rutijoꞌn xeterejbi chirij. 40 Echiriꞌ xebopon chilaꞌ, jewaꞌxubiꞌij chique:

—Lic chitzꞌonoj che ri Dios chaꞌ quichꞌijuchukꞌab ri cꞌambal ipa capetic —xchaꞌ.

41Ecꞌuchiriꞌ, rire xbin chi pan jubikꞌ máschiquiwach, xuxucubaꞌ rib y xujek cachꞌaꞌtrucꞌ ri Dios, 42 jewaꞌ cubiꞌij:

«Lal Nukaw, we utz chiwach la, chin-colobej co la chaꞌ na quinicꞌow ta chupawaꞌ wa cꞌaxcꞌobic. Noꞌj na e ta cꞌuchuꞌana ri cuaj riꞌin,ma e chuꞌana janipari rajawal cꞌuꞌx Rilal» xchaꞌ.43 Ecꞌuchiriꞌ, xwinakir jun ángel re chi-

caj chwach re coluꞌyaꞌa unimal uchukꞌab.44 Y chupa cꞌu riꞌ runimal ucꞌaxcꞌolil,ri Jesús xujek cuꞌan orar rucꞌ unimaluchukꞌab. Ruma cꞌu laꞌ xujeko nimaktꞌobaꞌj quicꞌ rucꞌatan catzak chwa rulew.

45 Echiriꞌ xuqꞌuis cuꞌan orar, xyactajic,xtzelej lo pa e cꞌo wi can rutijoꞌn y xe-boꞌluꞌrikaꞌ quewaric ruma ri bis oquinakchiquicꞌuꞌx. 46Xubiꞌij cꞌu chique:

—¿Suꞌbe quixwaric? Chixyactajok ychitzꞌonoj che ri Dios chaꞌ jelaꞌ quichꞌijuchukꞌab ri cꞌambal ipa capetic —xchaꞌ.

Cachap bi ri Jesús(Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Jn. 18:2-11)

47 Cꞌa cachꞌaꞌt ne ri Jesús, echiriꞌ xebo-pon uqꞌuiyal winak lic quewokokic. Yey riJudas, jun chique ri cablajuj utijoꞌn ri Jesús,nabe bi chiquiwach ruqꞌuiyal winak. Rirexkib rucꞌ ri Jesús chaꞌ cutzꞌub uchiꞌ. 48 Ecꞌuri Jesús xubiꞌij che:

—Judas, ¿e laꞌ rucꞌ jun tzꞌubuj chiꞌajcacꞌayij Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex? —xchaꞌ.

49 Ri e cꞌo rucꞌ ri Jesús, echiriꞌ xquilo saꞌri catajinic, xquitzꞌonoj che:

—Kajawal, ¿utz nawi cojchꞌoꞌjin rucꞌ es-pada? —xechaꞌ.

50Ecꞌuchiriꞌ, jun chique rutijoꞌn xujochijbi ruxiquin uwiquikꞌab ri raj chac ri ca-jawal raj chacunel pa Rocho Dios.

51 Pero ri Jesús xubiꞌij chique:—¡Miꞌan chi waꞌ! —xchaꞌ. Xuchap cꞌu

ruxiquin raj chac y xucunaj. 52Tecꞌuchiriꞌ,† 22:30 “Ri cablajuj tinamit re Israel” e ri calcꞌoꞌal can ri cablajuj ucꞌajol ri Jacob, ri cabiꞌx “Israel” che. Gn. 35:22-26✡ 22:35 Lc. 10:1-4

Page 125: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 22:53 122 Lucas 23:3

xubiꞌij chique ri e petinak che uchapic bi,waꞌ e ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios,ri e aj wach que ri e chajinel re ri RochoDios y ri nimak winak re ri tinamit:

—¿Suꞌchac petinak alak rucꞌ espada ycheꞌ? ¿Petinak cami alak che ucꞌamic bijuna elekꞌom? 53 Ronoje kꞌij waꞌ cꞌut in cꞌoucꞌ alak pa ri Rocho Dios. ¿Suꞌchac cꞌu riꞌcꞌa e laꞌ quinoꞌlchapa alak? Noꞌj ecꞌu waꞌxopon ri ora yaꞌtal che alak echiriꞌ ri rajawri kꞌekuꞌm cucꞌut ruchukꞌab —xchaꞌ.

Ri Pedro cubiꞌij na retaꞌam ta uwach riJesús

(Mt. 26:57-58, 69-75; Mr. 14:53-54, 66-72;Jn. 18:12-18, 25-27)

54Xquichap cꞌu bi ri Jesús y xquicꞌam bichirocho ri cajawal raj chacunel pa RochoDios. Y ri Pedro chinimanaj teran panchirij. 55 E cꞌo cꞌu jujun xquinucꞌ akꞌ cheruwa ja, y xetzꞌuyiꞌ chuchiꞌ ri akꞌ. Yey riPedro xtzꞌuyiꞌ chiquixoꞌl. 56 Cꞌo cꞌu jun aliaj chac xril ri Pedro tzꞌul chuchiꞌ ri akꞌ. Ralilic xutzutzaꞌ uwach y jewaꞌ xubiꞌij:

—Waꞌwaꞌchi e jun chique ri eteran chirijri Jesús —xchaꞌ.

57Noꞌj ri Pedro jewaꞌ xubiꞌij che:—Ali, riꞌin na wetaꞌam ta uwach—xchaꞌ.58 Jokꞌotaj cꞌu riꞌ cꞌo jun achi xrilo y jewaꞌ

xubiꞌij che:—Rilal lal jun chique rutijoꞌn ri Jesús —

xchaꞌ.Noꞌj ri Pedro xubiꞌij che rachi:—Riꞌin na in ta jun chique rutijoꞌn —

xchaꞌ.59 Laj pa jun ora cꞌu riꞌ cꞌo tanchi jun

jewaꞌ xubiꞌij:—Pakatzij wi waꞌ waꞌchi e jun chique

rutijoꞌn ri Jesús, ma aj Galilea —xchaꞌ.60Noꞌj ri Pedro xubiꞌij che:—Achi, riꞌin na wetaꞌam tane saꞌ puwiꞌ

cachꞌaꞌt la —xchaꞌ. Cꞌa cachꞌaꞌt ne ri Pedroechiriꞌ xbixon lo ri teren.

61 Ecꞌuchiriꞌ, ri Kanimajawal xtzuꞌn lochirij y e xutzuꞌ lo uwach ri Pedro. Ecꞌuri Pedro xcꞌun chucꞌuꞌx saꞌ rubiꞌim can riKanimajawal che: «Cꞌamajaꞌ ne cabixon riteren, riꞌat oxlaj chic abiꞌim na awetaꞌamta nuwach.»

62 Ewi ri Pedro xel bi chiriꞌ y lic xokꞌicruma rucꞌaxcꞌolil ucꞌuꞌx.

Ri Jesús cachꞌamixic(Mt. 26:67-68; Mr. 14:65)

63 Rachijab echajiyom re ri Jesúslic caquichꞌamij y lic caquichꞌayo.64 Caquichꞌuk ruwach y caquitzꞌonoj che:

—¡Chanaꞌij peꞌ china xchꞌayaw awe! —quechaꞌ. 65Lic kabichi ri caquibiꞌij che rucꞌcꞌaxlaj chꞌaꞌtem.

Ri Jesús cꞌo chiquiwach raj kꞌatal tzij e ajjudiꞌab

(Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Jn. 18:19-24)66 Echiriꞌ xsakiric, xquimol quib ri ni-

mak winak re ri tinamit, ri nimak e ajchacunel pa Rocho Dios cucꞌ raj cꞌutunel reri tzijpixab; waꞌ e tak ri uchapom wi rib rikꞌatbal tzij. Rique xquitak ucꞌamic ri Jesúschiquiwach y jewaꞌ xquibiꞌij che:

67 —Chabiꞌij chike we at ri Cristo,Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios —xechaꞌ.

Y ri Jesús xubiꞌij chique:—Tob cambiꞌij che alak “In”, na cacoj ta

alak. 68 Yey we canꞌan tzꞌonobal che alak,na cacꞌul ta alak uwach y na quintzokopijtane ubi alak. 69 Pero Ralaxel ChiquixoꞌlTicawex catzꞌuyiꞌ na cꞌu puwiquikꞌab riDios, ri lic cꞌo unimal uchukꞌab —xchaꞌ.

70 Tecꞌuchiriꞌ, conoje xquitzꞌonoj che riJesús:

—¿At peꞌ riꞌ Rucꞌajol ri Dios? —xechache.

Y ri Jesús xucꞌul uwach:—E ralak xbiꞌn alak re, e riꞌin —xchaꞌ.71 Ecꞌuchiriꞌ, xquibiꞌij rique:—Na jinta chi uchacmás e aj cojol umac,

ma lic oj xojtaw re ri xubiꞌij rucꞌ ruwa reꞌ —xechaꞌ.

23Catzꞌak uchiꞌ ri Jesús chwach ri takanel

Pilato(Mt. 27:11-14; Mr. 15:1-5; Jn. 18:33-40)

1 Ecꞌuchiriꞌ, xeyactaj conoje riquimolom quib y xquicꞌam bi ri Jesúschwach ri Pilato. 2Y xquijek cꞌu caquitzꞌakuchiꞌ, jewaꞌ caquibiꞌij:

—Karikom wa jun achi cusachisajquinaꞌoj ri katinamit, quebukꞌatej ri winakchaꞌ na caquiꞌan ta ri tojonic caꞌan che rinimalaj takanel re Roma* y cubiꞌij e rire riCristo, ri chaꞌtal lo ruma ri Dios re catakanpaquiwi raj judiꞌab —quechaꞌ.

3Xutzꞌonoj cꞌu ri Pilato che ri Jesús:—¿Lal cami riꞌ ri rey que raj judiꞌab? —

xchaꞌ.Y ri Jesús xubiꞌij che:

* 23:2 Wa xquibiꞌij ri winak chirij ri Jesús, na e ta cꞌana uꞌanom. Lc. 20:22-25

Page 126: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 23:4 123 Lucas 23:30—Lal cabiꞌn la re —xchaꞌ.4Ri Pilato xubiꞌij cꞌu chique ri nimak e aj

chacunel pa Rocho Dios y chique conoje riwinak:

—Chinuwach riꞌin, wa jun achi na jintaumac —xchaꞌ.

5 Pero ri winak más co quesiqꞌuinic,jewaꞌ caquibiꞌij:

—Rucꞌ ri cucꞌutu lic catajin usachicquinaꞌoj ri ticawex chupa tak ri luwar reJudea; xujek lo waꞌ Galilea y woꞌora jelaꞌcuꞌan wara Jerusalem —quechaꞌ.

Ri Jesús cacꞌam bi chwach ri rey Herodes6 Echiriꞌ ri Pilato xuto petinak ri Jesús

Galilea, xutzꞌonobej we rire aj chilaꞌ. 7 Yechiriꞌ xretaꞌmaj aj Galilea ri Jesús, xutakbi chwach ri Herodes, ma rire e rey rechilaꞌ, yey laꞌ laꞌ kꞌij wi cꞌo ri Herodes chiriꞌJerusalem.

8 Ecꞌuchiriꞌ ri Herodes xril uwach riJesús, lic xquiꞌcotic, ma lic cꞌo tan kꞌij riꞌurayim caril uwach. Ma saꞌch tak ri utomche yey royeꞌem caril uwach chaꞌ ri Jesúscuꞌan juna cꞌutubal re ruchukꞌab chwach.9Y xujek cꞌu uꞌanic uqꞌuiyal tzꞌonobal che,pero ri Jesús na cucꞌul ta uwach.

10 Ecꞌu ri nimak e aj chacunel pa Ro-cho Dios cucꞌ raj cꞌutunel re ri tzijpixab,lic quesiqꞌuin che ucojic umac ri Jesús.11 Ewi ri Herodes cucꞌ rusoldados licxquicꞌak bi ukꞌij ri Jesús; xquiꞌan chepachaꞌ juna rey, xquicoj bi jun chomi-laj cꞌul che re chꞌamibal re. Tecꞌuchiriꞌ,xtakan che cacꞌam tanchi ubi chwach riPilato. 12 Chupa laꞌ la jun kꞌij ri Pilato y riHerodes xquijek quechꞌaw tanchi chiqui-wach, ma e ri petinak lok lic tzel caquilquib.

Cakꞌat tzij re camic puwi ri Jesús(Mt. 27:15-31; Mr. 15:6-20; Jn. 19:1-16)

13 Ecꞌu ri Pilato xumol quichiꞌ ri nimake aj chacunel pa Rocho Dios cucꞌ raj wachre ri tinamit yey tak ri winak, 14 y jecꞌuwaꞌxubiꞌij chique:

—Cꞌamom lo alak wa jun achi chin-uwachy cabiꞌij alak rire catajin cheusachicquinaꞌoj ri winak re ri tinamit. Noꞌj riꞌinxinꞌan tzꞌonobal che y xinta uchiꞌ chiwachalak, yey na jinta juna mac nurikom chirijpachaꞌ ri mac cacoj alak che. 15 Y jenelaꞌri rey Herodes, na jinta juna mac xurikche; ma xintak bi chwach, yey rire xutaktanchi lo wucꞌ. Kꞌalaj cꞌu riꞌ na jinta macuꞌanom re takal che cacamisaxic. 16 Euwariꞌche xew canya pa cꞌax; tecꞌuchiriꞌ

canyolopij bi —xchaꞌ. 17 (Xubiꞌij waꞌ maronoje junab chupa ri nimakꞌij Pascua, riPilato xex cuꞌan wi cuyolopij bi jun presochiquiwach ri winak.)

18Noꞌj conoje ruqꞌuiyal winak junam licco xesiqꞌuin che ubiꞌxiquil:

—¡E taka bi la ri Jesús pa camic yeyyolopij bi la ri Barrabás! —xechaꞌ.19 (Waꞌchi Barrabás yaꞌom pa cárcel rumautitzꞌitiquil uꞌanom Jerusalem chirij rigobierno romano y ruma jun camicxuꞌano.)

20 Ri Pilato xchꞌaꞌt tanchi cucꞌ ri winak,ma rire e caraj cuyolopij bi ri Jesús.

21 Noꞌj ri winak xesiqꞌuin tanchi cheubiꞌxiquil:

—¡Camisax chwa cruz! ¡Camisax chwacruz! —quechaꞌ.

22Churox laj cꞌu riꞌ ri Pilato jewaꞌ xubiꞌij:—¿Saꞌ cꞌu rumac waꞌchi uꞌanom? Ma

riꞌin na jinta juna mac nurikom chirij retakal che cacamisaxic. Canya na pa cꞌax,tecꞌuchiriꞌ canyolopij bi —xchaꞌ.

23 Noꞌj ri winak na caquitanabaꞌ taj licco quesiqꞌuin che utzꞌonoxic cacamisax riJesús chwa cruz.

Qꞌuisbal cꞌu re, xyaꞌtaj na chique ri cacaj.24Ewi ri Pilato xutak uꞌanic ri caquitzꞌonoj:25 xuyolopij cꞌu bi ri jun yaꞌom pa cárcelruma utitzꞌitiquil uꞌanom chirij ri gob-ierno romano y ruma jun camic xuꞌano,ma e xquitzꞌonoj riꞌ ri winak. Y xuya luwarcacamisax ri Jesús, jelaꞌ pachaꞌ ri cacajrique.

Rucamic ri Jesús chwa ri cruz(Mt. 27:32-56; Mr. 15:21-41; Jn. 19:17-30)

26 Ecꞌuchiriꞌ, ri soldados xquicꞌam biri Jesús re queꞌquicamisaj chwa ri cruz.Echiriꞌ cꞌo chi be, xquichap bi jun achi ajCirene, Simón rubiꞌ, petinak pa juyub e riꞌquicꞌow chiriꞌ. Y xquiya bi ri cruz chwiuteleb chaꞌ cutelej bi chirij ri Jesús.

27Y lic uqꞌuiyal winak eteran bi. Y e cꞌoixokib chiquixoꞌl lic quetunanic y cacokꞌejri Jesús, ma lic cꞌax unaꞌom quicꞌuꞌx rumari caꞌan che. 28 Noꞌj ri Jesús xebutzuꞌ panrixokib quebokꞌic y jewaꞌ xubiꞌij chique:

—Ixokib ix aj Jerusalem, miniwokꞌejriꞌin; e chiwokꞌej ri catajin lo piwi riꞌix ypaquiwiꞌ ri iwalcꞌoꞌal. 29 ¡Chitapeꞌ! Coponna ri kꞌij echiriꞌ cabiꞌxic: “Nim quikꞌijcalaxic rixokib na quebalan taj cucꞌ ri najinta calcꞌoꞌal y ri na quetzꞌumtisan taj”jelaꞌ cabiꞌxic. 30Ruma cꞌu riꞌ ri unimal cꞌax-cꞌobic e cꞌo wi, ri winak cacaj quecamic y

Page 127: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 23:31 124 Lucas 23:53jecꞌuwaꞌ caquibiꞌij che tak ri juyub nimaꞌky chꞌutiꞌk:Chix-tzaka lo pakawiꞌre quichꞌuk kawiꞌ Os. 10:8quechaꞌ. 31Ma we cayaꞌ pa camic junok najinta umac, ¿saꞌ cꞌu riꞌ ri caquicꞌulumaj rilic cꞌo quimac?† —xchaꞌ.

32 Yey ecꞌamom bi junam rucꞌ ri Jesúscaꞌib elekꞌomab chaꞌ quecamisax chwacruz. 33 Echiriꞌ xebopon pa ri luwar cabiꞌxche “Luwar re Ubakil Ujolom Animaꞌ”,chiriꞌ xyaꞌ wi ri Jesús chwa ri cruz; y ricaꞌib elekꞌomab, jun xyaꞌ puwiquikꞌab yjun pumox Rire.

34 Ewi ri Jesús xubiꞌij:—Nukaw, cuyu la quimac, ma na quima-

jom ta usucꞌ saꞌ wa quetajin che uꞌanic —xchaꞌ.

Ecꞌu ri soldados rucꞌ jun sorteo xquijachquib puwi rukꞌuꞌ.✡ 35 Y ruqꞌuiyal winakxa caquitzutzaꞌ ri catajin uꞌanic. Yey neraj wach re ri tinamit caquichꞌamij ri Jesús,jewaꞌ caquibiꞌij:

—Lic waꞌ cꞌut e qꞌui ri xebucolobej chetak yabil y che camic. We ta rire e riCristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, chucolobej ribriꞌ woꞌora, —quechaꞌ.

36 Jecꞌulaꞌ riꞌ xquiꞌan ri soldados, liccaquichꞌamij ri Jesús. Quekib rucꞌ ycaquibiꞌtisij vinagre che re cutijo, 37y jewaꞌcaquibiꞌij che:

—We ta pakatzij wi at ri rey que rajjudiꞌab, chacolobej cꞌu awib riꞌ —quechaꞌ.

38 Chwi cꞌu lo ri cruz re ri Jesús, pa richꞌaꞌtem griego, pa ri chꞌaꞌtem latín y pa richꞌaꞌtem hebreo tzꞌibital waꞌ: «WA E REYQUE RAJ JUDI AB.»

39 Y jun chique ri caꞌib elekꞌomabeyaꞌom chwa cruz, lic cuchꞌamij ri Jesús,jewaꞌ cubiꞌij:

—¿Na at ta neba ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lori Dios? Chacolobej cꞌu awib riꞌ junam kucꞌriꞌoj —cachaꞌ.

40 Noꞌj ri jun chic elekꞌom xuyajo, jewaꞌxubiꞌij che ri rachbiꞌil:

—Riꞌat na caxiꞌij ta cꞌana awib chwachri Dios, yey junam oj cꞌo pa wa cꞌaxcꞌobickꞌatom pakawiꞌ. 41 Riꞌat y riꞌin pakatzij wi,takal chike cakacꞌulumaj waꞌ, ma e tojbal

re ri na utz taj kaꞌanom. Noꞌj waꞌchi najinta umac —xchaꞌ.

42 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij che ri Jesús:—Wajawal, chincꞌuna co chicꞌuꞌx la

echiriꞌ coꞌltakana la —xchaꞌ.43Y ri Jesús xubiꞌij che:—Pakatzij wi cambiꞌij chawe: Wakꞌij ne

riꞌ catopon wucꞌ chilaꞌ chupa ri chomilajluwar‡ pa e cꞌo wi ri e colobetajinak —xchaꞌ.

44 Echiriꞌ xticꞌoj ri kꞌij, xoc kꞌekuꞌm cheruwachulew y waꞌ xuꞌqꞌuisa cꞌa che ri uroxora§ benak kꞌij; 45 oxib ora na xwon ta rikꞌij. Yey chupa cꞌu ri Rocho Dios, ri telón**xrichꞌrob lo chunicꞌajal.

46 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús lic co xchꞌawic,jewaꞌ xubiꞌij:

—Nukaw, pakꞌab la cankꞌatisaj wi riwanimaꞌ✡ —xchaꞌ. Xew xubiꞌij waꞌ, asuxcamic.

47Ri capitán que ri soldados echiriꞌ xrilosaꞌ ri xuꞌano, xuyac ukꞌij ri Dios, jewaꞌxubiꞌij:

—Pakatzij wi waꞌchi lic jusucꞌ y na jintaumac —xchaꞌ.

48 Ecꞌu ruqꞌuiyal winak echiriꞌ xquilo saꞌri xuꞌano, xebel chiriꞌ, caquitꞌikitꞌaꞌ ruwaquicꞌuꞌx ruma quixiꞌin ib. 49 Yey cꞌu ri licxquetaꞌmaj uwach ri Jesús cucꞌ tak rixokibe petinak rucꞌ chwi xel lo Galilea, riquexecꞌojiꞌ pana chinimanaj y xquil ronoje rixuꞌano.

Ri Jesús camukic(Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Jn. 19:38-42)

50Cꞌo cꞌu jun achi José rubiꞌ, aj Arimatea,jun tinamit re Judea. Rire e jun chiqueri uchapom wi rib ri kꞌatbal tzij, jun achilic utz ucꞌuꞌx y lic jusucꞌ rubinic usilabic.51 Yey lic royeꞌem rucꞌunibal rutakanic riDios. Ecꞌu rire lic na xucꞌul ta ucꞌuꞌx rixquiꞌan ri rachbiꞌil. 52 Xopon cꞌu chwachri Pilato y xuꞌtzꞌonoj che cayaꞌ luwar checumuk rucuerpo ri Jesús. Y xyaꞌ luwarche. 53 Xeꞌec cꞌut y xuꞌkasaj lo rucuerpochwa ri cruz. Xupis cꞌu chupa jun manta.Tecꞌuchiriꞌ, xuꞌyaꞌa pa junmukubal cꞌotompaꞌbaj, yey waꞌ na jinta junok mukumchupa.

† 23:31 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij: “Ma we caquiꞌan waꞌ che juna cheꞌ rax uwach, ¿saꞌ cꞌu riꞌ cucꞌulumaj ri cheꞌchakiꞌj?” Wa cꞌambal naꞌoj queꞌelawi: Xyaꞌ ri Jesús pa camic, tob na jinta umac; macꞌuwariꞌ más cꞌax ri takal chique rajJerusalem, ma rique lic cꞌo quimac. ✡ 23:34 Sal. 22:18 ‡ 23:43 Wa chomilaj luwar e ri cabiꞌx “Paraíso” che.§ 23:44 “Ri urox ora”: Quil “hora” pa vocabulario. ** 23:45 “Telón”: E jun cꞌul cujach upa ri Luwar Santo rucꞌri Luwar lic Santo. Éx. 26:31-33; Heb. 6:19; 9:3-12 ✡ 23:46 Sal. 31:5

Page 128: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 23:54 125 Lucas 24:26

54 Ecꞌu benak kꞌij riꞌ echiriꞌ raj judiꞌabcaquiyijbaꞌ pan janipa ri cajawax chiquepa ri kꞌij re uxlanibal, y waꞌ ya coponru orayil.†† 55 Yey rixokib e petinaklo Galilea rucꞌ ri Jesús, xeterej bi chirijri José y xquil ri mukubal pa xquiya wican rucuerpo ri Jesús. 56 Echiriꞌ xetzelejlok, xquijekelaꞌ uyijbaxic cunabal lic quiꞌruxlab chaꞌ queꞌquicojo che rucuerpo riJesús. Ecꞌuchiriꞌ xoc ri kꞌij re uxlanibal, xe-buxlan cꞌut pachaꞌ ri cubiꞌij Rutzij Upixabri Dios.

24Rucꞌastajibal ri Jesús(Mt. 28:1-10; Mr. 16:1-8; Jn. 20:1-10)

1 Ri nabe kꞌij re ri semana lic animtan rixokib e petinak lo Galilea y jujunchic ixokib, xebec pa mukutal wi ri Jesús,yey cucꞌaꞌam bi cunabal lic quiꞌ ruxlab, riquiyijbam lok. 2Yey xeꞌquirika rabaj esamchi chuchiꞌ ri mukubal. 3 Xeboc cꞌu bichupa ri mukubal, pero na xquirik ta chirucuerpo ri Kanimajawal Jesucristo. 4 Liccꞌut benak ri quinaꞌoj puwi waꞌ, echiriꞌxakicꞌateꞌt xewinakir caꞌib achijab chiqui-wach, lic cawolkꞌin ri quikꞌuꞌ. 5 Rixokiblic xquixiꞌij quib y xquikasaj ri quipalajpulew.

Ecꞌu ri caꞌib achijab xquibiꞌij chique:—¿Suꞌchac quitzucuj chiquixoꞌl ri

ecaminak ri Jun cꞌaslic? 6 Rire na jintachi wara, ma cꞌastajinak chi lo chiquixoꞌlri ecaminak. Cꞌuna chicꞌuꞌx saꞌ rubiꞌimlo chiwe echiriꞌ cꞌa cꞌo Galilea, 7 echiriꞌxubiꞌij: “Lic chirajawaxic wi RalaxelChiquixoꞌl Ticawex cayaꞌ paquikꞌabachijab aj maquib chaꞌ cacamisax chwacruz, noꞌj Rire cacꞌastaj lo churox kꞌij”✡—xechaꞌ. 8 Cꞌa ecꞌuchiriꞌ xcꞌun chiquicꞌuꞌxrixokib ruchꞌaꞌtem ri Jesús.

9 Echiriꞌ xetzelej lo chilaꞌ pa ri mukubal,xquitzijoj ronoje waꞌ chique ri junlajujtakoꞌn y chique conoje ri e cꞌo cucꞌ. 10 Ecꞌuri xetzijon waꞌ e ri María ri aj Magdala, riJuana, ri María uchu ri Santiago y jujuncachbiꞌil. 11 Yey ri takoꞌn na xquicoj ta rixquitzijoj rixokib, ma e chiquiwach rique,wa ixokib echꞌuꞌjerinak.

12 Ecꞌu ri Pedro xyactaj bi y lic canicxeꞌec pa cꞌo wi ri mukubal re ri Jesús. Yechiriꞌ xochꞌin pan chupa, xrilo xew chi cꞌocan ri jutak rabaꞌj cꞌul pa xbolkꞌotix wi ri

Jesús. Xeꞌec cꞌut lic caminak ranimaꞌ che rixrilo y cutzꞌonoj chiribil rib saꞌ nawi waꞌ.

Ri Jesús cucꞌut uwach chiquiwach ri quebutijoꞌn chupa ri be re Emaús

(Mr. 16:12-13)13 Chupa laꞌ laꞌ kꞌij, caꞌib chique rutijoꞌn

quebin chupa ri be re queꞌec pa raldeaEmaús, waꞌ cꞌo lo pa once kilómetro cheri tinamit Jerusalem. 14 Xalokꞌ cꞌu quebinchupa ri be, rique quechꞌaꞌt chiquiwachpuwi ri cꞌacꞌ icꞌowinak. 15 Yey echiriꞌquechꞌaꞌt chiquiwach, ri Jesús xkib cucꞌy xerachbilaj bi. 16 Pero rique pachaꞌchꞌukutal ri quiwach, ma tob xquilo naxquetaꞌmaj ta uwach.

17 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—¿Saꞌ puwiꞌ cachꞌaꞌt wi alak chupa wa

be? ¿Y suꞌchac cabison alak? —xchaꞌ.18 Jun cꞌu chique, Cleofas rubiꞌ, xucꞌul

uwach, jewaꞌ xubiꞌij:—Laj xew rilal chique conoje ri ebinel

e cꞌo Jerusalem na etaꞌam ta la saꞌ ri cꞌacꞌicꞌowinak chupa tak waꞌ wa kꞌij —xchaꞌ.

19Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—¿Saꞌ ri xuꞌano? —xchaꞌ.Ewi xquibiꞌij che:—E cojchꞌaꞌt puwi ri xucꞌulumaj ri Jesús

ri aj Nazaret, ri nimalaj kꞌalajisanel lic cꞌouchukꞌab che tak ri cuꞌano y ri cubiꞌij; rirelic yacom ukꞌij ruma ri Dios y cuma tak riticawex re ri tinamit. 20 Yey ri nimak eaj chacunel pa Rocho Dios cucꞌ raj wachre ri katinamit xquiya pukꞌab ri takanelromano chaꞌ cakꞌat tzij puwiꞌ y cacamisaxchwa cruz. 21 Chwi cꞌu rucamic e uroxkꞌij waꞌ. Yey riꞌoj xcubiꞌ kacꞌuꞌx e rire ricucolobej ri katinamit Israel.

22 »Yey quisachisam ne kanaꞌoj jujunixokib ebare jun chikaxoꞌl riꞌoj oj utijoꞌncan ri Jesús. Ma rique lic anim tan xebo-pon chupa rumukubal, 23 pero na xquirikta chi rucuerpo ri Jesús. Xetzelej cꞌulo kucꞌ, caquitzijoj chike xewinakir ju-jun ángeles chiquiwach, yey waꞌ xquibiꞌijchique: “Rire cꞌastajinak chi lo chiquixoꞌlri ecaminak.” 24Xebec cꞌu jujun chike riꞌojchupa rumukubal y e xquilo jelaꞌ pachaꞌri quibiꞌim rixokib chike. Noꞌj na xquil tauwach ri Jesús —xechaꞌ.

25 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—¡Tokꞌoꞌ wach alak ma lic na camaj ta

alak usucꞌ y camayin alak che ucojic janipari quibiꞌim can ri kꞌalajisanelab! 26 ¿Na

†† 23:54 Chiquiwach raj judiꞌab, ri kꞌij re uxlanibal cajeker echiriꞌ coc rakꞌab viernes y caqꞌuis echiriꞌ coc rakꞌabsábado. ✡ 24:7 Lc. 9:22; 18:31-33

Page 129: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Lucas 24:27 126 Lucas 24:53chirajawaxic ta neba ri Cristo, Ruchaꞌoꞌnlo ri Dios, cutij na ronoje wa cꞌaxcꞌobic ytecꞌuchiriꞌ queꞌec chilaꞌ chicaj pa cayac wiukꞌij? —xchaꞌ.

27Xukꞌalajisaj cꞌu chique ronoje ri cubiꞌijchupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios chwi Rire, xujeklo rucꞌ ri tzꞌibital can ruma ri Moisés yeytecꞌuchiriꞌ xukꞌalajisaj janipa ri tzꞌibitalchwi Rire cuma conoje ri kꞌalajisanelab.

28 Ecꞌuchiriꞌ xebopon chupa raldea paquebec wi ri queb achijab, ri Jesús xuꞌanpachaꞌ e riꞌ xumaj chubi rube. 29 Perorique lic xebelaj che cacanaj can cucꞌ, jewaꞌxquibiꞌij che:

—Canaj can la kucꞌ, ma benak chi ri kꞌijyey ya coc rakꞌab —xechaꞌ.

Ri Jesús xoc cꞌu bi y xcanaj can chiriꞌcucꞌ. 30 Echiriꞌ e cꞌo chi chwa ri mexa,xucꞌam ri pam y xtioxin chwach ri Dios,xuwechꞌ cꞌu upa y xuya chique. 31 Cꞌaecꞌuchiriꞌ xjakataj ri quiwach y xquetaꞌmajuwach. Pero ri Jesús e laꞌ chiquiwachxmalcaꞌnic.

32Xquibiꞌij cꞌu riꞌ chiquiwach:—¿Na camikꞌmot ta neba kacꞌuꞌx che

quiꞌcotemal echiriꞌ rire cachꞌaꞌt kucꞌ pari be y cukꞌalajisaj chike Rutzij Upixab riDios? —xechaꞌ.

33 Na jampatana xeyactajic y xetzelejJerusalem. Chiriꞌ xeboꞌlquirika ri junlajujtakoꞌn quimolomquib cucꞌ ri cachbiꞌil. 34Yrique xquibiꞌij chique wa caꞌib: «¡Pakatzijwi cꞌastajinak lo ri Kanimajawal Jesucristoma xilitaj uwach ruma ri Simón!» quechaꞌ.

35 Yey la caꞌib xquijek utzijoxic saꞌ rixquicꞌulumaj chupa ri be echiriꞌ xebecEmaús y suꞌanic xquetaꞌmaj uwach ri Jesúsechiriꞌ xuwechꞌ upa ri pam.

Ri Jesús cucꞌut uwach chiquiwach rutijoꞌn(Mt. 28:16-20; Mr. 16:14-18; Jn. 20:19-23)

36 Cꞌa quetajin ne che uchꞌaꞌtibexicri quilom y ri quitom, echiriꞌ ri Jesúsxwinakir chiquiwach, xakicꞌateꞌt xtaqꞌuiꞌchiquixoꞌl y jewaꞌ xubiꞌij chique:

—Cꞌola utzil chomal iwucꞌ —xchaꞌ.37 Yey rique lic xquixiꞌij quib che, ma

e chiquiwach rique laj juna espíritu ricaquitzutzaꞌ uwach. 38Noꞌj ri Jesús xubiꞌijchique:

—¿Suꞌchac cuxiꞌij rib icꞌuꞌx y na quicojtaj we in cꞌaslic? 39 Chiwilape ri nukꞌaby ri wakan; chichapape rucꞌ rikꞌab y jelaꞌquiwil chi utz lic in ri in cꞌo iwucꞌ y na

xa ta in juna espíritu, ma juna espíritu najinta utiꞌjil y na jinta ubakil pachaꞌ ri quiwilchwe riꞌin —xchaꞌ.

40 Y ecꞌuchiriꞌ cubiꞌij waꞌ, xucꞌut rukꞌaby ri rakan chiquiwach. 41 Ecꞌu rique licquequiꞌcotic y caminak canimaꞌ che yey nacaquirik taj suꞌanic caquicoj ri caquilo.

Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubiꞌij chique:—¿Saꞌ ri cꞌo iwucꞌ re catijic? —xchaꞌ.42 Xquiya cꞌu che, juchꞌakap car bolom

y uwaꞌal cab cꞌa cꞌo pa cera. 43 Ewi Rirexucꞌamo y xutij chiquiwach.

44 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique:—E nubiꞌim lo waꞌ chiwe echiriꞌ cꞌa in

cꞌo iwucꞌ:✡ Lic chirajawaxic wi cuꞌana najanipa ri tzꞌibital can panuwi riꞌin chupa riTzij Pixab re ri Moisés, chupa ri quitzꞌibamcan ri kꞌalajisanelab y chupa tak ri Salmos—xchaꞌ.

45 Cꞌa tecꞌuchiriꞌ xujak ri quinaꞌoj chaꞌcaquimaj usucꞌ chi utz Rutzij Upixab riDios. 46Xubiꞌij cꞌu chique:

—Jewaꞌ ri tzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtemri Dios: Lic chirajawaxic wi ri Cristo,Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, cutij cꞌax, cacamicy cacꞌastaj lo churox kꞌij;✡ 47 y chupacꞌu rubiꞌ, catzijox ri Utzilaj Tzij re tzele-bal tzij y re cuybal mac chique conojeruqꞌuiyal quiwach tak ri ticawex e cꞌoche ruwachulew, yey cajeker utzijoxic waꞌJerusalem. 48 Riꞌix quibiꞌij cꞌu riꞌ chiqueri winak janipa tak wa xiwilo y xito.49 Chitapeꞌ: Riꞌin cantak lo piwi riꞌix riJun* ubiꞌtisim lo ri Nukaw; pero chixcꞌolawara chupawa tinamit Jerusalem chaꞌ qui-woyꞌej na quicꞌul wa chukꞌab cape chilaꞌchicaj —xchaꞌ.

Ri Jesús catzelej chilaꞌ chicaj(Mr. 16:19-20)

50 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xebucꞌam bi ru-tijoꞌn y xebec chunakaj Betania. Xuyaccꞌu rukꞌab paquiwiꞌ y xebuꞌan bendecir.51 Echiriꞌ catajin che uꞌanic waꞌ, xujeko xelbi chiquixoꞌl y xcꞌam cꞌu bi chilaꞌ chicaj.

52 Ewi rutijoꞌn lic xquilokꞌnimaj ukꞌij riJesús. Tecꞌuchiriꞌ xetzelej chupa ri tinamitJerusalem rucꞌ unimal quiꞌcotemal chupari canimaꞌ. 53 Y xaki e cꞌo chupa ri RochoDios, quebixonic y caquiyac ukꞌij ri Dios.Amén.

✡ 24:44 Lc. 9:22; 18:31-33 ✡ 24:46 Is. 53:1-12; Os. 6:2 * 24:49 Waꞌ e ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios. Jl.2:28-29; Jn. 14:16-17

Page 130: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 1:1 127 Juan 1:23

Ri Utzilaj Tzij re Jesucristotzꞌibital can ruma ri Juan

Ri Tzij re ri Dios1 Che ri jekebal lo re ruwachulew, xex chi

cꞌo lo wi ri Tzij;*ri Tzij xex chi cꞌo lo wi rucꞌ ri Dios yey ri

Tzij e ri Dios.2 Ecꞌu ri Jun cabiꞌx “Ri Tzij” che, xex chi

cꞌo lo wi rucꞌ ri Dios chwi echiriꞌcꞌamajaꞌ ne cajeker lo ruwachulew.

3 Ruma ne Rire, ri Dios xuꞌan ronoje ri cꞌoche ruwachulew.

We tamaji Rire, na cuꞌan ta riꞌ ri Dios janipari cꞌolic.

4Rucꞌ cꞌu Rire cꞌo wi ri cꞌaslemal,yey wa cꞌaslemal e Kꞌijsak chique ri

ticawex.5Ri Kꞌijsak cawon chupa ri kꞌekuꞌm,y ri kꞌekuꞌm na cuchꞌij ta cꞌana uchupic.

6 Cꞌo jun achi Juan rubiꞌ yey rire takomlo ruma ri Dios. 7 Ri Juan xcꞌunic chaꞌcukꞌalajisaj ri Kꞌijsak. Xoluꞌtzijoj cꞌu ri Kꞌi-jsak chaꞌ jelaꞌ ri ticawex caquicoj ri Kꞌijsak.8Ri Juan na e ta ri Kꞌijsak, pero rire xcꞌunicre coꞌltzijon puwi ri Kꞌijsak.9Ri sakil Kꞌijsak cꞌuninak che ruwachulew,e cakꞌalajisan runaꞌoj ri Dios chiquiwach

tak ri ticawex.10 Tob Rire e ꞌanayom re ronoje ri cꞌo che

ruwachulew;echiriꞌ xcꞌun che ruwachulew,tak ri winak na xquetaꞌmaj ta uwach.11Rire xcꞌun cucꞌ rutinamit,pero rutinamit na xquicꞌul taj.12Conoje cꞌu riꞌ ri xquicꞌulu y xquicoj rubiꞌ,xyaꞌtaj chique quebuꞌan e ralcꞌoꞌal ri Dios.13 Ecꞌu rique xebuꞌan ralcꞌoꞌal ri Dios,†na cuma ta ri quichu-quikawna ruma ta rayibal que ticawex,yey na ruma tane ri xraj juna achi;ma e ruma ri xraj ri Dios.14 Ecꞌu wa Tzij✡ xuꞌan achi,xjekiꞌ cꞌu chikaxoꞌl riꞌoj,y xkil runimal uchomalil.Y wa unimal uchomalile ri xuya ri Dios che Rire ruma xew Ucꞌajol

riꞌ,

yey Rire lic cꞌo unimal rutzil cꞌuꞌxaj y sakilKꞌijsak rucꞌ.

15Ri Juan xtzijon chwi Rire, jewaꞌ xubiꞌij:«Puwi Rire nubiꞌim chi lowaꞌ: E ri Jun cata-jin lo chwij, más cꞌo uwach chinuwa riꞌinma Rire xex chi cꞌo lo wi echiriꞌ cꞌamajaꞌquinalax riꞌin» xchaꞌ.16 Che ronoje tak ri cꞌo pukꞌab, kacꞌamom

co keꞌoj,ma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx kucꞌ xaki uleꞌom

rib.17Ri Tzij Pixab xyaꞌ ruma ri Moisés;noꞌj ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios y ri

Kꞌijsake xkꞌalajin ruma ri Kanimajawal Jesucristo.18Na jinta junok iliyom uwach ri Dios;pero riꞌoj xketaꞌmaj uwach ruma ri Jun lic

xa jun ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios,waꞌ e Rucꞌajol ri Dios, ri lic xew Ucꞌajol riꞌ.

Raj judiꞌab caquitzꞌonoj che ri Juan Aj YaꞌlBautismo china rire

(Mt. 3:11-12; Mr. 1:7-8; Lc. 3:15-17)19 E cꞌo jujun e aj judiꞌab re ri tina-

mit Jerusalem xequitak lo raj chacunelre ri Rocho Dios y raj levitas rucꞌ, chaꞌcaquitzꞌonoj che ri Juan china rire. Yey ricꞌulubal uwach xuyaꞌo, lic kꞌalaj; 20na jintacꞌo xrewaj chique. Jecꞌuwaꞌ xukꞌalajisajchique:

—Riꞌin na in ta Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios —xchaꞌ.

21 Ecꞌuchiriꞌ, xquitzꞌonoj tanchi che:—¿Lal china cꞌu riꞌ? ¿Lal ri kꞌalajisanel

Elías? —xechaꞌ.Y rire xubiꞌij:—Na in taj —xchaꞌ.Xquitzꞌonoj cꞌu che:—¿Laj lal riꞌ ri jun kꞌalajisanel re ri Dios

koyeꞌem cacꞌunic? —xechaꞌ.Rire xucꞌul cꞌu uwach:—Na in taj —xchaꞌ.22 Ecꞌuchiriꞌ, xquibiꞌij tanchi che:—¿Lal china cꞌu riꞌ? Ma riꞌoj oj petinak

re cakacꞌam bi juna cꞌulubal uwach chiqueri xetakaw lo keꞌoj. Biꞌij la chike saꞌ ri wachla —xechaꞌ.

23Y rire xucꞌul uwach:—Riꞌin in ri jun tzijonel casiqꞌuin che

ubiꞌxiquil chupa ri luwar catzꞌintzꞌotic:“Sucꞌupij alak rube ri Kanimajawal” jelaꞌ

* 1:1 “Ri Tzij” e ri Kanimajawal Jesucristo ma e Rire ri cukꞌalajisaj ri Dios chike. † 1:13 Raj judiꞌab xquichꞌobrakan rique e ralcꞌoꞌal ri Dios xa cuma e ralcꞌoꞌal can ri Abraham, ri Isaac y ri Jacob. Pero ri kalaxibal chwach ri Diosna e ta pachaꞌ ri quixuꞌmanic ri ticawex che ruwachulew. ✡ 1:14 Jn. 1:1 ✡ 1:23 Is. 40:3

Page 131: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 1:24 128 Juan 1:47pachaꞌ ri tzꞌibital can ruma ri kꞌalajisanelIsaías✡—xchaꞌ.

24 Ri etakom lok re queboꞌlchꞌaꞌt rucꞌ riJuan, e cuqꞌuil ri fariseos. 25 Xquitzꞌonojcꞌu riꞌ che ri Juan:

—¿Saꞌ cꞌu uchac riꞌ caya la ri bautismowe na lal ta Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, na lal taneri Elías yey na lal tane ri jun kꞌalajisanel reri Dios koyeꞌem cacꞌunic? —xechaꞌ.

26Ri Juan xucꞌul uwach:—Riꞌin canya ri bautismo rucꞌ yaꞌ, noꞌj

chixoꞌl ralak cꞌo Jun na etaꞌam ta alakuwach. 27 Ecꞌu waꞌ wa Jun catajin lo chwijriꞌin, e ri Jun xex chi cꞌo lowi echiriꞌ cꞌama-jaꞌ quinalax riꞌin y na takal tane chwe riꞌincanquir ruwach ruxajab —xchaꞌ.

28Ronojewaꞌ xuꞌanpa ri luwarBetábara,chꞌaka yaꞌ che ri nimayaꞌ Jordán, pa cuyawi bautismo ri Juan.

Ri bautismo re ri Jesús29 Chucaꞌm kꞌij cꞌut ri Juan xril pan ri

Jesús e riꞌ catajin roponic rucꞌ y jewaꞌxubiꞌij:

«Chiwilapeꞌ, waꞌ e ri Kꞌapoj Bexex re riDios, ri quesan re ri quimac ri ticawex cheronoje ruwachulew. 30 Puwi rire xintzijonwi echiriꞌ ximbiꞌij: “Chwij riꞌin catajin lojun achi; rire más cꞌo uwach chinuwachriꞌin. Waꞌ xex chi cꞌo lo wi echiriꞌ cꞌama-jaꞌ quinalax riꞌin.” 31 Ri petinak lok naxinwetaꞌmaj taj china ri jun catajin lok;na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, riꞌin xincꞌunic re canyari bautismo rucꞌ yaꞌ, chaꞌ jelaꞌ ri tinamitIsrael caquetaꞌmaj uwach rire» xchaꞌ.

32Xubiꞌij cꞌu ri Juan:«Riꞌin xinwil ri Ruxlabixel ri Dios xkaj lo

chicaj pachaꞌ juna palomax y xcꞌojiꞌ puwirire. 33 Ecꞌu ri petinak lok na xinwetaꞌ-maj taj china ri jun catajin lok; pero rixtakaw lo we riꞌin chaꞌ canya ri bautismorucꞌ yaꞌ, jewaꞌ xubiꞌij chwe: “Echiriꞌ cawilri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios cakaj loky cacꞌojiꞌ puwi jun achi, e rire ri cuyari bautismo rucꞌ ri Ruxlabixel ri Dios.”34 Ecꞌu riꞌin xinwilo y cankꞌalajisaj cꞌu waꞌ:Pakatzij wi, rire e Ucꞌajol ri Dios» xchaꞌ.

Ri e nabe utijoꞌn ri Jesús35 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, ri Juan cꞌo tanchi

chiriꞌ junam cucꞌ caꞌib chique rutijoꞌn rire.36Echiriꞌ xrilo xicꞌow ri Jesús, jewaꞌ xubiꞌij:

—Chiwilapeꞌ, waꞌ e ri Kꞌapoj Bexex re riDios‡ —xchaꞌ.

37 Echiriꞌ ri caꞌib utijoꞌn ri Juan xquitoxubiꞌij waꞌ, xeterej bi chirij ri Jesús.38 Ecꞌuchiriꞌ ri Jesús xtzuꞌn chirij y xriloeteran chirij, xubiꞌij chique:

—¿Saꞌ ri quitzucuj? —xchaꞌ.Rique xquibiꞌij che:—Rabí (waꞌ queꞌelawi “lal tijonel”),

¿pachawi jekel wi la? —xechaꞌ.39Ri Jesús xucꞌul uwach:—Chixpetok, choꞌliwilaꞌ —xchaꞌ.Xebec cꞌut, xquilo pa jekel wi Rire y

xecanaj cꞌu can la jun benebal kꞌij chiriꞌrucꞌ, ma laj ucaj ora§ chic. 40 Ri Andrésruchakꞌ ri Simón Pedro, e jun chique ricaꞌib xquita ri xubiꞌij ri Juan y xeterej bichirij ri Jesús. 41 Ecꞌu ri Andrés nabe naxuꞌtzucuj ri ratz Simón; y echiriꞌ xuriko,jewaꞌ xubiꞌij che:

—Ya xkarik ri Mesías —xchaꞌ. (“Mesías”e queꞌelawi ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios.)42 Xucꞌam cꞌu bi ri Simón pa cꞌo wi riJesús. Ecꞌu ri Jesús echiriꞌ xril uwach, jewaꞌxubiꞌij che:

—Riꞌat at Simón, rucꞌajol ri Jonás; perowoꞌora rabiꞌ cancojo e Cefas (waꞌ queꞌelokPedro)** —xchaꞌ.

Ri Jesús quebusiqꞌuij ri Felipe y riNatanael

43Chucaꞌm kꞌij cꞌut, ri Jesús xraj xeꞌec pari luwar re Galilea. Xeꞌec cꞌut y xucꞌul junachi Felipe rubiꞌ y xubiꞌij che:

—Chat-tereja lo chwij —xchaꞌ.44Ri Felipe aj pa ri tinamit Betsaida, waꞌ

e tinamit pa ejekel wi ri Andrés y ri Pedro.45 Ecꞌu ri Felipe xuꞌtzucuj ri Natanael yechiriꞌ xuriko, jewaꞌ xubiꞌij che:

—Xkarik ri jun ri xtzꞌiban ri Moiséspuwiꞌ chupa ri Tzij Pixab, yey ri kꞌala-jisanelab jenelaꞌ xetzꞌiban puwiꞌ: Waꞌ e riJesús, rucꞌajol ri José ri aj Nazaret —xchache.

46Xubiꞌij cꞌu ri Natanael:—¿Cꞌo neba utz quel lo chupa ri tinamit

Nazaret? —xchaꞌ.Ri Felipe xucꞌul uwach:—Saꞌa, chawilapeꞌ —xchaꞌ.47 Ri Jesús, echiriꞌ xrilo catajin roponic

ri Natanael rucꞌ, jewaꞌ xubiꞌij:‡ 1:36 “Bexex re ri Dios”: Jewaꞌ xubiꞌij ri Juan puwi ri Jesús ma Rire xoꞌlcam ruma ri kamac; xꞌan che pachaꞌ caꞌanrojertan echiriꞌ cacamisax juna awaj pucꞌaxel ri ticawex aj mac. Lv. 5:6; 16:3 § 1:39 “Ucaj ora”: Quil “hora”pa vocabulario. ** 1:42 “Cefas” e jun chꞌaꞌtem griego yey “Pedro” e jun chꞌaꞌtem arameo. Ucabichal queꞌelawi“abaj”.

Page 132: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 1:48 129 Juan 2:18

—Wa jun achi catajin lo ucꞌunic, e junsakil aj Israel y na jinta socosoꞌnic rucꞌ —xchaꞌ.

48 Ecꞌu ri Natanael xutzꞌonoj che:—¿Chaꞌtaj etaꞌam la nuwach? —xchaꞌ.Ri Jesús xubiꞌij che:—Riꞌin xinwil pan awach echiriꞌ cꞌamajaꞌ

ne catusiqꞌuij ri Felipe, echiriꞌ at cꞌo chuxeꞌri jun cheꞌ re higo —xchaꞌ.

49Xubiꞌij cꞌu ri Natanael che:—Lal tijonel, rilal lal Ucꞌajol ri Dios y ri

Rey que raj Israel —xchaꞌ.50Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Cacoj cami riꞌ waꞌ xa ruma ximbiꞌij

chawe xatinwil pan chuxeꞌ ri jun cheꞌ rehigo? Chikawach apanok, cawil ne cꞌu-tubal más nimaꞌk chwa tak waꞌ —xchaꞌ.

51Y xubiꞌij ri Jesús:—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Wa

chikawach apanok quiwil ne ruwa cajjakalic y quebiwil ri ángeles re ri Diosquebakꞌanic y quekaj lo✡ chwi RalaxelChiquixoꞌl Ticawex —xchaꞌ.

2Jun cꞌulaniquil pa ri tinamit Caná re

Galilea1 Oxib kꞌij ricꞌowic waꞌ, xꞌan jun cꞌu-

laniquil pa ri tinamit Caná re Galilea.Ruchu ri Jesús e jun chique ri e cꞌo chiriꞌ.2 Ecꞌu ri Jesús, junam cucꞌ rutijoꞌn, xe-siqꞌuix pa ri cꞌulaniquil.

3 Yey cꞌamajaꞌ ne caqꞌuis ri nimakꞌijechiriꞌ xqꞌuis ri vino. Ecꞌu ruchu ri Jesúsxubiꞌij che:

—Xqꞌuis ri vino quetajin che ujachic —xchaꞌ.

4Ri Jesús xucꞌul uwach:—Tape la, ¿suꞌchac cabiꞌij la waꞌ chwe

riꞌin? Ma cꞌamajaꞌ copon ri ora cankꞌala-jisaj nuwach —xchaꞌ.

5 Ecꞌu ruchu ri Jesús xubiꞌij chique riqueniman chiriꞌ:

—E ꞌana alak ronoje ri cubiꞌij rire chealak —xchaꞌ.

6 Chiriꞌ cꞌu riꞌ cꞌo wakib tenaꞌx ꞌanatalrucꞌ abaj, waꞌ cacꞌoliꞌ yaꞌ chupa re qui-joskꞌiquil raj judiꞌab chwach ri Dios. Chu-jujunal tenaꞌx, laj coc juna ochenta o junacien litros yaꞌ chupa.

7 Ri Jesús xubiꞌij chique ri quenimanchiriꞌ:

—Nojisaj alak che yaꞌ tak wa tenaꞌx —xchaꞌ.

Ecꞌu rique xquinojisaj chi utz.8 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubiꞌij chique:—Woꞌora chesaj lo alak jubikꞌ y cꞌama bi

alak che ri aj wach re wa nimakꞌij —xchaꞌ.Y rique jelaꞌ xquiꞌano.

9 Ecꞌu ri aj wach re ri nimakꞌij xunaꞌri yaꞌ ꞌanom vino che, tob na retaꞌam tanenareꞌ pa xpe wi. Xew ri queniman chiriꞌquetaꞌam, ma e rique xebesan lo ri yaꞌ.Ecꞌu ri aj wach xusiqꞌuij rala xcꞌuliꞌic 10 yjewaꞌ xubiꞌij che:

—Conoje ri ticawex nabe na e caquijachri chomilaj vino, yey echiriꞌ ri echocom licqꞌui chi ri quitijom, cꞌa ecꞌuchiriꞌ cajachiꞌ rixaki tob vino. Noꞌj riꞌat cꞌa e laꞌ xawesaj lori sakil vino che wa qꞌuisbal re wa nimakꞌij—xchaꞌ.

11 E nabe cꞌutubal waꞌ re ruchukꞌab riDios xuꞌan ri Jesús chilaꞌ Caná re Galilea.Rucꞌ waꞌ xukꞌalajisaj ri unimal uwach ukꞌijy ruma laꞌ rutijoꞌn lic xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ.

12 Echiriꞌ icꞌowinak chi waꞌ, ri Jesús rucꞌruchu, cucꞌ tak ruchakꞌ y rutijoꞌn xebec pari tinamit Capernaúm. Yey na xecꞌojiꞌ tachiriꞌ uqꞌuiyal kꞌij.

Ri Jesús queberesaj bi raj cꞌay chupa riRocho Dios

(Mt. 21:12-13; Mr. 11:15-18; Lc. 19:45-46)13Xa nakaj chi cꞌo wi lo ri Pascua, waꞌ e

quinimakꞌij raj judiꞌab. Ecꞌu ri Jesús xeꞌecpa ri tinamit Jerusalem. 14 Chiriꞌ pa riRocho Dios, xebuꞌrika ri e aj cꞌay boyexab,bexex y palomax, cucꞌ ri e aj jachal uwachpuak* etzꞌul chiriꞌ.

15 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xuꞌan jun asial yrucꞌ waꞌ xeberesaj lo pa ri Rocho Diosconoje rique junam cucꞌ tak ri bexex y riboyexab e cꞌo pa cꞌayij. Xuxulcꞌatilaꞌ tak biri quimexa ri e aj jachal uwach puak, y jelaꞌxquichicoꞌb bi ri puak. 16Xubiꞌij cꞌu chiqueraj cꞌay que palomax:

—¡Chesaj bi alak tak waꞌ! ¡Maꞌan alakcꞌaybal che ri Rocho ri Nukaw! —xchaꞌ.

17Ecꞌuchiriꞌ, xcꞌun chiquicꞌuꞌx rutijoꞌn ritzꞌibital pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios pa cubiꞌij wi:Ruchajixic ri Ocho lalic e ubis nucꞌuꞌx riꞌ Sal. 69:9cachaꞌ.

18 Ecꞌu raj judiꞌab xquitzꞌonoj che:✡ 1:51 Gn. 28:12-13 * 2:14 Qꞌui uwach ri puak caquicꞌam tak lo ri ticawex yey pa ri Rocho Dios xa jun uwach ripuak cacꞌulic. E uwariꞌche caquijal uwach ri puak echiriꞌ caquiya waꞌ re kasaꞌn.

Page 133: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 2:19 130 Juan 3:19—¿Saꞌ ri cꞌutubal caꞌan la chikawach

chaꞌ cakacojo yaꞌtal pakꞌab la caꞌan la waꞌ?—xechaꞌ.

19Ri Jesús xucꞌul uwach:—We xwulij alak wa rocho ri Dios, xa pa

oxib kꞌij riꞌin canyac tanchic —xchaꞌ.20Xquibiꞌij cꞌu raj judiꞌab che:—Waꞌ wa Rocho Dios pa cuarenta y seis

junab xutzin wi. ¿Cayac cami la riꞌ rilal paoxib kꞌij? —xechaꞌ.

21 Pero ri “Rocho Dios” xchꞌaꞌt ri Jesúspuwiꞌ, e rucuerpo Rire. 22 E uwariꞌche,echiriꞌ xcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak,rutijoꞌn xcꞌun chiquicꞌuꞌx ri ubiꞌim chi lochique. Cꞌa ecꞌuchiriꞌ xquimaj usucꞌ yxquicoj ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem riDios puwi ri Jesús y ri biꞌtal can ruma Rire.

Ri Jesús retaꞌam saꞌ ri cꞌo pa canimaꞌ riticawex

23 Echiriꞌ cꞌo ri Jesús Jerusalem pa ri ni-makꞌij Pascua, lic e qꞌui ri ticawex xquicojrubiꞌ Rire ruma xquil tak ri cꞌutubal reruchukꞌab ri Dios xuꞌano. 24 Noꞌj ri Jesúsna xcubiꞌ ta ucꞌuꞌx cucꞌ ma lic retaꞌamquiwach conoje. 25Na xajawax tane cabiꞌxche saꞌ ri caquichꞌob rakan ri winak, maRire retaꞌam saꞌ ri cꞌo chupa ri canimaꞌ.

3Ri Jesús cachꞌaꞌt rucꞌ ri Nicodemo

1 Cꞌo jun achi Nicodemo rubiꞌ; rire ecuqꞌuil ri fariseos yey e jun aj wach que rajjudiꞌab. 2Rire xeꞌbina rucꞌ ri Jesús chakꞌaby xubiꞌij che:

—Lal tijonel, lic kꞌalaj lal takom lo laruma ri Dios re coꞌlcꞌutun la chikawach,ma na jinta junok caꞌanaw janipa wa cꞌu-tubal caꞌan la, we na jinta ri Dios rucꞌ —xchaꞌ.

3 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:—Pakatzij wi cambiꞌij cheꞌla: E junok we

na calax ta tanchic, riꞌ na cayaꞌtaj ta checoc chupa rutakanic ri Dios —xchaꞌ.

4Ri Nicodemo xutzꞌonoj che:—¿Suꞌanic cꞌu riꞌ calax junok e laꞌ nim

chic? ¿Utz neba laꞌ camatzex tanchi rumaruchu chaꞌ calax tanchic? —xchaꞌ.

5Ri Jesús xucꞌul uwach:—Pakatzij wi cambiꞌij cheꞌla: China ri na

calax ta rucꞌ yaꞌ y rucꞌ ri Ruxlabixel ri Dios,riꞌ na takal ta che coc chupa rutakanic

ri Dios. 6 E junok calax cuma ruchu-ukaw, riꞌ lic rewi e jun ticawex; noꞌj ricalax ruma ri Ruxlabixel ri Dios, riꞌ cꞌoucꞌaslemal chwach ri Dios. 7 Macam cꞌuanimaꞌ la chewaximbiꞌij cheꞌla: “Lic chira-jawaxic chique conoje ri ticawex quebalaxna tanchic.” 8 E pachaꞌ ri tew xa tob pacawelel wi, xew cata la cajuxuxic, pero naetaꞌam ta la pa cape wi y pa cumaj wubi.Jecꞌulaꞌ ri quebalax ruma ri Ruxlabixel riDios na quilitaj taj suꞌanic ri Dios cuya ricꞌacꞌ quicꞌaslemal —xchaꞌ.

9 Ecꞌu ri Nicodemo xutzꞌonoj tanchic:—¿Suꞌanic cuꞌana waꞌ? —xchaꞌ.10Ri Jesús xucꞌul uwach:—Lal tijonel chiquiwach raj Israel, ¿yey

na etaꞌam tane la waꞌ? 11 Pakatzij wicambiꞌij waꞌ cheꞌla: Riꞌoj e cakatzijoj janipari ketaꞌam y ri kilom; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,ralak na cacoj ta alak saꞌ ri cantzijoj chealak. 12We na cacoj ta alak echiriꞌ quintz-ijon puwi tak ri xa re ruwachulew, ¿saꞌcꞌu uꞌanic riꞌ cacoj alak echiriꞌ quintzijonchiwach alak puwi tak ri re ri Dios cꞌochilaꞌ chicaj? 13 Na jinta junok benakchilaꞌ chicaj, xew ri jun petinak chilaꞌ,waꞌ e Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex. 14 Majelaꞌ pachaꞌ xuꞌan ri Moisés echiriꞌ xuyacjun cumatz chutzaꞌm jun cheꞌ pa ri luwarcatzꞌintzꞌotic;* jecꞌulaꞌ lic chirajawaxic wiRalaxel Chiquixoꞌl Ticawex cayaquiꞌ chwajun cheꞌ† 15 chaꞌ china ri cacubiꞌ ucꞌuꞌxrucꞌ Rire, na casach ta uwach, ma cꞌoucꞌaslemal na jinta utakexic.

Ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios chique ri ticawex16 »Ri Dios lic cꞌax xebunaꞌ ri e cꞌo

che ruwachulew; y ruma cꞌu waꞌ, xutaklo Rucꞌajol, ri lic xew Ucꞌajol riꞌ, chaꞌchina ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ Rire na casachta uwach, ma cꞌo ucꞌaslemal na jintautakexic. 17 Ma ri Dios na xutak ta loRucꞌajol che ruwachulew re coluꞌkꞌata tzijpaquiwi ri ticawex; ri xutak wulok e chaꞌqueboluꞌcolobej. 18 China cꞌu ri cacubiꞌucꞌuꞌx rucꞌ Rucꞌajol ri Dios, riꞌ na jinta rikꞌatbal tzij re ri Dios puwiꞌ; noꞌj china ri nacacubiꞌ ta ucꞌuꞌx rucꞌ, riꞌ cꞌo chi ri kꞌatbaltzij re ri Dios puwiꞌ ruma na xucoj ta rubiꞌRucꞌajol ri Dios, ri lic xewUcꞌajol riꞌ. 19Yeyri kꞌatbal tzij cuꞌan ri Dios e ruma waꞌ: RiKꞌijsak re ri Dios xcꞌun che ruwachulew,

* 3:14 Ri Moisés xtak ruma ri Dios cuꞌan jun ucꞌaxwach cumatz, yey waꞌ xuꞌan rucꞌ chꞌichꞌ bronce. Y xtak che cuyawaꞌ chicaj chutzaꞌm jun cheꞌ chiquiwach ri tinamit, chaꞌ e janipa ri quecojow utzij ri Dios y caquitzuꞌ pan rucꞌaxwachri cumatz, na quecam taj. Nm. 21:4-9 † 3:14 Ri Jesús xyaquiꞌ chwa ri cruz chaꞌ e janipa ri cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ,quecolobetajic. Jn. 8:28; 12:32-33

Page 134: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 3:20 131 Juan 4:10

pero tak ri ticawex e más xucꞌul quicꞌuꞌxri kꞌekuꞌmalil re ri mac chwa ri Kꞌijsak;ma ri quetajin che uꞌanic, lic na chom taj.20 Conoje ri caquiꞌan ri na utz taj, tzelcaquil ri Kꞌijsak y na quekib ta rucꞌ chaꞌna cakꞌalajin ta ri na utz taj quetajin cheuꞌanic. 21Noꞌj conoje ri caquitijoj quib chejun sakil binic silabic, riꞌ quekib chwachri Kꞌijsak chaꞌ cakꞌalajinic, ri quetajin cheuꞌanic e ri caraj ri Dios chique —xchaꞌ.

Ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo cuyac ukꞌij riJesús

22 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús junam cucꞌ ru-tijoꞌn xebec Judea; uqꞌuiyal kꞌij xcꞌojiꞌchiriꞌ cucꞌ y cuya ri bautismo chique riticawex. 23 Ecꞌu ri Juan catajin che uyaꞌicri bautismo pa ri tinamit Enón chunakajSalim, ma chilaꞌ lic cꞌo yaꞌ. Quebopon cꞌuri ticawex rucꞌ chaꞌ caquicꞌul ri bautismo.24Ri Juan xuꞌan waꞌ echiriꞌ cꞌamajaꞌ cayaꞌiꞌpa cárcel.

25 Ecꞌuchiriꞌ, jujun chique rutijoꞌnri Juan cucꞌ jujun e aj judiꞌab xquijekquechꞌaꞌt chwi tak ri takanic chwi riquijoskꞌiquil chwach ri Dios. 26 Xebec cꞌutxeꞌquibiꞌij che ri Juan:

—Lal tijonel, tape la, e ri jun xopon ucꞌ lachꞌaka yaꞌ che ri nimayaꞌ Jordán, ri xkꞌala-jisan la puwiꞌ, woꞌora catajin che uyaꞌic ribautismo y conoje ri ticawex eteran chirij—xechaꞌ.

27 Ecꞌu ri Juan xubiꞌij chique:«Na jinta cꞌo cucꞌul junok we na e ta ri

Dios chilaꞌ chicaj cayaꞌw re che. 28 Riꞌixxinito echiriꞌ ximbiꞌij chiwe: Riꞌin na in taRuchaꞌoꞌn lo ri Dios, xa in jun kꞌalajisanelintakom lo nabe chwach Rire.

29 »E pachaꞌ pa juna cꞌulaniquil. Ri liccꞌo uwach na e ta ri ramigo rala, e ralacacꞌuliꞌic ma e ucꞌaꞌyom re rali. Yey riramigo cꞌo putzal rala, e lic caquiꞌcot cheutayic ri cubiꞌij rala. Jecꞌulaꞌ riꞌin woꞌoralic quinquiꞌcotic ma ya xcꞌun ri Cristo.30 Lic cꞌu chirajawaxic más canimarisaxukꞌij rire, chwa ri canimarisax nukꞌij riꞌin.

Ri Jun cape chilaꞌ chicaj31 »Ri jun cape chilaꞌ chicaj, e más nim

uwach ukꞌij chiquiwa conoje. Ecꞌu junokna re ta chilaꞌ chicaj, e re ruwachulew y ecachꞌaꞌt puwi tak ri re ruwachulew. Noꞌjri jun cape chilaꞌ chicaj, e más lic nimuwach ukꞌij chiquiwa conoje. 32 Yey rire

e cukꞌalajisaj saꞌ ri rilom y saꞌ rutom cheri Dios; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, tak ri winak nacaquicoj taj. 33 Yey we cꞌo junok cacojowri cukꞌalajisaj rire, riꞌ cujiquibaꞌ uwach lickatzij ri cubiꞌij ri Dios. 34Ma ri jun takom loruma ri Dios, e cutzijoj ri cubiꞌij ri Dios. Mari Dios na xuxuꞌyaj ta ri Ruxlabixel uyaꞌomche; e uwariꞌche, xaki cꞌo ri Ruxlabixelrucꞌ. 35 Ri Dios lic cꞌax cunaꞌ Rucꞌajolyey uyaꞌom pukꞌab rire ronoje ri cꞌolic.36 China cꞌu ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ Rucꞌajolri Dios, cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic;noꞌj china ri na caraj taj cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌRucꞌajol ri Dios, riꞌ na jinta ucꞌaslemal rucꞌri Dios yey kꞌatom chi tzij puwiꞌ ruma riDios» xchaꞌ.

4Ri Jesús y rixok aj Samaria

1 Ri Jesús xretaꞌmaj, ri fariseos xquitomás e qꞌui rutijoꞌn Rire chiquiwa rutijoꞌnri Juan, yey más e qꞌui ri caquicꞌul ribautismo ruma Rire chiquiwa ri caquicꞌulri bautismo ruma ri Juan. 2 (Tob na e tacꞌu ri Jesús ri cuya ri bautismo, ma e takrutijoꞌn ri queyaꞌw re.) 3 Ruma cꞌu ri Jesúsretaꞌam ri xquita rique, xel bi pa ri luwarre Judea y xtzelej tanchi pa ri luwar reGalilea.

4 Yey chirajawaxic che ri Jesús quicꞌowpa ri luwar re Samaria.* 5 Jecꞌulaꞌ xeꞌelapa jun tinamit Sicar rubiꞌ, cꞌo che ri luwarre Samaria, chunakaj rulew xuya can riJacob che rucꞌajol José. 6 Chiriꞌ cꞌo wiri jun pozo ucꞌotom can ri Jacob. Rumacꞌu cosinak ri Jesús che ri be uꞌanom lok,xtzꞌuyiꞌ chunakaj ri pozo echiriꞌ ya cuꞌanapa tiqꞌuil kꞌij.†

7 Xcꞌun cꞌu lo jun ixok aj Samaria, e riꞌcoꞌlresaj bi uyaꞌ pa ri pozo, yey ri Jesúsxubiꞌij che:

—Sipaj la jubikꞌ nuyaꞌ —xchaꞌ. 8 Yeyrutijoꞌn ri Jesús ebenak pa ri tinamitxeꞌquilokꞌo quiwa.

9Rixok aj Samaria xubiꞌij cꞌu che:—¿Saꞌ riꞌ laꞌ catzꞌonoj yaꞌ la chwe? Ma

rilal lal cuqꞌuil raj judiꞌab yey riꞌin inaj Samaria —xchaꞌ. Xubiꞌij waꞌ ma rajjudiꞌab na quechꞌaw ta chiquiwach cucꞌ rajSamaria.

10 Ewi ri Jesús xucꞌul uwach:* 4:4 Ojertan raj judiꞌab caquikꞌat quibe chaꞌ na quebicꞌow ta Samaria, ma ri e aj Samaria cucꞌ ri e aj judiꞌab lic tzelcaquil quib. Yey ri Jesús retaꞌam cajawaxic ri e aj Samaria caquita ri Utzilaj Tzij puwi Rire. † 4:6 “Tiqꞌuil kꞌij”:Quil “hora” pa vocabulario.

Page 135: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 4:11 132 Juan 4:36—We ta cꞌu quetaꞌmaj la saꞌ ri cusipaj ri

Dios cheꞌla yey we ta quetaꞌmaj la in chinariꞌin, ri cantzꞌonoj nuyaꞌ cheꞌla, riꞌ e ne rilalcatzꞌonoj la yaꞌ chwe yey riꞌin canya cꞌucheꞌla ri yaꞌ cuya cꞌaslemal‡ —xchaꞌ.

11Rixok xubiꞌij che ri Jesús:—Wajawal, na jinta ne saꞌ rucꞌ quesaj lo

la ri yaꞌ yey ri pozo lic naj upa. ¿Pachawicꞌu riꞌ quesaj wi lo la ri yaꞌ cuya cꞌaslemal?12 E ri kamam Jacob xuya can wa jun pozochike ojertan, ma wara xutij wi uyaꞌ rirecucꞌ tak ri ralcꞌoꞌal y tak ri rawaj. ¿Másneba cꞌo wach rilal chwach rire? —xchaꞌ.

13Ri Jesús xucꞌul uwach:—Conoje ri quetijow re waꞌ wa yaꞌ,

catzajin tanchi quichiꞌ. 14 Noꞌj china ricatijow re ri yaꞌ canya riꞌin, riꞌ na cachakijta chi cꞌana uchiꞌ. Ma ri yaꞌ canya riꞌin,cuꞌan pachaꞌ jun acꞌal calax lo pa ranimaꞌre cuya ucꞌaslemal na jinta utakexic✡ —xchaꞌ.

15Xubiꞌij cꞌu rixok che:—Wajawal, yaꞌa co la weꞌin riꞌ laꞌ la yaꞌ,

chaꞌ na cachakij ta chi nuchiꞌ y na quincꞌunta chi ne riꞌ cꞌa wara re coꞌlnuwesaj binuyaꞌ —xchaꞌ.

16 Pero ri Jesús xubiꞌij che:—Oj la, jeꞌsiqꞌuij la ri achijil la y cꞌamaꞌ

cꞌu lo la wara —xchaꞌ.17 Ewi rixok xubiꞌij:—Riꞌin na jinta wachijil —xchaꞌ.Xubiꞌij cꞌu ri Jesús che:—Katzij ri xbiꞌij la, na jinta achijil la.

18 Ma e woꞌob lo rachijab e cꞌojiꞌnak ucꞌ layey rachi cꞌo ucꞌ la woꞌora na achijil ta la.Ruma cꞌu riꞌ, lic katzij ri xbiꞌij la —xchaꞌ.

19 Echiriꞌ xuta waꞌ rixok, xubiꞌij che riJesús:

—Wajawal, e cunaꞌ nucꞌuꞌx riꞌin, rilal lalkꞌalajisanel re ri Dios. 20 Ri katiꞌ-kamamri oj aj Samaria lic xquilokꞌnimaj ukꞌij riDios chwach wa juyub,§ noꞌj ri alak ajjudiꞌab cabiꞌij alak e Jerusalem ri luwarpa chirajawaxic wi calokꞌnimax wi ukꞌij riDios —xchaꞌ.

21Ri Jesús xubiꞌij che:—Ixok, lic cojo la wa cambiꞌij cheꞌla, ma

copon na ri kꞌij na xew ta chi calokꞌnimaxukꞌij ri Dioswara chwawa juyub o cꞌa chilaꞌJerusalem, ma utz caꞌaniꞌ waꞌ pa ronojeluwar.

22 Ralak alak aj Samaria, na etaꞌam taalak china ri calokꞌnimaj alak ukꞌij; noꞌj

riꞌoj lic ketaꞌam chi utz china ri cakalokꞌn-imaj ukꞌij, ma ri colobetajic cape cucꞌ rajjudiꞌab.

23 Noꞌj copon na cꞌu ri kꞌij yey ecꞌuukꞌijol waꞌ xoponic echiriꞌ e janipa ricaquilokꞌnimaj ukꞌij ri Kakaw Dios pa sakilwi, caquiꞌano ruma ri Ruxlabixel cꞌo pacanimaꞌ. Ma e caraj waꞌ ri Kakaw Dioschique conoje ri quelokꞌniman re. 24Ma riDios e Uxlabixel; Rire na quilitaj ta uwach.E uwariꞌche conoje ri quelokꞌniman ukꞌij,lic chirajawaxic wi quiꞌana waꞌ pa sakil wiruma ri Ruxlabixel cꞌo pa canimaꞌ —xchaꞌ.

25Xubiꞌij cꞌu rixok che ri Jesús:—Riꞌin wetaꞌam cacꞌun Ruchaꞌoꞌn lo ri

Dios, ri cabiꞌx “Cristo” che; y echiriꞌ cacꞌunRire, cukꞌalajisaj ronoje chike —xchaꞌ.

26Ri Jesús xubiꞌij che:—Waꞌ wa cabiꞌij la e riꞌin, ri quinchꞌaꞌt

ucꞌ la —xchaꞌ.27 Ecꞌuchiriꞌ, xetzelej lo rutijoꞌn y lic

xcam canimaꞌ che ma ri Jesús cachꞌaꞌt rucꞌjun ixok. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, na jinta junokchique xutzꞌonoj saꞌ puwiꞌ cachꞌaꞌt wi rucꞌrixok.

28 Ecꞌuchiriꞌ, rixok xuya can rucꞌambaꞌ,xeꞌec pa ri tinamit y jewaꞌ cubiꞌij chique riwinak:

29—Peta alak, jeꞌilaꞌ alak jun achi ubiꞌimchwe janipa ri nuꞌanom. ¿Na e ta nawi rireri Cristo? —cachaꞌ.

30 Ecꞌuchiriꞌ, xebel bi ri winak pa ritinamit y xebec chilaꞌ pa cꞌo wi ri Jesús.

31 Echiriꞌ cꞌamajaꞌ quebopon ri winak,rutijoꞌn xquitij riꞌ che, jewaꞌ xquibiꞌij:

—Lal tijonel, tija wa la —xecha che.32Ri Jesús xubiꞌij chique:—Riꞌin cꞌo ri nuwa cantijo, tob riꞌix na

iwetaꞌam taj saꞌ waꞌ —xchaꞌ.33Ecꞌu rutijoꞌn xquijek caquibiꞌij chiqui-

wach: «¿Cꞌo nawi junok xcꞌamaw lo uwa?»xechaꞌ.

34 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:«Ri nuwa riꞌin e ri canꞌan ri rajawal

ucꞌuꞌx ri takayom lo weꞌin y canqꞌuis nacꞌu ruchac. 35 Riꞌix quibiꞌij: “Cajib icꞌ chiccopon wi chaꞌ caꞌan ri molonic.” Noꞌjriꞌin cambiꞌij chiwe: Chixtzuꞌn apanok ychiwila chi utz ri ticoꞌn, ma ya riꞌj chic,utz chic camolic. 36 Ri cachacun che rimolonic, cucꞌul na ri tojbal re yey janipari cumolo, cꞌo cutikoj che rucꞌaslemal najinta utakexic. Jecꞌulaꞌ, ri caticow re junam

‡ 4:10 “Yaꞌ cuya cꞌaslemal”: Waꞌ queꞌelawi “jun acꞌal”, pero ri Jesús cachꞌaꞌt chwi ri cꞌaslemal cubiꞌtisij ri Dios chike.Jn. 7:38 ✡ 4:14 Jn. 7:37-38 § 4:20 Waꞌ e ri juyub Gerizim rubiꞌ.

Page 136: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 4:37 133 Juan 5:9quequiꞌcot rucꞌ ri camolonic. 37 Ma ecuꞌana pachaꞌ ri cabiꞌxic: “Jun ri caticowre yey jun chic ri caꞌanaw re ri molonic.”38 Riꞌin xixintak bi re quimol ri na xitic tariꞌix; ma e jujun chic ri xeticow re. Ecꞌuwoꞌora cꞌo quicꞌul riꞌix che ri chac querique» xchaꞌ.

39 E qꞌui chique ri e aj Samaria xcubiꞌquicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús ruma ri xutzijoj rixokechiriꞌ xubiꞌij chique: «Rire xubiꞌij chwejanipa ri nuꞌanom.» 40 Ruma cꞌu laꞌ, riquexecꞌun rucꞌ ri Jesús y lic xebelaj che chaꞌcacanaj cucꞌ. Ewi Rire queb kꞌij xcanajcan cucꞌ. 41 Yey más e qꞌui ri xcubiꞌquicꞌuꞌx rucꞌ ruma ri xutzijoj Rire chiqui-wach. 42Xquibiꞌij cꞌu che rixok:

—Woꞌora lic cubul kacꞌuꞌx rucꞌ rire naxew ta ruma ri xatzijoj riꞌat chike, ma eruma ri xkata ruchꞌaꞌtem rire. Ketaꞌam cꞌuriꞌ rire pakatzij wi e ri Cristo, ri Colobenelre ruwachulew —xechaꞌ.

Ri Jesús cucunaj rucꞌajol jun achi lic cꞌouwach

43 Echiriꞌ icꞌowinak chi caꞌib kꞌij, ri Jesúsxel bi chiriꞌ Samaria, xumaj bi ube y xeꞌeccꞌa Galilea. 44Ubiꞌim chi cꞌu ri Jesús: “Junakꞌalajisanel na cayac ta ukꞌij pa rutinamit.”45 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, echiriꞌ xopon chilaꞌGalilea, ri aj chiriꞌ lic xquicꞌul chi utz, marique xebopon pa ri nimakꞌij Pascua chilaꞌJerusalem y xquilo janipa tak ri xuꞌan riJesús pa ri nimakꞌij.

46Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xtzelej pa ri tinamitCaná re Galilea pa xuꞌan wi vino che ri yaꞌ.Cꞌo cꞌu jun aj wach raj chac ri rey chilaꞌCapernaúm, y rire cꞌo jun ucꞌajol lic yewaꞌ.47 Wa waꞌchi echiriꞌ xuto ri Jesús petinakJudea y cꞌo chi chiriꞌ Galilea, xeꞌec cꞌu cherilic y lic xeꞌelaj che chaꞌ queꞌec chirochore cuꞌcunaj rucꞌajol cajecꞌowic. 48 Xubiꞌijcꞌu ri Jesús che:

—Ralak na cacubiꞌ ta cꞌuꞌx alak wucꞌ wena quil ta tak cꞌutubal re ri nuchukꞌab o takmilagros canꞌano —xchaꞌ.

49 Ri raj chac ri rey xubiꞌij tanchi che riJesús:

—Wajawal, peta co lawucꞌ chiwocho,mari nucꞌajol cajecꞌowic —xchaꞌ.

50Xubiꞌij cꞌu ri Jesús che:—Oj la chi ocho la, ma ri cꞌajol la na

cacam taj —xchaꞌ.

Rachi xucoj ri xbiꞌx che ruma ri Jesúsy xeꞌec. 51 Echiriꞌ catajin roponic chiro-cho, ri raj chaquib xebel lo che ucꞌulic yxquibiꞌij che:

—¡Ri cꞌajol la na xcam tajma xcunutajic!—xechaꞌ.

52 Ecꞌu rire xutzꞌonoj chique jampalaꞌxujeko utz uwach rucꞌajol. Y riquexquibiꞌij che:

—Iwir che ri nabe ora** benak kꞌij xi-cꞌow ri akꞌ chirij —xechaꞌ.

53 Jecꞌulaꞌ rukaw rala xretaꞌmaj e ora riꞌxubiꞌij ri Jesús che: «Ri cꞌajol la na cacamtaj.» Ruma cꞌu riꞌ laꞌ, rire cucꞌ conoje ri ecꞌo pa rocho xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús.

54 Wa jun cunanic e ucaꞌm cꞌutubal reruchukꞌab ri Dios xuꞌan ri Jesús chilaꞌGalilea echiriꞌ tzelejinak lo Judea.

5Ri Jesús cucunaj jun sic chuchiꞌ ri atinibal

Betesda1 Cꞌate tanchi cꞌu riꞌ, ri Jesús xtzelej

Jerusalem echiriꞌ raj judiꞌab cꞌo jun quin-imakꞌij.

2 Chupa cꞌu laꞌ la tinamit, chunakaj riOquibal que Bexex, cꞌo jun nimalaj atini-bal, “Betesda” rubiꞌ pa ri chꞌaꞌtem hebreo.Waꞌ woꞌob uchiꞌ ja cꞌo che. 3 Chiriꞌ e cꞌouqꞌuiyal yewaꞌib e cotzꞌerinak; e cꞌo potzꞌ,jetzꞌ y sic. Conoje rique coyeꞌem echiriꞌcasilab ri yaꞌ, 4 ma xa chirij ora cakaj lojun ángel y curujuraꞌ upa ri yaꞌ. Ecꞌu riꞌri nabe cucꞌak bi rib chupa, riꞌ quel lokcunutajinak chic tob saꞌ ri yabil cꞌo che.

5 Cꞌo cꞌu jun achi e treinta y ochojunab riꞌ yewaꞌ. 6 Echiriꞌ ri Jesús xrilocotzꞌol chiriꞌ y xretaꞌmaj uqꞌuiyal junabjelaꞌ uꞌanom, xutzꞌonoj cꞌu riꞌ che:

—¿Cawaj catcunutajic? —xchaꞌ.7Rachi jewaꞌ xucꞌul uwach:—Wajawal, na jinta junok cacꞌamaw bi

we chupa ri atinibal echiriꞌ carujurut upari yaꞌ. Lic nutijom chi nukꞌij che cancꞌakbi wib chupa; pero echiriꞌ cuaj canꞌano,cꞌate canwilo jun chic canabej chinuwach—xchaꞌ.

8Ri Jesús xubiꞌij che:—Chatyactajok, chacꞌama bi rachꞌat y

chatbinok —xchaꞌ.9Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj rachi xcunuta-

jic, xucꞌam bi ruchꞌat y xujeko cabinic. Yeywaꞌ xuꞌan pa jun kꞌij re uxlanibal.

** 4:52 “Ri nabe ora”: Quil “hora” pa vocabulario.

Page 137: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 5:10 134 Juan 5:3710 Ruma cꞌu riꞌ, ri e aj judiꞌab xquibiꞌij

che rachi xcunutajic:—Wakꞌij e kꞌij re uxlanibal, y na ube ta

chawe cawucꞌaꞌaj rachꞌat —xechaꞌ.11Rachi xucꞌul cꞌu uwach chique:—Ri jun xinucunaj e xbiꞌn re chwe:

“Chacꞌama bi rachꞌat y chatbinok”—xchaꞌ.12Xquitzꞌonoj cꞌu che:—¿China ri xbiꞌn chawe: “Chacꞌama bi

rachꞌat y chatbinok”? —xechaꞌ.13 Ecꞌu rachi na retaꞌam taj china ri

xcunaw re, ma ri Jesús xel bi chiquixoꞌl riticawex e cꞌo chiriꞌ.

14Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xuꞌrika rachi pa riRocho Dios y xubiꞌij che:

—Chawilapeꞌ: Woꞌora at cunutajinakchic; matmacun chi cꞌu riꞌ, ma cꞌaxtaj capejuna cꞌaxcꞌobic más nim pawiꞌ —xchaꞌ.

15 Xeꞌec rachi y xuꞌtzijoj chique rajjudiꞌab e ri Jesús xcunaw re. 16 Ruma waꞌ,raj judiꞌab xquijek uternabexic ri Jesús ycaquitzucuj suꞌanic caquicamisaj, ma rirecuꞌan cunanic pa ri kꞌij re uxlanibal.

17 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—Ri Nukaw na rokꞌotam taj cachacunic

y jecꞌulaꞌ riꞌ canꞌan riꞌin —xchaꞌ.18 Ruma waꞌ raj judiꞌab más xquiya quib

che ucamisaxic ri Jesús, ma e chiquiwachrique cupalajij ri takanic puwi ri kꞌij reuxlanibal. Y na xew ta waꞌ, ma cujunimajne rib rucꞌ ri Dios echiriꞌ cubiꞌij ri Dios eUkaw.

Rucꞌajol ri Dios yaꞌtal pukꞌab catakanic19 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:«Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Rucꞌajol

ri Dios na jinta cꞌo cuꞌan xa pa re Rire; maxew cuꞌan pachaꞌ ri carilo cuꞌan Rukaw.Janipa tak ri cuꞌan Rukaw, jecꞌulaꞌ cuꞌanRucꞌajol.

20 »Ma ri Dios lic cꞌax cunaꞌ Rucꞌajol ycucꞌut cꞌu che ronoje ri cuꞌano. Yey cꞌo neri más nimak tak chac cucꞌut chwach. Ywe xuꞌan cꞌuwaꞌ, lic cacamne animaꞌ ralakche. 21 Ma jelaꞌ pachaꞌ ri Dios quebucꞌas-tajisaj ri ecaminak y cuya quicꞌaslemal,jecꞌulaꞌ Rucꞌajol cuya cꞌaslemal china cheri caraj cuya wi. 22 Yey ri Dios na cukꞌattane tzij puwi junok, ma pukꞌab Rucꞌajoluyaꞌom wi cukꞌat tzij paquiwi ri ticawex,23chaꞌ jelaꞌ conoje ri ticawex caquiyac ukꞌijRucꞌajol, jelaꞌ pachaꞌ caquiꞌan che uyaquicukꞌij ri Dios. Yey china ri na cuyac ta ukꞌijRucꞌajol ri Dios, na cuyac ta cꞌu ukꞌij riꞌ riJun xtakaw lo re, waꞌ e ri Dios.

24 »Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Chinari lic cuta chi utz ri cambiꞌij riꞌin y cacubiꞌucꞌuꞌx rucꞌ ri xtakaw lo we, riꞌ cꞌo ucꞌasle-mal na jinta utakexic y na cucꞌul ta ricꞌaxcꞌolil re ri kꞌatbal tzij. Jecꞌulaꞌ, na jintachi pukꞌab ri camic, ma asu xkꞌax chupa ricꞌaslemal. 25 Pakatzij wi cambiꞌij che alak:Copon cꞌu ri ora y e chi ukꞌijol waꞌ echiriꞌ rina jinta quicꞌaslem chwach ri Dios, caquitarukul Rucꞌajol ri Dios. Yey china tak cꞌuriꞌ ri caquicoj utzij, cꞌo quicꞌaslemal najinta utakexic. 26 Ma pukꞌab ri KakawDios cꞌo wi cuya cꞌaslemal; jecꞌulaꞌ uyaꞌompukꞌab Rucꞌajol cuya cꞌaslemal. 27 Yey riDios uyaꞌom ne pukꞌab Rucꞌajol cukꞌat tzijpaquiwi ri ticawex, ma Rucꞌajol e AlaxelChiquixoꞌl Ticawex.

28 »Macam animaꞌ alak che waꞌ, macopon ri ora echiriꞌ conoje ri ecaminakcaquita rukul Rire. 29 Janipa ri xquiꞌan riutz, riꞌ queyactaj lo che jun cꞌastajibal recꞌaslemal. Noꞌj janipa cꞌu ri xquiꞌan ri nautz taj, riꞌ queyactaj lo che ri kꞌatbal tzijcaꞌan paquiwiꞌ.

Ri quekꞌalajisan re saꞌ ruwach ri Jesús30 »Na jinta cꞌo canꞌan xa pa we riꞌin. Ri

kꞌatbal tzij canꞌano e ri quinutak ri Nukawche uꞌanic. Yey lic jusucꞌ ri kꞌatbal tzijcanꞌano. Na e ta canꞌan riꞌ ri cuaj riꞌin;ma e canꞌan janipa ri caraj ri Nukaw, rixtakaw lo we. 31We ta e laꞌ xa chiwibil wibriꞌin cankꞌalajisaj saꞌ ri nuwach, riꞌ na jintauchac ri cambiꞌij. 32Cꞌo cꞌu Jun cakꞌalajisannuwach, waꞌ e ri Nukaw, y wetaꞌam cꞌutronoje ri cukꞌalajisaj Rire panuwi riꞌin, lickatzij.

33 »Ralak xtak ne bi alak utzꞌonoxic cheri Juan panuwi riꞌin; y ri cꞌulubal uwachxuꞌan lo rire, lic katzij. 34 Pero riꞌin nacajawax ta chwe cꞌo junok cukꞌalajisaj saꞌri nuwach. Xew cꞌu cancuxtaj che alak rixubiꞌij ri Juan panuwi riꞌin chaꞌ cacoj alaky jelaꞌ cacolobetaj alak. 35 Ma ri Juan epachaꞌ juna akꞌ carepowic y cawon chi utz.Pero ralak xa jokꞌotaj xquiꞌcot alak che riKꞌijsak xutzijoj.

36 »Cꞌo cꞌu jun cꞌutubal más cꞌo uwachchwa ri xukꞌalajisaj ri Juan panuwi riꞌin.Ma ronoje rubiꞌim lo ri Nukaw chwe recoꞌlnuꞌanaꞌ, e ri quintajin che uꞌanic. Yeyruma tak ri canꞌano, cakꞌalajinic, e riNukaw ri xtakaw loweꞌin. 37Yey ri cakꞌala-jisan re saꞌ ri nuwach riꞌin e ri Nukaw, ritakayom lo weꞌin. Pero lic kꞌalaj na tom tacꞌana alak rukul ri Dios y na ilom ta alak

Page 138: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 5:38 135 Juan 6:22uwach, yey 38 Ruchꞌaꞌtem Rire na oquinakta pa animaꞌ alak; ma na cubul ta cꞌuꞌx alakrucꞌ ri jun utakom lo ri Dios.

39 »Lic cꞌu catijoj ib alak che Ruchꞌaꞌtemri Dios tzꞌibital canok; ma ralak cachꞌobalak e chupa waꞌ carikitaj wi ri cꞌaslemalna jinta utakexic. ¡Yey ecꞌu riꞌ Ruchꞌaꞌtemri Dios ri cakꞌalajisan nuwach riꞌin! 40 Narucꞌ ta cꞌu riꞌ, na caꞌaj ta alak cape alakwucꞌchaꞌ jelaꞌ cacꞌul alak waꞌ wa cꞌaslemal.

41 »Riꞌin na e ta cantzucuj ri yacbalnukꞌij caquiꞌan ri winak. 42 Yey lic newetaꞌam ri cꞌuꞌx alak, ma ralak na cꞌaxta canaꞌ alak ri Dios pa sakil wi. 43 Riꞌinin petinak pa rubiꞌ ri Nukaw yey ralak nacacoj ta alak nutzij. Noꞌj we ta e laꞌ cacꞌunchi lo jun chic y xa pa re catzijonic, riꞌ ecacoj alak re.

44»¿Suꞌanic cacubiꞌ cꞌuꞌx alak wucꞌ riꞌin,we xew catzucuj yacbal kꞌij alak chiwachralak yey na catzucuj ta alak ri sakil yacbalkꞌij, ri xew cape rucꞌ ri Dios? 45 E chiwachralak cancoj mac alak chwach ri Nukaw;na e ta riꞌ. Ma ri cacojow mac chiꞌij alak,e ri jun lic cubam cꞌuꞌx alak rucꞌ; waꞌe ri Moisés. 46 Ma we ta e laꞌ lic cacojalak ri ubiꞌim lo ri Moisés, riꞌ cacoj alakri cantzijoj riꞌin. Ma rire panuwi riꞌinxtzꞌiban wi. 47 Noꞌj we na cacoj ta alakrutzꞌibam can ri Moisés, ¿saꞌ cꞌu uꞌanic riꞌcacoj alak ri cambiꞌij riꞌin che alak?» xchari Jesús.

6Ri Jesús quebutzuk woꞌob mil achijab(Mt. 14:13-21; Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17)

1 Cꞌate tanchi cꞌu riꞌ, ri Jesús xukꞌaxujri mar re Galilea, ri cabiꞌx mar re Tiberiasche. 2 Yey uqꞌuiyal winak eteran chirij maquilom tak ri cꞌutubal re ruchukꞌab cuꞌancucꞌ ri yewaꞌib.

3 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xel bi chwa junjuyub y xtzꞌuyiꞌ chilaꞌ junam cucꞌ rutijoꞌn.4Xa nakaj chi cꞌo wi lo rukꞌijol ri Pascua, riquinimakꞌij raj judiꞌab.

5 Echiriꞌ ri Jesús xeril ruqꞌuiyal winak epetinak rucꞌ, xubiꞌij cꞌu che ri Felipe:

—¿Pa queꞌkalokꞌo wi quiwa conojewuꞌqꞌuiyal winak chaꞌ quewaꞌic? —xchaꞌ.

6 Xubiꞌij waꞌ che ri Felipe xa re cꞌambalupa, ma Rire retaꞌam chic saꞌ ri cuꞌano.

7Ri Felipe xucꞌul uwach:—E laꞌ calokꞌiꞌ pam rucꞌ rajil queb ciento

kꞌij re chac, na cuꞌan taj tob ne xa jutak bikꞌcayaꞌiꞌ chiquijujunal —xchaꞌ.

8 Ewi jun chique rutijoꞌn (waꞌ e ri An-drés, ri quichakꞌ quib rucꞌ ri Pedro) xubiꞌijche ri Jesús:

9—Cꞌo jun ralco alawara rucꞌaꞌamwoꞌobpam re cebada y caꞌib car; pero ¿saꞌ couchac waꞌ che wa uqꞌuiyal winak? —xchaꞌ.

10Xubiꞌij cꞌu ri Jesús:—Chibiꞌij chique conoje ri winak quet-

zꞌuyiꞌic —xchaꞌ.Lic cꞌut cꞌo rax qꞌuim pa ri e cꞌo wi y

xetzꞌuyiꞌ laj e lo woꞌob mil chi achijab.11 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xucꞌam ri pam,

xutioxij che ri Dios y xujach chique ru-tijoꞌn. Y rique xquijach chique ri winaketzꞌulic. Jecꞌulaꞌ xuꞌan che ri car. Xuyachiquijujunal janipa ri cacaj. 12 Echiriꞌ riwinak lic xenoj chi utz, ri Jesús xubiꞌijchique rutijoꞌn:

—Chimolo ri chꞌakaꞌtaꞌk quikax chaꞌ najinta cꞌo cacꞌak bi —xchaꞌ.

13 Xquimol cꞌu ri chꞌakaꞌtaꞌk quikax naxquitij ta che ri woꞌob pam re cebaday rucꞌ waꞌ xquinojisaj cablajuj chacach.14 Ecꞌu ri winak, echiriꞌ xquil wa cꞌutubalre ruchukꞌab ri Dios xuꞌan ri Jesús, jewaꞌxquibiꞌij: «Pakatzij wi, waꞌ e ri jun Kꞌala-jisanel koyeꞌem cacꞌun che ruwachulew»xechaꞌ.

15 Pero ri Jesús ruma retaꞌam chic cacajcaquicꞌam bi re caquiꞌan rey che, xresaj birib chiquixoꞌl y xel bi chwa ri juyub chaꞌcacꞌojiꞌ utuquel.

Ri Jesús cabin chwi ri yaꞌ(Mt. 14:22-27; Mr. 6:45-52)

16 Echiriꞌ xoc rakꞌab, rutijoꞌn ri Jesúsxekaj chuchiꞌ ri mar. 17 Xeboc bi chupajun barco y ecꞌu riꞌ quekꞌax chꞌaka yaꞌ chaꞌquebopon Capernaúm;ma lic kꞌekuꞌm chicy ri Jesús na cꞌuninak taj.

18 Xpe cꞌu jun cakjikꞌ chwi ri mar y ritew xujek cuxulcꞌatilaꞌ ri yaꞌ. 19 Echiriꞌebininak chi laj woꞌob o wakib kilómetrochwi ri mar, cꞌate xquilo cabin ri Jesúschwi ri yaꞌ, e riꞌ catajin roponic chunakajri barco; y rique lic xquixiꞌij quib che.

20Noꞌj ri Jesús xubiꞌij chique:—¡Mixiꞌij iwib, ma riꞌin in Jesús! —xchaꞌ.21 Ewi rique lic quequiꞌcotic xquicꞌul ri

Jesús chupa ri barco. Tecꞌuchiriꞌ, xeboponpa ri luwar pa quebec wi.

Ri winak caquitzucuj ri Jesús22 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, ri winak ecanajinak

can chꞌaka mar xquinaꞌbej rutijoꞌn ri Jesúsebenak chi chupa ri barco ri xew riꞌ cꞌochiriꞌ iwir lo riꞌ, yey ri Jesús na xeꞌec ta

Page 139: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 6:23 136 Juan 6:50cucꞌ rutijoꞌn. 23 Xecꞌun cꞌu lo jujun barcose petinak Tiberias, chunakaj ri luwar paxtijiꞌ wi ri pam, echiriꞌ ri Kanimajawalutioxim chi waꞌ che ri Dios. 24 Echiriꞌ riwinak xquilo na jinta ri Jesús chiriꞌ y na ejinta ne rutijoꞌn, xeboc bi chupa wa barcosy xebec Capernaúm chaꞌ caquitzucuj riJesús.

Ri Jesús e ri pam cuya cꞌaslemal25 Echiriꞌ xebopon ri winak chꞌaka mar,

xeꞌquirika ri Jesús y xquitzꞌonoj che:—Lal tijonel, ¿jampa xcꞌun la wara? —

xechaꞌ.26 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Quintzu-

cuj alak xa ruma lic xwaꞌ alak chi utzy xnoj alak chi utz, na e ta ruma xmajalak usucꞌ tak ri cꞌutubal re ruchukꞌab riDios nuꞌanom lok. 27 Maya cꞌu ib alakche utzucuxic ri wa xa caqꞌuisic; e lic yaꞌaib alak che utzucuxic ri wa na quicꞌowta cꞌana ukꞌij, ri cuya cꞌaslemal na jintautakexic. Yey ri cayaꞌw waꞌ che alak, eRalaxel Chiquixoꞌl Ticawex, ri chaꞌtal loruma ri Kakaw Dios re cuꞌan waꞌ —xchaꞌ.

28Xquitzꞌonoj cꞌu che:—¿Saꞌ tak ri cakaꞌano chaꞌ e cakaꞌan

janipa ri caraj ri Dios chike? —xechaꞌ.29Ri Jesús xucꞌul uwach:—Ri caraj ri Dios caꞌan alak, e ri cacubiꞌ

cꞌuꞌx alak rucꞌ ri jun utakom lo Rire —xchaꞌ.

30 Ecꞌuchiriꞌ xquitzꞌonoj che:—¿Saꞌ ri cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios

caꞌan la chikawach chaꞌ cakilo y jelaꞌ cacu-biꞌ kacꞌuꞌx ucꞌ la? ¿Saꞌ ri carik la uꞌanic?31 Ma ri katiꞌ-kamam ojertan xquitij rimaná pa ri luwar catzꞌintzꞌotic,✡ jelaꞌpachaꞌ ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Xuya pam chique,y waꞌ petinak chilaꞌ chicaj Sal. 78:24—xechaꞌ.

32Ri Jesús xucꞌul uwach:—Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Na e ta

ri Moisés xyaꞌw re ri pam petinak chilaꞌchicaj; e ri Nukaw ri cayaꞌw ri sakil pamcape chilaꞌ chicaj. 33 Ma ri Pam cuya riDios e ri jun petinak chilaꞌ chicaj, ri cayaꞌwcꞌaslemal chique ri ticawex —xchaꞌ.

34Xquitzꞌonoj cꞌu che:—Kajawal, yaꞌa co la keꞌoj riꞌ laꞌ la pam

ronoje kꞌij —xechaꞌ.35Ri Jesús xubiꞌij chique:

—In ri in pam cuya cꞌaslemal. China ricape wucꞌ riꞌin, na cutij ta chi numic; ychina ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ, riꞌ na cachakijta chi cꞌana uchiꞌ.

36 »Pero e pachaꞌ ri nubiꞌim chi lo chealak: Ralak na cacubiꞌ ta cꞌuꞌx alak wucꞌ,tob ne ilom alak nuwach. 37 Ma conojeri queyaꞌiꞌ chwe ruma ri Nukaw, quecꞌunwucꞌ riꞌin; yey china cꞌu riꞌ ri cape wucꞌriꞌin, na canmachꞌaj tubi.

38 »Riꞌin na ximpe ta chilaꞌ chicaj xa recoꞌlnuꞌana ri cuaj riꞌin, ma e in petinakre coꞌlnuꞌana ri caraj ri Jun xtakaw lowe. 39 Yey ri caraj ri Nukaw, ri xintakawlok, e na canjam ta can junok chique riebuyaꞌomRire chwe; ma e quenucꞌastajisajlo conoje waꞌ chupa ri qꞌuisbal kꞌij. 40 Ecꞌuri lic caraj ri Nukaw, ri xtakaw lo weꞌin,e waꞌ: Conoje ri ticawex, ri caquiya riquiwach wucꞌ ri in Ucꞌajol ri Dios y cacubiꞌcꞌu quicꞌuꞌx wucꞌ, cacꞌojiꞌ quicꞌaslemal najinta utakexic. Ecꞌu riꞌin quenucꞌastajisajlo chiquixoꞌl ri ecaminak chupa ri qꞌuisbalkꞌij —xchaꞌ.

41 Rucꞌ cꞌu riꞌ waꞌ, raj judiꞌab xquijekquechꞌaꞌt chirij ri Jesús ruma ri xubiꞌij: «Inri in pam petinak chilaꞌ chicaj.» 42Xquibiꞌijcꞌu riꞌ: «¿Na e ta neba Jesús waꞌ, rucꞌajolri José? Riꞌoj ketaꞌam uwach rukaw yketaꞌam uwach ruchu. ¿Suꞌchac cꞌu riꞌcubiꞌij petinak chilaꞌ chicaj?» xechaꞌ.

43Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—Mixchꞌaꞌtiben chiwach chirij wa xim-

biꞌij. 44 Ma na jinta junok cape wucꞌriꞌin, we na e ta cꞌamayom lo ri Nukaw,ri takayom lo weꞌin. Yey ri cape wucꞌ,cancꞌastajisaj lo chupa ri qꞌuisbal kꞌij.

45 »Jewaꞌ cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dioschupa ri tzꞌibital can cuma ri kꞌala-jisanelab:Copon na ri kꞌij echiriꞌ e ri Dios ri cacꞌutun

chiquiwach conoje Is. 54:13cachaꞌ. Y conoje ri caquita ri cubiꞌij riNukaw y caquimaj cꞌu que janipa ri cubiꞌij,riꞌ quecꞌun wucꞌ riꞌin. 46 Ma na jinta junchic iliyom uwach ri Kakaw Dios; xew rijun petinak rucꞌ ri Dios, e iliyom uwach.

47 »Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Chinari cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ riꞌin, cꞌo ucꞌaslemalna jinta utakexic. 48 Ma in ri in pam cuyacꞌaslemal.

49 »Ojertan ri chuꞌkaw alak xquitij rimaná pa ri luwar catzꞌintzꞌotic; na rucꞌta cꞌu riꞌ, rique xecamic. 50 Noꞌj riꞌin equinchꞌaꞌt chwi ri pam cape chilaꞌ chicaj;

✡ 6:31 Éx. 16:4

Page 140: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 6:51 137 Juan 7:5yey we cꞌo junok catijow re waꞌ, riꞌ nacacam taj.

51 »Ri pam re cꞌaslemal petinak chilaꞌchicaj e riꞌin. China cꞌu catijow re wa pam,cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic. Yey ripam canya riꞌin, e ri nutiꞌjil canya pa cꞌaxchaꞌ tak ri ticawex cꞌo quicꞌaslemal chwachri Dios —xchaꞌ.

52 Ecꞌuchiriꞌ, raj judiꞌab xquijekcaquichapalaꞌ quib chiquiwach, jewaꞌcaquibiꞌij: «¿Suꞌanic waꞌchi caraj cuyachitijic rutiꞌjil chike?» quechaꞌ.

53Ri Jesús xubiꞌij chique:—Pakatzij wi cambiꞌij che alak: We

e laꞌ na catij ta alak ri nutiꞌjil ri inAlaxel Chiquixoꞌl Ticawex y we na catij taalak ri nuquiqꞌuel, riꞌ na jinta cꞌaslemalalak. 54 China cꞌu ri cutij ri nutiꞌjil yri nuquiqꞌuel, riꞌ cꞌo ucꞌaslemal na jintautakexic, yey riꞌin cancꞌastajisaj lo chupa riqꞌuisbal kꞌij. 55Ma ri nutiꞌjil e sakil waꞌim yri nuquiqꞌuel e sakil yaꞌ. 56China cꞌu ri cutijri nutiꞌjil y cutij ri nuquiqꞌuel, riꞌ cacꞌojiꞌwucꞌ y riꞌin quincꞌojiꞌ rucꞌ rire.

57»Ri KakawDios, ri aj yaꞌl cꞌaslemal, e rixtakaw lo weꞌin; yey cꞌo nucꞌaslemal rumaRire. Jecꞌulaꞌ china ri cutij ri nutiꞌjil riꞌin,riꞌ cꞌo ucꞌaslemal wuma riꞌin. 58Quinchꞌaꞌtchwi ri pam petinak chilaꞌ chicaj. Waꞌ na eta pachaꞌ ri maná xquitij ri chuꞌkaw alakojertan. Ma tob xquitij ri maná, riquexecamic. Noꞌj china ri cutij re wa pamcambiꞌij riꞌin, riꞌ cꞌo ucꞌaslemal na jintautakexic —xchaꞌ.

59 E cꞌutunic waꞌ xuꞌan ri Jesús paquimolom wi quib chupa ri sinagoga reCapernaúm.

Ruchꞌaꞌtem ri Jesús cuya cꞌaslemal najinta utakexic

60 Echiriꞌ xquita ri cꞌutunic xuꞌan riJesús, lic e qꞌui chique rutijoꞌn xquibiꞌij:«Waꞌ wa cubiꞌij, lic cꞌax utayic. ¿Cꞌo nebajunok cachꞌijow ucꞌulic?» xechaꞌ.

61 Ecꞌu ri Jesús xunaꞌbej ri chꞌaꞌtibeniccaquiꞌan chwi rucꞌutunic. Xutzꞌonoj cꞌuchique:

—¿Cuꞌan cꞌax waꞌ che alak? 62 ¿Saꞌ cꞌuriꞌ ri caꞌan alak we ta e laꞌ quil alak RalaxelChiquixoꞌl Ticawex cakꞌan chilaꞌ chicaj papetinak wi? 63 Ri sakil cꞌaslemal na jintautakexic petinak rucꞌ ri Ruxlabixel ri Dios;

na e ta ri petinak xa rucꞌ ri ticawex, mariꞌ na jinta uchac re cuya ri sakil cꞌaslemal.Ecꞌu ri chꞌaꞌtem nubiꞌim riꞌin che alak, waꞌpetinak rucꞌ ri Ruxlabixel ri Dios, ri aj yaꞌlcꞌaslemal. 64 Pero e cꞌo cꞌu jujun chixoꞌlalak na cubul ta quicꞌuꞌx wucꞌ —xchaꞌ. RiJesús xubiꞌij waꞌ ma xex chi retaꞌam wichina tak ri na cubul ta quicꞌuꞌx rucꞌ ychina ri cacꞌayin re.

65Xubiꞌij tanchi ri Jesús:—Ecꞌu uwariꞌche nubiꞌim che alak: Na

jinta junok cape wucꞌ, we na e ta ri Nukawcꞌamayom lo re —xchaꞌ.

66 Chwi cꞌu riꞌ, e qꞌui chique rutijoꞌnri Jesús xquiya canok y na xeterej ta chichirij.

67 Ecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj ri Jesús chique ricablajuj utijoꞌn:

—¿Quiwaj neba riꞌix quiꞌan iwe quiniyacanok, pachaꞌ ri xquiꞌan rique? —xchaꞌ.

68Ri Simón Pedro xucꞌul uwach:—Kajawal, ¿china chi chirij cojꞌec wi?

Ma xew ucꞌ rilal cꞌo ri chꞌaꞌtem cuya cꞌasle-mal na jinta utakexic. 69 Riꞌoj lic cubulchi kacꞌuꞌx ucꞌ la y lic ketaꞌam waꞌ: LalRuchaꞌoꞌn lo ri Dios, Rucꞌajol ri Dios cꞌaslic—xchaꞌ.

70Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Na in ta neba inchaꞌyom iwe riꞌix ix

cablajuj? Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, jun chiwe cꞌoritzel winak pa ranimaꞌ —xchaꞌ.

71 Echiriꞌ xubiꞌij waꞌ, ri Jesús e xchꞌaꞌtpuwi ri Judas aj Iscariot* rucꞌajol ri Simón;ma e ri Judas cacꞌayin re, tob e jun chiqueri cablajuj utijoꞌn.

7Ruchakꞌ ri Jesús na caquicoj taj we Rire e

Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios1 Cꞌate tanchi cꞌu riꞌ, ri Jesús xbin pa tak

ri luwar re Galilea; na xraj taj cacꞌojiꞌ Judeama chilaꞌ raj judiꞌab cacaj caquicamisaj.2Xa cꞌu nakaj chi cꞌo wi lo rukꞌijol ri quin-imakꞌij raj judiꞌab echiriꞌ caquiꞌan quiran-cho.* 3 E tak cꞌu ruchakꞌ xquibiꞌij che:

—Matcanaj can wara; jat Judea chaꞌ rijujun chic atijoꞌn e cꞌo chilaꞌ caquilo saꞌ takri caꞌano. 4 Ma we junok caraj quetaꞌmaxuwach, ronoje ri cuꞌano cuꞌan chiwachil. Euwariꞌche, chaꞌana waꞌ chiquiwach conojeri ticawex —xecha che. 5 Xquibiꞌij waꞌ che

* 6:71 “Iscariot”: Waꞌ e utinamit ri Judas. * 7:2 Ronoje junab raj judiꞌab caquiꞌan wa nimakꞌij pa qꞌuisbal rukꞌijolri molonic. Che wa nimakꞌij, raj Israel caquiyijbaꞌ quirancho ꞌanom rucꞌ ukꞌab cheꞌ y quejekiꞌ wukub kꞌij chupa. Waꞌ ecuxtabal re ri cuarenta junab xebin chupa ri luwar catzꞌintzꞌotic echiriꞌ na jinta cocho. Lv. 23:34; Dt. 16:13

Page 141: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 7:6 138 Juan 7:31ma na caquicoj taj we Rire e Ruchaꞌoꞌn lori Dios, tob ne rique e uchakꞌ ri Jesús.

6Xubiꞌij cꞌu Rire chique:—Ri nukꞌijol riꞌin cꞌamajaꞌ coponic; noꞌj

riꞌix, xa tob pachique kꞌij utz chiwach.7 Ri ticawex re ruwachulew na tzel taquixquil riꞌix; noꞌj riꞌin lic tzel quinquilo,ma cankꞌalajisaj chi utz ri quimac. 8 Jixriꞌix che ri nimakꞌij; noꞌj riꞌin na quinꞌecta woꞌora, ma cꞌamajaꞌ copon ri nukꞌijol —xchaꞌ. 9Xubiꞌij cꞌu waꞌ y xcanaj can Galilea.

Ri Jesús copon pa ri nimakꞌij re tak rirancho

10 Ecꞌuchiriꞌ ebenak chi ruchakꞌ, ri Jesúsxeꞌec pa ri nimakꞌij, pero na xeꞌec ta chi-wachil chaꞌ tak ri winak na caquinaꞌbej taj.

11 Pa ri nimakꞌij raj judiꞌab lic caquitzu-cuj ri Jesús, y jewaꞌ caquibiꞌij: «¿Pa nawicꞌo wi laꞌ la jun achi?» quechaꞌ.

12 Chiquixoꞌl ri winak lic e qꞌui ricaquichꞌaꞌtibej ri Jesús. Jujun caquibiꞌij:«Laꞌ la Jesús lic utz ucꞌuꞌx» quechaꞌ. Yeye cꞌo jujun chic caquibiꞌij: «Laꞌ la Jesúslic na utz ta ri cuꞌano ma xa quebusocri winak» quechaꞌ. 13 Pero na jinta cꞌujunok cachꞌaꞌt puwi ri Jesús chiwachil; xaxeꞌlakꞌay quechꞌaꞌt puwiꞌ, ma caquixiꞌijquib chiquiwach raj judiꞌab e aj wach.

14 Ecꞌu riꞌ nicꞌajarinak chi ri nimakꞌijxopon ri Jesús pa ri Rocho Dios y xujekocacꞌutun chiquiwach.

15 Raj judiꞌab lic xcam canimaꞌ che y je-waꞌ xquibiꞌij: «¿Chaꞌtaj lic cꞌo retaꞌam yeyna jinta cꞌo cꞌutuyum chwach?» xechaꞌ.

16Ri Jesús xucꞌul uwach:—Ri quintajin che ucꞌutic na xa ta pa

we riꞌin canꞌano; ma waꞌ petinak rucꞌ ritakayom lo weꞌin. 17 We cꞌo cꞌu junoklic cuya rib che uꞌanic ri caraj ri Dios, riꞌcaretaꞌmaj we ri cancꞌutu rucꞌ ri Dios capewi, o we xa pa we riꞌin quinchꞌaꞌtic. 18Machina ri xa pa re cachꞌaꞌtic, riꞌ xew carajcayac ukꞌij cuma ri winak. Noꞌj china ricaraj e cayac ukꞌij ri takayom lo re, riꞌ lickatzij ri cutzijoj y na jinta cꞌana rakꞌubalcuꞌano.

19 »¿Na katzij ta neba laꞌ e ri Moisésxyaꞌw che alak ri Tzij Pixab? Na rucꞌ tacꞌu riꞌ, na jinta junok che alak caꞌanaw reronoje ri cꞌo chupa wa Tzij Pixab. ¿Suꞌchaccaꞌaj alak quincamisaj alak? —xchaꞌ.

20 Ecꞌu tak ri winak xquicꞌul uwach:

—Lal cꞌo pukꞌab jun itzel uxlabixel.¿China ri caraj cacamisan e la? —xechaꞌ.

21Ri Jesús xubiꞌij chique:—Riꞌin cꞌo jun cꞌutubal re ruchukꞌab ri

Dios xinꞌano, yey onoje ralak lic cacamanimaꞌ alak chema xinꞌan waꞌ chupa ri kꞌijre uxlanibal.✡

22»Pakatzij wi, riMoisés xuya che alak rijun takanic re ri retalil re circuncisión tobna e ta rire xjekow lok, ma e xejekow lo reri katiꞌ-kamam ojertan.† Yey ralak cacojalak ri retalil re circuncisión che junoktob pa ri kꞌij re uxlanibal. 23 Caꞌan alakwaꞌ ma ri takanic re ri Moisés cutak checaꞌaniꞌ ri circuncisión pa ri uwajxak kꞌijralaxibem juna ralco ala. Caꞌan cꞌu alakriꞌ, tob waꞌ catzak pa ri kꞌij re uxlanibal,chaꞌ na capalajij ta alak wa takanic re riMoisés. ¿Suꞌbe cꞌu riꞌ cꞌo oyowal alak chwijriꞌin ruma xincunaj jun achi pa ri kꞌij reuxlanibal?

24 »Macoj alak umac junok xa rumacachꞌob alak etaꞌam alak ri uꞌanom; ri ꞌanaalak e chꞌobo alak rucꞌ sakil naꞌoj puwi ripakatzij wi uꞌanom, we cꞌo umac o na jintaj—xchaꞌ.

Ri Jesús cukꞌalajisaj pa petinak wi Rire25 E cꞌo jujun chique ri e aj Jerusalem

caquitzꞌonobej: «¿Na e ta achiwaꞌ quetajincheutzucuxic re caquicamisaj? 26¿Suꞌchaccꞌu riꞌ cayaꞌ luwar che cachꞌaꞌt chiwachilyey na jinta ne junok cakꞌaten re? ¿Quico-jom chi nawi raj wach re ri tinamit riree ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios? 27 Mariꞌoj ketaꞌam chi utz pa cape wi waꞌchi;noꞌj we xcꞌun ri Cristo, riꞌ na jinta junoketaꞌmayom re pa cape wi» quechaꞌ.

28 Ri Jesús cacꞌutun pa ri Rocho Diosechiriꞌ xuta waꞌ. Lic co cꞌu xsiqꞌuin cheubiꞌxiquil:

—Cabiꞌij ralak lic etaꞌam alak nuwachy lic etaꞌam alak pa quimpe wi. Pero licchetaꞌmaj cꞌu alak waꞌ: Riꞌin na in petinakta xa pa we riꞌin, ma intakom lo ruma riJun lic ube ronoje tak ri cuꞌano. Yey ralakna etaꞌam ta alak uwach Rire. 29 Noꞌj riꞌinwetaꞌam uwach, ma rucꞌ Rire in petinak wiy e Rire takayom lo weꞌin —xchaꞌ.

30 Ecꞌuchiriꞌ, raj wach xcaj e riꞌcaquichap bi ri Jesús; pero na jinta junokxꞌanaw re, ma cꞌamajaꞌ copon rukꞌijol.31 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, chiquixoꞌl ruqꞌuiyal

✡ 7:21 Jn. 5:1-16 † 7:22 Cꞌamajaꞌ ne calax ri Moisés echiriꞌ ri Dios xubiꞌij chique ri tinamit Israel caquicoj riretalil re circuncisión chique conoje ri raltak co alabo pa ri uwajxak kꞌij calaxibem. Gn. 17:10-12; Lv. 12:3

Page 142: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 7:32 139 Juan 8:3winak, lic e qꞌui xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ riJesús y caquibiꞌij: «Chiwach ralak, echiriꞌcacꞌun Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, ¿cuꞌan camimás cꞌutubal riꞌ re ruchukꞌab ri Dios chwawa cuꞌan waꞌchi?» quechaꞌ.

Ri fariseos cacaj caquiya ri Jesús pa cárcel32Ri fariseos xquita ri caquibiꞌij ri winak

puwi ri Jesús. E uwariꞌche, rique cucꞌ rinimak e aj chacunel pa Rocho Dios xe-quitak bi ri e chajinel re ri Rocho Dios chaꞌcaquichap lo ri Jesús.

33Xubiꞌij cꞌu ri Jesús:—Riꞌin na naj ta chi quincꞌojiꞌ ucꞌ alak,

ma quintzelej rucꞌ ri takayom lo weꞌin.34 Copon na cꞌu riꞌ ri kꞌij echiriꞌ quintzucujalak; pero na quinrik ta alak, ma na coponta alak pa quineꞌcꞌola wi riꞌin —xchaꞌ.

35 Ecꞌu ri e aj judiꞌab xquijekcaquitzꞌonobej chiquiwach: «¿Pa nawiqueꞌecwiwaꞌchi yey na queꞌkarika ta riꞌoj?¿Queꞌec nawi cucꞌ ri e aj judiꞌab ejekelchiquixoꞌl ri e aj griegos y queꞌcꞌutunachiquiwach? 36 ¿Saꞌ queꞌelawi wa xubiꞌijchike: “Quintzucuj alak; pero na quinrikta alak, ma na copon ta alak pa quineꞌcꞌolawi riꞌin”?» quechaꞌ.

Tak ri acꞌal re yaꞌ cꞌaslic37 Che ri qꞌuisbal re ri nimalaj nimakꞌij,

ri Jesús xtaqꞌuiꞌ chiquiwach ri winak y coxsiqꞌuin che ubiꞌxiquil:

«We cꞌo junok catzajin uchiꞌ, petok ychutija re ri yaꞌ cꞌo wucꞌ, 38 ma e pachaꞌcubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios: Ri cacubiꞌ ucꞌuꞌxwucꞌ riꞌin, cuꞌana pachaꞌ cajuljut tak loacꞌal re yaꞌ cꞌaslic pa ranimaꞌ»✡ xchaꞌ.

39 Rucꞌ waꞌ ri Jesús e cachꞌaꞌt puwi riRuxlabixel ri Dios ri caquicꞌul na janipari cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ. Yey cꞌamajaꞌ cꞌucacꞌun riꞌ ri Ruxlabixel ri Dios ma cꞌamajaꞌne queꞌec ri Jesús chilaꞌ chicaj pa cakꞌala-jisax wi runimal uchomalil.

Ri winak quechꞌaꞌt puwi china ri Jesús40 E cꞌo cꞌu jujun chique ri winak, echiriꞌ

xquita waꞌ, jewaꞌ caquibiꞌij: «Pakatzij wiwaꞌchi e ri jun kꞌalajisanel re ri Dioskoyeꞌem cacꞌunic» quechaꞌ. 41 Jujun chicjewaꞌ caquibiꞌij: «Waꞌ waꞌchi e ri Cristo,Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios» quechaꞌ. Yey jujunchic jewaꞌ caquibiꞌij: «¿Galilea neba capewi lo ri Cristo? 42 Na Galilea taj, matzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, riCristo calax lo chiquixoꞌl ri ratz-uchakꞌ can

ri rey David pa ri tinamit Belén, rutina-mit ri David» quechaꞌ. 43 Jecꞌulaꞌ riꞌ riwinak jachatal quipa ruma junwi tak ricaquichꞌob rakan puwi ri Jesús. 44 E cꞌo nejujun chique ri winak xcaj caquichap bi riJesús, pero na jinta junok xꞌanaw re.

Raj wach re ri tinamit caquicꞌak bi ukꞌij riJesús

45 Ri e chajinel re ri Rocho Dios xetzelejpa e cꞌo wi ri xetakaw lo que, waꞌ e rifariseos y ri nimak e aj chacunel pa RochoDios, yey rique xquitzꞌonoj chique raj cha-jinel:

—¿Suꞌchac na xicꞌam ta lo ri Jesús? —xechaꞌ.

46Ri e chajinel jecꞌuwaꞌ xquicꞌul uwach:—¡Na jinta junok jelaꞌ chꞌaꞌtinak pachaꞌ

cachꞌaꞌt waꞌ waꞌchi! —xechaꞌ.47 Ecꞌu ri fariseos xquibiꞌij chique:—¿Xixsocotaj cami riꞌ riꞌix ruma rire?

48 ¿Cꞌo neba junok chique raj wach re ritinamit o chique ri fariseos xcubiꞌ ucꞌuꞌxrucꞌ waꞌ waꞌchi? 49 Noꞌj wa winak eteranchirij ri Jesús, lic itzel quiwachlibal ma nacaquimaj ta cꞌana usucꞌ ri Tzij Pixab —xechaꞌ.

50Ecꞌu ri Nicodemo, ri jun fariseo xoponjulaj chakꞌab rucꞌ ri Jesús, jewaꞌ xubiꞌijchique:

51—Cubiꞌij ri Tzij keꞌoj, na utz taj cakꞌattzij puwi junok, we na cataꞌ ta uchiꞌ nabe ywe na quetaꞌmax ta nabe we cꞌo juna macuꞌanom —xchaꞌ.

52Xquicꞌul cꞌu uwach ri Nicodemo:—¿Lal cami aj Galilea rilal? Chajilaj la

chi utz Ruchꞌaꞌtem ri Dios y jelaꞌ quetaꞌ-maj la we cꞌo juna kꞌalajisanel elinak lochiquixoꞌl raj Galilea —xechaꞌ.

53 Ecꞌuchiriꞌ, chiquijujunal xebec chico-cho.

8Catzꞌonox che ri Jesús cukꞌat tzij puwi jun

ixok na jusucꞌ ta ubinic1 Ri Jesús xeꞌec chwa ri juyub Olivos.

2Echiriꞌ xsakiric, xtzelej tanchi pa ri RochoDios. Conoje ri winak xekib rucꞌ y Rirextzꞌuyiꞌ chiquiwach y xujeko cuꞌan cꞌutu-nic.

3 Ecꞌuchiriꞌ, raj cꞌutunel re ri tzijpixaby ri fariseos xquicꞌam lo jun ixok chwach.Waꞌ wiꞌxok xquimajo e riꞌ camacun chirijri cꞌulaniquil rucꞌ jun achi na rachijil taj.

✡ 7:38 Zac. 14:8

Page 143: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 8:4 140 Juan 8:26Xquiya cꞌu chiquinicꞌajal conoje ri e cꞌochiriꞌ 4 y jewaꞌ xquibiꞌij che ri Jesús:

—Lal tijonel, wa jun ixok xkamajo lic eriꞌ camacun chirij ri cꞌulaniquil rucꞌ junachi na rachijil taj. 5 Yey ri Moisés, chupari Tzij Pixab catakan che caꞌan paꞌbaj junaixok we cuꞌan waꞌ.✡ ¿Saꞌ cꞌu ri cabiꞌij rilalche? —xechaꞌ. 6 Xquibiꞌij waꞌ che ri Jesúsxa re cꞌambal upa chaꞌ caquicoj umac.

Ecꞌu ri Jesús xchꞌuquiꞌic y rucꞌ ruwiukꞌab xujek catzꞌiban chwa rulew. 7 Yeyrique lic caquicꞌot upa chaꞌ cucꞌul uwach ritzꞌonobal. Ecꞌu ri Jesús xtaqꞌuiꞌic y xubiꞌijchique:

—We cꞌo junok che alak cunaꞌo na jintacꞌana umac, e nabe riꞌ chucꞌaka rabaj chewiꞌxok —xchaꞌ. 8 Tecꞌuchiriꞌ, xchꞌuquiꞌtanchic y rucꞌ ruwi ukꞌab xtzꞌiban tanchichwa rulew.

9 Conoje rique echiriꞌ xquita waꞌ wa xu-biꞌij, xquinaꞌ quib cꞌo quimac. E uwariꞌche,pa jujun xebel bi. Nabe xebel bi ri e nimakwinak; tecꞌuchiriꞌ, ri e cꞌacꞌal. Echiriꞌconoje ebelinak chubi, xew ri Jesús y rixokxecanaj can chiriꞌ.

10 Ecꞌuchiriꞌ xtaqꞌuiꞌ ri Jesús y xrilo najinta chi junok chiriꞌ, xew chi rixok, xubiꞌijcꞌu che:

—Ixok ¿pa e cꞌowi ri caquicoj amac? ¿Najinta junok xukꞌat tzij re camic pawiꞌ? —xchaꞌ.

11Rixok xubiꞌij che:—Na jinta junok, Wajawal —xchaꞌ.Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubiꞌij che:—Jenelaꞌ riꞌin na cankꞌat ta tzij re camic

pawiꞌ. Jat cꞌu riꞌ y matmacun chic —xchaꞌ.Ri Jesús e ri Kꞌijsak

12 Ri Jesús xchꞌaꞌt tanchi cucꞌ ri winak,jewaꞌ xubiꞌij chique:

—In ri Kꞌijsak che ruwachulew. Chinacꞌu ri caterej lo chwij, na cabin ta chiqꞌuenok pa kꞌekuꞌm ma cꞌo ri Kꞌijsak rucꞌyey waꞌ e ri cuya cꞌaslemal —xchaꞌ.

13 Ecꞌuchiriꞌ, ri fariseos xquibiꞌij che riJesús:

—Na jinta uchac ri cabiꞌij la, ma xachiꞌibil ib la cabiꞌij la saꞌ riwach la—xechaꞌ.

14Ri Jesús xucꞌul uwach:—Tob in ri quinkꞌalajisan re saꞌ ri

nuwach, ri cambiꞌij lic katzij; ma wetaꞌampa in petinak wi y wetaꞌam pa quinꞌec wi.Noꞌj ralak na etaꞌam ta alak pa in petinakwi y na etaꞌam tane alak pa quinꞌec wi.

15 »Ralak, echiriꞌ cabiꞌij alak saꞌ ricachꞌob alak puwi junok, caꞌan alak waꞌ xarucꞌ ri naꞌoj re ruwachulew. Noꞌj riꞌin naje ta laꞌ canꞌano. 16 Echiriꞌ cꞌo cankꞌalajisajchirij junok, katzij ri cambiꞌij. Ma na xa tapa we riꞌin ri cambiꞌij; ma ri nunaꞌoj riꞌinlic junam rucꞌ runaꞌoj ri Nukaw, ri xtakawlo weꞌin.

17 »Yey chupa ri Tzij Pixab e alak,tzꞌibital canok: “We e cꞌo caꞌib ticawexjunam caquijiquibaꞌ uwach ri caquibiꞌij, ecacoj que riꞌ.”✡ 18 Ri cankꞌalajisaj riꞌinchiwibil wib, cajiquibax uwach ruma riNukaw, ri takayom lo weꞌin —xchaꞌ.

19Xquitzꞌonoj cꞌu che:—¿Pa cꞌu cꞌo wi ri kaw la? —xechaꞌ.Ri Jesús xucꞌul uwach:—Ralak na etaꞌam ta alak nuwach riꞌin

y na etaꞌam ta alak uwach ri Nukaw; mawe ta etaꞌam alak nuwach riꞌin, jecꞌulaꞌ riꞌetaꞌam alak uwach ri Nukaw —xchaꞌ.

20Ri Jesús xubiꞌij waꞌ echiriꞌ cacꞌutun pari Rocho Dios, chiriꞌ pa cꞌo wi ri caxa rekasaꞌn. Noꞌj na jinta junok xchapaw bi re,ma cꞌamajaꞌ copon rukꞌijol.

Ri Jesús petinak chilaꞌ chicaj21Xubiꞌij tanchi ri Jesús chique:—Riꞌin quinꞌec y ralak quintzucuj cꞌu

alak, pero cacam na cꞌu alak riꞌ pa ri macalak. Ma pa quinꞌec wi riꞌin, na copon taralak chilaꞌ —xchaꞌ.

22 Xquibiꞌij cꞌu raj judiꞌab chiquiwach:«Laj cucamisaj rib; e uwariꞌche cubiꞌij nautz taj cojopon riꞌoj chilaꞌ pa queꞌec wirire» xechaꞌ.

23 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—Ralak na alak ta re chilaꞌ chicaj, noꞌj

riꞌin in petinak chilaꞌ chicaj. Ralak alakre ruwachulew, noꞌj riꞌin na in ta reruwachulew. 24E uwariꞌche ximbiꞌij cacamna cꞌu alak riꞌ pa ri mac alak. Ma we nacacoj ta alak “In Riꞌin”,* riꞌ cacam alak pari mac alak —xchaꞌ.

25 Ecꞌuchiriꞌ xquitzꞌonoj che:—¿Lal china cꞌu riꞌ rilal? —xechaꞌ.Ri Jesús xucꞌul uwach:—E ri nubiꞌim chi lo che alak. 26 Riꞌin

lic cꞌo wetaꞌam chiꞌij alak re cojobal macalak y re kꞌatbal tzij pawiꞌ alak; pero xewcambiꞌij chiquiwach conoje ri ticawex saꞌri nutom che ri takayom lo weꞌin, yey Rirelic katzij janipa ri cubiꞌij —xchaꞌ.

✡ 8:5 Lv. 20:10; Dt. 22:22-24 ✡ 8:17 Dt. 19:15 * 8:24 Waꞌ queꞌelawi ri Jesús xex chi cꞌo wi y na jinta utakexicrucꞌaslemal. Éx. 3:14; Is. 43:10; Ap. 1:4

Page 144: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 8:27 141 Juan 8:52

27 Ri Jesús e cachꞌaꞌt puwi Rukaw, perorique na xquimaj ta usucꞌ waꞌ.

28 E uwariꞌche ri Jesús xubiꞌij chique:—Echiriꞌ cayac alak Ralaxel Chiquixoꞌl

Ticawex y caya alak chwa ri cruz,✡ cꞌaecꞌuchiriꞌ quetaꞌmaj alak riꞌ: “In Riꞌin”.Yey na jinta cꞌo canꞌan xa pa we riꞌin,ma xew cambiꞌij janipa rucꞌutum ri Nukawchwe. 29 Ma ri takayom lo weꞌin cꞌo wucꞌ;ri Nukaw na inuyaꞌom ta can nutuquel, mariꞌin xew canꞌano janipa ri caraj Rire —xchaꞌ.

30 Echiriꞌ xubiꞌij tak waꞌ ri Jesús, lic eqꞌui ri xquicojo Rire e ri jun kꞌalajisanelcoyeꞌem cacꞌunic.

Ri e cꞌo pukꞌab ri Dios y ri e cꞌo pukꞌab rimac

31 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubiꞌij chique ri eaj judiꞌab xquicojo Rire e ri jun kꞌalajisanelcoyeꞌem cacꞌunic.

—We catakej cꞌu alak janipa wa cambiꞌijche alak, riꞌ pakatzij wi cuꞌan alak nutijoꞌn;32 y jecꞌulaꞌ quetaꞌmaj alak ri Kꞌijsak, y riKꞌijsak caresaj lo alak pukꞌab ri ajaw alak—xchaꞌ.

33Rique xquicꞌul uwach:—Riꞌoj oj ralcꞌoꞌal can ri Abraham y na

oj cꞌojiꞌnak ta pukꞌab junok. ¿Suꞌbe cꞌu riꞌcabiꞌij la chike cojesax lo pukꞌab ri kajaw?—xechaꞌ.

34Ri Jesús xubiꞌij chique:—Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Conoje ri

quemacunic, pukꞌab rimac e cꞌowi. 35 Junaaj chac pa ja na junam ta uwach rucꞌ rucꞌa-jol ri rajaw ja, ma ri aj chac xa ajilam kꞌijcꞌo pa ja; noꞌj rucꞌajol na jinta utakexic eralcꞌoꞌal rukaw. 36 E uwariꞌche, we Rucꞌajolri Dios caresaj lo alak che rimac cꞌowi alak,pakatzij wi cꞌu riꞌ caquiritaj lo alak che rimac.

37 »Riꞌin wetaꞌam alak ralcꞌoꞌal can riAbraham; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, caꞌaj alak quin-camisaj alak ma na cacꞌul ta alak ri cancꞌutche alak. 38 Riꞌin e cambiꞌij ri ucꞌutum riNukaw chwe, yey ralak e caꞌan alak janiparubiꞌim ri kaw alak —xchaꞌ.

39Rique xquicꞌul uwach:—Ri kakaw riꞌoj e ri Abraham —xechaꞌ.Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—We ta pakatzij wi alak ralcꞌoꞌal ri Abra-

ham, e caꞌan alak riꞌ ri xuꞌan rire. 40 Noꞌjralak na je ta laꞌ catajin alak che uꞌanic.Ma tob nubiꞌim che alak ri Kꞌijsak ucꞌutumri Dios chwe, na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, caꞌaj alak

quincamisaj alak. ¡Ri Abraham na je talaꞌ xuꞌano! 41 Ralak e caꞌan alak pachaꞌ ricuꞌan ri kaw alak —xchaꞌ.

Ecꞌuchiriꞌ, xquibiꞌij rique che:—Riꞌoj na oj ta pachaꞌ ri winak na que-

taꞌam taj china ri quikaw; ma xa jun riKakaw, e ri Dios —xechaꞌ.

42Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—We ta pakatzij wi e kaw alak ri Dios,

ralak lic cꞌax quinnaꞌ alak riꞌ, ma riꞌin rucꞌri Dios in petinak wi yey riꞌ in cꞌo chiwachalak. Na in petinak ta cꞌu xa pawe riꞌin, mae ri Dios takayom lo weꞌin.

43 »¿Suꞌbe na camaj ta alak usucꞌ janipari cambiꞌij che alak? E ruma ri na caꞌajta alak cata alak ri cambiꞌij riꞌin. 44 Rikaw alak e ritzel winak, ma e caꞌan alaksaꞌ ri caraj rire. Ritzel winak aj camisanelchwi lo ri jekebal ruwachulew. Yey rire naxtiquiꞌ ta can pa ri Kꞌijsak, y na jinta necꞌana Kꞌijsak rucꞌ. Echiriꞌ cuꞌan rakꞌubal, ecukꞌalajisaj saꞌ ri cꞌo pa ranimaꞌ; ma xex wiaj rakꞌul yey ronoje rakꞌubal rucꞌ rire capewi. 45 Noꞌj riꞌin e cankꞌalajisaj ri lic katzij,yey ralak na cacoj ta alak.

46 »¿Cꞌo nawi junok che alak curik junamac chwij? Yey we katzij ri cambiꞌij,¿suꞌbe cꞌu riꞌ na cacoj ta alak? 47 E junokralcꞌoꞌal ri Dios, e cuta Ruchꞌaꞌtem ri Dios;noꞌj ralak na alak ta ralcꞌoꞌal ri Dios, ma nacata ta alak Ruchꞌaꞌtem —xchaꞌ.

Ri Cristo xex chi cꞌo lo wi chwa ri Abraham48 Ecꞌuchiriꞌ, raj judiꞌab xquibiꞌij che ri

Jesús:—Lic katzij ri xkabiꞌij pawiꞌ la: Rilal lal

cuqꞌuil ri aj Samaria y lal cꞌo pukꞌab junitzel uxlabixel —xechaꞌ.

49 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach chique:—Riꞌin na in jinta pukꞌab juna itzel

uxlabixel; ri canꞌano e canyac ukꞌij riNukaw y ralak cacꞌak bi alak nukꞌij. 50Riꞌinna cantzucuj ta yacbal nukꞌij, tob cꞌo Juncaraj cayaquiꞌ nukꞌij yey pukꞌab Rire cꞌowi cukꞌalajisaj china ri cꞌo Kꞌijsak rucꞌ.51 Pakatzij wi cambiꞌij che alak: China ricacojow re ri cankꞌalajisaj riꞌin, na cacamtaj ma cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic —xchaꞌ.

52 Ecꞌuchiriꞌ, raj judiꞌab xquicꞌul uwach:—Woꞌora cakajiquibaꞌ uwach, lal cꞌo

pukꞌab jun itzel uxlabixel. Ma ri Abra-ham y ri kꞌalajisanelab xecamic, yey rilalcabiꞌij la: “China cacojow re ri cankꞌala-jisaj, na cacam taj ma cꞌo ucꞌaslemal na

✡ 8:28 Jn. 3:14; 12:32

Page 145: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 8:53 142 Juan 9:17jinta utakexic.” 53 ¿Lic neba más cꞌo wachrilal chwa ri kakaw Abraham? Rire xcamicyey tak ri kꞌalajisanelab xecamic. Chiwachrilal, ¿saꞌ ri wach la? —xechaꞌ.

54Ri Jesús xucꞌul uwach:—We canyac nukꞌij riꞌin chiwibil wib,

riꞌ na jinta uchac ri yacbal nukꞌij canꞌano;noꞌj cꞌu ri cayacaw nukꞌij e ri Nukaw, ricabiꞌij alak e Dios alak. 55 Ecꞌu ralak naetaꞌam ta alak uwach Rire; noꞌj riꞌin licwetaꞌam uwach. We ta e laꞌ cambiꞌij nawetaꞌam ta uwach, riꞌ quinelic in aj rakꞌuljelaꞌ pachaꞌ ralak. Noꞌj riꞌin pakatzij wi we-taꞌam uwach Rire yey lic canꞌan ronoje ricubiꞌij. 56Ri Abraham, rimamalak ojertan,lic xquiꞌcotic echiriꞌ xretaꞌmaj quincꞌunche ruwachulew; xril pan ri nukꞌijol y licxquiꞌcot che —xchaꞌ.

57 Ecꞌuchiriꞌ, raj judiꞌab xquibiꞌij che riJesús:

—Cꞌamajaꞌ ne cincuenta ri junab la, ¿yeycabiꞌij la xil la uwach ri Abraham? —xechaꞌ.

58Ri Jesús xucꞌul uwach:—Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Riꞌin xex

chi in cꞌo lo wi echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne calax riAbraham —xchaꞌ.

59 Ecꞌuchiriꞌ, ri winak xquijek caquisicꞌabaj re caquiꞌan ri Jesús paꞌbaj; noꞌj Rirexewax chiquiwach, e laꞌ xicꞌow chiquixoꞌly xel bi che ri Rocho Dios.

9Ri Jesús cucunaj jun achi ralaxibem potzꞌ

1 Ri Jesús echiriꞌ catajin chi be, xriljun achi ralaxibem potzꞌ. 2 Ecꞌu rutijoꞌnxquitzꞌonoj che:

—Lal tijonel, ¿wa jun achi xalaxic potzꞌruma nawi quimac ruchu-ukaw o rumaumac rire? —xechaꞌ.

3Ri Jesús xucꞌul uwach chique:—Na ruma ta umac rire y na ruma tane

quimac ruchu-ukaw; waꞌ e uꞌanom chaꞌruchukꞌab ri Dios cakꞌalajin rucꞌ rire.

4 Lic chirajawaxic chwe canꞌan ruchacri takayom lo weꞌin xalokꞌ cꞌa pakꞌij, macacꞌun lo rakꞌab echiriꞌ na jinta chi junokutz cachacunic. 5 Xalokꞌ cꞌu in cꞌo riꞌinwara che wuꞌwachulew, in ri in Kꞌijsak cheruwachulew —xchaꞌ.

6Echiriꞌ ubiꞌim chi waꞌ, ri Jesús xchubanchwa rulew, xuꞌan jubikꞌ xokꞌoꞌl rucꞌrucꞌaxaj. Tecꞌuchiriꞌ, xusokꞌ che ruwach ripotzꞌ. 7 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij che:

—Jat, jaꞌchꞌaja rawach pa ri yaꞌ re Siloé—xchaꞌ. (Siloé queꞌelawi “ri Takom lok”.)

Ri potzꞌ e xuꞌano; xeꞌec y xuꞌchꞌajaruwach. Ecꞌuchiriꞌ xtzelej lok, catzuꞌnchic.

8 Ecꞌu ri ejekel lo chunakaj ri potzꞌy ri quilom xaki cuꞌan ulimoxna, jewaꞌcaquibiꞌij: «¿Na e ta neba achi waꞌ catzꞌuyiꞌchiꞌ be y cuꞌan ulimoxna?» quechaꞌ.

9 Jujun chic caquibiꞌij: «Katzij, areꞌ»quechaꞌ.

Jujun chic caquibiꞌij: «Na e ta rire, toblic e catzuꞌnic» quechaꞌ.

Noꞌj rachi cunutajinak chic, lic cu-jiquibaꞌ uwach, jewaꞌ cubiꞌij: «Katzij, inwaꞌcꞌut» cachaꞌ.

10Xquitzꞌonoj cꞌu che:—¿Chaꞌta laꞌ xat-tzuꞌnic? —xecha che.11Rire xucꞌul uwach:—E ri jun achi Jesús ubiꞌ, xuꞌan ju-

bikꞌ xokꞌoꞌl, xusokꞌ che ri nuwach y xu-biꞌij chwe: “Jat pa cꞌo wi ri yaꞌ re Siloéy jaꞌchꞌaja rawach chupa.” Xinꞌec cꞌuriꞌ, y echiriꞌ xinchꞌaj ri nuwach, xinjekquintzuꞌnic —xchaꞌ.

12Xquitzꞌonoj cꞌu che:—¿Pa cꞌo wi riꞌ laꞌ laꞌchi? —xecha che.Rire xucꞌul uwach:—Na wetaꞌam taj pa cꞌo wi —xchaꞌ.

Ri fariseos caquita uchiꞌ ri potzꞌ cunutaji-nak chic

13Ecꞌuchiriꞌ xquicꞌam bi ri potzꞌ cunuta-jinak chic chiquiwach ri fariseos; 14maepajun kꞌij re uxlanibal echiriꞌ ri Jesús xuꞌanxokꞌoꞌl y xucunaj ri potzꞌ.

15 Jenelaꞌ ri fariseos xquitzꞌonoj chechaꞌtaj xtzuꞌnic.

Rire xucꞌul uwach chique:—Rachi xusokꞌ xokꞌoꞌl che ri nuwach,

xinchꞌaj cꞌu ri nuwach y woꞌoraquintzuꞌnic —xchaꞌ.

16 Ecꞌuchiriꞌ, jujun chique ri fariseoscaquibiꞌij chiquiwach: «Laꞌ laꞌchi xꞌanawre waꞌ, na rucꞌ ta ri Dios petinak wi; ma ecuꞌan ri na ube taj caꞌaniꞌ chupa ri kꞌij reuxlanibal» quechaꞌ.

Jujun chic caquibiꞌij: «We rire aj mac,¿suꞌanic cꞌu riꞌ cuꞌan wa cꞌutubal reruchukꞌab ri Dios?» quechaꞌ.

Ruma cꞌu laꞌ, xquijach quipa ri fariseoschiquiwach.

17 Ecꞌuchiriꞌ, xquitzꞌonoj che rachicunutajinak chic:

—¿Saꞌ ri cabiꞌij riꞌat chwi rachixutzuꞌnisaj rawach? —xechaꞌ.

Rire xucꞌul uwach:

Page 146: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 9:18 143 Juan 9:41

—Riꞌin cambiꞌij e jun kꞌalajisanel —xchaꞌ.

18 Pero raj judiꞌab na xcaj taj caquicojowe rachi xex potzꞌ wi y woꞌora catzuꞌnic.Ruma waꞌ xequisiqꞌuij ruchu-ukaw, 19 yxquitzꞌonoj cꞌu chique:

—¿E alcꞌoꞌal alak waꞌ, ri cabiꞌij alakralaxibem potzꞌ? ¿Chaꞌtaj catzuꞌn woꞌora?—xechaꞌ.

20Ruchu-ukaw rachi xquicꞌul uwach:—Riꞌoj lic ketaꞌam e kalcꞌoꞌal waꞌ y

xalaxic potzꞌ. 21Noꞌj na ketaꞌam taj chaꞌtajcatzuꞌn woꞌora, y na ketaꞌam ta nenareꞌchina xcunan re. Tzꞌonoj alak che, ma rirenim chic —xechaꞌ.

22 Ruchu-ukaw rachi xquibiꞌij waꞌ rumacaquixiꞌij quib, ma wa aj wach que rajjudiꞌab quiꞌanom chi tzij chiquiwach chaꞌna quecꞌul ta chi pa ri sinagoga janipa ricaquijiquibaꞌ uwach ri Jesús e ri Cristo,Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios. 23 E uwariꞌche ruchu-ukaw rachi xquibiꞌij: «Tzꞌonoj alak che, marire nim chic.»

24 Ecꞌuchiriꞌ, raj judiꞌab xquitak tanchiusiqꞌuixic rachi cunutajinak chic yxquibiꞌij che:

—Woꞌora chajiquibaꞌ uwach chwach riDios ri cabiꞌij. Ma riꞌoj ketaꞌam waꞌ waꞌchilic aj mac —xechaꞌ.

25 Ecꞌu rire xubiꞌij:—We rire aj mac na wetaꞌam ta cꞌu riꞌ

riꞌin, xew wetaꞌam e ri petinak lok in potzꞌyey woꞌora quintzuꞌnic —xchaꞌ.

26Xquitzꞌonoj tanchi che:—¿Saꞌ ri xuꞌan chawe? ¿Suꞌanic

xutzuꞌnisaj rawach? —xechaꞌ.27Rachi xucꞌul uwach:—Riꞌin ya ximbiꞌij che alak y na xꞌaj

ta cata alak. ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ caꞌaj alakcambiꞌij tanchic? ¿Caꞌaj cami ralak cuꞌanalak utijoꞌn? —xchaꞌ.

28 Ecꞌu rique xquiyajo, jewaꞌ xquibiꞌijche:

—Riꞌat e catakej laꞌ la jun achi, noꞌjriꞌoj e cakatakej rutzꞌibam can ri Moisés.29 Ma riꞌoj ketaꞌam ri Dios xchꞌaꞌt rucꞌ riMoisés; noꞌj laꞌ la jun achi, na ketaꞌam tajpa petinak wi —xecha che.

30 Ecꞌu rire xubiꞌij chique:—¡E laꞌ la lic cacam wanimaꞌ riꞌin che!

Ma ralak na etaꞌam ta alak pa petinak wiwaꞌchi, yey rire xutzuꞌnisaj ri nuwach riꞌin.

31 Ketaꞌam cꞌu chi utz, ri Dios na quebutata raj maquib, xew quebuta ri caquilokꞌojukꞌij y caquiꞌan ri rajawal ucꞌuꞌx Rire.32 Chwi lo ri jekebal ruwachulew, na jintatatajinak wi we cꞌo junok utzuꞌnisam junaticawex potzꞌ chwi ralaxic. 33 We tamajiwa jun achi petinak rucꞌ ri Dios, riꞌ na jintapukꞌab cuꞌan waꞌ —xchaꞌ.

34Xquibiꞌij cꞌu che:—Riꞌat lic pa mac xatalax wi. ¿Cawaj

cami riꞌ catcꞌutun chikawach? —xechache.

Chwi cꞌu riꞌ laꞌ, na xquicꞌul ta chi pa risinagoga.

Ri potzꞌ cunutajinak chic cucoj rubiꞌ riJesús

35 Ecꞌu ri Jesús xretaꞌmaj na caquicꞌulta chi pa ri sinagoga rachi cunutajinak.Uwariꞌche echiriꞌ xucꞌulu, jewaꞌ xubiꞌijche:

—¿Cubul acꞌuꞌx riꞌat rucꞌ RalaxelChiquixoꞌl Ticawex? —xchaꞌ.

36Rachi xucꞌul uwach:—Wajawal, biꞌij la chwe china rire chaꞌ

cacubiꞌ nucꞌuꞌx rucꞌ —xchaꞌ.37Ri Jesús xubiꞌij che:—Awilom chi uwach; ma in riꞌ ri

quinchꞌaꞌt awucꞌ —xchaꞌ.38 Ecꞌuchiriꞌ, rachi xuxucubaꞌ rib

chwach y xulokꞌnimaj ukꞌij, jewaꞌ xubiꞌijche:

—Wajawal, riꞌin cacubiꞌ nucꞌuꞌx ucꞌ la —xchaꞌ.

39 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij:—Riꞌin in cꞌuninak che ruwachulew chaꞌ

wuma riꞌin cakꞌalajinic china ri caquicꞌulri Kꞌijsak y china ri na caquicꞌul taj. Incꞌuninak cꞌu riꞌ chaꞌ e ri na quetzuꞌn taj,cajakataj ri quiwach y jelaꞌ caquil ri Kꞌijsak;yey ecꞌu ri “quetzuꞌnic”, cachꞌukutaj riquiwach y na caquil ta ri Kꞌijsak —xchaꞌ.

40 Jujun cꞌu chique ri fariseos, ri e cꞌopan chunakaj ri Jesús, echiriꞌ xquita waꞌ,xquitzꞌonoj che:

—¿E cami queꞌelawi riꞌ oj potzꞌ riꞌoj? —xechaꞌ.

41Ri Jesús xucꞌul uwach:—We ta caya ib alak chupana quil ta alak

ri Kꞌijsak, na jinta mac alak riꞌ. Noꞌj rumari cabiꞌij alak quil alak chi utz ri Kꞌijsak, ecacanaj cꞌu alak riꞌ chupa ri mac alak* —xchaꞌ.

* 9:41 Juna aj mac we cuya rib chupa rumac y cutzucuj ri Kꞌijsak, cucꞌul cꞌu riꞌ ri cuybal mac. Noꞌj ri fariseos xquil riKꞌijsak re ri Cristo yey na xcaj taj caquicꞌulu. Chiquiwach rique na jinta quimac y lic quetaꞌam chi ronoje puwi ri Dios;e uwariꞌche na utz taj caquicꞌul ri cuybal mac re ri Dios.

Page 147: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 10:1 144 Juan 10:25

10Tak ri bexex quetaꞌam uwach ri chajinel

que1Ri Jesús xubiꞌij:

«Pakatzij wi cambiꞌij che alak: China ri nacoc tubi che ruchiꞌ ri coral que ri bexexyey xa tob cꞌu pa coc wubi, riꞌ elekꞌomy e querelekꞌaj bi ri bexex. 2 Noꞌj cꞌu ricoc bi che ruchiꞌ ri coral, riꞌ e chajinelque ri bexex. 3 Ecꞌu rire echiriꞌ coponchwach ruchiꞌ ri coral, ri chajinel cꞌo cheruchiꞌ coral, cujakalaꞌ lo che. Yey takri bexex quetaꞌam ruchꞌawibal ri chajinelque, ma rire quebusiqꞌuij rucꞌ ri quibiꞌchiquijujunal y queberesaj bi pa ri coral.4 Echiriꞌ eresam chubi conoje rubexex pari coral, canabej bi chiquiwach y conojerubexex queterej bi chirij ma quetaꞌamruchꞌawibal. 5Noꞌj tak ri bexex na queterejtubi chirij junok we na quetaꞌam ta uwach;ri caquiꞌano e quebanimaj chwach ma naquetaꞌam ta ruchꞌawibal» xchaꞌ.

6 Ri Jesús xubiꞌij wa jun cꞌambal naꞌojchique, pero rique na xquimaj ta usucꞌ saꞌri caraj cubiꞌij chique.

Ri Jesús e utzilaj chajinel que bexex7 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús:«Pakatzij wi cambiꞌij che alak: In ri

in uchiꞌ ri coral pa queboc wi ri bexex.8 Conoje ri xecꞌun nabe chinuwach* riꞌin eelekꞌomab y xa e quequelekꞌaj bi ri bexex;pero ri bexex na xequicajmaj ta rique.

9 »In ri in uchiꞌ ri coral que ri bexex.China ri coc bi wuma riꞌin, riꞌ cacolobetajicy cachajix chi utz pachaꞌ ri bexex quebo-quisax chakꞌab pa ri coral y quebesax bipakꞌij re quebeꞌwoꞌk pa chomilaj qꞌuim.10 Juna elekꞌomxew cacꞌunic re cuꞌan elekꞌ,cuꞌan camic y cusach uwach ronoje. Noꞌjriꞌin in cꞌuninak re canya cꞌaslemal chealak yey waꞌ e jun chomilaj cꞌaslemal najinta chi uqꞌuisic.

11 »In ri in utzilaj chajinel que bexex.Juna utzilaj chajinel que bexex cuya ran-imaꞌ cacam cuma rubexex. 12 Noꞌj junamocom cachacun xa ruma catojic. Echiriꞌcarilo cacꞌun lo rutiw, canimajic y que-buya can ri bexex; ma na e ta chajinelque y na e tane cajaw. E uwariꞌche cuyaluwar che rutiw quebuchap ri bexex y que-buquicherisaj bi. 13 Wa mocom canimajic

ma na coc ta il chique ri bexex, xew e cocil che ri cuchꞌaco.

14»In ri in utzilaj chajinel que bexex, mariꞌin wetaꞌam quiwach ri nubexex y riquequetaꞌam nuwach riꞌin. 15 Jelaꞌ pachaꞌ riNukaw retaꞌam nuwach riꞌin, jecꞌulaꞌ riꞌinwetaꞌam uwach Rire; yey canya wanimaꞌquincam cuma ri nubexex.

16 »E cꞌo jujun chic nubexex na e tacuqꞌuil wa e cꞌo pa wa coral. Lic chira-jawaxic wi quebeꞌnucꞌamaꞌ lok. We xebe-nusiqꞌuij, caquicoj nutzij y jelaꞌ quebuꞌanaxa jun pa ri coral y xa jun ri chajinel que.

17 »Ruma cꞌu laꞌ, ri Nukaw cꞌax quin-unaꞌo, ma riꞌin canya ri nucꞌaslem pacamic yey cancꞌam tanchi waꞌ echiriꞌquincꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak. 18Nayaꞌtal ta pukꞌab junok caresaj ri nucꞌaslemwe na in ta quinyaꞌw re che. Panukꞌab riꞌincꞌo wi canya wib pa camic y panukꞌab cꞌowi quincꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak.Yey waꞌ e ri Nukaw yaꞌyom panukꞌab»xchaꞌ.

19 Echiriꞌ raj judiꞌab xquita wa chꞌaꞌtem,xquijach tanchi quipa chiquiwach, ma ecꞌo ri xecojow re y e cꞌo ri na xecojow taj.20 E qꞌui chique jewaꞌ caquibiꞌij: «Laꞌ cꞌopukꞌab juna itzel uxlabixel y chꞌuꞌjerinak.¿Suꞌchac cata alak re?» quechaꞌ.

21 Noꞌj cꞌo jujun chic jewaꞌ caquibiꞌij:«Na jinta junok jelaꞌ cachꞌaꞌtic we cꞌopukꞌab juna itzel uxlabixel. ¿Cꞌo neba junaitzel uxlabixel quebutzuꞌnisaj ri e potzꞌ?»quechaꞌ.

Raj wach que raj judiꞌab na caquicoj tajwe ri Jesús e Uchaꞌoꞌn lo ri Dios

22 Chupa cꞌu rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew ycꞌo jab,† e riꞌ catajin ri nimakꞌij re ri RochoDios chilaꞌ Jerusalem. 23 Y ri Jesús cabinche ri Rocho Dios pa ri luwar cabiꞌx che“Ruchiꞌ Ja re Salomón”‡

24 Ecꞌu raj judiꞌab xquisut rij ri Jesús yjewaꞌ xquibiꞌij che:

—¿Jampa xaki e waꞌ na cakꞌalajisaj tala chikawach saꞌ ri wach la? We lal cꞌuRuchaꞌoꞌn lo ri Dios, asu biꞌij la chike —xechaꞌ.

25Ri Jesús xucꞌul uwach:—Nubiꞌim chi che alak, yey na cacoj ta

alak. Ronoje tak ri chac canꞌano, e riNukaw intakayom che canꞌano. Rucꞌ tak

* 10:8 “Conoje ri xecꞌun nabe chinuwach”: Waꞌ e ri caquibiꞌij e kꞌalajisanel re ri Dios tob na e taj. Pa wa cꞌambalnaꞌoj ri bexex e rutinamit ri Dios. † 10:22 “Rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab”: Quil “invierno” pa vocabulario.‡ 10:23 “Ruchiꞌ Ja re Salomón”: Jun corredor ukꞌab ri tapia re ri Rocho Dios.

Page 148: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 10:26 145 Juan 11:15cꞌu wa canꞌano, cakꞌalajinic in china riꞌin.26Noꞌj ralak na cacoj ta alak, ma na alak tacuqꞌuil ri nubexex, jelaꞌ pachaꞌ ri nubiꞌimchi lo che alak.

27 Tak ri nubexex quetaꞌam chi rinuchꞌawibal; yey riꞌin wetaꞌam quiwachy rique eteran chwij. 28 Riꞌin canyaquicꞌaslemal na jinta utakexic chaꞌ jelaꞌna casach ta cꞌana quiwach y na jintane junok queberesaj panukꞌab. 29 Yey eri Nukaw ri xeyaꞌw que panukꞌab, y Riremás cꞌo uwach chiquiwa conoje. Ruma cꞌuriꞌ, na jinta junok queberesaj pukꞌab Rire.30Ma ri Nukaw y riꞌin xa oj jun —xchaꞌ.

Raj wach que raj judiꞌab cacaj caquiꞌan riJesús paꞌbaj

31 Julaj chic raj judiꞌab xquicꞌam abajpaquikꞌab re caquiꞌan ri Jesús paꞌbaj.

32 Pero Rire xubiꞌij chique:—Lic qꞌui ri utzilaj chac nuꞌanom chi-

wach alak rucꞌ ruchukꞌab ri Nukaw. ¿Rumapachique che takwa nuꞌanomquinꞌan alakpaꞌbaj? —xchaꞌ.

33Raj judiꞌab xquicꞌul uwach:—Na cakaꞌan ta la paꞌbaj ruma ri utz

ꞌanom la; e ruma macuninak la chirij riDios rucꞌ ri chꞌaꞌtem la. Ma rilal xa lal junachi y caꞌan Dios che ib la —xechaꞌ.

34 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubiꞌij chique:—Jewaꞌ tzꞌibital can chupa ri Tzij Pixab

cꞌo ucꞌ alak: “Ximbiꞌij: Riꞌix ix dios.”§ 35RiDios xubiꞌij cꞌu “dios” chique ri xquicꞌulRuchꞌaꞌtem, yey Ruchꞌaꞌtem na cajalcꞌati-taj taj. 36 ¿Suꞌanic cꞌu riꞌ cabiꞌij alak chweinmacuninak xa ruma ri ximbiꞌij in Ucꞌajolri Dios? ma ri Dios xinuchaꞌ lo riꞌin yeyxinutak lo che ruwachulew.

37 »We na e ta canꞌan ruchac ri Nukaw,utz cꞌu riꞌ we na cacoj ta alak ri cam-biꞌij. 38 Noꞌj we e canꞌan ruchac ri Nukaw,cojo cꞌu alak riꞌ in china riꞌin ruma tak ricanꞌano, na xa ta ruma ri cambiꞌij. Y jelaꞌquetaꞌmaj alak y cacoj alak riꞌ: Ri Nukawwucꞌ riꞌin y riꞌin rucꞌ Rire, xa oj jun—xchaꞌ.

39 Ecꞌu raj judiꞌab xcaj tanchiccaquichapo, pero na xquichap taj ma riJesús xel bi chiquixoꞌl.

40 Y xukꞌaxuj cꞌu ri nimayaꞌ Jordán paxuya wi bautismo ri Juan y xcanaj canchilaꞌ. 41 Uqꞌuiyal winak xebopon rucꞌ;xeꞌquilaꞌ y jewaꞌ caquibiꞌij: «Ri Juan naxuꞌan ta juna cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dioschikawach; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ronoje ri

xubiꞌij can chwi waꞌ waꞌchi, lic katzij»quechaꞌ.

42 Y lic e qꞌui ri xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ riJesús chilaꞌ.

11Rucamic ri Lázaro

1 Cꞌo cꞌu jun achi yewaꞌ, Lázaro rubiꞌ.Rire aj Betania, y chilaꞌ ejekel wi ri ranabMaría y Marta. 2 Waꞌ wa María e ri xukꞌejcunabal lic quiꞌ ruxlab che ri rakan riJesús y xuchakisaj rucꞌ ruwiꞌ.✡ 3 Ecꞌu riqueb ixokib quichakꞌ quib jewaꞌ xquitakubiꞌxiquil che ri Jesús: «Kajawal, ri jun liccꞌax canaꞌ la, lic yewaꞌ.»

4 Echiriꞌ ri Jesús xuta waꞌ, jewaꞌ xubiꞌij:«Waꞌ wa yabil na re ta camic, ma re yacbalukꞌij ri Dios y re yacbal ukꞌij Rucꞌajol riDios» xchaꞌ.

5 Ecꞌu ri Jesús lic cꞌax quebunaꞌ ri oxibquichakꞌ quib: Ri Marta, ri María y riLázaro. 6 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, echiriꞌ xutoyewaꞌ ri Lázaro, cꞌa xcanaj chi can queb kꞌijpa ri luwar pa cꞌo wi. 7 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌijchique rutijoꞌn:

—Joꞌ tanchi Judea —xchaꞌ.8 Ecꞌu rutijoꞌn xquibiꞌij che:—Lal tijonel, ¿na cꞌacꞌ ta neba laꞌ raj

judiꞌab ya laj xquicamisaj la paꞌbaj? Narucꞌ ta cꞌu riꞌ, ¿woꞌora queꞌec tanchi lachilaꞌ? —xechaꞌ.

9Ri Jesús xubiꞌij chique:—¿Na katzij ta neba laꞌ cablajuj ora cꞌo

che ri jun kꞌij? Yey e junok cabin pakꞌijna cuchik ta ri rakan, ma caril rube rumari kꞌijsak re ruwachulew. 10 Noꞌj we junokcabin chakꞌab, riꞌ cuchik ri rakan ma pakꞌekuꞌm cꞌo wi —xchaꞌ.

11 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique:—E ri kamigo Lázaro, cawaric. Quinꞌec

cꞌu che ucꞌosoxic —xchaꞌ.12Xquibiꞌij cꞌu rutijoꞌn che:—Kajawal, utz we cawaric, ma riꞌ e

cꞌutubal re cutzir uwach —xechaꞌ. 13 Rixquichꞌob rique e xa cuxlan ri Lázaro; noꞌjri Jesús e cachꞌaꞌt puwi rucamic ri Lázaro.

14 E uwariꞌche ri Jesús xukꞌalajisajchique:

—Ri Lázaro caminak chic. 15Yey iwumacꞌu riꞌix, lic quinquiꞌcotic ri na in jintachilaꞌ rucꞌ echiriꞌ xcamic, ma jelaꞌ canimarri cubulibal icꞌuꞌx wucꞌ. Woꞌora joꞌ, jeꞌkilaꞌ—xchaꞌ.

§ 10:34 Ojertan cabiꞌx “dios” chique ri e aj wach re ri tinamit. Salmos 82:6 e jun pixabanic xuya ri Dios chique ri e ajwach y cubiꞌij rique e “dios” y e ralcꞌoꞌal ri Dios. ✡ 11:2 Jn. 12:1-8

Page 149: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 11:16 146 Juan 11:4416 Ecꞌuchiriꞌ, ri Tomás ri cabiꞌx “Yoꞌx”

che, xubiꞌij chique ri jujun chic rachbiꞌil:—Cojꞌec riꞌ chaꞌ jelaꞌ cojcam junam rucꞌ

ri Jesús —xchaꞌ.Ri Jesús e ri cacꞌastajisan lo que ri ecami-

nak17 Cajib kꞌij chi lo riꞌ mukutal ri Lázaro

echiriꞌ ri Jesús xopon Betania. 18 Waꞌxa chunakaj Jerusalem cꞌo wi, laj oxibkilómetro cꞌo wi lo che. 19 E qꞌui chique rajjudiꞌab e petinak cucꞌ ri María y ri Martare coꞌlquibochiꞌij quicꞌuꞌx ruma rucamic riquixibal. 20Ecꞌuchiriꞌ ri Marta xuto catajinroponic ri Jesús, xel bi che ucꞌulic; noꞌj riMaría xcanaj can chwa ja.

21 Ecꞌu ri Marta xubiꞌij che ri Jesús:—Wajawal, we ta e laꞌ cꞌo la wara, na

cacam ta riꞌ ri nuxibal. 22Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,lic wetaꞌam, tob ne cꞌa e waꞌ, ri Dios cuyacheꞌla ronoje ri catzꞌonoj la che —xchaꞌ.

23Ri Jesús xubiꞌij che:—Raxibal cacꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecam-

inak —xchaꞌ.24Ri Marta xubiꞌij che:—Katzij, riꞌin wetaꞌam cacꞌastaj lo che ri

qꞌuisbal kꞌij re ruwachulew echiriꞌ quecꞌas-taj lo conoje ri ecaminak —xchaꞌ.

25Ri Jesús xubiꞌij che:—E riꞌin ri quincꞌastajisan lo que ri

ecaminak yey e riꞌin ri quinyaꞌw cꞌaslemal.China cꞌu ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ, tob ca-camic, cacꞌastajic. 26Yey conoje ri e cꞌaslicy cacubiꞌ quicꞌuꞌx wucꞌ, na quecam taj macꞌo quicꞌaslemal na jinta utakexic rucꞌ riDios. ¿Cacoj riꞌat waꞌ? —xchaꞌ.

27Ri Marta xucꞌul uwach:—Cancojo, Wajawal, ma riꞌin nucojom

rilal lal ri Cristo, Rucꞌajol ri Dios, ri biꞌtisimlok cacꞌun che ruwachulew —xchaꞌ.

Ri Jesús cokꞌ chwa rumukubal ri Lázaro28 Echiriꞌ ri Marta xuqꞌuis ubiꞌxic waꞌ,

xeꞌec che usiqꞌuixic ruchakꞌ María y xewche rire xubiꞌij:

—Ri Kajawal cꞌo wara y catusiqꞌuij —xchaꞌ.

29 Xew xuta waꞌ ri María, na jampatanaxyactaj bi y xeꞌrila ri Jesús. 30 Ri Jesúscꞌamajaꞌ ne coc pa ri tinamit, ma cꞌa cꞌo pari luwar pa xcꞌul wi ruma ri Marta.

31 Ecꞌu raj judiꞌab e cꞌo rucꞌ ri Maríare caquibochiꞌij ucꞌuꞌx, xquilo echiriꞌ najampatana xyactajic y canic xel bi. Riquexeterej cꞌu bi chirij, ma e chiquiwachrique e riꞌ queꞌec chwa ri mukubal chaꞌqueꞌrokꞌej ruxibal.

32 Echiriꞌ ri María xopon pa cꞌo wi riJesús, xew xril uwach, xuxuc rib chwach,y jewaꞌ xubiꞌij che:

—Wajawal, we ta e laꞌ lal cꞌo la wara, nacacam ta riꞌ ri nuxibal —xchaꞌ.

33 Ri Jesús echiriꞌ xrilo lic quebokꞌ riMaría y raj judiꞌab eteran lo chirij, lic xocchucꞌuꞌx y xuchap bis. 34Xubiꞌij cꞌu chique:

—¿Pa ximuk wi? —xchaꞌ.Rique xquibiꞌij:—Kajawal, peta la y chilape la —xechaꞌ.35 Ecꞌu ri Jesús xokꞌic.36Xquibiꞌij cꞌu raj judiꞌab:—¡Chilape alak, lic cꞌax cunaꞌo! —

xechaꞌ.37E cꞌo jujun chique raj judiꞌab xquibiꞌij:—Wa waꞌchi e xtzuꞌnisan re ri jun potzꞌ.

¿Suꞌbe cꞌu riꞌ na jinta xuꞌano chaꞌ na cacamta ri Lázaro? —xechaꞌ.

Ri Jesús cucꞌastajisaj lo ri Lázarochiquixoꞌl ri ecaminak

38 Ri Jesús lic xoc tanchi bis chucꞌuꞌx,xkib chwa ri mukubal. Waꞌ jun jul worotalpaꞌbaj y tzꞌapal uchiꞌ rucꞌ jun abaj. 39 Ecꞌuri Jesús xubiꞌij:

—Chiwesaj laꞌbaj —xchaꞌ.Yey ri Marta, ri ranab can ri caminak,

xubiꞌij che:—Wajawal, laꞌ lic chu chic, ma e ucaj kꞌij

waꞌ mukutalic —xchaꞌ.40Ri Jesús xubiꞌij che:—¿Na nubiꞌim ta neba chawe, we cacubiꞌ

acꞌuꞌx wucꞌ, cawil runimal uwach ukꞌij riDios? —xchaꞌ.

41 Ewi xquesaj rabaj cꞌo chuchiꞌ rimukubal.

Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xtzuꞌn chicaj y xubiꞌij:—Lal Nukaw, maltiox co cheꞌla ma in-

tom chi la. 42Riꞌin wetaꞌam lic xaki quintala, pero cambiꞌij cꞌu waꞌ cuma wuꞌqꞌuiyalticawex e cꞌo wara, chaꞌ rique caquicojo laltakayom lo we —xchaꞌ.

43 Echiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxiquil waꞌ, lic coxsiqꞌuin che ubiꞌxiquil:

—¡Lázaro, chatelulok! —xchaꞌ.44 Ewi ri Lázaro xel lok, bolkꞌotim ri

rakan y rukꞌab pa cꞌul yey rupalaj chꞌuku-tal rucꞌ jun cꞌul. Ruma cꞌu laꞌ, ri Jesúsxubiꞌij chique:

—Chiquira ri cꞌul cꞌo che chaꞌ utz queꞌec—xchaꞌ.

Ri e aj wach re ri tinamit caquiꞌan tzijchiquiwach chaꞌ caquicamisaj ri Jesús

(Mt. 26:1-5; Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2)

Page 150: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 11:45 147 Juan 12:11

45 E qꞌui cꞌu chique raj judiꞌab, ri e peti-nak che ubochiꞌixic ucꞌuꞌx ri María, echiriꞌxquil ri xuꞌan ri Jesús, xquicubaꞌ quicꞌuꞌxrucꞌ. 46 Noꞌj e cꞌo jujun chique xebec cucꞌri fariseos, y xeꞌquitzijoj chique ri xuꞌan riJesús.

47 Ecꞌu ri nimak e aj chacunel pa Ro-cho Dios y ri fariseos xquimol quib cucꞌjujun chic chique ri e aj kꞌatal tzij y jewaꞌxquibiꞌij:

—¿Saꞌ ri cakaꞌano? Ma waꞌchi licuqꞌuiyal cꞌutubal re ruchukꞌab cuꞌano.48 We na cakakꞌatej taj, conoje cacubiꞌquicꞌuꞌx rucꞌ y quecꞌun cꞌu lo riꞌ raj wachre Roma chaꞌ coꞌlquiwulij wa Luwar pacakalokꞌnimaj wi ri Dios y wa katinamit —xechaꞌ.

49 Ecꞌuchiriꞌ ri Caifás, ri cajawal raj cha-cunel pa Rocho Dios che laꞌ la junab, jewaꞌxubiꞌij chique:

—Ralak na jinta etaꞌam alak. 50 Nacachꞌob ta alak rakan chi utz, ma e másutz we xa jun chi achi cacam pucꞌaxel ritinamit chwa ri casach quiwach conoje rikatinamit —xchaꞌ.

51Ri Caifás na xa ta pa re rire xubiꞌij waꞌ.Ma ruma e cajawal raj chacunel pa RochoDios che laꞌ la junab, ri Dios xuya checukꞌalajisaj e cacam ri Jesús paquicꞌaxelconoje ri tinamit e aj judiꞌab. 52 Y na xewta cuma ri tinamit Israel xcam ri Jesús, maxcamic chaꞌ cuꞌan xa jun chique conojeri e ralcꞌoꞌal ri Dios equicherinak bi cheruwachulew.

53 Ecꞌu raj judiꞌab chwi laꞌ la kꞌij wixquiꞌan tzij chiquiwach chaꞌ caquicamisajri Jesús. 54 Ruma cꞌu waꞌ, ri Jesús na xbinta chi chiquixoꞌl chiwachil. Ewi xel bi pari luwar re Judea y xeꞌec chunakaj ri luwarcatzꞌintzꞌotic, pa jun tinamit Efraín rubiꞌ.Chiriꞌ xcanaj can wi junam cucꞌ rutijoꞌn.

55 Xa nakaj chi cꞌo wi lo ri Pascua, waꞌe quinimakꞌij raj judiꞌab. Uqꞌuiyal winakre tak ri tinamit xepakiꞌ Jerusalem recaquiꞌan ri quijoskꞌiquil chwach ri Dios,*chaꞌ jelaꞌ takal chique caquiꞌan ri nimakꞌijPascua. 56 E tak cꞌu ri winak quetajinche utzucuxic ri Jesús, yey echiriꞌ e cꞌo pari Rocho Dios, caquitzꞌonobej chiquiwach:

«¿Saꞌ nawi quichꞌob riꞌix? ¿Cacꞌun nawi pawa nimakꞌij?» quechaꞌ.

57 Yey ri fariseos cucꞌ ri nimak e aj cha-cunel pa Rocho Dios etakaninak che we cꞌojunok caretaꞌmaj pa cꞌo wi ri Jesús, chubiꞌijchaꞌ queꞌquichapa ulok.

12Jun ixok cukꞌej cunabal quiꞌ ruxlab che ri

rakan ri Jesús(Mt. 26:6-13; Mr. 14:3-9)

1 Wakib kꞌij chi cꞌu riꞌ che ri nimakꞌijPascua, ri Jesús xeꞌec Betania pa jekel wi riLázaro, ri jun xucꞌastajisaj lo che ri camic.2Chiriꞌ xquiꞌanwi junwaꞌim re yacbal ukꞌijri Jesús. Ecꞌu ri Marta e caniman ri waꞌimy ri Lázaro e jun chique ri etzꞌul chwa rimexa rucꞌ ri Jesús.

3 Ecꞌu ri María xucꞌam lo jun libra resakil nardo, waꞌ e jun cunabal lic quiꞌruxlab y lic qꞌui rajil. Xukꞌej cꞌu riꞌ che rirakan ri Jesús; tecꞌuchiriꞌ, xuchakisaj rucꞌruwiꞌ. Ronoje cꞌu rupa ja lic xmuyuy che riruxlab wa cunabal.

4 Cꞌo cꞌu chiriꞌ ri Judas aj Iscariot, junchique rutijoꞌn ri Jesús. (E ri cacꞌayin re riJesús). Rire xubiꞌij:

5 —¿Suꞌbe na xcꞌayix ta waꞌ wa cunabalchi oxib ciento denarios chaꞌ rucꞌ ri rajilquetoꞌ ri nibaꞌib? —xchaꞌ. 6Ri Judas xubiꞌijwaꞌ na e ta ruma caraj quebutoꞌ ri nibaꞌib,ma e ruma rire elekꞌom. Yey pukꞌab cꞌo wiri bolxa pa cꞌolotal wi ri puak que rutakoꞌnri Jesús y cꞌo ne caresaj che.

7 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che ri Judas:—Matchꞌaꞌt chirij wiꞌxok, ma wa cun-

abal xex chi ucꞌolom re pan rukꞌijol rimukubalwe.* 8Ma tak ri nibaꞌib ronoje kꞌije cꞌo iwucꞌ, noꞌj riꞌin na xaki ta in cꞌo iwucꞌ—xchaꞌ.

Raj judiꞌab caquitzucuj suꞌaniccaquicamisaj ri Lázaro

9E qꞌui chique raj judiꞌab xquetaꞌmaj cꞌori Jesús chilaꞌ Betania. Xebec cꞌu che rilic,na xew ta ruma cacaj queꞌquila ri Jesús, macacaj queꞌquila ri Lázaro, ri jun xucꞌasta-jisaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak. 10Ruma cꞌuriꞌ, ri nimak e aj chacunel pa Rocho Diosxquiꞌan tzij chiquiwach chaꞌ caquicamisajri Lázaro; 11 ma ruma rire, e qꞌui chique

* 11:55 Chupa ri Tzij Pixab tzꞌibital can ruma ri Moisés cubiꞌij saꞌ tak ri cajawaxic caquiꞌan ri ticawex we xquichꞌulajquib o we cꞌo xquichapo lic chꞌul y rucꞌ waꞌ na utz taj caquiꞌan juna nimakꞌij chwach ri Dios. Chirajawaxic cꞌu riꞌ nabena caquiꞌan ri quijoskꞌiquil chwach ri Dios. Lv. 7:21; Nm. 9:1-13 y 2 Cr. 30:17-18 * 12:7 Echiriꞌ cacam junok, rajjudiꞌab cacatinisaj ri cuerpo y caquicoj aceite o perfume che. Waꞌ e pachaꞌ ri xuꞌan rixok che ri rakan ri Jesús.

Page 151: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 12:12 148 Juan 12:34

raj judiꞌab xquesaj bi quib cucꞌ y e xcubiꞌquicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús.

Ri winak caquiyac ukꞌij ri Jesús echiriꞌ cocJerusalem

(Mt. 21:1-11; Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40)12 E qꞌui ri winak eboponinak Jerusalem

ruma ri nimakꞌij Pascua. Chucaꞌm kꞌijcꞌu riꞌ xquetaꞌmaj copon ri Jesús pa ritinamit. 13 Xquikꞌat cꞌu uxak palma yxebel bi che ucꞌulic. Ecꞌuchiriꞌ, xquijeko licquesiqꞌuinic, jewaꞌ caquibiꞌij:«¡Kayaca ukꞌij!¡Nimukꞌij ri jun petinak chupa rubiꞌ ri Dios

Kajawxel!✡¡Rire e ri Rey re Israel!» quechaꞌ.

14 Ri Jesús urikom lo jun kꞌapoj buruy ucojom lok, pachaꞌ tzꞌibital can chupaRuchꞌaꞌtem ri Dios:15Mixiꞌij iwib ri ix aj Sion.Chiwilapeꞌ, ri Rey iweꞌix cacꞌunic,ucojom lo jun kꞌapoj buru Zac. 9:9cachaꞌ.

16 Echiriꞌ xuꞌan tak waꞌ, rutijoꞌn naxquimaj ta usucꞌ; cꞌa e xquimaj usucꞌechiriꞌ lic xyac ukꞌij ri Jesús chiquiwachruma rucꞌastajibal. Cꞌa ecꞌuchiriꞌ xcꞌunchiquicꞌuꞌx, e janipa ri xꞌaniꞌ che, ronojewaꞌ tzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios.

17 E tak ri e cꞌo rucꞌ ri Jesús echiriꞌ Rirexusiqꞌuij pan ri Lázaro chupa ri mukubaly xucꞌastajisaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak,quetajin che utzijoxic ri xquilo. 18 Rumawaꞌ, uqꞌuiyal winak xebel lo che ucꞌulicri Jesús, ma xquita ri catzijox puwi wacꞌutubal re ruchukꞌab.

19 Ecꞌuchiriꞌ, ri fariseos xquibiꞌij chiqui-wach: «Quiwil cꞌu laꞌ, lic na jinta cutikoj saꞌri kaꞌanom chirij ri Jesús, ma ¡chiwilapeꞌ!conoje ri winak eteran chirij» xechaꞌ.

Jujun na e ta aj Israel caquitzucuj ri Jesús20 E cꞌo jujun na e ta aj Israel chiquixoꞌl

ri winak eboponinak Jerusalem requeꞌquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios pa ri nimakꞌijPascua. 21 Waꞌ xekib rucꞌ ri Felipe, ri ajBetsaida, jun luwar re Galilea. Lic cꞌutxebelaj che, jewaꞌ xquibiꞌij:

—Maꞌan co la riꞌ, chojtoꞌo la, ma riꞌojcakaj cakil uwach ri Jesús —xechaꞌ.

22Ri Felipe xeꞌec y xutzijoj waꞌ che ri An-drés. Tecꞌuchiriꞌ xebec junam, xeꞌquitzijojche ri Jesús.

23 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—Xopon cꞌu rukꞌijol ri yacbal ukꞌij

Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex. 24 Pakatzij wicambiꞌij chiwe: E juna ijaꞌ re trigo echiriꞌcatzak pulew, camukic y cacamic. Yeywe na jelaꞌ ta cuꞌano, cacanaj can utuquelxew ijaꞌ. Noꞌj we rijaꞌ catzak pulew,riꞌ lic cawachinic y jecꞌuriꞌlaꞌ caqꞌuiyaruwach. 25 Jecꞌuriꞌlaꞌ, china ri lic coc il cherucꞌaslem† che ruwachulew, riꞌ e cujam ricꞌaslemal chilaꞌ chicaj; noꞌj china ri na cocta il che rucꞌaslem‡ wara che ruwachulew,riꞌ na cujam ta cꞌu ri chomilaj ucꞌaslemalna jinta utakexic chilaꞌ chicaj.

26»China ri caraj cachacun pa ri nuchac,chirajawaxic riꞌ caterej lo chwij. Jecꞌulaꞌtob pa quincꞌojiꞌ wi riꞌin, chiriꞌ cacꞌojiꞌ wiri waj chac. China cꞌu ri caꞌanaw ri nuchac,riꞌ cayac ukꞌij ruma ri Nukaw.

Ri Jesús cukꞌalajisaj saꞌ rucamic27 »Woꞌora lic paxinak nucꞌuꞌx. ¿Saꞌ

nawi ri cambiꞌij? ¿Utz nawi jewaꞌ cambiꞌij:“Nukaw, chincolobej la che wa cancꞌu-lumaj woꞌora”? ¡Na utz taj! Ma ruma newaꞌ in petinak. 28 Xew cambiꞌij: “Nukaw,nimarisaj ukꞌij ri biꞌ la” —xchaꞌ.

Ecꞌuchiriꞌ, xchꞌaw lo Jun chilaꞌ chicaj,jewaꞌ xubiꞌij:

—Nunimarisam chic, y e waꞌ canni-marisaj tanchic —xchaꞌ.

29 Ri winak e cꞌo chiriꞌ xquita waꞌ yxquibiꞌij: «Laꞌ uchꞌawibal jab.» Yey jujunchic xquibiꞌij: «Jun ángel xchꞌaw lo che»xechaꞌ.

30 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique:—Na wuma ta riꞌin xtataj wa jun kulaj,

ma e uma ralak. 31 Yey woꞌora cakꞌat tzijpaquiwi ri winak re ruwachulew y que-sax na cꞌu bi ritzel winak, ri jun catakanche ruwachulew. 32 Echiriꞌ quinyaquiꞌ nalo chicaj,§ canꞌan chique ri ticawex cheronoje ruwachulew chaꞌ lic cacha quicꞌuꞌxche quepe wucꞌ —xchaꞌ. 33 Rucꞌ waꞌ exukꞌalajisaj saꞌ rucamic.

34Ri winak xquicꞌul uwach:✡ 12:13 Sal. 118:26 † 12:25 “Ri lic coc il che rucꞌaslem”: Pa griego cubiꞌij “ri cꞌax cunaꞌ rucꞌaslem”. Waꞌ equeꞌelawi xew coc il chiribil rib y na coc ta il che ri caraj ri Dios. ‡ 12:25 “Ri na coc ta il che rucꞌaslem”: Pa griegocubiꞌij “ri tzel caril rucꞌaslem”. Waꞌ e queꞌelawi cuya rib che uꞌanic janipa ri caraj ri Dios, tob cujam ronoje ri cꞌo rucꞌ,tob ne cacamisaxic. § 12:32 Ri Jesús xyaquiꞌ lo chicaj echiriꞌ xyaꞌ chwa ri cruz. Quil Juan 3:14-15; 8:28. Tecꞌuchiriꞌ,xcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak y lic xyac ukꞌij echiriꞌ xeꞌec chilaꞌ chicaj.

Page 152: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 12:35 149 Juan 13:7

—Ruma Rutzij Upixab ri Dios riꞌoj ke-taꞌam: Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios na jintautakexic rucꞌaslemal. ¿Chaꞌta cꞌu riꞌ cabiꞌijla Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cayaquiꞌ cheruwachulew? ¿China cꞌu riꞌ “RalaxelChiquixoꞌl Ticawex” cabiꞌij la? —xechaꞌ.

35Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—Na naj ta chi cꞌo ri Kꞌijsak chixoꞌl alak.

Bina cꞌu alak pa ri Kꞌijsak xalokꞌ cꞌa cꞌoucꞌ alak, chaꞌ ri kꞌekuꞌm na cumaj ta alakxakicꞌateꞌt. Ma china ri cabin pa kꞌekuꞌm,na retaꞌam taj pa queꞌec wi. 36 Cojo alakri Kꞌijsak xalokꞌ cꞌa cꞌo ucꞌ alak, chaꞌ jelaꞌcuꞌan alak re ri Kꞌijsak —xchaꞌ.

Echiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxic waꞌ ri Jesús, xelbi chiquixoꞌl y xeꞌec pa jun luwar pa nacarikitaj ta wi cuma rique.

Na conoje ta ri ticawex cacubiꞌ quicꞌuꞌxrucꞌ ri Jesús

37 E cꞌo ri na xcubiꞌ ta quicꞌuꞌx rucꞌ riJesús, tob Rire xuꞌan uqꞌuiyal cꞌutubal reruchukꞌab ri Dios chiquiwach. 38 Jecꞌulaꞌ exuꞌana pachaꞌ rutzꞌibam can ri kꞌalajisanelIsaías echiriꞌ xubiꞌij:Kajawal, ¿china ecojoyom re ri katzijom

chic? yey¿China tak chiquiwach cꞌutum wi ri

chukꞌab la, Lal Dios Kajawxel?**Is. 53:1

xchaꞌ. 39 E uwariꞌche na xcubiꞌ ta quicꞌuꞌxrucꞌ ri Jesús ma e xuꞌana pachaꞌ rutzꞌibamcan ri Isaías puwi ri xukꞌalajisaj ri Dios che,echiriꞌ xubiꞌij:40 Wa tinamit uꞌanom pachaꞌ potzꞌ ri qui-

wachy uꞌanom co ri canimaꞌ;jecꞌulaꞌ na jinta cꞌo caquilo,na jinta cꞌo caquimaj usucꞌy na caquitzelej tane quitzij chinuwachchaꞌ jelaꞌ quebenucunaj Is. 6:1041 Ri kꞌalajisanel Isaías xutzꞌibaj waꞌ maxril pan runimal uchomal ri Jesús y lic cꞌoxukꞌalajisaj chwi Rire.

42 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, e qꞌui xecojowre ri Jesús, jujun ne chique e aj wachre ri tinamit. Pero na xquikꞌalajisaj tawaꞌ chiquiwach ri cachbiꞌil ruma caquixiꞌijquib chiquiwach ri fariseos. Ma we xe-taꞌmaxic, na quecꞌul ta chi pa ri sinagoga.43 E xquiꞌan waꞌ ma e más cucꞌul quicꞌuꞌxri yacbal quikꞌij caquiꞌan ri winak, chwa riyacbal quikꞌij cuꞌan ri Dios.

Ri caquicoj rubiꞌ ri Jesús quebecolobetajic

44Ri Jesús co xsiqꞌuin che ubiꞌxiquil:«China ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ, na xew

ta cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ riꞌin, ma e cacubiꞌucꞌuꞌx rucꞌ ri Jun takayom lo we. 45 Chinari quilow we riꞌin, e junam rucꞌ caril ri Juntakayom lo we.

46 »In ri in Kꞌijsak in cꞌuninak cheruwachulew chaꞌ china ri cacubiꞌ ucꞌuꞌxwucꞌ riꞌin, na cacꞌojiꞌ ta pa kꞌekuꞌm. 47Noꞌjwe cꞌo junok xuta ri nuchꞌaꞌtem yey nacuꞌan ta ri cambiꞌij, na in ta ri quinkꞌatawtzij puwiꞌ. Ma in cꞌuninak che ruwachulewna re ta cankꞌat tzij paquiwi ri ticawex; ein cꞌuninak re quebenucolobej conoje riticawex.

48 »Yey china ri cucꞌak bi nukꞌij y nacucoj ta ri nuchꞌaꞌtem, cꞌo ri cakꞌatawtzij puwiꞌ. Waꞌ e ri chꞌaꞌtem nubiꞌim,ri cakꞌataw tzij puwiꞌ che ruqꞌuisbal kꞌij.49 Ma na xa ta pa we riꞌin quinchꞌaꞌtic; riNukaw ri takayom lo we, e intakayom loche ronoje saꞌ ri cambiꞌij y ri cancꞌutu.50 Riꞌin wetaꞌam e rutakanic ri Nukawcucꞌam lo cꞌaslemal na jinta utakexic.Jecꞌulaꞌ, ronoje ri cambiꞌij riꞌin, e inutakomlo riꞌ ri Nukaw che ubiꞌxiquil» xchaꞌ.

13Ri Jesús cuchꞌaj ri cakan rutijoꞌn

1Xanakaj chi cꞌowi lo rukꞌijol ri nimakꞌijPascua yey ri Jesús retaꞌam ya copon rukꞌi-jol echiriꞌ cuya can ruwachulew y queꞌecrucꞌ Rukaw chilaꞌ chicaj. Ecꞌu Rire liccꞌax ebunaꞌom rutijoꞌn e cꞌo rucꞌ wara cheruwachulew; yey janipa kꞌij xcꞌojiꞌ cucꞌ, elaꞌ lic cꞌax xebunaꞌo.

2Xopon cꞌu rubenebal kꞌij echiriꞌ ri Jesúscucꞌ rutijoꞌn e riꞌ quewaꞌic. Jun cꞌu chiquee ri Judas aj Iscariot rucꞌajol ri Simón. Yeycojom chi pa ranimaꞌ ruma ritzel winakcucꞌayij ri Jesús.

3 Ecꞌu ri Jesús retaꞌam yaꞌtal ronojepukꞌab ruma Rukaw, yey Rire petinak rucꞌri Dios y rucꞌ ri Dios catzelej wi. 4 Na rucꞌta cꞌu riꞌ, ri Jesús xyactajic, xresaj rukꞌuꞌuripom chirij, xucꞌam jun twayo pukꞌab yxuxim chupa. 5 Tecꞌuchiriꞌ xukꞌej yaꞌ pajun cꞌolibal, xujek uchꞌajic ri cakan rutijoꞌny cuchakisaj rucꞌ ri twayo uximom chupa.

6 Echiriꞌ cujek uchꞌajic ri rakan ri Pedro,rire jewaꞌ xubiꞌij che ri Jesús:

—Wajawal, ¿cachꞌaj cami la riꞌ ri wakan?—xchaꞌ.

7Ri Jesús xucꞌul uwach:** 12:38 Ri Dios lic ucꞌutum ruchukꞌab chiquiwach uqꞌuiyal ticawex; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, na e ta qꞌui ri e ecojoyom rerutzij

Page 153: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 13:8 150 Juan 13:35—Woꞌora na camaj ta usucꞌ saꞌ wa quin-

tajin che uꞌanic; cꞌate na cꞌu riꞌ camaj usucꞌ—xchaꞌ.

8 Ecꞌu ri Pedro xubiꞌij che:—Riꞌin na canya ta cꞌana luwar cheꞌla

cachꞌaj la ri wakan —xchaꞌ.Ri Jesús xubiꞌij che:—Wena canchꞌaj ta laꞌwakan, riꞌ na jinta

chi awe wucꞌ riꞌin —xchaꞌ.9Xubiꞌij cꞌu ri Pedro che:—We e riꞌ, Wajawal, na xew tane ri

wakan cachꞌaj la; chꞌaja ne la riꞌ ri nukꞌaby ri nujolom —xchaꞌ.

10Ri Jesús jewaꞌ xubiꞌij che:—E junok cꞌacꞌ atininak, xew cajawaxic

cachꞌajiꞌ ri rakan, ma ronoje rucuerpochꞌajtal chic. Jecꞌulaꞌ riꞌix chwach ri Diosix chi chꞌajtalic, tob na iwonoje taj —xchaꞌ.

11Ri Jesús retaꞌam chic china ri cacꞌayinre; e uwariꞌche xubiꞌij: “Na iwonoje taj ixchꞌajtalic.”

12 Echiriꞌ xuqꞌuis uchꞌajic ri cakan ru-tijoꞌn, xurip tanchi rukꞌuꞌ chirij, xtzꞌuyiꞌtanchi chwa ri mexa y xutzꞌonoj chique:

—¿Quimaj usucꞌ saꞌ queꞌelawi wa xinꞌanchiwe? 13 Riꞌix quibiꞌij chwe: “Tijonel”y “Kajawal” y katzij ri quibiꞌij, ma lic euꞌanom riꞌ. 14 We in cꞌu Itijonel riꞌ yeyin Iwajawal y xinchꞌaj cꞌu liꞌwakan, jecꞌu-laꞌ riꞌ chiꞌana riꞌix; chichꞌaja cꞌu liꞌwakanchiwach riꞌix chiwibil iwib. 15 Riꞌin xinꞌanwaꞌ re cꞌutubal chiwach, chaꞌ riꞌix jelaꞌquiꞌano pachaꞌ ri xinꞌan riꞌin. 16 Pakatzijwi cambiꞌij chiwe: Na jinta juna aj chacmás cꞌo uwach chwa ri rajaw, yey na jintane juna takoꞌn más cꞌo uwach chwa ritakayom lo re. 17We quimaj usucꞌ tak waꞌy quitijoj iwib che uꞌanic, nim ikꞌij iwalaxicriꞌ.

18 »Pero na quinchꞌaꞌt ta piwiꞌ iwonoje,ma riꞌin wetaꞌam china ri ebenuchaꞌom.Yey e cuꞌana na ri tzꞌibital can paRuchꞌaꞌtem ri Dios, pa cubiꞌij wi:E ri jun cawaꞌ junam wucꞌ,e riꞌ ri yactajinak chwij. Sal. 41:919 Quintajin cꞌu pan che ubiꞌxiquil chiwewoꞌora chaꞌ echiriꞌ cuꞌana waꞌ, riꞌixquicojo: “In Riꞌin.” 20 Pakatzij wi cambiꞌijchiwe: China ri cacꞌuluw re ri cantak biriꞌin, e junam rucꞌ in ri quinucꞌulu; yeychina cꞌu ri cacꞌuluw we riꞌin, e cucꞌul riJun takayom lo we —xchaꞌ.

Ri Jesús cukꞌalajisaj china ri cacꞌayin re(Mt. 26:20-25; Mr. 14:17-21; Lc. 22:21-23)

21 Echiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxiquil waꞌ, ri Jesúsxoc bis chucꞌuꞌx y jewaꞌ xubiꞌij:

—Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Jun chiweriꞌix quinucꞌayij —xchaꞌ.

22Ecꞌuchiriꞌ, rutijoꞌn xquijek caquitzulaꞌquiwach chiquibil quib ma na quetaꞌamtaj china ri xubiꞌij. 23 Cꞌo cꞌu jun chiquerutijoꞌn, waꞌ e ri lic cꞌax canaꞌ ruma riJesús, cawaꞌic jaꞌl putzal Rire chwa rimexa.24 Ecꞌu ri Simón Pedro xuꞌan pan ukꞌabche chaꞌ cutzꞌonoj che ri Jesús china ricubiꞌij. 25 Y ri jun tijoꞌn jaꞌl putzal ri Jesúsxutzꞌonoj cꞌu che:

—Wajawal, ¿china laꞌ la cabiꞌij la? —xchaꞌ.

26Ri Jesús xucꞌul uwach:—Canmuꞌ juchꞌakap pam y china cꞌu che

canya wi, e rire —xchaꞌ.Xumuꞌ cꞌu juchꞌakap pam y xuya che

ri Judas aj Iscariot, rucꞌajol ri Simón.27 Echiriꞌ ri Judas xucꞌam ri pam, xoc riSatanás pa ranimaꞌ. Ecꞌu ri Jesús xubiꞌijche:

—Ri cawaj caꞌano, chaꞌana laꞌ riꞌ —xchaꞌ.28 Yey na jinta junok chique ri quewaꞌ

chwa ri mexa xumaj usucꞌ suꞌbe xubiꞌij laꞌche. 29 Ruma cꞌu pukꞌab ri Judas cꞌo wiri bolxa pa cꞌolotal wi ri quipuak, jujunchique xquichꞌobo laj ri Jesús xubiꞌij checuꞌlokꞌo tan ri cajawax chique re ri ni-makꞌij, o laj cꞌo cujach chique ri nibaꞌib.30 Ecꞌuchiriꞌ ri Judas ucꞌamom chi ri pam,na jampatana xel bi yey lic chakꞌab chic.

Ri takanic puwi ri rutzil cꞌuꞌxaj31 Echiriꞌ elinak chubi ri Judas, ri Jesús

xubiꞌij:—Ecꞌu woꞌora cakꞌalajin runimal

uchomalil Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex yrucꞌ Rire cakꞌalajinwi runimal uchomalil riDios. 32Yey we Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawexcukꞌalajisaj runimal uchomalil ri Dios,jecꞌuriꞌlaꞌ e ri Dios ri cakꞌalajisan runimaluchomalil Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex, yeywaꞌ na camayin ta che uꞌanic.

33 »Ix walcꞌoꞌal, xa jokꞌotaj chi in cꞌoiwucꞌ. Riꞌix quinitzucuj na cꞌu riꞌ; peroe pachaꞌ ri ximbiꞌij chique raj judiꞌab, najinta pikꞌab quixꞌec chilaꞌ pa quinꞌec wiriꞌin.

34 »Canya wa jun cꞌacꞌ takanic chiwe: Elic cꞌax chinaꞌa iwib chiwach. Jelaꞌ pachaꞌriꞌin lic cꞌax quixinnaꞌo, jecꞌulaꞌ lic cꞌaxchinaꞌa iwib riꞌix chiwach. 35We lic cꞌu cꞌaxquinaꞌ iwib chiwach, ruma waꞌ conoje riwinak caquetaꞌmaj ix nutijoꞌn —xchaꞌ.

Page 154: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 13:36 151 Juan 14:24Ri Jesús cukꞌalajisaj ri cuꞌan ri Pedro

echiriꞌ carewaj we retaꞌam uwach(Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Lc. 22:31-34)

36Ri Simón Pedro xutzꞌonoj che ri Jesús:—Wajawal, ¿pa cꞌu queꞌecwi la? —xchaꞌ.Ri Jesús xucꞌul uwach:—E pa wa quinꞌec wi riꞌin, na yaꞌtal ta

chawe cat-terej bi chwijwoꞌora; noꞌj coponna cꞌu rukꞌijol echiriꞌ catopon chilaꞌ paquinꞌec wi riꞌin —xchaꞌ.

37 Ecꞌu ri Pedro xubiꞌij che:—Wajawal, ¿suꞌchac na yaꞌtal ta chwe

quinterej bi chiꞌij la woꞌora? Ma riꞌin xajumul canya ne ri nucꞌaslem pa camic umarilal —xchaꞌ.

38Y ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Lic katzij cawaj caya awib pa camic

wuma riꞌin? Pakatzij wi cambiꞌij chawe:Echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne cabixon ri teren, riꞌatoxlaj chic abiꞌim na awetaꞌam ta nuwach.

14Ruma ri Jesús cojopon rucꞌ ri Dios

1 »Lic mapax icꞌuꞌx. E chicubaꞌ icꞌuꞌxrucꞌ ri Dios y chicubaꞌ icꞌuꞌx wucꞌ riꞌin.2 Chilaꞌ pa cꞌo wi ri Nukaw lic uqꞌuiyaljeklebal cꞌolic. We ta na e ta uꞌanom, riꞌinnubiꞌim chi riꞌ chiwe. Ecꞌu waꞌ quinꞌecchaꞌ quiꞌnyijbaꞌ jun luwar iwe riꞌix. 3 Yeywe xinꞌec cꞌut y xyijbitaj ri luwar iweꞌix,quincꞌun tanchic y quixoꞌlnucꞌamaꞌ chaꞌjelaꞌ pa quineꞌcꞌola wi riꞌin, riꞌix quix-eꞌcꞌola chilaꞌ wucꞌ. 4 Riꞌix iwetaꞌam paquinꞌec wi yey iwetaꞌam ri be —xchaꞌ.

5Xubiꞌij cꞌu ri Tomás che:—Kajawal, riꞌoj na ketaꞌam taj pa queꞌec

wi la. ¿Saꞌ cꞌu uꞌanic riꞌ caketaꞌmaj ri be?—xchaꞌ.

6Ri Jesús xucꞌul uwach:—In ri in Be, in ri in Kꞌijsak yey in ri

in Cꞌaslemal. Na jinta junok copon rucꞌ riNukawwe nawuma ta riꞌin. 7We iwetaꞌamnuwach riꞌin, iwetaꞌamuwach riꞌ ri Nukaw.Chwi cꞌu riꞌ woꞌora quiwetaꞌmaj uwach,maiwilom chi uwach —xchaꞌ.

8 Ecꞌu ri Felipe xubiꞌij che:—Kajawal, cꞌutu la chikawach ri Kaw la

y cojcubiꞌ cꞌu riꞌ che —xchaꞌ.9Ri Jesús xucꞌul uwach:—Felipe, uqꞌuiyal kꞌij chi waꞌ cꞌut e laꞌ

in cꞌo iwucꞌ, ¿yey cꞌamajaꞌ cawetaꞌmajnuwach? Ma china ri etaꞌmayom nuwachriꞌin, riꞌ e rilom uwach ri Nukaw. ¿Suꞌchaccꞌu riꞌ catzꞌonoj chwe cancꞌut ri Nukawchiwach? 10Riꞌin rucꞌ ri Nukaw y Rire wucꞌriꞌin, xa oj jun. ¿Na cacoj ta cami riꞌ waꞌ?

E janipa wa cambiꞌij chiwe, na xa ta pawe riꞌin cambiꞌij ma ri nuchꞌaꞌtem e re riNukaw ri jekel wucꞌ, yey Rire cuꞌan ruchacwuma riꞌin. 11 Chicojo cꞌu wa cambiꞌijchiwe: Riꞌin rucꞌ ri Nukaw y Rire wucꞌriꞌin, xa oj jun. We na quicoj ta cꞌu waꞌruma ri nuchꞌaꞌtem, e chicojo ruma ri chacnuꞌanom.

12 »Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Chinari cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ riꞌin, riꞌ cuꞌan neri chac jelaꞌ pachaꞌ ri canꞌan riꞌin; y másne nimak tak chac ri cuꞌano, ma e riꞌinquinꞌec pa cꞌo wi ri Nukaw. 13 Ronoje cꞌuri quitzꞌonoj riꞌix che ri Nukaw pa ri nubiꞌ,riꞌin canꞌano chaꞌ jelaꞌ runimal uchomalilri Dios cakꞌalajin ruma Rucꞌajol. 14 Ronojecꞌu riꞌ ri quitzꞌonoj riꞌix pa ri nubiꞌ, riꞌincanꞌano.

Ri Jesús cachꞌaꞌt chwi rucꞌunibal riRuxlabixel ri Dios

15 »We riꞌix cꞌax quininaꞌo, e lic chiꞌanajanipa ri quixintak che uꞌanic. 16 Yey riꞌine cantzꞌonoj che ri Nukaw chaꞌ cutak chi lojun chic Toꞌbel iwe re cunimarisaj icꞌuꞌx; yasu cacꞌojiꞌ iwucꞌ na jinta utakexic. 17 Waꞌe ri Uxlabixel re ri Kꞌijsak. Tak ri winak nautz taj caquicꞌulu, ma na caquil ta uwachy na quetaꞌam tane uwach. Noꞌj riꞌixiwetaꞌam uwach, ma Rire cꞌo chixoꞌlibal ycoꞌlcꞌola piwanimaꞌ.

18 »Riꞌin na quixinwokꞌotaj ta canok,ma quintzelej lo iwucꞌ. 19 Na naj ta chicꞌu riꞌ, ri winak na caquil ta chi nuwach;noꞌj riꞌix quiwil tanchi nuwach. Ruma cꞌuriꞌin quincꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak,jenelaꞌ riꞌix quixcꞌastajic. 20 Chupa cꞌu riꞌlaꞌ la kꞌij riꞌix quiwetaꞌmaj: Riꞌin rucꞌ riNukaw xa oj jun, yey riꞌix xa jun iꞌanomwucꞌ riꞌin y riꞌin xa jun nuꞌanom iwucꞌriꞌix. 21China cꞌu ri ucꞌulum ri nutakanic ycuꞌan cꞌu janipa ri cambiꞌij che, riꞌ lic cꞌaxquinunaꞌo. Y china ri cꞌax canaꞌw we riꞌin,cꞌax canaꞌ ruma ri Nukaw. Yey riꞌin lic cꞌaxcannaꞌo y cankꞌalajisaj che, in china riꞌin—xchaꞌ.

22Ri Judas (na e ta ri aj Iscariot) xubiꞌij:—Kajawal, ¿suꞌbe cakꞌalajisaj la

chikawach riꞌoj china rilal yey chiquiwachri winak na caꞌan ta la waꞌ? —xchaꞌ.

23Ri Jesús xucꞌul uwach:—China ri cꞌax quinunaꞌ riꞌin, e cuꞌan

janipa ri cambiꞌij che. Ecꞌu ri Nukaw cꞌaxcunaꞌ rire, yey ri Nukaw y riꞌin cojoꞌljekelarucꞌ. 24 China cꞌu ri na cꞌax ta quinunaꞌo,riꞌ na cutakej ta janipa ri cambiꞌij che. Wa

Page 155: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 14:25 152 Juan 15:21tzij quixtajin che utayic, na xa ta weꞌin, ere ri Nukaw, ri xtakaw lo weꞌin.

25 »Ronoje waꞌ quintajin che ubiꞌxicchiwe xalokꞌ cꞌa in cꞌo iwucꞌ. 26Yey echiriꞌquinꞌec, ri Nukaw cutak lo ri jun Toꞌbel pari nubiꞌ re cubochiꞌij icꞌuꞌx, waꞌ e ri San-towilaj Ruxlabixel ri Dios. Echiriꞌ cacꞌunRire, cucꞌut ronoje chiwach y cucuxtaj cꞌuchiwe janipa ri nubiꞌim riꞌin chiwe.

27 »Ri utzil chomal cꞌo wucꞌ riꞌin, canyacan chiwe. Yey waꞌ wa utzil chomal canyariꞌin chiwe na xa ta jelaꞌ pachaꞌ ri caquiyatak ri winak. Mapax cꞌu icꞌuꞌx y mixiꞌijiwib.

28 »Itom chi cꞌu ri nubiꞌim chiwe:“Quinꞌec yey quintzelej tanchi lo iwucꞌ.”We e laꞌ katzij lic cꞌax quininaꞌo, xixquiꞌcottane cꞌu riꞌ che echiriꞌ xito quinꞌec rucꞌ riNukaw, ma Rire más cꞌo uwach chinuwariꞌin.

29 »Cannabesaj pan ubiꞌxic waꞌ chiwechaꞌ echiriꞌ cuꞌanaꞌ, quicoj cꞌu riꞌ. 30 Nanaj ta chi cꞌut quinchꞌaꞌt iwucꞌ; ma yacacꞌun lo ritzel winak, ri jun catakan cheruwachulew, tob na jinta ne pukꞌab rirecatakan panuwi riꞌin. 31 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,canꞌano janipa ri quinutak ri Nukaw cheuꞌanic, chaꞌ jelaꞌ ri winak che ruwachulewcaquetaꞌmaj riꞌin lic cꞌax cannaꞌ ri Nukaw.

»Chixyactajok; joꞌ, chojel bi wara.15

Ri Jesús e ri sakil rakan uva yey riꞌoj ojrukꞌab

1 »In ri in sakil rakan uva y ri Nukaw eri aj chacunel chupa tak ri uva. 2 We cꞌocꞌu juna ukꞌab ri uva na cuya ta uwach,Rire cukꞌat bi. Noꞌj cꞌu ri cuya uwach, xa ecujal uwiꞌ re cuꞌan chom che chaꞌ jelaꞌ cuyamás uwach. 3 Jecꞌulaꞌ riꞌix ꞌanom chi chomchiwe ruma ri cꞌutunic nuꞌanom chiwach.

4 »Miwesaj iwib chwij, jecꞌulaꞌ xa junkaꞌanom, riꞌix wucꞌ riꞌin y riꞌin iwucꞌ riꞌix.Ma e pachaꞌ juna ukꞌab cheꞌ na cawachinta xa utuquel we quesax che ri rakan;jecꞌulaꞌ riꞌ riꞌix, na utz taj quixwachinic wequiwesaj iwib chwij.

5 »In ri in rakan ri ticoꞌn yey riꞌix ixrukꞌab. China cꞌu ri uꞌanom xa jun wucꞌriꞌin yey riꞌin in xa jun rucꞌ rire, riꞌ liccawachinic. Ma we iwesam iwib chwij,na jinta quichꞌij uꞌanic. 6 China cꞌu ricaresaj rib chwij, jelaꞌ caꞌan che pachaꞌrukꞌab cheꞌ na jinta uchac, cachetic ycacꞌak bi. Cachakij cꞌut, tecꞌuchiriꞌ camolicy caporox pa akꞌ.

7 »Yey we e laꞌ xa jun iꞌanom riꞌix wucꞌy na quicꞌow ta chicꞌuꞌx tak ri nucꞌutumchiwach, chitzꞌonoj cꞌu riꞌ saꞌ tak ri quiwajy cayaꞌtaj na chiwe. 8Ri Nukaw lic cayaquiꞌukꞌij echiriꞌ riꞌix quiya uqꞌuiyal ijikꞌobalil yrucꞌ waꞌ cakꞌalajinic pa sakil wi ix nutijoꞌn.

9 »Jecꞌulaꞌ pachaꞌ ri Nukaw lic cꞌax quin-unaꞌ riꞌin, jecꞌuriꞌlaꞌ riꞌin cꞌax quixinnaꞌriꞌix. Lic cꞌut miwesaj iwib chupa ri rutzilnucꞌuꞌx chiwe. 10 We e quiꞌan janipa riquixintak che, quixcꞌojiꞌ cꞌu riꞌ chupa warutzil nucꞌuꞌx, jelaꞌ pachaꞌ riꞌin nuꞌanomjanipa ri inutakom ri Nukaw che uꞌanic yeyin cꞌo chupa ri rutzil ucꞌuꞌx Rire.

11 »Ximbiꞌij waꞌ chiwe chaꞌ ri nuquiꞌ-cotemal cacꞌojiꞌ iwucꞌ y canoj cꞌu riꞌ riiwanimaꞌ che quiꞌcotemal.

12 »Ecꞌu nutakanic waꞌ canya chiwe: Liccꞌax chinaꞌa iwib chiwach jelaꞌ pachaꞌ riꞌinlic cꞌax quixinnaꞌo. 13 Na jinta juna cꞌu-tubal re ri rutzil cꞌuꞌxaj más nim chwa waꞌ:E junok cuya rucꞌaslem che utoꞌic jun chictob ne cacam ruma.

14 »Riꞌix ix wamigos we e laꞌ e quiꞌanjanipa ri quixintak che uꞌanic. 15 Na cam-biꞌij ta chi ne “waj chac” chiwe, ma ejuna aj chac na retaꞌam taj saꞌ ri cuꞌan rirajaw. Cambiꞌij cꞌu chiwe “ix wamigos”,ma nuyaꞌom chi retaꞌmaxic chiwe ronojeri ubiꞌim lo ri Nukaw chwe. 16 Na ix taxixchaꞌw we riꞌin, in ri xinchaꞌw iwe. Yeynuyaꞌom pikꞌab quiꞌana ri nuchac y jelaꞌquiya uqꞌuiyal ijikꞌobalil y waꞌ na jintauqꞌuisic. Yey janipa cꞌu ri quitzꞌonoj cheri Nukaw pa ri nubiꞌ, Rire cuya na chiwe.17 Ecꞌu quixintak che uꞌanic waꞌ: Cꞌax chi-naꞌa iwib chiwach.

Ri tzel quebilow re ri Jesús18 »We tzel quixquil ri winak che

ruwachulew, chiwetaꞌmaj e riꞌin ri nabetzel quinquilo. 19We ta e laꞌ junam ribinicriꞌix cucꞌ ri ticawex re ruwachulew, riꞌlic cꞌax quixnaꞌic. Noꞌj in xinchaꞌw iweriꞌix chiquixoꞌl ri winak; e uwariꞌche tzelquixilic. 20 Cꞌuna chicꞌuꞌx ri nubiꞌimchiwe: Na jinta juna aj chac más cꞌouwach chwa ri rajaw. We riꞌin internabemrucꞌ cꞌaxcꞌobic, jelaꞌ riꞌ caꞌan chiwe riꞌix,quixternabex rucꞌ cꞌaxcꞌobic. Yey we ecꞌo ri quitakem ri nutzij riꞌin, jecꞌulaꞌ riꞌ, ecꞌo ri caquitakej ri quicꞌut riꞌix. 21 Pero riquixquiternabej rucꞌ cꞌax ruma icojom rinubiꞌ, e caquiꞌan waꞌ ruma na quetaꞌam tauwach ri xintakaw lok.

Page 156: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 15:22 153 Juan 16:2222 »We tamaji xincꞌun riꞌin y tamaji

xincꞌut rutzij ri Nukaw chiquiwach, najinta cꞌu quimac riꞌ ruma na xquicꞌul tawa tzij. Noꞌj riꞌin xincꞌunic y xincꞌutrutzij ri Nukaw chiquiwach; ruma cꞌu waꞌ,na jinta junok chique utz cubiꞌij na jintaumac. 23 Ma e ri tzel quebilow we riꞌin,riꞌ e tzel caquil ri Nukaw. 24 Na jintacꞌu quimac we tamaji nuꞌanom uqꞌuiyalmilagros chiquiwach yey waꞌ na jinta chine junok ꞌanayom re. Noꞌj rique quilomronoje tak waꞌ; y na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, tzelquinquil riꞌin y tzel caquil ri Nukaw.

25 »Ecꞌu xuꞌan tak waꞌ chaꞌ lic e cuꞌanajanipa ri tzꞌibital can pa ri Tzij Pixab cꞌopaquikꞌab rique:Tzel xinquilo tob na jinta numac Sal. 35:19cachaꞌ.

26 »Yey echiriꞌ quinopon rucꞌ ri Nukaw,cantak lo Jun Toꞌbel iwe re cunimarisajicꞌuꞌx. Rire cape rucꞌ ri Nukaw y e Kꞌala-jisanel re ri Kꞌijsak. Ecꞌuchiriꞌ cacꞌunic,cakꞌalajisan chiwach riꞌix panuwi riꞌin.27 Yey riꞌix quixkꞌalajisan na panuwi riꞌin,ma ix cꞌojiꞌnak wucꞌ chwi ri jekebal lo rinuchac.

161 »Ximbiꞌij cꞌu ronoje waꞌ chiwe chaꞌ na

casach ta ri cubulibal icꞌuꞌx wucꞌ. 2 Macopon rukꞌijol echiriꞌ quixesax ne bi riꞌixchupa tak ri sinagogas. Y china ri ca-camisan iweꞌix, e chwa rire uchac ri Dios ricuꞌano. 3E caquiꞌan waꞌ ma na quetaꞌam tacꞌana uwach ri Nukaw y na quetaꞌam tanenuwach riꞌin. 4 Cambiꞌij waꞌ chiwe, ma wexopon rukꞌijol waꞌ, cꞌuna chicꞌuꞌx nubiꞌimchi lo waꞌ chiwe.

Ri chac cuꞌan ri Ruxlabixel ri Dios»Na ximbiꞌij ta lo waꞌ chiwe chwi ri jeke-

bal lok, ma cꞌa in cꞌo iwucꞌ. 5 Noꞌj woꞌoraquinꞌec chaꞌ quineꞌcꞌola rucꞌ ri takayomlo we riꞌin, yey na jinta chi ne junokchiwe cutzꞌonoj chwe pa quinꞌec wi. 6 Yeyruma ne nubiꞌim waꞌ chiwe, lic xoc bischicꞌuꞌx. 7 Pero katzij wa cambiꞌij chiwe:Lic utz chiwe riꞌix we quinꞌec. Ma we naquinꞌec taj, na cacꞌun ta iwucꞌ ri Toꞌbel recubochiꞌij icꞌuꞌx.* Noꞌj we xinꞌec, cantak lochiwe.

8 »Echiriꞌ cacꞌun ri Ruxlabixel ri Dios,cuya na chi retaꞌmaxic chique ri winak re

ruwachulew china ri cꞌo umac, china ri licjusucꞌ chwach ri Dios y china puwiꞌ cꞌo wiri kꞌatbal tzij re ri Dios. 9 Cukꞌalajisaj cꞌutchina ri cꞌo umac: Waꞌ e ri na cacubiꞌ taucꞌuꞌx wucꞌ riꞌin. 10 Cukꞌalajisaj china rilic jusucꞌ, ma riꞌin quinꞌec rucꞌ ri Nukawyey riꞌix na quiwil ta chi nuwach.† 11 Yeycukꞌalajisaj, ri Dios ukꞌatom chi tzij puwiritzel winak catakan che ruwachulew.

12 »Lic cꞌo cuaj cambiꞌij chiwe, pero nacambiꞌij tana, ma woꞌora na quimaj tausucꞌ. 13Noꞌj echiriꞌ cacꞌun ri Uxlabixel reri Kꞌijsak, riꞌ cucꞌut chiwach riꞌix ronoje rilic katzij. Rire na xa ta pa re cachꞌaꞌtic, majanipa ri cubiꞌij e ubiꞌim ri Dios che y jelaꞌcuya chi retaꞌmaxic chiwe tak ri catajinlok. 14Ma e cukꞌalajisaj janipa ri cuaj cam-biꞌij riꞌin chiwe, y jelaꞌ cunimarisaj nukꞌij.15 Ronoje ri cꞌo rucꞌ ri Nukaw, cꞌo wucꞌriꞌin; e uwariꞌche ximbiꞌij ri Ruxlabixele cukꞌalajisaj janipa ri cuaj cambiꞌij riꞌinchiwe.

Copon ri kꞌij echiriꞌ ri bis cuꞌana quiꞌ-cotemal

16 »Na naj ta chi cꞌu riꞌ quiwil nuwach,ma riꞌin quinꞌec chilaꞌ pa cꞌo wi ri Nukaw;pero chikawach apanok quiꞌwila tanchinuwach —xchaꞌ.

17 Ecꞌuchiriꞌ, jujun chique rutijoꞌn jewaꞌxquitzꞌonoj chiquiwach: «¿Saꞌ queꞌelawiwaꞌ? Ma cubiꞌij: “Na naj ta chi cꞌu riꞌ quiwilnuwach, ma riꞌin quinꞌec chilaꞌ pa cꞌo wi riNukaw;✡ pero chikawach apanok quiꞌwilatanchi nuwach.” 18 ¿Saꞌ queꞌelawi: “Na najta chi cꞌu riꞌ”? Na cakamaj ta usucꞌ saꞌ puwicachꞌaꞌt wi» xechaꞌ.

19 Ri Jesús xunaꞌbej cacaj caquiꞌantzꞌonobal che. Ruma cꞌu riꞌ xubiꞌij chique:

—Riꞌin ximbiꞌij chiwe: “Na naj ta chi cꞌuriꞌ quiwil nuwach, pero chikawach apanokquiꞌwila tanchi nuwach.” ¿E quitzꞌonojsaꞌ queꞌelawi waꞌ? 20 Pakatzij wi cambiꞌijchiwe: Riꞌix quixokꞌ na y quixbison na,tob ri winak re ruwachulew quequiꞌcotic.Tob riꞌix quixbison woꞌora, wa bis cuꞌanaquiꞌcotemal.

21 »Echiriꞌ cutzir uwach juna ixok, liccacꞌojiꞌ pa cꞌaxcꞌolil ma xopon rukꞌij.Noꞌj echiriꞌ alaxinak chi racꞌa, na cacꞌunta chi ne chucꞌuꞌx ri cꞌaxcꞌolil rumaruquiꞌcotemal, ma xalax jun acꞌa cheruwachulew. 22 Jecꞌuriꞌlaꞌ riꞌix capax icꞌuꞌx

* 16:7 Wa Toꞌbel e ri Ruxlabixel ri Dios. Jn. 14:1; 20:22; Hch. 1:8 † 16:10 Xew ri Kanimajawal Jesucristo licjusucꞌ, yey echiriꞌ xeꞌec chilaꞌ chicaj, e xutak lo ri Santowilaj Ruxlabixel re cojutoꞌo chaꞌ cojbin jusucꞌ chwach ri Dios.✡ 16:17 Jn. 16:10

Page 157: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 16:23 154 Juan 17:13woꞌora; noꞌj echiriꞌ quiwil tanchi nuwach,canoj cꞌu ri iwanimaꞌ che quiꞌcotemal yeywaꞌ wa quiꞌcotemal na jinta junok quesanre chiwe. 23 Chupa cꞌu riꞌ laꞌ la kꞌij nacajawax ta chic quiꞌan tzꞌonobal chwi rinubiꞌim.

»Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Ronoje riquitzꞌonoj che ri Nukaw pa ri nubiꞌ, Rirecuya chiwe. 24Cꞌa chwiwoꞌora riꞌix na jintacꞌo itzꞌonom pa ri nubiꞌ riꞌin. Chitzꞌonojy quicꞌulu, chaꞌ jelaꞌ canoj ri iwanimaꞌ chequiꞌcotemal.

Ri Jesús uchꞌijom uchukꞌab tak ri na utztaj re ruwachulew

25 »Nubiꞌim waꞌ chiwe rucꞌ cꞌambalnaꞌoj; noꞌj copon cꞌu ri kꞌij echiriꞌ na ca-jawax ta chic quinchꞌaꞌt iwucꞌ rucꞌ cꞌambalnaꞌoj, ma riꞌ lic kꞌalaj chiwach riꞌix janipari cambiꞌij chiwe chwi ri Nukaw. 26 Chupacꞌu laꞌ la kꞌij, utz quitzꞌonoj che ri Nukawchupa ri nubiꞌ janipa ri cajawax chiwe.Yey na cajawax ta cꞌu riꞌ quinelaj chwachri Nukaw piwiꞌ, 27 ma ri Nukaw lic cꞌaxquixunaꞌo ruma cꞌax ininaꞌom riꞌin yey licicojom, riꞌin rucꞌ ri Dios in petinak wi.28 Riꞌin in petinak rucꞌ ri Nukaw y xincꞌunche ruwachulew; yey woꞌora e waꞌ canyacan ruwachulewy quintzelej rucꞌ ri Nukaw—xchaꞌ.

29 Ecꞌu rutijoꞌn xquibiꞌij che:—Woꞌora lic kꞌalaj ri cabiꞌij la chike, ma

na cachꞌaꞌt ta chi la rucꞌ cꞌambal naꞌoj.30Yeywoꞌora cakamaj usucꞌ rilal lic etaꞌamla ronoje. Uwariꞌche na cajawax taj cꞌojunok cuꞌan tzꞌonobal cheꞌla, ma etaꞌamchi la saꞌ ri cakaj cakatzꞌonoj echiriꞌ cꞌama-jaꞌ ne cakaꞌan ri tzꞌonobal. Ruma cꞌu laꞌ,kacojom rilal rucꞌ ri Dios petinak wi la —xechaꞌ.

31Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Cꞌa e woꞌora quicoj waꞌ? 32 Cacꞌun

cꞌu rukꞌijol y waꞌ ya xujeko echiriꞌ riꞌixquixquicher bi. Chijujunal cꞌut quimaj biibe y quiniya can nutuquel. Pero riꞌin naquincanaj ta can nutuquel, ma ri Nukawcꞌo wucꞌ.

33»Ximbiꞌij ronoje waꞌ chiwe chaꞌ wumariꞌin quirik utzil chomal. Che ruwachulewriꞌix lic quitij cꞌax. Pero chinimarisaj cꞌuicꞌuꞌx, ma riꞌin nuchꞌijom uchukꞌab tak rina utz taj re ruwachulew‡ —xchaꞌ.

17Ri Jesús cuꞌan orar paquiwi rutijoꞌn

1 Echiriꞌ ubiꞌim chi waꞌ, ri Jesús xtzuꞌnchicaj y xubiꞌij:

«Nukaw, xopon ru orayil; yaca cꞌu laukꞌij ri Cꞌajol la chaꞌ jelaꞌ ri Cꞌajol lacuyac kꞌij Rilal. 2 Ma Rilal yaꞌom lache ri Cꞌajol la catakan paquiwi conojeri ticawex, chaꞌ pukꞌab Rire cꞌo wicuya cꞌaslemal na jinta utakexic chiqueconoje ri eyaꞌom la che. 3 Ecꞌu wacꞌaslemal na jinta utakexic e ruma riquetaꞌmax wach la, xew Rilal Lal Diosy na jinta jun chic, yey quetaꞌmax cꞌuuwach ri Jesucristo, ri xtak lo la.

4 »Riꞌin nuyacom kꞌij la wara cheruwachulew y xinqꞌuis uꞌanic ri xintaklo la che uꞌanic. 5 Ecꞌu woꞌora Nukaw,yaca la nukꞌij chilaꞌ ucꞌ la, jelaꞌ pachaꞌri ꞌanom la chwe echiriꞌ cꞌamajaꞌ necajeker ruwachulew.

6 »Chique tak ri ticawex xeya la chweche ruwachulew, nukꞌalajisam china Ri-lal. Rique e e la, y xeya la panukꞌabyey quitakem ri tzij la. 7 Y woꞌoraquetaꞌam waꞌ: Ronoje ri yaꞌom la chwe,ucꞌ la petinak wi. 8Ma janipa ri xbiꞌij lachwe, nutzijom chique ri xeya la chwe,y rique xquicojo. Yey xquetaꞌmaj cꞌutpakatzij wi riꞌin ucꞌ la in petinak wi y Laltakayom lo la weꞌin.

9 »Riꞌin quinelaj co chiwach lapaquiwi rique; na e ta paquiwi conojeri ticawex, xew paquiwi ri eyaꞌom lapanukꞌab, ma rique e e la. 10 Conoje ri ecꞌo panukꞌab, e e la. Jecꞌulaꞌ riꞌ, conojeri e cꞌo pakꞌab Rilal, e weꞌin. Y ri yacbalnukꞌij cakꞌalajin cuma rique.

11 »Yey riꞌin quintzelej ucꞌ la, naquincanaj ta can che ruwachulew; noꞌjrique quecanajic. Lal Santowilaj Nukaw,chechajij co la chupa ri biꞌ la, ri eyaꞌomla chwe, chaꞌ chuꞌana xa jun quicꞌuꞌx je-laꞌ pachaꞌ nuꞌanom riꞌin ucꞌ la. 12 Echiriꞌriꞌin in cꞌo cucꞌ wara che wuꞌwachulew,xebenuchajij chupa ri biꞌ la ri eyaꞌomla chwe. Na jinta junok chique xsachic,xew cꞌu ri jun xex wi sachinak chic chaꞌe cuꞌana janipa ri tzꞌibital can chupa riChꞌaꞌtem la.

13 »Ecꞌu woꞌora quintzelej tanchiucꞌ la. Pero xalokꞌ cꞌa in cꞌoche ruwachulew, cambiꞌij tak waꞌchique chaꞌ lic canoj ri canimaꞌ chequiꞌcotemal, jelaꞌ pachaꞌ ri quiꞌcotemalcꞌo wucꞌ riꞌin.

‡ 16:33 Ri Jesús xuchꞌij uchukꞌab ri mac y ritzel winak.

Page 158: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 17:14 155 Juan 18:1214 »Riꞌin nuyaꞌom ri Chꞌaꞌtem la

chique. Yey tak ri winak re ruwachulewtzel quequilo ma na junam ta quicꞌuꞌxcucꞌ, jelaꞌ pachaꞌ riꞌin na junam tanucꞌuꞌx cucꞌ ri e re ruwachulew. 15Na eta cꞌu quinelaj chiwach la chaꞌ quebesajla che ruwachulew, xew lic chechajij lachwach ritzel winak. 16 Rique na junamta quicꞌuꞌx cucꞌ ri e re ruwachulew, jelaꞌpachaꞌ riꞌin na junam ta nucꞌuꞌx cucꞌ rie re ruwachulew.

17 »Yaꞌa cꞌu la chique quebin jusucꞌchupa ri Kꞌijsak e la, waꞌ e ri Chꞌaꞌtemla. 18 Jelaꞌ pachaꞌ Rilal xintak lo lachiquixoꞌl ri ticawex che ruwachulew,jecꞌuriꞌlaꞌ riꞌin quebenutak bi riquechiquixoꞌl ri ticawex che ruwachulew.19Ycuma cꞌu rique, lic nuyaꞌomwib riꞌinche uꞌanic ri rajawal cꞌuꞌx la, chaꞌ jelaꞌrique quebin jusucꞌ chupa ri Kꞌijsak.

20 »Yey na xew tane quinelaj chi-wach la paquiwi rique, ma e cantzꞌonojcheꞌla paquiwi ri cꞌamajaꞌ caquicoj rinubiꞌ ruma caquita ri tzijonic caquiꞌanrique. 21Lal Nukaw, cantzꞌonoj co cheꞌlachuꞌana xa jun quicꞌuꞌx chiquiwach ju-nam kucꞌ riꞌoj, jelaꞌ pachaꞌ riꞌin ucꞌ lay Rilal wucꞌ riꞌin, chaꞌ ri e cꞌo cheruwachulew caquicojo e rilal takayomlo la we riꞌin.

22 »Ri yacbal nukꞌij yaꞌom la chweriꞌin, xinya chique rique chaꞌ chuꞌana xajun quicꞌuꞌx jelaꞌ pachaꞌ Rilal y riꞌin xajun kacꞌuꞌx. 23 Riꞌin in cꞌo cucꞌ rique yRilal cꞌo la wucꞌ riꞌin chaꞌ rique cuꞌanxa jun quicꞌuꞌx pa sakil wi. Jecꞌulaꞌriꞌ conoje ri ticawex che ruwachulewcaquetaꞌmaj e Rilal takayom lo la weriꞌin y lic cꞌax quenaꞌ la ri nutijoꞌn, jelaꞌpachaꞌ lic cꞌax quinnaꞌ la riꞌin.

24 »Lal Nukaw, e janipa ri eyaꞌom lapanukꞌab, e cuaj riꞌin quebeꞌcꞌola wucꞌpa quineꞌcꞌola wi, chaꞌ caquil ri yacbalnukꞌij yaꞌom la. Ma xex wi cꞌax innaꞌomlo la, chwi echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne cajekerruwachulew. 25 Nukaw, Rilal lic Laljusucꞌ, yey ri ticawex che ruwachulewna quetaꞌam ta wach la. Noꞌj riꞌin we-taꞌamwach la yey ri nutijoꞌn quetaꞌam eRilal takayom lo la we riꞌin. 26 Lic cꞌutnukꞌalajisam chiquiwach china Rilal ycꞌa quintajin ne che ukꞌalajisaxic waꞌ,chaꞌ ri rutzil cꞌuꞌx la chwe riꞌin, cacꞌojiꞌcucꞌ rique y jelaꞌ quincꞌojiꞌ riꞌin pa cani-maꞌ» xchaꞌ.

18Cachap bi ri Jesús(Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53)

1 Echiriꞌ ri Jesús xuqꞌuis ubiꞌxiquil takwaꞌ, xel bi junam cucꞌ rutijoꞌn, xquikꞌaxujcꞌu ri rakanaꞌ Cedrón y xeboc chupa junwerta cꞌo chiriꞌ. 2Ri Judas, ri cacꞌayin re riJesús, retaꞌam chi ri luwar, ma uqꞌuiyal lajri Jesús cucꞌ rutijoꞌn quimolom quib chiriꞌ.

3 Ecꞌu ri Judas xoponic, ebucꞌamom biuqꞌuiyal soldados y tak ri chajinel re riRocho Dios. Rique cucꞌaꞌam tak chapabal,yey e cꞌo ri cawolol ri qui akꞌ y e cꞌo ri xaquitzuqꞌuem qui akꞌ. Waꞌ etakom bi cumari nimak e aj chacunel pa Rocho Dios y rifariseos.

4 Ecꞌu ri Jesús ruma retaꞌam chi ronojeri catajin lo puwiꞌ, xebuꞌcꞌulu apanok yxutzꞌonoj chique:

—¿China ri quitzucuj? —xchaꞌ.5Rique xquicꞌul uwach:—E Jesús ri aj Nazaret —xechaꞌ.Ri Jesús xubiꞌij cꞌu chique:—In riꞌin —xchaꞌ.Yey ri Judas, ri cacꞌayin re, cꞌo chiquixoꞌl

ri cacaj caquichap bi ri Jesús. 6 Echiriꞌxubiꞌij ri Jesús chique: “In riꞌin”, xetzelejchiquij y xetzak pulew.

7 Ecꞌu ri Jesús xutzꞌonoj tanchi chique:—¿China ri quitzucuj? —xchaꞌ.Y rique xquibiꞌij:—E Jesús ri aj Nazaret —xechaꞌ.8Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—Riꞌin nubiꞌim chi che alak; “In riꞌin.”

We in cꞌu ri quintzucuj alak, yaꞌa bi alakluwar chique wa nutijoꞌn chebeꞌojana —xcha chique. 9 E xubiꞌij waꞌ ri Jesúschaꞌ e cuꞌana ri ubiꞌim chic: «Na jintajunok xsach chique ri ebuyaꞌom ri Nukawchwe.»✡

10 Ecꞌu ri Simón Pedro rucꞌaꞌam jun es-pada. Xresaj cꞌu ulok y xujochij bi rux-iquin uwiquikꞌab ri raj chac ri cajawal rajchacunel pa Rocho Dios. Wa aj chac Malcorubiꞌ.

11Ri Jesús xubiꞌij cꞌu che ri Pedro:—Chacꞌolo ra espada chupa rucꞌolibal.

¿Na quinicꞌow ta cami riꞌ pa ri cꞌaxcꞌobicwe e ri Nukaw intakayom lo che? —xchaꞌ.

12Ecꞌuchiriꞌ, ri soldados y ri takanel que,junamcucꞌ raj judiꞌab e chajinel re ri RochoDios, xquichap ri Jesús y xquiyutu.

Ri Jesús cꞌo chiquiwach raj kꞌatal tzij(Mt. 26:57-58; Mr. 14:53-54; Lc. 22:54)

✡ 18:9 Jn. 17:2

Page 159: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 18:13 156 Juan 18:3113Xquicꞌam cꞌu bi ri Jesús chwa ri Anás,

rukaw-ujiꞌ ri Caifás ri cajawal raj chacunelpa Rocho Dios chupa laꞌ la junab. 14 Yey eCaifás ri ubiꞌim chique raj judiꞌab: «E másutz we ta e laꞌ xa jun chi achi cacam cumaconoje ri tinamit.»✡

Ri Pedro cubiꞌij na retaꞌam ta uwach riJesús

(Mt. 26:69-70; Mr. 14:66-68; Lc. 22:55-57)15Ri SimónPedro y jun chic tijoꞌn eteran

bi chirij ri Jesús. Waꞌwa jun chic tijoꞌn etaꞌ-matal uwach ruma ri cajawal raj chacunelpa Rocho Dios; ecꞌu rire xoc bi rucꞌ ri Jesúsche ruwa ja re ri rocho ri aj wach. 16 Noꞌjri Pedro xcanaj can chwa ri puerta pa be.Ruma cꞌu riꞌ, xel lo ri jun tijoꞌn etaꞌmataluwach ruma ri cajawal raj chacunel paRocho Dios, xchꞌaꞌt rucꞌ rali aj chajal re ripuerta chaꞌ cuya luwar che ri Pedro coc bi.

17 Ecꞌuchiriꞌ rali xutzꞌonoj che ri Pedro:—¿Na lal ta nawi jun chique rutijoꞌn laꞌ

la jun achi? —xchaꞌ.Ri Pedro xucꞌul uwach:—Na in taj —xchaꞌ.18Ruma cꞌu lic cꞌax tew, raj chaquib y ri e

chajinel e tacꞌal chuchiꞌ jun akꞌ quinucꞌumre caquimikꞌisaj quib. Yey ri Pedro cꞌo cucꞌchuchiꞌ ri akꞌ.

Ri Anás cuta uchiꞌ ri Jesús(Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Lc. 22:66-71)

19Ri cajawal raj chacunel paRochoDios*xujek utzꞌonoxic che ri Jesús paquiwi takrutijoꞌn y puwi rucꞌutunic.

20Ri Jesús xubiꞌij che:—Riꞌin in tzijoninak chiwachil chiqui-

wach conoje ri winak, xaki in cꞌutuninakpa tak sinagogas y pa ri Rocho Dios pacaquimol wi quib raj judiꞌab. Na jinta cꞌonubiꞌim xa xeꞌlakꞌay. 21 ¿Suꞌchac cꞌu riꞌcatzꞌonoj alak chwe puwi ri nucꞌutunic?E tzꞌonoj alak chique ri e tayom we riꞌin,ma rique quetaꞌam saꞌ ri nucꞌutum chiqui-wach —xchaꞌ.

22 Echiriꞌ xubiꞌij waꞌ ri Jesús, jun chiqueri e chajinel xupachꞌ jun kꞌab chupalaj riJesús y xubiꞌij che:

—¿Utz neba jelaꞌ cacꞌulubej uwach ricajawal raj chacunel pa Rocho Dios? —xchaꞌ.

23Ri Jesús xucꞌul uwach:—We ximbiꞌij juna chꞌaꞌtem na utz taj,

biꞌij la riꞌ saꞌ ri na utz taj ximbiꞌij. Noꞌj weutz ri ximbiꞌij, ¿suꞌchac cꞌu riꞌ xinchꞌay la?—xchaꞌ.

24 Yutum chi ri Jesús, ri Anás xutak bichwa ri Caifás, ri cajawal raj chacunel paRocho Dios.

Ri Pedro cubiꞌij tanchic na retaꞌam tauwach ri Jesús

(Mt. 26:71-75; Mr. 14:69-72; Lc. 22:58-62)25 Ecꞌu ri Pedro tacꞌal chuchiꞌ ri akꞌ,

cumikꞌisaj rib. Yey e cꞌo jujun jewaꞌxquibiꞌij che:

—¿Na lal ta nawi jun chique rutijoꞌn laꞌla jun achi? —xechaꞌ.

Ri Pedro xrewaj, jewaꞌ xubiꞌij:—¡Jaꞌi! Na in taj —xchaꞌ.26 Chiriꞌ cꞌo jun raj chac ri cajawal raj

chacunel pa Rocho Dios. Rire cꞌo chuxche ri jun xjochix ruxiquin ruma ri Pedro.Xutzꞌonoj cꞌu che ri Pedro:

—¿Na xinwil ta neba wach la chilaꞌ pa riwerta rucꞌ ri Jesús? —xchaꞌ.

27 Yey ri Pedro xrewaj tanchic, yecꞌuchiriꞌ xbixon lo ri teren.

Ri Jesús cayaꞌiꞌ chwach ri takanel Pilato(Mt. 27:1-2; Mr. 15:1; Lc. 23:1)

28 E riꞌ catajin usakiric echiriꞌ xesax bi riJesús chwa rocho ri Caifás y xcꞌam bi pa ripalacio re ri Pilato, ri takanel aj Roma. Ecꞌuri aj judiꞌab na xeboc ta chupa ri palaciochaꞌ na caquichꞌulaj ta quib chwach ri Diosy jecꞌulaꞌ utz caquitij ri cena re Pascua.†

29 E uwariꞌche, ri takanel Pilato xel lokchaꞌ cachꞌaꞌt cucꞌ y xubiꞌij chique:

—¿Saꞌ rumac waꞌchi cacoj alak? —xchaꞌ.30Raj judiꞌab xquicꞌul uwach:—We tamaji aj mac, na cakaya ta riꞌ

pakꞌab la —xechaꞌ.31 Ecꞌu ri Pilato xubiꞌij chique:—Cꞌama bi alak y kꞌata alak tzij puwiꞌ

jelaꞌ pachaꞌ ri cubiꞌij ri tzijpixab e alak —xchaꞌ.

Pero raj judiꞌab xquicꞌul uwach:✡ 18:14 Jn. 11:49-50 * 18:19 Ri Anás icꞌowinak cajawal raj chacunel pa Rocho Dios; e uwariꞌche cꞌa cabiꞌx waꞌche, tob chupa waꞌ wa junab e Caifás ri xcꞌojiꞌic. † 18:28 Chiquiwach raj judiꞌab we e laꞌ queboc pa rocho junok nacuqꞌuil ta raj judiꞌab, rucꞌ waꞌ quemacun chwach ri Dios y na takal ta cꞌu riꞌ chique caquiꞌan ri nimakꞌij Pascua. Rumawaꞌ na xcaj taj queboc chupa ri rocho ri takanel Pilato. ‡ 18:31 Ri tzijpixab que raj judiꞌab catakan che caꞌan junokpaꞌbaj we kꞌatom chi tzij re camic puwiꞌ. Pero chupa laꞌ la kꞌij, xew cꞌo pukꞌab ri gobierno re Roma cukꞌat tzij re camicpuwi junok.

Page 160: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 18:32 157 Juan 19:11—Riꞌoj oj aj judiꞌab na jinta pakakꞌab

cakakꞌat tzij re camic puwi junok‡ —xechaꞌ.

32 Jelaꞌ e xuꞌana pachaꞌ rubiꞌim lo ri Jesúspuwi rucamic.§

Ri Pilato cuta uchiꞌ ri Jesús(Mt. 27:11-14; Mr. 15:1-5)

33Ri Pilato xoc tanchi ubi chupa ri pala-cio, xusiqꞌuij ri Jesús y xutzꞌonoj che:

—¿Lal cami riꞌ ri rey que raj judiꞌab? —xchaꞌ.

34Ri Jesús xubiꞌij che:—¿Xa pa e la caꞌan la wa tzꞌonobal chwe

o cꞌo ebiꞌyom re cheꞌla? —xchaꞌ.35Ri Pilato xucꞌul uwach:—Na jinta we riꞌin che waꞌ, ma ¿in neba

cuqꞌuil raj judiꞌab? Yey ri xeyaꞌw e lapanukꞌab e ri winak re ri tinamit la cucꞌ rinimak e aj chacunel pa Rocho Dios. ¿Saꞌcꞌu ri mac ꞌanom la? —xchaꞌ.

36 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach:—Ri nutakanic riꞌin na re ta wara che

ruwachulew. Ma we ta re wara, xechꞌoꞌjinta cꞌu riꞌ ri nutijoꞌn chaꞌ na quinyaꞌ tapaquikꞌab raj judiꞌab. Noꞌj ri nutakanic nare ta wara che ruwachulew —xchaꞌ.

37Xubiꞌij cꞌu ri Pilato che:—¿Katzij cami riꞌ lal rey? —xchaꞌ.Ri Jesús xucꞌul uwach:—Lal cabiꞌn la re, riꞌin in rey. Riꞌin

xinalax che ruwachulew yey xincꞌunicre cankꞌalajisaj ri Kꞌijsak. Janipa cꞌu riquitakem ri Kꞌijsak, e caquita ri cambiꞌijriꞌin —xchaꞌ.

38Ri Pilato xubiꞌij che:—¿Saꞌ riꞌ laꞌ la Kꞌijsak? —xchaꞌ.Echiriꞌ uꞌanom chi wa tzꞌonobal, xel

tanchi ubi ri Pilato, xchꞌaꞌt tanchi cucꞌ rajjudiꞌab y xubiꞌij chique:

—Riꞌin na canrik ta juna umac waꞌchi.39 Ralak lic xex caꞌan wi alak ri coyꞌejalak pa ri nimakꞌij Pascua canyolopij bichiwach alak juna achi cꞌo pa cárcel. ¿Caꞌajcami alak riꞌ e canyolopij bi ri rey que rajjudiꞌab? —xchaꞌ.

40 Ecꞌuchiriꞌ, conoje xquijek quesiqꞌuintanchic:

—¡Mayolopij bi la ri Jesús! ¡E yolopij bila ri Barrabás! —xechaꞌ. Yey ri Barrabás ejun achi elekꞌom.

19Cakꞌat tzij re camic puwi ri Jesús(Mt. 27:15-31; Mr. 15:6-20; Lc. 23:13-25)

1 Ecꞌu ri Pilato xtakan che cacꞌam biri Jesús y cajichꞌ upa. 2 Yey ri soldadosxquicoj che rujolom ri Jesús jun coronaquipachꞌum rucꞌ qꞌuix. Y xquirip junmanta morato* chirij. 3 Tecꞌuchiriꞌ xekibrucꞌ y caquibiꞌij:

—¡Nim ukꞌij ri rey que raj judiꞌab! —quechaꞌ. Yey caquipachꞌ kꞌab chupalaj.

4 Ri Pilato xel tanchi ulok y xubiꞌijchique raj judiꞌab:

—Chilape alak, canwesaj lo waꞌchi chi-wach alak. Chetaꞌmaj cꞌu alak, riꞌin na jintajuna umac canriko —xchaꞌ.

5Ecꞌuchiriꞌ xel lo ri Jesús, cꞌo ri corona reqꞌuix che rujolomy ripomrimantamoratochirij. Xubiꞌij cꞌu ri Pilato chique:

—¡Riꞌ rachi cꞌo chiwach alak! —xchaꞌ.6Echiriꞌ ri nimak e aj chacunel pa Rocho

Dios cucꞌ ri e chajinel re ri Rocho Diosxquil ri Jesús, xquijek quesiqꞌuinic, jewaꞌcaquibiꞌij:

—¡Camisax chwa cruz! ¡Camisax chwacruz! —quechaꞌ.

Ecꞌu ri Pilato xubiꞌij chique:—We e riꞌ, cꞌama bi ralak y camisaj alak

chwa cruz, pero riꞌin na jinta juna umaccanriko —xchaꞌ.

7Raj judiꞌab xquicꞌul uwach:—Riꞌoj cꞌo jun takanic pakawiꞌ y cu-

biꞌij cꞌu riꞌ takal che rire cacamisaxic mauꞌanom Ucꞌajol Dios che rib —xechaꞌ.

8 Echiriꞌ ri Pilato xuta waꞌ, xoc más xiꞌinib rucꞌ. 9Xoc cꞌu tanchi ubi pa ri palacio yxutzꞌonoj che ri Jesús:

—¿Pa lal petinakwi rilal?† —xchaꞌ. Perori Jesús na xucꞌul ta uwach.

10Ri Pilato xubiꞌij cꞌu che:—¿E laꞌ na cacꞌul ta la uwach wa

cantzꞌonoj cheꞌla? ¿Na etaꞌam ta cami lapanukꞌab riꞌin cꞌo wi cancamisaj la chwacruz y panukꞌab cꞌo wi canyolopij bi la? —xchaꞌ.

11Ri Jesús xucꞌul uwach:—Pakatzij wi cambiꞌij cheꞌla, na jinta

cꞌana pakꞌab la catakan la panuwiꞌ wetamaji e ri Dios chilaꞌ chicaj xyaꞌw cheꞌla.E uwariꞌche, china ri xinkꞌatisan pakꞌab la,e más cꞌo umac riꞌ, chiwach rilal —xchaꞌ.

§ 18:32 Raj judiꞌab na caquicamisaj ta junok chwa cruz; xew raj Roma quebanaw waꞌ. Yey ri Jesús ubiꞌim chiccacamisax chwa cruz. Jn. 3:14; 8:28; 12:32 * 19:2 “Morato”: Quil “púrpura” pa vocabulario. † 19:9 RiPilato na cutzꞌonoj taj pa xalax wi ri Jesús; ri caraj caretaꞌmaj e we ri Jesús xa e jun ticawex o we rucꞌ ri Dios petinakwi.

Page 161: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 19:12 158 Juan 19:3112 Chwi cꞌu riꞌ, ri Pilato lic xutzucuj

suꞌanic cuyolopij bi ri Jesús. Pero rajjudiꞌab co quesiqꞌuin che ubiꞌxic:

—¡We xyolopij bi la, na lal ta chi ramigoriꞌ ri nimalaj takanel re Roma; ma china ricuꞌan rey che rib, riꞌ e tzel caril wa nimalajtakanel! —xechaꞌ.

13 Echiriꞌ xuta waꞌ ri Pilato, xutak biresaxic ri Jesús y xtzꞌuyiꞌ pa ri luwar rekꞌatbal tzij “Tzꞌakom Abaj” quecha che,yey pa ri chꞌaꞌtem hebreo “Gabatá” rubiꞌ.

14E kꞌij riꞌ cayijbax pan janipa ri cajawaxpa ri nimakꞌij Pascua. Ecꞌuchiriꞌ xuꞌantiqꞌuil kꞌij,‡ ri Pilato xubiꞌij chique rajjudiꞌab:

—Riꞌ ri rey e alak —xchaꞌ.15 Noꞌj raj judiꞌab co quesiqꞌuin che

ubiꞌxic:—¡Camisax chwa cruz! ¡Camisax chwa

cruz! —quechaꞌ.Ri Pilato xubiꞌij chique:—¿Cancamisaj cami riꞌ chwa cruz ri rey

e alak? —xchaꞌ.Pero ri nimak e aj chacunel re ri Rocho

Dios xquicꞌul uwach:—Riꞌoj na jinta juna chic karey, xew e

karey ri nimalaj takanel re Roma —xechaꞌ.16Ecꞌu ri Pilato xuya bi ri Jesús paquikꞌab

re cacamisax chwa cruz. Ewi xcꞌam bi riJesús.

Rucamic ri Jesús chwa ri cruz(Mt. 27:32-50; Mr. 15:21-37; Lc. 23:26-49)

17Ri Jesús utelembi rucruz echiriꞌ xcꞌambi pa ri luwar cabiꞌx che “Luwar re UbakilUjolom Animaꞌ”, yey pa ri chꞌaꞌtem he-breo, “Gólgota”. 18 Chiriꞌ cꞌu riꞌ xyaꞌ wi riJesús chwa ri cruz junam cucꞌ queb chicachijab, jun pa tak utzal; y xcꞌojiꞌ cꞌu Rirechiquinicꞌajal.

19 Ri Pilato utakom chic catzꞌibax waꞌy cayaꞌ cꞌu lo chwi ri cruz: «JESÚS RI AJNAZARET, RI REY QUE RAJ JUDI AB.»

20Yeywaꞌ tzꞌibital pa ri chꞌaꞌtemhebreo,pa ri chꞌaꞌtem griego y pa ri chꞌaꞌtem latín.E qꞌui cꞌu chique raj judiꞌab xcajilaj waꞌ, mari luwar pa xyaꞌ wi ri Jesús chwa ri cruz xanakaj cꞌo wi che ri tinamit. 21Yey ri nimake aj chacunel re ri Rocho Dios xquibiꞌij cheri Pilato:

—Na ube taj xtzꞌibaj la “Ri rey que rajjudiꞌab”. Jalcꞌatij la chaꞌ jewaꞌ cubiꞌij: “Rirexubiꞌij: Riꞌin in rey que raj judiꞌab” —xechaꞌ.

22 Pero ri Pilato xubiꞌij chique:

—Ri xintak utzꞌibaxic riꞌin, jelaꞌ cacanajcanok —xchaꞌ.

23 Ri soldados echiriꞌ quiyaꞌom chi riJesús chwa ri cruz, xquimol uchiꞌ rukꞌuꞌ,xquijach upa chaꞌ cuꞌan cajib rajaw. Jelaꞌxcaj caquiꞌan rucꞌ rucoton; pero waꞌ xa junupa uꞌanom. 24 Ruma cꞌu waꞌ, ri soldadosjewaꞌ xquibiꞌij chiquiwach:

—Makarichꞌij upa rucoton; kaꞌana junsorteo chaꞌ jelaꞌ cakilo chinok chike cacꞌa-maw bi re —xechaꞌ.

Ecꞌu xuꞌana pachaꞌ ri tzꞌibital can chupaRuchꞌaꞌtem ri Dios:Xquijach quib puwi ri nukꞌuꞌ,ma xquiꞌan sorteo rucꞌ Sal. 22:18cachaꞌ. Yey jecꞌuriꞌlaꞌ xquiꞌan ri soldados.

25 Chunakaj cꞌu ri cruz e cꞌo ruchu riJesús, ruchakꞌ ruchu, ri María rixokil riCleofas y ri María ri aj Magdala. 26 Echiriꞌri Jesús xril pan ruchu cꞌo putzal ri junutijoꞌn lic cꞌax cunaꞌ Rire, xubiꞌij cꞌu panche ruchu:

—Nuchu, chwi cꞌu woꞌora e alab la laꞌ —xchaꞌ.

27Tecꞌuchiriꞌ xubiꞌij che ri jun utijoꞌn cꞌoputzal ri María:

—Ecꞌu riꞌat, chwi woꞌora e achu laꞌ —xchaꞌ. Chwi cꞌu riꞌ, wa jun utijoꞌn ri Jesúsxucꞌam bi ri María chaꞌ queꞌjekela chiro-cho.

28 Ecꞌu ri Jesús retaꞌam ya xuqꞌuis uꞌanicronoje ruchac; yey chaꞌ e cuꞌana janipari tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios,jewaꞌ xubiꞌij:

—Catzajin nuchiꞌ✡—xchaꞌ.29 Chiriꞌ cꞌo jun xaro nojinak che vina-

gre. Yey e cꞌo jujun xquichukꞌ jun esponjachupa, xquixim cꞌu chutzaꞌm jun vara rehisopo y xquiya pan chwa reꞌ ri Jesús.

30 Rire xutij ri vinagre, tecꞌuchiriꞌ xu-biꞌij:

—Xinqꞌuis cꞌu utzaꞌm ri nuchac —xchaꞌ.Ecꞌuchiriꞌ, xuyuxubaꞌ rujolom y xukꞌati-

saj ri ranimaꞌ pukꞌab ri Dios.Jun soldado cutokꞌ rucꞌalcꞌaꞌx ri Jesús rucꞌ

rulanza31 Ecꞌu kꞌij riꞌ cayijbax pan janipa ri

cajawax pa ri nimakꞌij Pascua. Ruma cꞌulaꞌ, raj judiꞌab na cacaj taj cacꞌojiꞌ junacaminak chwa cruz pa ri kꞌij re uxlanibal,ma laꞌ la jun kꞌij lic nimalaj nimakꞌij. Euwariꞌche xquitzꞌonoj che ri Pilato cutakukꞌepic ri cakan ri e cꞌo chwa cruz chaꞌ jelaꞌquecam tan y quekasax cꞌu ulok.

‡ 19:14 “Tiqꞌuil kꞌij”: Quil “hora” pa vocabulario. ✡ 19:28 Sal. 69:21

Page 162: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 19:32 159 Juan 20:1532 Xebec cꞌu ri soldados y xeꞌquikꞌepa

ri cakan ri e cꞌo chwa cruz pa tak utzalri Jesús. Xquiꞌan cꞌu riꞌ che ri nabe,tecꞌuchiriꞌ jelaꞌ xquiꞌan che ri jun chic.33 Pero echiriꞌ xekib rucꞌ ri Jesús, xquilocaminak chic; ruma riꞌ, na xquikꞌep ta rirakan. 34 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, jun chiqueri soldados xutokꞌ rucꞌalcꞌaꞌx ri Jesús rucꞌrulanza y cꞌatetana chupa waꞌ xel lo quicꞌy yaꞌ.

35 Ri catzijon re ronoje waꞌ e xilow re;lic katzij cꞌu ri cubiꞌij ma lic retaꞌam saꞌ rixrilo. Yey cutzijoj cꞌu riꞌ chaꞌ cacubiꞌ cꞌuꞌxalak rucꞌ ri Cristo. 36 Ma ronoje tak waꞌxuꞌano chaꞌ e cuꞌana janipa ri tzꞌibital canchupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, ma jewaꞌ cubiꞌij:Na cakꞌep tane junok che rubakil. Nm.

9:12; Sal. 34:2037Yey jewaꞌ cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Caquil na cꞌu uwach ri jun xquitokꞌ rucꞌal-

cꞌaꞌx. Zac.12:10

Ri Jesús camukic(Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56)

38 Qꞌuisbal re tak waꞌ, ri José aj Ari-matea xuꞌtzꞌonoj che ri Pilato chaꞌ cayaꞌche cucꞌam bi rucuerpo ri Jesús. Yey riJosé e jun chique rutijoꞌn ri Jesús tob xaxeꞌlakꞌay, ma cuxiꞌij rib chiquiwach ri rache aj judiꞌab. Ecꞌu ri Pilato xuya bi che, y riJosé xucꞌam bi rucuerpo ri Jesús.

39Ecꞌu riNicodemo, ri jun achi xeꞌchꞌaꞌtarucꞌ ri Jesús chakꞌab,✡ xopon che utoꞌicri José. Rucꞌaꞌam laj jun quintal cunaballic quiꞌ ruxlab, waꞌ mirra uyijbam rucꞌáloes. 40Xquicꞌam cꞌu bi rucuerpo ri Jesúsy xquibolkꞌotij pa jutak rabaꞌj cꞌul cojotalri cunabal che, ma waꞌ lic xex caquiꞌan wiraj judiꞌab che quimukic ri quecamic.

41 Xa nakaj che ri luwar pa xquicamisajwi ri Jesús chwa ri cruz, cꞌo jun luwarcꞌo chomilaj cheꞌ chwach. Y chiriꞌ cꞌojun mukubal cꞌacꞌ ꞌanom, y na jinta junokmukum chupa. 42Chiriꞌ cꞌu riꞌ xquimuk wirucuerpo ri Jesús, ma ri mukubal xa nakajcꞌo wi; yey xcaj camukiꞌ ri cuerpo pa ri kꞌijechiriꞌ raj judiꞌab caquiyijbaꞌ pan janipa ricajawax chique pa ri nimakꞌij Pascua, mana utz taj caꞌan mukunic pa ri nimakꞌij.

20Rucꞌastajibal ri Jesús(Mt. 28:1-10; Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12)

1Ri nabe kꞌij che ri semana, ri María ri ajMagdala lic anim tan, cꞌa kꞌekuꞌm nenareꞌ,xeꞌec pa mukutal wi ri Jesús. Y cꞌatexrilo esam chi rabaj chuchiꞌ ri mukubal.2 Ecꞌuchiriꞌ, cacꞌalalic xeꞌec pa e cꞌo wi riSimón Pedro y ri jun chic tijoꞌn lic cꞌaxcanaꞌ ruma ri Jesús, y xubiꞌij cꞌu chique:

—Ri Kajawal xesax bi pamukutal wi y naketaꞌam taj pa xyaꞌiꞌ wi —xchaꞌ.

3Xebel cꞌu bi ri Pedro y ri jun chic tijoꞌn,y xebec pa xmukiꞌ wi ri Jesús. 4Quicabichalquecꞌalalic xebec; pero ri jun chic tijoꞌnmás xcꞌalal chwa ri Pedro y nabe xoponic.5 Xyuxiꞌ pan chupa ri mukubal y xew xrilri jutak rabaꞌj cꞌul pa xbolkꞌotix wi ri Jesús,pero na xoc tubi.

6 Tecꞌuchiriꞌ xopon ri Simón Pedro, riteran lo chirij. Ecꞌu rire asu xoc chupa rimukubal y xril ri jutak rabaꞌj cꞌul cꞌo canchiriꞌ. 7 Yey ri cꞌul pa xpis wi rujolom riJesús, na junam ta cꞌo rucꞌ ri jutak rabaꞌjcꞌul; ma utuquel cꞌolic, busum canok.

8 Ecꞌuchiriꞌ, xoc bi ri jun chic tijoꞌn rixopon nabe chwach ri mukubal. Xewxril cꞌu riꞌ waꞌ, xucojo cꞌastajinak chubi riJesús chiquixoꞌl ri ecaminak. 9 Ma ri peti-nak lok rique cꞌamajaꞌ ne quimajom usucꞌRuchꞌaꞌtem ri Dios pa cubiꞌij wi: Ri Jesúslic chirajawaxic cacꞌastaj bi chiquixoꞌl riecaminak.*

10Y xetzelej cꞌu ri queb tijoꞌn pa e cꞌo wiri cachbiꞌil.

Ri Jesús cucꞌut uwach chwach ri María riaj Magdala

(Mr. 16:9-11)11 Pero ri María cokꞌic tacꞌal can chu-

nakaj ri mukubal. Ecꞌu laꞌ cokꞌic, xyuxiꞌapanok y xtzuꞌn pan chupa ri mukubal.12 Xeril cꞌu pan queb ángeles sak quikꞌuꞌetzꞌul jun chuꞌjolom y jun chi rakan che riluwar pa xyaꞌiꞌ wi rucuerpo ri Jesús.

13 Ecꞌu ri ángeles xquitzꞌonoj che riMaría:

—Ixok, ¿suꞌchac catokꞌic? —xechaꞌ.Ri María xucꞌul uwach:—Ma xcꞌam bi ri Wajawal y na wetaꞌam

taj pa xyaꞌiꞌ wi —xchaꞌ.14 Tecꞌuchiriꞌ, xtzuꞌn chirij. Cꞌate xrilo

tacꞌal ri Jesús chiriꞌ, pero rire na xretaꞌmajtaj we e ri Jesús.

15 Ecꞌu ri Jesús xutzꞌonoj che ri María:—Ixok, ¿suꞌchac catokꞌic? ¿China ri

catzucuj? —xchaꞌ.✡ 19:39 Jn. 3:1-2 * 20:9 Jn. 2:22; 12:16; Sal. 16:8-11; Jon. 1:17; Mt. 12:40; Hch. 2:25-28; Lc. 24:25-27,44-46; 1 Co.15:4

Page 163: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 20:16 160 Juan 21:3Ri María xuchꞌobo wa jun achi laj e

chajinel re ri werta, y jewaꞌ cꞌu xubiꞌij che:—Achi, we lal xcꞌamaw bi la re, biꞌij la

chwe pa xeꞌyaꞌa wi la chaꞌ quiꞌncꞌamaꞌ —xchaꞌ.

16 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che:—¡María! —xchaꞌ.Ri María xutzuꞌ uwach y jewaꞌ xubiꞌij

che:—¡Raboni! (Wa chꞌaꞌtem pa hebreo

queꞌelawi: “Lal tijonel”.)17Ri Jesús xubiꞌij che:—Chinatzokopij, ma cꞌamajaꞌ quinakꞌan

rucꞌ ri Nukaw. Jat y chabiꞌij chique conojeri nu hermanos: Riꞌin quinakꞌan pa cꞌo wiri Nukaw yey Ikaw riꞌix; ri nu Dios riꞌin yeyi Dios riꞌix —xchaꞌ.

18 Xeꞌec cꞌu ri María ri aj Magdala cucꞌrutijoꞌn ri Jesús y xuꞌtzijoj chique xriluwach ri Kanimajawal. Yey xutzijoj chiquejanipa ri xbiꞌx bi che ruma ri Jesús.

Ri Jesús cucꞌut uwach chiquiwach rutijoꞌn(Mt. 28:16-20; Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49)

19Che cꞌu ri rocbal rakꞌab che ri nabe kꞌijre ri semana, rutijoꞌn ri Jesús quimolomquib, quitzꞌapim quichiꞌ ruma quixiꞌimquib chiquiwach ri e aj wach que rajjudiꞌab. Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xakicꞌateꞌtxwinakiric y xtaqꞌuiꞌ chiquixoꞌl rutijoꞌn.Xuya cꞌu rutzil quiwach, jewaꞌ xubiꞌijchique:

—Cꞌola utzil chomal iwucꞌ —xchaꞌ.20Tecꞌuchiriꞌ, xucꞌut rukꞌab y rucꞌalcꞌaꞌx

chiquiwach. Ecꞌu rique lic xequiꞌcoticechiriꞌ xquil uwach ri Kanimajawal.

21 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij tanchi chique:—Cꞌola utzil chomal iwucꞌ. Jelaꞌ pachaꞌ

ri Nukaw xinutak lo riꞌin, jecꞌuriꞌlaꞌ riꞌinquixintak bi riꞌix —xchaꞌ. 22 Ecꞌuchiriꞌ,xuxutꞌuj† quiwiꞌ y xubiꞌij chique:

—Chicꞌulu ri Santowilaj Ruxlabixel riDios. 23We cꞌo junok cutzelej utzij chwachri Dios, yaꞌtal pikꞌab quikꞌalajisaj che: “RiDios ucuyum chi amac.” Yey we cꞌo junokna cutzelej ta utzij chwach ri Dios, yaꞌtalpikꞌab quikꞌalajisaj che: “At tanal rucꞌ ra-mac chwach ri Dios”✡—xchaꞌ.

Ri Jesús cucꞌut uwach chwach ri Tomás24 Ri Tomás ri cabiꞌx “yoꞌx” che, e jun

chique ri cablajuj utijoꞌn ri Jesús. Rirena jintaj echiriꞌ xopon ri Jesús cucꞌ rique.

25 Ecꞌu ri jujun chic tijoꞌn echiriꞌ xquiluwach ri Tomás, jewaꞌ xquibiꞌij che:

—¡Riꞌoj xkil uwach ri Kanimajawal! —xechaꞌ.

Pero ri Tomás jewaꞌ xubiꞌij chique:—Riꞌin xew cancojo we nabe na canwil

rutel ri clawux pukꞌab y canjuꞌ ruwi nukꞌabchupa yey canjuꞌ ri nukꞌab pucꞌalcꞌaꞌx.Noꞌj we na canꞌan ta waꞌ, riꞌ na cancoj taj—xchaꞌ.

26 Icꞌowinak chi cꞌuwajxakib kꞌij, ri tijoꞌnquimolom tanchi quib chupa ri ja y cꞌo riTomás cucꞌ. Tob quitzꞌapim cꞌu quichiꞌ,ri Jesús xakicꞌateꞌt xwinakiric y xtaqꞌuiꞌchiquixoꞌl. Ewi xuya rutzil quiwach, jewaꞌxubiꞌij:

—Cꞌola utzil chomal iwucꞌ —xchaꞌ.27 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij che ri Tomás:—Chawila ri nukꞌab y chajuꞌu ruwi akꞌab

wara, yey chajuꞌu pe lo laꞌkꞌab pa wanucꞌalcꞌaꞌx. Muꞌan cꞌu ri xa queb acꞌuꞌxwucꞌ; e chacojoꞌ riꞌin in cꞌaslic —xchaꞌ.28 Ecꞌuchiriꞌ, ri Tomás xubiꞌij che ri Jesús:

—¡Lal Wajawal y Lal nu Dios! —xchaꞌ.29Yey ri Jesús xubiꞌij che:—Tomás, cꞌa e laꞌ xacojo ruma xawil

na nuwach. Nim cꞌu quikꞌij calaxic ri naquilom ta nuwach yey na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,caquicojo riꞌin in cꞌaslic —xchaꞌ.

Ruchac wa libro xtzꞌibaxic30 Ri Jesús xuꞌan uqꞌuiyal cꞌutubal re

ruchukꞌab ri Dios chiquiwach rutijoꞌn, ywaꞌ na ronoje taj tzꞌibital chupa wa libro.31Pero janipa cꞌuwa xtzꞌibaxic, e chaꞌ cacojalak ri Jesús e ri Cristo, Rucꞌajol ri Dios, ycꞌo cꞌu cꞌaslemal alak riꞌ ruma cacoj alakrubiꞌ.

21Ri Jesús cucꞌut uwach chiquiwach wukub

chique rutijoꞌn1 Tecꞌuchiriꞌ ri Jesús xucꞌut tanchi rib

chiquiwach rutijoꞌn chuchiꞌ ri mar reTiberias. Jewaꞌ xuꞌano: 2 Junam e cꞌo riSimón Pedro, ri Tomás ri caquibiꞌij “Yoꞌx”che, ri Natanael ri aj Caná re Galilea, riqueb ucꞌajol ri Zebedeo y caꞌib chic chiquerutijoꞌn ri Jesús. 3 Ecꞌu ri Simón Pedroxubiꞌij chique:

—Quinꞌec pa chapoj car —xchaꞌ.Rique xquibiꞌij che:—Cojꞌec riꞌ awucꞌ —xechaꞌ.

† 20:22 Waꞌ e cucuxtaj chike ri xuꞌan ri Dios echiriꞌ xuꞌan ri nabe achi. Quil Génesis 2:7. Yey echiriꞌ ri Jesús xuxutꞌujquiwiꞌ rutijoꞌn, e queꞌelawi cuꞌan tanchi cꞌacꞌ che ri ticawex ruma ri Ruxlabixel ri Dios. ✡ 20:23 Mt. 16:19; 18:18

Page 164: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 21:4 161 Juan 21:23Xebec cꞌut y xeboc bi chupa jun barco,

pero laꞌ laꞌkꞌab wi na jinta cꞌana carxquichapo.

4 Echiriꞌ catajin usakiric, rutijoꞌn xquiljun achi tacꞌal chuchiꞌ ri mar, pero naxquetaꞌmaj taj we e ri Jesús. 5 Xubiꞌij cꞌuri Jesús chique:

—Ix walcꞌoꞌal, ¿na jinta car ichapom? —xchaꞌ.

Rique xquicꞌul pan uwach:—Na jintaj —xechaꞌ.6Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—Chiliqꞌuij liꞌatarraya puwiquikꞌab ri

barco y chiwilapeꞌ ma quebiwesaj lo car —xchaꞌ.

Rique e xquiꞌano yey na caquichꞌij ta chicꞌu lo resaxic riꞌ ri qui atarraya pa ri yaꞌruma ruqꞌuiyal car e cꞌo chupa.

7 Ecꞌu ri jun tijoꞌn lic cꞌax canaꞌ ruma riJesús, xubiꞌij che ri Pedro:

—¡E Kanimajawal! —xchaꞌ.Ri Simón Pedro xew xuto e ri Jesús,

xucojolaꞌ rukꞌuꞌ resam y xucꞌak bi rib pari yaꞌ. 8 Yey ri jujun chic tijoꞌn xecꞌun rucꞌri barco chuchiꞌ ri mar, quicharem ri quiatarraya nojinak che car, ma laj xa cienmetros e cꞌo wi che ruchiꞌ ri yaꞌ.

9 Echiriꞌ xekaj lo chuꞌlew, cꞌate xquilonucꞌutal jun akꞌ, y puwi ri rachakꞌaꞌl cꞌo juncar y cꞌo pam chiriꞌ.

10Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique:—Chicꞌama lo jujun chique ri car, ri cꞌa

e laꞌ xebichap lok —xchaꞌ.11 Ri Simón Pedro xoc pa ri barco y

xucharej bi cꞌa chuchiꞌ ri mar ri atarrayanojinak che nimak tak car, ma e cientocincuenta y tres ri car e cꞌo chupa. Tob lice qꞌui ri car, na xrakaroꞌb ta ri atarraya.

12 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús:—Chixpetok, chixwoꞌkok —xcha chique.Na jinta cꞌu junok chique rutijoꞌn xraj

cutzꞌonoj che china Rire, ma quetaꞌam e riKanimajawal.

13 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xucꞌam ri pam yxuya chique, y jelaꞌ xuꞌan rucꞌ ri car.

14 E urox laj waꞌ xucꞌut uwach ri Jesúschiquiwach rutijoꞌn chwi lo rucꞌastajibalchiquixoꞌl ri ecaminak.

Ri Jesús cachꞌaꞌt rucꞌ ri Simón Pedro15 Echiriꞌ xquiqꞌuis utijic ri quiwa, ri

Jesús xutzꞌonoj che ri Simón Pedro:—Simón, at ucꞌajol ri Jonás, ¿más nawi

cꞌax quinanaꞌ riꞌat chwa ri cꞌaxnaꞌbal wecaquiꞌan wa jujun chic? —xchaꞌ.

Ri Pedro xucꞌul uwach:—Wajawal, rilal etaꞌam la cꞌo rutzil

nucꞌuꞌx cheꞌla —xchaꞌ.Ri Jesús xubiꞌij che:—Chebatzuku cꞌu riꞌ ri raltak conubexex

—xchaꞌ.16Xutzꞌonoj chucalaj:—Simón, at ucꞌajol ri Jonás, ¿lic cꞌax

quinanaꞌ rucꞌ ronoje acꞌuꞌx? —xchaꞌ.Ri Pedro xucꞌul uwach:—Wajawal, rilal etaꞌam la cꞌo rutzil

nucꞌuꞌx cheꞌla —xchaꞌ.Xubiꞌij tanchi cꞌu ri Jesús che:—Chebachajij cꞌu riꞌ ri nubexex —xchaꞌ.17Xutzꞌonoj churox laj:—Simón, at ucꞌajol ri Jonás, ¿katzij cꞌo

rutzil acꞌuꞌx chwe? —xchaꞌ.Ri Pedro lic xuchap bis ruma e urox laj

riꞌ xtzꞌonox che. Xubiꞌij cꞌu riꞌ:—Wajawal, rilal etaꞌam la ronoje, etaꞌam

cꞌu la riꞌin cꞌo rutzil nucꞌuꞌx cheꞌla —xchache.

Xubiꞌij cꞌu ri Jesús che:—Chebatzuku cꞌu riꞌ ri nubexex.

18 Pakatzij wi cambiꞌij chawe: Echiriꞌ atala, riꞌat atuquel caxim rapas y cateꞌecpa cawaj wi cateꞌec. Noꞌj echiriꞌ catuꞌananimalaj winak, cayac laꞌkꞌab y jun chiccaximow rapas y catucꞌam bi pa na cawajta wi cateꞌec —xchaꞌ.

19Ri Jesús xubiꞌij waꞌ chaꞌ cukꞌalajisaj saꞌrucamic ri Pedro caꞌanic re yacbal ukꞌij riDios. Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij che:

—¡Chat-tereja lo chwij! —xchaꞌ.20 Echiriꞌ xtzuꞌn ri Pedro chirij, xrilo

chiquij teran lo ri jun tijoꞌn lic cꞌax canaꞌruma ri Jesús, waꞌ e ri xjaꞌiꞌ putzal riJesús pa ri jun waꞌim echiriꞌ xutzꞌonojche: «Wajawal, ¿China ri cacꞌayin e la?»✡21Ecꞌu ri Pedro echiriꞌ xril ri jun chic tijoꞌn,xutzꞌonoj che ri Jesús:

—Wajawal, yey rire, ¿saꞌ ri cucꞌulumaj?—xchaꞌ.

22Ri Jesús xucꞌul uwach:—¿Suꞌchac catzꞌonoj? We cuaj riꞌin cꞌa

cꞌas rire echiriꞌ quincꞌun tanchic, na jintaawe che. Riꞌat chat-tereja lo chwij —xchaꞌ.

23Ruma cꞌu wa xubiꞌij ri Jesús, xeꞌec utz-ijoxic chiquixoꞌl ri quicojom rubiꞌ ri Cristo:«Laꞌ la jun utijoꞌn na cacam taj.» Pero riJesús na xubiꞌij ta che we na cacam taj,ma xew xubiꞌij waꞌ: «¿Suꞌchac catzꞌonoj?We cuaj riꞌin cꞌa cꞌas rire echiriꞌ quincꞌuntanchic, na jinta awe che.»

✡ 21:20 Jn. 13:25

Page 165: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Juan 21:24 162 Juan 21:2524 Ecꞌu waꞌ wa jun tijoꞌn e ri cajiquiban

uwach tak waꞌ y e xtzꞌiban waꞌ. Yey riꞌojketaꞌam cꞌut lic katzij ronoje wa tzꞌibitalic.

25 Lic cꞌo uqꞌuiyal chac xuꞌan ri Jesústob na ronoje ta waꞌ tzꞌibital can chupa walibro. Yey we ta e laꞌ catzꞌibax ronoje takri xuꞌano, riꞌin canchꞌob rakan na coc taneche ruwachulew tak ri wuj pa catzꞌibax wi.Amén.

Page 166: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 1:1 163 Hechos 1:18

Janipa ri xquiꞌan takrutakoꞌn ri Cristo

Ri ubiꞌim lo ri Jesús puwi ri Ruxlabixel riDios

1 Chupa ri nabe nulibro, xintzꞌibaj panche rilal Teófilo, puwi tak ri xuꞌan riJesús y tak ri xucꞌutu chwi lo ri jekebalre ruchac 2 cꞌa chupa ri kꞌij echiriꞌ xcꞌulchilaꞌ chicaj ruma ri Dios. Chwach cꞌupan riꞌ rubenam chilaꞌ chicaj, Rire rumari Santowilaj Ruxlabixel ri Dios xuya cantakanic chique rutakoꞌn* ebuchaꞌom puwitak ri chirajawaxic caquiꞌano. 3 Chwi cꞌurucamic, xcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminaky cꞌa xcꞌojiꞌ cuarenta kꞌij che ruwachulew.Chupa tak cꞌu laꞌ la kꞌij, uqꞌuiyal laj elaꞌ xucꞌut uwach chiquiwach rutakoꞌn yxchꞌaꞌt cucꞌ puwi ri takanic re ri Dios.Jecꞌulaꞌ riꞌ, lic xucꞌutu pakatzij wi Rirecꞌaslic.

4 Echiriꞌ ri Jesús e laꞌ cꞌa cꞌo cucꞌ ru-takoꞌn, xubiꞌij chique:

—Chixcꞌola Jerusalem chaꞌ quiwoyꞌejrubiꞌtisinic ri Nukaw, ri nutzijom chilo riꞌin chiwe; waꞌ e ri bautismo re riRuxlabixel ri Dios. 5 Pakatzij wi ri Juanxuya ri bautismo rucꞌ yaꞌ; noꞌj ri bautismoquicꞌul riꞌix e rucꞌ ri Santowilaj Ruxlabixelri Dios; yey waꞌ cuꞌana xa chupa tak waꞌ wakꞌij catajin lok —xcha chique.

Ri Jesús catzelej chilaꞌ chicaj6 Jun kꞌij cꞌut ri quimolom quib rucꞌ ri

Jesús jewaꞌ xquitzꞌonoj che:—Kajawal, ¿chupa tak waꞌ wa kꞌij oj cꞌo

wi, cayac tanchi nawi la ri takanic re rikatinamit Israel jelaꞌ pachaꞌ ri uꞌanom loojertan?† —xechaꞌ.

7Y ri Jesús xucꞌul uwach:—Riꞌix na yaꞌtal ta chiwe quiwetaꞌmaj

rukꞌijol y ruꞌorayil echiriꞌ cuꞌana tak waꞌ riNukaw, ma ronoje waꞌ xew pukꞌab Rire cꞌowi. 8 Pero quicꞌul cꞌu ichukꞌab riꞌix echiriꞌcakaj lo ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios pi-wiꞌ y quixuꞌana cꞌu ix tzijol weꞌin chupawatinamit Jerusalem, chupa ronoje ri luwarre Judea y re Samaria y cꞌa che ronojeluwar re ruwachulew —xcha chique.

9 Ecꞌuchiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxiquil takwaꞌ, xcꞌam bi chilaꞌ chicaj; y ecꞌu laꞌcaquitzutzaꞌ rutijoꞌn xsach bi chiquiwachchupa jun sutzꞌ. 10Cꞌa caquitzutzaꞌ cꞌu panchilaꞌ chicaj pa xcꞌam wubi ri Jesús, echiriꞌxewinakir queb achijab cucꞌ yey waꞌ lic sakri quikꞌuꞌ.

11 Waꞌchijab xechꞌaw cꞌu chique, jewaꞌxquibiꞌij:

—Achijab ix aj Galilea, ¿suꞌbe cꞌaquixtzutzuꞌn chicaj? Ma wa Jesús, ri xelbi chixoꞌl riꞌix y xcꞌul chilaꞌ chicaj, Rirecacꞌun tanchic. Jecꞌulaꞌ pachaꞌ xiwiloxeꞌec, jelaꞌ cacꞌun tanchic —xecha chique.

Ri Matías cachaꞌic re cacꞌojiꞌ pucꞌaxel riJudas aj Iscariot

12 Ecꞌuchiriꞌ, ri e takoꞌn xebel bi chwachri juyub Olivos y xetzelej Jerusalem. (Wajuyub xa nakaj cꞌo wi lo che Jerusalem,laj jun kilómetro unajtijil; jecꞌulaꞌ rique naxicꞌow ta uwiꞌ ri caquibinibej che ri yaꞌtalice chirij ri cojobal que raj judiꞌab puwi ri kꞌijre uxlanibal.)‡

13 Echiriꞌ xebopon Jerusalem, xebakꞌanchicaj pa ri caleꞌ ja pa ejekel wi ri Pedro,ri Jacobo, ri Juan, ri Andrés, ri Felipe,ri Tomás, ri Bartolomé, ri Mateo, ri Ja-cobo rucꞌajol ri Alfeo; ri Simón ri cabiꞌx“ri Zelote” che y ri Judas ruchakꞌ ri Ja-cobo. 14 E conoje rique lic xa jun quicꞌuꞌxquiyaꞌom quib pa oración, junam cucꞌ ju-jun ixokib, rucꞌ ri María ruchu ri Jesús yeycucꞌ tak ruchakꞌ ri Jesús.

15 Chupa cꞌu tak laꞌ la kꞌij, ri Pe-dro xtaqꞌuiꞌ chiquiwach ri hermanosquimolom quib, laj e ciento veinte chiconoje, y jecꞌuwaꞌ xubiꞌij chique:

16 «Hermanos, lic chirajawaxic wi ecuꞌana na ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtemri Dios puwi ri xubiꞌij ri SantowilajRuxlabixel ruma ri David echiriꞌ xchꞌaꞌtpuwi ri Judas aj Iscariot. Waꞌ e ri xnabejchiquiwach ri xechapaw bi ri Jesús, 17 tobrire e jun kachbiꞌil y xyaꞌ che xchacunjunam kucꞌ chupa wa chac re ri Dios»xchaꞌ.

18 (Xlokꞌ cꞌu juchꞌakap ulew rucꞌ ri puakxyaꞌ che ri Judas ruma ri na jusucꞌ tajxuꞌano echiriꞌ xucꞌayij ri Jesús. Ecꞌu riJudas xuꞌxulubaꞌ lo rib chwi jun cheꞌ yechiriꞌ xtzak lok, xrakaroꞌb rupa y ronoje

* 1:2 “Rutakoꞌn”: Quil “apóstol” pa vocabulario. † 1:6 Caquitzꞌonoj we ri Jesús cuꞌana rey re Israel rucꞌ juntakanic pachaꞌ ri xquiꞌan ri rey David y ri rey Salomón echiriꞌ lic yacom ukꞌij ri tinamit Israel. ‡ 1:12 Chiquiwachraj judiꞌab, xew yaꞌtalic cabin junok jun kilómetro chupa ri kꞌij re uxlanibal.

Page 167: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 1:19 164 Hechos 2:17ri rixcolob xquich caꞌnic. 19 Waꞌ xquetaꞌ-maj conoje ri ejekel Jerusalem. E uwar-iꞌche, xquicoj “Acéldama” che wa junluwar; waꞌ queꞌelawi “Luwar re Quicꞌ” pari quichꞌaꞌtem rique.)

20Xubiꞌij cꞌu ri Pedro:«Jecꞌuwaꞌ tzꞌibital can puwi ri Judas

chupa ri libro re ri Salmos:Ri luwar pa jekel wi chuꞌana jun luwar

catzꞌintzꞌotic,y na jinta junok cajekiꞌ chiriꞌ. Sal. 69:25Y jewaꞌ cubiꞌij tanchic:Lic chirajawaxic catzucux jun chic aj chac

chaꞌ cacꞌojiꞌ pucꞌaxel Sal. 109:8cachaꞌ.

21 »E cꞌo cꞌu jujun achijab chikaxoꞌl xexojcachbilam echiriꞌ cꞌa cꞌo ri Jesús kucꞌ,22 chwi lo echiriꞌ xucꞌul ri bautismo rumari Juan y cꞌa echiriꞌ xel bi kucꞌ y xcꞌulchilaꞌ chicaj ruma ri Dios. Lic chirajawaxiccꞌut cakacoj junok chique waꞌ waꞌchijabchaꞌ junam cojtzijon puwi rucꞌastajibal riJesús» xcha ri Pedro chique.

23 Xequichaꞌ cꞌu caꞌib achijab. Jun eri José, ri cabiꞌx Barsabás che y cojomjun retzelal ubiꞌ “Justo” quecha che. Rijun chic, Matías rubiꞌ. 24 Y xquiꞌan orar,jewaꞌ xquibiꞌij: «Kajawal, Rilal etaꞌam lari quicꞌuꞌx conoje ri ticawex. Cꞌutu cꞌu lachikawach chinok chique wa caꞌib achijabchaꞌom la 25 chaꞌ cucꞌam bi wa chac y caꞌantakoꞌn la che; jecꞌulaꞌ cacꞌojiꞌ pucꞌaxel riJudas aj Iscariot, ri xrokꞌotaj can ri chacxyaꞌ che y xeꞌec cꞌu pa ri luwar takal che»xechaꞌ.

26 Ecꞌuchiriꞌ, xquiꞌan jun sorteo chaꞌcakꞌalajinic china chique wa caꞌib cacanajcan pucꞌaxel ri Judas; y waꞌ xtzak puwi riMatías. Chwi cꞌu riꞌ, rire xuꞌana e jun cucꞌri junlajuj chic e takoꞌn.

2Rucꞌunibal ri Ruxlabixel ri Dios

1 Echiriꞌ xopon ri nimakꞌij re Pente-costés* e tak rutijoꞌn ri Jesús quimolomquib, conoje uꞌanom xa jun quicꞌuꞌx.2 Xakicꞌateꞌt cꞌut chilaꞌ chicaj xpe pachaꞌuchꞌawibal juna unimal tew lic cajuxu-xic, yey waꞌ xunojisaj ronoje upa ri ja paquimolom wi quib. 3 Ecꞌuchiriꞌ, xewinakirpachaꞌ urepebal akꞌ y waꞌ xcꞌojiꞌ paquiwiꞌchiquijujunal rique. 4 Yey conoje ri ecꞌo chiriꞌ xquicꞌul ruchukꞌab ri Santowilaj

Ruxlabixel, y xquijek cꞌu riꞌ quechꞌaꞌt pajujun chic chꞌaꞌtem junwi. Chiquijujunalquechꞌaꞌt pa ri chꞌaꞌtem xyaꞌtaj chiqueruma ri Ruxlabixel.

5 Chiriꞌ cꞌut Jerusalem e cꞌo e aj judiꞌablic caquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios. Riquee petinak pa tak uqꞌuiyal tinamit cheruwachulew. 6Echiriꞌ xquitawaꞌwa chꞌaw-ibal, xepe che rilic. Yey lic xsach quinaꞌojma chiquijujunal xequito quechꞌaꞌt pa takri quichꞌaꞌtem que rique. 7 Ecꞌu laꞌ liccaminak canimaꞌ che, xquijek caquibiꞌijchiquiwach: «¡Chilape alak! ¿Na e ta nebaaj Galilea conoje wa quechꞌaꞌtic? 8 ¿Chaꞌtacꞌu riꞌ chikajujunal quekato quechꞌaꞌt patak ri kachꞌaꞌtem oj alaxinak wi riꞌoj?9 Yey lic pa uqꞌuiyal tinamit oj petinak wi.Chikaxoꞌl e cꞌo e aj Partia, e aj Media y eaj Elam. Yey e cꞌo ri ejekel Mesopotamia,Judea, Capadocia, Ponto y Asia, 10 Frigiay Panfilia, Egipto y pa tak ri luwar reLibia chwach pana ri tinamit Cirene. Yeye cꞌo ri e petinak Roma; chiquixoꞌl waꞌe cꞌo e aj judiꞌab y e cꞌo ne ri na e taaj judiꞌab quitakem lo ri cꞌutunic que rajjudiꞌab. 11 E cꞌo e aj Creta y ri e aj Arabia.Yey chikajujunal riꞌoj cakato quechꞌaꞌt pakachꞌaꞌtem puwi tak ri cꞌutubal re runimaluchukꞌab ri Dios» quechaꞌ.

12 Conoje cꞌut lic caminak canimaꞌ chey na caquirik ta chic saꞌ ri caquichꞌobpuwiꞌ, jecꞌuwaꞌ caquibiꞌij chiquiwach:«¿Saꞌ queꞌelawi waꞌ?» quechaꞌ. 13 Yey ecꞌo cꞌu jujun chic quechꞌamin que y jewaꞌcaquibiꞌij: «Laꞌ quekꞌabaric» quechaꞌ.

Ri nabe tzijonic xuꞌan ri Pedro puwi riJesús

14 Ecꞌuchiriꞌ, ri Pedro xtaqꞌuiꞌic junamcucꞌ ri junlaluj chic takoꞌn y lic co xchꞌawic,jewaꞌ xubiꞌij:

«Achijab alak aj judiꞌab y onoje ri alakjekel wara Jerusalem, tape alak chi utz ricankꞌalajisaj che alak. 15 Ma e chiwachralak, waꞌ waꞌchijab quekꞌabaric, noꞌj ¡nae ta uꞌanom riꞌ! Ma cꞌa e ne belejeb ora†laꞌ che wa anim. 16 Janipa wa cata alak yquil alak woꞌora, waꞌ e ri ubiꞌim chi canri kꞌalajisanel Joel ojertan, echiriꞌ jewaꞌxubiꞌij:17 “Che tak ruqꞌuisbal kꞌij” cubiꞌij ri Dios,“cantak bi ri Wuxlabixel paquiwi conoje ri

ticawex che ruwachulew.* 2:1 “Pentecostés”: Waꞌ queꞌelawi “cincuenta kꞌij”. E jun nimakꞌij catzak cincuenta kꞌij ricꞌowic ri nimakꞌij Pascua.† 2:15 “Belejeb ora”: Quil “hora” pa vocabulario.

Page 168: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 2:18 165 Hechos 2:38E tak cꞌu rimiꞌal alcꞌoꞌal alak caquikꞌalajisaj

ri Nutzij.Ralabo caquilo janipa ri cancꞌut chiqui-

wach;yey e ri nimak winak, pa wachicꞌ caquil wi

janipa ri cankꞌalajisaj chiquiwach.18 Chupa tak cꞌu riꞌ laꞌ la kꞌij, paquiwi ri e

waj chac ixokib y achijab cantak biri Wuxlabixel

chaꞌ jelaꞌ caquikꞌalajisaj ri Nutzij chiqui-wach ri ticawex.

19 Chwa ri caj cancꞌut tak cꞌutubal renuchukꞌab yey waꞌ na jinta ilitaji-nak wi

y che ruwachulew canꞌan cꞌutubal rucꞌquicꞌ, rucꞌ akꞌ y rucꞌ mayul re sib.

20 Ecꞌu ri kꞌij cuꞌan kꞌekuꞌm uwachyey ri icꞌ cuꞌan cak uwach pachaꞌ quicꞌ;waꞌ e cuꞌana echiriꞌ ya copon rukꞌijol ri

Kanimajawal.Waꞌ wa jun kꞌij lic nim y na jinta cꞌo

cajunimax wi ruchomalil.21 Y conoje cꞌu ri caquicoj quib chwach

ri Kanimajawal re quebucolobej, riꞌquecolobetajic” Jl. 2:28-32

xchaꞌ.22 »Achijab alak aj Israel, tape alak ja-

nipa wa cambiꞌij che alak woꞌora: Ri Jesúsri aj Nazaret, Rire e ri Jun takom lo chixoꞌlalak ruma ri Dios. Lic etaꞌam cꞌu alak rixuꞌan ri Dios ruma ri Jesús chixoꞌl alak,waꞌ e uqꞌuiyal milagros y tak cꞌutubal reri unimal uchukꞌab ri Dios. 23 Yey ri Dioslic uchꞌobom chi ulok y retaꞌam suꞌchacxuya ri Jesús pakꞌab alak. Ecꞌu ralak xchapbi alak y xtak alak ucamisaxic chwa cruzcuma winak na jinta Rutzij Upixab ri Dioscucꞌ.‡ 24 Pero ri Dios xucꞌastajisaj lok yxresaj chupa rucꞌaxcꞌolil ri camic, ma ricamic na jinta uchukꞌab puwi Rire y rumariꞌ, Rire na xcꞌojiꞌ ta pukꞌab ri camic.

25 »Rojertan xubiꞌij can ri rey Davidpuwi ri Cristo:Riꞌin canwil ri Wajawal xaki e laꞌ cꞌo chin-

uwach.Ruma cꞌu cꞌo Rire pa nuwiquikꞌab,na jinta cꞌana cayuchꞌuyuꞌn weꞌin.26 E uwariꞌche ri wanimaꞌ lic xquiꞌcoticy ruchiꞌ nukul xbixon rucꞌ quiꞌcotemal.Ecꞌu riꞌin, tob ne wetaꞌam quincamic,e laꞌ cꞌo chi ri nucubam pan nucꞌuꞌx che;27ma Rilal na quinya ta can la chiquixoꞌl ri

ecaminak,

yey na caya tane la luwar cakꞌay rucuerpori aj chac la,

ri jun lic uyaꞌom rib pakꞌab la.28 Rilal xcꞌut la chinuwach ri be re cꞌasle-

mal.Ruma cꞌu xaki Lal cꞌo la wucꞌ riꞌin,canojisaj la ri wanimaꞌ che quiꞌcotemal Sal.

16:8-11xchaꞌ.

29 »Hermanos, pakatzij wi lic usucꞌ can-cuxtaj waꞌ che alak: Ri rey David ojertan,xcamic y xmukic, y cꞌa kꞌalaj ne chikawachriꞌoj wakꞌij ora pa cꞌo wi rumukubal. 30Yeyri rey David e jun kꞌalajisanel; xretaꞌmajcꞌu riꞌ ri Dios rucꞌ jun tzij xujiquibaꞌ uwachche rire: “Chiquixoꞌl tak ri awalcꞌoꞌal, cay-actaj lo ri Cristo chaꞌ cuꞌan Rey y catzꞌuyiꞌpacꞌaxel riꞌat.”

31 »Yey ri rey David xchꞌaꞌtic e pachaꞌrilom chi rucꞌastajibal ri Cristo echiriꞌ xu-biꞌij: “Na cacanaj ta can Rire chiquixoꞌlri ecaminak y na cakꞌay tane rucuerpo.”✡32 Ecꞌu waꞌ wa Jesús ri xucꞌastajisaj ri Diosche ri camic; yey waꞌ lic katzij, ma konojeriꞌoj xkilo. 33 Lic cꞌu xyac ukꞌij echiriꞌxtzꞌuyiꞌ puwiquikꞌab ri Dios. Yey xyaꞌtajche Rire cutak lo pakawi riꞌoj ri SantowilajRuxlabixel, ri ubiꞌtisim lo ri Kakaw Dioschike riꞌoj. Y ecꞌu riꞌ waꞌ ri quil alak y cataalak.

34 »Ma na e ta ri David ri xakꞌan chilaꞌchicaj, pero e rire ri xubiꞌij:Ri Dios Kajawxel xubiꞌij che ri Wajawal:

“Chat-tzꞌula pa nuwiquikꞌab,35 y chawoyeꞌej na ri kꞌijechiriꞌ quebenuya ri tzel quebilow

awechuxeꞌ rawakan” Sal. 110:1

xchaꞌ.36 »Tape alak onoje ri alak aj Israel, ma

lic chirajawaxic quetaꞌmaj cꞌu alak: WaJesús ri xcamisaj alak chwa cruz, e chaꞌ-tal lo ruma ri Dios re cuꞌan Kajawal yColobenel» xcha ri Pedro chique.

37 Ecꞌuchiriꞌ xquita waꞌ, lic xoc bischiquicꞌuꞌx y jewaꞌ xquibiꞌij che ri Pedro ychique ri jujun chic e takoꞌn:

—Hermanos, ¿saꞌ cꞌu riꞌ cakaꞌan riꞌoj? —xechaꞌ.

38Y ri Pedro xubiꞌij chique:—Tzelej tzij alak chwach ri Dios y chi-

jujunal alak cꞌulu alak pa rubiꞌ ri Kanima-jawal Jesucristo ri bautismo re cuybal macalak y jelaꞌ cacꞌul na cꞌu alak ri Santowilaj

‡ 2:23 Waꞌ e ri e aj Roma. ✡ 2:31 Sal. 16:10

Page 169: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 2:39 166 Hechos 3:15Uxlabixel, waꞌ e sipanic re ri Dios che alak.39 Ma ri Dios ubiꞌtisim waꞌ chique conojejanipa ri quebusiqꞌuij: che ralak, chiquetak ri alcꞌoꞌal alak y chique ne conoje riejekel lic naj che ri tinamit re Israel —xchari Pedro chique.

40 Jecꞌulaꞌ, xebupixabaj rucꞌ uqꞌuiyalchꞌaꞌtem y jewaꞌ xujiquibaꞌ uwach chique:

—Chesaj lo ib alak chiquixoꞌl waꞌ wawinak lic na jusucꞌ ta ri quiꞌanom, chaꞌ jelaꞌcacolobetaj alak chwach ri kꞌatbal tzij capepaquiwiꞌ —xcha chique.

41 Janipa cꞌu riꞌ ri xecojow Rutzij riDios ruma ri xubiꞌij ri Pedro, xquicꞌul ribautismo. Yey chupa cꞌu laꞌ la jun kꞌij,laj e oxib mil ri xquicoj rubiꞌ ri Cristo.42Y conoje lic junam quebin chupa ri sakilcꞌutunic que ri e takoꞌn re ri Jesús, junamquicꞌuꞌx, junam quewaꞌ chiquiwach y ju-nam caquiꞌan orar.

Ri quibinic quisilabic ri nabe ticawex xe-cojow rubiꞌ ri Cristo

43 Conoje cꞌu ri ticawex xoc xiꞌin ib pacanimaꞌ ruma tak ri milagros y cꞌutubalcuꞌan ri Dios cuma ri e utakoꞌn ri Cristo.44 Conoje cꞌu ri xecojow rubiꞌ ri Cristo,lic xuꞌan xa jun quicꞌuꞌx chiquiwach y ru-bitak que chiquijujunal xuꞌan re chinimaronoje. 45 E cꞌo ri xquicꞌayij culew y ubitakque, yey ecꞌu ri rajil waꞌ, caquijach chiqui-wach e chirij tak ri cajawax wi chiquechiquijujunal. 46Ronoje kꞌij caquimol quibchupa ri Rocho Dios. Yey pa tak ri cochocaquijach chiquiwach ri caquitijo, junamquewaꞌ rucꞌ quiꞌcotemal y rucꞌ uchꞌutiꞌnalquicꞌuꞌx. 47 Caquiyac cꞌu ukꞌij ri Dios y licchom ri quichꞌaꞌtibexic caꞌan cuma conojeri ticawex re ri tinamit. Yey ronoje kꞌij e cꞌomás ticawex catajin quicolobetajic ruma riKanimajawal, y jelaꞌ xqꞌuiyar riglesia.

3Jun achi sic cacunutajic

1 Xuꞌana cꞌu chupa jun kꞌij, ri Pedro yri Juan junam xebec pa ri Rocho Dios cheri urox ora* benak kꞌij, ma e ora riꞌ reoración.

2 Ronoje kꞌij cꞌut cacꞌam lo jun achiralaxibem sic y cayaꞌ chwach ri RochoDios pa ri oquibal cabiꞌx che “Lic Chom”chaꞌ cutzꞌonoj ulimoxna chique ri winakqueboc bi. 3 Ecꞌu rachi sic, echiriꞌ xerilri Pedro y ri Juan e riꞌ queboc bi chupa

ri Rocho Dios, xujek quelaj chique chaꞌcaquiya can ulimoxna.

4 Ecꞌu ri Pedro junam rucꞌ ri Juan licxquichꞌiquibaꞌ ri quiwach puwi rachi, yeyri Pedro xubiꞌij che:

—Chojtzuꞌu pe la —xcha che.5Ewi ri sic xebutzuꞌu ma royeꞌemwe cꞌo

caquiya che.6 Pero ri Pedro xubiꞌij che:—Na jinta sakil puak wucꞌ y na jinta

ne kꞌana puak wucꞌ; noꞌj cꞌu ri cꞌo wucꞌcanya cheꞌla. Chupa rubiꞌ ri KanimajawalJesucristo ri aj Nazaret, yactaj la y bina la—xcha che.

7 Ecꞌu ri Pedro xuchap che rukꞌabuwiquikꞌab, xuyaco y chupa laꞌ la jokꞌotajxcowir ri rakan y rukul rakan. 8 Y rachixchꞌoplin chicaj, xtaqꞌuiꞌic y xujeko cab-inic. Junam cꞌut cucꞌ ri Pedro y ri Juan, xocbi pa ri Rocho Dios, cabinic, cachꞌoplanic ycuyac ukꞌij ri Dios.

9Conoje cꞌu ri winak re ri tinamit xquilorachi cabinic y lic cuyac ukꞌij ri Dios. 10 Yxquetaꞌmaj e achi catzꞌuyiꞌic y cutzꞌonojulimoxna chwach ri Rocho Dios pa rioquibal cabiꞌx che “Lic Chom”. Lic cꞌuxcam canimaꞌ che ri xꞌaniꞌ che rachi y naxquimaj ta cꞌana usucꞌ chaꞌtaj xcunutajic.

11 Rachi xcunutajic na caresaj ta chi ribchiquij ri Pedro y ri Juan. Yey conoje riwinak caminak canimaꞌ che, xemoc caꞌnpa ri luwar cabiꞌx che “Ruchiꞌ Ja re Sa-lomón”.

12 Ecꞌuchiriꞌ xril waꞌ ri Pedro, xubiꞌijchique ri tinamit:

«Achijab alak aj Israel, ¿suꞌchac lic cam-inak animaꞌ alak che wa xil alak? ¿Yeysuꞌchac e cojtzutzaꞌ alak riꞌoj pachaꞌ oj rixojbinisan re waꞌchi rucꞌ ri kachukꞌab oruma lic oj jusucꞌ riꞌoj chwach ri Dios? Nae ta riꞌ. 13 Ma e ri Dios que ri kamamojertan, waꞌ e ri Abraham, ri Isaac y riJacob, ecꞌu Rire ri lic xuyac ukꞌij ri Jesús riRaj Chac Rire. Noꞌj ralak xya alak ri Jesúspukꞌab ri Pilato. Y na xew ta laꞌ, ma xcꞌakbi alak ukꞌij chwach ri Pilato y na xya taalak luwar che rire cuyolopij bi ri Jesúsechiriꞌ xraj cuyolopij bi ruma na jinta macxurik che. 14 Ecꞌu riꞌ ralak na xꞌaj ta alakcayolopix bi waꞌ wa Jun lic nim ukꞌij Santoy Jusucꞌ; ma e xtzꞌonoj alak cayolopix biri jun camisanel.✡ 15 Xcamisaj cꞌu alak riꞌri aj yaꞌl cꞌaslemal, ri Jun xcꞌastajisax lochiquixoꞌl ri ecaminak ruma ri Dios. Puwi

* 3:1 “Ri urox ora”: Quil “hora” pa vocabulario. ✡ 3:14 Lc. 23:17-20

Page 170: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 3:16 167 Hechos 4:11cꞌu riꞌ wa cꞌastajibal cojtzijonwi riꞌojma licoj xojilow re.

16 »E ruma ri cubulibal cꞌuꞌxaj rucꞌ riJesús, xcowir ri rakanwaꞌwaꞌchi quil alak yetaꞌam ne alak uwach. Yey ruma wa cubu-libal cꞌuꞌxaj rucꞌ ri Jesús xcunutajwaꞌchi pasakil wi jelaꞌ pachaꞌ catajin onoje alak cherilic.

17 »Wetaꞌam cꞌut, alak katz-kachakꞌ, rixꞌan alak e ruma na xmaj ta alak usucꞌ, yjenelaꞌ riꞌ xquiꞌan raj wach re ri tinamitalak. 18 Pero ruma ri xꞌan alak che riJesús, ri Dios xuꞌana janipa rubiꞌim lo ojer-tan cuma ri kꞌalajisanelab echiriꞌ xubiꞌijRuchaꞌoꞌn lo Rire cutij cꞌax.

19 »E uwariꞌche tzelej tzij alak chwach riDios y yaꞌa cꞌu ib alak pukꞌab chaꞌ cacuytajri mac alak y chaꞌ ri Kajawal Dios cuyauxlanem y utzil chomal chupa ri animaꞌalak. 20 Jecꞌulaꞌ ri Dios cutak na lo ucꞌ alakri Jesús, Ruchaꞌoꞌn lo Rire, ri biꞌtisim chilo che alak ojertan. 21 Tob cꞌu woꞌora licchirajawaxic wi ri Jesús cꞌo chilaꞌ chicaj,copon na ri kꞌij echiriꞌ ri Dios cuꞌan tanchicꞌacꞌ che ronoje jelaꞌ pachaꞌ ri xubiꞌij loojertan cuma ri kꞌalajisanelab ri xetak loruma Rire.

22 »Ma ri Moisés xubiꞌij chique ri katiꞌ-kamam ojertan:E ri Dios Kajawxel cuyac na lo

chiquixoꞌlibal ri katinamit Israeljun Kꞌalajisanel jelaꞌ pachaꞌ riꞌin.Ecꞌu chita janipa ri cubiꞌij Rire chiwe.23 Ecꞌu ri ticawex na cucoj ta utzij wa jun

Kꞌalajisanel, Dt. 18:15, 19riꞌ quesax bi y na jinta chi re cucꞌ rutinamit

ri Dios Lv. 23:29xcha ri Moisés.

24 »Conoje cꞌu ri kꞌalajisanelabquipetebem lo chwi ri Samuel, licetzijoninak lo chwi tak waꞌ wa kꞌij. 25Alakcꞌu ri cacꞌuluw re ri xubiꞌtisij ri Dios cumari kꞌalajisanelab y ruma ri tzij xuꞌan cucꞌ rikatiꞌ-kamam ojertan, echiriꞌ xubiꞌij che riAbraham:Ruma cꞌu Jun chique rawalcꞌoꞌal,quebenuꞌan bendecir conoje ruqꞌuiyal

quiwach tak ri ticawex cheruwachulew Gn. 12:18

xchaꞌ.26 »Ecꞌu ri Dios, echiriꞌ xucꞌastajisaj lo

ri Raj Chac chiquixoꞌl ri ecaminak, xutaklo nabe ucꞌ ralak re toꞌbel e alak chaꞌ jelaꞌ

chijujunal alak cajalcꞌatitaj ri binic silabicalak che ri na utz taj» xcha ri Pedro chique.

4Ri Pedro y ri Juan quecꞌam bi pa kꞌatbal

tzij1 Cꞌa quechꞌaꞌt ne ri Pedro y ri Juan cucꞌ

ri winak, echiriꞌ xecꞌun lo raj chacunel reri Rocho Dios, ri aj wach que ri e chajinelre ri Rocho Dios y jujun saduceos. 2 Riquelic cꞌo coyowal chiquij ri Pedro y ri Juanma quecꞌutun chiquiwach ri ticawex puwirucꞌastajibal lo ri Jesús chiquixoꞌl ri ecam-inak,* jecꞌuwaꞌ caquibiꞌij: «Rucꞌastajibal riJesús e cꞌutubal re, chikawach apanok riticawex quecꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecami-nak» quechaꞌ.

3 Ecꞌu ri e aj wach re ri Rocho Diosxetakan che quechap bi ri Pedro y riJuan. Yey ruma cꞌu lic benak kꞌij chic,xebeꞌquiyaꞌa pa cárcel chaꞌ cataꞌ quichiꞌcꞌa chucaꞌm kꞌij. 4 Pero chique ri xetawre ri xubiꞌij ri Pedro, lic e qꞌui ri xcubiꞌquicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús; yey we quebajilaxxew ri achijab, laj e woꞌob mil xecojow reRire.

5 Chucaꞌm kꞌij cꞌut xquimol quib pa ritinamit Jerusalem raj wach que raj judiꞌabcucꞌ ri nimak winak re ri tinamit y rajcꞌutunel re ri tzijpixab. 6 Cꞌo chiriꞌ riAnás ri cajawal raj chacunel pa RochoDios;yey e cꞌo ri Caifás, ri Juan, ri Alejandro yjujun chic cꞌo chux chique ri cajawal rajchacunel pa Rocho Dios.† 7 Xequiya cꞌu riPedro y ri Juan chiquinicꞌajal y xquitzꞌonojchique:

—¿China xyaꞌw pikꞌab o china pubiꞌxiꞌan riꞌix waꞌ? —xecha chique.

8 Ecꞌu ri Pedro, rucꞌ ruchukꞌab ri San-towilaj Ruxlabixel ri Dios, xubiꞌij chique:

—Tape alak, alak aj wach re ri tinamit yalak nimak winak re Israel, 9 ma e wakꞌijcataꞌ kachiꞌ puwi ri utz xꞌan chewa jun achiyewaꞌ chaꞌ quetaꞌmaxic suꞌanic xcunutajic.10 Ecꞌu riꞌ woꞌora cakakꞌalajisaj chiwachonoje alak y chiquiwach conoje ri tina-mit Israel: Waꞌ waꞌchi cꞌo chiwach alakxcunutaj chupa rubiꞌ ri Kanimajawal Je-sucristo re Nazaret, ri xcamisaj alak chwacruz yey ri Dios xucꞌastajisaj lo chiquixoꞌlri ecaminak.

11»E pachaꞌ ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios:* 4:2 Ri saduceos y jujun chique raj chacunel re ri Rocho Dios, na caquicoj taj we ri ticawex quecꞌastaj tanchi lochiquixoꞌl ri ecaminak. † 4:6 Conoje waꞌ e cuqꞌuil ri uchapom wi rib ri kꞌatbal tzij. Quil nota Jn. 18:19 paquiwi riAnás y ri Caifás.

Page 171: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 4:12 168 Hechos 4:33E rabaj cꞌakital can cuma raj yacal ja,e abaj waꞌ lic xajawaxic chaꞌ catiquiꞌ lo ri ja

Sal. 118:22cachaꞌ.Ralak e alak pachaꞌ wa e aj yacal ja yeyri Jesús e ri Abaj. 12 Xew cꞌu rucꞌ riJesús carikitaj colobetajic, ma na jinta chijuna biꞌaj che ruwachulew yaꞌtal lo chiqueri ticawex chaꞌ ruma riꞌ cojcolobetajic —xchaꞌ.

13 Ecꞌu raj wach re ri tinamit xquilori Pedro y ri Juan na caquixiꞌij ta cꞌanaquib quetzijon puwi ri Utzilaj Tzij, tob waꞌwaꞌchijab na e ta tijotal pachaꞌ rique yey xane e cuqꞌuil rachijab e aj chac re ri tinamit.Lic xcam cꞌu canimaꞌ riꞌ chique y xquimajusucꞌ e janipa tak ri caquiꞌano y ri quima-jom ri Pedro y ri Juan, e ruma ri xecꞌojiꞌrucꞌ ri Jesús, ri quitijonel. 14 Yey na utztane cꞌu riꞌ caquibiꞌij na cunutajinak ta risic, ma waꞌ waꞌchi tacꞌal chiriꞌ chiquiwachcucꞌ ri Pedro y ri Juan.

15 Ecꞌu ri xquiꞌano e xetakan che chaꞌri Pedro y ri Juan quebel bi jokꞌotaj pari luwar re ri kꞌatbal tzij, y xew cꞌu xe-canaj raj kꞌatal tzij chaꞌ quechꞌaꞌt chiqui-wach. 16 Jecꞌuwaꞌ xquibiꞌij chiquiwach:«¿Saꞌ ri cakaꞌan chique waꞌchijab? Ma ricꞌutubal re cunanic ꞌanatal cuma rique,✡lic kꞌalajininak chiquiwach conoje ri ejekelJerusalem yey lic na utz taj cakewaj. 17 Rikaꞌanaꞌ e kaxibij quipa chaꞌ na quetzijon tachi cꞌana chwach junok chupa rubiꞌ wa junachi, y jelaꞌ na queꞌec ta chi utzijoxic waꞌ»xechaꞌ.

18 Xequisiqꞌuij cꞌu ri Pedro y ri Juany lic xequitak che na quetzijon taj y naquecꞌutun ta chi ne cꞌana pa rubiꞌ ri Jesús.

19Pero ri Pedro y ri Juan xquicꞌul uwach:—Chꞌobo pe ralak: ¿Usucꞌ nawi chwach

ri Dios e cakacoj tzij ralak chwa ri cakacojutzij Rire? 20Ma riꞌoj, na utz taj cakokꞌotajubiꞌxiquil janipa ri kilom y ri katom —xechaꞌ.

21 Ecꞌu ri e aj wach lic xquixibij quipa.Tecꞌuchiriꞌ, xequiyolopij bi ma na xquiriktaj suꞌanic quequiya pa cꞌaxcꞌobic rumacaquixiꞌij quib chiquiwach ri winak re ritinamit. Ma conoje lic caquiyac ukꞌij riDios ruma ri xquilo. 22 Yey lic kꞌalaj e rucꞌruchukꞌab ri Dios xꞌaniꞌ wi ri cꞌutubal recunanic, ma waꞌchi xcunutajic, ralaxibemsic yey icꞌowinak chi pa cuarenta rujunab.

Ri quicojom rubiꞌ ri Cristo caquitzꞌonojquichukꞌab che ri Dios

23 Echiriꞌ xeyolopix bi, ri Pedro y ri Juanxebec cucꞌ ri cachbiꞌil y xquitzijoj chiquejanipa ri biꞌtal bi chique cuma ri nimak e ajchacunel pa Rocho Dios y ri nimak winakre ri tinamit. 24 Echiriꞌ rique xquita waꞌ,conoje xa jun quicꞌuꞌx xquijek caquiꞌanorar chwach ri Dios, jewaꞌ caquibiꞌij:

«¡Lal Dios Kajawxel, Lal ꞌanayom la ruwacaj, ruwachulew, ri mar y ronoje ri cꞌo chetak waꞌ! 25 Yey ruma ri David ri aj chac la,jewaꞌ xbiꞌij la ojertan:¿Suꞌchac lic quetucuc tak ri winakyey tak ri tinamit xew caquinoꞌjij ri na

jinta uchac?26 Ma xquimol quib ri takanelab y ri e aj

wach che ruwachulew,xquiꞌan cꞌu xa jun che quiby xebec chirij ri Dios Kajawxely chirij ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo Rire. Sal.

2:1-227 Waꞌ lic katzij, ma chupa wa tinamit ojcꞌo wi, ri Herodes rucꞌ ri Poncio Pilatoxquimol quib cucꞌ ri winak e aj Israel y cucꞌri na e ta aj Israel; yey junam cꞌu xeyactajchirij ri Jesús, ri Santowilaj Aj Chac la, riJun xchaꞌ lo la. 28 Jecꞌulaꞌ, e xquiꞌano janipari chꞌobom lo la ojertan chaꞌ e cuꞌana na riꞌ.

29 »Ecꞌu woꞌora, Kakaw, quil la ri xibibalquipa raj chaquib la quiꞌanom; yaꞌa cꞌu lari chukꞌab la chique rique chaꞌ na caquix-iꞌij ta cꞌana quib caquitzijoj ri Chꞌaꞌtemla. 30 Yaꞌa ri kꞌab la paquiwiꞌ chaꞌ chuparubiꞌ ri Jesús, ri Santowilaj Aj Chac la,quecunutaj ri yewaꞌib y caꞌaniꞌ tak cꞌutubalre ri chukꞌab la» xechaꞌ.

31 Echiriꞌ xquiqꞌuis uꞌanic orar, riluwar pa quimolom wi quib xbarbatic yconoje xquicꞌul ruchukꞌab ri SantowilajRuxlabixel ri Dios y jecꞌulaꞌ na caquixiꞌij tacꞌana quib caquitzijoj Ruchꞌaꞌtem ri Dioschiquiwach conoje ri winak.

Ri quicojom rubiꞌ ri Cristo caquitoꞌ quibrucꞌ rubitak que

32 Conoje cꞌu ruqꞌuiyal hermanos, rixquicoj rubiꞌ ri Cristo, lic uꞌanom xa juncanimaꞌ y xa jun quinaꞌoj; y na jinta junokchique cuꞌan re che ri cꞌo rucꞌ, ma rubitakque xuꞌan re chinima ronoje. 33 Jecꞌulaꞌriꞌ, ri e takoꞌn re ri Cristo rucꞌ unimalquichukꞌab quetzijon chwi rucꞌastajibal riKanimajawal Jesús, yey ri toꞌbal re ri Dioscꞌo paquiwi conoje rique.

✡ 4:16 Hch. 3:1-10

Page 172: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 4:34 169 Hechos 5:1934 Na jinta cꞌu junok cutij nibaꞌil

chiquixoꞌl, ma janipa ri cꞌo tak culew o cꞌotak ja cucꞌ, we cꞌo xquicꞌayij, caquicꞌam lori rajil 35y caquiya cꞌu paquikꞌab ri e takoꞌnre ri Jesús chaꞌ rique caquijach chiquiwachri hermanos e chirij tak ri cajawax wichique chiquijujunal.

36 Cꞌo cꞌu jun achi José rubiꞌ, yey rie takoꞌn caquibiꞌij Bernabé che. (Waꞌwa biꞌaj queꞌelawi “bochiꞌinel”.)‡ Rireaj Chipre y e cuqꞌuil ri ralcꞌoꞌal can riLeví. 37 Waꞌ waꞌchi xucꞌayij chꞌakaprulew; tecꞌuchiriꞌ, xucꞌam lo ri rajil y xuyapaquikꞌab ri e takoꞌn.

5Ri Dios cukꞌat tzij paquiwi ri Ananías y ri

Safira1 Cꞌo cꞌu jun achi Ananías rubiꞌ, junam

rucꞌ ri rixokil Safira xquicꞌayij chꞌakapulew. 2 Ecꞌu rachi cꞌo xresaj can che ri rajilrulew, yey junam rucꞌ ri rixokil xquiꞌan tzijchiquiwach chaꞌ caquiꞌan rakꞌubal puwi rirajil rulew. Ecꞌu ri nicꞌaj chic che ri rajilxucꞌam bi, xuꞌyaꞌa paquikꞌab ri e takoꞌn* yxubiꞌij waꞌ e rajil rulew.

3 Ecꞌu ri Pedro xubiꞌij che:—Ananías, ¿suꞌchac xaya luwar che ri

Satanás coc pa awanimaꞌ chaꞌ jelaꞌ caꞌanrakꞌubal chwach ri Santowilaj Ruxlabixelri Dios? Ma xabiꞌij xaya ronoje ri rajilrulew, pero cꞌo xawesaj can che. 4 Echiriꞌcꞌamajaꞌ cacꞌayij rawulew, ¿na aweꞌat taneba laꞌ? Y echiriꞌ acꞌayim chic, ¿na pakꞌabta neba cꞌowi caꞌan rucꞌ ri rajil saꞌ ri cawaj?¿Suꞌchac cꞌu riꞌ xaꞌan waꞌ? ¡Na chiquiwachta cꞌu achijab aꞌanom wi rakꞌubal ma echwach ri Dios! —xchaꞌ.

5 Xew cꞌu xuta waꞌ wa chꞌaꞌtem, riAnanías xtzak pulew y asu xcamic. Rumacꞌu waꞌ, xpe jun xiꞌin ib paquiwi conojeri xebetaꞌman re. 6 Xecꞌun cꞌu lo jujunalabo, xquipis rucuerpo, xquicꞌam bi yxeꞌquimukuꞌ.

7 Laj oxib ora ricꞌowic waꞌ echiriꞌ xoclo ri Safira ri rixokil ri Ananías; yey rirena retaꞌam ta cꞌu riꞌ saꞌ ri xucꞌulumaj rirachijil.

8 Ecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj ri Pedro che:—Chabiꞌij chwe: ¿E rajil waꞌ rulew xi-

cꞌayij? —xcha che.Rixok xucꞌul uwach che:

—Areꞌ, e rajil laꞌ —xchaꞌ.9Xubiꞌij cꞌu ri Pedro che:—¿Suꞌchac xiꞌan tzij chiwach chaꞌ

quicꞌam upa ri Ruxlabixel ri DiosKajawxel? ¡Chawilaꞌ! Ralabo catajinlo coquic che ruchiꞌ ja, e laꞌ xetzelej loche umukic rawachijil, yey ecꞌu woꞌora ecatquicꞌam bi riꞌat —xchaꞌ.

10 Na jampatana xtzak ri Safira chwachri Pedro y asu xcamic. Ecꞌuchiriꞌ xe-boc lo ralabo, xoꞌlquirikaꞌ caminak chic.Xquicꞌam cꞌu bi y xeꞌquimuku putzal rirachijil. 11Yxoc cꞌu jun unimal xiꞌin ib cucꞌconoje ri tinamit re ri Cristo y cucꞌ conojeri xebetaꞌman re tak waꞌ.

Quilitaj uqꞌuiyal milagros y cꞌutubal reruchukꞌab ri Dios

12 Cuma cꞌu ri e takoꞌn re ri Cristo,uqꞌuiyal cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios ynimak tak chac catajin rilic chiquiwach takri ticawex. Yey tak ri quicojom rubiꞌ riCristo, lic xa jun quicꞌuꞌx caquimol quibpa ri luwar cabiꞌx che “Ruchiꞌ Ja re Sa-lomón”.†

13 E tak cꞌu ri cꞌamajaꞌ caquicoj ru-biꞌ ri Cristo, caquixiꞌij quib caquijuni-maj quib cucꞌ, tob conoje ri ticawex liccaquiyac quikꞌij. 14 Y catajin cꞌu quiqꞌui-yaric ri quicojom rubiꞌ ri Kanimajawal, waꞌe uqꞌuiyal achijab y uqꞌuiyal ixokib.

15 Ruma tak cꞌu ri cꞌutubal re ruchukꞌabri Dios caquiꞌan rutakoꞌn ri Jesús, tak riwinak quequesaj tak ne lo ri e yewaꞌib patak ri be. Equiyaꞌom chwa chꞌat y chwapop, chaꞌ we xicꞌow ri Pedro, tob xewluꞌmuꞌj catzak paquiwiꞌ, quecunutaj cꞌu riꞌ.16 E qꞌui ne ri e petinak pa tak ri tinamitcꞌo lo chunakaj Jerusalem. Equicꞌamom lori yewaꞌib y ri echꞌuꞌjerinak cuma itzelilajuxlabixel; y conoje cꞌut quecunutajic.

Rutakoꞌn ri Cristo eternabem rucꞌ cꞌaxcꞌo-bic

17Ri cajawal raj chacunel pa Rocho Diosy conoje ri e cꞌo rucꞌ, waꞌ e ri saduceos,xujek catiꞌtot quicꞌuꞌx chiquij rutakoꞌn riJesús ruma lic e qꞌui ri winak eteranchiquij. 18 Xequichap cꞌu bi rutakoꞌn riJesús y xebeꞌquiyaꞌa pa ri cárcel re ri tina-mit.

19 Xopon cꞌu jun ángel re ri Kanima-jawal chakꞌab, xuꞌjaka tak ri oquibal re ricárcel y xeberesaj lok. Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij

‡ 4:36 “Bochiꞌinel”: Xcoj wa biꞌaj che ri Bernabé, ma rire lic toꞌbel che unimarisaxic quicꞌuꞌx ri hermanos. * 5:2Xuyaꞌo re toꞌbal que ri nibaꞌib. Hch. 4:35 † 5:12 “Ruchiꞌ Ja re Salomón”: Jun corredor ukꞌab ri tapia re ri RochoDios.

Page 173: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 5:20 170 Hechos 6:1chique: 20«Jix, jixeꞌtacꞌala pa ri Rocho Diosy chitzijoj chique ri winak re ri tinamitronoje puwi ri cꞌacꞌ be re cꞌaslemal» xchaꞌ.21Ruma cꞌu ri xquita che ri ángel, anim tanxeboc pa ri Rocho Dios y xquijek quecꞌutu-nic.

Ecꞌu ri cajawal raj chacunel pa RochoDios yey ri e cꞌo rucꞌ, cꞌamajaꞌ caquinaꞌbejriꞌ we rutakoꞌn ri Jesús ebesam chi lo pa ricárcel. Xquimol cꞌu quichiꞌ tak ri uchapomwi rib ri kꞌatbal tzij, cucꞌ conoje ri nimakwinak que raj Israel. Xequitak cꞌu ri echajinel re ri Rocho Dios che quicꞌamicrutakoꞌn ri Jesús pa ri cárcel. 22 Ecꞌuchiriꞌxebopon ri e chajinel pa ri cárcel, na xe-quirik ta chi rutakoꞌn ri Jesús. Xetzelejcꞌu lok 23 y jewaꞌ xoꞌlquibiꞌij: «Ri cárcelxkariko lic tzꞌapil chi utz, yey raj chajinele cꞌo ne chwach tak ri oquibal re ri cárcel.Pero echiriꞌ xkajako, na jinta chi junokchique rutakoꞌn ri Jesús chupa» xechaꞌ.

24 Echiriꞌ xquita waꞌ, xsach quinaꞌoj ricajawal raj chacunel y raj wach que ri echajinel cucꞌ ri nimak e aj chacunel reri Rocho Dios. Conoje xquijek quechꞌaꞌtpuwiꞌ, ma na quetaꞌam taj saꞌ cuqꞌuisbej wironoje waꞌ.

25 Ecꞌuchiriꞌ, xcꞌun lo jun y jewaꞌ xubiꞌij:«E rachijab xeyaꞌ alak pa cárcel, e cꞌo pari Rocho Dios y na cokꞌotam ta quecꞌutunchiquiwach ri tinamit» xchaꞌ.

26 Ecꞌu raj wach que ri e chajinel reri Rocho Dios xeꞌec junam cucꞌ jujun eaj chajinel y xeꞌquicꞌama lo rutakoꞌn riJesús. Yey na jinta cꞌo xquiꞌan chique macaquixiꞌij quib we caquiꞌan cꞌax chique, lajqueꞌan paꞌbaj cuma ri tinamit. 27Ecꞌuchiriꞌxequicꞌam lok, xequiya chiquiwach riuchapom wi rib ri kꞌatbal tzij. Ecꞌu ri ca-jawal raj chacunel pa Rocho Dios xutzꞌonojchique rutakoꞌn ri Jesús:

28 —¿Na xixkatak ta neba che chaꞌ naquixcꞌutun ta chi chupa rubiꞌ wa jun achi?Yey woꞌora iwuma ne riꞌix xeꞌec utzijoxicwa cꞌutunic che ronoje Jerusalem; y naxew ta laꞌ, ma quiwaj ne quiya keklabal cheruquiqꞌuel laꞌ la jun achi —xechaꞌ.

29 Ri Pedro cucꞌ ri jujun chic e takoꞌn reri Jesús xquicꞌul uwach:

—Lic chirajawaxic wi nabe na e caka-coj utzij ri Dios chwach ri cakacoj quitzijrachijab. 30 Ma ri Dios que ri katiꞌ-kamam e xcꞌastajisan lo ri Jesús chiquixoꞌlri ecaminak. Yey e ralak ri xcamisanalak ma uma ralak xyaꞌiꞌ ri Jesús chwari cruz. 31 Pero ri Dios lic xuyac ukꞌij ri

Jesús, xuya puwiquikꞌab y xuꞌan Kajawal yColobenel che; chaꞌ ruma ri Jesús, raj Israelcaquitzelej quitzij chwach y caquirik na ricuybal quimac.

32 »Ecꞌu riꞌoj, e janipa ri xkilo, e cakatzi-joj. Yey ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios, riJun yaꞌtal chique ri caquicoj utzij ri Dios, ecajiquiban uwach waꞌ —xechaꞌ.

33 Echiriꞌ xquita waꞌ ri e aj wach, lic xpecoyowal chiquij rutakoꞌn ri Jesús y xcajquequicamisaj.

34 Ecꞌuchiriꞌ, chiquixoꞌl ri e aj kꞌatal tzijxyactaj jun fariseo Gamaliel rubiꞌ, aj cꞌu-tunel re ri tzijpixab yey lic yacom ukꞌijruma ri tinamit. Rire xtakan che quebe-sax bi jokꞌotaj ri e takoꞌn re ri Jesús.35 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij:

«Achijab, alak aj Israel, chꞌobo na alakrakan chi utz saꞌ ri caꞌan alak chiquewaꞌchijab. 36 Ma cꞌo tan kꞌij xyactaj junachi Teudas rubiꞌ, yey chiribil rib xubiꞌij ejun achi lic cꞌo uwach. Laj e cajib cientorachijab xeterej chirij. Pero xopon junkꞌij rire xcamisaxic. Y conoje ri xesocotajruma rire, xequicher bi; jecꞌulaꞌ, xsachuwach janipa ri xunoꞌjij.

37 »Chwi cꞌu riꞌ waꞌ, xyactaj jun chicchupa tak ri kꞌij echiriꞌ xꞌan jun ajilanic.Waꞌ e ri Judas aj Galilea. Yey uqꞌuiyalticawex xeterej chirij. Pero xopon rukꞌijolechiriꞌ xcamisaxic; y conoje cꞌu ri xesoco-taj ruma rire, xequicher bi.

38 »Cambiꞌij cꞌu woꞌora che alak:Mechꞌichꞌaꞌ chi alak waꞌchijab; ri ꞌana alake cheyolopij bi alak. Ma we xa quinoꞌjibalachijabwa caquicꞌutu, riꞌ casach na uwach.39 Noꞌj we waꞌ re ri Dios, na cachꞌij ta alakusachic quiwach; y cꞌate cꞌu canaꞌ alak riꞌcachꞌoꞌjin alak rucꞌ ri Dios» xchaꞌ.

40 Conoje xucꞌul quicꞌuꞌx ri xubiꞌij riGamaliel. Xequisiqꞌuij cꞌu ri e takoꞌn reri Jesús; tecꞌuchiriꞌ, xjichꞌ quipa rucꞌ coloby xequitak che na quetzijon ta chi chuparubiꞌ ri Jesús y xequiyolopij cꞌu bi.

41 Xebel cꞌu bi ri e takoꞌn chiquiwachraj kꞌatal tzij. Lic quequiꞌcotic ma xyaꞌtajchique caquitij cꞌax ruma quicojom rubiꞌ riJesús. 42 Jecꞌulaꞌ, ronoje kꞌij na cacokꞌotajtaj quecꞌutunic y caquitzijoj ri Utzilaj Tzijchwi ri Jesucristo chupa ri Rocho Dios ychiꞌ tak ja.

6Quechaꞌ wukub aj chac re ri Dios

1 Chupa tak laꞌ la kꞌij lic xeqꞌuiyar ricajlibal ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. Ecꞌu

Page 174: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 6:2 171 Hechos 7:5ri hermanos e aj judiꞌab ri quechꞌaꞌt pari chꞌaꞌtem griego, xquijek quechꞌaꞌtibenchiquij ri hermanos e aj judiꞌab ri quechꞌaꞌtpa ri chꞌaꞌtem hebreo.* Ma echiriꞌ caꞌan rijachanic chique ri e nibaꞌib, ri malcaꞌnib riquechꞌaꞌt pa ri chꞌaꞌtem griego na quecaj-max ta chi utz rucꞌ ri toꞌbal que caquicꞌulri jujun kꞌij.

2 Ecꞌu ri cablajuj takoꞌn xquimol quichiꞌconoje ri quicojom rubiꞌ ri Cristo yxquibiꞌij chique: «Na usucꞌ taj we riꞌojcakatanabaꞌ utzijoxic Rutzij Upixab ri Dioschaꞌ cakaya kib che ujachic ri cajawaxchique ri e nibaꞌib. 3 Ruma cꞌu laꞌhermanos, tzucuj alak wukub achijabchixoꞌl alak, chom ri quibinic quisilabic,lic quiyaꞌom quib pukꞌab ri Ruxlabixelri Dios y lic cꞌo quinaꞌoj, chaꞌ cakaya wachac paquikꞌab. 4 Jecꞌulaꞌ riꞌoj xew cakayakib che cakaꞌan orar chwach ri Dios y cherutzijoxic Ruchꞌaꞌtem» xechaꞌ.

5 Conoje cꞌu ri hermanos quimolomquib, xucꞌul quicꞌuꞌx wa xbiꞌx chique.Xquichaꞌ cꞌu ri Esteban, jun achi lic cubulucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios yey lic cꞌo ri SantowilajRuxlabixel ri Dios rucꞌ. Y xequichaꞌ riFelipe, ri Prócoro, ri Nicanor, ri Timón,ri Parmenas y ri Nicolás, jun achi aj An-tioquía xex utakem lo ri cꞌutunic que rajjudiꞌab. 6 Ewi xequicꞌam lo chiquiwachrutakoꞌn ri Jesús. Ecꞌu wa takoꞌn xquiya riquikꞌab paquiwiꞌ y xquiꞌan orar cucꞌ.

7 Jecꞌuriꞌlaꞌ ri Utzilaj Tzij re ri Kani-majawal lic xeꞌec utzijoxic y lic catajinquiqꞌuiyaric ri cajlibal ri quicojom ru-biꞌ ri Cristo chiriꞌ Jerusalem. E cꞌo neuqꞌuiyal e aj chacunel pa Rocho Dios xqui-jek caquitakej ri Utzilaj Tzij.

Ri Esteban cacꞌam bi pa kꞌatbal tzij8Ri Esteban lic cꞌo ri unimal rutzil ucꞌuꞌx

y ruchukꞌab ri Dios rucꞌ. Ruma cꞌu riꞌ,cuꞌan nimak tak cꞌutubal re ruchukꞌab riDios chiquiwach ri winak.

9 Ecꞌuchiriꞌ, xeyactaj jujun re ri sina-goga, ri cabiꞌx che “Ri sinagoga que riebelinak lo pa ri cꞌax”,† yey cucꞌ riquexeyactaj jujun e aj Cirene, e aj Alejandría,e aj Chipre y e aj Asia. E tak cꞌu riꞌ waꞌxquijeko xa pa chꞌaꞌtem quechꞌoꞌjin rucꞌri Esteban. 10 Yey na caquirik ta ucꞌulic

uwach ri cubiꞌij ri Esteban ma rire cachꞌaꞌtrucꞌ ri naꞌoj uyaꞌom ri Ruxlabixel ri Diosche. 11Ecꞌu ri xquiꞌano e xequipuakij jujunachijab chaꞌ caquibiꞌij quitom tzel cachꞌaꞌtri Esteban chirij ri Moisés y chirij ri Dios.

12 Xa jecꞌulaꞌ xequichꞌiꞌ wi tak ri winakre ri tinamit, ri nimak winak e aj wachy raj cꞌutunel re ri tzijpixab. Conoje cꞌuriꞌ waꞌ xebec chirij ri Esteban; rucꞌ oy-owal xquichapo, xquicꞌam bi y xeꞌquiyaꞌachiquiwach tak ri uchapomwi rib ri kꞌatbaltzij.

13Xequicoj cꞌu achijab e aj cojol rakꞌubalchirij, jewaꞌ caquibiꞌij: «Waꞌ waꞌchi lic xakitzel cachꞌaꞌt chirij wa Santowilaj Luwarre ri Rocho Dios y chirij Rutzij Upixab riDios. 14 Ma katom cubiꞌij, laꞌ la Jesús riaj Nazaret cuwulij wa luwar y cujalcꞌatijjanipa ri cꞌutunic y cojobal yaꞌtal can chikeruma ri Moisés» xechaꞌ.

15 Conoje cꞌu ri etzꞌul pa ri kꞌatbal tzij,echiriꞌ xquitzuꞌ uwach ri Esteban, xquilrupalaj e pachaꞌ upalaj juna ángel.

7Ri e aj wach re ri tinamit caquita uchiꞌ ri

Esteban1 Ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios

xutzꞌonoj che ri Esteban we katzij xubiꞌijwaꞌ.

2 Ecꞌu rire xubiꞌij:«Alak achijab y alak nimak winak,

chinta na pe alak. Ri Dios, ri Jun liccꞌo unimal chomalil rucꞌ, xukꞌalajisaj ribchwach ri kakaw Abraham echiriꞌ rire cꞌopa ri luwar re Mesopotamia, waꞌ e echiriꞌcꞌamajaꞌ queꞌjekela pa ri tinamit Harán.3Xubiꞌij ri Dios che: “Chatelubi chupa rati-namit y chiquixoꞌl rawatz-achakꞌ; y jat cꞌuchwach rulew pa cancꞌut wi riꞌin chawe”✡xchaꞌ. 4 Ecꞌuchiriꞌ, xel bi ri Abrahamchwach rulew que raj Caldea y xjekiꞌ pa ritinamit Harán. Chwi cꞌu rucamic rukaw,xtak lo ruma ri Dios chupa wa luwar pajekel wi alak woꞌora.

5 »Pero ri Dios na xuya tane che ri Abra-ham cuꞌan rajaw waꞌ wuꞌlew, tob tane xapa cuya wi juna rakan. Noꞌj xubiꞌtisij cꞌuche tob ne rire caminak chic, waꞌ wuꞌlewcuꞌana na re y que ri ralcꞌoꞌal canok; yey

* 6:1 Pa riglesia re Jerusalem e cꞌo hermanos e aj judiꞌab quechꞌaꞌt pa hebreo y quitakem ri cojobal que can ricatiꞌ-quimam. Yey e cꞌo hermanos e aj judiꞌab, tob na caquirik ta hebreo ma ri quichꞌaꞌtem e griego; pero quitakemjujun che tak ri cojobal que raj griego. † 6:9 Ri quebopon pawa jun sinagoga e tak raj judiꞌab ebelinak lo paquikꞌabri cajaw y woꞌora quechacun pa que rique. ✡ 7:3 Gn. 12:1 ✡ 7:5 Gn. 17:8

Page 175: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 7:6 172 Hechos 7:26echiriꞌ xbiꞌx waꞌ che ri Abraham, cꞌamajaꞌne cꞌo juna ralcꞌoꞌal.✡

6 Ecꞌu ri Dios xubiꞌij che ri Abraham:Tak rawalcꞌoꞌal canok quebeꞌjekela na pa

jun ulew na culew taj.Y chiriꞌ cꞌu riꞌ caꞌaniꞌ nibaꞌib chique y

queyaꞌiꞌ pa cꞌaxlaj chaccajib ciento junab cuma ri ticawex re ri

tinamit pa quecꞌojiꞌ wi.7 Pero In quinkꞌataw tzij paquiwi wa tina-

mit, ri caquiya pa cꞌaxlaj chac rinutinamit.

Tecꞌuchiriꞌ, ri nutinamit quebel lok y quet-zelej lok Gn.15:13-14

y quinquilokꞌnimaj chupa wa luwar at cꞌowi Éx. 3:12

xchaꞌ.8»Ri Dios xuꞌan jun tzij rucꞌ ri Abraham,

yey ri cꞌutubal re waꞌ wa tzij e ri retalilre circuncisión. E uwariꞌche ri Abrahamxucoj ri retalil re circuncisión che rucꞌajolIsaac echiriꞌ xuqꞌuis wajxakib kꞌij ralaxic.✡Jecꞌulaꞌ xuꞌan ri Isaac che rucꞌajol Jacob.Y ri Jacob jelaꞌ xuꞌan chique ri cablajujucꞌajol, ri e kamam re ri katinamit.*

9 »Ecꞌu rique xoc retzelal cꞌuꞌx pa can-imaꞌ chirij ri quichakꞌ José. Ruma cꞌu riꞌ,xquicꞌayij bi chaꞌ cacꞌam bi Egipto.† Perori Dios cꞌo rucꞌ ri José✡ 10y xresaj cꞌu chuparonoje tak ri cꞌaxcꞌobic xicꞌow wi. Xuyaunaꞌoj y xuꞌan che lic xucꞌul upuwach rifaraón, ri takanel re Egipto. Ma ri faraónxuya che ri José catakan puwi ri tinamitre Egipto y xuya pukꞌab rire ronoje rubitakre.✡

11 »Xpe cꞌu jun unimal numic chupatak ronoje ri luwar re Egipto y re Canaán.Ruma cꞌu waꞌ xpe unimal cꞌaxcꞌobicpaquiwi ri katiꞌ-kamam ma na jintacaquitijo.✡

12 »Echiriꞌ ri Jacob xunaꞌbej chilaꞌEgipto cꞌo catijic, xebutak bi rucꞌajol chaꞌqueꞌquilokꞌo trigo chilaꞌ. Waꞌ e ri nabebenam xquiꞌan ri kamam chilaꞌ Egipto.✡13 Ecꞌu che rucalaj quibenam, ri Joséxukꞌalajisaj rib chiquiwach ri ratzixelab.

Jecꞌulaꞌ ri faraón xretaꞌmaj china tak ri eratz-uchakꞌ ri José.✡

14 »Yey ri José xutak ucꞌamic rukawJacob y conoje ri e ratz-uchakꞌ.✡ Ri ca-jlibal rique chi conoje e setenta y cinco.15 Jecꞌulaꞌ xeꞌjekela ri Jacob pa ri tinamitEgipto. Chilaꞌ cꞌu riꞌ xcam wi rire y chilaꞌxecam wi ri kamam.✡ 16 Xcꞌam cꞌu biri quibakil pa ri tinamit Siquem y xeyaꞌpa ri mukubal ulokꞌom can ri Abrahamrucꞌ uqꞌuiyal puak chique ri ralcꞌoꞌal can riHamor, chilaꞌ Siquem.✡

17 »Yey ecꞌuchiriꞌ catajin roponic ri kꞌijechiriꞌ ri Dios cuꞌana na rubiꞌtisim che riAbraham, tak ri ralcꞌoꞌal rire lic xeqꞌuiyarchilaꞌ Egipto. 18 Tecꞌuchiriꞌ, xyactaj junchic rey chiriꞌ Egipto; ecꞌu rire na xre-taꞌmaj ta uwach ri José.‡ 19 Waꞌ wa reyxebusoc ri katinamit ojertan. Lic xebuya rikatiꞌ-kamam pa cꞌaxcꞌobic, ma xtakan chequecamisax ri quichꞌutiꞌk e alabo chaꞌ jelaꞌna caqꞌuiyar ta quiwach ri katinamit.✡

20 »Chupa tak cꞌu riꞌ laꞌ la kꞌij xalax riMoisés y e jun chomilaj acꞌa chwach riDios. Ecꞌu rire oxib icꞌ xchajix xa xeꞌlakꞌaypa rocho rukaw. 21 Pero echiriꞌ na utz tachi quewax pa ja, xesax bi§ y xeꞌrikitaj loruma rumiꞌal ri faraón; y waꞌli xuqꞌuiyisajy xuꞌan pachaꞌ ralab che. 22 Jecꞌulaꞌ, riMoisés xtijox puwi ronoje ri naꞌoj que ri ajEgipto, y xuꞌana jun achi lic cꞌo uchukꞌabche janipa tak ri cubiꞌij y cuꞌano.

23»Echiriꞌ xuqꞌuis cuarenta junab, xalaxpa ranimaꞌ queꞌbina cucꞌ ri ratz-uchakꞌ, rie aj Israel.✡ 24 Y xril cꞌu riꞌ lic caꞌan cꞌaxche jun chique ruma jun aj Egipto. Xutoꞌcꞌu uwiꞌ ri ratz-uchakꞌ yey xucamisaj ri ajEgipto. 25 E xuchꞌob rire, tak ri ratz-uchakꞌcaquimaj usucꞌ e ruma rire queberesaj bi riDios paquikꞌab raj Egipto; noꞌj rique na jeta laꞌ ri xquimaj usucꞌ.

26 »Chucaꞌm kꞌij cꞌut xebuꞌrika caꞌib ajIsrael quechꞌoꞌjin chiquiwach y xraj que-buya putzil chomal. Xubiꞌij cꞌu chique:“Achijab, ralak chakꞌ ib alak. ¿Suꞌchac cꞌuriꞌ caꞌan cꞌax che ib alak chiwach alak?”xchaꞌ.

✡ 7:8 Gn. 21:3-4 * 7:8 Pa ri chꞌaꞌtemhebreo cubiꞌij “patriarcas”. † 7:9 Ri xebanaw rewaꞌ e ri lajuj e ratzixelabri José. Gn. 37:11,28 ✡ 7:9 Gn. 39:2-3, 21 ✡ 7:10 Gn. 41:37-41 ✡ 7:11 Gn. 41:54-57 ✡ 7:12 Gn.42:1-3 ✡ 7:13 Gn. 45:1-16 ✡ 7:14 Gn. 45:9–47:12 ✡ 7:15 Gn. 49:33 ✡ 7:16 Gn. 23:16-18; 50:13; Jos.24:32 ‡ 7:18 Ri José caminak chic, yey wa jun chic takanel na xretaꞌmaj ta ri toꞌbal xuya ri José che ri tinamit reEgipto. Éx. 1:7-9 ✡ 7:19 Éx. 1:10-11, 22 § 7:21 Ri ralco acꞌa Moisés xyaꞌ bi chupa jun chacach puwi yaꞌ. Éx.2:1-10 ✡ 7:23 Éx. 2:11-12

Page 176: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 7:27 173 Hechos 7:4527 »Ecꞌuchiriꞌ, ri jun ri cuꞌan cꞌax che ri

ratz-uchakꞌ, xupakchiꞌij bi ri Moisés y xu-biꞌij che: “¿China cojoyom e la re takanel yre aj kꞌatal tzij pakawi riꞌoj? 28 ¿Caꞌaj camila riꞌ quincamisaj la riꞌin jelaꞌ pachaꞌ xꞌanla iwir echiriꞌ xcamisaj la ri aj Egipto?”✡xchaꞌ.

29 »Echiriꞌ xuta waꞌ wa chꞌaꞌtem, riMoisés asu xanimaj bi, xeꞌjekela pa riluwar re Madián, tob rire na aj ta chilaꞌ.Yey chilaꞌ xebalax caꞌib ucꞌajol.✡

30 »Icꞌowinak chi cꞌu cuarenta junab cꞌochilaꞌ echiriꞌ xwinakir jun ángel chwachchupa rurepebal akꞌ cꞌo che jumocaj xu-luquej pa ri luwar catzꞌintzꞌotic, chunakajri juyub Sinaí. 31 Echiriꞌ xril waꞌ ri Moisés,lic xcam ranimaꞌ che ri catajin ucꞌuticchwach. Yey echiriꞌ xkib che rilic chiutz, xuta rukul ri Dios, jewaꞌ xubiꞌij che:32 “In ri Dios que ramam ojertan, waꞌ e riAbraham, ri Isaac y ri Jacob” xchaꞌ.

»Ecꞌu ri Moisés xujek cabirbotic y rumaxiꞌin ib na xutzuꞌ ta chi ri jumocaj xu-luquej.

33 »Ecꞌu ri Dios xubiꞌij che: “Chajoloraxajab che rawakan ma wa luwar pa atcꞌo wi lic santo. 34 Pakatzij wi riꞌin wilomlic eyaꞌtal pa cꞌaxcꞌobic ri nutinamit e cꞌoEgipto, yey nutom lic quetunanic. E uwar-iꞌche in petinak re quebeꞌnuwesaj lok. Ecꞌuwoꞌora chatpetok; ma catintak bi Egipto”✡xchaꞌ.

35 »Ecꞌu Moisés riꞌ waꞌ, ri xcꞌak bi ukꞌijechiriꞌ xbiꞌx che: “¿China cojoyom e la retakanel y re aj kꞌatal tzij pakawi riꞌoj?”✡Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, e ri Moisés ri xtak biruma ri Dios re cuꞌana quitakanel rutina-mit y re queberesaj ri tinamit paquikꞌabraj Egipto. Xtak cꞌu che cuꞌan waꞌ rumari ángel, ri xwinakir chwach pa ri jumocajxuluquej. 36 E Moisés riꞌ waꞌ, ri xeberesajlo rutinamit ri Dios Egipto y lic xuꞌanmilagros y tak cꞌutubal re ruchukꞌab ri Diospa ri tinamit Egipto, chupa ri Mar Rojo ychupa ri cuarenta junab xebin pa ri luwarcatzꞌintzꞌotic.✡

37»EcꞌuMoisés riꞌ waꞌ, ri xbiꞌn chique rajIsrael:E ri Dios Kajawxel cuyac na lo chiquixoꞌl ri

katinamit Israeljun Kꞌalajisanel jelaꞌ pachaꞌ riꞌin.

Ecꞌu chita janipa ri cubiꞌij Rire chiwe Dt.18:15

xchaꞌ.38»EMoisés riꞌ waꞌ, ri xcꞌojiꞌ chiquiwach

ri tinamit echiriꞌ quimolom quib pa riluwar catzꞌintzꞌotic, y e xesan uchiꞌ ri án-gel chiquiwa ri katiꞌ-kamam echiriꞌ xchꞌaꞌtrucꞌ chwi ri juyub Sinaí. Yey e rire rixcꞌuluw tak ri chꞌaꞌtem re cꞌaslemal chaꞌcukꞌatisaj lo chikawach riꞌoj.

39 »Pero ri katiꞌ-kamam na xcaj tajcaquicoj utzij; ri xquiꞌano e xquicꞌak biukꞌij y e xchꞌaw quicꞌuꞌx che ri quetzelejtanchi Egipto. 40 Yey xquibiꞌij ne che riAarón: “Cheꞌana la katiox chaꞌ quenabej bichikawach; ma waMoisés, ri xesan lo keꞌojchwach rulew re Egipto, na ketaꞌam tajsaꞌ ri xucꞌulumaj.”✡ 41 Ecꞌuchiriꞌ, xquiꞌanjun tiox ucꞌaxwach toro. Xequicamisaj cꞌuawaj re quikasaꞌn chwachwa tiox y xquiꞌannimakꞌij chupa rubiꞌ ri tiox, ri xa xquiꞌanrucꞌ ri quikꞌab.✡

42 »Ecꞌu ri Dios xebuya can che ulokꞌn-imaxic quikꞌij ronoje ri cꞌo che ruwacaj. Xquiꞌan cꞌut jelaꞌ pachaꞌ ri ubiꞌim riDios chupa ri tzꞌibital can cuma ri kꞌala-jisanelab:Riꞌix ix aj Israel, echiriꞌ xebicamisaj chicop

re kasaꞌn chupa ri cuarenta junabxixbin pa ri luwar catzꞌintzꞌotic,¿xilokꞌnimaj neba nukꞌij riꞌin rucꞌwaꞌ?

43 Na xiꞌan taj, ma e ne xitelej ri rochori tiox Moloc ubiꞌ y ri chꞌumil reri tiox iweꞌix, Renfán ubiꞌ. Waꞌ equicꞌaxwach tak ri tiox xebiꞌano requilokꞌnimaj quikꞌij.

Ruma cꞌu laꞌ quixintak bi cꞌa chwach panari tinamit Babilonia Am. 5:25-27

cachaꞌ.44 »Echiriꞌ ri katiꞌ-kamam xebin pa ri

luwar catzꞌintzꞌotic, cꞌo cucꞌ rique ri junRocho Dios xa caquiric, waꞌ e cꞌutubal recꞌo ri Dios cucꞌ. Yey rique xquiꞌan wajun Rocho Dios jelaꞌ pachaꞌ ri xtakan riDios che ri Moisés, e lic pachaꞌ ruꞌaniquilrilom chi rire.** 45 Ecꞌu ri katiꞌ-kamamxquiya can wa Rocho Dios (ri xa caquiric)paquikꞌab ri calcꞌoꞌal rique. Y wa calcꞌoꞌalxquicꞌam bi waꞌ echiriꞌ xeboc rucꞌ ri Josuéchupa ri ulew que ri na e ta aj Israel, rixebesax bi ruma ri Dios chaꞌ waꞌ wuꞌlew

✡ 7:28 Éx. 2:11-15 ✡ 7:29 Éx. 18:3-4 ✡ 7:34 Éx. 3:1-10 ✡ 7:35 Éx. 2:14 ✡ 7:36 Éx. 7:3; 14:21;Nm. 14:33 ✡ 7:40 Éx. 32:1, 23 ✡ 7:41 Éx. 32:4-6 ** 7:44 Chwi ri juyub Sinaí, ri Dios xucꞌut che ri Moiséssuꞌanic caꞌan ri Rocho Dios xa caquiric. Éx. 25:9,40.

Page 177: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 7:46 174 Hechos 8:12cacanaj can paquikꞌab rutinamit Rire. Ecꞌuwaꞌ wa Rocho Dios xcꞌojiꞌ cucꞌ rutinamit riDios cꞌa chupa tak ri kꞌij re ri rey David.

46 »Ecꞌu ri David lic cꞌo rutoꞌbal ri Diosrucꞌ. Rire xutzꞌonoj cꞌut cayaꞌtaj che cuyacjun cꞌacꞌ Rocho ri Dios chaꞌ tak ri ralcꞌoꞌalcan ri Jacob caquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dioschiriꞌ. 47 Noꞌj e ri Salomón ri xyacaw waꞌwa Rocho Dios; 48 tob ri Dios Kajawxel naxew ta cajekiꞌ pa tak ja ꞌanatal xa cumaticawex, pachaꞌ ri cubiꞌij ri jun kꞌalajisanel:49 “Ruwa caj e nutzꞌulibal re takanic,yey ruwachulew e utacꞌalibal ri wakan.¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri ja quiyac chwe?” cacha ri

Kajawal.“¿O pachawi cꞌowi ri luwar pa quinuxlan

wi?50 ¿Na e ta neba ri nukꞌab ꞌanayom ronoje

waꞌ wa cꞌolic?” Is. 66:1-2cachaꞌ.

51 »Ecꞌu ralak lic na jinta cꞌo cata alak.Ri cꞌuꞌx alak y ri tanibal alak e pachaꞌ queri winak na jinta ri Dios cucꞌ, ma na caꞌajta alak cacoj alak utzij. Ralak alak pachaꞌri chuꞌkaw alak ojertan, ma lic na caꞌajta alak cata alak ri cubiꞌij ri SantowilajRuxlabixel ri Dios che alak. 52¿China junokchique ri kꞌalajisanelab na xternabex tarucꞌ cꞌax cuma ri chuꞌkaw alak ojertan? Marique e xecamisan que ri xetzijon lo puwirucꞌutunic ri Jun lic jusucꞌ. Yey echiriꞌxcꞌun Rire, ralak xcꞌayij alak y xcamisajalak. 53 Ralak xcꞌul alak Rutzij Upixab riDios cuma tak ri ángeles, noꞌj na xtakej taalak janipa ri cubiꞌij wa Tzij Pixab» xcha riEsteban.

Rucamic ri Esteban54 Echiriꞌ xquita ri xubiꞌij ri Esteban,

lic xpe coyowal y xquijek cakichꞌichꞌ ruwiqueꞌ chirij rire. 55 Pero ri Esteban liccꞌo ruchukꞌab ri Santowilaj Ruxlabixel riDios rucꞌ; xtzuꞌn cꞌu pana chicaj y xrilrunimal uchomalil ri Dios yey xrilo ri Jesúscꞌo puwiquikꞌab ri Dios. 56 Xubiꞌij cꞌurire: «¡Riꞌin canwilo jakal ruwa caj y can-wil pana Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cꞌopuwiquikꞌab ri Dios!» xchaꞌ.

57 Ecꞌuchiriꞌ, ri winak xquijeko lic que-siqꞌuinic, xquitzꞌapij ri quixiquin y xajumul xebec conoje chirij ri Esteban.58 Xquesaj cꞌu bi chupa ri tinamit y xqui-jeko caquiꞌan paꞌbaj. Y ri xquimol quibchirij, xquiya can ri quikꞌuꞌ che jun alaSaulo rubiꞌ chaꞌ cuchajij waꞌ chique.

59 Ecꞌuchiriꞌ quetajin che uꞌanic paꞌbajri Esteban, rire xuchꞌaꞌbej ri Kanimajawal,jewaꞌ xubiꞌij: «Wajawal Jesús, cꞌama la riwanimaꞌ» xchaꞌ.

60 Tecꞌuchiriꞌ, xuxucubaꞌ rib y coxsiqꞌuinic: «Kajawal, cuyu la quimac chewa quetajin che uꞌanic» xchaꞌ. Y rucꞌ waꞌ,xcamic.

81Ri Saulo e jun chique ri xuya uchꞌaꞌtem

chaꞌ cacamisax ri Esteban.Ri Saulo quebuternabej rucꞌ cꞌax ri quico-

jom rubiꞌ ri CristoChupa cꞌu riꞌ laꞌ la jun kꞌij, lic xjeker

quiternabexic rucꞌ cꞌax janipa ri quicojomrubiꞌ ri Cristo chilaꞌ Jerusalem. Ruma cꞌuriꞌ, conoje xequich bi chupa tak ri luwarre Judea y re Samaria. Xew chi rutakoꞌnri Jesús xecanaj can Jerusalem.

2E cꞌo cꞌu jujun achijab lic quiyaꞌomquibpukꞌab ri Dios; rique xquimuk ri Esteban ylic xcokꞌej rucamic.

3 Noꞌj ri Saulo ebuternabem rucꞌ cꞌax riquicojom rubiꞌ ri Cristo. Xoc cꞌu chiꞌ takja re quebuꞌcharej lo rachijab y rixokib yeyquebuꞌyaꞌa pa cárcel.

Catzijox riUtzilaj Tzij chupa tak ri tinamitre Samaria

4 E tak cꞌu ri equichom bi caquitzijoj riUtzilaj Tzij chupa ronoje luwar pa quebo-pon wi. 5 Ri Felipe e jun chique. Rirexopon chupa jun tinamit re Samaria yxujek catzijon puwi ri Cristo chiquiwach riwinak. 6 Waꞌ wa winak xa jun quiꞌanomche utayic janipa ri cucꞌut ri Felipe, yeycaquitzutzaꞌ tak ri cꞌutubal re ruchukꞌab riDios cuꞌan chiquiwach. 7 Ma lic e qꞌui rie cꞌo paquikꞌab itzelilaj uxlabixel, yey waꞌwa itzelilaj uxlabixel quesiqꞌuinic quebelbi chique ri winak. Y e cꞌo uqꞌuiyal jetzꞌy sic xecunutajic. 8 Ruma cꞌu riꞌ waꞌ, tak riwinak re ri tinamit lic quequiꞌcotic.

Jun achi cubiꞌtisij puak chaꞌ cacꞌojiꞌruchukꞌab ri Dios rucꞌ

9 Cꞌo cꞌu jun achi aj chiriꞌ Simón rubiꞌ.E ri petinak lok rire aj kꞌij chupa la tina-mit; lic quebusoc ri winak e aj Samariama cuꞌan che rib pachaꞌ lic cꞌo uwach.10 Conoje cꞌu ri winak chinimaꞌk chichꞌu-tiꞌk, lic caquita ri cubiꞌij ri Simón y jewaꞌcaquibiꞌij: «E unimal uchukꞌab ri Dios ricꞌo rucꞌ waꞌchi» quechaꞌ. 11 Lic caquicojri cubiꞌij, ma lic xex wi ebusocom rucꞌ rikꞌijonic cuꞌano. 12 Pero echiriꞌ xquita ri

Page 178: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 8:13 175 Hechos 8:34

Utzilaj Tzij cutzijoj ri Felipe chwi rutakanicri Dios y chwi ri Kanimajawal Jesucristo,xquicojo y jecꞌuriꞌlaꞌ achijab yey ixokibxquicꞌul ri bautismo.

13 Ecꞌu riꞌ waꞌchi Simón xucoj rubiꞌ riCristo y xucꞌul ne ri bautismo. Xujek cꞌuriꞌ carachbilaj ri Felipe y lic cacam ranimaꞌche tak ri cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dioscarilo cuꞌan ri Felipe.

14 Yey ri e takoꞌn re ri Cristo e cꞌoJerusalem, echiriꞌ xquito ri e aj Samariaxquicoj ri ubiꞌim lo ri Dios puwi riCristo, xequitak bi ri Pedro y ri Juanchilaꞌ Samaria. 15 Ecꞌuchiriꞌ rique xebo-ponic, xquijek caquiꞌan orar paquiwi ri ajSamaria ri quicojom chi rubiꞌ ri Cristo chaꞌrique caquicꞌul ri Santowilaj Ruxlabixel riDios. 16 Ma ri Ruxlabixel ri Dios cꞌamajaꞌcakaj puwi junok chique, xew quicꞌulumri bautismo pa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesu-cristo. 17 Yey echiriꞌ ri Pedro y ri Juanxquiya ri quikꞌab paquiwiꞌ, xquicꞌul ri San-towilaj Ruxlabixel ri Dios.

18 Ecꞌu ri Simón xrilo suꞌanic ri ticawexcaquicꞌul ri Ruxlabixel ri Dios echiriꞌ ritakoꞌn caquiya ri quikꞌab paquiwiꞌ. Xu-biꞌtisij cꞌu puak chique, 19 jewaꞌ xubiꞌij:

—Yaꞌa alak chwe riꞌin laꞌ la jun chukꞌab,chaꞌ jelaꞌ xa tob china puwiꞌ canya wi rinukꞌab, cucꞌul ri Santowilaj Ruxlabixel riDios —xchaꞌ.

20 Ecꞌuchiriꞌ, ri Pedro jewaꞌ xubiꞌij che:—Sach na uwach rapuak junam awucꞌ

riꞌat, ma e chawach riꞌat, xa rucꞌ puakcalokꞌ rusipanic ri Dios.* 21 Yey riꞌat najinta cꞌana awe che wa chac cakaꞌano marawanimaꞌ na jusucꞌ ta chwach ri Dios. 22 Euwariꞌche, chatzelej atzij chwach ri Diosche waꞌ wa amac y chatzꞌonoj che Rirecucuy amac. Laj cucuy amac che la nautz taj xachꞌobo. 23 Ma e canwil riꞌin, licuꞌanom cꞌax acꞌuꞌx chikij y lic at yutumruma ri mac —xcha ri Pedro che.

24Ri Simón xucꞌul uwach:—Lic chꞌaw co alak panuwiꞌ chwach ri

Kanimajawal chaꞌ na cancꞌulumaj ta cꞌanawa xbiꞌij alak chwe —xchaꞌ.

25 Ecꞌuchiriꞌ ri Pedro y ri Juan quitzijomchi tak ri xquilo y xquita che ri Jesús yquikꞌalajisam chi ri Utzilaj Tzij re ri Kan-imajawal, xetzelej Jerusalem. Yey xalokꞌ

cꞌu xebicꞌow chupa tak uqꞌuiyal aldeas queraj Samaria, xquitzijoj ri Utzilaj Tzij.

Ri Felipe y rachi aj Etiopía26Cꞌo jun ángel re ri Kanimajawal xchꞌaꞌt

rucꞌ ri Felipe, jewaꞌ xubiꞌij che: «Chayijbaꞌawib y jat jewaꞌ pa sur. Chamaja bi ribe quel Jerusalem, ri cakaj pa ri tinamitGaza» xchaꞌ. (Wa be quicꞌow pa tak luwarcatzꞌintzꞌotic.)

27 Xyactaj cꞌu ri Felipe y xumaj bi ubeyey pa ri be xuꞌrika bi jun achi “eunuco”.Waꞌ waꞌchi lic cꞌo uwach ma pukꞌab rirecꞌo wi ronoje rubeyomal ri Candace.† Ecꞌuwaꞌchi xopon Jerusalem chaꞌ culokꞌnimajukꞌij ri Dios, 28 yey e riꞌ catzelej pa rutina-mit. Tzꞌul cꞌu chupa jun careta y carajilajRuchꞌaꞌtem ri Dios tzꞌibital can ruma rikꞌalajisanel Isaías.

29 Ecꞌu ri Ruxlabixel ri Dios xubiꞌij che riFelipe: «Chatkib pana che la jun careta ychatbin putzal» xchaꞌ.

30 Echiriꞌ ri Felipe xkib apanok, xutorachi e carajilaj ri tzꞌibam can ruma rikꞌalajisanel Isaías y jecꞌuwaꞌ xutzꞌonoj che:

—¿Camaj la usucꞌ la catajin la che raji-laxic? —xcha che.

31Rachi xucꞌul uwach:—¿Suꞌanic canmaj usucꞌ we na jinta

junok cakꞌalajisan chwe? —xcha che. Yxelaj cꞌu che ri Felipe chaꞌ cakꞌan pa ricareta y catzꞌuyiꞌ rucꞌ.

32Ecꞌu ri carajilaj che Ruchꞌaꞌtem ri Diose waꞌ:Xcꞌam bi e pachaꞌ juna bexex re ca-

camisaxic;e pachaꞌ juna kꞌapoj bexexna cachꞌaw ta qꞌuenokechiriꞌ casocax ri rismal;jecꞌuriꞌlaꞌ rire na jinta cꞌana xubiꞌij.33Xꞌaniꞌ che pachaꞌ lic na jinta uwach;y echiriꞌ xkꞌat tzij puwiꞌ,xꞌan ri lic na e ta usucꞌ che.¿China tak cꞌu ri ticawex caquipetebej lo

che rire?Na e jintaj,ma xkꞌat ukꞌij che ruwachulew. Is. 53:7-8E waꞌ ri catajin che rajilaxic.

34 Ecꞌu waꞌchi aj Etiopía xutzꞌonoj che riFelipe:

* 8:20 “Rusipanic ri Dios”: Ri Simón xraj culokꞌ ruchukꞌab ri Dios chaꞌ ruma rire cakaj ri Ruxlabixel ri Dios paquiwi riwinak. Na xumaj ta usucꞌ xew pukꞌab ri Dios cꞌo wi cuya ri Ruxlabixel. † 8:27 “Ri Candace”: Waꞌ e ri cabiꞌx chiqueri reinas re ri tinamit Etiopía.

Page 179: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 8:35 176 Hechos 9:16

—Maꞌan co la riꞌ biꞌij la chwe, ¿chinapuwi cachꞌaꞌt wi ri kꞌalajisanel echiriꞌ cu-biꞌij waꞌ? ¿Chiribil rib nawi cubiꞌij wi ocachꞌaꞌt puwi junok chic? —xchaꞌ.

35 Ecꞌu ri Felipe xchꞌaꞌt rucꞌ rachi puwiwaꞌ. Xujek lo rucꞌ ri catajin che rajilaxicche Ruchꞌaꞌtem ri Dios y xutzijoj cꞌu chepuwi ri Utzilaj Tzij re ri Jesús.

36 E cꞌo chi be echiriꞌ xebopon pa junluwar pa cꞌo wi yaꞌ.

Ecꞌu riꞌ rachi aj Etiopía xubiꞌij che riFelipe:

—Wara cꞌo yaꞌ. ¿Utz nawi riꞌin cancꞌul ribautismo? —xcha che.

37Ri Felipe xubiꞌij che:—We cacoj la rubiꞌ ri Kanimajawal Jesu-

cristo rucꞌ ronoje animaꞌ la, lic utz riꞌ —xcha che.

Rachi xucꞌul uwach:—Riꞌin cancojo ri Kanimajawal Jesu-

cristo e Rucꞌajol ri Dios —xchaꞌ. 38Y xutakcꞌu utacꞌabaxic riꞌ ri careta.

Ecꞌu ri Felipe junam rucꞌ rachi xekajchupa ri yaꞌ. Tecꞌuchiriꞌ, ri Felipe xuya ribautismo che.

39 Echiriꞌ xebel lo chupa ri yaꞌ, xa-kicꞌateꞌt ri Ruxlabixel ri Dios Kajawxelxucꞌam bi ri Felipe. Rachi aj Etiopía na xrilta chi uwach, pero lic caquiꞌcotic xumajtanchi ubi rube.

40 Ecꞌu ri Felipe xeꞌyoꞌk chupa jun tina-mit Azoto rubiꞌ. Echiriꞌ xel bi chiriꞌ, xicꞌowpa tak tinamit yey chujujunal tinamit paxicꞌow wi, xutzijoj ri Utzilaj Tzij. Ecꞌu riꞌxopon cꞌa chupa ri tinamit Cesarea.

9Ri jalcꞌatajibal rubinic usilabic ri Saulo(Hch. 22:6-16; 26:12-18)

1 Ecꞌu ri Saulo na carokꞌotaj taj cuxibijquipa rucꞌ camic janipa ri quicojom rubiꞌri Kanimajawal. Xeꞌec cꞌu rucꞌ ri cajawalraj chacunel pa Rocho Dios 2 y xutzꞌonojbi uwujil chaꞌ cayaꞌiꞌ pukꞌab coc pa tak risinagogas re ri tinamit Damasco. Jecꞌulaꞌ,we queburik achijab o ixokib e cuqꞌuil riquitakem wa cꞌacꞌ Be, cꞌo cꞌu pukꞌab riꞌquebuyut lok y quebucꞌam lo Jerusalem.

3 Ecꞌu ri Saulo e riꞌ cꞌo pan chi be cheuꞌanic waꞌ, catajin cꞌu roponic chunakajri tinamit Damasco, echiriꞌ xakicꞌateꞌt ru-wonibal jun akꞌ xpe chilaꞌ chicaj, xwol caꞌnpuwiꞌ y xusut rij. 4 Ri Saulo xtzak pulew yxuta cꞌu jun kulaj, jewaꞌ cubiꞌij che:

—Saulo, Saulo, ¿suꞌchac catchꞌoꞌjinchwij? —xcha che.

5Ri Saulo xutzꞌonoj che:—¿Lal china rilal, Wajawal? —xchaꞌ.Jecꞌuwaꞌ xcꞌul uwach che:—Riꞌin in Jesús, ri Jun catchꞌoꞌjin chirij.

Yey riꞌat, atuquel nenareꞌ lic caꞌan cꞌax cheawib, jelaꞌ pachaꞌ juna boyex echiriꞌ cuyaakan che ri puya cachꞌic lo che —xuchixic.

6Cabirbot cꞌu ri Saulo y uxiꞌim rib, jewaꞌxubiꞌij che:

—Wajawal, ¿saꞌ ri caꞌaj la canꞌano? —xchaꞌ.

Ri Kanimajawal xucꞌul uwach:—Chatyactajok y jat chupa ri tinamit,

ma chiriꞌ cabiꞌx wi chawe saꞌ ri chira-jawaxic caꞌano —xchaꞌ.

7 Ecꞌu rachijab e rachbiꞌil ri Saulo licquixiꞌim quib xetaqꞌuiꞌic; ma xquita ri ku-laj, noꞌj na jinta junok xquil uwach.

8 Ri Saulo xyactaj chwa rulew y xujakcꞌu ruwach, pero na jinta chi cꞌo cariloma xcanaj can potzꞌ. Ewi xa xchꞌelex biche rukꞌab cuma ri erachbilam y xcꞌam bichupa ri tinamit Damasco. 9 Xcꞌojiꞌ cꞌuchilaꞌ oxib kꞌij; e laꞌ na catzuꞌn taj, na xwaꞌtaj y na jinta ne umikꞌinaꞌ xutijo.

10 Chilaꞌ cꞌu riꞌ Damasco cꞌo jun achiAnanías rubiꞌ; rire ucojom rubiꞌ ri Cristo.Cꞌo cꞌu jun cꞌutubal re ri Dios xkꞌalajisaxchwach. Ri xrilo e ri Kanimajawal xucꞌutuwach chwach y jewaꞌ xubiꞌij che:

—¡Ananías! —xcha che.Rire xucꞌul uwach:—Riꞌ in cꞌolic, Wajawal —xchaꞌ.11Xubiꞌij cꞌu ri Kanimajawal che:—Chatyactajok y jat chupa ri be cabiꞌx

“Jusucꞌ” che. Yey chirocho cꞌu ri Judas,chatzꞌonobej puwi jun achi aj Tarso, Saulorubiꞌ. Rire catajin pa oración 12 y kꞌala-jisamchi cꞌu jun cꞌutubal re ri Dios chwach.Chupa waꞌ xril jun achi Ananías rubiꞌ, e riꞌcoc bi y cuya rukꞌab puwiꞌ chaꞌ jelaꞌ catzuꞌntanchic —xchaꞌ.

13 Xubiꞌij cꞌu ri Ananías che ri Kanima-jawal:

—Wajawal, lic nutom ronoje ri na utztaj uꞌanom waꞌ waꞌchi chique ri quicojomri biꞌ la chilaꞌ Jerusalem. 14 Yey yaꞌtal nelo pukꞌab cuma ri nimak e aj chacunel paRocho Dios quebucꞌam bi pa cárcel conojeri quicojom ri biꞌ la —xchaꞌ.

15 Ecꞌu ri Kanimajawal xubiꞌij che:—Jat chilaꞌ rucꞌ, ma Riꞌin nuchaꞌom rire

chaꞌ cuꞌana jun waj chac re queꞌec cheukꞌalajisaxic ri nubiꞌ chiquiwach ri winakna e ta aj judiꞌab, chiquiwach ri e takanelaby chiquiwach ri e aj Israel. 16 Yey cancꞌut

Page 180: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 9:17 177 Hechos 9:38cꞌu che, janipa ri cꞌaxcꞌolil chirajawaxicquicꞌow wi rire ruma cutzijoj ri nubiꞌ —xuchix ri Ananías.

17 Ri Ananías xeꞌec cꞌut y xoc pa ri ja pacꞌo wi ri Saulo. Xuya cꞌu rukꞌab puwiꞌ yxubiꞌij che: «Hermano Saulo, ri Kanima-jawal Jesucristo, ri xukꞌalajisaj rib chawachchupa ri be pa at petinak wi, inutakom loawucꞌ chaꞌ cat-tzuꞌn tanchic y cacꞌul cꞌu riSantowilaj Ruxlabixel ri Dios» xcha che.

18 Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj, cꞌo ri pachaꞌsoloꞌt xtzak che ruwach ri Saulo y xtzuꞌntanchic. Tecꞌuchiriꞌ, xyactajic y xucꞌul ribautismo. 19Ecꞌuchiriꞌ xwaꞌ ri Saulo, xcꞌojiꞌtanchi uchukꞌab y xcꞌojiꞌ jujun kꞌij cucꞌ riquicojom rubiꞌ ri Cristo chilaꞌ pa ri tinamitDamasco.

Ri Saulo cutzijoj ri Utzilaj Tzij pa ri tina-mit Damasco

20 Tecꞌuchiriꞌ, ri Saulo xujek catzijonpuwi ri Cristo chupa tak ri sinagogas, jewaꞌri cubiꞌij: «Ri Jesús eUcꞌajol ri Dios» cachaꞌ.

21 Conoje ri quetaw re lic cacam cani-maꞌ che y caquibiꞌij: «¿Na e ta neba achiwaꞌ ebuternabem rucꞌ cꞌax ri quicojomrubiꞌ ri Cristo chilaꞌ Jerusalem; yey cꞌuni-nak ne wara re quebuyut bi y quebuꞌyaꞌapaquikꞌab ri nimak e aj chacunel pa RochoDios?» quechaꞌ.

22 Pero ri Saulo jalan catajin unimaricruchukꞌab puwi ri cutzijoj. Ecꞌu raj judiꞌabejekel chiriꞌ Damasco xsach quinaꞌoj chema ri Saulo cukꞌalajisaj chiquiwach: RiJesús e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios.

Ri Saulo caresaj bi rib chiquiwach rajjudiꞌab

23 Icꞌowinak chi cꞌu uqꞌuiyal kꞌij, rajjudiꞌab xquiꞌan tzij junam chiquiwach recaquicamisaj ri Saulo. 24 Pero waꞌ xretaꞌ-maj ri Saulo. Ecꞌo cꞌu ri quichajim chipakꞌijchichakꞌab tak ri oquibal re ri tinamit chaꞌcaquichap ri Saulo y caquicamisaj.

25 Ruma cꞌu riꞌ, ri quicojom rubiꞌ riCristo e laꞌ chakꞌab xquikasaj bi ri Saulochwi ri tapia chupa jun nimalaj chacach.

Ri Saulo copon Jerusalem26 Echiriꞌ xopon ri Saulo Jerusalem, lic

xraj cakib cucꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo.Pero conoje rique lic caquixiꞌij quib che,ma na caquicoj taj we pakatzij wi ri Sauloucojom chi rubiꞌ ri Cristo. 27 Ecꞌu ri Bern-abé xucꞌam bi y xuꞌyaꞌa chiquiwach ri etakoꞌn re ri Cristo. Xutzijoj cꞌu chique

suꞌanic ri Saulo xril uwach ri Kanimajawalpa be y xchꞌaꞌt rucꞌ. Yey xutzijoj chiquepuwi ri tzijonic xuꞌan ri Saulo chupa rubiꞌri Jesús chilaꞌ Damasco yey rucꞌ unimaluchukꞌab xuꞌan waꞌ.

28 Ecꞌu ri Saulo xcanaj cucꞌ chiriꞌJerusalem y xerachbilaj pa tak quebecwi. 29 Lic na cuxiꞌij ta rib catzijon chuparubiꞌ ri Kanimajawal. Cachꞌaꞌt cꞌu puwiri Jesús cucꞌ raj judiꞌab ri quechꞌaꞌtpa ri chꞌaꞌtem griego;* ruma cꞌu laꞌ,rique caquitzucuj suꞌanic caquicamisaj.30 Echiriꞌ ri hermanos xquetaꞌmaj waꞌ,xquicꞌam bi ri Saulo cꞌa Cesarea y chiriꞌcꞌut xquitak bi chupa ri tinamit Tarso.†

31 E tak cꞌu ri quicojom rubiꞌ ri Cristopa ronoje ri luwar re Judea, re Galilea yre Samaria, xecubiꞌ chi utz ma na jintachi ri queternabex rucꞌ cꞌax. Rique cꞌoxiꞌin ib cucꞌ chwach ri Kanimajawal. Cata-jin cꞌu quiqꞌuiyaric yey yaꞌom quichukꞌaby nimarisam quicꞌuꞌx ruma ri SantowilajRuxlabixel ri Dios.

Ri Eneas cacunutajic32Xalokꞌ cꞌu ri Pedro catajin ricꞌowic pa

tak riglesias, xopon cucꞌ ri quicojom rubiꞌri Cristo pa ri tinamit Lida. 33 Chilaꞌ cꞌu riꞌxuꞌrika jun achi Eneas rubiꞌ, yey ewajxakiblo junab riꞌ cꞌo chwa uwarabal ma xuꞌansic.

34Ecꞌu ri Pedro jewaꞌ xubiꞌij che: «Eneas,ri Kanimajawal Jesucristo catucunaj.Chatyactajok y chayijbaꞌ rawarabal» xchache.

Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj ri Eneasxtaqꞌuiꞌic. 35 Conoje cꞌu ri ejekel chupari tinamit Lida y pa tak ri luwar reSarón xquilo ri Eneas cunutajinak chic;y ruma cꞌu waꞌ, xquiya quib pukꞌab riKanimajawal.

Ri cꞌastajibal re ri Dorcas36 Chupa ri tinamit Jope cꞌo jun ixok

ucojom rubiꞌ ri Cristo, Tabita rubiꞌ. (Pa richꞌaꞌtemgriego “Dorcas” quecha che.) Waꞌwiꞌxok lic uyaꞌom rib che uꞌanic ri utz y licquebutoꞌ ri nibaꞌib.

37 Chupa tak laꞌ la kꞌij ri Dorcas xuchapyabil y xcamic. Ecꞌuchiriꞌ xchꞌaj rucuerpo,xkꞌatisax chicaj pa ri caleꞌ ja.

38 Ecꞌu ri hermanos e cꞌo Lida xquitocꞌo ri Pedro pa ri tinamit Jope, yey waꞌxa nakaj cꞌo wulok. Xequitak cꞌu bi caꞌibachijab chaꞌ quebeꞌelaj che ri Pedro, jewaꞌ

* 9:29 Quil nota Hechos 6:1. † 9:30 Tarso e tinamit pa xalax wi ri Saulo.

Page 181: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 9:39 178 Hechos 10:19caquibiꞌij: «ꞌAna co la riꞌ, peta la wara kucꞌyey mamayin la.»

39 Xyactaj cꞌu bi ri Pedro y xeꞌec cucꞌ.Echiriꞌ xoponic, xcꞌam bi chicaj pa ri caleꞌja. E tak ri e malcaꞌnib xquisut rij riPedro. Conoje waꞌ quebokꞌic y caquicꞌuttak ri cꞌul y ri quikꞌuꞌ xuꞌan ri Dorcasechiriꞌ cꞌa cꞌo cucꞌ. 40 Ecꞌuchiriꞌ, ri Pedroxtakan che conoje quebel bi. Xuxucubaꞌcꞌu rib y xuꞌan orar. Tecꞌuchiriꞌ, xutzuꞌri caminak, y jewaꞌ xubiꞌij che: «¡Tabita,‡chatyactajok!» xchaꞌ. Ecꞌu riꞌ ri Dorcasxujak ruwach; y echiriꞌ xrilo cꞌo ri Pedrochiriꞌ, asu xtzꞌuyiꞌic.

41 Ecꞌu ri Pedro xuchap rukꞌab y xuyaco.Tecꞌuchiriꞌ, xebusiqꞌuij ri quicojom rubiꞌ riCristo cucꞌ tak ri hermanas e malcaꞌnib, yxuya cꞌu chiquiwach e laꞌ cꞌaslic. 42 Waꞌxetaꞌmax chupa ronoje ri luwar re Jope.Ruma cꞌu riꞌ, lic e qꞌui ri xquicoj rubiꞌri Kanimajawal Jesucristo. 43 Y ri Pedroxcanaj can uqꞌuiyal kꞌij chupa ri tinamitJope, chirocho jun achi Simón rubiꞌ, ricutꞌis tzꞌuꞌum.

10Ri xukꞌalajisaj ri Dios che ri Cornelio

1 Pa ri tinamit Cesarea cꞌo jun achi Cor-nelio rubiꞌ. Rire e capitán que ri soldadose cuqꞌuil ri cabiꞌx chique “E aj Italia”. 2 RiCornelio lic jusucꞌ rubinic usilabic y lic cꞌoxiꞌin ib pa ranimaꞌ chwach ri Dios junamcucꞌ conoje ri ralcꞌoꞌal. Rire lic cuya puakre toꞌbal que ri nibaꞌib e aj judiꞌab y liccuꞌan orar chwach ri Dios.

3 Cꞌo cꞌu jun kꞌij riꞌ, laj che ri urox ora*benak kꞌij xkꞌalajisax jun cꞌutubal re ri Dioschwach. Ri xcꞌut che, e jun ángel re ri Diose riꞌ xoc chiriꞌ pa cꞌo wi rire y jewaꞌ xubiꞌijche:

—¡Cornelio! —xcha che.4 Ri Cornelio lic xutzuꞌ ri ángel y rucꞌ

xiꞌin ib xubiꞌij che:—¿Saꞌ ri caꞌaj la, wajawal? —xchaꞌ.Ri ángel xucꞌul uwach:—E tak ra oración y ri toꞌbal que ri

nibaꞌib aꞌanom riꞌat, waꞌ ucꞌulum ri Diospachaꞌ jun kasaꞌn chwach Rire. 5 Ecꞌu ricaꞌan woꞌora e chebataka bi achijab pari tinamit Jope re queꞌquisiqꞌuij jun achiSimón rubiꞌ, ri cabiꞌx Pedro che. 6 Waꞌwaꞌchi jekel chuchiꞌ ri mar pa rocho ri

Simón, jun aj tꞌisol tzꞌuꞌum. Waꞌ wa Pe-dro cubiꞌij chawe saꞌ ri lic chirajawaxic wicaꞌano —xchaꞌ.

7 Echiriꞌ xel bi ri ángel xchꞌaꞌt rucꞌ, riCornelio xebusiqꞌuij caꞌib raj chac y junsoldado lic cꞌo xiꞌin ib pa ranimaꞌ chwachri Dios, waꞌ e jun chique ri e cꞌo pukꞌab.8 Xutzijoj na cꞌu chique ronoje ri xrilo;tecꞌuchiriꞌ, xebutak bi pa ri tinamit Jope.

Ri xukꞌalajisaj ri Dios che ri Pedro9 Chucaꞌm kꞌij cꞌut echiriꞌ e cꞌo pan pa

be e riꞌ catajin coponic chunakaj ri tinamit,ri Pedro xakꞌan chwi ri ja chaꞌ cuꞌana orarechiriꞌ ya caticꞌoj ri kꞌij.† 10 Xpe cꞌu jununimal numic che y lic xraj cawaꞌic.

Catajin cꞌu uyijbaxic ruwa echiriꞌ xa-kicꞌateꞌt cꞌo xucꞌut ri Dios chwach. 11 Xrilruwa caj jakalic. Cꞌo cꞌu pachaꞌ jun ni-malaj cꞌul caripipic y ximital lo che ri cajibutzaꞌm, e riꞌ cakasax lo che ruwachulew.12 Chupa waꞌ wa cꞌul e cꞌo ronoje qui-wachlibal awaj: waꞌ e ri cꞌo cajib cakan,ri quecharar pulew yey ri quexiqꞌuicꞌ cheruwa caj.‡

13Yey xuta jun kulaj jewaꞌ xubiꞌij:—Chatyactajok Pedro; chacamisaj y

chatijaꞌ —xcha che.14 Pero ri Pedro xubiꞌij che:—Na canꞌan ta cꞌana riꞌ, Wajawal, ma

riꞌin na jinta cꞌana cꞌo nutijom e laꞌ chꞌulo na takal taj catijic —xchaꞌ.

15 Xchꞌaw tanchi cꞌu ri jun kulaj, jewaꞌxubiꞌij che:

—Ri ujoskꞌim chi ri Dios, riꞌat mabiꞌijchꞌul che —xcha che ri Pedro.

16 Waꞌ oxlaj xuꞌano; tecꞌuchiriꞌ, ri ni-malaj cꞌul xtzelej tanchi chilaꞌ chicaj.17 Ecꞌu ri Pedro catajin che utzꞌonoxicchiribil rib saꞌ queꞌelawi ri xcꞌut chwach,echiriꞌ xecꞌun rachijab etakom lo ruma riCornelio. Rique quitzꞌonobem lo ri rochori Simón ri cutꞌis tzꞌuꞌum, yey woꞌora e cꞌochwa ri puerta. 18 Xechꞌaw cꞌu apanok yxquitzꞌonoj we chiriꞌ jekel wi ri Simón, ricabiꞌx Pedro che.

19 Ecꞌu ri Pedro cꞌa catajin ne che uchꞌo-bic rakan puwi ri xcꞌut chwach, echiriꞌri Ruxlabixel ri Dios xubiꞌij che: «Chaw-ilaꞌ, ma leꞌ oxib achijab catquitzucuj.

‡ 9:40 “Tabita”: Waꞌ e ubiꞌ ri Dorcas pa ri chꞌaꞌtem hebreo. Hch. 9:36 * 10:3 “Ri urox ora”: Quil “hora” pavocabulario. † 10:9 “Caticꞌoj ri kꞌij”: Quil “hora” pa vocabulario. ‡ 10:12 Levítico 11 cubiꞌij pachique rawajutz quetijic y pachique na quetij taj. Rawaj xeril ri Pedro e cuqꞌuil ri na takal taj quetijic.

Page 182: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 10:20 179 Hechos 10:4320Chatyactajok, chatkajok y jat cucꞌ. Mux-iꞌij rib acꞌuꞌx cateꞌec cucꞌ, ma in ri in-takayom lo que» xcha che.

21 Xkaj cꞌu lo ri Pedro pa e cꞌo wi rachi-jab etakom lo ruma ri Cornelio, y xubiꞌijchique:

—Riꞌ in cꞌolic, in ri quintzucuj alak. ¿Saꞌri petinak wi alak wucꞌ? —xcha chique.

22Rique xquibiꞌij che:—Cꞌo jun capitán§ aj Roma, Cornelio ru-

biꞌ. Rire e jun achi lic jusucꞌ, cꞌo xiꞌin ib rucꞌchwach ri Dios, yey chom ruchꞌaꞌtibexiccaꞌan cuma conoje raj judiꞌab. Xbiꞌx cꞌuche rire ruma jun santowilaj ángel re riDios, cutak lo cꞌamic la re queꞌec la chiro-cho y jecꞌulaꞌ cuta ri cabiꞌij la che —xechaꞌ.

23 Ecꞌu ri Pedro xebucoj bi pa ja y xuyaluwar chique quecanaj can la jun akꞌabchiriꞌ. Chucaꞌm kꞌij cꞌut xeꞌec cucꞌ, yeyxecachbilaj bi jujun hermanos e aj pa ritinamit Jope.

24 Chucaꞌm kꞌij cꞌut xebopon pa ri tina-mit Cesarea pa eroyeꞌem wi ri Cornelio.Rire umolom chi quichiꞌ ri ratz-uchakꞌy ri ramigos ri cꞌax caquinaꞌ quib rucꞌ.25 Echiriꞌ xopon ri Pedro, xel lo ri Cornelioche ucꞌulic y xuxucubaꞌ rib chwach reculokꞌoj ukꞌij.

26 Pero ri Pedro xuyaco y xubiꞌij che:—Yactaja la, ma riꞌin xa in jun achi

pachaꞌ rilal —xchaꞌ.27 Cachꞌaꞌt cꞌu rucꞌ ri Cornelio, xoc bi y

xebuꞌrika uqꞌuiyal ticawex quimolom quibchiriꞌ. 28Xubiꞌij cꞌu ri Pedro chique:

—Lic etaꞌam ralak, chikaxoꞌl ri oj ajjudiꞌab lic na ube taj we junok chike cuju-nimaj rib o cakib rucꞌ junok na e ta cuqꞌuilraj judiꞌab. Noꞌj ri Dios xucꞌut chinuwachriꞌin na ube taj canchꞌob rakan waꞌ.** 29 Euwariꞌche, echiriꞌ xineꞌsiqꞌuixok, na jam-patana ximpetic y na jinta ne xintzꞌonojwe utz canꞌan waꞌ. Ecꞌu woꞌora cantzꞌonojche alak, ¿suꞌchac xtak alak nucꞌamic? —xchaꞌ.

30Ri Cornelio xucꞌul uwach:—E ucaj kꞌij waꞌ icꞌowinak je uꞌorayil

waꞌ, riꞌin in cꞌo pa ayuno laj che ri uroxora†† benak kꞌij, yey in cꞌo pa oraciónchiwocho echiriꞌ xwinakir cꞌu chinuwachjun achi ucojom ukꞌuꞌ lic cawolkꞌinic 31 yjewaꞌ xubiꞌij chwe: “Cornelio, ri Dios utomra oración y cꞌo chucꞌuꞌx janipa ri toꞌbal

que ri nibaꞌib aꞌanom. 32 Chataka junokchupa ri tinamit Jope re cuꞌsiqꞌuij ri Simónri cabiꞌx Pedro che. Rire cꞌo pa rocho riSimón, jun achi aj tꞌisol tzꞌuꞌum cꞌo rochochuchiꞌ ri mar. Yey echiriꞌ cacꞌunic, e rireri cachꞌaꞌt awucꞌ” xchaꞌ.

33 »Jecꞌuriꞌlaꞌ, xintakalaꞌ cꞌamic la; y licutz ri xꞌan la, ma xpe la. Ecꞌu woꞌora,konoje oj cꞌo wara chwach ri Dios chaꞌcakata ronoje ri utakomwi lo la chaꞌ cabiꞌijla chike —xchaꞌ.

Ri Pedro cutzijoj ri Utzilaj Tzij chirocho riCornelio

34 Ecꞌuchiriꞌ, xujek cachꞌaꞌt ri Pedro, je-waꞌ xubiꞌij:

«Pakatzij wi woꞌora canmaj usucꞌ ri Diosna cachaꞌw ta chiquixoꞌl ri ticawex. 35Maricuꞌano e lic cucꞌul ucꞌuꞌx echiriꞌ ri ticawexpa tak ronoje tinamit cꞌo xiꞌin ib cucꞌchwach Rire y caquiꞌan ri lic jusucꞌ. 36 Cꞌocꞌu ri xukꞌalajisaj ri Dios chique ri e ajIsrael; waꞌ e ri Utzilaj Tzij, ri cucꞌam loutzil chomal ruma ri Jesucristo ri Kajawalkonoje.

37 »Etaꞌam cꞌu ralak saꞌ tak ri xuꞌan riJesús echiriꞌ icꞌowinak chi ri tzijonic re riJuan chwi ri bautismo rucꞌ yaꞌ. Ri tzijonicpuwi ri Jesús xujek lo cꞌa Galilea y xeꞌecutzijoxic che ronoje ri luwar re Judea.38 Xetaꞌmaj cꞌu ralak saꞌ ri xuꞌan ri Dios;xuya che ri Jesús ri aj Nazaret lic cacꞌojiꞌri Santowilaj Ruxlabixel y ruchukꞌab Rirerucꞌ. Ecꞌu ri Jesús xeꞌec pa tak luwar recuꞌan ri utz y quebucunaj conoje ri eyaꞌompa cꞌax ruma ritzel winak. Xuꞌan tak cꞌuwaꞌ ma ri Dios lic cꞌo rucꞌ.

39 »Ecꞌu riꞌoj lic ketaꞌam waꞌ ma xkilronoje ri xuꞌan ri Jesús pa tak ri luwarre Judea y chilaꞌ Jerusalem. E waꞌ Rireri xyaꞌiꞌ chwa cruz y xcamisaxic. 40 Perochurox kꞌij ri Dios xucꞌastajisaj lo ri Jesúschiquixoꞌl ri ecaminak y xuya che xucꞌutuwach chikawach. 41 Na xucꞌut ta uwachchiquiwach conoje ri tinamit, ma xewchiquiwach ri ebuchaꞌom chi lo ri Diosojertan; waꞌ e riꞌoj, ri xojwaꞌ junam rucꞌ yxkatij kamikꞌinaꞌ junam rucꞌ echiriꞌ cꞌasta-jinak chi lo Rire chiquixoꞌl ri ecaminak.

42 »Yey xojutak cꞌu che utzijoxic cheri tinamit chaꞌ cakakꞌalajisaj e Rire ri AjKꞌatal Tzij ucojom ri Dios paquiwi ri ecꞌaslic y ri ecaminak. 43 Puwi ri Jesús

§ 10:22 “Capitán”: Waꞌ e aj wach que cien soldados. ** 10:28 Chiquiwach raj judiꞌab, jun cuchꞌulaj rib chwachri Dios we cakib rucꞌ junok na utakem ta ri cojobal quiꞌque. †† 10:30 “Ri urox ora”: Quil “hora” pa vocabulario.

Page 183: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 10:44 180 Hechos 11:18xetzijon lo conoje ri kꞌalajisanelab ojertan.Rique xquibiꞌij e janipa ri quecojow reRire,caquicꞌul ri cuybal quimac ruma quicojomrubiꞌ» xchaꞌ.

Ri na e ta aj Israel caquicꞌul ri Ruxlabixelri Dios

44 Cꞌa cachꞌaꞌt ne ri Pedro cucꞌ chwi takwaꞌ echiriꞌ xkaj ri Santowilaj Ruxlabixel riDios paquiwi conoje ri quetaw re. 45 Yeye petinak rucꞌ ri Pedro jujun e aj judiꞌabquicojom rubiꞌ ri Cristo. Waꞌ lic xcamcanimaꞌ che, ma ri Santowilaj Ruxlabixelri Dios xkaj paquiwi ri na e ta aj judiꞌab.46 Quequitataꞌ cꞌu riꞌ quechꞌaꞌt pa ju-jun chic chꞌaꞌtem yaꞌtal chique ruma riRuxlabixel ri Dios y lic caquiyac ukꞌij riDios.

47 Ecꞌu ri Pedro xubiꞌij: «¿Cꞌo nebajunok cakꞌaten que caquicꞌul ri bautismorucꞌ yaꞌ? Ma rique xquicꞌul ri SantowilajRuxlabixel ri Dios jelaꞌ pachaꞌ riꞌoj» xchaꞌ.

48 Xtakan cꞌu che cayaꞌ ri bautismochique pa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo.Ecꞌuchiriꞌ, xebelaj che ri Pedro chaꞌ ca-canaj chi queb oxib kꞌij cucꞌ.

11Ri Pedro cutzijoj saꞌ ri xuꞌan ri Dios cucꞌ ri

na e ta aj Israel1 Ri e takoꞌn re ri Jesús cucꞌ ri her-

manos e cꞌo Judea xquito e cꞌo na e ta ajjudiꞌab xecojow re Rutzij ri Dios puwi riCristo. 2 Ruma cꞌu riꞌ, echiriꞌ xtzelej riPedro Jerusalem, ri hermanos e aj judiꞌablic xquichap pa chꞌaꞌoj, 3 jewaꞌ xquibiꞌijche: «¿Suꞌchac xatoc pa cocho ri na e ta ajjudiꞌab y xatwaꞌ ne cucꞌ?»* xechaꞌ.

4 Ecꞌu ri Pedro xujek utzijoxic chiquechucholaꞌj suꞌanic xuꞌana waꞌ. Jecꞌuwaꞌxubiꞌij chique:

5 «E riꞌin in cꞌo pa ri tinamit Jope e riꞌcanꞌan orar echiriꞌ xakicꞌateꞌt xkꞌalajisaxjun cꞌutubal re ri Dios chinuwach. Waꞌpachaꞌ jun nimalaj cꞌul ximital lo che ricajib utzaꞌm, xkasax lo chilaꞌ chicaj cꞌa pala in cꞌo wi riꞌin. 6 Echiriꞌ xintzuꞌ chi utzsaꞌ ri cꞌo chupa waꞌ, xebenuwil cꞌu awaj cꞌocajib cakan, itzel tak chicop re upa juyub,awaj quecharar pulew, yey ri quexiqꞌuicꞌche ruwa caj.

7 »Yey xinta cꞌu jun kulaj, jewaꞌ xubiꞌijchwe: “Chatyactajok Pedro; chacamisaj ychatijaꞌ” xchaꞌ.

8 »Ximbiꞌij cꞌu riꞌin: “Na canꞌan ta cꞌanariꞌ, Wajawal, ma riꞌin na jinta cꞌana chꞌulo na takal taj catijic oquinak pa nuchiꞌ”xinchaꞌ.

9 »Ecꞌuchiriꞌ, xchꞌaw tanchi lo ri junkulaj chilaꞌ chicaj, jewaꞌ xubiꞌij chwe: “Riujoskꞌim chi ri Dios, riꞌat mabiꞌij chꞌul che”xchaꞌ.

10 »Waꞌ oxlaj xuꞌano. Tecꞌuchiriꞌ, ronojexcꞌam tanchi ubi chicaj.

11 »Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj xecꞌun oxibachijab chwa ri ja pa in cꞌo wi; rique epetinak Cesarea, etakom lok chaꞌ quin-quitzucuj. 12 Ecꞌu ri Ruxlabixel ri Diosxubiꞌij chwe quinꞌec cucꞌ y muxiꞌij ne ribnucꞌuꞌx quinꞌec. Xinꞌec cꞌu riꞌ cucꞌ; yey waꞌwa wakib hermanos e aj Jope e cꞌo warawucꞌ, xojcachbilaj bi.

»Echiriꞌ xojopon Cesarea, xojoc chiro-cho jun achi.† 13 Yey waꞌchi xutzijoj chikesuꞌanic xril uwach jun ángel chirocho.Waꞌ xoꞌltacꞌal chwach rire y jewaꞌ xubiꞌijche: “Chebataka bi achijab pa ri tina-mit Jope re queꞌquisiqꞌuij jun achi Simónrubiꞌ, ri cabiꞌx Pedro che. 14 Ecꞌu rirecoluꞌbiꞌij chawe suꞌanic catcolobetaj riꞌatcucꞌ conoje ri ejekel pa wocho” xcha riángel che.

15 »Yey, echiriꞌ riꞌin xinjeko quinchꞌaꞌtcucꞌ waꞌ wa ticawex na e ta aj judiꞌab,xkaj ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios paqui-wiꞌ jelaꞌ pachaꞌ xujekebej lok echiriꞌ xkajpakawi ri oj aj judiꞌab.

16 »Ecꞌuchiriꞌ, xcꞌun chinucꞌuꞌx rubiꞌimcan ri Kanimajawal echiriꞌ xubiꞌij:“Pakatzij wi, ri Juan xuya ri bautismo rucꞌyaꞌ, noꞌj ri bautismo quicꞌul riꞌix e rucꞌ riSantowilaj Ruxlabixel ri Dios.”✡

17 »Ecꞌu uwariꞌche, we ri Dios xuyachique rique wa sipanic jelaꞌ pachaꞌ rixuya chike riꞌoj ri cubul chi kacꞌuꞌx rucꞌri Kanimajawal Jesucristo, ¿in china riꞌinchaꞌ cankꞌatej ri Dios che uꞌaniquil waꞌ?»xcha ri Pedro.

18 Ecꞌuchiriꞌ xquita tak waꞌ, na jinta chixquibiꞌij chirij ri Pedro, e xquijek caquiyacukꞌij ri Dios, jewaꞌ xquibiꞌij: «¡Uyaꞌom neriꞌ ri Dios chique ri na e ta aj judiꞌabcaquitzelej quitzij chwach chaꞌ jelaꞌ cꞌoquicꞌaslemal!» xechaꞌ.

* 11:3 Chiquiwach raj judiꞌab, jun cuchꞌulaj rib chwach ri Dios we cakib rucꞌ junok na utakem ta ri cojobal quiꞌque.† 11:12 Waꞌchi e Cornelio. ✡ 11:16 Hch. 1:5

Page 184: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 11:19 181 Hechos 12:8Ri jekebal re riglesia pa ri tinamit Antio-

quía19 Rucꞌ rucamic ri Esteban, xjeker

quiternabexic rucꞌ cꞌax janipa ri quicojomrubiꞌ ri Cristo. E tak cꞌu riꞌ waꞌ xequichbi y xebopon cꞌa chupa tak ri tinamit reFenicia, re Chipre y ri tinamit Antioquía.‡Yey xew xquitzijoj can ri Utzilaj Tzij re riJesucristo chique ri e aj judiꞌab.

20 Chiquixoꞌl cꞌu wa hermanos e cꞌo e ajChipre y e aj Cirene. Ecꞌu rique echiriꞌ xe-boc Antioquía, xquijek caquitzijoj ri Utzi-laj Tzij re ri Kanimajawal Jesucristo chiqueri na e ta aj judiꞌab. 21 Yey ruchukꞌab riKanimajawal lic cꞌo paquiwi rique. Lic cꞌue qꞌui ri ticawex xquicoj rubiꞌ ri Cristo yxquijalcꞌatij ri quibinic.

22 Ri quicojom rubiꞌ ri Cristo e cꞌoJerusalem, echiriꞌ xquita waꞌ, xquitak bi riBernabé chaꞌ queꞌec cꞌa chilaꞌ Antioquía.23 Echiriꞌ xopon ri Bernabé y xril ri uni-mal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios cucꞌ ri quicojomrubiꞌ ri Cristo, lic xquiꞌcot che. Y xe-bupixabaj conoje chaꞌ rucꞌ ronoje quicꞌuꞌxcaquichukꞌubej quib chwach ri Kanima-jawal.

24 Ri Bernabé e jun achi lic utz ucꞌuꞌx,ruchukꞌab ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dioslic cꞌo rucꞌ y lic cꞌo cubulibal ucꞌuꞌx. Rumacꞌu ruchac rire, lic e qꞌui ri ticawex xquicojrubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo.

25 Tecꞌuchiriꞌ, ri Bernabé xeꞌec pa ritinamit Tarso re cuꞌtzucuj ri Saulo. Echiriꞌxuriko, xucꞌam lo Antioquía. 26Xecꞌojiꞌ cꞌucucꞌ ri tinamit re ri Cristo ronoje ri junjunab, e riꞌ quecꞌutun chiquiwach uqꞌuiyalwinak. Chiriꞌ cꞌu riꞌ, nabe laj xbiꞌx “cris-tianos” chique ri quicojom rubiꞌ ri Cristo.

27 Chupa tak riꞌ laꞌ la kꞌij e cꞌo ju-jun ekꞌalajisay runaꞌoj ri Dios xebel biJerusalem y xebopon Antioquía. 28 Cꞌojun chique waꞌ, Ágabo rubiꞌ. Rire xyacta-jic y ruma ri Ruxlabixel ri Dios, xukꞌala-jisaj cape jun unimal numic chwi ronojeruwachulew pa ejekel wi ri winak. (Waꞌxuꞌana chupa rutakanic ri Claudio.)§

29 Ruma cꞌu waꞌ, ri quicojom rubiꞌ riCristo e cꞌo Antioquía xquiyijbaꞌ chiqui-wach chaꞌ caquitak pan toꞌbal chique rihermanos ejekel Judea; chiquijujunal cꞌuriꞌ xquichꞌob rakan janipa ri caquiyaꞌo, waꞌe chirij tak ri cꞌo cucꞌ. 30 Y jelaꞌ xquiꞌano;

xquitak bi ri quikasaꞌn paquikꞌab ri Bern-abé y ri Saulo chaꞌ caquicꞌam bi Judea ycaquiya chique ri e aj wach re riglesia.

12Cacamisax ri Jacobo y cayaꞌiꞌ ri Pedro pa

cárcel1 Chupa tak cꞌu riꞌ laꞌ la kꞌij ri rey

Herodes xebutak jujun soldados chaꞌ que-quichap jujun chique ri quicojom rubiꞌri Cristo re queyaꞌ pa cꞌaxcꞌobic. 2 Yeyxebutak che caquicamisaj rucꞌ espada riJacobo ri ratzixel ri Juan. Y ri soldados jelaꞌxquiꞌano.

3 Ecꞌuchiriꞌ xrilo lic xucꞌul quicꞌuꞌx rajjudiꞌab ri xꞌan che ri Jacobo, xutak uchapicri Pedro. Waꞌ xuꞌan chupa ri nimakꞌij Pas-cua echiriꞌ catij ri pam na jinta levadurache.✡ 4 Ecꞌuchiriꞌ chapom chi ri Pe-dro, ri Herodes xutzꞌapij pa cárcel yxuya paquikꞌab cajib mutzaꞌj soldados recaquichajij, yeywa soldados e cajcaj chuju-junalmutzaꞌj. Ri xuchꞌob ri Herodes e cꞌatecaresaj lo ri Pedro chiquiwach ri winak reri tinamit echiriꞌ icꞌowinak chi ri nimakꞌijPascua.

5Cꞌo cꞌu riꞌ ri Pedro pa cárcel lic chajitalchi utz. Yey ri quicojom rubiꞌ ri Cristona quebuxlan ta che uꞌanic orar chwach riDios puwiꞌ rire.

Ri Pedro quesax bi pa cárcel ruma junángel

6 Chupa cꞌu rakꞌab chwach pan ri kꞌijechiriꞌ ri rey Herodes uchꞌobom caresaj lori Pedro chiquiwach ri tinamit, ri Pedro eriꞌ cawar chiquixoꞌl caꞌib soldados, ximitalrucꞌ caꞌib carena yukul lo chique ri solda-dos. Yey pa rewi raj chajal e cꞌo chwach rioquibal re ri cárcel.

7Xakicꞌateꞌt cꞌut xwinakir jun ángel re riKanimajawal rucꞌ, yey jun akꞌ lic xutzij upari cárcel. Ri ángel xuyuchꞌuyaꞌ ri Pedropucꞌalcꞌaꞌx, xucꞌosoj y jecꞌuwaꞌ xubiꞌij che:«Chatwaꞌlijok, chawilij» xcha che. E tak cꞌuri carena cꞌo che rukꞌab ri Pedro xtzakic.

8Xubiꞌij cꞌu ri ángel che: «Chaximilaꞌ biracoton y raxajab» xcha che. Y rire jelaꞌxuꞌano.

Xubiꞌij tanchi ri ángel che: «Chacojo birakꞌuꞌ re pisbal awij y chat-tereja lo chwij»xcha che.

‡ 11:19 “Antioquía”: E jun tinamit cꞌo Siria. Cꞌo jun chic tinamit “Antioquía re Pisidia”. Hch. 13:14-52 § 11:28Ri Claudio xcꞌojiꞌ nimalaj takanel paquiwi ri takanic re Roma chupa ri junab 41-53 D.C. ✡ 12:3 Éx. 12:1-27

Page 185: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 12:9 182 Hechos 13:19Ri Pedro xel bi teran chirij ri ángel, tob

na retaꞌam taj we katzij ri cuꞌan ri ángelrucꞌ; ma chwach rire, laj xawachicꞌ la cata-jin che rilic. 10 Xebicꞌow cꞌu chiquiwachri nabe mutzaꞌj e chajinel. Tecꞌuchiriꞌ,xebicꞌow che rucaꞌm mutzaꞌj e chajinel yxebopon cꞌu chwach ri oquibal ꞌanom rucꞌchꞌichꞌ, waꞌ e ri quel bi pa be chupa ritinamit. Waꞌ wa oquibal utuquel xjakatajchiquiwach y jelaꞌ xebel bi. Xebin cꞌujubikꞌ che ri be y xakicꞌateꞌt ri ángel xuyacan ri Pedro utuquel.

11 Cꞌa ecꞌuchiriꞌ ri Pedro xumaj usucꞌ nawachicꞌ ta ri cuꞌano. Xubiꞌij cꞌu chiribilrib: «Woꞌora pakatzij wi, canmaj usucꞌ eri Kanimajawal utakom lo ru ángel wucꞌ.Jelaꞌ xinresaj pukꞌab ri rey Herodes y cheronoje ri cacaj caquiꞌan ruqꞌuiyal e ajjudiꞌab chwe» xchaꞌ.

12 Ecꞌu laꞌ catajin waꞌ pujolom ri Pedro,xeꞌec chirocho ri María ruchu ri Juan,ri cabiꞌx Marcos che. Chiriꞌ quimolomwi quib uqꞌuiyal hermanos quetajin paoración chwach ri Dios. 13 Echiriꞌ ri Pe-dro xuchꞌawisaj pan ri puerta re ruwaja, jun ali aj chac Rode rubiꞌ, xel lo che.14 Ecꞌuchiriꞌ xuto e ukul ri Pedro, rumaruquiꞌcotemal na xujak ta ri puerta. Rixuꞌano e canic xoc tanchi ubi pa ja y xuꞌtz-ijoj chique cꞌo ri Pedro chwach ri puerta.

15 Ecꞌu ri e cꞌo pa ja xquibiꞌij che:—Riꞌat xatchꞌuꞌjeric —xecha che.Pero rali xujiquibaꞌ uwach chique lic

katzij la cubiꞌij.Yey xquibiꞌij rique:—Laj e u ángel ri cꞌo chiriꞌ —xechaꞌ.16 Ecꞌu ri Pedro lic chac cꞌo che uchꞌaw-

isaxic pan ri puerta. Ecꞌuchiriꞌ xquijakoyey xquil ri Pedro, lic xcam canimaꞌ che;ma lic cꞌayew chique caquicojo we katzij riquetajin che rilic.

17 Pero ri Pedro xuꞌan jun cꞌutubal rucꞌrukꞌab chaꞌ quetzꞌincaꞌnic. Xutzijoj cꞌuchique suꞌanic xesax lo ruma ri Kanima-jawal chupa ri cárcel. Yey xubiꞌij cꞌuchique:

—Tzijoj alak waꞌ che ri Jacobo* y chiquetak ri hermanos —xchaꞌ.

Tecꞌuchiriꞌ, xel bi y xeꞌec pa jun chicluwar.

18 Echiriꞌ xsakiric, xoc jun sachibal naꞌojchiquixoꞌl ri soldados. Xquijek quetu-cuquic ruma na quetaꞌam taj saꞌ ri xuꞌanri Pedro, ma na jinta chic.

19 Ecꞌu ri Herodes xutak utzucuxic riPedro. Yey ruma na xrikitaj taj, exuta quichiꞌ ri soldados; tecꞌuchiriꞌ, xutakquicamisaxic. Echiriꞌ xuꞌanwaꞌ, ri Herodesxel bi Judea y xeꞌec pa ri tinamit Cesarea ychiriꞌ xcanaj wi.

Rucamic ri rey Herodes20 Ri rey Herodes lic cꞌo royowal chiquij

ri winak e aj Tiro y e aj Sidón.† Ecꞌu riꞌwa queb tinamit xquichꞌaꞌbej quib chiqui-wach re quebeꞌchꞌaꞌta rucꞌ ri rey Herodeschaꞌ caquiꞌan utzil chomal chiquiwachrucꞌ. Cꞌo cꞌu jun achi Blasto rubiꞌ, waꞌ rajchac ri rey yey lic cꞌo uwach pa ri rochori rey. Xquicoj cꞌu quib chwach ri Blasto yxquipuakij che chaꞌ rire cachꞌaw paquiwiꞌchwach ri rey chaꞌ na jinta chi chꞌaꞌojchiquiwach. Y jelaꞌ raj cꞌay re rutinamit riHerodes utz caquicꞌayij ri cajawax chiqueri e aj Tiro y aj Sidón.

21 Ri rey Herodes xucoj cꞌu jun kꞌijchique re caquimol quib. Laꞌ la jun kꞌijxuwik rib rucꞌ chomilaj cꞌul qꞌui rajil,xtzꞌuyiꞌ pa ri kꞌatbal tzij y xuya cꞌu jujunuchꞌaꞌtem chiquiwach ri tinamit.

22 Ecꞌu ri winak xquijeko lic co que-siqꞌuinic caquibiꞌij: «¡Waꞌ wa cakato, naukul ta juna achi; e ukul jun tiox!» quechaꞌ.

23 Xa pa jokꞌotaj cꞌu riꞌ jun ángel re riKajawal xucoj lo jun yabil che ri Herodes;ma rire xucꞌul wa yacbal ukꞌij xꞌanic, yeywaꞌ xew takal che ri Dios. Jecꞌuriꞌlaꞌ xtijiꞌcuma amolo y ruma waꞌ xcamic.

24 Noꞌj cꞌu ri Utzilaj Tzij re ri Kani-majawal lic xeꞌec utzijoxic y lic catajinquiqꞌuiyaric ri quecojow re.

25 Echiriꞌ ri Bernabé y ri Saulo xquiqꞌuisri chac yaꞌom chique,✡ xebel chiriꞌJerusalem y xquicꞌam bi ri Juan cucꞌ, ricabiꞌx Marcos che.

13Ri Bernabé y ri Saulo caquijek ri nabe

quibenam che utzijoxic ri Utzilaj Tzij1 Chilaꞌ Antioquía chiquixoꞌlibal ri

quicojom rubiꞌ ri Cristo, e cꞌo ekꞌalajisay* 12:17 Wa Jacobo na e ta ri xcamisaxic (v. 2); waꞌ e ri jun xuꞌan aj wach re ri iglesia y e uchakꞌ ri Jesús. Mt. 13:55;Jn. 7:3-5; Hch. 1:14 † 12:20 Ruma royowal, xebukꞌatej tak raj cꞌay e cꞌo chupa rutakanic chaꞌ na quecꞌayin ta chichique ri e aj Tiro y aj Sidón. ✡ 12:25 Hch. 11:29, 30

Page 186: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 13:2 183 Hechos 13:20runaꞌoj ri Dios y e cꞌutunel re Rutzij. Waꞌe:ri Bernabé,ri Simón ri cabiꞌx kꞌek che,ri Lucio aj Cirene,ri Manaén ri xqꞌuiyisax pa rocho ri

Herodes ri rey re Galileay ri Saulo.

2 Cꞌo cꞌu jun kꞌij echiriꞌ rique quimolomquib re caquilokꞌnimaj ukꞌij ri Kanima-jawal yey e cꞌo pa ayuno, ri SantowilajRuxlabixel ri Dios xubiꞌij chique:

«Chebichaꞌa ri Bernabé y ri Saulo chwechaꞌ caquiꞌan ri chac* nuyaꞌom chi lopaquikꞌab» xchaꞌ.

3 Echiriꞌ xquiqꞌuis ri oración y ayuno,xquiya ri quikꞌab paquiwi rique y xequitakcꞌu bi.

Ri Pablo y ri Bernabé quebopon pa ri islaChipre

4 Ecꞌu ri Bernabé y ri Saulo e laꞌ etakombi ruma ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios,xebopon cꞌu Seleucia. Chiriꞌ xebel bi pabarco y xebec pa ri isla Chipre.† 5 Echiriꞌxebopon Salamina, jun tinamit re Chipre,xquijek utzijoxic Rutzij ri Dios puwi riKanimajawal Jesucristo pa tak sinagogasque raj judiꞌab. Yey cꞌo ri Juan‡ cucꞌ requitoꞌbel.

6 Xebicꞌow cꞌu chupa ronoje ri islaChipre y xebopon cꞌa chupa ri tinamitPafos. Chiriꞌ xquirik jun achi e cuqꞌuil rajjudiꞌab; rire aj kꞌij yey e jun kꞌalajisanel xacasocosoꞌnic. Waꞌ waꞌchi Barjesús§ rubiꞌ,yey pa ri chꞌaꞌtem griego “Elimas” quechache. 7 Waꞌ wa aj kꞌij cꞌo rucꞌ ri takanelSergio Paulo, jun achi lic cꞌo unaꞌoj. Ritakanel xebusiqꞌuij ri Bernabé y ri Saulo,ma lic curayij cuta Rutzij ri Dios puwi riKanimajawal Jesucristo.

8 Pero rachi aj kꞌij xutij riꞌ che que-bukꞌatej ri Bernabé y ri Saulo chaꞌ ritakanel na cucubaꞌ ta ucꞌuꞌx che ri UtzilajTzij re ri Jesucristo.

9 Ecꞌu ri Saulo (ri cabiꞌx Pablo che) rucꞌruchukꞌab ri Santowilaj Ruxlabixel ri Diosxuchꞌiquibaꞌ ruwach puwi ri Elimas, 10 yjewaꞌ xubiꞌij che:

«¡Rilal lal nojinak che ronoje socosoꞌnicy che ronoje itz! ¡Lal ralcꞌoꞌal ritzel winak,ri jun aj retzelal cꞌuꞌx chirij ronoje ri jusucꞌ!

¿Suꞌchac na cokꞌotaj ta la ri cajechꞌij la rijusucꞌ be re ri Kanimajawal? 11Ecꞌu woꞌorarukꞌab ri Kanimajawal cayactaj chiꞌij la ycuꞌan potzꞌ cheꞌla; xew cꞌu ri Dios etaꞌ-mayom janipa kꞌij na quil ta la ri kꞌijsak»xchaꞌ.

Na jampatana cꞌut ronoje xuꞌan kꞌekuꞌmchwach y xujek camalal pa tak utzal ychirij, cutzucuj china cacꞌamaw bi cherukꞌab.

12 Ecꞌuchiriꞌ ri takanel xril wa xucꞌu-lumaj ri Elimas, xucoj rubiꞌ ri KanimajawalJesucristo, y lic caminak ranimaꞌ che ricꞌutunic chwi ri Kanimajawal.

Ri Pablo y ri Bernabé quebopon Antioquíare Pisidia

13 Ri Pablo junam cucꞌ ri rachbiꞌil xebelbi Pafos pa barco y xebopon Perge pa riluwar re Panfilia. Pero ri Juan xresaj canrib chiquij y xtzelej Jerusalem.

14 Ecꞌu rique xebicꞌow Perge y xeboponAntioquía pa ri luwar re Pisidia. Chupa cꞌujun kꞌij re uxlanibal xeboc pa ri sinagogay xetzꞌuyiꞌic. 15 Ecꞌuchiriꞌ ajilam chi jujunche Rutzij Upixab ri Dios tzꞌibital can rumariMoisés y cuma ri kꞌalajisanelab, raj wachre ri sinagoga xquitak lo ubiꞌxiquil chique:

«Alak katz-kachakꞌ, we cꞌo junachꞌaꞌtem alak re pixabanic che ri tinamit,chꞌaw alak» xechaꞌ.

16 Xtaqꞌuiꞌ cꞌu ri Pablo y xuꞌan juncꞌutubal rucꞌ rukꞌab chaꞌ na jinta cꞌocachꞌawic y xubiꞌij:

«Alak achijab aj Israel y onoje alak ricꞌo xiꞌin ib pa animaꞌ alak chwach ri Dios,tape alak. 17 Ri Dios re wa tinamit Israelxebuchaꞌ ri katiꞌ-kamam ojertan y xuꞌanjun nimalaj tinamit chique echiriꞌ cꞌa e cꞌoEgipto, tob rique na e ta aj chiriꞌ. Rucꞌ cꞌuunimal uchukꞌab riꞌ xeberesaj lo Egipto.

18 »Laj juna cuarenta junab cꞌu riꞌ xebu-cuy ri Dios rutinamit rucꞌ ri quimacunicpa ri luwar catzꞌintzꞌotic. 19 Tecꞌuchiriꞌ,xusach quiwach wukub nimak tinamit pari luwar re Canaán✡ y xuya cꞌu chique rikatiꞌ-kamam quecanaj can rucꞌ wa ulew.20 Laj icꞌowinak chi cajib ciento junab rucꞌnicꞌaj chwi lo echiriꞌ rutinamit ri Dios xe-bopon Egipto, cꞌa ecꞌuchiriꞌ xecanaj can parulew ubiꞌtisim lo ri Dios chique.

* 13:2 Ri chac e queꞌquitzijoj ri Utzilaj Tzij re ri Jesucristo pa tak ri quitinamit ri na e ta aj Israel. † 13:4 “Chipre”:E utinamit ri Bernabé. ‡ 13:5 “Juan”: Waꞌ e Juan Marcos, ri ratz-uchakꞌ ri Bernabé. Hch. 12:12,25; 13:13; 15:37-38;Col. 4:10 § 13:6 “Barjesús” queꞌelawi “ucꞌajol Jesús” o “ucꞌajol Josué”. ✡ 13:19 Dt. 7:1

Page 187: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 13:21 184 Hechos 13:43»Ecꞌuchiriꞌ, ri Dios xebuya e aj kꞌatal

tzij re quetakan paquiwi rutinamit. Jelaꞌuꞌanom cꞌa chwa ri kꞌalajisanel Samuel.21Chupa cꞌu rutakanic ri Samuel, ri tinamitxquitzꞌonoj che ri Dios cuya juna quirey.Ecꞌu ri Dios xucoj ri Saúl paquiwiꞌ. Ri Saúle ucꞌajol ri Cis, jun achi upetebem chiqueri ralcꞌoꞌal can ri Benjamín.** Cuarentajunab cꞌu xtakan paquiwiꞌ. 22 Ecꞌuchiriꞌ riDios xresaj ri rey Saúl paquiwiꞌ, e xucojri David re catakan pucꞌaxel. Chwi cꞌu riDavid lic chom xchꞌaꞌt ri Dios, ma jewaꞌxubiꞌij:E wilom che ri David rucꞌajol ri Isaí,rire jun achi lic caquiꞌcot nucꞌuꞌx rucꞌma cuya ranimaꞌ cuꞌano janipa ri cantak

che 1 S. 13:14xchaꞌ.

23 »Ecꞌu chirij rubiꞌtisim lo chique ri eralcꞌoꞌal can ri David, ri Dios e xuyac riJesús re Colobenel que raj Israel. 24 Echiriꞌri Jesús cꞌamajaꞌ cujek ri chac takom lo cheuꞌanic chiquiwach ri winak, xtzijon ri Juanpuwi ri bautismo re tzelebal tzij chiqueconoje ri tinamit Israel. 25 Ecꞌuchiriꞌ riJuan catajin che uqꞌuisic ruchac, xubiꞌij:“Chiwach riꞌix ¿in china riꞌin? Riꞌin na inta ri Colobenel oyeꞌem alak. Noꞌj catajincꞌu lo ucꞌunic Jun chwij, yey riꞌ na takaltane chwe riꞌin canquir ruxajab che rirakan” xchaꞌ.

26 »Alak katz-kachakꞌ, alak ralcꞌoꞌal canri Abraham y onoje alak ri cꞌo xiꞌin ib ucꞌalak chwach ri Dios, che cꞌu ralak takomwi lo ri Utzilaj Tzij re colobetajic. 27 Yeyri ejekel Jerusalem cucꞌ ri e aj wach que,na xquetaꞌmaj taj ri Jesús e Uchaꞌoꞌn lo riDios y na xquimaj tane usucꞌ ri tzꞌibital cancuma ri kꞌalajisanelab puwi ri Jesús, tobwaꞌ cacajilaj ronoje kꞌij re uxlanibal. Yeyechiriꞌ rique xquitzꞌonoj rucamic ri Jesús,e xquiꞌan cꞌu ri tzꞌibital can puwi Rire. 28Ytob na jinta cꞌo xquirik chirij ri Jesús re ca-camisaxic, xquitzꞌonoj che ri Pilato cutakucamisaxic. 29 Echiriꞌ xquiqꞌuis uꞌanic rucꞌri Jesús janipa ri tzꞌibital can puwi Rire,xquikasaj lo chwa ri cruz y xeꞌquimukuꞌ.

30 »Pero ri Dios xucꞌastajisaj lo ri Jesúschiquixoꞌl ri ecaminak. 31 Tecꞌuchiriꞌ, riJesús uqꞌuiyal kꞌij xucꞌut uwach chiqui-wach ri xerachbilaj chwi echiriꞌ xebel loGalilea y xebec rucꞌ cꞌa Jerusalem.✡ Etak cꞌu riꞌ waꞌ ri quetzijow re ri Jesúschiquiwach ri tinamit woꞌora.

32 »Jecꞌulaꞌ riꞌoj cakatzijoj che alak riUtzilaj Tzij, ri biꞌtisim lo chique ri katiꞌ-kamam ojertan. 33 Yey wa biꞌtisinic yaꞌomchi chike riꞌoj ri oj calcꞌoꞌal can rique. Mari Dios xuꞌan waꞌ echiriꞌ xucꞌastajisaj lo riJesús chiquixoꞌl ri ecaminak, jelaꞌ pachaꞌ ritzꞌibital chupa rucaꞌm Salmo:Riꞌat at Nucꞌajol yey Riꞌin in Akaw;wakꞌij cꞌu riꞌ cankꞌalajisaj waꞌ Sal. 2:7cachaꞌ.

34 »Yey ri Dios ubiꞌim cucꞌastajisaj lori Jesús chiquixoꞌl ri ecaminak chaꞌ jelaꞌrucuerpo na cakꞌay taj, ma jewaꞌ xubiꞌij paRuchꞌaꞌtem puwi waꞌ:Cancꞌut na ri cꞌaxnaꞌbal nucꞌuꞌx chiwach,jelaꞌ pachaꞌ ri nubiꞌtisim lo che ri David. Is.

55:335 E uwariꞌche jewaꞌ cubiꞌij pa jun chicSalmo:Rilal na caya ta la luwar che cakꞌay ru-

cuerpori Jun lic uyaꞌom rib pakꞌab la Sal. 16:10xchaꞌ.

36 »Ma pakatzij wi ri David xuꞌan ri xrajri Dios rucꞌ echiriꞌ cꞌo che ruwachulew,pero xopon ri kꞌij xcamic y xmuk paemukum wi ruchu-ukaw, y rucuerpoxkꞌayic. 37 Noꞌj rucuerpo ri Jun rixucꞌastajisaj bi ri Dios, na xkꞌay taj.

38 »Chetaꞌmaj cꞌu alak waꞌ, alak watz-nuchakꞌ: Ruma ri xuꞌan ri Cristo, catzijoxche alak suꞌanic carik alak ri cuybal macchwach ri Dios. 39 Ruma cꞌu ri Cristo,conoje ri cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ Rire, caꞌaniꞌjusucꞌ chique. Yey waꞌ na carikitaj ta cꞌanaruma ri catakex ri Tzij Pixab tzꞌibital canruma ri Moisés.

40»Chajij cꞌu ib alak chaꞌ na cape ta pawiꞌalak ri ubiꞌim lo ri Dios chupa ri tzꞌibitalcan cuma ri kꞌalajisanelab:41 Chiwilapeꞌ, ix aj chꞌaminel re ri Nutzij,

lic cacam na cꞌu iwanimaꞌ chey casach ne iwach ruma waꞌ:

Riꞌin canꞌan jun chac chupa tak wa kꞌij ixcꞌo wi,

jun chac na quicoj taj,tob ne cꞌo junok catzijow re chiwe

Hab. 1:5xcha ri Dios.»Rucꞌ waꞌ xuqꞌuisbej ri Pablo.

42 Ecꞌuchiriꞌ ri Pablo y ri Bernabé xebelbi pa ri sinagoga, ri e cꞌo chiriꞌ xebelajchique chaꞌ ri jun chic kꞌij re uxlanibalquechꞌaꞌt cucꞌ rique chwi takwaꞌ. 43Echiriꞌ

** 13:21 Ri Benjamín e jun chique ri cablajuj ucꞌajol ri Jacob. ✡ 13:31 Hch. 1:3

Page 188: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 13:44 185 Hechos 14:13xebel bi conoje ri quimolom quib pa risinagoga, e qꞌui xeterej bi chiquij ri Pablo yri Bernabé. Chiquixoꞌl waꞌ e cꞌo raj judiꞌaby jujun chic quitakem lo ri cꞌutunic queraj judiꞌab (tob na e ta aj judiꞌab, pero liccaquilokꞌoj ukꞌij ri Dios). Ecꞌu ri Pablo yri Bernabé lic xequipixabaj chaꞌ quetiquiꞌchupa ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios.

44 Chupa cꞌu ri jun chic kꞌij re uxlani-bal, ya laj conoje ri winak re ri tinamitxquimol quib chaꞌ caquita Rutzij ri Diospuwi ri Kanimajawal. 45 Pero echiriꞌ rajjudiꞌab xequil ruqꞌuiyal winak, xujek catiꞌ-tot quicꞌuꞌx chirij ri Pablo. Y xquijek cꞌucaquicꞌulaliꞌaj uwach ronoje ri cubiꞌij rucꞌcꞌaxlaj chꞌaꞌtem.

46 Ecꞌuchiriꞌ, ri Pablo y ri Bernabé, rucꞌunimal quichukꞌab, xquibiꞌij chique:

—Pakatzij wi lic chirajawaxic nabe nacatzijox che ralak ri alak aj judiꞌab Rutzij riDios puwi ri Kanimajawal. Pero ruma cꞌu rina cacꞌul ta alak, jelaꞌ cakꞌalajinic na takalta ri cꞌaslemal na jinta utakexic che alak.Ruma cꞌu laꞌ queꞌkatzijoj chique ri na e taaj judiꞌab, 47ma jelaꞌ ri ojutakom lo ri DiosKajawxel che uꞌanic. E pachaꞌ ri ubiꞌim loRire echiriꞌ xubiꞌij:Riꞌin atnucojom re Kꞌijsakchiquiwach tak ri tinamitchaꞌ jelaꞌ cuꞌana at cꞌamal bi re ri colobeta-

jiccꞌa pa tak ri luwar lic naj che ruwachulew

Is. 49:6—xechaꞌ.

48 Echiriꞌ xquita waꞌ ri na e ta aj judiꞌab,lic xequiꞌcot che y xquijeko caquiyac ukꞌijri Utzilaj Tzij puwi ri Kanimajawal. Jecꞌulaꞌxquicoj rubiꞌ ri Cristo conoje ri echaꞌomchi ulok re cacꞌojiꞌ quicꞌaslemal na jintautakexic. 49Y xeꞌec utzijoxic ri Utzilaj Tzijpuwi ri Kanimajawal chupa tak ronoje waluwar.

50 Noꞌj raj judiꞌab xquicoj pa quijolomraj wach re ri tinamit y jujun ixokib liccꞌo quiwach yey quitakem ri tzijpixab queraj judiꞌab, chaꞌ quequiternabej rucꞌ cꞌax-cꞌobic ri Pablo y ri Bernabé. Jecꞌulaꞌ riꞌxebequesaj bi pa wa tinamit.

51 Ecꞌu ri Pablo y ri Bernabé xquipupaꞌcan rulew che ri cakan, cꞌutubal re ri nautz taj xquiꞌan ri e aj chilaꞌ y xebec cꞌu pa ritinamit Iconio. 52 Pero ri quicojom rubiꞌ riCristo chilaꞌ Antioquía lic cꞌo quiꞌcotemal

cucꞌ yey ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios liccꞌo cucꞌ.

14Ri Pablo y ri Bernabé quebopon Iconio

1 Chilaꞌ cꞌut chupa ri tinamit Iconio, riPablo y ri Bernabé junam xeboc chupa risinagoga que raj judiꞌab. Ruma cꞌu ri Utzi-laj Tzij xquitzijoj, lic e qꞌui ri e aj judiꞌab yri na e ta aj judiꞌab xquicoj rubiꞌ ri Cristo.2Noꞌj ri e aj judiꞌab ri na caquicoj ta ri Utzi-laj Tzij, xquitic oyowal pa canimaꞌ ri nae ta aj judiꞌab yey xequituc waꞌ wa winakchaꞌ queyactaj chiquij ri quicojom rubiꞌ riCristo. 3 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, lic naj xecꞌojiꞌri Pablo y ri Bernabé chiriꞌ y na caquix-iꞌij ta cꞌana quib quechꞌaꞌt chiquiwachconoje. Ecꞌu ri Kanimajawal xujiquibaꞌuwach ri quichꞌaꞌtem chwi ri unimal rutzilucꞌuꞌx, ma xuya chique caquiꞌan nimak takcꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios. 4 Ecꞌu riwinak re ri tinamit quijachom quipa; jujunchique equiternabem raj judiꞌab y jujunchic equiternabem ri e takoꞌn re ri Jesús.

5 Ecꞌu ri e aj judiꞌab junam cucꞌ ri na eta aj judiꞌab xquiꞌan tzij chiquiwach cucꞌ rie aj wach chaꞌ queyactaj chiquij ri Pabloy ri Bernabé re caquiꞌan cꞌax chique yquequiꞌan paꞌbaj. 6 Echiriꞌ ri Pablo y riBernabé xquetaꞌmaj waꞌ, xebel bi chiriꞌ yxebec pa ri luwar re Licaonia pa tak ritinamit Listra y ri tinamit Derbe y pa tak riluwar chunakaj wa queb tinamit. 7Y chiriꞌcꞌu riꞌ caquitzijoj ri Utzilaj Tzij.

Ri Pablo caꞌan paꞌbaj pa ri tinamit Listra8 Chupa wa tinamit Listra cꞌo jun achi

siquirinak ucabichal ri rakan y na bininakta qꞌuenok ma ralaxibem sic. Waꞌ waꞌchitzꞌulic, 9 e riꞌ cutataꞌ ri cubiꞌij ri Pablo.

Ecꞌuchiriꞌ ri Pablo xuchꞌiquibaꞌ ruwachpuwiꞌ y xrilo cꞌo cubulibal ucꞌuꞌx chaꞌ ca-cunutajic, 10 lic co xubiꞌij che:

—¡Chatyactajok y chat-tacꞌala jusucꞌchwi rawakan! —xchaꞌ.

Ecꞌu rachi xchꞌoplin chicaj y xbinic.11Ecꞌu ri winak echiriꞌ xquilo saꞌ ri xuꞌan

ri Pablo, xquijek quesiqꞌuin pa quichꞌaꞌtemrique, waꞌ e ri chꞌaꞌtem re Licaonia. Jewaꞌcaquibiꞌij: «¡Waꞌ e tiox quiꞌanom lo achijabche quib y xekaj lo wara kucꞌ!» quechaꞌ.

12Che ri Bernabé xquibiꞌij e tiox Júpiter,yey che ri Pablo xquibiꞌij e tiox Mercurio*ma e rire ri más cachꞌawic. 13 Ecꞌu raj

* 14:12 “Mercurio”: Chiquiwach raj Roma, Mercurio e ri tiox caresaj quichiꞌ ri nicꞌaj chic tiox.

Page 189: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 14:14 186 Hechos 15:4chacunel re ri tiox Júpiter, ri cꞌo rochopa oquibal lo re ri tinamit, xebucꞌam lotoroꞌib y cotzꞌiꞌj yijbam re wikonic chwachtak ri oquibal re ri templo. Yey junam cucꞌruqꞌuiyal winak xcaj quequicamisaj rawajre quikasaꞌn chiquiwach ri Bernabé y riPablo.

14 Echiriꞌ xquita waꞌ ri queb takoꞌnBernabé y Pablo, xquirichꞌij ri quikꞌuꞌ yxquimin quib chiquixoꞌl ruqꞌuiyal winak;quesiqꞌuinic jewaꞌ caquibiꞌij:

15 «¡Achijab!, ¿suꞌchac caꞌan alak waꞌ?Ma riꞌoj xa oj achijab junam kawach ucꞌalak. Wa Utzilaj Tzij cakatzijoj che alak echaꞌ caya can alak ri na il ta uwach y catzu-cuj alak ri Dios cꞌaslic, ri xꞌanaw re ruwacaj, ruwachulew, ri mar y ronoje ri cꞌo chetak waꞌ. 16 Tob rojertan ri Dios xuya luwarchique tak ri tinamit quebin chupa tak ribe cacaj rique, 17na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri Dios narokꞌotam ta cꞌana ukꞌalajisaxic china Rireruma tak ri utz cuꞌano. Ma cuya lo ri jaby cuya lo rukꞌijol echiriꞌ lic cꞌo molonic.E Rire ri caꞌanaw re lic cꞌo cakatijo y cꞌoquiꞌcotemal chupa ri kanimaꞌ» quechaꞌ.

18 Ri Bernabé y ri Pablo, tob quetajinche ubiꞌxiquil waꞌ, lic cꞌayew xequikꞌatejruqꞌuiyal winak chaꞌ na quequicamisaj tarawaj re kasaꞌn chiquiwach rique.

19 Chupa cꞌu laꞌ laꞌ jokꞌotaj xecꞌun lojujun aj judiꞌab e aj pa ri tinamit Antio-quía y ri tinamit Iconio. Rique xquicojpa quijolom ruqꞌuiyal winak caquiꞌan riPablo paꞌbaj. Y ecꞌu xquiꞌano. Tecꞌuchiriꞌ,xquichararej bi ri Pablo tzaꞌm tinamit. Echiquiwach rique, caminak chic. 20 Peroechiriꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo xquisutrij ri Pablo, rire xyactajic y xoc tanchichupa ri tinamit. Chucaꞌm kꞌij xel bi rucꞌri Bernabé y junam xebec pa ri tinamitDerbe.

21 Xquitzijoj cꞌu ri Utzilaj Tzij chupa watinamit y uqꞌuiyal ticawex xquicoj rubiꞌri Cristo. Tecꞌuchiriꞌ, xetzelej tanchi lochupa ri tinamit Listra, ri tinamit Iconioy ri tinamit Antioquía. 22 Xquinimarisajcꞌu can quicꞌuꞌx ri hermanos y lic xe-quipixabaj chaꞌ catiquiꞌ chi utz ri cubu-libal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús, jewaꞌ caquibiꞌijchique: «Lic chirajawaxic rucꞌ uqꞌuiyalcꞌaxcꞌobic cojoc chupa rutakanic ri Dios»quechaꞌ.

23Yey xequicoj can e aj wach chujujunaltak iglesia. Xquiꞌan cꞌu orar y ayunar

cucꞌ. Tecꞌuchiriꞌ, xquitzꞌonoj che ri Kan-imajawal quebuchajij janipa ri lic cubulquicꞌuꞌx rucꞌ Rire.

Ri Pablo y ri Bernabé quetzelej tanchiAntioquía re Siria

24 Xebicꞌow cꞌu pa tak ri luwar re Pi-sidia y xebopon pa ri luwar re Panfilia.25 Xquitzijoj cꞌu ri Utzilaj Tzij chupa ritinamit Perge. Tecꞌuchiriꞌ, xquimaj bi pari tinamit Atalia.

26 Chiriꞌ cꞌu riꞌ xquimaj bi pa barco yxetzelej Antioquía.† Waꞌ e ri tinamit paxtzꞌonox wubi rutoꞌbal ri Dios paquiwiri Pablo y ri Bernabé chaꞌ caquiꞌan richac yaꞌom paquikꞌab,✡ yey waꞌ wa chacquiqꞌuisom chi rique.

27 Echiriꞌ xeboponic, xequimol quichiꞌconoje ri quicojom rubiꞌ ri Cristo y xquitz-ijoj cꞌu chique ronoje ri xuꞌan ri Dios cucꞌy suꞌanic xuya chique ri na e ta aj judiꞌabquebuꞌan xa jun cucꞌ ri quicubam quicꞌuꞌxrucꞌ ri Kanimajawal Jesucristo. 28 Xecanajcꞌu can chiriꞌ uqꞌuiyal kꞌij cucꞌ ri quicojomrubiꞌ ri Cristo.

15Raj wach re riglesia caquimol quib

Jerusalem1 Chupa tak riꞌ laꞌ la kꞌij xebopon An-

tioquía jujun achijab e petinak Judea yxquijek quecꞌutun chiquiwach ri quicojomrubiꞌ ri Cristo, jewaꞌ caquibiꞌij: «We nacacoj ta ri retalil re circuncisión che alakjelaꞌ pachaꞌ rutakanic can ri Moisés, riꞌ nacacolobetaj ta alak» quechaꞌ.

2 Ecꞌu ri Pablo y ri Bernabé lic xebecchunimal puwi wa cꞌutunic cucꞌ waꞌchijab.Qꞌuisbal re, conoje xquichꞌob rakan saꞌ ricaquiꞌano; e quetak bi ri Pablo y ri Bernabécucꞌ jujun chic chaꞌ quebec Jerusalem requebeꞌchꞌaꞌt chwi waꞌ cucꞌ ri e takoꞌn re riJesús y jujun chic e aj wach re riglesia.

3 E tak cꞌu ri etakom bi cuma riglesia reAntioquía, xebicꞌow pa tak ri tinamit reFenicia y re Samaria, y chujujunal luwarxquitzijoj suꞌanic ri na e ta aj judiꞌabquiyaꞌom can ri quibinic re ojertan chaꞌ ecaquitakej ri Dios. Ruma cꞌu riꞌ waꞌ, conojeri hermanos xetaw re, lic xequiꞌcot che.

4 Echiriꞌ xebopon Jerusalem, xecꞌulcuma tak ri hermanos, ri e takoꞌn y jujunchic e aj wach re riglesia. Xquitzijoj cꞌuchique ronoje ri uꞌanom ri Dios cucꞌ.

† 14:26 Cꞌo queb Antioquía. Wa jun e Antioquía re Siria, pa xquijek wubi ri quibenam ri Pablo y ri Bernabé.✡ 14:26 Hch. 13:1-3

Page 190: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 15:5 187 Hechos 15:24

5 Pero e cꞌo jujun chique ri quicojom rubiꞌri Cristo e cuqꞌuil ri aj fariseos, riquexeyactajic y jewaꞌ xquibiꞌij:

—Lic chirajawaxic cacoj ri retalil re cir-cuncisión chique tak ri na e ta aj judiꞌabcaquicoj rubiꞌ ri Dios yey quetak checaquiꞌan janipa ri cubiꞌij ri Tzij Pixab re riMoisés —xechaꞌ.

6 Xquimol cꞌu quib ri e takoꞌn y jujunchic e aj wach re riglesia chaꞌ quechꞌaꞌtchwi waꞌ. 7 Lic naj cꞌut xquichapalaꞌ quibchiquiwach puwi waꞌ. Tecꞌuchiriꞌ, ri Pedroxyactajic y xubiꞌij chique:

—Hermanos achijab, ralak etaꞌam alakjampa chi lo kꞌij waꞌ icꞌowinak chwi xin-uchaꞌ lo ri Dios chaꞌ chi nuchiꞌ riꞌin, rina e ta aj judiꞌab caquita ri Utzilaj Tzijy caquicoj cꞌu rubiꞌ ri Cristo. 8 Ri Dios,ri retaꞌam saꞌ ri cꞌo chupa ri canimaꞌ riticawex, e xcꞌuluw que ri na e ta aj judiꞌabquicojom rubiꞌ ri Cristo. Yey xucꞌut waꞌechiriꞌ xuya lo ri Santowilaj Ruxlabixelchique rique jelaꞌ pachaꞌ xuꞌan kucꞌ riꞌoj.9Y junamxeril rique kucꞌ riꞌoj, maxujoskꞌijri canimaꞌ che ri mac ruma ri cubulibalquicꞌuꞌx.

10 »Ecꞌu woꞌora, ¿suꞌchac capetisaj alakroyowal ri Dios ruma ri queya alak chuxeꞌuqꞌuiyal takanic ri na e ta aj judiꞌabquicojom rubiꞌ ri Cristo? Waꞌ e pachaꞌekaꞌn cacoj alak chiquikul. Yey wa ekaꞌn,na xquichꞌij tane rucꞌaxic ri katiꞌ-kamamojertan y na kachꞌijom tane rucꞌaxic riꞌoj.11 Noꞌj cꞌu riꞌoj e cakajiquibaꞌ uwach waꞌ:Xa ne ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx riKanimajawal Jesús cojcolobetaj riꞌoj* jelaꞌpachaꞌ rique —xchaꞌ.

12 Conoje cꞌu riꞌ ruqꞌuiyal ticawex xet-zꞌincaꞌnic y xquiya quixiquin chique riBernabé y ri Pablo, ma caquitzijoj ri nimaktak cꞌutubal re chukꞌab uꞌanom ri Dioscuma rique chiquixoꞌl ri na e ta aj judiꞌab.

13 Echiriꞌ xquiqꞌuis quechꞌaꞌt rique, riJacobo jewaꞌ xubiꞌij:

—Hermanos, chinta na pe alak: 14 RiSimón xutzijoj puwi ri nabe laj echiriꞌ riDios xukꞌalajisaj rib chiquiwach ri na e taaj judiꞌab† chaꞌ chiquixoꞌl rique quebuchaꞌjanipa ri quebuꞌana utinamit. 15 Y waꞌcuꞌana xaki jun rucꞌ ri quitzꞌibam can rikꞌalajisanelab puwi ri ubiꞌim lo ri Dios:16 Icꞌowinak cꞌu waꞌ, quintzelej lok

y canyac tanchi ri rocho ri rey David wu-luwubinak bi,‡

cancꞌojoj cꞌu ri tzakinak bi che y canꞌancꞌacꞌ che.

17 Canꞌan waꞌ chaꞌ ri nicꞌaj chic ticawexcaquitzucuj ri Dios,

waꞌ e tak ri tinamit na e ta aj judiꞌab,conoje ri e nuꞌanom nutinamit chique ma

quicojom ri nubiꞌ.18 E waꞌ ri xubiꞌij ri Dios Kajawxel, yey e ri

ukꞌalajisam chi lo ojertan. Am.9:11-12

19 Ruma cꞌu laꞌ, chinuwach riꞌin na utztaj we cakasachisaj quinaꞌoj ri na e taaj judiꞌab quicojom rubiꞌ ri Kanimajawal.20 Ri kaꞌanaꞌ e chojtzꞌiban pan chique ykayaꞌa pan quinaꞌoj chaꞌ caquesaj quibche tak ri cachꞌulan re junok pachaꞌ takri icꞌowisam chwa juna tiox, chaꞌ na ca-quetzꞌabej ta uwa quikꞌij cucꞌ jujun chicna quicꞌulel taj, chaꞌ na caquitij ta tiꞌijque awaj xa ejitzꞌam y chaꞌ na caquitij taquicꞌ. 21Ma xex wi chwi lo ojertan, ronojekꞌij re uxlanibal pa tak sinagogas e cꞌori quebajilan re y quetzijon puwi ri TzijPixab tzꞌibital can ruma ri Moisés —xchari Jacobo.

Ri carta re pixabanic chique ri na e ta ajjudiꞌab

22 E tak ri e takoꞌn y ri jujun chic e ajwach re riglesia cucꞌ conoje ri hermanos,xucꞌul quicꞌuꞌx ri quechaꞌ jujun achijabchiquixoꞌlibal re quetak bi pa ri tinamitAntioquía rucꞌ ri Pablo y ri Bernabé chaꞌcaquicꞌam bi jun carta re pixabanic chiqueri na e ta aj judiꞌab quicojom rubiꞌ riCristo. Ecꞌu xequichaꞌ ri Judas ri cabiꞌxBarsabás che y ri Silas, ma lic chom ilita-jinak ri quibinic quisilabic chiquiwach rihermanos. 23Xyaꞌ cꞌu bi ri carta paquikꞌab,jewaꞌ cubiꞌij:

E riꞌoj oj takoꞌn re ri Cristo cucꞌ ri e ajwach re riglesia y conoje ri hermanoswara Jerusalem, cakaya pan rutzil wachalak hermanos, ri cꞌo alak chupa ri tina-mit Antioquía y pa tak ri tinamit re Siriay re Cilicia. Cakatzꞌibaj cꞌu che ralak, rina alak ta aj judiꞌab yey cojom alak rubiꞌri Cristo.

24 Riꞌoj katom e cꞌo jujun ebelinakchikaxoꞌl riꞌoj, tob na oj ta xojtakaw bi

* 15:11 Na jinta junok curik ri colobetajic xa ruma cutakej takanic. Ef. 2:8-9 † 15:14 Ri nabe laj echiriꞌ ri Diosxutak lo ri Ruxlabixel paquiwi ri na e ta aj Israel e pa rocho ri Cornelio. Hch. 10:24-48 ‡ 15:16 Waꞌ e jun cꞌambalnaꞌoj. Queꞌelawi ri Dios cucoj jun nimalaj takanel pucꞌaxel ri rey David, waꞌ e ri Kanimajawal Jesucristo.

Page 191: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 15:25 188 Hechos 16:3que; yey rique quetajin che ucojic ri nautz taj pa jolom alak rucꞌ ri quichꞌaꞌtemy jecꞌulaꞌ quisachisam ri naꞌoj alak.§

25 Ruma cꞌu laꞌ, xojchꞌaꞌt riꞌojchikawach puwi waꞌ, y ri xojcanaj wie quekachaꞌ achijab y quekatak bi ucꞌalak junam cucꞌ ri hermanos lic cꞌaxquekanaꞌo, waꞌ e ri Bernabé y ri Pablo.26 Waꞌ waꞌchijab quiyaꞌom canimaꞌtob ne quecam ruma ri caquitzijojrubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo. 27 Yeyquekatak bi ri Judas y ri Silas. Chiquichiꞌcꞌu rique cakꞌalajin wi chiwach alakronoje wa xkatak ubiꞌxiquil che alak.

28Machwach ri Santowilaj Ruxlabixelri Dios y chikawach riꞌoj, na utz taj caka-coj juna chic ekaꞌn pawiꞌ alak, xew cꞌuchirajawaxic tak waꞌ:** 29 Matij alak riicꞌowisamchi chiquiwach ri tiox;✡matijalak quicꞌ,✡ matij alak tiꞌij que awaj xaejitzꞌam;†† y metzꞌabej ne uwa kꞌij alakcucꞌ jujun chic na alak ta cꞌulan cucꞌ.‡‡We quesaj cꞌu ib alak che ronoje waꞌ,§§catajin alak riꞌ che uꞌanic ri jusucꞌ.

Chila cꞌu ib alak.30 Ecꞌu ri echaꞌtalic xquimaj bi quibe pa

ri tinamit Antioquía. Ecꞌuchiriꞌ quimolomchi quichiꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo,xquiya ri carta chique.

31 Echiriꞌ ri hermanos e cꞌo Antio-quía xcajilaj wa carta, lic xequiꞌcoticma ri tzꞌibital chupa xucubaꞌ quicꞌuꞌx.32 Ecꞌu ri Judas y ri Silas, ruma e ekꞌala-jisay runaꞌoj ri Dios, lic naj xechꞌaꞌtcucꞌ ri hermanos, xequipixabaj chaꞌ liccaquichukꞌubej quib y jelaꞌ xquinimarisajquicꞌuꞌx. 33 Xquicꞌowibej cꞌu jujun kꞌijchiriꞌ.

Tecꞌuchiriꞌ, xetak bi chi utzil chomalcuma ri hermanos chilaꞌ, chaꞌ jelaꞌ quet-zelej tanchi cucꞌ ri etakayom lo que. 34Noꞌjri Silas xuchꞌobo utz cacanaj can chiriꞌ.35 Ecꞌu ri Pablo y ri Bernabé xecꞌojiꞌ pa ritinamit Antioquía. Y junam cucꞌ uqꞌuiyal

cachbiꞌil, xecꞌutun chwi Ruchꞌaꞌtem ri Diosy ri Utzilaj Tzij puwi ri Kanimajawal.

Rucalaj ubenam ri Pablo che utzijoxic riUtzilaj Tzij

36 Icꞌowinak chi cꞌu jujun kꞌij, ri Pabloxubiꞌij che ri Bernabé: «Chojtzelej tanchicucꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo pa takronoje ri tinamit pa katzijom wi ri UtzilajTzij re ri Kanimajawal, chaꞌ quebeꞌkilaꞌ saꞌri quiꞌanom» xchaꞌ.

37 Yey ri Bernabé xraj cucꞌam bi ri Juancucꞌ, waꞌ e ri cabiꞌx Marcos che. 38 Noꞌj riPablo na xucꞌul ta ucꞌuꞌx queꞌec ri Marcoscucꞌ, ma ri Marcos xerokꞌotaj can pa tak riluwar re Panfilia y na erachbilam ta chi loche ri chac.✡ 39 Xebec cꞌu chunimal puwiwaꞌ yey na jinta xeꞌela wi ri quichꞌaꞌtemchiquiwach. Ruma cꞌu riꞌ, ri Pablo y riBernabé xquijach bi quib. Ri Bernabéxucꞌam bi ri Marcos rucꞌ. Xebec cꞌu pabarco y xebopon pa ri isla Chipre.

40 Yey ri Pablo xuchaꞌ bi ri Silas chaꞌcarachbilaj bi che rubenam. Ecꞌu rihermanos e cꞌo Antioquía xquiꞌan orary xquitzꞌonoj bi ri unimal rutzil ucꞌuꞌxri Dios paquiwiꞌ; tecꞌuchiriꞌ, xquimaj biquibe. 41 Xebicꞌow cꞌu pa tak ri luwarre Siria y re Cilicia, caquinimarisaj canquicꞌuꞌx ri caquimol quib pa rubiꞌ ri Cristopa tak ri tinamit.

16Ri Timoteo querachbilaj bi ri Pablo y ri

Silas1 Tecꞌuchiriꞌ, xebopon ri Pablo y ri Silas

pa ri tinamit Derbe y pa ri tinamit Lis-tra. Chiriꞌ Listra xquirik jun ala Timoteorubiꞌ. Rire rucꞌ ruchu quicojom rubiꞌ riCristo. Ruchu e cuqꞌuil raj judiꞌab, noꞌjrukaw e cuqꞌuil raj griego. 2 Lic chomruchꞌaꞌtibexic ri Timoteo caquiꞌan ri her-manos e cꞌo pa ri tinamit Listra y pa ritinamit Iconio. 3 Xraj cꞌu ri Pablo cucꞌambi rucꞌ; pero nabe na, xucoj ri retalil recircuncisión che. Waꞌ e cuma raj judiꞌab e

§ 15:24 E cꞌo jujun ebelinak bi Jerusalem, xebopon cꞌu pa tak riglesias que tak ri na e ta aj judiꞌab yey xebequitakche ucojic ri retalil re circuncisión y che utakexic ri cojobal que raj judiꞌab. ** 15:28 Cꞌo más pixabanic takalchike konoje ri kacojom rubiꞌ ri Cristo, pachaꞌ mojcamisanic, mojelekꞌic, makaꞌan rakꞌubal chirij junok, kalokꞌoj quikꞌijkachu-kakaw, cꞌax chekanaꞌa ri jujun chic. ✡ 15:29 1 Co. 10:7, 14-18, 21 ✡ 15:29 Gn. 9:4; Lv. 17:10-16†† 15:29 We xa jitzꞌam juna awaj, riꞌ cꞌa cꞌo quicꞌ chupa. ‡‡ 15:29 Pa cocho tak ri tiox e cꞌo ticawex caquibiꞌtisijquib chique ri e aj tioxab chaꞌ quemacun cucꞌ, ma chiquiwach rique waꞌ cucꞌul quicꞌuꞌx tak ri tiox. §§ 15:29 Xyaꞌtak wa pixabanic chaꞌ ri cꞌacꞌ hermanos na e ta aj judiꞌab caquesaj quib che tak ri quilokꞌnimaxic ri tiox. Jecꞌulaꞌ rajjudiꞌab junam cucꞌ ri na e ta aj judiꞌab quecꞌojiꞌ chi utzil chomal pa riglesia. ✡ 15:38 Hch. 13:13

Page 192: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 16:4 189 Hechos 16:25cꞌo pa tak wa luwar, ma conoje quetaꞌamrukaw ri Timoteo e cuqꞌuil raj griego.

4 Chupa tak cꞌu ri tinamit pa quebicꞌowwi, xquiya tak can ri pixabanic yaꞌtal chicuma ri e takoꞌn re ri Jesús y ri jujun chic eaj wach re riglesia e cꞌo Jerusalem,✡ chaꞌjelaꞌ caquitijoj quib che. 5 Jecꞌuriꞌlaꞌ takri quicojom rubiꞌ ri Cristo lic xnimar ricubulibal quicꞌuꞌx y catajin quiqꞌuiyaric rijujun kꞌij.

Ri Dios cukꞌalajisaj che ri Pablo queꞌecMacedonia

6 Xebicꞌow cꞌu pa tak ri luwar re Frigiay re Galacia, yey e ri Santowilaj Ruxlabixelri Dios xebukꞌatej caquitzijoj ri Utzilaj Tzijchiriꞌ pa ri luwar re Asia.* 7 Ecꞌuchiriꞌxebopon chuchiꞌ tak pan ri luwar re Misia,xquitij ukꞌij caquimaj bi pa tak ri luwarre Bitinia, pero ri Ruxlabixel ri Dios xe-bukꞌatej. 8 Jecꞌuriꞌlaꞌ, jusucꞌ xebicꞌow patak ri luwar re Misia y xekaj pa ri tinamitTroas.

9 Chakꞌab cꞌut xkꞌalajisax jun cꞌutubalre ri Dios chwa ri Pablo. Xrilo cꞌo junachi ajMacedonia, tacꞌalic y quelaj cꞌu che:«Chicꞌow la kucꞌ Macedonia y chojtoꞌo la»cachaꞌ.

10 Echiriꞌ xril ri Pablo ri cꞌutubal xyaꞌchwach, na jampatana xkayijbaꞌ† rikabenampa tak ri luwar reMacedonia y liccꞌu xkajiquibaꞌ uwach e ri Dios ri casiqꞌuinkeꞌoj chaꞌ queꞌkatzijoj ri Utzilaj Tzij chilaꞌ.

Ri Pablo copon Filipos11 Echiriꞌ xojel pa ri tinamit Troas, pa

barco xojꞌec jusucꞌ pa ri isla Samotraciay chucaꞌm kꞌij cꞌut xojeꞌela pa ri tinamitNeápolis. 12 Chiriꞌ cꞌu xojel wi y xojoponFilipos, waꞌ e jun tinamit lic cꞌo uwach pari luwar re Macedonia; yey ri ejekel chupae uqꞌuiyal ticawex e aj Roma. Xojcꞌojiꞌ cꞌujujun kꞌij chupa wa tinamit.

13Chupa cꞌu jun kꞌij re uxlanibal, xojel bitzaꞌm ja che ri tinamit y xojopon chuchiꞌjun nimayaꞌ pa caquimol tak wi quib jujunixokib re caquiꞌan orar pa tak kꞌij re uxlani-bal. Xojtzꞌuyiꞌ cꞌut y xojchꞌaꞌt cucꞌ rixokibquimolom quib chiriꞌ.

14 Jun chique waꞌ wa ixokib, Lidia rubiꞌ,lic cutataꞌ ri cubiꞌij ri Pablo. Rixok ajTiatira y aj cꞌay chomilaj tak cꞌul morato‡lic qꞌui rajil yey lic culokꞌoj ukꞌij ri Dios.

Ecꞌu ri Kanimajawal xuya che cucꞌul riUtzilaj Tzij cutzijoj ri Pablo. 15 Tecꞌuchiriꞌ,xucꞌul ri bautismo junam cucꞌ conoje ri ecꞌo pa rocho, y xelaj cꞌu chike, jewaꞌ cubiꞌij:

—We chiwach ralak lic cubul chi nucꞌuꞌxriꞌin rucꞌ ri Kanimajawal, oj alak riꞌ chiwo-cho y canaj alak chilaꞌ —cachaꞌ. Jecꞌulaꞌxucoj pa kajolom cojcanajic.

16 Xuꞌana cꞌu jun kꞌij echiriꞌ cojꞌec paoración, xkacꞌul jun ali cꞌo jun uxlabixel reaj kꞌij rucꞌ. Wa ali lic cucoj bi uqꞌuiyal puakchique ri rajaw pa cachacun wi ruma rikꞌijonic cuꞌano. 17 Ecꞌu waꞌ waꞌli xojutern-abej ri Pablo y riꞌoj, lic co casiqꞌuinic, jewaꞌcubiꞌij:

—Waꞌ waꞌchijab e raj chac ri Dios cꞌochilaꞌ chicaj; rique e caquitzijoj che alak ribe re colobetajic —cachaꞌ.

18 Uqꞌuiyal kꞌij e riꞌ e cuꞌan waꞌ. Ecꞌu riPablo xicꞌow ucꞌuꞌx che. Ewi xtzuꞌn panchirij y jewaꞌ xubiꞌij che ri itzel uxlabixelcꞌo rucꞌ rali:

—Chupa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristocatintako chaꞌ catel bi rucꞌ waꞌli —xchaꞌ. Ychupa laꞌ la jokꞌotaj xel bi ri itzel uxlabixelche rali.

19 Ecꞌuchiriꞌ xquil ri e rajaw na jinta chichꞌacanic coyeꞌem chirij rali, xequichap riPablo y ri Silas y xequicꞌam bi pa ri luwarpa caquimol wi quib ri e aj kꞌatal tzij re ritinamit. 20 Xequiya cꞌu chiquiwach ri e ajkꞌatal tzij y jewaꞌ xquibiꞌij:

—Waꞌ waꞌchijab e cuqꞌuil raj judiꞌab yquisachisam quinaꞌoj ri katinamit. 21 Maquetajin che uyaꞌic cꞌutunic na takal tachike riꞌoj cakacꞌulu, y na utz ta nenareꞌcakatijoj kib che, ma riꞌoj oj aj Roma —xechaꞌ.

22 Ecꞌuchiriꞌ, xeyactaj ri tinamitchiquij; y ri e aj kꞌatal tzij xetakan checarakix ri quikꞌuꞌ chaꞌ cabalacꞌux quipa.23 Tecꞌuchiriꞌ lic balacꞌum chi quipa,xequicꞌam bi pa cárcel. Y ri e aj kꞌataltzij xquibiꞌij che raj chajal re ri cárcel licquebuchajij chaꞌ na quebanimaj taj.

24 Ewi raj chajal re ri cárcel xew xucꞌulwa takanic, xebucꞌam bi ri Pablo y ri Silasy xebuyaꞌa lo cꞌa pa lic naj wi upa che ricárcel. Yey chaꞌ na quebel tulok, xuyari cakan pa lakꞌ cheꞌ. 25 Pero pa tiqꞌuilakꞌab cꞌut, ri Pablo y ri Silas caquiꞌan orar

✡ 16:4 Hch. 15:23-29 * 16:6 Chwach apanok, ri Dios xuya luwar che ri Pablo cutic iglesias chilaꞌ. † 16:10Wara ri Lucas, ri catzꞌiban wa libro, cujek cubiꞌij “riꞌoj”. Echiriꞌ jelaꞌ cubiꞌij, queꞌelawi ri Lucas rachbilam ri Pablo cheri quibenam. ‡ 16:14 “Morato”: Quil “púrpura” pa vocabulario.

Page 193: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 16:26 190 Hechos 17:6y caquibixoj bixobal che ri Dios. Yey e takcꞌu ri e cꞌo pa ri cárcel quequitataꞌ.

26 Xakicꞌateꞌt cꞌut xpe jun nimalajcabrakan y xujek cuyiquiyaꞌ cꞌa parakanibal ri cárcel. Na jampatana cꞌu riꞌxejakajob ronoje tak ri oquibal re ri cárcely xesotosob tak ri carena chique ri e cꞌo pari cárcel.

27 Echiriꞌ xcꞌun sak chwa raj chajal reri cárcel, xrilo e jakal tak chi ri oquibalre ri cárcel. Xresaj cꞌu lo ru espada chaꞌcucamisaj rib; ma e chwach rire, conoje rie cꞌo chi presoyil xebanimaj bi.

28 Pero ri Pablo co xsiqꞌuinic, jewaꞌ xu-biꞌij che:

—¡Macꞌo maꞌan che awibil awib, makonoje oj cꞌo wara! —xchaꞌ.

29Ecꞌu riꞌ raj chajal re ri cárcel xutzꞌonojakꞌ y lic canic xoc bi. Cabirbotic xuxucubaꞌrib chiquiwach ri Pablo y ri Silas. 30 Ewixebereselaꞌ lok y xutzꞌonoj chique:

—Achijab, ¿saꞌ ri canꞌano chaꞌ quincolo-betajic? —xchaꞌ.

31 Ecꞌu rique xquibiꞌij che:—Chacojo rubiꞌ ri Kanimajawal Jesu-

cristo y jelaꞌ catcolobetaj riꞌat cucꞌ conojeri e cꞌo pa wocho —xechaꞌ.

32Xquitzijoj cꞌu ri Utzilaj Tzij re ri Kan-imajawal che rire y chique conoje ri e cꞌopa rocho.

33 Chupa cꞌu ru orayil laꞌ la akꞌab, rajchajal re ri cárcel xebucꞌam bi chaꞌ cuchꞌajuwach ri quicꞌax. Tecꞌuchiriꞌ, xucꞌul ribautismo rire junam cucꞌ conoje ri e cꞌopa rocho. 34 Xebucꞌam cꞌu bi ri Pablo y riSilas chirocho y xebutzuku. Lic xquiꞌcoticjunam cucꞌ conoje ri e cꞌo pa rocho ruma rixcꞌubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios.

35 Ecꞌuchiriꞌ xsakiric, ri e aj kꞌatal tzijxequitak bi jujun ausiliarib§ chilaꞌ rucꞌ rajchajal re ri cárcel chaꞌ queꞌquibiꞌij waꞌ:«Chebatzokopij bi laꞌ la achijab.»

36 Ecꞌu raj chajal re ri cárcel xukꞌatisajwaꞌ chwa ri Pablo, jewaꞌ xubiꞌij:

—Ri e aj kꞌatal tzij quitakom lo ubiꞌxiquilchaꞌ catzokpix bi alak; jecꞌuriꞌlaꞌ utz quel bialak chi utzil chomal —xcha chique.

37 Pero ri Pablo xubiꞌij chique ri ausil-iarib:

—¡Na cojꞌec taj! Ma xquibalacꞌuj kapachiwachil, yey riꞌoj oj aj Roma. Y xojquiyane pa cárcel, tob e laꞌ na jinta kꞌatbaltzij xquiꞌano chaꞌ cakꞌalajinic we cꞌo ka-mac o na jintaj. Yey cꞌu riꞌ woꞌora, xa

xeꞌlakꞌay cacaj cojquesaj bi. ¡Waꞌ na usucꞌta qꞌuenok! We e riꞌ, e chepeta rique chaꞌcojquesaj bi —xchaꞌ.

38 Ecꞌu ri ausiliarib xeꞌquikꞌatisaj waꞌchiquiwach ri e aj kꞌatal tzij, y rique licxquixiꞌij quib echiriꞌ xquito e aj Romari Pablo y ri Silas. 39 Xebopon cꞌu cucꞌy lic xquitzꞌonoj chique quicuyu quimac.Tecꞌuchiriꞌ, xequesaj lo chupa ri cárcel ylic xebelaj chique chaꞌ quebel bi chupa ritinamit.

40 Ewi ri Pablo y ri Silas xebel bi chupari cárcel y xquimaj bi chirocho ri Lidia.Xebeꞌquila cꞌu can ri quicojom rubiꞌ riCristo, xequipixabaj y xquinimarisaj canquicꞌuꞌx. Y xebel cꞌu bi chiriꞌ.

17Ri Pablo copon Tesalónica

1Ri Pablo, ri Silas y ri Timoteo xebicꞌowpa tak ri tinamit Anfípolis yApolonia, y xe-bopon cꞌu pa ri tinamit Tesalónica. Chiriꞌcꞌu riꞌ cꞌo jun sinagoga que raj judiꞌab.2 Ecꞌu ri Pablo jelaꞌ pachaꞌ xex cuꞌan wi,xeꞌec pa ri sinagoga; oxib semana cꞌut e riꞌxopon chilaꞌ chupa tak ri kꞌij re uxlanibaly xchꞌaꞌt cucꞌ puwi ri Cristo, Ruchaꞌoꞌnlo ri Dios. Lic cꞌut xukꞌalajisaj ri tzꞌibitalcan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios 3 pa cu-biꞌij wi lic chirajawaxic wi ri Cristo xutijcꞌax, xcamisaxic y xcꞌastaj lo chiquixoꞌlri ecaminak. Y xubiꞌij cꞌu chique: «RiJesús, wa cantzijoj che alak, waꞌ e ri Cristo,Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios» xchaꞌ.

4 E cꞌo cꞌu jujun chique wa aj judiꞌabxquicoj rubiꞌ ri Cristo y xebuꞌan e cuqꞌuilri Pablo y ri Silas. Jecꞌulaꞌ, lic e qꞌui chiqueri e aj Grecia ri caquilokꞌoj ukꞌij ri Dios,xquicoj rubiꞌ ri Cristo; yey e qꞌui chiquewaꞌ e ixokib lic cꞌo quiwach.

5Ruma waꞌ xoc retzelal cꞌuꞌx pa canimaꞌraj judiꞌab na quicojom ta rubiꞌ ri Cristo.Xequirik cꞌu jujun achijab itzel quicꞌuꞌx xaekꞌeꞌcotel pa tak be, y cucꞌ waꞌ xequimoluqꞌuiyal winak y xequichꞌuꞌjerisaj cꞌu ritinamit. Xeꞌquimina cꞌu quib pa rochori Jasón, quequitzucuj ri Pablo y ri Silaschaꞌ quequesaj lok y quequiya paquikꞌab ritinamit. 6 Pero na xequirik taj. Xequicꞌamcꞌu lo ri Jasón y jujun chique ri quicojomrubiꞌ ri Cristo, y xeꞌquiyaꞌa chiquiwach rie aj wach re ri tinamit. Quesiqꞌuin cꞌuriꞌ, caquibiꞌij: «¡Waꞌwaꞌchijab e quisachomquinaꞌoj conoje ri ticawex che ruwachulew

§ 16:35 “Ausiliarib”: Rique e pachaꞌ policías wakꞌij ora.

Page 194: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 17:7 191 Hechos 17:28rucꞌ ri quicꞌutunic, yey woꞌora e cꞌuninakwara! 7 Ri Jasón ebucꞌulum chirocho. Yeyrique na e ta caquiꞌan janipa ri takanic re rinimalaj takanel re Roma, ma caquibiꞌij cꞌojun chic rey, Jesús rubiꞌ» quechaꞌ.

8 Echiriꞌ ri winak y ri e aj wach reri tinamit xquita waꞌ, xquijek lic quetu-cuquic. 9 Ecꞌu ri Jasón y tak ri rachbiꞌilxquiya chique ri e aj wach jun tojonicchirajawaxic caꞌanic chaꞌ quetzokopix bi, yjecꞌulaꞌ xetzokopix bi.

Ri Pablo copon Berea10 Ewi ri hermanos na jampatana

chakꞌab xequitak bi ri Pablo y ri Silas pari tinamit Berea. Echiriꞌ rique xeboponic,xebec pa ri sinagoga que raj judiꞌab. 11Yeywa aj judiꞌab e cꞌo Berea na tzꞌapil ta riquinaꞌoj pachaꞌ ri e cꞌo pa ri sinagoga reTesalónica, ma xquiya quixiquin che rixtzijox chique y lic xquicꞌulu. Ronoje kꞌijcꞌut lic caquiya quinaꞌoj chwi Ruchꞌaꞌtemri Dios tzꞌibital canok, ma e cacaj caquimajusucꞌ we katzij janipa ri tzijom chique.12 Lic e qꞌui chique waꞌ xquicoj rubiꞌ riCristo. Yey chique ri e aj Grecia, e qꞌuixquicoj rubiꞌ ri Cristo, na xew ta achijabma chiquixoꞌl e cꞌo ixokib lic cꞌo quiwach.

13 Echiriꞌ raj judiꞌab e cꞌo Tesalónicaxquetaꞌmaj catajin ri Pablo che utzijoxicri Utzilaj Tzij re ri Dios pa ri tina-mit Berea, xebec chilaꞌ y jelaꞌ xeꞌquiꞌanachique ruqꞌuiyal winak pachaꞌ ri quiꞌanomTesalónica, xebequichꞌiꞌo chaꞌ caquijekquetucuquic.

14 Ewi ri hermanos na jampatanaxquitak bi ri Pablo chaꞌ queꞌec chuchiꞌ rimar y cucoj bi juna barco; yey ri Silas y riTimoteo xecanaj chiriꞌ Berea. 15 E cꞌo cꞌujujun xcachbilaj bi ri Pablo y xquicꞌambi chupa ri tinamit Atenas. Chilaꞌ riPablo xubiꞌij chique ri aj Berea: «Chibiꞌijchique ri Silas y ri Timoteo caquilij lokchaꞌ caquirik quib wucꞌ wara.» Y echiriꞌxetzelej Berea, xquibiꞌij waꞌ chique ri Silasy ri Timoteo.

Ri Pablo copon Atenas16 Xalokꞌ cꞌu ri Pablo eroyeꞌem ri Silas

y ri Timoteo pa ri tinamit Atenas, rirelic xuꞌan cꞌax ranimaꞌ che echiriꞌ xriloquiyaꞌom quib ri tinamit che quilokꞌni-maxic uqꞌuiyal tiox. 17 Ewi pa ri sinagogaxujek cachꞌaꞌt cucꞌ ri e aj judiꞌab y ri na eta aj judiꞌab, ri lic caquilokꞌoj ukꞌij ri Dios.Yey jelaꞌ xuꞌan ronoje kꞌij chwa ri cꞌaybalcucꞌ conoje ri caquimol quib chiriꞌ.

18 Chiquixoꞌl rique e cꞌo jujun achijabcabiꞌx chique “e aj naꞌoj”, waꞌ e cuqꞌuil rajepicúreos y raj estóicos. Rique xquicha-palaꞌ quib rucꞌ ri Pablo puwi ri cucꞌutu.Jujun caquibiꞌij: «¿Saꞌ ri caraj cubiꞌij wawerewotel re chꞌaꞌtem?» quechaꞌ. Yey ju-jun chic caquibiꞌij: «Waꞌ waꞌchi pachaꞌ tzi-jonel que jujun chic dios e aj naj» quechaꞌ.Xquibiꞌij waꞌ ma ri Pablo cutzijoj ri UtzilajTzij re ri Jesús chique y catzijon puwi ricꞌastajibal.

19 Xquicꞌam cꞌu bi ri Pablo y xeꞌquiyaꞌapa ri luwar Areópago quecha che, pacaquimol wi quib rachijab lic cꞌo quinaꞌoj.Y jewaꞌ xquibiꞌij che: «Riꞌoj cakaj cake-taꞌmaj saꞌ wa cꞌacꞌ cꞌutunic caꞌan rilal,20 ma lic junwi ri cꞌutunic catzijoj lachikawach riꞌoj. Cakaj cꞌut cakamaj usucꞌsaꞌ queꞌelawi ri cacꞌut la» xechaꞌ. 21 Jelaꞌxquibiꞌij ma conoje raj Atenas y ri e aj najejekel chiriꞌ, xew benak quicꞌuꞌx che takri caquito y quechꞌaꞌt chwi tak cꞌacꞌ naꞌojcatajin utayic.

22 Ewi ri Pablo, xtaqꞌuiꞌ chiquixoꞌl pa riAreópago y jewaꞌ xubiꞌij:

«Alak achijab aj Atenas, che ronoje ricaꞌan alak, canwilo e lic benak cꞌuꞌx alakcucꞌ tak ri tiox alak. 23 Ma xalokꞌ xin-malacat pa wa tinamit alak, xinwil tak riluwar pa quelokꞌnimaj tak wi ri tiox alak,yey xineꞌtzak ne chwi jun altar pa tzꞌibitalwi waꞌ: «CHE RI DIOS NA ETA MATALTA UWACH.» Ecꞌu riꞌ wa jun calokꞌnimajalak ukꞌij tob na etaꞌam ta alak uwach,e waꞌ Rire ri cantzijoj che alak. 24 Riree Dios xꞌanaw ruwachulew y ronoje takri cꞌo chwach yey e Rajaw ruwa caj yruwachulew. Na jekel ta cꞌu pa juna jaꞌanom xa cuma achijab. 25 Na cajawax tache Rire ri oj ticawex cakatoꞌo; ma e neRire ri cayaꞌw lo chike konoje ri kacꞌaslem,ri kuxlab y ronoje ri cajawax chike.

26 »Yey xa cꞌu che jun ticawex, ri Diosxuqꞌuiyarisaj quiwach conoje ri ticawexchaꞌ quejekiꞌ che ronoje ruwachulew. Yeye Rire chꞌoboyom lok pa tak quebeꞌjekelawi chujujunal tinamit y janipa tak ri quikꞌi-jol che ruwachulew. 27 Xuꞌan waꞌ chaꞌcaquitzucuj Rire, yey tob ne pachaꞌ que-malal pa kꞌekuꞌm, caquirik na. Peropakatzij wi, ri Kakaw na naj ta cꞌo wi chikechikajujunal. 28Ma ruma ri Dios oj cꞌaslic,cojsilabic y oj jekel che ruwachulew; epachaꞌ ri quibiꞌim can jujun aj tzꞌibanel reri tinamit alak: “Riꞌoj oj ralcꞌoꞌal ri Dios.”

Page 195: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 17:29 192 Hechos 18:1829 »Ruma cꞌu oj ralcꞌoꞌal ri Dios,

makachꞌob cꞌu riꞌ we Rire junam uwachcucꞌ ri tiox xa e ꞌanom rucꞌ oro, rucꞌ platao rucꞌ abaj, xa yijbitalic y noꞌjital cumarachijab. 30 Ojertan lo riꞌ jelaꞌ ri quinaꞌojtak ri winak puwi ri Dios, noꞌj ya cꞌu xicꞌowrukꞌijol waꞌ. Ma woꞌora ri Dios quebutakconoje ri ticawex che ronoje luwar chaꞌcaquitzelej quitzij chwach. 31 Ma Rireukꞌatom chi jun kꞌij echiriꞌ cuꞌan ri jusucꞌkꞌatbal tzij paquiwi conoje ri ticawexche ruwachulew. Cuꞌana cꞌu waꞌ rumari Jun Achi Uchaꞌom lok. Yey echiriꞌ riDios xucꞌastajisaj lo ri Jesús chiquixoꞌl riecaminak, e xujiquibaꞌ uwach Rire e ri Junuchaꞌom lok chaꞌ cuꞌan waꞌ» xchaꞌ.

32 Ecꞌuchiriꞌ xquita puwi ri cꞌastajibalque ri ecaminak, jujun chique xquijekcaquichꞌamij waꞌ. Noꞌj jujun chic xquibiꞌij:«Cakata tanchi la puwi wa cꞌutunic junachic kꞌij» xechaꞌ.

33 Tecꞌuchiriꞌ, xel bi ri Pablo chiquixoꞌlri quimolom quib. 34Noꞌj jujun cꞌu chiquewa ticawex xebuꞌan e cuqꞌuil rucꞌ ri Pablo,ma xquicoj rubiꞌ ri Cristo. Chiquixoꞌl waꞌcꞌo ri Dionisio (rire e cuqꞌuil rachijab lic cꞌoquinaꞌoj, ri caquimol quib pa ri Areópago),yey cꞌo jun ixok Dámaris rubiꞌ y jujun chic.

18Ri Pablo copon Corinto

1 Icꞌowinak chi tak waꞌ, ri Pablo xel bi pari tinamit Atenas y xeꞌec Corinto. 2 Chilaꞌxurik jun achi e cuqꞌuil raj judiꞌab, Aquilarubiꞌ. Waꞌ waꞌchi alaxinak pa ri luwar rePonto. Ri Aquila rucꞌ ri rixokil Priscila cꞌacꞌe petinak pa ri luwar re Italia,ma ri takanelClaudio xtakan che quebel bi pa ri tinamitRoma conoje raj judiꞌab. Ecꞌu riꞌ ri Pabloxeꞌbina cucꞌ. 3 Ri quichac rique e xakijunam rucꞌ ri curik ri Pablo, waꞌ e caquiꞌancarpas. E uwariꞌche xcanaj ri Pablo cucꞌy junam quechacunic. 4 Yey ronoje kꞌij reuxlanibal xtzijon pa ri sinagoga, cachꞌaꞌtcucꞌ ri e aj judiꞌab y ri na e ta aj judiꞌab ycucoj ri lic usucꞌ pa quijolom.

5 Echiriꞌ ri Silas y ri Timoteo xepe pa riluwar re Macedonia y xebopon Corinto, riPablo xa jumul xuya rib che utzijoxic riUtzilaj Tzij, cukꞌalajisaj waꞌ chiquiwach rajjudiꞌab: Ri Jesús e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo riDios.

6 Pero raj judiꞌab xquijek caquikꞌatej riPablo y caquibiꞌij itzel tak chꞌaꞌtem chirij.

Ecꞌu ri Pablo xujabajaꞌ rukꞌuꞌ chiquiwach,cꞌutubal re na utz ta ri caquiꞌano, y jewaꞌxubiꞌij chique: «Chiꞌij cꞌu alak quel wi ricacam alak pa mac; na numac ta chi riꞌinche alak. Chwi cꞌu woꞌora quiꞌntzijoj riUtzilaj Tzij chique ri na e ta aj judiꞌab»xchaꞌ.

7Xel cꞌu bi pa ri sinagoga y xeꞌec chiro-cho jun achi Justo rubiꞌ. Rire lic cꞌo xiꞌin ibpa ranimaꞌ chwach ri Dios, yey ri rocho xaputzal ri sinagoga cꞌo wi. 8 Ecꞌu raj wachre ri sinagoga, jun achi Crispo rubiꞌ, xucojrubiꞌ ri Kanimajawal cucꞌ conoje ri e cꞌopa rocho. Y lic e qꞌui chique raj Corintoxquita ri Utzilaj Tzij, xquicoj rubiꞌ ri Cristoy xquicꞌul ri bautismo.

9 Cꞌo cꞌu jun akꞌab ri Kanimajawalxukꞌalajisaj jun cꞌutubal chwach ri Pablo,jewaꞌ xubiꞌij che: «Maxiꞌij awib; e chatzijojri Utzilaj Tzij y matanabaꞌ ubiꞌxiquil. 10MaRiꞌin in cꞌo awucꞌ y na jinta cꞌo caꞌanawri na utz taj chawe; ma lic e qꞌui ri enutinamit e cꞌo chupa wa tinamit» xchaꞌ.

11 Ecꞌu ri Pablo xcanaj chiriꞌ pa ri tina-mit Corinto jun junab rucꞌ wakib icꞌ; ewicacꞌutun chwi ri Utzilaj Tzij re ri Dioschiquiwach ri ticawex.

12 Yey xuꞌana chupa tak ri kꞌij echiriꞌ riGalión catakan puwi tak ri luwar re Acaya,raj judiꞌab xquiꞌan tzij chiquiwach chaꞌqueyactaj chirij ri Pablo. Xquicꞌam cꞌu bipa kꞌatbal tzij 13 y jewaꞌ xquibiꞌij:

—Waꞌ waꞌchi catajin che ucojic pa qui-jolom ri ticawex chaꞌ caquilokꞌoj ukꞌij riDios rucꞌ junwi chi cꞌutunic, na e ta pachaꞌri cubiꞌij tak ri tzijpixab ke riꞌoj —xechaꞌ.

14 Yey echiriꞌ ri Pablo xraj cachꞌaꞌtic, ritakanel Galión jewaꞌ xubiꞌij chique:

—Alak aj judiꞌab, we uꞌanom ri na usucꞌtaj o juna mac lic nim chirij ri kꞌatbal tzij,riꞌ lic ube canto saꞌ ri cabiꞌij alak y cankꞌatcꞌu tzij puwiꞌ. 15 Noꞌj we xa e petowinakchwi tak chꞌaꞌtem, chwi tak biꞌaj y chwitak ri tzijpixab e alak, yijbaꞌ cꞌu riꞌ alakchiwach ralak. Ma na cuaj taj quinuꞌan ajkꞌatal tzij riꞌin puwi tak waꞌ —xchaꞌ. 16 Yrucꞌ waꞌ xeberesaj lo chupa ri kꞌatbal tzij.

17 Ecꞌuchiriꞌ, conoje ri e aj Greciaxquichap ri Sóstenes,* ri aj wach re risinagoga. E laꞌ chwach ri kꞌatbal tzijxquijek caquiꞌan cꞌax che; pero ri takanelGalión na xoc ta cꞌana il che waꞌ.

18 Ecꞌu ri Pablo lic uqꞌuiyal kꞌij xuꞌanchiriꞌ cucꞌ ri hermanos. Tecꞌuchiriꞌ xuya

* 18:17 “Sóstenes”: Laj e ri xcanaj can pucꞌaxel ri Crispo. Hch. 18:8; 1 Co. 1:1

Page 196: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 18:19 193 Hechos 19:9can ri qꞌuisbal uchꞌaꞌtem chique, xoc pabarco y xeꞌec pa ri luwar re Siria, junamcucꞌ ri Priscila y ri Aquila. Echiriꞌ xebicꞌowchupa ri tinamit Cencrea, ri Pablo xusocajbi ruwiꞌ ruma uꞌanom jun biꞌtisinic che riDios.

19 Chwi cꞌu riꞌ xebopon pa ri tinamitÉfeso y chiriꞌ xecanaj can ri Priscila y riAquila. Xoc cꞌu ri Pablo chupa ri sinagogay xujek catzijon chiquiwach raj judiꞌab.20 Waꞌ lic xebelaj che chaꞌ cacanaj canuqꞌuiyal kꞌij chiriꞌ cucꞌ; noꞌj rire xubiꞌijna utz taj cacanajic. 21 Xew cꞌu xuya canri qꞌuisbal uchꞌaꞌtem chique, jewaꞌ xubiꞌij:«Lic chirajawaxic in cꞌo Jerusalem chupawa nimakꞌij catajin lok; yey quincꞌuntanchi ucꞌ alak we ri Dios cuya luwar chwequintzelej lok» xchaꞌ.

Xoc cꞌu chupa jun barco y xel bi Éfeso.Ri Pablo catzelej Antioquía y cujek ri urox

ubenam che utzijoxic ri Utzilaj Tzij22 Echiriꞌ xopon pa ri tinamit Cesarea,

xumaj bi ube Jerusalem chaꞌ cuꞌyaꞌa rutzilquiwach ri quicojom rubiꞌ ri Cristo chilaꞌ.Tecꞌuchiriꞌ, xkaj pa ri tinamit Antioquía23 y xcꞌojiꞌ jujun kꞌij chiriꞌ. Tecꞌuchiriꞌ, xeltanchi ubi y xicꞌow tanchi pa tak ri luwarre Galacia y re Frigia chaꞌ cuꞌnimarisaj canquicꞌuꞌx conoje ri quicojom rubiꞌ ri Cristo.

Ri Apolos cutzijoj Ruchꞌaꞌtem ri Dios pa ritinamit Éfeso

24Xopon cꞌu jun achi pa ri tinamit Éfeso,Apolos rubiꞌ. Waꞌ e cuqꞌuil raj judiꞌab yeyalaxinak pa ri tinamit Alejandría. E junachi lic curiko catzijonic y lic cꞌo retaꞌampuwi ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem riDios. 25 Waꞌ waꞌchi tijotal lo chupa ruberi Kanimajawal. Ruma cꞌu lic cacha ucꞌuꞌxche tak ri cuꞌano, uyaꞌom rib che catzijonicy cacꞌutun chwi janipa ri retaꞌam chwi riKanimajawal, tob xew retaꞌam ri xucꞌutcan ri Juan puwi ri bautismo. 26 Rucꞌ cꞌuronoje ruchukꞌab, ri Apolos xujek cacꞌutunpa ri sinagoga. Pero echiriꞌ ri Priscila yri Aquila xquita rucꞌutunic, xquisiqꞌuij bicucꞌ utuquel y xquikꞌalajisaj rusucꞌliquil ribe re ri Dios che.

27 Echiriꞌ ri Apolos xraj cakꞌax pan patak ri luwar re Acaya, ri hermanos xquin-imarisaj bi ucꞌuꞌx y xquitzꞌibaj bi juncarta chique rutinamit ri Dios chilaꞌ chaꞌcaquicꞌul chi utz. Ecꞌuchiriꞌ xopon chilaꞌ, riApolos lic xuꞌana toꞌbel chique ri quicojomrubiꞌ ri Cristo ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx

ri Dios. 28 Ma na cuxiꞌij ta cꞌana rib, e laꞌchiwachil cucꞌutu lic katzij ri cubiꞌij rire yna je ta laꞌ pachaꞌ ri caquibiꞌij raj judiꞌab.E cuchapabej ri tzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtemri Dios re cukꞌalajisaj: Ri Jesús e ri Cristo,Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios.

19Ri Pablo cacꞌojiꞌ oxib junab pa ri tinamit

Éfeso1Ecꞌuchiriꞌ cꞌa cꞌo ri Apolos pa ri tinamit

Corinto, ri Pablo xeꞌec pa tak ri tinamit cꞌolo chwi tak juyub y jelaꞌ xopon pa ri tina-mit Éfeso. Chilaꞌ xebuꞌrika jujun chique riquicojom rubiꞌ ri Cristo 2 y xutzꞌonoj cꞌuchique:

—¿Xcꞌul alak ri Santowilaj Ruxlabixel riDios echiriꞌ xcoj alak rubiꞌ ri Cristo? —xchachique.

Yey rique xquicꞌul uwach:—¿Saꞌ riꞌ waꞌ? Ma riꞌoj na katom tane

qꞌuenok we cꞌo Ruxlabixel ri Dios —xechaꞌ.3 Ecꞌu ri Pablo xutzꞌonoj chique:—¿Saꞌ cꞌu ri bautismo xcꞌul alak? —

xchaꞌ.Rique xquicꞌul uwach:—E ri bautismo re ri Juan —xechaꞌ.4Xubiꞌij cꞌu ri Pablo chique:—Ri bautismo xuya ri Juan e cꞌutubal re

ri tzelebal tzij chwach ri Dios, yey xtzijonchiquiwach ri tinamit chaꞌ caquicoj rubiꞌ riJun catajin lo chirij rire;✡ waꞌ e ri Jesús, riCristo —xchaꞌ.

5 Echiriꞌ xquita waꞌ, asu xquicꞌul ribautismo pa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesús.6 Ecꞌuchiriꞌ ri Pablo xuya rukꞌab paquiwiꞌ,ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios xkaj paqui-wiꞌ y xquijek cꞌu riꞌ quechꞌaꞌt pa jujun chicchꞌaꞌtem na quimajom taj y caquikꞌalajisajri tzij uyaꞌom ri Dios chique. 7 Chi conojewaꞌ laj e juna cablajuj chi achijab.

8 Xoc cꞌu ri Pablo pa ri sinagoga, yeyoxib icꞌ cꞌu riꞌ xutzijoj ri Utzilaj Tzij y naxuxiꞌij ta cꞌana rib che uꞌanic waꞌ. Cꞌoliccaquichapalaꞌ quib cucꞌ raj judiꞌab puwiri cucꞌutu y lic xutij ukꞌij chaꞌ cucoj paquijolom ri usucꞌ puwi rutakanic ri Dios.

9 Pero e cꞌo jujun chique xquiꞌan lic coche quib y na xcaj ta cꞌu xquicoj rubiꞌ riCristo; xquijek cꞌu riꞌ tzel quechꞌaꞌt chirijri Cꞌacꞌ Be re ri Utzilaj Tzij e laꞌ chiquiwachruqꞌuiyal winak. Ecꞌu ri Pablo xresaj birib chiquixoꞌl y xebucꞌam bi ri quicojomrubiꞌ ri Cristo. Chujujunal kꞌij cꞌut, ri Pablo

✡ 19:4 Mt. 3:11; Hch. 13:24-25

Page 197: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 19:10 194 Hechos 19:31

catzijonic y lic cachꞌaꞌt chwi tak rucꞌutunicchiquiwach, pa ri luwar pa cacꞌutun wi junachi Tirano rubiꞌ. 10 Pa queb junab e riꞌjelaꞌ xuꞌan ri Pablo, cacꞌutunic. Ruma cꞌulaꞌ, conoje ri e aj judiꞌab y ri na e ta e ajjudiꞌab e cꞌo pa tak ri luwar re Asia, xquitari Utzilaj Tzij re ri Kanimajawal Jesús.*

11 Yey ruma cꞌu ri Pablo, ri Dios xuꞌannimak takmilagros na jinta cꞌana ilitajinakwi. 12 Xuꞌana ne riꞌ, cacꞌam bi suꞌt o cꞌulicꞌowisam chirij ri Pablo y cayaꞌ chique riyewaꞌib, y jelaꞌ quecunutajic yey ri itzeluxlabixel quebel bi chique ticawex.

13Pero e cꞌo jujun aj judiꞌab xa ebicꞌowelpa tak tinamit yey e quiwach quequesajitzel uxlabixel chique ri ticawex. Riquexquitij ukꞌij caquesaj bi ritzel tak uxlabixelchique ri winak pa rubiꞌ ri KanimajawalJesús, jewaꞌ caquibiꞌij: «Chupa rubiꞌ riJesús ri cutzijoj ri Pablo, quintakan piwiꞌchaꞌ quixel bi» quechaꞌ.

14 Jujun chique ri caquiꞌan waꞌ e riwukub ucꞌajol jun achi Esceva rubiꞌ. Riree cuqꞌuil raj judiꞌab yey e cuqꞌuil ri nimake aj chacunel pa Rocho Dios.

15 Cꞌo cꞌu jun kꞌij, jun itzel uxlabixelxucꞌul uwach chique ri wukub ucꞌajol ri Es-ceva: «Wetaꞌam uwach ri Jesús y wetaꞌamchina ri Pablo; noꞌj riꞌix, ¿ix chinok?»xchaꞌ.

16 Ecꞌu rachi, ri cꞌo pukꞌab ri itzeluxlabixel, xucꞌak rib paquiwiꞌ y rucꞌ uni-mal uchukꞌab xebuchapo, yey ecꞌu riꞌrire ri xuchꞌij quichukꞌab y lic xuꞌan cꞌaxchique. Jecꞌuriꞌlaꞌ, rique echꞌanalic xeban-imaj bi chupa ri ja e cꞌo wi. 17 Y conoje riejekel chupa ri tinamit Éfeso xquetaꞌmajwaꞌ. Ecꞌu ri e aj judiꞌab y ri na e ta ajjudiꞌab lic xquixiꞌij quib che; jecꞌuriꞌlaꞌ, waꞌxeꞌelok re yacbal ukꞌij rubiꞌ ri KanimajawalJesús.

18 Lic cꞌu e qꞌui riꞌ chique ri quico-jom rubiꞌ ri Cristo, xecꞌunic e laꞌ chi-wachil caquikꞌalajisaj tak janipa ri na utztaj quiꞌanom. 19 Lic cꞌu e qꞌui chique riebuꞌanom aj itz y aj kꞌij, xquicꞌam tak lori quiwuj re majbal itz y xquiporoj chiqui-wach conoje. Xajilax cꞌu riꞌ janipa cuꞌanari rajil waꞌ y xuꞌana cincuenta mil chi sakilpuak re plata. 20 Jecꞌuriꞌlaꞌ xuquich wubirib ri Utzilaj Tzij re ri Kanimajawal y xeꞌecukꞌalajisaxic rucꞌ unimal chukꞌab; yey liccatajin quiqꞌuiyaric ri quecojow re.

21 Icꞌowinak chi tak waꞌ, ri Pablo xuticpa ranimaꞌ queꞌec pa ri tinamit Jerusalemechiriꞌ icꞌowinak chi pa tak ri luwar reMacedonia y re Acaya. Jewaꞌ xubiꞌij:«Echiriꞌ inicꞌowinak chi chupa ri tinamitJerusalem, lic chirajawaxic chwe quino-pon pa ri tinamit Roma.» 22Xebutak cꞌu bipa tak ri luwar re Macedonia queb chiqueri quetoꞌw re, waꞌ e ri Timoteo y ri Erasto.Yey rire xcanaj chi can jujun kꞌij pa tak riluwar re Asia.

Quetucuc ri winak e cꞌo Éfeso23 Chupa tak cꞌu laꞌ la kꞌij, pa ri tinamit

Éfeso xquijek quetucuc ri winak chirij riCꞌacꞌ Be re ri Dios y na xa ta jubikꞌ rixquiꞌano. 24Waꞌ e ruma jun achi Demetriorubiꞌ, aj chacunel rucꞌ chꞌichꞌ re plata. Rucꞌwaꞌ wa chꞌichꞌ re plata cuꞌan raltak co ja,ucꞌaxwach ri rocho ri quitiox Diana.† Yeychwach waꞌ, na xa ta jubikꞌ ri caquichꞌacjanipa ri quechacun rucꞌ.

25 Ecꞌu waꞌchi xebumol wa raj chac, cucꞌjujun chic aj chaquib junam ri quichac yxubiꞌij chique:

«Alak achijab, ralak etaꞌam alak e rumawa jun chac lic cꞌo kabeyomalil. 26 Peroilom cꞌu alak y tom alak ri uꞌanom lori Pablo. Ri cuꞌano e cucoj pa quijolomuqꞌuiyal ticawex na e ta dios ri xa e ꞌanomrucꞌ quikꞌab ri ticawex. Yey na xew tacucꞌut waꞌ pa ri katinamit Éfeso, ma yalaj cumaj ronoje pa tak ri luwar re Asia.27 Ruma cꞌu waꞌ, cꞌo ne pa sak na calokꞌ tachi ri kacꞌay, yey laj cuꞌana ne riꞌ chiqui-wach ri winak na jinta chi ukꞌij ri rochori nimalaj katiox Diana. Jecꞌulaꞌ, cujek najinta chi uwach ri katiox, ri calokꞌox ukꞌijpa tak ronoje ri luwar re Asia y che ronojeruwachulew» xchaꞌ.

28 Echiriꞌ xquita tak waꞌ, lic xpe coyowaly xquijek quesiqꞌuinic: «¡Nim ukꞌij ri tioxDiana que ri aj Éfeso!» quechaꞌ.

29 Xpe cꞌu jun nimalaj sachibal naꞌojchique conoje ri tinamit. Quetenenicxeꞌquiyaꞌa quib pa ri nimalaj estadio pacaquimol wi quib ri tinamit. Y xequichapcꞌu ri Gayo y ri Aristarco; rique e aj pa riluwar re Macedonia y e rachbiꞌil ri Pablo.

30 Xraj cꞌu ri Pablo coc pa ri estadiochaꞌ cachꞌaꞌt chiquiwach ruqꞌuiyal winak,noꞌj ri quicojom rubiꞌ ri Cristo xquikꞌatej.31 Yey e cꞌo ne jujun chique ri e aj kꞌatal

* 19:10 Xtic iglesias pa Colosas, Laodicea, Hierápolis (Col. 4:13) y jujun chic tinamit re Asia (Ap. 2–3). † 19:24“Diana”: E ubiꞌ caquibiꞌij ri e aj Roma che wa jun tiox, noꞌj ri e aj Grecia “Artemisa” quecha che.

Page 198: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 19:32 195 Hechos 20:11tzij re pa tak ri luwar re Asia, e ramigosri Pablo; rique xquitak ubiꞌxiquil che y licxebelaj che chaꞌ na coc tubi pa ri estadiopa etenel wi ri winak.

32 Ecꞌu ri winak etenel chiriꞌ lic xsachquinaꞌoj y xquijek quesiqꞌuinic. Junwi takri caquibiꞌij y na catataj ta chi nenareꞌsaꞌ tak ri caquibiꞌij. Yey lic e qꞌui chiquena quetaꞌam ta nenareꞌ suꞌchac quimolomquib.

33 E cꞌo cꞌu jujun aj judiꞌab xquiminenejbi chiquiwach conoje, jun achi Alejandrorubiꞌ. Ecꞌuchiriꞌ, jujun chic xeꞌquijecꞌa panchiquixoꞌl ruqꞌuiyal winak. Ecꞌu rire xuꞌanjun cꞌutubal rucꞌ rukꞌab chaꞌ cayaꞌiꞌ checutoꞌbej rib.

34 Pero echiriꞌ ri winak xquetaꞌmaj riree cuqꞌuil raj judiꞌab, conoje xa jun ubiꞌx-iquil quesiqꞌuinic, laj queb ora xquichꞌijocaquibiꞌij: «¡Nim ukꞌij ri tiox Diana que riaj Éfeso!» quechaꞌ.

35 Ecꞌu ri aj tzꞌib re ri tinamit, echiriꞌxuchꞌij quicubaxic ruqꞌuiyal winak, jewaꞌxubiꞌij:

«Alak achijab aj Éfeso, ¿china ri na etaꞌ-mayom ta re we ri tinamit que ri aj Éfesoe chajal re ri rocho ri nimalaj tiox Dianayey junam rucꞌ rucꞌaxwach, ri kajinak lochicaj? 36 Yey che tak waꞌ, na utz ta cꞌuriꞌ cꞌo junok cubiꞌij na katzij taj. E uwar-iꞌche lic chirajawaxic cacubiꞌ alak. Macꞌomaꞌan alak pa chꞌuꞌjilal; nabe na chꞌoboalak rakan chi utz ri caꞌan alak. 37 Cambiꞌijwaꞌ, ma ecꞌamom lo alak waꞌ waꞌchijab tobrique na e tanemacuninak chirij ri temploo chirij ri katiox.

38 »Yey we ri Demetrio cucꞌ ri rachbiꞌilcꞌo quichꞌaꞌoj chirij junok, ri lic ube equiyaꞌa waꞌ pa kꞌatbal tzij; ma e cꞌo e ajkꞌatal tzij yaꞌtal paquikꞌab caquita que riwinak caquirakꞌuj quib chiquiwach. 39Yeywe cꞌa cꞌo caꞌaj alak catzꞌonoj alak chiquij,ri lic ube e cayaꞌiꞌ waꞌ chiquiwach conojeri tinamit y cayijbax chi usucꞌliquil. 40Maruma ri xꞌaniꞌ wakꞌij, cꞌo ne pa sak catzꞌakkachiꞌ cojchꞌoꞌjin chirij ri kꞌatbal tzij y najinta cꞌo quel wi we xtzꞌonox chike saꞌ lacojtucuc wi» xchaꞌ.

41Xew cꞌu xubiꞌij waꞌ xuqꞌuisbej utzaꞌmri quimolom wi quib.

20Ri Pablo quicꞌow pa tak ri luwar re Mace-

donia y Grecia

1 Echiriꞌ xtaniꞌ ri quetucuc ri winak,ri Pablo xebusiqꞌuij ri quicojom rubiꞌ riJesús. Xebupixabaj cꞌut y xebulakꞌapuj.Echiriꞌ xuqꞌuisbej can uchꞌaꞌtem cucꞌ, xelbi y xeꞌela pa tak ri luwar re Macedonia.2 Xicꞌow cꞌu pa tak wa luwar chaꞌ rucꞌuqꞌuiyal pixabanic cunimarisaj quicꞌuꞌx riquicojom rubiꞌ ri Cristo.

Tecꞌuchiriꞌ, xeꞌela pa tak ri luwar reGrecia. 3Oxib icꞌ xcanaj can ri Pablo chiriꞌ.Uchꞌobom chi cꞌut queꞌec Siria pa barco;pero raj judiꞌab xquiꞌan tzij chiquiwachchaꞌ caquiꞌan cꞌax che echiriꞌ cuꞌcojo bi ribarco. Ecꞌu ri Pablo xretaꞌmaj ri quinaꞌojna utz taj chirij; ruma cꞌu riꞌ, xujalcꞌatijruchꞌobom chaꞌ catzelej pa tak ri luwar reMacedonia.

4 E cꞌo hermanos xcachbilaj bi cꞌa pa takri luwar re Asia. Waꞌ e:ri Sópater aj Berea,ri Aristarco,ri Segundo aj Tesalónica,ri Gayo aj Derbe,ri Timoteo,yey ri Tíquico y ri Trófimo, ri e aj Asia.5 Ecꞌu rique xenabej bi y xojcoyꞌej chupa ritinamit Troas.

6 Yey riꞌoj,* echiriꞌ icꞌowinak chi ri ni-makꞌij echiriꞌ catij ri pam na jinta levadurache, xojel pa barco chiriꞌ Filipos y pawoꞌobkꞌij xojopon cucꞌ pa ri tinamit Troas. Chiriꞌxojcanaj can wukub kꞌij.

Ri Pablo quebuchꞌaꞌbej can ri hermanos ecꞌo Troas

7 Ri nabe kꞌij re ri semana xkamol kibcucꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo chaꞌ cakatijri cena re ri Kanimajawal. Ecꞌu ri Pablocacꞌutun chiquiwach conoje. Yey rumachirajawaxic quel bi rire chucaꞌm kꞌij, xna-jtir che ri cꞌutunic cuꞌano. Xticꞌoj cꞌu riꞌrakꞌab y cꞌa cachꞌaꞌtic. 8Yey pa ri kamolomwi kib e chupa ruroxleꞌ ja chicaj y uqꞌuiyalakꞌ e tzijitalic.

9 Cꞌo cꞌu jun ala Eutico rubiꞌ tzꞌul chupari ventana yey oquinak lo jun ukusilwaram che ruma ri lic naj cachꞌaꞌt ri Pablo.Benak cꞌu riꞌ ruwaram, xtzak lo che churoxleꞌ ja cꞌa pulew y caminak xeꞌyacok.

10Ecꞌu ri Pablo xkaj lok, xjupiꞌ puwi rala,xulakꞌapuj y jecꞌuwaꞌ xubiꞌij: «Maxiꞌij ibalak, ma cꞌaslic» xchaꞌ.

11 Tecꞌuchiriꞌ, ri Pablo xakꞌan tanchicy xujach ri cena re ri Kanimajawal.Ecꞌuchiriꞌ utijom chi ri cena, xujek

* 20:6 “Riꞌoj”: Waꞌ queꞌelawi ri Lucas, ri xtzꞌiban re ri libro, cꞌo tanchi cucꞌ.

Page 199: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 20:12 196 Hechos 20:35tanchi cachꞌaꞌtic y xuqꞌuisbej waꞌ cꞌa parusakribal. Tecꞌuchiriꞌ, xumaj bi ube.12 Ecꞌu ri Eutico e laꞌ cꞌaslic xquicꞌambi chirocho; ruma cꞌu waꞌ lic xbochiꞌitajquicꞌuꞌx conoje.

Ri Pablo quebuchꞌaꞌbej can ri hermanos ecꞌo Mileto

13 Ri Pablo xraj queꞌec chirakan pa ritinamit Asón. Yey riꞌoj xojnabej bi pabarco chaꞌ queꞌkacꞌama bi ri Pablo chiriꞌ.Jelaꞌ xkaꞌano ma e oj canajinak can wi rucꞌrire. 14Xkarik cꞌu kib rucꞌ rire pa ri tinamitAsón. Yey junam rucꞌ rire xojꞌec pa barcoy xkamaj bi kabe pa ri tinamit Mitilene.15Xojel cꞌu bi chiriꞌ pa barco y chucaꞌm kꞌijxojicꞌow chwach ri isla Quío. Che cꞌu ri junchic kꞌij xojopon Samos, waꞌ e jun tinamitcꞌo chuchiꞌ ri mar. Tecꞌuchiriꞌ, xojoponpa ri tinamit Trogilio y chiriꞌ xojuxlanic.Chucaꞌm kꞌij cꞌu riꞌ xojopon pa ri tina-mit Mileto. 16 Jelaꞌ xkaꞌano, ma ri Pablouchꞌobom chic na quicꞌow ta pa ri tinamitÉfeso chaꞌ na cabayitaj ta chilaꞌ pa tak riluwar re Asia. Ri rilim wi e ma caraj we cꞌaxakareꞌ cuꞌmaja ri nimakꞌij re Pentecostéschilaꞌ Jerusalem.

Ri Pablo quebuchꞌaꞌbej can ri hermanos epetinak Éfeso

17 Ecꞌuchiriꞌ oponinak chi ri Pablo pari tinamit Mileto, xutak quisiqꞌuixic ri eaj wach re riglesia cꞌo Éfeso. 18 Echiriꞌxecꞌunic, ri Pablo xubiꞌij chique:

«Ralak lic ilom alak saꞌ ri nubinic chi-wach alak chwi lo ri nabe kꞌij echiriꞌxincꞌun pa tak wa luwar re Asia. 19 Xinꞌanruchac ri Dios chixoꞌlibal alak rucꞌ ronojeuchꞌutiꞌnal nucꞌuꞌx y na xa ta jubikꞌruwaꞌal nuwach elinak y pa rewi ruqꞌuiyalcꞌaxcꞌobic nutijom ruma ri itzel quinaꞌojraj judiꞌab chwij. 20 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,na jinta cꞌo wewam chiwach alak, maxinkꞌalajisaj ronoje ri cꞌo cutikoj che ribinic silabic alak, yey xincꞌutun chiwachily pa tak ocho alak. 21 Chiquiwach cꞌu rajjudiꞌab y ri na e ta aj judiꞌab, xinkꞌalajisajlic chirajawaxic chique caquitzelej quitzijchwach ri Dios y cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ riKanimajawal Jesucristo.

22 »Ecꞌu woꞌora, ri Ruxlabixel ri Diosxucoj pa wanimaꞌ quinꞌec pa ri tinamitJerusalem tob cꞌamajaꞌ wetaꞌam saꞌ ri can-cꞌulumaj na chilaꞌ; 23 xew wetaꞌam riubiꞌim ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dioschwe. Ma pa ronoje tak ri tinamitquinicꞌow wi, cujiquibaꞌ uwach chwe ri

catajin lo panuwiꞌ; waꞌ e ri quincꞌam bipa tak cárcel y quinyaꞌ pa uqꞌuiyal cꞌax-cꞌobic. 24 Pero riꞌin na jinta cꞌana cu-biꞌij nucꞌuꞌx che, na canꞌan tane che rinucꞌaslem pachaꞌ lic cꞌo uwach chinuwachriꞌin; xew cuaj canqꞌuis uꞌaniquil rucꞌ quiꞌ-cotemal ri nutakem pan che ri nuchac, rixyaꞌ chwe ruma ri Kanimajawal Jesús. Waꞌe rukꞌalajisaxic ri Utzilaj Tzij re ri unimalrutzil ucꞌuꞌx ri Dios.

25 »Ecꞌu woꞌora che ralak ri xtaꞌ alak chinuchiꞌ puwi rutakanic ri Dios, lic wetaꞌamna jinta chi junok caril tanchi nuwach.26 Ecꞌu uwariꞌche wakꞌij cambiꞌij chiwachalak: Lic pawiꞌ alak cꞌo wi we cꞌo junok chealak casachic. 27 Ma na jinta cꞌo wewamchiwach alak; e janipa ruchꞌobom lo riDios cajawax che alak, nukꞌalajisam chichiwach alak.

28 »E uwariꞌche, chajij ib alak y chechajijalak janipa ri eyaꞌtal pakꞌab alak ruma riSantowilaj Ruxlabixel ri Dios. Ma alak ajcꞌamal wach re quebil alak ri tinamit reri Kanimajawal, yey waꞌ wa tinamit e rixebulokꞌ Rire rucꞌ ruquiqꞌuel. 29 Wetaꞌamcꞌut echiriꞌ riꞌin in benak chic, queboc lochixoꞌlibal alak jujun chic pachaꞌ e utiwxew cacaj caquisach quiwach tak ri bexex.30 Yey chixoꞌlibal ne ralak queyactaj jujuncaquijal ri sakil cꞌutunic chaꞌ ri quicojomrubiꞌ ri Cristo caquesaj bi quib chupa riKꞌijsak y queterej cꞌu bi chiquij rique. 31 Euwariꞌche, lic cꞌuna sak chiwach ralak.Cꞌuna chicꞌuꞌx alak: E oxib junab waꞌ,chipakꞌij chichakꞌab, na in ta uxlaninakche pixabaxic chijujunal alak rucꞌ uwaꞌalnuwach.

32 »Ecꞌu woꞌora hermanos, cankꞌatisajcan alak pukꞌab ri Dios chaꞌ Rire cuchajijalak y catiquiꞌ cꞌu alak chupa ri UtzilajTzij re ri unimal rutzil ucꞌuꞌx. Ma xewwaꞌ cꞌo uchukꞌab re cuya ri qꞌuiyibal alakchwach ri Dios y cuya na janipa ri takal chealak, jelaꞌ pachaꞌ ri biꞌtisim chique conojeri quiyaꞌom quib pukꞌab ri Dios.

33 »Riꞌin na nurayim ta oro o plata rejunok chic yey na nurayim tane rukꞌuꞌjunok chic. 34 E ne ri nuꞌanom, lic etaꞌamalak; ma e janipa ri ajawaxinak chwe riꞌiny chique ri e cꞌo wucꞌ, waꞌ lic nuchꞌacomrucꞌ wa nukꞌab. 35 Rucꞌ cꞌu ronoje ri ilomalak che ri nubinic, nucꞌutum che alak rilic chirajawaxic wi cakaꞌano: Cojchacunicchaꞌ utz quekatoꞌ janipa ri cꞌo cajawaxchique. E cꞌuna chikacꞌuꞌx ruchꞌaꞌtem riKanimajawal Jesús echiriꞌ xubiꞌij: “E más

Page 200: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 20:36 197 Hechos 21:21nim ukꞌij ralaxic ri jun casipanic, chwa rijun xa cucꞌul ri casipax che”» xchaꞌ.

36 Echiriꞌ xubiꞌij tak cꞌu waꞌ ri Pablo,xuxucubaꞌ rib y xuꞌan orar cucꞌ conoje rie cꞌo chiriꞌ rucꞌ.

37 Conoje cꞌu riꞌ xquijek quebokꞌic,xquilakꞌapuj ri Pablo y xquitzꞌub uchiꞌ.38 Lic xoc unimal bis chiquicꞌuꞌx rumaxubiꞌij ri Pablo na caquil ta chi uwach.Jecꞌulaꞌ xcachbilaj bi y xeꞌquijacha can pacꞌo wi ri barco.

21Rubenam ri Pablo cꞌa chilaꞌ Jerusalem

1 Tecꞌuchiriꞌ xekaya can ri hermanos,xkamaj bi kabe pa barco y xojꞌec jusucꞌ cꞌapa ri tinamit Cos. Chucaꞌm kꞌij xojoponpa ri tinamit Rodas. Echiriꞌ xojel bi chiriꞌ,xojꞌec pa ri tinamit Pátara. 2 Chupa cꞌuwa tinamit Pátara xkarik jun barco queꞌecFenicia. Xojakꞌan cꞌu riꞌ chupa y xkamajbi kabe chwi ri mar. 3 Ecꞌu laꞌ cojbin pari barco, xkil can ri isla Chipre, waꞌ xcanajcan pa mox chike. Xkamaj cꞌu bi pa tak riluwar re Siria y xojopon pa ri tinamit Tiro,ma ri barco cuꞌyaꞌa can ekaꞌn chiriꞌ.

4Chupa cꞌu wa tinamit xekarik ri quico-jom rubiꞌ ri Cristo y xojcanaj wukub kꞌijcucꞌ. Ecꞌu rique xquipixabaj ri Pablo chaꞌna queꞌec ta Jerusalem, ma ri Ruxlabixelri Dios xukꞌalajisaj chique ri cucꞌulumaj riPablo we xopon chilaꞌ.✡ 5Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,echiriꞌ xicꞌow ri wukub kꞌij, xojel bi chiriꞌ.Conoje ri e aj chiriꞌ, junam cucꞌ ri quixokily ri calcꞌoꞌal, xojcachbilaj lo cꞌa tzaꞌm jache ri tinamit. Chuchiꞌ ri mar xkaxu-cubaꞌ kib y xkaꞌan orar. 6 Xkalakꞌapujkib chikawach. Tecꞌuchiriꞌ, riꞌoj xojakꞌanchupa ri barco, yey rique xetzelej chico-cho.

7 Xkamaj tanchi ubi kabe chwi ri mar;xojel lo pa ri tinamit Tiro y xojopon pari tinamit Tolemaida. Tecꞌuchiriꞌ, xkayarutzil quiwach ri hermanos chiriꞌ y xoj-canaj can jun kꞌij cucꞌ.

8 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, xojel bi y xojoponpa ri tinamit Cesarea. Chilaꞌ xojoc chi-rocho ri Felipe, ri aj tzijol re ri UtzilajTzij, jun chique ri wukub diáconos.✡ Yxojcanaj cꞌu can rucꞌ. 9 Ecꞌu rire e cꞌocajib umiꞌal cꞌamajaꞌ quecꞌuliꞌic yey riquecaquiꞌan kꞌalajisanic ruma ri Dios.

10 Xojnajtir chiriꞌ jujun kꞌij. Echiriꞌ ojcꞌo chiriꞌ, xcꞌun jun kꞌalajisanel re ri Dios,

Ágabo rubiꞌ, petinak Judea. 11 Waꞌ waꞌchixojoꞌlrilaꞌ. Xucꞌam cꞌu riꞌ rupas ri Pabloy chiribil rib xuyut ri rakan y rukꞌab;tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij:

—Jewaꞌ cubiꞌij ri Santowilaj Ruxlabixelri Dios: “Chilaꞌ Jerusalem, jewaꞌ caquiꞌanraj judiꞌab che rachi rajaw wa jun pas,caquiyutu yey caquiya cꞌu paquikꞌab ri nae ta aj judiꞌab” —xchaꞌ.

12Echiriꞌ xkata waꞌ, riꞌoj y ri e aj Cesarealic xojelaj che ri Pablo chaꞌ na queꞌec taJerusalem.

13 Pero ri Pablo xucꞌul uwach chike:—¿Suꞌchac cokꞌ alak y cacoj alak unimal

bis chinucꞌuꞌx? Ma riꞌin nuyaꞌom ne wani-maꞌ na xew ta ri quinyutic, ma quinꞌec tobne quincam pa ri tinamit Jerusalem rumarubiꞌ ri Kanimajawal Jesús —xchaꞌ.

14 Yey ruma cꞌu na xkachꞌij ta ukꞌatexicchaꞌ na queꞌec taj, xkokꞌotaj cojchꞌaꞌt rucꞌpuwi waꞌ, xew cꞌu xkabiꞌij che:

—E chuꞌana na riꞌ janipa ri caraj ri Kan-imajawal —xojchaꞌ.

15 Icꞌowinak chi waꞌ, xkayijbaꞌ kib y xka-maj bi kabe pa ri tinamit Jerusalem. 16 Yxojcachbilaj bi jujun chique ri quicojomrubiꞌ ri Cristo chiriꞌ Cesarea. Cucꞌ rique cꞌojun aj Chipre Mnasón rubiꞌ. Rire e cuqꞌuilri nabe quicojom rubiꞌ ri Cristo. Yey rucꞌ riMnasón cojeꞌcanaj canwi chilaꞌ Jerusalem.

Ri Pablo copon Jerusalem17 Echiriꞌ xojopon Jerusalem, ri her-

manos xojquicꞌul rucꞌ quiꞌcotemal.18 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, ri Pablo xeꞌec kucꞌ

che rilic ri Jacobo yey conoje ri e aj wach reriglesia quimolom quib chiriꞌ. 19 Ecꞌuchiriꞌri Pablo uqꞌuisom chi uyaꞌic rutzil quiwachwa hermanos, xujek utzijoxic chique ja-nipa ri uꞌanom ri Dios chiquixoꞌl ri na eta aj judiꞌab ruma ri chac catajin rire cheuꞌanic.

20 Echiriꞌ xquita waꞌ ri hermanos, licxquiyac ukꞌij ri Dios. Pero xquibiꞌij che riPablo:

«Quil la waꞌ, hermano, janipa lo mil chiaj judiꞌab quicojom chi rubiꞌ ri Cristo waraJerusalem; yey conoje quiyaꞌom quib cheutakexic ri Tzij Pixab tzꞌibital can ruma riMoisés. 21 Pero xtzijox cꞌu chique puwi ricꞌutunic la chiquiwach conoje raj judiꞌabejekel naj chiquixoꞌl ri na e ta aj judiꞌab.Cabiꞌx cꞌu riꞌ rilal quekꞌatej la che utakexicri takanic re ri Moisés, ma cabiꞌij la chiquena caquicoj ta chi ri retalil re circuncisión

✡ 21:4 Hch. 20:22-23 ✡ 21:8 Hch. 6:3-5

Page 201: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 21:22 198 Hechos 21:38chique ri calcꞌoꞌal y na caquiꞌan ta chi nejanipa ri quicꞌutum can ri katiꞌ-kamam.22 »¿Saꞌ cꞌu ri cakaꞌan riꞌoj che waꞌ? Ma laꞌcaquimol ne quib ruqꞌuiyal winak chiꞌij la,we xquito xcꞌun la.

23 »Xew cꞌu ꞌana la wa cakabiꞌij cheꞌla:E cꞌo cajib achijab chikaxoꞌl riꞌoj, chi-rajawaxic chique caquiꞌan ri quibiꞌtisinicchwach ri Dios.* 24 Checꞌama bi ucꞌ la,joskꞌij ib la chwach ri Dios junam cucꞌrique, jelaꞌ pachaꞌ ri cubiꞌij ri takanictzꞌibital can ruma riMoisés. Tojo cꞌu can lari quikasaꞌn† chaꞌ utz caquisocaj ri quiwiꞌ.Jecꞌulaꞌ cakꞌalajin chiquiwach conoje: Ejanipa ri tzijom chique puwi ri cꞌutunicla, na e ta cꞌana uꞌanom; y caquil ne rilic jusucꞌ cabin la, ma e canimaj la ri TzijPixab.

25 »Chique cꞌu ri na e ta aj judiꞌabquicojom rubiꞌ ri Cristo, riꞌoj katzꞌibam chichique na chirajawaxic taj caquitakej takwaꞌ; xew maquitij ri icꞌowisam chi chiqui-wach ri tiox, maquitij quicꞌ y maquitijawaj xa ejitzꞌam, yey maquetzꞌabej ne uwaquikꞌij cucꞌ jujun chic na quicꞌulel taj»xecha che ri Pablo.✡

26Ecꞌu ri Pablo xebucꞌam bi ri cajib achi-jab rucꞌ y chucaꞌm kꞌij xujoskꞌij rib chwachri Dios junam cucꞌ rique. Tecꞌuchiriꞌ, xocpa ri Rocho Dios re cubiꞌij jampalaꞌ caqꞌuisrukꞌijol ri quijoskꞌiquil y queꞌquiyaꞌa chwaraltar ri quikasaꞌn chiquijujunal rique.

27 Ecꞌuchiriꞌ ya caqꞌuis ri wukub kꞌij re riquijoskꞌiquil chwach ri Dios,✡ e cꞌo jujun ajjudiꞌab e aj pa tak ri luwar re Asia xquil riPablo cꞌo pa ri Rocho Dios. Xequichoc cꞌuruqꞌuiyal winak chaꞌ caquichap ri Pablo.28Quesiqꞌuin cꞌu che ubiꞌxiquil:

«¡Achijab alak aj Israel, chojtoꞌo alak! Eachi waꞌ icꞌowinak pa tak ronoje luwar ycacꞌutun chiquiwach conoje ri winak rucꞌtak chꞌaꞌtibenic chirij ri katinamit, chirijri Tzij Pixab y chirij ri Rocho Dios. Yeyna xew ta waꞌ, ma uꞌanom che wa Santow-ilaj Luwar pachaꞌ na jinta chi ukꞌij echiriꞌxebucoj lo jujun na e ta aj judiꞌab pa riRocho Dios, yey waꞌ xeboc pa ri luwar natakal ta chique» quechaꞌ. 29 Jelaꞌ xquibiꞌij,ma ri petinak lok quilom ri Pablo pa ri

tinamit achbilam ruma ri Trófimo, junachi aj Éfeso. Ruma cꞌu waꞌ, xquichꞌobrakan ri Pablo ucojom lo chupa ri RochoDios wa jun achi na e ta cuqꞌuil ri e ajjudiꞌab.

30 Jecꞌuriꞌlaꞌ conoje ri tinamit xeyic-caꞌnic y xquijek quetucuquic. Ri winakna jampatana xeteniꞌ chiriꞌ y xquichap riPablo. E laꞌ quichararem xquesaj bi pa riRocho Dios y xquitzꞌapilaꞌ tak ri oquibal.

31 Ecꞌu riꞌ cacaj caquicamisaj. Xoponcꞌu ubiꞌxiquil che ri comandante‡ que risoldados e aj Roma: «Conoje ri tinamitquetucuquic.»

32 Ecꞌu ri comandante xebucꞌam bi risoldados cucꞌ ri quicapitanes. Queban cꞌuriꞌ xebec pa e cꞌo wi ri winak. Echiriꞌtak ri winak xquil ri comandante cucꞌ risoldados, xcokꞌotaj ri caquiꞌan cꞌax che riPablo.

33 Ecꞌu wa comandante xew xoponic,xuchap ri Pablo y xtakan che cayaꞌiꞌ paqueb carena. Tecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj chinari Pablo y saꞌ rumac uꞌanom.

34 Chiquixoꞌl cꞌu riꞌ ruqꞌuiyal winak najinta chi catatajic, ma jujun quesiqꞌuinjewaꞌ y jujun chic quesiqꞌuin jelaꞌ. Na kꞌalajta chi qꞌuenok saꞌ ri caquibiꞌij. Ruma cꞌulaꞌ, ri comandante xtakan che cacꞌam bi riPablo chilaꞌ pa ri cuartel.

35 Ecꞌuchiriꞌ xebopon ri soldados rucꞌri Pablo che tak ri lepelak re ri cuartel,xajawaxic xquitelej ma ruqꞌuiyal winakcacaj caquichap ri Pablo re caquiꞌan cꞌaxche. 36 Ma ruqꞌuiyal winak re ri tina-mit quetenenic, quiternabem lo ri Pablo yquesiqꞌuinic: «¡Camisaxok! ¡Camisaxok!»quechaꞌ.

Ri Pablo cutoꞌbej rib chiquiwach tak riwinak

37 Echiriꞌ caquicoj bi ri Pablo pa ri cuar-tel, rire jewaꞌ xubiꞌij che ri comandante:

—¿Caya nawi la chwe quinchꞌaꞌtqꞌuenok ucꞌ la? —xchaꞌ.

Ri comandante xutzꞌonoj che:—¿Carik riꞌat catchꞌaꞌt pa ri chꞌaꞌtem

griego? 38 ¿Na at ta neba ri jun aj Egipto,ri xujek jun chꞌaꞌoj wa majaꞌ naj echiriꞌ

* 21:23 “Ri quibiꞌtisinic chwach ri Dios”: Waꞌ e cachꞌaꞌt puwi ri “voto nazareo”. Ri caꞌanaw waꞌ, cubiꞌtisij che ri Diosjuna janipa kꞌij na cutij ta uwaꞌal uva, na cukꞌat ta ruwiꞌ y na cakib ta rucꞌ juna animaꞌ. We xuqꞌuisbej cꞌu waꞌ, cuyachwa raltar tak rukasaꞌn lic qꞌui rajil. Cukꞌat cꞌu ruwiꞌ y cayaꞌ ruwiꞌ pa ri akꞌ puwi raltar, cꞌutubal re uꞌanom chi ronojerubiꞌtisinic chwach ri Dios. Nm. 6:1-20 † 21:24 Ri Pablo xutoj ri quikasaꞌn, ma laj rique na caquichꞌij ta rajil.✡ 21:25 Hch. 15:28-29 ✡ 21:27 Nm. 6:1, 9-12; 19:12 ‡ 21:31 “Comandante”: Waꞌ e jun takanel que milsoldados.

Page 202: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 21:39 199 Hechos 22:19xeberesaj bi cajib mil achijab e camisanelpa tak ri luwar catzꞌintzꞌotic? —xcha che.

39Xubiꞌij cꞌu ri Pablo:—Na in taj. Pakatzij wi in jun achi laxic

in cuqꞌuil ri e aj judiꞌab. In alaxinak pari tinamit Tarso, jun tinamit lic cꞌo uwachre Cilicia. Noꞌj cantzꞌonoj cꞌu co cheꞌla,yaꞌa co la chwe quinchꞌaꞌt chiquiwach ritinamit —xchaꞌ.

40 Ecꞌu ri comandante xuya luwar checachꞌaꞌtic. Xtaqꞌuiꞌ cꞌu riꞌ ri Pablo chetak ri lepelak re ri cuartel y xuꞌan juncꞌutubal rucꞌ rukꞌab chiquiwach ri tinamitchaꞌ quetaniꞌic. Xetzꞌin caꞌn cꞌu riꞌ. Ecꞌu riPablo xujek cachꞌaꞌt pa ri chꞌaꞌtem hebreo,jewaꞌ xubiꞌij:

221«Alak achijab y alak nimak winak, tana

cꞌu alak woꞌora wa toꞌbal wib canꞌan chi-wach alak» xcha ri Pablo.

2 Echiriꞌ ri winak xquito cachꞌaꞌt chiqui-wach pa ri chꞌaꞌtem hebreo, más xetzꞌin-caꞌnic.

Ecꞌu ri Pablo xubiꞌij:3 «Pakatzij wi riꞌin in cuqꞌuil ri e aj

judiꞌab. In alaxinak pa ri tinamit Tarso,jun tinamit re ri luwar re Cilicia; noꞌjchupa wa tinamit Jerusalem in qꞌuiyinakwi. In tijotal cꞌu lo chwi ri Tzij Pixabruma ri Gamaliel rucꞌ jun tijonic lic e chirijri tzijpixab que can ri katiꞌ-kamam. Licnuyaꞌom nucꞌuꞌx che ulokꞌnimaxic ri Diosjelaꞌ pachaꞌ onoje ralak wakꞌij ora.

4 »Ri petinak lok riꞌin xenuternabej nerucꞌ camic ri etakeyom wa jun Cꞌacꞌ Be reri Jesús. Tob achijab o tob ixokib xebenuyapa carena y xebeꞌnuyaꞌa pa cárcel. 5 Ri ca-jawal raj chacunel pa Rocho Dios y conojeri nimak winak re ri tinamit lic quetaꞌamkatzij wa cambiꞌij, ma rique lic xquilo saꞌtak ri xinꞌano. Ma chique ne rique xincꞌulwubi uwujil, tzꞌibital bi chique raj wach eaj judiꞌab e cꞌo Damasco chaꞌ utz quebe-nuchap lo chi presoyil ri quicojom rubiꞌri Cristo y quebenucꞌam lo Jerusalem requeyaꞌiꞌ pa cꞌaxcꞌobic.

Ri Pablo cutzijoj suꞌanic xjalcꞌatitaj ru-binic usilabic

(Hch. 9:1-19; 26:12-18)6 »Ecꞌu laꞌ quintajin chi be y xa nakaj

chic in cꞌo che ri tinamit Damasco, echiriꞌlaj pa tiqꞌuil kꞌij xakicꞌateꞌt xpe chilaꞌ chicajruwonibal jun akꞌ. Waꞌ xwol caꞌn panuwiꞌy xusutij wij. 7 Xintzak pulew y xinta cꞌu

jun kulaj jewaꞌ cubiꞌij chwe: “Saulo, Saulo,¿suꞌchac catchꞌoꞌjin chwij?” xchaꞌ.

8 »Y riꞌin xincꞌul uwach: “¿China rilal,Wajawal?”

Rire xubiꞌij chwe: “Riꞌin in Jesús ri ajNazaret, ri jun catchꞌoꞌjin chirij” xchaꞌ.

9 »Yey ri e cꞌo wucꞌ pakatzij wi xquil ru-wonibal ri akꞌ xwol caꞌn panuwiꞌ y xquixiꞌijquib che; noꞌj na xquimaj ta usucꞌ ri kulajcachꞌaꞌt wucꞌ.

10 »Ecꞌu riꞌin ximbiꞌij: “¿Saꞌ cꞌu riꞌcanꞌano, Wajawal?”

»Y ri Kajawal xubiꞌij chwe: “Chatyacta-jok y jat pa ri tinamit Damasco, ma chiriꞌcabiꞌx wi chawe janipa ri cuaj Riꞌin caꞌanriꞌat” xchaꞌ.

11 »Riꞌin na xintzuꞌn ta chi cꞌu riꞌ ma ru-wonibal ri akꞌ xwol caꞌn panuwiꞌ, xuchupupa nuwach. Xa cꞌu xinchꞌelex bi che rinukꞌab cuma ri e wachbiꞌil, y jelaꞌ xinoponpa ri tinamit Damasco.

12 »Chiriꞌ cꞌu riꞌ cꞌo jun achi Ananíasrubiꞌ; rire lic jusucꞌ rubinic che utakexictak ri takanic re ri Tzij Pixab, yey licchom ruchꞌaꞌtibexic caquiꞌan conoje rajjudiꞌab ejekel chiriꞌ. 13 Xcꞌun cꞌu riAnanías chewilic, xkibwucꞌ, y jewaꞌ xubiꞌijchwe: “Hermano Saulo, chacꞌulu tanchiratzuꞌnibal” xchaꞌ. Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌo-taj, xintzuꞌn tanchic y xinwil uwach riAnanías.

14»Ecꞌu ri Ananías xubiꞌij chwe: “Ri Diosque can ri katiꞌ-kamam, atuchaꞌom chicchaꞌ cawetaꞌmaj saꞌ ri lic caraj Rire, cawilcꞌu uwach ri Jun lic jusucꞌ y cata chuchiꞌjanipa ri cubiꞌij chawe. 15 Ma catuꞌanaat kꞌalajisay re Rire chiquiwach conojeri ticawex puwi tak ri awilom y atomche. 16 Ecꞌu woꞌora, ¿saꞌ chi ri cawoyꞌej?Chatyactajok y chacꞌulu ri bautismo chaꞌcatchꞌajtaj che ramac; yey chaꞌana cꞌu waꞌchupa rubiꞌ ri Kanimajawal” xcha chwe.

Ri Pablo cutzijoj suꞌanic xtak bi cucꞌ ri nae ta aj judiꞌab

17 »Xintzelej cꞌu lo Jerusalem. Ecꞌu riꞌcanꞌan orar pa ri Rocho Dios echiriꞌ xa-kicꞌateꞌt xkꞌalajisax jun cꞌutubal re ri Dioschinuwach. 18 Xinwil cꞌu uwach ri Kani-majawal y jewaꞌ ri xubiꞌij chwe: “Chawilij,chatel bi pa wa tinamit Jerusalem ma ritzijonic panuwiꞌ Riꞌin na caquicꞌul ta riwinak wara” xchaꞌ.

19 »Riꞌin ximbiꞌij cꞌu che: “Wajawal,rique lic quetaꞌam janipa ri na utz tajnuꞌanom lo chique ri quicojom ri biꞌ la

Page 203: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 22:20 200 Hechos 23:6echiriꞌ xinꞌec pa tak sinagoga re quebe-nucꞌam bi pa cárcel y cambalacꞌuj quipa.20 Yey riꞌin in cꞌo chiriꞌ echiriꞌ xcamisax riEsteban, ri jun xkꞌalajisan wach la chiqui-wach ri winak. In ne jun chique ri xquibiꞌijutz cacamisaxic; yey in ri xinchajij canri quikꞌuꞌ ri xecamisan re” xincha che riKanimajawal.

21»Pero ri Kajawal xubiꞌij chwe: “Jat, maRiꞌin lic naj catintak wubi chiquixoꞌl tak ritinamit na e ta aj judiꞌab”» xchaꞌ.

22 Ecꞌu riꞌ ruqꞌuiyal winak, na xquiyata chi luwar che ri Pablo cachꞌaꞌtic.Ecꞌuchiriꞌ, xquijek quesiqꞌuinic, caquibiꞌij:«Chisacha uwach laꞌ la jun achimana takalta chi che cacꞌasiꞌic» quechaꞌ.

23 Yey quesiqꞌuin cꞌu riꞌ ri winaky caquimachꞌ tak ri quikꞌuꞌ pulew ycaquipucꞌ ulew chicaj.

Ri Pablo cucoj rib chwach ri comandanteaj Roma

24 Ruma cꞌu laꞌ, ri comandante xtakanche coquisax bi ri Pablo pa ri cuartel ycajichꞌ upa chaꞌ jelaꞌ quetaꞌmaxic suꞌchacquesiqꞌuin ri winak chirij.

25 Echiriꞌ ri soldados caquiximo recaquijichꞌ upa, ri Pablo xutzꞌonoj che ricapitán* cꞌo chiriꞌ:

—¿Usucꞌ neba cajichꞌ upa junok aj Romawe cꞌamajaꞌ cakꞌat tzij puwiꞌ? —xchaꞌ.

26 Echiriꞌ xuta waꞌ ri capitán, xeꞌec yxubiꞌij che ri comandante:

—Chꞌobo la chi utz saꞌ ri caꞌan la, mawaꞌchi aj Roma —xchaꞌ.

27 Ecꞌu ri comandante xkib rucꞌ ri Pabloy xubiꞌij che:

—Chabiꞌij pe chwe: ¿Katzij at aj Roma?—xcha che.

Ri Pablo xucꞌul uwach:—Katzij, in aj Roma —xchaꞌ.28 Ecꞌu ri comandante xucꞌul uwach:—Riꞌin rucꞌ uqꞌuiyal puak xyaꞌ nuwuj re

xinuꞌan aj Roma —xchaꞌ.Yey ri Pablo xubiꞌij:—Noꞌj riꞌin, in aj Roma chwiwalaxic lok†

—xchaꞌ.29 Na jampatana cꞌu riꞌ, e janipa ri e cꞌo

chiriꞌ re caquijichꞌ upa, xebel rucꞌ. Yeyne ri comandante echiriꞌ xuto ri Pablo aj

Roma, xpe xiꞌin ib rucꞌ ruma uyaꞌom riPablo pa carena.

Ri Pablo cutoꞌbej rib chiquiwach raj kꞌataltzij

30Ecꞌu ri comandante xraj caretaꞌmaj pasakil wi saꞌ ri mac caquitzꞌak raj judiꞌabchirij ri Pablo. Ruma cꞌu riꞌ, chucaꞌm kꞌijxutak quicꞌamic ri nimak e aj chacunel paRocho Dios cucꞌ conoje ri uchapom wi ribri kꞌatbal tzij. Xutak resaxic ri carena cheri Pablo; xucꞌam cꞌu ulok y xuya chiqui-wach.

231 Ecꞌuchiriꞌ, ri Pablo xuchꞌiquibaꞌ

ruwach paquiwi tak ri uchapom wi ribri kꞌatbal tzij y jewaꞌ xubiꞌij:

—Achijab alak watz-nuchakꞌ, ri petinaklok yey cꞌa e ne nuꞌanom wakꞌij ora, liccunaꞌ nucꞌuꞌx jusucꞌ ri nubinic chwach riDios —xchaꞌ.

2 Ruma cꞌu la xubiꞌij ri Pablo, ri Ananíasri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios,xebutak ri e cꞌo rucꞌ chaꞌ caquiraw tꞌoꞌychwa reꞌ.

3 Ecꞌu ri Pablo xubiꞌij che:—¡Chuꞌana ri Dios ucꞌ la janipa ri caꞌan

la chwe, rilal xa queb palaj la!* Ma lalcojotalic re cakꞌat la tzij panuwiꞌ e chirijri cubiꞌij ri Tzij Pixab; noꞌj camacun cꞌu lachirij wa Tzij Pixab ruma xtakan la caꞌancꞌax chwe tob na e ta cubiꞌij riꞌ ri TzijPixab† —xchaꞌ.

4Ri e cꞌo chiriꞌ xquibiꞌij che ri Pablo:—¿Saꞌch? ¿Cayaj cami riꞌ riꞌat ri cajawal

raj chacunel pa Rocho Dios? —xechaꞌ.5Ri Pablo xubiꞌij:—Alak watz-nuchakꞌ, riꞌin na wetaꞌam

taj we rire e cajawal raj chacunel pa RochoDios. We ta e laꞌ wetaꞌam china rire, nacambiꞌij ta waꞌ che, ma tzꞌibital can chupaRuchꞌaꞌtem ri Dios: “Maꞌan ri tzel catchꞌaꞌtchirij ri takanel re ratinamit”✡—xchaꞌ.

6 Ecꞌu ri Pablo retaꞌam nicꞌaj chique riaj kꞌatal tzij e saduceos y nicꞌaj chic efariseos. Ruma cꞌu laꞌ, rire lic co xchꞌawic,jewaꞌ xubiꞌij:

—Achijab alak watz-nuchakꞌ, riꞌin incuqꞌuil ri e fariseos yey in ucꞌajol junfariseo; ecꞌu woꞌora cakꞌat tzij panuwiꞌ xa

* 22:25 “Capitán”: Waꞌ e aj wach que cien soldados. † 22:28 “Aj Roma”: Waꞌ na e ta queꞌelawi ri Pablo xalaxchupa ri tinamit Roma, ma rire xalax Tarso. Ri queꞌelawi e chwi ralaxic lok cꞌo uwuj cubiꞌij rire aj Roma. Laj xyaꞌ wawuj che, ruma rukaw o rumam xuꞌan juna chomilaj chac che ri tinamit. * 23:3 “Xa queb palaj la”: Pa ri chꞌaꞌtemgriego cubiꞌij “lal uwa xan xa chunam rij”. † 23:3 Ri Tzij Pixab na cuya ta luwar cayaꞌiꞌ junok pa cꞌax we cꞌamajaꞌcakꞌalajinic cꞌo umac. Lv. 19:15 ✡ 23:5 Éx. 22:28

Page 204: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 23:7 201 Hechos 23:24

ruma ri cubul pan nucꞌuꞌx che ri cꞌastajibalque ri ecaminak —xchaꞌ.

7 Echiriꞌ xubiꞌij waꞌ ri Pablo, ri fariseoscucꞌ ri saduceos xquijek caquichapalaꞌquib chiquiwach; y jelaꞌ conoje riquimolom quib xquijach quipa. 8 Machiquiwach ri saduceos, na jinta cꞌastajibalque ri ecaminak, na e jinta ne ángelesy na e jinta ne jujun chic uxlabixel; noꞌjchiquiwach ri fariseos, e cꞌo conoje waꞌ.9Y xquijek lic quewokokic.

E cꞌo cꞌu jujun chique raj cꞌutunel reri tzijpixab e cuqꞌuil ri fariseos. Riquexeyactajic y xquijek quechꞌoꞌjinic, jewaꞌcaquibiꞌij: «Na jinta mac cakarik chirij wajun achi. Cꞌaxtaj rire e juna takoꞌn petinakrucꞌ ri Dios o juna ángel ukꞌalajisam waꞌche. Yey we e riꞌ, na utz taj cojchꞌoꞌjin riꞌojchirij ri Dios» quechaꞌ.

10 Jecꞌulaꞌ ri chꞌaꞌoj chiquiwach lic xeꞌecchunimal. Ruma cꞌu riꞌ, ri comandantelic xuxiꞌij rib, ma xuchꞌob rakan caquirakijupa ri Pablo. Ewi xtakan che quisiqꞌuixicjujun chic soldados chaꞌ caquesaj bi riPablo chiquixoꞌl y caquicꞌam bi pa ri cuar-tel.

11 Chucaꞌm akꞌab cꞌut xukꞌalajisaj ribri Kanimajawal chwach ri Pablo y xubiꞌijche: «Pablo, chanimarisaj acꞌuꞌx; ma jelaꞌpachaꞌ xinakꞌalajisaj Riꞌin chiquiwach rie aj Jerusalem, jecꞌulaꞌ lic chirajawaxiccaꞌana pa ri tinamit Roma» xchaꞌ.

Jujun aj judiꞌab caquichꞌobo suꞌaniccaquicamisaj ri Pablo

12 Chucaꞌm kꞌij echiriꞌ xsakiric, e cꞌojujun aj judiꞌab xquiꞌan tzij chiquiwachchaꞌ caquicamisaj ri Pablo. Xquibiꞌij cꞌutchwach ri Dios na quewaꞌ tana y na caquitijta ne mikꞌinaꞌ we na caquicamisaj ta riPablo nabe. Yey xquibiꞌij peta na cꞌaxpaquiwiꞌ we na xquichꞌij ta uꞌanic ri tzijxquiꞌan chiquiwach. 13 Yey ri quiqꞌuiyalri xquiya quib chupa waꞌ, xicꞌow checuarenta.

14 Conoje waꞌ xebec cucꞌ ri nimak eaj chacunel pa Rocho Dios y cucꞌ ri ni-mak winak re ri tinamit, y jewaꞌ xquibiꞌijchique:

—Riꞌoj xkabiꞌij peta na cꞌax pakawiꞌ wena xkachꞌij ta uꞌaniquil wa tzij xkaꞌanchikawach. Ma chwach ri Dios xkabiꞌij najinta cꞌo cakatijo we na cakacamisaj ta riPablo nabe. 15 Ecꞌu woꞌora ralak junamcucꞌ tak ri uchapom wi rib ri kꞌatbal tzij,

tzꞌonoj alak che ri comandante cucꞌam lori Pablo chiwach alak chweꞌk. ꞌAna cꞌu alakche pachaꞌ e riꞌ cata alak uchiꞌ puwi tak ritzꞌakom chirij; yey ecꞌu riꞌoj cakoyꞌej pa bere cakacamisaj —xechaꞌ.

16 Cꞌo cꞌu jun ralab ri ranab ri Pablo yeyrire xuto caquichꞌaꞌtibej puwi ri camisabalre ri Pablo caquiꞌan pa be. Xeꞌec cꞌut, xocbi pa ri cuartel y xuꞌtzijoj waꞌ che ri Pablo.

17 Ewi ri Pablo xusiqꞌuij jun chique ricapitanes que ri soldados y xubiꞌij che:

—Cꞌama bi la wa jun ala chwach ri co-mandante, ma cꞌo caraj cubiꞌij che, yey licil uwach cuto —xchaꞌ.

18Ri capitán xucꞌam cꞌu bi rala y xuꞌyaꞌachwa ri comandante, y jewaꞌ xubiꞌij che:

—Ri Pablo, ri jun cꞌo pa cárcel, xi-nusiqꞌuij y lic xelaj che chaꞌ cancꞌam lo wajun ala chiwach la, ma cꞌo caraj cutzijojcheꞌla —xchaꞌ.

19 Ecꞌu ri comandante xucꞌam bi ralache rukꞌab y xresaj bi rib junam rucꞌrala chiquixoꞌl ri e cꞌo chiriꞌ. Ecꞌuchiriꞌ,xutzꞌonoj che:

—¿Saꞌ ri cawaj catzijoj chwe? —xchaꞌ.20Rala xubiꞌij che:—Ecꞌo jujun aj judiꞌab quiꞌanom tzij

chiquiwach chaꞌ caquitzꞌonoj cheꞌlacacꞌam bi la ri Pablo chweꞌk chwach rikꞌatbal tzij, ma caquiꞌan che pachaꞌ eriꞌ cataꞌ uchiꞌ puwi tak ri tzꞌakom chirij.21 Pero waꞌ macoj la; ma quicꞌow checuarenta ri quiqꞌuiyal rachijab caquewajquib pa be. Y conoje waꞌ xquibiꞌij peta nacꞌax paquiwiꞌ we na xquichꞌij ta uꞌaniquilwa xquijiquibaꞌ uwach. Ma xquiꞌan tzijchiquiwach na quewaꞌ taj y na caquitij tane quimikꞌinaꞌ, we na caquicamisaj ta riPablo nabe. Yey woꞌora xa cacoyꞌej saꞌ ricabiꞌij rilal che ri caquitzꞌonoj —xchaꞌ.

22 Ecꞌu ri comandante xuqꞌuisbejruchꞌaꞌtem rucꞌ rala, xew cꞌu xubiꞌij bi che:

—Na jinta cꞌo cabiꞌij wi we atzijom chiwaꞌ chwe —xchaꞌ.

Ri Pablo catak bi chwach ri takanel Félix23 Tecꞌuchiriꞌ, wa comandante xe-

busiqꞌuij queb capitanes y xebutak chequequimol quichiꞌ queb ciento soldados requebec chakan y setenta re quebec chwicawayuꞌ; yey queb ciento chic e cꞌakallanza. Conoje tak waꞌ quebec cꞌa pa ritinamit Cesarea pa ri belejeb ora‡ chakꞌab.24 Y xtakan che caquiyijbaꞌ ucawayuꞌ riPablo chaꞌ carekꞌnabej bi y jecꞌulaꞌ na jinta

‡ 23:23 “Ri belejeb ora”: Quil “hora” pa vocabulario.

Page 205: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 23:25 202 Hechos 24:14cꞌo cucꞌulumaj chwiquikꞌab chaꞌ copon nachwach ri takanel Félix. 25 Yey xutzꞌibajcꞌu bi jun carta chaꞌ caquiya pan che ritakanel Félix, jewaꞌ utzꞌibaxic xuꞌano:

26 Riꞌin in Claudio Lisias, cantak bi wajun carta cheꞌla, lal nimalaj takanelFélix. Cꞌulu rutzil wach la.

27Wa jun achi cantak bi cheꞌla, xchapcuma raj wach e aj judiꞌab y ya ne e riꞌcaquicamisaj. Ecꞌu riꞌin cucꞌ ri nusolda-dos xiꞌnweselaꞌ paquikꞌab ma xinwetaꞌ-maj rire aj Roma.

28Pero ruma cꞌu xuaj canwetaꞌmaj saꞌri caquitzꞌak wi uchiꞌ, xincꞌam bi rire pari kꞌatbal tzij que raj judiꞌab. 29Xinta cꞌuriꞌ, ri caquitzꞌak wi uchiꞌ xa e puwi takri quicojobal chwi ri tzijpixab quiꞌque.Ecꞌu riꞌin na jinta junamac xinrik che recacamisaxic o re cayaꞌ pa cárcel.

30 Y ruma cꞌu xoꞌlbiꞌx chwe saꞌri quiyijbam raj judiꞌab chirij chaꞌcaquicamisaj, xinchꞌob cꞌu riꞌ más utzwe cantak bi chiwach la. Yey e janipari quetzꞌakaw uchiꞌ, xebenutak checaquikꞌalajisaj chiwach rilal janipa riquitzꞌakom chirij.

Chila cꞌu co ib la.31 Ecꞌu ri soldados xquicꞌam bi ri Pablo

jelaꞌ pachaꞌ ri takanic xꞌan bi chique, ychakꞌab xquicꞌam bi pa ri luwar Antípatris.32Chucaꞌm kꞌij cꞌut, xetzelej lo pa ri cuartelri soldados ebenak chakan; yey ri soldadosebenak chwi cawayuꞌ, xquimaj chubi quiberucꞌ ri Pablo.

33 Ecꞌuchiriꞌ xebopon waꞌ chupa ri tina-mit Cesarea, xquiya ri carta che ri takanely xeꞌquiyaꞌa cꞌu ri Pablo chwach. 34 Ritakanel xrajilaj ri carta y xutzꞌonoj pa ajwi ri Pablo. Echiriꞌ xretaꞌmaj aj pa riluwar re Cilicia, 35 jewaꞌ xubiꞌij che: «Cꞌatecatinto echiriꞌ quecꞌun lo ri etzꞌakayomachiꞌ» xchaꞌ.

Xtakan cꞌu che chaꞌ cachajix pa ri pala-cio re ri Herodes.

24Ri Pablo cutoꞌbej rib chwach ri takanel

Félix1 Woꞌob kꞌij cꞌu ricꞌowic waꞌ echiriꞌ ri

Ananías ri cajawal raj chacunel pa RochoDios xkaj lo pa ri tinamit Cesarea. Rireerachbilam lo jujunnimakwinak re ri tina-mit y jun chic achi aj esay quichiꞌ, Tértulo

rubiꞌ. Xebopon cꞌu riꞌ chwach ri takanel recaquitzꞌak uchiꞌ ri Pablo.

2 Ecꞌuchiriꞌ xsiqꞌuix ri Pablo, ri Tértuloxujeko cutzꞌak uchiꞌ, jewaꞌ cubiꞌij che ritakanel Félix:

«Lal Félix ri lic cꞌo wach la, ri katinamituma rilal urikom unimal utzil chomal y licutz ri takanic la pakawiꞌ ruma lic cꞌo naꞌojla. 3 Waꞌ wa utz ꞌanom la chike na xa tajanipa kꞌij uwach y na xa ta pa jun luwarcakil wi, ma pa tak ronoje luwar cakil wi.Ruma cꞌu riꞌ waꞌ, lic cakatioxij cheꞌla.

4 »Ecꞌu wa jokꞌotaj, chaꞌ na cakabay tala, ꞌana co la riꞌ chojtana la qꞌuenok rucꞌ rirelej cꞌuꞌx la.

5 »Wa karikom riꞌoj chirij wa jun achie pachaꞌ chi jun petel-laj yabil. Rireebuchꞌiꞌom rucꞌ chꞌaꞌoj conoje raj judiꞌab ecꞌo pa tak ronoje luwar che ruwachulew.Yey e cꞌamayom quiwach ri jumutzajticawex cabiꞌx “nazarenos”* chique. 6 Yna xew ta waꞌ, ma xutij ne ukꞌij cuꞌan cheri Rocho Dios pachaꞌ na jinta chi ukꞌij.✡Ruma cꞌu laꞌ, xkachapo y xkaj cakꞌat tzijpuwiꞌ e chirij ri tzijpixab ke riꞌoj.

7 »Pero ri comandante Lisias xumin ribchikaxoꞌl cucꞌ uqꞌuiyal soldados y xumajpakakꞌab. 8 Xebutak cꞌu ri quetzꞌakawuchiꞌ waꞌchi chaꞌ quepe na wara ucꞌ la. Wexta cꞌu la uchiꞌ, cꞌa ecꞌuchiriꞌ quetaꞌmajla lic katzij janipa ri kabiꞌim riꞌoj chirij»xchaꞌ.

9 Yey raj judiꞌab e cꞌo chiriꞌ xquijiquibaꞌuwach che ri takanel: «Lic katzij; e uꞌanomjanipa ri biꞌtal chirij» xechaꞌ.

10 Ecꞌu ri takanel xuꞌan jun cꞌutubal cheri Pablo chaꞌ cachꞌaꞌtic, y rire xujek ubiꞌx-iquil:

«Lic wetaꞌam uqꞌuiyal chi junab lal ajkꞌatal tzij re wa katinamit; e uwariꞌche,rucꞌ ronoje nucꞌuꞌx cantoꞌbej wib chiwachla. 11 We caꞌaj la catzꞌonobej la puwiꞌ,quetaꞌmaj cꞌu la riꞌ: Riꞌin cꞌa e ne ucablajujkꞌij riꞌ xinopon pa ri tinamit Jerusalemchaꞌ canlokꞌnimaj ukꞌij ri Dios. 12 Yey riquetzꞌakaw nuchiꞌ, rique na xinquirik tajquinchꞌoꞌjin rucꞌ junok, na xinquirik tane eenuchꞌiꞌom rucꞌ chꞌaꞌoj ruqꞌuiyal winak pari Rocho Dios, pa tak ri sinagogas o pa junachic luwar re ri tinamit. 13 Jecꞌuriꞌlaꞌ, riquena utz taj caquijiquibaꞌ uwach chiwach lawoꞌora janipa ri quitzꞌakom chwij.

14 »Pero chiwach cꞌu la canya wib chupawaꞌ: Katzij, riꞌin in cꞌo chupa ri Be re ri

* 24:5 “Nazarenos”: Waꞌ e biꞌaj xyaꞌ chique ri e utijoꞌn ri Jesús ri aj Nazaret. ✡ 24:6 Hch. 21:28

Page 206: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 24:15 203 Hechos 25:7

Cristo, yey rique caquibiꞌij che wa Be, xae jun cꞌutunic re socosoꞌnic. Pero chupawaꞌ wa Be, riꞌin e canlokꞌnimaj ri Diosque ri katiꞌ-kamam re ojertan; ma nuco-jom janipa ri cꞌo chupa Rutzij Upixab riDios tzꞌibital can ruma ri Moisés y cumari kꞌalajisanelab. 15 Y jelaꞌ pachaꞌ rique,riꞌin lic nucubam pan nucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios.Ma wetaꞌam ri Dios quebucꞌastajisaj na loconoje ri ecaminak;† jelaꞌ cuꞌan chique rie jusucꞌ y ri na e ta jusucꞌ. 16 Ruma tak cꞌuriꞌ waꞌ, lic quinoc il riꞌin che ri nubinic chaꞌjelaꞌ cacꞌojiꞌ ri nunaꞌoj chi jusucꞌ chwach riDios y chiquiwach ri ticawex.

17»Yey icꞌowinak chi jujun junab riꞌin nain oponinak ta pa ri nutinamit;‡ cꞌa ecꞌuwoꞌora xinoponic chaꞌ quiꞌnyaꞌa nukasaꞌnre toꞌbal que ri nibaꞌib✡ y quiꞌnyaꞌanukasaꞌn chwa raltar re ri Dios.

18 »Echiriꞌ xineꞌquirika jujun aj judiꞌab epetinak pa tak ri luwar re Asia, riꞌin e riꞌcanqꞌuis ri nujoskꞌiquil§ pa ri Rocho Dios.Na xinquirik ta cꞌu chiquixoꞌl ruqꞌuiyalwinak o cucꞌ ri quetucuc pa chꞌaꞌoj.✡19 Ecꞌu wa e aj Asia, we cꞌo juna mac cacajcaquicoj chwij, lic e usucꞌ riꞌ e rique ricoꞌlquibiꞌij waꞌ chiwach la.

20 »Yey cꞌu wa e cꞌo wara, quibiꞌij riquewe cꞌo juna mac xquirik chwij echiriꞌxineꞌela chwach ri kꞌatbal tzij que rajjudiꞌab. 21 Ri numac riꞌin chiquiwachrique, e echiriꞌ xincꞌojiꞌ chiquixoꞌl, xin-siqꞌuin chiquiwach conoje, jewaꞌ ximbiꞌij:“Ralak cakꞌat alak tzij panuwiꞌ wakꞌij xaruma nucubam pan nucꞌuꞌx che ri cꞌasta-jibal que ri ecaminak”» xcha ri Pablo.

22 Ri takanel Félix lic utom chi puwi waCꞌacꞌ Be re ri Jesús. E uwariꞌche echiriꞌ xutawaꞌ, xuchakij ri quimolom wi quib, jewaꞌxubiꞌij chique: «Echiriꞌ cacꞌun ri coman-dante Lisias, cꞌa ecꞌuchiriꞌ canqꞌuis retaꞌ-maxic wa icꞌamom lo chinuwach» xchaꞌ.

23 Xtakan cꞌu che ri capitán que ri sol-dados chaꞌ cachajix ri Pablo, yey xtakanche chaꞌ cayaꞌ luwar chique ri rachbiꞌilqueboꞌlbina rucꞌ y coꞌlquinimaj.

24 Jujun kꞌij cꞌut icꞌowinak, xopon tanchiri takanel Félix rucꞌ ri rixokil Drusila;**

waꞌ wiꞌxok e cuqꞌuil raj judiꞌab. Ecꞌu ritakanel Félix xutak usiqꞌuixic ri Pablo yxuta chi uchiꞌ puwi ri cubulibal cꞌuꞌxaj rucꞌri Kanimajawal Jesucristo.

25 Pero echiriꞌ ri Pablo xujek cachꞌaꞌtchiquiwach puwi ri jusucꞌ binic, puwi ri liccuchajij rib jun chiribil rib chaꞌ na catzakta pa mac y puwi ri kꞌatbal tzij catajinlo paquiwi raj maquib chikawach apanok,ri takanel xuxiꞌij rib che waꞌ y xubiꞌij:«Woꞌora jat, cꞌate na catinsiqꞌuij tanchicechiriꞌ cajamiꞌ nuwach» xchaꞌ.

26 Yey wa takanel Félix xa royeꞌem weri Pablo cuya puak che chaꞌ rucꞌ riꞌ cut-zokopij bi. Ruma cꞌu laꞌ, uqꞌuiyal lajxusiqꞌuij y xchꞌaꞌt rucꞌ. 27 Xicꞌow cꞌu quebjunab, yey ri takanel Félix xjal bi y xcanajri Porcio Festo pucꞌaxel. Ecꞌu ri Félix, xaruma caraj cacanaj can utz chiquiwach rajjudiꞌab, xuya can ri Pablo pa cárcel.

25Ri Pablo cutzꞌonoj cutoꞌbej rib chwach ri

nimalaj takanel re Roma1Oxib kꞌij roponic ri Festo chilaꞌ Cesarea,

xel bi chaꞌ queꞌec Jerusalem. 2 Chiriꞌ cꞌuriꞌ, ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dioscucꞌ ri lic cꞌo quiwach chique raj judiꞌab,xquijek caquicoj quib rucꞌ elejem chwachri Festo ruma ri quitzꞌakom chirij ri Pablo.3 Xquitzꞌonoj cꞌu che ri Festo lic chuꞌanaco riꞌ chukꞌatisaj lo ri Pablo chique pa ritinamit Jerusalem, pero ri quinoꞌjim chirique chiquiwach e caquicamisaj ri Pablopa be.

4 Noꞌj ri Festo xucꞌul uwach: «Ri Pablocꞌo pa cárcel pa ri tinamit Cesarea, yey paqueb oxib kꞌij in cꞌo ne riꞌin chilaꞌ. 5 Utznenareꞌ we e cꞌo jujun e aj wach che alakquebec wucꞌ, ma we cꞌo juna mac chirijwaꞌchi, utz cabiꞌij alak chilaꞌ» xchaꞌ.

6 Laj wajxakib o lajuj kꞌij cꞌu riꞌ xuꞌanchiquixoꞌl raj judiꞌab; tecꞌuchiriꞌ, xtzelej pari tinamit Cesarea. Chucaꞌm kꞌij, xtzꞌuyiꞌcꞌu chupa ri kꞌatbal tzij y xtakan checacꞌam lo ri Pablo chwach.

7 Echiriꞌ xcꞌam lo ri Pablo, raj judiꞌabebelinak pa ri tinamit Jerusalem xquimocrij, xquitzꞌak cꞌu uchiꞌ uꞌanom uqꞌuiyal

† 24:15 “Quebucꞌastajisaj na lo conoje ri ecaminak”: Waꞌ na e ta queꞌelawi conoje queboc chilaꞌ chicaj rucꞌ ri Diosche jun chomilaj cꞌaslemal na jinta utakexic. E queꞌelawi conoje quecꞌastajic chaꞌ cakꞌat tzij paquiwiꞌ ruma ri Dios.Dn. 12:2; Jn. 5:28-29; Hch. 23:6; 26:6-8 ‡ 24:17 “Ri nutinamit”: Ri Pablo e cuqꞌuil raj judiꞌab tob xalax Tarso, juntinamit lic naj che Jerusalem; noꞌj rutinamit e Jerusalem, ma chilaꞌ xqꞌuiy wi. Hch. 22:3; 26:4 ✡ 24:17 Hch. 20:1-6§ 24:18 “Ri nujoskꞌiquil”: Nm. 6:1, 9-12; 19:12 ✡ 24:18 Hch. 24:5-6 ** 24:24 “Drusila”: Rire e umiꞌal HerodesAgripa I y ranab Herodes Agripa II. Ri Drusila xujach can ri nabe rachijil chaꞌ cuꞌan rixokil ri Félix.

Page 207: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 25:8 204 Hechos 25:25mac lic na utz ta uwach, tob na xquirik tajsuꞌanic caquijiquibaꞌ uwach wa caquibiꞌijchirij.

8 Ecꞌu ri Pablo xutoꞌbej rib chiquiwachconoje, jewaꞌ xubiꞌij:

—Riꞌin na jinta cꞌana in macuninak wi,mana in chꞌaꞌtinak ta chirij ri tzijpixab queraj judiꞌab, chirij ri Rocho Dios o chirij rinimalaj takanel re Roma —xchaꞌ.

9Pero ri Festo, xa ruma caraj cacanaj canutz chiquiwach raj judiꞌab, jewaꞌ xubiꞌijche ri Pablo:

—¿Cawaj cateꞌec Jerusalem y chilaꞌcakꞌat tzij pawiꞌ chinuwach ruma tak waꞌ?—xchaꞌ.

10 Ecꞌu ri Pablo xucꞌul uwach:—Riꞌin in cꞌo chi chwach jun kꞌatbal tzij

re ri nimalaj takanel re Roma, pa takalwi chwe cakꞌat tzij panuwiꞌ. Yey rilal licetaꞌam la chi utz, riꞌin na jinta juna macnuꞌanom chiquij raj judiꞌab. 11Mawe ta cꞌojuna numac o we ta cꞌo nuꞌanom re takalchwe quincamisax ruma, riꞌ na canjecꞌ tawib che quincamisaxic. Noꞌj we na katzijta wa quitzꞌakom chwij, na jinta junok riꞌtakal che quinuya paquikꞌab raj judiꞌab.Cantzꞌonoj cꞌu riꞌ chaꞌ ri nimalaj takanel reRoma, e rire ri cuta nuchiꞌ* —xchaꞌ.

12 Ecꞌu ri Festo, echiriꞌ xuqꞌuis cachꞌaꞌtcucꞌ ri e yaꞌl unaꞌoj, jewaꞌ xubiꞌij che riPablo:

—Xatzꞌonoj cꞌut e ri nimalaj takanelre Roma ri cataw achiꞌ pa kꞌatbal tzij;jecꞌuriꞌlaꞌ chwach ri nimalaj takanel reRoma catintak wubi —xchaꞌ.

Ri rey Agripa caraj cuta ri Pablo13 Icꞌowinak chi cꞌu jujun kꞌij echiriꞌ ri

rey Agripa† rucꞌ rixok Berenice‡ xeboponpa ri tinamit Cesarea chaꞌ caquiya rutziluwach ri Festo. 14 Yey ruma lic uqꞌuiyalkꞌij xquiꞌan chiriꞌ, ri Festo xutzijoj che rirey Agripa suꞌchac cꞌo ri Pablo pa cárcel,jecꞌuwaꞌ xubiꞌij che:

—Wara cꞌo jun achi yaꞌtal can pa cárcelruma ri takanel Félix. 15 Echiriꞌ xinoponpa ri tinamit Jerusalem, ri nimak e aj cha-cunel pa Rocho Dios cucꞌ ri nimak winakque raj judiꞌab, xquicoj umac wa jun achichinuwach y xquitzꞌonoj chwe asu cankꞌattzij puwiꞌ. 16 Yey chique tak cꞌu riꞌ waꞌ,riꞌin ximbiꞌij: Chikaxoꞌl ri oj aj Roma, wecꞌo junok xcojiꞌ umac, nabe na cayaꞌiꞌ che

cutoꞌbej rib chiquiwach ri quecojow umac.Ywexrikitaj cꞌu umac, cꞌa ecꞌuchiriꞌ, cakꞌattzij puwiꞌ y cayaꞌiꞌ pa cꞌax.

17 »E uwariꞌche, xew xecꞌun ri quicojomumac ri Pablo, riꞌin na xinmayin ta rucꞌwaꞌ; ma asu chucaꞌm kꞌij, xintzꞌuyiꞌ pa rikꞌatbal tzij y xintak cꞌu ucꞌamic.

18 »Xecꞌojiꞌ cꞌu chiriꞌ ri e aj tzꞌakal tzijchirij, pero na jinta juna umac xquicojopachaꞌ ri nuchꞌobom riꞌin caquitzꞌak chirij.19Ma ri mac xquitzꞌak chirij, xa e tak puwiri cꞌutunic que ri aj judiꞌab puwi ri Diosy puwi jun achi Jesús rubiꞌ, yey waꞌ cam-inak chi nenareꞌ, tob ri Pablo lic cujiquibaꞌuwach cꞌaslic.

20 »Ecꞌu riꞌin, ruma na canrik taj suꞌaniccanyijbaꞌ ri cꞌo wi, xintzꞌonoj na che wecaraj queꞌec pa ri tinamit Jerusalem chaꞌchilaꞌ caꞌaniꞌ ri kꞌatbal tzij puwiꞌ che ritzꞌakom chirij. 21 Pero ri Pablo xutzꞌonojcataꞌ uchiꞌ ruma ri nimalaj takanel Au-gusto. Ruma cꞌu laꞌ, xintakan che cachajixna pa ri cárcel wara, copon na rukꞌijolcantak bi chwa ri nimalaj takanel re Roma—xchaꞌ.

22 Ecꞌuchiriꞌ, ri Agripa jewaꞌ xubiꞌij cheri Festo:

—Riꞌin lic cacha nucꞌuꞌx canto saꞌ ricubiꞌij wa jun achi —xcha ri Agripa.

Ewi ri Festo xubiꞌij che:—Chweꞌk na, cata la —xcha che.23 Chucaꞌm kꞌij cꞌu riꞌ, ri Agripa y

ri Berenice xeboponic. Yey saꞌchi ru-chomal ri coquibal xquiꞌano, pachaꞌ e ni-mak takanelab lic cꞌo quiwach. Xeboc cꞌupa ri nimalaj upa ja pa caquimol wi quib,junam cucꞌ ri comandantes y rachijab e ajwach re ri tinamit. Ecꞌu ri Festo xtakan checacꞌam lo ri Pablo chiquiwach.

24 Ecꞌuchiriꞌ, ri Festo jewaꞌ xubiꞌij:«Lal rey Agripa y onoje ri alak achi-

jab cꞌo alak junam wara kucꞌ, riꞌ cꞌu riꞌwa jun achi cꞌo chiwach alak. Conojeruqꞌuiyal winak e aj judiꞌab xquitzꞌak uchiꞌrire chinuwach pa ri tinamit Jerusalem.Yey woꞌora pa wa tinamit Cesarea, rucꞌsicꞌ caquitzꞌonoj rucamic chwe. 25 Noꞌjriꞌin na jinta cꞌo canrik chirij chaꞌ takalche cacamisaxic. Ecꞌu rire xutzꞌonoj cataꞌuchiꞌ ruma ri nimalaj takanel Augusto; euwariꞌche, nubiꞌim chic cantak bi chwachwa nimalaj takanel.

* 25:11 Ruma ri Pablo aj Roma, cꞌo pukꞌab cutzꞌonoj cata uchiꞌ ruma ri nimalaj takanel re Roma we chwach rire najusucꞌ ta ri kꞌatbal tzij ꞌanom puwiꞌ. † 25:13 “Agripa”: Waꞌ e Agripa II, ucꞌajol Agripa I. ‡ 25:13 “Berenice”:Waꞌ e umiꞌal Agripa I y ranab Agripa II.

Page 208: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 25:26 205 Hechos 26:1726 »Yey riꞌin chinukꞌab cꞌo wi cantzꞌibaj

pan che ri nimalaj wajawal Augusto saꞌ rimac tzꞌakom chirij. Pero cꞌamajaꞌ cakꞌala-jin chinuwach saꞌ ri cantzꞌibaj bi.

»Ecꞌu uwariꞌche canya na chiwach ralak,pero e más chiwach rilal, lal rey Agripa.Cuaj cꞌut cata la uchiꞌ chaꞌ we rilal xrik lasaꞌ rumac, riꞌin cꞌo cꞌu cantzꞌibaj puwi rire.27 Ma chinuwach riꞌin, na ube taj cantakbi junok cꞌo pa presoyil we na cankꞌalajisajtubi ri tzꞌakom chirij» xchaꞌ.

26Ri Pablo cutoꞌbej rib chwach ri rey Agripa

1Ecꞌuchiriꞌ, ri Agripa xubiꞌij che ri Pablo:«Woꞌora canya luwar chawe catchꞌawic recatoꞌbej awib» xchaꞌ.

Ecꞌu ri Pablo xuyac rukꞌab y xujek jewaꞌcutoꞌbej rib:

2 «Lal rey Agripa, riꞌin lic quinquiꞌcoticma cayaꞌtaj chwe quincꞌojiꞌ chiwach la chaꞌcantoꞌbej wib che tak ronoje ri tzꞌakomchwij cuma raj judiꞌab. 3 Lic cꞌu utzuꞌanom, ma rilal lic etaꞌam la puwi takronoje ri kacojobal ri oj aj judiꞌab yeyetaꞌamne la saꞌ tak ri cakachapalaꞌ kib riꞌojpuwiꞌ. Ruma cꞌu laꞌ, cantzꞌonoj co cheꞌla,chinta co la rucꞌ unimal cꞌuꞌxaj.

Ri Pablo cutzijoj saꞌ rubinic ojertan4 »Conoje raj judiꞌab quetaꞌam saꞌ ri nu-

binic nusilabic chwi lo in ala, ma xinqꞌuiychilaꞌ Jerusalem pa ri nutinamit Israel.*5 Yey we ne rique cacaj caquikꞌalajisaj waquetaꞌam, caquibiꞌij cꞌu riꞌ, katzij, riꞌin licojertan lo riꞌ xex wi in cuqꞌuil ri fariseos, rilic katakem ri cꞌutunic que raj judiꞌab puwiri takanic re ri Moisés.

6 »Yey ecꞌu woꞌora, ruma ri nucubampan nucꞌuꞌx che ri biꞌtisinic xuꞌan ri Dios†chique ri katiꞌ-kamam ojertan, xa rumawaꞌ inyaꞌom pa kꞌatbal tzij. 7 Waꞌ wabiꞌtisinic e koyeꞌem riꞌoj oj calcꞌoꞌal canri cablajuj ucꞌajol ri kamam Jacob ojer-tan, chaꞌ e cuꞌana kucꞌ janipa ri biꞌtisimchike. Ecꞌu uwariꞌche na cakokꞌotaj taulokꞌnimaxic ri Dios chipakꞌij chichakꞌab.Cambiꞌij cꞌu riꞌ cheꞌla, lal rey Agripa: Xaruma cꞌu ri nucubam pan nucꞌuꞌx riꞌin chewaꞌ wa biꞌtisinic, catzꞌak nuchiꞌ cuma rajjudiꞌab. 8 Cantzꞌonoj cꞌu che onoje ralakalak aj judiꞌab: Chiwach ralak, ¿na pukꞌab

ta neba ri Dios cꞌo wi quebucꞌastajisaj lo riecaminak?

9 »E ri petinak lok, e chinuwach riꞌin elic chirajawaxic chwe ri canꞌan uqꞌuiyal nautz taj chiquij ri quicojom rubiꞌ ri Jesúsri aj Nazaret. 10 Y jenewaꞌ xinꞌan pa ritinamit Jerusalem. Lic e qꞌui ri xebenuyapa cárcel rumaquicojom rubiꞌ ri Jesús. Waꞌxyaꞌ ne uwujil panukꞌab cuma ri nimak eaj chacunel pa Rocho Dios. Yey riꞌin xinyane nuchꞌaꞌtem chiquij chaꞌ quecamisaxic.11 Y pa tak ronoje ri sinagogas uqꞌuiyallaj xebenuya pa cꞌax re canmin quiwachchupa chaꞌ caquicꞌak bi ukꞌij ri Jesús. Yruma ri lic xinchꞌuꞌjer chiquij rucꞌ woy-owal, xebeꞌnutzucuj ne cꞌa pa tak ri tina-mit lic naj.

Ri Pablo cutzijoj tanchic suꞌanic xjalcꞌati-taj rubinic usilabic

(Hch. 9:1-19; 22:6-16)12 »Ecꞌu in cꞌo wi riꞌ che waꞌ, numajom

chi cꞌu bi nube pa ri tinamit Damasco,wucꞌam uwujil yaꞌtal chwe cuma ri nimake aj chacunel pa Rocho Dios cꞌutubal reintakom bi cuma rique chaꞌ quebenuya pacꞌax ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. 13Cantzijojcꞌu riꞌ cheꞌla, lal nimalaj takanel, ri xincꞌu-lumaj: Pa tiqꞌuil kꞌij e riꞌ numajom bi rinube, xinwil ruwonibal jun akꞌ xpe chilaꞌchicaj. Yey waꞌ más ne cawolkꞌin chwaruwonibal ri kꞌij; ecꞌu riꞌ waꞌ xusutij wijcucꞌ conoje ri ebenak wucꞌ. 14 Xojtzakcꞌu konoje riꞌoj pulew, yey xinta jun kulajcachꞌaꞌt wucꞌ pa ri chꞌaꞌtem hebreo, je-waꞌ cubiꞌij chwe: “Saulo, Saulo, ¿suꞌchaccatchꞌoꞌjin chwij? Atuquel caꞌan cꞌax cheawib jelaꞌ pachaꞌ cuꞌan ri boyex echiriꞌcuya akan che ri puya cachꞌic lo che” xchaꞌ.

15 »Ecꞌu riꞌin ximbiꞌij: “¿China rilal, Wa-jawal?” xinchaꞌ.

»Yey ri Kajawal xubiꞌij: “Riꞌin inJesús, ri jun catchꞌoꞌjin chirij. 16 Perowoꞌora chatyactajok y chayijbilaꞌ awibre caꞌan ri catintak che, ma e uchac waꞌxincꞌut wib chawach. Canꞌan cꞌu wajchac chawe y catuꞌana at kꞌalajisay reri cat-tajin che rilic woꞌora y ri cawilchikawach apanok echiriꞌ cancꞌut tanchiwib chawach. 17 Catinchajij chiquiwachratinamit e aj judiꞌab y chiquiwach ri na eta aj judiꞌab, waꞌ e ri tzel catquilo. Yeycatintak bi woꞌora chique ri na e ta aj

* 26:4 “Ri nutinamit”: Ri Pablo tob xalax Tarso, xqꞌuiy Jerusalem y e cuqꞌuil raj Israel. Hch. 22:3 † 26:6 “Ribiꞌtisinic xuꞌan ri Dios”: Waꞌ e cutak lo jun Colobenel. Yey ruma wa Colobenel, cuya chique rutinamit jun chomilajcꞌaslemal na jinta utakexic.

Page 209: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 26:18 206 Hechos 27:2

judiꞌab 18 chaꞌ awuma riꞌat cajakataj riquiwachy jecꞌulaꞌ na quebin ta chi chupa rikꞌekuꞌm, ma e quebin chupa ri Kꞌijsak. Yeyawuma riꞌat caquesaj ne quib riꞌ pukꞌabruchukꞌab ri Satanás y caquiya quib pukꞌabri Dios. Ruma cꞌu ri cubulibal quicꞌuꞌxwucꞌ, caquicꞌul ri cuybal mac y caquicꞌulque janipa tak ri ubiꞌtisim chi lo ri Dioschique rutinamit” xchaꞌ.

Ri Pablo cutzijoj ri chac yaꞌom che rumari Dios

19»Jecꞌuriꞌlaꞌ, lal reyAgripa, na xinuꞌanata in aj palajiy tzij chwa wa xcꞌut chweruma ri Dios. 20 Ma ri xinꞌano e nabexinꞌec che utzijoxic chique ri e cꞌo pa ritinamit Damasco, tecꞌuchiriꞌ chique ri ecꞌo pa ri tinamit Jerusalem y pa ronojetak ri luwar re Judea. Yey xinꞌec ne cheutzijoxic chique ri na e ta aj Israel. Chiquecꞌu conoje ximbiꞌij lic chirajawaxic wicaquitzelej quitzij chwach ri Dios, caquiyaquib pukꞌab y caquiꞌan cꞌu ri utz jelaꞌpachaꞌ ri takal chique ri quitzelem chiquitzij chwach ri Dios.

21 »Ruma cꞌu waꞌ, raj judiꞌabxineꞌquichapa lo pa ri Rocho Dios y xcajne quinquicamisaj. 22Pero ruma nucꞌulumrutoꞌbal ri Dios, cꞌa wakꞌij ora nawokꞌotamta ne ukꞌalajisaxic ri Dios chique conojeri ticawex, chinimaꞌk chichꞌutiꞌk. Yeyronoje ri nubiꞌim puwi ri Cristo e junamrucꞌ ri tzꞌibital can cuma ri kꞌalajisanelaby ruma ri Moisés puwi tak ri cuꞌana nachikawach apanok. 23 Ma rique xquibiꞌijchirajawaxic ri Cristo caricꞌowibej narucꞌaxcꞌolil ri camic y cuꞌana ri nabecacꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak, chaꞌjelaꞌ cutzijoj ri Kꞌijsak chique ri katinamity chique ri jujun chic tinamit na e ta ajjudiꞌab.»

Ri xquichꞌob ri takanelab puwi ri Pablo24 Ecꞌu riꞌ catajin ri Pablo che ubiꞌxiquil

waꞌ re toꞌbal rib, ri Festo lic co xchꞌawic yxubiꞌij:

—Pablo, ¡at chꞌuꞌjerinak! Lic caticꞌowuwiꞌ che rajilaxic uqꞌuiyal wuj, y ruma waꞌxatchꞌuꞌjeric —xchaꞌ.

25Noꞌj ri Pablo xubiꞌij:—Na in chꞌuꞌjerinak taj, Festo, ri lic cꞌo

wach la. Ma wa quintajin che ukꞌalajisaxic

lic katzij y lic usucꞌ. 26 Ma e ne ri reyAgripa, ri in cꞌo chwach, rire lic retaꞌampuwi tak waꞌ. Ruma ne riꞌ, lic quinchꞌaꞌtrucꞌ ronoje nucꞌuꞌx chwach rire. Ma chin-uwach riꞌin, ronoje tak wa quintajin cheubiꞌxiquil, utom chi rire; ma tak waꞌ naxa ta xeꞌlakꞌay uꞌanom. 27 ¿Cacoj la rilallal rey Agripa, janipa ri quitzꞌibam canri kꞌalajisanelab ojertan? ¡Riꞌin wetaꞌamcacoj la waꞌ! —xchaꞌ.

28 Ecꞌuchiriꞌ, ri rey Agripa xubiꞌij che riPablo:

—E cami cachꞌob riꞌat, ¿xa jubikꞌ chicaraj cacoj pa nujolom chaꞌ quinuꞌana injun cucꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo? —xchaꞌ.

29 Ecꞌu ri Pablo xubiꞌij che:—E lic cuaj riꞌ cuꞌana waꞌ ucꞌ la, xa

pa jokꞌotaj o tob camayinic; pero ¡liccantzꞌonoj che ri Dios chaꞌ na xew ta rilal,ma e janipa wa quinquitataꞌ wa jokꞌotaj,quebuꞌana jelaꞌ pachaꞌ riꞌin!‡ Xew cꞌu nacuaj taj cayaꞌiꞌ alak pa carena pachaꞌ waꞌanom chwe riꞌin —xchaꞌ.

30 Echiriꞌ xubiꞌij waꞌ ri Pablo, xeyactaj rirey Agripa, ri takanel Festo, rixok Berenicey conoje ri etzꞌul chiriꞌ cucꞌ. 31 Yey echiriꞌxquijach tak bi quib, chiquiwach caquibiꞌij:«Waꞌchi, na jinta cꞌo uꞌanom chaꞌ takal checacamisaxic o cayaꞌ pa cárcel» quechaꞌ.

32 Ecꞌu ri Agripa xubiꞌij che ri Festo:—Waꞌchi, utz catzokpix bi tamaji

utzꞌonom cataꞌ uchiꞌ ruma ri nimalajtakanel re Roma —xchaꞌ.

27Ri Pablo catak bi Roma

1 Ecꞌuchiriꞌ xjiquibax uwach cojtak bipa ri luwar re Italia pa barco, ri Pabloy jujun chic chique ri e cꞌo pa presoyilxeyaꞌ pukꞌab jun capitán que soldados,Julio rubiꞌ. Waꞌ waꞌchi catakan paquiwi risoldados “E re ri nimalaj takanel Augusto”cabiꞌx chique. 2 Xojoc* cꞌu bi chupa junbarco re ri puerto Adramitio, e riꞌ queꞌecpa tak ri tinamit e cꞌo chuchiꞌ ri mar reAsia. Xkamaj cꞌu bi kabe chwi ri mar. Yeyxeꞌec kucꞌ ri Aristarco,✡ jun aj Tesalónica,jun tinamit pa ri luwar re Macedonia.

‡ 26:29 “Quebuꞌana jelaꞌ pachaꞌ riꞌin”: Ri queꞌelawi ri xubiꞌij ri Pablo, e lic utz we conoje caquicoj rubiꞌ ri Cristoy jecꞌulaꞌ caquicꞌul ri chomilaj cꞌaslemal na jinta utakexic. * 27:2 Ri xbiꞌn waꞌ wa chꞌaꞌtem “Xojoc” e Lucas, rixtzꞌiban ri libro, ma xoc bi pa ri barco rucꞌ ri Pablo. Raj wach que ri soldados xuya luwar chique ri Lucas y ri Aristarcocacachbilaj bi ri Pablo pa barco. ✡ 27:2 Hch. 19:29; 20:4; Col. 4:10; Flm. 24

Page 210: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 27:3 207 Hechos 27:233Chucaꞌm kꞌij cꞌut, xojopon pa ri tinamit

Sidón. Chiriꞌ cꞌu riꞌ, ri Julio, raj wach queri soldados, lic xucꞌut ri rutzil ucꞌuꞌx cheri Pablo, ma xuya luwar che xeꞌbina cucꞌri ramigos chaꞌ caquitoꞌ lo rucꞌ ri cajawaxche.

4Xojel cꞌu bi pa ri tinamit Sidón. Pero naxojꞌec ta jusucꞌ ruma ri tew lic cajumcaꞌnic,yey waꞌ chikawach petinak wi. Ecꞌu xkasutrij ri isla Chipre chaꞌ cojuchꞌuk ri juyub cheri tew. 5Xojicꞌow cꞌu chwach tak ri tinamitre Cilicia y re Panfilia, ri e cꞌo chuchiꞌ rimar. Y xojopon cꞌu pa ri tinamit Mira, juntinamit re Licia. 6 Chiriꞌ cꞌu riꞌ, ri capitánque ri soldados xurik jun barco re ri puertoAlejandría, e riꞌ cumaj bi ube queꞌec pa takri luwar re Italia. Y xojuya bi chupa.

7 Uqꞌuiyal kꞌij cꞌut xojbin chwi ri mar elaꞌ xa coqꞌuil, y lic cꞌayew xojopon chwachri tinamit Gnido ruma ri tew cojukꞌatejchikawach. Ruma waꞌ xkamaj bi kabe pari isla Creta pa na lic ta cujum wi rib ritew chike. Xojicꞌow cꞌu chwach ri tinamitSalmón. 8 Ewi xojicꞌow chirij waꞌ wa islaxa nakaj che ruwa rakan takꞌaj y jelaꞌlic cꞌayew xojopon pa jun tinamit BuenosPuertos, cabiꞌx che. Waꞌ xa chunakaj chi ritinamit Lasea cꞌo wi.

9 Lic cꞌut uqꞌuiyal kꞌij chic kajamom cheri kabenam yey lic xibibal chi ri binemchwi ri mar, ma cꞌacꞌ ricꞌowic ri nimakꞌijechiriꞌ ri aj judiꞌab caquiꞌan ayuno† yey ene riꞌ cujek ri kꞌalaj. E uwariꞌche ri Pabloxebupixabaj, 10 jewaꞌ xubiꞌij chique:

«Alak achijab, riꞌin canwilowa kabenamchwi wa mar lic xibibal uwach. Cꞌo pa sakna xa ta jubikꞌ ri cakajam canok; na xew tacakajam can ekaꞌn y cakajam can ri barco,ma laj ne cakajam can ri kacꞌaslem riꞌoj»xcha chique.

11 Pero ri capitán que ri soldados e licxuta que ri cꞌamayom bi re ri barco y rirajaw waꞌ, yey na xoc ta il che ri xubiꞌijri Pablo. 12 Ecꞌu ri puerto pa cataqꞌuiꞌwi ri barco na e ta jun luwar pa utz ca-kicꞌowibej wi rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew ycꞌo jab.‡ Ruma cꞌu laꞌ, lic e qꞌui xquibiꞌijchiquiwach quebel chiriꞌ y caquitij ukꞌijquebec pa ri tinamit Fenice chaꞌ chilaꞌcaquicꞌowibej rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌojab. Wa jun puerto re ri isla Creta catzuꞌn

lo puwiquikꞌab y pa mox che rutzakibalkꞌij.

Ri cakjikꞌ chwi ri mar13 Xpe cꞌu jun tew pa sur xa cawelel

chic. Waꞌ xucoj pa quijolom e xuꞌana riquirayim, y jecꞌulaꞌ utz caquimaj bi quibe.Xquimaj cꞌu bi quibe pa ri barco chunakajri takꞌaj che ri isla Creta.

14 Pero na naj ta kaꞌanom chwi ri marechiriꞌ xujek jun nimalaj cakjikꞌ “Euro-clidón” cabiꞌx che y xujek cꞌu riꞌ e cupakejbi ri barco. 15 Ecꞌu riꞌ waꞌ wa cakjikꞌxujek cuxulcꞌatilaꞌ ri barco y na utz ta chiccacꞌam bi jusucꞌ chwa ruchukꞌab runimaltew. Jecꞌulaꞌ xa xkaya bi kib xojcꞌam biruma runimal tew.

16 Xkasutij cꞌu rij jun ralco isla Claudarubiꞌ pa na lic ta cujum wi rib ri tew chike,yey lic xuꞌan cꞌayew chike xkajecꞌ pan riralco barco re toꞌbal ib, ri charem ruma rinimalaj barco. 17 Ecꞌuchiriꞌ xakꞌanisax waꞌpa ri nimalaj barco, xcojiꞌ ucowil ri barcorucꞌ laso chaꞌ na cuꞌan ta ucꞌaj ruma ricakjikꞌ. Lic cꞌu xkaxiꞌij kib riꞌ, ma runimaltew cupakej ri barco chwach jun luwarSirte rubiꞌ, pa na cho ta wi ri yaꞌ y wuluꞌluxeꞌ ri sanyeb. Xesax cꞌu ri manta cꞌo puwiri barco y xyaꞌ luwar che ri barco cacꞌam biruma runimal tew.

18 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, lic cꞌa cajabajoꞌx ribarco ruma ruchukꞌab ri cakjikꞌ. Rumacꞌu riꞌ rachijab ebucꞌayom ri barco xquijekcaquicꞌak tak bi ri ekaꞌn re ri barco pa rimar. 19 Y churox kꞌij xkajek utoric upa ribarco y xkacꞌak bi pa ri mar tak ri xkatoro.

20 Uqꞌuiyal kꞌij cꞌu riꞌ na jinta kꞌij y najinta chꞌumil xkꞌalajinic, yey ri cakjikꞌ naxa ta jubikꞌ ri yaꞌ curoj chike. Ruma cꞌu waꞌna jinta chi pa sak we cojcꞌasiꞌ na. 21 Yeyna oj woꞌkinak ta uqꞌuiyal kꞌij. E uwariꞌcheri Pablo xtaqꞌuiꞌ chiquixoꞌl conoje y jewaꞌxubiꞌij:

«Alak achijab, lic utz ta e xta alak riximbiꞌij; ma we tamaji xojel lo pa ri islaCreta, na cakacꞌulumaj ta riꞌ waꞌ y na jintane cꞌo cakajam riꞌ.

22 »Noꞌj cꞌu woꞌora cannimarisaj cꞌuꞌxalak rucꞌ waꞌ: Na jinta junok cujam canrucꞌaslem che alak, xew cakajam canri barco. 23 Cambiꞌij waꞌ ma wa junakꞌab xcꞌun wucꞌ ri ángel re ri Dios,

† 27:9 “Ri nimakꞌij echiriꞌ ri aj judiꞌab caquiꞌan ayuno”: Waꞌ cuꞌan pa septiembre u octubre. Chwi rimarMediterráneolic cꞌo cakjikꞌ cujek lo octubre y cuꞌqꞌuisa cꞌa febrero. ‡ 27:12 “Rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab”: Chupa ri Bibliapa caxtila cabiꞌx “invierno” che rukꞌijol echiriꞌ lic cꞌax tew y cꞌo jab. Chilaꞌ Israel y chwi ri mar Mediterráneo, waꞌcajeker octubre y caqꞌuis abril.

Page 211: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 27:24 208 Hechos 28:3ri Jun nuyaꞌom wib pukꞌab y ri can-lokꞌnimaj. 24 Ecꞌu ri ángel xubiꞌij canwaꞌ chwe: “Pablo, maxiꞌij awib, ma licchirajawaxic cateꞌela chwach ri nimalajtakanel re Roma. Yey awuma riꞌat, riDios quebucolobej che ri camic conojeri e cꞌo awucꞌ chupa ri barco” xcha riángel chwe. 25 Ruma cꞌu laꞌ, alak achi-jab, nimarisaj cꞌuꞌx alak. Ma riꞌin cubulnucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios y lic nujiquibam ecuꞌanaꞌ pachaꞌ ri xbiꞌx chwe. 26 Noꞌj cꞌu ribarco cuꞌchꞌiquibaꞌ na cꞌu rib pa ri sanyebchwach juna isla»✡ xcha ri Pablo.

27 Jun akꞌab cꞌu riꞌ, echiriꞌ xkaqꞌuis quebsemana, oj pakem bi ruma ri tew chwi rimar Adriático. Yey pa tiqꞌuil akꞌab cꞌut,e rachijab ebucꞌayom ri barco xquinaꞌbejcatajin coponic chunakaj ulew. 28 Xquipajcꞌu ruchoyil upa ri yaꞌ y xquinaꞌbej treintay seis metros chi uchoyil upa. Xojbin chipan jubikꞌ y xquipaj tanchic. Xquinaꞌbejcꞌu riꞌ xa veintisiete metros chi uchoyilupa. 29 Lic cꞌu caquixiꞌij quib we ri tewxuchik ri barco chwa abaj. Ewi xquicꞌak bicajib anclas§ pa ri mar chirij lo ri barco recaquixim rucꞌ chaꞌ utz cataqꞌuiꞌic. Xew cꞌulic coyeꞌem chic casakiric.

30 Ecꞌu rachijab ebucꞌayom ri barcoxcaj caquiya can ri barco. Xquijek cꞌucaquikasaj pa ri mar ri ralco barco retoꞌbal ib y xquiꞌan pachaꞌ e riꞌ caquikasajpan jujun chic anclas chwach ri barco recataqꞌuiꞌic.

31 Ecꞌu ri Pablo xubiꞌij chique ri capitány ri soldados:

«We wa ebucꞌayom re ri barco na que-canaj ta can chupa ri barco, na cacolobetajta alak» xchaꞌ.

32 Ecꞌuchiriꞌ, ri soldados xquikꞌat paximital wi ri ralco barco re toꞌbal ib; yxquiya bi ranimaꞌ xeꞌec pa ri yaꞌ y jelaꞌ najinta junok utz canimaj bi chupa.

33 Echiriꞌ xujek cꞌut casakiric, ri Pabloxebupixabaj conoje chaꞌ quewaꞌic, jewaꞌxubiꞌij chique:

«E ucaꞌm semana waꞌ na uxlaninak taalak y na jinta cꞌo tijom alak. 34 E uwar-iꞌche, cantzꞌonoj che alak, woꞌk alak chaꞌna cakꞌob ta ri chukꞌab alak; ma na jintajunok che alak cujam can tob tane xa junauwiꞌ» xchaꞌ.

35 Cꞌa ecꞌu riꞌ ubiꞌim waꞌ, xucꞌam junpam y xutioxij che ri Dios chiquiwach

conoje; xuwechꞌ cꞌu upa y xujek utijic.36 Cꞌa ecꞌuchiriꞌ, conoje lic xmikꞌ quicꞌuꞌxy xewaꞌic. 37 Chi konoje ri oj cꞌo chupa ribarco, oj queb ciento rucꞌ setenta y seis chiticawex. 38 Ecꞌuchiriꞌ xenojic, xquikꞌobisajcan ri rekaꞌn ri barco, e xquicꞌak can ritrigo pa ri mar.

Cawechꞌtaj ri barco chwi ri mar39 Ecꞌuchiriꞌ pakꞌij chic, ri ebucꞌayom

ri barco na quetaꞌam taj pa la catajin wicoponic. Yey xquil cꞌu pan chinimanaj junukꞌab ri mar sanyeb uchiꞌ; jecꞌulaꞌ xquiyi-jbaꞌ chiquiwach we caquichꞌij uminic bi ribarco cꞌa chilaꞌ. 40 Xquikꞌat cꞌu ri ximbalre ri anclas pa yukul wi ri barco y xquiyacan ranimaꞌ waꞌ chupa ri mar. Jecꞌulaꞌxquiquir ri ximbal re ri queb timón reri barco. Tecꞌuchiriꞌ, xquiyac ri mantacacꞌuluw ri tew chwach ri barco y xquijekcꞌu riꞌ quekib pan che rulew cꞌo chuchiꞌ riyaꞌ. 41 Pero ri barco xuꞌyaꞌa rib pa cucꞌulwi rib queb utzaꞌm yaꞌ y xtzaniꞌ pa junluwar pa umolom wi rib ri sanyeb chuxeꞌri yaꞌ. Rutzaꞌm ri barco xuꞌchꞌiquibaꞌ ribpa ri sanyeb. Ecꞌu ri chirij ri barco xujekcawechꞌetajic ruma ruchukꞌab ri tew cꞌochwi ri mar.

42 Ecꞌu ri soldados xquibiꞌij chiquiwachquequicamisaj ri e cꞌo chi presoyil chaꞌna jinta junok canimajic e laꞌ pa mux.43Noꞌj cꞌu ri capitán que ri soldados, rumacaraj cucolobej ri Pablo che ri camic, xe-bukꞌatej che wa xquinoꞌjij. Y xtakan cꞌuche chaꞌ e janipa ri caquirik mux quicꞌakabi quib nabe chupa ri yaꞌ y queꞌquimajauwa ulew; 44 yey ri nicꞌaj chic quiꞌana bique, quiyaꞌa bi quib chwi tak tzꞌalam ychwi tak ruchꞌakapul ri barco. Jecꞌulaꞌxquiꞌano. Ewi na jinta junok xjikꞌ pa yaꞌ;conoje xeꞌquimaja uwa ulew.

28Ri Pablo copon pa ri isla Malta

1 Ecꞌuchiriꞌ ojelinak chi lo chwa ruxib-riquil ri camic chupa wa yaꞌ y xkamaj cꞌuuwa ulew, cꞌa echiriꞌ xketaꞌmaj wa isla paxojopon wi, Malta rubiꞌ. 2Yey ri ticawex eaj chilaꞌ lic xquicꞌut ri relej quicꞌuꞌx chike,ma xojquicꞌul konoje. Xquinucꞌ cꞌu junakꞌ ruma ri jab catajinic y ruma ri tewlic cajuchꞌuchꞌic. 3 Ecꞌu ri Pablo xuꞌmololo jujun ukꞌab cheꞌ chakiꞌj y xucꞌak chupari akꞌ. Yey cꞌo cꞌu jun cumatz animajel

✡ 27:26 Hch. 27:44 § 27:29 “Anclas”: Waꞌ e chꞌichꞌ xucuxub utzaꞌm jequel che ri barco y rucꞌ waꞌ ri barcocataqꞌuiꞌ pa ri yaꞌ.

Page 212: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 28:4 209 Hechos 28:22chwach rucꞌatanil ri akꞌ; waꞌ xutzuyuyejrib che rukꞌab ri Pablo.

4 Echiriꞌ ri ticawex e aj chilaꞌ xquil ricumatz tzayal che rukꞌab ri Pablo, jewaꞌxquibiꞌij chiquiwach: «Lic kꞌalaj waꞌchicamisanel; ma tob na xjikꞌ ta pa yaꞌ, perori kꞌatbal tzij puwiꞌ na cuya ta che cacꞌasiꞌicruma ri na utz taj uꞌanom» xechaꞌ.

5 Pero ri Pablo xa xujabij rukꞌab y ricumatz xtzak chupa ri akꞌ, yey ri Pablo najinta cꞌo xucꞌulumaj.

6Ecꞌu ri winak coyeꞌem jampalaꞌ cawaꞌlijrucuerpo o we xakicꞌateꞌt catzak pulewy asu cacamic. Lic cꞌu riꞌ xcoyꞌej waꞌ.Yey echiriꞌ xquilo na jinta cꞌo cucꞌulumaj,xquijalcꞌatij ri caquichꞌobo y xquibiꞌij riPablo e jun dios.

7 Chunakaj cꞌu la oj cꞌo wi cꞌo tak rulewjun achi aj wach chupa ri luwar, Publiorubiꞌ. Rire xojucꞌulu y lic xojucajmaj chiutz oxib kꞌij. 8 Ecꞌu riꞌ rukaw ri Publiocꞌo chwa uwarabal yewaꞌ; cꞌo akꞌ chirij yquicꞌ chupa. Ecꞌu ri Pablo xoc bi, xeꞌrilaꞌ.Xuꞌan orar rucꞌ; tecꞌuchiriꞌ, xuya rukꞌabpuwiꞌ y xucunaj. 9Ruma cꞌu riꞌ waꞌ, ri jujunchic yewaꞌib e cꞌo chupawa luwar xeboponrucꞌ ri Pablo y xecunutajic. 10 E tak cꞌu riꞌwaꞌ wa ticawex lic xojquicajmaj chi utz. Yechiriꞌ xkamaj tanchi ubi kabe pa barco,xquiya bi janipa ri cajawax chike.

Ri Pablo copon Roma11 Oxib icꞌ cꞌu kaqꞌuisom chupa wa

luwar. Ecꞌuchiriꞌ, xojoc bi chupa jun barcore ri puerto Alejandría. Waꞌ wa jun barcoricꞌowibem rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌojab* chiriꞌ; yey chutzaꞌm waꞌ cojotal riquicꞌaxwach queb tiox, waꞌ e ri Cástor y riPólux.†

12 Xojopon cꞌu pa ri tinamit Siracusay xkaꞌan oxib kꞌij chiriꞌ. 13 Tecꞌuchiriꞌ,xkamaj bi kabe pa barco chunakaj ri takꞌajre ruchiꞌ ri mar y xojopon pa ri tinamitRegio. Chucaꞌm kꞌij cꞌu riꞌ, xpe ri tew pasur chike. Y churox kꞌij cꞌu riꞌ xojbinic yxojopon pa ri tinamit Puteoli. 14 Chupacꞌu riꞌ wa tinamit xekarik jujun chique riquicojom rubiꞌ ri Cristo. Ecꞌu rique xebelajchike cojcanaj wukub kꞌij cucꞌ, y e xkaꞌano.Tecꞌuchiriꞌ xojel bi chiriꞌ, xojeꞌela pa ritinamit Roma.

15 Ecꞌuchiriꞌ ri hermanos e cꞌo Romaxquetaꞌmaj ri koponibal, xebel lo chekacꞌulic. Jujun xojquirik pa ri luwar cabiꞌxche: “Foro re Apio”, y jujun chic pa riluwar cabiꞌx che “Oxib Tabernas”. Echiriꞌri Pablo xril ri coponibal ri hermanos,xutioxij che ri Dios y lic xnimar ucꞌuꞌx.

16Ecꞌuchiriꞌ xojopon pa ri tinamit Roma,ri capitán que ri soldados cꞌamayom bique ri e cꞌo chi presoyil, xebuya ri presospukꞌab ri cꞌamal quiwach conoje ri solda-dos re chilaꞌ. Pero ri Pablo xyaꞌ che cacꞌojiꞌutuquel pa jun ja y xa cꞌu jun soldadocachajin re chaꞌ na canimaj tubi.

Ri Pablo cutzijoj Ruchꞌaꞌtem ri Dios chilaꞌRoma

17Oxib kꞌij cꞌu icꞌowinak echiriꞌ ri Pabloxutak quisiqꞌuixic ri aj wach que rajjudiꞌab. Echiriꞌ quimolom chi cꞌu quichiꞌ,jewaꞌ xubiꞌij chique:

—Achijab, alak watz-nuchakꞌ, riꞌin najinta cꞌo nuꞌanom chirij ri katinamit y najinta ne cꞌo nuꞌanom chirij ri quicojobalcan ri katiꞌ-kamam. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,chilaꞌ Jerusalem in cꞌamom lo chi pre-soyil ma raj wach e aj judiꞌab xinquiyapaquikꞌab raj Roma. 18 Yey rique echiriꞌxquita nuchiꞌ, xcaj xinquitzokopij bi, mana xquirik ta juna mac chwij re takal chwequincamisaxic.

19 »Pero raj judiꞌab xekꞌaten che quint-zokpix bi. Ruma cꞌu waꞌ, lic xinnaꞌo ca-jawax chwe cantzꞌonoj cataꞌ nuchiꞌ rumari nimalaj takanel re Roma. Y na xinꞌanta waꞌ re cancoj quimac ri nutinamit e ajjudiꞌab. 20Ruma tak cꞌu waꞌ, xinsiqꞌuij alakchaꞌ canwil wach alak y quinchꞌaꞌt ucꞌ alak,ma xew cuaj quetaꞌmaj alak waꞌ: Riꞌin inyaꞌtal chi presoyil yey inyutum rucꞌ wacarena ruma nucubam pan nucꞌuꞌx che rikoyeꞌem ri oj aj Israel‡ —xcha chique.

21 Ecꞌuchiriꞌ, rique xquibiꞌij che:—Riꞌoj na kacꞌulum tane juna wuj chiꞌij

la petinak Judea; yey na jinta ne junokchique ri katz-kachakꞌ cꞌuninak warachikawach riꞌoj re cucoj juna mac chiꞌijla. 22 Pero lic cꞌu chirajawaxic chike riꞌojcakata na saꞌ ri catajin la che ucꞌutic; makonoje ketaꞌam pa ronoje luwar ri ticawexquechꞌaꞌt chirij wa jun Cꞌacꞌ Be —xechaꞌ.

* 28:11 “Rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab”: Chupa ri Biblia pa caxtila cabiꞌx “invierno” che rukꞌijol echiriꞌ lic cꞌaxtew y cꞌo jab. Chilaꞌ Israel y chwi ri mar Mediterráneo waꞌ cajeker octubre y caqꞌuis abril. † 28:11 “Ri Cástor y riPólux”: Cabiꞌxic rique eyoꞌxab; waꞌ e quitiox raj chac quechacun pa tak barcos. ‡ 28:20 “Ri koyeꞌem ri oj aj Israel”:Ri e aj Israel coyeꞌem cacꞌun lo jun Colobenel; yey ri Pablo cukꞌalajisaj, wa Colobenel e ri Jesús.

Page 213: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hechos 28:23 210 Hechos 28:3123Xquikꞌat cꞌu ukꞌijol caquimol quib rucꞌ

ri Pablo chaꞌ caquita uchiꞌ. Lic cꞌu e qꞌui riꞌxebopon rucꞌ pa ri jekel wi. Ecꞌu ri Pabloxukꞌalajisaj rutakanic ri Dios chiquiwach;xujekebej lo anim y xuꞌqꞌuisa cꞌa benakkꞌij. E lic xutij ukꞌij cucꞌ chaꞌ caquicoj riUtzilaj Tzij puwi ri Jesús. Yey xujiquibaꞌcꞌu uwach rutzijonic rucꞌ ri Tzij Pixab reri Moisés y rucꞌ tak ri quitzꞌibam can rikꞌalajisanelab.

24 Jujun cꞌu chique ri ticawex xquicojojanipa ri xubiꞌij ri Pablo, noꞌj e cꞌo jujunchic na xcaj taj xquicojo. 25 Y ruma cꞌuna xuꞌan ta junam quicꞌuꞌx rucꞌ ri xucꞌutri Pablo chiquiwach, xquijek cꞌu riꞌ quebelbi. Yey cꞌamajaꞌ cꞌu quebec echiriꞌ ri Pablojewaꞌ xubiꞌij chique:

«Lic e uꞌanom pachaꞌ ri xubiꞌij ri San-towilaj Ruxlabixel ri Dios chique ri katiꞌ-kamam ojertan ruma ri kꞌalajisanel Isaíasechiriꞌ xubiꞌij:26 Jat cucꞌ wa tinamit y chabiꞌij waꞌ chique:“Riꞌix tob lic quixtanic, na jinta cꞌo quimaj

usucꞌ che ri quito;y tob ne quixtzuꞌnic, na jinta cꞌo quimaj

usucꞌ che ri quiwilo.”27Ma wa tinamit lic uꞌanom co ri canimaꞌ;e pachaꞌ lic cꞌayew chique quetanic,y ri quiwach e pachaꞌ yupulic.Jecꞌulaꞌ na jinta cꞌo caquilo,na jinta cꞌo caquitoy na jinta cꞌo caquimaj usucꞌ;yey na caquitzelej tane quitzij chinuwachchaꞌ jelaꞌ utz quebenucunaj Is. 6:9-10xchaꞌ.

28 »Chetaꞌmaj cꞌu alak: Wa colobetajicre ri Dios queꞌec utzijoxic chique ri na eta aj judiꞌab, yey rique caquita na chi utz»xchaꞌ.

29 Echiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxiquil waꞌ ri Pablo,raj judiꞌab xebec y lic caquichapalaꞌ quibrucꞌ oyowal chiquiwach.

30 Ecꞌu ri Pablo xjekiꞌ queb junab pajun ja xa xtojon che. Y chiriꞌ xebucꞌulwi conoje ri xeboꞌlbina rucꞌ. 31 Ecꞌu naxuxiꞌij ta rib che utzijoxic puwi rutakanicri Dios y che ucꞌutic puwi ri KanimajawalJesucristo; yey na jinta ne cꞌo xkꞌaten che.

Page 214: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 1:1 211 Romanos 1:23

Ri carta xutzꞌibaj ri Pabloche riglesia cꞌo RomaRi Pablo cuya pan rutzil quiwach ri her-

manos e cꞌo Roma1 Riꞌin in Pablo, in raj chac ri Kanima-

jawal Jesucristo. In cꞌu siqꞌuim re quinuꞌanutakoꞌn y yaꞌtal chwe cantzijoj ri UtzilajTzij re ri Dios. 2 Waꞌ wa Utzilaj Tzij eri ubiꞌtisim lo ri Dios ojertan, yey e ritzꞌibital can pa ri Santowilaj Uchꞌaꞌtemcuma rukꞌalajisanelab. 3 Ri Utzilaj Tzij eri cachꞌaꞌt puwi Rucꞌajol ri Dios, ri Kani-majawal Jesucristo. Rire xalax wara cheruwachulew yey upetebem chique ri e ral-cꞌoꞌal ri rey David. 4 Yey ruma ri San-towilaj Ruxlabixel ri Dios, xkꞌalajinic riKanimajawal Jesucristo e Ucꞌajol ri Diosechiriꞌ rucꞌ unimal chukꞌab xcꞌastaj lochiquixoꞌl ri ecaminak. 5 Ruma cꞌu Rire,xkacꞌul ri sipanic re cojuꞌan oj utakoꞌn chaꞌuqꞌuiyal ticawex pa tak ronoje ri tinamitche ruwachulew cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ycaquicoj utzij y jelaꞌ calokꞌox ukꞌij rubiꞌ.6 Yey ralak e alak cuqꞌuil ri esiqꞌuim chaꞌcacꞌojiꞌ alak pukꞌab ri Kanimajawal Jesu-cristo. 7 Quintzꞌiban cꞌu pan che onojealak ri jekel alak pa ri tinamit Roma, ri liccꞌax canaꞌ alak ruma ri Dios y siqꞌuim alakchaꞌ cuꞌan alak re ri Dios. Cꞌulu cꞌu alak riunimal rutzil cꞌuꞌxaj y ri utzil chomal re riKakaw Dios y re ri Kanimajawal Jesucristo.

Ri Pablo caraj queꞌbina cucꞌ ri e aj Roma8 Nabe na, ruma ri Kanimajawal Jesu-

cristo, cantioxij che ri nu Dios uma onojealak, ma che ronoje luwar che ruwachulewlic catataj puwi ri cubulibal cꞌuꞌx alak. 9RiDios, ri canlokꞌnimaj rucꞌ ronoje nucꞌuꞌxechiriꞌ cantzijoj ri Utzilaj Tzij re Rucꞌa-jol, Rire lic retaꞌam xaki cancuxtaj alakchwach echiriꞌ canꞌan orar. 10 Cantzꞌonojcꞌu che ri Dios chuyaꞌa na chwe quineꞌbinaucꞌ alak juna kꞌij we e caraj riꞌ Rire chwe.11Ma lic cuaj canwil wach alak chaꞌ cantoꞌalak che ri binic silabic alak chwach ri Diosy jelaꞌ lic catiquiꞌ alak chi utz. 12 Jecꞌulaꞌcakanimarisaj kacꞌuꞌx chikawach,ma ralaky riꞌin junam cubul kacꞌuꞌx rucꞌ ri Kanima-jawal.

13 Hermanos, lic cuaj cꞌut quetaꞌmajalak, riꞌin uqꞌuiyal laj nuchꞌobom cuajquiꞌnwila alak re cantoꞌ alak chaꞌ caqꞌuiyalak chwach ri Dios, jelaꞌ pachaꞌ ri

nuꞌanom cucꞌ ri jujun chic na e ta aj Israel.Pero cꞌamajaꞌ yaꞌtal chwe quinopon ucꞌalak. 14 Riꞌin lic cannaꞌo chinuwach cꞌo wicantzijoj ri Utzilaj Tzij chique conoje; waꞌe ri e tijotal pa ri chꞌaꞌtem griego yey ri e ajnaj na e tijotal taj, ri lic cꞌo quetaꞌam yey rina jinta cꞌo quetaꞌam. 15 Jecꞌulaꞌ lic cachawanimaꞌ che quinꞌec pa ri tinamit Roma recantzijoj ri Utzilaj Tzij che alak.

Ruchukꞌab ri Utzilaj Tzij16 Riꞌin na quinqꞌuix ta che ri Utzilaj

Tzij, ma rucꞌ waꞌ cakꞌalajin ruchukꞌab riDios re quebucolobej conoje ri quecojowre; nabe chique ri e aj judiꞌab, tecꞌuchiriꞌchique ri na e ta aj judiꞌab. 17Ma ri UtzilajTzij cukꞌalajisaj chikawach suꞌanic cojcꞌojiꞌjusucꞌ chwach ri Dios, yey waꞌ e rumari cubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ Rire; ronoje cꞌuri kacꞌaslemal chwach ri Dios e ruma ricubulibal kacꞌuꞌx. Ma jewaꞌ tzꞌibital can paRuchꞌaꞌtem:Ri e jusucꞌ chwach ri Dios,cꞌo quicꞌaslemal ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx

rucꞌ Rire Hab. 2:4cachaꞌ.

Conoje ri ticawex emacuninak chwach riDios

18 Lic cakꞌalajin cꞌu ri royowal ri Diosechiriꞌ rukꞌatbal tzij cape chilaꞌ chicajpaquiwi ri ticawex lic itzel quicꞌuꞌx chirijri Dios y na jusucꞌ ta ri quibinic quisilabic;ma ruma ri na utz taj caquiꞌano, quebuꞌane latzꞌanel chique jujun chic chaꞌ na caque-taꞌmaj ta ri Kꞌijsak. 19 Yey rique cꞌo que-taꞌam puwi ri Dios, ma e Rire kꞌalajisayomwaꞌ chique. 20 Ma e janipa ri na quilitajta uwach che ri Dios, pachaꞌ ruchukꞌab najinta utakexic y runimal uwachRire, waꞌ licxkꞌalajin lo chwi ri jekebal re ruwachulewruma ronoje tak ri ꞌanatal ruma Rire. Euwariꞌche na usucꞌ taj we cꞌo junok cu-biꞌij: «Na jinta cꞌo wetaꞌam puwi ri Dios.»21 Pero ri winak tob quetaꞌam chic cꞌojun Dios cꞌaslic, na quiyaꞌom ta cꞌu riꞌ riyacbal ukꞌij takal che y na quetioxin tanechwach. Jecꞌulaꞌ xsach ri quinaꞌoj ma ecaquichꞌob ri na jinta uchac; yey rumawaꞌ na caquimaj ta chi usucꞌ saꞌ ri utzy saꞌ ri na utz taj. 22 Tob caquibiꞌij liccꞌo quinaꞌoj, pakatzij wi lic na jinta cꞌoquetaꞌam. 23Na xquiyac ta chi ukꞌij ri Dioscꞌaslic, ri Jun na cacam taj; ma e xquijekuyaquic quikꞌij quicꞌaxwach winak xa que-camic y quicꞌaxwach tak awaj quexiqꞌuicꞌ

Page 215: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 1:24 212 Romanos 2:13pa caj, tak awaj cajib cakan yey tak awajquecharar pulew.

24 Ruma cꞌu laꞌ, ri Dios xebuya canchupa ri chꞌulilajmac y chupa ri quirayibalna chom taj. Jecꞌulaꞌ xquijek xemacunchiquiwach, xquiꞌan rucꞌ ri quicuerpo ri licqꞌuixbal uwach. 25 Waꞌ xquicꞌulumaj maxquicꞌak bi ri Kꞌijsak re ri Dios yey pucꞌaxele xquitakej ri xa rakꞌubal. Ecꞌu xquiyacquikꞌij y xquilokꞌoj janipa tak ri uꞌanom riDios; yey na e ta xquiyac ukꞌij ri ꞌanayomre janipa tak ri cꞌolic, ri Jun lic takal checayac ukꞌij na jinta utakexic. Amén.

26 Ruma cꞌu laꞌ, ri Dios xerokꞌotaj canchupa ri quirayibal lic qꞌuixbal uwach.Xuꞌana nenareꞌ ri ixokib xquijalcꞌatijrusucꞌ ri quirayibal cucꞌ ri cachijilal ye xquiꞌan ri na usucꞌ taj, ma xquijekcaquirayij quib chiquiwach e ixokib.27 Jecꞌulaꞌ rachijab xquijalcꞌatij rusucꞌ riquirayibal cucꞌ ri quixokilal; xquitzakcꞌu quib che uꞌanic ri lic qꞌuixbal uwach,ma xquijek caquirayij quib chiquiwach,achijab cucꞌ achijab. Ruma cꞌu riꞌ exquipetisaj lo ri royowal ri Dios paquiwiꞌy quicꞌulum cꞌu ri tojbal re ri chꞌulilaj macquiꞌanom.

28 Rique na xcaj taj caquetaꞌmaj uwachri Dios. E uwariꞌche Rire xerokꞌotaj canchupa ri sachibal naꞌoj chaꞌ jelaꞌ e caquiꞌanronoje ri na usucꞌ taj. 29 Jecꞌulaꞌ e quiyaꞌomquib che uꞌanic janipa ri na jusucꞌ taj: waꞌe ri caquetzꞌabej uwa quikꞌij cucꞌ jujunchic na quicꞌulel taj, ri caquiꞌan ri lic itzeluwachlibal, ri e aj rayinel, ri itzel quicꞌuꞌx,ri cꞌax quicꞌuꞌx chiquiwach, ri e camisanel,ri e aj chꞌaꞌoj, ri e socosoꞌnel, ri caquiꞌancꞌax chique jujun chic, 30 ri e aj molot, rie aj nucꞌul chꞌaꞌtem, ri itzel quicꞌuꞌx chirijri Dios, ri e aj yajanel rucꞌ itzel chꞌaꞌtem,ri caquiꞌan nim che quib, ri caquitacꞌabaꞌquikꞌij, ri itzel uwach tak ri caquinoꞌjij, rina e ta cojol tzij que quichu-quikaw, 31 rina cacaj taj quetanic, ri na caquiꞌan taj saꞌri caquibiꞌij, ri na jinta cꞌana rutzil cꞌuꞌxajcucꞌ, ri na e ta cuyul mac y ri na jintacꞌana cꞌaxnaꞌbal cꞌuꞌxaj cucꞌ. 32 Rique licquetaꞌam chi utz ri kꞌatbal tzij re ri Diospaquiwi ri e aj mac, ma Rire ubiꞌim lo waꞌ:Janipa ri caquipalajij rutakanic, lic takalchique quecamic. Tob cꞌu e uꞌanom riꞌ,rique na xew ta caquiꞌan ri na utz taj, malic ne quequiꞌcot che echiriꞌ caquilo e cꞌojujun chic caquiꞌan que cucꞌ.

2Lic jusucꞌ ri kꞌatbal tzij cuꞌan ri Dios

1 E uwariꞌche, tob at chinok, na utztaj cawesaj awib chwach ri mac echiriꞌriꞌat cakꞌat tzij paquiwi jujun chic rumari caquiꞌano. Ma riꞌat cakꞌat tzij paquiwiꞌyey e ne cat-tajin che uꞌanic ri caquiꞌanrique; rucꞌ cꞌuwaꞌ atuquel caya awib chupari kꞌatbal tzij. 2 Yey ketaꞌam cꞌut lic jusucꞌri kꞌatbal tzij cuꞌan ri Dios paquiwi ri que-banaw tak ri na utz taj. 3 Riꞌat, ri cakꞌattzij paquiwi jujun chic ruma ri caquiꞌanoyey caꞌan awe cucꞌ, ¿cachꞌob cami riꞌ riꞌatri Dios na cukꞌat ta tzij pawiꞌ?

4Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, lic nim ri rutzil ucꞌuꞌxy runimal ucꞌuꞌx ri Dios pawiꞌ, ma caroyꞌejcayijbaꞌ awib y na asu ta cusachisaj awach.¿E cami cacꞌak bi ukꞌij riꞌ ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios? ¿Na awetaꞌam ta neba riꞌatwa unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios e cacꞌa-maw bi awe chupa ri tzelebal tzij chwachRire? 5 Noꞌj riꞌat lic awibochꞌim awib yeyna cachꞌaw tane acꞌuꞌx che catzelej atzij.Ruma cꞌu waꞌ e cat-tajin che upetisaxic riroyowal ri Dios pawiꞌ chupa ri kꞌij echiriꞌRire cucꞌut ri royowal y cukꞌalajisaj cꞌu rijusucꞌ kꞌatbal tzij cuꞌano. 6Ma ri Dios cuyari rajil ucꞌaxel chique chiquijujunal e chirijtak ri quiꞌanom. 7 Cuya cꞌaslemal na jintautakexic chique ri quichukꞌubem quib cheuꞌanic ri utz, ma cacha quicꞌuꞌx che ucꞌulicruchomalil ri Dios, ri yacbal kꞌij cuya Rirey ri cꞌaslemal na jinta uqꞌuisic. 8 Noꞌj rioyowal y ri kꞌatbal tzij re ri Dios catzakpaquiwi ri queyactaj chirij Rire, waꞌ e rina cacaj ta caquicoj ri Kꞌijsak re ri Dios,xew e caquiꞌan ri na jusucꞌ taj chwach riDios. 9 Cape cꞌu cꞌaxcꞌobic y bis paquiwiconoje ri ticawex caquiꞌan ri na utz taj, tobe aj judiꞌab o na e ta aj judiꞌab. 10 Noꞌjchique conoje ri quebanaw re ri utz, riDios cuya quichomal, yacbal quikꞌij y utzilchomal, tob e aj judiꞌab o na e ta aj judiꞌab.11Ma chwach ri Dios conoje ri ticawex xakijunam quiwach.

12 Conoje cꞌu ri na jinta quetaꞌam puwiri Tzij Pixab re ri Dios, na cakꞌat ta tzijpaquiwiꞌ e chirij ri cubiꞌij wa Tzij Pixab.Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, we quemacunic, casachna cꞌu quiwach. Noꞌj cꞌu ri quetaꞌam waTzij Pixab, wequemacunic, riꞌ cakꞌat na tzijpaquiwiꞌ e chirij ri cubiꞌij wa Tzij Pixab.13 Ma ri e jusucꞌ chwach ri Dios na e tari xa e tanel re Rutzij Upixab; ma e rie ꞌanal re, e waꞌ ri caꞌan jusucꞌ chique.

Page 216: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 2:14 213 Romanos 3:814 Noꞌj ri na e ta aj judiꞌab, tob na quitomta ri Tzij Pixab re ri Dios, we calax pacanimaꞌ caquiꞌan ri cubiꞌij wa Tzij Pixab,waꞌ e cꞌutubal re cꞌo quetaꞌam puwi saꞌ richirajawaxic chique. 15 Kꞌalaj cꞌu riꞌ cꞌotakanic tzꞌibital pa canimaꞌ, ma caquinaꞌchiquicꞌuꞌx we utz o na utz ta ri quinaꞌoj.16 Cꞌo jun kꞌij echiriꞌ ri Dios cuya pukꞌab riKanimajawal Jesucristo cukꞌat tzij paquiwiconoje; cꞌa ecꞌu riꞌ cakꞌalajin na ronoje ricꞌo pa canimaꞌ ri ticawex, jelaꞌ pachaꞌ ricubiꞌij wa Utzilaj Tzij cantzijoj riꞌin.

Ri e aj Israel y ri Tzij Pixab re ri Moisés17 Chatape cꞌu ri cabiꞌx chawe ri at

cuqꞌuil ri e aj judiꞌab, riꞌat cacubaꞌ acꞌuꞌxrucꞌ ri Tzij Pixab re ri Dios yey catacꞌabaꞌakꞌij ma ri Dios cꞌo awucꞌ. 18 Awetaꞌam cꞌuriꞌ saꞌ ri caraj ri Dios y saꞌ ri lic utz chwachRire, ma Rutzij Upixab cucꞌut chawe saꞌ richirajawaxic wi caꞌano. 19 E chawach riꞌat,at cꞌamal quiwach ri e potzꞌ y at kꞌijsakchiquiwach ri quebin pa kꞌekuꞌm. 20 Echawach riꞌat, at kꞌilonel que ri na jintacaquiriko y at cꞌutunel que ri e chꞌutiꞌk. Ecachꞌob riꞌat cꞌo ronoje yaꞌbal naꞌoj y kꞌi-jsak awucꞌ, ma yaꞌtal ri Tzij Pixab pakꞌab.21 Jelaꞌ cꞌu riꞌ we catcꞌutun chique jujunchic, ¿suꞌbe na catcꞌutun ta chawibil awib?Riꞌat cat-tzijon puwiꞌ na utz taj we juncuꞌan elekꞌ; ¿suꞌbe cꞌu riꞌ riꞌat caꞌan elekꞌ?22 Yey cabiꞌij na utz taj we junok camacunchirij ri cꞌulaniquil; ¿suꞌbe cꞌu riꞌ riꞌat caꞌanwaꞌ? Catchꞌaꞌt ne chiquij ri tiox; ¿suꞌbe cꞌuriꞌ cacoj akꞌab che tak ri re tiox? 23 Riꞌatlic caꞌan nim che awib ma cꞌo awucꞌ ri TzijPixab re ri Dios. ¡Yey riꞌat capalajij ri TzijPixab re ri Dios y rucꞌ wa caꞌano cacꞌak biukꞌij Rire! 24 E uwariꞌche e jelaꞌ pachaꞌ ritzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Ruma ri imac riꞌix ix aj judiꞌab,ri na e ta aj judiꞌab lic tzel quechꞌaꞌt chirij

rubiꞌ ri Dios Ez. 36:20-22cachaꞌ.

25Pakatzijwi ri retalil re circuncisión cꞌocutikoj wi chawe, we catakej ri Tzij Pixab.Noꞌj we na catakej taj, riꞌ junam awach rucꞌri na ucojom ta ri retalil re circuncisión.26Noꞌj we cꞌo junok na ucojom ta ri retalilre circuncisión, yeywe cuꞌan cꞌu ri catakanri Tzij Pixab che, riꞌ e junam rucꞌ ucojomwa retalil, tob na ucojom taj. 27 We cꞌocꞌu junok na ucojom ta ri retalil re circun-cisión, pero cuꞌan chi utz ronoje ri takanicre Rutzij Upixab ri Dios, riꞌ takal ne che riree cakꞌataw tzij pawiꞌ riꞌat. Ma e riꞌat, tob

acojom ri retalil re circuncisión y cꞌo awucꞌri Tzij Pixab re ri Dios tzꞌibital canok, e necapalajij ri cubiꞌij. 28 Ma junok e cuqꞌuilraj judiꞌab na ruma ta ri quilitaj che, yeyri sakil circuncisión na e tane ri retalilxa cojotal che ri rulewal. 29 Ma chupa riranimaꞌ junok cakꞌalajinic we pakatzij wi ecuqꞌuil raj judiꞌab e utinamit ri Dios. Yeyri sakil circuncisión e ri cuꞌan ri Dios paranimaꞌ junok; y waꞌ e ruma ri Ruxlabixelri Dios, na e ta ruma ri takanic tzꞌibitalcanok. Ecꞌu ri yacbal ukꞌij junok e cuqꞌuilrutinamit ri Dios na e ta rachijab queyaꞌwre, ma e ri Dios cayaꞌw re.

3Ri Dios lic jusucꞌ ri cuꞌano

1 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri cutikoj che jun we ecuqꞌuil rutinamit ri Dios e aj judiꞌab? ¿Osaꞌ ri utz cucꞌam lo che junok ucojom riretalil re circuncisión? 2 Lic cꞌo tak cutikojwi. Ma ri Dios nabe na xuya Ruchꞌaꞌtempaquikꞌab. 3Pero ¿saꞌ cuꞌanaꞌwe e cꞌo jujunchique na xcaj taj caquicoj Ruchꞌaꞌtem riDios? ¿Ruma nawi riꞌ waꞌ cujecꞌ rib ri Diosche ri ubiꞌtisim? 4 ¡Pakatzij wi na e ta riꞌ!Ma ri Dios na aj ta rakꞌul; janipa rubiꞌimRire, e cuꞌano, tob cꞌu conoje ri winak xae aj rakꞌul. Ma e pachaꞌ ri tzꞌibital can paRuchꞌaꞌtem ri Dios:We cꞌo junok cucꞌambej upa ri chꞌaꞌtem la,cakꞌalajinic Rilal lic Lal jusucꞌ che ronoje ri

cabiꞌij la;jecꞌulaꞌ quel pana la rucꞌ puwi ronoje Sal.

51:4xcha ri rey David che ri Dios.

5 Cꞌo ri caquibiꞌij: «E tak ri lic na jusucꞌtaj cakaꞌano cꞌo cutikoj; ma echiriꞌ cakaꞌanwaꞌ, más cakꞌalajin ri lic jusucꞌ cuꞌan riDios» quechaꞌ. (Jelaꞌ caquichꞌob rakan riticawex re ruwachulew.) ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ricakabiꞌij puwi waꞌ? ¿Na jusucꞌ ta neba ricuꞌan ri Dioswe cukꞌat tzij pakawiꞌ? 6 ¡Areꞌ,lic jusucꞌ! Ma we ta na jusucꞌ ta Rire, ¿saꞌcꞌu uꞌanic riꞌ cukꞌat tzij paquiwi conojeri e cꞌo che ruwachulew? 7 Ma laj cꞌojunok cubiꞌij: «We rucꞌ ri rakꞌubal canꞌanoe catacꞌabax ukꞌij ri Kꞌijsak re ri Dios, ¿saꞌcꞌu ube riꞌ cꞌa cabiꞌxic in ajmac y cakꞌat tzijpanuwiꞌ?» cachaꞌ. 8 ¿Utz ne riꞌ cakabiꞌij:«Kaꞌana ri na utz taj chaꞌ waꞌ e cucꞌam lori utz»? ¡Na utz ta qꞌuenok! Yey cꞌo ricaquibiꞌij rakꞌubal chikij, ma caquibiꞌij jelaꞌcojcꞌutun riꞌoj. E ri quebiꞌn re waꞌ, lic takalchique cakꞌat tzij paquiwiꞌ.

Page 217: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 3:9 214 Romanos 4:1Conoje ri ticawex emacuninak chwach ri

Dios9 ¿E cami queꞌelawi riꞌ ri oj aj judiꞌab,

lic utz kaꞌanom y na jinta cꞌana kamacchiquiwa ri na e ta aj judiꞌab? ¡Na e tariꞌ! Ma e pachaꞌ ri nucꞌutum lok: Conoje,tob e aj judiꞌab o na e ta aj judiꞌab, juname cꞌo chuxeꞌ ri kꞌatbal tzij re ri Dios rumari quimac. 10 Ma jewaꞌ ri tzꞌibital can paRuchꞌaꞌtem ri Dios:Na jinta juna ticawex jusucꞌ chwach ri Dios,

tob tane xa jun.11 Na jinta junok camajaw usucꞌ runaꞌoj ri

Dios.Na jinta junok catzucuw re Rire.

12 Conoje ri winak ebelinakche rube ri Dios,

y na jinta chi cꞌana quichac.Na jinta junok caꞌanaw ri utz,

tob tane xa jun. Sal. 14:2-313Ri chꞌaꞌtem quel lo pa quichiꞌ ri winake pachaꞌ uchuyil ujul animaꞌ tekꞌel uchiꞌ;ma rucꞌ ri cakꞌ quesocosoꞌnic. Sal. 5:9Ri chꞌaꞌtem quel lo pa quichiꞌ

e pachaꞌ chi veneno re cumatz. Sal.140:3

14Yey rupa quichiꞌ nojinak che itzel tak tzijy cꞌaxlaj chꞌaꞌtem. Sal. 10:7

15 Lic cacha quicꞌuꞌx che quecamisanic.16 Tob pa tak quebicꞌow wi,

quequicoj ri winak pa cꞌaxcꞌolil y pabis;

17 pa tak e cꞌo wi rique,na jinta cꞌana utzil chomal. Is. 59:7-8

18Na jinta ne cꞌana xiꞌin ib cucꞌ chwach riDios Sal. 36:1

cachaꞌ.19Ronoje ri cubiꞌij Rutzij Upixab ri Dios,

waꞌ cubiꞌij chique ri cꞌo wa Tzij Pixabpaquikꞌab. Jecꞌulaꞌ na jinta junok cꞌopukꞌab cubiꞌij: «Na utz ta cukꞌat tzij ri Diospanuwiꞌ ma riꞌin na jinta cꞌana numac.»Ma pakatzij wi conoje ri winak e cꞌo cheruwachulew, tob e aj judiꞌab o na e ta ajjudiꞌab, e cꞌo chuxeꞌ ri kꞌatbal tzij re riDios. 20Yna jinta juna ticawex cuꞌan jusucꞌche rib chwach ri Dios ruma ri cutakej ritakanic re ri Tzij Pixab. Ma ri Tzij Pixab najinta uchukꞌab chaꞌ cojresaj pukꞌab ri mac;xew cucꞌut chike: Riꞌoj oj aj mac.

Ri ticawex quecolobetaj ruma ri cubulibalquicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios

21 Pero woꞌora ri Dios ukꞌalajisamchikawach suꞌanic Rire cuꞌan jusucꞌ chike,jelaꞌ pachaꞌ ri cubiꞌij Rutzij Upixab ri Dios

tzꞌibital can ruma ri Moisés y cuma rikꞌalajisanelab. Na cojuꞌan ta cꞌu jusucꞌchwach ri Dios ruma ri katakem tak ritakanic, 22 ma e ruma ri cubulibal kacꞌuꞌxrucꞌ ri Kanimajawal Jesucristo. Ma riDios cuꞌan jusucꞌ chique conoje ri cacubiꞌquicꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo, tob e chinok.23 Conoje cꞌu ri ticawex emacuninak y licnaj e cꞌo wi lo che ri unimal uchomalilri Dios. 24 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri Dioscuꞌan jusucꞌ chique ruma ri unimal rutzilucꞌuꞌx y cusipaj cꞌu ri colobetajic chiqueruma ri xuꞌan ri Kanimajawal Jesucristoechiriꞌ xeresaj lo pukꞌab ri mac. 25 RiDios xuya lo ri Cristo chaꞌ ruma Rireri ticawex caquirik cuybal quimac wexcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ruquiqꞌuel xturuwic.Jecꞌuriꞌlaꞌ ri Dios xucꞌutu Rire lic jusucꞌy lic cꞌo unimal ucꞌuꞌx, ma ojertan naasu ta xusachisaj quiwach ri winak rumari quimac quiꞌanom lok. 26 Yey Rireuchꞌobom chi lo rakan saꞌ ri cuꞌan chupawaꞌ wa kꞌij oj cꞌo wi. Ecꞌu woꞌora ucꞌutumchic suꞌanic cuꞌan jusucꞌ chique ri ticawex;e ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús.Jelaꞌ cꞌu riꞌ, xkꞌalajinic ri Dios lic jusucꞌy e Rire ri cuꞌan jusucꞌ chique ri cacubiꞌquicꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo.

27 ¿Cꞌo neba kaꞌanom riꞌoj chaꞌ rucꞌ waꞌutz cakaꞌan nim che kib chwach ri Dios?¡Na jintaj! ¿Suꞌbe? Ma na e ta rumacakatakej ri takanic ri caꞌanaw chike cojkibrucꞌ ri Dios; e ruma ri cubulibal kacꞌuꞌx rucꞌri xuꞌan Rire. 28 Cakaqꞌuisbej cꞌu rucꞌ waꞌ:Ri Dios cuꞌan jusucꞌ che ri ticawex rumari cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ Rire, na ruma ta riutakem tak ri takanic. 29 ¿Ri Dios xew nebaDios que ri e aj judiꞌab? ¿Na e ta neba Diosque ri na e ta aj judiꞌab? Pakatzij wi Riree Dios que ri e aj judiꞌab y que ri na e taaj judiꞌab. 30 Ma xa jun Dios cꞌolic. YeyRire cuꞌan jusucꞌ chique ri ticawex rumari cubulibal quicꞌuꞌx. Waꞌ e cuꞌan cucꞌ riquicojom ri retalil re circuncisión y cucꞌ rina quicojom taj. 31 ¿Ruma nawi ri xcubiꞌkacꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo, utz cakacꞌak bi ukꞌijri Tzij Pixab tzꞌibital can ruma ri Moisés ycakabiꞌij waꞌ na jinta chi uchac? ¡Na e ta riꞌ!Ma rucꞌ ne ri cubulibal kacꞌuꞌx, cakamajusucꞌ lic cꞌo uwach ri Tzij Pixab.

4Ri cubulibal ucꞌuꞌx ri Abraham rucꞌ ri Dios

1 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ cakabiꞌij puwi ri Abraham,ri nabe kamam ojertan ri oj aj Israel?¿Suꞌanic xꞌaniꞌ jusucꞌ che rire chwach ri

Page 218: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 4:2 215 Romanos 4:19Dios? 2 We ta ri Abraham xꞌan jusucꞌ chechwach ri Dios ruma tak ri chac xuꞌanxapariꞌre, takal cꞌu riꞌ che cutacꞌabaꞌ ukꞌij; tobwaꞌ na jinta queꞌelawi chwach ri Dios. 3Ma¿saꞌ ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios? Jewaꞌcubiꞌij:Ri Abraham xucojo ri Dios e cuꞌana janipa

ri xubiꞌtisij chey ruma cꞌu riꞌ xꞌaniꞌ jusucꞌ che Gn. 15:6cachaꞌ.

4 Echiriꞌ juna aj chac cachacunic, cayaꞌiꞌri takal che; yey waꞌ na e ta jun sipanic,ma uchꞌacom chic. 5 Noꞌj na je ta cꞌu laꞌechiriꞌ ri Dios cuꞌan jusucꞌ che junok. Mawaꞌ e jun sipanic re ri Dios, na e ta tojbalre juna chac ꞌanatalic. Ma juna ticawex nacuꞌan ta jusucꞌ che rib ruma lic cachacunic;e caꞌan jusucꞌ che xew ruma ri cubulibalucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, ri caꞌanaw jusucꞌ chiqueraj maquib. 6 Yey ri David ubiꞌim canoknim quikꞌij calaxic ri ticawex we ri Dioscuꞌan jusucꞌ chique ywaꞌ na e ta ruma junachac quiꞌanom, 7ma jewaꞌ xubiꞌij:¡Nim quikꞌij calaxic ri ticawex cuytajinak

chi quimacy sachom chi uwach ri na utz taj quiꞌanom!8 ¡Nim cꞌu quikꞌij calaxic ri ticawexna jinta chi ri kꞌatbal tzij re ri Dios paqui-

wiꞌ! Sal.32:1-2

xchaꞌ.9 Echiriꞌ cubiꞌij «nim quikꞌij calaxic»,

¿xew nawi cachꞌaꞌt paquiwi ri quicojom riretalil re circuncisión? ¡Na xew taj! Macachꞌaꞌt paquiwi ri quicojom ri retalil recircuncisión y paquiwi ri na quicojom taj.*Yey kabiꞌim puwi ri Abraham: Xꞌaniꞌ jusucꞌche rire ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ riDios.✡ 10 ¿Jampa nawi xꞌan jusucꞌ che riAbraham? ¿Cꞌa e nawi echiriꞌ ucojom chiri retalil re circuncisión? ¡Na e taj! Macꞌamajaꞌ ne cucoj waꞌ echiriꞌ ri Dios xuꞌanjusucꞌ che; tecꞌuchiriꞌ xcoj ri retalil re cir-cuncisión che. 11Wa retalil re circuncisiónucojom e cꞌutubal re ri cubulibal ucꞌuꞌx, rixucꞌutu echiriꞌ cꞌamajaꞌ cucoj waꞌ. Rumacꞌu laꞌ, xeꞌelok e rire ri quikaw conoje ricacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, tob na xcojtane waꞌ wa retalil re circuncisión chique.Jecꞌulaꞌ, ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx caꞌan

jusucꞌ chique chwach ri Dios. 12 Ri quico-jom ri retalil re circuncisión e ralcꞌoꞌalcan ri Abraham; pero xew takal chiquecaquibiꞌij quikaw che rire we caquicꞌut ricubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios che ri quib-inic quisilabic, pachaꞌ ri xuꞌan ri kamamAbraham echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne cucoj ri retalilre circuncisión.

13 Ri Dios xubiꞌtisij che ri Abraham ychique conoje ri e ralcꞌoꞌal canok, cuꞌanna que rique ronoje ruwachulew. Pero wabiꞌtisinic na xꞌan ta che ri Abraham rumaxutakej ri takanic re ri Tzij Pixab,† ma eruma lic xcubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios. Rumacꞌu riꞌ, ri Dios xuꞌan jusucꞌ che. 14 We tae laꞌ cꞌo paquikꞌab tak ri winak caquicꞌulrubiꞌtisim ri Dios ruma caquiꞌan ronoje ritakanic re ri Tzij Pixab, na jinta cꞌu cutikojriꞌ ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, yey najinta ne uchac riꞌ rubiꞌtisim ri Dios, ma najinta junok curik uꞌanic ronoje ri takanic.15Ma ri Tzij Pixab e cucꞌam lo ri kꞌatbal tzijpaquiwi ri e aj palajiy tzij. Pero we ta e laꞌna jinta takanic, na jinta aj palajiy tzij riꞌ.

16 Ruma tak waꞌ, ri ticawex caquicꞌulrubiꞌtisim ri Dios xew ruma ri cubulibalquicꞌuꞌx rucꞌ Rire. Kꞌalaj cꞌu riꞌ, wa sipanicxa e ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx Rire,chaꞌ jelaꞌ cꞌo paquikꞌab conoje ri ralcꞌoꞌalri Abraham caquicꞌul na ri biꞌtisim chiqueruma ri Dios. Yey e ralcꞌoꞌal ri Abrahamna xew ta ri cꞌo ri Tzij Pixab re ri Moiséspaquikꞌab, ma e ralcꞌoꞌal conoje ri cubulquicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios jelaꞌ pachaꞌ ri xuꞌan riAbraham. Ecꞌu rire e kakaw konoje riꞌoj17 chwach ri Dios, jelaꞌ pachaꞌ ri tzꞌibitalcan pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios: «Nuꞌanomchawe at quikaw ticawex che uqꞌuiyal tina-mit»✡ xchaꞌ. Ri Dios xubiꞌij waꞌ che riAbraham, yey rire xucojo; ma lic xcubiꞌucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, ri cuya cꞌaslemal chiqueri ecaminak y cachꞌaꞌt chwi ri cꞌamajaꞌcuꞌano pachaꞌ chi ya uꞌanom chic.‡

18Ecꞌu ri Abrahamxucojo cuꞌana quikawticawex che uqꞌuiyal tinamit jelaꞌ pachaꞌri biꞌtisinic ꞌanom che ruma ri Dios echiriꞌxubiꞌij che: «Lic e qꞌui quebuꞌana rawal-cꞌoꞌal.»✡ Yey tob chwach ri Abraham waꞌlic cꞌayew, na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, lic xroyeꞌej rucꞌcubulibal cꞌuꞌxaj jelaꞌ cuꞌanaꞌ. 19Yna xkꞌobta ri cubulibal ucꞌuꞌx tob retaꞌam rucuerpo

* 4:9 Ri quicojom ri retalil re circuncisión e ri e aj judiꞌab, yey ri na quicojom taj; e ri na e ta aj judiꞌab. ✡ 4:9 Gn.15:6 † 4:13 Wa Tzij Pixab tzꞌibital can ruma ri Moisés cꞌamajaꞌ cayaꞌtajic echiriꞌ cꞌa cꞌas ri Abraham. Gn. 22:17-18;Gl. 3:17 ✡ 4:17 Gn. 17:5 ‡ 4:17 Ri Dios xchꞌaꞌt paquiwi tak ri e ralcꞌoꞌal ri Abraham echiriꞌ cꞌamajaꞌ quebalaxic.✡ 4:18 Gn. 15:5

Page 219: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 4:20 216 Romanos 5:17e pachaꞌ caminak chic ma ya copon pa junciento rujunab y retaꞌam ri rixokil Sara nacalan taj. 20 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, na queb tane upa xucoj ri xubiꞌtisij ri Dios che, ma elic xuchukꞌubej rib che ri cubulibal ucꞌuꞌxrucꞌ ri Dios. Lic cꞌu xuyac ukꞌij ri Dios, 21malic ujiquibam ucꞌuꞌx e ri Dios cꞌo uchukꞌabre cuꞌan ronoje rubiꞌtisim. 22Y ruma cꞌu ricubulibal ucꞌuꞌx, xꞌaniꞌ jusucꞌ che.

23 Ecꞌuchiriꞌ Ruchꞌaꞌtem ri Dios cu-biꞌij: «Xꞌaniꞌ jusucꞌ che ruma ri cubulibalucꞌuꞌx,» waꞌ na xew ta puwi ri Abrahamxtzꞌibax wi; 24 ma e pakawiꞌ ne riꞌoj. Mari Dios cuꞌan jusucꞌ chike riꞌoj ri cacu-biꞌ kacꞌuꞌx rucꞌ ri Jun xucꞌastajisaj lo riJesús, ri Kanimajawal. 25 Ecꞌu ri Jesús xyaꞌpa camic ruma ri kamac riꞌoj y xcꞌastajbi churox kꞌij chaꞌ jelaꞌ cojuꞌana jusucꞌchwach ri Dios.

5Ri utzil chomal cakarik rucꞌ ri Cristo

1 Ri Dios xuꞌan jusucꞌ chike ruma ricubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ; ecꞌu woꞌora oj cꞌochi utzil chomal rucꞌ Rire ruma ri Kani-majawal Jesucristo. 2 Yey ruma ri Cristo,xyaꞌ chike cojoc chwach ri Dios ruma ricubulibal kacꞌuꞌx y jelaꞌ cakacꞌul ri uni-mal rutzil ucꞌuꞌx pa oj tiquil wi chi utz.Yey lic cojquiꞌcotic ma koyeꞌem queꞌkilana runimal uchomalil ri Dios. 3 Y naxew ta waꞌ, ma lic ne cojquiꞌcotic echiriꞌcape cꞌaxcꞌobic pakawiꞌ. Ma ketaꞌam wexkachꞌij uchukꞌab ri cꞌaxcꞌobic, lic cacꞌojiꞌunimal kacꞌuꞌx. 4Rumacꞌu runimal kacꞌuꞌxcojelic utz kaꞌanom chwach ri Dios, maxkachꞌij uchukꞌab ri cꞌambal kapa. Yey wexojelic utz kaꞌanom chwach ri Dios, e liccacubiꞌ pan kacꞌuꞌx rucꞌ Rire. 5Lic cꞌu jiquiluwach cakacꞌul na ri koyeꞌem che ri Dios,ma Rire lic ucꞌutum ri rutzil ucꞌuꞌx chikeruma ri Santowilaj Ruxlabixel uyaꞌom pakanimaꞌ.

6 Ma riꞌoj na jinta cꞌana kachukꞌab recakacolobej kib; yey chupa cꞌu rukꞌijoluchaꞌom chi lo ri Dios, xcꞌun ri Cristo yxuya rib pa camic chaꞌ cojucolobej ri ojaj maquib. 7 Lic cꞌayew carikitaj junokcuya rib pa camic pucꞌaxel jun chic licjusucꞌ rubinic usilabic; tob ne laj cꞌo junokcuya ranimaꞌ cacam pucꞌaxel junok lic utzucꞌuꞌx. 8 Noꞌj ri Dios ukꞌalajisam chi rirutzil ucꞌuꞌx chikawach riꞌoj, ma ri Cristoxcam pakacꞌaxel echiriꞌ cꞌa oj cꞌo ne pa

mac. 9 We xꞌaniꞌ cꞌu jusucꞌ chike rumaruquiqꞌuel, macꞌuwariꞌ ruma Rire cojcolo-betaj na chwach ri kꞌatbal tzij cuꞌan ri Dioschupa ri qꞌuisbal kꞌij. 10 E rojertan riꞌoj ojaj retzelal cꞌuꞌx chirij ri Dios; na rucꞌ ta cꞌuriꞌ, ri Dios xojuya chi utzil chomal chwachruma rucamic Rucꞌajol. Macꞌuwariꞌ we ojcꞌo chi pa utzil chomal chwach, cayaꞌtaj nacꞌu riꞌ ri kacolobetajic ruma ri Cristo, maRire xcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak yeywoꞌora cꞌaslic. 11 Y na xew ta waꞌ, ma liccojquiꞌcot rucꞌ ri Dios ruma ri KanimajawalJesucristo, ma ruma Rire karikom utzilchomal chwach ri Dios.

Ri xucꞌam lo ri Adán e camic y ri xucꞌamlo ri Cristo e cꞌaslemal

12 Ri mac xoc lo che ruwachulew rumari Adán, ri nabe achi; yey ri mac e xucꞌamlo ri camic. Jecꞌulaꞌ xpe ri camic paquiwiconoje ri ticawex, ma conoje xemacunic.13 Echiriꞌ ri Dios cꞌamajaꞌ ne cuya RutzijUpixab che ri Moisés, ri mac oquinakchi che ruwachulew. Katzij, we na jintatakanic, na utz taj cabiꞌxic cꞌo junok xu-palajij tzij. 14 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, chwi lo riAdán cꞌa chwa ri Moisés, tak ri winak xe-cam ruma ri quimac, tob ri quimac na ju-nam ta rucꞌ ri xuꞌan ri Adán echiriꞌ xupala-jij ri takanic re ri Dios. Yey ri Adán e pachaꞌri Jun cacꞌunic, waꞌ e ri Jesucristo.* 15Perori xucꞌam lo ri palajibal tzij re ri Adán licjunwi chwa ri sipanic xucꞌam lo ri Kani-majawal Jesucristo. Ma ruma rupalajibaltzij jun chi achi, xecam conoje ri winak;yey ruma cꞌu ri unimal rutzil ucꞌuꞌx jun chiAchi, ri sipanic re ri unimal rutzil ucꞌuꞌxri Dios más ne xnimar paquiwi uqꞌuiyalticawex. 16Ecꞌu ri xucꞌam lo rimac re ri junachi, lic junwi chwa ri xucꞌam lo ri sipaniccuya ri Dios chike. Ma ruma jun chi mac rejun chi achi, xcꞌun ri kꞌatbal tzij paquiwiconoje ri ticawex. Noꞌj ruma ri sipanic reri Dios, casachisax uwach ri uqꞌuiyal macque ri ticawex chaꞌ jelaꞌ utz quecꞌojiꞌ jusucꞌchwach ri Dios. 17Xa cꞌu ruma rupalajibaltzij jun chi achi, conoje ri winak xecanajcan chuxeꞌ ruchukꞌab ri camic. Yey rumacꞌu jun chi Achi, waꞌ e ri KanimajawalJesucristo, janipa ri quicꞌulum ri unimalrutzil ucꞌuꞌx ri Dios y ri sipanic re quebuꞌanjusucꞌ chwach, quejekiꞌ chupa jun chomilajcꞌaslemal.

* 5:14 Ri Adán y ri Jesús cꞌo xquicꞌam lo che ruwachulew; ri Adán xucꞌam lo camic, noꞌj ri Jesús xucꞌam lo cꞌaslemal.

Page 220: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 5:18 217 Romanos 6:1918 Ecꞌu ri palajibal tzij re jun chi achi

xucꞌam lo kꞌatbal tzij paquiwi conoje riticawex, jecꞌuriꞌlaꞌ ruma ri jusucꞌ binicre jun chi Achi, cayaꞌtaj chique conoje riticawex jun chomilaj cꞌaslemal ruma riebuꞌanom jusucꞌ chwach ri Dios. 19 Yeyxa ruma cꞌu jun chi achi xupalajij rutzijri Dios, lic e qꞌui ri xebuꞌan aj maquib;jecꞌuriꞌlaꞌ, ruma jun chi Achi xucoj utzij riDios, lic e qꞌui ri quebuꞌan jusucꞌ chwach.

20 Ecꞌu ri Dios xuya Rutzij Upixab cheri Moisés chaꞌ jelaꞌ cakꞌalajin ruqꞌuiyaluwach ri mac. Y e xuꞌano, ma rucꞌ waTzij xkꞌalajin ruqꞌuiyal quimac ri winakchwach ri Dios. Yey ecꞌuchiriꞌ más xema-cun ri winak, e ne más xnimar ri unimalrutzil ucꞌuꞌx ri Dios paquiwiꞌ. 21 E jelaꞌpachaꞌ ri mac cꞌo uchukꞌab chaꞌ cucꞌam locamic paquiwi conoje ri winak; jecꞌulaꞌ riꞌri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios cꞌo uchukꞌabchaꞌ cuꞌan jusucꞌ chique ri winak chwachri Dios, y jelaꞌ cꞌo quicꞌaslemal na jintautakexic ruma Jesucristo, ri Kanimajawal.

6Cꞌo kacꞌaslemal ruma ri Cristo

1 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri cakabiꞌij riꞌoj? ¿Cꞌacojcꞌojiꞌ cami riꞌ pa mac chaꞌ ri Dios e liccunimarisaj ri unimal rutzil ucꞌuꞌx pakawiꞌechiriꞌ cucuy ri kamac? 2 ¡Na e ta cꞌanariꞌ! Ma e janipa ri na oj jinta chi pukꞌabri mac, na ube ta qꞌuenok we cꞌa cojcꞌojiꞌchupa waꞌ. 3 ¿Na etaꞌam ta neba ralak ejanipa ri xkacꞌul ri bautismo, xojuꞌan xajun rucꞌ ri Kanimajawal Jesucristo? Yeyruma waꞌ, xojuꞌan xa jun rucꞌ pa rucamic.4 Ruma cꞌu ri bautismo xkacꞌulu, e pachaꞌjunam rucꞌ ri Cristo xojcamic y xojmukic,chaꞌ jelaꞌ cojcꞌastaj lo che jun cꞌacꞌ kabinicjelaꞌ pachaꞌ ri Cristo xcꞌastaj lo chiquixoꞌlri ecaminak ruma runimal uchukꞌab riKakaw Dios. 5 Ma we xꞌan xa jun chikerucꞌ ri Cristo chupa rucamic, jecꞌulaꞌ riꞌxa jun kaꞌanom rucꞌ chupa rucꞌastajibal.6 Lic cꞌut ketaꞌam e ri ojer kabinic kasilabicxcam rucꞌ ri Cristo chwa ri cruz chaꞌ jelaꞌcasach uwach ruchukꞌab ri mac pakawiꞌ yjecꞌulaꞌ ri mac na catakan ta chi pakawiꞌriꞌoj. 7Ma e junok caminak chi che ri mac,riꞌ na jinta chi uchukꞌab ri mac puwiꞌ. 8Mawe xojcam junam rucꞌ ri Cristo,* jecꞌulaꞌ riꞌlic cakacojo cꞌo kacꞌaslem rucꞌ Rire woꞌoray chikawach apanok. 9 Lic ketaꞌam cꞌut, ri

Cristo ruma xcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecami-nak, na cacam ta chic, ma ri camic na jintachi uchukꞌab puwi Rire. 10Ma rucꞌ rucamicxa jumul xusachisaj uwach ruchukꞌab rimac; yey ruma cꞌu xcꞌastajic, e culokꞌnimajri Dios rucꞌ rucꞌaslemal. 11 Jecꞌuriꞌlaꞌ cꞌolachicꞌuꞌx ralak e pachaꞌ alak caminak chichwach ri mac yey alak cꞌaslic re calokꞌn-imaj alak ri Dios, ma alak re ri CristoJesús, ri Kanimajawal. 12 E uwariꞌche licmaya alak luwar catakan ri mac puwi ricuerpo alak, ma waꞌ xa icꞌowel. Maya ne ibalak chupa tak ri rayibal na utz ta uwach.13 Maya ne ri cuerpo alak pukꞌab ri macche uꞌanic ri na jusucꞌ taj. E yaꞌa ib alakpukꞌab ri Dios, ma alak caminak chi chwarimac y alak cꞌas che jun cꞌacꞌ binic silabic.Yaꞌa cꞌu alak riꞌ ri cuerpo alak pukꞌab riDios chaꞌ rucꞌ waꞌ caꞌan alak ri lic jusucꞌchwach. 14Ma ri mac na jinta chi uchukꞌabre catakan pawiꞌ alak y na jinta chi ne alakchuxeꞌ ri kꞌatbal tzij re rutakanic ri Diostzꞌibital can ruma ri Moisés, ma woꞌora cꞌoalak pukꞌab ri Dios ruma ri unimal rutzilucꞌuꞌx Rire.

Kayaꞌa kib che uꞌanic ri lic jusucꞌ chwachri Dios

15 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri cakaꞌano? ¿Cojmacuncami riꞌ ma ri kꞌatbal tzij re rutakanic riDios na jinta chi pakawiꞌ yey e oj cꞌo pukꞌabri Dios ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx Rire?¡Na e ta cꞌana riꞌ! 16¿Na etaꞌam ta neba alakwe caya ib alak pukꞌab junok che uꞌanicjanipa ri caraj rire, riꞌ e cuꞌana patrónalak y chirajawaxic cꞌu riꞌ cacoj alak utzij?Jecꞌuriꞌlaꞌ we caya ib alak pukꞌab rimac cheuꞌanic ri na utz taj, riꞌ cucꞌam bi alak pacamic. Noꞌj echiriꞌ caya ib alak pukꞌab riDios re cacoj alak utzij, waꞌ cucꞌam bi alakche jun jusucꞌ binic silabic.

17 Lic maltiox cꞌu che ri Dios, ma tobojertan xyaꞌ ib alak pukꞌab ri mac cheuꞌanic tak ri rayibal alak; noꞌj woꞌora rucꞌronoje cꞌuꞌx alak yaꞌom ib alak che uꞌanictak ri sakil cꞌutunic xyaꞌ che alak. 18 Rumacꞌu ri xel lo alak pukꞌab ri mac, woꞌora exyaꞌ ib alak che uꞌanic ri lic jusucꞌ chwachri Dios.

19Xinyawa cꞌambal naꞌoj puwi ri patróny ri aj chaquib chaꞌ cakꞌalajin ri cambiꞌij yna cꞌayew taj camaj alak usucꞌ. Cambiꞌijcꞌu che alak: Jelaꞌ pachaꞌ rojertan xyaalak ronoje ri uchapom wi rib ri cuerpoalak che uꞌanic ri lic chꞌul y ri lic itzel

* 6:8 E pachaꞌ xojcam junam rucꞌ ri Cristo ma Rire xcam pakacꞌaxel riꞌoj.

Page 221: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 6:20 218 Romanos 7:18uwach, jecꞌuriꞌlaꞌ woꞌora yaꞌa alak ronoje riuchapom wi rib ri cuerpo alak che uꞌanicjanipa ri lic chom y lic jusucꞌ chwach riDios. 20 Ma rojertan echiriꞌ cꞌa cꞌo alakpukꞌab ri mac, na yaꞌom ta ib alak cheuꞌanic ri lic jusucꞌ chwach ri Dios. 21 ¿Saꞌri xutikoj che alak janipa ri na utz taj xꞌanalak ojertan? Ma woꞌora caqꞌuix ne alakche tak waꞌ wa cucꞌam bi jun pa camic.22Ecꞌuwoꞌora rumaalak esamchi lo pukꞌabri mac, xuꞌana cꞌu alak aj chaquib re riDios. Ri xutikoj waꞌ che alak e ri santowilajbinic silabic alak; yey qꞌuisbal cꞌu re, e ricꞌaslemal na jinta utakexic. 23Ma ri tojbalre ri mac e ri camic, noꞌj ri sipanic cuya riDios e ri cꞌaslemal na jinta utakexic rumari Kanimajawal Jesucristo.

7Ri catakan pakawiꞌ na e ta chi ri mac, e ri

Ruxlabixel ri Dios pa kanimaꞌ1 Quinchꞌaꞌt ucꞌ alak hermanos, ri cꞌo

naꞌoj alak puwi takanic. Etaꞌam cꞌu alakwaꞌ: Ri takanic xew cꞌo uchukꞌab puwi junaticawex echiriꞌ wa ticawex cꞌa cꞌaslic. 2 Epachaꞌ juna ixok cꞌulanic. Rire cꞌo chuxeꞌri tzij re ri cꞌulaniquil. Ruma cꞌu waꞌ cꞌopukꞌab ri rachijil xalokꞌ cꞌa cꞌas ri rachijil.Noꞌj we xcam rachi, rixok na jinta chipukꞌab ri rachijil. 3 Jecꞌulaꞌ riꞌ, we rixokcuyoj rib rucꞌ jun chic achi yey cꞌa cꞌas rirachijil, riꞌ cabiꞌx che e jun ixok na jusucꞌta rubinic ma camacun chirij ri tzij re ricꞌulaniquil. Noꞌj we xcam ri rachijil, rixokquel chuxeꞌ rutakanic wa tzij; na camacunta cꞌu riꞌ chirij ri cꞌulaniquil we cacꞌuliꞌ rucꞌjun chic achi.

4 Jecꞌulaꞌ ralak alak nu hermanos, cami-nak chi alak chwach tak ri Tzij Pixab rumarucamic ri Cristo. Waꞌ queꞌelawi na eta chi ri Tzij Pixab ri catakan pawiꞌ alak.Ruma cꞌu riꞌ, utz cuꞌan alak re jun chic,waꞌ e ri Cristo, ri xcꞌastaj lo chiquixoꞌl riecaminak. Jecꞌulaꞌ ri kabinic lic cꞌo cutikojchwach ri Dios ruma oj cꞌo pukꞌab ri Cristo.5 Ma ojertan echiriꞌ cꞌa oj cꞌo pa mac, rirayinic na utz ta uwach xcꞌojiꞌ uchukꞌabpuwi ri kacuerpo. Ma echiriꞌ ri Tzij Pixabxukꞌalajisaj chike saꞌ ri na utz taj, e másxkarayij cakaꞌan ri na utz taj. Yey ri xutikojwaꞌ chike e xojucꞌam bi pa camic. 6 Noꞌjwoꞌora na oj jinta chi chuxeꞌ ri kꞌatbal tzijre wa tzij, ma pachaꞌ oj chi caminak cheri cꞌo pakawiꞌ ojertan. Ecꞌu woꞌora riꞌojcakalokꞌnimaj ri Dios rucꞌ jun cꞌacꞌ kabinic

ruma ruchukꞌab ri Ruxlabixel pa kanimaꞌ,yeywaꞌ na e ta chi pachaꞌ ri kabinic ojertanechiriꞌ xkaj cakaꞌan jusucꞌ che kib chwachri Dios ruma ri cakatakej takanic.

Rutzij Upixab ri Dios cukꞌalajisaj saꞌ tak rikamac

7 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri cakabiꞌij? ¿E nebaqueꞌelok ri Tzij Pixab na utz taj ma cucꞌamlo ri mac? ¡Na e ta cꞌana riꞌ! Ma riꞌinxinwetaꞌmaj saꞌ ri mac ruma ri Tzij Pixab;yey we tamaji ri Tzij Pixab, na canwe-taꞌmaj ta cꞌu riꞌ saꞌ ri mac. Ma riꞌin nawetaꞌam taj we mac ri rayinic we tamajiri Tzij Pixab cubiꞌij: «Marayij uwach rina awe taj.»✡ 8 Ruma cꞌu riꞌ ri takanic,ri mac cucꞌosoj ronoje itzel rayinic chupari wanimaꞌ. We tamaji cꞌu ri takanic, rimac na jinta uchukꞌab panuwiꞌ. 9 E ripetinak lok echiriꞌ riꞌin cꞌamajaꞌ canmajusucꞌ ri Tzij Pixab, na jinta cꞌo cubisojnucꞌuꞌx che. Pero xopon jun kꞌij echiriꞌxinwetaꞌmaj saꞌ ri takanic re ri Tzij Pixabpanuwiꞌ. Cꞌa chiriꞌ cꞌu riꞌ xumaj uchukꞌabri mac panuwiꞌ; y xinmaj cꞌu usucꞌ incaminak chwach ri Dios ruma ri numac.10 E chinuwach riꞌin, ri takanic re ri TzijPixab e cayaꞌw cꞌaslemal; noꞌj ri xuya chweriꞌin, e ri camic. 11Ma ri mac e xuchapabejri takanic y rucꞌ cꞌu waꞌ, xinusoco y jelaꞌxucꞌam lo ri camic panuwiꞌ. 12 Cakꞌalajincꞌu riꞌ ri Tzij Pixab re ri Dios lic santo yeytak ri takanic re ri Tzij Pixab lic santo, licjusucꞌ y lic utz.

13 Pero ¿e nawi queꞌelok e ri utz xucꞌamlo camic panuwiꞌ? ¡Na e ta riꞌ! Ma ri mace xuchapabej ri utz y rucꞌ waꞌ xucꞌam locamic panuwiꞌ. Ruma cꞌu riꞌ ri takanic reri Tzij Pixab, xa jumul cakꞌalajinic lic itzeluwach ri mac.

Katuquel riꞌoj na cakachꞌij ta uchukꞌab rimac

14Ketaꞌam chi cꞌut, ri Tzij Pixab petinakrucꞌ ri Dios. Noꞌj riꞌin xa wekam wulewalnupoklajil, yey in yaꞌtal cꞌu pukꞌab ri mac.15Na canꞌan ta cꞌu riꞌ ri cuaj riꞌin canꞌano;ma e ri tzel canwilo, e canꞌan riꞌ. Lic nacanmaj ta cꞌu usucꞌ suꞌbe canꞌanwaꞌ. 16Yeyechiriꞌ e canꞌan ri na cuaj taj, cannaꞌ cꞌu riꞌchinucꞌuꞌx na utz ta ri quintajin che uꞌanic.Rucꞌ cꞌu riꞌ waꞌ canjiquibaꞌ uwach lic utzri takanic re ri Tzij Pixab. 17 Jelaꞌ cꞌu riꞌ epachaꞌ na in ta ri quinꞌanaw re ri na utz taj,ma e catakan ri mac pa wanimaꞌ. 18 Riꞌinlic wetaꞌam, wa in ticawex na jinta cꞌana

✡ 7:7 Éx. 20:17

Page 222: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 7:19 219 Romanos 8:18utz chwe we na jinta ri Dios wucꞌ. Matob cuaj canꞌan ri utz, pero nutuquel nacanrik ta uꞌanic waꞌ. 19 Ma na canꞌan ta riutz, ri lic cuaj canꞌano; e lic canꞌan ri nautz taj, ri na cuaj taj canꞌano. 20 Jecꞌulaꞌriꞌ, we e canꞌan ri na cuaj taj, riꞌ na inta ri quinꞌanaw re, ma e ri mac catakanpa wanimaꞌ ri caꞌanaw re. 21 Jecꞌulaꞌ toblic cuaj canꞌan ri utz, e ri na utz taj ricatakan panuwiꞌ. 22Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, cunaꞌri wanimaꞌ e lic chom rutakanic RutzijUpixab ri Dios y lic quinquiꞌcot che waꞌ.23 Pero cannaꞌo cꞌo jun chic tzij catakanchwi ri nucuerpo; waꞌ e ruchukꞌab ri mac.Ecꞌu waꞌ cachꞌoꞌjinic chaꞌ na cancoj ta utzijri cubiꞌij ri nunaꞌoj y jecꞌulaꞌ inyututal pamac. 24 ¡Lic tokꞌoꞌ nuwach riꞌin! ¿Chinaquesan we riꞌin pukꞌab ri na utz taj cꞌochwe, ri quincꞌamaw bi pa camic? 25 Liccantioxij che ri Dios, ma xew Rire catoꞌwweꞌin, yey cuꞌan waꞌ ruma ri Jesucristo,ri Kanimajawal. Jecꞌulaꞌ canmaj usucꞌ licchirajawaxic canya wib pukꞌab rutakanicRutzij Upixab ri Dios; noꞌj echiriꞌ canyawib pukꞌab ri rayinic re ri nucuerpo, riꞌ ecatakan ruchukꞌab ri mac panuwiꞌ.

8Ri Ruxlabixel ri Dios e cojutoꞌ che ri

kabinic kasilabic1 Ecꞌu woꞌora na jinta chi kꞌatbal tzij re

camic paquiwi janipa ri e cꞌo pukꞌab ri Kan-imajawal Jesucristo; waꞌ e ri na quitakemta chi ri rayibal re ri na utz taj, ma equitakem saꞌ ri caraj ri Ruxlabixel ri Dioschique. 2 Ma ri Ruxlabixel ri Dios cuyachomilaj cꞌaslemal ruma ri KanimajawalJesucristo, y e rutakanic ri Ruxlabixelri Dios pa kanimaꞌ ri xojesan lo chuparuchukꞌab ri mac y ri camic. 3 Yey ru-takanic ri Tzij Pixab na jinta uchukꞌabre cojresaj lo pukꞌab ri mac, ma riꞌoj ojticawex na jinta kacowil chwa ri mac. Ecꞌuri na xuchꞌij ta uꞌanic ri Tzij Pixab, riDios xuꞌano echiriꞌ xutak lo Rucꞌajol cheruwachulew tojbal re ri kamac, y xuꞌanticawex che jelaꞌ pachaꞌ riꞌoj, noꞌj Rire naxmacun taj. Jecꞌulaꞌ, ruma rucamic junticawex, waꞌ e ri Jesús, ri Dios xukꞌat tzijpuwi ri kamac. 4 Xuꞌan cꞌu waꞌ chaꞌ utzcojbin jusucꞌ chwach ri Dios jelaꞌ pachaꞌri cubiꞌij ri Tzij Pixab; ma riꞌoj na e tachi katakem ri rayibal re ri na utz taj, ekatakem saꞌ ri caraj ri Ruxlabixel ri Dioschike. 5Ma e tak ri quiyaꞌom quib che takri rayibal re ri quitiꞌjil, e caquiya quinaꞌoj

puwi ri rayibal na chom taj. Noꞌj janipari quiyaꞌom quib pukꞌab ri Ruxlabixel riDios, riꞌ e quiyaꞌom quinaꞌoj puwi janipari caraj ri Ruxlabixel ri Dios. 6 Ma we elic cakaya kanaꞌoj puwi tak ri rayibal re rikatiꞌjil, riꞌ camic ri cucꞌam lo chike. Noꞌjwe e lic cakaya kanaꞌoj puwi janipa ri carajri Ruxlabixel ri Dios chike, riꞌ cucꞌam locꞌaslemal y utzil chomal chike. 7E janipa riquiyaꞌom quinaꞌoj xew puwi tak ri rayibalre ri quitiꞌjil, riꞌ e aj retzelal cꞌuꞌx chirij riDios. Ma rique na cacaj taj caquiya quibche uꞌanic ri Tzij Pixab re ri Dios, yey nacaquichꞌij tane uꞌanic waꞌ. 8 Ecꞌu ri Dioslic na cucꞌul ta ucꞌuꞌx ri quibinic quisilabicjanipa ri quiyaꞌom quib chupa ri rayibal reri na utz taj.

9Noꞌj ralak na yaꞌom ta chi ib alak chupawaꞌ wa rayibal, ma e yaꞌom ib alak pukꞌabri Ruxlabixel ri Dios, wepakatzij wi cꞌo Rirepa animaꞌ alak. Yey we cꞌo cꞌu junok najinta ri Ruxlabixel ri Cristo pa ranimaꞌ, waꞌwa ticawex na re ta ri Cristo. 10 Noꞌj wecꞌo ri Cristo pa animaꞌ alak, riꞌ cꞌo chomilajcꞌaslemal alak ruma ri uꞌanom alak jusucꞌchwach ri Dios, tob ri cuerpo alak cacamna ruma ri mac. 11 We cꞌo cꞌu pa ani-maꞌ alak ri Ruxlabixel ri Jun xucꞌastajisajlo ri Kanimajawal Jesucristo chiquixoꞌl riecaminak, riꞌ cꞌo jun kꞌij Rire cuya jun cꞌacꞌcꞌaslemal che ri cuerpo alak yey cuꞌan waꞌruma ri Ruxlabixel cꞌo pa animaꞌ alak.

12 Ruma cꞌu laꞌ, hermanos, chirajawaxice cakaꞌan ri utz y makaꞌan ri na utz taj, mariꞌoj na oj jinta chi pukꞌab tak ri rayibal reri katiꞌjil. 13 Ma we yaꞌom ib alak chupawaꞌ, riꞌ e cucꞌam lo ri camic pawiꞌ alak.Noꞌj we rucꞌ rutoꞌbal ri Ruxlabixel ri Dioscacamisaj alak tak ri rayibal re ri tiꞌjilalak, riꞌ cꞌo cꞌaslemal alak chwach ri Dios.14 Ma conoje ri cacꞌam quiwach ruma riRuxlabixel ri Dios, riꞌ e ralcꞌoꞌal ri Dios.15 Yey ri Ruxlabixel ri Dios xcꞌul alak, nae ta cuya tanchi alak chi xiꞌin ib; ma ecuꞌan ralcꞌoꞌal ri Dios che alak, y jelaꞌ utzcakabiꞌij che ri Dios: «¡Tat, Lal Nukaw!»16 Ecꞌu ri Ruxlabixel ri Dios ri cajiquibanuwach pa kanimaꞌ: Riꞌoj oj chi ralcꞌoꞌal riDios. 17 Yey ruma cꞌu oj ralcꞌoꞌal ri Dios,cakacꞌul ri biꞌtisinic uꞌanom ri Dios chiqueri ralcꞌoꞌal, yey cakacꞌul cꞌu waꞌ junam rucꞌri Cristo. Pero lic chirajawaxic wi cakatijna cꞌax woꞌora pachaꞌ ri xicꞌow wi Rire,chaꞌ jelaꞌ chikawach apanok, oj jun pa riyacbal ukꞌij Rire.

18 Yey chinuwach riꞌin ri cꞌaxcꞌobic

Page 223: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 8:19 220 Romanos 8:39cakatij riꞌoj woꞌora na cuꞌmaja ta qꞌuenokrucꞌ runimal uchomalil ri Dios, ri cakꞌalajinkucꞌ chikawach apanok. 19 Ma e janipatak ri ꞌanatal ruma ri Dios lic royeꞌem chicjampalaꞌ cakꞌalajin quiwach ri e ralcꞌoꞌalri Dios. 20 Ma ri kꞌatbal tzij xuꞌan ri Diospaquiwi ri ticawex, xtzak ne puwi tak riꞌanatal ruma ri Dios. Y ruma cꞌu riꞌ, nae ta chi uꞌanom pachaꞌ ri uchꞌobom lo riDios che ri jekebal lok. E tak cꞌu ri ꞌanatalruma ri Dios na xraj taj cayaꞌiꞌ chuxeꞌ wakꞌatbal tzij; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, e ri Dios xuyachuxeꞌ waꞌ. Pero e janipa tak ri ꞌanatalruma ri Dios, cꞌa royeꞌem ri kꞌij echiriꞌ riDios cuyijbaꞌ na ronoje waꞌ. 21 Ma coponna jun kꞌij e janipa tak ri ꞌanatal ruma riDios, e laꞌ junam cucꞌ ri e ralcꞌoꞌal ri Dios,quebesaxna lo chupa ri cꞌaxcꞌobic y pukꞌabri camic yey cayaꞌiꞌ cꞌu unimal chomalilchique.

22 Ketaꞌam cꞌut, e janipa ri ꞌanatal rumari Dios, e pachaꞌ cajilow pa cꞌaxcꞌobic, jelaꞌpachaꞌ cuꞌan juna ixok echiriꞌ cutzir uwachrucꞌ uchꞌutiꞌn.✡ 23 Y na xew ta cꞌo pa cꞌaxjanipa ri ꞌanatal ruma ri Dios, ma jelaꞌ coj-jilow pa cꞌax konoje riꞌoj, ri yaꞌtal chi chikeri nabe sipanic ubiꞌtisim ri Dios, waꞌ e riRuxlabixel ri Dios pa kanimaꞌ. Yey lic cꞌacꞌo ne ri koyeꞌem. E lic cakarayij coponri kꞌij echiriꞌ ri Dios cukꞌalajisaj kawachoj ralcꞌoꞌal Rire y caresaj cꞌu ri kacuerpopukꞌab ri cꞌax y ri camic. 24 Ma echiriꞌxojcolobetajic, xujek cacubiꞌ pana kacꞌuꞌxche cakacꞌul na ri biꞌtisim lo chike rumari Dios y cꞌa koyeꞌem waꞌ. Yey we cak-abiꞌij cꞌo koyeꞌem, e queꞌelawi riꞌ cꞌamajaꞌcakacꞌul ri koyeꞌem. Ma we jun ucꞌulumchi ri royeꞌem, ¿suꞌchac cꞌu riꞌ cꞌa caroyꞌej?25Noꞌj we riꞌoj cakoyꞌej na ri cꞌamajaꞌ cak-ilo, lic chirajawaxic cꞌu riꞌ cakachukꞌubejkib che royꞌexic waꞌ rucꞌ cubulibal kacꞌuꞌx.

26 Jecꞌulaꞌ, ri Ruxlabixel ri Dios coju-toꞌo echiriꞌ na jinta kacowil, ma riꞌoj nacakarik ta utzꞌonoxic saꞌ ri cajawax che rikacꞌaslem; pero Rire lic cachꞌaw pakawiꞌchwach ri Dios rucꞌ jilowem na carikitajta cꞌana ubiꞌxiquil. 27 Ecꞌu ri Dios, ricaril ronoje ri cꞌo pa kanimaꞌ, Rire liccumaj usucꞌ saꞌ ri caraj ri Ruxlabixel, ma riRuxlabixel cachꞌaw pakawiꞌ e chirij ri carajri Dios chike riꞌoj ri oj re ri Dios.

Ruma ri Cristo cakachꞌij uchukꞌab ronoje28 Ketaꞌam cꞌut, janipa ri cꞌax quenaꞌw

re ri Dios, e tak ronoje ri quebicꞌow chupa

catoꞌbic chaꞌ cꞌo cutikoj chique, waꞌ echique janipa ri esiqꞌuim ruma ri Diosre caquiꞌan ri caraj Rire. 29 Ma ri Diosojertan lo riꞌ xuchꞌobo e cꞌo ri quebuchaꞌore quebuꞌana pachaꞌ Rucꞌajol, chaꞌ e Rire rinabe chiquixoꞌl ruqꞌuiyal e ralcꞌoꞌal ri Dios.30Yey takwaꞌ wa cꞌo uchꞌobom lo paquiwiꞌ,xebusiqꞌuij cꞌu riꞌ. Ecꞌu wa xebusiqꞌuij,xuꞌan jusucꞌ chique. Yey ri xuꞌan jusucꞌchique, e xutacꞌabaꞌ uwa quikꞌij.

31 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri cakabiꞌij che waꞌ? Weri Dios cꞌo kucꞌ, ¿china ri cꞌo pukꞌab cuyacrib chikij? ¡Na jinta junok! 32 Yey ri Diosna xuxuꞌyaj tane Rucꞌajol chike, ma xuyalok chaꞌ coꞌlcam che ruwachulew kumakonoje ri oj aj mac. ¿Na cuya ta camiriꞌ chike junam rucꞌ Rucꞌajol, ronoje ricajawax chike? ¡Cuyaꞌo! 33 ¿China ri cꞌopukꞌab cucoj quimac ri ebuchaꞌom ri Dios?¡Na jinta junok! Ma ri Dios e caꞌanaw jusucꞌchique. 34 ¿China ri cꞌo pukꞌab cukꞌat tzijpakawiꞌ? ¡Na jinta junok! Ma ri Cristocachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios, yey e Rireri xcam kuma riꞌoj. Y na xew ta waꞌ, maxcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak y woꞌoratzꞌul puwiquikꞌab ri Dios.

35 ¿Cꞌo neba quesan keꞌoj chupa ri rutzilucꞌuꞌx ri Cristo? ¡Na jintaj! Ma tob capecꞌaxcꞌobic o paxibal cꞌuꞌx pakawiꞌ, tob co-jternabex rucꞌ cꞌax, tob na jinta kawa yna jinta kakꞌuꞌ, tob catewun cꞌax pakawiꞌo cojcamisax rucꞌ espada, ¡na jinta cꞌocojesan chupa! 36 Ma jewaꞌ ri tzꞌibital canpa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Uma Rilal ꞌanom chike xaki catewun ri

camic pakawiꞌ;ꞌAnom chike pachaꞌ ri caꞌan che ri bexex

echiriꞌ cacꞌam bi pa camic Sal. 44:22cachaꞌ. 37 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, lic cakachꞌijuchukꞌab ronoje ruma ri Jun lic cꞌax xoju-naꞌo.

38 Ruma cꞌu laꞌ, riꞌin lic nujiquibamuwach na jinta cꞌana cojesan chirij rirutzil ucꞌuꞌx ri Dios. Na cojresaj tajtob ne e ri camic o ri cꞌaslemal, tobne e ri ángeles, ri cꞌo quiwach y ri cꞌoquichukꞌab. Na cojresaj taj tob ne e ri coj-tajin che ucꞌulumaxic woꞌora o ri cakacꞌu-lumaj chikawach apanok, 39 tob ne e ri e cꞌolo cꞌa che ruwa caj o ri e cꞌo lo cꞌa chuxeꞌrulew. Na jinta cꞌu cꞌo ꞌanatal ruma ri Dioscojesan chirij ri rutzil ucꞌuꞌx, ri xkacꞌulruma ri Cristo Jesús, ri Kanimajawal.

✡ 8:22 Jn. 16:21

Page 224: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 9:1 221 Romanos 9:229

Ri tinamit Israel chaꞌtal ruma ri Dios1Lic katzij wa cambiꞌij che alak, ma in re

ri Cristo y na canꞌan ta rakꞌubal. Lic cunaꞌcꞌu nucꞌuꞌx katzij ri cambiꞌij, ma e ri San-towilaj Ruxlabixel ri Dios cacꞌamaw uwachri nunaꞌoj. 2 Katzij cꞌut riꞌin lic quim-bisonic y ri cꞌax cꞌo chinucꞌuꞌx na quicꞌowtaj 3 ruma ri quiꞌanom ri e aj Israel, ri katz-kachakꞌ kib cucꞌ. Canya ne wib e quincꞌojiꞌriꞌin chuxeꞌ ri kꞌatbal tzij re ri Dios y na eta rique, tob na jinta chi re ri Cristo chwe,we ta ne rucꞌ waꞌ quecolobetaj rique. 4Maraj Israel e utinamit ri Dios, yey e riqueri xebuchaꞌ ri Dios re quebuꞌan ralcꞌoꞌalchique;✡ xucꞌut cꞌu runimal uchomalilchiquiwach y xuꞌan tzij cucꞌ. Chique riquexyaꞌtaj wi Rutzij Upixab y xcꞌut chiquesuꞌanic calokꞌnimax ukꞌij ri Dios pa sakilwi. Yey tak rubiꞌtisinic ri Dios uꞌanom, querique. 5 Rique e calcꞌoꞌal can ri kamam liccꞌo quiwach ojertan.* Yey chique cꞌu riqueupetebemwi ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios,ri xcꞌun che ruwachulew y xuꞌan ticawex.Yey Rire e Dios puwi ronoje tak ri cꞌolic.¡Na jinta utakexic lic nim ukꞌij! ¡Amén!

6 ¿Na uꞌanom ta neba ri Dios ri ubiꞌtisimche rutinamit Israel?† Pero na conoje tari e ralcꞌoꞌal can ri Israel‡ e sakil utinamitri Dios. 7 Na xa ta ruma quipetebem cheri Abraham, e ralcꞌoꞌal ri Dios.§ Ma jewaꞌxubiꞌij ri Dios che ri Abraham: «Xew cheracꞌajol Isaac caquipetebej wi lo rawal-cꞌoꞌal»✡ xchaꞌ. 8 Na conoje ta cꞌu riquipetebem che ri Abraham, e ralcꞌoꞌal riDios; ma xew e ralcꞌoꞌal ri Dios ri quebalaxchirij rubiꞌtisinic Rire. 9 Ma ri biꞌtisinicxuꞌan ri Dios che ri Abraham e waꞌ: «Jewaꞌpa jun junab quincꞌun tanchic, yey ecꞌu riꞌrawixokil Sara cꞌo chi jun ralab»✡ xchaꞌ.

10 Y na xew ta waꞌ, ma echiriꞌ ruma rikamam Isaac ri Rebeca xcanaj yewaꞌ ixok,xebumatzej eyoꞌxab. 11 Yey cꞌamajaꞌ nequebalax rique y cꞌamajaꞌ ne caquiꞌan riutz o ri na utz taj echiriꞌ ri Dios xuchaꞌjun chique. Jecꞌulaꞌ cakꞌalajinic e cuꞌanana janipa ri uchꞌobom lo ri Dios; y waꞌ nae ta ruma ri caquiꞌan ri winak, ma pukꞌabRire cꞌo wi cuchaꞌo china ri caraj cusiqꞌuij.

12 Ma ri Dios xubiꞌij che ri Rebeca: «Richakꞌixel e cacꞌojiꞌ más uwach chwa riatzixel»✡ xchaꞌ. 13 Jecꞌulaꞌ cuꞌana pachaꞌri tzꞌibital can puwi ri ubiꞌim lo ri Dios:E ri chakꞌixel Jacob ri cꞌax xinnaꞌo;noꞌj ri atzixel Esaú, tzel xinwilo Mal. 1:2-3xchaꞌ.

Pukꞌab ri Dios cꞌo wi china ri cuchaꞌo14 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri cakabiꞌij riꞌoj puwi waꞌ?

¿E nawi na jusucꞌ ta ri cuꞌan ri Dios? ¡Nae ta riꞌ! 15 Ma jewaꞌ xubiꞌij ri Dios che riMoisés ojertan:We cꞌo junok cuaj Riꞌin cantoꞌo ruma ri

rutzil nucꞌuꞌx,e riꞌ ri cantoꞌo.

Y we cꞌo junok cuaj Riꞌin cancꞌut ri cꞌax-naꞌbal nucꞌuꞌx che,

che riꞌ rire cancꞌut wi ri cꞌaxnaꞌbalnucꞌuꞌx Éx. 33:19

xchaꞌ. 16 E uwariꞌche echiriꞌ cꞌo carajcuya ri Dios che juna ticawex, na e taruma lic cacha ucꞌuꞌx wa ticawex che oruma lic cutij ukꞌij chaꞌ cꞌo cucꞌulu; mae ruma ri cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx ri Dios. 17 Epachaꞌ ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem riDios echiriꞌ ri Dios xubiꞌij che ri faraón:«Riꞌin xinꞌan takanel chawe chaꞌ cancꞌutri nuchukꞌab pawiꞌ riꞌat y chaꞌ catzijox cꞌuri nubiꞌ che ronoje ruwachulew»✡ xchaꞌ.18 Kꞌalaj cꞌu riꞌ ri Dios ruma ri cꞌaxnaꞌbalucꞌuꞌx cutoꞌ china ri caraj cutoꞌo. Yey weRire caraj cuꞌan pachaꞌ abaj che ri ranimaꞌjunok, jelaꞌ cuꞌan che.

19 Laj cꞌo cꞌu junok jewaꞌ cubiꞌij chwe:«We na jinta junok cachꞌijow ukꞌatexicjanipa ri caraj ri Dios, ¿suꞌbe cꞌu riꞌ ri Dioscucoj quimac ri ticawex we rique xew ecaquiꞌan ri xebutak Rire che?» 20 Ecꞌu riꞌincancꞌul uwach: «Achi, ¿saꞌ co rawach riꞌatchaꞌ catyajan chirij ri Dios? Ma na utz tajwe ri xaro ulew cubiꞌij che ri caꞌanaw re:¿Suꞌchac jewaꞌ xꞌan la chwe?» 21E ri cacha-cun rucꞌ xokꞌoꞌl, ¿na jinta neba pukꞌabcuꞌan rucꞌ ri xokꞌoꞌl saꞌ ri caraj cuꞌano? Mawe Rire caraj che ri xokꞌoꞌl cuꞌan queb xun,jun lic xa kꞌalaj pa cachapabex wi y ri junchic xa tob pa cachapabex wi, e cuꞌan riꞌ.22 Jecꞌulaꞌ riꞌ ri Dios cꞌo pukꞌab saꞌ ri carajcuꞌan cucꞌ ri winak. ¿Saꞌ cꞌu cakabiꞌij weri Dios xraj cucꞌut ri royowal y ri unimal

✡ 9:4 Éx. 4:22 * 9:5 Waꞌ e ri Abraham, ri Isaac y ri Jacob. † 9:6 Tob e qꞌui ri e aj Israel na xquicoj taj we riJesús e Uchaꞌoꞌn lo ri Dios, waꞌ na e ta queꞌelawi na jinta uchac ri xubiꞌtisij lo ri Dios chique. Gn. 12:3; Gl. 3:8 ‡ 9:6“Israel” e biꞌaj xucoj ri Dios che ri Jacob. Rire e ucꞌajol ri Isaac y umam ri Abraham. § 9:7 Na xew ta ri Isaac eucꞌajol ri Abraham, ma xecꞌojiꞌ jujun chic ucꞌajol. Gn. 25:1-2,12 ✡ 9:7 Gn. 21:12 ✡ 9:9 Gn. 18:10 ✡ 9:12Gn. 25:23 ✡ 9:17 Éx. 9:16

Page 225: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 9:23 222 Romanos 10:8uchukꞌab paquiwi raj maquib yey na rucꞌta cꞌu riꞌ, e xucꞌut ri unimal ucꞌuꞌx chiqueri takal chique catzak ri royowal paquiwiꞌy casach quiwach? 23 Y jelaꞌ xuꞌano cꞌu-tubal re ri unimal uchomalil. Ma xucꞌut ricꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx chique ri ebuchaꞌom chiulok re quecꞌojiꞌ rucꞌ pa ri chomilaj luwarchilaꞌ chicaj. 24 Chique cꞌu ri xuꞌan wi waꞌ,xebusiqꞌuij; y riꞌoj oj jujun chique. Ywaꞌ naxew ta xuꞌan cucꞌ ri e aj judiꞌab, ma xuꞌancucꞌ ri na e ta aj judiꞌab. 25 Ma jewaꞌ rixutzꞌibaj can ri kꞌalajisanel Oseas puwi rixubiꞌij ri Dios:Chique ri na e ta nutinamit ojertan,woꞌora cambiꞌij: «Riꞌix, ix nutinamit.»Y chique ri na cꞌax ta quenaꞌic,woꞌora cambiꞌij: «Riꞌin cꞌax quixinnaꞌo.»✡

Os. 2:126Y chupa cꞌu ri luwar pa xbiꞌx wi chique:

«Riꞌix na ix ta nutinamit,»chilaꞌ cꞌu riꞌ cabiꞌx na chique e ralcꞌoꞌal ri

Dios cꞌaslic. Os. 1:1027Yey jelaꞌ ri xutzꞌibaj can ri kꞌalajisanel

Isaías paquiwi raj Israel:Tob ri quiqꞌuiyal ri tinamit Israel

quebuꞌana pachaꞌ ruqꞌuiyal sanyebcꞌo chuchiꞌ ri mar,

xa e chi jumutz✡ ri quecolobetaj chique.28 Ma ri Dios Kajawxel cukꞌat tzij paquiwi

ri ticawex che ruwachulew e chirijjanipa ri ubiꞌim canok,

y cuꞌana waꞌ rucꞌ usucꞌliquil y na camayinta che uꞌanic Is. 10:22-23

xchaꞌ.29 Yey jewaꞌ xutzꞌibaj can ri kꞌalajisanel

Isaías ojertan:Ri Dios Kajawxel, ri lic cꞌo uchukꞌab puwi

ronoje,we tamaji xebucolobej can jumutz chique

ri katinamitche ri camic,

riꞌ cakacꞌulumaj pachaꞌ ri caꞌib tinamitSodoma y Gomorra, ri xsachisaxquiwach✡ Is. 1:9

xchaꞌ.Ri Dios cuꞌan jusucꞌ chique ri na e ta aj

Israel ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ30 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri cakabiꞌij che ronoje waꞌ?

Ma ojertan lok ri na e ta aj judiꞌab naxquitzucuj taj quebuꞌana jusucꞌ chwachri Dios; yey woꞌora ri Dios xuꞌan jusucꞌchique ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ.31Noꞌj ri e aj Israel lic xquitij ukꞌij quebuꞌan

jusucꞌ chwach ri Dios ruma caquitakej takri takanic re ri Tzij Pixab; na rucꞌ ta cꞌuriꞌ, na xebuꞌana ta jusucꞌ chwach ri Dios.32 ¿Suꞌchac jewaꞌ xquicꞌulumaj? E rumana xcubiꞌ ta quicꞌuꞌx rucꞌ ri xuꞌan ri Dioschaꞌ cuꞌan jusucꞌ chique. Ma xquichꞌobo equebuꞌan jusucꞌ chwach ri Dios ruma takri caquiꞌano. Y jecꞌulaꞌ e pachaꞌ xquichikquib puwi ri jun Abaj ri lic e cꞌo quetzakpuwiꞌ. 33 Ma jewaꞌ tzꞌibital can chupaRuchꞌaꞌtem ri Dios puwi wa Abaj:Cancoj cꞌu chilaꞌ Sion jun Abaj.** Is. 28:16Waꞌ lic e cꞌo tak ri caquichik quib che;y lic e cꞌo tak ri quetzak puwi wa nimalaj

Abaj. Is. 8:14-15Noꞌj janipa cꞌu ri cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ,

na queqꞌuixbesax tajma caquicꞌul na ri coyeꞌem che Rire Is.

49:23cachaꞌ.

101 Cambiꞌij che alak hermanos, pakatzij

wi ri lic curayij nucꞌuꞌx y ri lic cantzꞌonojche ri Dios paquiwi ri e aj Israel e chaꞌ riquecaquirik ri colobetajic. 2 Riꞌin cambiꞌijri wilom chique: Rique lic caquitij ukꞌijquecꞌojiꞌ chi utz chwach ri Dios, pero waꞌna caquiꞌan ta rucꞌ sakil naꞌoj. 3 Ma nacacaj taj caquimaj usucꞌ suꞌanic ri Dioscuꞌan jusucꞌ chique ri ticawex; ri cacaj equebuꞌana jusucꞌ xa pa que rique. Y naquiyaꞌom ta cꞌu quib caꞌan jusucꞌ chiquejelaꞌ pachaꞌ ri caraj ri Dios. 4 Yey ri TzijPixab catzꞌakat uwach rucꞌ ri Cristo; jecꞌu-laꞌ china ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ Rire, e caꞌanjusucꞌ che chwach ri Dios.

5E puwi ri cuꞌana jusucꞌ ri ticawex rumacutakej ri Tzij Pixab, jewaꞌ xutzꞌibaj riMoisés:China ri caꞌanaw re ronoje ri cubiꞌij ri Tzij

Pixab,riꞌ cꞌo ucꞌaslemal chwach ri Dios ruma

cuꞌan waꞌ. Lv. 18:56 Noꞌj puwi ri cuꞌana jusucꞌ ri ticawexruma ri cubulibal cꞌuꞌxaj, jewaꞌ cubiꞌij paRuchꞌaꞌtem ri Dios: «Mabiꞌij pa awanimaꞌ:¿China cꞌu ri queꞌec cꞌa chilaꞌ chicaj✡ cheucꞌamic lo ri Cristo?» 7 O «¿China cꞌu ricakaj cꞌa chupa ri siwan catzꞌirir upa cheucꞌamic lo ri Cristo chiquixoꞌl ri ecami-nak?» 8 Na cajawax taj queꞌec junok, ma

✡ 9:25 1 P. 2:10 ✡ 9:27 Ro. 11:5 ✡ 9:29 Gn. 19:1-28 ** 9:33 “Abaj”: Waꞌ queꞌelawi e ri KanimajawalJesucristo. 1 P. 2:6-8 ✡ 10:6 Dt. 30:12

Page 226: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 10:9 223 Romanos 11:2¿saꞌ riꞌ ri cubiꞌij pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios?Jewaꞌ cubiꞌij:Rutzij ri Dios lic xa nakaj cꞌo wi chawe.Cꞌo chupa rawanimaꞌ y quel lo pachiꞌ. Dt.

30:14Ecꞌu chꞌaꞌtem waꞌ ri cakatzijoj riꞌoj puwiri cubulibal cꞌuꞌxaj: 9 We riꞌat cakꞌalajisajrucꞌ ruchiꞌ akul: «Ri Jesús e Wajawal» ycacoj cꞌu chupa rawanimaꞌ Rire xcꞌastaj loruma ri Dios chiquixoꞌl ri ecaminak, riꞌ cat-colobetajic. 10Ma pa ri kanimaꞌ cakacoj wiwaꞌ chaꞌ cojuꞌan jusucꞌ chwach ri Dios; yeyrucꞌ cꞌu ruchiꞌ kakul, cakakꞌalajisaj Riree Kajawal chaꞌ jelaꞌ cojcolobetajic. 11 MaRuchꞌaꞌtem ri Dios jewaꞌ cubiꞌij puwi riCristo:China ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ, na caqꞌuixbe-

sax tajma cucꞌul na ri royeꞌem che Rire Is. 49:23cachaꞌ. 12 Echiriꞌ cubiꞌij «china», waꞌqueꞌelawi tob e aj judiꞌab o na e ta ajjudiꞌab, ma xaki junam quiwach. Mari Kanimajawal e Cajawal que conoje,tob junwi tak ri quitinamit. Yey Rirecuya ri unimal rutzil ucꞌuꞌx chique conojeri caquitzꞌonoj toꞌbal que che. 13 MaRuchꞌaꞌtem ri Dios jewaꞌ cubiꞌij:E janipa ri caquitzꞌonoj colobetajic

chupa rubiꞌ ri Kanimajawal,riꞌ quecolobetaj na Jl. 2:32cachaꞌ.

14 ¿Suꞌanic cꞌu riꞌ caquitzꞌonoj colobe-tajic chupa rubiꞌ ri Kanimajawal we naquicojom ta rubiꞌ nabe? ¿Yey suꞌaniccaquicoj rubiꞌ we na quitom ta puwi Rire?¿Yey suꞌanic caquita ri tzijonic puwi Rirewe na jinta junok catzijow re chique?15 ¿Yey suꞌanic e cꞌo ri quetzijon puwi riKanimajawal we na jinta junok catakaw bique chaꞌ caquiꞌan wa tzijonic? E pachaꞌ ritzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:¡Lic chom ri quicꞌunic ri caquicꞌam lo ri

tzijonicre ri utzil chomal,

ri quecꞌun che utzijoxic ri Utzilaj Tzij! Is.52:7

cachaꞌ. 16 Noꞌj na conoje ta cꞌut xecojowre ri Utzilaj Tzij xtzijox chique. E pachaꞌ rixubiꞌij can ri Isaías:

Kajawal, ¿cꞌo nawi junok cojoyom re rikatzijom chic? Is. 53:1

xchaꞌ. 17 Ri cubulibal quicꞌuꞌx ri ticawexcujeko echiriꞌ caquita ri catzijox chique;yey waꞌ wa caquito, e Ruchꞌaꞌtem ri Diospuwi ri Cristo. 18 Noꞌj cantzꞌonoj cꞌut:¿Na xquita ta nawi ri Utzilaj Tzij? ¡Katzij,xquito! Ma e pachaꞌ ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtemri Dios:Che ronoje ruwachulew xtataj wi ri quikul

ri xetzijon puwi ri Dios;y ri quichꞌaꞌtem oponinak pa ronoje luwar

che ruwachulew* Sal. 19:4cachaꞌ. 19 Cantzꞌonoj tanchi cꞌut: ¿Raj Is-rael na quetaꞌam ta nawi waꞌ? ¡Quetaꞌam!Nabe na, e pachaꞌ ri xutzꞌibaj can ri Moiséspuwi ri xubiꞌij lo ri Dios chique raj Israel:Riꞌin canꞌan chiwe cuꞌan cꞌax icꞌuꞌx

chirij jun “tinamit” na tinamit taj;campetisaj iwoyowal chirij jun tinamit

na jinta quetaꞌam puwi ri Kꞌijsak† Dt.32:21

xchaꞌ. 20 Jecꞌulaꞌ, ri Isaías xuchꞌij ubiꞌxiquilri ubiꞌim lo ri Dios paquiwi ri na e ta ajIsrael:Xinrikitaj cꞌu cuma ri na quinquitzucuj taj,yey xinkꞌalajisaj cꞌu wib chiquiwach

ri na xinquitzꞌonobej taj Is. 65:1xchaꞌ.

21Noꞌj paquiwi raj Israel, jewaꞌ xubiꞌij lori Dios:Lic xinelaj chique jun tinamite aj palajiy tzij y e titzꞌitakchaꞌ quetzelej tanchi lo wucꞌ Is. 65:2xchaꞌ.

11Ri Dios na rokꞌotam ta rutinamit

1 Ecꞌu woꞌora cantzꞌonoj: ¿E nawixrokꞌotaj can ri Dios rutinamit Israel? ¡Lickꞌalaj na xrokꞌotaj taj! Ma riꞌin in aj Israel,in ralcꞌoꞌal can ri Abraham, in jun chiquetak can ri ralcꞌoꞌal ri Benjamín;* yey riꞌinna xinokꞌotax ta can ruma ri Dios. 2 RiDios, lic ojertan lo riꞌ xuchꞌob rakan cuꞌanutinamit chique raj Israel; y cꞌa e uꞌanomwoꞌora, na rokꞌotam ta can rutinamit Is-rael. ¿Na etaꞌam ta neba alak ri cubiꞌijRuchꞌaꞌtem ri Dios puwi ri xubiꞌij ri Elías

* 10:18 Wa jun versículo re Salmos e cachꞌaꞌt chwi tak ri chꞌumil, ri caquikꞌalajisaj ruchukꞌab y ruchomalil ri Diosy quebilitaj pa ronoje luwar che ruwachulew. Jecꞌulaꞌ ri Pablo xujunimaj waꞌ rucꞌ rutzijoxic ri Utzilaj Tzij re ri Diosche ronoje ruwachulew. † 10:19 Chiquiwach ri e aj Israel, xew takal chique rique caquicꞌul ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios.Ruma waꞌ xpe coyowal echiriꞌ ri Dios xucꞌut ri rutzil ucꞌuꞌx chique tak ri tinamit che ruwachulew. * 11:1 Raj Israele ralcꞌoꞌal can ri Abraham, yey ri Benjamín e jun chique ri e uxiquin-umam can ri Abraham.

Page 227: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 11:3 224 Romanos 11:20echiriꞌ rire xchꞌaꞌt chwach ri Dios chiquijri e aj Israel? Ma jewaꞌ xubiꞌij:3 Lal Kajawal Dios, raj Israel e xecamisan

que ri kꞌalajisanelab e lay xquiwulij tak ri altar e la.Xew chi cꞌu riꞌin in canajinak canok

y cacaj ne quinquicamisaj 1 R. 19:10,14

xchaꞌ.4 ¿Yey saꞌ cꞌu riꞌ ri xucꞌul uwach ri Dios

che ri Elías? Xubiꞌij:Na xew ta riꞌat, ma cꞌa e cꞌo chi can wukub

mil achijab ebenucolobem chaꞌquinquilokꞌnimaj Riꞌin yey riquena exuquiꞌnak ta cꞌana chwach ritiox Baal 1 R. 19:18

xcha ri Dios che.5 Jecꞌulaꞌ woꞌora cꞌa e cꞌo chi can jumutz

chique raj Israel echaꞌtal can ruma ri uni-mal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios. 6 Yey we echaꞌtalruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios, riꞌ nae ta ruma juna chac quiꞌanom rique. Mawe ta e riꞌ, ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Diosna cajawax taj. 7 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri cakamajusucꞌ che waꞌ? Lic e qꞌui chique ri tinamitIsrael cꞌamajaꞌ caquirik ri quetajin lo cheutzucuxic, waꞌ e suꞌanic quebuꞌan jusucꞌchwach ri Dios. Noꞌj ri xerikow re, e riechaꞌom chi lo ruma ri Dios. Ecꞌu ri nicꞌajchic xꞌan pachaꞌ abaj che ri canimaꞌ. 8 Mae pachaꞌ ri tzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtem riDios:Ri Dios xuꞌan chique pachaꞌ cawar quiwach

chwach tak ri caraj Rire; Is. 29:10y cꞌa wakꞌij ora tob quetzuꞌnic,na caquil ta ri cucꞌut ri Dios chiquiwach;tob quetanic, na caquita ta ri cubiꞌij ri Dios

chique. Dt. 29:49 E pachaꞌ ri xubiꞌij ri David ojertanpaquiwi ri tzel xebilow re:Ri nimak tak nimakꞌij caquiꞌano,chuꞌana pachaꞌ coꞌc y pachaꞌ raꞌal re quet-

zak chupa,y jelaꞌ queyaꞌ pa cꞌaxcꞌobic.

10 Chuꞌana cꞌu kꞌekuꞌm rupa ri quiwachchaꞌ na caquil ta ri cucꞌut ri Dios

chiquiwach;Yey canaj na canok e riꞌ xaki cꞌuyuqꞌuic chi

ri quijruma ri quekaꞌn lic al Sal. 69:22-23

xchaꞌ.Ri cꞌambal naꞌoj puwi ri cheꞌ re olivo

11Cantzꞌonoj cꞌut: ¿Ri quitzakibal raj Is-rael† e nawi chaꞌ asu na queyactaj ta chic?¡Na e ta cꞌana riꞌ! Ma ruma ri quitzakibalrique, e xcꞌun ri colobetajic chique ri nae ta aj Israel, chaꞌ jelaꞌ raj Israel caquijekcaquirayij quecolobetaj pachaꞌ ri na e ta ajIsrael. 12 Yey we ruma cꞌu ri tzakibal y rijaljobic que raj Israel, lic chom ri xquicꞌultak ri tinamit re ruwachulew, ¡macꞌuwariꞌe más chom ri caquicꞌul tak ri tinamitechiriꞌ conoje ri e aj Israel caquitzelejtanchi quitzij chwach ri Dios!

13 Cꞌo cꞌu ri cuaj cambiꞌij che alak rina alak ta aj Israel. Riꞌin in takoꞌn re riJesús chique ri na e ta aj Israel. Rumacꞌu waꞌ, lic cꞌax cannaꞌ wa chac yaꞌompanukꞌab. 14 Yey ri lic cuaj riꞌin chique rajIsrael, ri e watz-nuchakꞌ, e caquirayij panri cꞌulum ralak y jecꞌulaꞌ quecolobetaj najujun chique. 15 Ma we ri tzakibal que rajIsrael xuya luwar chaꞌ uqꞌuiyal ticawex cheruwachulew xcꞌojiꞌ utzil chomal chiqui-wach rucꞌ ri Dios, ¿saꞌ cꞌu riꞌ ri cucꞌamlok echiriꞌ raj Israel quecꞌul tanchi rumari Dios? ¡E cucꞌam lo cꞌaslemal chique riecaminak chwach ri Dios!

16 We junok cuya pukꞌab ri Dios ri nabepam quesax che ri kꞌor, waꞌ e cꞌutubal reronoje ri kꞌor re ri Dios.✡ Yey we chomri ratzꞌayak juna cheꞌ, jenelaꞌ riꞌ chom takrukꞌab.‡

17 Ecꞌu che ri sakil cheꞌ re olivo (waꞌe queꞌelawi rutinamit ri Dios e aj Israel)xjokꞌix bi jujun ukꞌab (waꞌ e queꞌelawi rajIsrael na quicojom ta rubiꞌ ri Cristo). Yeypucꞌaxel ri xjokꞌix bi, e xnacꞌ jujun ukꞌabcheꞌ re olivo xa re pa tak juyub (waꞌ equeꞌelawi ralak hermanos, ri na alak ta ajIsrael). Ecꞌu woꞌora e pachaꞌ cacꞌul alak risakil uwaꞌal cheꞌ re olivo, ri quel lo che riratzꞌayak. 18 Pero machꞌob ne alak we máscꞌo wach ralak chiquiwa ri sakil ukꞌab richeꞌ xejokꞌix bi. Ma we caꞌan nim che ibalak, micꞌow chicꞌuꞌx alak na e ta ralak ricꞌasbayom re ri ratzꞌayak ri cheꞌ, ma e neri ratzꞌayak ri cꞌasbayom e alak.

19 Laj e cꞌo jujun chixoꞌlibal alak jewaꞌcaquibiꞌij: «Jujun ukꞌab ri cheꞌ re olivoxjokꞌix bi chaꞌ jelaꞌ e cojnacꞌ can riꞌojpaquicꞌaxel» cacha alak. 20Katzij, pero waꞌxjokꞌix bi ruma na jinta cubulibal quicꞌuꞌxrucꞌ ri Kanimajawal. Noꞌj cꞌu ralak xtiquiꞌ

† 11:11 Raj Israel xetzakic ma na xcubiꞌ ta quicꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo. ✡ 11:16 Nm. 15:17-21 ‡ 11:16 Wa quebcꞌambal naꞌoj puwi ri kꞌor y puwi ri cheꞌ queꞌelawi: Ri Abraham, ri Isaac y ri Jacob echaꞌtal ruma ri Dios. Ruma cꞌu waꞌ,ri calcꞌoꞌal can rique, e re ri Dios.

Page 228: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 11:21 225 Romanos 12:2can alak xa ruma ri cubulibal cꞌuꞌx alakrucꞌ ri Kanimajawal. E uwariꞌche, maꞌannim che ib alak; e cꞌola xiꞌin ib ucꞌ alakchwach ri Dios. 21 Lic chajij cꞌu ib alak, mawe ri Dios xujokꞌij bi tak ri sakil ukꞌab cheꞌ(waꞌ e ri e aj Israel na xcubiꞌ ta quicꞌuꞌx rucꞌri Kanimajawal), jecꞌuriꞌlaꞌ cuꞌan che ralakwe jelaꞌ caꞌan alak pachaꞌ ri xquiꞌan rique.

22 Chilape cꞌu alak riꞌ: Ri utzilaj rutzilucꞌuꞌx ri Dios yey rutewul ri royowal. Malic cꞌo utewul ri royowal Rire echiriꞌ cay-actaj chirij ri na utz taj, jelaꞌ pachaꞌ rixuꞌan cucꞌ ri xejaljobic. Noꞌj ri utzilaj rutzilucꞌuꞌx e ri cucꞌut che ralak we catiquiꞌ alakchupa wa rutzil ucꞌuꞌx. Yey we na e tacꞌu caꞌan alak riꞌ, cajokꞌix ne ubi riꞌ ralakpachaꞌ ri xquicꞌulumaj rique. 23 Yey wene ri e aj Israel caquitzelej quitzij y cacu-biꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Kanimajawal, quenacꞌtanchi che ri sakil cheꞌ, ma ri Dios pukꞌabcꞌo wi cuꞌan waꞌ. 24Ma ralak, ri xset lo alakche jun cheꞌ re olivo lic rewi xa re pa takjuyub, xnacꞌ cꞌu alak ruma ri Dios che risakil cheꞌ re olivo tob waꞌ na cheꞌul ta alak.We ri Dios xurik cꞌu unaqꞌuic alak che juncheꞌ, lic na cꞌayew ta cꞌu riꞌ che Rire cunacꞌtanchi ri sakil ukꞌab che ri cheꞌ pa petinakwi.

Ri quicolobetajic raj Israel25 Hermanos, ri Dios cꞌo ri uchꞌobom

chi lo rakan paquiwi raj Israel, yey waꞌ nakꞌalajisam ta lo ojertan. Ecꞌu woꞌora liccuaj riꞌin quetaꞌmaj ralak waꞌ chaꞌ na caꞌanta nim che ib alak. Ri quicꞌulumam rajIsrael, tob na conoje taj, e ri xꞌan pachaꞌabaj che ri canimaꞌ, ma na cacaj ta caquicojrubiꞌ ri Cristo. Yey jecꞌulaꞌ quiꞌanom cꞌaechiriꞌ catzꞌakat na ri quiqꞌuiyal ri na e ta ajIsrael caquiya quib pukꞌab ri Cristo. 26 Cꞌatecꞌuchiriꞌ conoje raj Israel quecolobetajna, ma jewaꞌ tzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtem riDios:Cꞌa chilaꞌ Sion cape wi ri cayolopin lo que

ri ticawexy queberesaj na cꞌu lo ri e ralcꞌoꞌal can ri

Jacob chupa ri chꞌulilaj mac.§27 Ecꞌu nutzij waꞌ canꞌan Riꞌin cucꞌechiriꞌ cancuy na ri quimac Jer. 31:33-34cacha ri Dios.

28 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, raj Israel xebuꞌanae aj retzelal cꞌuꞌxaj chirij ri Dios ruma na

xcaj taj caquicoj ri Utzilaj Tzij. Ecꞌu riꞌ waꞌxuya luwar che ralak ri na alak ta aj Israelchaꞌ utz cakib alak rucꞌ ri Dios. Noꞌj ri Dioscꞌa cꞌax quebunaꞌ raj Israel ma xebuchaꞌlo ri catiꞌ-quimam ojertan. 29 Ma e janipari sipanic y ri siqꞌuibal uꞌanom ri Dios cherutinamit,✡ waꞌ na caresaj ta chi qꞌuenok.

30 Ralak ri na alak ta aj Israel, rojertanna xcoj ta alak utzij ri Dios. Noꞌj woꞌora eraj Israel ri na caquicoj ta utzij; y ruma cꞌuwaꞌ, yaꞌtal che ralak cacꞌul alak ri cꞌutubalre ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios. 31 Jecꞌuriꞌlaꞌ,woꞌora rique na quicojom ta utzij ri Dios;yey ruma ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios che ralak,chikawach apanok ri Dios cucꞌut tanchiri rutzil ucꞌuꞌx chique rique. 32 Ma riDios xukꞌalajisaj conoje ri ticawex junamquiwach e aj palajiy tzij, chaꞌ jelaꞌ cucꞌut rirutzil ucꞌuꞌx chique conoje.

33 ¡Janipa lo umajom rubeyomalil yrunaꞌoj ri Dios yey tak ri retaꞌam Rire;ronoje waꞌ lic na jinta utakexic! ¡Na jintane cꞌana junok cachꞌijow umajic usucꞌ ja-nipa ri uchꞌobom y ri uꞌanom Rire! 34 Majewaꞌ cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios:¿Cꞌo nawi junok umajom usucꞌ ronoje

runaꞌoj ri Dios Kajawxel?¿Cꞌo nawi junok xyaꞌw unaꞌoj Rire? ¡Na

jintaj! Is. 40:13cachaꞌ. 35Yey cubiꞌij:We cꞌo junok casipan che ri Dios,¿chirajawaxic nawi che ri Dios cuya lo ri

rajil ucꞌaxel che?¡Na chirajawaxic ta che!✡ Job 41:1136Ma janipa tak ri cꞌolic, rucꞌ Rire petinak

wi;ma ronoje ꞌanatal ruma Rire y e re yacbal

ukꞌij Rire.¡Lic takal cꞌu riꞌ che cayac ukꞌij na jinta

utakexic! ¡Amén!12

Ri sakil kabinic kasilabic ri cubul kacꞌuꞌxrucꞌ ri Cristo

1 Hermanos, ri Dios lic ucꞌutum ri uni-mal rutzil ucꞌuꞌx che alak. Ruma cꞌuwaꞌ, liccantzꞌonoj che alak yaꞌa ronoje ri cuerpoalak pukꞌab ri Dios pachaꞌ juna kasaꞌncꞌaslic,* na jinta cꞌana chꞌul che y lic cucꞌulucꞌuꞌx Rire; ma waꞌ e ulokꞌnimaxic takaliccaꞌan ralak che. 2 Maꞌan chi e alak pachaꞌ

§ 11:26 Ri Dios xujal rubiꞌ ri Jacob y xucoj “Israel” che. ✡ 11:29 Ro. 9:4-5 ✡ 11:35 1 Cr. 29:14 * 12:1Rojertan xyaꞌiꞌ chwach ri Dios kasaꞌn que awaj, yey waꞌ quecamisaxic y queporoxic. Noꞌj woꞌora ri kasaꞌn cutzꞌonoj riDios e riꞌoj, yey Rire na caraj ta ri camic keꞌoj; ri caraj e cakaya ronoje pukꞌab Rire: ri kacuerpo, ri kabinic y ri kacꞌaslem.

Page 229: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 12:3 226 Romanos 13:3ri caquiꞌan ri winak re ruwachulew wakꞌijora. E yaꞌa alak luwar che ri Dios cujalcꞌatijri naꞌoj alak y cuꞌan cꞌacꞌ che ronoje ri binicsilabic alak. Jelaꞌ cꞌu riꞌ quetaꞌmaj alak ycaꞌan alak janipa ri utz caraj ri Dios chealak; waꞌ e ri lic cucꞌul ucꞌuꞌx Rire y e ri licjusucꞌ chwach.

3Ruma cꞌu ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios,yaꞌtal lo chwe riꞌin cambiꞌij che onoje alak:Lic maꞌan nim che ib alak rucꞌ ri uyaꞌom riDios pakꞌab alak. Puwi ri yaꞌtal che alak,micꞌow uwiꞌ ri cachꞌob alak chwa ri takalche alak; e chꞌobo alak rusucꞌ puwi takri uyaꞌom ri Dios chijujunal alak ruma rixcubiꞌ cꞌuꞌx alak rucꞌ. 4 Ma jelaꞌ pachaꞌri kacuerpo xa jun uꞌanom tob lic qꞌuiuchapom wi rib, pero junwi tak ri quichacronoje ri chapayom re; 5 jecꞌuriꞌlaꞌ, riꞌoj,tob lic oj qꞌui, xa jun kaꞌanom rucꞌ ri Cristo,y konoje cꞌu riꞌ cojajawax tak chikawach.6 Ecꞌu ri Dios, jalajuj tak rusipanic uyaꞌomchike chikajujunal chaꞌ cakaꞌan ruchac;waꞌ e chirij tak ri caraj Rire chike rumari unimal rutzil ucꞌuꞌx. E uwariꞌche, riyaꞌtal che cakꞌalajisan puwi runaꞌoj ri Dios,chuꞌana xew e chirij ri biꞌtal che ruma riDios. 7 Ri yaꞌtal che lic quebutoꞌ jujunchic, e chuꞌana riꞌ. Ri yaꞌtal che cacꞌutunic,e chuyaꞌa rib che ri cꞌutunic. 8 Ri yaꞌtalche capixabanic, e chuyaꞌa rib che ri pix-abanic. Ri yaꞌtal che casipanic, e chuꞌanariꞌ ri casipan rucꞌ ronoje ucꞌuꞌx. Ri yaꞌtalche cucꞌam quiwach jujun chic, e chuyaꞌarib che uꞌanic waꞌ chi utz. Ri yaꞌtal checucꞌut ri cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx, e chuꞌana riꞌrucꞌ quiꞌcotemal.

9 Cꞌax naꞌa ib alak pa sakil wi, na xa tarucꞌ queb palaj alak. Macꞌul che ri binicsilabic alak ri na utz taj; e takej alak uꞌanicri utz. 10 Chijujunal alak lic cꞌax naꞌa ibalak pa sakil wi, ma chakꞌ ib alak chwachri Kakaw. Matzucuj ri yacbal kꞌij ralak; eyaca alak quikꞌij ri jujun chic. 11 ꞌAna alakri lic alak sacꞌaj, maꞌan alak lic alak xepu; elokꞌnimaj alak ri Kanimajawal rucꞌ ronojecꞌuꞌx alak. 12 Rucꞌ quiꞌcotemal choyeꞌejalak janipa ri ubiꞌtisim ri Dios che alak.Chꞌija alak uchukꞌab ri cꞌaxcꞌobic capepawiꞌ alak y lic mokꞌotaj alak uꞌanic orar.13 Chetoꞌo alak ri quicojom rubiꞌ ri Cristorucꞌ tak ri cajawax chique. Tijoj ib alakche quicꞌulic chi utz janipa ri quebopon chiocho alak. 14 Tzꞌonoj alak ri rutzil ucꞌuꞌxri Dios paquiwi ri quiternabem alak rucꞌ

cꞌax; matzꞌonoj alak ri na utz taj paquiwiꞌ,e tzꞌonoj alak ri utz. 15 Quiꞌcota alak cucꞌri e cꞌo pa quiꞌcotemal; chokꞌa alak cucꞌri quebokꞌic. 16 Chuꞌana xa jun cꞌuꞌx alakchiwach alak. Maꞌan alak nim che ib alak;e ꞌana alak xa jun cucꞌ ri na jinta quiwach.Machꞌob alak lic cꞌo naꞌoj alak chiquiwajujun chic.

17Matzelej alak uwach ri na utz taj cuꞌanjunok chiꞌij alak. E choca alak il cheuꞌanic ri utz chiquiwach conoje ri ticawex.18 ꞌAna cꞌu alak janipa ri cꞌo pakꞌab alakchaꞌ cacꞌojiꞌ alak chi utzil chomal cucꞌconoje ri ticawex. 19 Ralak nu hermanosri cꞌax cannaꞌ alak, we cꞌo caꞌanaw ri nautz taj chiꞌij alak,matzelej alak ucꞌaxel che.E yaꞌa alak pukꞌab ri Dios chaꞌ e Rire ricayaꞌw ri tojbal re, ma jewaꞌ tzꞌibital chupaRuchꞌaꞌtem:Panukꞌab Riꞌin cꞌo wi cankꞌat tzij

paquiwi ri quebanaw re ri na utz tajchiwij;

In cꞌu riꞌ ri quinꞌanaw ucꞌaxel chique Dt.32:35

cacha ri Dios Kajawxel. 20 Jecꞌuriꞌlaꞌ, e ꞌanaalak pachaꞌ ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios:We canum ri tzel quilow e la, yaꞌa la uwa.We catzajin uchiꞌ, yaꞌa la umikꞌinaꞌ.Ma echiriꞌ caꞌan la waꞌ, rire cujek caqꞌuix

chiwach layey cunaꞌ cꞌu rib riꞌ che ri na utz taj xuꞌan

cheꞌla† Pr. 25:21-22cachaꞌ. 21 Maya alak luwar casocotaj alakruma ri na utz taj; e chꞌija alak uchukꞌab rina utz taj rucꞌ ri utz caꞌan alak.

13Ri kabinic chiquiwach tak raj wach re ri

tinamit1 Lic chirajawaxic chique conoje ri

ticawex e caquiya quib quetak cuma ri e ajwach re ri tinamit, ma na jinta wa takanicpaquikꞌab rique we na e ta ri Dios yaꞌyomre chique. Janipa cꞌu ri takanelab e cꞌolic,e ri Dios yaꞌyom ri takanic paquikꞌab. 2 Euwariꞌche china ri na cuya ta rib chuxeꞌ ritakanic que ri e aj wach re ri tinamit, riꞌ ecuyac rib chirij ri takanic cojotal can rumari Dios. Yey e janipa ri queꞌanaw re waꞌ,chiquibil quib caquitzucuj riꞌ ri kꞌatbal tzijpaquiwiꞌ. 3Ma ri quetakanic na e ta cojomre caquicoj xiꞌin ib che ri cuꞌan ri utz;ecojtalic re caquicoj xiꞌin ib che ri cuꞌan rina utz taj. We caꞌaj cꞌu la na caxiꞌij ta ib la

† 12:20 Qꞌuisbal re wa jun versículo pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “rachakꞌaꞌl cakaꞌwic catꞌubaꞌ chwi ujolom”.

Page 230: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 13:4 227 Romanos 14:5chiquiwach ri quetakanic, e ꞌana la ri utzy jelaꞌ cayac ne kꞌij la cuma ri quetakanic.4 Ma rique ecojotal pakawiꞌ ruma ri Dioschaꞌ caquiꞌan ri utz chike. Noꞌj we rilalcaꞌan la ri na utz taj, riꞌ xiꞌij ib la chiqui-wach,mayaꞌtal paquikꞌab rique caquiya pacꞌax ri cuꞌan ri na utz taj.* Yey e uchacri Dios ri caquiꞌan rique echiriꞌ caquiya pacꞌax ri cuꞌan ri na utz taj. 5 Ruma cꞌu laꞌ,lic chirajawaxic cakaya kib cojtak cuma rie aj wach re ri tinamit. Cakaꞌan waꞌ naxa ta ruma ri cꞌo paquikꞌab rique cojquiyapa cꞌax, ma e ruma ri cakanaꞌ chikacꞌuꞌxlic chirajawaxic cakaꞌan ri jusucꞌ. 6 Rumane riꞌ caꞌan ralak ri tojonic tzꞌonom che ritinamit cuma ri e aj wach, chaꞌ rique utzcaquiꞌan ri chac uyaꞌom ri Dios paquikꞌab.7 Yaꞌa cꞌu alak chique chiquijujunal janipari takal chique cayaꞌic. Che ri takal checaꞌan tojonic,† tojo alak. Che ri takal checacoj utzij, cojo alak utzij. Che ri takal checayac ukꞌij, yaca alak ukꞌij.

Ri kabinic chiquiwach tak ri ticawex8 We cꞌo cꞌas la rucꞌ junok, manajtir la

che utojic. Yey konoje nenareꞌ cꞌo “kacꞌas”chikawach, waꞌ e ri cꞌax cakanaꞌ kib. Ecꞌu rijun cꞌax cunaꞌ ri ratz-uchakꞌ, riꞌ catajin cheuꞌanic ri catakan ri Tzij Pixab re ri Dios che.9 Ma chupa ri Tzij Pixab re ri Dios cubiꞌijwaꞌ: «Matmacun chirij ri cꞌulaniquil. Mat-camisanic. Matelkꞌanic. Maꞌan rakꞌubalchirij junok. Marayij uwach ri na awetaj.»✡ Waꞌ wa takanic rucꞌ ronoje ri nicꞌajchic takanic re ri Dios, cuꞌana xa jun rucꞌwa chꞌaꞌtem: «Cꞌax chanaꞌa rawatz-achakꞌjelaꞌ pachaꞌ ri cꞌax canaꞌ awib riꞌat.»✡ 10Machina ri cꞌo rutzil cꞌuꞌxaj rucꞌ, na camacunta chirij ri ratz-uchakꞌ. E uwariꞌche echiriꞌcakacꞌut ri rutzil cꞌuꞌxaj cꞌo kucꞌ, e cojtajinche uꞌanic ri catakan Rutzij Upixab ri Diosche.

11 ꞌAna cꞌu alak ronoje waꞌ ma etaꞌamalak ri kꞌij oj cꞌo wi. We cawar kawach,chirajawaxic chojcꞌastajok,‡ ma rukꞌijol rikacolobetajic más xa nakaj chi cꞌo wi chwaechiriꞌ xkacoj rubiꞌ ri Cristo. 12 E wa ojcꞌo wi e pachaꞌ xulan chi rakꞌab y xa nakaj

chic casakir wi. Ruma cꞌu laꞌ makaꞌan keꞌojjanipa ri caꞌan xa xeꞌlakꞌay pa kꞌekuꞌm;e kaꞌana janipa ri takalic caꞌan pa ri Kꞌi-jsak. E lic kaꞌana ke che tak ri toꞌbaluyaꞌom ri Dios chaꞌ cakachꞌij uchukꞌab takri na utz taj.✡ 13 Chojbin cꞌu jusucꞌ je-laꞌ pachaꞌ ri takal chique ri quebin pa riKꞌijsak. Makaya kib che tak nimakꞌij nautz ta uwach. Makaya kib che kꞌabaric.Makachꞌulaj ri kacuerpo rucꞌ chꞌulilaj mac.Makaya kib che chꞌaꞌoj chikawach y muꞌancꞌax kacꞌuꞌx chirij junok. 14 Ri ꞌana alak ewika ib alak che ri Kanimajawal Jesucristo;waꞌ e queꞌelawi cuꞌan alak xa jun rucꞌ Rire.Cꞌutu alak waꞌ rucꞌ ri binic silabic alak ymaya cꞌu alak luwar catakan pawiꞌ alak rirayibal na utz ta uwach re ri tiꞌjil alak.

14

Mojchꞌoꞌjin puwi ri na il ta uwach1 Cꞌulu alak ri jun cꞌamajaꞌ cumaj usucꞌ

saꞌ ri caraj ri Dios chique ri cubul quicꞌuꞌxrucꞌ ri Cristo.* Machꞌoꞌjin alak rucꞌ xaruma na junam ta runaꞌoj rire rucꞌ ri naꞌojralak. 2Mapuwi ronoje ri yaꞌtalic re catijic,cꞌo ri cuchꞌob rakan utz catijiꞌ ronoje takwaꞌ yey cꞌo ri cꞌamajaꞌ cumaj usucꞌ rucꞌu-tunic ri Dios; y chwa cꞌu rire, cꞌo waꞌim emac che jun we cutijo, y ruma cꞌu riꞌ xewcutij ichaj. 3 Ecꞌu riꞌ ri jun cutij ronoje, nautz taj we cucꞌak bi ukꞌij ri jun xa kꞌalaj ricutijo. Yey ecꞌu ri jun xa kꞌalaj ri cutijo,na utz taj we cukꞌat tzij puwi ri jun cutijronoje. Ma e ri Dios cꞌuluyum que waꞌwa ticawex. 4 ¿Lal china rilal chaꞌ cuꞌanlal aj kꞌatal tzij puwi ri raj chac jun chic?Ma e ri rajaw quilowic we utz ri cuꞌanoo na utz taj. Jecꞌulaꞌ pukꞌab ri Dios cꞌowi quebutoꞌ chiquijujunal ri raj chac chaꞌquetiquiꞌ chi utz chwach yey cuꞌanwaꞌ rucꞌrunimal uchukꞌab.

5 Cꞌo ri cuchꞌobo cꞌo kꞌij lic il uwachre yacbal ukꞌij ri Dios chwach jujun chickꞌij; yey cꞌo ri junam caril ronoje ri jujun

* 13:4 “Ma yaꞌtal paquikꞌab rique caquiya pa cꞌax ri cuꞌan ri na utz taj”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ruma waꞌ riquecucꞌaꞌam ri espada”. † 13:7 “Tojonic”: Pa caxtila waꞌ e “tributos e impuestos”. ✡ 13:9 Éx. 20:13-17 ✡ 13:9Lv. 19:18; Mt. 22:39 ‡ 13:11 We riꞌoj pachaꞌ oj warinak chwach ri Dios, chirajawaxic cacꞌun sak chikawach chaꞌjelaꞌ caketaꞌmaj y cakaꞌan janipa ri caraj ri Dios chike. ✡ 13:12 Ef. 6:11 * 14:1 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ricꞌamajaꞌ canimar ri cubulibal ucꞌuꞌx”. Chupa wa capítulo 14, waꞌ e queꞌelawi ri hermanos caquichꞌob rakan cꞌo takaniclic chirajawaxic wi conoje caquitakej, ma e chiquiwach rique ronoje waꞌ wa takanic rucꞌ ri Dios petinak wi, tob cꞌojujun chic hermanos caquimaj usucꞌ xa cucꞌ rachijab petinak wi waꞌ wa takanic.

Page 231: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 14:6 228 Romanos 15:3kꞌij. Chiquijujunal lic chirajawaxic que-tiquiꞌ chi utz che tak ri caquichꞌob rakan.†6 Ecꞌu junok lic cuꞌan il uwach che junakꞌij, re yacbal ukꞌij ri Kanimajawal cuꞌano.Yey e junok chic na cuꞌan ta il uwach chewaꞌ wa kꞌij, ma chwach rire ronoje kꞌij ere yacbal ukꞌij ri Kanimajawal. Jecꞌulaꞌ, eri jun cutij ronoje, cutijo re yacbal ukꞌij riKanimajawal, ma cutioxij che ri Dios. Yeyri jun xa kꞌalaj ri cutijo, jelaꞌ cuꞌano macuchꞌobo rucꞌ waꞌ cuyac ukꞌij ri Kanima-jawal; y cutioxij cꞌu riꞌ che ri Dios.

7 Ma na jinta junok chike xa pa re rirecꞌaslic y na jinta junok xa pa re rire ca-camic. Ma ri cꞌaslem y ri camic pukꞌab riDios cꞌo wi. 8 We oj cꞌaslic, ri kacꞌasleme re yacbal ukꞌij ri Dios; yey we xojcamic,waꞌ re yacbal ukꞌij ri Dios. Jecꞌulaꞌ, we ojcꞌaslic o we xojcamic, oj chi re ri Kajawal.9Ma rumawaꞌ ri Cristo xcamic y xcꞌastaj lochiquixoꞌl ri ecaminak chaꞌ jelaꞌ cuꞌana Ca-jawal ri ecaminak chic cucꞌ ri cꞌa e cꞌaslic.

10 Rilal, ri caꞌan che ib la lal aj kꞌatal tzijpuwi ri hermano la, ¿suꞌchac caꞌan la waꞌ?O rilal, ri cacꞌak bi la ukꞌij ri hermano la,¿suꞌchac caꞌan la waꞌ? Ma konoje cꞌo junkꞌij cojeꞌtacꞌala na chwach ri kꞌatbal tzij reri Cristo. 11Ma jewaꞌ ri tzꞌibital can chupaRuchꞌaꞌtem ri Dios:Pakatzijwi Riꞌin in cꞌaslic, cacha ri Kajawal,y pakatzij wi, chinuwach Riꞌincaquixucubaꞌ na quib conoje ri ticawex,y rucꞌ ruchiꞌ quikul conoje caquibiꞌij

panuwi Riꞌin,xew Riꞌin in Dios✡ Is. 45:23cachaꞌ. 12 Jecꞌuriꞌlaꞌ copon jun kꞌij echiriꞌkonoje cojeꞌela chwach ri Dios y ecꞌuRire cakꞌalajisan re we utz o na utz ta rikaꞌanom.

Muꞌan alak latzꞌanel chique jujun chic13 E uwariꞌche makaꞌan chi oj kꞌatal tzij

chikibil kib; mojuꞌan ne latzꞌanel o tzakibalche juna hermano. 14 Puwi ri yaꞌtalic recatijic, riꞌin lic wetaꞌam ruma ri Kanima-jawal Jesús y lic nujiquibam cꞌu uwachwaꞌ:Ronoje utz y na chꞌul taj chwach ri Dios.Noꞌj we cꞌo junok cuchꞌobo cꞌo ri catijic“chꞌul”, riꞌ xew chwach rire chꞌul wi.‡15Yey we ruma ri catij la, capaxij la ucꞌuꞌxri hermano la, riꞌ ri catajin la che ucꞌutic

na e ta chi ri rutzil cꞌuꞌxaj. Ruma cꞌu waꞌ,lic na ube taj xa ruma ri catij la, cꞌo junokcaresaj rib chirij ri Cristo yey ruma ne rirexcam ri Cristo. 16Macꞌo cꞌu maꞌan alak werucꞌ waꞌ tzel cachꞌaꞌtibex lo ri binic silabicalak, tob ne lic utz chiwach ralak. 17 Yeychupa rutakanic ri Dios ri lic chirajawaxicwi na e ta saꞌ ri waꞌim cakatijo o saꞌ ri kayaꞌcakakumu; ma e ri cojbin jusucꞌ, ri cojcꞌojiꞌchi utzil chomal y rucꞌ quiꞌcotemal rumarutoꞌbal ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios.18 Ma e ri jelaꞌ caquilokꞌnimaj ri Cristo, riquibinic quisilabic cucꞌul ucꞌuꞌx ri Dios ychom cꞌu quilitaj cuma ri ticawex.

19 E uwariꞌche, e katakej janipa ri co-jucꞌam bi chi utzil chomal y cuya kaqꞌuiy-ibal chwach ri Dios, chaꞌ jelaꞌ cakatoꞌ kibchikawach. 20 Mawulij cꞌu alak ri chacuꞌanom ri Dios pa ranimaꞌ junok xa rumari waꞌim catij alak. Katzij, ronoje ri yaꞌtalicre catijic, na chꞌul taj. Pero na utz taj wequetzak jujun pa mac xa ruma ri cakatijo.21 Más utz we na cakatij ta tiꞌij, na cakatijta vino y macꞌo ne makaꞌano, we rumawaꞌ juna hermano casach unaꞌoj, catzak pamac o cakꞌob ruchukꞌab chwach ri Dios.22We jiquibam la uwach lic utz ri catajin lache uꞌanic chwach ri Dios, riꞌ lic utz; peromás utz we waꞌ cacanajic xew chwach riDios y rilal. Lic nim ukꞌij ralaxic ri juncunaꞌ chucꞌuꞌx lic utz ri cuꞌan chwach riDios, ma jelaꞌ na cajawax ta che cukꞌat tzijpuwiꞌ chiribil rib. 23Noꞌj we junok xa quebupa cutij ri catajin che, riꞌ utuquel cucꞌamlo kꞌatbal tzij puwiꞌ ma na cubul ta ucꞌuꞌxrucꞌ ri cuꞌano. Ma e janipa ri cuꞌan junokyey na cuꞌan ta rucꞌ cubulibal ucꞌuꞌx, riꞌcamacunic.

151 Ecꞌu riꞌoj ri jiquil kacꞌuꞌx chwach ri

Dios, lic chirajawaxic wi quekatoꞌ ri her-manos na lic ta jiquil quicꞌuꞌx chwach riDios, ri cꞌamajaꞌ caquimaj usucꞌ chi utzsaꞌ ri caraj ri Dios chique. Ma na utztaj we xew e cakaꞌan ri cucꞌul kacꞌuꞌxriꞌoj yey na cojoc ta cꞌu il che ri cajawaxchique rique. 2 Chikajujunal riꞌoj e kaꞌanari cucꞌul quicꞌuꞌx ri jujun chic hermanoswe waꞌ e toꞌbal re ri quicꞌaslem chwach riDios. 3Ma ri Cristo na xuꞌan tane ri cucꞌulucꞌuꞌx Rire.✡ Ri xucꞌulumaj e jelaꞌ pachaꞌ

† 14:5 Cꞌo ri na lic ta kꞌalaj we utz caꞌanic o na utz taj. Puwi tak waꞌ, chirajawaxic chikajujunal cakachꞌob chi utz suꞌbecakaꞌan waꞌ o suꞌbe na cakaꞌan taj. Pero na ube taj we riꞌin cancoj umac jun chic xa ruma na junam ta runaꞌoj rucꞌ riweꞌin. ✡ 14:11 Flp. 2:10-11 ‡ 14:14 We cꞌo junok cubiꞌij cꞌo waꞌim “chꞌul”, waꞌ e queꞌelawi rire cuchꞌob rakane mac che jun we cutijo. ✡ 15:3 Lc. 22:42

Page 232: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 15:4 229 Romanos 15:21ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Diosechiriꞌ ri Cristo jewaꞌ xubiꞌij che ri Dios:Ri cꞌaxlaj chꞌaꞌtem xel lo chiquichiꞌ ri

winak chiꞌij la, Kakaw,panuwiꞌ riꞌin xtzak wi Sal. 69:9xchaꞌ. 4 Ma ronoje ri xtzꞌibax can ojer-tan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, xtzꞌibaxicre cojupixabaj y cunimarisaj kacꞌuꞌx, chaꞌjelaꞌ rucꞌ unimal kacꞌuꞌx cakoyꞌej janipari biꞌtisinic xuꞌan ri Dios chike chupaRuchꞌaꞌtem. 5 Ecꞌu ri Dios, ri aj yaꞌl unimalcꞌuꞌxaj y ri cunimarisaj kacꞌuꞌx, chuꞌanache alak xa jun cꞌuꞌx alak jelaꞌ pachaꞌri xucꞌut can ri Kanimajawal Jesucristo.6 Jecꞌulaꞌ, echiriꞌ uꞌanom chi xa jun cꞌuꞌxalak, junam cayac alak ukꞌij ri Dios, Rukawri Kanimajawal Jesucristo.

Ri Utzilaj Tzij re chinima ronoje7 E uwariꞌche, hermanos, jelaꞌ pachaꞌ ri

Cristo xucꞌul alak, jecꞌulaꞌ cꞌulu ib ralakrucꞌ rutzil cꞌuꞌxaj chiwach alak re yacbalukꞌij ri Dios. 8 Cambiꞌij cꞌu che alak, eri Cristo Jesús xoluꞌana toꞌbel ke riꞌoj rikacojom ri retalil re circuncisión* chaꞌcoluꞌcꞌutu ri Kꞌijsak re ri Dios chikawachy rucꞌ waꞌ xujiquibaꞌ uwach, lic e cuꞌanajanipa rubiꞌtisinic ri Dios uꞌanom chiqueri katiꞌ-kamam ojertan. 9 Xcꞌun nenareꞌchaꞌ tak ri tinamit na e ta aj judiꞌabcaquiyac ukꞌij ri Dios ruma ri rutzil ucꞌuꞌxchique rique, jelaꞌ pachaꞌ tzꞌibital canchupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Canyac na cꞌu kꞌij lay cambixoj ri biꞌ la

chiquixoꞌl tak ri tinamit na e ta ajjudiꞌab. 2 S. 22:50; Sal. 18:49

10Y je tanchi waꞌ xubiꞌij:Ralak ri na alak ta aj judiꞌab,lic quiꞌcota alak junam cucꞌ rutinamit ri

Dios. Dt. 32:4311Y jumul chic xubiꞌij:Onoje alak che ruqꞌuiyal quiwach tak ri

ticawexche ruwachulew,

bixoj alak rubiꞌ ri Dios,yey lic yacbej alak ukꞌij Rire. Sal. 117:112Yey jenewaꞌ xubiꞌij ri kꞌalajisanel Isaías:Cayactaj na lo ri Jun ralcꞌoꞌal can ri Isaí,†ri cacꞌun lok re catakan paquiwi ruqꞌuiyal

quiwachtak ri ticawex che ruwachulew.

Yey rique cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ Rire Is.11:10

xchaꞌ.13 Ri Dios, ri cuya chike cacubiꞌ pan

kacꞌuꞌx rucꞌ Rire, chunojisaj ri animaꞌ alakche ronoje quiꞌcotemal y utzil chomalruma cubul cꞌuꞌx alak rucꞌ Rire, chaꞌ jelaꞌlic canimar cꞌuꞌx alak che ri oyeꞌem alakruma ruchukꞌab ri Santowilaj Ruxlabixel riDios.

Ri Pablo yaꞌtal che cutzijoj ri Utzilaj Tzijchiquixoꞌl ri na e ta aj Israel

14 Alak nu hermanos, riꞌin lic wetaꞌamchi utz e lic cꞌo rutzil cꞌuꞌx y naꞌoj alak yruma cꞌu waꞌ utz capixabaj ib alak chiwachalak. 15Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, na canxiꞌij ta wibquintzꞌiban pan che alak, ma cꞌo ri cuajcancuxtaj che alak. Canꞌan cꞌu waꞌ rumari unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios yaꞌtal chwe16 chaꞌ riꞌin quinuꞌana raj chac ri Kanima-jawal Jesucristo chiquixoꞌl ruqꞌuiyal qui-wach tak ri ticawex che ruwachulew. Ecꞌuri nuchac e cantzijoj ri Utzilaj Tzij re ri Dioschique rique, chaꞌ jelaꞌ quebenuya chwachri Dios pachaꞌ e jun kasaꞌn lic cucꞌul ucꞌuꞌx,ꞌanom chi chom che ruma ri SantowilajRuxlabixel.

17 Ecꞌu lic quinquiꞌcot che ri nuchaccanꞌan chwach ri Dios ruma rutoꞌbalri Kanimajawal Jesucristo. 18 Ma naquinchꞌaꞌt tane puwi ri canꞌan riꞌin, xewe quinchꞌaꞌt chwi ri uꞌanom ri Cristowuma riꞌin; ma ruma ri nutzijom ynuꞌanom chiquiwach ruqꞌuiyal quiwachtak ri ticawex, rique quebuꞌana e aj cojoltzij chwach ri Dios. 19 Yey rucꞌ nimak takcꞌutubal y rucꞌ nimak tak chac xintzijojri Utzilaj Tzij re ri Cristo; y ri nuꞌanome ruma ruchukꞌab ri Ruxlabixel ri Dios.Xinjek cꞌu lo waꞌ Jerusalem, xinicꞌow lo patak jujun chic tinamit y xinopon cꞌa Ilírico.Jecꞌulaꞌ wuma riꞌin xeꞌec utzijoxic ri UtzilajTzij che ronoje tak waꞌ wa luwar. 20 Ecꞌulic xinya wib che utzijoxic ri Utzilaj Tzij patak luwar pa na tzijom ta rubiꞌ ri Cristo,chaꞌ jelaꞌ na xiꞌntica tubi ri nuchac puwiuchac junok chic, 21 jelaꞌ pachaꞌ ri tzꞌibitalcan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Ecꞌu ri ticawex na jinta cꞌo xtzijox chique

puwi Rire,caquetaꞌmaj na china Rire;yey ri na quitom ta cꞌana puwi Rire,

* 15:8 “Ri kacojom ri retalil re circuncisión”: Waꞌ e raj judiꞌab yey rique e ralcꞌoꞌal can ri Israel. † 15:12 Ri Isaíe ukaw ri rey David, yey ri Jesús e ralcꞌoꞌal can ri rey David. 1 S. 16:1; Mt. 1:6

Page 233: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 15:22 230 Romanos 16:13caquimaj na usucꞌ ri catzijox chique Is.

52:15cachaꞌ.

Ri Pablo caraj queꞌec Roma22 E uwariꞌche, uqꞌuiyal laj xuaj quiꞌn-

wila alak, pero wa nuchac inukꞌatem;23 noꞌj woꞌora xinqꞌuis uꞌanic waꞌ chupatak wa luwar. Yey uqꞌuiyal tan junab licnurayim quiꞌnwila alak; 24 ruma cꞌu riꞌ, licnuchꞌobom chic, echiriꞌ canmaj bi nubequinꞌec España, quinicꞌow ucꞌ alak y jelaꞌajilam kꞌij quincꞌojiꞌ pa quiꞌcotemal ucꞌalak. Ecꞌuchiriꞌ wilom chi wach alak, utzquintoꞌ bi alak che ri nubenam cꞌa España.25 Pero woꞌora quinꞌec Jerusalem re quiꞌn-jacha jun kasaꞌn toꞌbal que ri hermanos ecꞌo chilaꞌ; 26 ma ri hermanos e aj Macedo-nia, junam cucꞌ ri hermanos e aj Acaya,xquimol wa kasaꞌn que tak ri hermanose nibaꞌib e cꞌo Jerusalem. 27 Ri na e taaj judiꞌab lic pa canimaꞌ xalax wi xquiꞌanwaꞌ. Yey cꞌo ne quicꞌas caraj utzelexic cucꞌri hermanos e aj judiꞌab e cꞌo chilaꞌ, marique e xetzijon ri Utzilaj Tzij re ri Dioschiquiwach. Ruma cꞌu laꞌ lic ube quequitoꞌrucꞌ tak ri cajawax chique. 28 We xinutzincan rucꞌ waꞌ y nuyaꞌom chi can wa kasaꞌnpaquikꞌab ri hermanos e cꞌo Jerusalem, cꞌaecꞌuchiriꞌ canmaj bi nube quinꞌec España yquinicꞌow cꞌu ucꞌ alak. 29 Wetaꞌam cꞌu chiutz, we xinopon ucꞌ alak, na xa ta jubikꞌri cancꞌul riꞌin junam ucꞌ alak che ri rutzilucꞌuꞌx ri Cristo pakawiꞌ.

30 Hermanos, ri Ruxlabixel ri Diosuyaꞌom ri rutzil ucꞌuꞌx chike chaꞌ cꞌaxcakanaꞌ kib. Cantzꞌonoj cꞌu che alak chuparubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo quintoꞌalak, e ꞌana alak orar panuwiꞌ chwachri Dios. 31 ꞌAna cꞌu alak orar chaꞌ naquintzak ta paquikꞌab ri winak e cꞌo Judea,ri eyacatajinak chirij ri Kꞌijsak; y ꞌana alakorar chaꞌ ri hermanos e cꞌo Jerusalemcaquicꞌul chi utz wa kasaꞌn. 32 ꞌAna coalak orar panuwiꞌ chaꞌ e chirij ri caraj riDios quinopon na ucꞌ alak, y jecꞌulaꞌ rucꞌquiꞌcotemal quineꞌuxlan chilaꞌ ucꞌ alak.33 Ecꞌu ri Dios, ri aj yaꞌl utzil chomal, cꞌolaucꞌ onoje alak. Amén.

16Ri Pablo cuya pan rutzil quiwach ri her-

manos e cꞌo Roma1Cantzꞌibaj pan che alak puwi ri ka her-

mana Febe, ri e cuqꞌuil raj chaquib e toꞌ-bel pa riglesia cꞌo Cencrea; rire uchꞌobom

copon ucꞌ alak. 2 Cantzꞌonoj co che alak,cꞌulu alak chi utz wa hermana pa rubiꞌri Kanimajawal Jesucristo jelaꞌ pachaꞌ ritakalic caꞌan chiquixoꞌl ri quicojom rubiꞌri Cristo. Toꞌo co alak rucꞌ tak janipa ricajawax che, ma rire lic e qꞌui ri ebutoꞌomy lic ne inutoꞌom riꞌin.

3 Yaꞌa alak rutzil quiwach ri Priscila yri Aquila, ri e wachbiꞌil pa ruchac ri Kan-imajawal Jesucristo. 4 Yey xtewun ne ricamic paquiwi rique ruma xinquitoꞌo. Euwariꞌche, na xew ta riꞌin quintioxin panchique, ma quetioxin pan conoje riglesiasque ri na e ta aj Israel.

5Yaꞌa alak rutzil quiwach conoje ri her-manos ri caquimol quib pa cocho ri Aquilay ri Priscila.

Yaꞌa alak rutzil uwach ri Epeneto, ri liccꞌax cannaꞌo, ma e rire ri nabe xucoj rubiꞌri Cristo wara Acaya.

6 Yaꞌa alak rutzil uwach ri María, ri licchacuninak chixoꞌlibal alak.

7 Yaꞌa alak rutzil quiwach ri Andrónicoy ri Junias; ri e watz-nuchakꞌ yey xecꞌojiꞌjunam wucꞌ pa cárcel. Rique lic calokꞌoxquikꞌij chikaxoꞌl ri oj utakoꞌn ri Jesús, yeyrique xquicoj rubiꞌ ri Cristo nabe chin-uwach riꞌin.

8 Yaꞌa alak rutzil uwach ri Amplias, junhermano lic cꞌax cannaꞌ chupa rubiꞌ riKanimajawal.

9Yaꞌa alak rutzil uwach ri Urbano; rire ejun kachbiꞌil pa ruchac ri Cristo.

Yaꞌa alak rutzil uwach ri Estaquis, junhermano lic cꞌax cannaꞌ riꞌin.

10 Yaꞌa alak rutzil uwach ri Apeles, ri licucꞌutum ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo.

Yaꞌa alak rutzil quiwach conoje ri e cꞌopa rocho ri Aristóbulo.

11Yaꞌa alak rutzil uwach ri watz-nuchakꞌHerodión.

Yaꞌa alak rutzil quiwach conoje ri e cꞌopa rocho ri Narciso, ri quicojom rubiꞌ riKanimajawal.

12 Yaꞌa alak rutzil uwach ri Trifena y riTrifosa; rique lic quiyaꞌom quib pa ruchacri Kanimajawal.

Yaꞌa alak rutzil uwach ri Pérsida, ri liccꞌax canaꞌic yey lic chacuninak pa ruchacri Kanimajawal.

13 Yaꞌa alak rutzil uwach ri Rufo; waꞌe jun hermano lic chom rubinic usilabicchwach ri Kanimajawal. Yey yaꞌa alakrutzil uwach ruchu, ma rire uꞌanompachaꞌnuchu riꞌin.

Page 234: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Romanos 16:14 231 Romanos 16:2714Yaꞌa alak rutzil quiwach ri Asíncrito, ri

Flegonte, ri Hermas, ri Patrobas, ri Hermesy ri jujun chic hermanos e cꞌo cucꞌ rique.

15Yaꞌa alak rutzil quiwach ri Filólogo y riJulia, ri Nereo rucꞌ ri ranab yey ri Olimpascucꞌ conoje rutinamit ri Dios e cꞌo cucꞌrique.

16Yaꞌa rutzilwach alak chiwach alak rucꞌjun sakil tzꞌubuj chiꞌaj chwach ri Dios.*

Conoje ri hermanoswara re pa tak rigle-sias re ri Cristo caquiya pan rutzil wachalak.

17 Lic cꞌu cantzꞌonoj che alak hermanos,e lic cachajij ib alak chiquiwach ri caqui-jach upa riglesia y caquicoj tzakibal chirijri sakil cꞌutunic chaꞌ e cꞌo jujun chic nacaquicoj ta ri cꞌulum chi ralak. Chiquij cꞌuwaꞌ, chesaj ib alak; 18ma na e ta quitakemri Cristo, e lic quitakem ri quirayibalrique. Ri quichꞌaꞌtem lic chacojoꞌ y licchom catatajic, pero rucꞌ waꞌ quequisoc riticawex na jinta co quinaꞌoj.

19 Lic cꞌut etaꞌmatal chi cuma conojee lic takem alak ri sakil cꞌutunic, y licquinquiꞌcot che alak ruma waꞌ. Yey ricuaj che alak e lic cꞌola naꞌoj alak cheuꞌanic ri utz, na che ta uꞌanic ri na utz taj.20 Ecꞌu ri Dios, ri aj yaꞌl utzil chomal, nacamayin ta che cuyikꞌilibej uwiꞌ ri Satanáschuxeꞌ ri akan alak; ma e cuya che alak ricachꞌij alak uchukꞌab ri Satanás. Cꞌulu cꞌualak ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri KanimajawalJesucristo.

21 Cuya pan rutzil wach alak ri Timoteo,ri wachbiꞌil pa ruchac ri Cristo. Jenelaꞌcaquiya pan rutzil wach alak ri e watz-nuchakꞌ Lucio, ri Jasón y ri Sosípater.

22 Yey riꞌin in Tercio, ri quintajin cheutzꞌibaxic waꞌ wa carta e chirij ri cubiꞌij riPablo che alak, canya pan rutzil wach alakpa rubiꞌ ri Kanimajawal.

23 Ri Gayo cuya pan rutzil wach alak;rire inucꞌulum pa rocho y uyaꞌom chiqueconoje ri hermanos ri e aj wara caquimolquib pa rocho. Jenelaꞌ cuya pan rutzilwach alak ri Erasto, ri aj cꞌolol puak re watinamit; jenelaꞌ ri hermano Cuarto cuyapan rutzil wach alak.

24Ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri KanimajawalJesucristo cꞌola ucꞌ onoje alak. Amén.

Ri Pablo cuyac ukꞌij ri Dios25 Kayaca cꞌu ukꞌij ri Dios, ri cꞌo pukꞌab

cutiquibaꞌ alak chi utz chupa ri Utzilaj Tzijre ri Kanimajawal Jesucristo, ri nutzijom

lok. Waꞌ e puwi ri na ukꞌalajisam ta lori Dios ojertan, 26 yey ecꞌu woꞌora xkꞌala-jisax chikawach. Jecꞌulaꞌ cakꞌalajin chiutz ri tzꞌibital can puwi ri Kꞌijsak chupaRuchꞌaꞌtem ri Dios cuma ri kꞌalajisanelab.Ri Dios, ri na jinta utakexic rucꞌaslemal,e xtakan che catzijox ri Kꞌijsak puwi riCristo chique conoje ruqꞌuiyal quiwach takri ticawex e cꞌo che ruwachulew. Xuꞌancꞌu waꞌ chaꞌ rique caquetaꞌmaj wa Kꞌijsak,caquicoj utzij Rire y cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ.27 Xa jun ri Dios cꞌolic y xew Rire lic cꞌounaꞌoj. Che cꞌu Rire takal wi cakayacukꞌij na jinta utakexic ruma ri xuꞌan riKanimajawal Jesucristo. Amén.

* 16:16 Ri Pablo jewaꞌ xubiꞌij ma rique e caquiꞌan waꞌ chiquiwach echiriꞌ caquiya rutzil quiwach.

Page 235: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 1:1 232 1 Corintios 1:22

Ri nabe carta xutzꞌibaj riPablo che riglesia cꞌo

CorintoRi Pablo cuya pan rutzil quiwach ri her-

manos e cꞌo pa ri tinamit Corinto1 Riꞌin in Pablo, insiqꞌuim ruma ri Dios

re quinuꞌan utakoꞌn ri Kanimajawal Jesu-cristo, ruma e lic caraj riꞌ ri Dios chwe.Riꞌin junam rucꞌ ri hermano Sóstenescakaya pan rutzil wach alak, 2 ri alak utina-mit ri Dios cꞌo chilaꞌ Corinto. Alak chaꞌtalruma ri Dios chaꞌ cacꞌojiꞌ alak pukꞌab riKanimajawal Jesucristo; alak cꞌu siqꞌuimche jun binic silabic lic chom chwach riDios, ma e caraj riꞌ chike junam cucꞌ conojeri caquilokꞌnimaj rubiꞌ ri Kanimajawal Je-sucristo, tob pa tak chawi e cꞌo wi. MaRire e Kanimajawal ke riꞌoj y que rique.3Cꞌulu alak ri unimal rutzil cꞌuꞌxaj y ri utzilchomal re ri Kakaw Dios y re ri Kanima-jawal Jesucristo.

Ri Pablo catioxin chwach ri Dios4 Riꞌin xaki quintioxin che ri Dios uma

ralak, ma ruma ri Kanimajawal Jesucristo,ri Dios uyaꞌom lo ri unimal rutzil ucꞌuꞌxche alak. 5 Yey na xa ta jubikꞌ ri cꞌulumalak ruma cꞌo alak pukꞌab ri Cristo; yaꞌtalcꞌu chꞌaꞌtem alak y naꞌoj alak che utzijoxicri naꞌoj re ri Dios. 6Xjiquibax cꞌu uwach riUtzilaj Tzij puwi ri Cristo ruma ri uꞌanomri Dios ucꞌ alak. 7 Jecꞌulaꞌ ronoje ri cajawaxche rutinamit ri Dios, yaꞌtal chi che alak;xew chi cꞌu lic oyeꞌem alak rucꞌunibal riKanimajawal Jesucristo. 8 Ecꞌu riꞌ ri Dioscatiquiban e alak chi utz woꞌora y cꞌapa ri qꞌuisbal kꞌij, chaꞌ jelaꞌ na jinta chicꞌanamac carikitaj che alak chwach ri Dioschupa rukꞌijol rucꞌunibal ri KanimajawalJesucristo. 9Ri Dios lic jusucꞌ, ma ronoje ricubiꞌtisij e cuꞌano y e Rire siqꞌuiyom e alakchaꞌ cuꞌan alak xa jun rucꞌ Rucꞌajol, waꞌ eri Kanimajawal Jesucristo.

Ri Pablo quebupixabaj ri hermanos rumaquijachom quipa

10 Campixabaj cꞌu alak hermanos chuparubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo: Cꞌola alakchi utzil chomal y majach pa alak. Eri lic ube e chuꞌana xa jun naꞌoj alak yxa jun cꞌuꞌx alak. 11 Cambiꞌij waꞌ chealak hermanos ma xinwetaꞌmaj e cꞌo rixaki quechꞌoꞌjin chixoꞌlibal alak; xinta waꞌ

chiquichiꞌ jujun chique ri e cꞌo pa rochori Cloé. 12 Nutom e cꞌo jujun che alakcaquibiꞌij: «In re ri Pablo.» E cꞌo jujun chiccaquibiꞌij: «In re ri Apolos,» jujun chic: «Inre ri Pedro» y e cꞌo ne jujun chic caquibiꞌij:«Riꞌin in re ri Cristo.» 13 ¿Jachom neba upari Cristo? ¿E neba riꞌin in Pablo ri xcamchwa cruz uma ralak? ¿O pa rubiꞌ nebari Pablo xcꞌul wi alak ri bautismo? Na etaj. 14 Lic cantioxij che ri Dios ma riꞌin xewxinya ri bautismo chique jujun che alak,waꞌ e ri Crispo y ri Gayo. 15 Jecꞌulaꞌ na jintajunok che alak utz cubiꞌij: “Riꞌin xincꞌul ribautismo pa rubiꞌ ri Pablo.” 16 Yey xinyane bautismo chique ri e cꞌo chirocho riEstéfanas. Na cacꞌun ta chi chinucꞌuꞌxwe cꞌo junok chic. 17 Cambiꞌij cꞌu waꞌ mari nuchac xuya ri Cristo na e ta ri canyabautismo, e ri cantzijoj ri Utzilaj Tzij. Yrutzijoxic canꞌano na e ta rucꞌ nimak takchꞌaꞌtem y unimal naꞌoj xa re ruwachulew.Mana cuaj tajwe riwinak e caquiyac nukꞌijriꞌin yey na queboc ta cꞌu il riꞌ che ri UtzilajTzij puwi ri Cristo y ri xuꞌan Rire chwa ricruz.

Ruchukꞌab y runaꞌoj ri Dios cakꞌalajinruma ri Cristo

18 Rutzijoxic rucamic ri Cristo chwa ricruz e jun sachibal naꞌoj chiquiwach riquesachic. Noꞌj cꞌu chikawach ri coj-colobetajic, rucꞌ rucamic Rire e cakꞌalajinruchukꞌab ri Dios. 19Ma jewaꞌ cubiꞌij ri Dioschupa Ruchꞌaꞌtem:Riꞌin cansach uwach ri quinaꞌoj ri ticawex

caquichꞌobo lic cꞌo quetaꞌam,y cancꞌutu na jinta queꞌelawi ri quinaꞌoj ri

caquichꞌobo lic cꞌo quinaꞌoj Is.29:14

cachaꞌ.20 Ri caquibiꞌij lic cꞌo quetaꞌam, ¿saꞌ

cutikoj ri quinaꞌoj? Raj cꞌutunel re ritzijpixab, ¿saꞌ cutikoj ronoje ri quima-jom? Yey ri lic caquichꞌaꞌtibej uqꞌuiyaltak naꞌoj re wakꞌij ora, ¿saꞌ cutikoj ronojeri caquibiꞌij? Na jinta cutikoj, ma riDios ukꞌalajisam chic na jinta queꞌelawi riquinaꞌoj ri ticawex re ruwachulew.

21Ri Dios ruma ri unimal unaꞌoj na xuyata luwar chique ri ticawex caquetaꞌmajuwach Rire xa ruma ri quinaꞌoj rique. Rixucꞌul ucꞌuꞌx Rire e quebucolobej ri cacubiꞌquicꞌuꞌx rucꞌ ruma rutzijoxic ri Utzilaj Tzij,tob waꞌ e jun sachibal naꞌoj chiquiwach takri winak. 22Ma raj judiꞌab caquitzꞌonoj cꞌu-tubal re ruchukꞌab ri Dios, yey raj Grecia e

Page 236: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 1:23 233 1 Corintios 2:13lic queꞌec quicꞌuꞌx che umajic unimal taknaꞌoj. 23 Noꞌj riꞌoj e cakatzijoj rucamic riCristo chwa ri cruz. Yey waꞌ e tzakibalchique raj judiꞌab,* y e jun sachibal naꞌojchique ri na e ta aj judiꞌab.✡ 24 Noꞌj cꞌuri ebusiqꞌuim ri Dios, tob e aj judiꞌab ona e ta aj judiꞌab, rique caquimaj usucꞌe ruma ri Cristo cakꞌalajin ruchukꞌab yrunimal unaꞌoj ri Dios. 25Tob e cꞌo ticawexcaquichꞌobo ri Dios pachaꞌ na jinta unaꞌojo na jinta uchukꞌab; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, riquinaꞌoj y ri quichukꞌab rique, na cajuni-max ta qꞌuenok rucꞌ runaꞌoj y ruchukꞌab riDios.

26Lic cꞌu chꞌobo pe rakan alak hermanospuwi saꞌ ri wach alak echiriꞌ xsiqꞌuix alakruma ri Dios; ma chiquiwach ri winak, nae ta qꞌui ri lic cꞌo quinaꞌoj chixoꞌl alak,yey na e ta qꞌui ri lic cꞌo quichukꞌab yri lic cꞌo quiwach chixoꞌl alak. 27 Ma riDios ebuchaꞌom ri cabiꞌx chique na jinta coquinaꞌoj, chaꞌ e cuya quiqꞌuix ri caquiꞌanche quib lic cꞌo quinaꞌoj. Ebuchaꞌom rilic na jinta co quichukꞌab chaꞌ e cuyaquiqꞌuix ri e takanelab cꞌo quichukꞌab.28 Yey ebuchaꞌom ri cabiꞌx chique lic najinta co quichac, ri lic cꞌakom bi quikꞌijcuma ri winak y ri na jinta cꞌana quiwachchaꞌ e cusach uwach ri quichukꞌab ri liccꞌo quiwach. 29 Ri Dios uꞌanom waꞌ chaꞌna jinta junok cuꞌan nim che rib chwachRire. 30 Yey ruma cꞌu Rire cꞌo alak pukꞌabri Kanimajawal Jesucristo, ri cakꞌalajisanri Kꞌijsak re ri Dios chike. Ruma cꞌu riKanimajawal, ꞌanom jusucꞌ chike chwachri Dios, oj yaꞌtal chupa ri santowilaj binic,y oj esam chi pukꞌab ritzel. 31 E uwariꞌchee pachaꞌ ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtemri Dios:China ri caraj cuyac ukꞌij,e chukꞌalajisaj riꞌ janipa ri uꞌanom ri Kan-

imajawal Dios che rubinic usilabic.Jer. 9:23-24

21 Hermanos, riꞌin echiriꞌ xinopon ucꞌ

alak chaꞌ cantzijoj ri Utzilaj Tzij re ri Dios,na xintzijoj ta waꞌ rucꞌ nimak tak chꞌaꞌtemy unimal naꞌoj xa re ruwachulew. 2 Rixinchꞌobo e xew cantakej utzijoxic ri Kan-imajawal Jesucristo y rucamic Rire chwari cruz. 3 Y echiriꞌ xincꞌojiꞌ ucꞌ alak, xin-naꞌo na jinta nuchukꞌab chiwibil wib, yeyxinjek ne quinbirbot ruma ri nuxiꞌin ib ma

xinnaꞌo na canrik ta uꞌanic janipa ri carajri Dios chwe. 4 Ecꞌu rutzijoxic xinꞌano nae ta rucꞌ unimal naꞌoj xa re ruwachulew ychomilaj tak chꞌaꞌtem casocosoꞌnic, ma erucꞌ ri Ruxlabixel ri Dios y ruchukꞌab Rire5 chaꞌ na cacubiꞌ ta cꞌuꞌx alak rucꞌ ri Cristoxa ruma unimal naꞌoj re ruwachulew, mae ruma ruchukꞌab ri Dios.

Ri Ruxlabixel ri Dios cukꞌalajisaj Runaꞌojri Dios chike

6 Noꞌj echiriꞌ oj cꞌo chiquixoꞌl ri lic qui-jiquibam quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, ri cakatzijojcakaꞌan rucꞌ unimal naꞌoj. Na e ta rucꞌunimal naꞌoj xa re ruwachulew, na e tanerucꞌ naꞌoj que ri nimak tak takanelab cheruwachulew, ri xa casach quiwach. 7 Mari cakakꞌalajisaj e ri unimal naꞌoj re riDios, yey waꞌ na etaꞌmatal ta rojertan.✡Echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne caꞌan ruwachulew, Rireuchꞌobom chi ulok cuya wa naꞌoj chike reyacbal kakꞌij. 8 Waꞌ wa naꞌoj re ri Diosna xquimaj ta usucꞌ ri nimak takanelab reruwachulew. Ma ta e laꞌ xquimaj usucꞌ, nacaquiya tane riꞌ chwa ri cruz ri Kajawal, rilic nim ukꞌij. 9 E jelaꞌ pachaꞌ ri tzꞌibital canchupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:E tak ri winak na caquimaj ta usucꞌ

ronoje ri utz ujiquibam uwach ri Dioschique ri lic cꞌax quenaꞌw re Rire.

E tak waꞌ wa utz lic na jinta junok iliyomre,

na jinta junok tayom rey na jinta ne junok noꞌjiyom waꞌ Is.

64:4cachaꞌ. 10 Yey ri Dios ukꞌalajisam chi waꞌchike riꞌoj ruma ri Ruxlabixel. Ma riRuxlabixel Rire ronoje retaꞌam, cumaj neusucꞌ ri sakil unaꞌoj ri Dios. 11 Chiquixoꞌltak ri winak, ¿cꞌo nawi junok retaꞌam saꞌri cuchꞌob juna chic ticawex? Na jintaj.Ma xew wa ticawex retaꞌam saꞌ ri cꞌo paranimaꞌ. Jecꞌulaꞌ na jinta junok retaꞌamrunaꞌoj ri Dios, ma xew ri Ruxlabixel riDios etaꞌmayom re waꞌ. 12 Yey woꞌora, rikanaꞌoj riꞌoj na junam ta rucꞌ ri quinaꞌoj rina quetaꞌam ta uwach ri Dios. Ma riꞌoj ekacꞌulum ri Ruxlabixel ri Dios chaꞌ cake-taꞌmaj ronoje ri chomilaj sipanic uyaꞌomRire chike. 13Yey waꞌ wa cakatzijoj, na e tarucꞌ chꞌaꞌtem kamajom chiquij ri ticawex,ma e rucꞌ ri ucꞌutum ri Ruxlabixel ri Dioschike. Y jecꞌulaꞌ e cakakꞌalajisaj runaꞌoj riDios rucꞌ chꞌaꞌtem re ri Ruxlabixel ri Dios.

* 1:23 E chiquiwach raj judiꞌab, Rutakoꞌn lo ri Dios na cacamisax taj. ✡ 1:23 Hch. 17:32 ✡ 2:7 Col. 2:2-3

Page 237: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 2:14 234 1 Corintios 3:2014 Ecꞌu rachi na jinta ri Dios pa ranimaꞌ, nacucꞌul ta ucꞌuꞌx ri cubiꞌij ri Ruxlabixel riDios che, ma chwach rire waꞌ xa sachibalnaꞌoj; yey na cumaj ta usucꞌ, ma waꞌxew camajtaj usucꞌ we cakꞌalajisax ruma riRuxlabixel ri Dios. 15Noꞌj we ri Ruxlabixelri Dios catakan pa ranimaꞌ junok, riꞌ cumajusucꞌ saꞌ ri utz chwach ri Dios, y na cakꞌatta cꞌu tzij puwiꞌ. 16 Ruchꞌaꞌtem ri Diosjenewaꞌ cubiꞌij:¿Cꞌo nawi junok majayom usucꞌ ronoje

runaꞌoj ri Dios Kajawxel?¿Cꞌo nawi junok cayaꞌw unaꞌoj Rire? ¡Na

jintaj! Is. 40:13cachaꞌ. Pero chike riꞌoj yaꞌtal runaꞌoj riCristo.

3Konoje kachbiꞌil kib chupa ruchac ri Dios

1Hermanos, echiriꞌ xincꞌojiꞌ ucꞌ alak, naxinchꞌaꞌt ta ucꞌ alak jelaꞌ pachaꞌ quinchꞌaꞌtcucꞌ ticawex catakan ri Ruxlabixel ri Diospa canimaꞌ; ma e xinchꞌaꞌt ucꞌ alak je-laꞌ pachaꞌ quinchꞌaꞌt cucꞌ ticawex cꞌacaquitakej tak ri rayibal re ri quitiꞌjil, ricꞌamajaꞌ cꞌo quiqꞌuiyibal chwach ri Cristo.2 Jelaꞌ pachaꞌ caꞌan che juna ralco acꞌa,na cayaꞌ ta wa che ma xew cutij utzꞌum;jecꞌulaꞌ xinꞌan riꞌin, xinya cꞌutunic lic nacꞌayew taj che alak, ma cꞌamajaꞌ carik alakucꞌulic ri cꞌutunic takal chique ri cꞌo chiquiqꞌuiyibal chwach ri Dios. Yey cꞌamajaꞌne carik alak umajic usucꞌ waꞌ, 3 ma cꞌatakem alak tak ri rayibal re ri tiꞌjil alak. Machixoꞌl alak e cꞌo ri cꞌax quicꞌuꞌx chiquijjujun chic y e cꞌo ri e aj chꞌaꞌoj. ¿Najunam ta neba ri binic silabic alak rucꞌri quibinic tak ri winak na quetaꞌam tauwach ri Kakaw y e caquitakej ri xa reruwachulew? 4 Ma chixoꞌl alak e cꞌo ricaquibiꞌij: «In re ri Pablo» yey jujun chiccaquibiꞌij: «In re ri Apolos.»

5Cantzꞌonoj cꞌu che alak: ¿Saꞌ ruwach riPablo? ¿Y saꞌ ruwach ri Apolos? Riꞌoj ojnimanel chwach ri Dios yey ruma ri chacxkaꞌan ucꞌ alak, xcoj alak rubiꞌ ri Cristo.Riꞌin y ri Apolos xa e xkaꞌan ri chac uyaꞌomri Kanimajawal chike. 6 E riꞌin xintzijojri Utzilaj Tzij che alak pachaꞌ cuꞌan junaawanel; y ri Apolos xutoꞌ alak chaꞌ catiquiꞌalak chi utz chwach ri Dios pachaꞌ cuꞌanjuna aj ticoꞌn echiriꞌ cuꞌan jaꞌanic. Pero riqꞌuiyibal alak, e ri Dios xyaꞌwic. 7 ¿Chinacꞌu riꞌ ri más cꞌo uwach? ¿E nawi ri xticow

re? ¿E nawi ri xjaꞌan re? Na e taj, mae ri Dios, ri caqꞌuiyisan re. 8 Ri caticowre y ri cajaꞌan re, xa jun quiwach; yeychiquijujunal caquicꞌul ri rajil ucꞌaxel echirij ri chac xquiꞌano. 9 Ecꞌu riꞌ riꞌoj xaoj umocom ri Dios yey ralak e pachaꞌ alakrulew cachacux uwach ruma ri Dios.

Jenelaꞌ ralak e pachaꞌ alak juna ja catajinri Dios che uyaquic. 10 Yey Rire e xyaꞌwpanukꞌab xinjek ruchac chixoꞌlibal alak.E pachaꞌ juna aj yacal ja, nabe cutzꞌakruparakan ri ja; tecꞌuchiriꞌ jun chic aj chacculem ri xan puwiꞌ. Jecꞌulaꞌ riꞌin nabexintic riglesia; tecꞌuchiriꞌ cꞌo jun chic xutoꞌalak chaꞌ caqꞌuiy alak chwach ri Dios. Richirajawaxic wi e chiquijujunal raj chaccaquilo suꞌanic quechacunic chaꞌ quel chiutz ri chac. 11Ma na utz ta qꞌuenok we cꞌojunok cucoj jun chic uparakan ri ja junwichwa ri cojotal chic; yey ruparakan ri jacojotal chic, e ri Kanimajawal Jesucristo.

12 Puwi ruparakan juna ja cꞌo ri cucha-pabej oro, plata o chomilaj abaj; y cꞌo ricuchapabej tzꞌalam, xlab o qꞌuim. 13 Chetak waꞌ wa cachapabexic cꞌo ri cacowinchupa ri akꞌ y cꞌo ri na cacowin taj; jecꞌulaꞌri chac uꞌanom junok pubiꞌ ri Cristo, ma pari kꞌij re ri kꞌatbal tzij, ri Dios cukꞌalajisajwe utz ri chac uꞌanom o na utz taj. 14 Weri chac uꞌanom cꞌo ucowil, cucꞌul cꞌu riꞌ rirajil ucꞌaxel cuya ri Dios; 15noꞌj we na jintaucowil, riꞌ na jinta rajil ucꞌaxel cucꞌulu.Casach cꞌu uwach riꞌ ruchac, tob rire cꞌacacolobetajic, e pachaꞌ junok cucolobej ribechiriꞌ cacꞌat ri rocho.

16 ¿Na etaꞌam ta neba ralak, alak ro-cho ri Dios yey e ri Ruxlabixel ri Diosri jekel ucꞌ alak? 17 E uwariꞌche we cꞌojunok cusach uwach ri rocho ri Dios,* riDios cusach uwach ri caꞌanaw waꞌ. Mari rocho ri Dios e santo; yey waꞌ e ralak.18 Macꞌo musoc rib chiribil rib. Ma we cꞌojunok cuchꞌobo lic retaꞌam chi ronoje cheruwachulew, chirajawaxic riꞌ chuꞌana cherib pachaꞌ junok na jinta cꞌana retaꞌam,chaꞌ e caretaꞌmaj runaꞌoj ri Dios. Jecꞌulaꞌcuꞌana lic cꞌo unaꞌoj pakatzij wi. 19 Marunimal naꞌoj re ruwachulewna jinta cꞌanauwach chwach ri Dios. E pachaꞌ ri tzꞌibitalcan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:E tak ri cꞌo quinaꞌoj re socosoꞌnic,ri Dios cuꞌan chique quetzak chupa ri

quinoꞌjibal. Job 5:1320Yey je tanchi waꞌ tzꞌibital canok:

* 3:17 “Cusach uwach ri rocho ri Dios”: Waꞌ e queꞌelawi echiriꞌ junok cusach uwach ruchac ri Dios chiquixoꞌlrutinamit.

Page 238: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 3:21 235 1 Corintios 4:17Ri Dios retaꞌam na jinta uchacri quinaꞌoj ri caquichꞌobo lic quetaꞌam chi

ronoje Sal. 94:11cachaꞌ. 21 E uwariꞌche lic na utz ta qꞌuenokwe cꞌo junok cuꞌan nim che rib xa rumae utakem juna achi. Ma e ri Dios yaꞌyomronoje che alak. 22 Uyaꞌom che alak retoꞌbel e alak, ri Apolos y ri Pedro yeyinuyaꞌom ne riꞌin. Uyaꞌom ne che alakruwachulew, ri cꞌaslemal, ri camic, janipari catajin wakꞌij ora y ri catajin lok. Ronojecꞌu riꞌ ri yaꞌtal che alak, rucꞌ ri Dios petinakwi. 23 Ecꞌu ralak, alak re ri Cristo; yey riCristo, re ri Dios.

4Mojoc il che ri caquichꞌob ri winak chikij

1 Lic chirajawaxic wi conoje ri ticawexcaquetaꞌmaj e riꞌoj xa oj toꞌbel pa ruchacri Cristo, y yaꞌtal cꞌu chike cakacꞌut saꞌ ricaraj cukꞌalajisaj ri Dios chique ri ticawex.2 Jelaꞌ pachaꞌ lic chirajawaxic che juna ajchac lic cuchapabej chi utz ri yaꞌompukꞌabruma ri rajaw; jecꞌulaꞌ riꞌ chirajawaxiccakaꞌan riꞌoj rucꞌ ri yaꞌtal pakakꞌab rumari Kajawal. 3 Ecꞌu riꞌin na quinoc ta il chetak ri cabiꞌij alak che ri chac nuꞌanom,we utz o na utz taj. Na quinoc tane ilche tak ri caquibiꞌij ri ticawex che waꞌ.Yey na ube tane chwe riꞌin cambiꞌij weutz ri chac nuꞌanom. 4 Ma cannaꞌ chin-ucꞌuꞌx e quintajin che uꞌanic ri caraj riKanimajawal; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, xew cheRire takal wi cubiꞌij we utz o na utz ta richac nuꞌanom. 5 E uwariꞌche makꞌat tzijalak paquiwi ri raj chac ri Dios, we cꞌocutikoj o na jinta cutikoj ri chac quiꞌanom;e choyeꞌej alak rucꞌunibal ri KanimajawalJesucristo, ma echiriꞌ cacꞌun Rire, cukꞌala-jisaj ronoje ri cꞌamajaꞌ quetaꞌmaxic. Cꞌaecꞌuchiriꞌ cakꞌalajinic saꞌ ri cꞌo pa canimaꞌri ticawex. Y chiquijujunal cꞌut caquicꞌulche ri Dios ri yacbal quikꞌij e chirij riquiꞌanom.

6 Hermanos, rucꞌ ri cꞌambal naꞌojnuyaꞌom lo chwi ri Apolos y panuwi riꞌin,xuaj campixabaj alak chaꞌ camaj alakuyaquic quikꞌij ri ticawex xew e chirij ritzꞌibital can chupa Rutzij Upixab ri Diospuwi ri yaꞌtal che alak caꞌan alak. Mawe jelaꞌ caꞌan alak, na jinta cꞌo ri cuꞌannim che rib ruma utakem junok yey ecucꞌak bi quikꞌij ri nicꞌaj chic.✡ 7 We cꞌojunok uꞌanom nim che rib chixoꞌlibal alak,

cantzꞌonoj che: «¿Suꞌchac cachꞌob la elic cꞌo wach la chiquiwa ri nicꞌaj chic?¿Cꞌo nawi majom la xa tuquel la? Jintaj,ma janipa ri cꞌo ucꞌ la y ri majom la, e riDios yaꞌyom cheꞌla. Y we xa yaꞌtal cheꞌla,¿suꞌchac cꞌu riꞌ catacꞌabaꞌ kꞌij la?»

8Ralak canaꞌ alak pachaꞌ na jinta chi cꞌocajawax che alak. E canaꞌ ralak alak chibeyom y alak chi nimak takanelab; yey nacajawax ta chi ne ri toꞌbal keꞌoj che alak.Lic chom cꞌut we ta pa sakil wi ꞌanom chitakanelab che alak ruma ri Dios chaꞌ junamcojtakan ucꞌ alak.

9 Noꞌj chinuwach riꞌin, ri oj utakoꞌn riJesús na jinta co kawach. Ma ri Dios oj uco-jom oj qꞌuisbal chique ri ticawex. E pachaꞌoj cꞌo chuxeꞌ kꞌatbal tzij re camic y co-jcꞌam bi re cojcamisaxic, yey conoje xa co-jquitzutzaꞌ chic, tob ticawex, tob ne ánge-les. 10 E riꞌoj ruma katakem ri Cristo cabiꞌxchike sachinak kanaꞌoj; noꞌj ralak cachꞌobalak rakan lic cꞌo naꞌoj alak chiquiwa rijujun chic quicojom rubiꞌ ri Cristo. E riꞌoje pachaꞌ lic na jinta kachukꞌab, noꞌj ralaklic cꞌo chukꞌab alak. E ralak lic yacom kꞌijalak, noꞌj riꞌoj lic cꞌakom bi kakꞌij. 11 Ecꞌulaꞌ lic katijom lo numic y tzajin chiꞌ, licne na jinta kakꞌuꞌ. Cojchꞌayic y na jintakocho pa cojcꞌojiꞌ wi. 12 Lic ne cojcosicma cojchacun rucꞌ ri kakꞌab.✡ E tak riwinak cojquiyajo, noꞌj riꞌoj cakatzꞌonoj riutz paquiwiꞌ. Echiriꞌ cojternabex rucꞌcꞌaxcꞌobic, riꞌoj lic cakacuyu. 13 Echiriꞌtzel cojquichꞌaꞌtibej, cakacꞌul uwach rucꞌchomilaj chꞌaꞌtem. Cꞌa chupa ne wakꞌij orae pachaꞌ chi oj akꞌes na jinta uchac cheruwachulew ma lic cꞌakom bi kakꞌij cumari winak.

14 Cantzꞌibaj cꞌu ronoje waꞌ na e ta recanya qꞌuix alak; xa e re campixabaj alakma pachaꞌ alak walcꞌoꞌal lic cꞌax cannaꞌalak. 15 Ma tob lic e qꞌui ri quecꞌutunchiwach alak chwi ri Cristo, na rucꞌ ta cꞌuriꞌ, ri kaw alak na e ta qꞌui, xew riꞌin, main ri nabe xintzijoj ri Utzilaj Tzij che alakyey ruma cꞌu laꞌ, xcoj alak rubiꞌ ri Cristoy xuꞌana alak ralcꞌoꞌal ri Dios. 16 Rumacꞌu waꞌ, cambiꞌij che alak: ꞌAna e alakri nuꞌanom riꞌin rucꞌ ri nubinic nusilabicchwach ri Dios. 17 E uwariꞌche nutakom biucꞌ alak ri Timoteo, ri lic cꞌax cannaꞌoma epachaꞌ nucꞌajol chupa rubiꞌ ri Cristo. Rirelic cuꞌan chi utz ri takom che ruma ri Kan-imajawal. Echiriꞌ copon ucꞌ alak, cuꞌtzijoj

✡ 4:6 1 Co. 3:19-23 ✡ 4:12 Hch. 18:3

Page 239: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 4:18 236 1 Corintios 6:2tanchi che alak ri nubinic nusilabic riꞌinrucꞌ ri Cristo, ma jelaꞌ nucꞌutum pa takchawi in icꞌowinak wi y pa tak riglesias.

18 E cꞌo jujun chixoꞌlibal alak licquiꞌanom nim che quib, ma e chiquiwarique na quinopon ta chi riꞌin ucꞌ alak.19 Pero na quinmayin ta che quinoponucꞌ alak we e caraj riꞌ ri Dios. Yeyechiriꞌ quinoponic, quebeꞌnuwila na cꞌuri quiꞌanom nim che quib, we pakatzij wicaquirik uꞌanic janipa ri quibiꞌim. 20 Mana xa ta rucꞌ chꞌaꞌtem cakꞌalajin wi wejunok pakatzij wi cꞌo chupa rutakanic riDios, ma e cakꞌalajin rucꞌ ruchukꞌab ri Diosche rubinic usilabic. 21 Cantzꞌonoj cꞌut:¿Saꞌ ri más utz? ¿Quinopon ucꞌ alak chaꞌquiꞌnꞌana juna kꞌilonic lic cꞌax o e cancꞌutri rutzil nucꞌuꞌx y ri chꞌuꞌchꞌuj nucꞌuꞌxchiwach alak? Pakꞌab alak cꞌo wi.

5Ri Pablo cuchꞌaꞌbej quipa riglesia ruma ri

mac re jun hermano1 Etaꞌmatal chi cꞌut cꞌo jun chixoꞌlibal

alak xuꞌan rixokil che rucaꞌm uchu. Yeywa catajin che uꞌanic lic na e ta qꞌuenok,ma waꞌ na quilitaj tane chiquixoꞌlibal ri naquetaꞌam ta uwach ri Dios. 2Yna rucꞌ ta cꞌuriꞌ, ¡ralak lic ꞌanom nim che ib alak! ¿Suꞌbena xbisoj ta alak waꞌ wa mac? Ma ri xraj eta xesaj bi alak chiquixoꞌlibal rutinamit riDios ri caꞌanaw waꞌ.

3 Riꞌin nukꞌatom chi tzij puwi ri xꞌanawre waꞌ wa mac. Y tob ne na in jinta ucꞌalak chiwachil, e cunaꞌ nucꞌuꞌx riꞌin pachaꞌin cꞌo ucꞌ alak. 4 Cambiꞌij cꞌu che alak,molo ib alak chupa rubiꞌ ri Cristo rucꞌruchukꞌab Rire; yey micꞌow chicꞌuꞌx alak,riꞌin e pachaꞌ in cꞌo chixoꞌlibal alak tobna in jintaj. 5 Ecꞌu ri caꞌan alak e cayaalak wa aj mac pukꞌab ri Satanás* chaꞌjelaꞌ casach uwach ri rayibal re rutiꞌjil yjelaꞌ cacolobetaj chupa rukꞌijol rucꞌunibalri Kanimajawal.

6 Lic na utz taj catacꞌabaꞌ kꞌij alak macꞌo mac chixoꞌlibal alak. ¿Na etaꞌam taneba alak e jubikꞌ levadura cusipowirisajupa ronoje ri kꞌor? Waꞌ e queꞌelok, wecꞌo mac chixoꞌl alak yey we na quesax taj,ri jujun chic quepachab rucꞌ. 7 Ri pamre ri nimakꞌij Pascua, waꞌ ꞌanom rucꞌ cꞌacꞌkꞌor na jinta levadura che; jecꞌuriꞌlaꞌ ralak,chesaj ib alak chupa ri na utz taj re ri

kꞌeꞌl binic silabic alak chaꞌ cuꞌan alak junsakil tinamit re ri Dios. Yey ralak alakchi sakil utinamit ri Dios, ma ri Cristo yaxcam pakacꞌaxel riꞌoj jelaꞌ pachaꞌ ri bexexre Pascua, ri xcamisaxic echiriꞌ ri Dios xe-bucolobej rutinamit Israel.✡ 8 Ecꞌu woꞌoraruma ri xuꞌan ri Cristo, kaꞌana jun sakilnimakꞌij chwach ri Dios rucꞌ ri kabinic kasi-labic, chaꞌ jelaꞌ oj pachaꞌ ri pam re Pascuana jinta levadura che, ruma kayaꞌom canri na utz taj, waꞌ e ri chꞌulilaj mac xojcꞌojiꞌwi ojertan, y pa sakil wi chojcꞌola chupa riKꞌijsak.

9Chupa ri jun nucarta nutakom bi, xim-biꞌij pan che alak machbilaj alak ri ca-quetzꞌabej uwa quikꞌij cucꞌ jujun chic naquicꞌulel taj. 10Waximbiꞌij na e ta queꞌelokxa jumul quesaj ib alak cucꞌ conoje rajmaquib, ri na quicojom ta rubiꞌ ri Cristo.Waꞌ e ri caquiyoj quib cucꞌ jujun chic,ri lic e rayinel, ri e elekꞌomab y ri e ajtioxab. Ma we cꞌo junok caraj caresaj ribchiquixoꞌl conoje raj maquib, ¿suꞌanic cꞌuriꞌ cacꞌojiꞌ wara che ruwachulew? 11Rucꞌ rixintzꞌibaj xuaj ximbiꞌij y e cambiꞌij woꞌora:Machbilaj alak junok cubiꞌij ralcꞌoꞌal riDios yey caretzꞌabej uwa ukꞌij rucꞌ jun chicna ucꞌulel taj, o junok aj rayinel, aj tiox, ajchꞌaminel, kꞌabaꞌrel o elekꞌom. Cucꞌwaꞌwaticawex jelaꞌ quibinic quisilabic, tob ne xawaꞌim maꞌan alak cucꞌ. 12Ma pakꞌab ralakcꞌo wi cakꞌat alak tzij paquiwi ri hermanosre ri iglesia alak. Pero ¿cꞌo nawi panukꞌabriꞌin o pakꞌab ralak ri cakꞌat tzij paquiwi rina quicojom ta rubiꞌ ri Cristo? Na jintaj,13 ma e ri Dios ri cakꞌataw tzij paquiwirique. Ecꞌu laꞌ la jun aj mac cꞌo piglesia,chesaj bi chixoꞌlibal alak.

6Chirajawaxic e ralak ri cayijban alak ri

chꞌaꞌoj chixoꞌlibal alak1 Hermanos, echiriꞌ cꞌo junok che alak

cucoj umac juna chic hermano, ¿suꞌbecuꞌyaꞌa waꞌ chwa juna aj kꞌatal tzij na bareta cuqꞌuil rutinamit ri Dios? Ma ri lic ubee cayijbaꞌ alak waꞌ chiquiwach rutinamitri Dios. 2 ¿Na etaꞌam ta neba alak coponjun kꞌij rutinamit ri Dios caquikꞌat ne tzijpaquiwi ri e cꞌo che ruwachulew? Wecopon cꞌu waꞌ wa kꞌij echiriꞌ cakꞌat alaktzij paquiwi ri e cꞌo che ruwachulew, ¿najinta cami pakꞌab alak riꞌ cakꞌat alak tzij

* 5:5 “Caya alak wa aj mac pukꞌab ri Satanás”: Ri xraj ri Pablo e ri xmacunic cunaꞌ chucꞌuꞌx ri mac xuꞌano, cacꞌun cꞌusak chwach y cutzelej utzij. 1 Jn. 5:19 ✡ 5:7 Éx. 12; 1 P. 1:18-19

Page 240: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 6:3 237 1 Corintios 7:2puwi ri lic na il ta uwach cꞌo woꞌora?3 ¿Na etaꞌam ta neba alak copon jun kꞌijechiriꞌ ri oj ralcꞌoꞌal ri Dios cakakꞌat ne tzijpaquiwi ri ángeles na e ta jusucꞌ? We ecꞌuriꞌ, lic takal che alak carik alak uyijbaxicwoꞌora ri chꞌaꞌoj cawinakir chixoꞌlibal alakwara che ruwachulew. 4We cꞌo cꞌu chꞌaꞌojchiwach alak puwi ri xa re ruwachulew,¿suꞌbe queꞌec alak chiquiwach e aj kꞌataltzij na jinta cꞌana que che rutinamit riCristo? 5Cambiꞌij cꞌuwaꞌ chaꞌ caqꞌuix cꞌanaalak che. Hermanos, ¿na jinta cami junokche alak cꞌo unaꞌoj chaꞌ cuyijbaꞌ ri chꞌaꞌojcawinakir chixoꞌlibal alak? 6 ¿Utz neba laꞌwe cꞌo chꞌaꞌoj chiquixoꞌl ri hermanos yeycaquicꞌam cꞌu bi waꞌ chwa juna aj kꞌatal tzijna retaꞌam ta uwach ri Dios? ¡Na utz taj!

7 Cꞌo chꞌaꞌoj chiwach ralak y waꞌ e cꞌu-tubal re lic na utz ta ꞌanom alak. Mari lic ube e cacuy alak ri na usucꞌ tajcaꞌan chiꞌij alak tob ne caꞌan elekꞌ che alakrucꞌ socosoꞌnic. 8 Noꞌj ralak e caꞌan alakri na ube taj y caꞌan ne alak elekꞌ rucꞌsocosoꞌnic, ¡yey waꞌ chique ri jujun chichermanos caꞌan wi alak! 9 ¿Na etaꞌamta neba alak hermanos, e ri na jusucꞌ tari quibinic quisilabic na jinta que cucꞌri queboc chupa rutakanic ri Dios? Licmasocotaj alak; ma e janipa ri caquetzꞌabejuwa quikꞌij cucꞌ jujun chic na quicꞌulel taj,ri e aj tioxab, ri quemacun chirij ri cꞌu-laniquil, rachijab caquiꞌan che quib pachaꞌe ixokib, rachijab caquiꞌan quicꞌulel chiquecach achijab, 10 ri elekꞌomab, ri lic queꞌecquicꞌuꞌx rucꞌ ri puak, ri caquiya quib chekꞌabaric, ri e chꞌaminel, ri cꞌo caquimajchique jujun chic rucꞌ socosoꞌnic; conojetak cꞌu waꞌ na jinta que cucꞌ ri quebocchupa rutakanic ri Dios. 11 E cꞌo cꞌu jujunche alak rojertan e cꞌo chupa tak waꞌ wamac. Noꞌj woꞌora chꞌajtal chi alak che rimac, yaꞌtal chi alak pukꞌab ri Dios chaꞌcabin alak jusucꞌ chwach, yey uꞌanom cꞌuche alak na jinta chi mac alak chwach riDios. Y ronoje waꞌ e ruma cojom alakrubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo y ruma riuꞌanom ri Ruxlabixel ri ka Dios pa animaꞌalak.

Kayaca ukꞌij ri Dios rucꞌ ri kacuerpo12 E cꞌo ri quebiꞌn re: «Panukꞌab cꞌo

wi canꞌan saꞌ ri cuaj canꞌano» quechaꞌ.Katzij, pero na ronoje ta cꞌut takal chwecanꞌano. «Panukꞌab cꞌo wi canꞌan saꞌ ricuaj canꞌano» quechaꞌ. Na rucꞌ ta cꞌu

riꞌ, na canya ta luwar che ri rayinic reri nucuerpo catakan panuwiꞌ. 13 E cꞌojujun chic caquibiꞌij: «Ri cakatijo e uwachre ri kapa yey ri kapa e uwach cucꞌulri cakatijo» quechaꞌ. Noꞌj cꞌo jun kꞌijechiriꞌ ucabichal waꞌ casach uwach rumari Dios. Ecꞌu ri kacuerpo na re ta caket-zꞌabej uwa ukꞌij rucꞌ chꞌulilaj mac, ma rikacuerpo e re ri Kanimajawal y pukꞌab riKanimajawal cꞌo wi. 14 Chwach cꞌu riꞌ riDios, lic cꞌo uwach ri kacuerpo. Ma jelaꞌpachaꞌ xuꞌan ri Dios che ri Kanimajawalechiriꞌ xucꞌastajisaj lo chiquixoꞌl ri ecam-inak rucꞌ ruchukꞌab, jecꞌulaꞌ cuꞌan chikeriꞌoj chikawach apanok. 15 ¿Na etaꞌamta cami alak riꞌ, ri cuerpo alak xa junuꞌanom rucꞌ rucuerpo ri Kanimajawal Je-sucristo? ¿Utz nawi we riꞌin in re riCristo yey canwesaj bi wib pukꞌab Rire ycanyoj cꞌuwib rucꞌ juna ixok xaki camacuncucꞌ achijab? ¡Lic na utz ta riꞌ! 16 ¿Ona etaꞌam ta cami alak echiriꞌ juna achicuyoj rib rucꞌ juna ixok xaki camacun cucꞌachijab, waꞌ cuꞌana xa jun rucꞌ? Ma jewaꞌtzꞌibital can chupa ri Tzij Pixab re ri Dios:Rachi y rixok echiriꞌ caquijunimaj quib,«quicabichal quebuꞌana xa e jun chwachri Dios»✡ cachaꞌ. 17 Jecꞌulaꞌ we cꞌo junaticawex cuya rib pukꞌab ri Kanimajawal,cuꞌan xa jun ucꞌuꞌx rucꞌ.

18 Cambiꞌij cꞌu waꞌ che alak: Lic chajij ibalak chaꞌ na catzak ta alak pa ri mac cuꞌanjun echiriꞌ caretzꞌabej uwa ukꞌij rucꞌ junchic na ucꞌulel taj. Ma ri jujun chic mac nacaretzelaj ta ri cuerpo pachaꞌ wa jun mac,yey we jun cuꞌan waꞌ, riꞌ chirij rucuerpocamacun wi. 19 ¿Na etaꞌam ta neba alak, ricuerpo alak e rocho ri Ruxlabixel ri Dios?Ma ri Dios uyaꞌom ri Santowilaj Ruxlabixelche alak chaꞌ cajekiꞌ pa animaꞌ alak. Yruma cꞌu laꞌ, na alak ta chi rajaw ri cꞌasle-mal alak. 20 Alak chi re ri Dios, ma Rirexulokꞌ alak rucꞌ rucamic ri Kanimajawal.✡Ecꞌu uwariꞌche, yaca alak ukꞌij ri Dios rucꞌri cuerpo alak y rucꞌ ronoje animaꞌ alak,ma ucabichal waꞌ, re ri Dios.

7Pixabanic puwi ri cꞌulaniquil

1 Ecꞌu woꞌora cancꞌul pana uwach tak ritzꞌonobal xꞌan lo alak chwi ri cꞌulaniquilpa ri carta xtak lo alak chwe. We junaachi cacꞌojiꞌ utuquel y na jinta ixok rucꞌ,utz ri cuꞌano. 2 Pero ruma cꞌu ri tzakibal

✡ 6:16 Gn. 2:24 ✡ 6:20 Ef. 1:7

Page 241: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 7:3 238 1 Corintios 7:27pa mac re rurayibal ri cuerpo, más utz cꞌuriꞌ we rachi cꞌo rixokil y rixok cꞌo rachijil.3 Chirajawaxic cꞌut e rachi chuꞌana janipari takal che cuꞌan rucꞌ ri rixokil ruma ecꞌulanic; jecꞌulaꞌ rixok chuꞌana janipa ritakal che cuꞌan rucꞌ ri rachijil. 4 Rixok nae ta rajaw rucuerpoma rucuerpo pukꞌab rirachijil cꞌo wi; jecꞌulaꞌ rachi na e ta rajawrucuerpo ma waꞌ pukꞌab ri rixokil cꞌo wi.5Maxuꞌyaj cꞌu ib alak riꞌ chiwach alak rucꞌri rayibal alak, xew we chꞌaꞌtibem chi alakchaꞌ na cajunimaj ta ib alak queb oxib kꞌijruma caya ib alak pa oración. Ecꞌuchiriꞌcaqꞌuis rukꞌijol ri oración, junimaj tanchiib alak. Ma we lic naj na cajunimaj ta ibalak, laj cacꞌam pa alak ruma ri Satanás yna cachꞌij ta cꞌu alak uchukꞌab. 6 Cambiꞌijcꞌu waꞌ xa pachaꞌ nupixabanic riꞌin chealak; na e ta jun takanic. 7 Ecꞌu ri canchꞌobrakan riꞌin e lic utz riꞌ we ta conoje rachijabquecꞌojiꞌic jelaꞌ pachaꞌ nuꞌanom riꞌin. Narucꞌ ta cꞌu riꞌ, pukꞌab ri Dios cꞌo wi saꞌrusipanic cuya chiquijujunal. Ma chiquejujun uyaꞌom cachbiꞌil, yey chique jujunchic uyaꞌom quecꞌojiꞌ quituquel.

8 Cuaj cambiꞌij chique ri achijab na e tacꞌulanic y rixokib e malcaꞌnib, e lic utz werique quecanajic e laꞌ quituquel pachaꞌ rinuꞌanom riꞌin. 9Noꞌj we rique na caquichꞌijtaj e cꞌo quituquel, más utz we quecꞌuliꞌic,ma na utz taj we e caquiya quinaꞌoj puwi riquirayibal y jecꞌulaꞌ caquiqꞌuis quib.

10 Chique cꞌu ri e cꞌulanic, cambiꞌij waꞌ:Na utz taj we rixok cujach can ri rachijil. Ywa jun takanic na xa ta nuchꞌaꞌtem riꞌin,waꞌ re ri Kanimajawal. 11 Pero we rixokcujach can ri rachijil, na utz taj we cacꞌuliꞌrucꞌ jun chic. Ri chuꞌanaꞌ e canaja na canutuquel o tzeleja tanchi rucꞌ ri rachijil ycꞌola chi utzil chomal. Yey jelaꞌ rachi, emujach can ri rixokil.

12 Chique ri nicꞌaj chic cambiꞌij, tob waꞌxa in quimbiꞌn re, na e ta utakanic riKanimajawal: We juna hermano cꞌo rixokilna ucojom ta rubiꞌ ri Cristo, yey waꞌ wiꞌxokcaraj cacꞌojiꞌ rucꞌ, na utz ta cꞌu riꞌ we rihermano cujach canok. 13 Yey jelaꞌ rucꞌ rihermana cꞌo rachijil na ucojom ta rubiꞌ riCristo, we waꞌ waꞌchi caraj cacꞌojiꞌ rucꞌ, nautz ta cꞌu riꞌ we ri hermana cujach canok.14 Ma we e laꞌ juna ixok ucojom rubiꞌ riCristo yey ecꞌu ri rachijil cꞌamajaꞌ cucojo,rukꞌab ri Dios cacꞌojiꞌ puwi waꞌchi ruma ririxokil. Ma we na e ta uꞌanom riꞌ, rukꞌabri Dios na cacꞌojiꞌ ta paquiwi ri ralcꞌoꞌal.

Pero na e ta uꞌanom, ma rukꞌab ri Dios cꞌopaquiwiꞌ.

15 Yey we e laꞌ juna achi o juna ixok naucojom ta rubiꞌ ri Cristo y caraj cujach canri rachbiꞌil ucojom rubiꞌ ri Cristo, quijachana cꞌu quib. Ma che ri ucojom rubiꞌ riCristo, namac taj we na e ta rire xtzucun rijachanic. Ma ri Dios ojusiqꞌuim re cojcꞌojiꞌchi utzil chomal. 16 Cꞌola cꞌu utzil chomalriꞌ chixoꞌlibal alak, ma cꞌaxtaj uma rilalhermana, cacolobetaj ri achijil la; o cꞌaxtajuma rilal hermano, cacolobetaj ri ixokil la.

17 E chirij tak cꞌu ri quiꞌanom echiriꞌ xe-siqꞌuix ruma ri Kanimajawal, chiquijujunalutz checanajok jelaꞌ pachaꞌ ri ebuyaꞌom wiri Dios. Y waꞌ wa nubiꞌim che ralak, etakanic canꞌan chique conoje ri caquimolquib pubiꞌ ri Cristo. 18We cꞌo cꞌu juna achicꞌo chi ri retalil re circuncisión che echiriꞌxsiqꞌuix ruma ri Kanimajawal, utz jelaꞌ ca-canaj canok. O we cꞌo juna achi na jinta riretalil re circuncisión che echiriꞌ xsiqꞌuixruma ri Kanimajawal, na chirajawaxic tajcacoj che. 19Ma ri chirajawaxic wi na e tawe jun ucojom ri retalil re circuncisión owe na ucojom taj, ma ri lic chirajawaxic wiche jun e cuꞌan ronoje rutakanic ri Dios.

20Ecꞌu chirij ri cꞌo wi jun echiriꞌ xsiqꞌuixruma ri Dios, utz we jelaꞌ cacanaj canok.21 We lal cꞌo la pukꞌab ri ajaw la echiriꞌxsiqꞌuix la ruma ri Dios, mubisoj cꞌuꞌx la;yey we cayaꞌtaj che la quel la pukꞌab riajaw la, lic utz riꞌ. 22 Ma e junok cꞌopukꞌab rajaw echiriꞌ xsiqꞌuix ruma ri Kani-majawal, riꞌ quesax lo pukꞌab ritzel ruma riKanimajawal. Yey e junok na jinta pukꞌabrajaw echiriꞌ xsiqꞌuix ruma ri Dios, woꞌorapukꞌab ri Cristo cꞌo wi. 23 Ecꞌu ralak alakre ri Dios, ma Rire ulokꞌom chi alak rucꞌrucamic ri Cristo. E uwariꞌche, maya ibalak paquikꞌab ri ticawex xa ruma e liccatakej alak ri quinaꞌoj. 24Hermanos, ecꞌuchirij ri cꞌo wi jun echiriꞌ xsiqꞌuix ruma riDios, lic utz we jelaꞌ cacanaj can chwach riDios.

25 Chique cꞌu ri na e ta cꞌulanic, najinta takanic uyaꞌom ri Kanimajawal chwepuwi waꞌ, pero canya cꞌu ri nupixabanicriꞌin chwi waꞌ. Y canchꞌob cꞌut utz cacu-biꞌ cꞌuꞌx alak wucꞌ puwi ri cambiꞌij, mayaꞌtal chwe riꞌin rutoꞌbal ri Kanimajawal.26Chinuwach riꞌin, ruma ri cꞌaxcꞌobic oj cꞌowi woꞌora, e utz we junok cacanaj canokjelaꞌ pachaꞌ ri uꞌanom. 27 Pero we cꞌochi awixokil, majach canok. Noꞌj we najinta awixokil, muꞌan e ubis acꞌuꞌx catzucuj

Page 242: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 7:28 239 1 Corintios 8:6awixokil. 28 Pero we catcꞌuliꞌic, utz; ma namac tajwe jun cacꞌuliꞌic. Jenelaꞌ juna aliwecacꞌuliꞌic, na mac taj. Pero e ri quecꞌuliꞌiccape ucꞌayewal che ri quicꞌaslem. Ecꞌu wayaꞌl cꞌayew na cuaj ta che alak.

29 Hermanos, ri cuaj cꞌut cambiꞌij chealak e waꞌ: E tak ri kꞌij cꞌo chikawachna naj ta chic. E uwariꞌche e rachi cꞌorixokil, muꞌan ri xew lic e cꞌo unaꞌojpuwi ri rixokil.* 30 Jecꞌulaꞌ janipa ri que-bokꞌic, maquiya quib xew che ri quibis.Janipa ri quequiꞌcotic, maquiya quib cheri quiꞌcotemal. Janipa ri caquiꞌan lokꞌoj,meꞌec quicꞌuꞌx rucꞌ rubitak que. 31 Yeyjanipa ri caquiꞌcot quicꞌuꞌx rucꞌ tak ri cꞌoche ruwachulew, meꞌec quicꞌuꞌx puwi waꞌ.Ma ronoje ri quilitaj che ruwachulew, xaquicꞌowic.

32 Ri cuaj riꞌin che alak e ri na jintaubis cꞌuꞌx alak. Ri hermano na cꞌulan taj,ruma na jinta yaꞌl cꞌayew che, pukꞌab cꞌowilic cuya rib che ri chac re ri Kanimajawaly cutakej janipa ri caraj Rire. 33 Noꞌj rihermano cꞌulanic e cutakej suꞌanic que-buchajij rufamilia wara che ruwachulew ycutakej saꞌ ri caraj ri rixokil. 34 Jecꞌulaꞌna xa ta jun uwach ruchac, ma cuꞌan ricajawax pa ruchac ri Dios y cuꞌan ri ca-jawax chique rufamilia. Y jenelaꞌ cucꞌ rihermanas. Ma ri hermana na jinta rachijil,na jinta yaꞌl cꞌayew che lic cutakej saꞌ ricaraj ri Kanimajawal, ma utz cꞌu riꞌ cuyarib pukꞌab ri Dios rucꞌ rucuerpo y ronojeranimaꞌ. Noꞌj ri hermana cꞌulanic e cu-takej suꞌanic quebuchajij rufamilia warache ruwachulew y cutakej saꞌ ri caraj rirachijil. 35 Ecꞌu waꞌ wa ximbiꞌij che alakre toꞌbal e alak, na re ta cancoj kꞌatbalchiwach alak; ma e chaꞌ cacꞌojiꞌ alak pasakil wi y jecꞌulaꞌ na jinta yaꞌl cꞌayew recaya ib alak che ruchac ri Kanimajawal.

36 Laj cꞌo junok cꞌo umiꞌal† na jintarachijil y cuchꞌob cꞌu rakan: «Laj nausucꞌ taj we na canya ta luwar che rinumiꞌal cacꞌuliꞌic, ma cꞌo chi rujunab.» Werachi cuchꞌob cꞌu rakan takal che rumiꞌalcacꞌuliꞌic, e chuꞌana riꞌ, ma na mac taj.37 Noꞌj we cꞌo juna achi lic cunaꞌ chucꞌuꞌx

utz cacꞌojiꞌ rumiꞌal utuquel, pukꞌab rire cꞌowi we cucꞌulubaꞌ rumiꞌal o na cucꞌulubaꞌtaj. Utz we na cucꞌulubaꞌ taj, pero xew welic ujiquibam uwach ri cuꞌano y na jintajunok xminow uwach chupa. 38 E junokcucꞌulubaꞌ rumiꞌal, utz ri cuꞌano; yey ri nacucꞌulubaꞌ taj, más ne utz ri cuꞌano.

39 Juna ixok cꞌulanic na jinta pukꞌabcacꞌuliꞌ rucꞌ jun chic we cꞌa cꞌas ri rachijil.Noꞌj we ri rachijil xcamic, pukꞌab cꞌo wicacꞌuliꞌ china rucꞌ caraj wi rire, xew tanewe rucꞌ junok uyaꞌom rib pukꞌab ri Kani-majawal. 40Pero cꞌu chinuwach riꞌin e máscꞌo quiꞌcotemal che rixok malcaꞌn we nacacꞌuliꞌ ta tanchic, yey riꞌin canchꞌobo wacambiꞌij e ruma ri Ruxlabixel ri Dios cꞌowucꞌ.

8Ri waꞌim icꞌowisam chiquiwach ri tiox

1 Woꞌora cuaj quinchꞌaꞌt puwiꞌ we utzo na utz taj catij ri icꞌowisam chiquiwachri tiox. Kꞌalaj cꞌut chikajujunal riꞌoj cꞌochi kanaꞌoj chwi waꞌ. Pero e cꞌo jujuncaquichꞌobo quimajom chi usucꞌ ronoje; yruma laꞌ, caquiꞌan nim che quib. Noꞌj wepakatzij wi cꞌo rutzil cꞌuꞌxaj pa kanimaꞌ,lic cakatoꞌ cꞌu kib riꞌ chaꞌ cꞌo kaqꞌuiyibalchwach ri Dios. 2Wecꞌo cꞌu junok cuchꞌobolic cꞌo retaꞌam, riꞌ cꞌamajaꞌ cumaj usucꞌronoje ri lic chirajawaxic wi caretaꞌmaj.*3Noꞌj ri pakatzij wi cꞌax canaꞌw re ri Dios,riꞌ ralcꞌoꞌal ri Dios yey etaꞌmatal cꞌu uwachruma ri Dios.

4Chwi tak cꞌu ri waꞌim icꞌowisam chiqui-wach ri tiox, riꞌoj ketaꞌam na jinta junatiox che ruwachulew cꞌo ucꞌaslem, ma xajun ri Dios cꞌolic, na jinta jun chic. 5 Tobcꞌo ri caquibiꞌij e cꞌo tak dios che ruwacaj y che ruwachulew; yey chiquiwach cꞌuri quecojow waꞌ, lic e qꞌui ri quidios y ricajawal;† 6 noꞌj riꞌoj ketaꞌam xa jun ri Dioscꞌolic, e ri Kakaw, ri ꞌanayom re ronoje ricꞌolic. Yey riꞌoj oj cꞌo pukꞌab Rire. Y xa junri Kanimajawal, e Jesucristo. Ruma Rireꞌanomronoje ri cꞌolic y rumaneRire oj cꞌasriꞌoj.

* 7:29 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij: “Janipa ri cꞌo quixokil e quiꞌana pachaꞌ ri na jinta quixokil”. Waꞌ na e ta queꞌelawiutz we junok na coc ta il che ri rixokil. Ri queꞌelawi e chirajawaxic también cakilij ruchac ri Kakaw. † 7:36 Pa richꞌaꞌtem griego cubiꞌij “kꞌapoj ali”, pero na kꞌalaj taj we ri versículos 36-38 e cachꞌaꞌt puwi juna achi rucꞌ ri umiꞌal ojuna ala rucꞌ ri ali ujiquibam chic cacꞌuliꞌ rucꞌ. * 8:2 Ri kamajom usucꞌ na tzꞌakat taj we na jinta ri rutzil ucꞌuꞌx riDios kucꞌ. † 8:5 “Cajawal”: E cꞌo ri caquichꞌobo cꞌo rajawal ri yaꞌ, cꞌo rajawal ri juyub o cꞌo rajawal ri ticoꞌn; yeychiquiwach rique, waꞌ wa rajawal na winak taj, e jun uxlabixel cꞌo pa tew.

Page 243: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 8:7 240 1 Corintios 9:137Na conoje ta cꞌut caquimaj usucꞌ puwi

wa jun Dios cꞌaslic; ma e cꞌo hermanosojertan xequitakej tak tiox, yey cꞌa cꞌo paquijolom waꞌ e cꞌaslic. Ecꞌu woꞌora werique caquitij ri icꞌowisam chwach junatiox, e caquinaꞌ rique mac ri caquiꞌano.E caquichꞌob waꞌ ruma na jinta ucowil riquinaꞌoj. 8Rique na caquimaj ta usucꞌ waꞌ:Na ruma ta ri cakatijo cojilitaj chi utz rumari Dios. Na ruma ta ri cakatijo o ri nacakatij taj cꞌo kawach o na jinta kawachchwach ri Dios.

9 Pakꞌab alak cꞌo wi saꞌ ri caꞌan alak. Narucꞌ ta cꞌu riꞌ, chajij ib alak che ri caꞌanalak, tob etaꞌam alak na mac taj. Ma nautz taj we xa uma ralak quetzak pa mac rina jinta ucowil ri quinaꞌoj. 10 Ma cꞌaxtajcꞌo juna hermano na jinta ucowil runaꞌoj ycaril cꞌu la tzꞌul la chwa rimexa pa cacꞌayixwi ri waꞌim icꞌowisam chwach juna tiox.Rilal etaꞌam la na mac ta waꞌ, noꞌj ri junchic na cumaj ta usucꞌ waꞌ yey xa rumaxril la catij rilal waꞌ, cuꞌan cꞌu re pachaꞌri caꞌan rilal y cutijo. 11 Tob rilal cꞌonaꞌoj la chwi waꞌ, pero ruma ri caꞌan la, rihermano na jinta ucowil runaꞌoj, caresajrib chirij ri Cristo. ¡Waꞌ lic na ube taj, maruma ne rire xcam ri Cristo! 12 Jecꞌulaꞌ wecasachisaj alak quinaꞌoj ri na e tiquil ta chiutz, riꞌ camacun alak chiquij rique y rucꞌcꞌu waꞌ, e camacun alak chirij ri Cristo. 13Euwariꞌche we ri cantij riꞌin cuꞌana tzakibalche juna hermano, xa jumul riꞌ na cantijta chi tiꞌoꞌn chaꞌ jelaꞌ na catzak ta ri junhermano wuma riꞌin.

9Ri takal che juna takoꞌn re ri Jesús

1 Riꞌin ¿na in ta neba jun chique ru-takoꞌn* ri Jesús yey cꞌo cꞌu panukꞌab canꞌanri takal che cuꞌan juna takoꞌn? In utakoꞌnma xinwil uwach ri Jesús ri Kanimajawal,yey ralak alak cꞌutubal re ri nuchac mawuma riꞌin xcꞌojiꞌ alak pukꞌab Rire. 2 Lajchiquiwach jujun chic riꞌin na in ta juntakoꞌn re ri Jesús; noꞌj ralak lic etaꞌamalak in utakoꞌn Rire, ma wuma riꞌin xcꞌojiꞌalak pukꞌab Rire yey waꞌ e cꞌutubal repakatzij wi riꞌin in takoꞌn re ri Kanima-jawal. 3 Chique cꞌu ri caquitzꞌak nuchiꞌ, e

cambiꞌij waꞌ re toꞌbal wib: 4 Ri oj utakoꞌnri Kanimajawal, ¿na takal ta neba chikecayaꞌ ri kawa y ri kayaꞌ? 5 ¿Yey na takalta neba che juna takoꞌn cꞌo rixokil uco-jom rubiꞌ ri Cristo yey carachbilaj echiriꞌcuꞌana ruchac ri Kakaw? Takalic, ma jelaꞌquiꞌanom ri Cefas† cucꞌ ri jujun chic takoꞌnyey tak ruchakꞌ ri Kanimajawal. Takal cꞌuwaꞌ chike ma oj takoꞌn jelaꞌ pachaꞌ rique.6 Ri nicꞌaj chic takoꞌn e cꞌo pa ruchac riKakaw, quetojic y na quechacun ta pa junachic chac. ¿Na takal ta neba waꞌ che riBernabé y chwe riꞌin? ¿O xew cami riꞌ riꞌojna takal ta waꞌ chike?

7 Ma ¿cꞌo neba juna soldado catak checulokꞌ rucꞌ rumeyo ri cajawax che? Najintaj, ma ronoje waꞌ cayaꞌ che. Jecꞌulaꞌjuna aj ticoꞌn, ¿na takal ta neba che cutijre ri uva xutico? Y juna aj chajal chicop,¿na takal ta neba che cutij re ri lechecuyitzꞌo? 8 Y wa cambiꞌij, ¿xa nawi naꞌojre ticawex? Na e taj, ma jelaꞌ tzꞌibitalcan pa Rutzij Upixab ri Dios. 9 Ma chupari takanic tzꞌibital can ruma ri Moisés,jewaꞌ cubiꞌij: «Macoj bozal che ri boyexechiriꞌ cukil uwi ri trigo, ma takal checatzukic.»✡ ¿Xubiꞌij neba waꞌ ri Dios xewruma cꞌax quebunaꞌ ri boyexab? 10 ¿Napakawiꞌ ta neba riꞌoj cubiꞌij wi waꞌ? Katzij,e pakawiꞌ riꞌoj xtzꞌibax wi. Ma jelaꞌ pachaꞌrabixom takal che cꞌo royeꞌem che ruchaccuꞌano; yey ri aj chac cꞌo pa kiloj trigo cꞌoroyeꞌem chwa ri cuꞌano; 11 jecꞌulaꞌ rumariꞌoj xkatic chixoꞌlibal alak Rutzij Upixabri Dios, ¿na takal ta cami riꞌ chike riꞌojcakacꞌul che alak ri cajawax chikewara cheruwachulew? 12Ma e cꞌo jujun tojom alakri quichac piglesia. We takal cꞌu riꞌ chiquerique quetoj alak, más lic takal chike riꞌoj,ma oj xojticow riglesia alak. Na rucꞌ tacꞌu riꞌ, riꞌoj na jinta cꞌo katzꞌonom chealak, tob takal chike. Ri kaꞌanom e co-jchacun pa ke wi y lic kachꞌijom lo ronojechaꞌ na cakacoj ta kꞌatbal che rutzijoxicri Utzilaj Tzij re ri Cristo.‡ 13 Yey ralaketaꞌam alak raj chaquib pa Rocho Diostakal chique quewaꞌ chirij ri kasaꞌn yaꞌompukꞌab ri Dios; yey ri queniman chwaraltar, takal chique cꞌo caquicꞌul che ri

* 9:1 “Takoꞌn”: Pa ri chꞌaꞌtem griego y pa caxtila waꞌ e “apóstol”. Cabiꞌx “takoꞌn” chique ri cablajuj utijoꞌn ri Jesús,ri xetak ruma Rire chaꞌ caquitzijoj ri Utzilaj Tzij y caquitic iglesias. Yey ri Pablo xtak lo ruma ri Jesús chaꞌ cutzijoj riUtzilaj Tzij y cutic iglesias. † 9:5 “Cefas”: E jun chic ubiꞌ ri Pedro. ✡ 9:9 Dt. 25:4 ‡ 9:12 Ri Pablo na xraj tajcuꞌan alcꞌayew chique ri e aj Corinto, yey na xraj taj cꞌo junok cuchꞌobo rire cutzijoj ri Utzilaj Tzij xa ruma cachꞌacanchirij. ✡ 9:13 Lv. 7:6-9, 31-34; Dt. 18:1

Page 244: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 9:14 241 1 Corintios 10:5queꞌyoꞌk chiriꞌ.✡ 14 Yey ri takanic uyaꞌomcan ri Kanimajawal paquiwi ri caquitzijojri Utzilaj Tzij, e waꞌ: E lic takal chiquecaquicꞌasbaꞌ quib e chirij ruchac ri Cristocaquiꞌano.✡ 15 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, riꞌin najinta cꞌo nutzꞌonom che alak tob takal waꞌchwe. Y na e tane uwach waꞌ quintzꞌibanpana che alak chaꞌ quintoj alak. Ma chin-uwach riꞌin, más utz we quincamic chwaquesax chwe ri sakil quiꞌcotemal cannaꞌoechiriꞌ cantzijoj ri Utzilaj Tzij y na jintawajil cantzꞌonoj.

16 Riꞌin na canyac ta nukꞌij ruma cantz-ijoj ri Utzilaj Tzij. Xew wetaꞌam chira-jawaxic canꞌan waꞌ wa chac ma e ri Cristointakayom che. ¡Lic tokꞌoꞌ cꞌu nuwach wena canꞌan taj! 17We ta in xinchaꞌwwa chac,laj woyeꞌem cꞌu riꞌ ri tojbal weꞌin. Noꞌjruma e ri Nukaw intakayom che uꞌanicwaꞌ, na jinta panukꞌab canjecꞌ wib che.18 ¿Saꞌ cꞌu ri canchꞌac che ri chac canꞌano?E ri unimal quiꞌcotemal cannaꞌo echiriꞌcantzijoj ri Utzilaj Tzij y na cantzꞌonoj tawajil tob takal waꞌ chwe.

19Riꞌin na in jinta pukꞌab junapatrón; narucꞌ ta cꞌu riꞌ, nuyaꞌom wib che quinuꞌananimanel que conoje chaꞌ jelaꞌ e qꞌui ricaquicoj rubiꞌ ri Cristo. 20 Echiriꞌ in cꞌochiquixoꞌl ri watz-nuchakꞌ e aj judiꞌab,canꞌan che wib jelaꞌ pachaꞌ rique chaꞌcaquicoj rubiꞌ ri Cristo. Ecꞌuchiriꞌ in cꞌochiquixoꞌl rique, cantakej ri quitakanic,tob wetaꞌam na in jinta chuxeꞌ waꞌ.Nuꞌanom cꞌu waꞌ chaꞌ rique caquicojrubiꞌ ri Cristo. 21 Jecꞌulaꞌ echiriꞌ in cꞌochiquixoꞌlibal ri na quitakem ta ri takanictzꞌibital can ruma ri Moisés, canꞌan chewib pachaꞌ in jun chique, tob in cꞌochuxeꞌ rutakanic ri Dios y rutakanic riKanimajawal. Nuꞌanom cꞌu waꞌ chaꞌ riquecaquicoj rubiꞌ ri Cristo. 22 Jecꞌulaꞌ echiriꞌin cꞌo chiquixoꞌlibal ri hermanos na jintaucowil ri quinaꞌoj, cꞌo ri na canꞌan tariꞌin xa ruma e mac chiquiwach rique,tob riꞌin wetaꞌam na mac taj, pero riquecꞌamajaꞌ caquimaj usucꞌ waꞌ. Jelaꞌ canꞌanochaꞌ rique caquijiquibaꞌ quib chi utzpukꞌab ri Dios. Rucꞌ cꞌu ronoje ri canꞌanchiquiwach conoje ri ticawex, cantzucujsaꞌ ri lic quebutoꞌo chaꞌ jelaꞌ e cꞌo jujunchique quecolobetajic. 23 Rucꞌ ronoje

cꞌu ri canꞌano, cankꞌalajisaj ri Utzilaj Tzijchaꞌ junam cakacꞌul ri utz rucꞌaꞌam lo waUtzilaj Tzij.

Kachukꞌubej kib chaꞌ cakacꞌul ronoje ricaraj cuya ri Dios chike

24 Etaꞌam alak pa juna etzꞌanem recꞌalalem, conoje ri quecꞌalalic lic caquitijukꞌij caquichꞌac ri premio, tob quetaꞌamxa jun ri cacꞌuluw ri premio. Jecꞌulaꞌchukꞌubej ib alak chaꞌ cacꞌul alak ri pre-mio cuya ri Dios che alak. 25 E junok liccutijoj rib che juna etzꞌanem, lic cuchꞌijuchukꞌab ronoje xa ruma jun premio xacasach uwach. Noꞌj riꞌoj cakachukꞌubejkib che ucꞌulic jun premio na casach tacꞌana uwach. 26 Ecꞌu riꞌin lic wetaꞌamsaꞌ ruchac ri nucꞌaslem. Na canꞌan tacꞌu pachaꞌ junok xa cajumumic pero naretaꞌam taj pa caraj copon wi o pachaꞌjunok cachꞌoꞌjin pa tꞌoꞌy§ pero xa pa tewcachꞌayanic. 27 Ma riꞌin quintakan puwiri nucuerpo tob cantij cꞌax ruma. Jecꞌulaꞌna canya ta cꞌana luwar che tak ri rayibalre ri nutiꞌjil catakan panuwiꞌ. Ma riꞌinxinkꞌalajisaj ri chomilaj be re ri Kꞌijsakchiquiwach uqꞌuiyal ticawex; lic tokꞌoꞌ cꞌunuwach riꞌ we e laꞌ na canchꞌac ta ri premiocuya ri Dios.

10Ri kꞌatbal tzij xuꞌan ri Dios puwi rutinamit

ojertan1 Hermanos, micꞌow chicꞌuꞌx alak ri

xquicꞌulumaj ri katiꞌ-kamam e aj Israelojertan. Echiriꞌ rique xebin chupa ri luwarcatzꞌintzꞌotic, ri Dios xutak lo jun sutzꞌ✡paquiwiꞌ y echiriꞌ xebopon chuchiꞌ ri mar,xebutoꞌo chaꞌ conoje xquikꞌaxuj ri mar.✡2 Conoje cꞌu rique junam rucꞌ ri Moisése pachaꞌ xquicꞌul ri bautismo echiriꞌ xe-bicꞌow chupa ri mar rucꞌ ri sutzꞌ paquiwiꞌy ri yaꞌ pa tak quitzal. 3 Yey conoje riquexquitij ri maná petinak chicaj,✡ ri xutak lori Dios chique. 4 Jecꞌulaꞌ conoje xquitij riyaꞌ xel lo chupa jun pec.* Wa yaꞌ e ri xuyalo ri Dios, y wa pec queꞌelawi e ri Cristo,†ri xerachbilaj rutinamit che ri quibenam.5 Tob ri Dios lic xebuchajij, na rucꞌ ta cꞌuriꞌ, lic e qꞌui chique xquipetisaj ri royowal

✡ 9:14 Mt. 10:10; Lc. 10:7 § 9:26 “Cachꞌoꞌjin pa tꞌoꞌy”: Waꞌ cachꞌaꞌt puwi jun “boxeador”. ✡ 10:1 Éx. 13:21✡ 10:1 Éx. 14:22 ✡ 10:3 Éx. 16:4, 35 * 10:4 “Pec”: Pa caxtila waꞌ cabiꞌx “peña” che. † 10:4 Che wa junpec xel lo ri yaꞌ lic chirajawaxic chique ri e aj Israel. (Éx. 17:6) Jecꞌulaꞌ che ri Cristo, petinak wi lo ri lic chirajawaxicche ri kacꞌaslemal chwach ri Dios. ✡ 10:5 Nm. 14:22-23, 35; 16:31-32; 21:6; 26:65

Page 245: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 10:6 242 1 Corintios 10:26

ri Dios paquiwiꞌ. Ruma cꞌu laꞌ, xecam canpa ri luwar catzꞌintzꞌotic.✡

6 Ronoje ri xquicꞌulumaj rutinamit riDios ojertan e cꞌutubal chikawach riꞌojwoꞌora chaꞌ na queꞌec ta kacꞌuꞌx rucꞌ ri nautz taj pachaꞌ ri xquiꞌan rique. 7 Maꞌancꞌu ralak alak aj tioxab pachaꞌ xquiꞌanjujun chique rique ojertan. Ma jelaꞌtzꞌibital can chupa Rutzij Upixab ri Dios:«Rutinamit ri Dios xetzꞌuyiꞌic, xewaꞌic yxekꞌabaric. Tecꞌuchiriꞌ xeyactajic y xquiyaquib chupa ri na utz taj.»‡ 8 Makaꞌan nekeꞌoj pachaꞌ xquiꞌan jujun chique riqueechiriꞌ xquetzꞌabej uwa quikꞌij cucꞌ jujunchic na quicꞌulel taj, yey ruma laꞌ xe-camisax xa pa jun kꞌij laj veintitres mil chiachijab.§ 9Makacꞌam upa ri Dios Kajawxelpachaꞌ xquiꞌan jujun chique rutinamitechiriꞌ xquipetisaj royowal ri Dios rumaxeyajan chirij. Yey ruma cꞌu riꞌ xecamicma xetiꞌtaj cuma cumatz.✡ 10 Mayajancꞌu alak chirij ri Dios pachaꞌ xquiꞌan jujunyey ruma cꞌu riꞌ, ri Dios xutak lo jun ajꞌAnal Camic paquiwiꞌ.✡ 11 Ronoje cꞌu rixquicꞌulumaj rutinamit ri Dios ojertan ecꞌutubal chikawach riꞌoj woꞌora chaꞌ nacakaꞌan ta keꞌoj pachaꞌ ri xquiꞌan rique.Ronoje cꞌu waꞌ tzꞌibital canok re pixabanicchike riꞌoj, ri oj cꞌo che tak ri qꞌuisbal kꞌij reruwachulew. 12 E uwariꞌche, we cꞌo junokcuchꞌobo catiquiꞌ jusucꞌ, e lic chuchajij cꞌurib riꞌ chaꞌ na catzak taj. 13 We cacꞌam paalak, mabiꞌij alak: «Xew riꞌin quinicꞌow-iben waꞌ», ma konoje ri oj ticawex cojicꞌowchupa waꞌ. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, cubul kacꞌuꞌxrucꞌ ri Dios, ma Rire na cojrokꞌotaj taqꞌuenok y na cuya ta luwar cape juna cꞌam-bal kapa we na yaꞌtal ta chike cakachꞌijrucꞌ ruchukꞌab Rire. 14Ruma cꞌu ronoje wanubiꞌim lok, campixabaj alak hermanos, rilic cꞌax cannaꞌ alak: Lic chajij ib alak chaꞌna catzak ta alak chupa ri quilokꞌnimaxicukꞌij tak ri tiox.

15 Wetaꞌam lic cꞌo naꞌoj alak chaꞌ ca-maj alak usucꞌ ri cambiꞌij. Chꞌobo pe cꞌualak chi utz puwi wa cambiꞌij we katzij.16 Echiriꞌ cakachap ri cꞌolibal cꞌo vinochupa, cuxtabal re ruquiqꞌuel ri Cristo xtu-

ruw kuma riꞌoj, cojtioxin chwach ri Dios.Echiriꞌ cakatij cꞌuwaꞌ, ¿na e ta neba cojuꞌanxa jun rucꞌ Rire? Jecꞌulaꞌ echiriꞌ cakatij ripam cuxtabal re rucuerpo xyaꞌ pa camic,¿na e ta neba cojuꞌan xa jun rucꞌ Rire?17 Waꞌ wa pam xa jun, tob cawechꞌic ycajach chike. Jecꞌulaꞌ riꞌoj, tob oj qꞌui, xajun kawach ma konoje junam cakatij wapam.

18 Chilape alak ri caquiꞌan ri e aj Israel.Echiriꞌ caquitij rawaj ecamisam chwachraltar re ri Dios Kajawxel, rucꞌ waꞌ ebarejun caquicuxtaj ri Dios. 19 ¿Saꞌ cꞌu ricambiꞌij puwi tak ri icꞌowisamchwach junatiox? ¿E nawi cambiꞌij cꞌo uwach ri tioxo e cꞌo uwach rawaj ecamisam chwach?¡Na e taj! 20 Ri cambiꞌij e waꞌ: Echiriꞌ rina quetaꞌam ta uwach ri Dios quekasanrucꞌ awaj chwach juna tiox, na e ta chwachri Dios quekasan wi, ma e chiquiwachtak ri itzel uxlabixel. E uwariꞌche lic nacuaj taj caꞌan e alak cucꞌ ri caquilokꞌnimajtak ri itzel uxlabixel. 21 Yey na ube taqꞌuenok catij alak ri vino re yacbal ukꞌijri Kanimajawal yey catij alak ri vino reyacbal quikꞌij ri itzel uxlabixel. Jecꞌulaꞌ naube ta nenareꞌ we ralak catij alak ri waꞌimchwi rumexa ri Kanimajawal yey catij nealak ri waꞌim chwi ri mexa que ri itzeluxlabixel. 22Ma¿caꞌaj cami alak e capetisajalak royowal** ri Dios ruma xꞌan e alakcucꞌ ri caquilokꞌnimaj tiox? ¿Cachꞌij nebaalak ruchukꞌab Rire?

Kaꞌana ronoje re yacbal ukꞌij ri Dios23 E cꞌo ri quebiꞌn re: «Panukꞌab cꞌo

wi canꞌan saꞌ ri cuaj canꞌano» quechaꞌ.Katzij, pero na ronoje taj takal chwecanꞌano. «Panukꞌab cꞌo wi canꞌan saꞌ ricuaj canꞌano» quechaꞌ. Pero na ronoje tajcuya nuqꞌuiyibal chwach ri Dios. 24 Nautz ta cꞌu riꞌ we junok e xew cutzucujri utz chiribil rib, ma ri lic chirajawaxicwi e cutzucuj ri utz chique ri nicꞌaj chic.25 Ronoje cꞌu ri cacꞌayix pa carnes, utzcatij alak; xew matzꞌonobej alak y macꞌomachꞌob ne alak che we icꞌowinak chwajuna tiox o na icꞌowinak taj. 26 Ma jewaꞌtzꞌibital can pa Rutzij Upixab ri Dios:

‡ 10:7 E xquiꞌan waꞌ echiriꞌ xquiꞌan nimakꞌij chwach ri tiox, ri xquitak ri Aarón che uꞌanic. Éx. 32:6,8 § 10:8Waꞌ xuꞌano echiriꞌ rachijab aj Israel xesiqꞌuix cuma rixokib na e ta aj Israel chaꞌ caquiꞌan nimakꞌij chwach ri quitiox.Xquiyoj cꞌu quib riꞌ rachijab cucꞌ rixokib e aj tioxab y ruma waꞌ xpe royowal ri Dios cucꞌ. Ecꞌu ri xuꞌan ri Dios e xtakanche quecamisax waꞌ waꞌchijab. Nm. 25:1-5,9 ✡ 10:9 Nm. 21:4-6 ✡ 10:10 Nm. 16:41-49 ** 10:22 Pari chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “achixomanic”. E pachaꞌ juna achi o juna ixok lic na cucꞌul ta cꞌana ucꞌuꞌx echiriꞌ rucꞌulelqueꞌec ucꞌuꞌx rucꞌ junok chic. Jecꞌulaꞌ ri Dios lic cape royowal we riꞌoj oj re Rire yey cakayac ukꞌij juna tiox.

Page 246: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 10:27 243 1 Corintios 11:18Ronoje ruwachulew rucꞌ ronoje tak ri cꞌo

chwach,re ri Dios Kajawxel Sal. 24:1cachaꞌ.

27Yey we cꞌo junok na ucojom ta rubiꞌ riCristo cusiqꞌuij alak pa juna waꞌim y caꞌajalak queꞌec alak, utz riꞌ. Ronoje cꞌu ricuya chiwach alak, utz catij alak, xew cꞌumatzꞌonobej alak y macꞌo ne machꞌob alakpa petinak wi. 28 Noꞌj we e laꞌ cꞌo junokcubiꞌij che alak: «Waꞌ icꞌowisam chwachtiox,» riꞌ matij alak ruma ri cuchꞌob ri junxbiꞌn re waꞌ, tob etaꞌam chi alak namac tajcatijic. Ma ronoje ruwachulew rucꞌ ronojeri cꞌo chwach, re ri Dios Kajawxel.✡ 29Wena catij ta cꞌu alak waꞌ, e ruma ri cuchꞌob rijun chic hermano, ma chwach rire e mac,tob chiwach ralak na mac taj. ¿Utz cꞌunawi we junok chic cakꞌataw tzij panuwiꞌriꞌin echiriꞌ canꞌan ri lic cunaꞌ nucꞌuꞌx utzcanꞌano? 30 Yey we cantioxij che ri Kakawjanipa ri cayaꞌ chwe pawaꞌim, ¿suꞌbe cꞌu riꞌquinchꞌaꞌtibexic?

31Rucꞌ cꞌu riwaꞌimy rimikꞌinaꞌ catij alako tob saꞌ ri caꞌan alak, ri lic chirajawaxicwi e ꞌana alak ronoje re yacbal ukꞌij ri Dios.32Maꞌan ralak alak latzꞌanel chique ri jujunchic, tob e aj judiꞌab o na e ta aj judiꞌab;maꞌan ne alak waꞌ chique ri quicojom rubiꞌri Cristo. 33 Riꞌin rucꞌ ronoje ri canꞌano, ecanꞌan ri utz chique conoje. Na cantzucujta cꞌu ri utz xew chiwibil wib riꞌin, mae cantzucuj ri utz que conoje chaꞌ jelaꞌcaquirik ri chomilaj cꞌaslemal re ri Dios.

111 ꞌAna che ri binic alak pachaꞌ ri nubinic

riꞌin, jelaꞌ pachaꞌ riꞌin e canꞌan che ri nu-binic pachaꞌ rubinic ri Cristo.

Pixabanic chique riglesia echiriꞌ caquimolquib

2Quinquiꞌcot ucꞌ alak ma na mescꞌutamta alak ri nupixabanic y takem lo alak ricꞌutunic nukꞌalajisam chiwach alak. 3Perocꞌo ri cuaj quetaꞌmaj alak: Ri Dios e ujolompa chapatal wi ri Cristo. Jecꞌulaꞌ, ri Cristoe ujolom pa chapatal wi rachi yey rachi eujolom pa chapatal wi rixok. 4 We junaachi uchꞌukum cꞌu rujolom echiriꞌ cuꞌanorar o cuꞌan kꞌalajisanic, rucꞌ waꞌ cucꞌutuna jinta xiꞌin ib rucꞌ chwach ri Cristo, ri

Jun e ujolom pa chapatal wi. 5Noꞌj we junaixok na uchꞌukum ta rujolom echiriꞌ cuꞌanorar o cuꞌan kꞌalajisanic, riꞌ qꞌuixbal che rijun e ujolom pa chapatal wi, ma e junamriꞌ pachaꞌ kꞌatom ronoje ruwiꞌ. 6 Ma wejuna ixok na cuchꞌuk ta rujolom, riꞌ asuchukꞌata ronoje ruwiꞌ. Pero we qꞌuixbalche rixok caꞌan lic chꞌutiꞌn che ruwiꞌ ocakꞌat ronoje ruwiꞌ,* más ne utz cꞌu riꞌ echuchꞌuku rujolom.

7 Noꞌj rachi na takal ta che cuchꞌuk ru-jolom, ma rire e cucꞌutubej uwach ri Diosy ruma rachi cakꞌalajin runimal uchomalilri Dios. Yey rixok e uchomalil rachi.† 8Mari nabe achi na petinak ta che ri nabe ixok;e ri nabe ixok che ri nabe achi petinak wi.‡9 Yey ri Dios na xuꞌan ta rachi re rachbiꞌilrixok ma e xuꞌan rixok re rachbiꞌil rachi.§10 E uwariꞌche takal che rixok cuchꞌuk ru-jolom, ma waꞌ e cꞌutubal re uyaꞌom ribpa takanic, jelaꞌ cꞌu riꞌ cakꞌalajinic lic utzuꞌanom chiquiwach conoje ri ticawex ychiquiwach ne ri ángeles. 11Na rucꞌ ta cꞌuriꞌ, janipa ri kacojom rubiꞌ ri Kanimajawallic ketaꞌam, rachi y rixok quicabichal cꞌoquiwach chwach ri Dios y lic quebajawaxic.12 Ma che ri nabe achi petinak wi ri nabeixok yey cuma rixokib quebalax rachijab.Pero ronoje ri cꞌolic, petinak rucꞌ ri Dios.

13 Chꞌobo pe alak rakan puwi waꞌ:¿Utz nawi we juna ixok na uchꞌukumta rujolom echiriꞌ cuꞌan orar chwach riDios? 14 Lic rewi na takal ta chiquerachijab lic canimaꞌkir ri quiwiꞌ. 15 Noꞌjrixokib takal chique lic nimaꞌk ri qui-wiꞌ, ma e quichomalil riꞌ yaꞌtal ruma riDios re chꞌukubal ri quijolom. 16 Rucꞌcꞌu ronoje wa xinchꞌaꞌtibej, we cꞌo junokcaraj cachꞌoꞌjin puwiꞌ, xew cambiꞌij che: Rinicꞌaj chic iglesias re ri Dios na junwi ta riquinaꞌoj puwi waꞌ chwa ri cancꞌut riꞌin.

Pixabanic puwi ri cena re cuxtabal ru-camic ri Kanimajawal Jesucristo

17Rucꞌ wa pixabanic canjek bi utzꞌibaxicche alak woꞌora, na quinquiꞌcot ta rucꞌ riꞌanom alak. Ma echiriꞌ camol ib alak, nautz ta ri quilitaj chixoꞌlibal alak, ma xae caꞌan cꞌax chiꞌibil ib alak. 18 Nabe nacambiꞌij che alak, nutom na junam ta cꞌuꞌxalak echiriꞌ camol ib alak pubiꞌ ri Cristo.

✡ 10:28 Sal. 24:1 * 11:6 Rojertan jun che tak ri kꞌatbal tzij puwi juna ixok cuꞌan ri na utz taj, e cakꞌat ronojeruwiꞌ, cꞌutubal re rumac. † 11:7 We juna ixok utz uꞌanom y lic cachꞌaꞌtibex chi utz, waꞌ yacbal ukꞌij ri rachijil.‡ 11:8 Ri Dios xuꞌan ri nabe achi rucꞌ ulew; noꞌj rixok xꞌan rucꞌ jun ubakil ri nabe achi. Gn. 2:21-23 § 11:9 Waꞌ eri Adán y ri Eva. Gn. 2:18

Page 247: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 11:19 244 1 Corintios 12:8Yey cancojo laj katzij, 19 ma e cꞌo jujuncaquichꞌobo más cꞌo quiwach chiquiwa ju-jun chic. Yey quilitaj na cꞌu waꞌ chaꞌ jelaꞌcakꞌalajinic china tak ri lic utz quiꞌanomchwach ri Dios, ma riꞌ na je ta laꞌ caquiꞌano.20 Ecꞌuchiriꞌ camol ib alak, na e ta re catijalak ri sakil cena re ri Kanimajawal. 21Mari caꞌan alak e chujujunal cutijilaꞌ naberuwaꞌim, tob e cꞌo cꞌu jujun quecanaj canrucꞌ numic yey e cꞌo ne ri quekꞌabaric.22 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ waꞌ? ¿Na jinta neba ocho alakpa cawaꞌ wi alak? ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ echiriꞌcamol ib alak pubiꞌ ri Cristo, cacꞌak bi alakquikꞌij rutinamit ri Dios; ma e caya alakquiqꞌuix ri na jinta cꞌo cucꞌ? ¿Saꞌ cꞌu ricambiꞌij che alak? ¿Canyac cami kꞌij alakriꞌ ruma ri caꞌan alak? ¡Na canyac ta kꞌijalak!

23 Ri nucꞌulum riꞌin puwi ri sakil waꞌime ri nucꞌutum chi che alak, yey waꞌ ejunam rucꞌ ri ubiꞌim can ri KanimajawalJesucristo. Ma laꞌ laꞌkꞌab echiriꞌ ri Jesúsxcꞌayixic, xucꞌam ri pam, 24 xutioxij che riDios y xuwechꞌo, jecꞌuwaꞌ xubiꞌij: «Chicꞌa-maꞌ y chitijaꞌ, ma e nucuerpo waꞌ ri cayaꞌpa camic iwuma riꞌix. Ecꞌuchiriꞌ quiꞌan takwaꞌ chikawach apanok, chiꞌanaꞌ re cuxta-bal we riꞌin» xcha ri Jesús.✡ 25 Jecꞌulaꞌxuꞌan che ri cꞌolibal cꞌo vino chupa. Qꞌuis-bal re ri cena, xucꞌam ri cꞌolibal cꞌo vinochupa y jecꞌuwaꞌ xubiꞌij: «Wa ri riꞌ e ri cꞌacꞌtzij✡ cajiquibax uwach rucꞌ ri nuquiqꞌuel.Janipa laj quitij ri vino re wa cena, chiꞌanaꞌcuxtabal we riꞌin» xcha ri Jesús.✡ 26 Janipacꞌu laj camol ib alak chaꞌ catij alak wa pamy cakum alak wa vino, e catajin alak riꞌche utzijoxic rucamic ri Kanimajawal cꞌaechiriꞌ cacꞌun tanchi Rire.

27 E uwariꞌche china ri cutij wa pamy cukum wa vino re ri Kanimajawal yeyna rucꞌ ta xiꞌin ib cutijo, riꞌ cꞌo ri kꞌat-bal tzij re ri Dios puwiꞌ ma e camacunchirij ri Kanimajawal echiriꞌ cucꞌak bi ukꞌijrucuerpo y ruquiqꞌuel. 28 Ruma cꞌu riꞌ,china ri caraj cutij wa pam y cukum wavino, nabe na lic chunaꞌa rib saꞌ ruꞌanom.29 Ma china ri cutij wa pam y cukum wavino re ri Kanimajawal yeyna cuchꞌob tanachi utz we waꞌ e queꞌelawi rucuerpo riKanimajawal; riꞌ chiribil rib cucꞌam lo rikꞌatbal tzij re ri Dios puwiꞌ. 30 Ruma e cꞌojujun jelaꞌ quiꞌanom, e qꞌui ri e yewaꞌib yri na jinta quichukꞌab chixoꞌlibal alak, yey

e cꞌo ne ri ecaminak chic. 31 Noꞌj we tanabe na cakanaꞌ kib riꞌoj chikibil kib, riꞌ nacajawax ta chic cukꞌat tzij ri Dios pakawiꞌma kayijbam chi kib chwach. 32Noꞌj we nacakaꞌan ta waꞌ, ri Dios cukꞌat tzij pakawiꞌwoꞌora re cojukꞌilo chaꞌ chikawach apanokna cukꞌat ta tzij pakawiꞌ junam cucꞌ ri e ajmac. 33 E uwariꞌche nu hermanos, echiriꞌcamol ib alak che utijic ri cena re ri Kan-imajawal, choyeꞌej na ib alak chaꞌ junamcatij alak waꞌ. 34 Yey we cꞌo junok chealak lic canumic, woꞌka lo chirocho chaꞌna capetisaj ta alak ri kꞌatbal tzij re ri Diospawiꞌ alak ruma ri caꞌan alak echiriꞌ camolib alak. Cꞌa cꞌo cuaj canyijbaꞌ chiwach alak,pero cꞌate cojchꞌaꞌt puwiꞌ echiriꞌ quinoponucꞌ alak.

12Ri cuya ri Ruxlabixel ri Dios chike re ꞌan-

abal ruchac1 Hermanos, riꞌin lic cuaj quetaꞌmaj

alak chi utz puwi tak ri sipanic uyaꞌomri Ruxlabixel ri Dios chike chaꞌ rucꞌ waꞌcakaꞌan ruchac ri Kakaw. 2 Ma etaꞌamalak rojertan echiriꞌ cꞌamajaꞌ cꞌo alak pa riKꞌijsak, xsocotaj alak y xya cꞌu ib alak chequilokꞌnimaxic tiox tob waꞌ na quechꞌawtaj. 3 Pero woꞌora lic cuaj quetaꞌmajalak waꞌ: We cꞌo junok tzel cachꞌaꞌt chirijri Jesús, riꞌ lic kꞌalaj na e ta ruma riRuxlabixel ri Dios cubiꞌij waꞌ. Noꞌj we cꞌojunok cutzijoj: «Ri Jesús e Kanimajawal,»riꞌ e ruma ri Santowilaj Ruxlabixel cubiꞌijwaꞌ, ma xew ri Ruxlabixel ri Dios cakꞌala-jisan re waꞌ che junok.

4 Tape alak, qꞌui tak uwach ri sipanicyaꞌtal chike chaꞌ cakaꞌan ruchac ri Dios;pero xa Jun ri cayaꞌw re, waꞌ e ri Ruxlabixelri Dios. 5 Lic qꞌui tak uwach ri chac; peroxa Jun cꞌu ri rajaw, waꞌ e ri KanimajawalJesucristo. 6 Yey ruꞌanic waꞌ wa chac qꞌuitak uwach; pero xa Jun ri cayaꞌw chikecakaꞌan waꞌ, xew ri Dios.

7 Ri Dios uyaꞌom chikajujunal riꞌoj cꞌu-tubal re ri Ruxlabixel Rire chupa ri kabinickasilabic, waꞌ e re toꞌbal que rutinamit riDios.8 Ma e cꞌo jujun yaꞌtal chique ruma ri

Ruxlabixel ri Dios quechꞌaꞌt rucꞌsakil naꞌoj.

Jecꞌulaꞌ ruma ri Ruxlabixel ri Dios, yaꞌtalchique jujun chic caquitzijoj saꞌ riukꞌalajisam ri Dios chique.

✡ 11:24 Mt. 26:26; Mr. 14:22; Lc. 22:19 ✡ 11:25 Jer. 31:31-34 ✡ 11:25 Mt. 26:27-28; Mr. 14:23-24; Lc. 22:20

Page 248: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 12:9 245 1 Corintios 12:319 E cꞌo cꞌu jujun chic yaꞌtal chique ruma ri

Ruxlabixel ri Dios lic caquicojo riDios cꞌo uchukꞌab re cuꞌan ronojetob lic cꞌayew.

E cꞌo jujun chic yaꞌtal chique ruma riRuxlabixel ri Dios caquiꞌan orarpaquiwi ri yewaꞌib yey waꞌ que-cunutajic.

10 Jecꞌulaꞌ e cꞌo jujun chic yaꞌtal chiquecaquiꞌanmilagros rucꞌ ruchukꞌab riKakaw,

y e cꞌo jujun chic yaꞌtal chique caquikꞌala-jisaj runaꞌoj ri Dios.

E cꞌo jujun chic yaꞌtal chique caquetaꞌ-maj we juna tzij petinak rucꞌ riRuxlabixel ri Dios.

Jecꞌulaꞌ e cꞌo jujun chic yaꞌtal chiquequechꞌaꞌt pa jujun chic chꞌaꞌtem naquimajom taj;

yey e cꞌo cꞌu jujun chic yaꞌtal chiquecaquikꞌalajisaj ri xbiꞌx ruma junoktob na caquirik ta waꞌ wa chꞌaꞌtem.

11 Pero ronoje waꞌ yaꞌtal chike, e ruma riRuxlabixel ri Dios, ri caꞌanaw re ronoje.Yey e Rire cajachaw chikajujunal saꞌ ricaraj cuya chike.

12 E pachaꞌ juna ticawex, tob qꞌui uwachri chapayom re rucuerpo, waꞌ xa junuꞌanom. Jecꞌulaꞌ uꞌanom ri Cristo kucꞌkonoje riꞌoj. 13 Ma ri Ruxlabixel riDios xuꞌan xa jun chike echiriꞌ xkacꞌul ribautismo pa rubiꞌ ri Cristo. Konoje cꞌuriꞌ xa jun kawach, tob e cꞌo jujun chike eaj judiꞌab y jujun chic na e ta aj judiꞌab,tob ne jujun chic e aj chaquib elokꞌotalruma cajaw yey jujun chic quechacun paque rique; pero konoje junam kacꞌulum riUxlabixel re ri Dios.

14 E juna cuerpo na xa ta jun uwach richapayom re, ma lic qꞌui uwach. 15Ma weta cachꞌaw ri akanaj y cubiꞌij cꞌu riꞌ: «Riꞌinna in ta re ri cuerpo ma na in ta kꞌabaj.»Tob ne jelaꞌ riꞌ cubiꞌij, lic rewi che ri cuerpocꞌo wi. 16 Jecꞌulaꞌ we ta ri xiquinaj cubiꞌij:«Riꞌin na in ta re ri cuerpo ma na in tawachaj.» Tob ne jelaꞌ riꞌ cubiꞌij, lic rewi cheri cuerpo cꞌo wi.

17 We ta ronoje ri kacuerpo xa jun chiwachaj uꞌanom, ¿saꞌ cꞌu uꞌanic riꞌ cojtanic?Yey we ta ronoje ri kacuerpo xa jun chixiquinaj uꞌanom, ¿saꞌ cꞌu uꞌanic riꞌ co-juxlabic? 18Pero ri Dios uyaꞌom can saꞌ takri cajawax che ri kacuerpo e chirij ri xrajRire. 19 Ma we ta xa jun uwach ronoje richapayom re ri kacuerpo, lic na e ta cꞌana

riꞌ. 20 Lic qꞌui uwach cꞌu riꞌ ri chapayom reri kacuerpo, yey waꞌ xa jun uꞌanom.

21 E uwariꞌche ri wachaj na utz taj wecubiꞌij che ri kꞌabaj: «Riꞌat na catajawaxta chwe.» Jecꞌulaꞌ na utz ta nenareꞌ we rijolomaj cubiꞌij che rakanaj: «Riꞌat na cata-jawax ta chwe.» 22 Yey e janipa ri pachaꞌna jinta ucowil che ri kacuerpo, e ne licquebajawax riꞌ chike. 23 Jecꞌulaꞌ e janipa ripachaꞌ lic na il ta uwach che ri kacuerpo,e ne ri lic cakachꞌuk chi utz; yey e janipari na utz taj quilitajic, e ne lic cojoc il riꞌche uchꞌukic. 24 Noꞌj tak ri utz quilitajchike, na jinta uchac cakachꞌuku. Ecꞌu riDios xyijban chi utz ri kacuerpo chaꞌ ri nail ta uwach chike, cojoc más il che. 25 RiDios xuꞌan waꞌ chaꞌ janipa ri cꞌo che rikacuerpo cujunimaj rib; jecꞌuriꞌlaꞌ janipari cꞌo che ri kacuerpo junam caquichajijquib. 26 Ruma cꞌu laꞌ we cꞌo juna cꞌax cheri kacuerpo, riꞌ ronoje ri kacuerpo cunaꞌucꞌaxcꞌolil. Jenelaꞌ we cꞌo ri lic cojoc il che,riꞌ ronoje ri kacuerpo caquiꞌcotic.

27Ralak e alak rucuerpo ri Cristo y chiju-junal alak cꞌo jun chac takal che alak caꞌanalak. 28Ruma cꞌu laꞌ ri Dios ebucojom e rajchac piglesia:nabe, e ri e takoꞌn re ri Jesús,ucaꞌm, e ri quekꞌalajisan re runaꞌoj ri Dios,urox, e ri e cꞌutunel re tak rucꞌutunic ri

Dios,yey e cꞌo ri caquiꞌan milagros rucꞌ

ruchukꞌab ri Dios,ri quecunan rucꞌ ruchukꞌab ri Dios,ri quiyaꞌom quib che quequitoꞌ jujun chic,ri yaꞌtal chique caquichap utzaꞌm ri chac

piglesiay ri yaꞌtal chique quechꞌaꞌt pa jujun chic

chꞌaꞌtem na quimajom taj.29 Junwi tak ri chac. Ma ¿konoje neba ojtakoꞌn? ¿Konoje neba oj kꞌalajisanel rerunaꞌoj ri Dios? ¿Konoje neba oj cꞌutunel?¿Konoje neba oj ꞌanalmilagros? 30¿Konojeneba yaꞌtal chike oj cunanel? ¿Konojeneba cojchꞌaꞌt pa jujun chic chꞌaꞌtem yaꞌtalruma ri Ruxlabixel ri Dios? ¿Konoje nebaoj kꞌalajisanel re ri xbiꞌx ruma junok pa junchic chꞌaꞌtem yaꞌtal ruma ri Ruxlabixel riDios? Na konoje taj. 31Rayij cꞌu alak urikicri chac lic chirajawaxic che riglesia. Yeyriꞌin cancꞌut chi jun be che alak, ri máschirajawaxic wi chwa ronojewaꞌ, e ri rutzilcꞌuꞌxaj.

13Ri lic chirajawaxic wi e ri rutzil cꞌuꞌxaj

Page 249: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 13:1 246 1 Corintios 14:5

1 We ta e laꞌ riꞌin canrik quinchꞌaꞌt pauqꞌuiyal chꞌaꞌtem que ri ticawex y canrikne ri quichꞌaꞌtem ri ángeles yey na jintari rutzil ucꞌuꞌx ri Dios pa wanimaꞌ, riꞌ xain pachaꞌ ri chꞌichꞌ cayojoyotic o ri chꞌichꞌcatzinowic.

2 We ta e laꞌ yaꞌtal chwe cankꞌalajisajrunaꞌoj ri Dios chiquiwach ri ticawex ycanmaj usucꞌ ronoje ri ewatal chiquiwachjujun chic y canmaj usucꞌ ronoje naꞌoj, ywe ta lic cꞌo cubulibal nucꞌuꞌx rucꞌ ri Dioschaꞌ utz rucꞌ waꞌ canjalcꞌatij ne quiluwarri nimak tak juyub, yey na jinta ri rutzilucꞌuꞌx ri Dios pa wanimaꞌ, riꞌ na jinta cꞌananuchac chwach ri Dios.

3 We ta e laꞌ canjach chique ri nibaꞌibronoje ri bitak we y tob ne canya wib requimporoxic xa re tacꞌabal nukꞌij, yey najinta ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios pa wanimaꞌ, riꞌna jinta cꞌana cutikoj chwe.4 We junok cꞌo ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios pa

ranimaꞌ,riꞌ cꞌo unimal ucꞌuꞌx cucꞌ ri ticawex,lic utz ucꞌuꞌx,na cꞌax ta ucꞌuꞌx chirij junok,na cutacꞌabaꞌ ta ukꞌijy na cuꞌan ta nim che rib.

5 We junok cꞌo ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios paranimaꞌ,

riꞌ na cuꞌan ta ri na takal ta che.Na xew ta coc il che ri cajawax che

rire,ma e ne coc il che ri cajawax chique ri

jujun chic.Na xa ta rucꞌ jutzꞌit cape royowaly na cucꞌol ta oyowal pa ranimaꞌ.

6 We junok cꞌo ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios paranimaꞌ,

riꞌ cubisoj ri na jusucꞌ taj caꞌanicyey lic caquiꞌcot che ri jusucꞌ caꞌanic.

7 We junok cꞌo ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios paranimaꞌ,

riꞌ cuyul re ronoje,lic cubul ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios y cucꞌ ri

jujun chic,xaki e royeꞌem ri utzy cuchꞌij uchukꞌab janipa ri cape

puwiꞌ.8 Ri rutzil cꞌuꞌxaj re ri Dios na casach ta

cꞌana uwach. Pero copon ri kꞌij echiriꞌ nacayaꞌ ta chi che junok cukꞌalajisaj runaꞌoj riDios, na cayaꞌ ta chi ne che junok cachꞌaꞌtpa jujun chic chꞌaꞌtem na umajom taj yna cayaꞌ ta chi ne che junok cutzijoj riukꞌalajisam ri Dios che; ma ronoje waꞌ xacaqꞌuisic.

9 Woꞌora na ketaꞌam ta ronoje y nacakarik ta ukꞌalajisaxic ronoje runaꞌoj riDios. 10 Pero copon na cꞌu ri kꞌij echiriꞌronoje catzꞌakat uwach; ecꞌu riꞌ ri natzꞌakat taj, xa caqꞌuisic. 11 Ma riꞌin echiriꞌin cꞌoꞌm, ronoje ri cambiꞌij, ri canchꞌoboy ri canmaj usucꞌ e re juna cꞌoꞌm. Noꞌjechiriꞌ xinnimaric, xinya can ri canꞌan chinuchꞌutiꞌnal.

12 Woꞌora e pachaꞌ cojtzuꞌn pa juna es-pejo sutzꞌ uwach; noꞌj copon na ri kꞌijcakil uwach ri Dios, cꞌa ecꞌuchiriꞌ cakꞌalajinchikawach ri cakilo. Woꞌora na cakꞌalajinta ronoje chinuwach; noꞌj cꞌo cꞌu jun kꞌijechiriꞌ cakꞌalajin ronoje chinuwach, jelaꞌpachaꞌ ri Dios lic retaꞌam ronoje ri cꞌo pawanimaꞌ.

13Woꞌora chirajawaxic cacꞌojiꞌ cubulibalkacꞌuꞌx rucꞌ ri Dios tob cꞌamajaꞌ cakiluwach, cakoyꞌej rubiꞌtisim can ri Dioschike y cacꞌojiꞌ ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios pakanimaꞌ. Chique cꞌu wa oxib, ri más ca-jawax chike e ri rutzil cꞌuꞌxaj.

14Ri quechꞌaꞌt pa jujun chic chꞌaꞌtem na

quimajom taj1 Choca cꞌu alak il che cacꞌojiꞌ ri rutzil

cꞌuꞌxaj pa animaꞌ alak, yey rayij alak urikicjanipa ri uyaꞌom ri Ruxlabixel ri Dios chikere ꞌanabal ruchac. Y che tak waꞌ wa yaꞌtalchike, ri lic cajawaxic e ri kꞌalajisanic rerunaꞌoj ri Dios. 2 Ma e ri jun yaꞌtal cheruma ri Ruxlabixel ri Dios cachꞌaꞌt pa junachic chꞌaꞌtem na umajom taj y na camajtajta usucꞌ, e rucꞌ ri Dios cachꞌaꞌt wi, na e tacucꞌ ri ticawex. Ma na jinta junok camajawusucꞌ ri cubiꞌij, ma waꞌ ewatal chiquiwachri ticawex. 3Noꞌj ri jun cukꞌalajisaj runaꞌojri Dios, cubiꞌij waꞌ chique ri ticawex requiqꞌuiyibal chwach ri Dios, re pixabanicy re cunimarisaj quicꞌuꞌx.

4 Ri jun yaꞌtal che cachꞌaꞌt pa junachꞌaꞌtemnaumajom taj, cuꞌanwaꞌ re toꞌbalchiribil rib. Noꞌj cꞌu ri jun yaꞌtal checukꞌalajisaj runaꞌoj ri Dios, riꞌ e quebutoꞌconoje ri quetaw re y jelaꞌ queqꞌuiy ritinamit re ri Cristo.

5 Chinuwach riꞌin utz we ta cayaꞌiꞌ cheonoje alak ri cachꞌaꞌt alak pa jujun chicchꞌaꞌtem na majom ta alak, pero ri lic utze we ta cayaꞌiꞌ che alak cakꞌalajisaj alakrunaꞌoj ri Dios pa ri chꞌaꞌtem alak. Ma waꞌmás cꞌo cutikoj che riglesia chwa ri xa cꞌocabiꞌx pa juna chic chꞌaꞌtem na camajtaj tausucꞌ. Yey waꞌ xew cꞌo cutikoj che riglesia

Page 250: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 14:6 247 1 Corintios 14:25we cꞌo junok cukꞌalajisaj saꞌ queꞌelawi rixbiꞌxic, y cubiꞌij cꞌu waꞌ pa quichꞌaꞌtem riquetaw re.

6 Ma we e laꞌ quinopon ucꞌ alak her-manos y xew quinchꞌaꞌt chiwach alak pajuna chꞌaꞌtem na camaj ta alak usucꞌ, ¿saꞌcutikoj riꞌ che alak? Na jintaj. Noꞌj wepa ri chꞌaꞌtem alak cantzijoj rucꞌutum riDios chwe, cantzijoj ri wetaꞌam puwi riKꞌijsak, cantzijoj rukꞌalajisam ri Dios chweo juna cꞌutunic, ronoje tak cꞌu riꞌ waꞌ lic cꞌocutikoj che alak.

7 Ri jujun chic chꞌaꞌtem na camajtaj tausucꞌ canjunimaj rucꞌ jun suꞌ o jun arpa;ma we na kꞌalaj ta uchꞌawisaxic caꞌanic, nacamajtaj ta usucꞌ ri cachꞌawisaxic. 8Y jelaꞌri trompeta cachꞌawisaxic chaꞌ ri soldadoscaquiyijbaꞌ quib re quebec pa chꞌaꞌoj. Perowe na kꞌalaj ta uchꞌawisaxic caꞌanic, risoldados na queboc ta il che. 9 Jecꞌulaꞌralak, we ri chꞌaꞌtem quel lo pachiꞌ alak nakꞌalaj taj, ¿suꞌanic cꞌu riꞌ camajtaj usucꞌ ricabiꞌij alak? Ma riꞌ xa e pachaꞌ casach richꞌaꞌtem alak pa ri tew.

10 Katzij wi uqꞌuiyal chꞌaꞌtem cꞌo cheruwachulew y chujujunal lic cꞌo tak ubechiquiwach ri quechꞌaꞌtiben re. 11 Yeywe riꞌin na wetaꞌam taj saꞌ queꞌelawiruchꞌaꞌtem junok, riꞌ pachaꞌ in juna aj najchwach ri cachꞌaꞌtic yey rire e juna aj najchinuwach riꞌin.

12 Ecꞌu ralak, ruma ri lic carayij alak ricuya ri Dios re ꞌanabal ruchac, e lic tzucujalak uꞌanic ri lic quebutoꞌ riglesia chaꞌ que-tiquiꞌ jusucꞌ chwach ri Dios. 13Ruma cꞌu laꞌwe cꞌo junok yaꞌtal che ruma ri Ruxlabixelri Dios cachꞌaꞌt pa juna chꞌaꞌtem na uma-jom taj, chutzꞌonoj cꞌu riꞌ che ri Dios chaꞌcayaꞌtaj che cukꞌalajisajwaꞌ pa quichꞌaꞌtemri quetaw re. 14 Ma we e laꞌ riꞌin canꞌanorar pa juna chꞌaꞌtem na canmaj ta usucꞌ,e ri wanimaꞌ ri cachꞌaꞌt rucꞌ ri Dios, pero rinunaꞌoj na jinta cꞌo caresaj che.

15 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri canꞌano? Cꞌo jutak lajcanꞌan orar y cambixoj rubiꞌ ri Dios pa junachꞌaꞌtem na canmaj ta usucꞌ tob xew riwanimaꞌ cachꞌaꞌt rucꞌ Rire, pero tambiénrucꞌ ri nunaꞌoj canꞌan orar y cambixojrubiꞌ ri Dios pa ri chꞌaꞌtem canmaj usucꞌ.16Ma we rilal cayac la ukꞌij ri Dios pa junachic chꞌaꞌtem na camajtaj ta usucꞌ yey waꞌuyaꞌom ri Ruxlabixel ri Dios cheꞌla, y riquetaw re na caquirik ta cꞌu ri chꞌaꞌtem

yaꞌtal cheꞌla, ¿saꞌ cꞌu uꞌanic riꞌ caquibiꞌijrique «Amén» che ri tioxibal xꞌan la wena xquimaj ta usucꞌ ri xbiꞌij la? 17 Y toblic chom ri tioxibal caꞌan rilal, waꞌ na jintacutikoj che ri quibinic quisilabic ri quetawre.

18 Cantioxij che ri Dios ma riꞌin másyaꞌtal chwe chiwach ralak quinchꞌaꞌt pajujun chic chꞌaꞌtem na numajom taj. 19Narucꞌ ta cꞌu riꞌ, echiriꞌ quimolom quib ritinamit re ri Cristo, más cuaj cambiꞌij tobqueb oxib chꞌaꞌtem lic camajtaj usucꞌ chaꞌjelaꞌ cꞌo caquimaj ri jujun chic che, chwa ricanwererej lajuj mil chi chꞌaꞌtem pa junachꞌaꞌtem na kꞌalaj taj.

20 Hermanos, ri naꞌoj alak chuꞌanapachaꞌ ri quinaꞌoj ri e nimaꞌk chic. Maꞌane alak pachaꞌ alak acꞌalab puwi ri cachꞌobalak, tob utz we e caꞌan alak pachaꞌ acꞌalabchwach ri mac, ma racꞌalab cꞌamajaꞌ ca-quetaꞌmaj waꞌ. 21 Ma chupa Rutzij Upixabri Dios tzꞌibital canok:Pa tak chꞌaꞌtem junwi y cuma tak ticawex

e aj najquinchꞌaꞌt cucꞌ wa tinamit.*

Yey tob cꞌu jewaꞌ canꞌano,na caquicoj ta nutzij✡ Is. 28:11-12

cacha ri Dios Kajawxel.22Echiriꞌ junok cachꞌaꞌt pa juna chꞌaꞌtem

na camajtaj ta usucꞌ, waꞌ e jun cꞌutubalchique ri na quicojom ta rubiꞌ ri Cristo; noꞌjna je ta laꞌ cucꞌ ri quicojom chi rubiꞌ. Ecꞌuri kꞌalajisanic re runaꞌoj ri Dios, na e ta queri na quicojom ta rubiꞌ ri Cristo, ma e queri quicojom chi rubiꞌ.

23Ma we e laꞌ quimolom quib ri tinamitre ri Cristo y conoje cꞌut quechꞌaꞌt pa takchꞌaꞌtem na camajtaj ta usucꞌ, yey coc cꞌubi junok cꞌamajaꞌ cumaj usucꞌ saꞌ waꞌ ojunok cꞌamajaꞌ cucoj rubiꞌ ri Cristo, ¿saꞌ cꞌuri cuchꞌob che waꞌ? ¿Na cubiꞌij ta nawichꞌuꞌjerinak alak? 24 Noꞌj we coc bi junokcꞌamajaꞌ cucoj rubiꞌ ri Cristo o cꞌamajaꞌcumaj usucꞌ saꞌ waꞌ yey cuto catajin alakche ubiꞌxiquil saꞌ ri ukꞌalajisam ri Dios chealak; rucꞌ cꞌu ronoje riꞌ ri cabiꞌij alak, cunaꞌrib rire aj mac chwach ri Dios. 25Cakꞌalajincꞌu riꞌ saꞌ ri cꞌo pa ranimaꞌ y jelaꞌ cakajumejelem, culokꞌnimaj ukꞌij ri Dios y cu-biꞌij pakatzij wi cꞌo ri Dios chixoꞌlibal alak.

Echiriꞌ cakamol kib, kaꞌana ronoje chu-cholaꞌj

* 14:21 Ri Dios xebutak e aj naj chaꞌ quetakan paquiwi rutinamit yey wa e aj naj xechꞌaꞌt cucꞌ pa jun chꞌaꞌtem nacaquimaj ta usucꞌ rique. ✡ 14:21 Dt. 28:47-49

Page 251: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 14:26 248 1 Corintios 15:1026 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ rusucꞌ caꞌan alak hermanos

echiriꞌ camol ib alak? Utz we e cꞌo ricaquibixoj rubiꞌ ri Dios, e cꞌo ri caquiyacꞌutunic, e cꞌo ri quekꞌalajisan juna tzij reri Dios. Utz we e cꞌo ri quechꞌaꞌt pa junachic chꞌaꞌtem na quimajom taj yey e cꞌori quekꞌalajisan re wa chꞌaꞌtem. ꞌAna cꞌualak ronoje waꞌ re uqꞌuiyibal ri quibinicquisilabic rutinamit ri Dios.

27 Y echiriꞌ molom ib alak, utz we xae caꞌib o e oxibok quechꞌaꞌt pa chꞌaꞌtemna camajtaj ta usucꞌ; y quiꞌana cꞌu waꞌpa jujun, na xa ta jumul. Yey cajawaxiccꞌo junok cakꞌalajisan re waꞌ. 28 Perowe chiquixoꞌl ri hermanos quimolomquib chiriꞌ na jinta junok carikowukꞌalajisaxic ri caquibiꞌij, mechꞌaw cꞌu riꞌ;xew chechꞌaꞌta rucꞌ ri Dios pa canimaꞌ.29 Jecꞌulaꞌ, utz we xa e caꞌib o e oxibokcaquitzijoj saꞌ ri ukꞌalajisam ri Dios chique.Yey ri quetaw re lic quichꞌobo chi utz, wewaꞌ e utzij ri Dios che rutinamit.

30 We cꞌo junok catzijonic yey cꞌocukꞌalajisaj ri Dios che junok chic tzꞌulic,ri catzijonic e chutanabaꞌ ri cubiꞌij;tecꞌuchiriꞌ, ri jun chic utz cujek ubiꞌxiquilri tzij xukꞌalajisaj ri Dios che. 31 Ma etak ri yaꞌtal juna tzij re ri Dios chique,utz we chiquijujunal caquikꞌalajisaj waꞌ,pero quiꞌana cꞌu waꞌ pa jujun, na xa tajumul, chaꞌ jelaꞌ conoje cꞌo caquimaj che yquepixabax ruma.

32E junok yaꞌtal che cukꞌalajisaj juna tzijre ri Dios, cꞌo pukꞌab ruchapabexic waꞌ.†33 Ma ri Dios e Dios re utzil chomal, na reta sachibal naꞌoj.

Ecꞌu takej alak ri caquiꞌan tak rutinamitri Dios echiriꞌ caquimol quib. 34 Rixokibmechꞌaꞌtic echiriꞌ camol ib alak pa rubiꞌ riCristo. Ma ri takal chique rique e caquicojtzij jelaꞌ pachaꞌ ri cubiꞌij Rutzij Upixab riDios. 35 Rixokib we cꞌo cacaj caquetaꞌmaj,quitzꞌonoj cꞌu riꞌ chique ri cachijil chico-cho, ma na ube taj quechꞌaꞌt piglesia.‡

36 Cꞌuna chicꞌuꞌx alak, na ucꞌ ta alakpetinak wi ri Tzij Pixab re ri Dios y na xewta ucꞌ ralak oponinak wi. 37 We cꞌo cꞌujunok che alak cuchꞌobo curik ukꞌalajisaxicRutzij ri Dios o lic cumaj usucꞌ runaꞌoj riDios, riꞌ chirajawaxic caretaꞌmaj waꞌ: Ri

cantzꞌibaj che alak, ronoje e Utzij Upixablo ri Kanimajawal. 38 Pero we cꞌo junokna caraj ta cucoj wa nubiꞌim lok, rucꞌ cꞌurire cꞌo wi. 39 E uwariꞌche hermanos,yaꞌa ib alak che ukꞌalajisaxic ri tzij yaꞌomche alak ruma ri Dios. Yey mekꞌatej alakri quechꞌaꞌt pa jujun chic chꞌaꞌtem yaꞌtalchique ruma ri Ruxlabixel ri Dios. 40 Xewcꞌu lic ꞌana alak ronoje chi utz y chucholaꞌje chirij ri takalic caꞌanic.

15Ri cꞌastajibal re ri Kanimajawal Jesucristo

1 Ecꞌu woꞌora, hermanos, cuaj cancuxtajche alak wa Utzilaj Tzij nutzijom chi chealak; e ri xcoj alak y chupa ne waꞌ tiquilwi alak. 2 Ruma cꞌu wa Utzilaj Tzij, carikalak ri chomilaj cꞌaslemal petinak rucꞌ riDios we lic tiquil alak chupa wa nutzijomche alak. Noꞌj we na tiquil ta alak chupa,na jinta cꞌu xutikoj riꞌ xcoj alak rubiꞌ riCristo. 3Mari nucꞌutunic che alak e ri xcꞌutchwe riꞌin, yey rucꞌuꞌxibal ri cꞌutunic ewaꞌ:Ri Cristo xcam ruma ri kamac jelaꞌ pachaꞌri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios.✡4Yey Rire xmukic pero churox kꞌij xcꞌastajlo chiquixoꞌl ri ecaminak, jelaꞌ pachaꞌ ritzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios.✡

5 Ri Jesús xucꞌut uwach chwach riCefas;* tecꞌuchiriꞌ, chiquiwach ri cablajujutakoꞌn.✡ 6 Tecꞌuchiriꞌ xucꞌut uwachchiquiwach uqꞌuiyal hermanos echiriꞌquimolom quib, yey ri cajlibal waꞌ quicꞌowne uwiꞌ che ri woꞌob ciento. Y chique waꞌe qꞌui ri cꞌa e cꞌaslic, tob e cꞌo jujun chiqueya xecamic. 7 Yey xucꞌut uwach chwachri Jacobo; tecꞌuchiriꞌ xucꞌut tanchi uwachchiquiwach conoje rutakoꞌn. 8Qꞌuisbal chicꞌu re, xucꞌut uwach chinuwach riꞌin, tobpachaꞌ in juna ralco neꞌ xalaxic na chupata rukꞌijol.†

9Xucꞌut cꞌu uwach chinuwach riꞌin, tobne lic na jinta co nuwach chiquiwach rinicꞌaj chic utakoꞌn ri Cristo, ma riꞌin licxebenuternabej rucꞌ cꞌaxcꞌobic rutinamitri Dios, ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. E uwar-iꞌche na takal tane cabiꞌx chwe in utakoꞌn.10 Pero ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dioswucꞌ, yaꞌtal chwe in jun chique rutakoꞌn

† 14:32 Ri queꞌelawi e chirajawaxic cuchꞌob rakan chi utz jampalaꞌ y suꞌanic cukꞌalajisaj ri tzij uyaꞌom ri Dios che.‡ 14:35 Waꞌ na e ta queꞌelawi rixok na utz taj cachꞌaꞌt qꞌuenok piglesia. Ma ri Pablo cubiꞌij utz we rixok cuꞌankꞌalajisanic o cuꞌan orar echiriꞌ quimolom quib rutinamit ri Dios. 1 Co. 11:5 ✡ 15:3 Is. 53:5-12 ✡ 15:4Sal. 16:8-10 * 15:5 “Cefas”: E jun chic ubiꞌ ri Pedro. ✡ 15:5 Mt. 28:16-17; Mr. 16:14; Lc. 24:36; Jn. 20:19† 15:8 Ri Pablo na xucoj ta rubiꞌ ri Cristo junam cucꞌ ri nabe e takoꞌn. Hch. 9:3-6; 1 Co. 9:1

Page 252: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 15:11 249 1 Corintios 15:35ri Jesús. Yey wa unimal rutzil ucꞌuꞌx liccꞌo xutikojma yaꞌtal chwemás quinchacunchiquiwach ri jujun chic utakoꞌn; tob waꞌna in tane in ꞌanayom re, ma e ꞌanayom reri rutzil ucꞌuꞌx ri Dioswucꞌ. 11Tob china cꞌuri caꞌanaw ri chac, we e riꞌin o e rique, peroxa jun rutzijoxic cakaꞌano; yey e ne waꞌ ricojom ralak.

Ri cꞌastajibal que ri ecaminak12Wecakatzijoj cꞌu rucꞌastajibal ri Cristo

chiquixoꞌl ri ecaminak, ¿suꞌchac cꞌu riꞌ cꞌae cꞌo jujun che alak caquibiꞌij na jinta cꞌas-tajibal chique ri ecaminak? 13 Ma we ta elaꞌ na jinta cꞌastajibal chique ri ecaminak, equeꞌelawi riꞌ na xcꞌastaj ta ri Cristo. 14Yeywe ri Cristo na xcꞌastaj taj, na jinta cutikojriꞌ ri cakatzijoj y na jinta ne cutikoj riꞌri cubulibal cꞌuꞌx alak rucꞌ Rire. 15 Yeywe na jinta junok cacꞌastaj lo chiquixoꞌl riecaminak, riꞌ cojuꞌan xa oj aj rakꞌul chirijri Dios ma xkabiꞌij Rire xucꞌastajisaj lo riCristo. 16 Ma we ta e laꞌ na quecꞌastaj tari ecaminak, na xcꞌastaj tane riꞌ ri Cristo.17 Yey we ri Cristo na xcꞌastaj taj, na jintacutikoj riꞌ ri cubulibal cꞌuꞌx alak rucꞌ y cꞌasachinak ne alak riꞌ pa mac. 18Yey we ta eriꞌ, ri xecamic quicojom bi rubiꞌ ri Cristo,xa jumul riꞌ xsach quiwach. 19 Ecꞌu riꞌoj,ri kacojom rubiꞌ ri Cristo, we ta xew warache ruwachulew cꞌo koyeꞌem che Rire, riꞌchique conoje ri ticawex che ruwachulewe riꞌoj rimás bisobal uwach ri kacꞌulumam.

20 Pero na e ta cꞌu riꞌ, ma ri Cristopakatzij wi xcꞌastajic. Yey e Rire ri nabexcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak, y waꞌ ecꞌutubal re cꞌo cꞌastajibal chique ri ecam-inak. 21 Ma jelaꞌ pachaꞌ ri camic xoc cucꞌconoje ri ticawex ruma jun chi achi, waꞌe ri nabe ticawex; jecꞌuriꞌlaꞌ ri cꞌastajibalque ri ecaminak e ruma jun chi Achi, waꞌe ri Cristo. 22Konoje cꞌu riꞌ ri oj ticawex xacojcamic ma junam kawach rucꞌ ri Adán,ma oj aj mac jelaꞌ pachaꞌ rire; yey konojecꞌu ri oj re ri Cristo, cakarik jun chomilajcꞌaslemal na jinta utakexic. 23 Pero ri cꞌas-tajibal ke riꞌoj, e cuꞌana na chupa rukꞌijol.Ma ri nabe xcꞌastajic e ri Cristo, yey wexcꞌun tanchi Rire, cꞌa tecꞌuchiriꞌ cojcꞌastajjanipa ri oj re Rire.

24 Rucꞌ cꞌu rucꞌunic ri Cristo, cacꞌunri qꞌuisbal kꞌij. Yey cuꞌana waꞌ echiriꞌri Cristo cusachisaj quiwach conoje ri

quechꞌoꞌjin chirij; waꞌ e ri e takanelab,ri cꞌo quiwach y ri cꞌo quichukꞌab. Ycuya na cꞌu ronoje riꞌ ri takanic pukꞌabri Kakaw Dios. 25 Ma lic chirajawaxicri Cristo catakan na puwi ronoje, que-buya na cꞌu chuxeꞌ ri rakan conoje riquechꞌoꞌjin chirij. 26 Y qꞌuisbal cꞌu re, ecasachisax uwach ri camic.‡ 27 Ri Diosuyaꞌom chi ronoje pukꞌab Rucꞌajol, matzꞌibital canok: «Ronoje tak cꞌu riꞌ ri cꞌolic,xya la pukꞌab»✡ cachaꞌ. Pero echiriꞌ cubiꞌij«ronoje», waꞌ na e ta queꞌelawi ri Diosuyaꞌom rib pukꞌab Rucꞌajol, ma e ne ri Diosxyaꞌw ronoje pukꞌab Rucꞌajol. 28 Y echiriꞌronoje cꞌo chi chuxeꞌ ri rakan Rucꞌajol riDios, Rire cuya tanchi na ronoje pukꞌabRukaw, ri xyaꞌw re ronoje che; y jelaꞌ riDios cacꞌojiꞌ puwi ronoje ri cꞌolic.

29 Yey we na jinta cꞌastajibal que riecaminak, ¿suꞌchac cꞌu riꞌ e cꞌo jujunchixoꞌl alak caquicꞌul ri bautismo pa quibiꞌri ecaminak chic? ¿Saꞌ cutikoj riꞌ chiquecaquiꞌan waꞌ? 30 Yey we na jinta cꞌasta-jibal chike, ¿saꞌ ne cutikoj riꞌ xaki catewunri camic pakawiꞌ riꞌoj ruma cakatzijoj riUtzilaj Tzij? 31 Pakatzij wi hermanos, licquinquiꞌcot uma ralak, ma wuma riꞌin co-jom alak rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo.Ruma cꞌu laꞌ na quinoc ta il che ri camiccatewun panuwiꞌ ronoje kꞌij. 32 ChilaꞌÉfeso lic xinchꞌoꞌjin cucꞌ “itzel tak awaj”.§We ta na jinta nucꞌaslemal chilaꞌ chicaj,¿saꞌ cꞌu cutikoj riꞌ cancꞌulumaj tak waꞌ cheruwachulew? We ta na quecꞌastaj ta riecaminak, cꞌo cutikoj ne riꞌ ri tzij cabiꞌxic:Chojwoꞌkok, chojkꞌabarok

ma xa cojcamic Is. 22:13cachaꞌ.

33 Masocotaj cꞌu alak riꞌ rucꞌ waꞌ; mae pachaꞌ ri jun tzij jewaꞌ cubiꞌij: «Wejuna achi jusucꞌ ubinic usilabic querach-bilaj ri na jusucꞌ ta quinaꞌoj y na chomta quechꞌawic, riꞌ cayojtaj ri sakil ubinicusilabic»✡ cachaꞌ. 34 Lic cꞌu chirajawaxiccacꞌun sak chiwach ralak y mamacun chialak. Y chaꞌ caqꞌuix cꞌana alak che, cambiꞌijwaꞌ che alak: Cꞌa e cꞌo ne jujun che alak naquetaꞌam ta uwach ri Dios.

Suꞌanic quecꞌastaj ri ecaminak35 Laj ne cꞌo junok cuꞌan wa tzꞌonobal:

«¿Suꞌanic quecꞌastaj ri ecaminak? ¿Saꞌ ri‡ 15:26 “Ri camic”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij ri camic e jun “aj retzelal cꞌuꞌx”. Cubiꞌij waꞌ ma lic xibibal uwach yeyna jinta cꞌo cajawan re. ✡ 15:27 Sal. 8:6 § 15:32 “Itzel tak awaj”: Laj e tak ri winak itzel quicꞌuꞌx xeyacatajchirij ri Pablo. ✡ 15:33 Pr. 13:10; 28:7

Page 253: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 15:36 250 1 Corintios 15:58

quicuerpo we xecꞌastajic?» cachaꞌ. 36 Ricatzꞌonow re waꞌ, lic kꞌalaj na cumaj tausucꞌ puwi ri cꞌastajibal. Ma ri cꞌastajibale pachaꞌ juna ijaꞌ. Echiriꞌ catiquic, nabe nacachakijic; cꞌa tecꞌuchiriꞌ catuxic. 37Yey ricatiquic, tob ijaꞌ re trigo o juna chic ticoꞌn,na junam ta chi catzuꞌnic echiriꞌ quel lok,ma rijaꞌ lic junwi catzuꞌn chwa rutux. 38RiDios cuꞌan che ri ticoꞌn cabojanic jelaꞌpachaꞌ ri caraj Rire, y chujujunal uwach takrijaꞌ cuꞌan che jelaꞌ pachaꞌ ri takal che.

39 Qꞌui tak quiwach ri e cꞌo cheruwachulew. Jelaꞌ pachaꞌ ri ticoꞌn junwi,jecꞌulaꞌ tak ri cꞌo quitiꞌjil, na junam taquiwach. Ma junwi ri quitiꞌjil ri ticawexy junwi ri quitiꞌjil ri chicop; jecꞌulaꞌ junwiri quitiꞌjil ri car yey junwi ri quitiꞌjil rawajquexiqꞌuiqꞌuic.

40Cꞌo cꞌu e ꞌanatalic e quiwach e cꞌo chi-caj, yey cꞌo e ꞌanatalic e quiwach e cꞌo cheruwachulew. Ma junwi ri quichomalil ri ecꞌo chicaj chwa ri quichomalil ri e cꞌo cheruwachulew. 41 Tak ri e cꞌo chicaj, conojequewonic, pero na junam ta ri quiwonibal.Ma ruwonibal ri kꞌij junwi chwa ruwonibalri icꞌ y ri chꞌumil. Yey chiquijujunal chꞌu-mil junwi tak ne ri quichomalil.

42 Ri cucꞌut wa jun cꞌambal naꞌoj puwirijaꞌ e waꞌ: Ri kacuerpo che ruwachulewjunwi chwa ri cayaꞌ chike chikawachapanok. Echiriꞌ cojcamic, ri kacuerpo ca-mukic y cakꞌayic. Yey echiriꞌ cojcꞌastajic,lic junwi ri kacuerpo, ma waꞌ na cacamta chic. 43 Ri kacuerpo echiriꞌ camukic,na jinta cꞌana uwach. Noꞌj we xcꞌastaj loche ri camic, cuꞌana lic cꞌo uwach. Jecꞌulaꞌechiriꞌ camuk ri kacuerpo, na jinta cꞌanauchukꞌab; noꞌj we xcꞌastaj lok, cuꞌana liccꞌo uchukꞌab. 44 Ri kacuerpo echiriꞌ camu-kic, xa re ruwachulew; noꞌj echiriꞌ cacꞌas-taj lo che ri camic, cuꞌana jun cuerpo licrewi re ri cꞌaslemal chilaꞌ chicaj. Ma jelaꞌpachaꞌ wa kacuerpo lic rewi re ri kacꞌaslemwara che ruwachulew, jecꞌulaꞌ cajawax junkacuerpo lic rewi re ri kacꞌaslemal chilaꞌchicaj.

45 Ma tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem riDios: “Echiriꞌ xꞌan ri nabe achi Adán, xyaꞌucꞌaslem.”✡ Noꞌj ri “ucaꞌm Adán” (waꞌe ri Cristo) e aj yaꞌl ri chomilaj cꞌaslemalna jinta utakexic. 46 Ri kacuerpo xyaꞌnabe, xa e re ruwachulew. Chikawachcꞌu apanok cayaꞌ jun cuerpo chike lic rewire ri kacꞌaslemal chilaꞌ chicaj. 47 Ri nabeachi e re ruwachulew, ma xꞌaniꞌ rucꞌ ulew.

Pero rucaꞌm achi, waꞌ e ri KanimajawalJesucristo, e re chicaj ma chilaꞌ petinak wi.48Woꞌora ri kacuerpo e pachaꞌ rucuerpo rinabe achi, xa re ulew; noꞌj echiriꞌ cojcꞌastajlo chupa ri camic, ri cuerpo cayaꞌ chike epachaꞌ ri cuerpo cꞌastajinak re ri Jun xpechilaꞌ chicaj. 49 Y tob woꞌora ri kacuerpoxa e pachaꞌ re ri jun achi ꞌanom rucꞌ ulew,copon na cꞌu ri kꞌij ri kacuerpo cuꞌana jelaꞌpachaꞌ re ri Jun xpe chilaꞌ chicaj.

50 Cambiꞌij cꞌu che alak hermanos, riꞌojna utz taj cojoc pa rutakanic ri Dios chilaꞌchicaj rucꞌ wa cuerpo re ruwachulew, rixa cacamic; ma waꞌ na takal ta che rikacꞌaslemal na jinta utakexic.

51 Tape alak, ma cankꞌalajisaj chiwachalak ri na etaꞌmatal ta lo ojertan. Rioj re ri Cristo, na konoje taj cojcamic,pero konoje cajalcꞌatix uwach ri kacuerpoechiriꞌ ri Cristo cacꞌun tanchic. 52 Waꞌxa pa jokꞌotaj cuꞌano, e pachaꞌ echiriꞌjunok cuyupij ruwach. Echiriꞌ catataj cꞌuri qꞌuisbal uchꞌawibal ri trompeta, xa-kicꞌateꞌt quecꞌastajisax lo ri ecaminak rucꞌjun cuerpo na cacam ta chic; yey janipa cꞌuri oj cꞌaslic, cajalcꞌatix uwach ri kacuerpo.53 Ma ri kacuerpo woꞌora xa cacamic. Licchirajawaxic cꞌut cajal uwach rucꞌ junna cacam ta chic. 54 Ecꞌuchiriꞌ cayaꞌ rikacuerpo na cacam ta chic, cꞌa e riꞌ cuꞌanana ri tzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Xsach cꞌu uwach ri camic,

ma ri cꞌaslemal xuchꞌij uchukꞌab. Is.25:8

55Yey cubiꞌij che ri camic:¿Pa cꞌo wi riꞌ rachukꞌab woꞌora?

¡Na jinta chic!Ma na jinta chi achukꞌab pakawiꞌ re caꞌan

cꞌax chike,xatuꞌan jelaꞌ pachaꞌ ri akaj echiriꞌ na jinta

chi uxul re catiꞌoꞌnic Os. 13:14cachaꞌ.

56Ma e ri mac cuya lo uchukꞌab ri camicchaꞌ cuꞌan cꞌax chike. Yey e ruma ri maccakaꞌano, cakꞌalajinic takal chike cakꞌattzij pakawiꞌ ruma xkapalajij Rutzij Upixabri Dios. 57 Pero xa maltiox cꞌu che ri Dios,ma Rire cuya chike cakachꞌij uchukꞌab rimac ruma ri Kanimajawal Jesucristo. 58 Euwariꞌche alak nu hermanos, ri lic cꞌaxcannaꞌ alak, lic tiquila alak jusucꞌ y mayacꞌu alak luwar che ritzel cuchꞌij chukꞌabalak. E lic yaꞌa ib alak che uꞌanic ruchacri Kanimajawal, ma etaꞌam chi alak lic cꞌocutikoj ronoje ri chac caꞌan alak pa rubiꞌ.

✡ 15:45 Gn. 2:7

Page 254: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Corintios 16:1 251 1 Corintios 16:2416

Ri kasaꞌn catak bi chique rutinamit ri Dios1 Chwi cꞌu ri kasaꞌn catajin alak che

umolic re toꞌbal que ri hermanos,* cam-biꞌij cꞌu che alak: Jelaꞌ ꞌana alak chepachaꞌ rumolic ximbiꞌij chique riglesias ecꞌo Galacia. 2Ronoje tak nabe kꞌij che ri se-mana, chijujunal alak quesaj alak ri kasaꞌnalak e chirij ri cachꞌac alak y cacꞌol cꞌu alakriꞌ. ꞌAna alak waꞌ chaꞌ we xinopon riꞌin,na jinta chi kasaꞌn camol alak, ma cꞌolotalchic. 3 Y we xinopon cꞌut, quebenutak biJerusalem ri hermanos cachaꞌiꞌ uma ralakche ujachic ri kasaꞌn y canya bi jun cartachique puwi waꞌ. 4Y we cajawaxic quinꞌecriꞌin cucꞌ, junam ne riꞌ cojꞌec.

Ri benam caraj cuꞌan ri Pablo5 Quinopon na ucꞌ alak, pero nabe na

quinicꞌow pa tak riglesias e cꞌoMacedonia;tecꞌuchiriꞌ quinopon chilaꞌ Corinto. 6 Yeylaj ne quincanaj can ucꞌ alak y quinnajtirchiriꞌ ma canwoyꞌej na quicꞌow rukꞌijolechiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab, y jelaꞌ utz quintoꞌbi alak echiriꞌ canmaj tanchi ubi nube.7Ma riꞌin na cuaj taj quinicꞌow ucꞌ alak xapa cꞌalalem; cuaj quincꞌojiꞌ uqꞌuiyal kꞌij ucꞌalak, we e caraj riꞌ ri Kanimajawal. 8 Perocꞌamajaꞌ quinꞌecma cuaj quincꞌojiꞌ nawaraÉfeso pa ri nimakꞌij re Pentecostés. 9 Nacuaj ta cꞌu quinel bi wara woꞌora, ma richac yaꞌom chinuwach lic nim y lic utzelinak, yey ruma ne waꞌ lic e qꞌui ri eyacta-jinak chwij.

Qꞌuisbal Pixabanic che riglesia cꞌo Corinto10 We xopon ri Timoteo ucꞌ alak, cꞌulu

alak chi utz chaꞌ cacꞌojiꞌ ucꞌ alak chi utzilchomal; ma rire jelaꞌ pachaꞌ riꞌin, junamcojchacun pa ruchac ri Kanimajawal. 11 Euwariꞌche, na utz taj we cꞌo junok che alakcucꞌak bi ukꞌij rire; e toꞌo alak che rupeticchaꞌ cumaj tanchi lo ube chi utzil chomal,ma riꞌin woyeꞌem catzelej lo wucꞌ junamcucꞌ ri jujun chic hermanos.

12 Chwi cꞌu ri hermano Apolos, riꞌin licxinelaj che chaꞌ querachbilaj bi ri her-manos quebec chilaꞌ ucꞌ alak, pero na xrajta qꞌuenok xeꞌec woꞌora. Cꞌo juna kꞌij laꞌechiriꞌ cayaꞌtaj che copon ucꞌ alak.

13 Lic chajij ri binic silabic alak, tiquilaalak chi utz chupa ri cubulibal cꞌuꞌx alakrucꞌ ri Dios, lic chukꞌubej ib alak chwach ri

Dios y moc cꞌu xiꞌin ib ucꞌ alak. 14 Janipari caꞌan alak, ꞌana alak ronoje rucꞌ rutzilcꞌuꞌxaj.

15Hermanos, etaꞌamchi alak ri hermanoEstéfanas cucꞌ rufamilia e rique ri nabexquicoj rubiꞌ ri Cristo chixoꞌlibal alak chi-laꞌ Acaya,† yey rique lic quiyaꞌom quibche quitoꞌic tak ri hermanos. 16 Ecꞌu cuajriꞌin e catakej alak janipa ri caquibiꞌij chealak; jecꞌulaꞌ riꞌ ꞌana alak chique conoje rie jelaꞌ pachaꞌ rique, ma rique e toꞌbel y licquiyaꞌom quib pa ruchac ri Dios.

17Lic xinquiꞌcot rucꞌ ri quicꞌunic ri Esté-fanas, ri Fortunato y ri Acaico, ma rique epetinak Corinto pacꞌaxel ralak; ecꞌu cannaꞌriꞌin e pachaꞌ xcꞌun ralak wucꞌ. 18Ma riquelic xquinimarisaj nucꞌuꞌx riꞌin y jenelaꞌxquiꞌan che ralak. Takal cꞌu riꞌ cayacquikꞌij conoje ri caquiꞌan jelaꞌ pachaꞌ rique.

19 Ri hermanos e cꞌo pa tak riglesiasre Asia caquiya pan rutzil wach alak. Rihermano Aquila y ri hermana Priscilacucꞌ conoje ri caquimol quib chicocho, liccaquiya pan rutzil wach alak pa rubiꞌ riKanimajawal Jesucristo. 20 Yey conoje rihermanos wara caquiya pan rutzil wachalak. Yaꞌa cꞌu rutzil wach alak chiwachalak rucꞌ jun sakil tzꞌubuj chiꞌaj‡ chwach riDios.

21 Woꞌora e riꞌin in Pablo, in riquintzꞌiban re wa rutzil wach alak rucꞌri nukꞌab.

22 ¡Ya cacꞌun lo ri Kanimajawal Jesu-cristo! Janipa cꞌu ri na cꞌax ta caquinaꞌRire, cꞌo chi ri kꞌatbal tzij re ri Dios paqui-wiꞌ. 23 Cꞌulu alak ri unimal rutzil ucꞌuꞌx riKanimajawal Jesucristo. 24 Lic cꞌax cannaꞌonoje alak pa rubiꞌ Rire. Amén.

* 16:1 Wa kasaꞌn e toꞌbal que ri hermanos e cꞌo pa cꞌax chilaꞌ Jerusalem. Ro. 15:26; 2 Co. 8–9 † 16:15 Corinto ejun tinamit cꞌo pa ri luwar re Acaya. ‡ 16:20 “Jun sakil tzꞌubuj chiꞌaj”: Ri Pablo jewaꞌ xubiꞌij ma rique e caquiꞌanwaꞌ chiquiwach echiriꞌ caquiya rutzil quiwach.

Page 255: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Corintios 1:1 252 2 Corintios 1:22

Rucaꞌm carta xutzꞌibaj riPablo che riglesia cꞌo

CorintoRi Pablo cuya pan rutzil quiwach ri her-

manos e cꞌo pa ri tinamit Corinto1 Riꞌin in Pablo in takoꞌn re ri Kanima-

jawal Jesucristo ma e ri Dios yaꞌyom wachac chwe. Riꞌin junam rucꞌ ri hermanoTimoteo cakaya pan rutzil wach alak, rialak utinamit ri Dios re riglesia cꞌo Corinto,y chique conoje ri hermanos ejekel chuparonoje tak ri luwar re Acaya.* 2 Cꞌulucꞌu alak ri unimal rutzil cꞌuꞌxaj y ri utzilchomal re ri Kakaw Dios y re ri Kanima-jawal Jesucristo.

Ri bochibal kacꞌuꞌx cuya ri Dios3 ¡Lic nim ukꞌij ri Dios, Rukaw ri Kani-

majawal Jesucristo! Ma e Rire ri lic cucꞌutri cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx chike y rucꞌ Rire capewi ri bochibal kacꞌuꞌx. 4 Rire e cabochiꞌinkacꞌuꞌx chwach ronoje cꞌaxcꞌobic, chaꞌ je-laꞌ riꞌoj utz cakabochiꞌij quicꞌuꞌx ri e cꞌochupa ronoje cꞌaxcꞌobic. Cakaya cꞌu ribochibal cꞌuꞌxaj jelaꞌ pachaꞌ ri uyaꞌom riDios chike riꞌoj. 5 Ma echiriꞌ canimar ricꞌaxcꞌobic pakawiꞌ ruma oj re ri Cristo, e liccanimar ri bochibal cꞌuꞌxaj cuya ri Cristochike. 6 Echiriꞌ riꞌoj cakatij cꞌax yey ri Dioscubochiꞌij kacꞌuꞌx, waꞌ cucꞌam lo bochibalcꞌuꞌxaj y colobetajic re ri Dios che ralak.Jecꞌulaꞌ ri cꞌax katijom y ri bochibal cꞌuꞌxajkacꞌulum riꞌoj, lic cꞌo cutikoj che alak chaꞌjelaꞌ cachꞌij alak uchukꞌab ri cꞌaxcꞌobicpachaꞌ ri kicꞌowibem riꞌoj. 7Lic kajiquibamcꞌu uwach ri cubulibal kacꞌuꞌx ucꞌ alak.Ma ketaꞌam alak jun kucꞌ riꞌoj chupa ricꞌaxcꞌobic, jecꞌulaꞌ alak jun kucꞌ riꞌoj cheucꞌulic ri bochibal cꞌuꞌxaj cuya lo ri Dios.

8 Cakaj cꞌut, hermanos, quetaꞌmaj alakjanipa chi cꞌaxcꞌobic xkicꞌowibej chilaꞌAsia. Ruma wa unimal cꞌaxcꞌobic xpepakawiꞌ, xkanaꞌo na jinta chi kachukꞌabche uchꞌijicwaꞌ y xkachꞌob nenareꞌ na jintachi pa sak cojcꞌasiꞌic. 9 E xkanaꞌ riꞌoj epachaꞌ kꞌatom chi tzij re camic pakawiꞌ.Pero cꞌo xutikoj chike ri xkicꞌowibej, marucꞌ waꞌ xkamajo na jinta uchac ri cacubiꞌkacꞌuꞌx chikibil kib; xew e cubul kacꞌuꞌxrucꞌ ri Dios, ri quebucꞌastajisaj lo ri ecam-inak. 10 Ri Dios e xojesan chwa wa camic

yey cꞌa catajin ne che katoꞌic. Cubulcꞌu kacꞌuꞌx rucꞌ, ma ketaꞌam rucꞌ rutoꞌbalRire cojel pan chi utz woꞌora y chikawachapanok. 11 Y ralak cojtoꞌ ne alak echiriꞌcaꞌan alak orar pakawiꞌ chwach ri Dios.Jecꞌulaꞌ we e qꞌui ri xebanaw re waꞌ, e qꞌuiriꞌ ri quetioxin chwach ri Dios ruma ricuꞌan Rire kuma riꞌoj.

Ri Pablo cukꞌalajisaj suꞌbe na xicꞌow taCorinto

12 Cꞌo ri cuya quiꞌcotemal chike; waꞌ e rikabinic kasilabic kacꞌutum chiwach ralaky chiquiwach conoje ri winak, ma cakanaꞌchikacꞌuꞌx lic sakil y jusucꞌ ri kabinic jelaꞌpachaꞌ ri caraj ri Dios. Yey wa kaꞌanomna e ta ruma unimal naꞌoj re ruwachulew;e ruma rutoꞌbal ri Dios kucꞌ. 13 Janipa ricajilaj alak che ri kacartas, lic e kanaꞌojriꞌ che alak chaꞌ jelaꞌ camaj alak usucꞌ.14 Woꞌora majom alak usucꞌ jubikꞌ puwi rikaꞌanom; koyeꞌem cꞌu ri kꞌij echiriꞌ camajalak usucꞌ ronoje, chaꞌ jelaꞌ pa rucꞌunibalri Kanimajawal Jesucristo lic caquiꞌcot alakchike riꞌoj, jelaꞌ pachaꞌ riꞌoj cojquiꞌcot cheralak.

15Rucꞌ cꞌu wa cubulibal nucꞌuꞌx ucꞌ alak,xuaj quinicꞌow nabe ucꞌ alak chaꞌ jelaꞌ calajcacꞌul alak ri relej nucꞌuꞌx, 16ma xinchꞌoboquinicꞌow ucꞌ alak echiriꞌ quinꞌec Macedo-nia y quinicꞌow tanchic echiriꞌ canmaj binube Judea y jelaꞌ quintoꞌ bi alak che rinubenam. 17 Jelaꞌ ri xinchꞌobo canꞌano,tob na e ta xuꞌanaꞌ. Ruma cꞌu laꞌ, lajchiwach ralak na xinchꞌob ta chi utz saꞌ ricanꞌano. ¿Xa nawi pa we riꞌin canchꞌobrakan ri canꞌano? ¿O xa nawi queb uwari nuchꞌaꞌtem, pachaꞌ junok cubiꞌij: «Licjiquil uwach quinꞌec,» tob retaꞌam chiribilrib na queꞌec taj? 18 Noꞌj riꞌin na je ta laꞌcanꞌano. Ma ruma lic jusucꞌ ri Dios kucꞌ,na utz ta cꞌu riꞌ we ri kachꞌaꞌtem quebuwach queꞌelawi chiwach alak. 19 Jecꞌulaꞌri Kanimajawal Jesucristo, Rucꞌajol ri Dios,ri xojtzijon puwiꞌ che alak junam cucꞌ riSilvano y ri Timoteo, ruchꞌaꞌtem Rire naqueb ta uwach queꞌelawi; ma ronoje ricubiꞌij lic katzij. 20Yey ruma Rire e cuꞌanajanipa tak rubiꞌtisinic ri Dios kucꞌ. E uwar-iꞌche cakayac ukꞌij ri Dios, cakabiꞌij «Areꞌ»y «Amén» che ronoje ri ubiꞌim lo chike.21Yey e ri Dios ri cujiquibaꞌ kacꞌuꞌx chi utzrucꞌ ri Cristo junam ucꞌ alak y xojuchaꞌochaꞌ cojuꞌan re Rire. 22 Ecꞌu Rire uyaꞌomri Ruxlabixel pa kanimaꞌ, cꞌutubal re oj

* 1:1 Corinto e jun tinamit cꞌo pa ri luwar re Acaya.

Page 256: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Corintios 1:23 253 2 Corintios 3:2cꞌo chi pukꞌab yey cuꞌana na cꞌu ronoje riubiꞌtisim lo chike.

23 Lic caril ri Dios ri cꞌo pa wanimaꞌ yretaꞌam cꞌut suꞌbe na xinicꞌow ta chilaꞌCorinto pachaꞌ ri xinchꞌobo. E ma na xuajtaj coc bis chicꞌuꞌx alak ruma canchꞌaꞌbejpa alak.† 24 Na e ta cꞌu cojeꞌtakana pawiꞌalak chwi ri cojom alak; ma ruma ri cubu-libal cꞌuꞌx alak, tiquil alak chi utz. Ricakaꞌano e cojchacun ucꞌ alak chaꞌ cacꞌojiꞌri quiꞌcotemal pa animaꞌ alak.

21 Ruma cꞌu laꞌ, xinchꞌobo na quinopon

ta tanchi ucꞌ alak, ma na xuaj taj canyaalak pa bis. 2 Ma we riꞌin canya alak pabis, ¿china chi cꞌu riꞌ cayaꞌw quiꞌcotemalchwe riꞌin? Na jinta cꞌu nuquiꞌcotemal riꞌwe nuyaꞌom alak pa bis. 3 Ruma cꞌu riꞌxintzꞌiban pan che alak,* chaꞌ we xinoponucꞌ alak, na quinya ta alak pa bis, maquiꞌcotemal ri canwoyꞌej che alak. Lic cꞌutcubul nucꞌuꞌx ucꞌ onoje alak, ma wetaꞌame janipa ri cuya quiꞌcotem chwe riꞌin, cuyaquiꞌcotemche ralak. 4Naxa ta jubikꞌ ri cꞌaxy ri paxibal cꞌuꞌx xinicꞌow wi echiriꞌ rucꞌokꞌej xintzꞌiban pan che alak. Na xinꞌan tacꞌu waꞌ chaꞌ canya alak pa bis, ma e xinꞌanochaꞌ quetaꞌmaj alak lic nim ri rutzil nucꞌuꞌxche alak.

Cuyu alak umac ri jun xutzelej utzij5 Xintzꞌiban cꞌu pan puwi ri jun xinuya

riꞌin pa bis ruma rumac uꞌanom. Y naxew ta riꞌin, ma laj ne uyaꞌom onoje ralakpa bis. (Cambiꞌij “Laj” chaꞌ na lic ta cꞌaxcatataj wa nuchꞌaꞌtem.) 6 Cuꞌan na cꞌulaꞌ janipa ri xꞌan alak che wa jun ticawexechiriꞌ xkꞌat alak tzij puwiꞌ, ma rucꞌ waꞌxutzelej utzij. 7 Ecꞌu ri takal che caꞌan alakwoꞌora e cuyu alak umac y bochiꞌij alakucꞌuꞌx chaꞌ jelaꞌ na casach ta ruma runimalubis. 8 Cantzꞌonoj cꞌu co che alak cꞌututanchi alak ri rutzil cꞌuꞌx alak che. 9Ri xuajriꞌin rucꞌ wa carta e canwilo we coc alakil che ronoje ri nupixabanic. 10 We ralakcacuy alak umac junok, jelaꞌ riꞌin cancuyumac. We cꞌo cꞌu cajawax wi cacuy umac,riꞌin nucuyum chi umac uma ralak y chuparubiꞌ ri Cristo. 11 Canꞌan cꞌu waꞌ chaꞌ ri

Satanás na cumaj ta uchukꞌab pakawiꞌ, malic ketaꞌam chi runoꞌjibal chikij.

Ri Pablo xraj cuto saꞌ uꞌanom riglesia cꞌoCorinto

12 Echiriꞌ xinopon chupa ri tinamitTroas che utzijoxic ri Utzilaj Tzij re riCristo, lic chom ri jekebal re ri nuchacxuya ri Kanimajawal chwe; 13na rucꞌ ta cꞌuriꞌ, na xcubiꞌ ta ri wanimaꞌ, ma na xinrikta ri hermano Tito chilaꞌ. Ruma cꞌu riꞌ,xebenuya can ri hermanos e cꞌo Troas yximpe Macedonia chaꞌ coꞌlnutzucuj.†

Ri chomilaj chac uyaꞌom ri Dios chike14 ¡Xa maltiox cꞌu che ri Dios! Ma cojel

pan chi utz chwa ronoje ruma ri Cristo,yey yaꞌtal chike cakakꞌalajisaj rucꞌuꞌx Rire.Ma kuma riꞌoj queꞌec utzijoxic ri Cristoche ronoje luwar, e pachaꞌ cunabal quiꞌruxlab camuyuyic. 15Oj cꞌu pachaꞌ cunaballic quiꞌ ruxlab camuyuyic copon chwachri Dios, ma kuma riꞌoj cakꞌalajin rucꞌuꞌxri Cristo chiquiwach ri quecolobetajic ychiquiwach ri catajin quisachic. 16 Ecꞌurutzijoxic cakaꞌano e pachaꞌ utewul camicchiquiwach ri na cacaj ta caquito, macucꞌam lo camic paquiwiꞌ. Noꞌj chiquiwachri quecꞌuluw re, e pachaꞌ cunabal quiꞌruxlab, ma cucꞌam lo chomilaj cꞌaslemalchique. Chwach cꞌu waꞌ wa nimalaj chacre ri Dios, ¿china cachꞌijow uꞌanic?✡

17 Riꞌoj na cakaꞌan ta pachaꞌ ri caquiꞌanjujun, ma e qꞌui ri quijalcꞌatim Ruchꞌaꞌtemri Dios, xa quiꞌanom chꞌacabal puak cherutzijoxic; noꞌj ri cakaꞌan riꞌoj chwach riDios y pa rubiꞌ ri Cristo, e cakatzijoj pa sakilwi ri Tzij uyaꞌom ri Dios chike.

31 Echiriꞌ quinchꞌaꞌt chwi ri chac uyaꞌom

ri Dios chike, na e ta re cantacꞌabaꞌkakꞌij. Ma ¿cajawax nawi canya junacarta chiwach alak, cꞌutubal re ri chackaꞌanom? ¿Cajawax nawi cantzꞌonoj chealak catzꞌibaj alak juna carta cubiꞌij we utzri chac kaꞌanom? Laj cꞌo jujun cajawaxwaꞌ chique, pero riꞌoj na cajawax ta chike;2 ma e ralak ri alak kacarta, alak cꞌutubalre ri kachac kaꞌanom. Lic tzꞌibital cꞌupa kanimaꞌ janipa ri uꞌanom ri Dios ucꞌ

† 1:23 Ri Pablo xuto cꞌo jun hermano chilaꞌ Corinto xmacunic y ri nicꞌaj hermanos na xeboc ta il che wa mac. Quil 1Corintios 5:1. E uwariꞌche na xraj taj copon cucꞌ we cꞌamajaꞌ caquiyijbaꞌ waꞌ. Ecꞌu ri xuꞌano, e xtzꞌiban pan chique chaꞌcaquiyijbaꞌ waꞌ y jelaꞌ rire utz copon cucꞌ rucꞌ utzil chomal. * 2:3 Quil nota 2 Corintios 1:23. † 2:13 Ri Pablolic royeꞌem quirason ri hermanos e cꞌo Corinto, ma caraj caretaꞌmaj we xutzir ri problema e cꞌo wi. Quil 2 Corintios7:5-16. ✡ 2:16 2 Co. 3:5

Page 257: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Corintios 3:3 254 2 Corintios 4:6alak kuma riꞌoj, yey wa chac lic cakꞌalajinchiquiwach conoje ri ticawex ruma ri cꞌacꞌbinic silabic alak. 3Lic cꞌut kꞌalaj e alak cꞌu-tubal re ri kachac kaꞌanom, e pachaꞌ alakjun carta tzꞌibital ruma ri Cristo. Yey waꞌwa carta na rucꞌ ta tinta tzꞌibital wi, e rumari Ruxlabixel ri Dios cꞌaslic; y na chwa ta nejutak peraꞌj abaj xtzꞌibaxwi pachaꞌ uꞌanomojertan,✡ ma tzꞌibital chupa ri canimaꞌ riticawex.

4Ruma cꞌu ri uꞌanomri Cristo kucꞌ, caka-jiquibaꞌ uwach ri cakabiꞌij puwi ri kachacyey ri Dios retaꞌam lic katzij waꞌ. 5 We tae laꞌ xa katuquel, na cakachꞌij ta uꞌanic wachac, ma ketaꞌam xew rucꞌ ri Dios petinakwi ri kanaꞌoj y kachukꞌab che uꞌanic ruchacRire. 6 Ecꞌu ri Dios mismo ri xyaꞌw wachac chike, uyaꞌom kanaꞌoj y kachukꞌabre cakakꞌalajisaj chi utz ri cꞌacꞌ tzij cuꞌanRire cucꞌ ri ticawex. Yey na cuꞌan tawaꞌ ruma katakem takanic, ma e ruma ricuꞌan ri Ruxlabixel ri Dios pa kanimaꞌ. Mari takanic cucꞌam lo kꞌatbal tzij re camicpakawiꞌ, noꞌj ri cuya ri Ruxlabixel ri Dioschike e cꞌaslemal.✡

Ri cꞌacꞌ tzij7 Ri takanic tzꞌibital can chwa abaj

cucꞌam lo camic, pero lic cꞌo uchomalil.Ma lic xwon rupalaj riMoisés echiriꞌ xucꞌulwa takanic, cꞌutubal re ruchomalil Rutzij riDios. Yey ri e aj Israel na utz ta xquitzuꞌuwach ri Moisés ruma waꞌ wa wonibal,✡yey waꞌ xa xicꞌowic. 8We cꞌo cꞌu uchomalilri takanic xuya lo ri Dios ojertan, ¡janipacꞌu lo riꞌ ruchomalil ruchac ri Ruxlabixelri Dios cuꞌan kucꞌ! 9 We cꞌo cꞌu uchomalilwa takanic, ri xukꞌalajisaj ri kꞌatbal tzij reri Dios paquiwi ri ticawex ruma ri quimac,¡janipa cꞌu lo riꞌ ruchomalil ri jun chictzij, ri cucꞌut chike suꞌanic cojuꞌan jusucꞌchwach ri Dios! 10 Ri takanic xuya ri Diosojertan cꞌo uchomalil, pero ruchomalil waꞌna cajunimax ta cꞌana rucꞌ ri cꞌacꞌ tzij.11 Rupalaj ri Moisés xwon xa pa jokꞌotajruma ruchomalil ri Tzij xuya ri Dios che;pero ¡más cꞌo uchomalil riꞌ ri cꞌacꞌ tzij, mawaꞌ na casach taj!

12 Ruma lic cubul kacꞌuꞌx che wa nacasach taj, riꞌoj lic cakakꞌalajisaj chi utzri cꞌacꞌ tzij y na jinta cakewaj che. 13 Nae ta pachaꞌ rojertan echiriꞌ ri Dios xuya

ri takanic che ri Moisés, ma rire xuchꞌukrupalaj ruma lic xwonic, chaꞌ ri e aj Is-rael na caquitzutzaꞌ ta ruwonibal, ri xaquicꞌowic.✡ 14 Ecꞌu rique na xcaj tacaquimaj usucꞌ Rutzij ri Dios y cꞌa e newakꞌij ora echiriꞌ cacajilaj wa Tzij Pixabxuya ri Dios ojertan, na caquimaj ta usucꞌ;e pachaꞌ chꞌukutal ri quiwach. Yey waꞌwa chꞌukuyum ri quiwach, xew ri Cristoquesan re chique. 15 Cꞌa wakꞌij ora nenareꞌechiriꞌ cacajilaj wa Tzij Pixab tzꞌibital canruma ri Moisés, e pachaꞌ chꞌukutal ri qui-wach y ruma laꞌ na cakꞌalajin ta ri Kꞌijsakchiquiwach.* 16Noꞌj echiriꞌ junok cutzelejutzij chwach ri Kanimajawal, quesax na cꞌuriꞌ ri chꞌukuyum ruwach. 17 Ri Kanima-jawal e junam rucꞌ ri Ruxlabixel ri Dios;†y china ri cꞌo ri Ruxlabixel ri Kanimajawalpa ranimaꞌ, na jinta chi chuxeꞌ rutakanicjunok chic. 18 Konoje riꞌoj na chꞌukutal tachi ri kawach. E uwariꞌche, cakil chi utzruchomalil ri Kanimajawal y cojwolkꞌinche ukꞌalajisaxic waꞌ rucꞌ ri kabinic kasi-labic. Ma jalan catajin kajalcꞌatixic chaꞌjelaꞌ cojuꞌana pachaꞌ ri Kanimajawal. Yeyri Ruxlabixel Rire e ri caꞌanaw re waꞌ kucꞌ.

4Ri Pablo cukꞌalajisaj ri chomilaj Kꞌijsak re

ri Dios1 Ruma cꞌu waꞌ na capax ta kacꞌuꞌx che

uꞌanic wa chac, ma waꞌ yaꞌtal chike rumari rutzil ucꞌuꞌx ri Dios. 2 Riꞌoj na jinta cꞌocakaꞌan xa xeꞌlakꞌay y qꞌuixbal uwach, naquekasoc tane ri ticawex yey na cakacojtane uwiꞌ ri cubiꞌij Rutzij ri Dios. Ma ecakacꞌut pa sakil wi ri Kꞌijsak chaꞌ jelaꞌconoje ri quetaw re, caquetaꞌmaj lic jusucꞌri cakaꞌano. 3 Yey we cꞌo caquichꞌobo nakꞌalaj ta ri Utzilaj Tzij, waꞌ e chique ri cata-jin usachic quiwach. 4 Rique na caquicojta ri Utzilaj Tzij ma sachisam ri quinaꞌojruma ri jun catakan che ruwachulew; waꞌe ritzel winak, ri xuꞌan pachaꞌ potzꞌ chiquechaꞌ na caquil ta ri chomilaj Kꞌijsak re riCristo, ri cucꞌutubej uwach ri Dios. 5 Nae ta cꞌu cakatzijoj kib riꞌoj; ri cakatzijoje ri Jesucristo e Takanel paquiwi conojeyey riꞌoj xa oj nimanel e alak, ma e carajriꞌ ri Jesús chike.✡ 6 Ma ri Dios ri xtakanche xwon ri kꞌijsak chupa ri kꞌekuꞌm,✡ e

✡ 3:3 Éx. 24:12 ✡ 3:6 Ez. 11:19-20 ✡ 3:7 Éx. 34:29 ✡ 3:13 Éx. 34:29-35 * 3:15 Waꞌ e queꞌelawina caquimaj ta usucꞌ ri Kꞌijsak. † 3:17 Ri Kanimajawal y ri Ruxlabixel ri Dios junam quicꞌuꞌx y junam quinaꞌoj.✡ 4:5 Lc. 22:27 ✡ 4:6 Gn. 1:2-3

Page 258: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Corintios 4:7 255 2 Corintios 5:10Rire ri xwon chupa ri kanimaꞌ chaꞌ rucꞌlaꞌ caketaꞌmaj runimal uchomalil Rire, ricakꞌalajin ruma ri Cristo.*

Mapax kacꞌuꞌx tob cojicꞌow pa cꞌaxcꞌobic7 Ri Kꞌijsak re ri Dios e jun nimalaj bey-

omalil, yey ukꞌalajisam waꞌ chike tob riꞌojxa oj ulew poklaj. Jelaꞌ xuꞌano chaꞌ cakꞌala-jinwaꞌ: Ri unimal chukꞌab cꞌo kucꞌ, na ke tariꞌoj, ma rucꞌ ri Dios capewi. 8Tob cape cꞌuuqꞌuiyal uwach cꞌaxcꞌobic pakawiꞌ, cojel nachupa. Tob cꞌo ubis kacꞌuꞌx, na capax takacꞌuꞌx che. 9 Tob cojternabex rucꞌ cꞌax, riDios na oj rokꞌotam taj. Tob ne cojmachꞌaxpulew, na caquisach ta kawach. 10 Patak cojꞌec wi, ri kacuerpo xaki chwach ricamic cꞌo wi, jelaꞌ pachaꞌ ri xucꞌulumaj riJesús; yey cojicꞌow chupa waꞌ chaꞌ rucꞌ rikabinic kasilabic cakꞌalajin rucꞌaslemal riJesús.† 11Wa oj cꞌo wara che ruwachulew,xaki catewun ri camic pakawiꞌ ruma oj ajchac re ri Jesús; yey cojicꞌow chupa waꞌchaꞌ quilitaj rucꞌaslemal ri Jesús che rikacuerpo, tob ri kacuerpo na jinta ucowilma xa cacamic. 12 Jelaꞌ cꞌu riꞌ ri camic cꞌopakawiꞌ riꞌoj; yey ruma waꞌ, ralak rikomalak ri chomilaj cꞌaslemal re ri Dios.

13 Ecꞌu Rutzij Upixab ri Dios cubiꞌij:Xcubiꞌ nucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios,e uwariꞌche xinkꞌalajisaj Rutzij Rire. Sal.

116:10Jecꞌulaꞌ riꞌoj cubul kacꞌuꞌx rucꞌ ri Dios;e uwariꞌche cakatzijoj rubiꞌ. 14 Ketaꞌamcꞌut e ri xcꞌastajisan lo re ri KanimajawalJesús chiquixoꞌl ri ecaminak, jelaꞌ cuꞌanchike riꞌoj; cojucꞌastajisaj y junam ucꞌ alakcojucꞌam bi rucꞌ Rire. 15 Ronoje cꞌu wakicꞌowibem e uma ralak, chaꞌ jelaꞌ caqꞌui-yar quiwach ri quecꞌuluw re ri unimalrutzil ucꞌuꞌx ri Dios. Yey waꞌ e re yacbalukꞌij ri Dios, ma jelaꞌ lic e qꞌui ri caquitioxijri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios paquiwiꞌ.

16Euwariꞌchena capax ta kacꞌuꞌx, tobnewa kacuerpo catajin uriꞌjobic; noꞌj rucꞌuꞌx-ibal ri kacꞌaslemal na je ta laꞌ uꞌanom, majalan cacꞌojiꞌ ne más kachukꞌab ri jujunkꞌij. 17 Janipa tak wa cꞌax cakatij cheruwachulew xa quicꞌowic, yey waꞌ lic cꞌocutikoj che ri kabinic kasilabic y che richomilaj kacꞌaslemal chilaꞌ chicaj, ri najinta utakexic y na jinta cꞌana cajunimaxwi. 18 Ecꞌu riꞌoj na cakaya ta kacꞌuꞌx che

ri quilitaj wara che ruwachulew, e cakayakacꞌuꞌx che ri na quilitaj taj; ma ronojeri quilitaj uwach xa caqꞌuisic, noꞌj ri naquilitaj ta uwach na jinta utakexic rucowil.

5Ri kocho cꞌo chilaꞌ chicaj

1 Ketaꞌam cꞌut ri kacuerpo wara cheruwachulew e jelaꞌ pachaꞌ juna rancho najinta ucowil oj jekel chupa. Yey echiriꞌcasach uwach ri kacuerpo, cayaꞌtaj jun ko-cho chilaꞌ chicaj na jinta utakexic rucowil,ma na ukꞌab ta achi ꞌanayom re, e ri Diosꞌanayom re. 2 Y ruma laꞌ coj-jilow woꞌora,ma lic cakaj chic cojkꞌax chupa ri kochochilaꞌ chicaj. 3 Ma echiriꞌ cojkꞌax chupawaꞌ, lic cojchꞌukutaj chi utz.* 4 Ruma cꞌulaꞌ, ri oj jekel chupa ri “karancho”wara cheruwachulew, coj-jilowic y cabison kacꞌuꞌx;ma na cakaj taj cakaya can ri kacuerpo elaꞌ xa jelaꞌ; ri cakaj e cakacꞌul ri kacuerpochilaꞌ chicaj y jelaꞌ cajalcꞌatix uwach ri nacacowin taj rucꞌ ri na cacam taj. 5 Yeywaꞌ e uchꞌobom chi lo ri Dios chike; y eRire yaꞌyomri Ruxlabixel chike, cꞌutubal recuya na janipa ri ubiꞌtisim. 6 Ruma cꞌu laꞌ,lic cubul kacꞌuꞌx, tob ketaꞌam echiriꞌ cꞌa ojjekel pa ri kacuerpo wara che ruwachulew,waꞌ e queꞌelawi cꞌamajaꞌ cojeꞌjekela pa rikocho chilaꞌ chicaj rucꞌ ri Kanimajawal Je-sucristo. 7Ronoje cꞌu ri cakaꞌano e ruma ricubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ Rire, na e ta ruma ricakil rucꞌ ri kawach. 8 Lic cubul cꞌu kacꞌuꞌxrucꞌ Rire. Yey e ne lic cakaj chic cakaya canwa kacuerpo chaꞌ jelaꞌ cojeꞌjekela chilaꞌrucꞌ ri Kanimajawal.

Chikawach apanok cakꞌalajin janipa rikaꞌanom

9 Ruma cꞌu laꞌ, e cakaya kib che uꞌanicjanipa ri caraj ri Kanimajawal, chaꞌ jelaꞌcaquiꞌcot Rire kucꞌ tob cꞌa oj cꞌo warache ruwachulew o echiriꞌ oj cꞌo chi rucꞌchilaꞌ chicaj. 10 Ma copon na ri kꞌij echiriꞌkonoje cojeꞌtacꞌala chwach ri kꞌatbal tzij reri Cristo, pa cakꞌalajin wi we ri kaꞌanomwara che ruwachulew cꞌo uchac o na jintauchac, y cayaꞌtaj cꞌu chike chikajujunal ritojbal re ri kaꞌanom.

Ri Pablo quebupixabaj ri ticawex chaꞌquecꞌojiꞌ chi utzil chomal chwach ri Dios

* 4:6 “Cakꞌalajin ruma ri Cristo”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “che rupalaj ri Jesús”. Mt. 17:2; Jn. 8:12 † 4:10Echiriꞌ cakachꞌij uchukꞌab tak ri cꞌaxcꞌobic, cakꞌalajinic e ruma ruchukꞌab y rutoꞌbal ri Jesús kucꞌ. * 5:3“Cojchꞌukutaj chi utz”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “na oj ta chꞌanalic”.

Page 259: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Corintios 5:11 256 2 Corintios 6:1111Lic ketaꞌam cꞌut, chirajawaxic cꞌo kax-

iꞌin ib chwach ri Kajawal; ruma cꞌu riꞌ,quekapixabaj tak ri ticawex chaꞌ caquiyaquib pukꞌab ri Dios. Chwach ri Dios lickꞌalaj saꞌ ri cꞌo pa kanimaꞌ; ecꞌu cakajriꞌoj e cakꞌalajin waꞌ chiwach ralak. 12 Nacakabiꞌij ta waꞌ che alak re yacbal kakꞌij.Ma e cakaj cakatoꞌ alak che retaꞌmaxicsaꞌ ri cakaꞌano chaꞌ jelaꞌ lic caquiꞌcot alakchike. Jecꞌulaꞌ cꞌo cacꞌulubej wi alak uwachchique ri xew queboc il che tak ri quilitajicpero na queboc ta il che ri cꞌo pa ranimaꞌjunok. 13Ma we pachaꞌ chi oj chꞌuꞌjerinak,waꞌ e ruma lic kayaꞌom kib che ruchac riDios. Yey we lic cakachꞌob chi utz saꞌ ricakaꞌano, waꞌ e toꞌbal e alak. 14 Ri rutzilucꞌuꞌx ri Cristo catakan pa kanimaꞌ malic ketaꞌam echiriꞌ xcam Rire paquicꞌaxelconoje, e queꞌelok xecam conoje rucꞌ.15 Xcam cꞌu ri Cristo paquicꞌaxel conojeri ticawex chaꞌ e janipa ri e cꞌas rumarucamic Rire na caquiꞌan ta chi saꞌ ri cacajrique, ma e caquiꞌan janipa ri caraj ri Junri paquicꞌaxel rique xcamic y xcꞌastaj lochiquixoꞌl ri ecaminak.

16 Woꞌora ri cakachꞌob puwi junok, nae ta ruma ri cakil che, pachaꞌ ri caquiꞌanri ticawex re ruwachulew. Tob ne ojertanjelaꞌ xkachꞌob lo riꞌoj puwi ri Cristo, perowoꞌora na cakaꞌan ta chi waꞌ ma xketaꞌmajuwach chi utz. 17 Jecꞌulaꞌ we junok uyaꞌomrib pukꞌab ri Cristo, e jun cꞌacꞌ ticawex.Junwi caril ronoje, ma ri re ojertan xcanajcanok y ronoje uꞌanomcꞌacꞌ rucꞌ. 18Ronojewaꞌ rucꞌ ri Dios petinak wi, ma xojuya chiutzil chomal chwach Rire ruma ri xuꞌan riCristo y xuya cꞌu chike quekatoꞌ ri ticawexchaꞌ quecꞌojiꞌ chi utzil chomal chwach.19Waꞌ e queꞌelawi ruma rucamic ri Cristo,ri Dios cuya chique ri ticawex quecꞌojiꞌchi utzil chomal chwach Rire ma cucuy riquimac. Y xuya cꞌu chike riꞌoj rubiꞌxiquilchiquiwach ri ticawex wa tzij re ri utzilchomal. 20 E uwariꞌche oj takom lo rumari Cristo. Ma kuma riꞌoj ri Dios lic quelajchique ri ticawex chaꞌ quekib rucꞌ. Cojelajcꞌu pa rubiꞌ ri Cristo, jewaꞌ cakabiꞌij: «Yi-jbaꞌ ib alak chwach ri Dios chaꞌ cacꞌojiꞌ alakchi utzil chomal chwach.» 21 Tob ri Cristona jinta cꞌanamac xuꞌano, na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,kuma riꞌoj ri Dios xuꞌan che xrekaj ronojeri kamac chaꞌ jelaꞌ cojuꞌan jusucꞌ chwach riDios ruma xa oj jun rucꞌ Rire.

61E uwariꞌche riꞌoj, ri oj aj chac re ri Dios,

lic cakapixabaj alak: Maꞌan alak ri pachaꞌna il ta uwach ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Diosucꞌutum chiwach alak. 2 Ma jewaꞌ ubiꞌimcan ri Dios pa Ruchꞌaꞌtem:Chupa rukꞌijol echiriꞌ xajawax toꞌbal awe,

xatintoꞌo;Chupa ri kꞌij re colobetajic, xatincolobej Is.

49:8cacha ri Dios.

Cambiꞌij cꞌu che alak: E ukꞌijol waꞌechiriꞌ ri Dios cubiꞌtisij rutoꞌbal; woꞌora ekꞌij re colobetajic chique ri ticawex.

Ri kabinic kasilabic ri oj aj chac re ri Dios3 Cakachajij cꞌu kib chi utz che ri

cakaꞌano chaꞌ na oj ta latzꞌanel chiquejujun chic y jelaꞌ na jinta junok cacꞌakawbi ukꞌij ruchac ri Dios cakaꞌano. 4 Rucꞌronoje ri cakaꞌano e cakacꞌutu oj aj chacre ri Dios. Cakacuy cꞌu ronoje rucꞌ unimalkacꞌuꞌx, tob oj cꞌo pa cꞌax, pa nibaꞌil o pabis; 5 tob cabalacꞌux kapa o cojcꞌam bi pacárcel, tob caquiyac quib ruqꞌuiyal winakchikij; tob cakatij cꞌaxlaj chac, cakacuywaram o cakatij numic.

6 Yey cakacꞌutu oj aj chac re ri Dios machom ri kabinic, cꞌo runaꞌoj ri Dios kucꞌ,cꞌo unimal kacꞌuꞌx y cꞌaxnaꞌbal kacꞌuꞌx, cꞌori Santowilaj Ruxlabixel ri Dios kucꞌ y cꞌaxquekanaꞌ conoje rucꞌ ronoje kacꞌuꞌx.

7 Cakꞌalajinic oj aj chac re ri Dios macakatzijoj ri sakil cꞌutunic, cꞌo ruchukꞌabri Dios kucꞌ y cakaꞌan ri lic usucꞌ y jecꞌulaꞌcakachꞌij quichukꞌab conoje ri queyactajchikij.✡

8 Kacꞌulum yacbal kakꞌij y cꞌakibal bikakꞌij; e cꞌo ri chom quechꞌaꞌt chikij y e cꞌori tzel quechꞌaꞌt chikij. Cabiꞌx chike oj ajrakꞌul, tob na jinta rakꞌubal cakaꞌano. 9Tobe qꞌui quetaꞌam oj aj chac re ri Dios; narucꞌ ta cꞌu riꞌ, e cꞌo jujun caquiꞌan pachaꞌna quetaꞌam ta waꞌ. Xtewun ne ri camicpakawiꞌ; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, cꞌa oj cꞌaslic.Tob lic xojyaꞌ pa cꞌax, pero na oj caminaktaj. 10 Cꞌo kꞌij oj yaꞌom pa bis; na rucꞌ tacꞌu riꞌ, xaki cojquiꞌcotic. Na oj ta beyom;na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, kayaꞌom rubeyomalil riDios chique uqꞌuiyal ticawex. Wara cheruwachulew na jinta cꞌo kucꞌ; na rucꞌ tacꞌu riꞌ, e ri Dios uyaꞌom ronoje ri cajawaxchike.

11 Alak ka hermanos aj Corinto, ronojexkakꞌalajisaj lo chiwach alak, na jinta cꞌana

✡ 6:7 Ef. 6:16-17

Page 260: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Corintios 6:12 257 2 Corintios 7:13xkewaj chiwach alak. Lic kacꞌutum chealak ri cꞌaxnaꞌbal kacꞌuꞌx cꞌo pa kanimaꞌ.12 Etaꞌam alak riꞌoj lic kacꞌutum ri rutzilkacꞌuꞌx che alak, noꞌj ralak na je ta laꞌ caꞌanalak chike riꞌoj. 13 Ecꞌu woꞌora quinchꞌaꞌtucꞌ alak pachaꞌ alak walcꞌoꞌal: Jelaꞌ pachaꞌriꞌoj lic kacꞌutumri rutzil kacꞌuꞌx che ralak,jecꞌulaꞌ ꞌana alak chike riꞌoj.

Kaꞌana chom che ri kabinic kasilabic maoj rocho ri Dios

14Hermanos, macꞌulaj ib alak cucꞌ ri naquicojom ta rubiꞌ ri Cristo, ma ri jusucꞌna cucꞌulaj ta rib rucꞌ ri na jusucꞌ taj y rikꞌijsak na cucꞌulaj ta rib rucꞌ ri kꞌekuꞌm.15 ¿Yey ri Cristo rucꞌ ri Belial* cꞌo nawiutzil chiquiwach? ¿O saꞌ ri utz curik junokucojom rubiꞌ ri Cristo che junok na ucojomtaj? 16 Ri rocho ri Dios na cucꞌulaj ta ribrucꞌ tak ri tiox. Jecꞌuriꞌlaꞌ ralak na jinta chie alak cucꞌ ri tiox, ma ralak alak rocho riDios cꞌaslic. E pachaꞌ rubiꞌim Rire:Quinjekiꞌ cucꞌ y chiquixoꞌlibal rique quim-

bin wi.In cꞌu Riꞌin qui Dios y rique e nutinamit✡

Lv. 26:12; Ez. 37:27xchaꞌ.

17 E uwariꞌche ri Dios jewaꞌ cubiꞌij paRuchꞌaꞌtem:Chixel chiquixoꞌlibal ri e aj mac y chiwesaj

iwib cucꞌ.Michꞌulaj iwib rucꞌ ri na chom taj chwach

ri Dios,y jelaꞌ Riꞌin quixincꞌul chi utz. Is. 52:11; Ez.

20:4118Quinuꞌan cꞌu Ikaw riꞌ,yey riꞌix quixuꞌan ix walcꞌoꞌal 2 S. 7:14cacha ri Kajawxel, ri cꞌo ronoje unimalchukꞌab pukꞌab.

71 E uwariꞌche, hermanos, ruma tak wa

biꞌtisinic uꞌanom lo ri Dios chike, kajoskꞌijkib che tak ri mac retzelam ri kacuerpo yri kanimaꞌ. Rucꞌ jun xiꞌin ib chwach ri Dioskachukꞌubej kib che uchomaxic ri kabinickasilabic chwach ri Dios.

Ri Pablo caquiꞌcot ruma ri xuta che rigle-sia cꞌo Corinto

2 Chojcꞌola co chicꞌuꞌx alak; ma riꞌoj najinta junok kaꞌanom ri na usucꞌ taj che,na jinta junok tzakinak pa mac kuma riꞌojyey na jinta junok kasocosoꞌm. 3 Ecꞌuchiriꞌcambiꞌij waꞌ, na e ta re canya qꞌuix alak; mapachaꞌ ri nubiꞌim lo che alak, lic cꞌo alak

pa kanimaꞌ. Tob cꞌu oj cꞌas riꞌ o tob ne ojcaminak chic, xa jun kacꞌuꞌx ucꞌ alak.

4 Lic cankꞌalajisaj ri cꞌo pa wanimaꞌ chi-wach alak, ma lic cubul nucꞌuꞌx ucꞌ alak.Lic quinquiꞌcot che alak. E ne ralak rixnimarisan nucꞌuꞌx y woꞌora nojinak riwanimaꞌ che quiꞌcotemal tob oj cꞌo pa takcꞌaxcꞌobic.

5 Chwi xojcꞌun Macedonia, pakatzij wina oj uxlaninak taj. Ma tob xa pa tak xpewi ri cꞌax pakawiꞌ, xpe tak chꞌaꞌoj chikijy lic xoc xiꞌin ib pa kanimaꞌ. 6 Pero riDios, ri bochiꞌinel que ri paxinak quicꞌuꞌx,e xbochiꞌin kacꞌuꞌx ruma rucꞌunic ri her-mano Tito kucꞌ.

7Na xew ta cꞌu ruma rucꞌunibal xojquiꞌ-cotic; e lic xojquiꞌcotic ma xkato rire licxquiꞌcot ri ranimaꞌ uma ralak. Ma xubiꞌijchike e lic caꞌaj alak quil alak nuwach, liccabison alak ruma inyaꞌom alak pa bis ylic caꞌaj ne alak cacꞌut alak ri rutzil cꞌuꞌxalak chwe. Ruma tak cꞌu waꞌ, riꞌinmás xin-quiꞌcotic, 8 tob ne xubisoj nucꞌuꞌx echiriꞌxintak bi ri nabe nucarta che alak, ma waꞌxucoj alak pa bis queb oxib kꞌij. Pero najinta chi cubiꞌij nucꞌuꞌx che, ma wetaꞌam ricarta lic cꞌo xutikoj che alak.

9 Ecꞌu woꞌora lic quinquiꞌcotic, na rumata ri xbison alak che ri nucarta, ma eruma ri bis alak xutoꞌ alak chaꞌ catzelejtzij alak, yey wa bis e xraj riꞌ ri Dios chealak. Jecꞌulaꞌ na jinta juna cꞌax xkaꞌan riꞌojche alak. 10 Ri bis petinak rucꞌ ri Dios ecuꞌan chike coc chikacꞌuꞌx ri kamac, chaꞌjelaꞌ cucꞌam lo tzelebal tzij y colobetajicchike y ¡waꞌ na cuya ta bis che junok! Noꞌjri bis re ruwachulew xa cucꞌam lo camic.11 ¡Chilape cꞌu alak ronoje ri utz xucꞌam lori bis alak chwach ri Dios! Ma lic xoc alak ilchewaꞌ y xꞌaj cꞌu cakꞌalajisaj alakwaꞌ chwe.Ecꞌu lic xpe oyowal alak che wa jun mac ylic xꞌaj cꞌu quil alak nuwach. Rucꞌ ronojecꞌuꞌx alak y rucꞌ xiꞌin ib, xya ib alak cheuꞌanic ri utz chwach ri Dios. Rucꞌ cꞌu takri xꞌan alak, woꞌora cakꞌalajinic utz ꞌanomralak. 12 E uwariꞌche, echiriꞌ xintzꞌibaj biri carta che alak, xinꞌano na xew ta rumari jun xꞌanaw re ri na usucꞌ taj y na xewtane ruma ri jun xꞌan ri na usucꞌ taj che,maxinꞌano e chaꞌ cacꞌut alak chwach ri Dios:Pakatzij wi lic coc alak il chike.

13 Ruma cꞌu xoc alak il che ri kacarta,lic xnimar kacꞌuꞌx. Yey uwiꞌ chi ri kaquiꞌ-cotemal riꞌoj, e ruquiꞌcotemal ri Tito, ma

* 6:15 “Belial”: Waꞌ e jun ubiꞌ ritzel winak. ✡ 6:16 1 Co. 3:16; 6:19

Page 261: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Corintios 7:14 258 2 Corintios 8:21lic xnimarisaj lo alak ucꞌuꞌx. 14 Riꞌin nuya-com chi kꞌij alak chwach ri Tito y na quin-qꞌuix ta che ri nubiꞌim. Ma ronoje ri cak-abiꞌij che alak lic katzij; jecꞌulaꞌ riꞌ, janipari kabiꞌim chi che ri Tito pawiꞌ ralak, lic exeꞌrila che alak. 15 Ecꞌu ri cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌxri Tito che alak más canimaric echiriꞌcacꞌun chucꞌuꞌx rucꞌ xiꞌin ib pa animaꞌ alakxcꞌul alak y xya ib alak che uꞌanic janipa rixubiꞌij che alak. 16Lic quinquiꞌcoticma cheronoje lic cubul nucꞌuꞌx ucꞌ alak.

8Ri kasaꞌn cayaꞌiꞌ chique rutinamit ri Dios

e cꞌo Jerusalem1Hermanos, cakaj quetaꞌmaj alak ri uni-

mal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios xquicꞌut rutinamitri Cristo e cꞌo pa tak ri luwar re Mace-donia. 2 Tob rique na xa ta jubikꞌ ri cꞌaxquicꞌowibem, ri quiꞌcotemal cꞌo cucꞌ najinta utakexic. Y tob lic e nibaꞌib, xicꞌowne uwiꞌ ri xquiya che quitoꞌic ri cachbiꞌil.✡3 Riꞌin cambiꞌij ri xinwilo: Ri xquiyaꞌo licpa canimaꞌ xalax wi. Na xew ta xquiyae chirij ri cꞌo cucꞌ, ma xquiya ne uwiꞌ.4 Lic cꞌu xebelaj che cakaya luwar chiqueebare jun quequitoꞌ pan rutinamit ri Diosrucꞌ wa kasaꞌn camolic. 5 Janipa cꞌu rikoyeꞌem riꞌoj chique na xew ta chi xquiꞌanriꞌ, ma nabe ne xquiya quib pukꞌab ri Dios,cꞌa tecꞌuchiriꞌ xquiya ri canimaꞌ chike riꞌojchaꞌ jelaꞌ caquiꞌan janipa ri rajawal ucꞌuꞌxri Dios. 6 Ruma cꞌu laꞌ hermanos, xkabiꞌijche ri Tito chuqꞌuisa na utzaꞌm wa chacxujek ucꞌ ralak puwi rumolic ri kasaꞌn, mawaꞌ e cꞌutubal re ri relej cꞌuꞌx alak.

7 E lic utz ri ꞌanom ralak che ronoje takwaꞌ: lic cꞌo cubulibal cꞌuꞌx alak rucꞌ ri Dios,lic carik alak utzijoxic Ruchꞌaꞌtem ri Dios,yaꞌtal runaꞌoj ri Dios che alak, alak sacꞌajche uꞌanic ruchac ri Dios yey lic ne cꞌax coj-naꞌ alak; jecꞌuriꞌlaꞌ, ꞌana alak chi utz wa junchac re quitoꞌic ri nicꞌaj chic ka hermanos.8 Rucꞌ waꞌ na quintajin ta che uyaꞌic juntakanic che alak. Ma xew xintzijoj che alakri quisacꞌajil ri jujun chic che quitoꞌic ricachbiꞌil, chaꞌ jelaꞌ cacꞌut alak pakatzij wicꞌax quenaꞌ alak ri jujun chic hermanos.9 Ma lic etaꞌam chi alak ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Kanimajawal Jesucristo. Rire licbeyom; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ruma ri rutzilucꞌuꞌx che alak, xuꞌan nibaꞌ che rib chaꞌrucꞌ runibaꞌil e xuya rubeyomalil ri Diosche ralak.

10 Chwi cꞌu wa kasaꞌn camolic, canyanaꞌoj alak puwi ri takal che caꞌan alak; majunabir xjek lo alak umolic waꞌ yey xꞌanalak rucꞌ ronoje cꞌuꞌx alak. 11 Ecꞌu woꞌoraqꞌuisa pan alak utzaꞌmwaꞌ rucꞌ ronoje cꞌuꞌxalak, jelaꞌ pachaꞌ ri xjekebej lo alak uꞌanic.Yaꞌa cꞌu alak janipa ri cachꞌij alak uyaꞌic.12 Ma e junok lic caraj cakasanic, ri Dioscucꞌul chi utz ri kasaꞌn cuyaꞌo e chirij ricꞌo rucꞌ; ma ri Dios na cutzꞌonoj ta chejun ri na jinta rucꞌ. 13 Na cambiꞌij tawaꞌ chaꞌ cacanaj can alak pa nibaꞌil rumari quetoꞌ alak jujun chic. Ma e ri caraje chikajujunal cꞌo kucꞌ janipa ri cajawaxchike. 14 Woꞌora pakꞌab alak cꞌo wi quetoꞌalak ri e cꞌo pa cꞌax. Takal cꞌu che alakcajach alak upa ri cꞌo ucꞌ alak chaꞌ jelaꞌcatzꞌakatisaj alak ri cajawax chique rique.We xopon cꞌu juna kꞌij echiriꞌ ralak cꞌoalak pa cꞌax, ecꞌuchiriꞌ takal chique riquecaquitoꞌ ralak. We conoje jelaꞌ caquiꞌano,cayaꞌtaj cꞌu chique chiquijujunal janipa ricajawaxic. 15 E jelaꞌ pachaꞌ ri tzꞌibital canpa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:E ri lic qꞌui xumolo,

na jinta ukax xcanaj can rucꞌma xujach chique ri jujun chic;

yey e ri na qꞌui ta xumolo,xakareꞌ xuꞌana pan rucꞌma ri cajawax che xyaꞌtaj ruma jun

chic Éx. 16:18cachaꞌ.

Ri etakom bi che umolic ri kasaꞌn16 Xa maltiox cꞌu che ri Dios ma uco-

jom pa ranimaꞌ ri Tito cutoꞌ alak jelaꞌpachaꞌ canꞌan riꞌin. 17 Ma xew xim-biꞌij che queꞌrila alak, na jampatana rucꞌquiꞌcotemal xunimaj ma lic cacha ucꞌuꞌxche queꞌrila wach alak. 18 Junam cꞌutrucꞌ ri Tito cakatak bi jun chic hermanochaꞌ carachbilaj bi. Waꞌ e jun lic chomruchꞌaꞌtibexic caꞌan pa tak riglesias rumari utzilaj chac uꞌanom che utzijoxic riUtzilaj Tzij. 19 Na xew tane waꞌ, mawa jun hermano chaꞌom cuma riglesiasre cojrachbilaj pa tak ri cojꞌec wi cheumolic y che ujachic waꞌ wa kasaꞌn. Waꞌwa chac oj cꞌo wi e re yacbal ukꞌij riKanimajawal Jesucristo y e cꞌutubal re rirelej kacꞌuꞌx. 20 Ecojom kachbiꞌil chaꞌ najinta cꞌo quechꞌaꞌt chikij che uchapabexicwuꞌqꞌuiyal kasaꞌn cꞌo pakakꞌab. 21 Ri cakajriꞌoj e cakaꞌan ronoje chi utz chwach riKanimajawal Jesucristo y chiquiwach ri

✡ 8:2 1 Co. 16:1-4

Page 262: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Corintios 8:22 259 2 Corintios 10:4ticawex. 22 E uwariꞌche junam cucꞌ riquebec, cakatak bi jun chic hermano. Waꞌna xa ta julaj ucꞌutum lic cacha ucꞌuꞌxche uqꞌuiyal chac. Yey woꞌora más necacha ucꞌuꞌx che wa benam ma lic cubulucꞌuꞌx ucꞌ alak. 23 Ri Tito e wachbiꞌil riꞌin,junam oj toꞌbel e alak. Yey ri hermanoserachbilam bi, echaꞌom lo cuma ri tinamitre ri Cristo, ma rucꞌ ri quibinic quisilabicquiyacom ukꞌij ri Cristo. 24 E uwariꞌchechecꞌulu alak chi utz chaꞌ jelaꞌ cacꞌut alak rirutzil cꞌuꞌx alak y jecꞌulaꞌ cakꞌalajin chiqui-wach riglesias suꞌbe lic cojquiꞌcot che alak.

9Ri Dios caraj quekatoꞌ ri nibaꞌib rucꞌ

ronoje kacꞌuꞌx1 Puwi cꞌu wa kasaꞌn re toꞌbal que ruti-

namit ri Dios, na cajawax ta chic cantzꞌibajpan che alak, 2mawetaꞌam chi ri relej cꞌuꞌxalak re catoꞌb alak. E uwariꞌche nuyacomkꞌij alak chiquiwach ri e aj Macedonia.Riꞌin nubiꞌim, ri alak aj Acaya* cꞌo chikasaꞌn molom lo alak junabir. Yey rumawa ꞌanom ralak, e qꞌui chique ri e aj Mace-donia xquijek caquiꞌan que rucꞌ ronojequicꞌuꞌx. 3 E uwariꞌche ebenutakom bi wahermanos ucꞌ alak chaꞌ caquitoꞌ alak cheuqꞌuisic umolic ri kasaꞌn. Ma we yijbamchi alak ri kasaꞌn jelaꞌ pachaꞌ ri nubiꞌim lok,cakꞌalajin cꞌu riꞌ lic katzij ri xkabiꞌij echiriꞌxkayac kꞌij alak. 4Ma cꞌaxtaj quincachbilajbi jujun aj Macedonia yey we xojopon cꞌuucꞌ alak, queꞌkarikaꞌ cꞌamajaꞌ yijbam alakri kasaꞌn. We e xuꞌana riꞌ, qꞌuixbal cꞌuchike riꞌoj y che ralak, ma lic xcubiꞌ kacꞌuꞌxucꞌ alak yey na xꞌan ta cꞌu alak ri kabiꞌimlok. 5Ruma cꞌu waꞌ, xinchꞌobo quebenutakbi ucꞌ alak wa hermanos chaꞌ quenabej bichikawach riꞌoj y caquitoꞌ alak che umolicri kasaꞌn biꞌtisim chi alak. Jecꞌulaꞌ we xo-jopon riꞌoj, yijbam chi alak waꞌ. Cakꞌalajincꞌu riꞌ xkasan alak rucꞌ ronoje cꞌuꞌx alak yna e ta ruma xtak alak che.

6Cancuxtaj cꞌu waꞌ che alak: China ri naqꞌui ta ri cutico, riꞌ na qꞌui ta ri cumolo.Yey china ri lic qꞌui ri cutico, riꞌ lic qꞌuiri cumolo. 7 E uwariꞌche, chijujunal alakchuyaꞌa rukasaꞌn e chirij janipa ri xalax lopa ranimaꞌ, na rucꞌ ta bis y na ruma taminom alak chupa. Ma ri Dios lic cucꞌulucꞌuꞌx ri cuya rukasaꞌn rucꞌ quiꞌcotemal.8 Yey lic cꞌo pukꞌab ri Dios cutoꞌ alak chaꞌcaqꞌuiyar janipa ri cꞌo ucꞌ alak y jelaꞌ cꞌo

ronoje ri cajawax che alak y na xew tariꞌ, ma cuya ne uwiꞌ chaꞌ jelaꞌ catoꞌb alakche uꞌanic chomilaj tak chac. 9 E pachaꞌ ritzꞌibital can chupa Rutzij Upixab ri Dios:Xujach ri cꞌo rucꞌ re quebutoꞌ ri nibaꞌib;janipa cꞌu ri utz uꞌanomna casach ta uwach Sal. 112:9cachaꞌ.

10 Ri Dios e cayaꞌw re rijaꞌ che rawanelyey e cayaꞌw re ri wa che ri cawaꞌic. Ecꞌuriꞌ Rire cuya na janipa ri cajawax che alak ycuya ne uwiꞌ, chaꞌ rucꞌ waꞌ caꞌan alak ri utzy jecꞌulaꞌ lic cꞌo cutikoj ri utzilaj chac caꞌanalak. 11 Jelaꞌ cꞌu riꞌ, cacꞌojiꞌ uqꞌuiyal uwachbeyomalil ucꞌ alak chaꞌ rucꞌ waꞌ catoꞌbalak rucꞌ ronoje cꞌuꞌx alak. Y ecꞌuchiriꞌriꞌoj cakacꞌam bi wa kasaꞌn chique ri ecꞌo pa cꞌaxcꞌobic, rique caquitioxij che riDios. 12 Ecꞌu waꞌ wa toꞌbal na xew tacutzꞌakatisaj ri cajawax chique, ma e cucojpa canimaꞌ rique ri lic quetioxin chwach riDios 13 y jelaꞌ ri quecꞌuluw re wa kasaꞌn liccaquiyac ukꞌij ri Dios. Ma waꞌ e cꞌutubalre pakatzij wi xcoj alak ri Utzilaj Tzij reri Cristo y cabin alak chupa waꞌ, yey ecꞌutubal re ri relej cꞌuꞌx alak chique rique ychique conoje rutinamit ri Dios. 14 Jecꞌulaꞌrique cꞌutubal re ri rutzil quicꞌuꞌx che alak,caquiꞌan orar pawiꞌ alak ruma ri unimalrutzil ucꞌuꞌx ri Dios quilom che alak. 15 ¡Xamaltiox cꞌu che ri Dios ruma ri nimalajsipanic uyaꞌom chike, ma waꞌ lic na jintacꞌo wi!

10Ri Pablo cutoꞌbej rib chiquiwach ri

caquicꞌak bi ukꞌij1 Riꞌin in Pablo cuaj cancoj wib chiwach

alak chupa rubiꞌ ri Cristo, ri na cuꞌan tanim che rib y lic utz ucꞌuꞌx. Ma e cꞌo jujunchixoꞌlibal alak quechꞌaꞌt chwij, caquibiꞌijechiriꞌ in cꞌo ucꞌ alak, pachaꞌ canxiꞌij wibcanchꞌaꞌbej pa alak; yey echiriꞌ in cꞌo naj yquintzꞌiban cꞌu pan ucꞌ alak, na canxiꞌij tacꞌanawib canꞌanwaꞌ, quechaꞌ. 2Cantzꞌonojcꞌu che alak choca alak il che wa cantzꞌibajpan che alak, chaꞌ we xinopon ucꞌ alakna cajawax ta chic canchꞌaꞌbej quipa ju-jun che alak. Noꞌj we cajawaxic, canꞌanna cꞌu riꞌ waꞌ chique ri caquibiꞌij xa pake riꞌoj cojtakanic. 3 Katzij, riꞌoj xa ojticawex, pero na cakaꞌan ta keꞌoj pachaꞌri caquiꞌan ri winak re ruwachulew. 4 Maechiriꞌ cojchꞌoꞌjin chirij ri na utz taj, na

* 9:2 Corinto e jun tinamit cꞌo pa ri luwar re Acaya.

Page 263: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Corintios 10:5 260 2 Corintios 11:9cakaꞌan ta rucꞌ kachukꞌab o kanaꞌoj riꞌoj,ma e cakaꞌan rucꞌ ruchukꞌab y rutoꞌbalri Dios chaꞌ jelaꞌ cakasach uwach ronojeri cayactaj chirij ri Dios; 5 waꞌ e ri itzeltak naꞌoj y tacꞌabal kꞌij, ri quebukꞌatej riticawex chaꞌ na caquetaꞌmaj ta uwach riDios. Cakaya cꞌu ronoje tak noꞌjibal pukꞌabri Cristo chaꞌ cuꞌan pachaꞌ runaꞌoj Rire.6 Echiriꞌ cakilo lic cacoj alak utzij ri Cristo,cꞌa tecꞌuchiriꞌ cakakꞌat tzij paquiwi ri e ajpalajiy tzij.

7 Ralak xew catakej alak ri quilitajuwach. We cꞌo cꞌu junok ujiquibam uwachchiribil rib lic cꞌo pukꞌab ri Cristo, echuchꞌobo chi utz waꞌ: Na xew ta rire cꞌopukꞌab ri Cristo, ma jenelaꞌ riꞌoj. 8 Y naxew ta riꞌ, ma na quinqꞌuix tane che tobcanjiquibaꞌ uwach ri takanic cakaꞌan pawiꞌalak, ma waꞌ e ri Kajawal yaꞌyom pakakꞌab.Y waꞌ na re ta sachibal wach alak, ma reqꞌuiyibal alak chwach ri Dios. 9 Na cuajtaj cachꞌob alak rakan e canxibij pa alakrucꞌ ri cantzꞌibaj pan che alak. 10 Ma cꞌoquebiꞌn re: «Ri Pablo chupa tak rucartas liccꞌax ri cubiꞌij, pachaꞌ lic cꞌo uchukꞌab; noꞌjechiriꞌ cꞌo chikawach, cuxiꞌij rib yna il taneuwach ruchꞌaꞌtem» quechaꞌ. 11Ecꞌu ri que-biꞌn re waꞌ chirajawaxic caquetaꞌmaj na jeta laꞌ uꞌanom, ma e janipa ri cakatzꞌibajpan che alak, junam ubiꞌxiquil cakaꞌanoechiriꞌ oj cꞌo chiwach alak.

12 Riꞌoj na cakachꞌob tane cakajunimajkib cucꞌ ri jujun xa caquitacꞌabaꞌ quikꞌijchiquibil quib. Ma rique xa caquijunimajquib cucꞌ ri cachbiꞌil. Ri quebanaw re waꞌ,na jusucꞌ ta ri quinaꞌoj. 13 Noꞌj riꞌoj nacakatacꞌabaꞌ tane kakꞌij ruma juna chac nakaꞌanom taj, ma e cakaꞌan ri uyaꞌom riDios pakakꞌab. Yey e Rire ri xuya chikexojopon cꞌa chilaꞌ ucꞌ alak rucꞌ ri UtzilajTzij. 14 We tamaji e ri Dios yaꞌyom chikecojopon ucꞌ alak, riꞌ xa pa ke riꞌoj cakaꞌanri chac ucꞌ alak. Pero na e ta riꞌ. Lic cꞌutakal chike cakapixabaj pan alak woꞌora,ma riꞌoj oj ri nabe xojopon ucꞌ alak rucꞌri Utzilaj Tzij re ri Cristo. 15 Na cakat-acꞌabaꞌ tane kakꞌij xa pa ke riꞌoj rucꞌ ruchacjun chic. Ri koyeꞌem e jalan canimar ricubulibal cꞌuꞌx alak, jecꞌulaꞌ canimar rikachac chixoꞌlibal alak e chirij ri uyaꞌom riDios pakakꞌab. 16 Tecꞌuchiriꞌ we xutzin rikachac chixoꞌlibal alak, utz cꞌu riꞌ cojel bi ycojꞌec pa cꞌamajaꞌ catzijox wi ri Utzilaj Tzijre ri Cristo, y jelaꞌ na queꞌkamina ta kib pari chac re jun chic, chaꞌ na cakatacꞌabaꞌ takakꞌij rucꞌ ri chac na kaꞌanom ta riꞌoj.

17 China cꞌu ri caraj cuyac ukꞌij,e chukꞌalajisaj riꞌ janipa ri uꞌanom

ri Dios Kajawxel che rubinic usilabicJer. 9:23-24

18Mawe jun cutacꞌabaꞌ ukꞌij xa chiribil rib,riꞌ na jinta uchac ri cuꞌano; noꞌj we e riDios cayacaw ukꞌij, e kꞌalaj riꞌ utz ri chacuꞌanom.

11Ri caquiꞌan takoꞌn chiquibil quib

1 Chincuyu cꞌana alak we quinchꞌaꞌtqꞌuenok pachaꞌ junok chꞌuꞌjerinak.2 Canꞌan cꞌu waꞌ ma lic cꞌax cannaꞌ alak,yeywa cꞌaxnaꞌbal nucꞌuꞌx che alak e ri Dioscojoyom pa wanimaꞌ. Ma riꞌin nuyaꞌomalak pukꞌab ri Cristo y xew pukꞌab Rirecuaj cꞌo alak. E pachaꞌ juna achi echiriꞌcuya rumiꞌal pukꞌab juna ala pa cꞌulaniquil.Ri caraj rachi e cuya pukꞌab rala jun sakilkꞌapoj ali. Jecꞌulaꞌ ri cuaj riꞌin che ralake na jinta cꞌana chꞌul che alak chwach riCristo. 3 Lic cubisoj nucꞌuꞌx ma cꞌaxtajcacꞌulumaj e alak jelaꞌ pachaꞌ ri xucꞌulumajri Eva ojertan echiriꞌ xsocotaj ruma ri tzelunoꞌjibal ri cumatz. Ma cꞌaxtaj cajalcꞌatajri naꞌoj alak, quesaj cꞌu ib alak pukꞌab riCristo y na catakej ta chi alak rucꞌ ronojecꞌuꞌx alak. 4 Cambiꞌij waꞌ ma echiriꞌ coponjunok ucꞌ alak, tob junwi ri tzijonic cuꞌanpuwi ri Jesús chwach ri tzijonic kaꞌanomriꞌoj che alak, ¡lic cacꞌul cꞌu alak riꞌ! Ycacꞌul ne alak ri petinak rucꞌ juna chicuxlabixel, tob na e ta ri Ruxlabixel ri Dioscꞌulum chi alak. Cacꞌul ne alak jun chictzij, tob junwi chwach ri Utzilaj Tzij cojomchi alak.

5 Cꞌo ri caquibiꞌij e nimak tak takoꞌn yeycaquitacꞌabaꞌ quikꞌij. ¿Cꞌo neba más qui-wach rique chinuwa riꞌin? Canchꞌob riꞌin,na jintaj. 6 Ma tob na quinchꞌaꞌt ta riꞌinrucꞌ nimak tak chꞌaꞌtem pachaꞌ ri caquiꞌanrique, pero riꞌinmás cꞌo wetaꞌam chiquiwarique; y waꞌ nucꞌutum chiwach alak rucꞌronoje ri nuꞌanom chixoꞌlibal alak.

7 Laj cꞌo ri caquichꞌob rakan na jintanuwach; ma echiriꞌ xintzijoj ri Utzilaj Tzijre ri Dios che alak, na xintzꞌonoj tanecꞌana rajil ri nuchac. ¿Cꞌo neba numacriꞌ chiwach alak ruma waꞌ? Ma we xinꞌanchꞌutiꞌn che wib, e chaꞌ canimarisax kꞌijralak chwach ri Dios. 8Echiriꞌ riꞌin xincꞌojiꞌucꞌ alak, e jujun chic iglesias ri xquitaklo puak chwe. Ecꞌu xincꞌam puak chiquerique chaꞌ utz xinkꞌalajisaj ri Utzilaj Tzijchiwach ralak. 9 Ma echiriꞌ in cꞌo ucꞌ

Page 264: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Corintios 11:10 261 2 Corintios 11:33alak yey cꞌo cꞌu xajawax chwe, na jintaxintzꞌonoj che ralak. Ri xetoꞌw we e rihermanos e petinak Macedonia. Na jintacꞌu xincꞌam che ralak ma na xuaj taj xinyaalcꞌayew che alak y na cuaj tane canꞌanwaꞌ chikawach apanok. 10 Yey pakatzijwi ri Kꞌijsak re ri Cristo pa wanimaꞌ cꞌowi; ruma cꞌu riꞌ canjiquibaꞌ uwach waꞌ:E na jinta junok chilaꞌ Acaya quesan reri quiꞌcotemal cannaꞌo ruma na canya taalcꞌayew che alak. 11 Chiwach ralak, ¿saꞌnawi ube na cantzꞌonoj ta wajil che alak?¿Ruma nawi na cꞌax ta cannaꞌ alak? Na eta riꞌ, ma ri Dios lic retaꞌam saꞌ ri cꞌo pawanimaꞌ.

12 Ecꞌu ri na cantzꞌonoj ta wajil che alak,na canwokꞌotaj ta uꞌanic chaꞌ jelaꞌ cakꞌala-jinic na junam ta cojchacun riꞌoj pachaꞌ rijujun chic, ri caquijunimaj ri quichac rucꞌri kachac riꞌoj xa re yacbal quikꞌij. 13Riquexa e socosoꞌnel, na e ta sakil takoꞌn maquiꞌanom che quib pachaꞌ e takoꞌn re riCristo. 14 Macam cꞌu animaꞌ alak che waꞌ;ma jenelaꞌ cuꞌan ri Satanás, cuꞌan che ribpachaꞌ e jun ángel re Kꞌijsak. 15E uwariꞌchemacam animaꞌ alak che we ri e aj chac reri itzel winak caquiꞌan che quib pachaꞌ eꞌanal re ri jusucꞌ. Pero copon cꞌu ri kꞌijechiriꞌ caquicꞌul na ri tojbal re ri na utz tajquiꞌanom.

16 Jumul chic cambiꞌij: Machꞌob alakwe riꞌin xinchꞌuꞌjeric. Yey we cꞌo junokche alak jelaꞌ cuchꞌobo, chuyaꞌa luwarchwe cantacꞌabaꞌ cꞌana nukꞌij pachaꞌ junokchꞌuꞌjerinak. 17 Ri cakatacꞌabaꞌ kakꞌijna e ta ucꞌutuꞌn ri Kanimajawal chike;pero cantacꞌabaꞌ cꞌana nukꞌij pachaꞌ junokna jusucꞌ ta runaꞌoj. 18 Lic e qꞌui ricaquitacꞌabaꞌ quikꞌij ruma ri caquiꞌan cheruwachulew, yey woꞌora canꞌan cꞌana weriꞌin. 19 Ralak lic cꞌo naꞌoj alak; na rucꞌta cꞌu riꞌ, lic quecꞌul alak ri sachinakquinaꞌoj. 20 E cuyum cꞌu alak riꞌ riquetob lic quetakan pawiꞌ alak, caquichapri e alak y caquiqꞌuis ne rubitak e alak,yey lic caquiꞌan nim che quib chiwachalak. ¡Cuyum ne alak tob caquipachꞌ kꞌabchipalaj alak! Ronoje waꞌ cuyum alak y najinta cabiꞌij alak che. 21 Laj qꞌuixbal cꞌuchwe riꞌin ma na xinchꞌij ta uꞌanic pachaꞌri caquiꞌan rique.

Pero we rique na queqꞌuix ta checaquitacꞌabaꞌ quikꞌij, jecꞌulaꞌ riꞌ canꞌanriꞌin, tob rucꞌ waꞌ pachaꞌ in chꞌuꞌjerinak.

22 Rique caquitacꞌabaꞌ quikꞌij ma e aj he-breo; jelaꞌ riꞌin, in aj hebreo yey canrikri chꞌaꞌtem hebreo. Rique caquiꞌan nimche quib ma e cuqꞌuil ri tinamit re Israel,jelaꞌ riꞌin in cuqꞌuil ri tinamit re Israel.Rique caquiyac quikꞌij ma e ralcꞌoꞌal canri Abraham; jelaꞌ riꞌin, in ralcꞌoꞌal can riAbraham. 23 Rique caquibiꞌij e aj chac reri Cristo, jelaꞌ riꞌin pakatzij wi in aj chacre ri Cristo yey más nim ri chac nuꞌanomriꞌin chiquiwa rique. Tob quinchꞌaꞌt pachaꞌin chꞌuꞌjerinak, cambiꞌij cꞌu waꞌ: Riꞌin másin chacuninak y más nutijom cꞌax chiqui-wach rique. Mauqꞌuiyal laj balacꞌumnupa,uqꞌuiyal laj inyaꞌom pa cárcel, uqꞌuiyal lajxtewun ri camic panuwiꞌ. 24 Raj judiꞌabwoꞌob laj xquijichꞌ nupa pa treinta y nueveasial.✡ 25Yey oxib laj in ꞌanom pa barijon,julaj in ꞌanom paꞌbaj.✡ Oxlaj ya laj injikꞌinak pa yaꞌ ruma xmukutaj ri barco incꞌo chupa, yey xinchꞌij ne jun akꞌab rucꞌjun kꞌij in cꞌo chwi ri mar. 26 Uqꞌuiyal lajnuꞌanom unimal be. Ya laj in jikꞌinak patak nimayaꞌ. Ya laj in caminak paquikꞌabelekꞌomab y paquikꞌab ri na e ta cuqꞌuilri nutinamit. Ya laj incamisam cuma neri watz-nuchakꞌ. Ya laj incamisam pa taktinamit, pa tak luwar catzꞌintzꞌotic y chwiri mar. Ya laj ne incamisam cuma ricaquibiꞌij cubul quicꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo, tobwaꞌ na katzij taj. 27Nutijom cꞌaxlaj chac ycosic. Uqꞌuiyal laj nucuyumwaram, numicy tzajin chiꞌ. Ruma tak ri lic cꞌo canꞌano,uqꞌuiyal laj na utz ta chi ne xinwaꞌic. Nuti-jom cꞌaxcꞌolil tew y xincanajic na jinta chine nukꞌuꞌ. 28Y xaki uwi chi waꞌ, ri jujun kꞌijlic saꞌchi rubis nucꞌuꞌx cuma tak riglesias;e cannaꞌ riꞌin waꞌ e pachaꞌ jun ekaꞌn cꞌopanuwiꞌ. 29 We cꞌo junok cꞌo pa cꞌax y najinta uchukꞌab, e cannaꞌ riꞌin pachaꞌ in riincꞌulumayom re waꞌ. We cꞌo junok cuminjunok chic pa ri mac, waꞌ cuya woyowal.

30 We chirajawaxic cꞌut canyac nukꞌij,ri tacꞌabal nukꞌij canꞌano e cantzijoj takri cukꞌalajisaj, riꞌin na jinta nuchukꞌab.31 Ecꞌu ri Dios, Rukaw ri Kanimajawal Je-sucristo ri na jinta utakexic nim ukꞌij, eetaꞌmayom re na rakꞌubal ta wa cambiꞌij.32Tape cꞌu alak ri xincꞌulumaj Damasco: Riaj wach cꞌo chwach ri rey Aretas xtakanche quicojic e aj chajal re ri tinamit chaꞌquinquichapo. 33Yey ruma cꞌu riꞌ xinkasaxlo chupa jun nimalaj chacach, ximom lorucꞌ lazo chwi jun nimalaj tapia cꞌo ven-

✡ 11:24 Dt. 25:3 ✡ 11:25 Hch. 14:19

Page 265: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Corintios 12:1 262 2 Corintios 12:20tana che.

12Tob ri Pablo lic utijom cꞌax, ruchukꞌab ri

Dios cꞌo rucꞌ rire1 Tob na jinta cutikoj che junok cuꞌan

nim che rib, na rucꞌ ta cꞌu riꞌ cantzijoj saꞌrucꞌutum y rukꞌalajisam ri Kajawal chin-uwach. 2 Lic wetaꞌam cꞌu uwach jun achiuyaꞌom rib pukꞌab ri Cristo. Ecꞌu cajlajujjunab waꞌ ricꞌowic echiriꞌ rire xcꞌam bicꞌa chilaꞌ chicaj. Na wetaꞌam ta cꞌut wexcꞌam bi rucꞌ rucuerpo o xa e ri ranimaꞌxeꞌec, xew ri Dios etaꞌmayom re. 3 Xewcꞌuwetaꞌamxcꞌambi, tob pachaꞌ ri nubiꞌimchic, na wetaꞌam taj we xcꞌam bi rucꞌrucuerpo o xa e ri ranimaꞌ xeꞌec, xew riDios etaꞌmayom re. 4 Ri wetaꞌam, e xcꞌambi chupa ri chomilaj luwar chilaꞌ chicaj.Chilaꞌ cꞌu riꞌ xuta chomilaj tak tzij yeywaꞌ na yaꞌtal tane cꞌana che junok cutzijoj.5 Cambiꞌij cꞌu riꞌ, utz canyac ukꞌij ri xilowre y ri xtaw re waꞌ. Pero we canyac nukꞌijriꞌin, na e ta cantzijoj ri kꞌalajisam chwe,ma xew cantzijoj ri cꞌakibal bi nukꞌij. 6Mawe ta cuaj canyac nukꞌij ruma rukꞌalajisamri Dios chwe, riꞌ na rakꞌubal ta ri cambiꞌij,ma lic e ube riꞌ. Pero na canꞌan taj, ma nacuaj taj cꞌo junok cucoj uwi ri ilitajinak y ritatajinak chwe.

7 Yey chaꞌ na canyac ta cꞌu nukꞌij rumana jinta cꞌana cꞌo wi ri kꞌalajisam chwe,xyaꞌtaj cꞌu che ri Satanás cucoj jun cꞌaxche ri nucuerpo pachaꞌ juna qꞌuix xakicuchꞌiquichꞌaꞌ chwe. 8 Ruma cꞌu riꞌ, oxlajxinelaj che ri Kajawal chaꞌ caresaj waꞌchwe. 9 Noꞌj Rire jewaꞌ xubiꞌij chwe: «Riunimal rutzil nucꞌuꞌx cꞌo awucꞌ, e waꞌri lic cajawax chawe. Ma ri nuchukꞌabmás cakꞌalajin cucꞌ ri na jinta quichukꞌab»xchaꞌ. E uwariꞌche riꞌin lic quinquiꞌcotche echiriꞌ na jinta nuchukꞌab, ma jelaꞌ ecacꞌojiꞌ ruchukꞌab ri Cristo wucꞌ. 10 Rumacꞌu laꞌ, rucꞌ quiꞌcotemal canchꞌij tak ri cꞌaxcape panuwiꞌ ruma in re ri Cristo, tob najinta nuchukꞌab, tob e cꞌo ri tzel quechꞌaꞌtlo chwij, tob nucuyum nibaꞌil, tob inyaꞌompa cꞌax y pa bis; ma echiriꞌ cannaꞌo najinta nuchukꞌab, emás cannaꞌ ruchukꞌab riCristo cꞌo wucꞌ.

11 Xa uma cꞌu ralak xintacꞌabaꞌ nukꞌijpachaꞌ cuꞌan junok na jusucꞌ ta runaꞌoj,pero e ralak xinminow alak chupa. Ecꞌuri lic usucꞌ e ralak ri cayacaw alak nukꞌij.Ma tob na jinta nuwach riꞌin, pero waꞌwa nimak e takoꞌn ri xa caquiꞌan nim che

quib, rique na jinta más quiwach chinuwariꞌin. 12 Echiriꞌ xinchacun chixoꞌlibal alak,xkꞌalajin chiwach alak in utakoꞌn ri Cristo.Ma echiriꞌ xincꞌojiꞌ ucꞌ alak, na xincos tache ucꞌutic chiwach alak tak ri cꞌutubalre ruchukꞌab ri Dios rucꞌ nimak tak mila-gros. 13 ¿Saꞌ nawi ri xinjaljob wi chiwachalak? ¿Na xinꞌan ta neba che alak pachaꞌ rixinꞌan chique ri nicꞌaj chic iglesias? Laj eri xinjaljob wi ma na xinya ta alcꞌayew chealak ruma na xintzꞌonoj ta wajil che alak.We e numac waꞌ, cuyu alak numac.

Ri Pablo cuyijbaꞌ pan ri urox roponibalCorinto

14Tape alak: Riꞌin nuyijbam chi wib chaꞌquinopon ucꞌ alak churox laj. Y we xino-ponic, na canya ta alcꞌayew che alak, mana jinta cꞌo cantzꞌonoj che alak. Ecꞌu ri cuajche alak na e ta ri cꞌo ucꞌ alak,ma e ri cacꞌutalak ri rutzil cꞌuꞌx alak chwe. Xew cꞌu liccuaj cantoꞌ alak pachaꞌ cuꞌan juna achi cucꞌri ralcꞌoꞌal. Ma chique ri quichu-quikawtakal wi caquitzucuj ri cajawax chique richꞌutiꞌk; na e ta ri chꞌutiꞌk ri takal chiquecaquitzucuj ri cajawax chique ri quichu-quikaw. 15 Ecꞌu riꞌin rucꞌ ronoje nucꞌuꞌxna xew ta canqꞌuis ronoje ri cꞌo wucꞌ, macanyanewib che toꞌic alak rucꞌ ri cꞌaslemalalak chwach ri Dios. Pero e canwil riꞌin,echiriꞌ más cancꞌut ri cꞌaxnaꞌbal nucꞌuꞌxche alak, e más cakꞌob ri cꞌaxnaꞌbal cꞌuꞌxralak chwe riꞌin.

16 Etaꞌam cꞌu alak na xinya ta alcꞌayewche alak. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, e cꞌo ricaquibiꞌij xinwesaj ne puak che alak xaxeꞌlakꞌay. 17 ¿Suꞌchac cachꞌob alak waꞌ?¿Cꞌo neba juna socosoꞌnel nutakom bi ucꞌalak? 18Riꞌin xintzꞌonoj che ri Tito queꞌrilaalak y xintak bi ri jun hermano rucꞌ.¿Xuꞌan neba elekꞌ ri Tito che alak? Rirejunam wucꞌ riꞌin xa jun kacꞌuꞌx che ricakaꞌano.

19 Hermanos, laj cachꞌob alak e ronojewa nubiꞌim lok xa re toꞌbal kib, pero na e tariꞌ. Ma pakatzij wi chwach ri Dios y chuparubiꞌ ri Cristo kabiꞌim lo waꞌ re toꞌbal ealak, ri lic cꞌax cakanaꞌ alak. 20 Cubisojnucꞌuꞌx ma cꞌaxtaj we xinopon ucꞌ alak,na utz ta ꞌanom alak y jelaꞌ cꞌu riꞌ nacucꞌul ta nucꞌuꞌx ri quiꞌnrikaꞌ. Yey we eriꞌ, laj na cucꞌul ta cꞌuꞌx alak ri woponi-bal ma riꞌ yaj ri quiꞌnꞌanaꞌ. Cubisoj cꞌunucꞌuꞌx ma cꞌaxtaj cꞌo chꞌaꞌoj chixoꞌlibalalak, cꞌo ri cꞌax quicꞌuꞌx chiquij jujun chic,cꞌo oyowal chiwach alak, jachom pa alak,

Page 266: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Corintios 12:21 263 2 Corintios 13:14cꞌo ri caquichꞌamij quib, cꞌo ri e aj molot,cꞌo ri caquiꞌan nim che quib yey e cꞌori e sokꞌosak e quiwach e tzucul chꞌaꞌoj.21 Cubisoj cꞌu nucꞌuꞌx ma cꞌaxtaj we xino-pon tanchi ucꞌ alak, laj quiꞌnrikaꞌ e qꞌuiche alak cꞌa e cꞌo pa mac y na quitzelemta quitzij chwach ri Dios; ma caquiꞌan takri chꞌulilaj mac, caquetzꞌabej uwa quikꞌijcucꞌ jujun chic na quicꞌulel taj y quiyaꞌomquib che uꞌanic ronoje tak ri rayibal re riquitiꞌjil. We xiꞌnrika cꞌu riꞌ waꞌ, lic quin-qꞌuix chwach ri Dios uma ralak y quebenu-wokꞌej cꞌu riꞌ ri quebanaw re waꞌ.

131Rutzij Upixab ri Dios jewaꞌ cubiꞌij: «We

e cꞌo queb oxib caquijiquibaꞌ uwach rumacjunok ma xquilo echiriꞌ camacunic, cakꞌatcꞌu tzij riꞌ puwi raj mac.»✡ E urox laj waꞌquinopon ucꞌ alak, 2 yey cꞌo cuaj cambiꞌijche onoje alak y chique ri na cokꞌotamta can ri quimac. Waꞌ e ri nubiꞌim chican che alak echiriꞌ xinopon chucalaj ucꞌalak y woꞌora cambiꞌij tanchic tob na injinta ucꞌ alak: We xinopon tanchic, naquiꞌntoꞌo ta wiꞌ alak. 3 Cancꞌut cꞌu riꞌchiwach alak ri catzꞌonoj alak, waꞌ e ricꞌutubal re we pakatzij wi ri nutzij riꞌine utzij ri Cristo. Ma Rire na cuxiꞌij tarib yey lic cꞌo uchukꞌab re cusucꞌupij ribinic silabic alak. 4 Pakatzij wi ri Cristoechiriꞌ xcamisax chwa cruz e pachaꞌ najinta uchukꞌab, pero woꞌora Rire cꞌaslicruma ruchukꞌab ri Dios. Jecꞌuriꞌlaꞌ we riꞌojxa jun kaꞌanom rucꞌ ri Cristo, e pachaꞌ najinta kachukꞌab ruma ri cꞌax cakatijo, noꞌjcojcꞌasiꞌ ruma ruchukꞌab ri Dios cꞌo kucꞌyey cakacꞌut na cꞌu riꞌ wa chukꞌab echiriꞌcojopon ucꞌ alak. 5 Chꞌobo alak rakan wepakatzij wi cꞌo cꞌutubal re ri cubulibal cꞌuꞌxalak rucꞌ ri Kanimajawal Jesucristo y cꞌocꞌu alak pukꞌab Rire. ¿Na etaꞌam ta nebaalak Rire cꞌo pa animaꞌ alak? ¿O cꞌaxtaj najinta ne cꞌana cꞌutubal rewaꞌ chupa ri binicsilabic alak? 6Ecꞌu cuaj riꞌin quetaꞌmaj alakwaꞌ: Che ri kabinic kasilabic cakꞌalajiniccꞌo ri Cristo pa kanimaꞌ y Rire caquiꞌcotrucꞌ ri kaꞌanom. 7 Cakatzꞌonoj cꞌu cheri Dios chaꞌ ralak na catzak ta cꞌana alakchupa ri na utz taj. Na cakatzꞌonoj ta waꞌre yacbal kakꞌij riꞌoj, ma xew cakaj caꞌanalak ri utz, tob e cꞌo ri caquicꞌak bi kakꞌij

riꞌoj.* 8Ma riꞌoj na jinta pakakꞌab cakacꞌakbi quikꞌij ri quebin chupa ri Kꞌijsak. Ricakaꞌano e cojchacun ne ruma ri Kꞌijsakchaꞌ conoje quebin chupa. 9E uwariꞌche liccojquiꞌcot chewe cacꞌojiꞌ chukꞌab ralak cheuꞌanic ri utz, tob quilitaj cꞌut pachaꞌ e najinta chi kachukꞌab riꞌoj. Cakatzꞌonoj cꞌuche ri Dios chaꞌ e cuchomaj chi utz ri binicsilabic alak. 10 Ruma cꞌu waꞌ, quintzꞌibanapanok xalokꞌ cꞌamajaꞌ quinopon ucꞌ alak,chaꞌ we xinoponic, na cajawax ta chi cꞌaxquinchꞌaw pawiꞌ alak. Ma ri chac uyaꞌomri Dios chwe e re qꞌuiyibal alak, na re tasachibal wach alak.

Qꞌuisbal uchꞌaꞌtem ri Pablo che riglesia cꞌoCorinto

11 Qꞌuisbal cꞌu re hermanos, cambiꞌijwaꞌ che alak: Cꞌola quiꞌcotemal pa animaꞌalak, sucꞌupij ri binic silabic alak chwachri Dios, nimarisaj cꞌuꞌx alak chiwach alak,chuꞌana xa jun cꞌuꞌx alak y cꞌola alak chiutzil chomal. Y ecꞌu ri Dios, ri aj yaꞌlutzil chomal y rutzil cꞌuꞌxaj, cacꞌojiꞌ ucꞌalak. 12 Yaꞌa rutzil wach alak chiwachalak rucꞌ jun sakil tzꞌubuj chiꞌaj chwach riDios.† 13Conoje ri hermanos wara caquiyapan rutzil wach alak. 14 Cꞌulu cꞌu onojealak ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri KanimajawalJesucristo y ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios, yeychuꞌana xa jun cꞌuꞌx alak ruma ri Santow-ilaj Ruxlabixel. Amén.

✡ 13:1 Dt. 19:15 * 13:7 “Tob e cꞌo ri caquicꞌak bi kakꞌij riꞌoj”: We ri aj Corinto caquiyijbaꞌ quib, na cajawaxta chic cakꞌat tzij paquiwiꞌ. We jecꞌulaꞌ riꞌ xuꞌano, laj e cꞌo jujun caquibiꞌij na jinta uchukꞌab ri Pablo ma na xukꞌat tatzij paquiwiꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri ubiꞌim lok. † 13:12 Ri Pablo jewaꞌ xubiꞌij ma rique e caquiꞌan waꞌ chiquiwach echiriꞌcaquiya rutzil quiwach.

Page 267: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Gálatas 1:1 264 Gálatas 2:3

Ri carta xutzꞌibaj ri Pabloche riglesia cꞌo GalaciaRi Pablo cuya pan rutzil quiwach ri her-

manos e cꞌo Galacia1 Riꞌin in Pablo, in utakoꞌn ri Dios. Na e

ta cꞌu juna ticawex takayom lo we, na e tajuna achi cojoyomwe;ma e ri KanimajawalJesucristo y e ri Kakaw Dios, ri Jun xucꞌas-tajisaj lo Rucꞌajol chiquixoꞌl ri ecaminak.2 Junam cꞌu cucꞌ conoje ri hermanos e cꞌowara wucꞌ, cantzꞌibaj pan wa carta chiqueriglesias e cꞌo che ri luwar re Galacia.3 Cꞌulu cꞌu alak ri unimal rutzil cꞌuꞌxaj yri utzil chomal re ri Kakaw Dios y re riKanimajawal Jesucristo, 4 ri xuya rib pacamic ruma ri kamac. Xuꞌan waꞌ ma e xrajriꞌ ri Kakaw Dios che chaꞌ jelaꞌ cojresaj loche ronoje ri na utz taj caquiꞌan ri winakchupa tak wa kꞌij oj cꞌo wi. 5 Kayaca cꞌuukꞌij ri Kakaw Dios wakꞌij ora y chikawachapanok na jinta chi utakexic. Amén.

Xa jun ri Utzilaj Tzij re ri Dios6 E riꞌin lic cacam wanimaꞌ che ma na

jampatana xya can alak ri Dios, ri xusiqꞌuijalak ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Cristo,yey ecꞌu woꞌora e takem alak jun cꞌutunicjunwi chwa ri Utzilaj Tzij re ri Cristo. 7Waꞌna e ta queꞌelawi cꞌo juna chic UtzilajTzij puwi ri Cristo. Pero e cꞌo jujun xacaquisachisaj naꞌoj alak y e cacaj caqui-jalcꞌatij ri Utzilaj Tzij re ri Cristo. 8 Tobne junok chike riꞌoj o juna ángel re chilaꞌchicaj cutzijoj juna chic cꞌutunic che alakjunwi chwa ri Utzilaj Tzij katzijom chi riꞌojche alak, peta cꞌu riꞌ ri kꞌatbal tzij re ri Diospuwiꞌ. 9 Jelaꞌ pachaꞌ ri nubiꞌim lok, cambiꞌijtanchi woꞌora: We cꞌo junok cutzijoj junachic cꞌutunic junwi chwa ri Utzilaj Tzij tomchi alak, peta cꞌu riꞌ ri kꞌatbal tzij re ri Diospuwiꞌ.

10¿E neba cantzucuj riꞌin ri yacbal nukꞌijchiquiwach ri ticawex o e cuaj canꞌan ja-nipa ri caraj ri Dios? ¿E neba cuaj riꞌinquinel chi utz chiquiwach ri ticawex? Weta riꞌin xa e cantzucuj ri cayac nukꞌij cumari ticawex, riꞌ na in ta sakil aj chac re riCristo.

Ri Utzilaj Tzij xtzijox ruma ri Pablo11Chetaꞌmaj cꞌu alak hermanos: Ri Utzi-

laj Tzij cantzijoj riꞌin na xa ta uchꞌaꞌtemjuna achi, 12 na e ta juna achi xyaꞌw chwey na che tane juna achi xinmaj wi waꞌ;

ma e ri Kanimajawal Jesucristo xkꞌalajisanchwe.

13Tom chi cꞌu alak puwi ri nubinic nusi-labic ojertan echiriꞌ nutakem tak ri cojobalque raj judiꞌab; rucꞌ cꞌax xebenuternabejrutinamit ri Dios ri quicojom rubiꞌ ri Cristoy lic xintij ukꞌij cansach quiwach conoje.14 Chiquixoꞌl ri wachbiꞌil junam oj qꞌuiyi-nak lok, in ri lic xinya wib che utakexic takri cojobal que can ri katiꞌ-kamam ri oj ajjudiꞌab. 15 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri Dios xin-uchaꞌ lo riꞌin echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne quinalaxic,xinusiqꞌuij ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx16 y xukꞌalajisaj uwach Rucꞌajol chwe chaꞌe cantzijoj ri Utzilaj Tzij chique ri na e taaj Israel. Yey puwi waꞌ na xintzꞌonoj tanenunaꞌoj che juna ticawex.

17 Na xinꞌec tane Jerusalem re que-beꞌnuwila ri ebuꞌanom takoꞌn nabe chin-uwa riꞌin. Ri xinꞌano, e xinꞌec Arabia ycꞌa tecꞌuchiriꞌ xintzelej tanchi Damasco.18Xicꞌow na cꞌu oxib junab echiriꞌ xintzelejJerusalem re canwetaꞌmaj uwach ri Pedroy xincꞌojiꞌ chilaꞌ rucꞌ woꞌlajuj kꞌij. 19 Yeyna xinwil ta quiwach ri jujun chic e takoꞌn;xew xinwil uwach ri Jacobo, ruchakꞌ riKanimajawal. 20 Chwach cꞌu ri Dios cam-biꞌij che alak: Wa cantzꞌibaj pan che alak lickatzij, na rakꞌubal taj. 21 Tecꞌuchiriꞌ xinꞌectanchi che tak ri luwar re Siria y re Cilicia.22Chupa tak laꞌ la kꞌij, ri hermanos re rigle-sias e cꞌo Judea cꞌamajaꞌ ne caquetaꞌmajnuwach riꞌin, 23 xew quitom cabiꞌxic: «Erachi xojuternabej rucꞌ cꞌax ruma kacojomrubiꞌ ri Kanimajawal, woꞌora catajin cheutzijoxic ri Utzilaj Tzij, yey e ne rire ri licxraj cusachisaj uwach waꞌ.» 24 Wuma cꞌuriꞌin ri hermanos e aj Judea lic xquiyacukꞌij ri Dios.

2Ri e aj wach re riglesia caquita puwi ri

chac cuꞌan ri Pablo chiquixoꞌl ri na e taj ajjudiꞌab

1 Xicꞌow na cꞌu cajlajuj junab echiriꞌxinꞌec tanchi Jerusalem rucꞌ ri Bernabé,yey xincꞌam bi ri Tito kucꞌ. 2 Xinꞌec cꞌut,ma ri Dios xukꞌalajisaj chwe chirajawaxicquinopon chilaꞌ. Xkamol cꞌu kib xewcucꞌ ri e aj wach re riglesia y xinkꞌalajisajchiquiwach ri Utzilaj Tzij cantzijoj chiqueri na e ta aj judiꞌab. E xinꞌan waꞌ chaꞌjanipa ri nuꞌanom chic y tak ri quintajinche uꞌanic na casach ta uwach. 3Wachbiꞌilcꞌu ri Tito yey rire na e ta cuqꞌuil ri e ajjudiꞌab; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri e aj wach re

Page 268: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Gálatas 2:4 265 Gálatas 2:21riglesia na xquitak tane che rire cucoj riretalil re circuncisión.

4 Xkamol cꞌu kib cucꞌ wa e aj wach, mae cꞌo jujun na e ta sakil hermanos xquiminquib chikaxoꞌlibal riꞌoj chaꞌ e caquicꞌacꞌalejri kabinic kasilabic ri oj re ri Cristo, ri Junxojresaj lo chuxeꞌ ri takanic que raj judiꞌab.Xquiꞌan waꞌ xa re cacaj cojcꞌojiꞌ paquikꞌabrique. 5 Pero riꞌoj na xkatakej ta cꞌanari caquibiꞌij chaꞌ jelaꞌ na cajalcꞌataj ta riKꞌijsak re ri Utzilaj Tzij cojom chi alak.

6 E tak cꞌu raj wach re riglesia ri liccꞌo quiwach, tob na jinta cꞌo cuꞌan chweriꞌin we ri petinak lok cꞌo quiwach o najintaj ma chwach ri Dios xa jun kawach;rique na jinta juna cꞌacꞌ tzij xquicoj puwiri nucꞌutunic riꞌin. 7 Y na xew ta waꞌ, maxquimaj usucꞌ e ri Dios xyaꞌw panukꞌabriꞌin rutzijoxic ri Utzilaj Tzij chique ri nae ta aj judiꞌab, jelaꞌ pachaꞌ xyaꞌiꞌ che riPedro rutzijoxic waꞌ chique ri e aj judiꞌab.*8Ma ri Dios, ri xutak bi ri Pedro re cuꞌanautakoꞌn chiquixoꞌl ri e aj judiꞌab, e xtakawbi weꞌin re quinuꞌana utakoꞌn chiquixoꞌl rina e ta aj judiꞌab. 9 Ecꞌu ri Jacobo, ri Pedroy ri Juan, ri lic cꞌo quiwach pa riglesia,xquimaj usucꞌ e ri Dios yaꞌyomwa jun chacchwe. Xquiya cꞌu riꞌ ri quikꞌab chwe riꞌin yche ri Bernabé, cꞌutubal re oj chi cachbiꞌilrique. Y xucꞌul quicꞌuꞌx cojchacun riꞌin yri Bernabé chiquixoꞌl ri na e ta aj judiꞌab,yey rique e quechacun chiquixoꞌl ri e ajjudiꞌab. 10Xew cꞌu lic xquitzꞌonoj chike naquekamescꞌutaj ta ri e nibaꞌib y waꞌ lic ecacha nucꞌuꞌx che uꞌanic.

Ri Pablo cuchꞌaꞌbej upa ri Pedro11 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, echiriꞌ ri Pedro

xcꞌun pa ri tinamit Antioquía, riꞌin e laꞌchiwachil lic co xinchꞌaꞌbej upa ruma rina usucꞌ taj catajin che uꞌanic. 12 Ma riPedro xaki cawaꞌ cucꞌ ri hermanos na eta aj judiꞌab, noꞌj echiriꞌ xecꞌun jujun epetinak Jerusalem pa riglesia pa cꞌo wiri Jacobo, xresaj rib chiquij ri na e ta ajjudiꞌab y na xwaꞌ ta chi cucꞌ, ma cuxiꞌij ribchiquiwach ri lic queboc il che ri retalilre circuncisión.† 13 Ecꞌu ri hermanos eaj judiꞌab xquiꞌan que rucꞌ ri Pedro, yeyri Bernabé xpachaꞌb ne cucꞌ waꞌ wa xaqueb quipalaj. 14 Echiriꞌ riꞌin xinwilo nae ta caquiꞌan jelaꞌ pachaꞌ ri cubiꞌij ri sakil

cꞌutunic re ri Utzilaj Tzij, jewaꞌ ximbiꞌij cheri Pedro chiquiwach conoje ri quimolomquib: «Rilal, lal cuqꞌuil raj judiꞌab yey caꞌane la pachaꞌ ri caquiꞌan ri hermanos na e taaj judiꞌab y na catakej ta chi la jujun cheri takanic que raj judiꞌab. ¿Saꞌ cꞌu uchacriꞌ cabiꞌij rilal chique ri na e ta aj judiꞌabchirajawaxic caquitakej wa takanic que rie aj judiꞌab?»

Cojcolobetajic ruma ri cubulibal kacꞌuꞌxrucꞌ ri Cristo

15 Ri oj aj judiꞌab, chwi kalaxic lok, naoj ta aj palajiy tzij pachaꞌ ri jujun chictinamit na jinta Rutzij Upixab ri Dios cucꞌ.16Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ketaꞌam na jinta junokcuꞌan jusucꞌ che rib ruma cutakej ri takanicque raj judiꞌab; ma ri lic chirajawaxic wie ri cubulibal cꞌuꞌxaj rucꞌ ri KanimajawalJesucristo. E uwariꞌche riꞌoj xkacoj rubiꞌchaꞌ jelaꞌ Rire cuꞌan jusucꞌ chike xew rumari cubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ y na ruma ta ricakatakej juna tzij pixab. Ma na jintajunok cuꞌan jusucꞌ che rib ruma cutakejri takanic que raj judiꞌab. 17 Ecꞌu riꞌoj liccakaj cojuꞌan jusucꞌ chwach ri Dios xewruma ri cubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo;yey we chiquiwach cꞌu jujun chic, oj ajmac ruma na cakatakej ta chi ri quitakanicrique, ¿e nawi queꞌelok cojuꞌana aj macruma ri cubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo?¡Na e ta riꞌ! 18 Ma we cancꞌosoj tanchi louwach ri nucꞌakom chubi, riꞌ e queꞌelok injun aj palajiy tzij. 19 Riꞌin xinya wib cheuꞌanic ronoje ri takanic que raj judiꞌab chaꞌjelaꞌ canꞌan jusucꞌ che wib, pero xinmajusucꞌ na ruma ta waꞌ cuꞌan jusucꞌ junokchwach ri Dios; ecꞌu woꞌora nuyaꞌom wibche ulokꞌnimaxic ri Dios rucꞌ ronoje rinucꞌaslem.

20 Jecꞌulaꞌ, ri nucꞌaslemal na weꞌin tachic, ma e re ri Kanimajawal Jesucristo. Epachaꞌ xincam chwa ri cruz junam rucꞌ riCristo. Woꞌora che ri nucꞌaslem, ronoje ricanꞌano e ruma ri cubulibal nucꞌuꞌx rucꞌRucꞌajol ri Dios, ri lic cꞌax xinunaꞌo y xuyarib pa camic wuma riꞌin. 21 Na cuaj tacꞌut cancꞌak bi ukꞌij ri unimal rutzil ucꞌuꞌxri Dios; ma we ta cꞌo junok curiko cuꞌanjusucꞌ che rib chwach ri Dios ruma utakemri tzij pixab, riꞌ na jinta cutikoj rucamic riCristo.

* 2:7 “Ri e aj judiꞌab”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ri e re ri circuncisión”. † 2:12 “Ri lic queboc il che ri retalil recircuncisión”: Waꞌ e jujun aj judiꞌab quicojom chi rubiꞌ ri Cristo pero caquibiꞌij chirajawaxic chique ri na e ta aj judiꞌabcaquicoj ri retalil re circuncisión chaꞌ quecolobetajic.

Page 269: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Gálatas 3:1 266 Gálatas 3:173

Cakacꞌul ri Ruxlabixel ri Dios ruma xkacojri Utzilaj Tzij

1 ¡Tokꞌoꞌ wach alak aj Galacia! Lic coꞌanom che ri cꞌuꞌx alak. ¿China xso-cosoꞌn e alak chaꞌ na cacoj ta chi alak riKꞌijsak? Ma lic xkꞌalajisax chiwach alaksaꞌ queꞌelawi rucamic ri Kanimajawal Je-sucristo chwa ri cruz. 2 Biꞌij alak waꞌchwe: ¿Xcꞌul alak ri Ruxlabixel ri Diosruma xtakej alak ri takanic que raj judiꞌabo ruma xta alak ri Utzilaj Tzij y xcubiꞌcꞌuꞌx alak che? 3 ¿Suꞌchac lic ꞌanom coche ri cꞌuꞌx alak? Ma ri binic silabic alakchwach ri Dios xjek lo alak ruma ruchukꞌabri Ruxlabixel ri Dios, yey woꞌora ¿caꞌajcami alak riꞌ caqꞌuisbej alak waꞌ xa rucꞌri chukꞌab ralak? 4 ¿Na jinta cami utikomriꞌ che alak janipa tak ri cꞌulum alak rumari Ruxlabixel ri Dios? Na cancoj ta cꞌanariꞌin we waꞌ na jinta utikom che alak. 5Maechiriꞌ ri Dios cuya ri Ruxlabixel che alaky rucꞌ ruchukꞌab cuꞌan nimak tak milagroschixoꞌl alak, ¿suꞌanic cuꞌano? ¿E nawiruma takem alak ri takanic que raj judiꞌabo e ruma xta alak ri Utzilaj Tzij y xcubiꞌcꞌuꞌx alak che?

Ri cubulibal ucꞌuꞌx ri Abraham rucꞌ ri Dios6 Ri Abraham xcubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios*

y ruma cꞌu riꞌ xꞌaniꞌ jusucꞌ che. 7 E uwar-iꞌche, chirajawaxic quetaꞌmaj alak waꞌ: Ejanipa ri lic cubul quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, riꞌe ralcꞌoꞌal can ri Abraham. 8 Ruchꞌaꞌtem riDios xex chi ubiꞌim wi lo paquiwi ri na e taaj Israel, we rique cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ riDios, quebuꞌan jusucꞌ. Ma jewaꞌ ri utzilajtzij xbiꞌx lo ojertan che ri Abraham:Awuma riꞌat, ri Dios quebuꞌan bende-

cir conoje tak ri tinamit cheruwachulew. Gn. 12:3

9 Jecꞌuriꞌlaꞌ, conoje ri cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌri Dios caquicꞌul na ri utz cape rucꞌ Rire,jelaꞌ pachaꞌ ri xucꞌul ri Abraham rumaxcubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ.

10 Conoje ri quicubam quicꞌuꞌx quecolo-betaj xa ruma caquitakej uꞌanic ri tzijpixab, riꞌ e cꞌo chi chuxeꞌ ri kꞌatbal tzij reri Dios, ma jewaꞌ tzꞌibitalic:China cꞌu ri na cuꞌan ta janipa ri takanictzꞌibital can chupa ri Tzij Pixab,

riꞌ cꞌo chi chuxeꞌ ri kꞌatbal tzij re ri Dios Dt.27:26

cachaꞌ. 11 Cakꞌalajin cꞌu riꞌ, na jinta junokcuꞌan jusucꞌ che rib chwach ri Dios rumacutakej ri Tzij Pixab, ma jewaꞌ tzꞌibitalic:Ri e jusucꞌ chwach ri Dios,cꞌo quicꞌaslemal ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx

rucꞌ Rire Hab. 2:4cachaꞌ.

12 E junok cuchꞌob rakan cacolobetajruma cutakej ronoje ri Tzij Pixab, riꞌ nacubul ta ucꞌuꞌx cacolobetaj ruma ri cubu-libal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo. Yey jenewaꞌcubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios:China ri caꞌanaw re ronoje ri cubiꞌij ri Tzij

Pixab,†riꞌ cꞌo ucꞌaslemal chwach ri Dios ruma

cuꞌan waꞌ Lv. 18:5cachaꞌ.

13Ri Cristo xojresaj chuxeꞌ ri kꞌatbal tzijcꞌo pakawiꞌ ruma xkapalajij Rutzij Upixabri Dios; xuꞌan cꞌu waꞌ echiriꞌ xuya ribpakacꞌaxel ri oj aj mac, ma jewaꞌ ri tzꞌibitalcan pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Chwach ri Dios, itzel uwach junok catza-

yabax chwa juna cheꞌ.‡ Dt.21:23

14 E xuꞌan waꞌ ri Kanimajawal Jesucristochaꞌ ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios, ri xbiꞌtisixche ri Abraham, cayaꞌtaj na paquiwi rina e ta aj Israel ruma ri Cristo; y jecꞌulaꞌruma ri cubulibal kacꞌuꞌx, konoje cakacꞌulri Ruxlabixel ri Dios biꞌtisim chi ulok.

15 Hermanos, ri uꞌanom ri Dios can-junimaj rucꞌ ri caquiꞌan ri ticawex chaꞌcamaj alak usucꞌ: Echiriꞌ queb achijabcaquiꞌan juna tzij chiquiwach y caqui-jiquibaꞌ uwach, lic na utz ta cꞌu riꞌ wejun chique cutzelej uchꞌaꞌtem che ri ubiꞌimchic o cucoj uwiꞌ ri quijiquibam chic.16Ecꞌu ri Dios xuya rubiꞌtisinic che ri Abra-ham y che can ri Jun ralcꞌoꞌal. Rutzij Up-ixab ri Dios na jetawaꞌ cubiꞌij «chique canrawalcꞌoꞌal», pachaꞌ e uqꞌuiyal ticawex, majewaꞌ cubiꞌij «che can ri Jun awalcꞌoꞌal»;waꞌ queꞌelawi e ri Cristo.✡ 17Wa quintajinche ubiꞌxic e waꞌ: Ri Dios xuꞌan jun tzijrucꞌ ri Abraham. Xicꞌow na cꞌu cuatro-cientos treinta junab cꞌa echiriꞌ ri Moisésxutzꞌibaj can ri takanic re ri Tzij Pixab.Ecꞌu wa takanic na utz taj cuyoj wa nabetzij y na cuyoj tane ri xubiꞌtisij lo ri Dios.

* 3:6 Ri Abraham xucojo ri Dios e cuꞌana janipa ri xubiꞌtisij che. Gn. 15:6 † 3:12 Xew ri Kanimajawal Jesucristoxchꞌijow uꞌaniquil ronoje Rutzij Upixab ri Dios. ‡ 3:13 Waꞌ e xꞌan ojertan echiriꞌ cakꞌat tzij puwi juna aj mac,cacamisaxic y catzayabax chwa juna cheꞌ. ✡ 3:16 Gn. 12:7

Page 270: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Gálatas 3:18 267 Gálatas 4:1218Mawe ta cakacꞌul rubiꞌtisim ri Dios rumacakatakej ri Tzij Pixab, riꞌ na e ta ruma ribiꞌtisinic xuꞌan ri Dios; noꞌj ri xusipaj riDios che ri Abraham e ruma ri biꞌtisinicuꞌanom chi che.

Ruchac ri Tzij Pixab tzꞌibital can ruma riMoisés

19¿Saꞌ cꞌu ruchac riꞌ ri Tzij Pixab tzꞌibitalcan ruma ri Moisés? E chaꞌ cukꞌalajisajchique ri ticawex saꞌ tak ri quimac chwachri Dios. Y jelaꞌ uꞌanom lok cꞌa che rucꞌu-nibal ri Jun Alcꞌoꞌal biꞌtisim lok, waꞌ eri Cristo; ma che Rire xꞌan wi waꞌ wabiꞌtisinic. Ri Tzij Pixab xtzijox cuma riángeles che ri Moisés chaꞌ rire cukꞌatisajchiquiwach ri tinamit; 20noꞌj ri Dios echiriꞌxuꞌan rubiꞌtisinic che ri Abraham, na jintajunok xkꞌatisan ri tzij chiquiwach, ma eRire xukꞌatisaj rutzij che ri Abraham yna xajawax ta cꞌu junok chic. 21 E uwar-iꞌche, echiriꞌ ri Dios xuya Rutzij Upixab cheri Moisés, ¿e nawi xujalcꞌatij ri biꞌtisinicuꞌanom chi che ri Abraham? Na e taj.Ma we ta e riꞌ, e ri Tzij Pixab cayaꞌwri kacꞌaslemal chwach ri Dios, y cojuꞌancꞌu jusucꞌ riꞌ ruma ri cakatakej ri tzꞌibitalcanok. Noꞌj na e ta uꞌanom riꞌ. 22Ma chupari Tzij Pixab tzꞌibital canok, cakꞌalajinickonoje ri oj ticawex oj cꞌo pukꞌab ri mac; euwariꞌche lic cajawax ri biꞌtisinic uꞌanomlo ri Dios chique ri cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ riKanimajawal Jesucristo.

23 Echiriꞌ cꞌamajaꞌ cacꞌun ri Jun cacubiꞌkacꞌuꞌx rucꞌ, e ri Tzij Pixab xojuchajij yxucꞌam lo kawach chaꞌ cacubiꞌ kacꞌuꞌx rucꞌri Cristo echiriꞌ copon rukꞌijol cakꞌalajisaxri Utzilaj Tzij chikawach. 24Ecꞌu queꞌelawi,ri Tzij Pixab tzꞌibital can ruma ri Moisésxojuchajij y xucꞌut chike ri cajawaxic caka-majo, pachaꞌ chi oj acꞌalab; xukꞌalajisajcꞌu pan rucꞌunibal ri Cristo chaꞌ ruma ricubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ Rire, ri Dios cuꞌanjusucꞌ chike. 25 Ecꞌu woꞌora cubul chikacꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo, jecꞌulaꞌ na oj jinta chichuxeꞌ ri Tzij Pixab ri xucꞌam lo kawachojertan. 26Ma onoje ralak alak chi ralcꞌoꞌalri Dios ruma ri cubulibal cꞌuꞌx alak rucꞌri Kanimajawal Jesucristo. 27 Onoje cꞌuralak ri xcꞌul alak ri bautismo chupa rubiꞌri Jesús, woꞌora alak chi re ri Cristo y cacꞌutcꞌu alak waꞌ rucꞌ ri binic silabic alak. 28Xajun ꞌanom alak chwach ri Dios, tob jujunche alak e cuqꞌuil raj judiꞌab o na e tacuqꞌuil, tob ne jujun che alak e aj chaquib

elokꞌotalic§ yey jujun chic quechacun paque rique, tob achi o ixok; ma onoje ralak,xa jun ꞌanom alak ruma alak cꞌo pukꞌab riKanimajawal Jesucristo. 29 Yey we alak reri Cristo, riꞌ alak ralcꞌoꞌal ri Abraham yeycacꞌul cꞌu alak ri sipanic ubiꞌtisim lo ri Dios.

41 Cambiꞌij cꞌu waꞌ che alak: Echiriꞌ cꞌa

chꞌutiꞌn rucꞌajol juna beyom, e junam rucꞌpachaꞌ juna aj chac pa ja. Tob ne erire ri rajaw ronoje ri beyomalil, perowaꞌ cꞌamajaꞌ cacꞌojiꞌ pukꞌab 2 ma cꞌa cꞌopaquikꞌab ri e chajal re y ri caquichacujrubitak re, copon na rukꞌijol biꞌtal canruma rukaw echiriꞌ quel chuxeꞌ ri takanicque rique. 3 Jecꞌulaꞌ kacꞌulumam riꞌoj ojer-tan, e pachaꞌ oj acꞌalab cꞌa oj cꞌo pukꞌabri takanic cojotal che ruwachulew. 4 Noꞌjechiriꞌ xopon rukꞌijol chaꞌtal chi lo rumari Dios, Rire xutak lo Rucꞌajol, ri xalaxruma jun ixok y xalax chuxeꞌ ri takanic reri Tzij Pixab tzꞌibital can ruma ri Moisés.5 Rire xcꞌunic chaꞌ cojucolobej ri oj cꞌochuxeꞌ wa takanic, y jecꞌulaꞌ cojuꞌana ojralcꞌoꞌal ri Dios. 6 E uwariꞌche, ruma oj chiralcꞌoꞌal ri Dios, Rire xutak lo ri RuxlabixelRucꞌajol chupa ri kanimaꞌ; y ruma cꞌu riRuxlabixel, utz cakabiꞌij che ri Dios: «¡Tat,Lal Nukaw!» cojchaꞌ. 7 E uwariꞌche nalal ta chi pachaꞌ jun aj chac cꞌo pukꞌabjuna patrón, ma woꞌora lal ralcꞌoꞌal ri Dios.Y ruma lal ralcꞌoꞌal, Rire cuya na cheꞌlajanipa ri ubiꞌtisim chique ri ralcꞌoꞌal.

Pixabanic chique ri quetzelej tanchichuxeꞌ ri takanic na re ta ri Dios

8 Pakatzij wi, rojertan echiriꞌ na etaꞌamta alak uwach ri Dios, ralak e quelokꞌnimajalak tak ri tiox, ri lic quewi na e ta dios.9Ecꞌuwoꞌora etaꞌam chi alak uwach ri Dios,o rimás jusucꞌ ubiꞌxiquil e “ralak etaꞌmatalchi wach alak ruma ri Dios”. ¿Saꞌ cꞌu uberiꞌ caya tanchi ib alak chuxeꞌ tak ri takanicna il ta uwach y na jinta uchac? 10 Ma liccalokꞌnimaj alak tak ri nimakꞌij re ri jujunkꞌij, ri jujun icꞌ, ri jujun junab yey rukꞌijolri jachbal upa tak ri junab. 11 Lic cubisojnucꞌuꞌx ma cꞌaxtaj ri chac nuꞌanom chixoꞌlalak na jinta cutikoj.

12Hermanos, lic cantzꞌonoj che alak ꞌanae alak jelaꞌ pachaꞌ ri nuꞌanom riꞌin, ma

§ 3:28 “E aj chaquib elokꞌotalic”: Quil “esclavo” pa vocabulario.

Page 271: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Gálatas 4:13 268 Gálatas 5:4riꞌin jelaꞌ xinꞌano pachaꞌ ralak.* Yey echiriꞌxincꞌojiꞌ ucꞌ alak na jinta juna cꞌax xꞌanalak chwe. 13 Ma etaꞌam chi alak, echiriꞌxintzijoj ri Utzilaj Tzij che alak ri nabe laj,xincanaj can ucꞌ alak ruma jun yabil in cꞌowi. 14Yeyna tzel ta xinil alak, na xcꞌak tanebi alak nukꞌij tob e laꞌ cꞌo wa yabil chwe.Ma ri xꞌan alak e xincꞌul alak, xꞌan alakchwe pachaꞌ in jun ángel re ri Dios, pachaꞌchi e xcꞌul alak ri Kanimajawal Jesucristo.15 ¿Pa cꞌu xcanaj can wi riꞌ ri quiꞌcotemalcꞌo ucꞌ alak echiriꞌ xinopon chilaꞌ? Mari xinwil che alak e caya ne animaꞌ alakquesaj ri wach ralak chaꞌ caya alak chweriꞌin. 16 ¿Ruma cami ximbiꞌij ri lic katzijche alak, e tzel quinil wi alak riꞌ woꞌora?

17 Tak laꞌ la ticawex lic chacojoꞌ lic cꞌaxcaquinaꞌ alak tob na e ta caquitzucuj ri utzche alak, ma ri cacaj rique e na cojtakejta chi alak chaꞌ xew e quetakej alak rique.18Pakatzij wi lic utz we ralak quetakej alakjujun chic, xew tanewe rique e caquitzucujri lic utz che ralak. Jecꞌulaꞌ cuaj caꞌan ralakwucꞌ riꞌin y na xew ta echiriꞌ in cꞌo ucꞌ alak.

19Ralak pachaꞌ alakwalcꞌoꞌal, riꞌin cantijtanchi cꞌax uma ralak jelaꞌ pachaꞌ junaixok echiriꞌ cutzir uwach. Y cantij cꞌu wacꞌax cꞌa echiriꞌ ri binic silabic alak cuꞌanapachaꞌ ri re ri Cristo. 20 Lic ne cuaj ta e laꞌin cꞌo chilaꞌ ucꞌ alak woꞌora yey na lic tacꞌax quinchꞌaw pawiꞌ alak, ma lic uchapomwanimaꞌ ri ꞌanom alak.

Ri cꞌambal naꞌoj chwi rixok Agar y rixokSara

21 Ralak ri caꞌaj alak cacꞌojiꞌ alak chuxeꞌri takanic que raj judiꞌab, cantzꞌonoj chealak: ¿Na tom ta neba alak ri ubiꞌim can riMoisés chupa ri Tzij Pixab? 22Ma tzꞌibitalcanok ri Abraham xecꞌojiꞌ caꞌib ucꞌajol.Jun chique xalax rucꞌ rixok aj chac pa ja;ri jun chic ucꞌajol xalax rucꞌ ri rixokil.✡23 E rucꞌajol xalax rucꞌ rixok aj chac paja, xalaxic xa ruma quinoꞌjibal rique; noꞌjrucꞌajol xalax rucꞌ ri rixokil, e ubiꞌtisim riꞌri Dios che ri Abraham. 24 Ecꞌu waꞌ e juncꞌambal naꞌoj. Ri queb ixokib e queꞌelawiqueb tzij; jun e ri petinak che ri juyub Sinaípa xuyawi ri Dios ri takanic re ri Tzij Pixab.Waꞌ wiꞌxok e Agar, yey ri e ralcꞌoꞌal rire eri caquiya quib chuxeꞌ ri takanic que raj

judiꞌab. 25 Ecꞌu ri Agar e cajunimax rucꞌ rijuyub Sinaí cꞌo chilaꞌ pa ri luwar re Arabia;yey wakꞌij ora waꞌ e ri e aj Jerusalem, mawaꞌ wa tinamit e cꞌo chuxeꞌ tak ri takanicque raj judiꞌab. 26 Noꞌj ri “Jerusalem” rechilaꞌ chicaj elinak chi chuxeꞌ ri takanicque raj judiꞌab yey riꞌoj oj ralcꞌoꞌal waꞌwa tinamit. 27 Ma jewaꞌ tzꞌibital can paRuchꞌaꞌtem ri Dios:¡Chatquiꞌcot riꞌat ixok ri na catalan taj, ri

na jinta awalcꞌoꞌal!¡Chatsiqꞌuin ruma raquiꞌcotemal, riꞌat ri

na at icꞌowinak ta pa ri cꞌax re junaixok echiriꞌ cutzir uwach!

Ma ri e ralcꞌoꞌal rixok xokꞌotax canok, másqueqꞌuiyar chiquiwach ri e ralcꞌoꞌalrixok cꞌo rachijil Is. 54:1

cachaꞌ.28 Hermanos, riꞌoj oj jelaꞌ pachaꞌ ri

Isaac, ma oj sakil ralcꞌoꞌal ri Dios ruma ribiꞌtisinic xuꞌan Rire. 29Yey pachaꞌ ri xuꞌanrojertan, ri xalax xa ruma rurayibal rachie xuternabej rucꞌ cꞌax ri xalax e chirij rixraj ri Ruxlabixel ri Dios; jecꞌulaꞌ uꞌanomwoꞌora. 30 Pero ¿saꞌ ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem riDios tzꞌibital canok? Jewaꞌ cubiꞌij:E chesaj bi la rixok aj chac pa ja junam rucꞌ

ri ralab. Ma che ri ralab wiꞌxok nacayaꞌiꞌ ta ri takal che cucꞌul ri ralabri rixokil ri rajaw ja Gn. 21:10

cachaꞌ. 31 E uwariꞌche hermanos, riꞌoj naoj ta ralcꞌoꞌal rixok aj chac pa ja, ma ojralcꞌoꞌal ri rixokil ri rajaw ja.

5Ri Cristo ojresam chi chuxeꞌ ri takanic que

raj judiꞌab1 E chukꞌubej ib alak che ri colobetajic

xyaꞌiꞌ chike ruma ri Cristo echiriꞌ xojresajlo chuxeꞌ ri takanic que raj judiꞌab; mayatanchi cꞌu ib alak chuxeꞌ rucꞌayewal waꞌ watakanic. 2 Chinta na pe alak. Riꞌin Pablo,cambiꞌij che alak: We caya ib alak cheucojic ri retalil re circuncisión chaꞌ cacꞌojiꞌalak jusucꞌ chwach ri Dios, riꞌ na jintauchac ri Cristo che alak. 3 Cuaj cambiꞌijtanchi waꞌ: We juna achi cucoj ri retalil recircuncisión,* riꞌ chirajawaxic che e cuꞌanronoje ri takanic que raj judiꞌab. 4 Ecꞌuralak, ri cachꞌob alak e cuꞌan alak jusucꞌ

* 4:12 Ri Pablo echiriꞌ xucoj rubiꞌ ri Cristo, na xutakej ta chi ri cojobal que raj judiꞌab. Yey echiriꞌ rire xopon cucꞌri e cꞌo Galacia, rique na caquitakej ta ri cojobal que raj judiꞌab, ma na e ta aj judiꞌab. Pero xebopon jujun cꞌutunele petinak Judea y xquicꞌut chique chirajawaxic caquicoj ri cojobal que raj judiꞌab; y jecꞌulaꞌ ri e cꞌo Galacia xquijekcaquitakej waꞌ. ✡ 4:22 Gn. 16:15; 21:1-3 * 5:3 Waꞌ e cachꞌaꞌt paquiwi ri na e ta aj judiꞌab, ri xquicoj ri retalilre circuncisión ma e xquichꞌobo rucꞌ waꞌ caquirik ri colobetajic.

Page 272: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Gálatas 5:5 269 Gálatas 5:26chwach ri Dios ruma ri catakej alak watakanic, riꞌ che ri Cristo xesaj wi ib alaky e xya can alak ri unimal rutzil ucꞌuꞌxri Dios. 5 Noꞌj riꞌoj, ruma ri Ruxlabixelri Dios pa kanimaꞌ, koyeꞌem ri kꞌij echiriꞌri Dios cojucꞌulu ma oj chi jusucꞌ chwachruma ri cubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo.6 Yey we oj re ri Kanimajawal Jesucristo,na jinta chi queꞌelawi we cakacoj ri retalilre circuncisión o we na cakacoj taj. Ma rilic chirajawaxic e ri cubulibal kacꞌuꞌx rucꞌri Cristo, yey waꞌ e cakacꞌut ruma ri rutzilkacꞌuꞌx.

7Ri binic silabic alak rucꞌ ri Cristo xjek loalak chi utz. ¿China xkꞌaten e alak chaꞌ nacabin ta chi alak chupa ri Kꞌijsak? 8Ri Dios,ri xusiqꞌuij alak, na e ta xucꞌutwaꞌ che alak.9Masach chicꞌuꞌx alak waꞌ: «Echiriꞌ queꞌecjubikꞌ levadura chupa ri kꞌor re pam, waꞌcusipowirisaj upa ronoje.» Waꞌ e queꞌelok:E junok na sakil ta runaꞌoj, cusachisaj riquinaꞌoj ri jujun chic. 10Ruma cꞌu kayaꞌomkib ralak y riꞌin pukꞌab ri Cristo, e lic cubulnucꞌuꞌx na jinta juna chic naꞌoj alak puwiwaꞌ chwa ri canchꞌob riꞌin. Yey we cꞌojunok cusachisaj naꞌoj alak, cꞌo chi riꞌ rikꞌatbal tzij re ri Dios puwiꞌ, xa tob chinok.

11 Ecꞌu riꞌin hermanos, we ta e laꞌ cam-biꞌij chirajawaxic cacoj ri retalil re circun-cisión che junok chaꞌ cacolobetajic, riꞌ rajjudiꞌab na quechꞌoꞌjin ta chi wucꞌ y natzel tane caquita ri tzijonic canꞌan puwirucamic ri Kanimajawal Jesucristo chwa ricruz. Noꞌj na je ta laꞌ uꞌanom. 12 Ecꞌuchique ri caquisachisaj naꞌoj alak, ¡ta neasu quikꞌata bi ri culewal!

13Ma ralak hermanos, xsiqꞌuix alak chaꞌna cacꞌojiꞌ ta alak chuxeꞌ ri takanic que rajjudiꞌab; xew cꞌu matzꞌilaꞌ ri binic silabicalak rucꞌ tak ri rayibal re ri tiꞌjil alak.E nimaj ib alak chiwach alak rucꞌ rutzilcꞌuꞌxaj. 14Ma ronoje ri takanic re ri Moiséscatzꞌakat uwach rucꞌ wa chꞌaꞌtem: «Cꞌaxchanaꞌa rawatz-achakꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri cꞌaxcanaꞌ awib riꞌat»✡ cachaꞌ. 15Noꞌj we ralakcapurij ib alak y catij ne ib alak chiwachalak, chajij cꞌu ib alak riꞌ ma cꞌaxtaj asucasach ne wach alak chiwach alak.

Tak ri rayibal na utz ta uwach que riticawex

16 Cambiꞌij cꞌu waꞌ che alak: E takejalak janipa ri caraj ri Ruxlabixel ri Diosche alak chaꞌ jelaꞌ na caya ta ib alak chetak ri rayibal re ri tiꞌjil alak. 17 Ma erurayibal ri tiꞌjil alak na cucꞌulaj ta ribrucꞌ ri caraj ri Ruxlabixel ri Dios, yey e riRuxlabixel ri Dios na cucꞌulaj ta rib rucꞌrurayibal ri tiꞌjil alak. Quicabichal cꞌu riꞌquechꞌoꞌjin chiquiwach; ruma cꞌu laꞌ, ritiꞌjil alak cukꞌatej ri utz caꞌaj alak caꞌanalak. 18 Noꞌj we e ri Ruxlabixel ri Diosri cacꞌamaw wach alak, riꞌ na jinta alakchuxeꞌ ri takanic re ri Tzij Pixab.†

19 Lic cakꞌalajin uwach tak ri na utz tajcaquiꞌan ri winak ri caquitakej tak ri ray-ibal re ri quitiꞌjil. Rique e quemacun chirijri cꞌulaniquil, caquetzꞌabej uwa quikꞌij cucꞌjujun chic na quicꞌulel taj, caquiꞌan richꞌulilaj mac y caquimaj uwach tak ri ray-ibal re ri quitiꞌjil, 20 caquilokꞌnimaj ukꞌijtiox, caquiꞌan itz, tzel quequil jujun chic, eaj chꞌaꞌoj, cꞌax quicꞌuꞌx chiquij jujun chic;e aj oyowal, e aj chapanel che chꞌaꞌoj, eaj jachal quipa jujun chic, e aj cꞌutunel retak naꞌoj na utz taj‡ 21 tzel caquil jun chicruma caquirayij ri cꞌo rucꞌ, e camisanel,e kꞌabaꞌrelab, caquimol quib re caquiꞌanchꞌulilaj mac y caquiꞌan jujun chic macpachaꞌ tak waꞌ. Cambiꞌij cꞌu jumul chic chealak: Conoje waꞌ na jinta que cucꞌ ri yaꞌtalchique queboc pa rutakanic ri Dios.

Ri quibinic quisilabic ri quitakem janipari caraj ri Ruxlabixel ri Dios

22 Noꞌj rujikꞌobalil ri Ruxlabixel ri Diosrucꞌ junok e waꞌ: pa ranimaꞌ cꞌo rutzilcꞌuꞌxaj, cꞌo quiꞌcotemal y cꞌo utzil chomal;cꞌo unimal ucꞌuꞌx, utz ucꞌuꞌx, cꞌo relejucꞌuꞌx; ri jujun chic cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ,ma janipa ri cubiꞌij, e cuꞌanaꞌ; 23 na cuꞌanta nim che rib y cuchꞌij uchukꞌab tak rirayibal re rutiꞌjil. We jecꞌuriꞌlaꞌ uꞌanomjunok, na cajawax tane riꞌ cꞌo junok capix-aban re chaꞌ cuꞌan ri utz. 24 Janipa ri ere ri Kanimajawal Jesucristo, na caquitakejta chi§ ri rayibal re ri quitiꞌjil. 25 We riRuxlabixel ri Dios uyaꞌom ri cꞌacꞌ kacꞌasle-mal, kayaꞌa cꞌu ri kabinic kasilabic pukꞌabRire. 26 Makatzucuj ri yacbal kakꞌij,makapetisaj koyowal chikawach y matzelmekil jujun chic ruma cakarayij ri cꞌo cucꞌ.

✡ 5:14 Lv. 19:18 † 5:18 Waꞌ na e ta queꞌelawi utz cojmacunic. E queꞌelawi ri Ruxlabixel ri Dios cojutoꞌo chaꞌcakaꞌan ronoje ri caraj ri Dios. Ro. 6:15 ‡ 5:20 “E aj cꞌutunel re tak naꞌoj na utz taj”: Pa ri chꞌaꞌtem griego waꞌtambién queꞌelawi “ri xew caquimol quib cucꞌ ri junam quinaꞌoj cucꞌ rique”. § 5:24 “Na caquitakej ta chi”: Pa richꞌaꞌtem griego cubiꞌij “quicamisam chwa cruz”.

Page 273: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Gálatas 6:1 270 Gálatas 6:186

Katoꞌo kib chikawach1 Hermanos, we xnaꞌbej alak cꞌo junok

tzakinak pa mac, e ralak ri cꞌamom wachalak ruma ri Ruxlabixel ri Dios, toꞌo alakchaꞌ cayactajic. Yey chajij ib alak ma cꞌax-taj catzak ralak chupa waꞌ wa xuꞌan rire.2Toꞌo ib alak chiwach alakwe cꞌo junok chealak cꞌo pa cꞌaxcꞌobic, ma jecꞌuriꞌlaꞌ catajinalak che uꞌanic ri tzij xucꞌut can ri Cristo.3 Ma we cꞌo junok cuchꞌobo lic cꞌo uwachruma ri cuꞌano yey na e ta cꞌu uꞌanom,riꞌ utuquel cusoc rib. 4 E uwariꞌche chira-jawaxic wi chikajujunal cakachꞌob chi utzpuwi ri kaꞌanom. Y we utz ri kaꞌanomchwach ri Dios, chojquiꞌcot cꞌu riꞌ, peromakaꞌan cꞌu nim che kib xa ruma kaꞌanommás chiquiwa ri jujun chic. 5 Ma ri chira-jawaxicwi e chikajujunal cakacꞌambi ri cꞌochikakul cakaꞌano.

6 We cꞌo junok cucꞌut Rutzij Upixab riDios che alak, chirajawaxic wi catoꞌ alakrire rucꞌ ri bitak e alak.

7Masocosaꞌ ib alak: Na jinta junok caso-cow re ri Dios. E chirij ri cutic junok, ejelaꞌ ri cumolo. 8 Ma we junok e cuya ribche tak ri rayibal re rutiꞌjil, riꞌ e cucꞌamlo ri camic puwiꞌ. Noꞌj we junok e cuyarib che uꞌanic ri caraj ri Ruxlabixel ri Dios,riꞌ che ri Ruxlabixel cucꞌul ri cꞌaslemalna jinta utakexic. 9 Mojcos che uꞌanic riutz y makokꞌotaj ne uꞌanic waꞌ, ma coponna rukꞌijol queꞌkila uwach rujikꞌobalil rikaꞌanom. 10 E uwariꞌche, we cꞌo pakakꞌabcakaꞌan ri utz, e kaꞌana cꞌu riꞌ waꞌ chiqueconoje, y más e kaꞌana riꞌ chique conoje riquicojom rubiꞌ ri Cristo.

Qꞌuisbal uchꞌaꞌtem ri Pablo che riglesia cꞌoGalacia

11 Chilape alak, rucꞌ nimak tak le-tras quintzꞌiban pan che alak. 12 Ri ju-jun caquibiꞌij che alak e lic chirajawaxicwi cacoj alak ri retalil re circuncisión,caquiꞌan waꞌ xa e chaꞌ na caquijal ta uchiꞌchiquiwach jujun chic y chaꞌ na cape tacꞌax paquiwiꞌ ruma caquitzijoj rucamicri Cristo chwa ri cruz. 13 Ma ri jujuncaquimin alak chupa che ucojic ri re-talil re circuncisión, rique na caquiꞌantane ronoje ri Tzij Pixab; xew cacajcaquitacꞌabaꞌ quikꞌij rumaxcoj alak quitzij.14 Noꞌj riꞌin na cuaj ta cꞌana cantacꞌabaꞌnukꞌij, xew lic canyac ukꞌij ri KanimajawalJesucristo ruma ri xuꞌan Rire chwa ri cruz.Ruma cꞌu riꞌ, na cacha ta chi nucꞌuꞌx che

tak ri xa re ruwachulew; ronoje waꞌ epachaꞌ caminak chi chinuwach riꞌin; yeyriꞌin e pachaꞌ in chi caminak chwach tak rixa re ruwachulew. 15 Ma we oj re ri Kani-majawal Jesucristo, na jinta chi queꞌelawiwe cakacoj ri retalil re circuncisión o wena cakacoj taj; ma ri lic caraj Rire, e cuꞌancꞌacꞌ ri kabinic kasilabic. 16Onoje cꞌu ralakri takem alak waꞌ wa cꞌutunic puwi ri cꞌacꞌkabinic, cꞌulu alak ri utzil chomal y ri rutzilucꞌuꞌx ri Dios, junam cucꞌ rutinamit Israel,ri pakatzij wi e re Rire.

17 Chwi cꞌu woꞌora, na cuaj taj cꞌo junalatzꞌanel chwe puwi ri nucꞌutunic, ma cheri nucuerpo kꞌalaj tak ri cꞌutubal re ricꞌaxcꞌobic xinicꞌow wi ruma in jun aj chacre ri Kanimajawal Jesucristo. 18Hermanos,cꞌola cꞌu pa animaꞌ alak ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Kanimajawal Jesucristo. Amén.

Page 274: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Efesios 1:1 271 Efesios 2:1

Ri carta xutzꞌibaj ri Pabloche riglesia cꞌo ÉfesoRi Pablo cuya pan rutzil quiwach ri her-

manos e cꞌo Éfeso1 Riꞌin in Pablo in takoꞌn re ri Kanima-

jawal Jesucristo; e ri Dios intakayom re,mae xraj riꞌ chwe. Cantzꞌibaj panwa carta chealak ri cꞌo alak pa ri tinamit Éfeso,✡ ri cꞌoalak pukꞌab ri Cristo y tiquil alak chi utzchupa rubiꞌ. 2Cꞌulu cꞌu alak ri unimal rutzilcꞌuꞌxaj y ri utzil chomal re ri Kakaw Dios yre ri Kanimajawal Jesucristo.

Ronoje tak ri utz uchꞌobom lo ri Dios ecuya chike ruma ri Cristo

3 ¡Lic nim ukꞌij ri Dios, Rukaw ri Kan-imajawal Jesucristo! Ruma oj chi re riCristo, ri Dios uyaꞌom lo chike ronoje takri toꞌbal petinak chilaꞌ chicaj. 4 Ma riDios cꞌamajaꞌ ne cuꞌan ruwachulew echiriꞌxojuchaꞌ lok chaꞌ cojuya pukꞌab ri Cristo, yjelaꞌ cojuꞌan jusucꞌ y na jinta chi ne cꞌanakamac chwach. 5 Ruma cꞌu rutzil ucꞌuꞌx riDios, lic ojertan xujiquibaꞌ lo uwach chaꞌcuꞌan ralcꞌoꞌal chike ruma ri KanimajawalJesucristo. Yey lic pa ranimaꞌ xalax wicuꞌan waꞌ. 6 Cakayac cꞌu ukꞌij ri Dios rumari unimal rutzil ucꞌuꞌx pakawiꞌ, ri xuyachike ruma Rucꞌajol, ri lic cꞌax cunaꞌ Rire.7Rucꞌ cꞌu riꞌ ri Cristo cꞌo kacolobetajic y cꞌocuybal kamac ruma ruquiqꞌuel xturuwic,yey karikom waꞌ ruma ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios. 8 Na jinta cꞌu utakexicwa rutzil ucꞌuꞌx uyaꞌom lo pakawiꞌ. Yeyxuya ne chi sak ri kanaꞌoj 9 chaꞌ caketaꞌ-maj saꞌ runaꞌoj Rire, ri na uyaꞌom ta cheretaꞌmaxic ojertan. Ma uchꞌobom chi loojertan chiribil rib saꞌ ri caraj cuꞌan rumari Cristo 10 echiriꞌ copon na rukꞌijol cucꞌamlo ronoje tak ri cꞌolic, waꞌ e tak ri e cꞌo chilaꞌchicaj y ri e cꞌo che ruwachulew, yey cuyana ronoje waꞌ pukꞌab ri Cristo chaꞌ catakanpuwiꞌ.

11 Ruma cꞌu oj re ri Cristo, cakacꞌul narubiꞌtisim lo ri Dios chike, ma xojuchaꞌ loojertan chaꞌ cakaꞌan janipa ri uchꞌobomchi lo Rire. Yey Rire lic e cuꞌana ronoje ricaraj cuꞌano jelaꞌ pachaꞌ ri uchꞌobom chiulok. 12Xojuchaꞌ cꞌu riꞌ re yacbal ukꞌij Rirechaꞌ quilitaj ruchomalil kuma riꞌoj, ri nabexcubiꞌ kacꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo. 13 Ecꞌuchiriꞌ

ralak xta alak rutzijoxic ri Kꞌijsak, ri UtzilajTzij puwi suꞌanic cacolobetaj alak; xcu-biꞌ cꞌuꞌx alak rucꞌ ri Cristo y xcꞌul cꞌualak ri biꞌtisim canok: Waꞌ e ri SantowilajRuxlabixel ri Dios pa animaꞌ alak, cꞌutubalre, alak chi re ri Dios. 14Yey ri Ruxlabixel riDios pa kanimaꞌ e cajiquiban uwach chike,chikawach apanok cakacꞌul na rutzꞌakati-bal janipa ri ubiꞌtisim can ri Dios chike chaꞌjelaꞌ cakayac ukꞌij ri Dios ruma ri unimaluchomalil.

Ri Pablo cuꞌan orar paquiwi ri hermanos15 Ruma cꞌu nutom lic cubul cꞌuꞌx alak

rucꞌ ri Kanimajawal Jesucristo y lic cꞌutumri rutzil cꞌuꞌx alak chique conoje ri quico-jom rubiꞌ, 16 na quinuxlan ta che quin-tioxin chwach ri Dios uma ralak echiriꞌcanꞌan orar. 17 Canꞌan orar chwach riKakaw ri lic nim ukꞌij, ri Dios re ri Kan-imajawal Jesucristo. Cantzꞌonoj cꞌu chechuyaꞌa lo naꞌoj alak ruma ri Ruxlabixely chukꞌalajisaj cꞌu chiwach alak runaꞌojRire chaꞌ jelaꞌ quetaꞌmaj alak uwach chiutz. 18 Yey cantzꞌonoj che ri Dios cuyachi sak ri naꞌoj alak chaꞌ jelaꞌ quetaꞌmajalak chi utz saꞌ tak ri oyeꞌem alak, maalak siqꞌuim ruma ri Dios. Chetaꞌmaj cꞌualak saꞌ ri chomilaj beyomalil ubiꞌtisimchique conoje ri e re Rire. 19 Cuaj cꞌut licquetaꞌmaj alak runimal uchukꞌab ri Dios,ma waꞌ na jinta cajunumitaj wi. Y wauchukꞌab cꞌo chi kucꞌ, ma rucꞌ waꞌ ri Dioscachacun chikaxoꞌl riꞌoj ri lic cubul kacꞌuꞌxrucꞌ. 20 Waꞌ wa uchukꞌab e xucꞌutu echiriꞌxucꞌastajisaj lo ri Cristo chiquixoꞌl tak riecaminak yxutzꞌuyubaꞌ puwiquikꞌab chilaꞌchicaj. 21 Jelaꞌ ri Dios xuya pukꞌab ri Cristocatakan paquiwi conoje ri e takanelab, rilic cꞌo quiwach, ri cꞌo quichukꞌab y ri licyacom quikꞌij. Ma rubiꞌ ri Cristo emás nimukꞌij chwach ronoje tak biꞌaj, ma na jintajun chic más cꞌo uwach chwa Rire; y waꞌ naxew ta woꞌora ma jelaꞌ chikawach apanok.22 Ecꞌu ri Dios xuya ronoje xeꞌrakan ukꞌabri Cristo y xucojo chaꞌ cuꞌan unimal ujolomriglesia 23y riglesia e ucuerpoRire. Jecꞌulaꞌri Cristo rucꞌ riglesia junam catzꞌakat qui-wach, y e ri Cristo ri catzꞌakatisan re janipatak ri cꞌolic.

2Ri Dios cuya cꞌacꞌ cꞌaslemal chike

1 Ri Dios uyaꞌom cꞌacꞌ cꞌaslemal chealak, tob ojertan caminak alak chwach ri

✡ 1:1 Hch. 18:19-21; 19:1

Page 275: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Efesios 2:2 272 Efesios 2:22Dios ruma xmacun alak y xpalajij alakRutzij. 2 Ma rojertan ri binic silabic alake junam rucꞌ ri quibinic tak ri winak reruwachulew. E xnimaj alak janipa ru-takanic ri jun catakan xa pa tew, waꞌ e riitzel uxlabixel, ri catakan wakꞌij ora cucꞌtak ri winak caquipalajij Rutzij ri Dios.3 Konoje riꞌoj ojertan xkaꞌan keꞌoj cucꞌrique, ma e xkatakej janipa tak ri rayibalre ri katiꞌjil y tak ri na utz taj cacꞌunpa kajolom. Lic kalaxibem chi lo waꞌ ojaj maquib. Ruma cꞌu laꞌ, lic takal chikewe ta xpe ri royowal ri Dios pakawiꞌ jelaꞌpachaꞌ ri cuꞌan cucꞌ conoje ri e aj maquib.4 Pero ri Dios ruma lic cꞌo unimal rutzilucꞌuꞌx, xoj-juchꞌ caꞌn che y cꞌax xojunaꞌo.5 Ma echiriꞌ cꞌa oj caminak chwach Rireruma ri kamac, xuya cꞌacꞌ cꞌaslemal chikejunam rucꞌ ri Cristo. Ruma cꞌu ri uni-mal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios cꞌo kacolobetajic.6 Y junam rucꞌ ri Kanimajawal Jesucristoxojucꞌastajisaj lok y xuya chike cojtakanrucꞌ Rire chilaꞌ chicaj. 7 Ri Dios xuꞌan waꞌchike chaꞌ chikawach apanok lic cakꞌalajinri unimal rutzil ucꞌuꞌx na jinta utakexic, rixuya lo rucꞌ relej ucꞌuꞌx pakawiꞌ ruma riKanimajawal Jesucristo. 8 Ma ruma cꞌu riunimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios cꞌo colobetajicalak yeywaꞌ e ruma xcubiꞌ cꞌuꞌx alak rucꞌ riCristo. Y ri colobetajic, na alak ta xchꞌacowre, ma e jun sipanic re ri Dios che alak.9 Ri colobetajic na carikitaj ta cꞌu riꞌ rumari utz caꞌan alak, chaꞌ jelaꞌ na jinta junokcutacꞌabaꞌ ukꞌij. 10 Ma e ri Dios xuꞌancꞌacꞌ chike ruma ri Kanimajawal Jesucristochaꞌ cakaꞌan ri utz chwach jelaꞌ pachaꞌ riuchꞌobom chi lo ojertan.

Konoje ri kacojom rubiꞌ ri Cristo, xa junkaꞌanom chwach ri Dios

11 Echiriꞌ xalax alak, na alak ta cuqꞌuilri e aj judiꞌab. Y rique xquibiꞌij cꞌu chealak: «Lic na junam ta iwach kucꞌ riꞌoj,ma riꞌoj cojotal ri retalil re circuncisiónchike, cꞌutubal re oj utinamit ri Dios; noꞌjriꞌix na jinta waꞌ chiwe» quechaꞌ. Yeywaꞌ cojotal che ri cuerpo xa cuma ticawex.12 Ecꞌu rojertan na jinta ri Cristo pa animaꞌalak, na alak ta ne cuqꞌuil raj Israel riyaꞌtal chique e utinamit ri Dios, y na jintane oyeꞌem alak che ri biꞌtisinic uꞌanom ri

Dios* echiriꞌ xuꞌan tzij cucꞌ rutinamit; liccꞌu xa tuquel alak riꞌ che ruwachulew mana jinta ri Dios ucꞌ alak.

13 Noꞌj woꞌora cꞌo chi alak pukꞌab riKanimajawal Jesucristo; yey na naj ta chicꞌo wi alak che ri Dios, ma ruma ruquiqꞌuelri Cristo, yaꞌtal che alak copon alak chwachri Dios.✡ 14 Ecꞌu riꞌ ri Cristo xojyaꞌw chiutzil chomal chikawach ri oj aj judiꞌab ucꞌralak ri na alak ta aj judiꞌab; xuꞌan cꞌuxa jun chike y xresaj ri kꞌatbal cajachawkapa. 15 Ri Cristo echiriꞌ xuya rib pacamic, e xusach uwach ri retzelal cꞌuꞌx cꞌochikawach ruma ri tzij pixab quitakem rajjudiꞌab.† Jecꞌuriꞌlaꞌ, che wa queb tinamitxuꞌan xa jun tinamit, jun cꞌacꞌ tinamituꞌanom xa jun rucꞌ Rire. Xutic cꞌu ri utzilchomal chikaxoꞌl. 16Ma rucꞌ rucamic chwari cruz, xebuya wa queb tinamit chi utzilchomal chwach; xuꞌan cꞌu xa jun chiquechaꞌ na tzel ta chi caquil quib. 17Xcꞌun cꞌuri Cristo y xutzijoj chique conoje suꞌanicquecꞌojiꞌ chi utzil chomal rucꞌ ri Dios.Xutzijoj cꞌu waUtzilaj Tzij che ralak echiriꞌcꞌa naj cꞌo wi alak che ri Dios y chiquerutinamit Israel ri xa nakaj e cꞌo wi che.18 Ruma cꞌu ri xuꞌan ri Cristo, konoje toboj aj judiꞌab o na oj ta aj judiꞌab yaꞌtalchike cojopon chwach ri Kakaw Dios rumari Ruxlabixel Rire cꞌo kucꞌ. 19 Jecꞌuriꞌlaꞌ,woꞌora na alak ta chi pachaꞌ ri xa e icꞌowelo ri e jekel pa juna luwar na quitinamit taj;ma alak chi cuqꞌuil rutinamit ri Dios, alakchi ralcꞌoꞌal ri Dios, junam cucꞌ conoje ri ere Rire.

Riglesia e pachaꞌ juna ja pa jekel wi ri Dios20 E ralak pachaꞌ alak juna ja catajin ri

Dios che uyaquic. Alak pachaꞌ xan catajinutzꞌakic chwi ri cowilaj uparakan ri ja, yeywaꞌ e ri quicꞌutum can ri e takoꞌn y rikꞌalajisanelab re ri Dios. Ecꞌu rucꞌuꞌxiballo ruparakan ri ja‡ e ri Kanimajawal Jesu-cristo. 21 Lic cꞌu riꞌ cuchap bi rib chi utz rija ma ronoje ri cojotal che, tzꞌakom bi chiutz chwi ri ratzꞌayak, chaꞌ jelaꞌ cuꞌana junsantowilaj rocho ri Dios, ma tiquil chi utzrucꞌ ri Kanimajawal. 22 Ruma cꞌu ri Dios,alak junam cucꞌ raj judiꞌab ri quicojomrubiꞌ ri Cristo; uꞌanom che alak, alak rocho

* 2:12 “Ri biꞌtisinic uꞌanom ri Dios”: Gn. 9:9; 15:18; Éx. 19:1-8; 2 S. 7:11-16,26 ✡ 2:13 Heb. 4:16 † 2:15 Ri tzijpixab que raj judiꞌab xujach quipa wa queb tinamit, ma raj judiꞌab e lic quitakem wa tzij pixab, noꞌj ri na e ta aj judiꞌabna queboc ta il che. Ruma cꞌu laꞌ lic tzel caquil quib. ‡ 2:20 “Rucꞌuꞌxibal lo ruparakan ri ja”: Waꞌ pa caxtila cabiꞌx“piedra maestra” che. E nabe abaj cacoj pasquin che ri ja cayaquic.

Page 276: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Efesios 3:1 273 Efesios 4:6ri Dios, ma Rire jekel ucꞌ alak ruma riRuxlabixel uyaꞌom che alak.

3Ruchac ri Pablo cucꞌ tak ri na e ta aj

judiꞌab1 Riꞌin in Pablo, in cꞌo pa cárcel ruma

xintzijoj rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristoche ralak ri na alak ta aj judiꞌab. 2 Lictom chi cꞌu alak ri chac uyaꞌom ri Dioschwe: Waꞌ e ri cantzijoj che alak ri unimalrutzil ucꞌuꞌx ri Dios. 3 Ma ri Dios xucꞌutchinuwach ri na etaꞌmatal ta ojertan, yeypuwi waꞌ nutzꞌibam chi pan jubikꞌ chealak. 4We xajilaj alak wa nutzꞌibam, camajalak usucꞌ saꞌ ri xkꞌalajisax chwe puwiri Cristo. 5 Ojertan waꞌ na kꞌalajisam tachiquiwach ri ticawex; noꞌj woꞌora ruma riRuxlabixel ri Dios xkꞌalajisax chiquiwachri e takoꞌn y ri kꞌalajisanelab echaꞌtal rumari Dios. 6 Rucꞌuꞌxibal ri kꞌalajisam chic ewaꞌ: Ri biꞌtisim lo ruma ri Dios na xew taque raj judiꞌab, ma que ne ri na e ta ajjudiꞌab; uꞌanom cꞌu xa jun chique y junamcoyeꞌem janipa rubiꞌtisim lo ri Dios chiqueri caquicoj ri Utzilaj Tzij re ri KanimajawalJesucristo. 7 Ruma cꞌu ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios wucꞌ riꞌin, xyaꞌtaj chwe xin-uꞌan raj chac ri Cristo re cantzijoj ri UtzilajTzij. Y xew cꞌu ruma ruchukꞌab ri Dios,quel pan chi utz ri chac chwi nukꞌab.

8 Riꞌin tob lic na jinta co nuwachchiquiwa conoje ri echaꞌtal ruma ri Dios;na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, xyaꞌtaj chwe rutzijoxicri Utzilaj Tzij chique ri na e ta aj judiꞌab.Cantzijoj cꞌu chique saꞌ tak ri chomilajbeyomalil re ri Cristo, ri na jinta ne junokcachꞌijow uchꞌobic ruchomalil tak waꞌ.9 Y yaꞌom chwe cankꞌalajisaj chiquiwachconoje ri ticawex saꞌ ri uchꞌobom lo ri Dios,ri xꞌanaw re ronoje ri cꞌolic. Cankꞌalajisajcꞌu ri na etaꞌmatal ta lo rojertan, ri cꞌa ewoꞌora quel lo chi sak. 10 Ma ri caraj riDioswoꞌora e chaꞌ ruma riglesia quilitaj chiutz ruqꞌuiyal tak uwach unaꞌoj Rire chiqui-wach tak ri cꞌo quiwach y ri cꞌo quichukꞌab,waꞌ e ri quetakan xa pa tew. 11 E janipacꞌu ri uchꞌobom lo ri Dios echiriꞌ cꞌamajaꞌne cuꞌan ruwachulew, e uꞌanom riꞌ rumari Jesucristo, ri Kanimajawal. 12 Ruma cꞌuri Cristo xyaꞌtaj chike cojopon chwach riDios; lic cꞌu jiquil uwach, ri Dios cojucꞌulchi utz ruma ri cubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ riCristo. 13 E uwariꞌche cambiꞌij che alak,mapax cꞌuꞌx alak rumawa cꞌaxcꞌobic in cꞌo

wi, e ne quiꞌcota alakmauma ralak na jintacubiꞌij nucꞌuꞌx quinicꞌow chupa waꞌ.

Chojtiquila chi utz chupa ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios

14Ruma tak cꞌu waꞌ, canxuc wib chwachRukaw ri Kanimajawal Jesucristo, 15 mache ri Kakaw e petinak wi conoje tak rifamilia e cꞌo chilaꞌ chicaj cucꞌ ri e cꞌo cheruwachulew. 16 Cantzꞌonoj che ri Kakawchaꞌ e chirij tak ri chomilaj ubeyoma-lil, cuya lo unimal chukꞌab pa ri animaꞌalak y jecꞌulaꞌ cachukꞌubej ib alak rumari Ruxlabixel Rire. 17 Cantzꞌonoj che riDios chaꞌ cajekiꞌ ri Cristo pa animaꞌ alakruma ri cubulibal cꞌuꞌx alak y catiquiꞌ cꞌualak chi utz chupa ri rutzil ucꞌuꞌx pachaꞌjuna cheꞌ lic naj benak wi ri ratzꞌayak.18Chuyaꞌa cꞌu che alak junamcucꞌ conoje rie re Rire, ri quetaꞌmaj alak chi utz ri rutzilucꞌuꞌx ri Cristo chaꞌ jelaꞌ camaj alak usucꞌjanipa runimal uwach, runajtijil rakan, ru-choyil upa y runajtijil uwiꞌ ri rutzil ucꞌuꞌx.19Chetaꞌmaj cꞌu alak ri unimal rutzil ucꞌuꞌxri Cristo, tob na jinta junok lic cumaj usucꞌronoje waꞌ. ꞌAna cꞌu e alak che janipa riutz cꞌo rucꞌ Rire chaꞌ cakꞌalajin tak waꞌ cheri binic silabic alak. 20 Ruma ruchukꞌabri Dios kucꞌ, Rire cuya más uwiꞌ ronojeri cakatzꞌonoj che o ri cakachꞌobo cuꞌano.21 ¡Chetaꞌmaxok nim ukꞌij ri Dios ruma ricuꞌan rucꞌ ru iglesia ruma ri KanimajawalJesucristo! Calokꞌnimax cꞌu ukꞌij wakꞌij oray chikawach apanok na jinta chi utakexic.Amén.

4Xa jun kaꞌanom chwach ri Cristo tob

junwi tak ri kachac1 Riꞌin in cꞌo pa cárcel xa ruma ruchac

ri Cristo; lic cantzꞌonoj cꞌu che alak binaalak jusucꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri takal che alakma alak siqꞌuim ruma ri Dios. 2 Maꞌancꞌu nim che ib alak; e chuꞌana ri lic utzcꞌuꞌx alak chiwach alak. Cuyu cꞌu ib alakchiwach alak rucꞌ unimal cꞌuꞌxaj ruma ricꞌax canaꞌ ib alak. 3 Ri Ruxlabixel ri Diosxuꞌan xa jun che alak y xucoj utzil chomalchiwach alak; maya cꞌu alak luwar cajachpa alak. 4 Chwach ri Dios xa oj jun maoj ucuerpo ri Cristo, xa jun ri Ruxlabixelri Dios kacꞌulum y xa jun oj uꞌanom cheroyꞌexic ri utz xubiꞌtisij ri Dios chike echiriꞌxojusiqꞌuij. 5 Xa jun ri Kanimajawal, najinta jun chic; xa jun ri Utzilaj Tzij kacojomy xa jun ri bautismo kacꞌulum. 6 Xa jun

Page 277: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Efesios 4:7 274 Efesios 4:32ri Dios cꞌolic; Rire e Kakaw ri cꞌo pakawiꞌkonoje riꞌoj, cuꞌan ruchac kuma konojeriꞌoj y cꞌo pa kanimaꞌ konoje riꞌoj. 7 Yeychikajujunal cꞌo ri usipam ri Cristo chikee chirij ri relej ucꞌuꞌx Rire. 8 E pachaꞌ ritzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios pacubiꞌij wi:Echiriꞌ xeꞌec chilaꞌ chicaj,

xebucꞌam bi ri xecꞌojiꞌ pukꞌabyey xuya chomilaj tak sipanic

chique ri ticawex. Sal. 68:189 Echiriꞌ cubiꞌij «xeꞌec chilaꞌ chicaj», waꞌqueꞌelawi xtzelej chilaꞌ chicaj, ma nabexpe chilaꞌ y xcꞌun wara che ruwachulew.10 Ecꞌu ri Cristo, ri xcꞌunic, e Rire mismori xtzelej chilaꞌ chicaj chaꞌ jelaꞌ catakanpaquiwi conoje y jelaꞌ ronoje tak ri cꞌoliccacꞌojiꞌ pukꞌab Rire.

11 Yey e ri Cristo ri cojoyom tak que rajchaquib chiquiwach rutinamit. E cꞌo jujunxuꞌan chique e utakoꞌn; jujun chic xuꞌanchique ekꞌalajisay runaꞌoj ri Dios. Jujunchic xuꞌan chique e aj tzijol re ri UtzilajTzij. Jujun chic xuꞌan chique e aj chajalrutinamit ri Dios y chique jujun chic xuꞌanchique e cꞌutunel re Rutzij ri Dios. 12 E takwa e aj chac ecojom re quequitijoj ruti-namit ri Dios chaꞌ caquiꞌan ruchac Rire yjecꞌulaꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo queqꞌuiychi utz. 13 Ma ri caraj ri Kakaw chike ecojuꞌan xa jun ruma ri cubulibal kacꞌuꞌxrucꞌ Rucꞌajol y ruma ri caketaꞌmaj uwachchi utz. Ecꞌu ri kabinic chwach ri Dios liccacowiric, cuꞌana jelaꞌ pachaꞌ ri chomilajubinic ri Cristo. 14 Jecꞌulaꞌ na cakaꞌanta chi keꞌoj cucꞌ ri na jinta quiqꞌuiyibalchwach ri Dios, ri xa caquetzꞌabej quinaꞌojpuwi ri quicojom yey quetzak paquikꞌabri e aj socosoꞌnel, ri caquicꞌut tak ri na etaj y rucꞌ itzel tak naꞌoj quequicꞌam bi pasachibal ri na e tiquil ta chi utz. 15 Perori chirajawaxic wi chike e cojtiquiꞌ chi utzchupa ri Kꞌijsak y cakatzijoj cꞌu waꞌ rucꞌrutzil kacꞌuꞌx. Jecꞌulaꞌ cojqꞌuiy pa sakilwi chaꞌ rucꞌ ronoje ri cakaꞌano cojuꞌanapachaꞌ ri Jun Aj Cꞌamal Kawach, waꞌ e riCristo.

16 Ecꞌu ri Cristo cayaꞌw ri kaqꞌuiyibalechiriꞌ chikajujunal cakaꞌan ri chac uyaꞌomRire pakakꞌab y cakatoꞌ kib rucꞌ rutzilkacꞌuꞌx. Ma oj uꞌanom xa jun rucꞌ Rire;e pachaꞌ ri kacuerpo, lic qꞌui tak ri cha-payom re, pero waꞌ xa jun uꞌanom.

Kayaꞌa can ri kabinic kasilabic re ojer

17 Campixabaj cꞌu alak chupa rubiꞌ riKanimajawal: Maꞌan chi e alak pachaꞌ ricaquiꞌan ri na quetaꞌam ta uwach ri Dios,ma ri quinaꞌoj rique cꞌo puwi ri xa na jintauchac. 18 Rique e cꞌo pa kꞌekuꞌm ma nacacaj ta caquimaj usucꞌ ri Kꞌijsak. Rumacꞌu lic quiꞌanom co che ri canimaꞌ, na jintacꞌo quetaꞌam puwi ri Dios y lic naj e cꞌo wiche ri chomilaj cꞌaslemal cuya Rire. 19Waꞌwa winak kabi que che caquiꞌan ri qꞌuixbaluwach; xquiya cꞌu quib che tak ri rayibal reri quitiꞌjil y jelaꞌ quiyaꞌom quib che uꞌanictak ri chꞌulilaj mac.

20Noꞌj ralak na je ta laꞌ ri cꞌutunic xmajalak puwi ri Cristo, 21 we pakatzij wi exta alak rutzij y xmaj alak usucꞌ ri Kꞌijsakxucꞌut Rire. 22Maꞌan chi alak pachaꞌ ri xꞌanalak echiriꞌ cꞌamajaꞌ caya ib alak pukꞌab riCristo. Yaꞌa cꞌu can ri ojer binic silabic alakpa xsocotaj wi alak ruma tak ri rayinic xare sachibal e alak. 23 Chirajawaxic cꞌut cꞌojun jalcꞌatajibal che ri naꞌoj alak. 24Yaꞌa cꞌuib alak chupa ri cꞌacꞌ cꞌaslemal uyaꞌom riDios che alak chaꞌ jelaꞌ cabin alak chupa riKꞌijsak rucꞌ jun binic lic jusucꞌ y lic chom.

25Maꞌan chi alak rakꞌubal, xew chꞌaꞌtibejalak ri lic katzij chiwach alak, ma konoje rioj re ri Cristo, xa jun kaꞌanom.

26 We cape oyowal alak, mamacun alakrucꞌ waꞌ; ri ꞌana alak e chesaj chicꞌuꞌx alakri oyowal xalokꞌ cꞌamajaꞌ ne catzak bi rikꞌij. 27Maya cꞌu alak luwar che ritzel winakcusoc alak.

28 We cꞌo junok chixoꞌlibal alak cuꞌanelekꞌ, muꞌan chic. Ri chuꞌanaꞌ e chacunokchaꞌ jelaꞌ cuchꞌac ri cajawax che y quebutoꞌne tak ri e cꞌo pa cꞌaxcꞌobic.

29 Mabiꞌij ne alak juna itzel chꞌaꞌtem;e chꞌaꞌtibej alak ri chomilaj tak chꞌaꞌtem,toꞌbal re ri quibinic quisilabic ri quetaw re.

30 Rucꞌ cꞌu riꞌ ri caꞌan alak, maya alakpa bis ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios. Mari Ruxlabixel pa animaꞌ alak e cꞌutubalre, alak chi re ri Dios y e jiquibal uwachri colobetajic cacꞌul alak chupa rukꞌijolrucꞌunibal ri Cristo.

31 Chesaj alak ronoje ri oyowal cꞌo paanimaꞌ alak. Maꞌan alak ri alak cꞌaꞌn.Masiqꞌuin alak rucꞌ oyowal. Machꞌaꞌt alakchirij junok. Chesaj cꞌu ib alak che ronojeri na utz taj. 32 Ri ꞌana alak e cꞌutu alakri rutzil cꞌuꞌxaj chiwach alak, cꞌax naꞌa ibalak. Cuyu mac alak chiwach alak jelaꞌpachaꞌ xuꞌan ri Dios echiriꞌ xucuymac alakruma ri Cristo.

Page 278: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Efesios 5:1 275 Efesios 5:285

Chojbina jusucꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri takal chikeri oj ralcꞌoꞌal ri Dios

1 Ruma cꞌu alak ralcꞌoꞌal ri Dios y Rirecꞌax cunaꞌ alak, lic chirajawaxic ꞌana alakjelaꞌ pachaꞌ cuꞌan Rire. 2 Ronoje cꞌu ricaꞌan alak, ꞌana alak rucꞌ rutzil cꞌuꞌxaj, jelaꞌpachaꞌ ri rutzil ucꞌuꞌx ri Cristo ucꞌutumchikawach. Ma Rire lic cꞌax xojunaꞌo yxuya rib pa camic pakacꞌaxel re tojbal rikamac. Ri xuꞌano e pachaꞌ jun kasaꞌn licquiꞌ ruxlab chwach ri Dios.

3 Ralak ri alak chi re ri Dios, lic na ubeta qꞌuenok we chixoꞌlibal alak cꞌa cꞌo ricaretzꞌabej uwa ukꞌij rucꞌ junok na ucꞌuleltaj o cuꞌan tak chꞌulilaj mac o na caquiꞌcotta rucꞌ tak ri cꞌo rucꞌ ma xaki curayij más.4 Machꞌaꞌtibej ne alak chꞌaꞌtem qꞌuixbaluwach, chꞌaꞌtem na jinta cutikoj, chꞌaꞌtemna chom ta qꞌuenok tob ne tzeꞌbal uwach.Ma ronoje waꞌ lic na takal ta che ralak. Riꞌana alak e tioxin alak chwach ri Dios rucꞌri chꞌaꞌtem alak. 5 Ma lic etaꞌam chi alakwaꞌ: Ri caretzꞌabej uwa ukꞌij rucꞌ junokna ucꞌulel taj, ri cuꞌan tak chꞌulilal mac,ri na caquiꞌcot ta rucꞌ tak ri cꞌo rucꞌ maxaki curayij más, ri caꞌanaw waꞌ e pachaꞌjuna aj tiox ma e cuꞌan “udios” che ja-nipa ri curayij; conoje cꞌu ri caquiꞌan takwaꞌ, na caquicꞌul ta ri biꞌtisim lo chiqueri quiyaꞌom quib pukꞌab ri Cristo y ecꞌo chupa rutakanic ri Dios. 6 Masocotajalak cuma ri caquimin alak chupa ri macrucꞌ chꞌaꞌtem lic chacojoꞌ katzij pero xarakꞌubal. Ma ri kꞌatbal tzij re ri Dios capepaquiwi ri e aj palajiy tzij, waꞌ e ri caquiꞌantak waꞌ wa mac.

7 Maꞌan cꞌu e alak cucꞌ tak wa winakcaquiꞌan ri na utz taj. 8 Ma ralak ojer-tan sachinak alak chupa ri kꞌekuꞌm, noꞌjwoꞌora cꞌo chi alak pa ri Kꞌijsak ruma riCristo. Bina cꞌu alak pa ri Kꞌijsak jelaꞌpachaꞌ ri takal che alak. 9 Ma e junok cꞌopa ri Kꞌijsak, riꞌ che rubinic usilabic quilitajwi ri relej ucꞌuꞌx, lic jusucꞌ ri cuꞌano y lickatzij ronoje ri cubiꞌij. 10 E lic chꞌobo alaksaꞌ ri cucꞌul ucꞌuꞌx ri Kakaw y e ꞌana cꞌualak riꞌ. 11Maꞌan e alak pachaꞌ ri caquiꞌanri e cꞌo pa kꞌekuꞌm, ma ri caquiꞌan rique najinta cꞌana uchac. Ri ꞌana alak e kꞌalajisajalak chique ri na utz taj caquiꞌano chaꞌ nacaquiꞌan ta chic, 12 tobne lic qꞌuixbal ubiꞌx-iquil ri caquiꞌan rique xa xeꞌlakꞌay. 13 Yeyechiriꞌ quel chi sak ri caꞌanic, cakꞌalajin cꞌu

riꞌ we utz o na utz taj, ma ronoje quilitaj chiutz ruma ri Kꞌijsak. 14 E pachaꞌ ri cabiꞌxic:E riꞌat ri catwaric, ¡cꞌuna cꞌu sak chawach!Chatwaꞌlij lo chiquixoꞌl ri ecaminak pa

mac,y ri Cristo catuya pa ri Kꞌijsak.✡

15Lic chajij cꞌu ib alak che ri binic silabicalak. Maꞌan e alak pachaꞌ ri caquiꞌan ri najinta quinaꞌoj; e lic chꞌobo alak rucꞌ sakilnaꞌoj saꞌ tak ri caꞌan alak. 16 Lic yaꞌa ibalak che uꞌanic tak ri utz, ma wakꞌij ora liccatajin uqꞌuiyaric ri mac che ruwachulew.17 Maꞌan cꞌu alak ri na cachꞌob ta alakchi utz ri caꞌan alak; e lic cꞌola naꞌoj alakpuwi saꞌ ri caraj ri Kanimajawal che alak.18 Maya ib alak che kꞌabaric, ma waꞌ xacuyojij rubinic junok. E yaꞌa ib alak pukꞌabri Ruxlabixel ri Dios chaꞌ e Rire catakan paanimaꞌ alak. 19 Ma we cꞌo ri Ruxlabixel riDios kucꞌ, jewaꞌ cakaꞌano: Cakanimarisajkacꞌuꞌx chikawach rucꞌ tak salmos, rucꞌtak bix tzꞌibital canok y rucꞌ cꞌacꞌ bixobalyaꞌom chike ruma ri Ruxlabixel ri Dios.Cakayac cꞌu ukꞌij ri Kakaw rucꞌ bix calax lopa kanimaꞌ. 20Yey xaki cojtioxin chwach riKakaw Dios ruma ronoje, y cakaꞌan cꞌu waꞌchupa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo.

Pixabanic chique ri e cꞌulanic21 Nimaj ib alak chiwach alak rucꞌ xiꞌin

ib chwa ri Cristo, ma e caraj riꞌ Rire chike.22 E uwariꞌche, rixok cꞌulanic takal checutakej ri rachijil jelaꞌ pachaꞌ ri lic takalche cutakej ri Cristo. 23 Ma rachi e cꞌamaluwach ri rixokil jelaꞌ pachaꞌ ri Cristo ecꞌamal uwach riglesia y na xew tane cꞌamaluwach ma e Colobenel re. Jecꞌulaꞌ ri Cristoe ujolom riglesia yey riglesia e ucuerpoRire. 24 Jecꞌulaꞌ pachaꞌ riglesia cꞌo pukꞌabri Cristo, jelaꞌ chuꞌana rixok rucꞌ ri rachijil;che ronoje tak ri cuꞌano, e lic chutakej rirachijil.

25 Ecꞌu rachi cꞌulanic takal che cꞌax cu-naꞌ ri rixokil jelaꞌ pachaꞌ ri Cristo lic cꞌaxxojunaꞌ ri oj u iglesia y xuya rib pa camicpakacꞌaxel. 26 Xuꞌan cꞌu waꞌ chaꞌ e cuꞌanchom y jusucꞌ che ri kabinic. Xresaj cꞌuri kamac ruma Ruchꞌaꞌtem; ri xuꞌano epachaꞌ caꞌan che ri chꞌul echiriꞌ cachꞌaj rucꞌyaꞌ. 27 Xuꞌan cꞌu waꞌ chaꞌ echiriꞌ riꞌoj oju iglesia cojopon chwach, oj jun chomilajiglesia lic jusucꞌ y na jinta cꞌanamac carik-itaj che. 28 Jecꞌulaꞌ lic chirajawaxic cherachi e cucꞌut ri rutzil ucꞌuꞌx che ri rixokil.Jelaꞌ pachaꞌ junok lic cuchajij rucuerpo,

✡ 5:14 Is. 60:1-2

Page 279: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Efesios 5:29 276 Efesios 6:16jecꞌuriꞌlaꞌ takal che rachi cuchajij ri rixokil.Ma we juna achi cꞌax cunaꞌ ri rixokil, equeꞌelawi cꞌax cunaꞌ rib, ma rachi rucꞌrixok, xa jun quiꞌanom. 29 Na jinta junoktzel caril rucuerpo; ri cuꞌano e cawaꞌ chiutz y lic cuchajij chi utz. Jelaꞌ ri cuꞌanri Cristo che riglesia, lic cuchajij chi utz.30 Cuꞌan waꞌ chike ma riꞌoj oj ucuerpo.✡31 Jecꞌuwaꞌ ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Ruma cꞌu riꞌ, rachi echiriꞌ cacꞌuliꞌic,caresaj rib chiquij ruchu-ukawchaꞌ cajekiꞌ rucꞌ ri rixokily quicabichal cꞌu riꞌ quebuꞌana xa e jun

chwach ri Dios Gn. 2:24cachaꞌ. 32 Lic naj cumaj waꞌ wa cꞌutubalkꞌalajisam chike; pero cambiꞌij cꞌu riꞌin,waꞌ e jun cꞌambal naꞌoj puwi ri Cristo rucꞌriglesia. 33 Yey e ne jun pixabanic cheonoje alak ri alak cꞌulanic. Rachi lic cꞌaxchunaꞌa ri rixokil jelaꞌ pachaꞌ cꞌax cunaꞌ ribrire, yey ecꞌu rixok e lic chutakej ri rachijil.

6Pixabanic chique alcꞌoꞌal y chique quichu-

quikaw1 Ix alcꞌoꞌal, ruma ix cꞌo pukꞌab ri Kakaw,

lic chicojo quitzij richu-ikawma lic e usucꞌriꞌ. 2 Chupa Rutzij Upixab ri Dios ri nabetzij cuꞌan biꞌtisinic chique ri queꞌanaw re,e waꞌ:Chalokꞌoj quikꞌij rachu-akaw,

3 chaꞌ jelaꞌ xaki catel pan chi utz cheronoje

y canajtir racꞌaslem wara cheruwachulew. Éx. 20:12

4 Ecꞌu ralak ri cꞌo alcꞌoꞌal alak, mapetisajalak coyowal ri alcꞌoꞌal alak; ri ꞌana alak echeqꞌuiyisaj alak rucꞌ sakil kꞌilonic y chep-ixabaj alak chaꞌ quebin chupa ri Kꞌijsak reri Kanimajawal.

Pixabanic chique ri e mocom y chique ri epatrón

5 Yey ralak ri alak mocom, e lic cojoalak quitzij ri patrón alak wara cheruwachulew. Chacuna cꞌu alak chi utzrucꞌ jun sakil xiꞌin ib pa animaꞌ alak yrucꞌ ronoje cꞌuꞌx alak pachaꞌ e canimajalak ri Cristo rucꞌ ri chac alak. 6 Na utz tacꞌu riꞌ we juna mocom xew cachacun chiutz echiriꞌ catzutzuꞌx ruma rupatrón chaꞌjelaꞌ catacꞌabax ukꞌij. Ri ꞌana alak e cꞌutualak pakatzij wi alak aj chac re ri Cristo.

Chacuna cꞌu alak riꞌ rucꞌ ronoje cꞌuꞌx alakchaꞌ jelaꞌ caꞌan alak janipa ri caraj ri Dios.7 Ma ralak na xa ta alak umocom junaachi; e uwariꞌche, ꞌana alak pachaꞌ e riKanimajawal Jesucristo ri canimaj alakrucꞌ ri chac alak. Chacuna cꞌu alak riꞌ rucꞌronoje cꞌuꞌx alak. 8 Etaꞌam cꞌu alak cꞌo rajilucꞌaxel ri utz cakaꞌano y waꞌ e ri Cristocayaꞌw chikajujunal, tob cachacun jun rucꞌjuna patrón o xa pa re jun cachacun wi.

9 Ecꞌu ralak ri alak patrón, ꞌana alak riutz chique tak ri mocom alak ma e carajriꞌ ri Dios che alak. Maxibij ne alak quiparucꞌ cꞌax. Cꞌuna chicꞌuꞌx alak, e ralak alakjelaꞌ pachaꞌ rique, ma junam cucꞌ riquecꞌo alak pukꞌab ri Kanimajawal cꞌo chilaꞌchicaj. Yey chwach Rire xa jun kawachkonoje.✡

Kachapabej ri toꞌbal ke uyaꞌom ri Dios10 Qꞌuisbal cꞌu re, cambiꞌij che alak her-

manos, chukꞌubej ib alak chwach ri Kani-majawal Jesucristo rucꞌ runimal uchukꞌabRire. 11 ꞌAna cꞌu e alak che ronoje takri toꞌbal cuya ri Dios* che alak chaꞌ je-laꞌ cachꞌij alak uchukꞌab tak ri socosoꞌnicre ritzel winak. 12 Ma riꞌoj oj cꞌo pachꞌaꞌoj. Perowa chꞌaꞌoj na e ta cucꞌ ticawexquekam culewal quipoklajil, e cucꞌ takitzelilaj uxlabixel e cꞌo xa pa tew, ri liccꞌo quichukꞌab re quetakan paquiwi tak rie cꞌo pa kꞌekuꞌm wara che ruwachulew.Cucꞌ tak rique ri kachꞌaꞌoj. 13 Ruma cꞌuwaꞌ, lic chirajawaxic che alak chucꞌaꞌaj alakronoje tak ri toꞌbal ke cuya ri Dios, chaꞌjelaꞌ cachꞌij alak uchukꞌab tak ri na utz tajcape pawiꞌ alak. Y jecꞌulaꞌ, we xqꞌuis waꞌwa chꞌaꞌoj chiꞌij alak, cꞌa tiquil alak jusucꞌ.

14 E uwariꞌche lic chukꞌubej ib alakchupa ri Kꞌijsak jelaꞌ pachaꞌ juna aj chaccucoj rupas chaꞌ cuxim rupa chi utz. Cꞌolaalak jusucꞌ y lic chajij alak ri binic silabicalak jelaꞌ pachaꞌ juna soldado chꞌukutalruwa ucꞌuꞌx rucꞌ jun chꞌichꞌ. 15 Xaki yijbaꞌib alak che utzijoxic ri Utzilaj Tzij re riutzil chomal jelaꞌ pachaꞌ juna soldado xakiucojom ruxajab re cutoꞌbej ri rakan che takri quicꞌow wi. 16 Y chwi ronoje tak waꞌ,tiquila chi utz ri cubulibal cꞌuꞌx alak rucꞌ riDios, ma waꞌ che ralak e pachaꞌ ri juperajchꞌichꞌ rucꞌaꞌam juna soldado pukꞌab recuchup ri akꞌ cꞌo chutzaꞌm ri flechas cacꞌaklo che. Jecꞌulaꞌ ri cubulibal cꞌuꞌx ralak e

✡ 5:30 Gn. 2:23 ✡ 6:9 Ro. 2:11 * 6:11 “Ri toꞌbal cuya ri Dios”: Pa caxtila waꞌ cabiꞌx “la Armadura de Dios”che. Waꞌ e jun cꞌambal naꞌoj puwi ri toꞌbal cuya ri Dios chike. Waꞌ e pachaꞌ tak ri chapabal re juna soldado.

Page 280: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Efesios 6:17 277 Efesios 6:24toꞌbal e alak chaꞌ cachꞌij alak uchukꞌab takri cꞌakanic cuꞌan lo ritzel winak che alak.17 Tiquila alak chi utz chupa ri colobetajicyaꞌtal che alak jelaꞌ pachaꞌ juna soldadocucoj rucasco re chꞌukubal rujolom. Ychapabej alak chi utz Ruchꞌaꞌtem ri Dios,mawaꞌ e pachaꞌ juna espada yaꞌtal che alakruma ri Ruxlabixel ri Dios chaꞌ cachꞌoꞌjinalak chirij ritzel winak. 18 ꞌAna cꞌu alakorar chipakꞌij chichakꞌab. Lic tzꞌonoj alakche ri Dios e chirij janipa ri cubiꞌij riRuxlabixel che alak. Macos ne alak cheuꞌanic orar; e xaki ꞌana alak orar paquiwiconoje rutinamit ri Dios. 19 Cantzꞌonoj coche alak ꞌana alak orar panuwi riꞌin chaꞌ riDios cuya nuchꞌaꞌtem y jecꞌulaꞌ na canxiꞌijta cꞌana wib cantzijoj ri Utzilaj Tzij ukꞌala-jisam ri Dios chikawach. 20Ma intakom loruma ri Dios, in kꞌalajisay re ri Utzilaj Tzijy ruma ne waꞌ in cꞌo pa presoyil woꞌora. Euwariꞌche tzꞌonoj alak che ri Dios chaꞌ nacanxiꞌij ta cꞌana wib che ukꞌalajisaxic puwiRire, ma e takal riꞌ chwe.

Ri Tíquico cucꞌam bi urason ri Pablo21 Ronoje tak ri nucꞌulumam y ri quin-

tajin che uꞌanic, cuꞌtzijoj pan ri Tíquicoche alak. Rire e jun utzilaj aj chac re riKanimajawal Jesucristo y na lokꞌ ta cꞌaxcanaꞌw re. 22E uwariꞌche nutakom bi chilaꞌucꞌ alak chaꞌ quetaꞌmaj alak saꞌ ri kaꞌanomriꞌoj y jecꞌulaꞌ cuꞌnimarisaj pan cꞌuꞌx alak.

Ri Pablo cutzꞌonoj utzil chomal puwi rigle-sia cꞌo Éfeso

23 Cꞌulu alak ri utzil chomal, ri rutzilcꞌuꞌxaj y ri cubulibal cꞌuꞌxaj, ri petinakrucꞌ ri Kakaw Dios y rucꞌ ri KanimajawalJesucristo. 24Cꞌulu cꞌu alak ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Kanimajawal Jesucristo, onojealak ri lic cꞌax canaꞌ alak Rire rucꞌ rutzilcꞌuꞌxaj na jinta uqꞌuisic. Amén.

Page 281: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Filipenses 1:1 278 Filipenses 1:25

Ri carta xutzꞌibaj ri Pabloche riglesia cꞌo FiliposRi Pablo cuya pan rutzil quiwach ri her-

manos e cꞌo Filipos1Riꞌin in Pablo y ri Timoteo, ri oj aj chac

re ri Kanimajawal Jesucristo, cakatak bi wacarta che alak ri cꞌo alak chupa ri tinamitFilipos. Cakatzꞌibaj cꞌu pan che alak, rialak aj cꞌamal wach y alak aj chaquib etoꞌbel piglesia, junam ucꞌ onoje alak, ricojomalak rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo.2 Cꞌulu cꞌu alak ri unimal rutzil cꞌuꞌxaj yri utzil chomal re ri Kakaw Dios y re riKanimajawal Jesucristo.

Tioxibal chwach ri Dios cuma ri hermanose cꞌo Filipos

3Echiriꞌ cacꞌun alak chinucꞌuꞌx, lic quin-tioxin che ri Dios uma ralak. 4 Yey echiriꞌcanꞌan orar, xaki cantzꞌonoj che ri Diospawiꞌ onoje alak. Rucꞌ cꞌu quiꞌcotemal5canꞌanwaꞌ, ma lic junam chacuninak alakwucꞌ che utzijoxic ri Utzilaj Tzij e chwi lori nabe kꞌij echiriꞌ xya ib alak pukꞌab riCristo y cꞌa e catajin alak che uꞌanic wakꞌijora. 6 E ri Dios xjekow re ri utzilaj chacpa animaꞌ alak, yey lic cubul nucꞌuꞌx chewaꞌ: Ri Dios catajin che toꞌic alak chaꞌ cabinalak jusucꞌ chwach, yey Rire cutzꞌakatisajri chac ucꞌ alak cꞌa pa ri kꞌij echiriꞌ cacꞌuntanchi ri Kanimajawal Jesucristo. 7 Lic ubecꞌut canchꞌobwaꞌ pawiꞌ onoje alak,ma xakicꞌo alak pa wanimaꞌ. Yey ralak lic intoꞌomalak rucꞌ ri chac uyaꞌom ri Dios chwe rumarunimal rutzil ucꞌuꞌx. Intoꞌom ne alak tobin cꞌo pa cárcel o echiriꞌ cankꞌalajisaj riUtzilaj Tzij chiquiwach ri e aj kꞌatal tzij ycanjiquibaꞌ cꞌu uwach lic katzij ri cankꞌala-jisaj. 8 Ri Dios retaꞌam, pakatzij wi riꞌinlic cꞌax cannaꞌ onoje alak. Yey wa cannaꞌpa ri wanimaꞌ che alak, e ri KanimajawalJesucristo yaꞌyom chwe.

9 Cantzꞌonoj cꞌu che ri Dios pawiꞌ alakchaꞌ canimar más ri rutzil cꞌuꞌx alak yri naꞌoj alak 10 chaꞌ jelaꞌ quetaꞌmaj alaksaꞌ ri lic takal che ri binic silabic alak.Bina cꞌu alak jusucꞌ chaꞌ echiriꞌ cacꞌuntanchi ri Cristo na jinta mac carikitaj chealak. 11Ruma cꞌu ri Kanimajawal Jesucristoquilitaj ri jusucꞌ binic silabic alak, yeyechiriꞌ quilitaj waꞌ cuma ri ticawex, riquecaquiyac ukꞌij ri Dios y caquibixoj rubiꞌ.

Ri cꞌax xicꞌow wi ri Pablo lic cꞌo xutikoj

12 Hermanos, lic cuaj quetaꞌmaj alakwaꞌ: Ronoje tak ri cꞌax wicꞌowibem liccꞌo xutikoj ma rucꞌ waꞌ xeꞌec utzijoxic riUtzilaj Tzij chiquiwach ri ticawex. 13 Utzne xuꞌano, ma woꞌora ri soldados re rinimalaj aj kꞌatal tzij junam cucꞌ ri jujunchic e cꞌo wara, conoje xquetaꞌmaj in cꞌopa cárcel ruma cantzijoj rubiꞌ ri Cristo. 14Yna xew ta waꞌ, ma ruma ri uꞌanom ri Dioswucꞌ wara pa cárcel, e qꞌui ri hermanos licxquijiquibaꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Kanimajawalyey más ne xmikꞌ quicꞌuꞌx che utzijoxic riUtzilaj Tzij re ri Dios y na caquixiꞌij ta cꞌanaquib caquiꞌan waꞌ. 15 Caquiꞌan cꞌu riꞌ waꞌrucꞌ ronoje quicꞌuꞌx, noꞌj e cꞌo jujun chiccaquitzijoj rubiꞌ ri Cristo xew chaꞌ caquiꞌannim che quib chinuwach riꞌin ruma cꞌaxquicꞌuꞌx chwij. 16 Yey quetzijon puwi riCristo na rucꞌ ta rutzil quicꞌuꞌx, xa e reyacbal quikꞌij. Ma chiquiwach rique rucꞌri caquiꞌano, caquiya más bis chwe puwiri cꞌax in cꞌo wi pa wa cárcel. 17 Pero rijujun chic quetzijon ruma ri rutzil quicꞌuꞌxchwe, ma quetaꞌam riꞌin in cojom ruma riDios re cankꞌalajisaj ri Utzilaj Tzij. 18 ¿Saꞌcꞌu ri cambiꞌij che waꞌ? Chinuwach riꞌin, rilic chirajawaxic wi e catzijox ri Utzilaj Tzij,tob ri quetzijon re caquiꞌan rucꞌ sakil rutzilcꞌuꞌxaj o xa pa que rique. Ecꞌu ri lic xakicuya quiꞌcotemal chwe e ri catzijox rubiꞌ riCristo.

Ri Pablo na cuxiꞌij ta rib chwach ri camic19 Na quicꞌow ta cꞌu ri nuquiꞌcotemal,

ma wetaꞌam quinel pan chupa ronoje riquintajin che ricꞌowibexic ruma ri ora-ciones e alak panuwiꞌ y ruma rutoꞌbal riRuxlabixel ri Kanimajawal Jesucristo wucꞌ.20Ma ri lic canrayij y nucubampan nucꞌuꞌxche, e waꞌ: Che ronoje ri canꞌan chwach riDios na jinta cꞌana cuya qꞌuix chwe. E liccubul nucꞌuꞌx che, jelaꞌ pachaꞌ ri uꞌanomlok, e janipa ri canꞌano cucꞌam lo yacbalukꞌij ri Cristo, tob quincꞌasiꞌic o quincamic.21 Ma ri nucꞌaslem riꞌin e re yacbal ukꞌijri Cristo; yey we xincamic, más ne lic cꞌocutikoj chwe. 22 Pero we ri nucꞌaslem cꞌacatoꞌb che ruchac ri Kakaw, na canrik tacꞌu riꞌ pachique rimás utz. 23Lic cꞌayew cꞌuchwe ruchaꞌic ri más utz. E riꞌin cuaj quin-camic chaꞌ quineꞌcꞌola rucꞌ ri Cristo, mae waꞌ ri más utz chinuwach riꞌin. 24 Peroche ralak e más cꞌo cutikoj we cꞌa in cꞌoche ruwachulew. 25Nujiquibam cꞌu uwachwaꞌ, riꞌin wetaꞌam cꞌamajaꞌ quincamic yeyquincꞌojiꞌ na ucꞌ alak chaꞌ cantoꞌ alak che

Page 282: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Filipenses 1:26 279 Filipenses 2:17unimarisaxic ri cubulibal cꞌuꞌx alak y riquiꞌcotemal alak rucꞌ ri Cristo. 26 Jecꞌulaꞌlic caquiꞌcot alak y catioxin alak che riKanimajawal Jesucristo ruma in cꞌo tanchiucꞌ alak.

Ri binic silabic takal chique ri quicojom riUtzilaj Tzij

27 Chajij cꞌu ib alak chaꞌ ri binic silabicalak e pachaꞌ ri takal chique ri quicojom riUtzilaj Tzij re ri Cristo. Jecꞌulaꞌ, tob na injinta riꞌin chixoꞌl alak o tob ne quinoponucꞌ alak, ri lic cuaj canto e lic chukꞌubemib alak y xa jun cꞌuꞌx alak chwach ri Dios,yey lic junam caya ib alak che ukꞌalajisaxicri Utzilaj Tzij cojom alak. 28 Maxiꞌij necꞌana ib alak chiquiwach ri quechꞌoꞌjinchiꞌij alak, ma waꞌ e jun cꞌutubal chiquee ri Dios cusach na quiwach rique; peroche ralak e jun cꞌutubal xaki utz quel panalak rucꞌ, ma e ri Dios cacoloben e alak.29 Ma yaꞌtal che ralak ri cacoj alak utzijri Cristo, y na xew ta laꞌ, ma yaꞌtal ne ricatij alak cꞌax ruma alak re Rire. 30 Junamcꞌu ri kicꞌowibem, ma ilom alak ri cꞌaxwicꞌowibem riꞌin pa ruchac ri Kakaw, ywoꞌora xta alak cꞌa e ne cꞌaxcꞌobic in cꞌowi.

2Ri Dios xuyac ukꞌij ri Jesús ma Rire xuꞌan

chꞌutiꞌn che rib1 Ruma cꞌu cꞌo alak pukꞌab ri Cristo, lic

nimarinak chi cꞌuꞌx alak y bochiꞌim chicꞌuꞌx alak rucꞌ ri rutzil ucꞌuꞌx Rire. Ecꞌuri Ruxlabixel ri Dios cꞌo ucꞌ alak y uꞌanomchi xa jun che alak, yey cꞌulum chi cꞌualak ri relej ucꞌuꞌx y ri cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌxri Cristo. 2 E uwariꞌche tzꞌakatisaj co alakuwach ri nuquiꞌcotemal rucꞌ waꞌ: Chuꞌanaxa jun cꞌuꞌx alak, xa jun ri rutzil cꞌuꞌx alaky xa jun ri naꞌoj alak chiwach alak. 3Macꞌomaꞌan alak xew re cacꞌojiꞌ más wach alakchiquiwa ri jujun chic o re yacbal kꞌij alak.Ri lic usucꞌ e ꞌana alak chꞌutiꞌn che ib alakrucꞌ ri caꞌan alak y yaca alak quikꞌij ri jujunchic. 4 Na utz ta cꞌu riꞌ we cꞌo junok exew cutzucuj ri utz chiribil rib, ma ri licchirajawaxic wi e cutzucuj ri utz chique rinicꞌaj chic.

5 E chuꞌana ri cꞌuꞌx alak jelaꞌ pachaꞌrucꞌuꞌx ri Kanimajawal Jesucristo.6Rire na xuꞌan ta nim che rib;tob ne lic junam uwach rucꞌ ri Dios,na xuchꞌoꞌjij ta ri takal che.7 Tob lic cꞌo uwach, xuya can ranimaꞌ ri

takal che;

xuꞌan pachaꞌ aj chac che rib chaꞌ quebutoꞌtak ri ticawex.

Xuꞌan cꞌu ticawex.8 Echiriꞌ junam chi uwach cucꞌ ri ticawex,xuꞌan chꞌutiꞌn che rib.Lic cꞌut xucoj utzij ri Dios, ma xuya rib pa

camic.Yey wa camic lic qꞌuixbal uwach,ma xcamisax chwa cruz pachaꞌ junok lic aj

mac.9Ruma cꞌu wa xuꞌan ri Jesús,ri Dios e más xuyac ukꞌij Rire chiquiwa

conoje ri lic cꞌo quiwach.Xuya cꞌu che ri Jesús cakabiꞌij “Kanima-

jawal” che,ma rubiꞌ Rire emás cꞌo uwach chwa ronoje

tak ri biꞌaj.10 Chwach cꞌu ri Kanimajawal Jesucristocaquixucubaꞌ quib conoje ri e cꞌo chilaꞌ

chicaj,ri e cꞌo che ruwachulew y ri e cꞌo chuxeꞌ

ulew.11 Y conoje cꞌut caquibiꞌij “ri Jesucristo e

Rajawal ronoje ri cꞌolic”,y caquibiꞌij cꞌu waꞌ re yacbal ukꞌij ri Kakaw

Dios.Kakꞌalajisaj ri Kꞌijsak rucꞌ ri kabinic kasi-

labic12Ecꞌu ralak, ri lic cꞌax cannaꞌ alak, chwi

petinak lok, lic takem alak ri cꞌutunic reri Utzilaj Tzij; ꞌana cꞌu alak waꞌ na xewta echiriꞌ in cꞌo ucꞌ alak, ma e más chi-rajawaxic catakej alak waꞌ woꞌora echiriꞌna in jinta ucꞌ alak. Rucꞌ cꞌu xiꞌin ibalak chwach ri Dios, e lic kꞌalajisaj alak ricolobetajic alak rucꞌ ri binic silabic alak.13 Ma e ri Dios cuya che alak cacha cꞌuꞌxalak che uꞌanic ri utz chwach y e Rire ricatoꞌw e alak che uꞌanic ri caraj Rire.

14 Janipa ri caꞌan alak, maꞌan alak rucꞌyaj o rucꞌ chꞌaꞌoj 15 chaꞌ jelaꞌ lic jusucꞌ ribinic silabic alak chwach ri Dios y jecꞌulaꞌna jinta cꞌo catzꞌakaw chiꞌ alak y cakꞌalajincꞌu riꞌ alak sakil ralcꞌoꞌal ri Dios, ma licalak junwi chiquixoꞌl tak ri winak na eta jusucꞌ yey itzel quicꞌuꞌx. Jecꞌulaꞌ riꞌ,cuꞌan alak pachaꞌ tak ri chꞌumil lic quewonpa ri kꞌekuꞌmalil re ruwachulew 16 echiriꞌcakꞌalajisaj alak ri Kꞌijsak cuya cꞌaslemal.Jecꞌulaꞌ echiriꞌ cacꞌun tanchi ri Cristo, riꞌincannaꞌ jun quiꞌcotemal na jinta cꞌo wi, malic cꞌo xutikoj ri nubinic y ri nuchac ucꞌalak. 17 Ecꞌu riꞌin na cambisoj taj tob nequincamisaxic y caturuw cꞌu ri nuquicꞌpachaꞌ juna kasaꞌn chwach ri Dios, ma

Page 283: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Filipenses 2:18 280 Filipenses 3:6waꞌ e cutzꞌakatisaj ri kasaꞌn re ri binicsilabic alak yaꞌom chi alak pukꞌab ri Diosruma ri cubulibal cꞌuꞌx alak rucꞌ. Lic cꞌutquinquiꞌcot uma onoje alakma lic yaꞌom ibalak che ulokꞌnimaxic ri Kanimajawal. 18Yjecꞌulaꞌ cuaj caquiꞌcot onoje ralak wucꞌ.

Ri coponibal queb raj chac ri Dios chilaꞌFilipos

19 We e caraj riꞌ ri Kanimajawal Je-sucristo, cantak bi tan ri Timoteo requeꞌrila alak y jecꞌulaꞌ ri wanimaꞌ caquiꞌ-cotic echiriꞌ rire cucꞌam lo rason alak.20 Na jinta chi cꞌu junok lic junam rucꞌuꞌxwucꞌ pachaꞌ ri Timoteo, ma rire lic uyaꞌomucꞌuꞌx che alak. 21 Ma e tak ri ticawexxew caquitzucuj ri cacaj rique y na e taqueboc il che ri caraj ri Kanimajawal Je-sucristo. 22 Ilom chi cꞌu alak ri utzilajchac uꞌanom ri Timoteo, ma lic inutoꞌomche utzijoxic ri Utzilaj Tzij. Rire uꞌanompachaꞌ nucꞌajol ma chacuninak wucꞌ jelaꞌpachaꞌ cuꞌan juna ala rucꞌ rukaw. 23 Ecꞌuuwariꞌche lic cuaj cantak bi ri Timoteo ucꞌalak, we xkꞌalajin na saꞌ ri caꞌan chwewara,we quinel bi o quincanaj pa cárcel. 24 Yeycubul ne nucꞌuꞌx quiꞌnwila tan wach alak,we e caraj riꞌ ri Kanimajawal.

25 Canchꞌob cꞌut lic chirajawaxic cantaktanchi ubi ucꞌ alak ri hermano Epafrodito,ri xtak lo alak wucꞌ re quinutoꞌ che takri cajawax chwe. Rire junam chacuninakwucꞌ y junam katijom cꞌax pa ruchac riDios. 26 Rire lic caraj chic caril wach onojealak, ma xretaꞌmaj tom chi alak echiriꞌlic xuchap yabil. Lic cꞌu cubisoj waꞌ, malaj paxinak cꞌuꞌx alak che ri xucꞌulumaj.27 Pakatzij wi rire xuchap yabil, xa jubikꞌchi xraj laj xcamic, pero ruma cꞌu ri cꞌax-naꞌbal ucꞌuꞌx ri Dios na xopon ta chupari camic. Jecꞌulaꞌ ri Dios xutoꞌo yey licxinutoꞌ ne riꞌin, ma we ta e laꞌ xcam na,riꞌ lic curik rib ri nubis. 28 Ruma cꞌu waꞌlic cuaj cantak bi tan ri Epafrodito ucꞌ alakchaꞌ jelaꞌ caquiꞌcot alak che echiriꞌ quiltanchi alak uwach. Y ruma cꞌu wa quiꞌ-cotemal alak, capactaj ri nubis riꞌin chealak. 29Wexopon tanchi rire ucꞌ alak, cꞌulualak rucꞌ quiꞌcotemal chupa rubiꞌ ri Cristo.

Lic tacꞌabaꞌ alak ukꞌij, ma e takal riꞌ chiqueconoje ri e jelaꞌ pachaꞌ rire. 30 Ma rirelaj xcamic ruma ri cachacun chupa ruchacri Cristo; xuya cꞌu ranimaꞌ cucꞌulumaj waꞌchaꞌ quinutoꞌ riꞌin wara. Y jecꞌulaꞌ, rire licxoluꞌana pacꞌaxel ralak janipa ri cajawaxchwe riꞌin.

3Ri lic chirajawaxic wi e cacubiꞌ kacꞌuꞌx

rucꞌ ri Cristo1Ecꞌu woꞌora hermanos, chwi ronoje tak

ri cacꞌulumaj alak, lic quiꞌcota alak rucꞌri Kanimajawal. Riꞌin na quincos ta cheubiꞌxiquil tanchic janipa ri nutzꞌibam chipan che alak, ma waꞌ lic chirajawaxic chealak.

2 Cambiꞌij cꞌu riꞌ: Lic chajij ib alakchiquiwach ri winak itzel quicꞌuꞌx, rilic na e ta sakil aj chaquib, ri xa paque rique caquibiꞌij chirajawaxic chiqueconoje rachijab cakꞌat ri culewal chaꞌ ca-coj ri retalil re circuncisión chique.* Machiquiwach rique, xew ri quicojom waꞌtakal chique e utinamit ri Dios. 3 Peropakatzij wi rutinamit ri Dios e riꞌoj,† mariꞌoj cakalokꞌnimaj ukꞌij ri Dios pa sakil wiruma ri Ruxlabixel Rire. Ri kaquiꞌcotemale ruma ri uꞌanom ri Kanimajawal Jesu-cristo kucꞌ yey cubul kacꞌuꞌx rucꞌ Rire, narucꞌ ta ri kaꞌanom riꞌoj y na rucꞌ ta ri retalilcacoj che ri kacuerpo.

4 We ta e laꞌ cuaj canyac nukꞌij rumatak waꞌ, takal riꞌ chwe, ma na jinta junokchique ri e aj judiꞌab uꞌanommás chinuwariꞌin. 5 Ma xcoj ri retalil re circuncisiónchwe echiriꞌ xinqꞌuis wajxakib kꞌij walaxic.Yey in cuqꞌuil ri e aj Israel ma nupetebemlo chique ri e ralcꞌoꞌal can ri Benjamín,rucꞌajol ri Israel. Riꞌin, in jelaꞌ pachaꞌ rinuchu-nukaw, lic in aj hebreo chiwalaxic.‡Yey ruma in jun chique ri fariseos, licxinoc il che tak ri takanic que raj judiꞌab.6 Ruma cꞌu xinya nucꞌuꞌx che waꞌ, lic xin-wesaj kꞌij che usachic quiwach ri quicojomrubiꞌ ri Cristo. Lic xintakej ri takanic que

* 3:2 “Circuncisión”: Ri caquiꞌan raj judiꞌab echiriꞌ juna ralco ala cuqꞌuis wajxakib kꞌij ralaxic, e cakꞌat rutzꞌuꞌmalilruwi ri rulewal, cꞌutubal re e jun chique rutinamit ri Dios. Yey jujun chique raj judiꞌab quicojom rubiꞌ ri Cristo caquibiꞌijchirajawaxic cacoj wa retalil re circuncisión chique ri creyentes na e ta aj Israel, tob e nimaꞌk chic. Pero ri Pablo cubiꞌijna chirajawaxic ta waꞌ. † 3:3 “Rutinamit ri Dios e riꞌoj”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “riꞌoj oj re ri circuncisión”.‡ 3:5 Ri Pablo e cuqꞌuil ri e aj judiꞌab caquirik ri chꞌaꞌtem hebreo y xqꞌuiy cucꞌ ri lic quitakem ri cojobal que can ricatiꞌ-quimam. Noꞌj e cꞌo jujun chic e aj judiꞌab na caquirik ta ri chꞌaꞌtem hebreo, ma ri quichꞌaꞌtem e ri griego, yeyquitakem jujun che tak ri cojobal que raj griego.

Page 284: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Filipenses 3:7 281 Filipenses 4:3raj judiꞌab y chwa cꞌu riꞌ waꞌ, na jinta junokcatzꞌakaw nuchiꞌ.

7 Echiriꞌ cꞌamajaꞌ cancoj rubiꞌ ri Cristo,xinchꞌobo e ronoje tak waꞌ e re yacbalnukꞌij chwach ri Dios; noꞌj woꞌora canmajusucꞌ na e ta uꞌanom riꞌ, ma na ruma tawaꞌ xinwetaꞌmaj uwach ri Cristo. 8 Y naxew tane laꞌ, ma chinuwach riꞌin, ronoje ricanꞌano o ronoje ri cꞌo wucꞌ, na jinta cꞌanauwach chwa ri retaꞌmaxic uwach ri CristoJesús, ri Wajawal, ma Rire na jinta cꞌanacajunimax wi. Ruma cꞌu ri Jesús, xinyacan ranimaꞌ ronoje; e tak ri cꞌo wucꞌ xae chi pachaꞌ rakꞌes chinuwach riꞌin, ma elic nuyaꞌom wib che retaꞌmaxic uwach riCristo 9 y jecꞌulaꞌ in uꞌanom xa jun rucꞌRire. Y na e ta cꞌu canꞌan jusucꞌ che wibruma ri lic nutakem ri takanic re ri Moisés;ma xew ri Dios caꞌanaw jusucꞌ chwe, yeywaꞌ e ruma ri cubulibal nucꞌuꞌx rucꞌ riCristo. 10Ecꞌu ri lic cuaj riꞌin e canwetaꞌmajmás uwach ri Cristo. Yey cuaj cacꞌojiꞌruchukꞌab Rirewucꞌ, jelaꞌ pachaꞌ ri xucꞌutuechiriꞌ xuchꞌij uchukꞌab ri camic y xcꞌastajlo chiquixoꞌl ri ecaminak. Yey na jintacꞌo cubiꞌij nucꞌuꞌx che tob ne cantij cꞌaxy quincamisaxic jelaꞌ pachaꞌ xꞌan che Rireechiriꞌ xuya rib pa camic. 11 Ronoje cꞌuri canꞌano e ruma lic cacha nucꞌuꞌx checayaꞌtaj chwe ri cꞌaslemal na jinta utakexicechiriꞌ ri Dios quinucꞌastajisaj lo chiquixoꞌlri ecaminak.

Kayaꞌa kib che uꞌanic janipa ri caraj riDios chike

12 Na e ta cꞌu cambiꞌij riꞌ nurikom chironoje waꞌ y na jinta chi cꞌana cajawax cheri nubinic nusilabic chwach ri Dios. Na eta riꞌ. Ma e pachaꞌ cꞌa quintajin pan chi beyey e lic cantij ukꞌij quinopon che ronoje rixraj ri Kanimajawal Jesucristo chwe echiriꞌxinusiqꞌuij. 13 Hermanos, riꞌin na cambiꞌijtaj we nuchꞌijom chi uꞌanic ronoje ri carajri Dios chwe. Ecꞌu ri canꞌano e canyaronoje nuchukꞌab chaꞌ e quinel pan rucꞌ ricꞌa cꞌo chinuwach y na e ta chi canchꞌobrakan puwi ri icꞌowinak chic. 14 Jecꞌuriꞌlaꞌlic jusucꞌ quinꞌec cꞌa pa cuꞌqꞌuisawi ri nubekꞌatital chinuwach, chaꞌ jelaꞌ cancꞌul richomilaj sipanic, ri ubiꞌtisim ri Dios chikeri ojusiqꞌuim chaꞌ cojeꞌcꞌola rucꞌ chilaꞌ chi-caj ruma oj re ri Jesucristo.

15Konoje cꞌu ri lic oj tiquil chi utz chupari Kꞌijsak, e lic ube riꞌ we jelaꞌ ri kanaꞌoj.Yey we cꞌo junok chixoꞌlibal alak junwi

ri cuchꞌobo, e ri Dios cakꞌalajisan che weutz o na utz ta ri cuchꞌobo. 16 Pero rilic chirajawaxic chike e cakaꞌan ronoje riucꞌutum chi ri Dios chikawach.

17 Hermanos, ꞌana che ri binic alakpachaꞌ ri nubinic riꞌin. Yey e chetakej alakri caquiꞌan jelaꞌ pachaꞌ ri kacꞌutum riꞌoj.18Ma e qꞌui ri na caquiꞌan ta waꞌ. Uqꞌuiyallaj in chꞌaꞌtinak chi ucꞌ alak paquiwi rique,y rucꞌ okꞌej cambiꞌij tanchic: Lic kꞌalajruma ri quibinic quisilabic, rique e aj ret-zelal cꞌuꞌx chirij ri Utzilaj Tzij puwi ru-camic ri Cristo chwa ri cruz. 19 Coponna cꞌu ri kꞌij echiriꞌ casach na quiwach,ma ri quidios rique e tak ri rayibal reri quitiꞌjil.§ Caquiꞌan ne nim che quibruma tak ri caquiꞌano tob waꞌ lic qꞌuixbaluwach, yey lic caquiya quinaꞌoj che tak rixa re ruwachulew. 20 Noꞌj cꞌu ri katinamitriꞌoj e ri cꞌo chilaꞌ chicaj, pa koyeꞌem wicape ri Kacolobenel, ri Kanimajawal Jesu-cristo. 21 Y echiriꞌ cacꞌun Rire, cujalcꞌatijna kawach riꞌoj. Jecꞌuriꞌlaꞌ ri kacuerpo, tobna jinta ukꞌij woꞌora, cuꞌana jelaꞌ pachaꞌrunimal uchomalil rucuerpo Rire echiriꞌxcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak. Jelaꞌcuꞌana Rire rucꞌ ri chukꞌab yaꞌtal che chaꞌcuchꞌij uchukꞌab ronoje tak ri cꞌolic.

41 Ecꞌu uwariꞌche hermanos, lic jiquibaꞌ

cꞌuꞌx alak chirij ri Kanimajawal. Riꞌin liccꞌax cannaꞌ alak y lic cuaj canwil tanchiwach alak, ma ralak e alak nuquiꞌcotemaly alak ri tojbal re ri nuchac. Lic cꞌo alak pawanimaꞌ.

Chirajawaxic cakayijbaꞌ chikawach tak richꞌaꞌoj cꞌo chikaxoꞌl

2Lic cꞌu cantzꞌonoj co chique ri hermanaEvodia y ri hermana Síntique chuꞌana xajun quicꞌuꞌx chiquiwach, jelaꞌ pachaꞌ ritakal chique ri e ralcꞌoꞌal ri Kakaw. 3 Ecꞌuriꞌat, ri at sakil wachbiꞌil chupa ruchac riKakaw, cantzꞌonoj co chawe: Lic chebatoꞌowaꞌ wiꞌxokib chaꞌ quecꞌojiꞌ chi utzil chomalchiquiwach. Ma rique lic xquiya quibpa cꞌax junam wucꞌ riꞌin che utzijoxic riUtzilaj Tzij; lic xinquitoꞌo, junam rucꞌ riClemente y ri jujun chicwachbiꞌil, ri cꞌo chiri quibiꞌ chupa ri libro pa tzꞌibital wi chinatak ri cꞌo quicꞌaslemal rucꞌ ri Dios.

Qꞌuisbal pixabanic puwi ri utzil chomalcuya ri Dios

§ 3:19 “Ri rayibal re ri quitiꞌjil”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ri quidios rique e ri quipa”.

Page 285: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Filipenses 4:4 282 Filipenses 4:234 Hermanos, lic xaki quiꞌcota alak rucꞌ

ri Kanimajawal. Cambiꞌij julaj chic: ¡Licquiꞌcota alak! 5Cꞌutu alak ri relej cꞌuꞌx alakchique conoje ri ticawex chaꞌ jelaꞌ riquecaquil waꞌ che ralak. Ri Kanimajawal xanakaj chi cꞌo lo wi. 6 Lic macꞌo mutokꞌcꞌuꞌx alak; ri ꞌana alak e lic chꞌaꞌta alakrucꞌ ri Dios puwi ronoje. Tzꞌonoj cꞌu alakche Rire janipa tak ri cajawax che alakyey micꞌow chicꞌuꞌx alak catioxij alak cheri Dios ronoje ri uyaꞌom che alak. 7 Wecaꞌan cꞌu alak tak waꞌ, ri Dios cuya ri utziluchomalil pa animaꞌ alak chaꞌ na capaxta cꞌuꞌx alak y na casach ta naꞌoj alakruma cubul cꞌuꞌx alak rucꞌ ri KanimajawalJesucristo. Ecꞌu waꞌ wa utzil chomal nacaquimaj ta usucꞌ ri ticawex.

8 Qꞌuisbal cꞌu re, canya wa pixabanicche alak hermanos: Lic yaꞌa ib alak cheuchꞌobic puwi tak waꞌ: ri lic katzij, ri liccꞌo ukꞌij, ri lic jusucꞌ, ri na jinta cꞌanachꞌul che, ri lic cꞌo uchomalil, ri lic utzchiquiwach conoje ri ticawex; janipa takcꞌu ri utz y ri takal che cayac ukꞌij, puwitak waꞌ cꞌola wi ri naꞌoj alak. 9 Ecꞌu ꞌanaalak janipa ri nucꞌutum chiwach alak, waꞌe ri majom alak, ri tom alak y ri ilomalak chwe. Jecꞌulaꞌ, ri Dios, ri aj yaꞌl utzilchomalil, cacꞌojiꞌ ucꞌ alak.

Ri Pablo catioxin che riglesia cꞌo Filipos10 Lic quinquiꞌcotic y quintioxin che ri

Kakaw ma xcꞌut alak jumul chic ri rutzilcꞌuꞌx alak rucꞌ ri kasaꞌn xtak lo alak chwe.Wetaꞌam xaki in cꞌo chicꞌuꞌx alak, perocꞌa e tanchi waꞌ xrik alak suꞌanic quintoꞌalak. 11 Cambiꞌij cꞌu waꞌ na e ta ruma liccꞌo cajawax chwe, na e ta riꞌ. Ma riꞌin licucꞌamomchi rib chwequinquiꞌcotic tob saꞌri in cꞌo wi. 12 Quinquiꞌcotic tob na jintawucꞌ ri cajawax chwe o echiriꞌ quicꞌowne uwiꞌ tak ri cꞌo wucꞌ. Lic numajom riquinquiꞌcot chupa ronoje tak ri quinicꞌowwi, tob curik rib saꞌ ri cantijo o cantijnumic, tob cꞌo ronoje ri cajawax chwe otob na jintaj. 13 Quinel cꞌu pan chi utz cheronoje ri quinicꞌow chupa, ma e ri Cristocayaꞌw nuchukꞌab. 14 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, licutz ri xꞌan alak, ma ri toꞌbal e alak lic xurikuchac chwe pa ri cꞌaxcꞌobic in cꞌo wi.

15 Etaꞌam chi alak, ri nabe laj xinoponpa ri luwar re Macedonia chaꞌ cantzijoj riUtzilaj Tzij, na jinta juna chic iglesia xtoꞌwwe rucꞌ kasaꞌn, xew ralak. Ma echiriꞌ xinelbi Macedonia, ralak xya bi alak kasaꞌnchwe, toꞌbal we che ri chac canꞌano. 16Yna

xew ta waꞌ. Ma echiriꞌ cꞌa in cꞌoMacedoniapa ri tinamit Tesalónica, na xa ta julajxintoꞌ alak rucꞌ ri cajawax chwe. 17 Nacambiꞌij ta waꞌ chaꞌ caya alak más kasaꞌnchwe, ma ri lic cuaj riꞌin e lic caqꞌuiyaruwach ri cacꞌul alak che ri Dios ruma takri utzilaj chac caꞌan alak chwach. 18 Ma risipanic xtak lo alak chwe rucꞌ ri Epafroditoe pachaꞌ jun kasaꞌn lic quiꞌ ruxlab chwachri Dios, yey ri Dios lic caquiꞌcot che waꞌ.Rucꞌ cꞌu ri nucꞌulum che alak, cꞌo chi ricajawax chwe y quicꞌow ne uwiꞌ. 19 Ecꞌu rinu Dios e cayaꞌw na ronoje tak ri cajawaxche alak, ma saꞌchi ri chomilaj beyomalilcꞌo rucꞌ Rire; yey cuya cꞌu waꞌ chike ri ojre ri Cristo Jesús. 20 Kayaca cꞌu ukꞌij riKakaw Dios wakꞌij ora y chikawach apanokna jinta chi utakexic. Amén.

Qꞌuisbal uchꞌaꞌtem ri Pablo che riglesia cꞌoFilipos

21Yaꞌa pan alak rutzil quiwach conoje riquicojom rubiꞌ ri Cristo Jesús e cꞌo chilaꞌFilipos. Caquiya pan rutzil wach alak rihermanos e cꞌo wucꞌ 22 junam cucꞌ conojeri hermanos e cꞌo wara Roma. Yey rihermanos quechacun pa ri palacio re rinimalaj takanel re Roma, rique lic caquiyapan rutzil wach alak. 23Cꞌola cꞌu pa animaꞌonoje alak ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Kani-majawal Jesucristo. Amén.

Page 286: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Colosenses 1:1 283 Colosenses 1:23

Ri carta xutzꞌibaj ri Pabloche riglesia cꞌo ColosasRi Pablo cuya pan rutzil quiwach ri her-

manos e cꞌo Colosas1 Riꞌin in Pablo in takoꞌn re ri Kanima-

jawal Jesucristo; e ri Dios intakayom re mae xraj riꞌ chwe. Junam rucꞌ ri hermanoTimoteo, 2 cakatak bi wa carta che alak ricꞌo alak pa ri tinamit Colosas, ri cꞌo alakpukꞌab ri Cristo y tiquil alak chi utz chuparubiꞌ. Cꞌulu cꞌu alak ri unimal rutzil cꞌuꞌxajy ri utzil chomal re ri Kakaw Dios y re riKanimajawal Jesucristo.

Ri Pablo cuꞌan orar paquiwi ri hermanos ecꞌo Colosas

3 Echiriꞌ cakaꞌan orar pawiꞌ alak, xakicojtioxin cꞌu chwach ri Dios, Rukaw ri Kan-imajawal Jesucristo. 4Ma riꞌoj katom puwiri cubulibal cꞌuꞌx alak rucꞌ ri KanimajawalJesucristo y puwi ri rutzil cꞌuꞌx alak cucꞌconoje ri quicojom rubiꞌ. 5 Jecꞌulaꞌ ꞌanomalak ma ralak e cubam pan cꞌuꞌx alak cheucꞌulic ri ucꞌolom ri Dios che alak chilaꞌchicaj; yey waꞌ etaꞌam alak ruma ri sakilUtzilaj Tzij tomchi alak. 6EcꞌuwaꞌwaUtzi-laj Tzij xtzijox che alak, e catajin utzijoxicche ronoje ruwachulew. Yey qꞌuiyarinakquiwach ri quecojow re y lic cꞌo cutikojche ri quibinic quisilabic tak ri ticawex.Y jelaꞌ uꞌanom chixoꞌlibal ralak chwi loechiriꞌ xta alak puwi ri unimal rutzil ucꞌuꞌxri Dios y xcꞌul alak waꞌ pakatzij wi. 7 Jelaꞌrutzijoxic xuꞌan ri Epafras che alak. Rire ejun kachbiꞌil na lokꞌ ta cꞌax canaꞌw re yey ejun utzilaj aj chac re ri Cristo cꞌo chiwachalak. 8 Rire utzijom chike puwi ri rutzilcꞌuꞌx alak, ri uyaꞌom ri Ruxlabixel ri Diospa animaꞌ alak.

9 Ecꞌu uwariꞌche, chwi lo echiriꞌ xkatawaꞌ, e laꞌ na oj uxlaninak ta che cakaꞌanorar pawiꞌ alak chaꞌ ri Dios cukꞌalajisaj chealak janipa ri caraj Rire caꞌan alak y chaꞌcamaj alak usucꞌ ronoje tak ri sakil naꞌojpetinak rucꞌ ri Ruxlabixel. 10 Y jecꞌulaꞌcabin alak jusucꞌ pachaꞌ ri takal chique rie ralcꞌoꞌal ri Dios y caꞌan cꞌu alak janipa ricaraj ri Dios chaꞌ cꞌo cutikoj ri utzilaj chaccaꞌan alak y jelaꞌ cacꞌojiꞌ más naꞌoj alak cheretaꞌmaxic uwach ri Dios. 11 Cakatzꞌonojcꞌu che ri Dios chuyaꞌa chukꞌab alak echirij runimal uchukꞌab Rire chaꞌ cachꞌij

alak uchukꞌab ri quicꞌowibej alak rucꞌ uni-mal cꞌuꞌxaj y chaꞌ rucꞌ unimal quiꞌcotemal12 catioxin cꞌu alak chwach ri Kakaw, ma eRire xꞌanaw chike riꞌoj utz cakacꞌul janiparubiꞌtisim chique rutinamit e cꞌo pa ri Kꞌi-jsak. 13Ri Dios xojresaj chupa ruchukꞌab rikꞌekuꞌmalil y xojukꞌatisaj chupa rutakanicRucꞌajol, ri lic cꞌax cunaꞌo. 14 Rucꞌ cꞌu riꞌ riCristo cꞌo kacolobetajic y cꞌo cuybal kamacruma ruquiqꞌuel xturuwic.

Ruma ri Cristo cojcꞌojiꞌ chi utzil chomalchwach ri Dios

15 Tob na jinta junok iliyom uwach riDios, pero ri Cristo e cacꞌutuben uwach.Yey ri Cristo xex chi cꞌo wi echiriꞌ xwinakirronoje ri cꞌo che ruwachulew. 16 Rumacꞌu ri Cristo, ri Dios xuꞌan ronoje tak ricꞌolic: tak ri e cꞌo chilaꞌ chicaj y ri e cꞌo cheruwachulew, tak ri quilitaj uwach y ri naquilitaj ta uwach; ri e takanelab y ri e ajkꞌatal tzij, tob ne ri ángeles, ri cꞌo quiwachy ri cꞌo quichukꞌab. Ronoje tak cꞌu riꞌ ricꞌolic, xꞌan ruma ri Cristo yey e re yacbalukꞌij Rire.

17 Ri Cristo xex chi cꞌo wi chwa ronojetak ri cꞌolic y Rire e chapayom re ronojetak waꞌ. 18 Ri Cristo e ujolom riglesia.E Rire ri nabe che ronoje tak ri cꞌolic yri nabe xcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak,chaꞌ e Rire ri lic cꞌo uwach chwa tak ronojeri cꞌolic. 19 Ma lic e xucꞌul ucꞌuꞌx riꞌ riDios ri cacꞌojiꞌ ronoje rucꞌuꞌxibal Rire rucꞌri Cristo. 20 Ruma cꞌu ri Cristo, ri Diosxuꞌano chaꞌ ronoje tak ri cꞌolic cacꞌojiꞌtanchi pukꞌab Rire, waꞌ e tak ri cꞌo cheruwachulew y tak ri cꞌo chilaꞌ chicaj, yjecꞌulaꞌ conoje quecꞌojiꞌ chi utzil chomalchwach Rire ruma ruquiqꞌuel ri Cristo xtu-ruw chwa ri cruz.

21Ecꞌu ralak rojertan na alak ta utinamitri Dios y alak ne aj retzelal cꞌuꞌx chirij riDios ruma na chom ta ri naꞌoj alak y rumatak ri na utz taj xꞌan alak. Noꞌj woꞌora riDios uyaꞌom alak chi utzil chomal chwachRire. 22 Xuꞌan cꞌu waꞌ ruma rucamic riCristo chaꞌ jelaꞌ cuꞌana alak jusucꞌ, na jintacꞌana mac alak y na jinta catzꞌakaw chiꞌalak chwach Rire. 23 Ruma waꞌ lic chira-jawaxic wi cachukꞌubej ib alak y catiquiꞌalak chi utz chupa ri cubulibal cꞌuꞌx alakrucꞌ ri Dios. Yey mokꞌotaj cꞌu alak royꞌexicri cubam pan cꞌuꞌx alak che, waꞌ e janipa ribiꞌtisim chupa ri Utzilaj Tzij tom chi alak.Waꞌ wa Utzilaj Tzij e ri catajin utzijoxic

Page 287: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Colosenses 1:24 284 Colosenses 2:16pa tak ronoje luwar che ruwachulew. Yeyriꞌin Pablo, yaꞌtal chwe cantzijoj waꞌ.

Ruchac ri Pablo pa tak ri tinamit cheruwachulew

24 Ecꞌu riꞌin woꞌora lic quinquiꞌcot chetak ri cꞌaxcꞌobic cantijo we rucꞌ waꞌ can-toꞌ alak. Jecꞌulaꞌ e cantzꞌakatisaj chwi rinucuerpo janipa ri cꞌaxcꞌolil yaꞌtal chweruma in re ri Cristo, yey wa cancꞌu-lumaj e toꞌbal che riglesia, rucuerpo Rire.25 Xinuꞌan jun aj chac re Rire chaꞌ cantoꞌriglesia,ma e ri Dios uyaꞌomchwe cantzijojpa tzꞌakat wi ri Utzilaj Tzij chiwach ralakri na alak ta aj judiꞌab. 26 Lic ojertan lo riꞌna kꞌalajisam ta waꞌ chiquiwach ri ticawex,noꞌj cꞌu woꞌora ri Dios e xukꞌalajisaj waꞌchique ri e re Rire. 27 Chique cꞌu rique, riDios lic xraj cukꞌalajisaj ri unimal chomaliluchꞌobom lok cuya chique tak ri tinamit nae ta aj judiꞌab; waꞌ e ri cajekiꞌ ri Cristo paanimaꞌ ralak, y ruma cꞌu riꞌ lic cubam cꞌuꞌxalak che ucꞌulic ri chomilaj cꞌaslemal chilaꞌchicaj.

28 Ecꞌu riꞌoj e cakatzijoj rubiꞌ ri Cristopa tak cojꞌec wi. Quebekapixabaj conoje riticawex y cojcꞌutun chiquiwach rucꞌ sakilnaꞌoj, chaꞌ quebekaya ri e re ri Cristochwach ri Dios rucꞌ jun jusucꞌ quibinicquisilabic. 29 Lic cꞌu cantij ukꞌij che uꞌanicwaꞌ rucꞌ ronoje nucꞌuꞌx, yey ronoje ricanꞌano e ruma runimal uchukꞌab ri Cristocꞌo wucꞌ.

21 Cuaj cꞌut quetaꞌmaj alak, e riꞌin lic

canya wib che toꞌic alak, junam cucꞌ ri ecꞌo Laodicea y ri jujun chic cꞌamajaꞌ ca-quetaꞌmaj nuwach riꞌin, 2chaꞌ canimarisaxquicꞌuꞌx conoje ri quicojom rubiꞌ ri Cristo,cuꞌana xa jun ri rutzil quicꞌuꞌx chiquiwachy queꞌquimaja usucꞌ chi utz ronoje ri sakilnaꞌoj kꞌalajisam chi lo ruma ri Kakaw Diosy ruma ri Cristo. 3 Ma rucꞌ ri Cristo cꞌowi ronoje rucꞌuꞌxibal ri naꞌoj y ri cajawaxumajic.

4 Cambiꞌij cꞌu waꞌ che alak chaꞌ na jintajunok cachꞌacachꞌoꞌn e alak rucꞌ chꞌaꞌtemlic chacojoꞌ catatajic yey na katzij taj. 5Matob riꞌin na in jinta ucꞌ alak chiwachil, peropa wanimaꞌ e cannaꞌ riꞌin pachaꞌ in cꞌo ucꞌalak. Lic quinquiꞌcotic ma canwilo junam

cachacun alak yey lic tiquil alak chi utz cheri cubulibal cꞌuꞌx alak rucꞌ ri Cristo.

6 Ralak xcoj alak rubiꞌ ri KanimajawalJesucristo y xya ib alak pukꞌab; ecꞌu uwar-iꞌche bina alak jelaꞌ pachaꞌ ri takal chejunok ucojom rubiꞌ Rire. 7 Tiquibaꞌ cꞌuib alak chi utz rucꞌ ri Cristo y jiquibaꞌ ricubulibal cꞌuꞌx alak rucꞌ Rire chaꞌ jelaꞌ cꞌoqꞌuiyibal alak chwach Rire; e ꞌana alak jelaꞌpachaꞌ ri xcꞌut che alak yey xaki tioxin alakchwach ri Dios.

Ri cꞌacꞌ binic takal chique ri e re ri Cristo8 Lic chajij cꞌu ib alak chaꞌ na casocotaj

ta alak rucꞌ tak naꞌoj na jinta uchac, ri xanoꞌjibal que ri ticawex re ruwachulew y nae ta cꞌu chirij runaꞌoj ri Cristo. 9Ma ronojerucꞌuꞌxibal ri Dios cꞌo rucꞌ ri Cristo, y waꞌlic xkꞌalajin che rubinic usilabic echiriꞌxuꞌan ticawex che ruwachulew. 10 Rumacꞌu waꞌ, yaꞌtal che alak ronoje ri cajawaxche ri binic silabic alak ma cꞌo alak pukꞌabri Cristo, ri catakan paquiwi conoje ri cꞌoquiwach y ri cꞌo quichukꞌab. 11 Ruma cꞌucꞌo alak pukꞌab ri Cristo, cꞌo chi ri retalilre circuncisión che ri animaꞌ alak, tob waꞌwa circuncisión na e ta ri cacoj xa rumajuna achi; ma ri queꞌelawi e ri Cristo xresajalak pukꞌab tak ri rayibal re ri tiꞌjil alak.12Ecꞌuchiriꞌ xcꞌul alak ri bautismo, e pachaꞌxmuk alak junam rucꞌ ri Kanimajawal Jesu-cristo yey xcꞌastaj lo alak junam rucꞌ Rire;ma xcoj alak ri Dios rucꞌ ruchukꞌab xucꞌas-tajisaj lo ri Cristo chiquixoꞌl ri ecaminak.13 Ma ralak rojertan caminak alak pa macyeyna cojotal tane ri retalil re circuncisiónche alak.* Noꞌj cꞌu woꞌora ri Dios xuyacꞌacꞌ cꞌaslemal alak junam rucꞌ ri Cristo yxucuy ronoje ri mac alak; 14 xresaj cꞌu rikꞌatbal tzij ukꞌatom chi pakawiꞌ ruma rikamac† y xusach uwachwaꞌ ruma rucamicri Cristo chwa ri cruz. 15 Ruma cꞌu ru-camic ri Cristo, ri Dios xuchꞌij quichukꞌabtak ri itzel uxlabixel lic cꞌo quiwach y cꞌoquichukꞌab, xucꞌak bi quikꞌij y xukꞌalajisajcꞌut Rire e más cꞌo uchukꞌab chiquiwarique.

Katzucuj tak ri cꞌo chilaꞌ chicaj16E uwariꞌchemacꞌomachꞌaꞌtiben e alak

xa ruma ri catij alak o ri cakum alak,o ruma ri caꞌan alak chupa tak nimakꞌij,chupa ri jekebal re tak ri icꞌ o tak ri kꞌij re

* 2:13 Ri e cꞌo Colosas na cojotal ta ri retalil re circuncisión chique ruma na e ta aj judiꞌab. † 2:14 Pa ri chꞌaꞌtemgriego cubiꞌij: “Ri Dios xusach uwach ri wuj pa tzꞌibital wi saꞌ tak ri kamac”. ‡ 2:17 Ri Tzij Pixab xuya ri Dioschique rutinamit echiriꞌ cꞌamajaꞌ calax ri Cristo, e cucꞌutubej pan rucꞌunic Rire.

Page 288: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Colosenses 2:17 285 Colosenses 3:16uxlanibal. 17 Ma ronoje ne waꞌ xa e ilibalpan re ri catajin lok; noꞌj ri Jun cucꞌutubejuwach pa sakil wi, e ri Cristo.‡ 18 Chajijib alak ma cꞌaxtaj ruma junok na cacꞌul taalak ri caraj cuya ri Dios che alak chilaꞌ chi-caj. Maꞌan cꞌu e alak cucꞌ ri caquilokꞌnimajquikꞌij tak ri ángeles. Ma ri quebanaw waꞌe lic queꞌec quinaꞌoj puwi ri na caquimaj tausucꞌ. Lic chacojoꞌ quiꞌanom chꞌutiꞌn chequib, pero caquiꞌan cꞌu nim che quib rumanoꞌjibal xa e rique enoꞌjiyom re. 19 Riquena cacaj ta cꞌu caquitakej ri Cristo. Riree ujolom riglesia y riglesia e ucuerpo. RiCristo e ꞌanayom xa jun chique conoje rie cꞌo pukꞌab jelaꞌ pachaꞌ tak ri ubakil junacuerpo uchapom rib rucꞌ tak rigonsiyily ribochꞌil. Yey e ri Cristo ri cuya cheru iglesia ronoje ri cajawax che chaꞌ utzcaqꞌuiy rucꞌ ri qꞌuiyibal cuya ri Dios.

20Mawe ralak xcam alak rucꞌ ri Cristo,✡waꞌ queꞌelawi na jinta chi alak chuxeꞌri takanic xa noꞌjital che ruwachulew.Cantzꞌonoj cꞌu che alak: ¿Chaꞌtaj cꞌa cabinalak pachaꞌ quebin ri e re ruwachulewy caya cꞌu ib alak pukꞌab ri takanic je-waꞌ cubiꞌij: 21 «Machapabej ne waꞌ, matijnenareꞌ y machap ne qꞌuenok»? 22 Ronojewaꞌ wa takanic xa quinoꞌjibal achijab y epuwi tak ri na cacowin taj, ri xa caqꞌuisic.23Waꞌ wa cꞌutunic lic chacojoꞌ e sakil naꞌoj.Yey ri caquitakej tak wa cꞌutunic e pachaꞌlic caquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios rucꞌ waꞌ,pero ri caquiꞌano xa cucꞌ rique canoꞌjitajwi. Caquiꞌan pachaꞌ chꞌutiꞌn che quib macaquiya pa cꞌaxcꞌobic ri quicuerpos; peroronoje tak waꞌ na jinta cutikoj re cukꞌatejtak ri rayibal re ri quitiꞌjil ri ticawex.

31 We cꞌastajinak chi alak junam rucꞌ ri

Cristo, e tzucuj alak janipa ri cape chilaꞌchicaj pa tzꞌul wi ri Cristo puwiquikꞌabri Dios. 2 E lic takej alak janipa ri rechilaꞌ chicaj y matakej cꞌu alak tak ri xare ruwachulew. 3 Ma e ralak caminak chialak chwa tak ri xa re ruwachulew; ecꞌuwoꞌora ri cꞌaslemal alak pukꞌab ri Cristo cꞌowi yey Rire rucꞌ ri Dios cꞌo wi. 4 E ri Cristori uyaꞌom cꞌaslemal alak. Yey echiriꞌ Rirecacꞌun tanchic, junam rucꞌ Rire cakꞌala-jisax wach alak pa ri unimal uchomalil.

Ri binic re ojer y ri cꞌacꞌ binic

5E uwariꞌche, e chesaj bi chupa ri animaꞌalak ri na utz ta uwach re ruwachulew:metzꞌabej uwa kꞌij alak cucꞌ jujun chic nacꞌulel ta alak, maꞌan alak tak chꞌulilaj mac,maya ib alak che rayibal na chomtauwach,marayij ne alak caꞌan alak ri na utz taj.Quiꞌcota alak rucꞌ ronoje ri cꞌo ucꞌ alak ymarayij ne alak más; ma we cꞌo ri máscꞌax canaꞌ alak chwa ri Dios, e pachaꞌ caꞌanalak dios che waꞌ. 6 Ma ri Dios cutaklo cꞌaxcꞌobic paquiwi ri caquiꞌan tak waꞌruma na caquicoj ta utzij. 7 Yey jenelaꞌxꞌan ralak ojertan echiriꞌ cꞌa cꞌo alak pamac. 8 Ecꞌu woꞌora hermanos e yaꞌa canalak ronoje tak waꞌ: ri caꞌan alak oyowal, rialak cꞌaꞌn, ri caꞌan alak ri na utz taj che junchic, ri cachꞌaꞌt alak chirij junok, ri cabiꞌijalak chꞌaꞌtem na chom ta uwach. 9 Maꞌanalak rakꞌubal chiwach alak, ma esam chiib alak che ri ojer binic silabic alak y cheronoje ri na utz taj rekelem tak waꞌ. 10 Ejalcꞌatajinak chi cꞌu alak che jun cꞌacꞌ binicsilabic,ma jalan catajin jalcꞌatixic alak chaꞌjelaꞌ cuꞌana alak pachaꞌ ri Jun ri xuya cꞌacꞌcꞌaslemal alak. Jecꞌuriꞌlaꞌ quetaꞌmaj alakuwach ri Dios pa sakil wi. 11 Che wa juncꞌacꞌ binic silabic na il ta chi uwach wejunok e cuqꞌuil raj judiꞌab o e cuqꞌuil rina e ta aj judiꞌab, we ucojom ri retalil recircuncisión o na ucojom taj, we aj naj ona jinta cꞌana retaꞌam, we cꞌo pukꞌab junarajaw* o na jinta rajaw; ma xew ri Cristocuꞌan xa jun chike konoje y pukꞌab Rire ojcꞌo wi konoje.

12 Ralak alak chaꞌtal chi ruma ri Diosy alak chi re Rire, yey lic cꞌax canaꞌ alakruma Rire. Rucꞌ cꞌu ri binic silabic alak,lic cꞌutu alak waꞌ: Cꞌola cꞌaxnaꞌbal cꞌuꞌxajucꞌ alak che quitoꞌic jujun chic, cꞌutu alakri relej cꞌuꞌx alak, maꞌan nim chibil ib alak,chuꞌana ri lic utz cꞌuꞌx alak chiwach alaky cꞌola unimal cꞌuꞌx alak. 13 Lic cuyu ibalak chiwach alak. We cꞌo junok xuꞌan rina utz taj che alak, cuyu alak umac. Jelaꞌpachaꞌ xuꞌan ri Cristo echiriꞌ xucuy macralak, jecꞌulaꞌ riꞌ ꞌana ralak. 14 Yey chwicꞌu ronoje tak waꞌ, ri más chirajawaxic elic cꞌax canaꞌ ib alak chiwach alak, ma ewaꞌ ri cuꞌan xa jun che alak pa sakil wi.15 Ecꞌu ri utzil chomal re ri Dios takana paanimaꞌ alak, ma ruma waꞌ xusiqꞌuij alak riDios chaꞌ cuꞌan alak xa jun. Yey lic tioxinalak chwach ri Dios.

16Ruchꞌaꞌtem ri Cristo chunojisaj ronoje✡ 2:20 Col. 2:12; Ro. 6:6-11; Gl. 2:19 * 3:11 “Cꞌo pukꞌab juna rajaw”: Quil “esclavo” pa vocabulario.

Page 289: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Colosenses 3:17 286 Colosenses 4:18ri cꞌaslemal alak. Cꞌutu cꞌu alak waꞌ wachꞌaꞌtem chibil ib alak y pixabaj ib alak rucꞌsakil naꞌoj. Rucꞌ ronoje cꞌuꞌx alak tioxinalak chwach ri Dios y bixoj alak rubiꞌ rucꞌsalmos, rucꞌ tak bix tzꞌibital canok y rucꞌbixobal yaꞌom che alak ruma ri Ruxlabixel.17Yey ronoje ri caꞌan alak y ronoje ri cabiꞌijalak, ꞌana alak chupa rubiꞌ ri KanimajawalJesucristo y tioxin alak chwach ri KakawDios ruma Rire.

Ri kabinic kasilabic chiquiwach ri ticawex18 E rilal ixok, ri cꞌulan la, lic nimaj la ri

achijil la, ma e takal riꞌ chique ri quicojomrubiꞌ ri Kakaw.

19Yey rilal achi, ri cꞌulan la, lic cꞌax naꞌala ri ixokil la. Macꞌachcꞌat la chwa ujolom.

20 Ecꞌu riꞌix ix alcꞌoꞌal, lic chicojo quitzijrichu-ikaw che ronoje, ma waꞌ e cucꞌulucꞌuꞌx ri Kanimajawal Jesucristo.

21Yey ralak ri cꞌo alcꞌoꞌal alak, mapetisajalak coyowal ri alcꞌoꞌal alak, chaꞌ jelaꞌ nacapax ta quicꞌuꞌx.

22 Ecꞌu rilal lal mocom, lic cojo la utzijri patrón la che ronoje. Chacuna la rucꞌxiꞌin ib chwach ri Dios y rucꞌ ronoje cꞌuꞌxla, na xew ta echiriꞌ catzutzuꞌx la ruma ripatrón pachaꞌ ri caquiꞌan ri xa caquitzucujri yacbal quikꞌij. 23 Ronoje cꞌu ri caꞌanla, ꞌana la rucꞌ ronoje cꞌuꞌx la, ma e riKanimajawal ri canimaj la y na e ta riticawex. 24Maetaꞌamchi la cꞌo rajil ucꞌaxelcuya ri Dios cheꞌla e chirij ri ꞌanom la, ma ricanimaj la e ri Cristo ri Kajawal. 25Noꞌj cꞌuri caꞌanaw ri na utz taj, riꞌ e cucꞌul ri tojbalre ri na utz taj uꞌanom, ma ri Dios cuyachiquijujunal saꞌ ri takal chique e chirij riquiꞌanom.

41 Yey ralak ri alak patrón, ꞌana alak ri

lic ube y ri lic usucꞌ chique ri e mocomalak; micꞌow chicꞌuꞌx alak, ralak cꞌo jun“Patrón” alak chilaꞌ chicaj, waꞌ e ri Dios.

2 Onoje cꞌu alak lic macos alak cheuꞌanic orar rucꞌ tioxinic chwach ri Dios.3 ꞌAna alak orar pakawi riꞌoj chaꞌ ri Ka-jawal cuya na chike cakatzijoj ri Utzilaj Tzijy cakakꞌalajisaj cꞌu ri na kꞌalajisam ta loojertan chwi ri Cristo, ma ruma ne laꞌ incꞌo pa cárcel. 4 Lic ꞌana alak orar panuwiꞌriꞌin chaꞌ lic cꞌo nunaꞌoj che ukꞌalajisaxicRuchꞌaꞌtem ri Cristo.

5 Bina alak rucꞌ sakil naꞌoj chiqui-wach ri na e ta ralcꞌoꞌal ri Dios, xakimatzꞌilaꞌ cꞌu alak ri jujun kꞌij quicꞌowic.6 Echiriꞌ cachꞌaꞌt alak rucꞌ junok chic, ꞌana

alak waꞌ rucꞌ chomilaj chꞌaꞌtem y sakilnaꞌoj. Yey chirajawaxic cꞌut quetaꞌmajalak suꞌanic cacꞌul alak uwach chique ricaquiꞌan tzꞌonobal che alak.

Ri Tíquico cucꞌam bi urason ri Pablo7 Echiriꞌ ri hermano Tíquico ri na lokꞌ

ta cꞌax canaꞌw re copon ucꞌ alak, cubiꞌijcꞌu che alak saꞌ ri nuꞌanom riꞌin wara.Rire e jun utzilaj aj chac re ri Kakaw ylic chacuninak wucꞌ riꞌin. 8 Ruma cꞌu waꞌcantak bi ucꞌ alak chaꞌ cutzijoj che alak saꞌri kaꞌanom riꞌoj wara y jelaꞌ cunimarisajcꞌuꞌx alak. 9 Ri carachbilaj bi ri Tíquicoe ri Onésimo, jun utzilaj hermano na lokꞌta cꞌax canaꞌw re, yey rire aj chilaꞌ pa ritinamit alak. Ecꞌu rique caquitzijoj chealak ronoje saꞌ tak ri kicꞌowibem wara.

Qꞌuisbal uchꞌaꞌtem ri Pablo che riglesia cꞌoColosas

10Ri Aristarco, wachbiꞌil wara pa cárcel,cuya pan rutzil wach alak; cuya pan rutzilwach alak ri Marcos, ri ricakꞌ ri Bernabé.Biꞌtal chi che alak saꞌ ri takal che ri Marcoswe quicꞌow rire ucꞌ alak; cꞌulu cꞌu alakchi utz. 11 Cuya pan rutzil wach alak riJesús, ri cabiꞌx Justo che. Xew cꞌu waoxib hermanos aj judiꞌab e chacuninakwucꞌ woꞌora pa rutakanic ri Dios y lic qui-bochiꞌim nucꞌuꞌx. 12 Cuya pan rutzil wachalak ri Epafras, rire aj chilaꞌ pa ri tinamitalak y e jun aj chac re ri Cristo. Rire licuyaꞌom rib che uꞌanic orar pawiꞌ alak chaꞌlic cachukꞌubej ib alak rucꞌ ri jusucꞌ binicsilabic alak y jecꞌulaꞌ caya ib alak cheuꞌanicronoje ri rajawal ucꞌuꞌx ri Dios. 13Mae riꞌinwilom ri Epafras lic cuꞌan orar pawiꞌ alak ypaquiwiꞌ ri e cꞌo pa ri tinamit Laodicea yri e cꞌo Hierápolis. 14 Cuya pan rutzil wachalak ri Lucas, ri jun doctor na lokꞌ ta cꞌaxcanaꞌw re; jenelaꞌ ri Demas cuya pan rutzilwach alak.

15 Yaꞌa alak rutzil quiwach conoje rihermanos e cꞌo Laodicea. Yaꞌa alak rutziluwach ri Ninfas junam cucꞌ ri hermanoscaquimol quib chirocho. 16 Echiriꞌ ajilamchi waꞌ wa carta chiwach ralak, taka bi alakwaꞌ chique ri hermanos re ri iglesia cꞌoLaodicea chaꞌ cajilax chiquiwach; y jecꞌu-laꞌ ralak cajilaj alak ri carta nutakom biLaodicea. 17 Jewaꞌ biꞌij alak che ri Arquipo:«Lic choc la il che uꞌanic chi utz ruchac riDios yaꞌtal pakꞌab la.»

18 Riꞌin Pablo, rucꞌ wa nukꞌab xintzꞌibajwa rutzil wach alak. Lic micꞌow chicꞌuꞌxalak caꞌan alak orar panuwiꞌ ma in cꞌo

Page 290: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Colosenses 4:18 287 Colosenses 4:18pa cárcel. Cꞌulu cꞌu alak ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios. Amén.

Page 291: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Tesalonicenses 1:1 288 1 Tesalonicenses 2:10

Ri nabe carta xutzꞌibaj riPablo che riglesia cꞌo

TesalónicaRi Pablo cuya pan rutzil quiwach ri her-

manos e cꞌo Tesalónica1 Riꞌin Pablo cucꞌ ri wachbiꞌil Silvano y

Timoteo cakatak bi wa carta che alak, rialak re riglesia cꞌo Tesalónica, alak re riKakaw Dios y re ri Kanimajawal Jesucristo.Cꞌulu cꞌu alak ri unimal rutzil cꞌuꞌxaj yri utzil chomal re ri Kakaw Dios y re riKanimajawal Jesucristo.

Ri Pablo catioxin chwach ri Dios rumariglesia cꞌo Tesalónica

2 Lic xaki cojtioxin chwach ri Dios umaonoje alak echiriꞌ cakaꞌan orar pawiꞌ alak.3 Xaki e cꞌo alak chikacꞌuꞌx chwach riKakawDios ruma ri catajin alak che ucꞌuticrucꞌ ri cubulibal cꞌuꞌx alak y ri rutzil cꞌuꞌxalak, yey ruma na okꞌotam ta cꞌana alakri cubul pan cꞌuꞌx alak che rucꞌunibal riKanimajawal Jesucristo.

4Hermanos, ri lic cꞌax canaꞌ alak ruma riDios, riꞌoj ketaꞌam ralak alak chaꞌtal rumaRire. 5 Ma echiriꞌ xkatzijoj ri Utzilaj Tzijche alak, na xkatzijoj ta xa rucꞌ kachꞌaꞌtemriꞌoj, ma e xkatzijoj rucꞌ ruchukꞌab ri San-towilaj Ruxlabixel ri Dios; yey ecꞌu riꞌRire xujiquibaꞌ uwach lic katzij ri xkatzijoj.Ralak etaꞌam alak chi utz saꞌ ri kabinickasilabic echiriꞌ xojopon chixoꞌl alak, maronoje ri xkaꞌano, xkaꞌano re toꞌbal e alak.

6 Ecꞌu ralak e lic xcꞌam alak re ri kabinickasilabic riꞌoj y rubinic usilabic ri Kanima-jawal. Yey tob ne xcꞌul alak ri Utzilaj Tzijchupa unimal cꞌaxcꞌobic, chupa ri animaꞌalak cꞌo ri quiꞌcotemal cuya ri SantowilajRuxlabixel ri Dios. 7Waꞌ wa xꞌan alak e juncꞌutubal chiquiwach conoje ri hermanosquicojom rubiꞌ ri Cristo, ri e cꞌo chupa takri luwar re Macedonia y re Acaya. 8 Rumacꞌu ri xꞌan alak xeꞌec utzijoxic Ruchꞌaꞌtemri Kakaw pa tak ronoje luwar, na xew taMacedonia y Acaya. Ma pa uqꞌuiyal luwarcatataj wi ri cubulibal cꞌuꞌx alak rucꞌ riDios, y jecꞌulaꞌ na cajawax ta chi cakatzijojchiquiwach ri jujun chic ri xuꞌan ri Dios ucꞌalak. 9 Ma e ne rique caquitzijoj ri utzilajkacꞌulic xꞌan ralak yey suꞌanic xokꞌotaj can

alak ri quilokꞌnimaxic tak ri tiox chaꞌ ecalokꞌnimaj alak ri Jun pakatzij wi e Dioscꞌaslic. 10 Yey caquitzijoj e oyeꞌem alakri Jun cape chilaꞌ chicaj, waꞌ e ri JesúsRucꞌajol ri Dios, ri xcꞌastaj lo chiquixoꞌlri ecaminak. Yey Rire cojucolobej che rikꞌatbal tzij re ri Dios catajin lok.

2Ruchac ri Pablo chupa ri tinamit

Tesalónica1 Hermanos, etaꞌam alak lic cꞌo xutikoj

janipa kꞌij xojcꞌojiꞌ chilaꞌ ucꞌ alak. 2 Yeyetaꞌam ne alak ri xkicꞌowibej echiriꞌ cꞌa-majaꞌ cojopon ucꞌ alak; lic xcꞌak bi kakꞌijrucꞌ cꞌaxlaj chꞌaꞌtem y lic xꞌan cꞌax chikechupa ri tinamit Filipos.✡ Ecꞌuchiriꞌ xo-jopon ucꞌ alak, ri Dios lic xuya kachukꞌabche utzijoxic ri Utzilaj Tzij chixoꞌl alak,tob e cꞌo ri lic xcaj cojquikꞌatej. 3 Ecꞌuri tzijonic xkaꞌan chiwach alak na xkaꞌanta rucꞌ sachibal naꞌoj, na xkaꞌan ta rucꞌrayibal na ube taj yey na xkaꞌan tane recakasoc alak. 4 Ma ri tzijonic xkaꞌano echirij ri caraj ri Dios, ri xchaꞌw keꞌoj y xuyapakakꞌab rutzijoxic ri Utzilaj Tzij. Na e tacꞌu cakaꞌan janipa ri cacaj rachijab, ma ecakaꞌan janipa ri caraj ri Dios, ri carilo weutz o na utz taj saꞌ ri cꞌo chupa ri kanimaꞌ.

5 Etaꞌam alak hermanos, riꞌoj na xkayacta kꞌij alak xa ruma cꞌo cakaj che alak yna jinta xkaꞌano xa re cakesaj puak chealak. Ri Dios retaꞌam lic katzij wa cakabiꞌij.6 Yey na e ta cakatzucuj cayac kakꞌij umaralak o cuma jujun chic. Tob ne pakakꞌabcꞌo wi cojtakan pawiꞌ alak ruma oj utakoꞌnri Cristo, pero na xkaꞌan ta waꞌ. 7 Rixkaꞌan ucꞌ alak e pachaꞌ cuꞌan juna ixokcucꞌ ri ralcꞌoꞌal echiriꞌ quebuqꞌuiyisaj yquebuchajij rucꞌ chꞌuꞌchꞌuj ucꞌuꞌx. 8 Rumacꞌu ri cꞌaxnaꞌbal kacꞌuꞌx che alak, na xew talic xkaj cakatzijoj ri Utzilaj Tzij re ri Diosche alak, ma lic ne xkaya kanimaꞌ che toꞌicalak, tob ne rucꞌ waꞌ cojcamic, ma lic cꞌaxcakanaꞌ alak.

9 Hermanos, cacꞌun chicꞌuꞌx alak rikachac y ri kacosic xkicꞌowibej chilaꞌucꞌ alak; ma riꞌoj xojchacun chipakꞌijchichakꞌab chaꞌ jelaꞌ na xkaꞌan ta oj ekaꞌnchukul junok che alak* echiriꞌ xkatzijoj riUtzilaj Tzij re ri Dios chixoꞌl alak. 10 Ilomcꞌu ralak y rilom ne ri Dios saꞌ ri kabinickasilabic chixoꞌl alak ri cojom alak rubiꞌ ri

✡ 2:2 Hch. 16:19-24 * 2:9 Ri Pablo cucꞌ ri rachbiꞌil caquiꞌan carpa y rucꞌ waꞌ caquichꞌac quirajil. Hch. 18:3

Page 292: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Tesalonicenses 2:11 289 1 Tesalonicenses 3:13Cristo. Ma ri kabinic lic chom, lic jusucꞌ yna jinta cꞌo cachꞌaꞌtiben re.

11Lic etaꞌam cꞌu alak, ri xkaꞌano e pachaꞌcuꞌan juna achi cucꞌ ri ralcꞌoꞌal. Ma xkapix-abaj alak, xkanimarisaj cꞌuꞌx alak chijuju-nal alak 12 y lic xkatzꞌonoj che alak chaꞌcabin alak jusucꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri lic takal chealak ri alak re ri Dios, ri cusiqꞌuij alak chaꞌcacꞌojiꞌ alak chupa ri chomilaj utakanic.

13 E uwariꞌche, riꞌoj xaki cojtioxinchwach ri Dios, ma echiriꞌ xkatzijoj riUtzilaj Tzij re ri Dios che alak, na xcꞌulta alak waꞌ xa pachaꞌ uchꞌaꞌtem ticawex;ma xmaj alak usucꞌ pakatzij wi waꞌ eUchꞌaꞌtem ri Dios yey waꞌ e ri cujalcꞌatijri binic silabic alak, ri cojom alak rubiꞌ riCristo.

14 Ralak hermanos, xtij alak cꞌaxpaquikꞌab ri e re ri tinamit alak, jelaꞌpachaꞌ ri xquicꞌulumaj rutinamit riDios, ri quicojom rubiꞌ ri KanimajawalJesucristo pa tak ri luwar re Judea, marique xeternabex rucꞌ cꞌax cuma ri cache aj judiꞌab. 15 Yey waꞌ wa aj judiꞌab execamisan re ri Kanimajawal Jesucristoy e xecamisan que ri kꞌalajisanelab xetaklo cucꞌ, yey xojquesaj lo riꞌoj chupa takri quitinamit. Rique na caquiꞌan ta ricucꞌul ucꞌuꞌx ri Dios y na caquiya taneluwar chique jujun chic caquiꞌan ri utzchwach ri Dios. 16 Ma echiriꞌ cakatzijoj riUtzilaj Tzij chiquiwach ri na e ta aj judiꞌabchaꞌ quecolobetajic, rique caquitij ukꞌijcojquikꞌatej. Rucꞌ waꞌ lic catajin uqꞌuiyaricri quimac y jecꞌulaꞌ riꞌ ri nimalaj kꞌatbaltzij re ri Dios cꞌo chi paquiwiꞌ.

Ri Pablo caraj copon tanchi cucꞌ ri her-manos e cꞌo Tesalónica

17 Ecꞌu riꞌoj hermanos, tob naj oj cꞌo wiche alak yey cꞌo tan kꞌij na kilom ta wachalak; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ xaki cꞌo alak pakanimaꞌ y lic curayij pan kacꞌuꞌx queꞌkilatanchi wach alak. 18 Lic cꞌu xkarayij co-jeꞌbina ucꞌ alak. Riꞌin, in Pablo, na xa tajulaj lic xintij ukꞌij quiꞌnwila alak, pero eri Satanás xucoj kꞌatbal chikawach.

19¿China ri cuya quiꞌcotemal chike riꞌoj?E ralak, ma lic cubul pan kacꞌuꞌx ucꞌ alakyey e ralak ri tojbal re ri kachac. Yey echiriꞌcacꞌun lo ri Kanimajawal Jesucristo, liccojquiꞌcot cꞌu riꞌ ma lic cꞌo xutikoj ri chackaꞌanom ucꞌ alak. 20Uma cꞌu riꞌ ralak, riꞌoj

cakanaꞌo lic cꞌo xeꞌela wi ri chac kaꞌanomy lic cojquiꞌcot che.

31 Ruma cꞌu lic cakaj chic cakata ra-

son alak,* xkachꞌob cꞌu riꞌ cojcanaj cankatuquel riꞌoj chupa ri tinamit Atenas 2 yxkatak cꞌu bi ri ka hermano Timoteo, riraj chac ri Dios y toꞌbel ke che utzijoxicri Utzilaj Tzij re ri Cristo, chaꞌ rire cuꞌn-imarisaj cꞌuꞌx alak y cuꞌpixabaj alak chaꞌna casach ta ri cubulibal cꞌuꞌx alak, 3 yjelaꞌ na jinta junok che alak coc chucꞌuꞌxwaꞌ wa cꞌaxcꞌobic cꞌo wi alak. Ma etaꞌamalak lic rewi cojicꞌow chupa tak waꞌ. 4 Maechiriꞌ cꞌa oj cꞌo chilaꞌ ucꞌ alak, xkabiꞌijche alak cape cꞌaxcꞌobic pakawiꞌ; yey licetaꞌam chi cꞌu alak e xuꞌana waꞌ. 5 Rumacꞌu lic xuaj canta rason alak, xintak biri Timoteo ucꞌ alak chaꞌ caretaꞌmaj saꞌuꞌanom ri cubulibal cꞌuꞌx alak; ma uxiꞌimrib nucꞌuꞌx cꞌaxtaj ritzel winak xusoc alakchaꞌ caya can alak ri Cristo y jecꞌulaꞌ riꞌ najinta xutikoj ri kachac ucꞌ alak.

6 Pero echiriꞌ xtzelej lo ri Timoteo cherilic alak, xuya chomilaj rason chike puwiri cubulibal cꞌuꞌx alak y ri rutzil cꞌuꞌx alak.Yey xubiꞌij chike lic oj cꞌo chicꞌuꞌx alak ylic caꞌaj alak quil alak kawach, jelaꞌ pachaꞌriꞌoj lic cakaj cakil wach ralak. 7 E uwar-iꞌche hermanos, chupa ronoje ri cojtajinche ricꞌowibexic y ri cꞌaxcꞌobic oj cꞌo wi,xcubiꞌ ri kanimaꞌ ruma ri xkata puwi ricubulibal cꞌuꞌx alak. 8 Echiriꞌ xkato lictiquil alak chi utz chwach ri Kakaw, waꞌxunimarisaj kacꞌuꞌx. 9 Ruma cꞌu riꞌ, nacakarik taj suꞌanic cakatioxij che ri Diosri unimal quiꞌcotemal cakanaꞌ uma ralak.10 Ma chipakꞌij chichakꞌab na cojuxlan tache utzꞌonoxic che ri Dios cuya chikequeꞌkila wach alak, y jecꞌulaꞌ cakatoꞌ alakchaꞌ catzꞌakat uwach ri cubulibal cꞌuꞌx alakrucꞌ ri Cristo. 11Ecꞌu ri KakawDios y ri Kan-imajawal Jesucristo chuyaꞌa chike cojoponucꞌ alak. 12Ri Kanimajawal chunimarisaj rirutzil cꞌuꞌx alak chaꞌ lic cꞌax canaꞌ ib alakchiwach alak y cꞌax quenaꞌ alak conoje riticawex, jelaꞌ pachaꞌ cakaꞌan riꞌoj che alak.13Yey chujiquibaꞌ cꞌuꞌx alak y chutoꞌo alakchaꞌ ri binic silabic alak cuꞌan lic jusucꞌy na jinta cꞌana mac carikitaj che alakchwach ri KakawDios echiriꞌ cacꞌun tanchi

* 3:1 Echiriꞌ ri Pablo xumaj rason lic eternabem rucꞌ cꞌaxcꞌobic ri hermanos e cꞌo Tesalónica, rire lic xraj queꞌec chequitoꞌic, pero cꞌo xkꞌaten re chaꞌ na queꞌec taj. 1 Ts. 2:14,17-18

Page 293: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Tesalonicenses 4:1 290 1 Tesalonicenses 5:6ri Kanimajawal Jesucristo cucꞌ conoje risantowilaj utinamit.

4Ri sakil binic silabic caraj ri Dios chike

1 Woꞌora hermanos, lic cakatzꞌonoj chealak y cakapixabaj alak chupa rubiꞌ ri Kan-imajawal Jesucristo: Bina alak jelaꞌ pachaꞌri lic takal che ri binic silabic alak e chirijri xmaj alak chike, ma e waꞌ ri lic cucꞌulucꞌuꞌx ri Dios; ecꞌu lic xaki tijoj ib alakriꞌ che waꞌ. 2 Lic etaꞌam chi alak saꞌ takri pixabanic xkaya chiwach alak pa rubiꞌri Kanimajawal Jesucristo, 3 ma ri rajawalucꞌuꞌx ri Dios e ri santowilaj binic silabicalak. Metzꞌabej cꞌu uwa kꞌij alak rucꞌjunok na cꞌulel ta alak. 4 Chijujunal alakcꞌola alak pa sakil wi rucꞌ ri ixokil* alaky jecꞌulaꞌ lokꞌoj alak ukꞌij. 5 Maya cꞌu ibalak che rayibal na chom ta uwach pachaꞌri caquiꞌan ri winak na quetaꞌam ta uwachri Dios. 6Muꞌana ri cꞌo junok che alak cuꞌanri na utz taj o cusocosaꞌ juna ratz-uchakꞌpuwi takwaꞌ, ma ri Kanimajawal cukꞌat tzijpuwi ri caꞌanaw waꞌ, jelaꞌ pachaꞌ ri kabiꞌimy kakꞌalajisam chi che alak. 7 Ma ri Diosna xojusiqꞌuij taj re cakachꞌulaj ri kabinic,e xojusiqꞌuij re cojcꞌojiꞌ che jun santowilajbinic. 8 China cꞌu ri cacꞌakaw bi ukꞌij wapixabanic, na e ta cucꞌak bi ukꞌij juna achi,e cucꞌak bi ukꞌij ri Dios, ma wa pixabanicpetinak rucꞌ Rire, ri uyaꞌom ri SantowilajRuxlabixel chike.

9 Chwi cꞌu ri rutzil cꞌuꞌxaj chiwach alak,na chirajawaxic taj cꞌo cantzꞌibaj pana chealak puwi waꞌ, ma ri Dios ucꞌutum chealak chirajawaxic cꞌax canaꞌ ib alak chi-wach alak, 10 y jelaꞌ catajin alak che uꞌaniccucꞌ conoje ri hermanos e cꞌo chilaꞌ paronoje tak ri luwar re Macedonia. Lic cꞌucantzꞌonoj che alak hermanos, e xaki tijojib alak che waꞌ. 11 Yey choc alak il che ricacꞌojiꞌ utzil chomal chiwach alak; maminib alak chupa tak ri na e ta alak. Yey cha-cuna cꞌu alak rucꞌ ri kꞌab alak jelaꞌ pachaꞌri pixabanic kaꞌanom can che alak, 12 chaꞌjelaꞌ na coyꞌej ta alak chique jujun chicjanipa ri cajawax che alak y jecꞌulaꞌ chomquilitaj ri binic silabic alak chiquiwach ricꞌamajaꞌ caquicoj rubiꞌ ri Cristo.

Rucꞌunibal ri Kanimajawal Jesucristo13 Hermanos, e cakaj riꞌoj lic camaj

alak usucꞌ chi utz paquiwi ri ka hermanos

ecaminak chic, chaꞌ na cabison ta alakjelaꞌ pachaꞌ caquiꞌan ri ticawex na cubulta pan quicꞌuꞌx che rilic tanchi quiwachri ecaminak chic. 14 Ma we cakacojo riKanimajawal Jesucristo xcamic yey xcꞌas-taj lo chiquixoꞌl ri ecaminak; jelaꞌ cꞌu riꞌcakacojo, ri Dios quebucꞌam lo rucꞌ riKanimajawal Jesucristo janipa ri xecamicquicojom bi rubiꞌ Rire.

15 Wa cakabiꞌij che alak woꞌora e chirijri xucꞌut can ri Kanimajawal: E riꞌoj ja-nipa ri cꞌa oj cꞌaslic echiriꞌ cacꞌun tanchiri Kanimajawal, na cojnabej tubi chiqui-wach ri ka hermanos, ri xecam nabechikawa riꞌoj. 16 Ma echiriꞌ ri Kanima-jawal cape chilaꞌ chicaj, catataj jun cowilajkulaj re takanic, ri kulaj re jun ángel liccꞌo uwach y ruchꞌawibal ri trompeta re riDios. Ecꞌuchiriꞌ, ri hermanos ecaminakchic, quecꞌastaj lo nabe. 17 Tecꞌuchiriꞌriꞌoj, ri cꞌa oj cꞌas wara che ruwachulew,cojcꞌam bi junam cucꞌ rique pa sutzꞌ requeꞌkacꞌulu ri Kanimajawal punicꞌajal caj.Y cojeꞌcꞌola cꞌu rucꞌ ri Kanimajawal na jintachi utakexic. 18 E uwariꞌche, nimarisajcꞌuꞌx alak chiwach alak rucꞌwaximbiꞌij lok.

51 Hermanos, na chirajawaxic taj

cantzꞌibaj pan riꞌin che alak puwi rukꞌijolcuꞌana ronoje waꞌ. 2 Ma ralak lic etaꞌamalak chi utz, rucꞌunibal ri Kanimajawaljelaꞌ cuꞌanaꞌ pachaꞌ ri oquibal re junaelekꞌom pa juna ja chakꞌab, ma ri elekꞌomna cubiꞌij ta apanok jampalaꞌ coponic.3Echiriꞌ ri winak caquibiꞌij: «Woꞌora lic cꞌoutzil chomal ma na jinta chi chꞌaꞌoj y najinta chi cꞌo cakacꞌulumaj,» xakicꞌateꞌt cꞌuriꞌ cape ri cꞌaxcꞌobic paquiwiꞌ jelaꞌ pachaꞌri cꞌax cujek che juna ixok echiriꞌ calaxuchꞌutiꞌn. Yey tak waꞌ wa winak na jintacꞌo quesan que chwach ri cꞌaxcꞌobic capepaquiwiꞌ.

4 Noꞌj ralak hermanos, na jinta chi alakpa kꞌekuꞌmalil, ma etaꞌam chi alak puwi ricatajin lok; ruma riꞌ echiriꞌ ri Kanimajawalcacꞌun tanchic, na cacam ta animaꞌ alakche ma oyeꞌem chi alak rucꞌunibal. Nacacꞌulumaj ta cꞌu alak riꞌ pachaꞌ ri cucꞌu-lumaj junok echiriꞌ xakicꞌateꞌt coc junaelekꞌom pa rocho. 5 Ma onoje ralak cabinalak chupa ri Kꞌijsak y alak re ri pakꞌij.Ralak y riꞌoj na oj ta re ri chakꞌab, ma naoj jinta chi pa ri kꞌekuꞌmalil. 6Ruma cꞌu riꞌ,

* 4:4 “Ixokil”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “cꞌolibal” o “chapabal”. Yey chupa waꞌ wa versículo queꞌelawi “esposa” o“cuerpo”.

Page 294: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Tesalonicenses 5:7 291 1 Tesalonicenses 5:28mawar kawach pachaꞌ ri caquiꞌan ri jujunchic; ri kaꞌanaꞌ e kachajij ri kabinic kasil-abic y lic kachꞌobo chi utz saꞌ ri cakaꞌano.7 Ma e ri quewaric, chakꞌab quewaric; yeye ri quekꞌabaric, chakꞌab quekꞌabaric.

8 Noꞌj riꞌoj, ri oj cꞌo chupa ri Kꞌijsak,lic kachajij kib. Rucꞌ ri cubulibal kacꞌuꞌxy ri rutzil kacꞌuꞌx kaꞌana jelaꞌ pachaꞌ ricuꞌan juna soldado rucꞌ ri chꞌichꞌ chꞌukubalruwa ucꞌuꞌx. Yey kacubaꞌ pan kacꞌuꞌx cheucꞌulic ri colobetajic koyeꞌem che ri Kakawjelaꞌ pachaꞌ ri cuꞌan juna soldado rucꞌ ricasco chꞌukubal re rujolom. 9 Ma ri Diosna xojuchaꞌ taj chaꞌ e cakacꞌul rukꞌatbaltzij pakawiꞌ; ma e xojuchaꞌo re cakacꞌulri colobetajic ruma ri Kanimajawal Jesu-cristo, 10 ri xcam kuma riꞌoj chaꞌ tob we ojcꞌaslic o we oj caminak chic echiriꞌ cacꞌunRire, coj-jekiꞌ cꞌu riꞌ junam rucꞌ. 11 Rumacꞌu riꞌ, bochiꞌij cꞌuꞌx alak y nimarisaj cꞌuꞌxalak chiwach alak, jelaꞌ pachaꞌ ri catajinalak che uꞌanic.

Qꞌuisbal pixabanic re ri Pablo che riglesiacꞌo Tesalónica

12 Hermanos, cakatzꞌonoj che alak cojoalak quitzij ri e cꞌamal wach alak chuparubiꞌ ri Kanimajawal, y ꞌana cꞌu alak janipari takal chique ri quechacun chixoꞌlibalalak y quequipixabaj alak. 13 Lokꞌoj alakquikꞌij y cꞌax chenaꞌa alak ruma ri chaccaquiꞌano. Cꞌola alak chi utzil chomalchiwach alak.

14 Cakatzꞌonoj che alak hermanos,chepixabaj alak ri na jinta cꞌo cacajcaquiꞌano. Nimarisaj alak quicꞌuꞌx ri najinta ucowil quicꞌuꞌx. Chetoꞌo alak ri najinta quichukꞌab chwach ri Dios. Cꞌolaunimal cꞌuꞌx alak cucꞌ conoje ri e cꞌo ucꞌalak.

15 We cꞌo junok uꞌanom ri na utz tajche alak, maꞌan alak ucꞌaxel che. E tijojib alak che uꞌanic ri utz chiwach alak ychiquiwach conoje.

16 E lic xaki quiꞌcota alak. 17 Chipakꞌijchichakꞌab ꞌana alak orar. 18Tioxin cꞌu alakche ri Dios chupa tak ronoje ri quicꞌowibejalak, ma e caraj riꞌ ri Dios che onoje alak ricojomalak rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo.

19 Makꞌatej alak janipa ri caraj cuꞌan riRuxlabixel ri Dios ucꞌ alak. 20 Macꞌak cꞌubi alak ukꞌij tak ri kꞌalajisanic cuꞌan junokruma ri Ruxlabixel ri Dios; 21 lic chꞌobo alakrakan we waꞌ rucꞌ ri Dios petinak wi. E lic

takej alak janipa ri utz 22 yey jecꞌa cꞌu ibalak che ronoje ri na utz taj.

23 Ecꞌu ri Dios ri aj yaꞌl utzil chomal, licchuchomaj ri binic silabic alak chaꞌ ronojeri cꞌaslemal alak rucꞌ ri cꞌuꞌx alak y ricuerpo alak chajital chi utz che ronoje rina utz taj, chaꞌ jelaꞌ na jinta cꞌanamac alakechiriꞌ cacꞌun tanchi ri Kanimajawal Jesu-cristo. 24 E ri Dios siqꞌuiyom e alak che junsantowilaj binic silabic; yey Rire lic jusucꞌ,ma cuya na ronoje ri toꞌbal ubiꞌtisim chealak chaꞌ cabin alak jusucꞌ.

25Hermanos, ꞌana alak orar pakawi riꞌoj.26 Yaꞌa alak rutzil wach alak chiwach

onoje alak rucꞌ jun sakil tzꞌubuj chiꞌajchwach ri Dios.*

27 Chupa rubiꞌ ri Kanimajawal cambiꞌijche alak: Chajilaj alak waꞌ wa carta chiqui-wach conoje ri hermanos.

28Cꞌulu cꞌu alak ri unimal rutzil ucꞌuꞌx riKanimajawal Jesucristo. Amén.

* 5:26 Ri Pablo jewaꞌ xubiꞌij ma rique e caquiꞌan waꞌ chiquiwach echiriꞌ caquiya rutzil quiwach.

Page 295: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Tesalonicenses 1:1 292 2 Tesalonicenses 2:8

Rucaꞌm carta xutzꞌibaj riPablo che riglesia cꞌo

TesalónicaRi Pablo cuya pan rutzil quiwach ri her-

manos e cꞌo Tesalónica1 Riꞌin Pablo cucꞌ ri wachbiꞌil Silvano y

Timoteo cakatak bi wa carta che alak, rialak re riglesia cꞌo Tesalónica, alak re riKakaw Dios y re ri Kanimajawal Jesucristo.2 Cꞌulu cꞌu alak ri unimal rutzil cꞌuꞌxaj yri utzil chomal re ri Kakaw Dios y re riKanimajawal Jesucristo.

Ri kꞌatbal tzij paquiwi raj maquib echiriꞌcacꞌun tanchi ri Cristo

3 Hermanos, xaki cojtioxin chwach riDios uma ralak; lic e takal riꞌ cakaꞌanoma lic catajin unimaric ri cubulibal cꞌuꞌxalak rucꞌ ri Cristo yey catajin unimaric rirutzil cꞌuꞌx alak, ri cacꞌut alak chiwachonoje alak. 4 Ruma cꞌu riꞌ, riꞌoj lic cakat-acꞌabaꞌ kꞌij alak echiriꞌ cojchꞌaꞌt pawiꞌ alakchiquiwach tak riglesias re ri Dios. Lic ecakatzijoj ri unimal cꞌuꞌx alak y ri cubulibalcꞌuꞌx alak; ma tob alak ternabem rucꞌ cꞌaxy quicꞌow alak pa cꞌaxcꞌobic, waꞌ lic cuyumalak.

5 Ri kꞌatbal tzij cuꞌan ri Dios lic jusucꞌ,yey cakꞌalajin waꞌ ma chwach Rire lic takalche alak coc na alak chupa rutakanic, yruma ne riꞌ catij alak cꞌax woꞌora. 6 Yeylic ube cꞌut, ri Dios cuꞌan ucꞌaxel chiqueri eyaꞌyom e alak pa cꞌax. 7 Noꞌj cꞌuralak ri catajin icꞌowic alak chupa ri cꞌax,cuya na che alak ri uxlanem junam kucꞌriꞌoj echiriꞌ cakꞌalajin uwach ri Kanima-jawal Jesucristo. Echiriꞌ Rire cacꞌun chilaꞌchicaj chupa urepebal akꞌ cucꞌ ru ángeleslic cꞌo quichukꞌab, 8 queboꞌluꞌyaꞌa cꞌu pacꞌax ri na xcaj ta caquetaꞌmaj uwach riDios y na xquitakej tane ri Utzilaj Tzijre ri Kanimajawal Jesucristo. 9 E tak cꞌuwaꞌ wa winak caquicꞌul ri kꞌatbal tzij reri cꞌaxcꞌobic na jinta utakexic; xa jumulcꞌut quebesax bi chwach ri Kanimajawaly chwach ruchomal ruchukꞌab 10 echiriꞌcacꞌun Rire chupa laꞌ la jun kꞌij re cayacukꞌij cuma rutinamit. Conoje cꞌu riꞌ rixecojow rubiꞌ lic caquilokꞌnimaj ukꞌij rumari uꞌanomRire cucꞌ. Yey ralak, alak jun che

wa utinamit ruma xcoj alak ri xkatzijoj chealak.

11E uwariꞌche lic xaki cakaꞌan orar pawiꞌalak. Cakatzꞌonoj cꞌu che ri Dios e catoꞌw ealak chaꞌ ri binic silabic alak cuꞌana pachaꞌri takal chique ri esiqꞌuim ruma Rire. Ycakatzꞌonoj cꞌu che cutoꞌ alak che uꞌanictak ri utzilaj chac caraj Rire che alak, yeycaꞌan cꞌu alak waꞌ rucꞌ cubulibal cꞌuꞌxaj yrucꞌ ruchukꞌab Rire. 12 Jecꞌulaꞌ e cayac ukꞌijri Kanimajawal Jesucristo ruma ri caꞌanalak, yey catacꞌabax kꞌij ralak ruma alak reRire. Caꞌan cꞌu waꞌ ruma ri unimal rutzilcꞌuꞌxaj re ri ka Dios y re ri KanimajawalJesucristo.

2Ri itzelilaj achi cayactaj chirij ri Cristo

1 Chwi cꞌu rucꞌunibal ri KanimajawalJesucristo echiriꞌ cakamol kib rucꞌ Rire,✡lic cakatzꞌonoj che alak hermanos, 2 chajijib alak chaꞌ na casach ta ri naꞌoj alak puwiwaꞌ. Maxiꞌij cꞌu ib alak we cꞌo junok cubiꞌij:«E ukꞌijol waꞌ rucꞌunibal ri Kanimajawal,»tob ne cubiꞌij kꞌalajisam waꞌ che ruma riRuxlabixel ri Dios o xtzijox che o xtzꞌibaxpa carta lic e pachaꞌ kuma riꞌoj tzꞌibitalic.3Maya cꞌu ib alak casocotaj alak, ma nabena cacꞌun ri kꞌij echiriꞌ uqꞌuiyal winakcaquicꞌak bi ukꞌij ri Dios y cukꞌalajisaj cꞌurib ri jun itzelilaj achi, ri cꞌo chi ri kꞌatbaltzij re ri Dios puwiꞌ re casachisax uwach.4 Ecꞌu waꞌ waꞌchi cayactaj chirij ri Dios ychirij ronoje tak ri calokꞌnimax ukꞌij cumari winak, waꞌ e tak ri quiꞌanom tiox che.Rire queꞌtzꞌula ne chupa ri Rocho Dios,cuꞌan che rib pachaꞌ e Dios y cucꞌambejne uwach ri Dios. 5 ¿Na cacꞌun ta nebachicꞌuꞌx alak, echiriꞌ cꞌa in cꞌo ucꞌ alak,ximbiꞌij waꞌ che alak? 6 Etaꞌam chi cꞌualak saꞌ ri kꞌatabeyom re ri cꞌutubal uwachrire wakꞌij ora chaꞌ e cucꞌutubej uwach cꞌaechiriꞌ copon na rukꞌijol uchꞌobom chi lo riDios. 7 Ritzel winak catajin chi che ucojicpa quijolom ri winak queyactaj chirij riDios tob rique na caquinaꞌbej taj we e rirecaꞌanaw waꞌ. Woꞌora cꞌa cꞌo ri kꞌatabeyomre, pero echiriꞌ quesax ri kꞌatabeyom re,8 cꞌa ecꞌuchiriꞌ cucꞌutubej uwach ri junitzelilaj achi. Yey echiriꞌ cacꞌun tanchi riKanimajawal rucꞌ unimal uchukꞌab, Rirerucꞌ ri chꞌaꞌtem* quel lo puchiꞌ cucamisajy cusach cꞌu uwach wa jun itzelilaj achi.

✡ 2:1 1 Ts. 4:17 * 2:8 “Rucꞌ ri chꞌaꞌtem”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “rucꞌ ri xutꞌubal”.

Page 296: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Tesalonicenses 2:9 293 2 Tesalonicenses 3:179 Echiriꞌ cacꞌun waꞌ wa jun itzelilaj achi,

cuꞌan nimak tak cꞌutubal y milagros rucꞌ riunimal chukꞌab yaꞌtal che ruma ri Satanás.Ronoje cꞌu riꞌ waꞌ, cuꞌan rucꞌ socosoꞌnic,ma e pachaꞌ cuꞌan waꞌ rucꞌ ruchukꞌab riDios. 10 Yey cuꞌan uqꞌuiyal uwach tak macchaꞌ quebusoc ri ticawex, ri xa quesachicruma na xcaj taj caquicꞌul ri Kꞌijsak chaꞌquecolobetajic. 11 Ruma cꞌu waꞌ, ri Dioscuya luwar quesocotaj ruma ruchukꞌabritzel; ecꞌu rique e caquicoj ri xa rakꞌubal.12 Jecꞌulaꞌ quecꞌojiꞌ chuxeꞌ ri kꞌatbal tzijconoje ri na xquicoj ta ri Kꞌijsak, ma e licxeꞌec quicꞌuꞌx rucꞌ ri na jusucꞌ taj.

Pixabanic chique ri quecolobetajic13 Ecꞌu riꞌoj, hermanos, chirajawaxic

xaki cojtioxin chwach ri Dios uma ralak rilic cꞌax canaꞌ alak ruma ri Kanimajawal,mari Dios uchaꞌom chi lo alak chwi rujekebalruwachulew chaꞌ cacꞌul alak ri colobetajic.Yey waꞌ e ruma xcoj alak ri Kꞌijsak y rumari cuꞌan ri Ruxlabixel ri Dios, ri cuꞌan chomche ri binic silabic alak. 14 Ruma cꞌu waꞌ,ri Dios xusiqꞌuij alak ruma ri Utzilaj Tzijxkatzijoj che alak, chaꞌ jelaꞌ cacꞌul alakri yacbal kꞌij alak ruma alak re ri Junlic cꞌo yacbal ukꞌij, waꞌ e ri KanimajawalJesucristo. 15 E uwariꞌche hermanos, licchukꞌubej ib alak y lic takej alak ri cꞌutunickacꞌutum chiwach alak y ri katzꞌibam panache alak.

16 Cakaꞌan cꞌu orar pawiꞌ alak chwachri Kanimajawal Jesucristo y chwach riKakaw Dios, ri cꞌax xnaꞌw ke y xaki cu-nimarisaj kacꞌuꞌx yey cuya chike cacubiꞌpana kacꞌuꞌx che ri koyeꞌem ruma ri uni-mal rutzil ucꞌuꞌx. 17 Cakatzꞌonoj cꞌu che riDios chunimarisaj cꞌuꞌx alak y chujiquibaꞌcꞌuꞌx alak che ubiꞌxiquil y che uꞌanic ri licutz.

31 Qꞌuisbal cꞌu re, hermanos, ꞌana alak

orar chwach ri Dios pakawi riꞌoj chaꞌ licqueꞌec tan rutzijoxic ri Utzilaj Tzij reri Kanimajawal che ronoje luwar y chaꞌcacꞌul waꞌ chi utz cuma ri quetaw re je-laꞌ pachaꞌ xꞌan ralak. 2 ꞌAna alak orarchwach ri Dios pakawi riꞌoj chaꞌ na cojtzakta paquikꞌab ri winak lic itzel quicꞌuꞌx yna jinta quisucꞌ, ma na conoje taj cacajcaquicubaꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús. 3 Narucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri Kanimajawal lic jusucꞌma e cuꞌan na pachaꞌ ri ubiꞌim, ma Rire

cujiquibaꞌ cꞌuꞌx alak y cuchajij cꞌu alakchwach ritzel winak. 4 Cubul cꞌu kacꞌuꞌxche waꞌ: Rucꞌ rutoꞌbal ri Kanimajawal,ralak catajin alak che uꞌanic ri xkatakalak che y jelaꞌ caꞌan cꞌu alak chikawachapanok. 5 Ecꞌu ri Kanimajawal Jesucristocatoꞌw e alak chaꞌ ri rutzil cꞌuꞌx alak cuꞌanajelaꞌ pachaꞌ ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios y chaꞌcachꞌij alak uchukꞌab tak ri cꞌaxcꞌobic rucꞌunimal cꞌuꞌxaj jelaꞌ pachaꞌ xuꞌan ri Cristo.

Chirajawaxic wi cojchacunic6Hermanos, chupa rubiꞌ ri Kanimajawal

Jesucristo cakatak alak che chaꞌ quesaj ibalak chiquij tak ri hermanos lic e xepuꞌab,ri na caquitakej ta ri cꞌutunic xmaj canalak chikij. 7 Lic etaꞌam cꞌu alak saꞌri lic chirajawaxic cacꞌam alak re che rikabinic kasilabic riꞌoj, ma echiriꞌ xojcꞌojiꞌucꞌ alak, lic xojchacunic. 8 Na xkatzꞌonojtaj xa casipax ri kawa, ma ronoje ri xyaꞌchike, xkatojo. Ri xkaꞌano e lic xojchacunchipakꞌij chichakꞌab chaꞌ jelaꞌ na cojuꞌanta oj ekaꞌn chukul junok che alak. 9 Waxkaꞌano na e ta queꞌelawi na takal ta chikecojtoꞌ alak; ri xkaꞌan wi e chaꞌ camaj e alakchikij. 10 Ma echiriꞌ cꞌa oj cꞌo ne chilaꞌ ucꞌalak, xkatak alak che waꞌ: «We cꞌo junokna caraj taj cachacunic, na takal ta checatzukic.» 11Yey woꞌora katom, e cꞌo jujunchixoꞌl alak na quechacun tane qꞌuenok; ricaquiꞌano e caquimin quib che tak ri najinta que che. 12 E tak cꞌu waꞌ wa ticawexquekatak che y quekapixabaj pa rubiꞌ riKanimajawal Jesucristo: Chechacunok rechꞌacabal re ri quiwa* y checꞌola jusucꞌ.

13 Yey ecꞌu ralak hermanos, macos alakche uꞌanic ri utz. 14Wecꞌo junok na cutakejta wa cakatzꞌibaj pana che alak, kꞌalajisajalak chinok y majunimaj ib alak rucꞌ, chaꞌjelaꞌ caqꞌuix che ri cuꞌano y cutzelej utzij.15 Pero maꞌan alak che tzel quil alak; riꞌana alak e pixabaj alak ma rire e jun kahermano.

Qꞌuisbal uchꞌaꞌtem ri Pablo che riglesia cꞌoTesalónica

16 Ecꞌu ri Kanimajawal, ri aj yaꞌl utzilchomal, xaki chuyaꞌa pawiꞌ alak ri utzilchomal chupa tak ri quicꞌow wi alak. Cꞌolari Kanimajawal ucꞌ onoje alak.

17Riꞌin in Pablo, rucꞌ ri nukꞌab cantzꞌibajwa rutzil wach alak. Jelaꞌ canꞌan che tak rinucarta, cꞌutubal re in ri quintzꞌiban re.

* 3:12 “Quiwa”: Waꞌ e queꞌelawi e ronoje ri cajawax chique.

Page 297: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Tesalonicenses 3:18 294 2 Tesalonicenses 3:1818Cꞌulu cꞌu alak ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri

Kanimajawal Jesucristo. Amén.

Page 298: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Timoteo 1:1 295 1 Timoteo 1:17

Ri nabe carta xutzꞌibaj riPablo che ri TimoteoRi Pablo cuya pan rutzil uwach ri Timoteo

1 Riꞌin in Pablo, in takoꞌn re ri Kan-imajawal Jesucristo, intakom lo ruma riDios Kacolobenel y ruma ri KanimajawalJesucristo, ri kacubam pana kacꞌuꞌx rucꞌ.2 Cantzꞌibaj pan waꞌ wa carta chawe riꞌatTimoteo, ri pakatzij wi at nucꞌajol chuparubiꞌ ri Cristo ma wuma riꞌin xacoj rubiꞌRire. Chacꞌulu cꞌu ri unimal rutzil cꞌuꞌxaj,ri relej cꞌuꞌxaj y ri utzil chomal re ri KakawDios y re ri Kanimajawal Jesucristo.

Pixabanic puwi tak ri cꞌutunic na ube taj3 Cꞌuna chacꞌuꞌx ri ximbiꞌij can chawe

echiriꞌ e riꞌ quinꞌec Macedonia: E catcanajcan chupa ri tinamit Éfeso ma chiriꞌ ecꞌo jujun ticawex lic junwi ri caquicꞌutuchwa ri cakacꞌut riꞌoj. Ximbiꞌij cꞌu canchawe quebatak che na caquiꞌan ta chi waꞌ.4 Yey ximbiꞌij can chawe cabiꞌij chique rihermanos maquiya ne quinaꞌoj puwi takojer tzijobal na petinak ta rucꞌ ri Dios ytak ri caquibololej quibiꞌ catiꞌ-quimam reojertan, ma tak laꞌ cucꞌam lo sachibal naꞌojy na catoꞌb ta che ri caraj cuꞌan ri Dioskucꞌ, yey waꞌ cuꞌana xew ruma ri cubulibalkacꞌuꞌx rucꞌ Rire.

5 Rucꞌuꞌxibal ri cojutak ri Dios che ewaꞌ: Lic cꞌax cakanaꞌ kib chikawach.✡ Yeychaꞌ cakaꞌan waꞌ chirajawaxic lic calax pakanimaꞌ cakaꞌan ri utz, cakamaj usucꞌ saꞌri utz yey e cakaꞌano, y pakatzij wi cacubiꞌkacꞌuꞌx rucꞌ Rire.

6Noꞌj e cꞌo jujun quiyaꞌom can ri caraj riDios; xquijalcꞌatij cꞌu ri quinaꞌoj y woꞌoraxew quechꞌaꞌt chwi ri na jinta uchac.7 Rique cacaj caquiꞌan e aj cꞌutunel chequib chwi Rutzij Upixab ri Dios, tob nacaquimaj tane usucꞌ ri caquibiꞌij y nacaquimaj tane usucꞌ ri cꞌutunic lic caqui-jiquibaꞌ uwach.

8 Pero riꞌoj lic ketaꞌam lic cꞌo cutikojRutzij Upixab ri Dios we jusucꞌ cakacha-pabej. 9Ketaꞌam cꞌut ri Tzij Pixab na xyaꞌiꞌtaj re cukꞌat tzij paquiwi ri jusucꞌ quibinicquisilabic; ma xyaꞌic re cukꞌat tzij paquiwiri e aj palajiy tzij y ri na e ta cojol tzij, rina jinta xiꞌin ib cucꞌ chwach ri Dios y ri e ajmaquib, ri na queboc ta il che caquilokꞌn-imaj ukꞌij ri Dios y ri caquicꞌak bi ukꞌij ri

Dios; ri e camisay quichu-quikaw cucꞌ rie camisanel, 10 ri caquetzꞌabej uwa quikꞌijcucꞌ jujun chic na quicꞌulel taj, rachijabcaquiꞌan quicꞌulel chique cach achijab, riquequichap winak y na quequitzokopij taulok we na cayaꞌiꞌ ta puak chique, rajrakꞌul, ri cꞌo caquijiquibaꞌ uwach chuparubiꞌ ri Dios yey xa rakꞌubal ri caquiꞌano,cucꞌ tak cꞌu conoje ri caquipalajij ri sakilcꞌutunic re ri Dios. 11 E cꞌutunic waꞌ cꞌochupa ri chomilaj Utzilaj Tzij re ri Dios.Yey ri Dios, ri lic nim ukꞌij, e xyaꞌw waꞌpanukꞌab riꞌin chaꞌ cantzijoj.

Ri Pablo cutioxij ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios12 Riꞌin cantioxij che ri Kanimajawal Je-

sucristoma uyaꞌom nuchukꞌab chaꞌ canꞌanruchac ymaxcubiꞌ ucꞌuꞌxwucꞌ echiriꞌ xuyawa jun chac chwe, 13 tob rojertan riꞌin licxinmacun chirij ri Kanimajawal Jesucristoma xebenuternabej ri quicojom rubiꞌ y licxebenuya pa tak cꞌaxcꞌobic. Na rucꞌ tacꞌu riꞌ, ri Dios xjuchꞌ caꞌn ucꞌuꞌx chwe; maechiriꞌ xinꞌan waꞌ, cꞌamajaꞌ cacubiꞌ nucꞌuꞌxrucꞌ ri Cristo y na xinmaj ta cꞌu usucꞌ we ricanꞌano na utz taj. 14 Yey ri Kanimajawallic xucꞌut ri unimal rutzil ucꞌuꞌx chwe yxuya chwe cacubiꞌ nucꞌuꞌx rucꞌ y xuyachwe cancꞌut ri rutzil ucꞌuꞌx Rire; y waꞌxew ri Kanimajawal Jesucristo cayaꞌw re.

15 Ecꞌu wa cambiꞌij lic katzij y lic takalche caquicoj conoje ri ticawex: Ri Kani-majawal Jesucristo xcꞌun che ruwachulewchaꞌ queboluꞌcolobej conoje raj maquib.Ecꞌu riꞌin in jun chiquewaꞌ; yey chinuwachriꞌin, in ne ri más cꞌo numac chiquiwarique. 16 Ecꞌu ri Kanimajawal Jesucristoxucꞌut ri cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx chwe riꞌin maxucuy numac tob lic in aj mac. Je-laꞌ xuꞌano chaꞌ cakꞌalajin ri rutzil ucꞌuꞌxchique conoje ri quecojow rubiꞌ. Ma rixuꞌan wucꞌ riꞌin e cꞌutubal re ri cuꞌancucꞌ ri cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ Rire, cucuycꞌu quimac y cuya quicꞌaslemal na jintautakexic.

17Ruma cꞌu waꞌ, kalokꞌnimaj ukꞌij ri Dioswakꞌij ora y chikawach apanok.Ma ri Dios Kajawxel

na jinta utakexic rutakanic,na jinta utakexic rucꞌaslemal,na quilitaj ta uwach,xew Rire e Diosy retaꞌam ronoje.Lic cꞌo yacbal ukꞌij y unimal uchoma-

lil.✡ 1:5 Ro. 13:8-10; Gl. 5:14

Page 299: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Timoteo 1:18 296 1 Timoteo 3:618 Woꞌora Timoteo, canya wa takanic

chawe riꞌat at nucꞌajol chupa rubiꞌ riCristo: Chachukꞌubej awib chupa richac yaꞌom pakꞌab e chirij ri xkꞌalajisaxpawiꞌ riꞌat chwi rachac chwach ri Dios.✡19Chatiquibaꞌ cꞌu ri cubulibal acꞌuꞌx rucꞌ riCristo y chamaja usucꞌ saꞌ ri utz y e chaꞌanariꞌ. Ma e cꞌo jujun na xquiꞌan ta waꞌ, yruma cꞌu riꞌ xsach ri cubulibal quicꞌuꞌxrucꞌ ri Cristo y na caquicoj ta chi ne riKꞌijsak. 20 Jenewaꞌ xquiꞌan ri Himeneoy ri Alejandro. Ruma cꞌu riꞌ, xebenuyapukꞌab ri Satanás chaꞌ caquitij cꞌax y jelaꞌcaquimaj usucꞌ na utz taj quechꞌaꞌt chirijri Kꞌijsak re ri Dios.

2Pixabanic chwi ri oración

1 Cantzꞌonoj cꞌu chawe chabiꞌij waꞌ cherutinamit ri Dios: Lic chirajawaxic wicakaꞌan orar chwach ri Dios. Echiriꞌ co-jchꞌaꞌt rucꞌ, e chojelaj chwach Rire paquiwiconoje ri ticawex chaꞌ cuya chique ri liccajawax che ri quibinic quisilabic, yey ka-tioxij ronoje che. 2 Kaꞌana orar paquiwitak ri e takanelab y paquiwi conoje tak rie aj wach che ruwachulew chaꞌ jelaꞌ utzcoj-jekiꞌ chi utzil chomal y cojbin jusucꞌrucꞌ jun sakil binic silabic chwach ri Dios.3 Lic cꞌu kaꞌana orar ma waꞌ e lic utz y ecucꞌul ucꞌuꞌx ri Dios Kacolobenel, 4 ma ricaraj Rire e quecolobetaj conoje ri ticawexy caquetaꞌmaj chi utz ri Kꞌijsak. 5 Maxa jun ri Dios cꞌolic yey xa jun ri cꞌopukꞌab cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios;waꞌ e ri Kanimajawal Jesucristo, RalaxelChiquixoꞌl Ticawex. 6 Rire xuya rib pacamic kuma riꞌoj oj ticawex chaꞌ cutoj rikamac y cojresaj pukꞌab Ritzel; yey waꞌxkꞌalajisax pa rukꞌijol uchꞌobom chi lo riDios. 7 E ruma waꞌ, riꞌin in chaꞌtal lo rumari Dios re cantzijoj ri Utzilaj Tzij y quinuꞌancꞌu in takoꞌn yey in cꞌutunel chiquiwach rina e ta aj Israel chaꞌ jelaꞌ cacubiꞌ quicꞌuꞌxrique rucꞌ ri Cristo y caquicoj ri Kꞌijsak.Lic katzij wa cambiꞌij che alak, ma in re riCristo y na canꞌan ta rakꞌubal.

8 Ri cuaj riꞌin e conoje tak rachijab, tobpa e cꞌo wi, xaki quiꞌana orar chwach riDios. Yey echiriꞌ caquiyac cꞌu ri quikꞌabre caquiꞌan orar, ri lic chirajawaxic wi ejusucꞌ ri quibinic quisilabic, na jinta oy-owal pa canimaꞌ y na quechꞌoꞌjin ta chiqui-wach.

Pixabanic chwi ri sakil quibinic rixokib9 Ri nupixabanic chique tak rixokib e

quiwika quib chi usucꞌliquil. Maquicꞌutcꞌu ri quicuerpo yey maquiwik quib xare yacbal quikꞌij. Ma ¿saꞌ ri cuꞌan chomche rixok? ¿E nawi ri wikital rucꞌ oroy rucꞌ perlas? ¿E nawi uchomalil laꞌ riquiwikibal? Na e taj, 10 ma ri quichoma-lil e ri chomilaj chac caquiꞌan chwach riDios, jelaꞌ pachaꞌ ri takal chique rixokibcaquilokꞌnimaj ukꞌij Rire.

11 Echiriꞌ cacꞌut Rutzij Upixab ri Dioschiquiwach rixokib, lic chirajawaxic riquexew caquito y maquicꞌul uwach. 12 Riꞌinna canya ta luwar chique rixokib que-buꞌan e aj cꞌutunel chiquiwach rachijabo quetakan paquiwiꞌ; ma ri lic ube e xacaquito. 13 Ma ri Dios nabe e xuꞌan riAdán, tecꞌuchiriꞌ xuꞌan ri Eva. 14 Yey nae ta ri Adán ri xsocotaj nabe ruma ritzel,e ri Eva; y echiriꞌ xsocotajic, e xupalajijrutzij ri Dios. 15 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri Diosquebucolobej rixokib y cuya calcꞌoꞌal chaꞌquequiqꞌuiyisaj. Quecolobetaj cꞌu riꞌ wequetiquiꞌ chi utz rucꞌ ri cubulibal quicꞌuꞌx,ri rutzil quicꞌuꞌx y ri santowilaj quibinic.

3Pixabanic puwi ri quibinic quisilabic raj

cꞌamal quiwach rutinamit ri Dios1 Lic usucꞌ wa cambiꞌij: We cꞌo junok lic

caraj cuꞌan aj cꞌamal quiwach rutinamit riDios, riꞌ lic chomilaj chac ri curayij. 2 Perolic chirajawaxic che juna aj cꞌamal quiwachrutinamit ri Dios e jusucꞌ rubinic usilabicchaꞌ na jinta cꞌo cachꞌaꞌtiben re. E cꞌolajusucꞌ rucꞌ ri rixokil, lic chuchꞌobo chi utzri cuꞌano, chuchajij rib chiribil rib chaꞌ nacatzak ta pa mac y chom quilitaj rubiniccuma ri jujun chic. Xaki chebucꞌulu chi utztak ri quebopon chirocho, y cꞌola unaꞌojche ucꞌutic Rutzij Upixab ri Dios. 3 Licchirajawaxic che na kꞌabaꞌrel taj, na ajchꞌaꞌoj taj, na rayinel ta re puak cachꞌacrucꞌ socosoꞌnic, na queꞌec ta ucꞌuꞌx rucꞌri puak; ma ri chirajawaxic wi e lic utzucꞌuꞌx y chꞌuꞌchꞌuj ucꞌuꞌx. 4Chuꞌana ri sakiltakanic pa rocho; chucꞌutu cꞌu chique riralcꞌoꞌal chaꞌ quebuꞌan e cojol tzij y jecꞌulaꞌquecꞌojiꞌ chi jusucꞌ. 5 Ma e ri na curik tacuꞌan sakil takanic pa rocho, ¿suꞌanic cꞌuriꞌ quebuchajij chi utz rutinamit ri Dios?

6Na utz taj we cꞌo junok cꞌacꞌ ucojom riUtzilaj Tzij yey cacojic aj wach chupa rigle-sia, ma cꞌaxtaj cuꞌan nim che rib y cakꞌat

✡ 1:18 1 Ti. 4:14

Page 300: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Timoteo 3:7 297 1 Timoteo 4:11cꞌu tzij puwiꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri xucꞌulumajritzel winak ruma xuꞌan nim che rib.✡7 Ri lic chirajawaxic wi e chom rubinicusilabic chiquiwach tak ri na quicojom tarubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo, chaꞌ najinta junok cacꞌakaw bi ukꞌij y na catzak tachupa juna pajtajibal re ritzel winak.

Pixabanic puwi ri quibinic quisilabic rajchaquib e toꞌbel piglesia

8 Jecꞌulaꞌ raj chaquib e toꞌbel piglesialic chirajawaxic chique e jusucꞌ ri quibinicquisilabic, na xa ta queb quipalaj, na eta kꞌabaꞌrelab, na e ta rayinel re puakcachꞌac rucꞌ socosoꞌnic. 9 Chirajawaxiccaquitakej ri sakil cꞌutunic ukꞌalajisam riDios yey caquinaꞌ pa canimaꞌ utz quiꞌanomchwach Rire. 10 Nabe na chirajawaxiccacꞌam quipa chaꞌ cakꞌalajinic we lic jusucꞌri quibinic quisilabic; tecꞌuchiriꞌ utz que-buꞌan aj chaquib e toꞌbel piglesia.

11 Jecꞌulaꞌ, chirajawaxic chique rixokibe jusucꞌ ri quibinic quisilabic, na e ta ajmolot, lic caquichꞌob chi utz ri caquiꞌanoy caquiꞌan chi utz ronoje ri takal chique.

12 Ecꞌu rachi aj chac toꞌbel piglesia, licchirajawaxic cꞌola jusucꞌ rucꞌ ri rixokil ychuꞌana sakil takanic paquiwi tak ri ral-cꞌoꞌal y paquiwi conoje tak ri e cꞌo pa rirocho. 13 We cuꞌan cꞌu chi utz ruchac,catacꞌabax ukꞌij chiquiwach ri ticawex ycanimar ucꞌuꞌx che ukꞌalajisaxic ri cubu-libal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Kanimajawal Jesucristo.

Rucꞌuꞌxibal ri Utzilaj Tzij puwi ri Kanima-jawal Jesucristo

14 Riꞌin lic nucubam pan nucꞌuꞌx quiꞌn-wila tan awach Timoteo, pero cantzꞌibajna pan waꞌ chawe 15 chaꞌ we xinmayinche awilic, chawetaꞌmaj saꞌ ri sakil binicsilabic chirajawaxic chique ri e re ri Dios;ma rique e utinamit ri Dios cꞌaslic yeyrutinamit e chapayom re y e catiquibanre ri Kꞌijsak. 16 Pakatzij wi lic nim ukꞌij riKꞌijsak re ri Dios kꞌalajisam chikawach:E ri Kanimajawal Jesucristo xuꞌan ticawex

echiriꞌ xcꞌun che ruwachulew.Ronoje ri xuꞌano y ri xubiꞌij e lic jusucꞌ

y ri Ruxlabixel ri Dios e xkꞌalajisan rewaꞌ.✡

Xilitaj cuma ri ángeles.Xtzijox rubiꞌ chique ruqꞌuiyal quiwach tak

ri ticawex che ruwachulewy e qꞌui ri xquicoj rubiꞌ.

Yey xcꞌul tanchi chilaꞌ chicaj rucꞌyacbal ukꞌij.

4Tak ri caquesaj quib chirij ri Kꞌijsak

1 Ri Ruxlabixel ri Dios ukꞌalajisam chiutz copon na rukꞌijol echiriꞌ e cꞌo jujunticawex caquiya can ri Kꞌijsak re ri Dioschaꞌ caquitakej cꞌutunic petinak cucꞌ takri itzel uxlabixel e socosoꞌnel. 2 Rique equequitakej riwinak xa quebquipalaj y e ajrakꞌul, ri lic uꞌanom chi achꞌiꞌy ri quinaꞌoj.3 Waꞌ e ri quequitak tak ri winak chaꞌ naquecꞌuliꞌ taj y chaꞌ na caquitij ta jujunwaꞌim tob waꞌ e ri Dios xuꞌano re catijic;ecꞌu riꞌoj, ri ketaꞌam y kacojom ri Kꞌijsak,utz cakacꞌul waꞌ rucꞌ tioxibal. 4Ma ronojeri ꞌanatal ruma ri Dios, lic chom; na utz tacꞌu riꞌ we cakacꞌak bi ukꞌij ri cuya ri Dioschike. Ri kaꞌanaꞌ e kacꞌulu rucꞌ tioxibal.5 Ma Ruchꞌaꞌtem ri Dios cubiꞌij ronoje ricuya Rire chike lic chom;✡ yey echiriꞌcakatioxij waꞌ chwach ri Dios, cojuꞌan xaoj jun rucꞌ Rire che ubiꞌxiquil: Ronoje licchom.

Jun utzilaj aj chac re ri Kanimajawal Jesu-cristo

6 We riꞌat cacꞌut chique rutinamit riDios wa cantzꞌibaj pan chawe, riꞌ catuꞌanajun utzilaj aj chac re ri Kanimajawal Je-sucristo; ma wa Utzilaj Tzij acojom y risakil cꞌutunic atakem e cayaꞌw achukꞌabchwach ri Dios. 7 Matoc cꞌu il che takri ojer tzijobal na rucꞌ ta ri Dios petinakwi, ma waꞌ xa noꞌjibal que winak.✡ Echatijoj awib che jun sakil binic silabicchwach ri Dios. 8 Ma we cakatij ukꞌijcacꞌojiꞌ uchukꞌab ri kacuerpo, utz cꞌu riꞌ;pero waꞌ xa jokꞌotaj cojutoꞌo. Noꞌj wee cakaya kib che jun sakil binic silabicchwach ri Dios, waꞌ lic utz che ronoje, macꞌo cutikoj che ri kacꞌaslemal wakꞌij ora ychikawach apanok. 9Wa cambiꞌij lic katzijy lic takal che caquicoj conoje ri ticawex.10 Ruma cꞌu waꞌ cojchacunic y cakatij takcꞌaxcꞌobic, ma cubul pan kacꞌuꞌx rucꞌ riDios cꞌaslic, ri cacoloben que tak ri ticawexche ruwachulew; y pakatzij wi, e quebu-colobej conoje ri cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ riCristo. 11 Janipa cꞌu ri nubiꞌim chawe, echacꞌutu riꞌ chiquiwach ri quicojom rubiꞌri Cristo y chabiꞌij chique e lic caquitakejwaꞌ.

✡ 3:6 Is. 14:12-14 ✡ 3:16 Ro. 1:4 ✡ 4:5 Gn. 1:31; Mr. 7:19 ✡ 4:7 1 Ti. 1:4

Page 301: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Timoteo 4:12 298 1 Timoteo 5:1712 Maya luwar che junok cucꞌak bi akꞌij

ruma cꞌa at ala. E chacꞌutu ri lic ubechiquiwach ri quicojom rubiꞌ ri Cristo, yeychaꞌana waꞌ rucꞌ rachꞌaꞌtem, rucꞌ rabinicasilabic, rucꞌ ri rutzil acꞌuꞌx, rucꞌ ri cubu-libal acꞌuꞌx y rucꞌ ri sakil anaꞌoj. 13 Xalokꞌcꞌu cꞌamajaꞌ quinoponic, e chayaꞌa awibche rajilaxic Ruchꞌaꞌtem ri Dios y cheuꞌanic pixabanic y cꞌutunic chiquiwachriglesia. 14 Mawokꞌotaj uyaꞌic ri yaꞌtalchawe ruma ri Dios, ri xkꞌalajisax pawiꞌriꞌat echiriꞌ ri e aj wach re riglesia xquiyari quikꞌab pawiꞌ. 15 Chayaꞌa cꞌu awib chetak waꞌ: Chaꞌana janipa ri amajom chicchaꞌ jelaꞌ conoje caquilo jalan utz ri chaccat-tajin che uꞌanic. 16 Lic chachajij awibche rabinic asilabic y che ucꞌutic ri sakilcꞌutunic. Chachukꞌubej awib che uꞌanictak waꞌ, ma jelaꞌ riꞌat y ri quetaw awequixcolobetaj che ri kꞌatbal tzij re ri Dios.

5Ruꞌanic caꞌan pixabanic chiquiwach ruti-

namit ri Dios1 Echiriꞌ caꞌan pixabanic, mayaj juna

achi nimalaj winak chic; ri chaꞌana echapixabaj pachaꞌ chi akaw; yey chebapix-abaj ralabo pachaꞌ chi e awatz o e achakꞌ 2yrixokib e nimak winak pachaꞌ chi e achu.Yey rucꞌ sakil anaꞌoj chebapixabaj ralitopachaꞌ chi e awanab.

Ruꞌanic quetoꞌ rixokib e malcaꞌnib3 Tak rixokib e malcaꞌnib, ri pakatzij wi

na jinta catoꞌw que, chirajawaxic wi quetoꞌruma rutinamit ri Dios. 4 Noꞌj we cꞌo junaixok malcaꞌn yey e cꞌo ralcꞌoꞌal o e cꞌo takumam, riꞌ e rique ri lic chirajawaxic que-quichajij chi utz ri quifamilia y quequitoꞌri quichu malcaꞌnib o ri catiꞌ malcaꞌnib,ma waꞌ e pachaꞌ rajil ucꞌaxel chique rixeqꞌuiyisan que, yey waꞌ e lic utz y e cucꞌulucꞌuꞌx ri Dios. 5 Noꞌj chirajawaxic cꞌut eriglesia catoꞌw que rixokib e malcaꞌnib,ri pakatzij wi na jinta chi quifamilia yna jinta cꞌu junok catoꞌw que, yey waꞌ etak ri lic quicubam pan quicꞌuꞌx rucꞌ riDios y lic quiyaꞌom quib che uꞌanic orarchipakꞌij chichakꞌab. 6 Noꞌj e juna ixokmalcaꞌn we xew e queꞌec ucꞌuꞌx che uꞌanicri caraj rire, riꞌ pachaꞌ caminak chi chwachri Dios tob ne cꞌaslic, y na takal ta cꞌu riꞌche catoꞌic. 7 E chebataka cꞌu riglesia che

uꞌanic tak wa cambiꞌij chawe chaꞌ chomquilitaj ri quibinic quisilabic chiquiwachri jujun chic. 8 Lic cꞌu chirajawaxic riꞌche junok quebutoꞌ tak ri ratz-uchakꞌ e cꞌochux che, y más ne chirajawaxic cuꞌan waꞌchique rufamilia.✡ Ma e junok na cuꞌanta waꞌ, riꞌ na takal ta che cubiꞌij e cuqꞌuilri e re ri Cristo, yey más ne cꞌo umac riꞌchiquiwa ri na quicojom ta rubiꞌ ri Cristo,ma e ne rique quequichajij ri quifamilias.

9 Chupa ri wuj pa tzꞌibital wi tak ribiꞌaj que rixokib e malcaꞌnib quetoꞌic, xewcatzꞌibax rubiꞌ rixok uqꞌuisom chi sesentajunab, we jusucꞌ xcꞌojiꞌ rucꞌ ri rachijil, 10wechom ruchꞌaꞌtibexic caꞌan chwi tak ri chacuꞌanom, waꞌ e ebuqꞌuiyisam chi utz ri ral-cꞌoꞌal, ebucꞌulum chi utz ri hermanos que-bopon chirocho y uchꞌajom ne ri cakan,*ebutoꞌom tak ri e cꞌo pa cꞌaxcꞌobic y lic cꞌuuꞌanom utzilaj tak chac.

11 Noꞌj tak ri malcaꞌnib cꞌa e cꞌacꞌal,matzꞌibax ri quibiꞌ ma cꞌaxtaj ruma riquirayibal xew caquitzucuj quecꞌuliꞌtanchic y caquesaj cꞌu quib chirij ri Cristo.12 Jecꞌulaꞌ e caquekelej ri kꞌatbal tzijpaquiwiꞌ ruma na xquiꞌan taj janipa riquibiꞌim caquiꞌano.† 13 Quebuꞌan cꞌu exepuꞌab y xaki quekꞌeꞌcot chiꞌtak ja. Yey naxew ta quebuꞌan e xepuꞌab, ma quebuꞌanne e aj molot, xaki caquimin quib che ri najinta que che y e xaki caquitzijoj ri na takalta chique caquibiꞌij. 14 E uwariꞌche riꞌincambiꞌij chique ri e malcaꞌnib cꞌa e cꞌacꞌal,checꞌuliꞌok, chequiqꞌuiyisaj ri calcꞌoꞌal ye quilaꞌ cꞌut janipa ri chirajawaxic caꞌanpa cocho chaꞌ jelaꞌ ri tzel quebilow re riCristo na jinta cꞌo caquichꞌaꞌtibej chiquijrutinamit Rire. 15Ma e cꞌo ne jujun chiquewaꞌ wa malcaꞌnib na quitakem ta chi riCristo, ma e quitakem ri Satanás.

16 We cꞌo junok ucojom rubiꞌ ri Cristoyey e cꞌo ixokib malcaꞌnib chique rufa-milia, riꞌ chirajawaxic che chebutoꞌoꞌ chaꞌna cuya ta alcꞌayew che riglesia, y jecꞌulaꞌriglesia xew quebutoꞌ ri malcaꞌnib pakatzijwi na jinta catoꞌw que.

Pixabanic paquiwi ri e aj wach re riglesia17 Chique conoje ri e aj wach re riglesia,

ri quicꞌamom uwach chi utz rutinamit riDios, chirajawaxic caꞌan cucꞌ janipa ri takalchique ruma ri chac caquiꞌano; y e ne

✡ 5:8 Éx. 20:12 * 5:10 “Uchꞌajom ne ri cakan”: Ojertan caquiꞌan waꞌ ruma rulew coc che ri cakan pa be.† 5:12 “Janipa ri quibiꞌim caquiꞌano”: Ri malcaꞌnib xetoꞌ ruma riglesia, xquiꞌan jun tzij na quecꞌuliꞌ taj y caquiya cꞌuquib chupa ruchac ri Dios piglesia.

Page 302: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Timoteo 5:18 299 1 Timoteo 6:13más chirajawaxic caꞌan waꞌ cucꞌ ri yaꞌtalpaquikꞌab quetzijonic y quecꞌutunic. 18Majewaꞌ tzꞌibital can chupa Rutzij Upixab riDios: «Macoj bozal che ri boyex echiriꞌcukil uwi ri trigo, ma takal che catzukic.»✡Y cubiꞌij: «E junok cachacunic, lic takal checatojic.»✡

19 Echiriꞌ cꞌo junok cutzꞌak uchiꞌ junaaj wach re riglesia; macoj ne waꞌ wena e jinta caꞌibok o oxibok caquijiquibaꞌuwach rumac. 20 We cꞌo juna aj wach reriglesia na caraj taj carokꞌotaj can rumac,chachꞌaꞌbej upa chiquiwach conoje chaꞌjelaꞌ coc xiꞌin ib cucꞌ riglesia. 21 Chwachcꞌu ri Dios y chwach ri Kanimajawal Je-sucristo y chiquiwach ri ángeles re riDios ri echaꞌtalic re caquilokꞌnimaj Rire,cambiꞌij cꞌu chawe chaꞌana tak waꞌ chijusucꞌ cucꞌ conoje tob e chinok y na xa tacatchaꞌwic. 22Maꞌan tan aj wach re riglesiache junok‡ we cꞌamajaꞌ awilom chi utz rijusucꞌ ubinic,✡maamac cꞌu riꞌ riꞌat we rirecuꞌan ri na utz taj chupa ri chac re ri Dios.Lic chachajij cꞌu awib riꞌat chwach ronojeri na utz taj.

23 Ruma cꞌu lic cuya cꞌax pamaj chawe,matij xew joronaꞌ, utz we e cachꞌurij cꞌanavino rucꞌ ri joronaꞌ catijo.

24 Lic chirajawaxic cawetaꞌmaj chi utzrubinic usilabic china ri cacojo re aj wachre riglesia. Ma e cꞌo jujun achijab lic kꞌalajri quimac tob cꞌamajaꞌ ne cakꞌat tzij paqui-wiꞌ; pero e cꞌo jujun chic cꞌunaj cakꞌalajin riquimac. 25 Jecꞌuriꞌlaꞌ, e cꞌo ri lic cakꞌalajinri chomilaj chac caquiꞌano; pero e cꞌo jujunchic caquiꞌan chomilaj tak chac, yey waꞌcamayin retaꞌmaxic. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,copon ri kꞌij quel lo chi sak.

6Pixabanic chique raj chac e cꞌo paquikꞌab

quipatrón1 Conoje raj chac e cꞌo pukꞌab juna

patrón* e lic quilokꞌoj ukꞌij ri quipatrónche ronoje ri caquiꞌano, chaꞌ jelaꞌ na jintajunok tzel cachꞌaꞌt chirij rubiꞌ ri Dios ychirij ri sakil cꞌutunic. 2 Yey we juna ajchac cꞌo upatrón ucojom chi rubiꞌ ri Cristo,muchꞌobo: «Na chirajawaxic taj canꞌanri caraj ri nupatrón ma junam kawachkachakꞌ kib chwach ri Dios.» Na ube tajcuchꞌob rakan waꞌ; ri lic usucꞌ e chuꞌana

más chi utz ruchac ma ri cunimaj e junucojom rubiꞌ ri Cristo y takal cꞌu riꞌ checꞌax canaꞌic. Waꞌ e cꞌutunic y pixabanicchaꞌana riꞌat chique ri e aj chac.

Tak ri queꞌec quicꞌuꞌx rucꞌ ri beyomal xare ruwachulew

3 We cꞌo junok junwi ri cucꞌutu y najunam ta runaꞌoj rucꞌ ri sakil cꞌutunic re riKanimajawal Jesucristo y rucꞌ ri sakil binicchwach ri Dios, 4 riꞌ na jinta retaꞌam tobcuchꞌobo lic cꞌo unaꞌoj. E ne lic queꞌecunaꞌoj chwi tak chꞌaꞌtem na jinta uchac,xa re sachibal naꞌoj. Y tak waꞌ cucꞌamlo retzelal cꞌuꞌx, chꞌaꞌoj, cꞌaxlaj chꞌaꞌtemchiquij jujun chic y naꞌoj na ube taj chiquijjujun chic. 5 Ruma cꞌu waꞌ, e tak ri winaksachinak quinaꞌoj y na jinta ri Kꞌijsakcucꞌ, xaki caquitzucuj chꞌaꞌoj chiquiwach.Rique caquichꞌobo, ri cꞌaslemal chwach riDios e re cuꞌan beyomab chique. Maꞌan cꞌuaweꞌat cucꞌ.

6Pakatzij wi lic cꞌo cutikoj ri kacꞌaslemalchwach ri Dios, pero xew we cojquiꞌcotrucꞌ ri cꞌo kucꞌ. 7 Ma na jinta kucꞌaꞌamlok echiriꞌ cojalax wara che ruwachulewy pakatzij wi na jinta cakacꞌam bi echiriꞌcojcamic. 8 E uwariꞌche we cꞌo kawa ycꞌo kakꞌuꞌ, e chojquiꞌcota rucꞌ waꞌ. 9 Noꞌjtak ri lic caquirayij quebuꞌan e beyomab,riꞌ lic na cꞌayew ta chique quetzak pukꞌabritzel y quechapataj ruma uqꞌuiyal rayinicna jinta uchac. Yey waꞌ xew cucꞌam louqꞌuiyal cꞌaxcꞌobic paquiwi rique woꞌoray chikawach apanok. 10 Ma ri rayinic reri puak e cucꞌam lo uqꞌuiyal tak mac. Ecꞌo ne jujun lic e benak quicꞌuꞌx rucꞌ ripuak y rumawaꞌ quiyaꞌom can ri cubulibalquicꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo, y jecꞌulaꞌ quituquelquiyaꞌom quib pa cꞌaxcꞌobic.

Pixabanic che ri Timoteo11 Noꞌj riꞌat Timoteo, at jun raj chac ri

Dios, chatanimaja cꞌu chwach ronoje takri na utz taj. E chatijoj awib che uꞌanic rijusucꞌ y ri utz chwach ri Dios, cubula acꞌuꞌxrucꞌ, chacꞌutu ri rutzil cꞌuꞌxaj, cꞌola unimalcꞌuꞌxaj awucꞌ y chaꞌana chꞌutiꞌn che awib.12Chachukꞌubej awib chi utz chupa ri Utzi-laj Tzij acojom y e chatoc il che ri cꞌaslemalna jinta utakexic, ma ruma waꞌ xatusiqꞌuijri Dios y ruma waꞌ chiquiwach uqꞌuiyalticawex xakꞌalajisaj ri cubulibal acꞌuꞌx rucꞌri Cristo. 13 Chupa cꞌu rubiꞌ ri Dios, ri aj

✡ 5:18 Dt. 25:4 ✡ 5:18 Jer. 22:13; Lc. 10:7; 1 Co. 9:14 ‡ 5:22 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij: “Maya tan rakꞌabpuwi junok”. 1 Ti. 4:14 ✡ 5:22 1 Ti. 3:6, 10 * 6:1 “Raj chac e cꞌo pukꞌab juna patrón”: Quil “esclavo” pavocabulario.

Page 303: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Timoteo 6:14 300 1 Timoteo 6:21yaꞌl cꞌaslemal che ronoje tak ri cꞌolic, ychupa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo, rina xuxiꞌij ta rib che ukꞌalajisaxic ri Kꞌijsakechiriꞌ cꞌo chwach ri aj kꞌatal tzij PoncioPilato,✡ catintak che waꞌ: 14 Chaꞌana cꞌuchi jusucꞌ janipa ri catutak ri Dios che chaꞌna jinta cꞌana mac carikitaj chawe echiriꞌcacꞌun tanchi lo ri Kanimajawal Jesucristo.

15Cacꞌun cꞌu ri Jesús chupa ri kꞌij chaꞌtalchi lo ruma ri Dios.Lic nim ukꞌij ri Dios Kajawxel,ri cꞌo ronoje takanic pukꞌab,ri Takanel paquiwi conoje ri takanelab,ri Cajawal que conoje ri e aj wach.16 Xew Rire na jinta jekebal re y na jinta

qꞌuisbal re,ma rucꞌaslemal na jinta utakexic.Rire jekel pa Kꞌijsak y ruma ruwonibal na

jinta junok cakib rucꞌ.Na jinta juna ticawex iliyom uwach y na

jinta junok cachꞌijow rilic uwach.Xew cꞌu che Rire lic takalic cayac ukꞌijy xew pukꞌab Rire cꞌo wi cuꞌan takanic na

jinta utakexic. ¡Amén!17 Chabiꞌij cꞌu chique conoje tak ri be-

yomab che ruwachulew maquiꞌan nimche quib, macubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri quibe-yomal ma waꞌ xa caqꞌuisic; e cubulaquicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios cꞌaslic, ri cayaꞌw reronoje ri cajawax chike chaꞌ cojquiꞌcotrucꞌ. 18 Chebataka che quiꞌana ri utz chaꞌjelaꞌ cacꞌojiꞌ quibeyomalil chwach ri Dios.Quiꞌana cꞌu uqꞌuiyal chomilaj tak chac,chesipanok y chequitoꞌo ri na jinta cꞌocucꞌ. 19 Jecꞌulaꞌ riꞌ e quetajin che ucꞌolicchilaꞌ chicaj ri beyomalil na caqꞌuis taj, yeylic jiquil uwach caquicꞌul waꞌ chikawachapanok y caquirik quicꞌaslemal na jintautakexic.

Qꞌuisbal uchꞌaꞌtem ri Pablo che ri Timoteo20 Timoteo, chachajij chi utz janipa

ri yaꞌtal pakꞌab; maya axiquin che takchꞌaꞌtem na jinta cꞌo cutikoj che rabinicasilabic chwach ri Dios ymaya axiquin checꞌutunic cabiꞌx che lic cuya naꞌoj tob na eta cꞌu riꞌ. 21Ma e cꞌo jujun ruma quicojomtak waꞌ, e xquiya can ri be re ri Kꞌijsak.

Chicꞌulu iwonoje riꞌix ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios. Amén.

✡ 6:13 Jn. 18:37; 19:10-11

Page 304: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Timoteo 1:1 301 2 Timoteo 2:4

Rucaꞌm carta xutzꞌibaj riPablo che ri TimoteoRi Pablo cuya pan rutzil uwach ri Timoteo

1 Riꞌin in Pablo, in takoꞌn re ri Kanima-jawal Jesucristo ma e xraj riꞌ ri Dios chwecantzijoj ri cꞌaslemal biꞌtisim chique ricaquiya quib pukꞌab ri Kanimajawal Jesu-cristo. 2Cantzꞌibaj pan waꞌ wa carta chaweriꞌat Timoteo. Riꞌin lic cꞌax catinnaꞌo maat pachaꞌ nucꞌajol chupa rubiꞌ ri Cristo.Chacꞌulu cꞌu ri unimal rutzil cꞌuꞌxaj, ri relejcꞌuꞌxaj y ri utzil chomal re ri Kakaw Dios yre ri Kanimajawal Jesucristo.

Ri Pablo cupixabaj ri Timoteo che utzi-joxic ri Utzilaj Tzij

3 Lic quintioxin chwach ri Dios, ri can-lokꞌnimaj jelaꞌ pachaꞌ xquiꞌan lo ri watiꞌ-numam ojertan yey lic cunaꞌ nucꞌuꞌx utznuꞌanom chwach Rire. Yey echiriꞌ canꞌanorar chipakꞌij chichakꞌab xaki catcꞌunchinucꞌuꞌx. 4 E cacꞌun chinucꞌuꞌx rokꞌejxaꞌano echiriꞌ xatcanaj canok y lic cuajcꞌut canwil awach chaꞌ jelaꞌ caquiꞌcot riwanimaꞌ. 5 Yey cacꞌun chinucꞌuꞌx ri sakilcubulibal acꞌuꞌx rucꞌ ri Kanimajawal Je-sucristo; ma waꞌ nabe xcꞌojiꞌ rucꞌ rawatiꞌLoida y rachu Eunice, y woꞌora lic kꞌalaj ene cꞌo awucꞌ riꞌat.

6 E uwariꞌche lic catimpixabaj puwi riuyaꞌom ri Dios chawe,✡ waꞌ e ri xacꞌuluechiriꞌ xinya ri nukꞌab pawiꞌ chaꞌ catuꞌanat aj chac re ri Dios. Lic cꞌu chachukꞌubejawib che uꞌanic waꞌ rucꞌ ronoje acꞌuꞌx.7 Ma ri Dios na uyaꞌom ta ri Ruxlabixelchike chaꞌ cojuꞌan oj turun; e uyaꞌom chikechaꞌ cacꞌojiꞌ kachukꞌab, rutzil kacꞌuꞌx ysakil kanaꞌoj. 8 E uwariꞌche, matqꞌuix cheutzijoxic ri Utzilaj Tzij re ri KanimajawalJesucristo y matqꞌuix ne chwe riꞌin ma incꞌo pa cárcel ruma cantzijoj ri Utzilaj Tzij.Ecꞌu riꞌat, e chacuyu tak ri cꞌaxcꞌobic capepakawiꞌ ruma rutzijoxic waꞌ, chachꞌija cꞌuronoje rucꞌ ruchukꞌab ri Dios.

9 E ri Dios xcoloben keꞌoj y xojusiqꞌuijchaꞌ cojcꞌojiꞌ jusucꞌ chwach; yey waꞌ nae ta ruma ri kaꞌanom riꞌoj, ma e rumalic e xraj riꞌ Rire chike. Echiriꞌ cꞌama-jaꞌ ne cuꞌan ruwachulew, uchꞌobom chiccuya ri unimal rutzil ucꞌuꞌx chike ruma riKanimajawal Jesucristo. 10 Y woꞌora ucꞌu-tum chi ri rutzil ucꞌuꞌx chike ma xutak lo

ri Kanimajawal Jesucristo re cojucolobej.Rire xuchꞌij uchukꞌab ri camic y jecꞌulaꞌxukꞌalajisaj cꞌo cꞌaslemal na jinta utakexicchique ri quicojom ri Utzilaj Tzij.

11 Yey riꞌin in chaꞌtal lo ruma ri Dios recantzijoj wa Utzilaj Tzij y re quinuꞌan intakoꞌn y cꞌutunel chiquiwach ri uqꞌuiyalquiwach tak ri ticawex. 12 E uwariꞌcheriꞌin cantij ronoje tak wa cꞌaxcꞌobic incꞌo wi y na quinqꞌuix ta cꞌu che, ma licwetaꞌam china rucꞌ cubul wi nucꞌuꞌx, yeylic jiquil nucꞌuꞌx che e Rire lic cꞌo uchukꞌabche uchajixic ri uyaꞌom panukꞌab cꞌa cherucꞌunibal ri Cristo.

13E lic chacꞌutu chiquiwach ri ticawex risakil cꞌutunic atom riꞌat chwe; chaꞌana waꞌrucꞌ ri cubulibal cꞌuꞌxaj y ri rutzil cꞌuꞌxajarikom rucꞌ ri Kanimajawal Jesucristo.14 Rucꞌ rutoꞌbal ri Santowilaj Ruxlabixel riDios cꞌo pa kanimaꞌ, lic chachajij chi utz riyaꞌtal chawe ruma ri Dios.

15 Riꞌat lic awetaꞌam, e qꞌui ri kachbiꞌile aj Asia xincokꞌotaj canok, y chiquixoꞌlrique cꞌo ri Figelo y ri Hermógenes. 16Noꞌjri Onesíforo na xinrokꞌotaj taj. Chucꞌutucꞌu ri Kanimajawal Jesucristo ri rutzilucꞌuꞌx che rire y chique tak ri e cꞌo pa ro-cho, ma rire uqꞌuiyal laj xubochiꞌij nucꞌuꞌxy na xqꞌuix ta chwe tob in cꞌo pa carenachupa ri cárcel. 17 Y echiriꞌ xcꞌun waraRoma, lic xoc il che nutzucuxic pa in cꞌowi y xinuriko. 18 Yey awetaꞌam ne riꞌat,rire lic xojutoꞌo echiriꞌ oj cꞌo chupa ritinamit Éfeso. E uwariꞌche cantzꞌonoj cheri Kanimajawal chuyaꞌa ri rajil ucꞌaxel cheri Onesíforo chupa ri qꞌuisbal kꞌij.

2Ri Pablo cupixabaj ri Timoteo chaꞌ

cuchukꞌubej rib chwach tak ri cꞌaxcꞌobic1 Timoteo, ri at pachaꞌ nucꞌajol chupa

rubiꞌ ri Cristo. Cambiꞌij cꞌu chawe licchachukꞌubej awib che uꞌanic ronoje riyaꞌom chawe ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌxri Kanimajawal Jesucristo. 2 Janipa cꞌuratom chwe chwi ri cꞌutunic nuꞌanomchiquiwach ruqꞌuiyal winak, e chakꞌatisajriꞌ paquikꞌab rachijab cubul acꞌuꞌx cucꞌruma caquirik ucꞌutic waꞌ chiquiwach rijujun chic.

3 Ecꞌu riꞌat, chacuyu ronoje ri cꞌaxcꞌobiccape pawiꞌ pachaꞌ cuꞌan juna sakil soldadore ri Kanimajawal Jesucristo. 4 Ma junasakil soldado na carokꞌotaj ta can ri takomche chaꞌ e queꞌec che uꞌanic ri caraj rire;

✡ 1:6 1 Co. 12:4-11

Page 305: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Timoteo 2:5 302 2 Timoteo 2:26ri cuꞌano e xew lic coc il che ri chacyaꞌtal pukꞌab ruma rutakanel. 5 Jecꞌulaꞌ,junok cacꞌalalic* na cuchꞌac ta riꞌ ri premiowe na cacꞌalal ta e chirij rusucꞌ pachaꞌ ricutzꞌonoj wa etzꞌanem. 6 Jecꞌuriꞌlaꞌ, junaaj chac xew cuꞌan molonic we nabe nacuchacuj rulew. 7 Timoteo, lic chachꞌoborakan wa cambiꞌij chawe; we caꞌan waꞌ, riKanimajawal cuya anaꞌoj chaꞌ camaj usucꞌronoje.

8 E cꞌuna chacꞌuꞌx ronoje ri xricꞌowibejri Kanimajawal Jesucristo, ri xupetebej loche ri rey David y ri xcꞌastaj lo chiquixoꞌltak ri ecaminak jelaꞌ pachaꞌ ri cubiꞌij riUtzilaj Tzij cantzijoj riꞌin. 9 Yey e rumacantzijoj wa Utzilaj Tzij, in cꞌo pa cꞌaxcꞌo-bic yey inyaꞌom pa cárcel pachaꞌ in junachi lic in aj palajiy tzij. Tob cꞌu riꞌininyaꞌom pa carena, ri Utzilaj Tzij re ri Diosna yututal taj, ma xaki queꞌec utzijoxic.10 Canchꞌij cꞌu uchukꞌab ronoje ri cꞌax-cꞌobic cape panuwiꞌ xa ruma cꞌax quebe-nunaꞌ tak ri ebuchaꞌom ri Dios, chaꞌ riquecaquirik ri colobetajic na jinta utakexic,ri cayaꞌiꞌ chique ri cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ riKanimajawal Jesucristo.

11Waꞌ wa chꞌaꞌtem lic katzij:We xojcam rucꞌ ri Cristo,†

cojcꞌasiꞌ na riꞌ rucꞌ Rire.12Wecakachꞌij uchukꞌab ri cꞌaxcꞌobic ruma

Rire,chikawach apanok cojtakan rucꞌ Rire

chilaꞌ chicaj.Noꞌj we riꞌoj cakabiꞌij na oj ta re Rire,

jelaꞌ cuꞌan Rire kucꞌ chikawachapanok,

cubiꞌij cꞌu riꞌ na retaꞌam ta kawach.13We riꞌoj na cacubiꞌ ta kacꞌuꞌx rucꞌ;

na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, Rire lic e cuꞌan janipari ubiꞌim canok,

ma Rire na cuꞌan ta cꞌana rakꞌubal.Ri jusucꞌ quibinic quisilabic ri quicojom

rubiꞌ ri Cristo14 Chacuxtaj waꞌ chique ri e raj chac ri

Dios y lic chebapixabaj pa rubiꞌ Rire, chaꞌmechꞌoꞌjin chwi tak chꞌaꞌtem na jinta utzcucꞌam lok, ma xew cucꞌam lo sachibalnaꞌoj chique ri quetaw re. 15 Riꞌat licchachukꞌubej awib chaꞌ lic jusucꞌ rabinicasilabic chwach ri Dios y jelaꞌ at jun aj chac

na jinta cꞌo catqꞌuix che, e xaki catzijoj chijusucꞌ ri Tzij re ri Kꞌijsak. 16 Maꞌan aweꞌatcucꞌ ri quechꞌaꞌt chwi tak ri na re ta ri Diosy na jinta uchac. Ma ri queꞌanaw re waꞌ,e quetajin che resaxic quib chirij ri Dios.17Yey ri quichꞌaꞌtem cusachisaj ri quinaꞌojtak ri quetaw re, e pachaꞌ juna yabil cakꞌay-isanic. Y e xquiꞌan waꞌ ri Himeneo y riFileto. 18 Rique xquiya can ri Kꞌijsak macaquibiꞌij ri cꞌastajibal que ri e re ri Cristo,ya xuꞌano.‡ Ruma cꞌu ri caquicꞌut rique, ecꞌo jujun catajin usachic quinaꞌoj puwi riKꞌijsak. 19 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, rutinamit riDios lic tiquil chi utz pa ri Kꞌijsak, ma riquee pachaꞌ juna cowilaj utiquibal juna ja patzꞌibital wi: «Ri Dios lic retaꞌam china ri ere Rire»✡ y «Conoje cꞌu ri caquibiꞌij e re riCristo, chirajawaxic caquesaj quib che takri na jusucꞌ taj.»

20 Chupa juna nimalaj ja cꞌo tak ri cha-pabal re oro y re plata, ri lic xa kꞌalaj pacachapabex wi; yey cꞌo ne tak chapabal recheꞌ y ulew na lic ta chom, ri xa tob pacachapabex wi. 21 Jecꞌuriꞌlaꞌ e junok care-saj rib che tak ri mac, chom ruchapabexiccaꞌan ruma ri Dios, chom uꞌanom rubinicusilabic y lic cꞌo uchac che ri Kanimajawal,ma curik uꞌanic uqꞌuiyal chomilaj chac.

22 Timoteo, chatanimaj cꞌu chwachronoje tak ri rayibal re tzakibal que ralabo.Yey junam cucꞌ conoje ri caquilokꞌnimajrubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo rucꞌ ronojequicꞌuꞌx, e chatijoj awib che uꞌanic rilic jusucꞌ chwach ri Dios, cubula acꞌuꞌxrucꞌ, chacꞌutu ri rutzil cꞌuꞌxaj y chatcꞌolachi utzil chomal cucꞌ conoje. 23 Mayaaxiquin chique ri caquichapalaꞌ quib pachꞌaꞌtem na jinta uchac, ma awetaꞌamchic laꞌ xa cucꞌam lo chꞌaꞌoj. 24 Ma ejuna aj chac re ri Kanimajawal Jesucristochirajawaxic che na aj ta chꞌaꞌoj, xaki utzucꞌuꞌx cucꞌ conoje, lic cacꞌutun chi utz ylic nim ucꞌuꞌx cucꞌ conoje. 25Rucꞌ chomilajchꞌaꞌtem quebukꞌil tak ri caquiyac quibchirij ri Kꞌijsak; ma cꞌaxtaj rucꞌ waꞌ, ri Dioscuya chique caquitzelej quitzij chwach ycaquetaꞌmaj ri Kꞌijsak, 26 y jecꞌulaꞌ quebelpukꞌab ritzel winak y na caquiꞌan ta chicsaꞌ ri caraj rire.

* 2:5 Ri chꞌaꞌtem pa ri chꞌaꞌtem griego e “atleta” o “deportista”. Ri quecꞌalalic, ri caquiꞌan quib pa tꞌoꞌy, ri quebetzꞌanpa pelot o ri caquijunimaj quichukꞌab chiquiwach, rique e “atleta”. † 2:11 Waꞌ e queꞌelawi: We xkaya can ri ojerkabinic kasilabic, e pachaꞌ oj caminak chi che ri mac. ‡ 2:18 Rique caquibiꞌij, tob ri Dios cuya jun cꞌacꞌ cꞌaslemalchike woꞌora, na cuya ta jun cꞌacꞌ cuerpo chike chikawach apanok. ✡ 2:19 Nm. 16:5

Page 306: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Timoteo 3:1 303 2 Timoteo 4:73

Ri quibinic quisilabic ri winak chupa takri qꞌuisbal kꞌij

1 Lic chirajawaxic cawetaꞌmaj waꞌ:Chupa tak ri qꞌuisbal kꞌij lic cꞌayew chi rijekelem che ruwachulew ruma ri quibinicquisilabic tak ri winak. 2 Ma e cꞌo ri xewcaquitakej ri cacaj rique, e cꞌo ri lic erayinel re puak, e cꞌo ri lic caquitacꞌabaꞌquikꞌij, e cꞌo ri caquicꞌak bi quikꞌij ri catz-quichakꞌ, e cꞌo ri tzel quechꞌaꞌt chiquijjujun chic, e cꞌo ri na caquicoj ta quitzijquichu-quikaw, e cꞌo ri na jinta caquitioxij,e cꞌo ri na caquixiꞌij ta quib chwach ri Dios.3 E cꞌo ri na jinta cꞌana rutzil cꞌuꞌxaj cucꞌ,e cꞌo ri na jinta cꞌana cꞌaxnaꞌbal quicꞌuꞌx,e cꞌo ri e aj molot, e cꞌo ri na caquichꞌijta ukꞌatexic ri quirayibal, e cꞌo ri lic etitzꞌitak, e cꞌo ri tzel caquil ri utz. 4 Ecꞌo ri e cꞌayinel re catz-quichakꞌ, e cꞌo rina caquichꞌob tana rakan ri caquiꞌano,e cꞌo ri lic caquiꞌan nim che quib, e cꞌori xew caquitzucuj rukusil ruwachulewy na e ta caquitzucuj ri Dios. 5 E cꞌo ricaquiꞌan pachaꞌ lic utz quiꞌanom chwachri Dios pero na quiyaꞌom ta luwar che riDios cujalcꞌatij ri quibinic quisilabic rucꞌruchukꞌab Rire. Maꞌan awe cucꞌ ri caquiꞌantak waꞌ. 6 Cuqꞌuil rique e cꞌo ri queboc patak ja y quequisoc rixokib lic cꞌo quimacruma e quitakem tak ri quirayibal. 7 Tobxaki caquita tak cꞌutunic, na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,na caquimaj ta cꞌana usucꞌ ri Kꞌijsak. 8 Ecꞌuwaꞌ waꞌchijab e pachaꞌ ri aj kꞌijab Janesy Jambres, ri xeyacataj chirij ri Moisésojertan,✡ ma rique eyacatajinak chirijri Kꞌijsak y sachinak ri quinaꞌoj yey naquecꞌul ta ruma ri Dios ma rique na jintacꞌana cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ Rire. 9 Naquebel ta cꞌu pan rucꞌ ri caquiꞌano jelaꞌpachaꞌ ri xquicꞌulumaj ri xeyactaj chirij riMoisés, ma cakꞌalajin chiquiwach conoje,na jinta sakil naꞌoj cucꞌ rique.

Qꞌuisbal pixabanic che ri Timoteo10Noꞌj riꞌat e atakem ri sakil nucꞌutunic,

ri jusucꞌ nubinic nusilabic, ri cuajcanꞌan rucꞌ ri nucꞌaslem, ri cubulibalnucꞌuꞌx, runimal nucꞌuꞌx, ri rutzil nucꞌuꞌxy ri nuchukꞌab che uchꞌijic ronoje.11 Awetaꞌam cꞌu riꞌ lic ꞌanom cꞌax chwey lic nutijom cꞌaxcꞌobic jelaꞌ pachaꞌri xinwicꞌowibej chupa tak ri tinamitAntioquía, Iconio y Listra. Uqꞌuiyaltak cꞌaxcꞌobic xpe panuwiꞌ, pero ri

Kanimajawal Jesucristo xinucolobej cheronoje waꞌ. 12Y jelaꞌ conoje ri cacaj quebinjusucꞌ chupa ri be re ri KanimajawalJesucristo, caquitij na cꞌax cuma jujunchic. 13 Ecꞌu ri winak itzel quicꞌuꞌx y ri esocosoꞌnel, lic caqꞌuiyar uwach ri quimac.Quesocosoꞌnic y caquisoc quib chiquibilquib.

14 Noꞌj cꞌu riꞌat e lic chachukꞌubej awibche ri sakil cꞌutunic amajom y pa riajiquibam wi awib. Ma awetaꞌam chi utzchina tak ri xecꞌutuw waꞌ chawe. 15 Machachꞌutiꞌnal xawetaꞌmaj lo ri SantowilajUchꞌaꞌtem ri Dios tzꞌibital canok, yey ewaꞌ ri cuya anaꞌoj chaꞌ cacꞌul ri colobetajicruma ri cubulibal acꞌuꞌx rucꞌ ri Kanima-jawal Jesucristo. 16 Ronoje Rutzij Upixabri Dios tzꞌibital canok e ri Dios biꞌyom re;waꞌ e lic cꞌo uchac re cꞌutunic, re pixabanic,re cuyijbaꞌ ri na utz ta uꞌanom y re kꞌilonicchaꞌ cojbin jusucꞌ chwach ri Dios; 17y jecꞌu-laꞌ conoje ri caquinimaj ri Dios e tijotalchi utz che uꞌanic ronoje utzilaj chac, mayaꞌtal chi chique janipa ri cajawaxic chaꞌcaquiꞌan waꞌ.

41 Timoteo, canya can wa pixabanic

chawe chwach ri Dios y chwach ri Kanima-jawal Jesucristo, ri cacꞌun tanchi wara cheruwachulew re coꞌltakana paquiwi conojey re coluꞌkꞌata tzij paquiwi tak ri ticawex,ri e cꞌaslic y ri ecaminak. 2 Chayaꞌa awibche utzijoxic Ruchꞌaꞌtem ri Dios. Chatocil che utzijoxic waꞌ chupa rukꞌijol o tob nena chupa ta rukꞌijol. Chakꞌalajisaj tak ri nautz taj, chachꞌaꞌbej quipa tak ri caquiꞌan rina utz taj, chebapixabaj rucꞌ sakil cꞌutunicchaꞌ caquitzelej quitzij. Chaꞌana cꞌu waꞌrucꞌ unimal acꞌuꞌx. 3 Ma copon ri kꞌijechiriꞌ tak ri winak na cacaj taj caquita risakil cꞌutunic. Yey ruma tak ri quirayibalquequitzucuj china quecꞌutuw chique saꞌri cacaj caquito. 4Riquena cacaj taj caquitari Kꞌijsak y e caquiternabej tak tzijobal xanoꞌjital cuma winak. 5Noꞌj riꞌat Timoteo, elic cꞌola anaꞌoj puwi tak ri caꞌano. Chacuyuronoje tak ri cꞌaxcꞌobic cape pawiꞌ. Echayaꞌa awib che utzijoxic ri Utzilaj Tzij recolobetajic. Chaꞌana cꞌu chi utz ronoje richac yaꞌtal pakꞌab.

6 Cambiꞌij cꞌu waꞌ chawe ma riꞌin na najta chi in cꞌaslic, ri nubenam chilaꞌ chicajxa nakaj chi cꞌo wi. 7 Xinchꞌij uchukꞌabronoje ri cꞌaxcꞌobic xinicꞌow wi, xinopon

✡ 3:8 Éx. 7:11

Page 307: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Timoteo 4:8 304 2 Timoteo 4:22cꞌu che ri qꞌuisbal re ri nuchac uyaꞌom riDios, lic nutzijom chi jusucꞌ ri Utzilaj Tzijre ri Cristo. 8Ecꞌu woꞌora xew chi woyeꞌemri corona cayaꞌ chwe ruma ximbin jusucꞌchwach ri Dios. Y ri cayaꞌw waꞌ chwe eri Kanimajawal Jesucristo, ri Aj Kꞌatal Tzijlic jusucꞌ. Y waꞌ na xew ta chwe riꞌincuyaꞌo, ma cuya chique conoje ri coyeꞌemrucꞌunibal rucꞌ ronoje canimaꞌ.

Ri Pablo caraj caril uwach ri Timoteo9 Matmayinic, e chatpeta tan che wilic.

10Ma ri Demas xinrokꞌotaj canok ruma licxeꞌec ucꞌuꞌx chwi tak rukusil ruwachulewy xeꞌec Tesalónica. Y ri Crescente benakGalacia yey ri Tito benak Dalmacia. 11Xewcꞌu ri Lucas inrachbilam wara. Echiriꞌcatpetic, chacꞌama lo ri Marcos✡ awucꞌma rire lic toꞌbel we chupa ruchac ri Dios.12 Ecꞌu ri Tíquico xintak bi Éfeso. 13 Echiriꞌcatpetic, chacꞌama lo ri pisbal wij nuyaꞌomcan chirocho ri Carpo chupa ri tinamitTroas y chacꞌama tak lo ri jubotaj wuj;*yey ri lic cajawax chwe e ri jutak botajtzꞌuꞌum tzꞌibital uwach. 14Rachi Alejandrori aj chꞌayal chꞌichꞌ lic uꞌanom tak ri nautz taj chwe. Ecꞌu ri Dios catojow re chesaꞌ tak ri uꞌanom. 15 Lic chachajij cꞌu awibriꞌat chwach rire ma lic uyacom rib chirijri Utzilaj Tzij cakatzijoj.

16 Ri nabe laj echiriꞌ xintoꞌbej wib pakꞌatbal tzij, na jinta junok xtoꞌw we maconoje xincokꞌotaj canok; na rucꞌ ta cꞌuriꞌ, riꞌin na cuaj taj e ri Dios cukꞌat tzijpaquiwiꞌ ruma waꞌ. 17Noꞌj ri Kanimajawalxcꞌojiꞌ wucꞌ, xinutoꞌo y xuya nuchukꞌabchaꞌ wuma riꞌin xel utzijoxic ri Utzilaj Tzijy xquita cꞌu waꞌ ri ticawex re uqꞌuiyaltinamit. Jecꞌulaꞌ xincolobex riꞌin chwa ricamic, e pachaꞌ junok xesax puchiꞌ junacoj. 18 Yey e ri Kanimajawal quincolobenchwach tak ri na utz taj y quinuchajijcꞌut chaꞌ quinopon na rucꞌ chilaꞌ chicaj pacatakan wi. Xew cꞌu che Rire takal wi liccayac ukꞌij na jinta utakexic. Amén.

Qꞌuisbal uchꞌaꞌtem ri Pablo che ri Timoteo19 Chayaꞌa rutzil quiwach ri Priscila✡ y

ri Aquila† junam cucꞌ conoje ri e cꞌo parocho ri Onesíforo. 20 Ri Erasto xcanajcan pa ri tinamit Corinto y ri Trófimoxinya canpa ri tinamitMiletoma lic yewaꞌ.21 Matmayinic, e chatpeta tan echiriꞌ cꞌa-majaꞌ cujek rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌo

jab. Caquiya pan rutzil awach ri Eubulo,ri Pudente, ri Lino, ri Claudia cucꞌ conojeri hermanos e cꞌo wara. 22 Cꞌola cꞌu riKanimajawal Jesucristo awucꞌ. Ri unimalrutzil ucꞌuꞌx Rire cꞌola piwiꞌ iwonoje riꞌix.Amén.

✡ 4:11 Hch. 15:37-39 * 4:13 “Jubotaj wuj”: Quil “rollo” pa vocabulario. ✡ 4:19 Hch. 18:1-3 † 4:19 RiAquila e rachijil rixok Priscila.

Page 308: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Tito 1:1 305 Tito 2:4

Ri carta xutzꞌibaj ri Pabloche ri Tito

Ri Pablo cuya pan rutzil uwach ri Tito1 Riꞌin in Pablo, in aj chac re ri Dios

yey in takoꞌn re ri Kanimajawal Jesu-cristo. Ri chac uyaꞌom chwe e quebenutoꞌri ebuchaꞌom Rire chaꞌ cacubiꞌ quicꞌuꞌxrucꞌ, caquetaꞌmaj chi utz ri Kꞌijsak y que-bin jusucꞌ chwach 2 chaꞌ jelaꞌ caquicubaꞌquicꞌuꞌx che ucꞌulic ri quicꞌaslemal najinta utakexic. Ma ri Dios xubiꞌtisij lowa cꞌaslemal echiriꞌ cꞌamajaꞌ cajeker loruwachulew, y Rire na cuꞌan ta rakꞌubal.3 Yey echiriꞌ xopon rukꞌijol re cakꞌala-jisax ri Utzilaj Tzij, ri Dios Kacolobenelxuya panukꞌab cantzijoj waꞌ chiquiwach riticawex.

4 Cantzꞌibaj cꞌu pan waꞌ wa carta chaweriꞌat Tito, ri pakatzij wi at pachaꞌ nucꞌajolchupa rubiꞌ ri Cristo, ma junam ri cubu-libal kacꞌuꞌx rucꞌ Rire. Chacꞌulu cꞌu riunimal rutzil cꞌuꞌxaj, ri cꞌaxnaꞌbal cꞌuꞌxajy ri utzil chomal re ri Kakaw Dios y re riKanimajawal Jesucristo Kacolobenel.

Ruchac ri Tito chupa ri isla Creta5 Riꞌin xatinya can chilaꞌ chupa ri isla

Creta chaꞌ cayijbaꞌ tak ri chakal can uꞌanicy quebacoj cꞌu e aj wach pa riglesia chu-jujunal tinamit, jelaꞌ pachaꞌ ri ximbiꞌij canchawe.

Ri binic silabic takal chique ri e aj wach yri e aj cꞌamal quiwach rutinamit ri Dios

6 E juna aj wach re riglesia lic chira-jawaxic jusucꞌ rubinic usilabic chaꞌ na jintacachꞌaꞌtiben re. Cꞌola jusucꞌ rucꞌ ri rixokilyey ri ralcꞌoꞌal chirajawaxic quicojom rubiꞌri Cristo, e cojol tzij y na catataj ta cꞌuchique e aj mac o e titzꞌitak.

7 Ecꞌu riꞌ ri yaꞌtal che cuꞌana aj cꞌa-mal quiwach rutinamit ri Dios, lic chira-jawaxic e jusucꞌ rubinic usilabic chaꞌ najinta cachꞌaꞌtiben re, muꞌan nim chiribilrib, na chꞌiꞌchꞌoj ta ucꞌuꞌx, na kꞌabaꞌrel taj,na aj chꞌaꞌoj taj, na rayinel taj re puakcachꞌac rucꞌ socosoꞌnic. 8 Yey chebucꞌuluchi utz tak ri quebopon chirocho, chuyaꞌaucꞌuꞌx che uꞌanic ri utz, lic chuchꞌobo chiutz ri cuꞌano, chuꞌana ri lic jusucꞌ, licchuyaꞌa rib pukꞌab ri Dios y lic churikauchajixic rib chwach ronoje ri na utz taj.

9 E chutakej ri sakil Utzilaj Tzij re ri Dioscꞌutumchwach✡ chaꞌ jelaꞌ curik capixabanrucꞌ chomilaj cꞌutunic y cucoj waꞌ pa qui-jolom ri ticawex, ri caquibiꞌij na katzij tawa cꞌutunic.

Tak ri caquiꞌan cꞌutunic na sakil taj10Ma lic e qꞌui ri e titzꞌitak, caquicꞌut ri

na jinta uchac y e socosoꞌnel. Y chique takwaꞌ e cꞌo ri lic queboc il che ri retalil recircuncisión. 11Maya cꞌu luwar chique waꞌwa winak quecꞌutunic, ma caquisachisajquinaꞌoj uqꞌuiyal familias rucꞌ ri quicꞌu-tunic. Rique xew cacaj quebeyomar rucꞌri cꞌutunic caquiꞌano yey waꞌ lic qꞌuixbaluwach.

12 Ojertan cꞌo jun kꞌalajisanel aj Creta,jewaꞌ xubiꞌij chwi rutinamit rire: “Ri eaj Creta lic xex wi e aj rakꞌul, pachaꞌ eitzel chicop, lic e japjatel y lic e xepuꞌab”*xchaꞌ. 13Yey ri xubiꞌij waꞌ waꞌchi lic katzij;e uwariꞌche chirajawaxic lic chachꞌaꞌbejquipa chaꞌ quetiquiꞌ chupa ri sakil cꞌutu-nic, 14 y jecꞌulaꞌ na queboc ta il che takri tzijonic xa quimololem raj judiꞌab y naqueboc tane il che ri takanic que ri winakquiyaꞌom can ri Kꞌijsak.

15 E junok sakil runaꞌoj, ronoje ri chomchwach ri Dios, riꞌ e lic chom chwach rire.Noꞌj ri sachinak runaꞌoj, ri na cucoj ta riKꞌijsak, riꞌ ronoje lic chꞌul chwachma chꞌulrunaꞌoj y ri ranimaꞌ; y jecꞌulaꞌ na cunaꞌbejtaj saꞌ ri chom y saꞌ ri na chom taj. 16 Tobcubiꞌij retaꞌam uwach ri Dios; pero rucꞌ ricuꞌano, cakꞌalajinic na retaꞌam ta uwach.Ma xaki itzel ucꞌuꞌx, aj palajiy tzij y na jintacꞌana utz cuꞌan chwach ri Dios.

2Ri sakil cꞌutunic

1Noꞌj riꞌat Tito, lic chirajawaxic e ronojeri cacꞌutu xaki junam rucꞌ ri sakil cꞌutunicre ri Dios. 2Chebapixabaj rachijab e nimakwinak chic chaꞌ caquichꞌob chi utz janipari caquiꞌano, caquichajij chi utz ri quib-inic quisilabic chiquiwach ri jujun chic,caquichajij quib chaꞌ na quetzak ta pamac,yey e sakil ri cubulibal quicꞌuꞌx, ri rutzilquicꞌuꞌx y ri unimal quicꞌuꞌx.

3 Yey chabiꞌij chique rixokib e nimakwinak chic: Cꞌola xiꞌin ib cucꞌ chwach riDios chwi ri quibinic quisilabic, mebuꞌane aj molot, maquiya quib che kꞌabaric, echekꞌilon chwi ri utz. 4Quicꞌutu cꞌu chique

✡ 1:9 2 Ts. 2:15 * 1:12 Ri xtzꞌiban re waꞌ e jun achi Epiménides rubiꞌ, yey rire lic cꞌo uwach rojertan.

Page 309: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Tito 2:5 306 Tito 3:13ri e cꞌacꞌal ixokib chaꞌ cꞌax quequinaꞌ ricachijil y ri calcꞌoꞌal, 5caquichajij quib chaꞌna quetzak ta pa mac y jelaꞌ chom ri quib-inic quisilabic, quechacun chi utz pa ja,caquicꞌut ri rutzil quicꞌuꞌx y caquitakej ricachijil. Caquiꞌan cꞌu ronoje waꞌ chaꞌ jelaꞌna jinta junok tzel cachꞌaꞌt chirij RutzijUpixab ri Dios.

6 Chabiꞌij cꞌu chique ralabo caquichajijquib chaꞌ na quetzak ta pa mac. 7Yey riꞌatTito, e chacꞌutu ri utz chiquiwach rucꞌ risakil abinic asilabic chwi ronoje ri caꞌano.Chatcꞌutun chi jusucꞌ rucꞌ sakil naꞌoj 8 yrucꞌ utzilaj chꞌaꞌtem chaꞌ jelaꞌ we cꞌo junokcachꞌaꞌt chawij, utuquel cuya uqꞌuixma najinta mac carikitaj chawij.

9 Yey chebapixabaj raj chaquib chaꞌcaquinimaj quitzij ri cajaw, caquiꞌan chiutz ronoje chaꞌ ri cajaw quequiꞌcot cucꞌ yna quecꞌulilaꞌn taj. 10Maquiꞌan ne quiꞌqueche rubitak re ri cajaw; e quiꞌana ronojechi jusucꞌ chaꞌ jelaꞌ cakꞌalajinic lic chom ricꞌutunic re ri Dios Kacolobenel.

11 Ma ri Dios ukꞌalajisam chi ri unimalrutzil ucꞌuꞌx chaꞌ conoje ri ticawex que-colobetajic. 12 Ecꞌu riꞌ ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios cꞌutuyum chike saꞌ uꞌaniccakaya can ronoje mac y ronoje ri rayibalna utz ta uwach, yey e cꞌutuyum chikechirajawaxic cakachꞌob chi utz ri cakaꞌanochaꞌ wakꞌij ora cojbin jusucꞌ rucꞌ jun sakilbinic silabic chwach ri Dios. 13 Lic chi-rajawaxic cakaꞌan waꞌ y cakacubaꞌ panakacꞌuꞌx che ri chomilaj kꞌij re quiꞌcotemalechiriꞌ cacꞌun tanchi ri Dios Kajawxel, riKacolobenel Jesucristo. 14 Rire xuya ribpa camic kuma riꞌoj, xojulokꞌo chaꞌ cojre-saj che ronoje ri na utz taj, cuchomaj rikabinic kasilabic y jelaꞌ cojuꞌan oj utinamitlic kayaꞌom kib che uꞌanic chomilaj takchac.

15 E chacꞌutuꞌ janipa tak wa ximbiꞌijchawe; chatpixaban chi utz y chachꞌaꞌbejquipa tak ri caquiꞌan ri na utz taj. Chaꞌanacꞌu waꞌ ma pakꞌab riꞌat yaꞌtal wi caꞌano;maya cꞌu luwar che junok cucꞌak bi akꞌij.

3Ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios co-

juꞌan jusucꞌ chwach1 Chacuxtaj chique conoje ri quicojom

rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo, lic chi-rajawaxic e caquinimaj y caquitakej ricaquibiꞌij ri e takanelab y ri e aj kꞌatal tzij

re ri tinamit yey caquiya quib che uꞌanicjanipa tak ri utz. 2Chabiꞌij chiquemechꞌaꞌtchirij junok,mechꞌoꞌjinic; quicꞌutu ri rutzilquicꞌuꞌx y quiꞌana chꞌutiꞌn che quib chiqui-wach conoje tak ri ticawex.

3 Ma e riꞌoj rojertan echiriꞌ cꞌamajaꞌ necakacoj rubiꞌ ri Cristo, na jinta kanaꞌoj, ojtitzꞌitak, oj sachinak, kayaꞌom kib pukꞌabronoje ri rayinic y rukusil ruwachulew, liccꞌo retzelal kacꞌuꞌx, lic tzel cojilic y tzelcakil kib chikawach. 4 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, riDios Kacolobenel xucꞌut ri relej ucꞌuꞌx y rirutzil ucꞌuꞌx chique conoje ri ticawex cheruwachulew. 5Xojucolobej cꞌu riꞌ, na rumata juna chac lic utz kaꞌanom, ma e rumari cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx chike. Xojuchꞌaj cꞌuche ri kamac chaꞌ cuya jun cꞌacꞌ cꞌaslemalchike y xuya ri Santowilaj Ruxlabixel pakanimaꞌ chaꞌ cujalcꞌatij ri kabinic kasilabic.6 Ruma ri Kacolobenel Jesucristo, ri Diosxuya ri Ruxlabixel chike yey ¡lic nim ru-toꞌbal Rire kucꞌ! 7Uꞌanom cꞌu jusucꞌ chikeruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx chaꞌ cakacꞌulna ri koyeꞌem, waꞌ e ri kacꞌaslemal na jintautakexic.

8 Waꞌ wa cambiꞌij pan chawe lic katzijyey lic cuaj catoc il che ucꞌutic waꞌ chiqueconoje ri quicojom rubiꞌ ri Dios chaꞌcaquitijoj quib che uꞌanic ri utz. Ma takwaꞌ wa cꞌutunic lic areꞌ y lic cꞌo cutikojchique conoje ri ticawex che ruwachulew.9 Maꞌan cꞌu aweꞌat cucꞌ tak ri caquicha-palaꞌ quib rucꞌ tak chꞌaꞌtem na jinta uchac,ri caquichololej quibiꞌ ri catiꞌ-quimam reojertan y ri quechꞌoꞌjin puwi ri tzijpixabque ri aj judiꞌab. Ma ronoje tak waꞌ na jintaqueꞌelawi y na jinta cutikoj. 10 We cꞌo cꞌujunok cujach quipa tak rutinamit ri Dios,chachꞌaꞌbej upa julajok o calajok. Noꞌj welic na cucoj ta cꞌu tzij, mawachbilaj chic.11 Awetaꞌam e junok cujach upa rutinamitri Dios, yojtajinak runaꞌoj y mac ri cuꞌano.Yey ruma cꞌu rumac, utuquel utzucumkꞌatbal tzij chirij.

Qꞌuisbal uchꞌaꞌtem ri Pablo che ri Tito12 Echiriꞌ cantak ri Artemas o ri Tíquico

awucꞌ,* chawilij catpetic chaꞌ coꞌlkarikakib wara Nicópolis, ma nuchꞌobom chicquincꞌojiꞌ wara chupa rukꞌijol echiriꞌ liccꞌax tew y cꞌo jab.

13 Cambiꞌij chawe lic chatoꞌo ri Zenas,ri aj cꞌutunel re ri tzijpixab yey chatoꞌori Apolos. Chayaꞌa cꞌu chique ronoje tak

* 3:12 Ri Pablo cutak bi jun chique wa queb hermanos chaꞌ cacꞌojiꞌ pucꞌaxel ri Tito che ri chac pa tak riglesias chilaꞌCreta.

Page 310: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Tito 3:14 307 Tito 3:15ri cajawax che ri quibenam chaꞌ caquimajbi quibe. 14 Lic chirajawaxic cꞌu chiqueconoje ri e kuqꞌuil riꞌoj, ri quicojom rubiꞌri Cristo, caquimaj uꞌanic ri utz y quequitoꞌcꞌu tak ri cꞌo cajawax chique chaꞌ jelaꞌ cꞌocutikoj ri quibinic quisilabic. 15 Conojetak ri e cꞌo wara wucꞌ, caquiya pan rutzilawach. Y riꞌat chayaꞌa rutzil quiwach riquicojom rubiꞌ ri Dios, ri cꞌax cojquinaꞌo.Chicꞌulu cꞌu iwonoje riꞌix ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios. Amén.

Page 311: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Filemón 1 308 Filemón 25

Ri carta xutzꞌibaj ri Pabloche ri Filemón

Ri Pablo cuya pan rutzil uwach ri Filemón1 Riꞌin in Pablo, in cꞌo pa cárcel ruma

quintzijon puwi ri Kanimajawal Jesucristo.Junam rucꞌ ri hermano Timoteo cakatak biwa carta cheꞌla Filemón, ri na lokꞌ ta cꞌaxcanaꞌw e la yey lal kachbiꞌil chupa ruchacri Dios. 2 Cakaya pan rutzil quiwach rihermana Apia y ri hermano Arquipo, rikachbiꞌil lic uyaꞌom rib che uꞌanic ruchacri Dios,* yey cakaya pan rutzil quiwachri hermanos caquimol quib pa ocho la.3 Cꞌulu cꞌu alak ri unimal rutzil cꞌuꞌxaj yri utzil chomal re ri Kakaw Dios y re riKanimajawal Jesucristo.

Ri rutzil ucꞌuꞌx y ri cubulibal ucꞌuꞌx riFilemón

4 Echiriꞌ canꞌan orar, xaki cacꞌun la chinucꞌuꞌx y quintioxin cꞌu che ri Nukaw Diosuma rilal. 5 Ma nutom lic cꞌax canaꞌ la riKanimajawal Jesucristo y lic cubul cꞌuꞌx larucꞌ yey cacꞌut la ri rutzil cꞌuꞌx la chiqueconoje ri quicojom rubiꞌ. 6Ecꞌu ri cuaj riꞌine quetaꞌmaj la ronoje ri utz yaꞌtal pakakꞌabcakaꞌano ruma xa oj jun rucꞌ ri Cristo,chaꞌ jelaꞌ ri cubulibal cꞌuꞌx la rucꞌ Rirecꞌo cutikoj chique jujun chic. 7 Hermano,riꞌoj lic cojquiꞌcotic y lic nimarinak kacꞌuꞌxruma ri rutzil cꞌuꞌxaj cꞌutum la chiqueri quicojom rubiꞌ ri Cristo, ma rucꞌ waꞌcowirinak quicꞌuꞌx rique.

Ri Pablo cachꞌaw puwi ri Onésimo8 E uwariꞌche, cꞌo cuaj cantzꞌonoj co

cheꞌla. Tob ri Cristo uyaꞌom panukꞌabriꞌin cantak la che uꞌanic ri lic ube, nacanꞌan ta waꞌ; 9 ecꞌu ri canꞌano e quinelajco cheꞌla ruma ri rutzil cꞌuꞌx la wucꞌ. Riꞌinin Pablo, in chi nimalaj winak, yey woꞌorain cꞌo pa cárcel ruma quintzijon puwi riCristo; 10 quinchꞌaw co chiwach la puwi riOnésimo.† Rire woꞌora e nucꞌajol chuparubiꞌ ri Cristo, ma wuma riꞌin, rire xucojrubiꞌ ri Cristo wara pa wa cárcel.

11 E ri petinak lok, ri Onésimo e jun ajchac la na xuꞌan ta utzilaj toꞌbel cheꞌla, noꞌjwoꞌora e jun utzilaj toꞌbel che rilal y jenelaꞌ

chwe riꞌin. 12 Rire lic ucꞌuꞌx wanimaꞌ; narucꞌ ta cꞌu riꞌ, cantak tanchi ubi cheꞌla,13 tob lic cuaj riꞌin cacꞌojiꞌ wucꞌ pacꞌaxelrilal chaꞌ quinutoꞌo janipa chi kꞌij in cꞌo pacárcel ruma cantzijoj ri Utzilaj Tzij. 14Perona jinta cꞌo xuaj xinꞌan xa chirij wiꞌ la. Wecaꞌan la wa cantzꞌonoj cheꞌla, na cuaj tajcaꞌan la waꞌ ruma cantak la che, ma e ricuaj riꞌin e caꞌan la waꞌ ruma lic calax paanimaꞌ la.

15 Laj cꞌo ne xutikoj ri xricꞌowibej riOnésimo, ma tob rire xel ucꞌ la jujun kꞌij,ecꞌu riꞌ woꞌora na xa ta chi ajilam kꞌijcacꞌojiꞌ ucꞌ la 16 re toꞌbel e la, yey rire e junhermano na lokꞌ ta cꞌax canaꞌw re. Riꞌin liccꞌax cannaꞌo yey woꞌora más ne cꞌax canaꞌrilal, ma e toꞌbel e la, yey rilal rucꞌ rirechakꞌ ib alak chupa rubiꞌ ri Kanimajawal.

17 E uwariꞌche, we cunaꞌ cꞌuꞌx la junamkachbiꞌil kib chupa ruchac ri KanimajawalJesucristo, cꞌulu cꞌu la ri Onésimo pachaꞌ eriꞌin ri quincꞌul la. 18 We rire cꞌo uꞌanomcheꞌla o we cꞌo ucꞌas ucꞌ la, cojo la wa cꞌaspa nubiꞌ riꞌin y jelaꞌ cantoj cheꞌla.

19 Riꞌin in Pablo, in quintzꞌiban re waꞌrucꞌ ri nukꞌab: In quintojow re rucꞌas.Na cajawax tane cꞌut cancuxtaj ri cꞌasrilal wucꞌ riꞌin, ma wuma riꞌin xrik lari cꞌaslemal chwach ri Dios, tob waꞌ nacantzꞌonoj taj catoj la chwe. 20 Hermano,ruma cꞌax canaꞌ la ri Kanimajawal; ꞌanaco la wa cantzꞌonoj cheꞌla. Nimarisajcꞌu la ri nucꞌuꞌx rucꞌ wa caꞌan la che riOnésimo. 21 Quintzꞌiban pan ucꞌ la rucꞌcubulibal nucꞌuꞌx, ma wetaꞌam quicꞌow neuwiꞌ ri caꞌan la chwa wa cantzꞌonoj cheꞌla.22Yijbaꞌ cꞌu pan la juna luwar pa quincꞌojiꞌwi, ma cubul nucꞌuꞌx quinopon tanchi ucꞌla, we ri Dios cuya luwar quinel bi pawa cárcel pachaꞌ ri tzꞌonom alak panuwiꞌchwach Rire.

Qꞌuisbal uchꞌaꞌtem ri Pablo che ri Filemón23 Ri Epafras, ri wachbiꞌil wara pa oj

tzꞌapil wi ruma oj re ri Kanimajawal Jesu-cristo, cuya pan rutzil wach la. 24 Jenelaꞌ,caquiya pan rutzil wach la ri Marcos, riAristarco, ri Demas y ri Lucas, ri e wach-biꞌil chupa ruchac ri Kakaw. 25 Cꞌola cꞌupa animaꞌ alak ri unimal rutzil ucꞌuꞌx riKanimajawal Jesucristo. Amén.

* 1:2 “Ri kachbiꞌil lic uyaꞌom rib che uꞌanic ruchac ri Dios”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ri kachbiꞌil pa chꞌaꞌoj”.† 1:10 Ri Filemón xulokꞌ ri Onésimo re u “esclavo”. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri Onésimo xanimaj bi. Rojertan we junaesclavo cuꞌan waꞌ, pukꞌab ri rajaw cꞌo wi cuya pa cꞌax o cucamisaj. Quil “esclavo” pa vocabulario.

Page 312: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 1:1 309 Hebreos 2:4

Ri xtzꞌibax chique ri e ajhebreo

Ri Dios xukꞌalajisaj rib ruma Rucꞌajol1Rojertan ri Dios uqꞌuiyal laj xukꞌalajisaj

Rutzij chique ri katiꞌ-kamamcuma ri kꞌala-jisanelab, yey ri kꞌalajisanelab uqꞌuiyaluwach ri kꞌalajisanic xquiꞌan chiquiwachri tinamit.* 2 Chupa cꞌu wa qꞌuisbal kꞌijoj cꞌo wi, ri Dios xukꞌalajisaj rib rumaRucꞌajol. Yey ruma Rucꞌajol xuꞌan ronojetak ri cꞌolic, pukꞌab Rucꞌajol uyaꞌom wironoje 3 y che Rucꞌajol quilitaj wi runimaluwach ukꞌij ri Dios. Jecꞌuriꞌlaꞌ, rucꞌuꞌxri Dios e junam rucꞌ rucꞌuꞌx Rucꞌajol, riJun chapayom re ronoje tak ri cꞌolic rucꞌruchukꞌab Ruchꞌaꞌtem. Ecꞌuchiriꞌ uchꞌa-jom chi ri kamac, xeꞌtzꞌula puwiquikꞌab riDios chilaꞌ chicaj.

Rucꞌajol ri Diosmás cꞌo uwach chiquiwa riángeles

4 Rucꞌajol ri Dios más cꞌo uwachchiquiwa ri ángeles, ma che Rire xyaꞌiꞌwi jun biꞌaj más cꞌo uwach chwa ri biꞌajque ri ángeles. 5 Yey ri Dios na xubiꞌij tacꞌana waꞌ che juna ángel:Riꞌat at Nucꞌajol yey Riꞌin in Akaw;wakꞌij cꞌu riꞌ cankꞌalajisaj waꞌ. Sal. 2:7Yey na jewaꞌ tane xubiꞌij puwi juna ángel:Riꞌin quinuꞌan in Ukaw Rireyey Rire cuꞌan Nucꞌajol Riꞌin. 2 S. 7:14; 1 Cr.

17:136 Yey ri Dios echiriꞌ xutak lo Rucꞌajol cheruwachulew, jewaꞌ xubiꞌij: «Conoje ri án-geles re ri Dios quilokꞌnimaj ukꞌij Rire»xchaꞌ.

7Pakatzij wi ri Dios jewaꞌ cubiꞌij paquiwiri ángeles:Rire cuꞌan chique ru ángeles e aj chaquib

re Rire,e pachaꞌ tew cawelelic y pachaꞌ urepebal

akꞌ Sal. 104:4cachaꞌ.

8Noꞌj cꞌu chwi Rucꞌajol jewaꞌ cubiꞌij:Rilal, Lal Dios yey ri takanic la na jinta

utakexicy ri kꞌatbal tzij e la, lic jusucꞌ.9 E lic cucꞌul cꞌuꞌx la ri lic jusucꞌ yey lic tzel

quil la ri mac.E uwariꞌche ri Dios, ri Dios e la, xuchaꞌ lo lay xuya unimal quiꞌcotemal cheꞌla;

ecꞌu más nim ri quiꞌcotemal xyaꞌ cheꞌlachwa ri quiꞌcotemal xyaꞌ chique ri jujun

chic Sal. 45:6-7cachaꞌ.

10Yey je tanchi waꞌ cubiꞌij:Rilal, Lal Kajawal,che ri jekebal lok Lal xyijban re

ruwachulew;y Lal ꞌanayom re ruwa caj rucꞌ ri kꞌab la.11Ronoje waꞌ, xa caqꞌuisic,noꞌj Rilal na jinta uqꞌuisic ri cꞌaslemal la.Ri caj y ruwachulew xa cajaric jelaꞌ pachaꞌ

cuꞌan ri kakꞌuꞌ.12 Yey Rilal cajalcꞌatij la ri caj y

ruwachulew,jelaꞌ pachaꞌ cuꞌan junok echiriꞌ cujal rukꞌuꞌ:caresaj rukꞌuꞌ kꞌeꞌl, cubusu y cucoj ri

cꞌasak.Noꞌj Rilal na cajalcꞌatitaj ta wach lay na jinta utakexic ri kꞌij la Sal. 102:25-27cachaꞌ.

13 Ecꞌu ri Dios na xubiꞌij ta cꞌana waꞌ chejuna ángel:

Chat-tzꞌula pa nuwiquikꞌab,y chawoyeꞌej na ri kꞌijechiriꞌ quebenuya ri tzel quebilow

awechuxeꞌ rawakan. Sal. 110:1

14 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri quiwach tak ri ángeles? E ajchaquib caquilokꞌnimaj ri Dios yey etakomlo che quitoꞌic ri quecꞌuluw ri colobetajicre ri Dios.

2Chojoca il che ri ukꞌalajisam ri Dios chike

1 Ri Jesús e más cꞌo uwach chiquiwa riángeles; ruma cꞌu riꞌ, lic chirajawaxic emás cojoc il che utakexic ri Utzilaj Tzijkatom chwi Rire, chaꞌ jelaꞌ na cakesaj takib chirij ri Kꞌijsak. 2 Ma lic jiquil uwachRutzij ri Dios, ri xtzijox ojertan cuma riángeles; conoje cꞌu ri xemacun chirij yxquipalajij waꞌ wa Tzij, lic takal chiquejanipa ri kꞌatbal tzij xquicꞌulu. 3 We ecꞌuxquicꞌulumaj waꞌ rique, ¿suꞌanic cꞌu riꞌcojcolobetaj riꞌoj we na cojoc ta il chewa unimal colobetajic? Ma nabe na eri Kanimajawal Jesucristo ri xtzijon puwiwa colobetajic; tecꞌuchiriꞌ ri xetaw re, licxquijiquibaꞌ can uwach waꞌ chike riꞌoj.4 Ecꞌu ri Dios lic ujiquibam can uwach waꞌrucꞌ nimak tak cꞌutubal re ruchukꞌab, rucꞌuqꞌuiyal uwachmilagros y rucꞌ tak ri toꞌbalyaꞌtal chikajujunal ruma ri Ruxlabixel ri

* 1:1 Ri kꞌalajisanelab xquiya Rutzij ri Dios ruma ri tzijonic xquiꞌano, ruma ri xquitzꞌibaj canok y ruma tak ri xquiꞌano.

Page 313: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 2:5 310 Hebreos 3:6Dios, yey pukꞌab cꞌu ri Dios cꞌo wi chinachique cuya tak wi waꞌ.✡

Ri Jesús xuꞌan ticawex chaꞌ cojucolobej5 Puwi cꞌu wa cojtajin che ubiꞌxiquil, ri

Dios uchꞌobom chic na cuya ta paquikꞌab riángeles quetakan chwi ri cꞌacꞌ uwachulewchikawach apanok. 6 Cꞌo cꞌu jun jewaꞌxubiꞌij chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:¿Saꞌ ruwach rachi chaꞌ Rilal cacuxtaj la?¿Saꞌ ruwach ri ralcꞌoꞌal ri ticawex chaꞌ lic

coc la il chique?7Xꞌan la che rachi xa jubikꞌ chi xraj

cajunimax uwach cucꞌ ri ángeles.Lic xyac la ukꞌij,

xya la che lic cꞌo uwachy xya la pukꞌab catakan

puwi janipa ri xꞌan la cheruwachulew.

8 E tak cꞌu riꞌ ri cꞌolic,xya la ronoje pukꞌab Sal. 8:4-6

xchaꞌ.Ronoje cꞌu ri cꞌolic cacꞌojiꞌ pukꞌab, ma

e xraj riꞌ ri Dios; na jinta ne cꞌo xuya canri Dios we na cayaꞌiꞌ ta pukꞌab. Na rucꞌta cꞌu riꞌ, cakilo cꞌamajaꞌ ne cacꞌojiꞌ ronojepukꞌab. 9Yey echiriꞌ ri Jesús xuꞌan ticawex,e xkaj uwach ukꞌij chiquiwa ri ángeles.Ecꞌu ri Dios ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx,xuya luwar che ri Jesús xicꞌow chupa ricamic paquicꞌaxel conoje ri ticawex. Rumacꞌu wa cꞌaxcꞌobic xricꞌowibej, woꞌora máscꞌo uwach y más yacom ukꞌij. 10 Ri Diose ꞌanayom re y e chapayom re ronoje ricꞌolic. Yey lic xajawax cꞌu ri cꞌaxcꞌolilxricꞌowibej ri Jesús, ri cayaꞌw re ri colo-betajic, ma ruma waꞌ ri Dios xutzꞌakatisajuwach ruchac ri Jesús chaꞌ jelaꞌ quebucꞌambi uqꞌuiyal ralcꞌoꞌal ri Dios chilaꞌ chicaj.11 Ri Dios e Ukaw ri Kanimajawal Jesu-cristo, ri cayaꞌw ri santowilaj binic; yeye mismo Kakaw riꞌoj, ri oj cꞌo chi che risantowilaj binic. Ruma cꞌu laꞌ, ri Jesúsna caqꞌuix taj cubiꞌij chike riꞌoj, oj uchakꞌRire. 12Ma jewaꞌ cubiꞌij chupa Ruchꞌaꞌtemri Dios:Cantzijoj ri biꞌ la chiquiwach ri e watz-

nuchakꞌ,Cambixoj ri biꞌ la chiquixoꞌl ri tinamit la

echiriꞌ quimolom quib. Sal. 22:2213 Je tanchi waꞌ cubiꞌij:

Riꞌin lic cancubaꞌ nucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios. Is.8:17

Yey je tanchi waꞌ cubiꞌij:Riꞌin in cꞌo cucꞌ ri e ralcꞌoꞌal ri Dios,

ri ebuyaꞌom Rire chwe Is. 8:18cachaꞌ.

14 Konoje ri oj ticawex kekam kulewalkapoklajil. Ecꞌu ri Jesús xuꞌan ticawexpachaꞌ riꞌoj, chaꞌ jelaꞌ quicꞌow chupa ricamic pakacꞌaxel riꞌoj y rucꞌ waꞌ e xuchꞌijuchukꞌab ri jun xcꞌojiꞌ uchukꞌab re ca-camisanic, waꞌ e ritzel winak. 15 Xcꞌuncꞌu ri Cristo chaꞌ queberesaj lo conoje richwi calaxic lok e cꞌo pukꞌab ri xiꞌin ibruma ri camic. 16 Ma pakatzij wi Rirena xcꞌun ta che quitoꞌic ri ángeles, mae xcꞌun che katoꞌic ri oj ralcꞌoꞌal can riAbraham. 17 Jecꞌulaꞌ lic xajawaxic ri Jesúsxuꞌana junam uwach kucꞌ riꞌoj, ri kachakꞌkib rucꞌ Rire, chaꞌ jelaꞌ e cuꞌana Kajawal,ri cuꞌan jusucꞌ ruchac chwach ri Dios, yeyrucꞌ cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx cachꞌaw pakawiꞌ yruma cꞌu Rire, ri Dios cucuy ri kamackonoje ri oj utinamit.* 18 Ruma cꞌu xicꞌowRire pa cꞌax y xcꞌam upa, jecꞌulaꞌ woꞌoralic cꞌo uchukꞌab re cojutoꞌo echiriꞌ cacꞌamkapa riꞌoj.

3Ri Jesús más cꞌo uwach chwa ri Moisés

1 E uwariꞌche hermanos, cambiꞌij chealak, ri yaꞌom chi ib alak pukꞌab ri Diosyey chaꞌtal lo alak ruma Rire chaꞌ queꞌcꞌolaalak rucꞌ Rire chilaꞌ chicaj: Lic chꞌobo cꞌualak puwi ri Cristo Jesús, ri Takoꞌn re riDios y ri Kajawal cachꞌaw pakawiꞌ chwachri Dios. 2 Ma ri Jesús lic jusucꞌ ri xuꞌanchwach ri Dios, ri xtakaw lo re chewa chac,jelaꞌ pachaꞌ ri Moisés lic jusucꞌ xucꞌamquiwach rutinamit ri Dios.* 3Noꞌj ri Jesúse más cꞌo yacbal ukꞌij chwa ri Moisés, jelaꞌpachaꞌ ri cayacaw juna ja e más cꞌo yacbalukꞌij chwa ri ja cuyaco. 4 Ma ronoje jaꞌanatal ruma juna achi, pero ri ꞌanayom reronoje ri cꞌolic e ri Dios. 5 Ri Moisés e junaj chac lic jusucꞌ ma xucꞌam quiwach chiutz rutinamit ri Dios yey xutzijoj puwi ricukꞌalajisaj na ri Dios chikawach apanok.6 Noꞌj ri Cristo na xa ta e jun raj chac riDios,ma eUcꞌajol y rumawaꞌ catakanpuwi

✡ 2:4 Ro. 12:4-11 * 2:17 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij ri Jesús e ri ka “Sumo Sacerdote”. Rojertan waꞌ e ri cajawalraj chacunel pa Rocho Dios, ri cachꞌaw paquiwi ri tinamit y cuya chwach ri Dios ri kasaꞌn re awaj ecamisam re cuybalquimac. * 3:2 “Xucꞌam quiwach rutinamit ri Dios”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “puwi ri Rocho Dios”. Pa richꞌaꞌtem griego ri chꞌaꞌtem “rocho” na xew ta e queꞌelawi “ri ja”, ma también queꞌelawi ri ejekel chupa.

Page 314: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 3:7 311 Hebreos 4:6ri Rocho Dios. Yey ri Rocho Dios e riꞌojoj utinamit, we e laꞌ lic tiquil chi utz ricubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ y rucꞌ quiꞌcotemalkoyeꞌem ri cuya ri Dios chike chikawachapanok.

Ri uxlanem cayaꞌtaj che rutinamit ri Dios7E uwariꞌche, ri Santowilaj Ruxlabixel ri

Dios cubiꞌij che alak:We quita riꞌix wakꞌij ora

janipa ri cubiꞌij ri Dios chiwe,8miꞌan co che ri iwanimaꞌ

jelaꞌ pachaꞌ ri xquiꞌan ri tinamit ojer-tan

echiriꞌ xquiꞌan quititzꞌitiquily xquicꞌam upa ri Dios chupa ri luwar

catzꞌintzꞌotic.9Ruma waꞌ ri Dios xubiꞌij chique:Chilaꞌ cꞌu riꞌ, riwatiꞌ-imamxquitij wi nukꞌij

y xquicꞌam nupa,tob ne pa cuarenta junab xquil ronojeri cꞌutubal re ri nuchukꞌab xinꞌan Riꞌin

chiquiwach.10 Ruma cꞌu ri xquiꞌano, lic xpe woyowal

chiquijy jewaꞌ ximbiꞌij:

“Rique xaki na tiquil ta chi utz ricanimaꞌ

y na xcaj taj caquetaꞌmaj ri nube.”11 E uwariꞌche, ruma woyowal lic xin-

jiquibaꞌ uwach:“Rique na queboc ta cꞌana pa ri

uxlanem canya Riꞌin.”† Sal. 95:7-1112 Tape cꞌu alak hermanos, lic chajij ib

alak chaꞌ na jinta junok che alak cuꞌanitzel ucꞌuꞌx y na cucoj ta chi utzij ri Diosy jecꞌulaꞌ caresaj rib chirij ri Dios cꞌaslic.13E ri ꞌana alak e lic pixabaj ib alak chiwachalak ronoje kꞌij, xalokꞌ cꞌa cꞌo pakꞌab alakcaꞌan alak waꞌ, chaꞌ na jinta junok che alakcuꞌan co che ri ranimaꞌ ruma ri socosoꞌnicre ri mac. 14 Ma riꞌoj ꞌanom xa jun chikerucꞌ ri Cristo we e laꞌ e tiquil chi utz ricubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ Rire; ecꞌu pachaꞌxkajekebej lok echiriꞌ xkacoj rubiꞌ, jecꞌulaꞌchirajawaxic cakaqꞌuisbej wi. 15 Ruma cꞌuwaꞌ, ri Dios cuya wa pixabanic:We quita riꞌix wakꞌij ora

janipa ri cubiꞌij ri Dios chiwe,miꞌan co che ri iwanimaꞌ

jelaꞌ pachaꞌ ri xquiꞌan ri tinamit ojer-tan

echiriꞌ xquiꞌan quititzꞌitiquil Sal.95:7-8

cachaꞌ.16 ¿China cꞌu ri xetaw re rukul ri Dios

yey tecꞌuchiriꞌ xquipetisaj royowal rucꞌ riquititzꞌitiquil? ¿Na e ta neba conoje ri xe-beresaj lo ri Moisés chilaꞌ Egipto? 17 ¿Yeychina cucꞌ xpe wi royowal ri Dios laꞌ lacuarenta junab? ¿Na e ta neba cucꞌ rixemacun chirij? Yey ruma waꞌ xecamic yri quicuerpos xemuk can chupa ri luwarcatzꞌintzꞌotic. 18 ¿China cꞌu chique xu-jiquibaꞌ wi uwach ri Dios na queboc ta pa riuxlanem cuya Rire? ¿Na e ta neba chiqueri xquipalajij Rutzij Rire? 19 Lic kꞌalaj cꞌuriꞌ, na xyaꞌ ta chique rique queboc pa riuxlanem cuya ri Dios ruma na jinta cubu-libal quicꞌuꞌx rucꞌ Rire.

4Ri uxlanem cuya ri Dios chike

1 Cꞌa wakꞌij ora, ri Dios cubiꞌtisij riuxlanem cuya Rire. Ruma riꞌ, lic chajijib alak ma cꞌaxtaj cꞌo junok che alak nacopon ta che wa uxlanem. 2 Ma riꞌoj lickatom ri Utzilaj Tzij puwi ri uxlanem cuyari Dios. Jenelaꞌ rutinamit ri Dios ojertanxquita puwi ri uxlanem ubiꞌtisim ri Dioschique; pero na jinta xutikoj ri xquito, mana xquicꞌul ta waꞌ rucꞌ cubulibal cꞌuꞌxaj.3Noꞌj we riꞌoj kacojom ri Utzilaj Tzij, cojoccꞌu riꞌ pa ri uxlanem cuya ri Dios. Ma jewaꞌxubiꞌij Rire pa Ruchꞌaꞌtem:E uwariꞌche, ruma woyowal lic xinjiquibaꞌ

uwach waꞌ:“Rique na queboc ta cꞌana pa ri uxlanem

canya Riꞌin”* Sal. 95:10-11xchaꞌ. Yey chwi lo echiriꞌ ri Dios xuꞌanruwachulew, xuqꞌuis uꞌanic ruchac. 4 Machupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios jewaꞌ tzꞌibitalcan chwi ruwuk kꞌij:Chupa ruwuk kꞌij ri Dios xuxlan che ri chac

xuꞌano. Gn. 2:25 Cambiꞌij tanchi cꞌu ri cubiꞌij ri Dios paRuchꞌaꞌtem puwi wa uxlanem: «Rique naqueboc ta cꞌana pa ri uxlanem canya Riꞌin»cachaꞌ. 6 Ma e tak ri nabe xquita ri Utzi-laj Tzij puwi ri uxlanem ubiꞌtisim ri Dioschique, na xeboc ta pa ri luwar re uxlanemruma xquipalajij utzij Rire. Yey e cꞌo neri cꞌamajaꞌ queboc pa ri uxlanem cuya ri

† 3:11 “Ri uxlanem canya Riꞌin”: Waꞌ e queꞌelawi, ri e aj Israel ri xebeꞌjekela pa ri luwar ubiꞌtisim ri Dios chique, exebuxlan che tak ri cꞌaxcꞌobic xquicꞌowibej Egipto y che tak ri luwar catzꞌintzꞌotic pa xebin wi cuarenta junab y che richꞌaꞌoj xquiꞌano pa tak xebicꞌow wi. * 4:3 Ri na queboc ta pa ri uxlanem cuya ri Dios e tak ri na caquicoj ta utzijRire.

Page 315: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 4:7 312 Hebreos 5:11Dios. 7 E uwariꞌche, ri Dios ukꞌatom ukꞌijolechiriꞌ cubiꞌtisij tanchi wa uxlanem chiqueri ticawex, yey waꞌ e “wakꞌij ora”. Mauqꞌuiyal junab icꞌowinak chic echiriꞌ ri reyDavid jewaꞌ xutzꞌibaj can pa Ruchꞌaꞌtem riDios:We quita riꞌix wakꞌij ora

janipa ri cubiꞌij ri Dios chiwe,miꞌan co che ri iwanimaꞌ Sal. 95:7-8xchaꞌ. 8 We ta e laꞌ ri Josué asu xuyari uxlanem chique ri tinamit,† ri Diosna ukꞌatom ta chi juna chic kꞌij riꞌ reuxlanem chikawach apanok. 9 Noꞌj rumawaꞌ, ketaꞌam cꞌa cꞌo jun uxlanem chiquerutinamit ri Dios. 10 Ma china ri coc pari uxlanem cuya ri Dios, cuxlan riꞌ cheruchac, jelaꞌ pachaꞌ xuxlan ri Dios che richac xuꞌano.

11 Kachukꞌubej cꞌu kib chaꞌ cojoc pa riuxlanem cuya ri Dios, chaꞌ jelaꞌ na jintajunok chike cuꞌana aj palajiy tzij y cucꞌu-lumaj cꞌut jelaꞌ pachaꞌ ri xquicꞌulumaj rina xquicoj ta utzij ri Dios ojertan. 12 MaRuchꞌaꞌtem ri Dios lic cꞌaslic y lic cꞌouchukꞌab. E ne pachaꞌ más cꞌo reꞌ chwajuna espada caꞌib uwi reꞌ, ri copon cꞌa chetak rigonsiyil y coc cꞌa pa cꞌo wi tak risulus chupa ri bak. Jecꞌulaꞌ Ruchꞌaꞌtemri Dios copon ne cꞌa chupa rucꞌuꞌx y riranimaꞌ juna ticawex, yey cukꞌalajisaj cꞌurunaꞌoj ri ticawex y tak ri rayibal cꞌo chupari ranimaꞌ. 13 Ronoje tak ri ꞌanatal rumari Dios, chwach Rire cꞌo wi. Ruma cꞌuriꞌ, Rire caril ronoje y na jinta cꞌo ewatalchwach. Yey copon ne ri kꞌij echiriꞌ cojo-pon chwach Rire chaꞌ cukꞌat tzij pakawiꞌruma ri kaꞌanom.

Ri Jesús e Kajawal cachꞌaw pakawiꞌchwach ri Dios

14 Ruma cꞌu laꞌ e kachukꞌubej kib cheri xkajiquibaꞌ uwach echiriꞌ xkacoj rubiꞌri Cristo y makesaj kib che waꞌ. Ma riJesús, Rucꞌajol ri Dios, e Kajawal; yey Rireoquinak chilaꞌ chicaj y cachꞌaw pakawiꞌchwach ri Dios. 15 Yey ri Kajawal, ricachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios, lic cꞌocꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx chike, ma Rire lic cumajusucꞌ ronoje ri cakicꞌowibej riꞌoj oj ticawexruma lic cꞌayew chike cakachꞌij uchukꞌabri mac. Ma Rire echiriꞌ xuꞌan ticawex, licxcꞌam upa che ronoje jelaꞌ pachaꞌ caꞌanchike riꞌoj, noꞌj Rire xuchꞌij uchukꞌab waꞌ

y na xmacun ta qꞌuenok. 16 E uwariꞌche,muxiꞌij rib kacꞌuꞌx cojkib chwach ri Dios, ricꞌo unimal rutzil cꞌuꞌxaj rucꞌ, chaꞌ cakacꞌulcuybal kamac y cakarik toꞌbal ke echiriꞌcajawax chike.

51 Ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios

chaꞌtal chiquixoꞌl rachijab. Rire cojotalicre cachꞌaw paquiwi ri ticawex chwach riDios y re cuya chwach ri Dios ri kasaꞌny rawaj ecamisam paquicꞌaxel ri ticawexruma ri quimac. 2 Ecꞌu rire, utz cucꞌutri cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx chique ri quetzak pamac tob na uꞌaniquil taj quemacunic, marire na cuchꞌij tane uꞌanic janipa ri cubiꞌijRutzij ri Dios. 3 Ruma cꞌu waꞌ, chira-jawaxic che rire cuya chwach ri Dios rawajecamisam ruma rumac rire y na xew taruma ri quimac ri tinamit.✡ 4 Na jintacꞌu junok cuꞌan che rib cajawal que rajchacunel pa Rocho Dios we na cojotal taruma ri Dios, jelaꞌ pachaꞌ ri xuꞌan rucꞌ riAarón. 5 Jecꞌulaꞌ ri Cristo na xutacꞌabaꞌ tauwach ukꞌij chiribil rib y na xa ta pa rexuꞌan Kajawal cachꞌaw pakawiꞌ chwach riDios, ma e ri Dios jewaꞌ xubiꞌij che:Riꞌat at Nucꞌajol yey Riꞌin in Akaw;wakꞌij cꞌu riꞌ cankꞌalajisaj waꞌ. Sal. 2:76Yey je tanchi waꞌ xubiꞌij:Riꞌat na jinta utakexic catcꞌojiꞌic at waj

chac,ri catchꞌaw paquiwi ri ticawex chinuwach

Riꞌinjelaꞌ pachaꞌ ri Melquisedec✡ Sal. 110:4xchaꞌ.

7 Ri Cristo echiriꞌ xjekiꞌ wara cheruwachulew lic xuꞌan orar, rucꞌ okꞌej y rucꞌsicꞌ lic xelaj chwach ri Dios,✡ ri cꞌo pukꞌabcucolobej chwa ri camic; y ri Dios lic xutare ruma ri lic uyaꞌom rib pukꞌab. 8 Ecꞌu riCristo, tob e Ucꞌajol ri Dios, xumaj ucojicutzij ri Dios ruma ri cꞌaxcꞌobic xricꞌowibej.9 Ruma cꞌu xutzꞌakatisaj uwach ronoje rixraj ri Dios che, xuꞌana aj yaꞌl colobetajicna jinta utakexic chique janipa ri quecojowutzij Rire. 10 Ecꞌu ri Dios xcojow re chaꞌcuꞌan Kajawal cachꞌaw pakawiꞌ jelaꞌ pachaꞌri Melquisedec.

Pixabanic chwi ri kaqꞌuiyibal chwach riDios

11 Lic cꞌo cuaj cambiꞌij puwi waꞌ, perolic cꞌayew ukꞌalajisaxic che alak ma cꞌayew

† 4:8 Ri Josué xucꞌam quiwach rutinamit ri Dios echiriꞌ xeboc chupa ri luwar ubiꞌtisim ri Dios chique. Dt. 31:7; Jos.22:4 ✡ 5:3 Lv. 9:7 ✡ 5:6 Gn. 14:17-20; Heb. 7:2 ✡ 5:7 Mt. 26:36-46

Page 316: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 5:12 313 Hebreos 6:19che alak camaj alak usucꞌ. 12 Lic cꞌo tan kꞌijlo riꞌ xtzijox ri Utzilaj Tzij che alak; ecꞌuri lic ube e tane e laꞌ alak chi aj cꞌutunelre waꞌ. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, lic ne cajawaxiccacꞌut tanchi che alak ronoje ri nabe xmajlo alak puwi ri Utzilaj Tzij re ri Dios. Epachaꞌ cajawax tanchi che alak catij alaktzꞌumma cꞌamajaꞌ camaj alak utijic ri cow-ilaj waꞌim. 13Ma e junok cꞌamajaꞌ umajomusucꞌ ri cubiꞌij Rutzij Upixab ri Dios puwisaꞌ ri usucꞌ y saꞌ ri na usucꞌ taj, riꞌ e pachaꞌjuna neꞌ cꞌa cutij utzꞌum. 14 Ri cowilajwaꞌim xew takal chique ri e nimaꞌk chic;jecꞌulaꞌ cꞌo cꞌutunic chupa Rutzij Upixab riDios xew quemajaw usucꞌ ri quetaꞌam saꞌri utz y saꞌ ri na utz taj chwach ri Dios yeylic quitakem cꞌu uꞌanic ri utz.

61 E uwariꞌche chojqꞌuiy chwach ri Dios,

na xew ta queꞌec kanaꞌoj chwi lo ri nabecꞌutunic puwi ri Cristo; waꞌ e cꞌutunicpuwi ri rokꞌotaxic tak can ri na jinta cu-tikoj ma xew cucꞌam lo camic, cꞌutunicpuwi ri cubulibal cꞌuꞌxaj chwach ri Dios,2 cꞌutunic puwi ri bautismo, cꞌutunic puwitak ri cacꞌul che ri Dios echiriꞌ raj wachre riglesia caquiya ri quikꞌab puwi junok,✡cꞌutunic puwi ri cꞌastajibal que ri ecam-inak y cꞌutunic puwi ri kꞌatbal tzij cuꞌanri Dios paquiwi ri ticawex pa ri qꞌuisbalkꞌij yey ri cubiꞌij Rire na jinta utakexic ecuꞌano.* 3 Cojqꞌuiy cꞌu riꞌ xew we ri Dioscuya kaqꞌuiyibal.

4 Ma we e cꞌo ri xquicoj ri Kꞌijsak jula-jok, lic xequiꞌcot rucꞌ ri sipanic re chilaꞌchicaj, e jun cucꞌ ri xquicꞌul ri SantowilajRuxlabixel ri Dios, 5 lic xucꞌul quicꞌuꞌxri Utzilaj Tzij re ri Dios y xquinaꞌ neruchukꞌab ri Dios ri lic cakꞌalajisax pasakil wi chikawach apanok; 6 yey we riquecaquesaj quib chirij ri Cristo, riꞌ na cayaꞌtajta chi chique caquitzelej quitzij y quet-zelej tanchi pa ri Kꞌijsak. Ma e pachaꞌquetajin tanchi che ucamisaxic Rucꞌajol riDios chwa ri cruz y caquiqꞌuixbesaj Rirechiwachil ruma ri caquiꞌano.

7Ma ri cꞌo quiqꞌuiyibal chwach ri Dios ejelaꞌ pachaꞌ rulew echiriꞌ cutzꞌubaj chi utzri jab catzakic. We xel cꞌu lo riꞌ ri ticoꞌn, rirutzil ucꞌuꞌx ri Dios cacꞌojiꞌ puwi wuꞌlew,

ma xuya ri cajawax chique ri xeticow re.8 Noꞌj we chwa rulew xew quel lo qꞌuix ytzacam, riꞌ na jinta cꞌana uchac chwachri Dios. Ruma cꞌu riꞌ, cakꞌat tzij puwiꞌ ychikawach apanok caporox uwach.

Lic jiquil uwach rubiꞌtisim ri Dios chike9 Hermanos ri lic cꞌax cannaꞌ alak, tob

cꞌu jewaꞌ ubiꞌxiquil canꞌan che alak, nu-jiquibam nucꞌuꞌx na esam ta ib alak chirijri Cristo y cꞌo alak pa ri be re colobetajic.10 Ri Dios lic jusucꞌ ma na cumescꞌutaj tari chomilaj chac ꞌanom alak pa rubiꞌ y rirutzil cꞌuꞌxaj cꞌutum alak chique ri quico-jom rubiꞌ, ma lic xenimaj alak y cꞌa catajinne alak che uꞌanic waꞌ woꞌora. 11 Yeyri cakaj riꞌoj e chijujunal alak chukꞌubejib alak che uꞌanic ri utz woꞌora y cꞌaechiriꞌ copon na rukꞌijol cacꞌul alak janipari oyeꞌem alak che ri Dios. 12 Muꞌan nealak xepu, e ꞌana alak ri utz jelaꞌ pachaꞌ ricaquiꞌan janipa ri lic cubul quicꞌuꞌx rucꞌ riDios y na capax ta quicꞌuꞌx che ri cꞌaxcꞌobicyey ruma cꞌu waꞌ caquicꞌul ri ubiꞌtisim lo riDios chique.

13 Ma echiriꞌ ri Dios xuꞌan rubiꞌtisinicche ri Abraham, xujiquibaꞌ uwach waꞌchupa rubiꞌ Rire ma na jinta chi junok máscꞌo uwach chwa Rire. 14 Jewaꞌ xubiꞌij che:Pakatzij wi lic catinꞌan bendeciry canqꞌuiyarisaj quiwach rawalcꞌoꞌal Gn.

22:16-17xchaꞌ.

15 Ri Abraham lic naj xroyeꞌej waꞌ rucꞌunimal ucꞌuꞌx y jecꞌulaꞌ xucꞌul rubiꞌtisim riDios che.

16Pakatzij wi ri ticawex echiriꞌ cꞌo caqui-jiquibaꞌ uwach, caquiꞌan pubiꞌ junok máscꞌo uwach chiquiwa rique; y jecꞌulaꞌ riꞌcaqꞌuis ronoje chꞌaꞌoj puwi ri xquijiquibaꞌuwach. 17 Jecꞌulaꞌ, ri Dios lic xraj xukꞌala-jisaj pa sakil wi na cujalcꞌatij ta ri xubiꞌijcan chique ri caquicꞌul rubiꞌtisim; e uwar-iꞌche lic xujiquibaꞌ uwach Ruchꞌaꞌtem.18 Rucꞌ cꞌu wa biꞌtisinic xujiquibaꞌ uwach,lic kꞌalaj na cajalcꞌatix ta rubiꞌtisim ri Dios,ma Rire na cuꞌan ta rakꞌubal. E uwariꞌcheriꞌoj ri karikom rutoꞌbal ri Dios, lic nimari-nak kacꞌuꞌx cakaꞌan ke che ri biꞌtisim canchike. 19 Ruma cꞌu cubul pan kacꞌuꞌx chewa biꞌtisim canok, oj tiquil chi utz y jiquil

✡ 6:2 Hch. 8:17; 19:6 * 6:2 Copon ri kꞌij echiriꞌ ri Dios cubiꞌij china chique cayaꞌiꞌ wi ri cꞌaslemal na jinta utakexicy china tak ri queyaꞌ pa ri camic na jinta utakexic. Ap. 20:11-15 † 6:19 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij e ri cubulpan kacꞌuꞌx che e jun “ancla”. Waꞌ e jun nimalaj chꞌichꞌ pachaꞌ ansuelo tzayal che ri barco. Echiriꞌ catzꞌir chupa ri yaꞌ,camukutaj pa ri sanyeb re cutacꞌabaꞌ ri barco. ✡ 6:19 Heb. 9:3-12

Page 317: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 6:20 314 Hebreos 7:18uwach ri kanimaꞌ,† ma lic cubul kacꞌuꞌxrucꞌ ri Jun oquinak cꞌa chilaꞌ chicaj chirijri telón chupa ri Luwar lic Santo.✡ 20 Waꞌe ri Jesús, ri xoc chilaꞌ kuma riꞌoj; y jecꞌulaꞌxujak pan ri kabe chaꞌ cojopon rucꞌ ri Dios.Jecꞌulaꞌ, ri Jesús xuꞌana Kajawal na jintautakexic cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios;xuꞌana cꞌu riꞌ pachaꞌ ri Melquisedec.✡

7Ri Jesús y ri Melquisedec

1 Waꞌ wa Melquisedec e rey re ri tina-mit Salem y aj chacunel chwach ri DiosKajawxel echiriꞌ ri Abraham tzelejinak lopa ri chꞌaꞌoj pa xuchꞌij wi quichukꞌab jujunreyes. Ecꞌu ri Melquisedec xuꞌcꞌulu panri Abraham y xutzꞌonoj ri rutzil ucꞌuꞌxri Dios puwiꞌ. 2 Tecꞌuchiriꞌ ri Abrahamxresaj rudiezmo che ri xuꞌchꞌaca lo pachꞌaꞌoj y xuya che ri Melquisedec. Ribiꞌaj Melquisedec queꞌelawi: “Rey Jusucꞌ”yey ri jun chic ubiꞌ e “Rey re Salem”,waꞌ queꞌelawi: “Rey re Utzil Chomal”.✡3 Na jinta xetaꞌmax paquiwi ruchu-ukawo paquiwi ri ratz-uchakꞌ ri Melquisedec;y na jinta ne xetaꞌmax puwi ri jekebal reo ri qꞌuisbal re rucꞌaslem. Na jinta cꞌuutakexic rire e aj chacunel chwach ri Diosjelaꞌ pachaꞌ Rucꞌajol ri Dios.

4 Chꞌobo pe alak puwi runimal uwachri Melquisedec, ma ri kamam Abrahamxresaj ne rudiezmo che ri xuꞌchꞌaca lopa chꞌaꞌoj y xuya che. 5 Pakatzij wi, rie aj chacunel pa Rocho Dios quebel lochiquixoꞌl ri e ralcꞌoꞌal can ri Leví. Ecꞌuri takanic utzꞌibam can ri Moisés cubiꞌijxew rique cꞌo paquikꞌab caquicꞌul chique ritinamit ri diezmo che ronoje ri cꞌo cucꞌ, tobri quekasanic e ralcꞌoꞌal can ri Abrahamjelaꞌ pachaꞌ ri quecꞌuluw re waꞌ. 6 Noꞌj riMelquisedec tob na e ta cuqꞌuil ri ralcꞌoꞌalcan ri Leví, xucꞌam rudiezmo ri Abraham,y xutzꞌonoj ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios puwi riAbraham, ri jun xꞌan ri biꞌtisinic che rumari Dios. 7Cꞌo cꞌumás uwach ri Melquisedecchwa ri Abraham ma konoje ketaꞌam wecꞌo junok cutzꞌonoj ri rutzil ucꞌuꞌx ri Diospuwi jun chic, riꞌ más cꞌo uwach chwari cacꞌuluw re waꞌ. 8 Ri ralcꞌoꞌal ri Leví,ri quecꞌuluw re ri diezmo pa ri RochoDios, rique e ticawex xa quecamic; noꞌj

ri Melquisedec cabiꞌx che pachaꞌ e juncꞌa cꞌaslic. 9 Pa ri takanic re ri Moisés,e ri ralcꞌoꞌal can ri Leví ri takal chiquequecꞌuluw re ri diezmo. Na rucꞌ ta cꞌuriꞌ, echiriꞌ ri Abraham xuya rudiezmo cheri Melquisedec, e pachaꞌ e ri Leví xuyarudiezmo che; 10 ma tob ri Leví cꞌamajaꞌne calaxic, e junam rucꞌ cꞌo chi rucꞌ ru-mam Abraham echiriꞌ xeꞌcꞌul pan ruma riMelquisedec. 11Chique ri e ralcꞌoꞌal ri Levíxyaꞌ wi ri quebuꞌan e aj chacunel pa RochoDios.* We ta e laꞌ casucꞌupitaj ri ticawexcuma rique, ¿saꞌ cꞌu cutikoj riꞌ cayactaj junchic aj chacunel chwach ri Dios pachaꞌ riMelquisedec, yey na e ta pachaꞌ ri Aarón,†ri jun ralcꞌoꞌal can ri Leví? 12Ma we ta cꞌojunok cacꞌojiꞌ aj chacunel pa Rocho Diosyey na e ta cuqꞌuil ri e ralcꞌoꞌal can riLeví, riꞌ lic chirajawaxic wi cajalcꞌatix ritakanic tzꞌibital can ruma ri Moisés puwichina ri takal che cuꞌan aj chacunel paRocho Dios. 13 Ecꞌu ri Kanimajawal, ri Juncachꞌaꞌt Ruchꞌaꞌtem ri Dios puwiꞌ,✡ Rirena e ta cuqꞌuil ri e ralcꞌoꞌal can ri Levípa quipetebem wi ri queniman chwachri altar re ri Dios. Ma Rire e cuqꞌuil riralcꞌoꞌal can ri Judá, yey na jinta junokchique rique xuꞌan aj chacunel pa RochoDios. 14 Ma lic kꞌalaj ri Kanimajawal e junchique ri e ralcꞌoꞌal can ri Judá y paquiwirique na jinta ne xuchꞌaꞌtibej can ri Moiséspuwi ri chac pa Rocho Dios. 15 Y waꞌ máscakꞌalajinic we cakamaj usucꞌ, ri Jun xcojicre cachꞌaw paquiwi ri ticawex, e pachaꞌ riMelquisedec. 16 Ma ri Jesús na xuꞌan taaj chacunel pa Rocho Dios jelaꞌ pachaꞌ ricubiꞌij ri takanic re ri Tzij Pixab; ma chupawaꞌ cakꞌalajin wi xew ri e ralcꞌoꞌal can riLeví quecojic e aj chacunel pa Rocho Dios,noꞌj Rire xcojic ruma ruchukꞌab rucꞌasle-mal na jinta casachaw uwach. 17Ma jewaꞌcubiꞌij ri Dios chwi Rire:Riꞌat na jinta utakexic catcꞌojiꞌic at waj

chac,ri catchꞌaw paquiwi ri ticawex chinuwach

Riꞌinjelaꞌ pachaꞌ ri Melquisedec✡ Sal. 110:4cachaꞌ.

18 Ecꞌu ri takanic paquiwi raj chacunelpa Rocho Dios na jinta chi cutikoj, mawaꞌ na jinta ucowil y na jinta uchukꞌab re

✡ 6:20 Sal. 110:4 ✡ 7:2 Gn. 14:17-20 * 7:11 Ri quichac raj chacunel pa Rocho Dios e caquicꞌut ri Tzij Pixab reri Dios chiquiwach ri tinamit, quechꞌaw chwach ri Dios paquiwi ri tinamit, quequicamisaj rawaj chwi raltar y caquicꞌultak ri kasaꞌn. † 7:11 Ri Aarón e nabe cajawal raj chacunel pa Rocho Dios echiriꞌ ri Dios xuya Rutzij Upixab che riMoisés. ✡ 7:13 Heb. 7:17 ✡ 7:17 Gn. 14:17-20

Page 318: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 7:19 315 Hebreos 8:9quebucolobej ri ticawex. 19 Ma na jintajunok cuꞌana jusucꞌ ruma ri takanic. Yeywoꞌora cꞌo ri más cubul pan kacꞌuꞌx che, yruma cꞌu riꞌ waꞌ, utz cojkib rucꞌ ri Dios.

20 Echiriꞌ ri Dios xuya che ri Jesúscachꞌaw paquiwi ri ticawex chwach Rire,e lic xujiquibaꞌ uwach ri xuꞌano. 21 Ma rijujun chic aj chacunel pa Rocho Dios xae cojotalic y na jinta cꞌo xjiquibax uwachchique. Noꞌj chwi ri Jesús lic cꞌo jiquibamuwach, ma chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, jewaꞌcubiꞌij:Ri Dios lic xujiquibaꞌ uwach ri xubiꞌij,y na cujecꞌ ta cꞌana rib che waꞌ wa xubiꞌij:

“Riꞌat na jinta utakexic catcꞌojiꞌic atwaj chac,

ri catchꞌaw paquiwi ri ticawex chin-uwach Riꞌin

jelaꞌ pachaꞌ ri Melquisedec.”✡ Sal.110:4

22 E uwariꞌche, ri Kanimajawal Jesucristoe xjiquiban uwach jun Tzij más cꞌo uwachchwa ri nabe.

23E tak ri jujun chic e aj chacunel pa Ro-cho Dios na quecowin taj, ma xa quecamicyey paquicꞌaxel rique quecanaj can jujunchic. Ruma laꞌ lic xebuꞌana e qꞌui. 24Noꞌj riJesús ruma na jinta utakexic rucꞌaslemal,na jinta cꞌu utakexic ri chac cuꞌano recachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios. 25 Rumacꞌuwaꞌ na jinta utakexic ri colobetajic cuyari Jesús chique ri quekib rucꞌ ri Dios rumaRire. Yey ruma na jinta utakexic rucꞌasle-mal, cꞌo pukꞌab xaki cachꞌaw lo paquiwiꞌchwach ri Dios.

26 E Rire ri Kajawal lic cajawax chikecachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios, ma xucꞌutjun binic lic jusucꞌ, na jinta cꞌana rakꞌubalxuꞌano, na jinta cꞌana umac, na xuꞌan tanere cucꞌ rajmaquib ywoꞌora yactal ukꞌij chi-laꞌ chicaj chwi ronoje tak ri uꞌanom ri Dios.27 Na cajawax ta cꞌu che Rire cuꞌan pachaꞌri xquiꞌan ri jujun chic cajawal raj chacunelpa Rocho Dios. Ma rique ri jujun kꞌij, nabena caquiya puwi raltar ri awaj ecamisamruma ri quimac rique, y cꞌa tecꞌuchiriꞌ,caquiya ri awaj ecamisam ruma ri quimacri tinamit. Noꞌj ri Jesús xa julaj xuya ribpa cꞌaxcꞌobic cuma conoje ri winak. 28Ecꞌuri takanic re ojertan catakan che cacojcajawal raj chacunel pa Rocho Dios. Yeytak wa cajawal xa e achijab y ruma riꞌ nacaquichꞌij ta uꞌanic ronoje Rutzij Upixab ri

Dios. Noꞌj woꞌora ri Dios xujiquibaꞌ uwach,Rucꞌajol e Kajawal cachꞌaw lo pakawiꞌ yeyna jinta cꞌu utakexic xew Rire cuꞌan chijusucꞌ y tzꞌakat janipa ri uyaꞌom ri Diospukꞌab.

8Ri cꞌacꞌ tzij

1 Ecꞌu rucꞌuꞌxibal wa cojtajin che ubiꞌx-iquil e waꞌ: Cꞌo ri Jun cachꞌaw pakawiꞌchwach ri Dios, waꞌ e ri Kajawal, ri xtzꞌuyiꞌpa ri luwar lic cꞌo uwach puwiquikꞌabri Dios, ri Nimalaj Takanel chilaꞌ chicaj.2 Cachꞌaw cꞌu pakawiꞌ chupa ri sakil Ro-cho Dios chilaꞌ chicaj; yey waꞌ e ri DiosKajawxel xꞌanaw re, na juna achi taj.

3 Conoje cꞌu ri cajawal raj chacunel paRocho Dios xecojic chaꞌ caquiya chwachraltar ri kasaꞌn y rawaj quecamisaxic.Jecꞌulaꞌ chirajawaxic cꞌo cuya ri Kajawalchwach ri Dios. 4 We ta cꞌa cꞌo ri Jesúsche ruwachulew, riꞌ na aj ta chacunel paRocho Dios, ma wara cꞌa e cꞌo aj cha-cunel caquikꞌatisaj ri kasaꞌn chwach ri Diospachaꞌ ri cubiꞌij ri takanic tzꞌibital canruma ri Moisés. 5 Yey ri chac caquiꞌanrique, xa e ucꞌaxwach y cꞌutubal re ricaꞌan chilaꞌ chicaj. Ma echiriꞌ xtak che riMoisés cuyac ri Rocho Dios xa caquiric,jewaꞌ xubiꞌij ri Dios che:Chawilapeꞌ, ri wocho cayaco, e chaꞌana

ronoje chejelaꞌ pachaꞌ ri xincꞌut chawach chwa wa

juyub Éx. 25:40xchaꞌ.

6 Noꞌj woꞌora ruchac ri Kajawal más utzchwa ri quichac raj chacunel pa RochoDios, ma ruma Rire ri Dios xuꞌan jun cꞌacꞌtzij kucꞌ riꞌoj. Yey chupa wa tzij cꞌobiꞌtisinic más chom chwa ri re ojertan.7We ta ecꞌu laꞌ lic tzꞌakat xel ri nabe tzij,*riꞌ pakatzij wi na cajawax tane juna cꞌacꞌtzij. 8Ma ri Dios xuya wa pixabanic chiquerutinamit, jewaꞌ xubiꞌij:¡Chitapeꞌ! cacha ri Dios Kajawxel.Copon na ri kꞌij echiriꞌ Riꞌin canꞌan jun

cꞌacꞌ tzijcucꞌ ri tinamit e aj Israel y cucꞌ ri

tinamit e aj Judá.†9 Yey waꞌ na je ta laꞌ pachaꞌ ri tzij xinꞌan

cucꞌ ri quichu-quikaw ojertan✡ 7:21 Gn. 14:17-20 * 8:7 Wa nabe tzij e ri xuꞌan ri Dios cucꞌ rutinamit Israel chwa ri juyub Sinaí. † 8:8Chwi lo ri takanic re ri Salomón, xquijach quib rutinamit ri Dios. Xebuꞌan queb; jun cabiꞌx “Israel” che y ri jun chic,“Judá”.

Page 319: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 8:10 316 Hebreos 9:12echiriꞌ nuchapom che ri quikꞌab,

xebenuwesaj lo Egipto.Pero rique na xquitakej ta ri tzij xinꞌan

cucꞌ;ruma cꞌu riꞌ, xebenuya canok, cacha

ri Dios Kajawxel.10Qꞌuisbal cꞌu re tak laꞌ la kꞌij,

e tzij waꞌ canꞌan cucꞌ ri tinamit Israel,cubiꞌij ri Dios Kajawxel:

Cancoj ri nutzijpixab pa quijolomy cantzꞌibaj pa canimaꞌ.

Ecꞌu Riꞌin quinuꞌan in qui Dios y riquequebuꞌan e nutinamit.

11 Yey na cajawax ta nenareꞌ cꞌo junokquebupixabaj

ri rachbiꞌil y ri ratz-uchakꞌ,jewaꞌ cubiꞌij chique: “Chawetaꞌmaj

uwach ri Dios Kajawxel.”Ma chupa laꞌ la kꞌij conoje quetaꞌam

nuwach Riꞌin,chinimaꞌk chichꞌutiꞌk.

12 Cancuy cꞌu quimacy na cacꞌun ta chi ne cꞌana chinucꞌuꞌx

ri na utz taj xquiꞌano Jer. 31:31-34xchaꞌ. 13 Echiriꞌ cabiꞌx “cꞌacꞌ tzij”, equeꞌelawi cꞌo jun kꞌij ri nabe xa quicꞌowic,ma janipa tak ri cuꞌan kꞌeꞌl y na jinta chiuchac, riꞌ catajin usachic uwach.

9Ri Rocho Dios che ruwachulew y ri cꞌo

chilaꞌ chicaj1Chupa cꞌu ri nabe tzij cꞌo takanic puwiꞌ

suꞌanic calokꞌnimax ukꞌij ri Dios pa junluwar santo wara che ruwachulew. 2 Xyaccꞌu jun nimalaj carpa “Tabernáculo”✡quecha che. Waꞌ quebupa uꞌanom. Ri nabeupa ja cabiꞌx “Luwar Santo” che. Chiriꞌ cꞌowi ri tzucꞌulibal akꞌ y cꞌo ri mexa pa cayaꞌwi ri pam yaꞌtal chwach ri Dios. 3Chirij cꞌujun telón cꞌo rucaꞌm upa ja cabiꞌx “Luwarlic Santo” che. 4 Chiriꞌ cꞌu riꞌ cꞌo jun altarre oro pa caporox wi incienso✡ y cꞌo ricaxa re ri tzij uꞌanom ri Dios cucꞌ rutinamityey wa caxa chꞌukum rij rucꞌ oro. Chupacꞌu ri caxa cꞌo jun xaro re oro cꞌo manáchupa, cꞌo ri bara re ri Aarón, waꞌ e ribara xtuxic y cꞌo ri jutak peraꞌj abaj pa

xtzꞌibax wi ri takanic re ri tzij uꞌanom riDios cucꞌ rutinamit.✡ 5Puwi cꞌu ri caxa cꞌoqueb quicꞌaxwach querubines lic quewonrucꞌ ruchomalil ri Dios; yey rucꞌ ri quixicꞌquichꞌukum uwiꞌ ri luwar re cuybal mac.*Pero woꞌora na cojchꞌaꞌt ta chi más puwiwaꞌ.

6 Jecꞌuriꞌlaꞌ uꞌanom ronoje waꞌ. Chupacꞌu ri nabe upa ja re ri Rocho Dios quebocraj chacunel chaꞌ caquilokꞌnimaj ukꞌij riDios. 7 Noꞌj chupa cꞌu rucaꞌm upa ja, xewcoc bi ri cajawal raj chacunel pa RochoDios, yey waꞌ xa julaj cuꞌan pa ri junab.Echiriꞌ coc bi, rucꞌaꞌam bi quiquiqꞌuel awajre cuꞌyaꞌa pucꞌaxel rumac rire y pucꞌaxeltak ri mac na uꞌaniquil taj caquiꞌan ritinamit. 8 Rucꞌ cꞌu waꞌ ri SantowilajRuxlabixel ri Dios e cucꞌut chike: Xalokꞌ cꞌacꞌo wa nabe upa ja, e queꞌelok na utz tajchique ri ticawex queboc chupa ri Luwarlic Santo,† ma cꞌamajaꞌ cakꞌalajinic suꞌanicutz queboc chwach ri Dios. 9 Ronoje waꞌe jun cꞌutubal chike riꞌoj wakꞌij ora, rikasaꞌn y rawaj ecamisam chwa raltar nacuꞌan ta jusucꞌ che ri quibinic quisilabicri quelokꞌniman ri Dios rucꞌ waꞌ; ma tobcaquiꞌan riꞌ, cꞌa caquinaꞌ chiquicꞌuꞌx cꞌoquimac. 10 Ma wa takanic puwi saꞌ ricatijic y ri cakumic y puwi saꞌ ri caꞌanic rejoskꞌiquil, xew xurik uchac xalokꞌ cꞌamajaꞌcopon rukꞌijol echiriꞌ ronojewaꞌ cajalcꞌatixruma ri Dios rucꞌ ri más utz.

Ruquiqꞌuel ri Cristo caresaj ri mac11 Rucꞌ ri Cristo cape wi ronoje ri utz

cakacꞌul riꞌoj, ma woꞌora e Rire ri Kajawalcachꞌaw pakawiꞌ pa ri Rocho Dios chilaꞌchicaj. Yey waꞌ wa Rocho Dios más nimy más tzꞌakat chwa ri xuꞌan ri Moiséschupa ri luwar catzꞌintzꞌotic, ma na achi-jab ta ri xeyacaw re y na re tane warache ruwachulew. 12 Ri Cristo xa jumulxoc chupa ri Luwar lic Santo chaꞌ cuyacolobetajic na jinta utakexic chike. Xuꞌancꞌu waꞌ na ruma ta quiquiqꞌuel capruxmamaꞌib o toroꞌib, ma e ruma ruquiqꞌuelRire.

✡ 9:2 Éx. 26:1-30 ✡ 9:4 Éx. 30:1-6 ✡ 9:4 Dt. 10:1-5 * 9:5 Puwi wa caxa camacꞌamoꞌx ri quicꞌ re awajecamisam echiriꞌ catzꞌonox cuybal quimac tak ri ticawex chwach ri Dios. Lv. 16:14 † 9:8 Raj chacunel pa RochoDios xquiporoj incienso y xquiya kasaꞌn chupa ri nabe upa ja re ri Rocho Dios, pero na utz ta queboc chupa rucaꞌm upaja, waꞌ e ri Luwar lic Santo. Ma xew takal che ri cajawal raj chacunel coc chupa yey xa julaj cuꞌan waꞌ pa ri junab. Noꞌjwoꞌora ri Cristo e ri Kajawal cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios chilaꞌ chicaj, y ruma cꞌu Rire utz cojoc chwach ri Dios.Heb. 10:19-20 ‡ 9:13 Pa ri Tzij Pixab re ojertan cubiꞌij cuꞌan chꞌul juna ticawex we cuchap juna animaꞌ o cataqꞌuiꞌpuwi juna mukubal. Nm. 19:16

Page 320: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 9:13 317 Hebreos 10:513 Ri nabe tzij cubiꞌij we juna ticawex

xuchꞌulaj rib ruma ri xuchapo,‡ cajawaxrujoskꞌiquil; camacꞌamoꞌx cꞌu puwi rirequiquiqꞌuel toroꞌib y caprux mamaꞌibecamisam✡ y chaaj re juna baquilo xporoxchwi raltar,✡ chaꞌ cuꞌan tanchi chom yjecꞌulaꞌ utz coc pa ri Rocho Dios.

14 We cuꞌan cꞌu riꞌ waꞌ ruquiqꞌuel junaawaj, ¡macꞌuwariꞌ ruquiqꞌuel ri Cristo!Ma ruma ri Ruxlabixel ri Dios na jintautakexic, ri Cristo, ri na jinta cꞌana umac,xuya rib pa camic chwach ri Dios chaꞌ jelaꞌcujoskꞌij ri kanimaꞌ che ri mac, ri cucꞌamlo kꞌatbal tzij re camic pakawiꞌ. Jecꞌulaꞌruma ri Cristo cakanaꞌ chikacꞌuꞌx na jintachi kamacyutz cꞌu riꞌ cakalokꞌnimaj ri Dioscꞌaslic.

15 Ruma cꞌu riꞌ laꞌ, ri Cristo e cacꞌamawkawach chwach ri Dios chupa ri cꞌacꞌ tzij.Yey ruma rucamic, cꞌo cuybal mac chiqueri xemacun chuxeꞌ ri nabe tzij,§ chaꞌ jelaꞌconoje ri ebusiqꞌuim ri Dios caquicꞌul nari ubiꞌtisim Rire chique yey waꞌ na jintautakexic. 16Wa jun cꞌacꞌ tzij e pachaꞌ junatzij cutzꞌibaj junok chaꞌ cubiꞌij china takquecanaj can rucꞌ rubitak re we xcamic.Yey chaꞌ utz caꞌan ri tzꞌibital canok, licchirajawaxic wi nabe na cakꞌalajisaxic wecaminak chi ri xtzꞌiban re ri wuj. 17Ecꞌu watzij cajiquiꞌ uwach xewwe xcam ri xtzꞌibanre, yey we ri xtzꞌiban re cꞌa cꞌaslic, riꞌ cꞌa-majaꞌ utz cajiquiꞌ uwach waꞌ. 18 Jenelaꞌ rinabe tzij xjiquiꞌ lo uwach rucꞌ quiquiqꞌuelawaj ecamisam. 19 Ma ri Moisés nabena xubiꞌij ronoje ri takanic re ri TzijPixab chique conoje ri tinamit; tecꞌuchiriꞌxucꞌam lana cak y rucꞌ jun ukꞌab cheꞌre hisopo, xuchukꞌ chupa ri quiquiqꞌueltoroꞌib y caprux mamaꞌib ecamisam yeywaꞌ cojotal yaꞌ chwach. Tecꞌuchiriꞌ xu-macꞌamaꞌ puwi ri libro re ri Tzij Pixab ypaquiwi conoje ri ticawex. 20 Tecꞌuchiriꞌxubiꞌij chique: «E quicꞌ waꞌ cujiquibaꞌuwach ri tzij uꞌanom lo ri Dios iwucꞌ»✡xchaꞌ. 21 Yey pachaꞌ cꞌu ri xuꞌan cheri libro, jecꞌulaꞌ xumacꞌamaꞌ quiquiqꞌuelawaj chupa ri Rocho Dios y puwi ronojeri cachapabexic re calokꞌnimax ri Dios.✡22 Ma chupa ri tzijpixab tzꞌibital canok,cubiꞌij lic qꞌui tak ri joskꞌinic caꞌan rucꞌ riquiquiqꞌuel rawaj, yey na jinta cꞌu cuybalmac we na caturuw tana ri quiquiqꞌuel

rawaj ecamisam.✡23Xajawax cꞌut jelaꞌ ri joskꞌinic xꞌan che

tak ri cachapabexic re calokꞌnimax ri Dios,ri xa e ucꞌaxwach tak ri cꞌo chilaꞌ chicaj.Yey ri joskꞌinic re chilaꞌ chicaj más ne licutz chwa ri caꞌan xa rucꞌ ri quiquiqꞌuelrawaj ecamisam chwach raltar wara cheruwachulew. 24Ma ri Rocho Dios pa xoc wiri Cristo na e ta ri ꞌanom cuma ticawex, mari re ruwachulew xa e ucꞌaxwach ri sakilRocho Dios cꞌo chilaꞌ chicaj; ecꞌu Rire xocchilaꞌ chaꞌ cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios.

25 Ri Cristo xa julaj xuya rib pa camicy xopon cꞌu chilaꞌ chicaj chwach ri Dios.Noꞌj ri cajawal raj chacunel pa Rocho Diosronoje junab coc chupa ri Luwar lic Santore cuꞌyaꞌa chwach ri Dios ri quicꞌ na riꞌretaj. 26We ta chirajawaxic waꞌ che ri Cristo,uqꞌuiyal laj tane riꞌ uyaꞌom rib Rire pacamic chwi lo ri jekebal re ruwachulew;noꞌj woꞌora chupa wa qꞌuisbal kꞌij xa julajxuya rib pa camic chaꞌ xa jumul caresaj rimac. 27 Lic cꞌu jiquibam chi uwach conojeri ticawex xa julaj quecamic, tecꞌuchiriꞌcape ri kꞌatbal tzij paquiwiꞌ. 28 Jecꞌulaꞌ riꞌ,ri Cristo xa julaj xuya rib pa camic chaꞌjelaꞌ caresaj ri quimac uqꞌuiyal ticawex.Noꞌj echiriꞌ cacꞌun tanchic, na re ta chicoꞌlcam ruma ri mac que ri winak, ma e requebucolobej conoje ri coyeꞌem Rire.

10Ri quicꞌ que rawaj na caresaj ta ri mac

1 Ri takanic xuya ri Dios che ri Moisésna e ta ri sakil beyomalil cayaꞌiꞌ chikawachapanok, ma xa e ucꞌaxwach. Yey watakanic na jinta uchukꞌab re cuꞌan chomche ri canimaꞌ ri ticawex, ri caquicojquib chwach ri Dios cuma rawaj ecamisamchwa raltar chujujunal junab. 2 Ma weta wa takanic asu cuchomaj ri canimaꞌ riquelokꞌniman ri Dios, riꞌ na caquiya tachi chwach ri Dios rawaj ecamisam, macaquinaꞌ cꞌu riꞌ chiquicꞌuꞌx na jinta chiquimac. 3 Noꞌj na je ta laꞌ uꞌanom, maechiriꞌ ri ticawex chujujunal junab caquiyachwach ri Dios rawaj ecamisam, waꞌ ecucuxtaj chique cꞌo quimac chwach ri Dios.4 Ma ri quiquiqꞌuel toroꞌib y caprux ma-maꞌib na jinta uchukꞌab re caresaj ri mac.

5E uwariꞌche ri Cristo echiriꞌ ya cape cheruwachulew, jewaꞌ xubiꞌij che ri Dios:

✡ 9:13 Lv. 15:31; 16:15-16 ✡ 9:13 Nm. 19 § 9:15 Ri nabe tzij e ri xuꞌan ri Dios cucꞌ rutinamit Israel chwa rijuyub Sinaí. ✡ 9:20 Éx. 24:8 ✡ 9:21 Lv. 8:15 ✡ 9:22 Lv. 17:11

Page 321: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 10:6 318 Hebreos 10:29Ri lic caꞌaj la na e ta rawaj ecamisam chwa

raltar rucꞌ tak ri kasaꞌn;e uwariꞌche xchꞌob la caya la ri nucuerpo

chaꞌ e canya waꞌ chiwach la.6Yey na xucꞌul ta cꞌuꞌx la ri kasaꞌn re awaj

eporom chwi raltary ri ecamisam re cuybal mac.

7 Ruma cꞌu waꞌ ximbiꞌij: Lal Dios, riꞌ in cꞌoRiꞌin

re coꞌlnuꞌana janipa ri rajawal cꞌuꞌx la,jelaꞌ pachaꞌ ri tzꞌibital panuwiꞌ Riꞌin

pa ri Chꞌaꞌtem la Sal. 40:6-8xchaꞌ. 8 Nabe cubiꞌij: «Ri Dios na xcha taucꞌuꞌx che tak rawaj ecamisam chwa raltary tak ri kasaꞌn y rawaj eporom chwi raltary tak rawaj ecamisam re cuybal mac.»Ecꞌu tak waꞌ na xucꞌul ta ucꞌuꞌx tob e neRire xtakan che uꞌanic waꞌ. 9 Tecꞌuchiriꞌxubiꞌij: «Riꞌ in cꞌo Riꞌin re coꞌlnuꞌana janipari rajawal ucꞌuꞌx ri Dios.» Ri queꞌelawi equel ri caꞌan ojertan re quecamisax awajchwach ri Dios y pucꞌaxelwaꞌ e catiquiꞌ canri xuꞌan ri Cristo. 10 Jecꞌulaꞌ ri KanimajawalJesucristo e xuꞌan ri rajawal ucꞌuꞌx ri Diosechiriꞌ xuꞌan jusucꞌ chike ruma xuya ru-cuerpo pa camic; yey waꞌ xa julaj xuꞌanoma na cajawax taj cuꞌan tanchic.

11 Pakatzij wi juna aj chacunel pa Ro-cho Dios ronoje kꞌij xaki e cuꞌan ruchac yquebucamisaj cꞌu rawaj chwa raltar, tobwaꞌ na caresaj ta cꞌana ri mac. 12 Noꞌj riCristo xa julaj xuya rib pa camic ruma rimac; tecꞌuchiriꞌ xeꞌtzꞌula puwiquikꞌab riDios. 13 Y chwi cꞌu lo riꞌ laꞌ, e royeꞌemqueyaꞌ na xeꞌrakan Rire ri tzel quebilowre. 14 Ruma cꞌu xa julaj xuya rib pa camic,xa jumul xuꞌan jusucꞌ chique ri quiyaꞌomquib pukꞌab ri Dios. 15 Yey ri SantowilajRuxlabixel ri Dios cujiquibaꞌ uwach waꞌchike, ma nabe na cubiꞌij:16 E tzij waꞌ canꞌan cucꞌ ri nutinamit

chupa tak laꞌ la kꞌij:Cancoj ri nutzijpixab pa canimaꞌ

y cantzꞌibaj pa quijolom, cacha ri DiosKajawxel. Jer. 31:33

17 Tecꞌuchiriꞌ cubiꞌij:Y na cacꞌun ta chi cꞌana chinucꞌuꞌx ri

quimacy ri na utz taj xquiꞌano Jer. 31:34

cachaꞌ. 18 Jecꞌuriꞌlaꞌ, we ri mac cuytajinakchic, riꞌ na cajawax ta chic cacamisax awajchwa raltar re caresaj ri mac.

Lic chirajawaxic wi cakachukꞌubej kibchwach ri Dios

19 E uwariꞌche hermanos, woꞌora yaꞌ-tal chike cojoc chupa ri Luwar lic Santoruma ruquiqꞌuel ri Kanimajawal Jesu-cristo. 20 Ruma cꞌu ri Cristo, yaꞌtal juncꞌacꞌ cꞌaslemal chike y cꞌo koquibal chwachri Dios, yey wa cꞌacꞌ oquibal e ri Cristo.Echiriꞌ Rire xuꞌan ticawex y xcam chwari cruz, e xresaj ri kꞌatibal, ri na xuya taluwar cojopon chwach ri Dios. E pachaꞌri telón cꞌo pa Rocho Dios, ri na cuyata luwar chique ri ticawex queboc pa riLuwar lic Santo. Yeywaꞌ xrichꞌrobic echiriꞌxcam ri Cristo.✡ 21 Ecꞌu woꞌora cꞌo riKajawal lic nim ukꞌij, ri cachꞌaw pakawiꞌchwach ri Dios yey catakan pakawiꞌ ri ojutinamit ri Dios.* 22 E uwariꞌche chojkibchwach ri Dios rucꞌ ronoje kanimaꞌ y rucꞌri cubulibal kacꞌuꞌx tiquil chi utz, ma cunaꞌkacꞌuꞌx na jinta chi kamac ruma joskꞌitalri kanimaꞌ che ri na utz taj, jelaꞌ pachaꞌri kacuerpo echiriꞌ chꞌajtal chi rucꞌ chomi-laj yaꞌ.† 23 E kajiquibam uwach cakacꞌuljanipa rubiꞌtisim ri Dios; lic chojtiquilacꞌu jusucꞌ che ri cubulibal kacꞌuꞌx puwi rikoyeꞌem che ri Dios, ma Rire na cujalcꞌatijta rubiꞌtisinic uꞌanom chike. 24 Katzucujcꞌut suꞌanic cakatoꞌ kib chikibil kib chaꞌjelaꞌ canimar ri rutzil kacꞌuꞌx y ri utzilajchac cakaꞌano. 25 Makaꞌan keꞌoj pachaꞌri caquiꞌan jujun, ri cokꞌotam caquimolquib kucꞌ re cakalokꞌnimaj ukꞌij ri Diosy re cakanimarisaj kacꞌuꞌx chikawach; rikaꞌanaꞌ e más kapixabaj kib chikawachwoꞌora, ma ketaꞌam rucꞌunibal ri Kanima-jawal Jesucristo lic xa nakaj chi cꞌo lo wi.

Makesaj kib chirij ri Cristo26 We e laꞌ lic xkamaj usucꞌ ri Kꞌi-

jsak puwi ri Cristo, yey na rucꞌ ta cꞌuriꞌ, lic uꞌaniquil wi cojmacun chirij Rire,makachꞌob cꞌu riꞌ, cꞌa cꞌo cayaꞌiꞌ chwach riDios re caresaj ri kamac. 27Mawee cakaꞌanwaꞌ, riꞌ catewun chi ne pakawiꞌ runimalkꞌatbal tzij xibibal uwach y ri akꞌ cajinowicpa queyaꞌ wi conoje ri tzel caquil ri Dios.28Echiriꞌ cꞌo junok cupalajij ri Tzij Pixab reri Moisés, yey we e cꞌo cꞌu caꞌib oxibok xe-bilow re, riꞌ asu cacamisaxic.✡ 29 Jecꞌulaꞌ,we cꞌo junok cucꞌak bi ukꞌij Rucꞌajol ri Dios,

✡ 10:20 Mt. 27:51; Mr. 15:38; Heb. 6:19; 9:3-12 * 10:21 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “catakan puwi ri Rocho Dios”.Pa ri chꞌaꞌtem griego ri chꞌaꞌtem “rocho” na xew ta e queꞌelawi “ri ja”, ma también queꞌelawi ri ejekel chupa. Heb. 3:6† 10:22 Waꞌ e queꞌelawi echiriꞌ xkacꞌul ri bautismo, xkaya can ri kꞌeꞌl kabinic. Ef. 5:26; 1 P. 3:21 ✡ 10:28 Dt. 17:6;19:15

Page 322: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 10:30 319 Hebreos 11:8cuꞌan pachaꞌ na jinta uchac che ruquiqꞌuelri Kanimajawal Jesucristo y tzel cachꞌaꞌtne chirij ri Ruxlabixel ri Dios ¿na cucꞌulta neba unimal cꞌaxcꞌobic ruma cuꞌan waꞌ?Ma ruquiqꞌuel ri Kanimajawal e cujiquibaꞌri tzij uꞌanom ri Dios kucꞌ y cuꞌan jusucꞌchike; yey ri Ruxlabixel ri Dios e cayaꞌw riunimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios chike. 30 Mariꞌoj ketaꞌam china ri xubiꞌij waꞌ:Panukꞌab Riꞌin cꞌo wi cankꞌat tzij

paquiwi ri quebanaw re ri na utz taj;In cꞌu riꞌ ri quinꞌanaw ucꞌaxel chique Dt.

32:35xcha ri Dios Kajawxel. Yey jewaꞌ tanchicubiꞌij:E ri Dios cakꞌataw tzij puwi rutinamit Dt.

32:36; Sal. 135:14cachaꞌ. 31 ¡Lic cꞌu xibibal uwach che junokwe ruma cupetisaj royowal ri Dios cꞌaslic,catzak pukꞌab Rire!

32 Cꞌuna cꞌu chicꞌuꞌx alak, echiriꞌ cꞌacꞌxcꞌul alak ri Kꞌijsak, lic xcuy alak rucꞌunimal cꞌuꞌxaj ri cꞌaxcꞌobic xicꞌowibej alakruma cojom alak rubiꞌ ri Cristo. 33 Jutak lajcꞌu riꞌ, cꞌo ri xquichꞌamij alak y lic xquiꞌancꞌax che alak chiquiwach ri winak; jutak lajchic e ne ralak xyaꞌ ib alak che quitoꞌic riquebicꞌow chupa waꞌ wa cꞌaxcꞌobic. 34 Liccꞌu xjuchꞌ caꞌn cꞌuꞌx alak chique ri e cꞌo pacárcel. Yey echiriꞌ xmaj ne ri bitak e alak,rucꞌ quiꞌcotemal xchꞌij alak waꞌ. Ronojetak waꞌ xcuy alak ma etaꞌam alak chilaꞌchicaj cꞌo wi ri biꞌtisim che alak y waꞌ e nemás utz chwa ri xa re ruwachulew, ma etak ri cꞌo chilaꞌ chicaj lic cacowinic.

35 E uwariꞌche lic maya can alak ri cubu-libal cꞌuꞌx alak rucꞌ ri Dios, ma laꞌ la cubu-libal cꞌuꞌxaj cucꞌam lo unimal rajil ucꞌaxelche alak. 36Lic cꞌu chirajawaxic cachꞌij alakri cꞌaxcꞌobic cape pawiꞌ alak rucꞌ unimalcꞌuꞌxaj, chaꞌ echiriꞌ ꞌanom chi alak janipari rajawal ucꞌuꞌx ri Dios, cacꞌul na alak ru-biꞌtisim lo Rire che alak. 37Ma Ruchꞌaꞌtemri Dios jewaꞌ cubiꞌij:Xa jubikꞌ chi caraj, yey ri Jun cacꞌunic,

cacꞌun na y na camayin taj.38 China cꞌu ri lic jusucꞌ chinuwach,

riꞌ cꞌo ucꞌaslemal ruma ri cubulibalucꞌuꞌx wucꞌ.

Yey we xresaj rib che ri cubulibal ucꞌuꞌxwucꞌ;

Riꞌin na quinquiꞌcot ta chi rucꞌ Hab.2:3-4

cachaꞌ. 39 Konoje cꞌu riꞌoj, na oj ta cuqꞌuilri caquesaj quib chirij ri Cristo y xa casachquiwach, ma e oj cuqꞌuil ri caquicꞌul ricꞌaslemal na jinta utakexic ruma cubulquicꞌuꞌx rucꞌ Rire.

11Ri cubulibal cꞌuꞌxaj rucꞌ ri Dios

1 Ecꞌu ri cubulibal cꞌuꞌxaj rucꞌ ri Diosqueꞌelok e lic cakajiquibaꞌ uwach cakacꞌulri koyeꞌem che Rire. Ruma ri cubulibalkacꞌuꞌx, kacojom lic cꞌolic janipa ri cukꞌala-jisaj ri Dios chike, tob waꞌ na quilitaj taj.

2 Lic chom ri xtataj puwi ri quibinicquisilabic ri katiꞌ-kamam ojertan ruma ricubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios.

3 Ruma ri cubulibal kacꞌuꞌx, ketaꞌam riDios xchꞌawic y rucꞌ cꞌu ruchꞌaꞌtem xuꞌanronoje ri cꞌolic,✡ma ronoje ri cakil woꞌoraupetebem lo che ri na quilitaj ta uwach.

4 Ri Abel, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx, xuyachwach ri Dios jun kasaꞌn más utz chwarukasaꞌn ri Caín. Ruma laꞌ, ri Dios jusucꞌxril rubinic usilabic y xucꞌul cꞌu rukasaꞌn.Tob cꞌu caminak chi ri Abel, cꞌa cachꞌaꞌt newoꞌora kucꞌ ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx.✡

5 Ri Enoc, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌri Dios, xcꞌam bi chucꞌasliquil chilaꞌ chicajy na xricꞌowibej ta ri camic. Ecꞌu rucuerpona xrikitaj taj, ma e ri Dios xucꞌam bi. Yeyri Enoc echiriꞌ cꞌa cꞌo ne che ruwachulew,lic chom xilitaj rubinic usilabic chwach riDios.✡ 6 Noꞌj e junok na jinta cubulibalucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, riꞌ na cucꞌul ta cꞌanaucꞌuꞌx ri Dios janipa ri cuꞌan chwach. Mae junok caraj cakib rucꞌ ri Dios, lic chira-jawaxic cucojo ri Dios cꞌolic y cucojo Rirecuya rajil ucꞌaxel chique ri quetzucuw re.

7Ri Noé, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ riDios, xucojo echiriꞌ xbiꞌx che ruma ri Diossaꞌ tak ri catajin lok, tob ne waꞌ cꞌamajaꞌcuꞌanaꞌ. Xutakej cꞌu ri xubiꞌij ri Dios chey xuꞌan ri nimalaj barco re quebucolobejrufamilia chupa. Yey ruma wa cubulibalcꞌuꞌxaj xucꞌutu, xkꞌalajin cꞌu ri quimac rina quicojom ta utzij ri Dios y xpe cꞌukꞌatbal tzij paquiwiꞌ. Ecꞌu riꞌ ri Noé rumaxcubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, e xucꞌul ri utzcuya ri Dios chique ri e jusucꞌ chwach rumari cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ.

8 Ri Abraham, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx,echiriꞌ xsiqꞌuix ruma ri Dios, xucoj tzij yxeꞌec chupa ri luwar ubiꞌtisim ri Dios che.Xel cꞌu bi pa rutinamit, tob na retaꞌam taj

✡ 11:3 Sal. 33:6, 9 ✡ 11:4 Gn. 4:3-7 ✡ 11:5 Gn. 5:24

Page 323: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 11:9 320 Hebreos 11:29

pa queꞌec wi. 9 Ruma ri cubulibal ucꞌuꞌxrucꞌ ri Dios, ri Abraham xeꞌjekela pa riluwar ubiꞌtisim ri Dios che, tob rire naaj ta chilaꞌ. Na xcꞌojiꞌ ta chupa juna ja;xa xjekiꞌ xeꞌ tak carpa, y jelaꞌ xquiꞌan riIsaac y ri Jacob, ma e ne jun rique xquicꞌulri ubiꞌtisim lo ri Dios chique. 10 Ecꞌu riAbrahamroyeꞌem ri jun tinamit tzꞌakom lochi utz, yey wa tinamit e ri Dios xchꞌobowre y xyacaw re.

11 Rixok Sara, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌxrucꞌ ri Dios, tob lic nimalaj winak chic y nautz tane calanic, xyaꞌtaj che xalax jun ralabma xucojo ri Dios lic e cuꞌana na janiparubiꞌtisim che. 12 Jecꞌulaꞌ ri Abraham, tobne xa nakaj chi cꞌo wi lo rucamic, xalaxrucꞌajol. Yey tak ri ralcꞌoꞌal rire lic xeqꞌui-yar quiwach, xebuꞌana lic e qꞌui pachaꞌ riquiqꞌuiyal ri chꞌumil e cꞌo che ruwa caj ypachaꞌ ri sanyeb cꞌo chuchiꞌ ri mar, ri nautz taj cajilaxic.

13 Conoje waꞌ xecamic echiriꞌ cꞌama-jaꞌ caquicꞌul janipa rubiꞌtisim lo ri Dioschique. Ruma cꞌu lic xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌri Dios, e pachaꞌ xquil pan waꞌ y lic xe-quiꞌcot rucꞌ tak ri xquil apanok. Y rucꞌwaꞌ, xquikꞌalajisaj rique na e ta aj warache ruwachulew, xa ebicꞌowel. 14 Yeyri caquikꞌalajisaj waꞌ, caquicꞌutu quetajinche utzucuxic jun quitinamit pa quejekiꞌwi. 15We ta e laꞌ cꞌa caquichꞌob rakan puwiri tinamit pa xebel lo wi, riꞌ lic paquikꞌabcꞌo wi quetzelej tanchi chilaꞌ. 16Noꞌj riquee xcaj jun quitinamit lic junwi, waꞌ e ri junchomilaj tinamit chilaꞌ chicaj. E uwariꞌche,ri Dios na caqꞌuix ta che cabiꞌx che e Diosque rique, ma uyijbam chi jun quitinamitlic chom chilaꞌ chicaj.

17 Ecꞌu ri Abraham, ruma ri cubulibalucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, echiriꞌ xcꞌam upa,xucꞌam bi rucꞌajol Isaac re cucamisaj chwiraltar, tob xew ne ucꞌajol riꞌ yey puwi rireuꞌanom ri biꞌtisinic ri Dios echiriꞌ jewaꞌxubiꞌij canok: 18 «Xew che racꞌajol Isaaccaquipetebej wi lo rawalcꞌoꞌal»✡ xchaꞌ.19Xuya cꞌu ranimaꞌ rucꞌajol ma lic retaꞌamri Dios cꞌo uchukꞌab re cucꞌastajisaj lori Isaac chiquixoꞌl ri ecaminak, y echiriꞌri Dios xuya tanchi che, e pachaꞌ xucꞌultanchi rucꞌajol chiquixoꞌl ri ecaminak.

20 Ri Isaac, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌxrucꞌ ri Dios, echiriꞌ xebuꞌan bendecir riJacob y ri Esaú, xujiquibaꞌ uwach chomtak sipanic cuya ri Dios chique chwachapanok.✡ 21 Jecꞌulaꞌ, ri Jacob ruma ri cubu-libal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, echiriꞌ xa nakajchi cꞌo wi rucamic, xebuꞌan can bendecirri queb ucꞌajol ri José, xutzꞌonoj chom taksipanic re ri Dios paquiwiꞌ chiquijujunal ylic xulokꞌnimaj ukꞌij ri Dios e riꞌ yuxul chwiruchꞌamiꞌy.✡

22 Ri José, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌri Dios, echiriꞌ xa nakaj chi cꞌo wi rucamic,xukꞌalajisaj cꞌo jun kꞌij raj Israel quebelbi chupa ri tinamit Egipto chaꞌ quetzelejtanchi pa ri luwar ubiꞌtisim ri Dios chique.Y xtakan cꞌu canok saꞌ caꞌan che rubakilechiriꞌ quebel bi, ma xraj camukiꞌ rubakilchilaꞌ.✡

23 Ruchu-ukaw ri Moisés, ruma ri cubu-libal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, xquewaj riMoisés oxib icꞌ, ma xquilo lic chomilaj acꞌa.Na xquixiꞌij ta cꞌu quib che ri takanic reri rey echiriꞌ xutak quicamisaxic conoje riraltak co alabo e aj Israel.✡

24 Ri Moisés, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌxrucꞌ ri Dios, echiriꞌ xnimaric na xraj tachic cabiꞌx che e ralab rumiꞌal ri faraón,ri rey re Egipto. 25 Xuchaꞌ cꞌu ri cutijcꞌax junam cucꞌ rutinamit ri Dios* chwari cacꞌojiꞌ chupa rukusil ri mac, ma waꞌxa quicꞌowic. 26 Ecꞌu ri beyomalil más cꞌouwach chwach rire e ri cachꞌamixic pachaꞌxꞌan che ri Cristo, na e ta tak ri beyomalilre Egipto; ma runaꞌoj e cꞌo pan puwi ri rajilucꞌaxel cuya ri Dios che chwach apanok.27Ruma cꞌu ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios,xel bi Egipto y na xuxiꞌij ta cꞌana rib chwari royowal ri rey. Ecꞌu ri xuꞌano e licxuchukꞌubej rib che ri cuꞌano, ma e pachaꞌlic cutzutzaꞌ chi pan uwach ri Dios, tobRire na quilitaj ta uwach. 28 Ruma cꞌu ricubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, e xuꞌan ri xtakche; xuyijbaꞌ ri nimakꞌij Pascua y xtakanche casokꞌ uquiqꞌuel bexex che tak ruchiꞌja chaꞌ echiriꞌ quicꞌow ru ángel ri Dios, nacucamisaj ta can ri nabe calcꞌoꞌal ri e ajIsrael.✡

29 Ri tinamit Israel, ruma ri cubulibalquicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, xebicꞌow chupa ri

✡ 11:18 Gn. 21:12 ✡ 11:20 Gn. 27:27-29, 39-40 ✡ 11:21 Gn. 48 ✡ 11:22 Gn. 50:24-25; Éx. 13:19✡ 11:23 Éx. 1:22–2:2 * 11:25 Rumiꞌal ri rey re Egipto xuqꞌuiyisaj ri Moisés y xuꞌan ralab che. Ruma cꞌu waꞌ lic cꞌouwach ri Moisés, pero echiriꞌ xnimaric xuya can waꞌ chaꞌ e cuꞌan jun cucꞌ rutinamit ri Dios, tob rique na jinta quiwachma xa e aj chac paquikꞌab ri tinamit Egipto. Éx. 2:10-12 ✡ 11:28 Éx. 12:21-30

Page 324: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 11:30 321 Hebreos 12:7mar Rojo echiriꞌ waꞌ xjakataj upa y e laꞌpa chakiꞌj ulew xebicꞌowic. Noꞌj echiriꞌraj Egipto xquijek quebicꞌow chupa ri mar,ri yaꞌ xucꞌul tanchi rib y jelaꞌ xejikꞌ canchupa.✡

30 Raj Israel, ruma ri cubulibal quicꞌuꞌxrucꞌ ri Dios, xebin chirij ri tinamit Jericówukub kꞌij, y tecꞌuchiriꞌ xwuluwub lo ritapia re ri tinamit.✡

31 Ri Rahab e jun ixok retzꞌabem uwaukꞌij cucꞌ achijab; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, rumaxcubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, na xcam ta cucꞌ rie aj palajiy tzij e aj Jericó, ma rire xebucꞌulchi utzil chomal ri e cꞌacꞌalenel e aj Israely xebutoꞌo.✡

32 ¿Saꞌ chi más cambiꞌij? Ma na cuꞌanta wa jun kꞌij quinchꞌaꞌt chwi ri cubulibalquicꞌuꞌx ri Gedeón, ri Barác, ri Sansón, riJefté, ri David, ri Samuel y ri kꞌalajisanelab.33Ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, ecꞌo ri xquichꞌij uchukꞌab uqꞌuiyal tinamit,xetakan cꞌu paquiwiꞌ chi jusucꞌ y lic xquirikri toꞌbal re ri Dios biꞌtisim lo chique. E cꞌone ri xquitzꞌapij ruwaqueꞌ ri coj chaꞌ naquetij ta cuma. 34 E cꞌo ne ri xecꞌak chupari akꞌ y na xecꞌat taj. E cꞌo ri xecolobetajchwach ri camic rucꞌ espada. E cꞌo ri xyaꞌiꞌquichukꞌab echiriꞌ na jinta quichukꞌab, licxnimar ri quichukꞌab pa chꞌaꞌoj y ruma cꞌuriꞌ, ri soldados e aj naj xebanimaj bi. 35E cꞌone ixokib xquicꞌul ri calcꞌoꞌal e cꞌastajinaktanchi lo chiquixoꞌl ri ecaminak.

Noꞌj e cꞌo jujun chic ticawex, ruma rina xcaj taj cacokꞌotaj ri Dios, e xquichaꞌri na xetzokpix ta chubi y rucꞌ cꞌu uni-mal cꞌaxcꞌolil xecamic, ma e xquichaꞌ rijun chomilaj cꞌastajibal re cꞌaslemal najinta utakexic. 36 E cꞌo jujun chic licxechꞌamixic, xjichꞌ quipa, xeyaꞌiꞌ pa carenay xeyaꞌ pa cárcel. 37 E cꞌo ri lic xcꞌam takquipa, e cꞌo ri xecamisax rucꞌ abaj, e cꞌo rixkꞌatiꞌ quipa rucꞌ sierra, e cꞌo ri xecamisaxrucꞌ espada. E cꞌo ri lic xesutinic quicojomquikꞌuꞌ xa re utzꞌuꞌmal bexex o caprux,xꞌan nibaꞌ chique, lic xpaxir cꞌu quicꞌuꞌx ylic xꞌan cꞌax chique. 38 Rique xebin pa takluwar catzꞌintzꞌotic, xebin pa tak juyub,xejekiꞌ che ruwachulewxeꞌ tak pec y pa takjul. E tak cꞌu waꞌ wa winak re ruwachulewna takal tane chique quecꞌojiꞌ wa nimak eaj chac re ri Dios chiquixoꞌlibal.

39 Tob conoje waꞌ lic xquicꞌut ri cubu-libal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, na jinta cꞌujunok chique xucꞌul wara che ruwachulewronoje rubiꞌtisim lo ri Dios chique. 40 Maojertan ri Dios uchꞌobom chi lo ri máschom† cuꞌanaꞌ chaꞌ cutzꞌakatisaj lo ri carajcuꞌan kucꞌ riꞌoj junam cucꞌ rique.

12Ri kꞌilonic re ri Dios chique ri e ralcꞌoꞌal

1 Conoje cꞌu riꞌ waꞌ wa ticawex licxquicꞌut ri cubulibal quicꞌuꞌx. Lic chira-jawaxic cꞌu riꞌ chike riꞌoj jelaꞌ cakaꞌano. Mawa oj cꞌo wi e pachaꞌ jun cꞌalalem yey eriꞌoj ri cojcꞌalalic. Ecꞌu rique cojquitzutzaꞌlok, coyeꞌem cojopon pa ri qꞌuisbal re ricꞌalalem oj cꞌo wi. Ecꞌu riꞌ riꞌoj kayaꞌa canronoje ri na utz taj calatzꞌan ke, kayaꞌa canronoje ri mac ojuraꞌlim y mojcos cꞌu riꞌche ri be cꞌo chikawach. 2 Junok cacꞌalalice lic cutzutzaꞌ pan ri qꞌuisbal re pa carajcopon wi. Jecꞌulaꞌ riꞌoj e kayaꞌa pan rikawach puwi ri Jesús, ma rucꞌ Rire cape wiri cubulibal kacꞌuꞌx y e Rire ri catzꞌakatisanuwach waꞌ. Xuya cꞌu ranimaꞌ xcam chwari cruz tob waꞌ lic qꞌuixbal uwach; e xutijri cꞌax ma retaꞌamwe xricꞌowibej waꞌ, uni-mal quiꞌcotemal ri cucꞌulu. Ecꞌu riꞌ woꞌoratzꞌul puwiquikꞌab rutzꞌulibal ri Dios.

3 E lic cꞌola naꞌoj alak puwi ri xuꞌanri Jesús; ma tob na takal ta che Rire, licxutij cꞌax paquikꞌab raj maquib. Macoscꞌu ralak y mapax ne cꞌuꞌx alak chwa ricꞌaxcꞌobic. 4 Ma ralak cꞌamajaꞌ ne coponalak cꞌa chwa ri camic* ruma cachꞌoꞌjinalak chirij ri mac. 5 Micꞌow cꞌu chicꞌuꞌxalak ri pixabanic re ri Dios, ri cubiꞌij paRuchꞌaꞌtem che alak, ri alak ralcꞌoꞌal Rire:At walcꞌoꞌal, macꞌak bi ukꞌij ri kꞌilonic re ri

Dios,mapaxne acꞌuꞌx che echiriꞌ cuchꞌaꞌbej

apa.6Ma ri Dios Kajawxel lic quebukꞌil

janipa ri cꞌax quebunaꞌoy e pachaꞌ cujichꞌ quipa

janipa ri uꞌanom ralcꞌoꞌal chique Pr.3:11-12

cachaꞌ.7 Lic cꞌu cuyu alak ri kꞌilonic, ma je-

laꞌ cakꞌalajinic alak ralcꞌoꞌal ri Dios. ¿Naetaꞌam ta neba alak e rachi cꞌo ral-cꞌoꞌal lic chirajawaxic che quebukꞌil waꞌ?

✡ 11:29 Éx. 14:21–15:21 ✡ 11:30 Jos. 6:12-21 ✡ 11:31 Jos. 2:1-21; 6:22-25 † 11:40 “Ri más chom”:Waꞌ e queꞌelawi ri colobetajic cuya ri Cristo. * 12:4 Cubiꞌij waꞌ ma copon ne ri kꞌij catewun ri camic paquiwi rihermanos ruma na caquesaj ta quib che ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo.

Page 325: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 12:8 322 Hebreos 12:268 Jecꞌuriꞌlaꞌ, ri Dios quebukꞌil conoje ri eralcꞌoꞌal. Noꞌj we ta ri Dios na cukꞌil taalak, riꞌ cuꞌana pachaꞌ na alak ta sakilralcꞌoꞌal, pachaꞌ na kꞌalaj taj china ri kawalak. 9 Echiriꞌ oj acꞌalab, e ri kachu-kakawche ruwachulew lic xojquikꞌilo y xkanimajquitzij. ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ na cakaya ta kibpukꞌab ri Kakaw cꞌo chilaꞌ chicaj chaꞌ jelaꞌcacꞌojiꞌ kacꞌaslemal chwach Rire? 10 Ma rikachu-kakaw xa ajilam junab cojquikꞌilo,yey ri caquiꞌan kucꞌ xa e chirij ri quinaꞌojrique. Noꞌj ri Kakaw Dios lic cojupixabajpuwi ri cajawax chike chaꞌ ri kacꞌaslemalcuꞌana jelaꞌ pachaꞌ ri chomilaj ucꞌaslemalRire. 11 Pakatzij wi na jinta juna kꞌiloniclic cucꞌul kacꞌuꞌx echiriꞌ oj cꞌo chupa, mawaꞌ cuꞌan cꞌax chike. Pero we xkacꞌul rikꞌilonic, lic cꞌo cutikoj chike, ma cusucꞌupijri kabinic kasilabic chaꞌ cojcꞌojiꞌ chi utzilchomal.

12 Ruma cꞌu laꞌ lic chukꞌubej ib alak chaꞌjelaꞌ cacꞌojiꞌ uchukꞌab ri kꞌab alak cosinak ycacowir ri chꞌec alak siquirinak. 13 E cꞌamabi alak ri be jusucꞌ chaꞌ cuꞌan alak cꞌamalquiwach ri na e ta tiquil chi utz y jelaꞌ riquena quetzak ta chic y na quebel ta che ribe jusucꞌ.† 14 Lic chirajawaxic cꞌola alakchi utzil chomal cucꞌ conoje y tijoj ib alakche ri santowilaj binic chwach ri Dios, mana jinta junok queꞌrila uwach ri Dios wena e ta cuꞌan riꞌ. 15 Lic chajij ib alak chaꞌna jinta junok che alak cujam bi ri unimalrutzil ucꞌuꞌx ri Dios ruma catiquiꞌ oyowalpa ranimaꞌ, yey jecꞌulaꞌ riꞌ cuꞌan latzꞌanelche ri qꞌuiyibal alak y laj ne queretzelajjujun chic. 16Mucꞌulumaj e junok che alakcaretzꞌabej uwa ukꞌij rucꞌ junok chic naucꞌulel taj; macꞌak ne bi alak ukꞌij janipari cuya ri Dios che alak pachaꞌ ri xuꞌan riEsaú echiriꞌ xa ruma jun waꞌim, xucꞌayijri takal che rire ruma atzixel.✡ 17 Etaꞌamchi cꞌu alak riꞌ, ri Esaú tob lic xurayij chiccucꞌul janipa ri takal che rire ruma atzixel,na xyaꞌ ta chi che; tob ne lic xrokꞌej, naxurik ta chi ujalcꞌatixic waꞌ.✡

Ri juyub Sinaí y ri juyub Sion

18 Ecꞌu ralak na oponinak tane alakchwach jun juyub quilitaj wara cheruwachulew pachaꞌ ri juyub‡ xquil rajIsrael ojertan, waꞌ e ri xjumuw akꞌ chwach,pa xuꞌan wi kꞌekuꞌm y xuꞌan cakjikꞌ. 19Natom tane alak ruchꞌawibal ri trompeta yrukul ri Dios jelaꞌ pachaꞌ ri xquita raj Israel.Ecꞌu tak ri xetaw rewaꞌ, lic xquitzꞌonoj chaꞌna e ta chi ri Dios cachꞌaꞌt cucꞌ.✡ 20 Marique xquixiꞌij quib echiriꞌ xyaꞌ wa juntakanic chique: «China ri capakiꞌ lo chwawa juyub, tob ne juna awaj, riꞌ cacamisaxpaꞌbaj o rucꞌ lanza»✡ xchaꞌ. 21 Lic xibibalcꞌu uwach riꞌ ri xilitajic, ma jenewaꞌ xubiꞌijri Moisés: «Lic quimbirbotic ruma nuxiꞌimwib»✡ xchaꞌ.

22 Noꞌj woꞌora alak oponinak chwachri juyub Sion pa ri tinamit re ri Dioscꞌaslic, ri tinamit Jerusalem chilaꞌ chicaj,pa quimolom wi quib uqꞌuiyal ángelesre caquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios rucꞌ quiꞌ-cotemal. 23 Alak chi bare jun cucꞌ ri eralcꞌoꞌal ri Dios,§ ri quebopon chilaꞌ chicajrucꞌ Rire.** Alak oponinak chi chwach riDios pa e cꞌo wi tak ri e jusucꞌ, ri eboquinakchi chilaꞌ chicaj, ri ꞌanom chi chom cheri quicꞌaslemal ruma ri Dios, ri Aj KꞌatalTzij que conoje. 24 Yey alak oponinak chichwach ri Jesús, ri xtiquiban ri cꞌacꞌ tzijxuꞌan ri Dios kucꞌ; ri Jesús xuꞌan waꞌ rumaruquiqꞌuel xturuwic, y waꞌ más cꞌo cutikojchwa ruquiqꞌuel ri Abel.††

25 E uwariꞌche lic macꞌak bi alak ukꞌij riDios, ri capixaban e alak. Ma we na xe-colobetaj ta ri xquicꞌak bi ukꞌij ri Dios ojer-tan echiriꞌ Rire xuchꞌaꞌbej quipa ruma riMoisés wara che ruwachulew, macꞌuwariꞌriꞌoj na cojcolobetaj taj we e cakacꞌak biukꞌij ri Jun cuchꞌaꞌbej lo kapa chilaꞌ chicaj.

26 Ma ojertan echiriꞌ xchꞌaw lo Rire, licxbarbat rulew, yey woꞌora jewaꞌ ujiquibamuwach:Jumul chi cꞌut canꞌan waꞌ,pero na xew ta chi cꞌu ruwachulew cam-

barbatisaj,ma canyiquiyaꞌ ne ruwa caj Hag. 2:6

† 12:13 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “chaꞌ jecꞌulaꞌ ri jetzꞌ cacunutaj ri rakan y na cujalcatzꞌij ta chic”. ✡ 12:16Gn. 25:29-34 ✡ 12:17 Gn. 27:30-40 ‡ 12:18 Waꞌ e ri juyub Sinaí pa xuya wi ri Dios Rutzij Upixab chique rajIsrael. Éx. 19:16-19; 20:18-19 ✡ 12:19 Éx. 20:18-21; Dt. 5:22-27 ✡ 12:20 Éx. 19:12-13 ✡ 12:21 Dt. 9:19§ 12:23 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ri atzixelab”. Chiquixoꞌl raj judiꞌab, ri atzixel lic cꞌo uwach y lic cꞌo cucꞌul cherukaw. Jecꞌulaꞌ conoje ri e re ri Cristo, lic cꞌo quiwach chwach ri Kakaw Dios y lic cꞌo caquicꞌul che Rire. ** 12:23Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ri tzꞌibital chi quibiꞌ chilaꞌ chicaj”. Ap. 21:27 †† 12:24 Ruquiqꞌuel ri Abel xa xucꞌamlo kꞌatbal tzij puwi ri jun xcamisan re; noꞌj ruquiqꞌuel ri Jesús xucꞌam lo colobetajic y cuybal mac chike konoje. Gn.4:10

Page 326: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 12:27 323 Hebreos 13:20cachaꞌ. 27 Echiriꞌ cubiꞌij: «Jumul chi cꞌutcanꞌan waꞌ,» e queꞌelawi ronoje ri uꞌanomri Dios, ri utz casilabisaxic, waꞌ cajalcꞌatixbi; xew cꞌu catiquiꞌ can ri na utz taj casil-abisaxic. 28 Jecꞌulaꞌ, riꞌoj cakacꞌul jun luwarpa cayaꞌiꞌ wi chike cojtakanic y waꞌ lictiquil chi utz y na casach ta uwach. Rumacꞌu waꞌ chojtioxin chwach ri Dios, kakasajcꞌu kamejelem chwach y kalokꞌnimaj rucꞌxiꞌin ib. 29 Ma jelaꞌ pachaꞌ ri akꞌ cuporojronoje, jecꞌulaꞌ cuꞌan ri ka Dios echiriꞌcusach uwach ronoje ri na utz taj.✡

13Pixabanic chique rutinamit ri Dios

1Mokꞌotaj alak ri cꞌax canaꞌ ib alak chi-wach alak, ma ralak chakꞌ ib alak chuparubiꞌ ri Cristo. 2 Micꞌow chicꞌuꞌx alak riquecꞌul alak chi utz janipa ri queboponchi ocho alak, ma e cꞌo ri xebanaw waꞌ yna xquinaꞌbej taj e ángeles ri xequicꞌulu.3 Memescꞌutaj alak ri e cꞌo pa cárcel, eꞌana alak pachaꞌ cꞌo alak cucꞌ pa ri cárcel;yey memescꞌutaj ne alak ri e cꞌo pa cꞌax, eꞌana alak pachaꞌ catij alak cꞌax junam cucꞌrique.

4 Lic chuꞌana nim ukꞌij ri cꞌulaniquil chi-wach onoje alak y machꞌulaj ne cꞌana alakri tzij ꞌanom alak chiwach alak; ma conojeri caquetzꞌabej uwa quikꞌij cucꞌ jujun chicna quicꞌulel taj y conoje ri quemacun chirijri cꞌulaniquil, waꞌ cakꞌat tzij paquiwiꞌ rumari Dios.

5 Meꞌec cꞌuꞌx alak chwi ri puak. E quiꞌ-cota alak rucꞌ ri cꞌo ucꞌ alak, ma jewaꞌubiꞌim ri Dios:Na catinya ta can qꞌuenoky na canwokꞌotaj ta atoꞌic Dt. 31:6, 8; Jos. 1:5xchaꞌ. 6 E uwariꞌche lic cakajiquibaꞌ uwachri tzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Ri Nukaw Dios, e Rire ri catoꞌw weꞌin;na canxiꞌij tane cꞌana wib che ri na utz taj

cuꞌan juna ticawex chwe Sal. 118:6cojchaꞌ.

7 Checꞌuna chicꞌuꞌx alak ri e aj cꞌamalwach e alak, ri xetzijon Ruchꞌaꞌtem ri Diosche alak. Chꞌobo alak rakan janipa ri utzxucꞌam lo ri quibinic quisilabic y e cꞌamaalak re ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo.

8 Ri Kanimajawal Jesucristo na cajal-cꞌatitaj taj; Rire jelaꞌ pachaꞌ rojertan, jelaꞌwoꞌora y chikawach apanok. 9Matakej cꞌualak juna cꞌutunic junwi y na usucꞌ taj. Mae cꞌo ri lic queboc il che tak ri takanic puwi

saꞌ ri catijic, yey waꞌ na jinta cꞌana cutikojche ri quibinic quisilabic chwach ri Dios.Ecꞌu ri lic cuya kachukꞌab riꞌoj e ri catiquiꞌri kanimaꞌ chupa ri unimal rutzil ucꞌuꞌx riDios.

10 Ri oj re ri Cristo, cꞌo ri altar keꞌoj (waꞌe rucamic ri Cristo chwa ri cruz). Ecꞌu riquelokꞌniman pa ri Rocho Dios rucꞌ awajecamisam, na cayaꞌtaj ta chique caquicꞌuljanipa ri yaꞌtal chike riꞌoj ruma rucamic riCristo.* 11 Ri cuꞌan ri cajawal raj chacunelpa Rocho Dios e cucoj bi chupa ri Luwar licSanto ri quiquiqꞌuel rawaj ecamisam rumari mac que ri tinamit, yey ecꞌu ri quitiꞌjilquesax bi chupa ri tinamit re caporoxic.12 Jecꞌulaꞌ ri Jesús xesax bi chupa ri tina-mit echiriꞌ xcamisaxic chaꞌ rucꞌ ruquiqꞌuelcujoskꞌij ri canimaꞌ ri ticawex. 13 Joꞌ cꞌuriꞌ rucꞌ ri Jesús, e pachaꞌ junam rucꞌ Rirechojelubi chupa ri tinamit y kacꞌulu keꞌoj ricꞌakbal bi kakꞌij jelaꞌ pachaꞌ xꞌan che Rire.14 Ma wara che ruwachulew na jinta junatinamit lic cacowinic pa utz coj-jekiꞌ wi;ruma cꞌu riꞌ, e koyeꞌem ri jun katinamit nacasach ta uwach.

15 Ruma cꞌu laꞌ, xaki e kayaꞌa chwachri Dios ri kakasaꞌn re yacbal ukꞌij ruma riKanimajawal Jesucristo. Kayaca cꞌu ukꞌijrubiꞌ Rire, e kabiꞌij Rire e Kanimajawal.16 Lic micꞌow chicꞌuꞌx alak xaki e ꞌana alakri utz y toꞌo ib alak chiwach alak. Ma waꞌ ejun kasaꞌn lic cucꞌul ucꞌuꞌx ri Dios.

17 Lic cojo alak quitzij ri e aj cꞌamalwach e alak y yaꞌa ib alak chitakic cuma,ma chwiquikꞌab rique yaꞌtal wi ruchajixicri cꞌaslemal alak chwach ri Dios. Yeyrique caquikꞌalajisaj chwach ri Dios suꞌanicxquiꞌan tak ri quichac ucꞌ alak. Lic chira-jawaxic cꞌu riꞌ caya ib alak chitakic cumachaꞌ jelaꞌ rique utz caquiꞌan ri quichac rucꞌquiꞌcotemal y na rucꞌ ta bis ruma ri cuꞌanalak alcꞌayew chique; ma we e riꞌ, na jintacutikoj ri quichac ucꞌ alak.

18 Lic ꞌana cꞌu alak orar pakawiꞌ. Riꞌoj liccakanaꞌ chikacꞌuꞌx utz ri kaꞌanom, y rucꞌcꞌu ri kabinic kasilabic cakaj cakaꞌan chiutz ronoje. 19Yey cantzꞌonoj co che alak, eꞌana alak orar panuwiꞌ chaꞌ cayaꞌtaj tanchichwe riꞌin quinopon tan ucꞌ alak.

Qꞌuisbal chꞌaꞌtem chique tak riglesias20 Ri Dios, ri aj yaꞌl utzil chomal,

xucꞌastajisaj lo ri Kanimajawal Jesucristochiquixoꞌl ri ecaminak. Y ri Cristo e ri

✡ 12:29 Dt. 4:24 * 13:10 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “na cayaꞌtaj ta chique caquitij re ri altar keꞌoj”.

Page 327: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Hebreos 13:21 324 Hebreos 13:25Nimalaj Aj Chajinel que rutinamit ri Dios;yey rucꞌ ruquiqꞌuel Rire, xujiquibaꞌ uwachri cꞌacꞌ tzij na jinta utakexic. 21 Cantzꞌonojcꞌu riꞌ che ri Dios, chutoꞌo alak chaꞌ caꞌanalak ri utz y jelaꞌ caꞌan cꞌu alak janipa ricaraj Rire. Chuꞌana cꞌu Rire ucꞌ alak rumari Kanimajawal Jesucristo janipa ri rajawalucꞌuꞌx Rire. Che Rire takal wi ri yacbalukꞌij wakꞌij ora y na jinta chi utakexicchikawach apanok. Amén.

22Yey cantzꞌonoj che alak hermanos, licyaꞌa ib alak che umajic usucꞌ waꞌ wa queboxib pixabanic xintzꞌibaj pan che alak ycꞌulu alak chi utz.

23 Cuaj quetaꞌmaj alak e ri ka hermanoTimoteo elinak chi lo pa cárcel, yey wexcꞌun tan lok, cancꞌam bi wucꞌ echiriꞌquiꞌnwila alak.

24Yaꞌa alak rutzil quiwach conoje ri e ajcꞌamalwach e alak cucꞌ conoje rutinamit riDios. Ri e aj Italia caquiya pan rutzil wachalak. 25Cꞌulu cꞌu onoje alak ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios. Amén.

Page 328: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Santiago 1:1 325 Santiago 1:27

Ri carta xutzꞌibaj riSantiago

Ri Santiago cuya pan rutzil quiwach ruti-namit ri Dios

1 Riꞌin in Santiago, in aj chac re ri Diosy re ri Kanimajawal Jesucristo. Canya panrutzil wach ralak alak ri cablajuj tinamitre Israel, ri alak quichom bi che ronojeruwachulew.

Kachꞌija uchukꞌab ri cꞌaxcꞌobic2 Alak nu hermanos, lic quiꞌcota alak

echiriꞌ quicꞌow alak chupa tak uqꞌuiyaluwach cꞌaxcꞌobic. 3 Ma etaꞌam chi alakwe cachꞌij alak ri cꞌambal upa ri cubulibalcꞌuꞌx alak rucꞌ ri Dios, waꞌ cucꞌam lo unimalcꞌuꞌxaj che alak. 4 Lic cꞌola cꞌu unimal cꞌuꞌxalak pa sakil wi chaꞌ jelaꞌ cacꞌojiꞌ alak jusucꞌy cacowir alak chi utz, jecꞌuriꞌlaꞌ na jintachi cꞌo cajawax che ri binic silabic alakchwach ri Dios.

5 We cꞌo cꞌu junok che alak cajawaxsakil unaꞌoj, chutzꞌonoj che ri Dios y waꞌcayaꞌtaj lo che, ma ri Dios na cuxuꞌyaj tari catzꞌonox che y na cucꞌak tane bi quikꞌijri ticawex cꞌo caquitzꞌonoj che. 6 Yeywe junok cꞌo caraj cutzꞌonoj che ri Dios,lic chirajawaxic che, cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ riDios y na queb ta upa ri cubulibal ucꞌuꞌx.Ma e ri xa queb upa ri cubulibal ucꞌuꞌx, riꞌna tiquil ta chi utz; e pachaꞌ ri urepebal uwiri mar xa cacꞌam bi jewaꞌ y jeriꞌ ruma ritew. 7 Ecꞌu junok jewaꞌ uꞌanom, muchꞌobowe cꞌo cucꞌul che ri Kajawal. 8 Ma riticawex xa queb upa che ri cuchꞌobo, riꞌ najinta ucowil che tak ri cuꞌano.

9 E juna hermano lic na il ta co uwach,lic quiꞌcota che ri yacbal ukꞌij cuya ri Dios.10 Yey ri hermano beyom lic quiꞌcota chewe cacꞌak bi ukꞌij ruma uꞌanom chꞌutiꞌnche rib chwach ri Dios. Ma rucꞌaslem cheruwachulew xa e pachaꞌ rucotzꞌiꞌjal rakꞌes,na cacowin taj. 11Ma echiriꞌ quel lo ri kꞌijyey rucꞌatanil cakaꞌwic, rakꞌes cachakijicy rucotzꞌiꞌjal capukic y casach uwach ru-chomalil. Jecꞌuriꞌlaꞌ cucꞌulumaj ri beyom,ma tob lic cachacunic, echiriꞌ cacamic,ronoje rubeyomalil cacanaj canok.

12 Nim ukꞌij ralaxic ri ticawex cuchꞌijuchukꞌab ri cꞌambal upa, ma echiriꞌ uchꞌi-jom chi uchukꞌabwaꞌ, cucꞌul ri sipanic re ricꞌaslemal ubiꞌtisim lo ri Dios chique ri cꞌaxquenaꞌw re Rire.

Kachꞌija uchukꞌab ri mac13 Echiriꞌ cꞌo junok cunaꞌo cꞌo caminow

uwach pa mac, mubiꞌij e ri Dios ri caꞌanawwaꞌ che. Ma ri Dios na cacha ta cꞌana ucꞌuꞌxche ri mac yey na cumin tane junok chupa.14Ma echiriꞌ cꞌo junok cunaꞌo cꞌo caminowuwach pa mac, riꞌ e rurayibal ri cacꞌamawbi re chupa. 15Ecꞌu tak rurayibal cucꞌam bipa mac, yey waꞌ wa mac cucꞌam lo camic.16 Alak nu hermanos ri lic cꞌax cannaꞌalak, cambiꞌij cꞌu che alak: Masocotaj cꞌanaalak. 17Ma ronoje chomilaj sipanic y ri utzcayaꞌtaj chike, rucꞌ ri Dios petinak wi. Riree ꞌanayom re tak ri cawon che ruwa caj.Yey tak waꞌ xa cajalcꞌatitaj uwach, noꞌj riDios na cajalcꞌatitaj ta uwach y ri kꞌijsak reRire na coc ta kꞌekuꞌm chwach. 18 Lic rucꞌcꞌu Rire xalax wi cuya cꞌacꞌ kacꞌaslemalruma ri Kꞌijsak re Ruchꞌaꞌtem, chaꞌ jelaꞌ ecojuꞌana ri nabe ralcꞌoꞌal oj yaꞌtal pukꞌab riCristo.

Kaꞌana janipa ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios19Alak nu hermanos ri cꞌax cannaꞌ alak,

micꞌow chicꞌuꞌx alak waꞌ: Lic chirajawaxicche alak caya xiquin alak che ri caquibiꞌijri jujun chic, noꞌj lic chꞌobo na alak rakanchi utz saꞌ ri cabiꞌij alak, yeymuꞌan ne ri licxa chꞌitil alak che ri oyowal. 20Ma e junokaj oyowal na cuꞌan ta ri jusucꞌ chwach riDios. 21 Ruma cꞌu laꞌ, yaꞌa can alak ronojeri na chom ta uwach y ronoje ruqꞌuiyalmac. E lic cꞌulu alak rucꞌ uchꞌutiꞌnal cꞌuꞌxalak Ruchꞌaꞌtem ri Dios tiquil chi chupa rianimaꞌ alak, ma waꞌ cucolobej alak. 22 Elic ꞌana alak janipa ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem riDios y na xew ta alak tanel re; ma we xaalak tanel re, casoc ib alak we cachꞌob alakruma waꞌ cacolobetaj alak. 23 Ma e junokxa tanel re Ruchꞌaꞌtem ri Dios y na cuꞌanta janipa ri cubiꞌij, e pachaꞌ junok caril ru-palaj chupa juna spej. 24Yey echiriꞌ xril birupalaj, queꞌec y xa pa jokꞌotaj cumescꞌutajsaꞌ ri catzuꞌnic. 25 Noꞌj ri lic uyaꞌom ribche utakexic ri sakil Utzij Upixab ri Dios,ri cojresaj pukꞌab ri mac, yey xaki e cuꞌanwaꞌ y na casach ta chucꞌuꞌx ri cubiꞌij ri TzijPixab ma e ꞌanal re janipa ri cubiꞌij waꞌ, riDios cutoꞌ che janipa ri cuꞌano.

26 We cꞌo junok cuchꞌobo pa sakil wi eculokꞌnimaj ukꞌij ri Dios, pero na cukꞌatejta ri rakꞌ che molot y cꞌaxlaj chꞌaꞌtem, riꞌutuquel cusoc rib yey ronoje ri cuꞌano reculokꞌnimaj ri Dios, na jinta uchac. 27 Mari sakil ulokꞌnimaxic ukꞌij ri Kakaw Dios eri quekatoꞌ ri nibaꞌib y ri malcaꞌnib chupa

Page 329: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Santiago 2:1 326 Santiago 2:23

tak ri cꞌax e cꞌo wi, yey e ri cakachajij kibchaꞌ na cojtzak ta chupa ri chꞌulilaj mac reruwachulew.

2Makaꞌan ri xa cojchaꞌw chiquixoꞌl ri

ticawex1 Alak nu hermanos, ri cojom alak rubiꞌ

ri Kanimajawal Jesucristo, ri Jun lic nimukꞌij, lic na takal ta che alak xa cachaꞌwalak chiquixoꞌl ri ticawex. 2 Ma we e laꞌmolom ib alak chupa rubiꞌ ri Cristo y cocbi junok chixoꞌl alak ucojom mapakꞌab reoro y ucojom chomilaj ukꞌuꞌ y coc cꞌu bijuna nibaꞌ ucojom ukꞌuꞌ kꞌeꞌl cꞌojtalic, 3yeywe ralak e lic coc alak il che ucꞌulic chiutz ri ucojom chomilaj ukꞌuꞌ y cabiꞌij alakche: «Choca la, tzꞌula la wara»; noꞌj che rinibaꞌ cabiꞌij alak: «Chat-tacꞌala riꞌat chiriꞌo chat-tzꞌula pulew»; 4 ¿na rucꞌ ta neba waꞌcachaꞌwalak chiwach alak y cuꞌana cꞌu alakaj kꞌatal tzij rucꞌ naꞌoj na jusucꞌ taj?

5Hermanos ri lic cꞌax cannaꞌ alak, ta cꞌualak waꞌ: E ri nibaꞌib che ruwachulew riechaꞌom lo ruma ri Dios chaꞌ quebeyomarche ri cubulibal quicꞌuꞌx y chaꞌ quecꞌojiꞌpukꞌab Rire ma e ubiꞌtisim waꞌ chique ricꞌax quenaꞌw re Rire. 6Pero ralak e cꞌakombi alak quikꞌij ri nibaꞌib. ¿Na e ta neba ribeyomab ri caquiꞌan cꞌax che alak ma nacaquiꞌan ta ri usucꞌ che alak? ¿Yey na e taneba rique ri caquicꞌam bi alak pa kꞌatbaltzij? 7 ¿Na quechꞌaꞌtiben ta neba riquechirij ri chomilaj ubiꞌ ri Kanimajawal, rixcuxtax pawiꞌ alak?*

8 Lic utz we pakatzij wi caꞌan alakrucꞌuꞌxibal ri takanic tzꞌibital can chupaRutzij Upixab ri Dios, ri cubiꞌij: «Cꞌaxchanaꞌa rawatz-achakꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri cꞌaxcanaꞌ awib riꞌat.»✡ 9 Noꞌj we xa cachaꞌwalak chiquixoꞌl ri ticawex, camacun alakyey ri Tzij Pixab re ri Dios cukꞌat tzij pawiꞌalak ruma alak aj palajiy tzij. 10 Ma wecꞌo junok cunimaj ronoje ri Tzij Pixab yeycajaljob cꞌu puwi xa juna tzij re ri Dios,riꞌ camacun chirij ronoje Rutzij Upixab riDios, ma waꞌ xa jun uꞌanom. 11 Ma riDios e xbiꞌn re waꞌ: «Matmacun chirij ricꞌulaniquil»✡ y je tanchi waꞌ xubiꞌij: «Mat-camisanic.»✡ Jecꞌulaꞌ, we junok na cama-cun ta chirij ri cꞌulaniquil pero camisanel,

riꞌ cape ri kꞌatbal tzij puwiꞌ ruma xupalajijRutzij Upixab ri Dios.

12 Micꞌow cꞌu chicꞌuꞌx alak, copon nari kꞌij cakꞌat tzij pawiꞌ alak e chirij RutzijUpixab ri Dios, ri quesaw keꞌoj pukꞌab rimac. Ruma cꞌu riꞌ, chajij ib alak che ronojeri cabiꞌij alak y caꞌan alak. 13Ma e junok nacucꞌut ta ri relej ucꞌuꞌx chique ri jujun chic,jecꞌulaꞌ cuꞌan ri Dios che rire, na cucꞌut tari relej ucꞌuꞌx che echiriꞌ cukꞌat tzij puwiꞌ;✡noꞌj ri jun cucꞌut ri relej ucꞌuꞌx chique rijujun chic, riꞌ quel pan chi utz che ronojechupa rukꞌijol ri kꞌatbal tzij.

Ri cubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ ri Dios cakꞌalajinuwach rucꞌ ri cakaꞌano

14 Alak nu hermanos, ¿saꞌ cutikoj chejunokwe cubiꞌij lic cꞌo cubulibal ucꞌuꞌx yeyna jinta cꞌutubal re waꞌ? ¿Curik nawi ricolobetajic xew ruma cubiꞌij cꞌo cubulibalucꞌuꞌx? 15 Ma we e laꞌ cꞌo juna hermanoachi o ixok na jinta ukꞌuꞌ re ujalbal yeycꞌayew che curik ri cutij ri jujun kꞌij, 16 yeywe cꞌo cꞌu junok che alak jewaꞌ cubiꞌij che:«Chawanibej co chi utzil chomal, chapisaawib chi utz y chatwoꞌk chi utz» cachaꞌ,pero na cuya ta cꞌu bi che janipa ri cajawaxche, ¿saꞌ cꞌu cutikoj riꞌ ri xubiꞌij bi che?17 Jecꞌuriꞌlaꞌ ri cubulibal cꞌuꞌxaj, we na jintacꞌutubal re, na jinta cutikoj.†

18 Laj cꞌo junok jewaꞌ cubiꞌij: «Rilal cꞌocubulibal cꞌuꞌx la rucꞌ ri Dios; ecꞌu riꞌine cancꞌut ri utz canꞌano. ¿Carik nawi lacakꞌalajisaj la chinuwach riꞌin ri cubulibalcꞌuꞌx lawena jinta cꞌutubal re? ¡Na carik tala! Noꞌj riꞌin utz cankꞌalajisaj ri cubulibalnucꞌuꞌx chiwach la rucꞌ tak ri canꞌano.»19 Rilal lic cacoj la xa jun ri Dios cꞌolic, yeywaꞌ lic katzij. Pero waꞌ na e ta queꞌelokcꞌo cubulibal cꞌuꞌx la rucꞌ ri Dios, ma etak ne ri itzel uxlabixel caquicojo xa jun riDios cꞌolic y rucꞌ xiꞌin ib quebirbot chwach.20 Masach naꞌoj la puwiꞌ; chetaꞌmaj la najinta uchac ri cubulibal cꞌuꞌxaj we na jintacꞌutubal re waꞌ. 21 ¿Saꞌ ri xꞌanaw jusucꞌ cheri kamamAbraham? ¿Na e ta neba ri cubu-libal ucꞌuꞌx xucꞌutu echiriꞌ xucoj utzij riDios y xuya cꞌu rucꞌajol Isaac chwi ri altar?22Ruma cꞌu waꞌ, quil alak waꞌ: Ri cubulibalucꞌuꞌx ri Abraham e xkꞌalajinic echiriꞌ xu-coj utzij ri Dios. Jecꞌulaꞌ, ri cubulibal ucꞌuꞌxxtzꞌakat uwach rucꞌ tak ri xuꞌano. 23 YeyRuchꞌaꞌtem ri Dios cukꞌalajisaj waꞌ echiriꞌ

* 2:7 “Ri xcuxtax pawiꞌ alak”: Waꞌ e queꞌelawi rique xquicꞌul ri bautismo pa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo. ✡ 2:8Lv. 19:18 ✡ 2:11 Éx. 20:14 ✡ 2:11 Éx. 20:13 ✡ 2:13 Mt. 6:14-15; 18:23-35 † 2:17 “Na jinta cutikoj”:Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “caminak”.

Page 330: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Santiago 2:24 327 Santiago 4:1cubiꞌij: «Ri Abraham lic xcubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌri Dios y ruma cꞌu riꞌ, xꞌaniꞌ jusucꞌ che.»✡Y xbiꞌx cꞌu che: «Rire e ramigo ri Dios.»✡

24 Lic cꞌu quil alak riꞌ: Ri ticawex nacuꞌan ta jusucꞌ xew ruma cubiꞌij cꞌo cubu-libal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, ma ri lic chira-jawaxic e cucꞌut waꞌ rucꞌ ri cuꞌano. 25 Mari Rahab, ri jun ixok na chom ta rubinicusilabic, xꞌan jusucꞌ che chwach ri Diosruma xebucꞌul chirocho ri e cꞌacꞌalenel eaj Israel etakom bi chupa laꞌ la tinamit yrumaxebutoꞌo chaꞌ quebec pa jun chic be.‡

26 Jun cꞌambal naꞌoj puwi ri ximbiꞌij ewaꞌ: E junok we na cuxlab ta chic, riꞌ cami-nak chic; jecꞌulaꞌ riꞌ ri cubulibal cꞌuꞌxaj, wena jinta cꞌutubal re, e pachaꞌ caminak chic.

3Lic kachajij kib che tak ri cakabiꞌij

1 Alak nu hermanos, muꞌana ri lic eqꞌui che alak quebuꞌan e aj cꞌutunel, ma ricojcꞌutunic, ketaꞌamwaꞌ e junnimalaj chacyaꞌom chikakul. Ruma cꞌu waꞌ, we cakaꞌanri na utz taj, más cꞌax ri kꞌatbal tzij re riDios cape pakawiꞌ chwa ri kꞌatbal tzij capepaquiwi ri na e ta aj cꞌutunel. 2 Na jintajunok lic jusucꞌ, ma konoje ri oj ticawexlic qꞌui uwach ri cojmacun wi. Noꞌj wecꞌo junok na camacun ta cꞌana rucꞌ tak ricubiꞌij, riꞌ e jun ticawex lic jusucꞌ yey riꞌcuchꞌij ne uchukꞌab tak ri rayibal re ronojerucuerpo.

3 E riꞌoj cakacoj preno pa quichiꞌ ricawayuꞌ chaꞌ caquiꞌan ri cakaj riꞌoj y jecꞌu-laꞌ tob lic cꞌo quichukꞌab, quekacꞌam bi pacakaj wi riꞌoj. 4 Chꞌobo pe alak puwi tak ribarcos. Tob lic e nimaꞌk y e jeqꞌuetal rumaunimal tew, na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, e cꞌamombi xa rucꞌ jun ralco timón; y rucꞌ waꞌ, richapayom re cucꞌam bi pa ri caraj wi rire.5 Jecꞌuriꞌlaꞌ ri kakꞌ, tob lic xa chꞌutiꞌn, narucꞌ ta cꞌu riꞌ, na xa ta jubikꞌ ri na utz tajcuꞌano echiriꞌ cakatacꞌabaꞌ kakꞌij. ¡Chilapecꞌu alak runimal cꞌacheꞌlaj* caporotaj xaruma juna upucꞌ akꞌ!

6 Jecꞌulaꞌ ri kakꞌ e pachaꞌ ri akꞌ. Ma cheronoje ri cꞌo che ri kacuerpo, ri kakꞌ toblic xa chꞌutiꞌn, na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, cucꞌam louqꞌuiyal mac y jelaꞌ cuyoj ri kabinic y rikacꞌaslem. Y waꞌ wa kakꞌ e pachaꞌ tzijitalchi ruma ri akꞌ re xibalbaꞌ, ma chilaꞌ capewi ri na utz taj cakabiꞌij.

7 E ri oj ticawex yaꞌtal chike cojtakanpaquiwi ruqꞌuiyal uwach awaj, waꞌ e tak rie cꞌo che ruwachulew, ri quexiqꞌuicꞌ cheruwa caj, ri quecharar chuꞌlew y ri e cꞌopa ri mar. Ronoje cꞌu ruqꞌuiyal uwachawaj chꞌijital quichukꞌab cuma ri ticawex.8 Noꞌj cꞌu ri kakꞌ na cakachꞌij ta cꞌanauchukꞌab, ma na cuya ta rib cakꞌobisaxruchukꞌab; e pachaꞌ rupuchiꞌ juna cumatznojinak che veneno cacamisanic. 9 Rucꞌri kakꞌ cakayac ukꞌij ri Kakaw Dios yeyrucꞌ waꞌ tzel cojchꞌaw chiquij ri ticawex, riebuꞌanom ri Dios re caquicꞌutubej uwachRire. 10 Xa cꞌu che jun uchiꞌ kulaj quello chomilaj chꞌaꞌtem y itzelilaj chꞌaꞌtem.Alak nu hermanos, waꞌ na usucꞌ taj caꞌanic.11Ma ¿cꞌo neba juna acꞌal quel lo yaꞌ quiꞌ yyaꞌ cꞌa chupa? 12 Alak nu hermanos, ¿cꞌoneba juna cheꞌ re higo echiriꞌ cawachinicquel lo aceitunas che? ¿O cꞌo neba juwiꞌuva echiriꞌ cawachinic quel lo higo che?Jecꞌulaꞌ riꞌ, chupa juna acꞌal re yaꞌ tza, naquel ta lo yaꞌ quiꞌ.

Ri sakil naꞌoj cape rucꞌ ri Dios13We cꞌo junok chixoꞌl alak lic cꞌo unaꞌoj

y lic cumaj usucꞌ ronoje, e chukꞌalajisaj cꞌuriꞌ ri sakil unaꞌoj rucꞌ jun binic silabic licjusucꞌ y muꞌan ne nim che rib. 14 Pero wecꞌax cꞌuꞌx alak chibil ib alak y cꞌo retzelalcꞌuꞌx chiwach alak, matacꞌabaꞌ cꞌu kꞌij alakriꞌ y mabiꞌij ne alak lic cꞌo runaꞌoj ri Diosucꞌ alak, ma xa rakꞌubal. 15Yey waꞌ na e tari sakil naꞌoj petinak rucꞌ ri Dios, ma xa ere ruwachulew, xa que ticawex y re Ritzel.16 Ma we cꞌo cꞌaxcꞌolil cꞌuꞌxaj y retzelalcꞌuꞌxaj chiwach alak, waꞌ cucꞌam lo chꞌaꞌojy ronoje tak ri na utz taj caꞌanic. 17Noꞌj cꞌuri sakil naꞌoj petinak rucꞌ ri Dios, nabe nacakꞌalajisax rucꞌ jun chomilaj binic silabic;ecꞌu junok cꞌo wa sakil naꞌoj rucꞌ, na ajta chꞌaꞌoj, utz ucꞌuꞌx y na cuꞌan ta utitzꞌi-tiquil; lic cucꞌut ri cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx y cuꞌanutzilaj tak chac; na cachaꞌw ta chiquixoꞌlri winak y na xa ta queb upalaj. 18 Yeyri caquitzucuj ri utzil chomal y caquiticwaꞌ chiquiwach, riꞌ quecꞌojiꞌ chi usucꞌliquilcucꞌ ri ticawex jelaꞌ pachaꞌ ri caraj ri Dios.

4Meꞌec kacꞌuꞌx rucꞌ ri xa re ruwachulew

1 ¿Pa tak cape wi ri chꞌaꞌoj y ri oyowalchiwach alak? Waꞌ pa animaꞌ alak cape

✡ 2:23 Gn. 15:6 ✡ 2:23 Is. 41:8; 2 Cr. 20:7 ‡ 2:25 Ri Rahab xeburewaj ri e cꞌacꞌalenel e aj Israel ruma xcubiꞌucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios re Israel. Jos. 2:1-21 * 3:5 “Cꞌacheꞌlaj”: Waꞌ pa caxtila “bosque” quecha che.

Page 331: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Santiago 4:2 328 Santiago 5:5wi, ma ri rayibal e alak e pachaꞌ cꞌo pachꞌaꞌoj rucꞌ ri caraj ri Dios che alak. 2 Liccꞌo carayij alak yey waꞌ na cayaꞌtaj ta chealak. Caqꞌuis cꞌu ib alak che retzelal cꞌuꞌxaj;ruma cꞌu riꞌ catij alak ukꞌij che ucꞌulic ricaꞌaj alak, cachꞌoꞌjin alak y caꞌan ne alakcamic y chꞌaꞌoj. Pero na cacꞌul ta alak ricaꞌaj alak ma na catzꞌonoj ta alak waꞌ cheri Dios. 3Yey ri catzꞌonoj alak, na cacꞌul taalakma na utz ta utzꞌonoxic caꞌan alak. Mari catzꞌonoj alak xa e re catzꞌilaꞌ alak che rirayibal alak.

4 Ralak ri na jusucꞌ ta ri animaꞌ alakchwach ri Dios, ¿na etaꞌam ta cami alak wejun cujunimaj rib rucꞌ tak ri rayinic xa reruwachulew, e junam rucꞌ cachꞌoꞌjin chirijri Dios? China cꞌu ri queꞌec ucꞌuꞌx rucꞌ rirayinic xa re ruwachulew, riꞌ e cuꞌana ajretzelal cꞌuꞌx chirij ri Dios. 5 Laj cachꞌobcꞌu alak rakan na il ta uwach Ruchꞌaꞌtem riDios pa cubiꞌij wi: «Ri Ruxlabixel uyaꞌomri Dios pa kanimaꞌ lic cꞌax cojunaꞌo y licna cucꞌul ta ucꞌuꞌx we lic e queꞌec kacꞌuꞌxrucꞌ tak ri xa re ruwachulew»✡ cachaꞌ.6Pero ri Dios lic nim ri unimal rutzil ucꞌuꞌxcuya chike. Ruma laꞌ jewaꞌ tzꞌibital paRuchꞌaꞌtem:Ri Dios uyacom rib chiquij

janipa ri caquitacꞌabaꞌ quikꞌij;noꞌj uyaꞌom ri unimal rutzil ucꞌuꞌx chique

janipa ri caquiꞌan chꞌutiꞌn che quib Pr.3:34

cachaꞌ.7E uwariꞌche, yaꞌa ib alak pukꞌab ri Dios;

chꞌija alak uchukꞌab ritzel winak y jecꞌulaꞌrire canimaj chiwach alak. 8 Lic kib alakrucꞌ ri Dios y jelaꞌ Rire cakib ucꞌ ralak.Ralak ri cꞌo alak pa mac, chomaj alak ribinic silabic alak. Ecꞌu ralak ri xa quebcꞌuꞌx alak, ri caꞌaj alak cꞌax canaꞌ alak riDios yey lic queꞌec cꞌuꞌx alak rucꞌ ri macre ruwachulew, lic chomaj ri animaꞌ alakchewaꞌ. 9Chubisoj cꞌuꞌx alak ri ꞌanomalak,cꞌax chunaꞌa cꞌuꞌx alak y chokꞌ alak rumawaꞌ. Ecꞌu riꞌ ri tzeꞌ alak chuꞌana okꞌej y riquiꞌcotemal alak chuꞌana bis. 10 ꞌAna cꞌualak chꞌutiꞌn che ib alak chwach ri Dios;yey we caꞌan cꞌu alak waꞌ, Rire cuyac kꞌijalak.

Makachꞌaꞌtibej kib chikawach11 Hermanos, machꞌaꞌtibej ib alak chi-

wach alak. Ma e ri cachꞌaꞌt chirij ri ratz-uchakꞌ y cukꞌat tzij puwiꞌ xa pa re rire, riꞌe junam rucꞌ e cachꞌaꞌt chirij ri Tzij Pixab

y cukꞌat tzij puwi waꞌ. Yey we caꞌan la waꞌ,riꞌ e queꞌelok na lal ta ꞌanal re ri Tzij Pixab;ecꞌu caꞌan che ib la lal aj kꞌatal tzij puwiꞌ.12Ma xa Jun ri yaꞌyom lo re ri Tzij Pixab yxew Rire cꞌo pukꞌab cojucolobej o cusachkawach. Noꞌj rilal ¿saꞌ ri wach la chaꞌ xa pae la cakꞌat la tzij puwi jun chic?

Na ketaꞌam taj saꞌ ri cakacꞌulumaj chweꞌk13Woꞌora tape alak, ri jewaꞌ cabiꞌij alak:

«Wakꞌij o chweꞌk cojꞌec pa jun tinamit ycojcꞌojiꞌ chilaꞌ jun junab; cakaꞌan cꞌu kacꞌayy cakachꞌac karajil» cacha alak. 14 Yeyna etaꞌam tane cꞌana alak saꞌ ri cacꞌu-lumaj alak ri chweꞌk. Ma ¿saꞌ ri unimaluwach ri cꞌaslemal alak? Pakatzij wi,xa pachaꞌ sutzꞌ, ma xa pa jokꞌotaj caw-inakiric y tecꞌuchiriꞌ casachic. 15 Yey richirajawaxic wi e cabiꞌij alak waꞌ: «We riKakaw caraj, cojcꞌasiꞌic y cakaꞌan waꞌririꞌo cakaꞌan leleꞌ» cacha alak. 16Noꞌj ri caꞌanralak, e lic caꞌan alak nimche ib alak echiriꞌcatacꞌabaꞌ kꞌij alak. Yey lic na usucꞌ taj wejunok cutacꞌabaꞌ ukꞌij. 17 E junok retaꞌamsaꞌ ri utz chirajawaxic caꞌanic yey na cuꞌantaj, riꞌ camacunic.

5Pixabanic chique ri beyomab

1 Ecꞌu woꞌora, ralak ri alak beyomab,tanape alak: Chokꞌ alak y juyuy alak rumari cꞌaxcꞌobic cape pawiꞌ alak. 2 Ma ribeyomalil alak xa cakꞌayic y ri chomilajkꞌuꞌ alak xa capoqꞌuiric. 3 Ri oro y ri platacꞌolom alak cuꞌan mojos, yey waꞌ e cꞌu-tubal re na utz ta ꞌanom alak, ma e benakcꞌuꞌx alak rucꞌ ri beyomalil re ruwachulew.Ruma cꞌu riꞌ, waꞌ e cuꞌana pachaꞌ ri akꞌ asucuporoj ri tiꞌjil alak echiriꞌ ri Dios cukꞌattzij pawiꞌ alak, ma ralak molom alak uchiꞌuqꞌuiyal beyomalil chupa waꞌ wa qꞌuisbalkꞌij oj cꞌo wi.

4 Ecꞌu raj chac xechacun chwa tak rulewalak, na tzꞌakat ta ri cajil xya alak. Ricajil wa aj chac na tojom ta alak e pachaꞌcatunan chiꞌij alak. Yey ri tunanic que waaj chac xtataj ruma ri Dios Kajawxel ri cꞌounimal uchukꞌab.

5 Ralak yaꞌom ib alak chupa ronojerukusil ruwachulew y yaꞌom ib alak cheuꞌanic tak ri rayibal alak. Ri ꞌanom alak epachaꞌ ri caꞌan che juna chicop lic catzukchi utz re catiꞌoꞌjrisaxic ma ya copon ri kꞌijcacamisaxic.

✡ 4:5 Éx. 20:4-5; Dt. 4:24; Zac. 8:2

Page 332: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Santiago 5:6 329 Santiago 5:206 E ralak kꞌatom alak tzij paquiwi ri

na emacuninak ta chiꞌij alak yey e neralak camisayom alak que. Yey riquena caquichꞌij taj caquitoꞌbej quib chiwachalak.

Runimal cꞌuꞌxaj chupa ri cꞌaxcꞌobic7 Pero ralak hermanos, rucꞌ unimal

cꞌuꞌxaj choyeꞌej alak rucꞌunibal ri Kani-majawal Jesucristo. Chꞌobo pe alak, junaawanel caroyꞌej na ri chomilaj uwach ruti-coꞌn y rucꞌ unimal ucꞌuꞌx caroyꞌej na rukꞌi-jol ri nabe jab y ri qꞌuisbal jab.* 8 Jecꞌulaꞌꞌana ralak, choyeꞌej alak ri Kanimajawalrucꞌ unimal cꞌuꞌxaj yey jiquibaꞌ cꞌuꞌx alakrucꞌ Rire, ma rucꞌunibal xa nakaj chi cꞌowulok.

9 Hermanos, machꞌaꞌtibej ib alak chi-wach alak chaꞌ jelaꞌ na cakꞌat ta tzij pawiꞌalak. Chetaꞌmaj cꞌu alak waꞌ: Ri Dios, riAj Kꞌatal Tzij, xa riꞌ chi cꞌo wulok. 10 Alaknu hermanos, e cꞌama naꞌoj alak che rixquiꞌan ri kꞌalajisanelab ri xechꞌaꞌt chuparubiꞌ ri Dios Kajawxel, ma rique rucꞌ uni-mal quicꞌuꞌx xquichꞌij uchukꞌab ri cꞌax-cꞌolil. 11 Yey riꞌoj ketaꞌam lic nim quikꞌijcalaxic ri caquichꞌij uchukꞌab ri cꞌaxcꞌobic.Tom chi alak puwi runimal ucꞌuꞌx ri Job yetaꞌam alak ri utz xucꞌam lo ri Dios che rirepa ri qꞌuisbal re ri xucꞌulumaj. Ma ri Dioslic cucꞌut ri rutzil ucꞌuꞌx y ri cꞌaxnaꞌbalucꞌuꞌx.

12 Puwi cꞌu ronoje ri caꞌan alak nu her-manos, macꞌo majiquibaꞌ alak uwach pubiꞌri caj o pubiꞌ ruwachulew o pubiꞌ juna chic.Ri ꞌana alak e waꞌ: We katzij, xew biꞌij alak:«Katzij»; noꞌj we na katzij taj, xew biꞌijalak: «Na katzij taj» chaꞌ jelaꞌ na cape tari kꞌatbal tzij re ri Dios pawiꞌ alak.

Ri oración13 ¿Cꞌo junok paxinak ucꞌuꞌx chixoꞌlibal

alak? Chutzꞌonoj utoꞌbal che ri Dios.¿Cꞌo junok caquiꞌcotic? Chubixoj rubiꞌri Dios. 14 ¿Cꞌo juna yewaꞌ chixoꞌlibalalak? Chebusiqꞌuij ri e aj wach re rigle-sia chaꞌ caquiꞌan orar puwiꞌ, caquicoj cꞌuaceite puwiꞌ chupa rubiꞌ ri Kanimajawal.15 Ecꞌu ri oración caꞌan rucꞌ cubulibalcꞌuꞌxaj chwach ri Dios, e cacoloben ri yewaꞌche ri yabil y ri Dios e cayacaw re. Yeywe macuninak ri yewaꞌ, cacuytaj cꞌu umacriꞌ. 16 Tzelej tzij alak chiwach alak y ꞌanaalak orar pawiꞌ alak chiwach alak chaꞌ jelaꞌ

cacunutaj alak. Ma lic cꞌo uchukꞌab risakil oración cuꞌan junok jusucꞌ rubinicusilabic.

17Ri kꞌalajisanel Elías junam uwach kucꞌriꞌoj ma xa ticawex. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ,xutzꞌonoj che ri Dios rucꞌ ronoje ucꞌuꞌxchaꞌ na cuꞌan ta chi jab y na xuꞌan ta chijab che ruwachulew oxib junab rucꞌ nicꞌaj.18 Jecꞌuriꞌlaꞌ, xuꞌan tanchi orar chaꞌ catzakri jab; y xtzak cꞌu ri jab y ri ticoꞌn cheruwachulew xuya tanchi uwach.

19 Hermanos, we cꞌo junok chixoꞌlibalalak uyaꞌomcan ri Kꞌijsak, yey cꞌo cꞌu junokcatzelen lo re, 20 chetaꞌmaj cꞌu alak riꞌ: Eri quesan lo wa aj mac chupa ri na utz tajcuꞌano, riꞌ e cucolobej jun ticawex chaꞌ nacasach ta uwach y chaꞌ cacuytaj ruqꞌuiyalumac.

* 5:7 “Rukꞌijol ri nabe jab y ri qꞌuisbal jab”: Ri nabe jab e ri catzak pa octubre echiriꞌ catic ri trigo. Ri qꞌuisbal jab e ricatzak pa abril echiriꞌ cꞌamajaꞌ camol ri trigo. Ucabichal waꞌ lic cajawax che ri ticoꞌn.

Page 333: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Pedro 1:1 330 1 Pedro 1:20

Ri nabe carta xutzꞌibaj riPedro

Ri Pedro cuya pan rutzil quiwach ri echaꞌ-tal ruma ri Dios

1 Riꞌin in Pedro, in takoꞌn re ri Kanima-jawal Jesucristo. Quintzꞌiban pan che alak,ri naj cꞌo wi alak che ri katinamit, ri jekelalak pa tak ri luwar re Ponto, re Galacia,re Capadocia, re Asia y re Bitinia. 2 Ralakchaꞌtal lo alak ruma ri KakawDios, ma jelaꞌuchꞌobom chi lo Rire ojertan. Ecꞌu woꞌora,ruma ri Ruxlabixel ri Dios, yaꞌtal che alakcacꞌojiꞌ alak che jun santowilaj binic chaꞌcacoj alak utzij ri Dios y cachꞌajtaj ri macalak rucꞌ ruquiqꞌuel ri Kanimajawal Jesu-cristo. E lic qꞌuiyar na cꞌu pawiꞌ alak riunimal rutzil cꞌuꞌxaj y ri utzil chomal re riDios.

Cubul pan kacꞌuꞌx che ucꞌulic janipa ricuya ri Dios chike

3 Lic nim ukꞌij ri Dios, Rukaw ri Kanima-jawal Jesucristo, ma ruma ri unimal rutzilucꞌuꞌx xuya jun cꞌacꞌ kabinic kasilabic. Yeyruma rucꞌastajibal lo ri Kanimajawal Jesu-cristo chiquixoꞌl ri ecaminak, lic cubul pankacꞌuꞌx che ucꞌulic ri cꞌaslemal ubiꞌtisimchike. 4 Yey wa koyeꞌem na casach tauwach, na cachꞌulax ta uwach rucꞌ ri mac yna cachup tane cꞌana ruchomal. Jiquibamcꞌu uwach riꞌ cayaꞌtaj waꞌ che alak chi-laꞌ chicaj. 5 Ruma cꞌu ri cubulibal cꞌuꞌxalak rucꞌ ri Dios, Rire cuchajij alak rucꞌruchukꞌab chaꞌ jelaꞌ cacꞌul alak ri colobe-tajic biꞌtisim chi che alak yeywaꞌ cakꞌalajinna chupa tak ri qꞌuisbal kꞌij.

6 Ruma cꞌu riꞌ, caquiꞌcot alak woꞌora,tob copon jujun kꞌij chirajawaxic quicꞌowna alak pa tak uqꞌuiyal cꞌaxcꞌolil 7 chaꞌcacꞌam pa alak puwi ri cubulibal cꞌuꞌx alakrucꞌ ri Dios jelaꞌ pachaꞌ caꞌan che ri oroechiriꞌ quicꞌowisax pa akꞌ, ilibal re we sakiloro. Yey ri cubulibal cꞌuꞌx ralak rucꞌ riDios más cꞌo uwach chwa ri oro, ma rioro xa caqꞌuisic. We xchꞌij cꞌu alak wacꞌaxcꞌobic quicꞌowibej alak, riꞌ re yacbalkꞌij ralak y re yacbal ukꞌij ri Dios. Maechiriꞌ ri Kanimajawal Jesucristo cukꞌala-jisaj uwach chikawach apanok, cutacꞌabaꞌkꞌij ralak ruma ri cubulibal cꞌuꞌx alak rucꞌri Dios. 8 Ralak cꞌax canaꞌ alak ri Jesústob na ilom ta alak uwach Rire, yey cubulcꞌuꞌx alak rucꞌ tob na quil ta alak uwach

woꞌora. Y caquiꞌcot alak rucꞌ unimal quiꞌ-cotemal, yey waꞌ na carikitaj tane ubiꞌx-iquil. 9Caquiꞌcot cꞌu alak, ma cacꞌul na alakri colobetajic oyeꞌem alak rucꞌ cubulibalcꞌuꞌxaj.

10 Ri kꞌalajisanelab re ojertan xekꞌala-jisan lo puwi ri unimal rutzil ucꞌuꞌx riDios, ri cayaꞌiꞌ che ralak. Rique lic xquiyaquinaꞌoj puwi wa colobetajic y lic xquitijukꞌij umajic usucꞌ waꞌ. 11Ma cꞌo ri xukꞌala-jisaj ri Ruxlabixel ri Cristo chique puwitak ri cꞌaxcꞌobic cutij Ruchaꞌoꞌn lo ri Diosy ri yacbal ukꞌij caꞌanic echiriꞌ icꞌowinakchi chupa waꞌ. Ecꞌu rique xquichꞌob rakanchina puwiꞌ xbiꞌx waꞌ y jampalaꞌ cuꞌanaꞌ.12 Yey ri Dios xukꞌalajisaj chique waꞌ wakꞌalajisanelab na caquil ta waꞌ chupa tak rikꞌij e cꞌo wi rique, ma waꞌ e cuꞌana chupatak wa kꞌij oj cꞌo wi riꞌoj. Yey waꞌ e ri xyaꞌche alak cuma ri quitzijom ri Utzilaj Tzijrucꞌ ruchukꞌab ri Santowilaj Ruxlabixel riDios, ri xtak lo chilaꞌ chicaj. Yey ri ángeleslic cacaj ne caquimaj usucꞌ tak waꞌ.

Ri Dios cojusiqꞌuij che jun santowilaj binic13 E uwariꞌche sucꞌupij alak ri naꞌoj alak,

lic chꞌobo na alak rakan saꞌ tak ri caꞌanalak. E choyeꞌej alak ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios, ri cayaꞌ na che alak echiriꞌcakꞌalajisax uwach ri Kanimajawal Jesu-cristo. 14 Ralak alak chi ralcꞌoꞌal ri Dios,ruma cꞌu riꞌ cojo alak utzij Rire. Maya cꞌuib alak che ri rayinic cꞌo wi alak ojertanechiriꞌ cꞌamajaꞌ quetaꞌmaj alak uwach riDios. 15 Ma jelaꞌ pachaꞌ ri Jun siqꞌuiyom ealak lic na jinta cꞌanamac rucꞌ, jecꞌulaꞌ ꞌanaalak che ri binic silabic ralak. 16 Ma jewaꞌtzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Chiꞌana jusucꞌ che ri ibinic isilabic,ma Riꞌin na jinta cꞌana mac wucꞌ. Lv. 19:2

17 Yey we cabiꞌij alak «Kakaw» che riJun na cachaꞌw ta chiquixoꞌl ri ticawexechiriꞌ cuꞌan kꞌatbal tzij paquiwi conojeruma tak ri quiꞌanom, riꞌ lic chirajawaxicche alak cabin alak rucꞌ xiꞌin ib chwachRire ronoje kꞌij che ri cꞌaslemal alak. 18Malic etaꞌam alak, ri Dios xresaj lo alak cheri binic silabic alak na chom taj, ri xcꞌutcan che alak cuma ri chuꞌkaw alak ojertan.Yey rutojic xuꞌan ri Dios re caresaj lo alakpukꞌab ri mac, na e ta rucꞌ oro o rucꞌ plata,ma waꞌ xa casach uwach; 19 rutojic xuꞌanoe rucꞌ ri lokꞌlaj uquiqꞌuel ri Cristo, ri xyaꞌiꞌpa camic pachaꞌ juna kꞌapoj bexex lic chomy na yewaꞌ ta uwach cayaꞌiꞌ chwach ri Dios.20 Yey ri Cristo chaꞌom chi lo ojertan chwi

Page 334: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Pedro 1:21 331 1 Pedro 2:11lo echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne caꞌan ruwachulew;pero cꞌa ecꞌu woꞌora chupa wa qꞌuisbal kꞌijoj cꞌo wi, ri Dios xucꞌutubej uwach rumari rutzil ucꞌuꞌx che alak. 21 Ruma cꞌu riKanimajawal Jesucristo, xcubiꞌ cꞌuꞌx alakrucꞌ ri Dios, ma e Rire ri xucꞌastajisaj lo riCristo chiquixoꞌl ri ecaminak y lic xuyacukꞌij. Ruma cꞌu riꞌ, cubul cꞌuꞌx alak rucꞌri Dios y oyeꞌem alak che Rire janipa riubiꞌtisim che alak.

22 Ruma xcoj alak ri Kꞌijsak, woꞌoraxuꞌan chom ri cꞌaslemal alak chaꞌ pakatzijwi cꞌax canaꞌ ib alak ri chakꞌ ib alak chuparubiꞌ ri Cristo. E uwariꞌche lic cꞌax naꞌaib alak chiwach alak rucꞌ ronoje chukꞌabalak y rucꞌ ronoje cꞌuꞌx alak. 23 Ma ralakalak alaxinak tanchic y waꞌ na e ta cumari chuꞌkaw alak ri xa e ticawex, ma e rumaRuchꞌaꞌtem ri Dios, ri lic cꞌaslic y na casachta cꞌana uwach. 24Ma jewaꞌ tzꞌibital can paRuchꞌaꞌtem ri Dios:Conoje ri ticawex e jelaꞌ pachaꞌ rakꞌesyey ri yacbal quikꞌij e pachaꞌ rucotzꞌiꞌjal

rakꞌes;ma rakꞌes xa cachup uwachy rucotzꞌiꞌjal xa cachakijic y capukic.Jecꞌulaꞌ riꞌ ri ticawex xa quecamicy ri yacbal quikꞌij xa casach uwach,25 noꞌj Ruchꞌaꞌtem ri Dios na casach ta

cꞌana uwach Is. 40:6-8cachaꞌ. Yey wa chꞌaꞌtem e ri Utzilaj Tzijtzijotal chi lo che alak.

21 E uwariꞌche yaꞌa can alak ronoje ri

na utz taj: ri socosoꞌnic, ri xa queb palajalak chiwach alak, ri cuꞌan cꞌax cꞌuꞌx alakchiquij jujun chic y ri canucꞌ alak chꞌaꞌtemchiquij jujun chic. 2 Jelaꞌ pachaꞌ juna neꞌcꞌacꞌ alaxinak lic e caraj rutzꞌum ruchu;jecꞌuriꞌlaꞌ ralak, e lic rayij alak ri sakilUchꞌaꞌtem ri Dios, chaꞌ ruma waꞌ, ri Dioscuya ri qꞌuiyibal alak y cucolobej cꞌu alakchwach ronoje ri na utz taj. 3 E ꞌana cꞌualak waꞌ ma naꞌom chi alak ri rutzil ucꞌuꞌxri Kanimajawal pa animaꞌ alak.

Ri jun abaj cꞌaslic4 Kib cꞌu alak riꞌ rucꞌ ri Kanimajawal

Jesucristo. Rire e pachaꞌ jun abaj cꞌak-ital can cuma ri winak, ma chiquiwachrique na jinta uchac; noꞌj chwach ri Diose jun chomilaj abaj cꞌaslic* y chaꞌtalic, pacatiquiꞌ wi lo ri ja cayaquic. Yey juna

abaj na jinta ucꞌaslemal, noꞌj Rire cꞌaslic.5 Jecꞌuriꞌlaꞌ ralak alak pachaꞌ abaj cꞌaslictzꞌakom bi che ri ja catajin ri Dios cheuyaquic re cajekiꞌ chupa. Rojertan rajchacunel xeniman pa Rocho Dios, ecꞌuwoꞌora ri Dios uyaꞌom che ralak canimanalak chwach Rire y ruma cꞌu ri Kanima-jawal Jesucristo caꞌan alak ri cucꞌul ucꞌuꞌxRire. 6 E uwariꞌche jewaꞌ tzꞌibital can paRuchꞌaꞌtem ri Dios:Cancoj cꞌu chilaꞌ Sion

ri jun chomilaj abaj chaꞌtalic,chaꞌ puwi waꞌ catiquiꞌ ri ja canyaco.

Is. 28:16China cꞌu ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ,

riꞌ na caqꞌuixbesax tajma cucꞌul na ri royeꞌem che Rire Is.

49:23cachaꞌ. 7Che ralak ri cojom alak rubiꞌ, Rirelic cꞌo uwach; noꞌj chique ri na quecojowta re, e cuꞌana pachaꞌ ri tzꞌibital can paRuchꞌaꞌtem ri Dios:E rabaj cꞌakital can cuma raj yacal ja,e abaj riꞌ waꞌ xajawaxic chaꞌ catiquiꞌ lo ri

ja.✡ Sal. 118:228Yey cubiꞌij:

Rire e ri jun abaj cojotal chiquiwach riticawex,

yey lic e cꞌo ri caquichik quib che,y lic ecꞌo ri quetzak puwiꞌ Is. 8:14cachaꞌ. Jecꞌulaꞌ xquicꞌulumaj rique, ma epachaꞌ “caquichik quib” chwi Ruchꞌaꞌtemri Dios echiriꞌ na caquicoj taj.

9 Noꞌj ecꞌu ralak alak chaꞌtal lo ruma riDios, alak aj chacunel chwach ri NimalajTakanel Dios, alak jun tinamit yaꞌom ibalak che ulokꞌnimaxic ri Dios✡ y lokꞌotalalak ruma ri Dios re cuꞌana alak utinamit✡chaꞌ catzijoj alak chique ri ticawex janipatak ri uꞌanomriDios, ri xresaj lo alak chupari kꞌekuꞌm y xuya alak chupa ri chomilajKꞌijsak. 10Ralak ojertan na alak ta utinamitri Dios, noꞌj woꞌora alak chi utinamit Rire.Ma ojertan na xetaꞌmaj ta alak puwi ri relejucꞌuꞌx ri Dios; noꞌj woꞌora ri Dios ucꞌutumchi waꞌ che ralak.

Ri jusucꞌ binic silabic chwach ri Dios ychiquiwach ri winak

11 Hermanos ri lic cꞌax cannaꞌ alak,cꞌuna chicꞌuꞌx alak, ralak na alak ta reruwachulew, ma alak xa icꞌowel. E uwar-iꞌche campixabaj alak, maya ib alak che takri rayibal re ri tiꞌjil alak ma waꞌ cachꞌoꞌjin

* 2:4 “Abaj cꞌaslic”: Ri Cristo cꞌaslic y cuya cꞌaslemal chike. ✡ 2:7 Is. 28:16 ✡ 2:9 Éx. 19:6 ✡ 2:9 Dt.7:6; Is. 43:21

Page 335: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Pedro 2:12 332 1 Pedro 3:8pa animaꞌ alak chaꞌ cuyoj ri cꞌaslemal alak.12 Ri ꞌana alak e cꞌutu alak jun binic silabiclic jusucꞌ chiquiwach ri winak na quetaꞌamta uwach ri Dios. Jecꞌulaꞌ echiriꞌ cacꞌuntanchi ri Kanimajawal, rique caquiyac ukꞌijri Dios ruma quilom ri chomilaj chacꞌanom alak, tob woꞌora quechꞌaꞌt chiꞌijalak. 13 Ruma cꞌu ri Kanimajawal, lic cojoalak quitzij conoje ri yaꞌtal paquikꞌab que-takan che ruwachulew, e pachaꞌ ri nimalajtakanel cꞌo paquiwi uqꞌuiyal tinamit 14 ytak ri e aj wach ecojotal ruma ri nimalajtakanel re quequiya pa cꞌax ri caquiꞌan rina utz taj y re caquiyac quikꞌij ri caquiꞌanri utz. 15 Ma ri lic caraj ri Dios che alake caꞌan alak ri utz chaꞌ e cakꞌatej alaktak ri chꞌaꞌtibenic caꞌan chiꞌij alak cuma riticawex na jinta quinaꞌoj. 16 Pakꞌab alakcꞌo wi saꞌ ri caꞌan alak; yey waꞌ na e ta recaꞌan alak ri na utz taj, ma e re cuꞌana alakaj chaquib re ri Dios y jecꞌulaꞌ e caꞌan alakri caraj Rire. 17 ꞌAna alak chique conojeri ticawex janipa ri takal chique; macꞌakbi alak ukꞌij junok. Cꞌax chenaꞌa alak rihermanos. Cꞌola xiꞌin ib pa animaꞌ alakchwach ri Dios. Lokꞌnimaj alak ri rey.

18Ralak alak aj chaquib, cojo alak quitzijri patrón alak y yaꞌa ib alak chitakic cumarique. Waꞌ na xew ta caꞌan alak cucꞌ ri licutz quicꞌuꞌx ma jenelaꞌ ꞌana alak cucꞌ ri licna jinta cacuyuw que. 19 Ma e lic utz riꞌwe junok ruma cunaꞌ chucꞌuꞌx e cuꞌan ricaraj ri Dios che, cuya ranimaꞌ cuchꞌij takri cꞌaxcꞌobic cape puwiꞌ tob waꞌ na takalta che. ¡Yey ri Dios cuyac ukꞌij ri caꞌanawwaꞌ! 20 Noꞌj we e laꞌ lic chirij mac alakxchꞌay can alak yey lic xcuy alak waꞌ, ¿saꞌcꞌu riꞌ ri yacbal kꞌij alak? ¡Na jintaj! Noꞌjwe cacuy cꞌu alak ri cꞌax caꞌan che alakruma ri utz catajin alak che uꞌanic, riꞌ liccꞌo yacbal kꞌij alak chwach ri Dios. 21 E nerumawaꞌ xusiqꞌuij alak ri Dios, ma ri Cristoxutij cꞌax kuma riꞌoj; yey tak ri xuꞌano ecꞌutubal chike riꞌoj chaꞌ cojbin jelaꞌ pachaꞌxbin Rire. 22Ma jewaꞌ tzꞌibital can puwi riCristo pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Rire na xmacun taj,y na jinta ne cꞌana socosoꞌnic xel puchiꞌ Is.

53:9cachaꞌ. 23 Echiriꞌ ri winak lic xquicꞌak biukꞌij rucꞌ itzelilaj chꞌaꞌtem, Rire na xucꞌulta uwach rucꞌ itzelilaj chꞌaꞌtem. Yey echiriꞌquiyaꞌom pa cꞌaxcꞌolil, Rire na xubiꞌij tajcuꞌan ucꞌaxel chique ri caquiꞌan cꞌax che;

ri xuꞌano, e xuya ronoje pukꞌab ri Dios, ricuꞌan kꞌatbal tzij chi jusucꞌ. 24Ecꞌu ri Cristoxucꞌam bi ri kamac che rucuerpo echiriꞌxcam chwa ri cruz. Xuꞌan cꞌu waꞌ chaꞌ jelaꞌcakaya can ri mac y e cakaya kib che rijusucꞌ binic silabic.† Ma jewaꞌ tzꞌibital canpa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:Ruma cꞌu ri cꞌax xutij Rire,xixcunutaj riꞌix Is. 53:5cachaꞌ. 25 Rojertan, alak pachaꞌ bexex esachinak; noꞌj woꞌora xtzelej lo alak rucꞌ riCristo, ri Aj Cꞌamal Kawach y ri Chajinel reri kacꞌaslemal chwach ri Dios.

3Pixabanic chique ri e cꞌulanic

1 Ecꞌu rilal ixok, e takej la ri achijil la.ꞌAna cꞌu la waꞌ ma we rire na ucojom taRuchꞌaꞌtem ri Dios, tob na jinta cabiꞌij lache chwi waꞌ, cꞌo pa sak cucojo ruma ribinic silabic rilal 2ma carilo lic ube ri caꞌanla y lic lal nimay tzij. 3 Ruchomalil junaixok na e ta ruma ri wikital che rucuerpo;e uwariꞌche na utz ta cꞌu riꞌ we quicꞌowuwiꞌ che uyijbaxic ruwiꞌ, o quicꞌow uwiꞌrucꞌ ri uwaaj y usansilo re oro o ri cꞌul licqꞌui rajil cucojo. 4 Ma ruchomalil rixoke ri cꞌo chupa ri ranimaꞌ; waꞌ e ri lic utzucꞌuꞌx y na aj ta tzucul chꞌaꞌoj. Yey waꞌwa uchomalil na casach ta cꞌana uwachy lic cꞌo ukꞌij chwach ri Dios. 5 Rojertanjelaꞌ xquiꞌan rixokib e jusucꞌ, ri lic xcubiꞌquicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios. Ma ri quichomalilrique xilitaj che ri quibinic quisilabic rumaxequitakej ri cachijil. 6 Jelaꞌ xuꞌan ri Sara,e lic xucoj utzij ri Abraham y ruchꞌaꞌbexicxuꞌano e “lal wajawal”. Ecꞌu ralak cuꞌanaalak ralcꞌoꞌal ri Sara we caꞌan alak ri utz yna jinta cꞌo cuxiꞌij rib cꞌuꞌx alak che.

7 Ecꞌu rilal achi, jekela la rucꞌ ri ixokil larucꞌ sakil naꞌoj. ꞌAna la che janipa ri takalche rire. Cꞌuna cꞌu chicꞌuꞌx la e rire lic najinta co ucowil yey junam uwach ucꞌ la, majunam cacꞌul alak ri unimal rutzil ucꞌuꞌx riDios che ri cꞌaslemal alak. We caꞌan cꞌu lawaꞌ, echiriꞌ caꞌan la orar, na jinta calatzꞌanre ri chꞌaꞌtem la chwach ri Dios.

Pixabanic puwi ri kabinic kasilabic8 Qꞌuisbal cꞌu re waꞌ, e chuꞌana xa jun

cꞌuꞌx alak, cꞌola cꞌaxnaꞌbal cꞌuꞌxaj ucꞌ alak,lic cꞌax naꞌa ib alak chiwach alak ma chakꞌib alak chwach ri Kakaw, cꞌutu cꞌu alak rirutzil cꞌuꞌx alak y ꞌana alak chꞌutiꞌn che

† 2:24 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “chaꞌ oj caminak chi chwa ri mac yey oj cꞌas che ri jusucꞌ binic silabic”.

Page 336: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Pedro 3:9 333 1 Pedro 4:6

ib alak. 9 Matzelej alak uwach ri na utztaj caꞌan che alak. We cꞌo junok cubiꞌijitzelilaj chꞌaꞌtem che alak, matzelej alakuwach rucꞌ itzelilaj chꞌaꞌtem; ri ꞌana alake tzꞌonoj alak ri utz puwi ri caꞌanaw re waꞌ.Yey we caꞌan alak waꞌ, ri Dios cuya na riutz pawiꞌ alak, ma ruma waꞌ xusiqꞌuij alak.10 Ma jewaꞌ tzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtem riDios:China ri cꞌax cunaꞌ rucꞌaslem

y caraj caricꞌowibej ri jujun kꞌij rucꞌquiꞌcotem,

e chukꞌatej cꞌu riꞌ ri rakꞌ che ubiꞌxiquil ri nachom taj

y muꞌan chi ri quel lo rakꞌubal puchiꞌ.11Resaj cꞌu rib riꞌ che uꞌanic ri na utz taj,

yey e chuꞌana ri utz.Chutzucuj cacꞌojiꞌ chi utzil chomal cucꞌ

conoje ye chuyaꞌa rib che uꞌanic waꞌ.

12Ma ri Kanimajawal cꞌo ruwach paquiwiri jusucꞌ quibinic quisilabic re que-

buchajij,yey lic cuya uxiquin chique

echiriꞌ quechꞌaꞌt rucꞌ pa oración.Noꞌj na chom ta queril

janipa ri caquiꞌan ri na utz taj Sal.34:12-16

cachaꞌ.13 ¿China cꞌu ri caꞌanaw ri na utz taj che

alak we e lic yaꞌom ib alak che uꞌanic riutz?✡ 14Pero we catij alak cꞌax ruma caꞌanalak ri lic jusucꞌ, riꞌ lic nim kꞌij alaxic alak.E uwariꞌche,maxiꞌij ib alak che ri xibibal paalak caꞌanic yey masach cꞌuꞌx alak che waꞌ.15 Ri ꞌana alak e lokꞌoj alak ukꞌij ri Cristochupa ri animaꞌ alak, ma Rire e Kajawal.Xaki yijbaꞌ ib alak che ucꞌulic uwach takri tzꞌonobal caꞌan che alak puwi ri cubulpan cꞌuꞌx alak che; yey ꞌana alak waꞌ rucꞌuchꞌutiꞌnal cꞌuꞌx alak y xiꞌin ib alak chwachri Dios. 16 Bina alak chi jusucꞌ chaꞌ jelaꞌcunaꞌ cꞌuꞌx alak na jinta mac ꞌanom alak.ꞌAna cꞌu alak waꞌ chaꞌ e janipa ri quechꞌaꞌtchirij ri chomilaj binic alak rucꞌ ri Cristo,cayaꞌtaj quiqꞌuix ruma ri rakꞌubal caquiꞌanchiꞌij alak. 17Ma we e caraj riꞌ ri Dios catijalak cꞌax ruma caꞌan alak ri utz, waꞌ e másutz chwa ri catij alak cꞌax ruma caꞌan alakri na utz taj. 18Cꞌuna chicꞌuꞌx alak, ri Cristolic xutij cꞌax echiriꞌ xa jumul xcam ruma rikamac. TobRire na jinta umac, xcamkumariꞌoj oj aj maquib chaꞌ jelaꞌ cojucꞌam bi rucꞌri Dios. Echiriꞌ ri Cristo xcamisax cuma

ri winak, pakatzij wi xcam rucuerpo; peroRire xcꞌastajic, ma na xcam ta ri ranimaꞌ.19 Jecꞌulaꞌ xeꞌec pa ecꞌowi ri ecaminak,waꞌ e ri tzꞌapim quichiꞌ, y xuꞌtzijoj chiquejanipa ri xuꞌano. 20 Yey xtataj waꞌ cumari na xquicoj ta utzij ri Dios ojertan chuparukꞌijol ri Noé. Ma ri Dios rucꞌ unimalucꞌuꞌx xeroyꞌej caquitzelej quitzij chupatak laꞌ la kꞌij echiriꞌ ri Noé catajin cheuꞌanic ri nimalaj barco. Yey chupa cꞌu ribarco xa e ajilam ri xeboc bi, ma ewajxakibri xecolobetaj che runimal jab. 21 Y waꞌe pachaꞌ ri bautismo cakacꞌul riꞌoj wakꞌijora re colobetajic. Wa bautismo na re tacaresaj ri chꞌul cꞌo che ri kacuerpo, ma ere caresaj ri mac cꞌo pa kanimaꞌ y rumacꞌuwaꞌ cakajiquibaꞌ chwach ri Dios cojcꞌojiꞌchi jusucꞌ. Yey ketaꞌam lic jiquibam uwachri kacolobetajic ruma rucꞌastajibal ri Kan-imajawal Jesucristo, 22 ri xeꞌec chilaꞌ chicajy tzꞌul puwiquikꞌab ri Dios. Conoje cꞌu riángeles, cucꞌ tak ri cꞌo quiwach y ri cꞌoquichukꞌab e cꞌo chuxeꞌ rutakanic Rire.

4Chojchacuna chi utz rucꞌ tak ri uyaꞌom ri

Dios pakakꞌab1 Ri Cristo lic xuya ranimaꞌ cutij cꞌax

kuma riꞌoj. Jecꞌulaꞌ riꞌ, lic chirajawaxicche alak caya animaꞌ alak catij alak cꞌaxruma Rire. Ma e janipa ri caquiya canimaꞌcaquiꞌan ri utz tob cape cꞌax paquiwiꞌ,kꞌalaj cꞌu riꞌ na e jinta chi pukꞌab ri mac.2 Ruma cꞌu laꞌ, janipa chi kꞌij e cꞌo cheruwachulew, na caquiꞌan ta chi janipa rirayibal que ri winak, ma e caquiꞌan janipari caraj ri Dios. 3 Ri uꞌanom lok e xꞌan loalak pachaꞌ ri caquiꞌan ri winak na que-taꞌam ta uwach ri Dios. Ma xya ib alakche uꞌanic tak ri rayibal re ri tiꞌjil alak, yeyxya ib alak pa kꞌabaric y xmol ib alak cheuꞌanic chꞌulilaj mac; xya ib alak che ri licna chom ta uwach yey lic itzel tak uwachri xꞌan alak echiriꞌ xlokꞌnimaj alak tak ritiox.* 4 E tak cꞌu ri xcachbilaj alak cheuꞌanic waꞌ wuꞌqꞌuiyal uwach mac, xcamcanimaꞌ che echiriꞌ xesaj ib alak che takwaꞌ; yey ruma riꞌ lic cꞌax quechꞌaꞌt chiꞌijalak. 5 Pero copon cꞌu ri kꞌij echiriꞌ conojerique caquiya na quib chupa ri quimacchwach ri Jun cukꞌat tzij paquiwi ri e cꞌaslicy ri ecaminak. 6 Ruma ne cꞌu laꞌ, xtzijoxri Utzilaj Tzij chique ri ecaminak chupa riquimac chaꞌ cacꞌojiꞌ quicꞌaslemal na jinta

✡ 3:13 Ro. 8:31 * 4:3 Rojertan e cꞌo winak caquicamisaj ri calcꞌoꞌal re kasaꞌn chwach tak ri quitiox.

Page 337: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Pedro 4:7 334 1 Pedro 5:7utakexic chwach ri Dios, tob chiquiwachtak ri winak, na utz ta ri xquiꞌan riqueruma xquicoj rubiꞌ ri Cristo.

7Lic xa nakaj chi cꞌo wi lo rukꞌijol echiriꞌcaqꞌuis ri na utz ta uwach y cajalcꞌatisaxcꞌu ronoje ri cꞌolic. Ruma cꞌu riꞌ, lic cꞌolanaꞌoj alak puwiꞌ saꞌ tak ri caꞌan alak y xakie yaꞌa ib alak pa oración chwach ri Dios.8 Yey ri más chirajawaxic wi e rucꞌ ronojecꞌuꞌx alak cꞌax canaꞌ ib alak chiwach alak,ma we lic cꞌo rutzil cꞌuꞌxaj ucꞌ alak, riꞌcacuy alak tak ruqꞌuiyal mac que ri nicꞌajchic. 9 Checꞌulu alak chi utz ri queboponchi ocho alak y mawunwut ne alak cheuꞌanic waꞌ. 10 Ecꞌu chirij ri uyaꞌom ri Diospakꞌab alak, chetoꞌo alak ri jujun chic, chaꞌjelaꞌ cuꞌan alak sakil aj chaquib re ri Dios ycachacun alak chi utz rucꞌ ruqꞌuiyal uwachtoꞌbal uyaꞌom ri Dios che alak. 11 We cꞌojunok cacꞌutun chiquiwach ri hermanos, echucꞌutu puwi ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Diosy na xa ta pa re cachꞌaꞌtic. We cꞌo junokcaraj quebutoꞌ ri ticawex, chuꞌana waꞌ rucꞌri chukꞌab yaꞌtal che ruma ri Dios. Ronojecꞌu ri caꞌan alak, ꞌana alak re yacbal ukꞌijri Dios ruma ri Kanimajawal Jesucristo,ri lic takal che cꞌo yacbal ukꞌij y catakancꞌu paquiwi conoje wakꞌij ora y chikawachapanok na jinta utakexic. Amén.

Chojquiꞌcotok we cakatij cꞌax ruma oj re riCristo

12 Hermanos, macam animaꞌ alak chetak runimal cꞌaxcꞌobic cape pawiꞌ alak recucꞌam pa alak, ma konoje cojicꞌow chupawaꞌ. 13 Ri ꞌana alak e quiꞌcota alak, maalak bare jun che tak ri cꞌaxcꞌobic xicꞌowwiri Cristo, chaꞌ echiriꞌ cukꞌalajisaj runimaluchomalil, ralak lic caquiꞌcot alak che.14 We e cꞌo tzel quechꞌaꞌt chiꞌij alak rumacojom alak rubiꞌ ri Cristo, riꞌ lic nim kꞌijalaxic alak ma ri chomilaj Ruxlabixel riDios cꞌo ucꞌ alak. Katzij wi, e cꞌo ri tzelquechꞌaꞌt chirij Rire, noꞌj ralak lic cayacalak ukꞌij Rire. 15 We cꞌo junok che alakcutij cꞌax, lic qꞌuixbal uwach we waꞌ eruma camisanel o elekꞌom o ruma uꞌanomri na utz taj che junok o ruma uminomrib chupa ri na jinta re che. 16 Noꞌj wecꞌo junok cutij cꞌax ruma ucojom rubiꞌ riCristo, maqꞌuix cꞌu riꞌ che; ri chuꞌanaꞌ echuyaca ukꞌij ri Dios ruma waꞌ. 17Ma e kꞌijwaꞌ cajeker bi ri kꞌatbal tzij paquiwi ri eralcꞌoꞌal ri Dios. Yey we nabe cꞌut cajekerkucꞌ riꞌoj, ¿saꞌ nawi queꞌquiqꞌuisa wi riꞌ ri

na quicojom ta ri Utzilaj Tzij re ri Dios?18Ma jewaꞌ cubiꞌij pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios:We ri e jusucꞌ chwach ri Dios rucꞌ ne

ucꞌayewal quecolobetajic,¿saꞌ cꞌu caquicꞌulumaj riꞌ ri e aj mac,

ri caquiꞌan quititzꞌitiquil che riDios?✡

19 E uwariꞌche, e tak ri e cꞌo pa cꞌax rumacaquiꞌan janipa ri caraj ri Dios, e quiꞌanariꞌ ri lic usucꞌ y quiyaꞌa cꞌu ri quicꞌaslemalpukꞌab ri Dios, ri xꞌanaw re ronoje y lic ecuꞌan janipa rubiꞌtisim.

5Pixabanic chique ri e aj wach re riglesia

1 Woꞌora cuaj quebenupixabaj ri e ajwach re riglesia. Riꞌin in jun cuqꞌuil rique,yey in jun xinwil ri cꞌaxcꞌolil xicꞌow wiri Kanimajawal Jesucristo. Yey in barejun cꞌo we che ri chomilaj yacbal ukꞌij riCristo, ri cakꞌalajisax na uwach chikawachapanok. 2Cantzꞌonoj co che alak: Chechajijalak chi utz rutinamit ri Dios, ri eyaꞌomchwi kꞌab alak. Chechajij cꞌu alak chi utzrucꞌ ronoje cꞌuꞌx alak y na xa ta rumacamin alak chupa o xa ruma rayibal puak,ma ri caraj e lic cacha cꞌuꞌx alak che uꞌanicwaꞌ. 3 Maꞌan ne alak ri xew catakan alakpaquiwiꞌ; ri ꞌana alak e cꞌutu alak ri chomi-laj binic silabic alak chiquiwach rique.4 We ecꞌu caꞌan alak waꞌ, echiriꞌ cacꞌunri Kanimajawal Jesucristo, ri Chajinel cꞌopaquiwi conoje ri e aj chajal rutinamit riDios, Rire cuya chijujunal alak jun coronana casach ta cꞌana uwach, cꞌutubal re runi-mal uwach Rire.

Pixabanic chique rutinamit ri Dios5 Ecꞌu riꞌix ix alabo, chicojo quitzij ri e

aj wach re riglesia. Yey chirajawaxic cheonoje alak caꞌan alak chꞌutiꞌn che ib alakchiwach alak, ma jewaꞌ tzꞌibital can chupaRuchꞌaꞌtem ri Dios:Ri Dios uyacom rib chiquij

janipa ri caquitacꞌabaꞌ quikꞌij;noꞌj uyaꞌom ri unimal rutzil ucꞌuꞌx chique

janipa ri caquiꞌan chꞌutiꞌn che quib Pr.3:34

cachaꞌ. 6 ꞌAna chꞌutiꞌn che ib alak y yaꞌacꞌu ib alak pukꞌab ri Dios, ri cꞌo unimaluchukꞌab; jecꞌulaꞌ Rire lic cuyac kꞌij ralakechiriꞌ copon na rukꞌijol. 7 Ronoje rubiscꞌuꞌx alak yaꞌa alak chwach ri Dios, ma Rirelic coc il che chajixic alak.

✡ 4:18 Pr. 11:31

Page 338: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Pedro 5:8 335 1 Pedro 5:148 Lic cꞌola naꞌoj alak puwi saꞌ tak ri caꞌan

alak y mawar wach alak. Ma ritzel winak,ri aj retzelal cꞌuꞌx chiꞌij alak, e cutzucujsuꞌanic catzak alak pukꞌab jelaꞌ pachaꞌ junacoj lic cusut quij ri ticawex re cutzucujchina ri cubikꞌ bi. 9Lic chꞌija alak uchukꞌabritzel y lic chukꞌubej ib alak che ri cubu-libal cꞌuꞌx alak rucꞌ ri Cristo. Yey micꞌowchicꞌuꞌx alak na xew ta ralak quicꞌowibejalak cꞌaxcꞌobic, ma jenelaꞌ ri ka hermanose cꞌo che ronoje ruwachulewcaquicꞌowibejcꞌaxcꞌobic.

10Ri Dios xojusiqꞌuij chaꞌ cojcꞌojiꞌ rucꞌ riKanimajawal Jesucristo chupa ri chomilajutakanic na jinta utakexic. Ruma cꞌu waꞌ,echiriꞌ icꞌowinak chi alak jujun kꞌij chupawa cꞌax; ri Dios, ri lic cojutoꞌ che ronojeruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx, e cuyactanchi alak, cucowirisaj alak, cuya chukꞌabalak y cutiquibaꞌ alak chi utz. 11 Che cꞌuri Dios takal wi cayac ukꞌij wakꞌij ora ychikawach apanok, ma ruchukꞌab na jintautakexic. Amén.

Qꞌuisbal chꞌaꞌtem re ri Pedro chique takriglesias

12 Xintzꞌiban cꞌu pan che alak; yey rihermano Silvano, ri lic cubul nucꞌuꞌx rucꞌ,e cacꞌamaw bi waꞌ wa carta che alak.Ximpixabaj cꞌu alak y xinkꞌalajisaj chiwachalak ri sakil unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios;tiquila cꞌu alak chi utz chupa waꞌ.

13Rutinamit ri Dios, ri e cꞌo pa ri tinamitre Babilonia, ri echaꞌtal ruma ri Dios ju-nam ucꞌ ralak, rique junam rucꞌ ri Marcos,ri pachaꞌ nucꞌajol chupa rubiꞌ ri Cristo,caquiya pan rutzil wach alak. 14 Yaꞌa alakrutzil wach alak chiwach alak rucꞌ jun sakiltzꞌubuj chiꞌaj,* cꞌutubal re cꞌax canaꞌ ibalak. Cꞌola utzil chomal chixoꞌl alak, ricꞌo alak pukꞌab ri Kanimajawal Jesucristo.Amén.

* 5:14 Ri Pedro jewaꞌ xubiꞌij ma rique e caquiꞌan waꞌ chiquiwach echiriꞌ caquiya rutzil quiwach.

Page 339: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Pedro 1:1 336 2 Pedro 1:21

Rucaꞌm carta xutzꞌibaj riPedro

Ri Pedro cuya pan rutzil quiwach ri quico-jom rubiꞌ ri Cristo

1 Riꞌin, Simón Pedro, in jun aj chacy takoꞌn re ri Kanimajawal Jesucristo.Cantzꞌibaj pan wa carta che alak, janipari yaꞌtal che alak cacubiꞌ cꞌuꞌx alak rucꞌri Cristo jelaꞌ pachaꞌ kaꞌanom riꞌoj. Waꞌwa chomilaj cubulibal cꞌuꞌxaj xyaꞌ chikekonoje ruma ri ka Dios y Colobenel Jesu-cristo, ma Rire lic jusucꞌ ri cuꞌan kucꞌ. 2 Elic qꞌuiyar na pawiꞌ alak ri unimal rutzilcꞌuꞌxaj y ri utzil chomal re ri Dios, yey waꞌcacꞌul alak ruma etaꞌam alak uwach ri Diosy ri Kanimajawal Jesucristo.

Ri caraj ri Dios che ri kabinic kasilabic3RiDios rucꞌ ri unimal uchukꞌab, uyaꞌom

chike ronoje tak ri cajawax che ri kacꞌasle-mal y ri kabinic kasilabic chwach Rire.Yey cuꞌan waꞌ ruma ri xuya chike cake-taꞌmaj uwach Rire, ri xojusiqꞌuij rucꞌ riunimal uchomalil y ri unimal uwach ukꞌij.4 Jecꞌuriꞌlaꞌ, ri Dios uyaꞌom nimaꞌk y chomtak biꞌtisinic chike chaꞌ ruma waꞌ cojuꞌanapachaꞌ Rire, ma elinak lo alak pukꞌab rirayibal na chom ta uwach, ri caquitakej riwinak re ruwachulew.

5 Ruma cꞌu xcubiꞌ cꞌuꞌx alak rucꞌ riCristo, chirajawaxic cꞌu riꞌ cachukꞌubej ibalak chaꞌ ri binic silabic alak cuꞌan licjusucꞌ. Y na xew ta waꞌ, ma lic ne chira-jawaxic quetaꞌmaj alak saꞌ ri caraj ri Diosche alak. 6 We etaꞌam chi cꞌu alak saꞌ ricaraj ri Dios che alak, e ꞌana alak riꞌ. Yeychajij ib alak chi utz chaꞌ na catzak ta alakpa mac, y jecꞌuriꞌlaꞌ cacꞌojiꞌ unimal cꞌuꞌxalak. Yey rucꞌ cꞌu ri unimal cꞌuꞌx alak, ecꞌutu alak pa sakil wi yaꞌom ib alak chejun sakil binic silabic chwach ri Dios. 7 Yruma cꞌu lic yaꞌom ib alak che jun sakilbinic silabic chwach ri Dios, cꞌax naꞌa ibalak chiwach alak. Yey na xew ta waꞌ, malic yaꞌa ib alak che ucꞌutic ri rutzil cꞌuꞌxalak chique conoje.

8Mawecꞌo cꞌu takwaꞌ ucꞌ alak y yaꞌom ibalak che uꞌanic takwaꞌ, riꞌ na coc ta xepuyilucꞌ alak yey cakꞌalajin cꞌu riꞌ lic cꞌo cutikojri xetaꞌmaj alak uwach ri Kanimajawal Je-sucristo. 9 Noꞌj e junok na jinta tak waꞌ

rucꞌ, riꞌ e pachaꞌ xew caril ri cꞌo chwach; ejunam rucꞌ pachaꞌ juna potzꞌ, ma xicꞌow nechucꞌuꞌx e rojertan lic aj mac yey e ri Diosxcuyuw umac. 10 E uwariꞌche hermanos,cambiꞌij waꞌ che alak: E ri Dios xchaꞌw ealak yey e Rire siqꞌuiyom e alak. Rumacꞌu riꞌ, chukꞌubej ib alak che ucꞌutic pa ribinic silabic alak, pakatzij wi siqꞌuim alakyey chaꞌtal alak ruma ri Dios. We caꞌanalak waꞌ, riꞌ na catzak ta chi alak pa mac.11 Jelaꞌ cꞌu riꞌ lic cacꞌul alak chi utz pa ritakanic na jinta utakexic re ri Kanimajawaly Kacolobenel Jesucristo.

12 Ruma cꞌu riꞌ, na canwokꞌotaj ta ucux-taxic waꞌ che alak, tob ne etaꞌam chi alakwa Kꞌijsak y jiquibam chi cꞌuꞌx alak che.13Ma chinuwach riꞌin, xalokꞌ cꞌa in cꞌaslic,lic usucꞌ cancoj pa jolom alak tak wa pixa-banic. 14 Ma wetaꞌam ri nucamic xa nakajchi cꞌo lowi, yeywaꞌ e ri Kanimajawal Jesu-cristo ukꞌalajisam lo chwe. 15 E uwariꞌchelic inoquinak il che ucuxtaxic waꞌ che alak,chaꞌ echiriꞌ na in jinta chi ucꞌ alak, xakicacꞌun chicꞌuꞌx alak ronoje waꞌ.

Ri xebilow runimal uwach ukꞌij ri Kani-majawal Jesucristo

16 Ma ri cꞌutunic xkaꞌan chiwach alakchwi ruchukꞌab y rucꞌunibal ri Kanima-jawal Jesucristo, na e ta rucꞌ nucꞌumchꞌaꞌtem noꞌjital cuma ticawex; ma lic rucꞌri kawach xkil runimal uwach ukꞌij Rire.17Ma riꞌoj xkilo echiriꞌ xkꞌalajisax runimaluchomalil y lic xyac ukꞌij ruma ri KakawDios. Xkata ne rukul ri Dios xchꞌaw chupari chomilaj kꞌijsak cꞌo pakawiꞌ, jewaꞌ xu-biꞌij: «E Nucꞌajol waꞌ, ri lic cꞌax cannaꞌo ylic quinquiꞌcot che» xchaꞌ. 18Xkata cꞌu wakulaj petinak chilaꞌ chicaj echiriꞌ oj cꞌo rucꞌRire chwa ri santowilaj juyub.✡ 19Waxkiloe cujiquibaꞌ uwach ri tzij tzꞌibital can cumari kꞌalajisanelab chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios.Y lic utz ri caꞌan alak we coc alak il chewaꞌ,ma epachaꞌ juna akꞌ cawonpa kꞌekuꞌmcꞌa pa ri sakribal echiriꞌ quel lo ri nimalajchꞌumil re ri sakribal.✡ Waꞌ e queꞌelawirucꞌunibal ri Cristo, ri cutzij upa ri animaꞌalak. 20 Lic cꞌut chirajawaxic nabe nacamaj alak usucꞌ waꞌ: Ri tzꞌibital can chupaRuchꞌaꞌtem ri Dios, na utz taj cakꞌala-jisaxic xa rucꞌ unaꞌoj juna achi. 21 Ma rikꞌalajisam can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios,na petinak ta ruma quinoꞌjibal ticawex, epetinak ruma ri Santowilaj Ruxlabixel riDios. Ma tak ri santowilaj achijab re ri Dios

✡ 1:18 Mt. 17:1-8; Mr. 9:7; Lc. 9:35 ✡ 1:19 Ap. 22:16

Page 340: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Pedro 2:1 337 2 Pedro 2:19xechꞌaꞌtic e chirij janipa ri xukꞌalajisaj riRuxlabixel ri Dios chique.

2E cꞌo aj cꞌutunel xa e socosoꞌnel(Jud. 3-13)

1 Chiquixoꞌl ri tinamit e aj Israel xecꞌo-jiꞌ kꞌalajisanelab xa e socosoꞌnel; jecꞌulaꞌchixoꞌlibal ralak quecꞌojiꞌ e aj cꞌutunel xae socosoꞌnel. Waꞌ xa xeꞌlakꞌay caquicoj paquijolomri hermanos cꞌutunic nausucꞌ taj,xa re yojobal ri quibinic quisilabic. Yey ecuꞌana ne ri caquibiꞌij na caquicoj ta chirubiꞌ ri Kanimajawal, ri xcam cuma riquere quebucolobej. Y ruma cꞌu wa na utz tajcaquiꞌano, e cape tan ri kꞌatbal tzij paqui-wiꞌ. 2Yey lic e qꞌui ri caquitakej ri quibinicwa aj cꞌutunel, ri quiyaꞌom quib che uꞌanictak ri quirayibal qꞌuixbal uwach. Rumacꞌu riꞌ waꞌ, tak ri winak caquijek quechꞌaꞌtchirij ri be re ri Kꞌijsak. 3 Wa aj cꞌutunele queꞌec quicꞌuꞌx rucꞌ ri puak; caquesajcꞌu uqꞌuiyal puak che alak rucꞌ socosoꞌnic.Ruma cꞌu tak wa caquiꞌano, ri kꞌatbal tzijxex chi catewun paquiwiꞌ, yey ri sachibalquiwach xa nakaj chi cꞌo wulok.

4 Ri Dios na xucuy tane quimac ri ánge-les xemacunic, ma xebucꞌak bi pa xibalbaꞌ,xebutzꞌapij pa utum kꞌekuꞌm chaꞌ quecꞌojiꞌna chilaꞌ cꞌa echiriꞌ caꞌan ri kꞌatbal tzijpaquiwiꞌ.✡ 5 Yey na xucuy tane quimacri winak ojertan echiriꞌ xutak lo runimaljab paquiwiꞌ. Xew xebucolobej wajxakibticawex; jun chique e ri Noé, ri xtzi-jon chwi ri jusucꞌ binic chwach ri Dios.✡6 Jenelaꞌ xukꞌat tzij paquiwi ri queb tinamitSodoma yGomorra echiriꞌ xusach quiwachrucꞌ akꞌ, xuꞌan chaaj chique. Xuꞌan cꞌuwaꞌ cꞌutubal re saꞌ ri caquicꞌulumaj ri e ajmaquib. 7 Pero xucolobej ri Lot, jun achilic jusucꞌ rubinic usilabic, ri lic oquinakchucꞌuꞌx ri itzel quibinic quisilabic tak riwinak pa jekel wi.✡ 8 Yey ruma cꞌu jusucꞌrubinic rire, ronoje kꞌij lic cubisoj ucꞌuꞌx rina ube taj cuto y caril chiquewaꞌwawinak.

9 Rucꞌ tak waꞌ, cakilo ri Dios lic retaꞌamsuꞌanic quebucolobej janipa ri quiyaꞌomquib pukꞌab echiriꞌ cacꞌam quipa; yey ecꞌujanipa ri na e ta jusucꞌ, riꞌ e cꞌo chi chuxeꞌ rikꞌatbal tzij re ri Dios, y waꞌ cape na paqui-wiꞌ echiriꞌ copon rukꞌijol. 10Yey wa kꞌatbaltzij e lic takal chique ri quitakem tak rirayibal re ri quitiꞌjil, ri benak quicꞌuꞌx che

uꞌanic ri chꞌulilajmac, ri na caquiya ta quibcatakan junok paquiwiꞌ, ri na queqꞌuix tache uꞌanic janipa ri cacaj rique, ri e titzꞌi-tak, ri na caquixiꞌij tane quib quechꞌaꞌt rucꞌitzel chꞌaꞌtem chiquij tak ri cꞌo quiwach ycꞌo quichukꞌab paquiwiꞌ. 11Yey ne ri ánge-les, tob lic cꞌo quichukꞌab y lic cꞌo quiwachyaꞌtalic, na caquicꞌak tane bi quikꞌij ri jujunchic cꞌo quiwach echiriꞌ caquicoj quimacchwach ri Kanimajawal. 12 Noꞌj waꞌ wa ajcꞌutunel e socosoꞌnel, e caquichꞌaꞌtibej rina caquimaj tane usucꞌ. Ruma cꞌu riꞌ, caꞌanchique pachaꞌ caꞌan chique ri awaj na jintaquinaꞌoj, ri quebalaxic xa re quechapic yre quecamisaxic. 13 Caꞌan cꞌu cꞌax chique,ucꞌaxel ri cꞌax quiꞌanom rique chique jujunchic. Rique lic benak quicꞌuꞌx che uꞌanic riquirayibal lic qꞌuixbal uwach yey caquiꞌanne waꞌ tob pakꞌij. Echiriꞌ rique caquimolquib ucꞌ alak re quewaꞌ ucꞌ alak, e jelaꞌpachaꞌ ri chꞌul cuchꞌulaj juna cꞌul, ma licqꞌuixbal uwach ri caquiꞌan chixoꞌl alak.

14Waꞌ waꞌchijab echiriꞌ caquil juna ixok,xew caquichꞌob ri quemacun rucꞌ, naquicꞌow ta quicꞌuꞌx che quemacunic, que-quimin pamac ri na jinta quicowil chwachri Dios y quiyaꞌom quicꞌuꞌx che urayixicronoje ri caquilo. Ecꞌu ri Dios ukꞌatomchi tzij paquiwi rique 15 ma xquiya canri sakil be y xquimaj bi jun be lic na etaj. Quiꞌanom cꞌu que pachaꞌ ri xuꞌanri Balaam,✡ rucꞌajol ri Beor. Waꞌ e licxcha ranimaꞌ che uchꞌaquic puak ruma rina jusucꞌ taj xuꞌano. 16 Ruma cꞌu ri maccatajin che uꞌanic, xchꞌaꞌbex upa, yey rixchꞌaꞌben upa ¡e jun awaj aj ekaꞌn! Tobrawaj na quechꞌaw taj, wa jun buru rucꞌuchꞌawibal achi xchꞌaw che y jelaꞌ xukꞌatejruchꞌuꞌjilal ri jun aj kꞌij.✡

17 Waꞌ wa aj cꞌutunel pachaꞌ e acꞌalna jinta chi yaꞌ chupa, pachaꞌ e sutzꞌ xaquecꞌam bi ruma runimal tew. Chique cꞌuconoje riꞌ waꞌ, yijbital chi ri lic kꞌekuꞌmalilakꞌab chaꞌ na jinta utakexic quebeꞌcꞌolachupa. 18 Rucꞌ ri quichꞌaꞌtem lic caquiꞌannim che quib tob na jinta ne queꞌelawi ricaquibiꞌij. Yey rique caquibiꞌij utz we ecaquiꞌan saꞌ ri curayij ri quitiꞌjil y caquiyacꞌu quib che uꞌanic waꞌ. Jecꞌulaꞌ e que-quimin tanchi pa mac ri cꞌacꞌ ne ebelinaklo chiquixoꞌl tak ri caquiꞌan ri na utz taj.19 Caquibiꞌij e pukꞌab jun cꞌo wi cuꞌan saꞌri caraj cuꞌano; yey rique pukꞌab ne rimac e cꞌo wi. Ma echiriꞌ junok na cuchꞌij

✡ 2:4 Jud. 6 ✡ 2:5 Gn. 6:9-10; 7:7 ✡ 2:7 Gn. 19:29 ✡ 2:15 Nm. 22:5 ✡ 2:16 Nm. 22:28-30

Page 341: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Pedro 2:20 338 2 Pedro 3:17ta uchukꞌab jun chic, riꞌ e cacꞌojiꞌ pukꞌabri casocow re; jecꞌulaꞌ cucꞌulumaj ri junna cuchꞌij ta uchukꞌab ri mac. 20 Ecꞌuri ebelinak chi lo chupa ri chꞌulilaj macre ruwachulew ruma xquetaꞌmaj uwach riKanimajawal y Kacolobenel Jesucristo, wequetzelej tanchi chupa wa mac y quesoco-taj ruma, riꞌ más cꞌax ri caquiqꞌuisbej wichwa echiriꞌ cꞌamajaꞌ caquetaꞌmaj uwachri Kanimajawal. 21 Más utz cꞌu riꞌ chiquetamaji xquetaꞌmaj ri be re ri jusucꞌ binicchwa ri caquesaj quib che ri Santowilaj TzijPixab re ri Dios, ri xyaꞌtaj chique. 22 Ecꞌu riquiꞌanom rique, pakatzij wi e pachaꞌ ri juntzij jewaꞌ cubiꞌij:Ri tzꞌiꞌ catzelej tanchi

che utijic ri uxabem chi ulok;✡yey ri ak atinisam chic,

cubalcatilaꞌ tanchi rib chupa rixokꞌoꞌl

cachaꞌ.

3Rucꞌunibal ri Kanimajawal Jesucristo

1Hermanos, e ucaꞌm cartawaꞌ cantzꞌibajpana che alak. Yey chupa ucabichal cartalic e cancꞌosoj uwach ri sakil naꞌoj alakrucꞌ pixabanic, chaꞌ ri naꞌoj alak cacꞌojiꞌ chijusucꞌ. 2 Cꞌuna cꞌu chicꞌuꞌx alak ri xquibiꞌijlo rojertan ri kꞌalajisanelab re ri Dios, yeyri cubiꞌij ri takanic re ri Kanimajawal yKacolobenel, ri xcꞌut che alak cuma takrutakoꞌn ri Dios. 3 Lic chirajawaxic nabena quetaꞌmaj alak waꞌ: Chupa tak ruqꞌuis-bal kꞌij queyactaj lo winak e chꞌaminel, ricaquitakej ri quirayibal na chom ta uwach.4 Caquibiꞌij cꞌu che alak: «¿Saꞌ xuꞌan riꞌri biꞌtisinic ꞌanom can puwi rutzelejic lori Cristo? Ma ya ne xecam ri kachu-kakaw, ri nabe xecojow rubiꞌ ri Cristo; yronoje junam uꞌanom chwi lo rujekebalruwachulew, na jinta cꞌo jalcꞌatajinak che»quechaꞌ. 5 Jecꞌuwaꞌ caquibiꞌij ma na cacajtaj caquimaj usucꞌ e rojertan e ri Diosrucꞌ Ruchꞌaꞌtem xuꞌan ruwa caj y xuꞌanruwachulew, yey waꞌ xuwinakirisaj lo pari yaꞌ y xutiquibaꞌ chuxoꞌlibal waꞌ.✡ 6 Yeyruma cꞌu ri yaꞌ re ri nimalaj jab xutaklo ri Dios, xsach quiwach tak ri winakre ojertan y xjalcꞌatix uwach ruwachulew.7 Ecꞌu ruwa caj y ruwachulew e cꞌo woꞌora,e chajital chi ruma ri tzij ubiꞌim ri Dioscꞌa echiriꞌ queyaꞌ pa akꞌ chupa rukꞌijol ri

kꞌatbal tzij, echiriꞌ casachisax quiwach riticawex lic e aj maquib.

8 Pero ralak hermanos, masach chicꞌuꞌxalak waꞌ: Chwach ri Kakaw e ri jun kꞌij ejunam rucꞌ pachaꞌ chi juna mil junab; yeye ri jun mil junab e junam rucꞌ pachaꞌ chijuna kꞌij. 9 Ri Kanimajawal na camayinta che uꞌanic janipa rubiꞌtisim lok, jelaꞌpachaꞌ ri caquibiꞌij jujun. Ma Rire lic cꞌounimal ucꞌuꞌx kucꞌ, y na caraj ta cꞌu casachuwach junok. Ri caraj Rire e conoje riticawex caquitzelej quitzij chwach.

10 Ecꞌu rukꞌijol rucꞌunibal ri Kanima-jawal cacꞌun lok pachaꞌ ri oquibal re junaelekꞌom pa juna ja chakꞌab, ma ri elekꞌomna cubiꞌij ta apanok jampalaꞌ coponic.Chupa cꞌu waꞌ wa kꞌij casach uwach ruwacaj rucꞌ jun nimalaj chꞌawibal cajininic yronoje tak ri cꞌo chwach casach quiwachruma ri akꞌ. Yey ruwachulew y ronoje takri e cꞌo chwach queporotajic. 11We ronojecꞌu riꞌ waꞌ jelaꞌ rusachic uwach caꞌanic,¿suꞌchac cꞌu riꞌ na cabin ta alak jusucꞌrucꞌ jun sakil binic silabic chwach ri Dios?12 Rucꞌ cꞌu ronoje cꞌuꞌx alak, lic choc alakil che royꞌexic rucꞌunibal rukꞌijol ri Dios.Ma chupa waꞌ wa kꞌij ruwa caj cumaj akꞌy casach uwach, y ronoje tak cꞌu riꞌ ricꞌo che ruwa caj cacꞌatic y cajakꞌur rumarucꞌatibal ri akꞌ. 13 Noꞌj riꞌoj koyeꞌem juncꞌacꞌ uwa caj y jun cꞌacꞌ uwachulew jelaꞌpachaꞌ rubiꞌtisim ri Dios. Yey chiriꞌ, conojexew e caquiꞌan ri lic jusucꞌ.

14 E uwariꞌche ralak hermanos, rumaoyeꞌem alak tak waꞌ, e chuꞌana ubis cꞌuꞌxalak ri carikitaj alak ruma ri Dios chiutzil chomal rucꞌ jun binic alak lic jusucꞌ,chaꞌ na jinta mac alak y na jinta junokcatzꞌakaw mac chiꞌij alak. 15 Lic maja cꞌualak usucꞌ waꞌ: Runimal ucꞌuꞌx ri Kanima-jawal kucꞌ e re cojcolobetajic jelaꞌ pachaꞌrutzꞌibam ri ka hermano Pablo che alak,yey ri xutzꞌibaj rire e chirij ri naꞌoj yaꞌtalche ruma ri Dios. 16 Ri Pablo lic xchꞌaꞌtchwi tak waꞌ. Chupa tak rucartas cꞌo ri liccꞌayew umajic usucꞌ. Yey e tak cꞌu ri najinta quimajom puwi waꞌ y na jinta ucowilri cubulibal quicꞌuꞌx, na jusucꞌ ta chi ubiꞌx-iquil caquiꞌan puwi tak rutzꞌibam ri Pabloyey jenelaꞌ caquiꞌan rucꞌ ri nicꞌaj chic UtzijUpixab ri Dios; y rucꞌ waꞌ e caquitzucuj rikꞌatbal tzij re ri Dios paquiwiꞌ.

17 E uwariꞌche ralak hermanos, rumaetaꞌam chi alak chi utz saꞌ ri catajin lok,

✡ 2:22 Pr. 26:11 ✡ 3:5 Gn. 1:6-9

Page 342: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Pedro 3:18 339 2 Pedro 3:18lic chajij cꞌu ib alak chaꞌ na cajeqꞌuetaj tubialak ruma ri socosoꞌnic que ri lic na quebinta jusucꞌ y chaꞌ na caya ta can alak ri UtzilajTzij cojom chi alak. 18 Ri ꞌana alak e qꞌuiyaalak chupa ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Diosy che ri retaꞌmaxic uwach chi utz ri Kani-majawal y Kacolobenel Jesucristo. Che cꞌuRire takal wi ri yacbal kꞌij na jinta utakexicwoꞌora y chikawach apanok. Amén.

Page 343: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Juan 1:1 340 1 Juan 2:12

Ri nabe carta xutzꞌibaj riJuan

Ri Tzij re cꞌaslemal1Cakatzꞌibaj pan wa carta che alak chwi

ri Jun xex chi cꞌo lo wi echiriꞌ cꞌama-jaꞌ ne caꞌan ruwachulew, puwi saꞌ tak rixubiꞌij yey puwi ri kilom rucꞌ ri kawach.Ma pakatzij wi xkil uwach y xkachap nerucꞌ ri kakꞌab. Cojtzꞌiban cꞌu riꞌ puwi riJun pakatzij wi e ri Tzij,✡ ri cuya cꞌasle-mal. 2 Wa Jun cuya cꞌaslemal xcꞌun cheruwachulew yey riꞌoj xkil uwach. E uwar-iꞌche cakabiꞌij saꞌ ri kilom y cakakꞌala-jisaj cꞌu che alak puwi wa Jun na jintautakexic rucꞌaslemal. Rire xex chi cꞌo lowi rucꞌ ri Kakaw Dios yey xukꞌalajisaj cꞌurib chikawach riꞌoj. 3 Janipa cꞌu ri kilomy ri katom, e cakakꞌalajisaj pan che alak;ma e cakaj cuꞌan alak xa jun kucꞌ riꞌoj jelaꞌpachaꞌ riꞌoj pakatzij wi xa jun kaꞌanomrucꞌ ri Kakaw Dios y rucꞌ Rucꞌajol, waꞌ e riKanimajawal Jesucristo. 4 Cakatzꞌibaj panwa carta che alak chaꞌ junamcaquiꞌcot alakkucꞌ.

Ri lic chirajawaxic wi e cojbin chupa riKꞌijsak

5 Ecꞌu wa tzij katom che ri KanimajawalJesucristo e cakakꞌalajisaj che alak: Ri Diose Kꞌijsak yey rucꞌ Rire na jinta cꞌana kꞌekuꞌ-malil. 6We cakabiꞌij xa jun kaꞌanom rucꞌ riDios yey cojbin chupa ri kꞌekuꞌmalil, riꞌ co-jelic xa oj aj rakꞌul y na cojbin ta cꞌu chupari Kꞌijsak. 7Noꞌj we cojbin chupa ri Kꞌijsakjelaꞌ pachaꞌ ri Dios cꞌo pa ri Kꞌijsak, riꞌxa jun kaꞌanom chikawach. Yey ronoje rikamac cachꞌajtaj* cꞌu riꞌ ruma ruquiqꞌuelri Kanimajawal Jesucristo, Rucꞌajol ri Dios.8 Pero we cakabiꞌij na jinta kamac, riꞌ xae cakasoc kib chikibil kib y na katzij ta ricakabiꞌij. 9Noꞌj we cakakꞌalajisaj ri kamacchwach ri Dios, Rire cucuy kamac y co-juchꞌaj che ronoje ri na utz taj cꞌo pa kan-imaꞌ, ma Rire lic jusucꞌ y ujiquibam uwachcuꞌan waꞌ yey Rire na cuꞌan ta rakꞌubal.10 We cakabiꞌij na oj ta macuninak, riꞌ epachaꞌ cakaꞌan aj rakꞌul che ri Dios, macakabiꞌij na katzij ta ri ubiꞌim can Rire.✡

2Ri Kanimajawal Jesucristo cachꞌaw

pakawiꞌ chwach ri Dios1Ralak alakwalcꞌoꞌal chupa rubiꞌ ri Dios,

cantzꞌibaj cꞌu pan waꞌ che alak chaꞌ nacamacun ta alak. Yey we cꞌo junok chealak camacunic, chetaꞌmaj alak cꞌo Juncachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Kakaw, waꞌ e riKanimajawal Jesucristo, yey Rire lic jusucꞌ.2 E Rire ri xuya rib xcam pakacꞌaxel retojbal ri kamac. Y na xew ta re tojbal rikamac riꞌoj, ma re tojbal ri quimac conojeri e cꞌo che ruwachulew.

3 We cakaꞌan ri takanic cuya ri Dioschike, cakꞌalajin cꞌu riꞌ pakatzij wi ketaꞌamuwach Rire. 4 We cꞌo cabiꞌn re: «Riꞌin we-taꞌamuwach ri Dios» yeyna cuꞌan ta janipari takanic cuya ri Dios che, riꞌ xa aj rakꞌuly na jinta ri Kꞌijsak rucꞌ. 5Noꞌj ri cutakej ricubiꞌij ri Dios, riꞌ cakꞌalajinic pakatzij wi liccꞌax cunaꞌ ri Dios. We jecꞌulaꞌ cakaꞌan riꞌoj,kꞌalaj cꞌu riꞌ pakatzij wi xa jun kaꞌanomrucꞌ Rire. 6 We cꞌo junok cubiꞌij xa junuꞌanom rucꞌ ri Dios, chirajawaxic cꞌu riꞌchuꞌana che rubinic jelaꞌ pachaꞌ rubinic riKanimajawal Jesucristo.

Ri takanic puwi ri sakil rutzil cꞌuꞌxaj7 Hermanos, na cantzꞌibaj ta jun cꞌacꞌ

tzijpixab* che alak, ma e cantzꞌibaj chwiri xex chi cꞌo ucꞌ alak chwi ri petinak lok.Wa ojer tzijpixab e ri xex chi tom wi loalak. 8 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, e pachaꞌ cꞌacꞌ wacantzꞌibaj che alak, mawaꞌ lic xkꞌalajin cherubinic ri Jesús yey cakꞌalajin cꞌu che ribinic silabic ralak,ma ri kꞌekuꞌmalil catajinupacatajic y ri sakil Kꞌijsak cawon chic.

9We cꞌo junok cubiꞌij cꞌo chupa ri Kꞌijsakyey tzel caril ri ratz-uchakꞌ, riꞌ cꞌa cꞌo pakꞌekuꞌmalil. 10 Noꞌj we junok cꞌax cunaꞌri ratz-uchakꞌ, riꞌ cꞌo chupa ri Kꞌijsak yna jinta cꞌo caminow re pa mac. 11 Perori tzel caril ri ratz-uchakꞌ, riꞌ cꞌa cꞌo pakꞌekuꞌmalil y cabin cꞌu chupa waꞌ. Rumalaꞌ, na retaꞌam taj pachawi queꞌec wi, maruma cꞌo chupa ri kꞌekuꞌmalil e junam rucꞌpachaꞌ potzꞌ.12 Cantzꞌibaj pan waꞌ che alak, ralak wal-

cꞌoꞌal chupa rubiꞌ ri Dios,ma cuytajinak chi mac alak ruma ri xuꞌan

ri Kanimajawal Jesucristo.✡ 1:1 Jn. 1:1 * 1:7 Echiriꞌ cubiꞌij cachꞌajtaj ronoje ri kamac, waꞌ e queꞌelawi, ri Dios cucuy ri kamac y na cape tachi cꞌu rukꞌatbal tzij pakawiꞌ. ✡ 1:10 Pr. 20:9; Ec. 7:20 * 2:7 Wa tzijpixab e ri cꞌax cakanaꞌ kib chikawach rucꞌri sakil rutzil cꞌuꞌxaj xucꞌut ri Jesús. Jn. 13:34

Page 344: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Juan 2:13 341 1 Juan 3:313Cantzꞌibaj pan waꞌ che alak ri cꞌo alcꞌoꞌal

alak,ma xetaꞌmaj alak uwach ri Kanimajawal,ri xex chi cꞌo lo wi echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne

caꞌaniꞌ ruwachulew.Cantzꞌibaj pan waꞌ chiwe ri ix alabo-alito,ma ichꞌijom chi uchukꞌab ritzel winak.Cantzꞌibaj pan waꞌ che alak, ralak walcꞌoꞌal

chupa rubiꞌ ri Dios;ma xetaꞌmaj alak uwach ri Kakaw.14Xintzꞌiban cꞌu pan che alak ri cꞌo alcꞌoꞌal

alak,ma etaꞌam chi alak uwach ri Kanimajawal,ri xex chi cꞌo lo wi echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne

caꞌaniꞌ ruwachulew.Xintzꞌiban pan chiwe ri ix alabo-alito,ma lic cꞌo ruchukꞌab ri Dios iwucꞌy Ruchꞌaꞌtem ri Dios lic tiquil chupa ri

iwanimaꞌyey lic ichꞌijom chi uchukꞌab ritzel winak.

15 Meꞌec cꞌuꞌx alak rucꞌ ri cꞌo cheruwachulew rucꞌ tak ri xa re ruwachulew.Ma we cꞌo junok e queꞌec ucꞌuꞌx rucꞌ takwaꞌ, riꞌ na cꞌax ta cunaꞌ ri Kakaw. 16 Mae ronoje ri na utz taj cꞌo che ruwachulew,na rucꞌ ta ri Dios petinak wi, xa e reruwachulew. Yey waꞌ e tak ri rayinic reri katiꞌjil, ri rayinic re cakaꞌan keꞌoj chejanipa ri cakilo y ri rayinic re yacbal kakꞌij.17Ecꞌu ruwachulew xa caqꞌuisic junam rucꞌronoje ri rayinic na utz taj cꞌo chwach; noꞌjcꞌu ri caꞌanaw janipa ri caraj ri Dios, riꞌ najinta utakexic rucꞌaslemal.

Kachajij kib chiquiwach ri e aj socosoꞌnel18 Alak walcꞌoꞌal chupa rubiꞌ ri Dios, oj

cꞌo chi che ruqꞌuisbal kꞌij. Ketaꞌam chi waꞌ,ma tom chi alak e cacꞌun lo ri jun cayactajchirij ri Cristo, ri cabiꞌx “anticristo”✡ che.Yey woꞌora lic e qꞌui chi ri eyactajinakchirij ri Cristo. 19 Rique tob xquimol quibjunam kucꞌ riꞌoj, na junam ta quicꞌuꞌx kucꞌriꞌoj. Ma we ta e riꞌ, xecanaj ta can kucꞌ.Pero xebel cꞌu bi chikaxoꞌl riꞌoj, y rucꞌ waꞌcakꞌalajinic na jinta junok chique rique ekuqꞌuil riꞌoj.

20Ecꞌu ralak na alak ta jelaꞌ pachaꞌ rique,ma yaꞌtal che ralak ri Ruxlabixel ri Jun licnim ukꞌij Santo y ruma cꞌu waꞌ onoje alaketaꞌam alak ri Kꞌijsak. 21Cantzꞌibaj pan waꞌche alak, na e ta ruma na etaꞌam ta alak riKꞌijsak re ri Dios, ma e ruma ne ri etaꞌamalak waꞌ yey etaꞌam chi cꞌu alak na jintajuna rakꞌubal noꞌjital lo che ri Kꞌijsak.

22 ¿China tak ri lic e aj rakꞌul? E takri caquibiꞌij: «Ri Jesús na e ta Ruchaꞌoꞌnlo ri Dios.» Ecꞌu tak ri caquibiꞌij waꞌ, naxew ta eyactajinak chirij Rucꞌajol ri Dios,ma jenelaꞌ eyactajinak chirij ri KakawDios.23 E junok cubiꞌij: «Ri Jesús na e ta Ucꞌajolri Dios,» riꞌ na jinta ri KakawDios rucꞌ. Noꞌjri cukꞌalajisaj: «Ri Jesús e Ucꞌajol ri Dios,»riꞌ cꞌo ri Kakaw Dios rucꞌ.

24 Ecꞌu ri xex chi tom wi lo alak puwi riCristo, e tiquila riꞌ chupa ri animaꞌ alak.Yey we e uꞌanom riꞌ, cꞌo chi alak pukꞌabri Kakaw Dios y pukꞌab Rucꞌajol. 25 Ecꞌubiꞌtisinic waꞌ uꞌanom can ri KanimajawalJesucristo: E ri cuya ri cꞌaslemal na jintautakexic chike.

26 Cantzꞌibaj cꞌu pan waꞌ che alak, mae cꞌo ri cacaj caquisoc alak. 27 Noꞌj ralakcꞌo chi pa animaꞌ alak ri Uxlabixel yaꞌtalche alak ruma ri Kanimajawal Jesucristo.E uwariꞌche na cajawax taj cacꞌun lo junokrucꞌ cꞌutunic lic junwi chwa ri kꞌalajisamchi che alak, ma ri Ruxlabixel ri Dios ecacꞌutuw che alak ronoje ri Kꞌijsak re riDios. Y janipa ri cucꞌut Rire, lic katzij, narakꞌubal taj. Ruma cꞌu riꞌ, tiquila alak chiutz chupa ri majom alak che ri Ruxlabixelri Dios. 28 Ecꞌu woꞌora, ri alak walcꞌoꞌalchupa rubiꞌ ri Dios, mesaj ib alak pukꞌabri Kanimajawal Jesucristo, chaꞌ rucꞌ cubu-libal kacꞌuꞌx cakoyꞌej Rire y na cojqꞌuix tachwach Rire echiriꞌ cakꞌalajin uwach parucꞌunibal. 29 Ralak etaꞌam chi alak waꞌ:Rire lic jusucꞌ. Chetaꞌmaj cꞌu alak riꞌ: Ejanipa ri caquiꞌan ri lic jusucꞌ, ebalaxinakchi chupa rubiꞌ Rire.

3Oj ralcꞌoꞌal ri Dios

1 Chꞌobo pe alak puwi ri sakil rutzilucꞌuꞌx ri Kakaw Dios, ma lic cꞌax cojunaꞌoy uyaꞌom ri cabiꞌx chike oj ralcꞌoꞌal Rire. Euwariꞌche ri winak e cꞌo che ruwachulew,ri cꞌamajaꞌ caquicoj rubiꞌ ri Jesús, na que-taꞌam taj oj china riꞌoj chwach ri Dios,ma rique na quetaꞌam ta uwach Rire.2Hermanos, woꞌora oj chi ralcꞌoꞌal ri Dios,tob cꞌamajaꞌ cakꞌalajinic saꞌ ri cojuꞌanachikawach apanok. Pero ketaꞌam cꞌutechiriꞌ cakꞌalajin uwach ri Kanimajawal Je-sucristo, cojuꞌana jelaꞌ pachaꞌ Rire,ma cak-ilo y caketaꞌmaj cꞌu uwach chi utz. 3 Janipari cubul pan quicꞌuꞌx chewaꞌ, caquichomajri quibinic quisilabic chiquibil quib chaꞌ

✡ 2:18 2 Ts. 2:3-4

Page 345: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Juan 3:4 342 1 Juan 4:4cuꞌana jelaꞌ pachaꞌ ruchomal rubinic riKanimajawal.

4 Janipa cꞌu ri quemacunic e caquipalajijRutzij Upixab ri Dios, ma ri mac e rupala-jixic Rutzij Upixab ri Dios. 5 Etaꞌam chicꞌu alak, ri Kanimajawal Jesucristo xcꞌunicre cojresaj pukꞌab ri mac yey Rire na jintacꞌana umac. 6 Janipa cꞌu ri quiꞌanom xajun rucꞌ ri Kanimajawal Jesucristo, riꞌ nacaquiya ta chi quib che uꞌanic ri mac. Yeyjanipa ri quiyaꞌom quib che uꞌanic ri mac,riꞌ na caquimaj ta usucꞌ china ri Cristo yna quetaꞌam tane uwach. 7 Alak walcꞌoꞌalchupa rubiꞌ ri Dios, macꞌo masocow e alak.Ma e junok catajin che uꞌanic ri utz, riꞌjusucꞌ rubinic usilabic jelaꞌ pachaꞌ rubinicri Kanimajawal Jesucristo lic jusucꞌ. 8 Ejunok cꞌa cꞌo pamac, riꞌ re ritzel winak, maritzel winak lic rewi aj mac chwi xjekiꞌ loruwachulew. Ruma ne cꞌuwaꞌ xcꞌun Rucꞌa-jol ri Dios chaꞌ coluꞌsacha uwach janipa riuꞌanom ritzel winak.

9 Yey ri uꞌanom chi ralcꞌoꞌal ri Dios, nacuya ta rib che uꞌanic ri mac, ma ri Diosuyaꞌom chi jun cꞌacꞌ cꞌaslemal che. Rumacꞌu riꞌ, na utz taj cꞌa cacꞌojiꞌ pa ri mac, mauꞌanom chi ralcꞌoꞌal ri Dios. 10 Rucꞌ cꞌuriꞌ waꞌ, cakꞌalajinic china tak ri e ralcꞌoꞌalri Dios yey cakꞌalajinic e china tak ri eralcꞌoꞌal ritzel winak. Ma e junok na cuꞌanta ri jusucꞌ yey na cꞌax tane cunaꞌ ri ratz-uchakꞌ, riꞌ na ralcꞌoꞌal ta ri Dios.

Cꞌax kanaꞌa kib chinima konoje11 E tzij waꞌ xex chi tom wi lo alak: Cꞌax

kanaꞌa kib chinima konoje.✡ 12 Makaꞌankeꞌoj pachaꞌ ri xuꞌan ri Caín, ma rire e reritzel winak y ruma riꞌ xucamisaj ruchakꞌ.¿Suꞌbe xucamisaj? Ma e tak ri xuꞌan ri Abellic jusucꞌ chwach ri Dios; noꞌj e tak ri xuꞌanrire na chom ta uwach.

13 Alak nu hermanos, macam animaꞌalak chewe ri na quetaꞌam ta uwach ri Diostzel caquil alak. 14 Riꞌoj ketaꞌam ojelinakchi lo chupa ri be re ri camic yey woꞌora ojcꞌo chi chupa ri be re ri cꞌaslemal, ma cꞌaxquekanaꞌ ri ka hermanos. Noꞌj e junok nacꞌax ta cunaꞌ ru hermano, riꞌ cꞌa cꞌo chupari be re ri camic. 15 Ecꞌu junok tzel carilru hermano, riꞌ camisanel chwach ri Dios;yey etaꞌam alak, e juna camisanel na takalta che cayaꞌiꞌ ucꞌaslemal na jinta utakexic.16 Riꞌoj kamajom usucꞌ saꞌ ri sakil rutzilcꞌuꞌxaj, ma ri Jesús xucꞌut waꞌ chike echiriꞌxuya rib pa camic kuma riꞌoj. Jecꞌuriꞌlaꞌ,

riꞌoj chirajawaxic wi cakaya kanimaꞌ chequitoꞌic ri ka hermanos tob ne ruma waꞌcojcamisaxic. 17 Yey we cꞌo junok lic cꞌoubitak re y carilo cꞌo cajawax che ri ratz-uchakꞌ, pero na cajuchꞌ caꞌn ta pa ranimaꞌ,¿cꞌo neba rutzil ucꞌuꞌx ri Dios riꞌ pa ran-imaꞌ? Na jintaj. 18 Alak walcꞌoꞌal chuparubiꞌ ri Dios, na xa ta cakabiꞌij rucꞌ uwa keꞌcꞌax cakanaꞌ kib, ma ri lic chirajawaxic wie cakꞌalajin ri rutzil kacꞌuꞌx rucꞌ tak ri utzcakaꞌano.

19 We ecꞌu cakaꞌan waꞌ, cakꞌalajinic ojre ri Kꞌijsak yey cakanaꞌ cꞌu riꞌ lic utzkaꞌanom chwach ri Dios. 20Tob cꞌu cakanaꞌchikacꞌuꞌx cꞌo ri na utz taj kaꞌanom, narucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri cubiꞌij ri Dios e más cꞌouwach chwa ri cubiꞌij ri kanimaꞌ, ma riDios lic retaꞌam ronoje. 21 Hermanos, wecakanaꞌ chikacꞌuꞌx na oj jinta pa mac, cꞌoucowil kacꞌuꞌx riꞌ chwach ri Dios. 22 Yeywe cꞌo cakatzꞌonoj che, Rire cuya na chike,ma e cojtajin che uꞌaniquil ri cubiꞌij RutzijUpixab y e cakaꞌan ri cucꞌul ucꞌuꞌx Rire.23 Ecꞌu utakanic waꞌ chike: Kacojo rubiꞌ riJesucristo, Rucꞌajol ri Dios, yey cꞌax kanaꞌakib chikawach jelaꞌ pachaꞌ ri xojutak Rireche uꞌanic. 24 E junok catajin che uꞌanic ricubiꞌij Rutzij Upixab ri Dios, riꞌ pukꞌab riDios cꞌowi y ri Dios jekel pa ranimaꞌ. Rumacꞌu ri Ruxlabixel uyaꞌom ri Dios chike, licketaꞌam Rire jekel pa kanimaꞌ.

4Ruꞌanic caketaꞌmaj we juna cꞌutunic peti-

nak rucꞌ ri Dios1 Hermanos, lic e qꞌui ri kꞌalajisanelab

xa e socosoꞌnel ebenak pa tak ri tina-mit che ruwachulew re caquiꞌan cꞌutu-nic. E uwariꞌche macoj alak ruchꞌaꞌtemjunok xew ruma cubiꞌij cꞌo ukꞌalajisam lori Ruxlabixel ri Dios che. Ri ꞌana alak e licchꞌobo alak we wa cubiꞌij pakatzij wi re riDios. 2 ¿Suꞌanic caketaꞌmaj we rucꞌutunicjunok petinak rucꞌ ri Ruxlabixel ri Dios?Petinak rucꞌ ri Dioswe e cujiquibaꞌ waꞌ: «RiJesucristo e Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios yey xuꞌanachi echiriꞌ xcꞌun che ruwachulew.» 3Noꞌjwe junwi ri cubiꞌij, kꞌalaj cꞌu riꞌ rucꞌutunicna rucꞌ ta ri Dios petinak wi, ma e petinakrucꞌ ri jun cabiꞌx “anticristo” che; waꞌ e ritom chi alak cacꞌunic yey woꞌora cachacunchi ne che ruwachulew.

4 Alak walcꞌoꞌal chupa rubiꞌ ri Dios,ralak alak re ri Dios y chꞌijom chi alak

✡ 3:11 Lv. 19:18; Jn. 13:34

Page 346: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Juan 4:5 343 1 Juan 5:6quichukꞌab waꞌ wa kꞌalajisanelab xae socosoꞌnel; ma ri Uxlabixel cꞌo ucꞌralak más cꞌo uchukꞌab chwa ri juncꞌo che ruwachulew. 5 Ma rique xae re ruwachulew, e uwariꞌche xa reruwachulew ri caquicꞌutu; yey tak cꞌu riwinak re ruwachulew e lic caquitakej riquicꞌutunic rique. 6 Pero riꞌoj oj re ri Dios,yey ri quetaꞌam uwach ri Dios e caquitakejri kacꞌutunic riꞌoj, noꞌj tak ri na e ta re riDios na caquitakej ta ri kacꞌutunic riꞌoj.Jelaꞌ cꞌu riꞌ caketaꞌmaj we juna cꞌutunicpetinak rucꞌ ri Uxlabixel re ri Kꞌijsak opetinak rucꞌ ri jun xa socosoꞌnel.

Ri Dios e aj rutzil cꞌuꞌxaj7 Hermanos, lic chirajawaxic wi cꞌax

kanaꞌa kib chikawach, ma ri rutzil cꞌuꞌxajrucꞌ ri Dios cape wi. E junok cꞌo rutzilcꞌuꞌxaj rucꞌ, riꞌ alaxinak pa rubiꞌ ri Diosyey retaꞌam uwach ri Dios; 8 noꞌj e junokna jinta rutzil cꞌuꞌxaj rucꞌ, riꞌ na retaꞌamta uwach ri Dios, ma ri Dios e aj rutzilcꞌuꞌxaj. 9 Ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios xkꞌalajinicechiriꞌ xutak lo che ruwachulew ri lic xewUcꞌajol riꞌ, chaꞌ ruma Rire cacꞌojiꞌ kacꞌasle-mal. 10Ri sakil rutzil cꞌuꞌxaj cakꞌalajinic naruma ta e riꞌoj ri cꞌax xojnaꞌw re ri Dios, mae Rire ri cꞌax xnaꞌw ke riꞌoj nabe y xutaklo Rucꞌajol chaꞌ coluꞌyaꞌa rib pakacꞌaxel retojbal ri kamac.

11Hermanos, ri Dios xuꞌan waꞌ, cꞌutubalre ri rutzil ucꞌuꞌx chike; ruma cꞌu riꞌ chi-rajawaxic riꞌoj cꞌax kanaꞌa kib chikawach.12 Na jinta junok iliyom uwach ri Dios;pero we cꞌax cakanaꞌ kib chikawach, riꞌcakꞌalajinic jekel ri Dios pa kanimaꞌ y pasakil wi cꞌo ri rutzil ucꞌuꞌx Rire pa kanimaꞌ.13 Caketaꞌmaj cꞌu riꞌ, oj cꞌo pukꞌab ri Diosyey Rire jekel pa kanimaꞌ, ma Rire uyaꞌomri Ruxlabixel chike.

14 Yey riꞌoj* kilom y cakakꞌalajisaj rixuꞌan ri Kakaw: Rire xutak lo Rucꞌajol requebucolobej conoje ri ticawex. 15 E junokcukꞌalajisaj: «Ri Jesús e Ucꞌajol ri Dios», riꞌjekel ri Dios pa ranimaꞌ yey rire cꞌo pukꞌabri Dios. 16 Riꞌoj ketaꞌam y kacojom ri Dioslic cꞌax cojunaꞌo. Ri Dios e aj rutzil cꞌuꞌxaj;ecꞌu junok cꞌo ri rutzil cꞌuꞌxaj pa ranimaꞌ,riꞌ cꞌo pukꞌab ri Dios yey ri Dios jekel paranimaꞌ rire. 17 We ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios

pa sakil wi cꞌo pa kanimaꞌ, riꞌ lic cubulkacꞌuꞌx y na cakaxiꞌij ta kib chwa rukꞌijol rikꞌatbal tzij, ma jelaꞌ pachaꞌ rubinic ri Jesús,jecꞌulaꞌ cojbin riꞌoj wara che ruwachulew.18We ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios cꞌo pa kanimaꞌ,na jinta cakaxiꞌij kib che, ma ri sakil rutzilucꞌuꞌx ri Dios caresaj ri xiꞌin ib chike. Perowe junok cuxiꞌij rib, e ruma cunaꞌo capekꞌatbal tzij puwiꞌ. E uwariꞌche we junok cꞌacuxiꞌij rib, riꞌ cꞌamajaꞌ cumaj usucꞌ pa sakilwi ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios.

19 Riꞌoj cꞌax cakanaꞌ ri Dios ma e Rirecꞌax xnaꞌw ke riꞌoj nabe. 20 We cꞌo junokcubiꞌij: «Riꞌin cꞌax cannaꞌ ri Dios,» yey tzelcaril ri ratz-uchakꞌ, riꞌ xa aj rakꞌul. Ma ejunok na cꞌax ta cunaꞌ ri ratz-uchakꞌ ri cariluwach, ¿suꞌanic cꞌu riꞌ cꞌax cunaꞌ ri Diosri na rilom ta uwach? 21 E ri Dios yaꞌyomwaꞌ wa takanic chike: «E junok cꞌax cunaꞌri Dios, lic chirajawaxic cꞌax chebunaꞌa riratz-uchakꞌ.»✡

5Cakachꞌij uchukꞌab ri na utz taj ruma ri

cubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús1 E junok cucojo ri Jesús e Uchaꞌoꞌn

lo ri Dios, riꞌ alaxinak chi chupa rubiꞌ riDios. Yey we cꞌax cakanaꞌ ri Dios, riꞌcꞌax quekanaꞌ ri e ralcꞌoꞌal Rire. 2 Chwicꞌu riꞌ waꞌ caketaꞌmaj cꞌax quekanaꞌ ri eralcꞌoꞌal ri Dios, we cꞌax cakanaꞌ ri Dios ycojtajin che uꞌanic ri cubiꞌij Rutzij Upixab.3 Ma ri cꞌutubal re ri rutzil kacꞌuꞌx che riDios, e ri cakaꞌan janipa ri cubiꞌij RutzijUpixab yey waꞌ na cꞌayew taj caꞌanic. 4Makonoje ri oj alaxinak chi chupa rubiꞌ riDios, cakachꞌij uchukꞌab ri na utz taj cꞌoche ruwachulew, yey cakaꞌan waꞌ ruma ricubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ Rire. 5 ¿China cꞌuri cachꞌijow uchukꞌab ri na utz taj cꞌo cheruwachulew? E junok cucojo ri Jesús eUcꞌajol ri Dios.

Ri ukꞌalajisam ri Dios puwi Rucꞌajol6 Ri Kanimajawal Jesucristo xcꞌun che

ruwachulew y xkꞌalajin cꞌut china Rireechiriꞌ xucꞌul ri yaꞌ re bautismo✡ y echiriꞌxturuw ruquiqꞌuel; na xew ta cꞌu ruma ribautismo rucꞌ yaꞌ ma rucꞌ ne ruquiqꞌuelxturuwic. Ecꞌu ri Ruxlabixel ri Dios xkꞌala-jisan re waꞌ; yey ronoje ri cubiꞌij Rire, lic

* 4:14 “Riꞌoj”: Waꞌ e ri Juan cucꞌ ri jujun chic xquetaꞌmaj uwach ri Jesús echiriꞌ Rire xcꞌojiꞌ wara che ruwachulew.✡ 4:21 Mt. 22:37-39; Mr. 12:29-31 ✡ 5:6 Mt. 3:16 * 5:7 Pa ri versículo 7 y jekebal re ri versículo 8, cꞌojujun manuscritos caquibiꞌij: «E oxib cꞌu ri e cꞌo chilaꞌ chicaj quekꞌalajisan puwi ri lic katzij: Ri Kakaw Dios, ri Tzijy ri Ruxlabixel ri Dios. Coxchal cꞌu riꞌ waꞌ xa jun quiꞌanom. Yey e oxib ri quekꞌalajisan puwi ri lic katzij wara cheruwachulew.»

Page 347: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

1 Juan 5:7 344 1 Juan 5:21katzij. 7 E oxib cꞌu ri quekꞌalajisan puwiri lic katzij:* 8 ri Ruxlabixel ri Dios, ribautismo re ri Jesús rucꞌ yaꞌ y ruquiqꞌuelri Jesús xturuw chwa ri cruz; yey uroxchalwaꞌ junam ri caquikꞌalajisaj.

9 Riꞌoj cakacꞌul ri caquikꞌalajisaj riticawex, pero janipa ri cubiꞌij ri Dios máscꞌo uwach chwa ri caquibiꞌij ri ticawex;ruma cꞌu riꞌ lic chirajawaxic cakacꞌuljanipa ri cukꞌalajisaj Rire puwi Rucꞌajol.10 E junok cubul ucꞌuꞌx rucꞌ Rucꞌajol riDios, riꞌ ucojom janipa ri ukꞌalajisam riDios puwi Rucꞌajol. Noꞌj ri na cucoj tari cubiꞌij ri Dios, e pachaꞌ cuꞌan aj rakꞌulche ri Dios, ma na cucoj ta ri ukꞌalajisamri Dios puwi Rucꞌajol. 11 Y ri kꞌalajisame waꞌ: Ri Dios uyaꞌom kacꞌaslemal najinta utakexic, yey waꞌ wa cꞌaslemal xewcarikitaj ruma Rucꞌajol. 12E junok ucꞌulumRucꞌajol ri Dios pa ranimaꞌ, riꞌ yaꞌtal chiwaꞌwa cꞌaslemal che; noꞌj e junok na ucꞌulumta Rucꞌajol ri Dios pa ranimaꞌ, riꞌ na yaꞌtalta waꞌ wa cꞌaslemal che. 13 Cantzꞌibaj panwaꞌ che alak ri cojom alak rubiꞌ Rucꞌajolri Dios, chaꞌ quetaꞌmaj alak cꞌo cꞌaslemalalak na jinta utakexic.

Qꞌuisbal uchꞌaꞌtem ri Juan chique ri her-manos

14 Cubul kacꞌuꞌx rucꞌ ri Dios ma ketaꞌamwe ri cakatzꞌonoj che e chirij janipa ri carajRire, cojuta cꞌu riꞌ. 15 Yey we ketaꞌam Rirecojuto, ketaꞌam cꞌu riꞌ cuya chike saꞌ rikatzꞌonom che.

16 We cꞌo junok caril juna hermanocatzak pa mac, yey we waꞌ wa mac nacucꞌam tubi pa ri camic chwach ri Dios,✡chuꞌana cꞌu orar riꞌ chaꞌ wa hermanocutzelej utzij chwach ri Dios y jecꞌulaꞌ riDios cuya ucꞌaslemal. Waꞌ e we ri mac nacucꞌam tubi pa ri camic chwach ri Dios.Pero cꞌo mac cucꞌam bi jun pa ri camicchwach ri Dios;† chwi cꞌu riꞌ waꞌ na cam-biꞌij taj we cꞌa caꞌan orar puwi ri caꞌanawre. 17 Ronoje ri na jusucꞌ taj caꞌanic e macchwach ri Dios, pero cꞌo mac na cucꞌamtubi jun pa ri camic na jinta utakexic.

18 Ketaꞌam cꞌut, e janipa ri ebalaxinakchupa rubiꞌ ri Dios, na caquitijoj ta chiquib che uꞌanic ri mac; ma Rucꞌajol riDios e cachajin que chaꞌ na quetzak tapukꞌab ritzel winak. 19 Lic cꞌu ketaꞌamoj re ri Dios, y ketaꞌam tak ri winak re

ruwachulew pukꞌab ritzel winak e cꞌo wi.20 Y ketaꞌam cꞌut, Rucꞌajol ri Dios xcꞌunche ruwachulew, yey uyaꞌom kanaꞌoj chaꞌcaketaꞌmaj uwach ri Jun pakatzij wi e Dios.Y oj cꞌo cꞌu pukꞌab ri pakatzij wi e Dios,ma oj cꞌo pukꞌab Rucꞌajol Jesucristo. XewRire pakatzij wi e Dios y e Rire ri cuyari cꞌaslemal na jinta utakexic. 21 Alakwalcꞌoꞌal chupa rubiꞌ ri Dios, malokꞌnimajalak tak ri tiox. Amén.

✡ 5:16 1 Jn. 2:22; 4:3; Mt. 12:31-32; Heb. 6:4-6 † 5:16 “Mac cucꞌam bi jun pa ri camic chwach ri Dios”: Waꞌ equeꞌelawi, ri mac más nim e we jun na caraj taj cucoj rubiꞌ ri Cristo, ma ri caꞌanaw re waꞌ na jinta ucꞌaslemal chwachri Dios.

Page 348: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

2 Juan 1 345 2 Juan 13

Rucaꞌm carta xutzꞌibaj riJuan

Ri Juan cuya pan rutzil quiwach riglesia1 Riꞌin in nimalaj winak, in aj wach re

riglesia; cantzꞌibaj pan wa carta che alak,ri alak chaꞌtal ruma ri Dios, ri camol ibalak pa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo.*Pakatzij wi lic cꞌax cannaꞌ alak, y na xew tariꞌin ma conoje ri quicojom ri Kꞌijsak re riDios cꞌax caquinaꞌ alak. 2Cꞌax cakanaꞌ alakruma ri Kꞌijsak kacojom junam ucꞌ alak ywaꞌ na jinta utakexic cꞌo kucꞌ konoje riꞌoj.

3 Cꞌola cꞌu ucꞌ alak y kucꞌ riꞌoj ri unimalrutzil cꞌuꞌxaj rucꞌ ri cꞌutubal re ri rutzilcꞌuꞌxaj y ri utzil chomal re ri Kakaw Diosy re ri Kanimajawal Jesucristo, Rucꞌajol riKakaw. Cakacꞌul cꞌu ronoje waꞌ ruma ekacojom ri Kꞌijsak yey ruma kacꞌutum rirutzil ucꞌuꞌx ri Dios chique ri ticawex.

Rutakanic ri Dios puwi ri rutzil cꞌuꞌxaj4 Lic xinquiꞌcotic ma xebenurik jujun

che alak quebin chi utz chupa ri Kꞌijsakjelaꞌ pachaꞌ ri takanic xkacꞌul che ri Kakaw.5 Ecꞌu woꞌora hermanos ri alak utinamit riDios,† cantzꞌonoj che alak lic cꞌax kanaꞌakib chikawach. Wa canꞌano na e ta pachaꞌcantzꞌibaj pan jun cꞌacꞌ tzijpixab che alak,ma waꞌ e ri xex chi tom wi lo alak. 6 Ecꞌuri rutzil kacꞌuꞌx cakꞌalajinic echiriꞌ cojbinjelaꞌ pachaꞌ ri cojutak ri Dios che uꞌanic paRutzij Upixab. Ecꞌu ri cojutak che e waꞌ:Katijoj kib che ucꞌutic ri rutzil cꞌuꞌxaj. Yeywaꞌ xex chi tom wi lo alak.

Mojsocotaj cuma ri e aj socosoꞌnel7 Lic e qꞌui ri e aj socosoꞌnel ebenak

pa tak tinamit che ruwachulew, riquecaquibiꞌij: «Na katzij taj ri KanimajawalJesucristo e Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios yeyxuꞌan achi echiriꞌ xcꞌun che ruwachulew»quechaꞌ. Janipa ri jewaꞌ caquibiꞌij, esocosoꞌnel y eyactajinak chirij ri Cristo.8 Chajij cꞌu ib alak chaꞌ na casocotaj taalak cuma rique; e masach alak uwach rirajil ucꞌaxel ri chac caꞌan alak, chaꞌ jelaꞌtzꞌakat uwach ri cacꞌul alak. 9 E junok cuyacan rube ri Dios y na catiquiꞌ ta chupa ricꞌutunic re ri Cristo, riꞌ na jinta ri Diosrucꞌ. Noꞌj ri catiquiꞌ chupa ri cꞌutunic re ri

Cristo, riꞌ cꞌo ri Kakaw Dios y cꞌo Rucꞌajolri Dios rucꞌ. 10We cꞌo junok copon ucꞌ alakyey ri cucꞌutu na e ta ri sakil cꞌutunic puwiri Cristo, macꞌul alak pa ocho alak ymabiꞌijne alak che: «¡Utzilaj cꞌunem!» 11 Ma e ricabiꞌn che: «¡Utzilaj cꞌunem!» riꞌ e jun rucꞌche uꞌaniquil ri quichac na chom ta uwach.

Qꞌuisbal uchꞌaꞌtem ri Juan che riglesia12 Lic qꞌui tak ri cuaj cantzijoj che alak,

pero waꞌ na cuaj taj cantzꞌibaj che alak, mari cuaj riꞌin e quinopon ucꞌ alak y jecꞌulaꞌcojchꞌaꞌt chikawach chaꞌ junam cojquiꞌ-cotic.

13Ri hermanos quimolom quib wara,‡ riechaꞌtal ruma ri Dios, caquiya pan rutzilwach alak. Amén.

* 1:1 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “che rixok chaꞌtalic y chique ri ralcꞌoꞌal”. E cꞌo ri caquichꞌobo “rixok” e queꞌelawiriglesia y “ri ralcꞌoꞌal” e ri hermanos re riglesia. † 1:5 “Utinamit ri Dios”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ixok”.‡ 1:13 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ri ralcꞌoꞌal ri atzixel la”. Waꞌ e queꞌelawi riglesia pa cꞌo wi ri Juan.

Page 349: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

3 Juan 1 346 3 Juan 15

Rurox carta xutzꞌibaj ri JuanRi Juan cuya pan rutzil uwach ri hermano

Gayo1 Riꞌin in nimalaj winak, in aj wach re

riglesia; cantzꞌibaj pan wa carta cheꞌla,hermano Gayo, ma lic pakatzij wi cꞌax can-naꞌ la. 2 Lal nu hermano, riꞌin cantzꞌonojche ri Dios chaꞌ ronoje quel chi utz chwikꞌab la yey chaꞌ lic e xaki utz wach la jelaꞌpachaꞌ ri binic silabic la lic utz chwach riDios. 3 Riꞌin lic xinquiꞌcotic echiriꞌ xecꞌunjujun hermanos y xquitzijoj chwe puwi rijusucꞌ binic silabic la, ma e lic takem lari Kꞌijsak re ri Dios. 4 Na jinta cuya másquiꞌcotemal chwe chwa ri canwetaꞌmaj ri ewalcꞌoꞌal chupa rubiꞌ ri Dios e lic quitakemri Kꞌijsak.

Pixabanic puwi ri quitoꞌic ri e aj chac re riDios

5 Lal nu hermano, lic utz ri catajin lache uꞌanic echiriꞌ quetoꞌ la ri hermanos,yey lic ewi ri caꞌan la chique ri quepe naj.6Ecꞌu rique lic quikꞌalajisam chiquiwach ritinamit re ri Cristo janipa ri rutzil cꞌuꞌx lachique. Yey lic utz we quetoꞌ bi la chaꞌquebec chi che ri chac re ri Dios e cꞌowi. Lic e takal waꞌ chique rique 7 ma epetinak chupa rubiꞌ ri Kanimajawal rumacꞌax caquinaꞌ Rire, y na jinta toꞌbal quecaquicꞌam chique ri winak na quetaꞌam tauwach ri Dios. 8 Ecꞌu riꞌoj, lic chirajawaxiccakaya kib che quitoꞌic waꞌ wa ka her-manos chaꞌ jelaꞌ cojtoꞌb cucꞌ che utzijoxicri Kꞌijsak.

Ri na utz taj cuꞌan ri Diótrefes9 Riꞌin xintzꞌibaj pan chique ri tinamit

re ri Cristo puwi wa toꞌbal takal chiqueri e aj chac re ri Dios, pero ri Diótrefesna cucꞌul ta ri pixabanic cakaya riꞌoj, mari caraj e lic xew rire catakan paquiwiconoje. 10 E uwariꞌche we xinopon chilaꞌ,canchꞌaꞌbej upa ruma tak ri rakꞌubal uy-acom chikij. Yey na xew ta waꞌ, ma nacaraj taj quebucꞌul ri hermanos quepe najy quebukꞌatej ne ri hermanos cacaj que-quicꞌulu. Ecꞌu ri quecꞌuluw que queberesajbi chiquixoꞌl ri tinamit re ri Cristo.

Ri utz cuꞌan ri hermano Demetrio11 Lal nu hermano, maꞌan e la ri na utz

taj; e ꞌana la ri utz. Ma e junok cuꞌan ri utz,riꞌ re ri Dios; noꞌj e junok cuꞌan ri na utz taj,riꞌ na retaꞌam ta uwach ri Dios. 12 Conoje

chomquechꞌaꞌt puwi ri hermanoDemetrioy lic katzij ri caquibiꞌij mawaꞌ lic cakꞌalajinche rubinic usilabic. Jenelaꞌ riꞌoj, chomruchꞌaꞌtibexic cakaꞌano yey etaꞌam alak lickatzij ri cakabiꞌij.

Qꞌuisbal uchꞌaꞌtem ri Juan che ri Gayo13 Lic qꞌui tak ri cuaj cantzijoj cheꞌla,

pero waꞌ na cuaj taj cantzꞌibaj cheꞌla 14mari cuaj riꞌin e quinopon tan ucꞌ la y jecꞌulaꞌcojchꞌaꞌt chikawach.

15Cꞌola cꞌu rutzil chomal ucꞌ la. Janipa rihermanos quetaꞌam wach la caquiya panrutzil wach la. Cantzꞌonoj cheꞌla, yaꞌala rutzil quiwach chiquijujunal janipa riquetaꞌam kawach chilaꞌ.

Page 350: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Judas 1 347 Judas 13

Ri carta xutzꞌibaj ri JudasRi Judas cuya pan rutzil quiwach ri her-

manos1 Riꞌin in Judas, in aj chac re ri Kan-

imajawal Jesucristo yey in uchakꞌ ri Ja-cobo. Cantzꞌibaj pan waꞌ wa carta chiqueri esiqꞌuim ruma ri Kakaw Dios, ri e cꞌochupa ri rutzil ucꞌuꞌx Rire y echajital rumari Kanimajawal Jesucristo. 2 Ecꞌu ri Dioschunimarisaj na pawiꞌ alak ri cꞌaxnaꞌbalucꞌuꞌx junam rucꞌ ri utzil uchomal y rirutzil ucꞌuꞌx.

Ri eyactajinak chirij ri Kꞌijsak re ri Dios(2 P. 2:1-17)

3 Alak nu hermanos, lic nurayimquintzꞌiban pan che alak chwi ri colo-betajic yaꞌtal chike riꞌoj chinima konoje;pero woꞌora cunaꞌ nucꞌuꞌx lic chirajawaxiccampixabaj alak chaꞌ cachukꞌubej ib alakchupa ri Kꞌijsak re ri Dios y na caya tacꞌu alak luwar riꞌ che junok cuyoj ri sakilcꞌutunic yaꞌtal xa jumul che rutinamit riDios. 4 Ma e cꞌo jujun achijab eboquinakchixoꞌl alak, xa quewam ri itzel naꞌoj cꞌocucꞌ. Yey ojertan riꞌ tzꞌibital chi lo chupaRuchꞌaꞌtem ri Dios, rique eyaꞌtal chi chuxeꞌri kꞌatbal tzij re ri Dios. Ecꞌu waꞌ waꞌchijabitzel quiwachlibal, caquetzꞌabej uwach riunimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios rucꞌ ri quibinicquisilabic na chom taj. Yey caquibiꞌij nakatzij taj xew ri Kanimajawal Jesucristo eKajawal y takal cꞌu che catakan pakawiꞌ.

5 Lic cuaj cancuxtaj che alak ri etaꞌamchi ralak: Ri Dios Kajawxel xebucolobejrutinamit echiriꞌ xeberesaj lo chupa ritinamit Egipto; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, chiquixoꞌlri xebucolobej e cꞌo ri xusach quiwachruma na xquicoj ta utzij.

6 Yey e cꞌo ángeles na xecubiꞌ ta rucꞌri takanic xuya ri Dios paquikꞌab, ma xcajcacꞌojiꞌ más quiwach. Ruma cꞌu riꞌ, xquesajquib pukꞌab ri Kakaw y jecꞌulaꞌ xquiyacan ri sakil quicꞌolibal chilaꞌ chicaj. Yeyruma cꞌu waꞌ, ri Dios ebucꞌolom pa utumkꞌekuꞌm, copon na runimal ukꞌijol echiriꞌcukꞌat tzij paquiwiꞌ; y eyaꞌtal cꞌu riꞌ pacarena, na jinta quitzokpitajic bi.

7 Jecꞌulaꞌ ri tinamit Sodoma y Go-morra junam cucꞌ tak ri tinamit e cꞌo lochiquinakaj, xquicꞌam lo kꞌatbal tzij paqui-wiꞌ ruma xquiya quib chupa ri chꞌulilajmac, ri lic na ube taj.* Wa queb tinamit ecꞌutubal re ri kꞌatbal tzij, ma e xquicꞌul ricꞌaxcꞌobic re ri akꞌ na cachup ta chic.

8 Yey ri achijab eboquinak chixoꞌl alak,tob lic quitom chi puwi ri kꞌatbal tzij re riDios paquiwi raj maquib ojertan, na rucꞌ tacꞌu riꞌ, quetajin che uꞌanic ri na utz taj yeycaquibiꞌij, pa wachicꞌ ri Dios ukꞌalajisamchique utz ri caquiꞌano. Caquetzelaj rucꞌmac ri quicuerpo, na cacaj taj cꞌo junokcatakan paquiwiꞌ tob ne e ri Dios y tzelquechꞌaꞌt chiquij tak ri lic cꞌo quiwachchilaꞌ chicaj. 9Noꞌj ri Arcángel Miguel, tobne lic cꞌo uwach, na jinta juna chꞌaꞌtem rekꞌatbal tzij xubiꞌij che ritzel winak echiriꞌcachꞌoꞌjin rucꞌ puwi rucuerpo ri Moisés.Na xuꞌan ta cꞌu aj kꞌatal tzij che rib maxew jewaꞌ xubiꞌij che: «E ri Dios Kajawxelcakꞌaten e la»✡ xchaꞌ 10 Noꞌj waꞌ waꞌchi-jab queyokꞌon ne chirij ronoje tak ri naquetaꞌam taj; yey xa pa que wi caquiꞌanri quirayibal jelaꞌ pachaꞌ caquiꞌan rawajna caquichꞌob ta ri caquiꞌano. Ruma cꞌuwaꞌ, quituquel caquicꞌam lo kꞌatbal tzijpaquiwiꞌ.

11 ¡Lic tokꞌoꞌ cꞌu quiwach rique! Mae caquiꞌan pachaꞌ ri xuꞌan ri Caín. Yeyquiꞌanom ri na utz taj ruma ri quiray-ibal che ri beyomalil, jelaꞌ pachaꞌ xuꞌan riBalaam. Yey quecam ne cꞌu riꞌ ruma riquititzꞌitiquil jelaꞌ pachaꞌ ri xucꞌulumaj riCoré.†

12 Waꞌ waꞌchijab eboquinak chixoꞌl alaklic e aj yaꞌl qꞌuix che alak chupa tak richomilaj nimakꞌij pa camol wi ib alak recacꞌut ri cꞌaxnaꞌbal cꞌuꞌxaj chiwach alak.Ma na jinta xiꞌin ib cucꞌ chwach ri Diosy na queqꞌuix tane che ri caquiꞌano, maxew e queboc il chiquibil quib.‡ Rique ejelaꞌ pachaꞌ sutzꞌ cacꞌam lo ruma ri tew;xa quicꞌowic y na jinta jab rucꞌaꞌam lok.Yey e pachaꞌ tak ri cheꞌ na caquiya taquijikꞌobalil chupa rukꞌijol; lic echakijinaky ruma cꞌu riꞌ cꞌotom cꞌu bi ri catzꞌayak.13Waꞌwaꞌchijab e jelaꞌ pachaꞌ rimar echiriꞌlic cꞌo royowal, capuluwan uwiꞌ y curo-

* 1:7 Rachijab e aj Sodoma y e aj Gomorra xcaj quequichap ri queb ángeles re quemacun cucꞌ. Gn. 19:1-24 ✡ 1:9Dt. 34:5-6 † 1:11 “Caín”: Gn. 4:3-8; “Balaam”: Nm. 22; “Coré”: Nm. 16 ‡ 1:12 Rique lic e queboc il che janipari caquitijo, tob ne e cꞌo jujun chic na quetzuk taj y quecanaj can rucꞌ numic. E pachaꞌ e aj chajal bexex na quequichajijta chi utz ri awaj. Ez. 34:2 ✡ 1:13 Is. 57:20

Page 351: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Judas 14 348 Judas 25jij lo ri chꞌul cꞌo chupa.✡ Jecꞌulaꞌ, waꞌwaꞌchijab e caquicꞌut tak ri qꞌuixbal uwachcaquiꞌano. Yey e jelaꞌ pachaꞌ tak chꞌumilquisachom ri quibe,§ma caquiꞌan che quibe aj cꞌamal wach que rutinamit ri Dios,tob ne e rique ri e sachinak. Ruma cꞌu ricaquiꞌano, ri Dios ukꞌatom chi tzij paquiwiꞌchaꞌ na jinta utakexic quebeꞌcꞌola pa utumkꞌekuꞌm.

14 Paquiwi waꞌ waꞌchijab xchꞌaꞌt ri Enoc,ri uwuk lemaꞌj chwi ri Adán ri nabeticawex.** Ruma cꞌu riꞌ, ri Ruxlabixel riDios jewaꞌ xubiꞌij: «¡Chiwilapeꞌ! Xinwiloechiriꞌ xpe ri Dios Kajawxel cucꞌ uqꞌuiyalsantowilaj ángeles. 15Xcꞌunic re coluꞌkꞌatatzij paquiwi conoje ri winak yey quebuyapa cꞌaxcꞌobic raj maquib e titzꞌitak rumaronoje tak ri mac quiꞌanom y ruma ronojetak ri cꞌaxlaj chꞌaꞌtem quibiꞌim chirij riDios.» 16 Waꞌ waꞌchijab e cꞌo chixoꞌl alaklic quewunwutic y queyajan che ronoje.Xew cacaj caquiꞌan tak ri quirayibal y xewcaquiyac quikꞌij tak ri winak chaꞌ jelaꞌ cꞌocaquesaj chique.

Qꞌuisbal pixabanic cuya ri Judas17 Pero ralak hermanos, cꞌuna chicꞌuꞌx

alak ri quibiꞌim can ri e utakoꞌn ri Kani-majawal Jesucristo. 18 Rique xquibiꞌij chealak: «Chupa tak ruqꞌuisbal kꞌij queyac-taj lo winak e chꞌaminel, e caquitakej riquirayibal na chom ta uwach.»✡ 19Waꞌ wawinak caquicoj retzelal cꞌuꞌx chiquixoꞌl riquicojom rubiꞌ ri Dios re caquijach quipa.Ri quinaꞌoj rique xa e re ruwachulew mana jinta ri Ruxlabixel ri Dios cucꞌ.

20Noꞌj ralak hermanos, lic jiquibaꞌ cꞌuꞌxalak che ri sakil cꞌutunic cꞌulum alak ychꞌaꞌta alak rucꞌ ri Dios ruma ri SantowilajRuxlabixel. 21 Cꞌola cꞌu alak chupa ri rutzilucꞌuꞌx ri Dios. Choyeꞌej cꞌu alak rukꞌijolechiriꞌ ri Kanimajawal Jesucristo cuya chealak ri cꞌaslemal na jinta utakexic, cꞌutubalre ri cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx che alak. 22 Chetoꞌocꞌu alak ri xa queb quipa quicojom riKꞌijsak chaꞌ rique caquijiquibaꞌ quicꞌuꞌxchupa waꞌ. 23 Yey chique jujun chic,chetoꞌo alak chaꞌ quecolobetaj che ri akꞌre ri xibalbaꞌ, jelaꞌ pachaꞌ cajeqꞌuix panajunok e riꞌ catzak pa akꞌ. Cꞌutu alak ri relej

cꞌuꞌx alak chique ri lic e aj mac. Pero e licchajij ib ralak chaꞌ na caꞌan ta e alak ri maccaquiꞌan rique; e ꞌana alak pachaꞌ ri cuꞌanjunok echiriꞌ na caraj taj cuchap juna cꞌullic chꞌul.

Ri Judas cuyac ukꞌij ri Kakaw Dios24 Ri Dios lic cꞌo pukꞌab cutoꞌ alak chaꞌ

na catzak ta alak pa mac, chaꞌ jelaꞌ najinta mac alak. Ruma cꞌu riꞌ, lic caquiꞌ-cot alak echiriꞌ ri Dios cuya alak chwachRire pa cꞌo wi ri unimal uchomalil chilaꞌchicaj. 25 Xa jun ri Dios Kacolobenel yeyRire cojucolobej ruma ri Kanimajawal Je-sucristo. Nimarisax cꞌu ukꞌij ri Dios wakꞌijora y chikawach apanok, ma Rire saꞌchi ru-chomalil y ruchukꞌab, yey ronoje takanicpukꞌab cꞌo wi. Amén.

§ 1:13 Ri chꞌumil ecojotal chwa ruwa caj re caquicꞌam quiwach ri ticawex chaꞌ caquetaꞌmaj ri ora y caquetaꞌmaj paquebecwi. Noꞌj cꞌo jujun chꞌumil xa ebicꞌowel che ruwa caj, waꞌ pa caxtila cabiꞌx “estrellas fugaces” chique. ** 1:14“Ri Enoc, ri uwuk lemaꞌj chwi ri Adán”: Ri Adán e ri nabe lemaꞌj, ri Set rucꞌajol ri Adán e ucaꞌm, ri Enós umam ri Adáne urox, ri Cainán e ucaj, ri Mahalaleel e uroꞌ, ri Jéred e uwakak y ri Enoc e uwuk lemaꞌj. Gn. 5:1-24 ✡ 1:18 2 Ti.3:1-5; 2 P. 3:3

Page 352: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 1:1 349 Apocalipsis 1:18

Ri xukꞌalajisaj ri Dios che riJuan

Ri Juan cutzꞌibaj tak ri xucꞌut ri ángelchwach

1 E kꞌalajisanic waꞌ xuya ri Dios che riKanimajawal Jesucristo chaꞌ Rire cucꞌutchique ri raj chaquib saꞌ tak ri catajin lok.Rukꞌalajisaxic xuꞌan ri Jesús e xutak lo ruángel chaꞌ coluꞌbiꞌij waꞌ che ri raj chacJuan. 2 Ecꞌu ri Juan xukꞌalajisaj can ri tzijre ri Dios, ri kꞌalajisanic re ri KanimajawalJesucristo rucꞌ tak ri xcꞌut chwach rire.3 Nim ukꞌij ralaxic ri cajilan wa chꞌaꞌtemre wa kꞌalajisanic yey nim quikꞌij calaxicconoje ri quetaw re waꞌ yey caquitakejronoje tak ri tzꞌibital chupa, ma xa nakajchi cꞌo wi lo rukꞌijol echiriꞌ cuꞌana tak waꞌ.

Ri Juan cuya pan rutzil quiwach ri wukubiglesias

4 Riꞌin in Juan quintzꞌiban pan chique riwukub iglesias e cꞌo chupa tak ri tinamit reAsia.

Cꞌulu alak ri unimal rutzil cꞌuꞌxaj yri utzil chomal, ri cape rucꞌ ri Jun cꞌowakꞌij ora, ri xex chi cꞌo lo wi y ri cꞌochikawach apanok, ri cape rucꞌ ri wukubuwach Uxlabixel cꞌo chwach rutzꞌulibal pacatakan wi, 5 yey ri cape rucꞌ ri Kanima-jawal Jesucristo, ri cukꞌalajisaj chi utz riKꞌijsak. Rire e ri nabe xcꞌastaj lo chiquixoꞌlri ecaminak y e ri cꞌo paquiwi conoje ri etakanelab che ruwachulew. Rire lic cꞌaxxojunaꞌo y xojuchꞌaj che tak ri kamac rucꞌruquiqꞌuel xturuw chwa ri cruz. 6 Xuꞌancꞌu xa jun tinamit chike y xuꞌan chikeoj takanel y oj chacunel chwach ri Dios,Rukaw Rire. Ecꞌu Rire lic takal che cayacukꞌij wakꞌij ora y chikawach apanok malic saꞌchi ruchomal y ruchukꞌab. 7 Tapealak, ri Kanimajawal Jesucristo pa sutzꞌcacꞌun wi. Conoje cꞌu riꞌ caquilo, caquilne ri xecamisan re. Y conoje ruqꞌuiyalquiwach tak ri ticawex che ruwachulew licquebokꞌic ruma rucꞌunibal.✡ Pakatzij wijelaꞌ cuꞌano.

8 «Riꞌin in ri jekebal re yey in ri qꞌuisbalre, jelaꞌ pachaꞌ ri caꞌib letra A y Z»* cacha

ri Kanimajawal, ri Jun cꞌo wakꞌij ora, ri xexchi cꞌo lo wi y ri cꞌo chikawach apanok yeyri cꞌo ronoje unimal chukꞌab pukꞌab.

Ri xcꞌut che ri Juan pa ri isla Patmos9 Riꞌin in Juan in bare jun ucꞌ alak her-

manos, junam oj cꞌo chupa rutakanic riKanimajawal Jesucristo y junam cakachꞌijuchukꞌab tak ri cꞌaxcꞌobic rucꞌ unimalkacꞌuꞌx. E riꞌin xineꞌyoꞌk pa ri isla Patmosruma xintzijoj ri Tzij re ri Dios y ri Kꞌijsakre ri Kanimajawal Jesucristo. 10 Pa cꞌu junkꞌij domingo† in cꞌo pukꞌab ri Ruxlabixelri Dios echiriꞌ xinto xchꞌaw lo Jun chwij,waꞌ lic co cachꞌawic pachaꞌ uchꞌawibaltrompeta. 11 Jewaꞌ xubiꞌij:

«Riꞌin in ri jekebal re yey in ri qꞌuis-bal re, jelaꞌ pachaꞌ ri caꞌib letra A y Z.Chatzꞌibaj cꞌu chupa juna libro ronoje takri cawilo y chataka bi chique ri wukubiglesias e cꞌo chupa tak ri tinamit re Asia:ri cꞌo Éfeso, ri cꞌo Esmirna, ri cꞌo Pérgamo,ri cꞌo Tiatira, ri cꞌo Sardis, ri cꞌo Filadelfiay ri cꞌo Laodicea» xchaꞌ.

12 Xintzuꞌn cꞌu pan chwij chaꞌ canwilochina ri cachꞌaꞌt lo wucꞌ; y echiriꞌ xintzuꞌnapanok, xinwil pan wukub utzucꞌulibal akꞌre oro. 13 Chiquinicꞌajal cꞌu ri wukubutzucꞌulibal akꞌ re oro, xinwil pan Junlic e catzuꞌn Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex.Ucojom jun ukꞌuꞌ copon cꞌa chukul rakany cojotal jun pas re oro chwa ucꞌuꞌx.14 Rujolom y ruwiꞌ lic sak jelaꞌ pachaꞌ rimit sak y pachaꞌ ri nieve;‡ y ucabichalruwach pachaꞌ akꞌ careprotic. 15 Rirakan cawolkꞌinic pachaꞌ ri chꞌichꞌ bronceechiriꞌ quesax lo pa ri orna; rukul catata-jic jelaꞌ pachaꞌ utzaꞌm yaꞌ e riꞌ xcꞌunic.16Puwiquikꞌab e cꞌo wukub chꞌumil; puchiꞌquel lo jun espada lic tꞌisiꞌs utzaꞌm y caꞌibruwi reꞌ.§ Rupalaj jelaꞌ pachaꞌ ri kꞌij echiriꞌlic careprotic. 17 Ecꞌuchiriꞌ xintzuꞌ uwach,xintzak xeꞌrakan ukꞌab y xincanaj canokpachaꞌ in caminak chic. Ecꞌu Rire xuyaruwiquikꞌab panuwiꞌ y jewaꞌ xubiꞌij chwe:

«Maxiꞌij awib, ma Riꞌin in ri nabe yey inri qꞌuisbal re. 18 In ri xex in cꞌo wi, In ri xin-camic, pero woꞌora na jinta chi utakexic rinucꞌaslemal. Panukꞌab Riꞌin cꞌowi ri camicy panukꞌab cꞌo wi quebenucꞌastajisaj lo riecaminak.**

✡ 1:7 Mt. 24:30 * 1:8 “A y Z”: Quil “Alfa y Omega” pa vocabulario. † 1:10 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “rikꞌij re ri Kanimajawal Jesucristo”. ‡ 1:14 Ri nieve jelaꞌ rusakil pachaꞌ catzuꞌn ri sakbach. § 1:16 Wa espadae queꞌelawi Ruchꞌaꞌtem ri Cristo yey waꞌ lic cꞌo uchukꞌab ma ronoje ri cubiꞌij e cuꞌanaꞌ. Heb. 4:12 ** 1:18 Pa richꞌaꞌtem griego cubiꞌij “Panukꞌab cꞌo wi ri lawe re ri camic y re ri luwar pa quecꞌojiꞌ wi ri ecaminak.”

Page 353: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 1:19 350 Apocalipsis 2:1619 »Chatzꞌibaj janipa ri xcꞌut chawach,

rucꞌ tak ri cat-tajin che rilic y ri catajinlo chikawach apanok. 20 Ri queꞌelawi riwukub chꞌumil awilom pa nuwiquikꞌab ytak ri wukub utzucꞌulibal akꞌ re oro e waꞌ:Riwukub chꞌumil e riwukub ángeles e cha-jinel que ri wukub iglesias; yey ri wukubutzucꞌulibal akꞌ re oro e ri wukub iglesias.

2Ri xtzꞌibax pan che riglesia cꞌo Éfeso

1 »Chatzꞌibaj pan waꞌ che ri aj cꞌamalwach* re riglesia cꞌo Éfeso:

E ri Jun cꞌo wukub chꞌumil puwiquikꞌab,ri cabin chiquinicꞌajal ri wukubutzucꞌulibal akꞌ re oro, jewaꞌ cubiꞌijchiwe:

2Riꞌin lic wetaꞌam ronoje ri quiꞌano, ricꞌayewlaj chac iꞌanom y runimal icꞌuꞌxchwach tak ri cꞌax. Wetaꞌam na que-bicꞌul ta iwucꞌ riwinak itzel quicꞌuꞌx. Malic icꞌamom quipa ri caquibiꞌij e takoꞌnre ri Cristo tob na e taj; yey xkꞌalajin cꞌuriꞌ xa e aj rakꞌubal. 3 Lic itijom cꞌu ricꞌax y na quixcos ta cꞌana che ri nuchac.Iyaꞌom icꞌuꞌx che utzijoxic ri nubiꞌ y napaxinak ta icꞌuꞌx che. 4Pero Riꞌin cꞌo takri na cucꞌul ta nucꞌuꞌx che ri quiꞌano: E rirutzil icꞌuꞌx wucꞌ na e ta chi pachaꞌ ri xi-jekebej lok. 5 E uwariꞌche cꞌuna chicꞌuꞌxpachawi ix jaljobinak wi. Chitzelej cꞌuitzij chwach ri Dios y chiꞌana tanchiri chac jelaꞌ pachaꞌ ri xiꞌan lo che rijekebal lok. Ma we na quitzelej ta itzij,Riꞌin quincꞌun lo iwucꞌ y canwesaj cꞌupuluwar ri tzucꞌulibal akꞌ re oro iweꞌix.6Noꞌj cꞌu ri utz cꞌa quixtajin che uꞌanic,e ri tzel quiwil tak ri na utz taj caquiꞌanri nicolaítas,† ma jenelaꞌ Riꞌin lic tzelcanwil tak ri caquiꞌano. 7China cꞌu ri cꞌoutanibal, e chuta ri cubiꞌij ri Ruxlabixelri Dios chique tak riglesias. China cꞌuri cachꞌijow uchukꞌab tak ri na utz taj,canya che cutij re rujikꞌobalil ri cheꞌ recꞌaslemal, ri cꞌo chunicꞌajal ri werta reri Dios, cachaꞌ.

Ri xtzꞌibax pan che riglesia cꞌo Esmirna8 »Chatzꞌibaj pan waꞌ che ri aj cꞌamal

wach re riglesia cꞌo Esmirna:

E ri Jun cabiꞌn re: “Riꞌin in ri nabe yeyin ri qꞌuisbal re, ri xcamic y xcꞌastajtanchic”, jewaꞌ cubiꞌij chiwe:

9 Riꞌin lic wetaꞌam ronoje ri quiꞌano,ri cꞌaxcꞌobic ix cꞌo wi y ri nibaꞌil qui-wicꞌowibej, tob pakatzij wi riꞌix lic cꞌoibeyomal chwach ri Dios. Lic wetaꞌamronoje ri tzel itzijobexic caquiꞌan jujun eaj judiꞌab, ri caquibiꞌij e utinamit ri Diostob na e ta cuqꞌuil, ma e cuqꞌuil ri e cꞌopukꞌab ri Satanás. 10Mixiꞌij cꞌu iwib cheronoje tak ri quiwicꞌowibej. Chitapeꞌ:Cacꞌam ipa, ma ritzel winak quebuyajujun chiwe pa cárcel y quixcꞌojiꞌ pacꞌaxcꞌobic lajuj kꞌij. Chitiquibaꞌ cꞌu ricubulibal icꞌuꞌx, tob quixcamisaxic; maRiꞌin canya jun corona chiwe, waꞌ e ricꞌaslemal na jinta utakexic. 11 Chinacꞌu ri cꞌo utanibal, e chuta ri cubiꞌij riRuxlabixel ri Dios chique tak riglesias.China cꞌu ri cachꞌijow uchukꞌab tak ri nautz taj, riꞌ na quicꞌow ta chupa rucaꞌmcamic, cachaꞌ.✡

Ri xtzꞌibax pan che riglesia cꞌo Pérgamo12 »Chatzꞌibaj pan waꞌ che ri aj cꞌamal

wach re riglesia cꞌo Pérgamo:E ri Jun rucꞌaꞌam ri espada lic tꞌisiꞌsutzaꞌm yey caꞌib ruwi reꞌ, jewaꞌ cubiꞌijchiwe:

13 Riꞌin lic wetaꞌam ronoje ri quiꞌano;yey wetaꞌam e pa ri tinamit pa ix cꞌo wi,catakan ri Satanás. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, cꞌaicojomri nubiꞌ y na iwesam ta iwib chwijma lic cubul icꞌuꞌx wucꞌ, tob ne echiriꞌchupa laꞌ la tinamit xcamisax ri Antipas,ri lic jusucꞌ tzijonel we. 14 Pero Riꞌin cꞌotak ri na cucꞌul ta nucꞌuꞌx che ri quiꞌano:E ri ebicꞌulum chiriꞌ ri quitakem rucꞌu-tunic ri jun aj kꞌij re ojertan Balaamrubiꞌ. Ma ri Balaam xucꞌut che riBalac suꞌanic cucoj tzakibal pa quiberaj Israel chaꞌ caquitij ri icꞌowisam chichiquiwach ri tiox y caquetzꞌabej uwaquikꞌij cucꞌ jujun chic na quicꞌulel taj.✡15 Yey riꞌix ebicꞌulum chiriꞌ ri quitakemri quicꞌutunic ri nicolaítas, waꞌ wa cꞌu-tunic lic tzel canwil Riꞌin. 16 E uwariꞌchechitzelej itzij chwach ri Dios; ma we naquiꞌan taj, Riꞌin quinopon tan iwucꞌ yquinchꞌoꞌjin cꞌu riꞌ cucꞌ ri nicolaítas rucꞌ

* 2:1 “Aj cꞌamal wach”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ángel”. Pa capítulo 2 y 3, waꞌ queꞌelawi jun ángel re ri Dios ojun ticawex cukꞌalajisaj Ruchꞌaꞌtem ri Dios chique jujun chic. † 2:6 “Nicolaítas”: Waꞌ e tak utijoꞌn jun achi Nicolásrubiꞌ. Rucꞌutunic rire xa socosoꞌnic. ✡ 2:11 Ap. 20:6, 14; 21:8 ✡ 2:14 Nm. 25:1-3; 31:16 ‡ 2:16 Wa espadaqueꞌelawi e Ruchꞌaꞌtem ri Cristo yey waꞌ lic cꞌo uchukꞌab ma ronoje ri cubiꞌij e cuꞌanaꞌ. Heb. 4:12

Page 354: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 2:17 351 Apocalipsis 3:5ri nu espada quel lo pa nuchiꞌ.‡ 17Chinacꞌu ri cꞌo utanibal, e chuta ri cubiꞌij riRuxlabixel ri Dios chique tak riglesias.China cꞌu ri cachꞌijow uchukꞌab tak ri nautz taj, Riꞌin canya che cutij re ri waꞌimewatalic, waꞌ e ri maná✡ y canya cꞌujun ralco abaj lic sak che y chwach riralco abaj tzꞌibital jun cꞌacꞌ biꞌaj na jintajunok etaꞌmayom re, xew quetaꞌman ricacꞌuluw re, cachaꞌ.

Ri xtzꞌibax pan che riglesia cꞌo Tiatira18 »Chatzꞌibaj pan waꞌ che ri aj cꞌamal

wach re riglesia cꞌo Tiatira:Rucꞌajol ri Dios, ri Jun cꞌo tak uwachpachaꞌ akꞌ careprotic y ri rakan lic ca-wolkꞌinic pachaꞌ ri chꞌichꞌ bronce echiriꞌquesax lo pa ri orna, jewaꞌ cubiꞌij chiwe:

19 Riꞌin lic wetaꞌam ronoje ri quiꞌano.Wetaꞌam ri rutzil icꞌuꞌx, ri cubulibalicꞌuꞌx, ri nimanic quiꞌano y runimalicꞌuꞌx. Yey lic wetaꞌam e tak ri chacquixtajin che uꞌanic wakꞌij ora, másqꞌui chwach tak ri iꞌanom lo nabe.20 Pero Riꞌin cꞌo tak ri na cucꞌul tanucꞌuꞌx che ri quiꞌano: E ri icꞌulumchixoꞌlibal riꞌix ri jun ixok Jezabel ru-biꞌ.§ Waꞌ wiꞌxok uꞌanom kꞌalajisanel cherib; pero rucꞌ tak rucꞌutunic, e quebusocri waj chaquib chaꞌ caquetzꞌabej uwaquikꞌij cucꞌ jujun chic na quicꞌulel taj ycaquitij ri icꞌowisam chi chiquiwach ritiox. 21 Ecꞌu Riꞌin lic naj woyeꞌem chaꞌcutzelej utzij chinuwach, pero na carajtaj carokꞌotaj can ri na utz taj, waꞌ eri macunic cucꞌ rachijab. 22 Chitapeꞌ:Riꞌin canya wiꞌxok pa yabil chaꞌ catzakchwa uwarabal, y jecꞌulaꞌ quebenuya paunimal cꞌaxcꞌobic conoje ri quemacunrucꞌ we e laꞌ na caquitzelej ta quitzijche tak ri na utz taj quiꞌanom rucꞌ.23Quebenucamisaj na conoje ri ralcꞌoꞌalwiꞌxok, chaꞌ jelaꞌ conoje riglesia caque-taꞌmaj e Riꞌin canwilo saꞌ ri cꞌo chupa riquinaꞌoj ri winak y ri cꞌo chupa ri can-imaꞌ, we utz o na utz taj. E Riꞌin canyachijujunal riꞌix ri takal chiwe e chirijtak ri iꞌanom. 24Noꞌj cambiꞌij cꞌu chiweriꞌix ri nicꞌaj chic re riglesia cꞌo Tiatira,ri na itakem ta wa cꞌutunic✡ yey naiyaꞌom tane iwib che uꞌanic ri caquibiꞌijrique “e xew que ri lic cꞌo quimajompuwi ri ewatalic chiquiwach ri jujun

chic” yey waꞌ rucꞌ ri Satanás petinakwi, cambiꞌij cꞌu chiwe: Na jinta jun chicekaꞌn canya chikul. 25Xew e lic miwesajiwib che ronoje ri uyaꞌom ri Dios chiwecꞌa echiriꞌ quinopon tanchi iwucꞌ. 26Mae chique ri quechꞌijow uchukꞌab ronojetak ri na utz taj y caquiꞌan woꞌora saꞌ ricuaj Riꞌin y jelaꞌ quetajin che uꞌanic cꞌaechiriꞌ quinopon tanchi iwucꞌ, riꞌ canyapaquikꞌab quetakan paquiwi tak ri tina-mit che ruwachulew, 27 jelaꞌ pachaꞌ riuyaꞌom ri Nukaw chwe Riꞌin. Y jecꞌulaꞌquetakan paquiwi tak ri tinamit rucꞌjun vara chꞌichꞌ paquikꞌab y caquiꞌancꞌu chique pachaꞌ echiriꞌ caꞌan ucꞌaj chejuna xun re ulew. 28 Jecꞌulaꞌ chiqueri quetakanic, canꞌan chique quewonicpachaꞌ ruchomal ri nimalaj chꞌumil reri sakribal. 29 China cꞌu ri cꞌo utanibal,e chuta ri cubiꞌij ri Ruxlabixel ri Dioschique tak riglesias, cachaꞌ.

3Ri xtzꞌibax pan che riglesia cꞌo Sardis

1 »Chatzꞌibaj pan waꞌ che ri aj cꞌamalwach re riglesia cꞌo Sardis:

Ri Jun cꞌo ri wukub uwach Uxlabixel reri Dios rucꞌ y cꞌo ri wukub chꞌumil rucꞌ,jewaꞌ cubiꞌij chiwe:

Riꞌin lic wetaꞌam ronoje ri quiꞌano.Cabiꞌx ne chiwe “ix cꞌaslic”, pero nakatzij taj ma riꞌix ix caminak chwach riDios. 2Cambiꞌij cꞌu chiwe: Chixcꞌastajoky lic chitija chi ukꞌij quiyac iwib chetak ri utz cꞌa quixtajin che uꞌanic, matak waꞌ catajin usachic uwach. EcꞌuRiꞌin wilom ri iꞌanom, yey waꞌ na eta ri caraj ri Dios chiwe. 3 Cꞌuna cꞌuchicꞌuꞌx saꞌ tak ri imajom y saꞌ tak riitom chwi ri cꞌutunic icꞌulum. E chi-takej tak waꞌ y chitzelej itzij chwach riDios; ma we quixwaric, Riꞌin xakicꞌateꞌtquinopon iwucꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri roponi-bal relekꞌom, ma na iwetaꞌam ta cꞌuriꞌ ri ora echiriꞌ quinoponic. 4 Pero ecꞌo jujun ticawex iwucꞌ chiriꞌ Sardis licjusucꞌ ri quibinic quisilabic chwach riDios, waꞌ na quichꞌulam ta quib rucꞌri mac. Yey chikawach apanok riquejunam quebin wucꞌ rucꞌ quikꞌuꞌ sak, mae takal riꞌ chique. 5China cꞌu ri cachꞌijowuchukꞌab tak ri na utz taj, cawik rucꞌukꞌuꞌ sak y na canyoj ta rubiꞌ chupa

✡ 2:17 Éx. 16:31-33 § 2:20 Pa wa iglesia xcꞌojiꞌ jun ixok aj wach yey rire xebumin jujun chupa ri na utz taj pachaꞌxuꞌan ri reina Jezabel re ojertan. 1 R. 16:31; 2 R. 9:22,30 ✡ 2:24 Ap. 2:20

Page 355: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 3:6 352 Apocalipsis 4:3ri libro re cꞌaslemal na jinta utakexic.Yey cankꞌalajisaj cꞌu rubiꞌ chwach riNukaw y chiquiwach ri ángeles e cꞌorucꞌ. 6 China cꞌu ri cꞌo utanibal, e chutari cubiꞌij ri Ruxlabixel ri Dios chique takriglesias, cachaꞌ.

Ri xtzꞌibax pan che riglesia cꞌo Filadelfia7 »Chatzꞌibaj pan waꞌ che ri aj cꞌamal

wach re riglesia cꞌo Filadelfia:E cubiꞌij waꞌ ri Jun lic nim ukꞌij Santo,ri xew cubiꞌij ri lic usucꞌ. Pukꞌab Rirecꞌo wi ri lawe re ri rey David. Ecꞌu Rire,we cꞌo xujako, na jinta chi junok carikowutzꞌapixic; yey we cꞌo xutzꞌapij, na jintachi junok carikow ujakic. Jecꞌuwaꞌ cu-biꞌij Rire chiwe:

8 Riꞌin lic wetaꞌam ronoje ri quiꞌano.Chitapeꞌ: Riꞌin nuyaꞌom chiwach riꞌixjun puerta jakalic y waꞌ wa puerta najinta junok carikow utzꞌapixic; ma tobna lic ta cꞌo ichukꞌab, e lic itakem riNutzij y na quixqꞌuix tane che ri nubiꞌchiquiwach ri winak. 9 Chitapeꞌ: Rie cꞌo pukꞌab ri Satanás (waꞌ caquibiꞌij“oj utinamit ri Dios ma oj aj judiꞌab”quechaꞌ, pero caquiꞌan rakꞌubal ma nae ta cuqꞌuil rutinamit ri Dios), Riꞌincanꞌan cꞌu chique rique e coꞌlquixucuquib chiwach riꞌix y caquetaꞌmaj cꞌu riꞌRiꞌin lic cꞌax quixinnaꞌo. 10Riꞌix ichꞌijomuchukꞌab tak ri cꞌaxcꞌobic rucꞌ unimalicꞌuꞌx pachaꞌ ri ximbiꞌij chiwe; rumacꞌu riꞌ, quixinchajij che tak ri cꞌaxcꞌobiccatajin lo puwi ronoje ruwachulew, waꞌe re cꞌambal quipa conoje ri ticawex.11Chitapeꞌ: Riꞌin quinopon tan iwucꞌ; liccꞌu miwesaj iwib che ronoje ri uyaꞌomri Dios chiwe, chaꞌ jelaꞌ na jinta junokcamajaw ri corona* cuya ri Dios chiwe.12 China cꞌu ri cachꞌijow uchukꞌab tak rina utz taj, Riꞌin canꞌan che cuꞌan pachaꞌbastión re ucowil ri Rocho ri nu Dios yna quel ta chi cꞌana chiriꞌ. Cantzꞌibaj cꞌuche rire rubiꞌ ri nu Dios y rubiꞌ rutina-mit ri nu Dios, waꞌ e ri cꞌacꞌ Jerusalemcape chilaꞌ chicaj rucꞌ ri nu Dios. Yeycantzꞌibaj ne ri cꞌacꞌ nubiꞌ che. 13 Chinacꞌu ri cꞌo utanibal, e chuta ri cubiꞌij riRuxlabixel ri Dios chique tak riglesias,cachaꞌ.

Ri xtzꞌibax pan che riglesia cꞌo Laodicea14 »Chatzꞌibaj pan waꞌ che ri aj cꞌamal

wach re riglesia cꞌo Laodicea:

Ri Jun Lic Areꞌ, ri pakatzij wi cukꞌalajisajchi utz ri Kꞌijsak, ri xjekow lo ronoje rixuꞌan ri Dios, jewaꞌ cubiꞌij chiwe:

15 Riꞌin lic wetaꞌam ronoje ri quiꞌano.Riꞌix na ix tane joron y na ix tane cꞌatan.¡Lic utz we ta ix joron o we ta ix cꞌatan!16 Pero ruma cꞌu xa ix sakmikꞌin mana ix tane joron y na ix tane cꞌatan,quixinxabej na lo pa nuchiꞌ. 17 Mariꞌix quibiꞌij: “Lic oj beyom, ronoje ricajawax chike cꞌo chi kucꞌ y na jintanibaꞌil cakatijo”; noꞌj lic tokꞌoꞌ ne iwachma na quinaꞌbej ta cꞌu riꞌ chwach riDios na jinta cꞌana iwach, lic ix nibaꞌ,ix potzꞌ yey ix chꞌanalic. 18 E uwariꞌchecanya wa pixabanic chiwe: Chilokꞌochwe Riꞌin ri oro lic chom, porotal chiutz pa akꞌ, chaꞌ jelaꞌ pakatzij wi quixuꞌanbeyom. Chilokꞌo chwe Riꞌin rikꞌuꞌ sakre quicojo chaꞌ jelaꞌ quichꞌuk riqꞌuixruma ix chꞌanalic y chilokꞌo chwe Riꞌinri cunabal re quicunaj riwach chaꞌ jelaꞌpakatzij wi quixtzuꞌnic. 19 Riꞌin can-chꞌaꞌbej quipa y quebenukꞌil conoje ricꞌax quebenunaꞌo; e uwariꞌche chitzelejcꞌu itzij chwach ri Dios rucꞌ ronoje icꞌuꞌx.20 Chitapeꞌ: Riꞌin in cꞌo pan chwach ripuerta y quinchꞌaw cꞌu apanok; we cꞌojunok cuta ri nukul y cujak lo ri puerta,Riꞌin quinoc bi y quinwaꞌ rucꞌ, y rirecawaꞌ wucꞌ Riꞌin. 21 China cꞌu ri cachꞌi-jow uchukꞌab tak ri na utz taj, canya checatzꞌuyiꞌ wucꞌ chupa ri nutzꞌulibal paquintakan wi, jelaꞌ pachaꞌ Riꞌin nuchꞌi-jom uchukꞌab ronoje ri na utz taj yey intzꞌul chi rucꞌ ri Nukaw chupa rutzꞌulibal.22 China cꞌu ri cꞌo utanibal, e chuta ricubiꞌij ri Ruxlabixel ri Dios chique takriglesias, cachaꞌ.»

4Ri yacbal ukꞌij ri Dios chilaꞌ chicaj

1 Qꞌuisbal cꞌu re tak waꞌ, xintzuꞌn chi-caj y xinwil jun puerta jakatal che ruwacaj. Y ri Jun, ri cachꞌaw pachaꞌ uchꞌaw-ibal trompeta, xchꞌaꞌt tanchi wucꞌ, jewaꞌxubiꞌij: «Chatakꞌana lowara y Riꞌin cancꞌutchawe saꞌ tak ri catajin lok we xicꞌow takwaꞌ wa xbiꞌx chawe» xchaꞌ. 2 Xakicꞌateꞌt,riꞌin xincꞌojiꞌ pukꞌab ri Ruxlabixel ri Dios.Xinwil cꞌu jun tzꞌulibal re takanic chilaꞌchicaj y cꞌo Jun tzꞌul chupa. 3 Ri Jun tzꞌulchupa jelaꞌ catzuꞌnic pachaꞌ ri chomilajabaj jaspe rubiꞌ y pachaꞌ ri chomilaj cak

* 3:11 “Corona”: Waꞌ queꞌelawi e ri rajil ucꞌaxel cuya ri Dios chilaꞌ chicaj chique ri xquiꞌan ri utz.

Page 356: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 4:4 353 Apocalipsis 5:10abaj cornalina rubiꞌ. Ri tzꞌulibal sutu-tal rij rucꞌ jun arco iris lic cawonic jelaꞌpachaꞌ ri chomilaj abaj esmeralda rubiꞌ.4 Yey wa tzꞌulibal sutum rij rucꞌ veintic-uatro tzꞌulibal chic. Y xinwil veinticua-tro nimak winak etzꞌul pa ri veinticuatrotzꞌulibal, quicojom quikꞌuꞌ lic sak y cꞌocorona re oro che ri quijolom. 5 Chupacꞌu ri tzꞌulibal quebel lo uyocꞌbal uxeꞌcaj y catataj uchꞌawibal jab caraklajic ycajininic. Chwach cꞌu ri tzꞌulibal, liccawolol wukub candil, waꞌ e ri wukubuwach Uxlabixel re ri Dios. 6 Chwachri tzꞌulibal cayenen jun yaꞌ jelaꞌ pachaꞌri mar y cajuljut upa pachaꞌ chi vidrio.Y ri tzꞌulibal sutum rij cuma cajib cꞌoquicꞌaslemal pachaꞌ e ángeles yey jelaꞌquetzuꞌn pachaꞌ awaj y cꞌo uqꞌuiyal qui-wach chiquij y chiquiwach. 7 Ri nabejelaꞌ catzuꞌnic pachaꞌ juna coj, rucaꞌm jelaꞌcatzuꞌnic pachaꞌ juna mekꞌ, rupalaj ruroxjelaꞌ catzuꞌnic pachaꞌ upalaj winak y ru-caj jelaꞌ catzuꞌnic pachaꞌ juna águila cax-iqꞌuiqꞌuic. 8 Chiquijujunal wa cajib cꞌowakitak quixicꞌ. Y lic cꞌo uqꞌuiyal quiwachche ronoje ri quij y ruxeꞌ ri quixicꞌ. Yeyna quecos ta cꞌu che ubiꞌxiquil chipakꞌijchichakꞌab:«¡Lic Santo, Santo, Santo ri Dios Kajawxel,ri cꞌo ronoje unimal chukꞌab pukꞌab,ri xex chi cꞌo lo wi, ri cꞌo wakꞌij ora y ri cꞌo

chikawach apanok!» quechaꞌ.9 Ecꞌu ri cajib caquiyac ukꞌij ri Dios,caquibixoj rubiꞌ y caquiya quikasaꞌn retioxibal che ri Jun tzꞌul pa ri tzꞌulibalre takanic, ri na jinta utakexic rucꞌasle-mal. 10 Ecꞌuchiriꞌ rique caquiꞌan waꞌ, riveinticuatro nimak winak caquixucubaꞌquib chwach ri Jun tzꞌul pa ri tzꞌulibal ycaquilokꞌnimaj ukꞌij ri na jinta utakexicrucꞌaslemal yey caquesaj ri quicorona reoro che ri quijolom y caquiya chwach ritzꞌulibal y jewaꞌ caquibiꞌij:11 «Dios Kajawxel, xew Rilal takal cheꞌlacacꞌul la ri yacbal kꞌijruma lic saꞌchi ri chomal la y ri chukꞌab la;ma Lal xꞌanaw la re ronoje ri cꞌolicy lic e rajawal cꞌuꞌx la ri quecꞌojiꞌ tak waꞌyey ruma ne laꞌ xeꞌan tak la» quechaꞌ.

5Ri jubotaj wuj nacꞌom rucꞌ wukub sellos

1 Xinwil jubotaj wuj* cꞌo pukꞌabuwiquikꞌab ri Jun tzꞌul chupa ri tzꞌulibal

re takanic. Ecꞌu wa jubotaj wuj cꞌo tzꞌibitalchupa y chirij, yey nacꞌom rucꞌ wukubsellos. 2 Xinwil cꞌu jun ángel lic cꞌouchukꞌab xsiqꞌuin che ubiꞌxiquil: «¿Chinari yaꞌtal che cuquir uwach ri jubotajwuj y culochꞌij ri sellos cꞌo che?» xchaꞌ.3 Yey na jinta ne junok chilaꞌ chicaj oche ruwachulew o chuxeꞌ ulew yaꞌtal checulochꞌij ri sellos nacꞌom che ri jubotaj wujre carajilaj uwach o tob ne xa re carilo.4 Ecꞌu riꞌin lic quinokꞌic, ma na jinta junokrikom yaꞌtal che cuquir uwach ri jubotajwuj re carajilaj uwach o tob ne xa re carilo.5 Cꞌo cꞌu jun chique ri veinticuatro nimakwinak, jewaꞌ xubiꞌij chwe:

—Matokꞌ chic, ma e ri Jun Coj re ritinamit Judá, ri ralcꞌoꞌal can ri rey David,ri uchꞌijom uchukꞌab ronoje ri na utz taj,yaꞌtal cꞌu pukꞌab Rire culochꞌij ri sellos ycuquir uwach ri jubotaj wuj —xchaꞌ.

6Tecꞌuchiriꞌ xinwilo, chwach ri tzꞌulibalre takanic y chiquixoꞌlibal ri cajib cꞌoquicꞌaslemal pachaꞌ e ángeles✡ y ri ni-makwinak, chacal jun Kꞌapoj Bexex pachaꞌlic ꞌanom cꞌax che. Wukub ri rucꞌaꞌ ywukub ruwach, waꞌ queꞌelawi e ri wukubuwach Uxlabixel re ri Dios takom lo cheronoje ruwachulew. 7 Ri Kꞌapoj Bexexxkibic y xucꞌam ri jubotaj wuj cꞌo pukꞌabuwiquikꞌab ri Jun tzꞌul pa ri tzꞌulibal.8 Echiriꞌ cꞌo chi ri jubotaj wuj pukꞌab, ricajib cꞌo quicꞌaslemal pachaꞌ e ángeles yri veinticuatro nimak winak xquixuc quibxeꞌrakan ukꞌab ri Kꞌapoj Bexex. Conojecucꞌaꞌam qui arpa y quicopa re oro nojinakche incienso. Wa incienso queꞌelawi e takri oración caquiꞌan rutinamit ri Dios. 9 Ycaquibixoj wa jun cꞌacꞌ bix:«Xew Rilal takal cheꞌla cacꞌam la ri jubotaj

wujy calochꞌij la tak ri sellos nacꞌal che,

ma xya ib la pa camic y jecꞌulaꞌ xelokꞌ larucꞌ ri quiqꞌuel la

conoje ruqꞌuiyal quiwach tak riticawex

che ronoje ruqꞌuiyal uwachchꞌaꞌtemal

y conoje tak ri tinamit chaꞌ quebuꞌanare ri Dios.

10Xꞌan cꞌu la xa jun tinamit chiquey xꞌan la chique e chacunel chwach ri

Diosy quetakan cꞌu che ruwachulew»

quechaꞌ.* 5:1 “Jubotaj wuj”: Quil “rollo” pa vocabulario. ✡ 5:6 Ap. 4:6-8

Page 357: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 5:11 354 Apocalipsis 6:1311 Tecꞌuchiriꞌ xebenuwil uqꞌuiyal ánge-

les quisutum rij ri tzꞌulibal re takanic yeyquisutum quij ri cajib cꞌo quicꞌaslemalpachaꞌ e ángeles y ri nimak winak. Riquiqꞌuiyal wa ángeles na cachꞌijitaj ta caji-laxic ma lic e uqꞌuiyal millones. Yey xinto12 lic co quesiqꞌuin che ubiꞌxiquil:«Ri jun Kꞌapoj Bexex lic ꞌanom cꞌax che,xew che Rire takal wi cacꞌojiꞌ ronoje

takanicy beyomal pukꞌab,

xew rucꞌ Rire cꞌo sakil naꞌoj y unimalchukꞌab,

xew che Rire takal wi caxuc ib chwach ycayac ukꞌij

ruma ri unimal uchomalil» quechaꞌ.13 Jecꞌulaꞌ xebenuta conoje tak ri e ꞌana-

tal ruma ri Dios: ri e cꞌo chilaꞌ chicaj, ri ecꞌo che ruwachulew, ri e cꞌo chuxeꞌ ulew yri e cꞌo chupa ri mar, jewaꞌ caquibiꞌij:«Che ri Jun tzꞌul pa ri tzꞌulibal y che ri

Kꞌapoj Bexex,takal ri yacbal quikꞌij y ri caxuc ib chiqui-

wachyey takalic cabiꞌxic cꞌo quichomalil y

quichukꞌabna jinta utakexic» quechaꞌ.

14Ri cajib cꞌo quicꞌaslemal caquicꞌul panuwach: «¡Amén!» quechaꞌ. Y ri vein-ticuatro nimak winak xquixucubaꞌ quib,xquikasaj cꞌu quimejelem cꞌa chuꞌlew yxquilokꞌnimaj ukꞌij ri Jun na jinta utakexicrucꞌaslemal.

6Ri nabe sello

1 Xinwilo echiriꞌ ri Kꞌapoj Bexex xu-lochꞌij ri nabe sello y xinta ukul jun chiqueri cajib cꞌo quicꞌaslemal pachaꞌ e ángeles.✡Rire xchꞌaw pachaꞌ uchꞌawibal jab, jewaꞌxubiꞌij: «¡Saꞌa!» xchaꞌ. 2 Xinwil cꞌu juncawayuꞌ sak rij. Yey ri cojoyom re rucꞌaꞌamjun arco pukꞌab y xyaꞌ cꞌu jun corona che.Tecꞌuchiriꞌ xel bi rucꞌ unimal uchukꞌabchaꞌ rire cuꞌchꞌija uchukꞌab ronoje.

Rucaꞌm sello3 Ecꞌuchiriꞌ ri Kꞌapoj Bexex xulochꞌij ru-

caꞌm sello, xinta ukul rucaꞌm chique ricajib cꞌo quicꞌaslemal pachaꞌ e ángeles,jewaꞌ xubiꞌij: «¡Saꞌa!» xchaꞌ. 4 Xel chicꞌu lo jun chic cawayuꞌ, waꞌ cak rij. Yeyri cojoyom re xyaꞌ pukꞌab caresaj ri utzilchomal che ruwachulew y cuꞌan chique ri

winak caquicamisaj quib chiquiwach. Yeyxyaꞌ jun nimalaj espada che.

Rurox sello5 Ecꞌuchiriꞌ ri Kꞌapoj Bexex xulochꞌij

rurox sello, xinta ukul rurox chique ricajib cꞌo quicꞌaslemal pachaꞌ e ángeles,jewaꞌ xubiꞌij: «¡Saꞌa!» xchaꞌ. Xinwil cꞌujun cawayuꞌ kꞌek rij, yey ri cojoyom reutzayem jun lipro* pukꞌab. 6 Tecꞌuchiriꞌxinta jun kulaj xchꞌaw lo chiquixoꞌlibalwa cajib cꞌo quicꞌaslemal pachaꞌ e ángeles,jewaꞌ xubiꞌij: «Che ri caꞌib libra trigo utzcacoj rajil jun kꞌij chac re jun mocom; yeyche riwakib libra cebada, utz cacoj rajil junkꞌij chac re jun mocom. Noꞌj ruwaꞌal ri uvay raceite, macꞌo maꞌan che» xchaꞌ.

Rucaj sello7 Ecꞌuchiriꞌ ri Kꞌapoj Bexex xulochꞌij ru-

caj sello, xinta rukul rucaj chique ri ca-jib cꞌo quicꞌaslemal pachaꞌ e ángeles, je-waꞌ xubiꞌij: «¡Saꞌa!» xchaꞌ. 8 Xinwil cꞌujun cawayuꞌ saktꞌuꞌr rij. Ri cojoyom re,“Camic” rubiꞌ, yey cꞌo jun teran chirij, waꞌe ri rajaw ri Hades, ri luwar que ri ecam-inak. Y xyaꞌ uchukꞌab ri Camic chaꞌ que-bucamisaj jun ucaj parte chique ri winakche ruwachulew rucꞌ espada, rucꞌ numic,rucꞌ tak yabil y cuma itzel chicop e cꞌo cheruwachulew.

Ruroꞌ sello9 Ecꞌuchiriꞌ ri Kꞌapoj Bexex xulochꞌij

ruroꞌ sello, xinwil chuxeꞌ raltar janipa rixecamisax ruma xquitzijoj ri Tzij re ri Diosy na xquewaj ta ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌri Dios. 10 Rique lic co quesiqꞌuinic, jewaꞌcaquibiꞌij: «Lal Dios Kajawxel, Rilal lic Laljusucꞌ y janipa ri biꞌim la, lic e cuꞌanaꞌ.¿Jampalaꞌ cakꞌat la tzij paquiwi ri ticawexe cꞌo che ruwachulew y caꞌan cꞌu la ucꞌaxelchique ri xecamisanke?»quechaꞌ. 11Yxyaꞌcꞌu quikꞌuꞌ lic sak y xbiꞌx chique cacoyꞌejna qꞌuenok, ma cꞌamajaꞌ catzꞌakat ri ca-jlibal ri cachbiꞌil quecamisaxic jelaꞌ pachaꞌxꞌan chique rique.

Ruwakak sello12 Ecꞌuchiriꞌ ri Kꞌapoj Bexex xulochꞌij

ruwakak sello, xinwilo xakicꞌateꞌt xpejun nimalaj cabrakan. Ri kꞌij lic xuꞌankꞌek uwach jelaꞌ pachaꞌ juna cꞌul kꞌekcatzuꞌnic.† Y ri icꞌ lic xuꞌan cak uwachjelaꞌ pachaꞌ catzuꞌn ri quicꞌ. 13 Y tak ri

✡ 6:1 Ap. 4:6-8 * 6:5 “Lipro”: Pa caxtila waꞌ cabiꞌx “balanza” che. † 6:12 Waꞌ e pachaꞌ ri cꞌul caquicoj riticawex ojertan echiriꞌ cacam juna catz-quichakꞌ yey waꞌ lic tzacꞌan upa.

Page 358: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 6:14 355 Apocalipsis 7:13chꞌumil e cꞌo che ruwa caj xetzak lo chwaruwachulew, jelaꞌ xuꞌano pachaꞌ ri cuꞌanjuna cheꞌ re higo cꞌo uwach echiriꞌ cacꞌunjuna nimalaj tew y cujabajaꞌ lo ronojeruwach cꞌa rax. 14 Ruwa caj xmalcaꞌnicjelaꞌ pachaꞌ cuꞌan ri wuj echiriꞌ cabotic.Yey ronoje juyub rucꞌ ronoje isla xjal-cꞌatix quiluwar. 15 Ecꞌu tak raj takanelche ruwachulew, ri lic cꞌo quiwach, ribeyomab, ri e takanelab paquiwi soldados,ri lic cꞌo quichukꞌab, ri elokꞌotal rumacajaw yey ri na e jinta pukꞌab juna ca-jaw, conoje cꞌut xeꞌquewaj quib pa nimaktak jul y chuxeꞌ nimak tak abaj cꞌo cheruwa tak juyub, 16 jewaꞌ caquibiꞌij chiquetak ri juyub y chique ri nimak tak abaj:«Chichꞌuku lo kawiꞌ y chojiwewaj chwachri Jun tzꞌul pa ri tzꞌulibal re takanic ychwach ri royowal ri Kꞌapoj Bexex. 17 Maxopon ri unimal kꞌij re ri kꞌatbal tzij. ¿Yeychina cꞌu ri cuchꞌijo cataqꞌuiꞌ chiquiwachrique?» quechaꞌ.

7Ri ciento cuarenta y cuatro mil ticawex

cacoj ri retalil re ri Dios chique1 Icꞌowinak chi cꞌu waꞌ, xebenuwil ca-

jib ángeles e tacꞌal lo chwi tak ruca-jchal rajlibal ruwachulew.* Waꞌ e ri que-quikꞌatibej tak ri cajib utzaꞌm tew cheruwachulew chaꞌ ri tew na cuꞌan ta cꞌaxche ruwachulew, che ri mar y che tak richeꞌ. 2 Xinwil cꞌu jun chic ángel xel lo parelebal lo ri kꞌij; rire rucꞌaꞌam ri sello reri Dios cꞌaslic. Ewi lic co xsiqꞌuin chiqueri cajib ángeles, ri xyaꞌtaj chique caquiꞌancꞌax che ruwachulew y che ri mar. 3 Jewaꞌxubiꞌij chique: «Nabe na cakacoj ri retalil†che rucurusil ri quipalaj ri e aj chac reri Kakaw Dios, tecꞌuchiriꞌ utz quiꞌan cꞌaxche ruwachulew, che ri mar y che tak richeꞌ» xchaꞌ. 4 Y xinta ri cajlibal ri cojotalwa retalil chique: waꞌ e ciento cuarenta ycuatro mil. Rique echaꞌtal chiquixoꞌlibalconoje ri tinamit que raj Israel.5 Tak ri cojotal wa retalil chique, e waꞌ:cablajuj mil chique ri ralcꞌoꞌal can ri Judá,cablajuj mil chique ri ralcꞌoꞌal can ri

Rubén,cablajuj mil chique ri ralcꞌoꞌal can ri Gad,6 cablajuj mil chique ri ralcꞌoꞌal can ri Aser,

cablajuj mil chique ri ralcꞌoꞌal can ri Nef-talí,

cablajuj mil chique ri ralcꞌoꞌal can ri Man-asés,

7 cablajuj mil chique ri ralcꞌoꞌal can riSimeón,

cablajuj mil chique ri ralcꞌoꞌal can ri Leví,cablajujmil chique ri ralcꞌoꞌal can ri Isacar,8 cablajuj mil chique ri ralcꞌoꞌal can ri

Zabulón,cablajuj mil chique ri ralcꞌoꞌal can ri Ben-

jamín,y cablajuj mil chique ri ralcꞌoꞌal can ri

José.‡Ri kꞌalajisanic paquiwi tak ri na e ta aj

Israel9 Icꞌowinak chi cꞌu waꞌ, xebenuwil

uqꞌuiyal winak yey na jinta junokcachꞌijow rajilaxic ri cajlibal. Rique epetinak chupa ronoje tak ri tinamit,chique conoje ruqꞌuiyal quiwach takri ticawex che ronoje ruqꞌuiyal uwachchꞌaꞌtemal. Rique e tacꞌal chwach ri Juntzꞌul pa ri tzꞌulibal re takanic y chwachri Kꞌapoj Bexex. Yey conoje e wikitalrucꞌ quikꞌuꞌ sak y cucꞌaꞌam ukꞌab palmapaquikꞌab. 10 Y conoje lic co quesiqꞌuinche ubiꞌxiquil:«Ri kacolobetajic petinak rucꞌ ri ka Diosri tzꞌul pa ri tzꞌulibal, y rucꞌ ri Kꞌapoj

Bexex»quechaꞌ. 11Yey conoje ri ángeles e tacꞌalic,quisutum rij ri tzꞌulibal re takanic yeyquisutum quij ri veinticuatro nimakwinaky ri cajib cꞌo quicꞌaslemal pachaꞌ e án-geles.✡ Xquixucubaꞌ cꞌu quib, xquikasajquimejelem cꞌa chuꞌlew chwach ri tzꞌulibaly xquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios. 12 Jewaꞌcaquibiꞌij:«¡Amén! ¡Amén!Xew che ri ka Dios takalic cabiꞌxic lic nim

ukꞌij,caꞌan tioxinic che y caxuc ib chwachyey takal che cabiꞌxic cꞌo unimal uchoma-

lil,sakil unaꞌoj y unimal uchukꞌab.Yeywaꞌ na jinta chi utakexic takal che Rire.¡Amén!» quechaꞌ.13Tecꞌuchiriꞌ, xchꞌaw jun chique ri veintic-uatro nimak winak, jewaꞌ xubiꞌij chwe:

* 7:1 “Rucajchal rajlibal ruwachulew”: Waꞌ queꞌelawi pa norte, pa sur, pa relebal kꞌij y putzakibal kꞌij. † 7:3 Waretalil cacojic e cꞌutubal re, rique e cꞌo pukꞌab ri Dios; yey ruma cꞌu waꞌ, ri cꞌax cape chwi ruwachulew na jinta cꞌo cuꞌanchique rique. ‡ 7:8 Tak wa biꞌaj e que ri cablajuj ucꞌajol can ri Jacob, ri cabiꞌx Israel che. ✡ 7:11 Ap. 4:6-8

Page 359: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 7:14 356 Apocalipsis 9:4—Tak wa quicojom quikꞌuꞌ sak, ¿e china

rique y pa e petinak wi? —xchaꞌ.14Ximbiꞌij cꞌu riꞌin che:—Wajawal, lal etaꞌmayom la re —

xinchaꞌ.Ecꞌu rire xubiꞌij chwe:—Conoje waꞌ e ri quichꞌijom uchukꞌab ri

unimal cꞌaxcꞌobic yey quijoskꞌim ri quikꞌuꞌy quiꞌanom cꞌu sak che rucꞌ ruquiqꞌuelri Kꞌapoj Bexex. 15 Ruma cꞌu laꞌ ecꞌo chwach ri tzꞌulibal pa catakan wi riDios y caquilokꞌnimaj cꞌu Rire chipakꞌijchichakꞌab chupa ri Rocho. Ecꞌu ri Juntzꞌul chupa ri tzꞌulibal cajekiꞌ cucꞌ, e pachaꞌcuchꞌuk quiwiꞌ re quebuchajij. 16 Jecꞌulaꞌna caquitij ta chi numic y tzajin chiꞌ, nacaquinaꞌ ta chi ne rucꞌatanil ri kꞌij y ribuc; 17 ma ri Kꞌapoj Bexex ri cꞌo chwachri tzꞌulibal, e cachajin que y cucꞌam biquiwach pa tak acꞌal pa calax wi lo yaꞌ recꞌaslemal. Yey e ri Dios cusuꞌ na ronojeruwaꞌal quiwach rique —xchaꞌ.

8Ruwuk sello

1 Echiriꞌ ri Kꞌapoj Bexex xulochꞌij ruwuksello nacꞌal che ri jubotaj wuj, laj junamey ora lic xtzꞌintzꞌot chilaꞌ chicaj, najinta chi cꞌo xtatajic. 2 Tecꞌuchiriꞌ, xebe-nuwil ri wukub ángeles e tacꞌal chwach riDios y xyaꞌ cꞌu jun trompeta chiquijujunal.3 Xcꞌun chi lo jun chic ángel y xtaqꞌuiꞌchwach raltar. Waꞌ rucꞌaꞌam jun rachpomre oro. Y xyaꞌ cꞌu uqꞌuiyal incienso che recuꞌan bi xa jun rucꞌ tak ri qui oracionesconoje rutinamit ri Dios yey waꞌ e kasaꞌnchwi raltar re oro cꞌo chwach ri tzꞌulibalre takanic. 4 Lic cabukbut cꞌu ri sib xelchupa ri rachpom cꞌo pukꞌab ri ángel yxopon cꞌa chwach ri Dios junam rucꞌ tak riqui oraciones rutinamit ri Dios. 5 Ecꞌu riángel xucꞌam ri rachpom y xunojisaj cheri rachkꞌaꞌl cꞌo chwa raltar. Tecꞌuchiriꞌxupuqꞌuij lo che ruwachulew. Ewi xtatajuchꞌawibal jab caraklajic y cajininic, y xy-ocꞌ caꞌn ruxeꞌ caj; yey xpe jun nimalajcabrakan.

Ri wukub ángeles y ri wukub trompetas6Riwukub ángeles, ri cucꞌaꞌam ri wukub

trompetas, xquiyijbaꞌ quib che uchꞌaw-isaxic tak waꞌ.

Cachꞌawisax ri nabe trompeta

7Ri nabe ángel xuchꞌawisaj rutrompeta,y xpe cꞌu sakbach rachbiꞌil akꞌ rucꞌ quicꞌchwi ruwachulew. Y ruma waꞌ xcꞌat ruroxparte che ruwachulew, xcꞌat rurox parteche ronoje tak ri cheꞌ, ri ticoꞌn y rakꞌes.

Cachꞌawisax rucaꞌm trompeta8Rucaꞌm ángel xuchꞌawisaj rutrompeta,

y cꞌo xtzak chwi ri mar pachaꞌ juna juyubcajumuw akꞌ che. Y ruma waꞌ rurox parteche ri mar xuꞌan quicꞌ uwach. 9 Y xecamcꞌu rurox parte chique rawaj e cꞌo chupa rimar yey rurox parte chique tak ri barcos ecꞌo chwi ri mar, xsach quiwach.

Cachꞌawisax rurox trompeta10 Rurox ángel xuchꞌawisaj rutrompeta,

y jun nimalaj chꞌumil cajumuw akꞌ chextzak lo chicaj puwi rurox parte che takri rakanaꞌ y tak racꞌal pa calax wi lo yaꞌ.11 Rubiꞌ waꞌ wa jun chꞌumil e “Cꞌa”. Ewirurox parte che tak ri nimayaꞌ lic xuꞌan cꞌa;y uqꞌuiyal winak xecam ruma rucꞌayul riyaꞌ.

Cachꞌawisax rucaj trompeta12 Rucaj ángel xuchꞌawisaj rutrompeta,

y lic xꞌan cꞌax che rurox parte che ri kꞌij,che ri icꞌ y chique ri chꞌumil. Xkꞌob cꞌutak ruwonibal waꞌ, jelaꞌ xujek camoymotuwach ri sak pakꞌij y xuꞌan más kꞌekuꞌmrakꞌab.

13 Tecꞌuchiriꞌ xinwil jun águila* cax-iqꞌuicꞌ chicaj y xinto jewaꞌ casiqꞌuin cheubiꞌxiquil: «¡Tokꞌoꞌ quiwach! ¡Tokꞌoꞌ qui-wach! ¡Tokꞌoꞌ quiwach conoje ri ejekel cheruwachulew ruma ri caquicꞌulumaj echiriꞌri oxib ángeles caquichꞌawisaj ri jujun chictrompetas! ¡Ma ya e cuꞌana waꞌ!» cachaꞌ.

9Cachꞌawisax ruroꞌ trompeta

1 Ruroꞌ ángel xuchꞌawisaj rutrompeta,y xinwil cꞌu jun chꞌumil xtzak lo chicajy xeꞌtzak che ruwachulew. Xyaꞌ cꞌu cheri chꞌumil ri lawe re ri siwan na jintautakexic ruchoyil upa. 2 Y ri chꞌumil xu-jak uchiꞌ wa siwan, y cabukbut ri sib xello chupa waꞌ pachaꞌ usibol juna nimalajorna. Ruma cꞌu riꞌ lic xuꞌan kꞌekuꞌm cheruwa ri kꞌij y che ruwa caj. 3 Chupa risib xebel lo uqꞌuiyal sacꞌ y xquiquich biquib che ruwachulew. Xyaꞌ cꞌu paquikꞌabri sacꞌ quetiꞌoꞌnic pachaꞌ sinaꞌj. 4 Xetakcꞌu che na caquiꞌan ta cꞌax che tak rakꞌes,che tak ri cheꞌ, che tak ronoje ri ticoꞌn

* 8:13 Jujun versión caquibiꞌij “ángel”. Ri águila e más nim chwa ri xic.

Page 360: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 9:5 357 Apocalipsis 10:6che ruwachulew; ma xew caquiꞌan cꞌaxchique ri winak na jinta ri retalil ri Diosche rucurusil ri quipalaj. 5 Na xyaꞌ ta cꞌuchique quequicamisaj ri winak; xew licquequiya pa cꞌaxcꞌobic woꞌob icꞌ, ma licquequitiꞌo yey ri quitiꞌbal e jelaꞌ pachaꞌrucꞌaxcꞌol rutiꞌbal sinaꞌj. 6 Y chupa takcꞌu riꞌ waꞌ wa kꞌij tak ri winak caquitzucujquicamic, pero na caquirik taj; ma tob liccacaj quecamic, ri camic e pachaꞌ canimajchiquiwach.

7 Tak ri sacꞌ jelaꞌ quetzuꞌnic pachaꞌri cawayuꞌ ewiktalic echiriꞌ quebec pachꞌaꞌoj. Che ri quijolom quicojom pachaꞌcoronas re oro; tak ri quipalaj jelaꞌcatzuꞌnic pachaꞌ quipalaj winak. 8 Yeyri quiwiꞌ e pachaꞌ quiwiꞌ ixokib, y riqueꞌ e pachaꞌ ri queꞌ tak ri coj. 9 Ruwaquicꞌuꞌx chꞌukutal rucꞌ chꞌichꞌ. Echiriꞌquexiqꞌuiqꞌuic, ruchꞌawibal ri quixicꞌ epachaꞌ uchꞌawibal uqꞌuiyal careta jecꞌomcuma cawayuꞌ echiriꞌ quebec pa chꞌaꞌoj.10 E jelaꞌ pachaꞌ ri sinaꞌj, cꞌo quixul che riquijeꞌ. Yaꞌom cꞌu quichukꞌab che ri quijeꞌchaꞌ caquiꞌan cꞌax chique ri winak woꞌobicꞌ. 11 Yey ri cajawal catakan paquiwiꞌ e rijun ángel rajaw ri siwan na jinta utakexicruchoyil upa. Rubiꞌ pa ri chꞌaꞌtem hebreoe “Abadón”, yey pa ri chꞌaꞌtem griego“Apolión”.* 12 Jewaꞌ xqꞌuis wi ri nabecꞌaxcꞌobic. Chita na peꞌ, ma cape chi caꞌibcꞌaxcꞌobic.

Cachꞌawisax ruwakak trompeta13Ruwak ángel xuchꞌawisaj rutrompeta.

Tecꞌuchiriꞌ xinta jun kulaj xel lo chux-oꞌlibal ri cajib utzaꞌm raltar† re oro, ricꞌo chwach ri Dios. 14 Wa kulaj jewaꞌxubiꞌij che ruwakak ángel, ri rucꞌaꞌamrutrompeta: «Chebaquira ri cajib ánge-les e yututal chuchiꞌ ri nimayaꞌ Eufrates»xchaꞌ. 15 Xequir cꞌu ri cajib ángeles, ri eyijbital chic re quequicamisaj rurox partechique ri winak e cꞌo che ruwachulewechiriꞌ copon ri ora, ri kꞌij, ri icꞌ y ri junabchaꞌom chi ruma ri Dios. 16 Riꞌin xinta cꞌuri cajlibal ri soldados e cꞌo chwi cawayuꞌ requebec pa chꞌaꞌoj, e caꞌib ciento milloneschi conoje.‡

17 Y xcꞌut chinuwach ruma ri Dios, takri cawayuꞌ cucꞌ ri e cꞌo puwiꞌ, jewaꞌ quet-

zuꞌnic: Quicojom chꞌukubal uwa quicꞌuꞌx,waꞌ catzuꞌn cak pachaꞌ akꞌ, azul pachaꞌrabaj zafiro rubiꞌ y kꞌan pachaꞌ rabaj azufrerubiꞌ. Y ri quijolom ri cawayuꞌ e pachaꞌ riquijolom ri coj yey pa quichiꞌ quel lo akꞌ,sib y azufre.§ 18 Xecam cꞌu rurox partechique ri winak e cꞌo che ruwachulewruma ri oxib cꞌaxcꞌobic xel lo pa quichiꞌri cawayuꞌ; waꞌ e ri akꞌ, ri sib y ri azufre.19 Ri quichukꞌab ri cawayuꞌ pa quichiꞌ yche ri quijeꞌ cꞌo wi. Ri quijeꞌ jelaꞌ pachaꞌri cumatz, ma cꞌo quijolom yey rucꞌ waꞌcaquiꞌan cꞌax chique ri winak.

20Yey e tak ri winak na xecam ta che waoxib cꞌaxcꞌobic, na xquitzelej tane quitzijche ri na utz taj quiꞌanom. Na xcokꞌo-taj tane ulokꞌnimaxic quikꞌij ritzel takuxlabixel y na xcokꞌotaj tane ulokꞌnimaxicquikꞌij tak ri tiox ꞌanatal cuma rique rucꞌoro, rucꞌ plata, rucꞌ bronce, rucꞌ abaj y rucꞌcheꞌ; yey waꞌ na quetzuꞌn taj, na quetantaj y na quebin taj. 21 Na xquitzelej tanequitzij che tak ri camic quiꞌanom, che takri itz quiꞌanom, che tak ri caquetzꞌabej uwaquikꞌij cucꞌ jujun chic na quicꞌulel taj y chetak relekꞌ quiꞌanom.

10Ri ángel cꞌo ralco jubotaj wuj pukꞌab

1 Tecꞌuchiriꞌ, xinwilo echiriꞌ jun chicángel lic cꞌo uchukꞌab xkaj lo chilaꞌ chicajyey sututal rij rucꞌ sutzꞌ y chwi rujolom cꞌolo jun arco iris. Ecꞌu rupalaj lic cawonicjelaꞌ pachaꞌ ri kꞌij yey tak ri rakan liccawonic pachaꞌ jutak repaj akꞌ. 2 Pukꞌabcꞌo ralco jubotaj wuj* y waꞌ jakatal uwach.Xutacꞌabaꞌ cꞌu ri rakan uwiquikꞌab chwiri mar y ri rakan mox xutacꞌabaꞌ chwiruwachulew. 3 Lic co xsiqꞌuinic pachaꞌri rokꞌej juna coj. Yey echiriꞌ xsiqꞌuinic,xtataj wukub kulaj pachaꞌ uchꞌawibal jab,lic cajininic xeꞌec. 4 Echiriꞌ xjinin ri wukubuchꞌawibal jab, riꞌin e riꞌ cantzꞌibaj ri xinto;pero xinta Jun xchꞌaw lo chilaꞌ chicaj, jewaꞌxubiꞌij chwe: «Riꞌat xa chacꞌolo pawanimaꞌtak ri xquibiꞌij wa wukub uchꞌawibal jab ymatzꞌibaj» xchaꞌ.

5 Yey ri ángel tacꞌal rucꞌ jun rakan chwiri mar y jun chwi ruwachulew, xuyacrukꞌab chicaj 6y xujiquibaꞌ cꞌu uwach pubiꞌri Jun ri na jinta utakexic rucꞌaslemal, ri

* 9:11 Wa queb biꞌaj e queꞌelawi “ri qꞌuisol uwach ronoje”. † 9:13 “Utzaꞌm raltar”: Waꞌ jelaꞌ catzuꞌn pachaꞌ rucꞌaꞌchicop. ‡ 9:16 Ri cajib ángeles e quetakaw wa soldados chaꞌ caquiꞌan wa camic. § 9:17 “Azufre”: Waꞌ echiriꞌcaporoxic, lic chu ri ruxlab y quebuya pa yabil o pa camic ri ticawex quesikow re. * 10:2 “Jubotaj wuj”: Quil “rollo”pa vocabulario.

Page 361: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 10:7 358 Apocalipsis 11:13ꞌanayom re ruwa caj rucꞌ ronoje tak ri cꞌochwach, ruwachulew rucꞌ ronoje tak ri cꞌochwach y ri mar rucꞌ ronoje tak ri cꞌochupa, jewaꞌ xubiꞌij: «Ri Dios na camayinta chi che uꞌanic ri uchꞌobom lok. 7 Machupa cꞌu riꞌ ri kꞌij echiriꞌ ruwuk ángelcujek uchꞌawisaxic rutrompeta, ri Dios ecuꞌana ri uchꞌobom lok y jelaꞌ cakꞌalajinronoje rubiꞌim lo chique ri raj chac e kꞌala-jisanelab» xchaꞌ.

Ri Juan cutij ri ralco jubotaj wuj8 Ecꞌu ri Jun chꞌaꞌtinak lo wucꞌ chilaꞌ

chicaj, je tanchi waꞌ xubiꞌij chwe: «Jat,jaꞌcꞌama ri ralco jubotaj wuj quiromuwachyey cꞌo pukꞌab ri ángel, ri tacꞌal rucꞌ junrakan chwi rimar y jun chwi ruwachulew»xchaꞌ.

9 Xinꞌec cꞌu riꞌin rucꞌ ri ángel yxintzꞌonoj che cuya ri ralco jubotajwuj chwe. Ecꞌu rire xubiꞌij chwe: «Jiꞌ,chacꞌamaꞌ y chatija bi. Ecꞌuchiriꞌ cꞌo chipachiꞌ lic quiꞌ canaꞌo pachaꞌ ruwaꞌal cab,pero echiriꞌ atijom chubi lic cuꞌan cꞌachupa rapa» xcha chwe.

10 Riꞌin xincꞌam cꞌu ri ralco jubotaj wujcꞌo pukꞌab ri ángel y xintij bi. Ecꞌuchiriꞌ cꞌochi pa nuchiꞌ, lic quiꞌ jelaꞌ pachaꞌ ruwaꞌalcab; pero echiriꞌ nutijom chubi, lic xuꞌanacꞌa chupa ri nupa.

11 Y ri Jun xchꞌaw lo chwe chilaꞌ chi-caj, jewaꞌ xubiꞌij chwe: «Lic chirajawaxiccaꞌan tanchi kꞌalajisanic puwi ri caquicꞌu-lumaj ruqꞌuiyal tak tinamit, ruqꞌuiyal qui-wach tak ri ticawex che ruqꞌuiyal uwachchꞌaꞌtemal y ruqꞌuiyal aj takanelab e cꞌoche ruwachulew» xcha chwe.

11Ri Rocho Dios capajic

1 Ecꞌuchiriꞌ, xyaꞌ jun tani panukꞌab jelaꞌpachaꞌ juna vara re pajbal y jecꞌuwaꞌ xbiꞌxchwe: «Chatyactajok, chapaja ri RochoDios, chapaja raltar y chebawajilaj janipari caquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios chiriꞌ. 2Noꞌjruwa ja cꞌo chwach ri Rocho Dios chayaꞌacanok; mapajo, ma laꞌ yaꞌtal chi chique riwinak na e ta aj Israel; yey rique caquiꞌanque che ri tinamit Jerusalem re caquicꞌakbi ukꞌij, ma quetakan na puwiꞌ oxib junabrucꞌ nicꞌaj» xchaꞌ.

Ri caꞌib kꞌalajisanelab caquikꞌalajisajRutzij ri Dios

3 Riꞌin quebenutak bi caꞌib nukꞌala-jisanelab quicojom quikꞌuꞌ lic tzacꞌan upa*chaꞌ caquitzijoj ri Nutzij oxib junab rucꞌnicꞌaj.† 4 Waꞌ wa caꞌib kꞌalajisanelab e ricaꞌib cheꞌ re olivo y e ri caꞌib utzucꞌulibalakꞌ e cꞌo chwach ri Dios Kajawxel, ricatakan chwi ruwachulew. 5 We cꞌo junokcaraj cuꞌan cꞌax chique, quel lo akꞌ paquichiꞌ rique y rucꞌ waꞌ quequicamisaj takri tzel quebilow que. Jecꞌulaꞌ quecam ricacaj caquiꞌan cꞌax chique. 6Wacaꞌib kꞌala-jisanelab yaꞌtal chique caquikꞌatej ri jabchaꞌ na cuꞌan ta lo pa rukꞌijol echiriꞌ que-tajin che uꞌanic kꞌalajisanic; y yaꞌtal chiquecaquiꞌan quicꞌ che tak ri yaꞌ y caquiꞌan cꞌaxche ruwachulew rucꞌ uqꞌuiyal cꞌaxcꞌobicjanipa laj cacaj rique.

7 Echiriꞌ quiqꞌuisom chi utzijoxic Rutzijri Dios, ri jun nimalaj itzel chicop, ri quel lochupa ri siwan na jinta utakexic ruchoyilupa, cachꞌoꞌjin cꞌu cucꞌ, cuchꞌij quichukꞌaby quebucamisaj. 8Ecꞌu ri quicuerpos cateliꞌcan pa caquimol wi quib ri winak che rinimalaj tinamit pa xcamisax wi ri Kani-majawal Jesucristo chwa cruz. Yey che watinamit cabiꞌx “Sodoma” y “Egipto” rumatak ri mac caꞌan chilaꞌ.

9 Y ri ticawex e petinak chupa tak ritinamit, chique ruqꞌuiyal quiwach tak riticawex che ruqꞌuiyal uwach chꞌaꞌtemal,oxib kꞌij rucꞌ nicꞌaj caquil ri quicuerpotelanic y na caquiya tane luwar chaꞌ que-mukic. 10 Y conoje ri winak e cꞌo cheruwachulew lic quequiꞌcot cꞌu riꞌ ruma riquicamic wa caꞌib kꞌalajisanelab. Caquiꞌancꞌu nimakꞌij y caquitak tak sipanic chiqui-wach, ma xecam wa caꞌib kꞌalajisanelab reri Dios, ri xequiya pa cꞌaxcꞌobic ri winakche ruwachulew.

11 Ecꞌuchiriꞌ icꞌowinak chi oxib kꞌij rucꞌnicꞌaj, ri Dios xuya chique wa caꞌib kꞌala-jisanelab quebuxlabic y cacꞌojiꞌ tanchiquicꞌaslem. Xeyactaj cꞌu riꞌ y xetaqꞌuiꞌic.Y conoje ri xebilow que, xoc unimal xiꞌinib cucꞌ.

12 Ecꞌu ri caꞌib kꞌalajisanelab xquita Junlic co xchꞌaw lo chilaꞌ chicaj, jewaꞌ xubiꞌijchique: «Chixakꞌana lo wara» xchaꞌ. Ecꞌurique xebel bi chicaj chupa jun sutzꞌ yxebilitaj cuma ri tzel xebilow que.

13 Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj xpe jun ni-malaj cabrakan y lajuj parte che ri tinamitxwuluwubic; y ruma waꞌ e wukub mil ri

* 11:3 Ri quikꞌuꞌ quicojom ri caꞌib kꞌalajisanelab e pachaꞌ ri caquicoj ri ticawex ojertan echiriꞌ cacam junacatz-quichakꞌ. † 11:3 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “mil doscientos sesenta kꞌij”.

Page 362: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 11:14 359 Apocalipsis 12:12winak xecamic. Ecꞌu ri na xecam taj, xocjun xiꞌin ib cucꞌ y xquiyac ukꞌij ri Dios cꞌochilaꞌ chicaj. 14 Jewaꞌ xqꞌuis wi rucaꞌmcꞌaxcꞌobic, pero rurox cꞌaxcꞌobic catajinlok.

Cachꞌawisax ruwuk trompeta15Ruwuk ángel xuchꞌawisaj rutrompeta,

y xetataj cowilaj tak kulaj quechꞌaw lochilaꞌ chicaj, jewaꞌ caquibiꞌij:«Conoje tak ri tinamit che ruwachulewcꞌo chi pukꞌab ri Dios Kajawxely pukꞌab Ruchaꞌoꞌn lo Rire;yey wa takanic na jinta chi utakexic»

quechaꞌ.16 Ecꞌu ri veinticuatro nimak winak et-

zꞌul pa ri quitzꞌulibal chwach ri Dios,xquixucubaꞌ quib, xquikasaj quimejelemcꞌa chuꞌlew y xquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios.17 Jewaꞌ caquibiꞌij:«Cakatioxij cheꞌla, ma Lal Dios Kajawxelcꞌo ronoje unimal chukꞌab pakꞌab la,Lal ri Dios cꞌo wakꞌij ora, ri xex chi cꞌo lo

wi, y ri cꞌo chikawach apanok;ma cꞌutum la ri chukꞌab lay jekom chi ri takanic la pakawi riꞌoj.18 E tak cꞌu ri tinamit che ruwachulewlic xpe coyowal chiꞌij la.Noꞌj woꞌora xopon rukꞌijol ri oyowal la,ri kꞌij re cakꞌat la tzij paquiwi tak ri ecam-

inak.Caya cꞌu la ri rajil ucꞌaxel chique ri kꞌala-

jisanelab e aj chac lacucꞌ ri jujun chic e cꞌo pakꞌab la,ri lic caquilokꞌnimaj ukꞌij ri biꞌ la,tob lic cꞌo quiwach o na jinta quiwach;yey casach cꞌu la quiwach riꞌ ri quesachaw

quiwachtak ri winak wara che ruwachulew»

quechaꞌ.19Ecꞌu ri RochoDios chilaꞌ chicaj, xtekꞌe-

baxic; y xilitaj pan chupa, ri caxa re ri tzijuꞌanom ri Dios cucꞌ rutinamit. Ecꞌuchiriꞌ,xyocꞌ caꞌn ruxeꞌ caj, xetataj uchꞌawibaljab caraklajic y cajininic; yey xpe juncabrakan, y xuꞌan nimak tak sakbach.

12Rixok y ri dragón

1 Xwinakir cꞌu che ruwa caj jun nimalajcꞌutubal: Cꞌo jun ixok upisom rib chupa rikꞌij, waꞌ uꞌanompachaꞌ ukꞌuꞌ che. Ecꞌu ri icꞌchuxeꞌ ri rakan cꞌo wi, y cꞌo jun corona cherujolomyeywa corona cꞌo cablajuj chꞌumilche. 2 Rire yewaꞌ ixok y lic casiqꞌuinic ma

e riꞌ cutzir uwach yey ruma waꞌ lic cꞌo pacꞌax.

3 Xwinakir cꞌu jun chic cꞌutubal cheruwa caj: Waꞌ e jun nimalaj dragón cak rij,cꞌo wukub ujolom y lajuj rucꞌaꞌ. Chujuju-nal rujolom cojom jun diadema che. 4Rucꞌrujeꞌ xebujocoquej bi ri urox parte chiquetak ri chꞌumil e cꞌo che ruwa caj y xebucꞌakbi che ruwachulew. Ecꞌu ri dragón xtaqꞌuiꞌchwach rixok echiriꞌ ya e riꞌ cutzir uwachchaꞌ cutij bi ri ralco ralab maji chic echiriꞌcalaxic. 5 Xutzir cꞌu uwach rixok y xalaxjun ralco ralab. Y ruchac waꞌ wa ralabe catakan rucꞌ jun vara chꞌichꞌ paquiwiconoje tak ri tinamit e cꞌo che ruwachulew.Ecꞌu ri ralco ralab rixok xcꞌam bi chicajrucꞌ ri Dios pa cꞌo wi rutzꞌulibal re takanic.6 Ecꞌu rixok xanimaj bi, xeꞌec pa jun luwarcatzꞌintzꞌotic pa yijbamwi ruluwar ruma riDios, chaꞌ chiriꞌ catzuk wi oxib junab rucꞌnicꞌaj.*

7 Tecꞌuchiriꞌ, xjeker jun nimalaj chꞌaꞌojchilaꞌ chicaj: Ri Miguel cucꞌ ri ángeles ecꞌo pukꞌab xechꞌoꞌjin rucꞌ ri dragón. Yjecꞌulaꞌ ri dragón cucꞌ ri ángeles e cꞌopukꞌab xechꞌoꞌjin rucꞌ ri Miguel. 8 Pero ridragón cucꞌ tak ru ángeles na xquichꞌij taquichukꞌab ri Miguel cucꞌ ri ángeles e cꞌorucꞌ. Y na xyaꞌ ta chi cꞌu chique quecꞌojiꞌchilaꞌ chicaj. 9 Xcꞌak bi ri nimalaj dragón,waꞌ e ri cumatz re ojertan,✡ ritzel winakSatanás rubiꞌ, ri catajin che quisocosoꞌxicconoje tak ri winak che ruwachulew. Xcꞌakcꞌu bi che ruwachulew junam cucꞌ ru ánge-les.

10 Tecꞌuchiriꞌ xinta jun kulaj lic coxchꞌaw chilaꞌ chicaj, jewaꞌ cubiꞌij:

«Woꞌora ri Dios ebucolobem chi rutina-mit yey ri jekebal re rutakanic xuꞌan rucꞌunimal uchukꞌab y uyaꞌom chi ri takanicpukꞌab Ruchaꞌoꞌn lo Rire. Ma cꞌakomchubi ri jun cutzꞌak quichiꞌ ri ka hermanoschipakꞌij chichakꞌab chwach ri Dios. 11 Etak ri ka hermanos xquichꞌij uchukꞌab ridragón ruma ruquiqꞌuel ri Kꞌapoj Bexex yrucꞌ ri Utzilaj Tzij xquitzijoj rique, yey naxquixiꞌij tane quib chwach tak ri caquicꞌu-lumaj tob ne xecamisaxic. 12 E uwariꞌchechixquiꞌcota riꞌix, ri ix jekel wara chicaj.Pero lic tokꞌoꞌ cꞌu quiwach tak ri e cꞌo cheruwachulew y ri e cꞌo chupa ri mar, maritzel winak kajinak piwi riꞌix y lic saꞌchri royowal, ma retaꞌam xa ajilam chi ri kꞌijyaꞌtal che» cachaꞌ.

* 12:6 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “mil doscientos sesenta kꞌij”. ✡ 12:9 Gn. 3:1

Page 363: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 12:13 360 Apocalipsis 13:17Ritzel winak y ri tinamit Israel

13Echiriꞌ ri dragón xrilo esam chi lo chi-caj, lic xuternabej rixok, ruchu ri ralco ala.14Pero che rixok xyaꞌ caꞌib nimak tak uxicꞌpachaꞌ uxicꞌ águila, chaꞌ jelaꞌ caxiqꞌuiqꞌuiccanimaj bi chwach ri cumatz✡ pa ri luwarcatzꞌintzꞌotic, pa ri luwar yijbam chi che,pa catzuk wi oxib junab rucꞌ nicꞌaj. 15 Ecꞌuri cumatz xuxabej lo yaꞌ puchiꞌ chirij rixok,waꞌ e pachaꞌ juna nimayaꞌ re cucharej bi.16 Pero rulew xutoꞌ rixok, ma xjakatajic yxutzꞌub bi ri nimayaꞌ uxabem lo ri cumatzpuchiꞌ. 17-18 Ruma cꞌu laꞌ, ri cumatz licxpe royowal chirij rixok y xuꞌana chꞌaꞌojcucꞌ tak ri ralcꞌoꞌal can rixok, waꞌ e tak ricaquitakej Rutzij Upixab ri Dios y caquitz-ijoj ri Utzilaj Tzij re ri Kanimajawal Jesu-cristo.

13Ritzel chicop quel lo chupa ri mar

1 Riꞌin xintaqꞌuiꞌ chwi ri sanyeb chuchiꞌri mar y xinwilo echiriꞌ chupa ri marxel lo jun nimalaj itzel chicop wukub ru-jolom y lajuj ri rucꞌaꞌ. Chujujunal rujolomcojom jun diadema che y chujujunal riwukub ujolom tzꞌibital jun biꞌaj re cꞌak-ibal bi ukꞌij ri Dios. 2 Wa nimalaj itzelchicop jelaꞌ catzuꞌnic pachaꞌ juna balam,yey tak ri rakan e pachaꞌ rakan oso yruwa reꞌ e pachaꞌ uwa reꞌ coj. Ecꞌu ridragón✡ xuya uchukꞌab ri nimalaj itzelchicop, xuya rutzꞌulibal re takanic che ylic xuya uwach. 3 Xinwil cꞌut, lic ꞌanomcꞌax che jun chique tak rujolom ri nimalajitzel chicop, yey lic cajecꞌow rucꞌ. Pero waꞌwa cꞌax xcunutajic y ruma cꞌu riꞌ conoje riwinak che ruwachulew lic xcam canimaꞌche y e xquitakej ri nimalaj itzel chicop.4 Lic xquilokꞌnimaj cꞌu ukꞌij ri dragón rixyaꞌw uchukꞌab ri nimalaj itzel chicop. Yjenelaꞌ xquilokꞌnimaj ukꞌij ri nimalaj itzelchicop, jewaꞌ caquibiꞌij: «¿China chi junokjewaꞌ pachaꞌ wa jun nimalaj itzel chicop?¿Cꞌo nawi junok cachꞌijow uchukꞌab? ¡Najintaj!» quechaꞌ.

5 Xyaꞌtaj che ri nimalaj itzel chicop cu-tacꞌabaꞌ ukꞌij y lic tzel cachꞌaꞌt chirij riDios. Y xyaꞌ cꞌu uchukꞌab re catakanche ruwachulew oxib junab rucꞌ nicꞌaj.*6 Xujek cꞌu lic tzel cachꞌaꞌt chirij ri Dios,chirij rubiꞌ ri Dios, chirij ri Rocho Dios ychiquij tak ri e cꞌo chilaꞌ chicaj. 7Y xyaꞌ cꞌu

pukꞌab cachꞌoꞌjin chiquij rutinamit ri Diosy cuchꞌij quichukꞌab. Jenelaꞌ xyaꞌ pukꞌabcatakan paquiwi conoje tak ri tinamit,conoje ruqꞌuiyal quiwach tak ri ticawexche ronoje ruqꞌuiyal uwach chꞌaꞌtemal.8 Xquilokꞌnimaj cꞌu ukꞌij ri nimalaj itzelchicop conoje ri winak che ruwachulew,ri na jinta quibiꞌ chupa ri libro re cꞌasle-mal re ri Kꞌapoj Bexex, ri Jun chwi lo rijekebal re ruwachulew chaꞌom chi lok recacamisaxic.✡

9 China cꞌu ri cꞌo utanibal che utayic,¡chuta cꞌu riꞌ!10China ri yaꞌtal che cacꞌambi chi presoyil,

riꞌ cacꞌam na ubi;y china ri yaꞌtal che cacam rucꞌ espada,

riꞌ rucꞌ espada cacamisaxic.E uwariꞌche chirajawaxic wi rutinamit riDios caquichukꞌubej quib chwach ri cꞌax-cꞌobic y caquitiquibaꞌ ri cubulibal quicꞌuꞌxrucꞌ ri Dios.

Ritzel chicop quel lo chupa ri juyub takꞌaj11 Tecꞌuchiriꞌ, xinwilo echiriꞌ jun chic

nimalaj itzel chicop xel lo chupa ri juyubtakꞌaj, cꞌo cꞌu caꞌib rucꞌaꞌ pachaꞌ rucꞌaꞌjuna kꞌapoj bexexpero cachꞌaꞌt pachaꞌ junadragón. 12 Yey wa ucaꞌm nimalaj itzelchicop xyaꞌ pukꞌab catakan pachaꞌ ri nabenimalaj itzel chicop y cuꞌan cꞌu rutakanicchwach. Xebutak cꞌu conoje ri winak cheruwachulew chaꞌ lic caquilokꞌnimaj ukꞌij rinabe nimalaj itzel chicop, ri xcunutaj cheri jun cꞌax xjecꞌow rucꞌ. 13 Lic cuꞌan ni-mak tak cꞌutubal chiquiwach ri winak, macuꞌano catzak ne lo akꞌ chwi ruwachulew.14Quebusoc cꞌu conoje ri winak rucꞌ tak ricꞌutubal yaꞌtal che cuꞌan chwach ri nabenimalaj itzel chicop. Y quebutak ri winakchaꞌ caquiꞌan jun ucꞌaxwach ri nabe ni-malaj itzel chicop, ri lic xꞌan cꞌax che rucꞌespada yey na xcam taj. 15 Y xyaꞌtaj cꞌuche cuya ucꞌaslem rucꞌaxwach ri nabe ni-malaj itzel chicop, chaꞌ jelaꞌ utz cachꞌawicy cutak quicamisaxic conoje ri winak nacaquilokꞌnimaj ta ukꞌij. 16 Yey wa ucaꞌmnimalaj itzel chicop xtakan che cacoj junretalil chique conoje ri winak, waꞌ e takri lic cꞌo quiwach y ri na jinta quiwach, ribeyomab y ri e nibaꞌib, ri elokꞌotal rumacajaw y ri na e jinta pukꞌab juna cajaw;chique cꞌu conoje xcoj wa jun retalil cheri quikꞌab uwiquikꞌab o che rucurusil riquipalaj. 17 Jecꞌulaꞌ, na jinta junok yaꞌtal

✡ 12:14 Ap. 12:9 ✡ 13:2 Ap. 12:3 * 13:5 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “cuarenta y dos icꞌ”. ✡ 13:8 1 P.1:19-20

Page 364: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 13:18 361 Apocalipsis 14:17che calokꞌowic o cacꞌayinic we na cojom tache rire ri jun retalil, waꞌ e rubiꞌ ri nimalajitzel chicop o ri rajlibal rubiꞌ. 18 Waꞌ liccaraj naꞌoj chaꞌ camajtaj usucꞌ. China cꞌuri lic cumaj usucꞌ, e churajilaj ri rajlibal rinimalaj itzel chicop, ma ri rajlibal e re junticawex; yey ri rajlibal e waꞌ: 666.

14Ri ciento cuarenta y cuatro mil ticawex

caquibixoj jun cꞌacꞌ bix1 Tecꞌuchiriꞌ, xinwil ri Kꞌapoj Bexex

tacꞌal chwi ri juyub Sion y rucꞌ Rire ecꞌo ciento cuarenta y cuatro mil ticawex,yey che rucurusil ri quipalaj tzꞌibital ru-biꞌ Rire y rubiꞌ Rukaw. 2 Y xinta junchꞌawibal re chilaꞌ chicaj catatajic pachaꞌutzaꞌm yaꞌ echiriꞌ cacꞌunic y uchꞌawibalunimal jab; y ri chꞌawibal xinto e pachaꞌuqꞌuiyal ticawex e riꞌ caquichꞌawisaj ri quiarpas. 3 Y caquibixoj jun cꞌacꞌ bix chwachri Jun tzꞌul chupa ri tzꞌulibal re takanic,chiquiwach ri cajib cꞌo quicꞌaslemal pachaꞌe ángeles✡ y chiquiwach ri nimakwinak.✡Yey ri emajayom re wa bix xew e riciento cuarenta y cuatro mil xecolobetajchiquixoꞌl ri winak che ruwachulew, maxew chique rique yaꞌtal wi caquimaj wajun bix. 4 E tak achijab waꞌ na xquimin taquib cucꞌ ixokib. Rique e queterej chirij riKꞌapoj Bexex tob pachawi queꞌec wi. Waꞌe ri xecolobetaj chiquixoꞌl ri winak cheruwachulew re quebuꞌan pachaꞌ ri nabekasaꞌn chwach ri Dios y chwach ri KꞌapojBexex. 5 Yey na jinta cꞌana rakꞌubal xtatajchiquichiꞌ ma lic chom ri quibinic quisil-abic chwach ri Dios.

Ri caquitzijoj roxib ángeles6 Tecꞌuchiriꞌ, xinwil jun chic ángel cax-

iqꞌuicꞌ chicaj. Rire ucꞌamom lo ri Utzi-laj Tzij na jinta utakexic chaꞌ cutzijojwaꞌ chique conoje ri winak e cꞌo cheruwachulew, chique conoje tak ri tinamity conoje ruqꞌuiyal quiwach tak ri ticawexche ronoje ruqꞌuiyal uwach chꞌaꞌtemal.7 Ri ángel jewaꞌ casiqꞌuin che ubiꞌxiquil:«Chixiꞌij iwib chwach ri Dios y chilokꞌn-imaj ukꞌij ma xopon ru orayil ri kꞌatbaltzij cuꞌano; chiyaca cꞌu ukꞌij ri xꞌanaw reruwa caj, ruwachulew, ri mar y tak racꞌalpa calax wi lo ri yaꞌ» cachaꞌ.

8 Tecꞌuchiriꞌ, xcꞌun rucaꞌm ángel jewaꞌcubiꞌij: «¡E laꞌ xtzakic! E laꞌ xtzak ri nimalajtinamit Babilonia, ri xebukꞌabarisaj conojetak ri tinamit y xebumin pa mac chaꞌ rucꞌri quirayibal caquetzꞌabej quikꞌij cucꞌ jujunchic na quicꞌulel taj» cachaꞌ.

9 Tecꞌuchiriꞌ, xcꞌun rurox ángel ycasiqꞌuin che ubiꞌxic: «We cꞌo junokculokꞌnimaj ukꞌij ri nimalaj itzel chicop y rijun ucꞌaxwach uꞌanom yey cucꞌul ri retalilche rucurusil rupalaj o che rukꞌab, 10 riꞌcutij na ri cꞌaxcꞌobic cape ruma ri royowalri Dios; y cacꞌak cꞌu bi pa ri akꞌ cajinow rucꞌazufre.* Yey caꞌan waꞌ che chiquiwach takri santowilaj ángeles y chwach ri KꞌapojBexex. 11Rusibol wa cꞌaxcꞌobic cabuklanicquel chicaj y na jinta chi qꞌuisbal re. Ecꞌu ricaquilokꞌnimaj ukꞌij ri nimalaj itzel chicoprucꞌ ri jun ucꞌaxwach uꞌanomyey caquicꞌulri retalil rubiꞌ, chique cꞌu rique na jintacꞌana uxlanem chipakꞌij chichakꞌab»cachaꞌ. 12 E uwariꞌche chirajawaxic cherutinamit ri Dios, waꞌ e ri quitakem RutzijUpixab ri Dios y lic cubul quicꞌuꞌx rucꞌ riKanimajawal Jesucristo, caquichukꞌubejquib chwach tak ri cꞌaxcꞌobic.

13 Ecꞌuchiriꞌ, xinta jun kulaj xchꞌawlo chilaꞌ chicaj, jewaꞌ cubiꞌij lo chwe:«Chatzꞌibaj: Chwi cꞌu woꞌora, lic nimquikꞌij calaxic ri quecam chupa rubiꞌ riKanimajawal Jesucristo» cachaꞌ.

«Katzij,» cacha ri Ruxlabixel ri Dios,«ma rique quebuxlan che tak ri quichac,yey ronoje ri utzilaj chac quiꞌanom nacasach ta uwach ma caquicꞌul rajil ucꞌaxelchilaꞌ chicaj» cachaꞌ.

Ri kꞌatbal tzij cape che ruwachulew14 Tecꞌuchiriꞌ, xinwil jun sutzꞌ lic sak y

chwi cꞌu riꞌ waꞌ cꞌo Jun tzꞌulic, quilitajice Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex.✡ Che cꞌurujolom cꞌo jun corona re oro y pukꞌabrucꞌaꞌam jun jos† lic cꞌo reꞌ. 15 Chupa cꞌuri Rocho Dios xel lo jun chic ángel, jewaꞌ ricasiqꞌuin pan che ubiꞌxiquil che ri Jun tzꞌulchwi ri sutzꞌ: «Cojo la ri jos che tak ri ticoꞌncꞌo che ruwachulew ma ya xriꞌjob ruwach;ꞌana cꞌu la ri molonic ma rukꞌijol waꞌ yaxoponic» cachaꞌ. 16 Ecꞌu ri Jun tzꞌul chwiri sutzꞌ xucoj rujos che tak ri ticoꞌn cꞌo cheruwachulew y jelaꞌ xuꞌan ri molonic.

17 Chupa cꞌu ri Rocho Dios chilaꞌ chicajxel lo jun chic ángel rucꞌaꞌam jun jos lic

✡ 14:3 Ap. 4:6-8 ✡ 14:3 Ap. 4:4 * 14:10 “Azufre”: Waꞌ echiriꞌ caporoxic, lic chu ri ruxlab y quebuya payabil o pa camic ri ticawex quesikow re. ✡ 14:14 Dn. 7:13 † 14:14 “Jos”: Waꞌ queꞌelok “hoz” pa caxtila.

Page 365: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 14:18 362 Apocalipsis 16:5cꞌo reꞌ. 18 Xel cꞌu lo jun chic ángel chwaraltar; rire yaꞌtal pukꞌab catakan puwi riakꞌ.‡ Lic co cꞌu xsiqꞌuin pan che ri jun cꞌori jos lic cꞌo reꞌ pukꞌab, jewaꞌ cubiꞌij panche: «Chachapa rajos lic cꞌo reꞌ y chakꞌatari jutak chuyaꞌj uvas che tak ri ticoꞌn reuvas cꞌo che ruwachulew, ma lic kꞌan chic»cachaꞌ. 19 Ri ángel xuchap rujos y xukꞌatri jutak chuyaꞌj uvas che tak ri rakan uvascꞌo che ruwachulew yey xumol uchiꞌ pacapuchꞌ wi; waꞌ queꞌelok e pa cukꞌat wi tzijri Dios paquiwi ri ticawex. 20 Xpuchꞌiꞌ cꞌuri uva chupa ri puchꞌubal cꞌo lo naj cheri tinamit yey chupa waꞌ xel lo quicꞌ. Riquicꞌ xel che, xuꞌan pachaꞌ yaꞌ cayenenic.Runajtijil rakan ri quicꞌ xumaj trescientoskilómetros yey ruchoyil upa e jun metrorucꞌ nicꞌaj.§

15Ri ángeles caquicꞌam lo wukub cꞌaxcꞌobic

1 Xinwil jun chic nimalaj cꞌutubal chilaꞌchicaj yey waꞌ lic na jinta cꞌana cꞌo wi:E wukub ángeles caquicꞌam lo ri wukubqꞌuisbal cꞌaxcꞌobic; yey rucꞌ waꞌ caqꞌuis wiri royowal ri Dios.

2 Tecꞌuchiriꞌ, xinwil jun mar catzuꞌnpachaꞌ vidrio yey cawon akꞌ chupa. Conojeri na xesocotaj ta ruma ri nimalaj itzelchicop, na xexuquiꞌ tane chwach ri junucꞌaxwach y na xquiya tane luwar ca-coj chique ri retalil re ri rajlibal rubiꞌri nimalaj itzel chicop, conoje rique etacꞌal chwi ri mar catzuꞌn pachaꞌ vidrio ycucꞌaꞌam ri qui arpa yaꞌtal chique ruma riDios. 3 E caquibixoj cꞌu ri bix re ri Moisés✡ri raj chac ri Dios y caquibixoj ri bix re riKꞌapoj Bexex, jewaꞌ caquibiꞌij:Lal Dios Kajawxel, ri cꞌo ronoje unimal

chukꞌab pakꞌab la.Lic nimaꞌk y lic chomilaj tak ri chac ꞌanom

la,lic jusucꞌ y lic usucꞌ ronoje ri caꞌan la,Lal ri Takanel paquiwi tak ri tinamit.4 ¿Cꞌo nawi junok na cuxiꞌij ta rib chiwach

la, Lal Kajawal?¿Y cꞌo nawi junok na cuyac ta ukꞌij ri biꞌ la?Ma xew Rilal lic Lal santo.E uwariꞌche conoje tak ri tinamit che

ruwachulewquecꞌunic y coꞌlquilokꞌnimaj kꞌij la,

ma kꞌalajisam la ri jusucꞌ kꞌatbal tzij lapaquiwiꞌ

quechaꞌ.5 Tecꞌuchiriꞌ, xinwilo echiriꞌ xtekꞌebax

ri Rocho Dios chilaꞌ chicaj pa cꞌo wi ricaxa re ri tzij uꞌanom ri Dios cucꞌ rutina-mit.✡ 6 Chupa cꞌu ri Rocho Dios xebel lowukub ángeles, ri yaꞌtal chique quequiyapa cꞌaxcꞌobic tak ri winak che ruwachulew.Quicojom cꞌu quikꞌuꞌ ꞌanatal rucꞌ cꞌul linoyey waꞌ lic sak y lic cawonic, yey chwaquicꞌuꞌx cojotal jun pas re oro. 7 Jun cꞌuchique ri cajib cꞌo quicꞌaslemal pachaꞌ eángeles✡ xuya chique ri wukub ángelesjujun copas re oro nojinak che ri royowalri Dios, ri na jinta utakexic rucꞌaslemal.8 Ecꞌu ri Rocho Dios xnoj che sib rumarunimal uchomalil y ruchukꞌab ri Dios.Nabe na cꞌut quicꞌow wa wukub cꞌaxcꞌo-bic quicꞌamom lo ri wukub ángeles, cꞌaecꞌuchiriꞌ utz coc junok pa ri Rocho Dios.

16Ri wukub copas re cꞌaxcꞌobic

1Chupa ri Rocho Dios chilaꞌ chicaj xintajun lic co cachꞌawic, jewaꞌ cubiꞌij panchique ri wukub ángeles: «Jix y jiꞌkꞌeja cheruwachulew ri royowal ri Dios, ri cꞌo chupari wukub copas» cachaꞌ.

Ri nabe copa2Xeꞌec cꞌu ri nabe ángel y xuꞌkꞌeja chwi

ruwachulew ri cꞌo chupa rucopa, y rumawaꞌ xwinakir jun cꞌaxlaj yabil re chꞌaꞌcchiquij tak ri winak y xujek cꞌu riꞌ cakꞌololquij conoje, waꞌ e ri xecꞌuluw ri retalil rinimalaj itzel chicop y xquilokꞌnimaj ukꞌijri jun ucꞌaxwach ꞌanom.

Rucaꞌm copa3 Rucaꞌm ángel xuꞌkꞌeja chwi ri mar

ri cꞌo chupa rucopa, y ruma waꞌ xuꞌanquicꞌ uwach ri mar pachaꞌ ruquiqꞌuel junaticawex camisam; y xecam cꞌu conoje takrawaj e cꞌo chupa ri mar.

Rurox copa4 Rurox ángel xuꞌkꞌeja ri cꞌo chupa ru-

copa chwi tak ri nimayaꞌ y chwi tak racꞌalpa calax wi tak lo ri yaꞌ; y ruma waꞌ ronojeri yaꞌ xuꞌan quicꞌ uwach. 5Tecꞌuchiriꞌ xintari ángel ri yaꞌtal tak ri yaꞌ pukꞌab, jewaꞌcubiꞌij:

‡ 14:18 Wa jun ángel laj e ri cuchajij ri akꞌ chwi raltar o e ángel yaꞌtal pukꞌab cuya pa cꞌax ruwachulew rucꞌ akꞌ. Ap.16:8 § 14:20 “Jun metro rucꞌ nicꞌaj”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij: “Ri quicꞌ xopon ne cꞌa xeꞌ queꞌ tak ri cawayuꞌ,cꞌa pa cacꞌojiꞌ wi ri preno chique”. ✡ 15:3 Éx. 15:1 ✡ 15:5 Ap. 11:19 ✡ 15:7 Ap. 4:6-8

Page 366: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 16:6 363 Apocalipsis 17:2«Lal Dios Kajawxel ri cꞌo wakꞌij ora y ri

xex chi cꞌo lo wi, xew Rilal lic Lal Santo,ma lic Lal jusucꞌ che ri kꞌatbal tzij ꞌanomla 6 paquiwi ri xecamisan que ri tinamitla y tak ri kꞌalajisanelab e la. Xquiꞌancꞌu chique xturuw ri quiquiqꞌuel. E uwar-iꞌche lic Lal jusucꞌ ma xꞌan la chique wa ecamisanel caquikum quicꞌ. ¡Ecꞌu lic takalwaꞌ chique!» cachaꞌ.

7 Ewi xinta jun chic xchꞌaw lo chwaraltar, jewaꞌ cubiꞌij:

«Pakatzij wi, lal Dios Kajawxel, Rilal cꞌoronoje unimal chukꞌab pakꞌab la, ma rikꞌatbal tzij caꞌan la lic e usucꞌ y lic jusucꞌ»cachaꞌ.

Rucaj copa8 Rucaj ángel xuꞌkꞌeja chwi ri kꞌij ri

cꞌo chupa rucopa, jelaꞌ cꞌu riꞌ xyaꞌtaj cheri kꞌij quebucꞌatisaj conoje ri winak rucꞌrucꞌatibal. 9 Y lic xecꞌat cꞌu ri winak rumarucꞌatibal ri kꞌij. Ruma cꞌu waꞌ, xeyajanrucꞌ itzel tak chꞌaꞌtem chirij ri Dios, ri cꞌopukꞌab cutak lo wa cꞌaxcꞌobic paquiwiꞌ.Yey na xquitzelej tane quitzij, ma e na xcajtaj caquiyac ukꞌij ri Dios.

Ruroꞌ copa10 Ruroꞌ ángel xuꞌkꞌeja ri cꞌo chupa ru-

copa chwi ri tzꞌulibal pa catakan wi rinimalaj itzel chicop, y ruma waꞌ xuꞌankꞌekuꞌm upa tak ri tinamit cꞌo pukꞌab rinimalaj itzel chicop. Conoje tak cꞌu riwinak lic caquicachꞌacaꞌ upa ri cakꞌ rumari cꞌax. 11 Lic cꞌut tzel xechꞌaꞌt chirij riDios cꞌo chilaꞌ chicaj ruma tak ri cꞌaxcꞌobicy tak ri chꞌaꞌc chiquij; y na xquitzelej taquitzij chwach ri Dios che tak ri na utz tajquiꞌanom.

Ruwakak copa12 Ruwakak ángel xuꞌkꞌeja pa ri nimayaꞌ

Eufrates ri cꞌo chupa rucopa; y ruma waꞌ,xchakij ri yaꞌ pa ri nimalaj rakanaꞌ, chaꞌ je-laꞌ utz quebicꞌow lo ri takanelab e petinakpa relebal lo ri kꞌij. 13 Y xinwil cꞌu oxibitzelilaj uxlabixel jelaꞌ quetzuꞌnic pachaꞌtutzꞌ; jun quel lo puchiꞌ ri dragón, junchic quel lo puchiꞌ ri nimalaj itzel chicopy jun chic quel lo puchiꞌ ri jun kꞌala-jisanel socosoꞌnel. 14 Waꞌ e itzel uxlabixelcaquiꞌan tak cꞌutubal y quebec cucꞌ conojeri takanelab che ronoje ruwachulew chaꞌcaquimol quichiꞌ re caquiꞌan chꞌaꞌoj chupari unimal kꞌij re rukꞌatbal tzij ri Dios, ri

cꞌo ronoje unimal chukꞌab pukꞌab. 15 Jewaꞌcubiꞌij ri Kanimajawal:

«Chitapeꞌ, Riꞌin quinopon iwucꞌ jelaꞌpachaꞌ ri oquibal re juna elekꞌom pa junaja, ma ri elekꞌom na cubiꞌij ta apanok jam-palaꞌ coponic.✡ Lic cꞌu nim ukꞌij ralaxicchina ri na cawar taj yey ucojom chi rukꞌuꞌchaꞌ we xincꞌunic, na cuya ta uqꞌuix»xchaꞌ.

16 Y xquimol cꞌu quichiꞌ ri takanelabchupa ri jun luwar rubiꞌ pa ri chꞌaꞌtemhebreo “Armagedón”.*

Ruwuk copa17 Ruwuk ángel xuꞌkꞌeja pa ri tew ri cꞌo

chupa rucopa; y lic co xchꞌaw lo jun kulajpa ri tzꞌulibal re takanic cꞌo chupa ri RochoDios chilaꞌ chicaj, jewaꞌ cubiꞌij:

—Xqꞌuis cꞌu wa kꞌatbal tzij† —cachaꞌ.18 Tecꞌuchiriꞌ lic xyocꞌ caꞌn ruxeꞌ caj,xetataj uchꞌawibal jab caraklajic y ca-jininic; yey xpe jun nimalaj cabrakan cheruwachulew, waꞌ e cabrakan más nimuꞌanom chwi lo ri quicꞌojiꞌic ri ticawexche ruwachulew. 19 Ruma cꞌu waꞌ, ri ni-malaj tinamit xjakataj upa, oxib xuꞌano; yconoje tak ri jujun chic tinamit e cꞌo cheruwachulew xewuluwubic. Ecꞌu ri Diosna xicꞌow ta chucꞌuꞌx tak ri mac uꞌanomri nimalaj tinamit Babilonia; xuya cꞌu pacꞌaxcꞌobic ruma ri unimal royowal Rirechirij. 20Yey ruma cꞌu wa cabrakan conojetak ri islas y tak ri juyub xesachic.

21 Y xtzak lo chicaj nimak tak sakbachpaquiwi ri ticawex. Ri raꞌlal waꞌ laj junquintal chujujunal. Ruma cꞌu ri cꞌaxcꞌobicre ri nimak tak sakbach, ri winak lic tzelxechꞌaꞌt chirij ri Dios, ma ri cꞌaxcꞌobicxuꞌano lic xibibal uwach.

17Ri kꞌatbal tzij puwi rixok na chom ta

ubinic1 Xcꞌun cꞌu jun chique tak ri wukub

ángeles, ri cꞌo ri wukub copas re cꞌaxcꞌobicpaquikꞌab. Xchꞌaꞌt cꞌu wucꞌ, jewaꞌ xubiꞌijchwe: «Saꞌa wara y cancꞌut chawach rikꞌatbal tzij caꞌan puwi ri jun ixok na chomta ubinic, ri tzꞌul chwi tak ri yaꞌ. 2Rucꞌ waꞌwiꞌxok emacuninak takwi ri takanelab cheruwachulew y conoje ri winak ejekel cheruwachulew, ma ekꞌabarinak ruma ri vinoxuya rixok chique»✡ xchaꞌ.

✡ 16:15 Mt. 24:43 * 16:16 “Armagedón”: Waꞌ queꞌelawi “juyub re Meguido”. † 16:17 Rucꞌ ri wukub copasre cꞌaxcꞌobic, xqꞌuis ri royowal ri Dios. Ap. 15:1 ✡ 17:2 Jer. 51:7

Page 367: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 17:3 364 Apocalipsis 18:3

3 Tecꞌuchiriꞌ, chupa ri xcꞌut chinuwachruma ri Ruxlabixel ri Dios, ri ángel xin-ucꞌam bi chupa jun luwar catzꞌintzꞌotic ychilaꞌ xinwil jun ixok tzꞌul chwi jun ni-malaj itzel chicop cak rij, yey waꞌ tzꞌibitaluqꞌuiyal biꞌaj chirij re cꞌakibal bi ukꞌijri Dios. Waꞌ cꞌo wukub ujolom y la-juj rucꞌaꞌ. 4 Rixok uwikom rib rucꞌ cꞌulmorato* uwach y cak uwach; yey wikitalrucꞌ oro, rucꞌ chomilaj tak abaj y rucꞌperlas. Rucꞌaꞌam jun copa re oro pukꞌabnojinak che tak ri lic qꞌuixbal uwach y cheruchꞌulil ri mac cuꞌan cucꞌ tak rachijab.5 Cꞌo cꞌu jun biꞌaj tzꞌibital che rucurusilrupalaj yey lic cꞌayew umajic usucꞌ; e biꞌajwaꞌ:Ri nimalaj tinamit Babiloniae quichu rixokib lic chꞌul quibinic quisil-

abic,y rucꞌ rire petinak wi ronoje ri lic qꞌuixbal

uwach caꞌan che ruwachulew.6 Tecꞌuchiriꞌ xinwil rixok lic cakꞌabar rucꞌri quiquiqꞌuel rutinamit ri Dios y ri xe-camisax ruma ri xquitzijoj ri Utzilaj Tzij reri Jesús. Ecꞌu riꞌin lic xcam wanimaꞌ che rixinwilo.

7Xubiꞌij cꞌu ri ángel chwe:«¿Suꞌbe lic cacam awanimaꞌ che? Riꞌin

cankꞌalajisaj chawe saꞌ queꞌelawi rixok yri nimalaj itzel chicop cꞌamayom lo re, ricꞌo wukub ujolom y lajuj rucꞌaꞌ. 8 Ritzelchicop xawilo e ri jun xcꞌojiꞌ lo ojertan yeyecꞌu woꞌora na jinta chic. Pero ya coponri kꞌij quel na lo chupa ri siwan na jintautakexic uchoyil upa, y qꞌuisbal cꞌu re,queꞌec chi tojbal mac. Conoje cꞌu ri winakejekel che ruwachulew, ri na tzꞌibital ta riquibiꞌ chupa ri libro re cꞌaslemal chwi lori jekebal re ruwachulew, cacam canimaꞌche echiriꞌ caquil ri nimalaj itzel chicop reojertan. Tob cꞌu riꞌ woꞌora na jinta chic,pero cawinakir tanchi ulok.

9 »Cajawax naꞌoj chaꞌ jun cumaj usucꞌwaꞌ: Ri wukub ujolom ri nimalaj itzelchicop e queꞌelawiwukub chi juyub y puwitak waꞌ tzꞌul wi rixok; 10 yey e queꞌelawiwukub chi takanelab. Y woꞌob chique waꞌebicꞌowinak chic; jun catakan woꞌora yri jun chic cꞌamajaꞌ cujek rutakanic macꞌamajaꞌ cacꞌunic. Y we xcꞌunic, lic chi-rajawaxic wi na naj ta rutakanic cuꞌano.11 Jun chique ri wukub takanel e ri nimalajitzel chicop, ri jun xcꞌojiꞌ ojertan y woꞌorana jinta chic, yey catakan tanchic y cuꞌana

ruwajxak takanel. Yey qꞌuisbal cꞌu re,queꞌec chi tojbal mac.

12 »Ecꞌu ri lajuj rucꞌaꞌ xawilo, equeꞌelawi lajuj chi takanelab cꞌamajaꞌcaquijek ri quitakanic; yey cayaꞌ napaquikꞌab quetakan junam rucꞌ ri nimalajitzel chicop, pero xa jun ora uwachri quitakanic. 13 Wa lajuj takanelabjunam tzij quiꞌanom chiquiwach puwiri quitakanic chaꞌ caquiya na cꞌu riquichukꞌab y ri quitakanic pukꞌab rinimalaj itzel chicop. 14 Rique quechꞌoꞌjinrucꞌ ri Kꞌapoj Bexex, pero Rire cuchꞌijquichukꞌab, ma e Cajawal conoje ri cꞌoquiwach y e Takanel paquiwi conoje ri etakanelab. Yey tak ri e cꞌo rucꞌ ri KꞌapojBexex, e ri esiqꞌuim y echaꞌom ruma riDios y na quesam ta quib pukꞌab Rire»xchaꞌ.

15 Je tanchi waꞌ xubiꞌij chwe: «Ri yaꞌxawilo pa tzꞌul wi rixok na chom taubinic,✡ queꞌelawi e tak ri ticawex chetak ri tinamit, che ruqꞌuiyal quiwach takri ticawex che ruqꞌuiyal uwach chꞌaꞌtemal.16 Ri lajuj rucꞌaꞌ ri nimalaj itzel chicopxawilo, waꞌ tzel caquil rixok na chomta rubinic; cacokꞌotaj cꞌu can utuquely caquichꞌanabaꞌ canok, caquitij rutiꞌjily tecꞌuchiriꞌ caquiporoj pa akꞌ. 17 Mae ri Dios cacojow pa ri canimaꞌ chaꞌcaquiꞌan ri caraj Rire, waꞌ e caquiꞌan tzijchiquiwach chaꞌ chupa laꞌ la kꞌij ecꞌowicaquiya ri quitakanic pukꞌab ri nimalajitzel chicop cꞌa che rukꞌijol echiriꞌ cuꞌanana ronoje ri ubiꞌim can ri Dios. 18 Rixokxawilo e queꞌelawi ri nimalaj tinamitcatakan paquiwi conoje ri takanelab cheruwachulew» xchaꞌ.

18Rutzakibal ri tinamit Babilonia

1 Qꞌuisbal cꞌu re waꞌ, xinwil chi junchic ángel xkaj lo chicaj rucꞌ unimaluchukꞌab; y ruchomalil ruwonibal xutzijuwi ruwachulew. 2 Lic co xsiqꞌuin cheubiꞌxiquil:

«¡E laꞌ xtzakic! ¡Xtzak na ri nimalaj tina-mit Babilonia! Y woꞌora uꞌanom quiluwaritzelilaj uxlabixel, quijul chꞌulilaj uxlabixely quisoc chꞌulilaj tzꞌiquin kiꞌtzel quet-zuꞌnic. 3 Ma conoje tak ri jujun chic tina-mit che ruwachulew ekꞌabarinak ruma watinamit, ri xebumin chupa uqꞌuiyal macrucꞌ rayibal. Conoje cꞌu ri takanelab che

* 17:4 “Morato”: Quil “púrpura” pa vocabulario. ✡ 17:15 Ap. 17:1

Page 368: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 18:4 365 Apocalipsis 18:22ruwachulew emacuninak rucꞌ; y conojetak raj cꞌay che ruwachulewebeyomarinakma ri tinamit Babilonia ruma ri unimalurayibal lic cꞌo xulokꞌ chique» xchaꞌ.

4 Tecꞌuchiriꞌ xinta jun chic kulaj xchꞌawlo chicaj, jewaꞌ cubiꞌij:

«Chixelubi chupa ri tinamit Babilonia,riꞌix ix nutinamit, chaꞌ na quiꞌan ta iweꞌixcucꞌ rique y jelaꞌ na catzak ta piwi riꞌixri cꞌaxcꞌobic cape puwi rire. 5 Ma na xata jubikꞌ rumac, e tak waꞌ xaki uleꞌom chirib elinak bi cꞌa chicaj. Yey ri na utz tajuꞌanom, lic cꞌo chucꞌuꞌx ri Dios. 6 Chitzelejucꞌaxel che e chirij tak ri na utz taj uꞌanomchique ri jujun chic; chicalajij ri cꞌax puwiꞌruma rumac uꞌanom;✡ chupa cꞌu ri copapa xuyijbaꞌ wi ri yaꞌ lic cꞌa chique jujunchic, riꞌix chicalajij rucꞌayul waꞌ y chiyaꞌache. 7 Rire lic xuꞌan nim che rib y licxuya rib che tak rurayibal; ecꞌu woꞌoralic chiyaꞌa pa cꞌax y pa okꞌej; ma jewaꞌ ricubiꞌij pa ranimaꞌ: “Riꞌin in tzꞌulic pachaꞌin juna reina, yey na in ta malcaꞌn y nacantij tane cꞌana okꞌej” cachaꞌ. 8 Ruma cꞌuriꞌ, xa pa jun kꞌij cape ri cꞌaxcꞌobic puwiꞌ:waꞌ e camic, okꞌej y numic; yey rucꞌ ne akꞌcaporoxic, ma ri Dios Kajawxel, ri cukꞌattzij puwiꞌ, lic cꞌo uchukꞌab» cachaꞌ.

9Tak ri takanelab che ruwachulew ema-cuninak rucꞌ rixok, yey junam rucꞌ rirequiyaꞌom quib che rukusil ruwachulew yjecꞌulaꞌ quitzꞌiloꞌm ri quibinic rucꞌ. Ecꞌurique quebokꞌic y quetunan puwi rixokechiriꞌ caquil rusibol rire cacꞌatic. 10 Licchinimanaj quecꞌojiꞌ pan che utzutzuꞌxicrixok ruma ruxibriquil ri cꞌaxcꞌobic cꞌo wiy jewaꞌ caquibiꞌij:

«¡Tokꞌoꞌ awach! ¡Tokꞌoꞌ awach at ni-malaj tinamit Babilonia, ri lic cꞌo achukꞌab,ma xa pa jokꞌotaj xcꞌun ri kꞌatbal tzijpawiꞌ!» quechaꞌ.

11 Conoje tak raj cꞌay che ruwachulewquebokꞌ na y lic caquibisoj ri nimalajtinamit ma na jinta chi cꞌo calokꞌow reruqꞌuiyal quicꞌay. 12 Waꞌ e oro, plata,chomilaj tak abaj y perlas; chom tak cꞌullino, chom tak cꞌul morato,* chom tak cꞌulxela† y chom tak cꞌul cak; uqꞌuiyal uwachcheꞌ quiꞌ ruxlab; tak ri ꞌanatal rucꞌ marfil,rucꞌ chom tak cheꞌ, rucꞌ bronce, rucꞌchꞌichꞌ y rucꞌ abaj mármol; 13 yey quicꞌayre incienso y cunabal quiꞌ ruxlab, pachaꞌ

canela, mirra y olíbano; vino, aceite, ha-rina y trigo; quicꞌay que awaj quebekanic,que bexex, que cawayuꞌ y re careta; yeyquicꞌay ne ticawex e aj chac.

14 Jecꞌuwaꞌ caquibiꞌij che ri tinamit:«Ronoje tak ri xarayij uwach na jinta chiawucꞌ; ronoje tak ri beyomalil lic xeꞌecacꞌuꞌx rucꞌ, xsach uwach y na carik ta chiqꞌuenok» quechaꞌ.

15 Ecꞌu ri e aj cꞌay re tak waꞌ, ri licebeyomarinak ruma wa tinamit, lic chin-imanaj quecꞌojiꞌ pan che utzutzuꞌxic watinamit ruma ruxibriquil ri cꞌaxcꞌobic peti-nak puwiꞌ. Ewi lic cacokꞌej lok, 16 jewaꞌcaquibiꞌij:

«¡Tokꞌoꞌ uwach! ¡Tokꞌoꞌ uwach ri ni-malaj tinamit, ri pachaꞌ juna ixok uwikomrib rucꞌ chomilaj ukꞌuꞌ ꞌanatal rucꞌ lino,rucꞌ cꞌulmorato y cak; wikital rucꞌ oro, rucꞌchomilaj tak abaj y perlas! 17 Ma xa pajokꞌotaj xsach uwach ruqꞌuiyal ubeyoma-lil» quechaꞌ.

Conoje cꞌu ri e cꞌamal uwach barcos, riquebin pa barcos, ri quechacun pa barcosy tak ri quecꞌayin rucꞌ barcos, chinimanajquecꞌojiꞌ wi lo che. 18Ecꞌuchiriꞌ caquil rusi-bol wa tinamit cacꞌatic, lic co quesiqꞌuinche ubiꞌxic: «¿Cꞌo nawi juna chic tinamitcajunimax rucꞌ wa nimalaj tinamit? ¡Najintaj!» quechaꞌ.

19 Y ri winak caquipucꞌ ulew chwi qui-jolom ruma quibis, quebokꞌic y co que-siqꞌuinic, jewaꞌ caquibiꞌij:

«¡Tokꞌoꞌ uwach! ¡Tokꞌoꞌ uwach ri ni-malaj tinamit! Ma conoje ri cꞌo barcos cucꞌlic xebeyomar rucꞌ wa tinamit; yey xa cꞌupa jokꞌotaj xsach uwach ronoje. 20 Riꞌixri ix jekel chilaꞌ chicaj, chixquiꞌcota rumari xucꞌulumaj wa tinamit. Chixquiꞌcotiwonoje riꞌix ri iyaꞌom iwib pukꞌab ri Dios,ri ix utakoꞌn y ri ix kꞌalajisanelab,maRire exkꞌataw tzij puwi wa nimalaj tinamit rumari xuꞌan chiwe» quechaꞌ.

21 Tecꞌuchiriꞌ, jun ángel lic cꞌo uchukꞌabxuyac jun nimalaj abaj, runimal waꞌ epachaꞌ juna nimalaj caꞌ, y xucꞌak bi chupari mar, jewaꞌ cubiꞌij:

«Jelaꞌ ruwulixic bi ri nimalaj tinamitBabilonia y na quilitaj ta chi uwach.

22 »Awucꞌ riꞌat Babilonia, na catatajta chi uchꞌawibal arpa, uchꞌawibal queaj música, uchꞌawibal suꞌ yey uchꞌawibaltrompeta; na quebilitaj ta chi ne aj chacy na catataj ta chi ne uchꞌawibal ri caꞌ

✡ 18:6 Jer. 50:29 * 18:12 “Morato”: Quil “púrpura” pa vocabulario. † 18:12 “Xela”: Pa caxtila “seda” rubiꞌ.

Page 369: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 18:23 366 Apocalipsis 19:17cakilowic. 23 Na jinta chi ne cꞌana akꞌ ca-wonic, na catataj ta chi ne cꞌananimakꞌij recꞌulaniquil. Ma e tak raj cꞌay xecꞌojiꞌ awucꞌ,e más nim ri quitakanic che ruwachulew.Ruma tak ri itz xaꞌano, xesocotaj conojetak ri tinamit che ruwachulew. 24 Yey riwinak re wa tinamit xequicamisaj tak rikꞌalajisanelab re ri Dios y rutinamit ri Dios,y xequicamisaj ne uqꞌuiyal ticawex che takronoje ri tinamit re ruwachulew» cachaꞌ.

19Ri e cꞌo chilaꞌ chicaj caquiyac ukꞌij ri Dios

1 Qꞌuisbal re waꞌ xinta uqꞌuiyal winakchilaꞌ chicaj jewaꞌ caquibiꞌij:«¡Aleluya!¡Ri Dios Kajawxel takal che cayac ukꞌijruma ri colobetajic uyaꞌom chikey ruma runimal uchomalil y ruchukꞌab!2Rire pakatzij wi lic usucꞌy lic jusucꞌ ri kꞌatbal tzij cuꞌano.Ma xukꞌat tzij puwi ri jun ixok lic na chom

ta rubinic,ri xebumin ri ticawex re ruwachulew chaꞌ

quemacun rucꞌ.Ecꞌu ri Dios xuꞌan ucꞌaxel cheruma xebucamisaj ri e aj chac re ri Dios»

quechaꞌ.3 Je tanchi waꞌ xquibiꞌij:«¡Aleluya!Na jinta utakexic cabuklan chicaj rusibol ri

akꞌpa xcꞌak wubi rixok» xechaꞌ.

4Ecꞌuchiriꞌ, ri veinticuatro nimak winakcucꞌ ri cajib cꞌo quicꞌaslemal pachaꞌ e án-geles,✡ xquikasaj quimejelem cꞌa chuꞌlewy xquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios ri tzꞌul pa ritzꞌulibal re takanic, jewaꞌ caquibiꞌij:«¡Amén! ¡Aleluya!» quechaꞌ.

5 Chupa cꞌu ri tzꞌulibal xtataj jun kulaj,jewaꞌ cubiꞌij:«Chiyaca ukꞌij ri ka Dios,iwonoje ri quixchacun chupa ruchac,iwonoje ri cꞌo xiꞌin ib iwucꞌ chwach,chinimaꞌk chichꞌutiꞌk» cachaꞌ.

6 Tecꞌuchiriꞌ, xinta pachaꞌ quikuluqꞌuiyal winak jelaꞌ pachaꞌ ruchꞌawibalutzaꞌm yaꞌ echiriꞌ cacꞌunic y pachaꞌuchꞌawibal unimal jab, jewaꞌ caquibiꞌij:«¡Aleluya!Ma e catakan ri Dios Kajawxel,ri cꞌo ronoje unimal chukꞌab pukꞌab.7Chojquiꞌcotok, lic chojquiꞌcotok y kayaca

ukꞌij Rire,

ma xopon rukꞌijol ri cꞌulaniquil re ri KꞌapojBexex

y ri rixokil lic uwikom chi rib.8Ma che rire yaꞌtal wi cuwik ribrucꞌ chomilaj ukꞌuꞌ ꞌanatal rucꞌ cꞌul linolic cawolkꞌinic» quechaꞌ.Waꞌ wa cꞌul lino e cꞌutubal re ri jusucꞌquibinic quisilabic rutinamit ri Dios.

Ri nimakꞌij re rucꞌulaniquil ri Kꞌapoj Bexex9 Ecꞌu ri ángel jewaꞌ xubiꞌij chwe:

«Chatzꞌibaj waꞌ: Lic nim quikꞌij calaxicconoje ri esiqꞌuim pa ri waꞌim rerucꞌulaniquil ri Kꞌapoj Bexex» xchaꞌ.

Yey jewaꞌ tanchi xubiꞌij chwe: «Wachꞌaꞌtem e re ri Dios y lic katzij» xchaꞌ.

10 Ecꞌu riꞌin xinxucubaꞌ wib xeꞌrakanukꞌab ri ángel re canlokꞌnimaj ukꞌij. Perorire jewaꞌ xubiꞌij chwe: «Chata peꞌ, licmaꞌan laꞌ, ma riꞌin xa in jun aj chac re riDios jelaꞌ pachaꞌ riꞌat y jelaꞌ pachaꞌ ri her-manos, ri quitakem ri Kꞌijsak ukꞌalajisamri Kanimajawal Jesucristo. Xew chayacaukꞌij ri Dios, ma ri Kꞌijsak re ri KanimajawalJesucristo e ucꞌuꞌxibal ri sakil kꞌalajisanic»xcha chwe.

Rucꞌunibal ri Kanimajawal Jesucristo11 Tecꞌuchiriꞌ, xinwil ruwa caj jakalic y

xinwil cꞌu jun cawayuꞌ sak rij. Yey ri co-joyom re jewaꞌ rubiꞌ: “Jusucꞌ y Usucꞌ”, machi usucꞌliquil cukꞌat tzij y cuꞌan chꞌaꞌoj.12 Tak ruwach lic quewonic pachaꞌ akꞌcareprotic y chwi rujolom cojom uqꞌuiyaldiademas; yey cꞌo junbiꞌaj tzꞌibital che ynajinta junok camajaw usucꞌ, xew Rire cumajusucꞌ. 13 Yey rukꞌuꞌ balaꞌl pa quicꞌ y rubiꞌRire e: “Ri Tzij re ri Dios.” 14Tak ri ejércitosre chilaꞌ chicaj eteran chirij, e cꞌo lo chwicawayuꞌ sak quij. Quicojom quikꞌuꞌ ꞌanatalrucꞌ cꞌul lino lic sak y lic chom. 15 Puchiꞌ riJun ucojom lo ri cawayuꞌ sak rij, quel lo junespada lic tꞌisiꞌs utzaꞌm chaꞌ rucꞌ waꞌ cuꞌancꞌax chique tak ri tinamit. Rire catakanpaquiwiꞌ rucꞌ jun vara chꞌichꞌ yey cuꞌanchique pachaꞌ junok cuyikꞌiyaꞌ upa ri uvachaꞌ quel ruwaꞌal. Rucꞌ cꞌu waꞌ cakꞌalajinwi runimal royowal ri Dios, ri cꞌo ronojeunimal chukꞌab pukꞌab. 16 Che cꞌu rukꞌuꞌchwi raꞌ jewaꞌ tzꞌibitalic:«TAKANEL PAQUIWI RI TAKANELABY AJ WACH PAQUIWI TAK RI C O QUI-

WACH.»17 Tecꞌuchiriꞌ, xinwil jun ángel tacꞌal

chwach ri kꞌij, jewaꞌ ri casiqꞌuin che ubiꞌxicchique conoje rawaj quexiqꞌuicꞌ lic chicaj,

✡ 19:4 Ap. 4:6-8

Page 370: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 19:18 367 Apocalipsis 20:14

ri etijol que ri ecaminak chic: «Chixpetok,chimolo iwib che ri nimalaj waꞌim cuyari Dios 18 chaꞌ quixwaꞌ rucꞌ ri quitiꞌjil rie takanelab, ri e aj wach que soldados ytak ri lic cꞌo quichukꞌab; ri quitiꞌjil tak ricawayuꞌ y ri ecojoyomque; yey ri quitiꞌjil rielokꞌotal ruma cajaw y ri na e jinta pukꞌabjuna cajaw, ri cꞌo quiwach y ri na jintaquiwach» cachaꞌ.

19Xinwil cꞌu ri jun nimalaj itzel chicop*yey ri e takanelab che ruwachulewcucꞌ ri qui ejércitos, quimolom quibre quechꞌoꞌjin rucꞌ ri Jun ucojom lorucawayuꞌ y cucꞌ ru ejércitos eteranchirij. 20Xchap cꞌu ri nimalaj itzel chicop,junam rucꞌ ri jun kꞌalajisanel socosoꞌnel,ri uꞌanom uqꞌuiyal cꞌutubal chwach rinimalaj itzel chicop yey rucꞌ waꞌ ebusocomlo conoje tak ri quicꞌulum ri retalil rinimalaj itzel chicop y xquilokꞌnimaj ukꞌijri jun ucꞌaxwach. Quicabichal cꞌu riꞌ, elaꞌ chiquicꞌasliquil xecꞌak bi chupa junluwar cayenen che akꞌ y cajinow rucꞌazufre. 21 Ecꞌu ri nicꞌaj chic xecamisaxrucꞌ ri espada quel lo puchiꞌ ri Jun ucojomlo ri cawayuꞌ sak rij; yey e tak cꞌu rawajquexiqꞌuicꞌ lic chicaj, ri etijol que riecaminak chic, lic xewaꞌ chi utz rucꞌ riquitiꞌjil.

20Ri mil junab

1 Tecꞌuchiriꞌ, xinwilo echiriꞌ jun ángelxkaj lo chilaꞌ chicaj, yey waꞌ rucꞌaꞌam lo rilawe re ri siwan na jinta utakexic uchoyilupa y rucꞌaꞌam lo jun nimalaj carenapukꞌab. 2 Wa jun ángel xuchꞌij uchukꞌabri dragón, waꞌ e ri cumatz re ojertan,✡ritzel winak Satanás rubiꞌ. Xuyut cꞌu riꞌchaꞌ cayaꞌiꞌ pa carenamil junab, 3xucꞌak bichupa wa siwan, xutzꞌapij uchiꞌ y xucoj cꞌurusello chwi ri tzꞌapibal chaꞌ ritzel winakna quebusoc ta chi tak ri tinamit cꞌa echiriꞌcuqꞌuis na ri mil junab ximitalic. Qꞌuisbalcꞌu re waꞌ, cayolopix chi jujun kꞌij.

Ri nabe cꞌastajibal4 Tecꞌuchiriꞌ, xinwil uqꞌuiyal tzꞌulibal

re takanic yey wa etzꞌul chupa yaꞌtalpaquikꞌab quetakanic. Y xebenuwil conojeri ticawex xcꞌatzix quijolom ruma xquitz-ijoj ri Utzilaj Tzij re ri Kanimajawal Je-sucristo y Rutzij ri Dios; waꞌ e tak ri naxquixucubaꞌ ta quib chwach ri nimalaj

itzel chicop y chwach ri junucꞌaxwachynaxquicꞌul ta ri retalil ri nimalaj itzel chicopche rucurusil ri quipalaj o che ri quikꞌab.Rique xecꞌastajic y junam rucꞌ ri Cristoxetakanmil junab. 5E nabe cꞌastajibal waꞌ.Noꞌj ri nicꞌaj chic ecaminak cꞌate quecꞌas-tajic echiriꞌ icꞌowinak chi ri mil junab.6 Lic nim quikꞌij calaxic ri quecꞌastaj lo chewa nabe cꞌastajibal, ma rique e utinamitri Dios. Ecꞌu rucaꞌm camic na jinta chiuchukꞌab paquiwiꞌ, yey quebuꞌana cꞌu e ajchacunel chwach ri Dios y chwach ri Cristoy junam rucꞌ Rire quetakan mil junab.

Ritzel winak cayolopixic7Echiriꞌ icꞌowinak chi ri mil junab, ri Sa-

tanás cayolopix lo pa ri luwar pa tzꞌapil wi.8Y quel bi che quisocosoꞌxic tak ri tinamite cꞌo che ronoje ruwachulew, jenelaꞌ cuꞌanchique ri Gog y ri Magog,✡ chaꞌ cumolquichiꞌ re pa chꞌaꞌoj. Ri cajlibal tak waꞌe pachaꞌ ruqꞌuiyal ri sanyeb cꞌo chuchiꞌ rimar. 9Y xepe cꞌu che ronoje ruwachulew yxquisut rij ri tinamit lic cꞌax cunaꞌ ri Dios,waꞌ e luwar pa quimolom wi quib ri licquiyaꞌom quib pukꞌab Rire. Pero ri Diosxutak lo akꞌ chicaj paquiwi ri eyactajinakchirij rutinamit, y xebuporoj cꞌu conoje.

Cakꞌat tzij puwi ritzel winak10 Ecꞌu ritzel winak, ri xebusoc tak

ri tinamit, xcꞌak bi chupa ri jun luwarcayenen che akꞌ y cajinow rucꞌ azufre,chiriꞌ pa e cꞌo wi ri nimalaj itzel chicop yri jun kꞌalajisanel socosoꞌnel; y chipakꞌijchichakꞌab quecꞌojiꞌ pa cꞌax na jinta chiutakexic.

11 Tecꞌuchiriꞌ, xinwil jun nimalajtzꞌulibal lic sak y xinwil ri Jun tzꞌul chupa.Yey ecꞌu laꞌ chwach Rire, e ruwachulewy ruwa caj xemalcaꞌnic y na xilitaj ta chiquiwach. 12 Y xinwil quiwach ri ecaminakchinimaꞌk chichꞌutiꞌk e tacꞌal chwach riDios. Tecꞌuchiriꞌ xjakataj upa tak ri librosyey xjakataj upa jun chic libro, waꞌ e rilibro re cꞌaslemal. Chupa tak wa librostzꞌibital wi tak ri quiꞌanom ri ecaminak, yecꞌu chirij tak waꞌ xkꞌat tzij paquiwiꞌ. 13 Rimar xebutzelej lo ri ecaminak e cꞌo chupa;ri rajaw ri camic y ri rajaw ri Hades✡xequitzelej lo ri ecaminak e cꞌo cucꞌ; yxkꞌat cꞌu tzij paquiwiꞌ chiquijujunal e chirijtak ri quiꞌanom. 14 Ecꞌu ri rajaw ri camicy ri rajaw ri Hades xecꞌak bi chupa ri junluwar cayenen che akꞌ. Waꞌ e ri ucaꞌm

* 19:19 Waꞌ e cachꞌaꞌtibex Ap. 13:1-18 ✡ 20:2 Gn. 3:1 ✡ 20:8 Ez. 38:1–39:6 ✡ 20:13 Ap. 6:8

Page 371: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 20:15 368 Apocalipsis 21:21

camic. 15 Chupa cꞌu waꞌ wa jun luwarxecꞌak bi ri na tzꞌibital ta quibiꞌ chupa rilibro re cꞌaslemal.

21Ri cꞌacꞌ uwa caj y ri cꞌacꞌ uwachulew

1 Tecꞌuchiriꞌ xinwil jun cꞌacꞌ uwa caj yjun cꞌacꞌ uwachulew, ma ri nabe uwa cajy ri nabe uwachulew xemalcaꞌnic, yey rimar na jinta chic. 2 Riꞌin in Juan xinwilri santowilaj tinamit, ri cꞌacꞌ Jerusalem,e riꞌ xkaj lo chilaꞌ chicaj petinak rucꞌ riDios, yey lic wikital chi utz pachaꞌ juna alilic uwikom rib echiriꞌ cuꞌcꞌulu rala cacꞌuliꞌrucꞌ. 3 Y xinta cꞌu jun kulaj xel lo pa ritzꞌulibal re takanic, lic co xchꞌawic, jewaꞌcubiꞌij:

«¡Chatapeꞌ! Ri Dios cacꞌojiꞌchiquixoꞌlibal ri ticawex y cajekiꞌ cucꞌ; marique e utinamit, y Rire e Dios que rique.4Ecꞌu ri Dios cusuꞌ ruwaꞌal quiwach conojerique. Chwi cꞌu woꞌora na jinta chi camic,na jinta chi okꞌej, na jinta chi quejuyuyic yna jinta chi cꞌaxcꞌobic; ma ronoje tak ri cꞌolo ojertan, ya xicꞌowic» cachaꞌ.

5 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jun tzꞌul pa ri tzꞌulibal retakanic, jewaꞌ xubiꞌij:

«Chatapeꞌ: Riꞌin canꞌan cꞌacꞌ che ronojetak ri cꞌolic» xchaꞌ.

Yey xubiꞌij chwe:«Chatzꞌibaj tak waꞌ, ma wa chꞌaꞌtem lic

areꞌ y lic katzij» xchaꞌ.6 Je tanchi waꞌ xubiꞌij chwe:«Ecꞌu waꞌ xutzir ronoje. Riꞌin in ri

jekebal re yey in ri qꞌuisbal re, jelaꞌ pachaꞌri caꞌib letra A y Z.* Chique cꞌu conojeri catzajin quichiꞌ, cansipaj ri yaꞌ calax loche ri acꞌal re cꞌaslemal. 7 China cꞌu ricachꞌijow uchukꞌab tak ri na utz taj, cucꞌulronoje tak waꞌ, yey in cꞌu u Dios riꞌ, yrire cuꞌana walcꞌoꞌal. 8 Noꞌj ri e turun,† ytak ri xquijolij ri cubulibal quicꞌuꞌx wucꞌ,ri caquiꞌan ri lic qꞌuixbal uwach y ri ecamisanel, ri caquetzꞌabej uwa quikꞌij cucꞌjujun chic na quicꞌulel taj y ri e aj itz, rie aj tioxab y conoje ri caquiꞌan rakꞌubal,conoje cꞌu rique queyaꞌ pa ri jun luwarcayenen che akꞌ y cajinow rucꞌ azufre. Ecꞌuucaꞌm camic waꞌ» xchaꞌ.

Ri cꞌacꞌ Jerusalem

9 Tecꞌuchiriꞌ, xkib lo wucꞌ jun chique riwukub ángeles, ri xyaꞌtaj ri wukub copaschique, ri nojinak che ri wukub qꞌuisbalcꞌaxcꞌobic.✡ Xchꞌaꞌt cꞌu wucꞌ, jewaꞌ xu-biꞌij: «Saꞌa na wara, ma cancꞌut rali chaweri cacꞌuliꞌ rucꞌ ri Kꞌapoj Bexex» xchaꞌ.10 Ecꞌu laꞌ chupa ri xcꞌut chinuwach rumari Ruxlabixel ri Dios, ri ángel xinucꞌambi chwi jun nimalaj juyub lic naj uwiꞌ yxucꞌut chwe ri nimalaj santowilaj tinamitJerusalem, e riꞌ catajin lo ukajic chilaꞌ chi-caj petinak rucꞌ ri Dios. 11 Waꞌ lic cawonche runimal uchomalil ri Dios; ruwonibale pachaꞌ juna chomilaj abaj pachaꞌ ri jaspe,lic cajuljut upa pachaꞌ chi vidrio. 12Sututalcꞌu rij rucꞌ jun nimalaj tapia lic naj uwiꞌ; cꞌocablajuj oquibal che y chujujunal oquibalcꞌo jun ángel aj chajal re, yey che tak rioquibal tzꞌibital jun biꞌaj que ri cablajujtinamit re Israel. 13 Yey e tak ri oquibalche ri tapia oxib cꞌo pa relebal kꞌij, oxibcꞌo pa norte, oxib cꞌo pa sur y oxib cꞌoputzakibal kꞌij. 14 Ri nimalaj tapia re ritinamit tzꞌakom lo cablajuj nimak tak abajpa rakanibal; yey chujujunal ri nimak abaj,tzꞌibital rubiꞌ jun chique ri cablajuj takoꞌnre ri Kꞌapoj Bexex.

15 Ri ángel cachꞌaꞌt wucꞌ rucꞌaꞌam junvara re pajabal ꞌanom rucꞌ oro chaꞌ cupajri tinamit, tak ri oquibal y ri tapia. 16 Ritinamit cuadrado uꞌanom; ri rakan junamrucꞌ ruwach. Ecꞌu ri ángel xupaj ri tinamitrucꞌ ri vara cꞌo pukꞌab. Y xeꞌelok caꞌibmil rucꞌ caꞌib ciento kilómetros runajtijil rirakan, jelaꞌ runajtijil uwiꞌ, y jelaꞌ runimaluwach. 17 Tecꞌuchiriꞌ, xupaj runajtijil rirakan ri tapia; sesenta y cinco metros‡cꞌo che. Ri pajabal xuchapabej wa ángel ejunam rucꞌ ri caquichapabej ri ticawex.

18 Ri tapia e ꞌanom rucꞌ abaj jaspe; noꞌjri tinamit e ꞌanom rucꞌ sakil oro, cawonupa jelaꞌ pachaꞌ chi vidrio. 19 Tak ripa rakanibal ri tapia re ri tinamit wik-ital rucꞌ ronoje chomilaj tak abaj. Rinabe, rucꞌ abaj jaspe; rucaꞌm, rucꞌ zafiro;rurox, rucꞌ ágata; rucaj, rucꞌ esmeralda;20 ruroꞌ, rucꞌ ónice; ruwakak, rucꞌ cor-nalina; ruwuk, rucꞌ crisólito; ruwajxak,rucꞌ berilo; rubelej, rucꞌ topacio; rulajuj,rucꞌ crisopraso; ri junlajuj, rucꞌ jacinto yrucablajuj, rucꞌ amatista. 21 Tak ri cabla-

* 21:6 “A y Z”: Quil “Alfa y Omega” pa vocabulario. † 21:8 “Turun”: Waꞌ e ri caquixiꞌij quib y queqꞌuix cheutzijoxic Ruchꞌaꞌtem ri Dios. ✡ 21:9 Ap. 15:1; 16 ‡ 21:17 Pa versículo 16 ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “docemil estadios” (waꞌ queꞌelok 12 x 1,000 = 12,000). Yey pa ri versículo 17 cubiꞌij “ciento cuarenta y cuatro codos” (waꞌqueꞌelok 12 x 12 = 144). Ojertan “12” queꞌelawi “tzꞌakat uwach”.

Page 372: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 21:22 369 Apocalipsis 22:15juj oquibal e cablajuj perlas; chujujunaloquibal e jun nimalaj perla. Y ri nimabecꞌo chunicꞌajal ri tinamit ꞌanom rucꞌ sakiloro, lic cajuljut upa pachaꞌ chi vidrio.

22 Yey chupa cꞌu wa tinamit na xin-wil ta juna templo pa calokꞌnimax wi riDios; waꞌ na cajawax ta chic, ma chilaꞌpa ronoje luwar cꞌo ri Dios Kajawxel, ricꞌo ronoje unimal chukꞌab pukꞌab, y cꞌori Kꞌapoj Bexex. 23 Che wa tinamit nacajawax tane uwonibal ri kꞌij y ri icꞌ, marunimal uchomalil ri Dios cutzij upa yeyri Kꞌapoj Bexex e uwonibal riꞌ. 24 Ecꞌuri jujun chic tinamit quebin chwa ri kꞌi-jsak re wa jun tinamit; yey ri e takanelabche ruwachulew caquicꞌam lo chupa watinamit ri chomilaj quibeyomalil re yacbalukꞌij ri Dios.✡ 25 Tak ri oquibal re watinamit na catzꞌapiꞌ ta chi qꞌuenok, machiriꞌ na jinta chi akꞌab. 26 Ri chomilajbeyomalil que tak ri tinamit e cacꞌam lochewa tinamit re yacbal ukꞌij. 27Chupa cꞌuwaꞌ wa tinamit na jinta cꞌana chꞌul coc lok,na coc ta ulok ri cuꞌan ri lic qꞌuixbal uwachy ri cuꞌan rakꞌubal; ma xew queboc lo ritzꞌibital quibiꞌ chupa ri libro re cꞌaslemalre ri Kꞌapoj Bexex.

22Ri yaꞌ re cꞌaslemal

1 Tecꞌuchiriꞌ, ri ángel xucꞌut chinuwachjun nimayaꞌ rucꞌ yaꞌ re cꞌaslemal, waꞌ liccajuljut upa jelaꞌ pachaꞌ chi vidrio, yeyquel lo pa cꞌo wi ri tzꞌulibal re takanic reri Dios y re ri Kꞌapoj Bexex. 2 Punicꞌajalri nimabe re ri tinamit y che ucabichaluchiꞌ ri nimayaꞌ, cꞌo ri cheꞌ cuya cꞌasle-mal.* Wa cheꞌ cuya cablajuj uwach chupari junab, yey chujujunal icꞌ cawachinic.Ecꞌu ruxak e re cunabal que tak ri tinamitche ruwachulew. 3 Chiriꞌ na jinta chi rina utz ta uwach xucꞌam lo ri mac.✡ Ecꞌuri tzꞌulibal re ri Dios y re ri Kꞌapoj Bexexcacꞌojiꞌ chiriꞌ yey conoje ri e nimanel reri Dios caquilokꞌnimaj ukꞌij Rire. 4 Caquilcꞌu uwach ri Dios pa sakil wi y rubiꞌ Rirecacꞌojiꞌ che rucurusil ri quipalaj. 5 Chiriꞌcꞌu riꞌ na jinta chi akꞌab; ri quejekiꞌ chiriꞌ nacajawax ta chi ne uwonibal akꞌ re lámparachique y na cajawax tane utzuꞌnibal ri kꞌij,

ma ri Dios Kajawxel e kꞌijsak chique. Yey riquitakanic rique na jinta chi utakexic.

Rucꞌunibal ri Cristo6 Jewaꞌ xubiꞌij cꞌu ri ángel chwe:«E tak waꞌ wa chꞌaꞌtem lic areꞌ y lic

katzij. Y ri Dios Kajawxel, ri cayaꞌwquichꞌaꞌtem ri quetzijon re Rutzij, utakomlo ru ángel chaꞌ cukꞌalajisaj chique ri e ajchac re Rire janipa tak ri catajin lok» xchaꞌ.

7 Ecꞌu ri Kanimajawal jewaꞌ cubiꞌij:«¡Chitapeꞌ! ¡Na naj ta chi ri woponic

iwucꞌ! Lic nim ukꞌij ralaxic ri cutakej takwa kꞌalajisanic tzꞌibital chupa wa libro»cachaꞌ.

8 Riꞌin in Juan, in ri xintaw re yey in rixinilow re ronoje tak waꞌ. Echiriꞌ nutomy wilom chi tak ronoje waꞌ, xuaj canlokꞌn-imaj ukꞌij ri ángel, ri xbiꞌn re y xcꞌutuwre chwe ronoje tak waꞌ; xinxucubaꞌ cꞌuwib xeꞌrakan ukꞌab, 9pero rire jewaꞌ xubiꞌijchwe:

«Lic maꞌan laꞌ, maxucubaꞌ awib chin-uwach. Ma riꞌin xa in jun aj chac reri Dios jelaꞌ pachaꞌ riꞌat y tak rawach ekꞌalajisanelab, junam cucꞌ ri caquicoj utzijtak wa tzꞌibital can chupa wa libro. Echalokꞌnimaj ukꞌij ri Dios» xchaꞌ.

10 Je tanchi waꞌ xubiꞌij ri ángel chwe:«Mawewaj tak ri kꞌalajisanic tzꞌibital

chupa wa libro, ma xa nakaj chi cꞌo wilo rukꞌijol chaꞌ cuꞌana tak waꞌ. 11 Chinacꞌu ri cuꞌan ri na jusucꞌ taj, we na carajtaj carokꞌotaj uꞌanic, rucꞌ cꞌu rire cꞌo wi.China ri uchꞌulam rubinic, we na caraj tajcarokꞌotaj waꞌ, rucꞌ cꞌu rire cꞌo wi. Yeyecꞌu ri cuꞌan ri lic jusucꞌ, e chutakej uꞌanicri lic jusucꞌ y china ri uyaꞌom rib che junsantowilaj binic, e chuchukꞌubej rib chewaꞌ» xcha ri ángel.

12 Ecꞌu ri Kanimajawal jewaꞌ cubiꞌij:«¡Chitapeꞌ! Na naj ta chi ri woponibal

iwucꞌ y cancꞌam cꞌu bi ri rajil ucꞌaxel, ricanya chique ri ticawex chiquijujunal echirij tak ri quiꞌanom. 13 Riꞌin in ri jekebalre yey in ri qꞌuisbal re jelaꞌ pachaꞌ ri caꞌibletra A y Z.† 14 Lic nim quikꞌij calaxicri caquiꞌan jusucꞌ che ri quibinic quisil-abic,‡ ma jelaꞌ lic takal chique caquitij queruwach ri cheꞌ re cꞌaslemal y queboc bi chetak ri oquibal re wa tinamit. 15 Noꞌj e takri winak kiꞌtzel quibinic quisilabic: ri e aj

✡ 21:24 Is. 60:3, 5 * 22:2 Cꞌo ri caquichꞌob rakan ri nimayaꞌ quicꞌow chunicꞌajal ri nimabe y ri cheꞌ cꞌo chunicꞌajalri nimayaꞌ, yey ri ratzꞌayak y rukꞌab cumaj ucabichal uchiꞌ ri nimayaꞌ. Gn. 2:9; Ez. 47:7-12; Ap. 2:7 ✡ 22:3 Gn.3:17-19 † 22:13 “A y Z”: Quil “Alfa y Omega” pa vocabulario. ‡ 22:14 Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ri caquichꞌajri quikꞌuꞌ”.

Page 373: ebible.orgContents Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Lucas

Apocalipsis 22:16 370 Apocalipsis 22:21itz, ri caquetzꞌabej uwa quikꞌij cucꞌ jujunchic na quicꞌulel taj, ri e camisanel, ri eaj tioxab cucꞌ conoje ri lic queꞌec quicꞌuꞌxche uꞌanic rakꞌubal, riꞌ na canya ta chiquequeboc bi chupa wa tinamit. 16 Riꞌin inJesús nutakom bi ri nu ángel chaꞌ cutzijojronoje tak waꞌ pa tak riglesias. Ri Davidcucꞌ tak can ri ralcꞌoꞌal e pachaꞌ jun cheꞌ;ecꞌu Riꞌin in ri in ratzꞌayak y in ri utuxwaꞌ wa cheꞌ,§ yey in pachaꞌ ri jun chꞌumilcawon pa sakribal»✡ cacha ri Jesús.

17 Ri Ruxlabixel ri Dios y ri rixokil riKꞌapoj Bexex, jewaꞌ caquibiꞌij:

«Peta la» quechaꞌ.Y china ri cataw re, chubiꞌij:«Peta la.»China cꞌu ri catzajin uchiꞌ y caraj

capetic, petok y chutija re ri yaꞌ re cꞌasle-mal, yey waꞌ xa casipax che.

18 Riꞌin in Juan cankꞌalajisaj cꞌu waꞌchiquiwach conoje ri quetaw re ri kꞌala-jisanic re wa libro: We cꞌo junok cucoj uwiꞌronoje takwaꞌ, ri Dios cutak lo puwiꞌ janipari cꞌaxcꞌobic tzꞌibital chupa wa libro. 19Wecꞌo cꞌu junok cꞌo caresaj che ri kꞌalajisanicre wa libro, ri Dios na cuya ta chi che cutijruwach ri cheꞌ ri cuya cꞌaslemal, na cuyatane che coc bi chupa ri santowilaj tinamitre ri Dios, yey na jinta chi cꞌana re chejanipa ri utz tzꞌibital can chupa wa libro.

20Ecꞌu ri cajiquiban uwach takwaꞌ, jewaꞌcubiꞌij:

«Pakatzij wi na naj ta chi ri woponibaliwucꞌ» cacha ri Jesús.

¡Amén! E chuꞌana riꞌ, peta la, Kanima-jawal Jesucristo.

21Cꞌulu cꞌu onoje alak riꞌ ri unimal rutzilucꞌuꞌx ri Dios. Amén.

§ 22:16 Ri Jesús e ri “ratzꞌayak” ri David ma xex chi cꞌo lo wi chwach ri David yey e Rire ri xyaꞌw ri naꞌoj y ri takanicche. Ri Jesús e “rutux ri cheꞌ quel lo che ri David” ma e ralcꞌoꞌal can ri rey David. Is. 11:1,10; Ro. 1:3 ✡ 22:16 Nm.24:17; Ap. 2:28


Recommended