CAPITVLVM DVODECIMVM CAP. XII

MILES ROMANVS

/ Qu ntus est fr ter M rc . I lia soror eius est. M rcus et

Qu ntus fr tr s I liae sunt. M rcus patrem et m trem,fr trem et sor rem habet. N men patris est 'Iulius',m tris 'Aemilia'; 'Qu ntus' est n men fr tris, 'I lia' so­

5 r ris.

M rc una soror est. I liae duo fr tr s sunt. N mina

fr trum sunt 'M rcus' et 'Qu ntus'. Patri et m tr naf lia et duo fili sunt.

M tr 'Aemilia' n men est. Quod n men est patri? E 10 n men est 'L cius I lius Balbus'. Vir R m n tria

n mina sunt. 'LQcius' est praen men, id est n men pr ­mum; 'Balbus' cogn men est. F li sn mina sunt 'M r­cus I lius Balbus' et 'Qu ntus I lius Balbus'. 'M rcus'

gladius

pllum

hasta

arma R m na

fr ter -tris msoror- ris/pater -tris mm ter-tris/n men -inis n

M rc (dat) na soror est= M rcus nam sor ­rem habet

prae-n men -inis n

cogn men -inis n

85

CAP. XII

praen mina Lat na:A. = AulusC. = G iusD. = DecimusL. = L ciusM. = M rcusR = P bliusQ. = Qu musSex. = SextusT. = Titus

avunculus -I m = fr term tris

trlstis <-+laetus

vester -tra -trum (= tuuset tuus)

mlles -itis m

fert = portatfert feruntarm tus -a -um •arma fert

: qu

pugnus - m

et 'Qu ntus' praen mina sunt fili rum. Alia praen mi­na Lat na sunt 'Aulus', 'Decimus', 'G ius', 'P blius', 15'Sextus', Titus'.

Aemiliae est nus fr ter, cui 'Aemilius' n men est(praen men T blius', cogn men Taulus'). Fr ter Ae­miliae est avunculus l ber mm. Aemilius autem procul sor re su abest. Itaque tr stis est Aemilia, quae fr - 20trem suum amat.

M rcus et I lia m trem suam tr stem in hortum ex re

vident et patrem interrogant: "C r m ter nostra tristisest?"

I lius: "M ter vestra tristis est3quod Aemilius procul 25ab e abest. Aemilius avunculus vester est, id est fr term tris. M ter tristis est, quod fr trem suum vid re n npotest."

M rcus: "Ubi est avunculus noster?"I lius: "Avunculus vester est in Germ ni . Aemilius 30

m les est. In Germ ni mult sunt mllit s R m n ."

l lia: "Quid est mlles?"I lius: "M les est vir qu sc tum et gladium et p lum

fert. Scutum et gladius et p lum sunt arma m litis R ­m nl. M les est vir arm tus." 35

I lia: "Quid agunt mllit s R m n in Germ ni ?" //I lius: "M lit s nostr in Germ ni pugnant."Iulia: "Me quoque fr tr s pugnant."I lius: "Puer pugn s, n n arm s pugnant. M lit s

pugnant gladils, p l s,hast s." 40

86

CAP.XII

M rcus: "Num Aemilius et hastam et p lum fert?"I lius: "Aemilius p lum tantum fert, is enim pedes

est, n n eques. Eques est m lesqu ex equ pugnat; qu pedibus pugnat pedes est. Equit s hast s, pedit s pfla

45 ferunt. P lum n n tam longum est quam hasta, nequegladius peditis tam longus est quam gladius equitis.P lum Aemili sex ped s longum est."

M rcus: "Quam longus est gladius eius?"I lius: "Du s ped s longus est,"

50 M rcus: "Du s ped s tantum? C r tam brevis estgladius?"

I lius: "Quod gladius brevis n n tam gravis est quamgladius longus. Gladius equitis longior et gravior estquam peditis. Pedes, qu pedibus it multaque alia arma

55 fert, gladium longum et gravem ferre n n potest; itaquegladius eius brevis et levis est — brevior et levior quam

is qu ab equite fertur. Etiam gladi qu Germ n s

feruntur longi r s et gravi r s sunt quam R m n rumac pfla e rum longi ra et gravi ra quam nostra sunt."

60 I lia: "Qu sunt Germ n ?"

I lius: "Germ n sunt homin s barbari qu Germ ­niam incolunt. Germ nia est magna terra n n procul Galli ; Gallia autem pr vincia R m na est, ut Hisp nia,Syria, Aegyptus. Pr vincia est pars imperi R m n , ut

65 membrum pars corporis est; R ma enim caput imperi est, pr vinciae membra sunt. Germ nia n n est pr vin­cia R m na. Fl men Rh nus Germ niam Galli pr ­

pedes -itis m

eques -ius m

ip s[=29y6cm]

brevis «- longus

gladius brevis n n tamgravis est quam gladiuslongus

ferre ( nf)= port re

levis <- gravis

fertur ferunturGerm n - rum m pl

ac = atqueatqueante a,^i>,w,Aadatque ante c ter slitter s

barbarus -a -um = necR m nus nec Graecus

incolere: terram i. =in terr habit re

pars (< parts)partis/

87

CAR XII

d vidcre

patria -ae/: p. nostra= terra/oppidum pa­trum nostr rum

contr prp+acc

p r re/imper re + dat

hostis -is m <- am cusbellum -I n

op-pugn re = pugn recontr

exercitus - s m:sing n m exercitus

acc exercitumgen exercit sdat exercitmabl exercitw

dux ducismmetuere = tim re

pl r n m exercitwsacc exercit sgen exercituwmdat excTcitibtisabl ext titibus

Hisp nl - rum mplGalll-drumm/?/

m lit re = mlles esse

arcus- sm

castra - rum npl (voc ­bulum pl r le tantum)

vinci d vidit. Rh nus ac D nuvius fl mina, quae Ger­m niam ab imperi R m n d vidunt, f n s imperi nostri sunt. Germ nia est patria Germ n rum, ut R ma 70nostra patria est."

I lia: "C r mllit s R m n contr Germ n s pug­nant? Suntne Germ nl homin s improb ?"

I lius: "M lit s nostri contr Germ n s pugnant,quod Germ n am c R m n rum n n sunt nec R m - 75

n sp rent. Germ nl host s R m n rum sunt, ac bellumest inter Germ n s et R m n s. Germ n exercitum

nostrum oppugnant."I lia: "Quid est 'exercitus'?"I lius: "Exercitus est magnus numerus m litum qu 80

contr host s d citur. Qu exercitum d cit dux exerci­t s est. Dux exercitu imperat, exercitus duc su p ret,nam dux ab exercit metuitur.

"In Germ ni et in Britanni sunt magn exercit s

R m n qu contr exercitus hostium pugnant. M lit s 85et duc s exercituum R m n rum ab hostibus metuun­

tur. In Hisp ni et in Galli n n mult sunt m lit s

R m n , nam Hisp n et Gall , qu e s pr vinci s inco­

lunt, iam exercitibus nostris p rent. In exercitibus R ­m n s etiam Hisp n et Gall mult m litant, qu et alia 90

arma et arc s sagitt sque ferunt.^I lia: uUbi habitat Aemilius?" ///

I lius: "Aemilius in castr shabitat m llepass s fine

imperi . Castra sunt mflitum oppidum."

88

CAP. XII

castra R m na

95 M rcus: "Quam longus est passus?"

I lius: " nus passus est qu nque ped s, erg mlllepass s sunt qu nque m liapedum. In castris Aemilil sexm lia m litum habitant. N llae feminae aut pueri ill chabitant, nec enim feminae puerique m lit repossunt.

100 Circum castra fossa et v llum longum et altum est."M rcus: "Quam altum est v llum castr rum."I lius: "Prope decem ped s altum est, et duo m lia

passuum longum. Quattuor portae per v llum in castrad cunt. Inter du s port s est via l ta, quae castra in

105 du s part s dlvidit; ea via centum ped s l ta est."In bell portae castr rum clauduntur. Cum exerci­

tus Germ n rum castra oppugnat, R m n castra d ­fendunt: v llum ascendunt ac p lain Germ n s iaciunt.Ill autem nec p la in castra iacere possunt, quod fossa

no nimis l ta et v llum nimis altum est, nec v llum ascen­

dere, quod R m n p l set gladils v llum d fendunt.Host s castra nostra expugn re n n possunt.

"Ecce portae aperiuntur atque equit tus noster inhost s impetum facit. Barbar perterrit , qu im­

115 petum equit t s sustin re n n possunt, arma ad terramiaciunt atque in magn s silv s fugiunt.

v llum- n

fossa-ae/

passus - s m: i passus= vped s [l,48tn]

m lia-ium npl (+ gen pt)\mille (m)homin s; duomlia (mm/i!)homin«w

pueri = pueri et puellae

altus -a -um

l tus -a -um

in bell = cum bellumest

d fendere ++ oppugn re

iacere -it -iuntin (+ acc) « contr

ex-pugn reequit lus - s m = cqui­tum numerus (parsexercit s)

impetus - sm: impetumfacere in hostem =hostem armls petere,oppugn re

ftigere -it -iunt

89

CAP. XII

raetus - s m = timor

impetus hostium

"Mfles R m nus, qu hostem arm tum accurrere vi­det, n n ab e fugit, sed arm s s d fendit. M lit s R ­m n fort s sunt. M les fortis hostem n n metuit, sed

sine met impetum in hostem facit. Aemilius, avuncu- 120lus vester, mlles fortis est.

"Circum imperium R m num mult sunt host s.Castra et oppida nostra ab hostibus oppugnantur nequeexpugnantur, nam m lit snostri pr vinci s ac patriamnostram Germ n s et ab ali s hostibus d fendunt." 125

M rcus: "Etiam Germ n suam patriam d fendunt." lius: "Sed patria nostra pulchrior est quam ill rum!

Atque Germ n homin s barbar sunt."M rcus: "N nne fort s sunt Germ n ?"

I lius: "Fort s sunt ill , sed R m n forti r s sunt, 130

nec arma Germ n rum tam bona sunt quam nostra.Scutum e rum nimis parvum est, p lum nimis longumet grave; nec enim p lum tam grave procul iac potest.

Itaque p lum nostrum breve et leve est — brevius etlevius quam p lum Germ n rum. M lit s R m n bene 135

pugnant, quod p lae rum brevia et levia sunt, n n lon­ga et gravia ut Germ n rum. Patria nostra bon s arm sd fenditur. N llus hostis R mam expugn re potest."

M rcus: uC r R m n Germ niam n n expugnant?"I lius: "Germ nia n n s lum arm s d fenditur, sed 140

etiam alt s montibus, magnis silvls atque l t s et alt sfl minibus."

90

CAR XII

145

150

GRAMMATICA LATINAD cl n ti qu rta

'Exercitus' (m) d cl n turh c mod (vid exempla in versi­bus 80-89 huius capitull):

Singul ris Pl r lisN min t vus exercit|w$ exercit| sAcc s t vus exercit|wm exercit| $Genet vus exercit| s exercit|MwmDat vus exercit|m exercit|i&usAbl t vus exercit|w exercit|ifotf

Ut 'exercitus' d cl nanturmascullna: arcus, passus, equit ­tus, impetus, metus, versus, c t.; feminlnum: manus.

155 Adiect vum

[1/11]D clln ti pr ma et secunda.M ns altws. Arbor alta. V llum altwm.'Alt|«s -a -utri est adiectlvum primae et secundae d cl ­

n ti nis. Mascullnum 'altws' d cl n tur ut 'servus', femin ­160 num 'alta' ut 'femina', neutrum 'altMm'ut 'oppidum'.

N m.Acc.

165 Gen.Dat.Abl.

Singul risMasc.alt|i«altumaltjtalt altj

F m.altaalt amah\aealt\aealta

Neutr.2\\\um2\\\umaltjfalt| alt|

Pl r lisMasc.alt|Falt| 5ah\ rumaltjfsalt|fs

F m.alt a^alt| 5a\l\ rumalt|t5alt| 5

Neutr.alt|aalt|a2\\\ rumalt|tsaltj s

H c mod d cl nantur haec adiectlva: albus, bonus, fes­sus, foedus, r tus, laetus, l tus, longus, magnus, malus,

170 meus, novus, pl nus, primus, s nus, tuus, c t.; (-er -ra-rum:) pulcher, aeger, niger, ruber, noster, vester, c t.[III] D cl n ti tertia.

Gladius brevis. Via brevzs. P lum brev^.'Brevw -e' est adiect vum tertiae d cl n tionis. Mascul num

175 et femin num 'brevw' d clln tur ut *ovis' (sed abl. sing. -f),neutrum 'brev^' ut ^mare'.

versus - s m: cap. xil142vers s habet

-ns

-um

- s

-u

-

- s

- s

-uum

-ibus

-ibus

ad-iect vum - n (adi)

ikusaltaaltum

-us-um- - -

-a-ctm-ae-ae- - - s- Twn-is-ts

-um~wn- - - -ae- s- TWU- S~ S

-a~a- ntm- s-ts

-er -ra -rum

brevisbreve

d cl. iii: fem. = masc.

91

CAR XII

•is

-em

-is

-

-

-e

-e

-is

-

-

-es

-es

-ium

-ibus

-ibus

-ia-ia-ium

-ibus

-ibus

N m.Acc.Gen.DauAbl.

Singul risMasc.lF m.brev|esbxtv\embrev|isbrev|fbrevlf

Neutr.brev|ebrev|ebrev|tsbrevjfbrevlf

Pl r lisMasc.lF m.brev|&brev|^sbrev|tMmbrev\ibusb tv\ibus

Neutr.brev|tabrtv\iabrev|mmbrev|t'6w5brevlifcws

compar t vus (comp)

aluoraltms

-wr -ius-i rem -ius-wris -i ris-wn -x n'i re -i re

-i r s-i r s-i rum

-i ra-i ra-i rum

-i ribus -idribus-i ribus -i ribus

180

Hoc mod d cl nantur haec adiectlva: brevis, fortis, gra­vis, levis, tenuis, tr stis, c t. 185

Exempla:Pedes fortis R m nws gladium brev^w et lev^m, sc tum

magnwm et grave fert; eques hastam fert longam et gravem.Peditl fort R m n est gladius brevis et levis, sc tum mag­num et grav*; equit hasta longa et gravw est. Pedes gladi 190brev? et levf, sc t magn et grav arm tus est; eques hast longa et gravf pugnat.

Pedit s fort^s R m n gladi s brev^s et lev^s, sc ta magnaet gravta ferunt; equit s hast s ferunt long s et graws. Pediti­bus (or bus R m n s sunt gladi breves et lev^s, sc ta magna 195et gravia; equitibus hastae \ongae et grav^ sunt. Pedit s gla­dils brtvibus et levibusy sc t s magn s et gravi&wsarm t sunt;equit s hastls long s et gravffrwspugnant.

Compar t vusHic m rus altfor est quam ille. 200Hoc v llum altms est quam illud.'Ahior -ius*compar t vusest. Compar tlvusest adiectl­

vum d cl n ti nis tertiae:Singul ris: Pl r lis:MascJFem. Neutr. Masc./Fem. Neutr. 205

N m. ahior ahius altt r|^5 alttor|aAcc. z\\i r\em vXiius altt r|^s altzor|aGen. ahi r\is &lti r\is d\ r\um altzor|wmDat. v\\i r\ altt r|f alli r\ibus altior|i6w5Abl. d\li r\e ahi r\e 2\\i r\ibus d\\i r\ibus 210

92

CAP. XII

Exempla: brevior, fortior, gravior, levior, longior, pul­chrior.

Gladius equitis longior et gravtor est quam pedilis. Equesgladium longi rem et gravi rem fert quam pedes. Eques gla­

215 di longi re et gravi re pugnat.Gladi equitum longi r s et gravi r s sunt quam peditum.

Equit s gladi s longi ribus et gravi ribus pugnant.P lum bievius et levins est quam hasta. Hla brevi ra et

tevi ra sunt quam hastae.220 D lia ancilla pulchiw est quam Syra. L ander, qu ancil­

lae pulchri ris am cusest, ancillae pulchrwn rosam dat. Quidpulchriws est quam rosa?

Mllit s R m n ioxxi r ssunt quam host s. Dux R m nusmllitibus forli ribus imperat quam dux hostium. Ille dux ml­

225 litum forti rum est.

PENSVM AP lum man- iacitur, sagitta ex arc-. In exercit- R m nlsmulti Galll mllitant, qu arc- ferunt. Equit t- sine met­impet- in host s facit, neque host s impet- equit t- sus­tin re possunt. Mllle pass- sunt qulnque mllia pedum. ViaLat na CL[150: centum qu nqu gint ] m lia pass- long- est.

R mus tenu- puerum crass- sustin re n n potest, nampuer crass- grav- est. num m lum grav- n n est, nec duom la grav- sunt, sed saccus pl n- m l rum grav- est. L ­ander saccum magn- et grav- portat In sacc grav- suntm la. Serv sacc s grav- portant. In sacc s grav- sunt m laet pira.

Saccus L andri grav- est quam Syr ,nam m la grav- suntquam pira. Via Appia long- est quam via Latlna. Via Appiaet via Aur lia long- sunt quam via Lat na. Qu ntus crass- estquam M rcus. L ander saccum grav- quam Syrus portat. Insacc grav- m la sunt.

Hoc p lum long- et grav- est quam illud. Haec p lalong­et grav- sunt quam illa.

Voc bula nova:fr tersororn menpraen mencogn menavunculusm lessc tumgladiusp lumarmaarcussagittapugnushastapedesequesparsfinispatriahostisbellumexercitusduxcastrapassusfossav llum

93

CAP.XII

equit tusimpetusmetusversusm liatr stisarm tusbrevisgravislevisbarbarusaltusl tusfortisvesterferrepugn reincolered vidercoppugn remetuercm lit red fendereiacereexpugn refugcrecontr acadiectlvumcomparat vus

PENSVM BM rcus — Qu nt est. Qulntus num fr trem et nam —habet. 'I lia' — sor ris est. Fr ter Aemiliae est — l ber rum.Qu ntus: "Ubi est avunculus noster?" I lius: "Avunculus —est in Germ ni ."

Pr vincia est — imperi R m n . Rh nus Germ niam abimperi R m n —; Rh nus — imperil est. In Germ ni mulll — R m n sunt, qu contr Germ n s —; Germ n enim — R m n rum sunt. Milit s R m n sc ta et — et p la—. Mflit s in — habitant. Circum castra est — et —, quod xped s — est. M lit spatriam ab hostibus —.

PENSVM CNum 'M rcus' cogn men est?Quot fr tr s habet Aemilia?Quid agit Aemilius in Germ ni ?Quae arma pedes R m nus fert?Quam longum est pflum Aemilil?Ubi habitant milit s R m nl?Qul sunt Germ nl et Gall ?Estne Germ nia pr vincia R m na?Quod fl men Germ niam Galli d vidit?C r host s castra expugn re n n possunt?Num m les fortis ab hoste fugit?C r hasta procul iac n n potest?

94